Ch30-Kaynak Esaslar

EUT 231 ÜretimYöntemleri – Doç.Dr.
Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)
İTÜ Makina Fakültesi

Doç.Dr. Murat VURAL
EÜT 231 ÜRETİM YÖNTEMLERİ
KAYNAK TEKNOLOJİSİNİN ESASLARI
 Kaynak Teknolojisine Genel Bakış

 Kaynaklı Bağlantı
EUT 231 ÜretimYöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)
 Kaynak Fiziği
 Bir Eritme Kaynaklı Bağlantının Özellikleri
1
Birleştirme ve Montaj’ın Tarifi
Birleştirme – kaynak, sert lehimleme, yumuşak

lehimleme ve yapıştırma
 Bu yöntemler, parçalar arasında kalıcı bir birleşim

oluşturur.
Montaj – (genellikle) mekanik yöntemlerle parçaları
birleştirme
 Bu yöntemlerden bazıları, demontaja izin verirken
diğerleri vermez
2
Kaynak
İki (veya daha fazla) parça, ısı ve/veya basınç

uygulayarak, birbirine temas eden yüzeylerinden
birleştirilir.
 Çoğu kaynak işlemi, herhangi bir basınç
uygulanmadan, sadece ısı ile oluşturulur
 Diğerleri ise, ısı ve basıncın birlikte kullanılmasını
gerektirir
 Bazıları, dış ısı kullanmadan sadece basınçla
yapılır
 Bazı kaynak yöntemlerinde birleştirmeyi
gerçekleştirmek için bir dolgu (ilave) malzeme
kullanılır
3
Kaynak Niçin Önemlidir?
 Kalıcı bir bağlantı sağlar

 Kaynaklı parçalar bir bütün haline gelir
 Malzeme kullanımı ve fabrikasyon maliyetleri

bakımından genellikle en ekonomik yoldur
 Mekanik birleştirme, genellikle ilave donanım
elemanları (örn. cıvata ve somun) ve birleştirilen
parçalarda geometrik değişiklikleri gerektirir
 Bir fabrika ortamıyla sınırlı değildir
 Kaynak “sahada” da yapılabilir
4
Kaynağın Sınırlamaları ve Sakıncaları
 Çoğu kaynak işlemi elle uygulanır ve işçilik

maliyetleri bakımından pahalıya malolur
 Çoğu kaynak yönteminde yüksek enerji kullanılır ve

bunlar son derece tehlikelidir
 Kaynaklı bağlantılar kolay bir demontaja izin vermez
 Kaynaklı bağlantılarda tespiti zor olan kalite hataları
bulunabilir
5
Kaynakta Birleştirilen Yüzeyler
Birleştirilecek olan, temas halindeki veya yakın şekilde

yerleştirilmiş parça yüzeyleri
 Kaynak, iki metalsel parçanın birbirine temas eden

yüzeylerinin yerel olarak birleştirilmesinden oluşur
 Kaynak genellikle aynı metalden yapılan parçalara
uygulanır; ancak bazı kaynak işlemlerinde farklı
metaller kullanılabilir
6
Kaynak Yöntemlerinin Türleri
 Amerikan Kaynak Derneği (AWS) tarafından, 50

kadar birbirinden farklı kaynak yöntemi
sınıflandırılmıştır
 Kaynak yöntemleri iki temel kategoriye ayrılabilir:
 Eritme kaynağı
 Katı hal kaynağı
7
Eritme Kaynağı
Esas metalleri eriten kaynak yöntemleri

