Kü thuËt Chôp ¶nh phãng x¹

C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chôp ¶nh phãng x¹

Qu¸ tr×nh chôp ¶nh phãng x¹ gåm 3 yÕu tè thiÕt yÕu sau:

1. Nguån phãng x¹ (gamma hoÆc tia X)

2. MÉu vËt
3. Film
Bè trÝ h×nh häc mét phÐp chôp ¶nh phãng x¹:

Nguån FX

MÉu
chôp

Film

S¬ ®å bè trÝ Nguån FX, MÉu chôp vµ Film

MÉu vËt chôp:

§­îc ph©n lo¹i theo 2 yÕu tè sau:

- MËt ®é vËt chÊt (lo¹i vËt liÖu)
- BÒ dµy

Nguån bøc x¹:

Tuú theo lo¹i vËt liÖu vµ bÒ dµy cña mÉu mµ chän
nguån
bøc x¹ (n¨ng l­îng tia X hoÆc gamma) thÝch hîp.

VÝ
BÒdô:
dµy mÉu N¨ng l­îng
25 mm MËt ®é chïm bøc x¹

ThÐp 7,86 g/cm3 180 kV

Nh«m 2,7 g/cm3 90 kV
Plastic 0,9 g/cm3. < 90 kV
Film vµ mµn t¨ng c­êng:

C¸c ®Æc tÝnh cña film:

- §é mÞn
- MËt ®é film (®é ®en cña film)
- Tèc ®é film
- §é t­¬ng ph¶n film
Mµn t¨ng c­êng:

Chøc n¨ng:
Lµm t¨ng hiÖu øng t¹o ¶nh cña chïm bøc x¹ lªn film vµ
v× thÕ lµm gi¶m thêi gian chôp. Cã thÓ lµm t¨ng hoÆc
gi¶m chÊt l­îng ¶nh chôp tuú theo lo¹i mµn t¨ng c­êng.

C¸c lo¹i mµn t¨ng c­êng:

- Mµn ch×
- Mµn huúnh quang (mµn muèi)
- Mµn kÕt hîp huúnh quang vµ kim lo¹i
T¸c dông cña c¸c lo¹i mµn t¨ng c­êng:

- Mµn ch×:
+ T¨ng hÊp thô bøc x¹ t¸n x¹, lµm t¨ng chÊt
l­îng ¶nh.
+ Lµm gi¶m thêi gian chiÕu(5lÇn).

- Mµn huúnh quang :

+ Gi¶m thêi gian chôp (10 lÇn)
+ Gi¶m chÊt l­îng ¶nh

- Mµn kÕt hîp:

+ HÊp thô bøc x¹ t¸n x¹
+ Gi¶m thêi gian chiÕu h¬n khi dïng mµn ch×
+ §é nÐt ¶nh kÐm ( tèt h¬n mµn huúnh quang)
Sù h×nh thµnh ¶nh:

Nguån
FX

MÉu
ph¼ng

¶nh
ph¼ng

Sù phãng ¶nh
 ChÊt l­îng chôp ¶nh phãng x¹

ChÊt l­îng cña mét ¶nh fx phô thuéc vµo:

1. C¸c khuyÕt tËt gi¶ hay c¸c lçi cña film
2. §é ®en cña film
3. §é nh¹y cña phÐp chôp
 1. C¸c khuyÕt tËt gi¶ hay c¸c lçi cña film

- BÊt kú cã mét dÊu hiÖu nµo xuÊt hiÖn trªn film kh«ng
ph¶i do vËt chôp g©y ra ®Òu ®­îc gäi lµ c¸c khuyÕt tËt
gi¶ hay lµ c¸c lçi cña film.
- C¸c khuyÕt tËt gi¶ nµy g©y ra do qu¸ tr×nh röa film, th¸o
l¾p film, hoÆc do film bÞ mê ...
- C¸c khuyÕt tËt gi¶ nµy cã thÓ lµ c¸c vÕt Ên, c¸c vÕt
cµo, s­íc, c¸c säc däc, c¸c ®èm s¸ng ...
 2. §é ®en cña film:

