DİFÜZYON KAYNAĞI

• Difüzyon kaynağı (Diffusion welding); birleştirmek üzere eşleşmiş iki

yüzeyin, malzemelerin ergime noktaları altındaki bir sıcaklıkta,
malzemelerde tespit edilebilir plastik akmaya sebep olmayan bir
basınçta, katı hal difüzyonu yoluyla malzemeler arasında metalürjik bir
bağ oluşuncaya kadar, malzemelerin özelliklerini önemli ölçüde
etkilemeyecek bir süre tutulmasıyla uygulanan bir katı hal kaynak
yöntemidir.
• Difüzyon kaynağını açıklayabilmek için öncelikle difüzyonun (yayınım)
nasıl meydana geldiğinin açıklanması gerekmektedir.
• Malzeme içerisindeki atomların, bulundukları konumdan başka bir
konuma enerji verilerek geçirilmesi olayına atomsal yayınma veya
difüzyon denir.
• Ayrıca, difüzyon, atomların sıcaklığa bağlı olarak hareket etmesi veya
atom transferi yoluyla malzeme içinde kütle taşınması olarak
tanımlanabilir.
• Difüzyonun hızlı olduğu şartlar; düşük atom yoğunluklu malzemeler,
düşük ergime dereceli malzemeler, ikincil bağ yoğun malzemeler (Van
der Waals), difüze olan atomların boyutunun küçük olması ve düşük
yoğunluklu malzemelerdir.
Difüzyon mekanizmalar ve bu mekanizmaların özellikleri.
• Difüzyon olayında; değişik miktarlarda atom, molekül, atom grupları veya
elektronlar gibi elemanların göç ettirilmesi mümkün olmaktadır.
• Ancak farklı yer değiştirme hızları reaksiyon merkezinin çevresinde, belirli
bölgelerde hacimsel değişimlere neden olabilmektedir.

Difüzyon mekanizmalarının şematik gösterirni.

• Günümüz endüstrisinde kullanılan malzeme çeşitlerinin artması, farklı
özellikler gerektiren yerlerde farklı metal bağlantılarının gerekliliği ve
özellikle son yıllarda ekonomik faktörlerin giderek önem kazanması
farklı özelliklere sahip malzemelerin birbirleriyle birleştirilmesi
zorunluluğunu doğurmaktadır.
• Daha çok uzay ve uçak sanayinde kullanılan gelişmiş malzemelerin
birleştirilmeleri katı hal kaynak teknikleri olarak bilinen ve de difüzyon
kaynağını da kapsayan yöntemlerle mümkündür.
• Bugün farklı metallerin birleştirilmesinde % 40 bu yöntem kullanılırken,
bu yöntemle birleştirilmiş malzemelerin yaklaşık % 20'sini de titanyum
vealaşımları oluşturmaktadır.
• Difüzyon kaynağı benzer olmayan metal ve alaşımlarında, kaynak
sonrası birleşme bölgesinde kırılgan metaller arası faz oluşumu
nedeniyle malzemelerin dayanımlarının azalması durumunda
tercih edilmektedir.
• Düşük sıcaklıklarda uygulanabilmesi, farklı malzemeleri
birleştirebilmesi ve sağladığı diğer üstünlüklerle, alışılmış kaynak
yöntemleri ile elde edilemeyecek, kıyas kabul etmeyecek üstünlükler
gösteren difüzyon kaynak yöntemi, gün geçtikçe geliştirilmekte ve
gelecekte çok daha geniş uygulama alanı bulacak bir birleştirme
yöntemidir.
Difüzyon kaynak çeşitleri :
• Genel olarak malzemelerin difüzyon kaynak yöntemi ile birleştirilmesinde iki tür teknik
mevcuttıır.
• Bunlar;
• katı faz difüzyon kaynak yöntemi ve
• sıvı faz difüzyon kaynak yöntemleridir.
Katı faz difüzyon kaynak yöntemi:
• Katı faz difüzyon kaynak yöntemi, koruyucu atmosfer veya vakum ortamında indüksiyon
ve rezistans gibi ısıtma ile birleştirme işlemidir.
• Bu yöntemde kaynak yapılan malzemeler ergimezler ve uygulanan yük düşüktür.
• Yöntem genellikle ergime sıcaklıkları birbirlerine yakın ve difüzyon için gerekli olan şartları
sağlayan malzemelerin birleştirilmesinde kullanılır.
• Bu yöntemde birleştirilecek yüzeylerin hazırlığı çok önemlidir.