 Çoğu eritme kaynak işleminde, işlemi tamamlamak
ve bağlantının sağlam ve rijit olmasını sağlamak için

bir dolgu metali eklenir
 Dolgu (ilave) metal kullanılmayan bir eritme kaynak
işlemi “otojen (kendi kendine eriyen) kaynak” olarak
adlandırılır
8
Bazı Eritme Kaynak Yöntemleri
 Ark kaynağı (AW) – metallerin eritilmesi, bir elektrik

ark’ı ile sağlanır
 Direnç kaynağı (RW) ‑ eritme, basınç altında bir

arada tutulan temas halindeki yüzeylerin bir elektrik
akımına dirençlerinden oluşan ısı ile sağlanır
 Oksi-yanıcı gaz kaynağı (OFW) ‑ eritme, asetilen
gibi bir oksi-yanıcı gaz ile sağlanır
9
Ark Kaynağının Esasları
Elektrod İlave metal

Ark Kaynaklı bağlantı
Koruyucu gaz Erimiş banyo
Esas metal Penetrasyon

Birleştirilecek parçalar
(1)Ön görünüş (önce) (2) Enkesit (yandan) görünüş (3) Ön görünüş (sonra)
Şekil 30.1 – Ark kaynağının esasları; (1) kaynaktan önce; (2) kaynak
sırasında esas metal eritilir ve ilave metal erimiş banyoya katılır; ve
(3) bitmiş kaynaklı parça. Ark kaynağının pek çok türü vardır
10
Katı Hal Kaynağı
Birleşmenin, sadece basınç veya ısı ve basıncın

birlikte etkitilmesiyle oluştuğu kaynak yöntemleri
 Eğer ısı kullanılırsa, sıcaklık kaynak yapılan

metallerin erime sıcaklığından düşüktür
 Katı hal kaynağında ilave metal (dolgu metali)
kullanılmaz
11
Bazı Katı Hal Kaynak Yöntemleri
 Difüzyon kaynağı (DFW) –birleşme, yüksek

sıcaklıkta basınç altında bir arada tutulan iki yüzey
arasında katı hal kaynağı ile gerçekleştirilir

 Sürtünme kaynağı (FRW) ‑ birleşme, iki yüzey
arasındaki sürtünme ısısı ile gerçekleştirilir
 Ultrasonik kaynak (USW) ‑ birleşme, basınç altında
bir arada tutulan iki parçanın temas halindeki
yüzeylerine paralel yöndeki ultrasonik titreşim
hareketleriyle oluşturulur
12
Kaynağın Temel Uygulamaları
 Konstrüksiyon – yapı ve köprüler

 Boru hatları, basınçlı kaplar, kazanlar ve depolama
tankları
 Gemi yapımı
 Uçak ve uzay
 Otomotiv
 Demiryolları
13
İmalat Ark Kaynağında Kaynakçı ve
Yardımcısı
 Kaynakçı – kaynak tabancasının doğrultusunu veya
konumunu elle kontrol eder
 Genellikle, kaynak yardımcısı denilen ve parçaları

kaynaktan önce ayarlayan ikinci bir işçi tarafından
yardım edilir
 Kaynak fikstürleri ve pozisyonerleri, bu amaçla
yardımcı olmak için kullanılır
14
İş Güvenliği Konusu
 Kaynak, çalışan kişiler için son derece tehlikelidir

 Erimiş metallerin yüksek sıcaklıkları
 Gaz kaynağında, yanıcı gazlar (Örn. Asetilen)

yangın çıkarabilir
 Çoğu kaynak yönteminde elektrik enerjisi
kullanılır; bu nedenle elektrik çarpma riski vardır
15
Ark Kaynağına Özgü Zararlar
 Arktan yayınan kızılötesi ışınlar insan gözü için

tahrip edicidir
 Kaynakçıların, koyu renkli camı olan özel bir

maske takmaları gerekir
 Koyu renkli cam, tehlikeli radyasyonu durdurur
ancak ark sönükken kaynakçının görüşünü
engeller
 Kıvılcımlar, erimiş metal sıçramaları, duman ve
gazlar ilave risklerdir
 Curuftan ve erimiş metalden çıkan tehlikeli
gazların uzaklaştırılması için havalandırma
gerekir
16
Kaynakta Otomasyon
 Elle kaynağın sakıncaları nedeniyle ve verimliliği

arttırıp kaliteyi yükseltmek için, değişik
mekanizasyon ve otomasyon türleri kullanılmaktadır

