TÜRKİYE’DE KIR YERLEŞMELERİ

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde dokusuna göre kır
yerleşmelerini, kasaba, köy ve köy altı
yerleşmelerini ve bu yerleşmelerin
özelliklerini öğreneceksiniz.

Kazanım: 11.2.7. Türkiye’deki kır

yerleşme tiplerini ayırt eder.
Kırsal yerleşme; insanların geçimlerini genellikle tarım, hayvancılık, ormancılık,
balıkçılıktan sağladığı ve nüfus miktarı az olan yerleşme çeşididir. Bu tür
yerleşmelerde az da olsa madencilik ve turizm faaliyetleri de yapılabilmektedir.
 Dokusuna Göre Kır Yerleşmeleri

Toplu Dağınık

Kırsal yerleşme biriminin toplu ya da dağınık dokulu olmasında daha çok

iklim, yeryüzü şekilleri, su kaynakları, ekonomik faaliyet tipi ve güvenlik gibi
faktörler etkili olmuştur.
 Toplu Yerleşme
Engebenin az ve su kaynaklarının yetersiz olduğu yerlerde
evlerin birbirine yakın olduğu yerleşmelerdir. Evler
genellikle su kuyusu, çeşme ya da dinî yapıların etrafında
bulunur. Ülkemizde denizden uzak iç kesimlerde yaygındır.
Dağınık Yerleşme
Arazinin engebeli, su kaynaklarının fazla ve tarım
alanlarının parçalı olduğu yerlerde görülen dağınık
yerleşmeler, ülkemizde Kuzey Anadolu Dağları’nın
kuzey yamaçlarında yaygındır.

Hamzalı Köyü Yenihisar Köyü

Şefaatli, Yozgat Çayeli, Rize
TÜRKİYE’DE KIR YERLEŞMELERİ
Kasaba Köy Köyden Küçük Yerleşmeler

Sürekli Köyaltı Geçici Köyaltı

Yerleşmeleri Yerleşmeleri
Yayla
Mezra Ağıl
Divan Kom
Çiftlik Oba
Dam
Mahalle Dalyan
Göreme Kasaba: Nüfusu, fiziksel özellikleri, işlevleri ve yaşam koşulları bakımından köy ile
şehir arasında geçiş özelliği gösteren yerleşmedir. Genel olarak nüfusu 2000 ile 10 000
Kasabası, arasındadır. Ekonomik faaliyetlerin tarım ve hayvancılığa dayandığı kasabalarda küçük
NEVŞEHİR çaplı ticari faaliyetler, küçük atölyeler ve belediye hizmetleri bulunmaktadır.
Büyüksaka Köy: Dağınık ve toplu oturan ailelerin bağ bahçe ve tarlalarıyla birlikte bulunduğu
Köyü, yerleşmelere köy denir. Genel olarak nüfusu 2000’in altındadır. Gerçekleştirdikleri
KÜTAHYA ekonomik işlevler açısından tarım, bağ bahçe, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılığın
yanı sıra zanaat, el sanatları ve turizm faaliyetleri bakımından da sınıflandırılabilir.
 KÖYALTI YERLEŞMELERİ
Köyaltı yerleşmeleri, köyün idari sınırları Sürekli Köyaltı Geçici Köyaltı
içerisinde yer alan ve köye bağlı bulunan Yerleşmeleri Yerleşmeleri
kırsal yerleşme türüdür. Bu yerleşmelerin
ortaya çıkmasında devlet arazilerinin toprağı
Yayla
Mezra Ağıl
olmayan ailelere verilmesi, arazinin engebeli
olması, tarım arazilerinin yaşam alanlarına Divan Kom
uzak olması, hayvanları otlatma alanlarının Çiftlik Oba
sınırlı olması ve aileler arasında yaşanan Dam
anlaşmazlık gibi nedenler etkili olmuştur.
Mahalle Dalyan
 İlkbahar ve yaz mevsimlerinde yüksek kesimlerdeki gür ot topluluklarından

YAYLA hayvancılık faaliyetlerinde yararlanmak amacıyla oluşturulan geçici yerleşmelere

denir. Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları ile Doğu ve İç Anadolu’da yaygın olan bu
yerleşmeler, son yıllarda turizm amaçlı olarak da kullanılmaktadır.