Io
D = Log10 -------
It

I o lµ c­êng ®é ¸nh s¸ng tíi film

It lµ c­êng ®é ¸nh s¸ng truyÒn qua film

§é ®en qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp ®Òu lµm gi¶m chÊt l­îng
cña ¶nh. Theo tiªu chuÈn ASME ( Code Section V, article 4)
®é ®en cña film ph¶i n»m trong kho¶ng 2,0 4,0.
 3. §é nh¹y cña phÐp chôp ¶nh phãng x¹:

§/N: §é nh¹y lµ kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn mét sù thay ®æi

nhá nhÊt xuÊt hiÖn trªn ¶nh chôp


§é nh¹y = ------------- x 100 %
T

 - lµ sù thay ®æi bÒ dµy nhá nhÊt cã thÓ ph¸t hiÖn ®­îc

T - lµ bÒ dµy cña mÉu chôp
 Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é nh¹y:

VËt chØ thÞ chÊt l­îng ¶nh (IQI)

Cã 2 lo¹i ®­îc sö dông réng d·i:

- Lo¹i d©y (DIN)
- Lo¹i lç (ASMT)
VÞ trÝ ®Æt IQI :
- Trªn mÉu (nÕu cã thÓ)
- D­íi mÉu (nÕu kh«ng thÓ ®Æt ®­îc trªn mÉu)
- C¹nh mÉu víi líp ®Öm ®ång chÊt cïng bÒ dµy mÉu
Sè l­îng: Cã thÓ 1,2 hoÆc nhiÒu (víi mÉu cã nhiÒu cÊp bÒ
dµy)
C¸c ®Æc tÝnh cña IQI:
- §ång chÊt víi vËt liÖu cña mÉu chôp
- ViÖc ®äc ¶nh cña IQI ph¶i dÔ rµng. Víi nh÷ng ng­êi kiÓm
tra kh¸c nhau ®Òu ®äc ®­îc cïng mét kÕt qu¶.
- Cã thÓ dïng víi mét d¶i bÒ dµy chôp.
- Cã biÓu thÞ kÝch th­íc, lo¹i vËt liÖu vµ biÓu thÞ ®ã ph¶i
hiÖn trªn ¶nh chôp.
- Ph¶i nhá, ¶nh cña IQI ph¶i ®­îc hiÖn râ trªn film chôp.
VËt chØ thÞ chÊt l­îng ¶nh (IQI) lo¹i d©y:

§­êng
Sè d©y kÝnh
d©y
DIN 62 FE 1 (mm)
2 3,20
3 2,50
4 2,00
5 1,60
6 1,25
7 1,00
8 0,80
9 0,63
10 0,50
10 ISO 16 11 0,41
12 0,32
13 0,25
DIN IQI 14 0,20
15 0,16
16 0,125
 X¸c ®Þnh ®é nh¹y víi lo¹i IQI d©y (DIN)


§é nh¹y = ------------- x 100 %
T

 - lµ ®­êng kÝnh d©y nhá nhÊt cã thÓ ph¸t hiÖn ®­îc

T - lµ bÒ dµy cña mÉu chôp
IQI lo¹i lç

Sè chØ bÒ dµy vËt chØ thÞ

50 50/1000 inch
4T
1T
2T

Fe Tªn lo¹i vËt liÖu

T - bÒ dµy vËt chØ thÞ
ASTM
T  2% bÒ dµy mèi hµn kiÓm tra
 Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é nh¹y:

VËt chØ thÞ chÊt l­îng ¶nh (IQI) lo¹i lç ASMT

ChiÒu dµy vËt chØ thÞ Møc §é nh¹y t­¬ng ®­¬ng (%)
ASMT (% bÒ dµy vËt) ph¸t hiÖn
1% 1-1T 0,7
1-2T 1,0
2% 2-1T 1,4
2-2T 2,0
2-4T 2,8
4% 4-2T 4,0
 IQI lo¹i lç