 Makinayla kaynak
 Otomatik kaynak
 Robotla kaynak
17
Kaynaklı Bağlantı
Kaynakla birleştirilmiş parçaların yüzeylerinin veya

kenarlarının birleşimi
 Kaynaklı bağlantı ile ilgili iki konu:

 Bağlantı türleri
 Bağlantıları oluşturan parçaları birleştirmek için
kullanılan dikiş türleri
18
Beş Birleştirme Türü
1. Alın bağlantı
2. Köşe bağlantı
3. Bindirme bağlantı
4. T- bağlantı
5. Kıvrık alın bağlantı
19
Alın bağlantı
Parçalar aynı düzlemde bulunur ve kenarlarından

birleştirilir
Şekil 30.2 ‑ Beş

temel bağlantı türü:
(a) alın
20
Köşe bağlantı
Köşe bağlantı halindeki parçalar bir dik açık oluşturur

ve açının köşe kısmından birleştirilir
Şekil 30.2 (b) köşe
21
Bindirme bağlantı
Birbirinin üzerine bindirilmiş iki parçadan oluşur

Şekil 30.2 (c) bindirme
22
T- bağlantı
Parçalardan biri, bir “T” harfi oluşturacak şekilde,

diğerine dik konumda yerleştirilmiştir
Şekil 30.2 (d) T-
23
Kıvrık Alın Bağlantı
Bir kıvrık alın bağlantıdaki parçalar, en az bir

kenarlarını ortaklaşa kullanırlar ve bağlantı bu

ortak kenardan gerçekleştirilir
Şekil 30.2 (e) kıvrık alın
24
Dikiş Türleri
 Belirtilen bağlantıların her biri kaynakla yapılabilir

 Diğer birleştirme yöntemleri de anılan bağlantı
türlerinden bazıları için kullanılabilir

 Bağlantı türü ile bunun oluşturulma yolu arasında bir
farklılık bulunur – dikiş türü
25
İçköşe (Dolgu) Dikişi
 Köşe, bindirme veya T-bağlantıların oluşturduğu

levha kenarlarını doldurmak için kullanılır
 Kesiti yaklaşık bir dik üçgen şekline getirmek için

dolgu (ilave) metali kullanılır
 Ark ve oksi-yanıcı gaz kaynağında en yaygın dikiş
türüdür
 En az kaynak ağız hazırlığı gerektiren dikiş türüdür
26
İçköşe Dikişleri
Kaynak
bağlantısı
Şekil 30.3 ‑ Değişik içköşe dikiş formları:

(a) tek taraflı içköşe bağlantısı; (b) tek taraflı dış köşe bağlantısı;
(c) çift içköşe dikişli bindirme bağlantı; ve (d) çift içköşe dikişli
T-bağlantı
Kesikli çizgiler, orijinal parça kenarlarını göstermektedir
27
Alın Dikişleri
 Kaynak nüfuziyetini sağlamak için genellikle parça

kenarlarının (kaynak ağzı) şekillendirilmesini
gerektirir
 Ağız hazırlığı, parça imalat maliyetini yükseltir
 Alın dikişleri, tek veya çift taraftan kare veya açılmış
V, U ve J ağızları içerir
 Çoğu alın bağlantıyla yakından ilgilidir
28
Alın Dikişleri
Kaynak
bağlantısı
Şekil 30.4 ‑ Bazı alın dikişleri: (a) kare alın dikişi, tek taraftan; (b) tek
taraftan ağız açılmış alın; (c) tek V-alın dikişi; (d) tek taraftan U-
alın dikişi; (e) tek taraftan J‑alın dikişi; (f) daha kalın parçalar için
çift taraftan V-alın dikişi. Kesikli çizgileri orijinal kaynak
kenarlarını göstermektedir
29
Tapa ve Delik Kaynağı
İki parçayı eriterek birleştirmek için, üstteki parçada bir