• Çünkü yüzeyi iyi hazırlanan malzemelerde, düşük basınç ile plastik deformasyon daha
kolay sağlanabilmekte ve işlem süresi azaltılabilmektedir.
Sıvı faz difüzyon kaynak yöntemi:
• Bu yöntem sadece farklı malzeme kombinasyonlarına veya
farklı malzemelerin kullanıldığı yerlerde uygulanır.
• Sıvı faz difüzyon işleminin kaynak sıcaklığı ve birleşme ara yüzey
kompozisyonu dikkate alınır.
• Kaynak sıcaklığı ara tabakanın ergime sıcaklık değeri dikkate alınarak seçilir.
• Birleşme, her iki ana malzemenin ergime sıcaklığından daha düşük ergime
sıcaklığına sahip olan, ince ve ara yüzeye dağılmış sıvı tabaka ile sağlanır.

• Eriyiğin düşük sıcaklıklarda katılaşması, birleşme sıcaklığını ve kaynak

süresini düşürmektedir.

• Bu teknik, özellikle Al ve alaşımlarının birleşmesi için yüzey oksitlerinin

kırılmasında, ayrıca bakır, gümüş ve çinkonun difüzyon kaynağında
kullanılır.
• Difüzyon kaynağının uygulanmasında, özellikle farklı metal ve
alaşımlarının birleştirilmesinde genellikle bir ara tabaka kullanılır.
• Metal folyo veya kaplama şeklindeki ara tabakalar kullanarak
kaynak için gerekli olan sıcaklık, basınç ve zaman değerlerini azaltmak
mümkün olmaktadır.
• Ara tabakalar kaynak alanındaki heterojenliği minimuma indirir ve
birleştirmenin oluşumunu kolaylaştırır.
• Ara tabakalar folyo şeklinde, elektrolitik kaplama ve püskürtme
tarzında olabilir.
• Ara tabakanın görevleri şu şekilde sıralanabilir;
• Fiziksel özellikleri, örneğin ısıl genleşme oranlan farklı olan parçaları dengeler,
• Kırılgan, sert metaller arası faz oluşumunu engeller,
• Plastik deformasyonla yüzey yakınlaşmasını iyileştirir,
• Birleştirilecek parçaların hazırlama aşamalarını azaltır,
• Çalışma sıcaklığını ve süresini düşürürler.
• Bilindiği gibi, kristal yapılı malzemelerde atomlar arası çekimden
dolayı kohezyon kuvvetleri meydana gelir (Aynı cins moleküller
arasındaki çekim kuvvetine Kohezyon denir).
• Normal olarak atomların denge şartı, üzerlerine tesir eden kuvvetin
sıfır olduğu durumdur.
• Ancak katı malzeme, dış kuvvetlerin tesiri ile gerildiği zaman atomlar
denge durumlarını terk ederek kristal içinde dış kuvvet tarafından
dengelenen bir gerilme meydana getirirler.
• Atomlar arasındaki çekim kuvveti, birbirlerinden uzaklaşma dereceleri
ile orantılı olarak artar, bir maksimumdan geçtikten sonra tekrar azalır.
• Farklı iki katı malzemenin yüzeyleri arasındaki çekim ise adhezyon
olarak tanımlanır. (Örnek; yağmur damlalarının cama yapışması).
• Aynı cins katı yüzeyleri arasında kohezyon kuvvetlerinden dolayı
kohezyon oluşurken, farklı katı yüzeyleri arasında da adhezyon
kuvvetlerinden dolayı adhezyon işi yapılmış olur.
• Gerek kohezyon ve gerekse adhezyon olayı, yüzeyin serbest
enerjisinin bir fonksiyonudur.
• Ayrıca iki gevrek malzeme ya da bir gevrek bir sünek malzemeden
oluşan bir bağlantı için (metal-seramik) adhezyon olayı, bağlantı
mukavemetinin bir ölçüsüdür.
• Malzeme yüzeyleri arasında birleşmenin sağlanması, yani adhezyon ve
kohezyon kuvvetlerinin teşekkülü için, malzeme yüzeylerinin atomlar
arası bağın oluşabileceği yakınlıkta temasını sağlamak gerekir.
• İki malzemenin difüzyonla birleştirilmesinde, birleşmenin davranışını
önemli derecede etkileyen diğer bir kuvvet ise malzemelerin kimyasal
yapısına bağlı olarak moleküller arası da etki eden Van Der Walls
kuvvetleridir.
• Bu kuvvetler, gres, su buharı, yağ gibi metal yüzeyindeki moleküllerin
adsorbsiyonunun baş sebebidir.
• Diğer yandan metalik malzemelerin yüzeyleri temas ettirildiğinde Van
der Walls kuvvetleri birleşmeyi sağlayan önemli unsurlardan
birisidir.
Difüzyon kaynağı mekanizması.
• Difüzyon kaynağı mekanizması ile ilgili günümüze kadar birbirinden farklı birçok model
sunulmuştur.
• Çünkü sınırlı bir süre için basınç ve ısının birlikte uygulanmasıyla bağ oluşturma
mekanizmaları oldukça karmaşıktır.
• Derby ve Wallach difüzyon kaynağını, basınç altında sinterlemeye benzer bir işlem olarak
incelemişler ve aşağıdaki mekanizmaları ileri sürmüşlerdir;