Geçici köyaltı
yerleşmelerinden
Pokut en yaygın olanıdır.
Yaylası,
RİZE
 Küçükbaş hayvanlar için çevresi taş duvar ya da çitlerle çevrili olan
AĞIL barınaktır. Genellikle üstleri açık olan bu geçici yerleşmeler; Doğu
Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu’da yaygındır.
 Genellikle ekip biçme ve hayvancılık yapılan, bir veya birkaç aileye ait
MEZRA olan yerleşmelere denir. Ülkemizde bu tür yerleşmeler Doğu Anadolu,
Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz’de yaygındır.
 Göçebe yaşayan ailelerin hayvancılık yapmak amacıyla oluşturduğu geçici

OBA yerleşmelerdir. Genellikle çadırlardan oluşan bu yerleşmelerin sayıları giderek

azalmaktadır. Ülkemizde Orta Karadeniz’in güneyinde ve Toros Dağları’nın bazı
kesimlerinde oldukça yaygın olan bu yerleşmelere Doğu Anadolu’da da rastlanır.
 Geniş araziler üzerine kurulmuş, arazi sahipleri ve çalışanlar için evlerin
ÇİFTLİK bulunduğu, etrafı çevrili yerleşmedir. Ülkemizin hemen hemen her bölgesinde
görülebilen bu yerleşmelerde tarım veya hayvancılık ön plandadır.
 Deniz, göl ya da akarsu kenarlarında balık avlamak ya da üretmek için kurulmuş geçici

DALYAN yerleşmelerdir. Balık kapanları adıyla da bilinen bu yerleşme, ülkemizde Batı Anadolu
ve Akdeniz kıyılarında yaygın olup aynı isimle anılan yerleşim yerleri de vardır. Bunların
en bilineni, Muğla’nın Ortaca ilçesine bağlı Dalyan yerleşmesidir.
 Hayvancılık faaliyetleriyle uğraşan aileler tarafından kurulmuş geçici yerleşmelerdir. Aile

KOM ve çobanın oturduğu evler, hayvan barınağı, ot deposu ve ağıllardan oluşan bu

yerleşmeler Doğu Anadolu’da oldukça yaygındır. Komların bazıları zaman içinde sürekli
yerleşmeye dönüşmüştür.

Genellikle hayvancılığın ön planda olduğu, kısmen de tarımın yapıldığı geçici

DAM yerleşmelere denir. Ülkemizde bu tür yerleşmeleri Gökçeada, Bozcaada, Göller
Yöresi ve Batı Anadolu’da görmek mümkündür.

Tarım ve hayvancılıkla uğraşan az sayıda ailenin oturduğu yerleşmelere denir.

MAHALLE Bu yerleşmeler; Karadeniz, Batı Anadolu, Marmara ve Akdeniz’de yaygındır.

Birbirine uzak birden fazla mahallenin birleşmesiyle oluşmuş yerleşmelere denir. İklim ve

DİVAN yeryüzü şekillerinden dolayı özellikle Karadeniz’e özgü bir yerleşme türü olan divan; Sakarya,
Kocaeli, Bolu, Sinop, Samsun ve Ordu gibi illerde yaygın olarak görülmektedir. Serdivan
(Sakarya), Dörtdivan (Bolu) ve Eldivan (Çankırı) bu isimle anılan yerleşmelere örnek verilebilir.
 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12
4, 6, 8, 9, 11, 12
1, 2, 3, 5, 7, 10
4, 6, 8, 9, 11, 12
3, 7, 10
 2009 – ÖSS
Kırsal yerleşmeler fiziki çevre, ekonomik etkinlikler ve nüfus bakımından
çeşitli özelliklere sahiptir. Kırsal yerleşmelerin büyüklüğüne, kuruluş
yerine, sürekliliğine ve dokusuna göre sınıflandırılması bu özellikler göz
önüne alınarak yapılır.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin Türkiye’ deki kırsal yerleşmelerin
ortak özelliği olduğu söylenemez?
A) Sürekliliğinin geçim kaynaklarının türüne bağlı olması
B) Yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılması
C) Kaynakların belli sayıda nüfusu besleyebilmesi
D) Gereksinimlerin önemli bir kısmının yerel üretimden karşılanması
E) Yerleşme şeklinde doğal koşulların etkili olması
 2022 – AYT
Aşağıda bir yerleşme tipinin bazı özellikleri verilmiştir:
• Ekonomik yapısı çoğunlukla tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır.
• Sağlık ve eğitim olanakları bakımından bazı yetersizlikler görülebilir.
• İnsanlar arasında sosyal ilişkiler genellikle güçlüdür.
• Türkiye’deki en küçük idari yerleşme birimini oluşturur.
Bu yerleşme tipinin aşağıdakilerden hangisi olması beklenir?
A) Kom
B) Köy
C) Ağıl
D) Oba
E) Dam
 2023 - AYT
Türkiye’deki kır yerleşmeleriyle ilgili,
I. Kır yerleşmelerinin fonksiyonu zaman içinde değişiklik gösterebilir.
II. Köy yerleşmelerinde ikincil ekonomik faaliyetler yaygındır.
III. Bazı köyler birden fazla yerleşme biriminden oluşur.
IV. Kır yerleşmelerinin tümü daimî yerleşme şeklindedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) II ve IV
E) III ve IV
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
 BOŞLUK DOLDURMA
oba
Göçebe çobanların çadırlarından oluşan yerleşmelere ……………......... denir.