veya birkaç delik veya tapa açıp, daha sonra ilave

metalle bu deliğin veya tapanın doldurulduğu kaynak
dikişi
Tapa kaynağı için üst

Delik kaynağı
parçada açılan tapa
Üst parçada
açılan delik
(a) (b)
Şekil 30.5 ‑ (a) tapa kaynağı ve (b) delik kaynağı
30
Direnç Nokta Kaynağı
İki saç veya levhanın yüzeyleri arasında, küçük bir
erimiş kesit
 Bindirme bağlantılar için kullanılır

 Çoğu direnç kaynağıyla yakından ilgilidir
Nokta
kaynağı
Kısmi İki saç
kesit parça
Erimiş (kaynaklı) kesiti

gösteren kısmi kesit
Şekil 30.6 ‑
(a) Nokta kaynağı
31
Direnç Dikiş Kaynağı
 Bir direnç dikiş kaynağı, direnç nokta kaynağına

benzer ancak iki saç parça arasında az yada çok

erimiş bir kesit içermesiyle ayrılır
Erimiş (kaynaklı) kesiti

gösteren kısmi kesit
Dikiş kaynağı
Bindirme
kısmı
Saç metal parçalar
Şekil 30.6 ‑ (b) dikiş kaynağı

32
Flanş Kaynağı ve Yüzey Kaplama
Flanş
kaynağı
Yüzey kaplama
kaynak dikişi
İki saç metal parça
(a) (b)
Şekil 30.7 ‑ (a) flanş kaynağı; ve (b) yüzey kaplama kaynağı
33
Kaynak Fiziği
 Eritme, kaynakta birleşimi sağlayan en yaygın

araçtır
 Eritmeyi oluşturmak için, temas eden yüzeylere

yüksek yoğunlukta bir ısı enerjisi uygulamak gerekir,
böylece oluşturulan sıcaklık esas metallerin (ve
kullanılmışsa ilave metalin) yerel olarak erimesine
yol açar
 Metalurjik nedenlerden dolayı, minimum enerjiyle
ancak yüksek ısı yoğunluklarıyla eritme tercih edilir
34
Isı Yoğunluğu
Birim yüzey başına parçaya aktarılan güç (güç

yoğunluğu), W/mm2
 Eğer güç yoğunluğu çok düşükse, ısı parça içine

iletilir ve erime oluşmaz
 Eğer güç yoğunluğu çok fazlaysa, yerel sıcaklıklar,
etkilenen bölgedeki metali buharlaştırır
 Kaynağın gerçekleştirilebildiği, pratik bir ısı
yoğunluğu aralığı mevcuttur
35
Kaynak Yöntemleri Arasında
Bazı Karşılaştırmalar
 Oksi-yanıcı gaz kaynağı (OFW) geniş ısı miktarları
üretir, ancak bu ısı geniş bir alana dağıldığından ısı
yoğunluğu göreceli olarak düşüktür

 Oksi-asetilen gazı, OFW gazlarının en sıcak
olanıdır; 3500°C’lik bir maksimum sıcaklığa ulaşır
 Ark kaynağı, yerel sıcaklıkları 5500 ila 6600C’ye
ulaşan, dar bir alanda yüksek enerji üretir
36
Değişik Kaynak Yöntemleri için Yaklaşık
Güç Yoğunlukları
Kaynak yöntemi W/mm2

Oksi-yanıcı gaz 10
Ark 50
Direnç 1,000
Laser ışını 9,000
Elektron ışını 10,000
37
Güç Yoğunluğu
Yüzeye giren enerjinin buna karşı gelen yüzey alanına

oranı:
P
PD 
A
burada PD = güç yoğunluğu, W/mm2 ;

P = yüzeye giren enerji, W ; ve
A = enerjinin girdiği yüzey alanı, mm2
38
Eritme için Birim Enerji
Birim hacim metali eritmek için gerekli ısı miktarı