• Yüzeyden kaynaklanan mekanizmalar: Bunlar arakesitteki boşluk yüzeyinden, boşluk

uzunluğu boyunca yüzey difüzyonu ve hacim difüzyonudur. Burada önemli faktör, ara
yüzey boşluğunun yüzey pürüzlülük oranıdır.
• Arakesitteki yüzeylerden kaynaklanan mekanizmalar: Birleşme hattı boyunca kimyasal
konsantrasyon farkının etkin olduğu tane sınırı difüzyonu ve hacim difüzyonu oluşmasıdır.
• Plastik şekil değişiminden kaynaklanan mekanizmalar: Uygulanan basınçtan
kaynaklanan akma ve sürünmenin yol açtığı plastik deformasyondan ileri gelen
difüzyondur.
• Sıvı faz kütle transferi: Gibbs- Thomson etkisi, yani yüzey pürüzlülüğü nedeniyle bölgesel
farklardan doğan basınç farkından ileri gelen difüzyondur.
• difüzyon kaynağı mekanizmasını aşağıdaki şekilde genelleştirmek mümkündür.
• Yük altında plastik deformasyon,
• Sürünme deformasyonu,
• Difüzyon,
• Yeniden kristalleşme ve tane sınır göçü.

Difüzyon kaynağı mekanizmaları.