yayla
Geçici köy altı yerleşim ünitelerinden en yaygın olanı ……....................
yerleşmeleridir.
toplu
Dokularına göre kır yerleşmeleri ......................., dağınık ve gevşek yapılı olmak
üzere üç gruba ayrılır.

Geniş araziler üzerine kurulmuş, arazi sahipleri ve çalışanlar için evlerin

çiftlik adı verilir.
bulunduğu, etrafı çevrili yerleşmelere …………………

Küçükbaş hayvanlar için çevresi taş duvar ya da çitlerle çevrili olan barınaklara
ağıl
……………………. adı verilir.
 DOĞRU-YANLIŞ
Kırsal yerleşmelerin toplu ve dağınık olmasında yer şekilleri ve su
kaynakları etkili olmuştur.
Deniz, göl ya da akarsu kenarlarında balık avlamak ya da üretmek için
kurulmuş geçici yerleşmelere kom adı verilir.

Yayla, ağıl, kom ve dam geçici kır yerleşmelerindendir.

Köy altı yerleşmesi olan divan yerleşmeleri Batı Karadeniz'de yaygındır.

Nüfusu, fiziksel özellikleri, işlevleri ve yaşam koşulları bakımından köy

ile şehir arasında geçiş özelliği gösteren yerleşmelere ilçe adı verilir.
• Köye bağlı yerleşim birimleri içinde en yaygın olan yerleşme türüdür.
• Yaz aylarında halkın hayvanları otlatmak için çıktıkları alanlardır.
• Son zamanlarda hayvancılık faaliyetlerinin yerini turizm faaliyetleri
almaya başlamıştır.
1) Yukarıda özellikleri verilen yerleşme türü aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Divan
B) Mahalle
C) Yayla
D) Kom
E) Çiftlik
I. Çiftlik
II. Mahalle
III. Yayla
IV. Ağıl
V. Divan
2) Yukarıdaki yerleşme türlerinden hangileri devamlı köy altı
yerleşmelerinden değildir?
A) I ve II
B) II ve III
C) II ve IV
D) III ve IV
E) III, IV ve V
Yer şekillerinin dağlık ve engebeli, tarım alanlarının küçük ve parçalı, su
kaynaklarının yeterli olduğu alanlarda dağınık kır yerleşmeleri ortaya çıkar.

3) Buna göre, haritada gösterilen alanlardan hangisinde dağınık kır

yerleşmelerinin daha yaygın olması beklenir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
4) Aşağıda yerleşme şekilleri hakkında verilen açıklamalardan
hangisi yanlıştır?
A) Oba: Göçebe çobanların çadırlarından oluşan yerleşmelerdir.
B) Divan: Kastamonu, Düzce, Bolu ve Bartın çevrelerinde birkaç
mahallenin tek muhtarlık tarafından yönetildiği kır yerleşmeleridir.
C) Yayla: Yaz döneminde hayvancılık yapmak amacıyla çıkılan
alanlardır.
D) Kom: Hayvancılık faaliyetleri için otlak alanlarda kurulan geçici
yerleşmelerdir.
E) Dam: Balıkçılık yapmak amacıyla kurulan geçici yerleşmelerdir.
İdari açıdan köye bağlı, köyden daha küçük yerleşme birimleri köy
idari alanındaki kır yerleşmeleri olarak adlandırılır.
5) Aşağıdakilerden hangisi bu yerleşmelerden biri değildir?
A) Yayla
B) Divan
C) Kasaba
D) Mahalle
E) Çiftlik
 MEB Coğrafya 11
Ders Kitabı, 2021

KAYNAK Yazarlar
Kenan TÜRKEZ
Mutlu KARAKOÇ
Nurullah BALŞEN
Tolga PEKTAŞ