 Sembolü Um
 Aşağıdakilerin toplamından oluşur:
 Katı metali erime sıcaklığına yükseltmek için
gerekli ısı
 Hacimsel özgül ısıya bağlıdır
 Metali erime sıcaklığında, katıdan sıvı faza
dönüştürmek için gerekli ısı
 Eritme ısısına bağlıdır
39
Kaynakta İki Isı Transfer Mekanizması
 Tüm girdi enerjisinin kaynak metalini eritmekte

kullanıldığına dikkat ediniz
1. Isı transfer etkinliği f1 – menbada üretilen toplam

ısının parça tarafından alınan gerçek ısıya oranı
2. Eritme etkinliği f2 – eritme için kullanılan, parça
yüzeyinden alınan ısı kısmı; kalanı parça
metaline iletilir
40
Kaynağa Uygun Isı
Hw = f1 f2 H
burada Hw = kaynağa uygun net ısı;

f1 = ısı transfer etkinliği;
f2 = eritme etkinliği; ve
H = kaynak yönteminin ürettiği toplam ısı
41
Isı Transfer Etkinliği f1
Menbada üretilen toplam ısıya göre parça yüzeyinde

üretilen ısı kısmı
 Kaynak yöntemine ve güç menbaının (örn. Elektrik

enerjisi) parça yüzeyinde kullanılabilir ısıya dönüşme
kapasitesine bağlıdır
 Oksi-yanıcı gaz kaynak yöntemi göreceli olarak
daha az etkindir
 Ark kaynağı göreceli olarak daha etkindir
42
Eritme Etkinliği f2
Isının, parça yüzeyinde eritme için alınan kısmı; kalanı

parça metali içine iletilir
 Kaynak yöntemine bağlıdır ancak metalin ısıl

özelliklerinden, bağlantı konfigürasyonundan ve
parça kalınlığından da etkilenir
 Alüminyum ve bakır gibi yüksek ısıl iletkenliğe
sahip metaller, temas alanından ısının hızlı
dağılması nedeniyle kaynakta problem
oluştururlar
43
Enerji Denge Denklemi
Hw = Um V
burada Hw = işleme verilen net ısı enerjisi, J;

Um = metali eritmek için gerekli birim enerji,
J/mm3
ve
V = eritilen metal hacmi, mm3
44
Tipik Eritme Kaynaklı Bağlantı
Erime bölgesindeki
kolonsal yapı
Erimiş bölge Kaynak arayüzeyine yakın
ITAB’da iri taneler
Isının Tesiri
Kaynak Altındaki Bölge Kaynak arayüzeyinden
arayüzeyi (ITAB) uzakta ince taneler
Etkilenmemiş esas Orijinal soğuk şekil
metal bölgesi değiştirmiş taneler
Şekil 30.8 ‑ Tipik bir eritme kaynaklı bağlantının kesiti:

(a) Bağlantıdaki temel bölgeler, ve (b) tipik tane yapısı
45
Bir Eritme Kaynaklı Bağlantının Özellikleri
İlave metalin katıldığı tipik eritme kaynak bağlantısı

aşağıdakilerden oluşur:
 Erime bölgesi
 Kaynak arayüzeyi
 Isının Tesiri Altındaki Bölge (ITAB) (Heat affected
zone = HAZ)
 Etkilenmemiş esas metal bölgesi
46
Isının Tesiri Altındaki Bölge (ITAB)
Metal, erime sıcaklığının altında ancak katı metalde

mikroyapısal değişikliklere neden olmaya yeterli
sıcaklıklara maruz kalmıştır,

 Kimyasal bileşimi esas metalle aynıdır, ancak bu
bölge, özellikleri değişecek ve yapısı dönüşecek
şekilde ısıl işlem görmüştür
 ITAB’daki mekanik özelliklere etkisi genellikle
olumsuzdur, ve kaynak hasarının en çok oluştuğu
yer burasıdır
47

Ch30-Kaynak Esaslar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ch30-Kaynak Esaslar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EUT 231 ÜretimYöntemleri – Doç.Dr.

Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

İTÜ Makina Fakültesi

 Kaynak Teknolojisine Genel Bakış

Birleştirme – kaynak, sert lehimleme, yumuşak

 Bu yöntemler, parçalar arasında kalıcı bir birleşim

İki (veya daha fazla) parça, ısı ve/veya basınç

 Kalıcı bir bağlantı sağlar

 Malzeme kullanımı ve fabrikasyon maliyetleri

 Çoğu kaynak işlemi elle uygulanır ve işçilik

 Çoğu kaynak yönteminde yüksek enerji kullanılır ve

Birleştirilecek olan, temas halindeki veya yakın şekilde

 Kaynak, iki metalsel parçanın birbirine temas eden

 Amerikan Kaynak Derneği (AWS) tarafından, 50

Esas metalleri eriten kaynak yöntemleri

ve bağlantının sağlam ve rijit olmasını sağlamak için

 Ark kaynağı (AW) – metallerin eritilmesi, bir elektrik

 Direnç kaynağı (RW) ‑ eritme, basınç altında bir

Elektrod İlave metal

Esas metal Penetrasyon

Birleşmenin, sadece basınç veya ısı ve basıncın

 Eğer ısı kullanılırsa, sıcaklık kaynak yapılan

 Difüzyon kaynağı (DFW) –birleşme, yüksek

arasında katı hal kaynağı ile gerçekleştirilir

 Konstrüksiyon – yapı ve köprüler

 Genellikle, kaynak yardımcısı denilen ve parçaları

 Kaynak, çalışan kişiler için son derece tehlikelidir

 Gaz kaynağında, yanıcı gazlar (Örn. Asetilen)

 Arktan yayınan kızılötesi ışınlar insan gözü için

 Kaynakçıların, koyu renkli camı olan özel bir

 Elle kaynağın sakıncaları nedeniyle ve verimliliği

mekanizasyon ve otomasyon türleri kullanılmaktadır

Kaynakla birleştirilmiş parçaların yüzeylerinin veya

 Kaynaklı bağlantı ile ilgili iki konu:

Parçalar aynı düzlemde bulunur ve kenarlarından

Şekil 30.2 ‑ Beş

Köşe bağlantı halindeki parçalar bir dik açık oluşturur

ve açının köşe kısmından birleştirilir

Şekil 30.2 (b) köşe

Birbirinin üzerine bindirilmiş iki parçadan oluşur

Şekil 30.2 (c) bindirme

Parçalardan biri, bir “T” harfi oluşturacak şekilde,

Şekil 30.2 (d) T-

Bir kıvrık alın bağlantıdaki parçalar, en az bir

kenarlarını ortaklaşa kullanırlar ve bağlantı bu

Şekil 30.2 (e) kıvrık alın

 Belirtilen bağlantıların her biri kaynakla yapılabilir

türlerinden bazıları için kullanılabilir

 Köşe, bindirme veya T-bağlantıların oluşturduğu

 Kesiti yaklaşık bir dik üçgen şekline getirmek için

Şekil 30.3 ‑ Değişik içköşe dikiş formları:

 Kaynak nüfuziyetini sağlamak için genellikle parça

İki parçayı eriterek birleştirmek için, üstteki parçada bir

veya birkaç delik veya tapa açıp, daha sonra ilave

Tapa kaynağı için üst

 Bindirme bağlantılar için kullanılır

Erimiş (kaynaklı) kesiti

 Bir direnç dikiş kaynağı, direnç nokta kaynağına

benzer ancak iki saç parça arasında az yada çok

Erimiş (kaynaklı) kesiti

Saç metal parçalar

Şekil 30.6 ‑ (b) dikiş kaynağı

İki saç metal parça