T«n c¬ b¶n Kim lo¹i hµn Nªm ®Öm

ký hiÖu m« t¶ mÉu chôp, ngµy

chôp

®­êng trung t©m Film

VÞ trÝ cña IQI trªn mèi hµn

 C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng tíi ®é nh¹y cña phÐp
chôp ¶nh phãng x¹

§é nh¹y

§é t­¬ng ph¶n §é nÐt

§/N: §é t­¬ng ph¶n cña ¶nh lµ sù thay ®æi ®é ®en
cña hai vïng nµo ®ã ®­îc chän trªn ¶nh.

§é t­¬ng ph¶n

T­¬ng ph¶n T­¬ng ph¶n

vËt film
T­¬ng ph¶n
vËt

QuyÕt ®Þnh bëi:

1. BÒ dµy vËt chôp
2. MËt ®é vËt chÊt cña vËt chôp
3. N¨ng l­îng cña chïm tia bøc x¹
4. Bøc x¹ bÞ t¸n x¹
T­¬ng ph¶n vËt:
Sù ¶nh h­ëng cña sù thay ®æi bÒ dµy trong mÉu chôp

Chïm bøc x¹ Chïm bøc x¹

(a) (b)
T­¬ng ph¶n thÊp T­¬ng ph¶n cao
 T­¬ng ph¶n vËt:
Sù ¶nh h­ëng cña mËt ®é vËt chÊt cña mÉu chôp

Chïm bøc x¹ Chïm bøc x¹

MËt ®é MËt ®é
cao thÊp

(a) (a)
T­¬ng ph¶n cao T­¬ng ph¶n thÊp
T­¬ng ph¶n vËt:
Sù ¶nh h­ëng cña n¨ng l­îng chïm bøc x¹

Chïm bøc x¹ Chïm bøc x¹

n¨ng l­îng thÊp n¨ng l­îng cao

(a) (a)
T­¬ng ph¶n cao T­¬ng ph¶n thÊp
 T­¬ng ph¶n vËt:
Sù ¶nh h­ëng cña bøc x¹ t¸n x¹ ng­îc

Chïm bøc x¹ Chïm bøc x¹

a) T­¬ng ph¶n thÊp b) T­¬ng ph¶n cao

T­¬ng ph¶n
film

QuyÕt ®Þnh bëi:

1. Lo¹i film
2. Qu¸ tr×nh hiÖn film
3. §é ®en cña film
4. Lo¹i mµn t¨ng quang
5. §é mê cña film
 T­¬ng ph¶n phim:
Sù ¶nh h­ëng cña tèc ®é film (lo¹i film)

D D D

Log(E) Log(E) Log(E)

Film chËm Film trung b×nh Film nhanh

 T­¬ng ph¶n phim:
Sù ¶nh h­ëng cña qu¸ tr×nh hiÖn film

§é t­¬ng ph¶n §é mê ho¸ häc

4 0,2

3 0,15

2 0,10

1 0,05
Thêi gian hiÖn [phót] Thêi gian hiÖn [phót]

2 4 6 8 10 2 4 6 8 10

Sù ¶nh h­ëng cña thêi gian hiÖn film

 T­¬ng ph¶n phim:
Sù ¶nh h­ëng cña ®é ®en film

D
§é t­¬ng ph¶n thÊp 4

3
§é t­¬ng ph¶n cao
2

§é t­¬ng ph¶n thÊp

1
Log(E)

Sù phô thuéc cña ®é t­¬ng ph¶n  D vµo ®é ®en cña film

T­¬ng ph¶n phim:
Sù ¶nh h­ëng cña mµn t¨ng quang

D D

ChiÒu dµy [mm] ChiÒu dµy [mm]

0,05 0,10 0,15 0,20 0,1 0,2 0,3 0,4

Mµn t¨ng quang tr­íc Mµn t¨ng quang sau

§/N: §é nÐt lµ kh¶ n¨ng ph©n biÖt râ vµ s¾c nÐt cña ®­êng
ranh giíi gi÷a hai vïng kÕ cËn cã ®é ®en kh¸c nhau

§é nÐt

§é nhÌo §é mÞn §é nhoÌ

h×nh häc cña film cè h÷u
 §é nhoÌ
h×nh häc

QuyÕt ®Þnh bëi:

1. KÝch th­íc nguån ph¸t tia
2. Kho¶ng c¸ch chôp (k/c tõ nguån tíi film)
3. BÒ dµy vËt chôp (k/c tõ mÆt trªn vËt chôp tíi film)
4. Sù tiÕp gi¸p gi÷a film vµ mµn t¨ng quang
5. Sù rung c¬ häc khi chôp
§é nhoÌ h×nh häc:
Sù nhoÌ ¶nh g©y bëi kÝch th­íc nguån

Nguån FX

MÉu
ph¼ng

¶nh ph¼ng

§é nhÌo Ug
Sù më réng ¶nh vµ ®é nhoÌ cña ¶nh
§é nhoÌ h×nh häc:
Sù ¶nh h­ëng cña kÝch th­íc nguån

Sù phô thuéc ®é nÐt cña ¶nh vµo kÝch th­íc

Nguån FX
§é nhoÌ h×nh häc:
Sù ¶nh h­ëng cña kho¶ng c¸ch chôp

Sù phô thuéc ®é nÐt cña ¶nh vµo kho¶ng c¸ch

chôp (SFD)
§é mÞn
cña film

§­îc quyÕt ®Þnh bëi:

1. Lo¹i film
2. Lo¹i mµn t¨ng quang
3. N¨ng l­îng cña chïm tia bøc x¹
4. Qu¸ tr×nh hiÖn film
§é nhoÌ
cè h÷u

QuyÕt ®Þnh bëi:

1. N¨ng l­îng cña chïm tia bøc x¹
§é nhoÌ cè h÷u:
Sù ¶nh h­ëng cña n¨ng l­îng bøc x¹ tíi Uf

0,6 Uf [mm]

0,4

0,2

E [Mev]
0,0
0 0,1 1 10

Sù phô thuéc cña Uf vµo n¨ng l­îng bøc x¹ E

 C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng tíi ®é nh¹y cña phÐp
chôp ¶nh phãng x¹

§é nh¹y

§é t­¬ng ph¶n §é nÐt

T­¬ng ph¶n T­¬ng ph¶n §é nhÌo §é mÞn §é nhoÌ

vËt film h×nh häc cña film cè h÷u
 Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

1. LuËt ph©n gi·i phãng x¹:

-0,693 t
At = Ao exp (------------- )
T1/2
Trong ®ã: At = c­êng ®é nguån sau thêi gian t
Ao = c­êng ®é ban ®Çu
T1/2 = chu kú b¸n gi·
 Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

2. X¸c ®Þnh liÒu chiÕu:

* Quan hÖ gi÷a liÒu chiÕu vµ thêi gian

§èi víi tia X: §èi víi tia gamma:

E = mA x t E = Ac x t

ë ®©y: mA = c­êng ®é dßng ë ®©y: Ac = c­êng ®é nguån [Ci]

t = thêi gian chiÕu t = thêi gian chiÕu
 Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

2. X¸c ®Þnh liÒu chiÕu:

* Quan hÖ gi÷a liÒu chiÕu vµ kho¶ng c¸ch chôp
E1 d1 2
------ = ------
E2 d2
ë ®©y: E1 = liÒu chiÕu ë kho¶ng c¸ch d1
E2 = liÒu chiÕu ë kho¶ng c¸ch d2
 Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

3. §Þnh luËt tû lÖ ng­îc víi b×nh ph­¬ng kho¶ng c¸ch:

I1 d2 2
------ = ------
I2 d1
ë ®©y: I1 = c­êng ®« suÊt liÒu ë kho¶ng c¸ch d1
I2 = c­êng ®é suÊt liÒu ë kho¶ng c¸ch d2
Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

4. §é ®en cña film:

Io
D = Log10 -------
It

I o lµ c­êng ®é ¸nh s¸ng tíi film

It lµ c­êng ®é ¸nh s¸ng truyÒn qua film
 Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

5. C«ng thøc tÝnh ®é nhoÌ h×nh häc

x
Ug = s (---------)
F-x

s = kÝch th­íc nguån/tiªu cù

x = chiÒu dµy vËt chôp (®­êng kÝnh èng khi chôp hai ¶nh)
F = kho¶ng c¸ch chôp (K/C nguån tíi film)
 Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

6. C«ng thøc tÝnh kho¶ng c¸ch chôp tèi thiÓu

x (Ut + s)
F = ---------------
Ut
Ut = ®é nhoÌ tæng ( khi Ug > 2Uf th× Ut = Ug)
x = chiÒu dµy vËt chôp
F = kho¶ng c¸ch chôp
s = kÝch th­íc nguån / tiªu cù
 Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

7. §Þnh luËt hÊp thô:

x
I x = Io exp ( - 0,693 ------- )
T1/2

I x = c­êng ®é bøc x¹ truyÒn qua

I o = c­êng ®é bøc x¹ tíi
T1/2 = chiÒu dµy mét nöa
 Mét sè c«ng thøc tÝnh trong chôp ¶nh phãng x¹

7. §Þnh luËt hÊp thô:

x
I x = Io exp ( - 2,303 ------- )
T1/10

I x = c­êng ®é bøc x¹ truyÒn qua

I o = c­êng ®é bøc x¹ tíi
T1/10 = chiÒu dµy gi¶m 10 lÇn
Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

1. Kü thuËt chôp mét t­êng

a) Chôp tÊm ph¼ng

Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

1. Kü thuËt chôp mét t­êng

b) Chôp èng ®­êng kÝnh lín

Nguån ngoµi, Film trong
Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

1. Kü thuËt chôp mét t­êng

c) Chôp èng ®­êng kÝnh lín

Nguån trong, Film ngoµi
Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

1. Kü thuËt chôp mét t­êng

c) Chôp èng ®­êng kÝnh lín

Nguån trong (lÖch t©m), Film ngoµi
Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

2. Kü thuËt chôp hai t­êng

Chôp èng: Nguån ngoµi, film ngoµi

Kü thuËt hai t­êng mét ¶nh
Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

2. Kü thuËt chôp hai t­êng

Chôp èng: Nguån ngoµi, film ngoµi

Kü thuËt hai t­êng mét ¶nh
Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

2. Kü thuËt chôp hai t­êng

Chôp èng: Nguån ngoµi, film ngoµi

Kü thuËt hai t­êng mét ¶nh
 Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

2. Kü thuËt chôp hai t­êng

Chôp èng (OD < 90mm): Nguån ngoµi, film ngoµi

Kü thuËt hai t­êng hai ¶nh
Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

3. Chôp c¸c mèi hµn vßi

Kü thuËt mét t­êng mét ¶nh

Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

3. Chôp c¸c mèi hµn vßi

Kü thuËt mét t­êng mét ¶nh

Kü thuËt chôp ¶nh phãng x¹

3. Chôp c¸c mèi hµn vßi

Kü thuËt hai t­êng mét ¶nh

Mét sè lo¹i khuyÕt tËt:
Kh«ng thÊu ch©n
Nøt kÐo dµi
Kh«ng ngÊu c¹nh
Kh«ng ngÊu ch©n
Kh«ng ngÊu gi÷a c¸c líp hµn
Rç khÝ r¶i r¸c
Rç khÝ tËp trung
Hèc khÝ dµi
NgËm sØ vµ tungsten
Ch¸y c¹nh, ch©n
Hµn d­ch©n
Hµn lâm ch©n
Hµn lâm mÆt ngoµi