• Çok kristalli malzemelerde difüzyon; kaynatılacak malzemelerin temas
noktalarındaki oksitlerin parçalanmasıyla birlikte öncelikle malzeme
yüzeylerinde başlayarak devam eder.
• Schwartz’a göre üç aşamalı difüzyon kaynak mekanizması:
• birinci aşama; yüzeydeki pürüzlülüklerde akma ve sürünme
mekanizmaları ile ara yüzeyde büyük bir alanda temas sağlanır ve
birleşme genelde tane sınırlarında oluşur. Basıncın etkisi ile yüzeydeki
oksit filmi kırılarak oksitlerin kırılmış olan noktalarından atom akışı
başlar. (Şekil b).
• ikinci aşama; difüzyonun etkisi deformasyondan daha önemlidir.
• Gözenekler bu aşamada tane sınırı difüzyonu neticesinde kaybolur ve bir
kısmı da tane içinde oluşur.
• Bunların tane sınırlarını hareketsiz hale getirme etkisi azdır.
• Başlangıçta düz olan birleşme çizgisi üçlü noktalarda bir malzemenin
diğerine birkaç mikron kadar nüfuz etmesi ile eğrilir.
• Birleşme sınırı hareket ederken geride kalan gözenekler tanelerin içerisinde
kalır ve burada tane sınırı ile temaslarını kaybederler. Difüzyonel işlemler bu
gibi boşlukları küçülterek ortadan kaldırmaya yardımcı olur (Şekil c).
• üçüncü aşaması; birleşmenin tamamlandığı birleştirilecek malzemeler
arasındaki atomik bağın tamamlandığı aşamadır.
• İkinci aşama sonunda tane sınırlarından yok edilemeyip tane içine
taşınan gözenekler bu aşamada hacim difüzyonu ile büyük oranda yok
edilir.
• Yok edilemeyen gözenek miktarının oranı kaynak sıcaklığı ile ilişkilidir
(Şekil d)
Difüzyon kaynak parametreleri.
• Difüzyon kaynak yönteminin temel parametreleri sıcaklık, süre ve
basınçtır.
• Ancak birleştirilecek parçaların yüzey şartları, kaynak atmosferi ve de
birleştirilecek malzemelerin tane boyutları ve mikro yapıları birleştirme
kalitesine etki eden önemli faktörlerdir.
• Sıcaklık; deformasyona, oksit çözünürlüğüne, allotropik dönüşüme, yeniden
kristalleşmeye, difüzyona ve işlemin kısa sürede oluşmasına etkili olduğundan en
önemli parametredir.
• Yöntemde sıcaklık genellikle indüksiyon, direnç veya yüksek frekans teknikleriyle
sağlanır.
• Difüzyon sıcaklığı genellikle solidüs çizgisinin altında veya yeniden kristalleşme
sıcaklığının üstündedir.
• Aynı cins metallerin birleştirilmesinde işlem sıcaklığı metalin ergime sıcaklığının
0.5-0.7 katı olarak alınır.
• Farklı metallerin birleştirilmesinde bu sıcaklığın bir miktar daha üzerine çıkılabilir.
• Ayrıca yöntemde sıcaklık kadar, kaynak esnasındaki ısıtma ve soğutma hızları da
önemlidir.
• Literatürde, her 20 °C'lik sıcaklık artışında, difüzyon katsayısı veya difüzyon hızının
ikiye katlandığı belirtilmiştir.
• Kaynak esnasında gereğinden yüksek sıcaklıklar, tane irileşmesine ve dayanımın
düşmesine neden olur.
• Basınç; parçalar arasında sıkı teması sağlamak için gereklidir.
• Basınç değeri uygulanacak kaynak sıcaklığında, birleştirilecek
malzemelerin mekanik özelliklerine ve gerekli olan biçimlendirme
derecesine bağlıdır.
• Uygulamalarda genellikle basınç üst sınırı olarak malzemenin kaynak
sıcaklığındaki akma dayanımı alınmaktadır.
• Sonuç olarak basınç; yüzey pürüzlerinin sürünme hızı ve plastik
deformasyonunu arttıracak kadar büyük, parçaların makroskobik
deformasyonuna yol açmayacak kadar küçük olmalıdır.
• Kaynak esnasında basınç, hidrolik, pnömatik veya mekanik olarak
uygulanır.
• Süre; bağımlı bir işlem parametresi olup, sıcaklık, basınç ve birleştirme türü
ile ilişkilidir.
• Her malzeme ya da malzeme çifti için gerekli süre birkaç dakikadan, birkaç
saate kadar değişebilir.
• Kaynak süresinin uzun olması kaynak maliyeti açısından bir dezavantaj
oluştururken, boşlukların oluşumunu, bileşimin değişimini ve kırılgan inter
metalik bileşiklerin oluşumunu teşvik etmesi gibi bağlantının mekanik
özelliklerini bozan olumsuzluklara da neden olur.
• Sonuç olarak; kaynak işlemi için yeterli süre, yüzeylerde karşılıklı temas
sağlanarak, atomların hareketine yetecek ve bu aşamada tutularak
birleşmenin sağlanabildiği zaman dilimidir.
• Yüzey şartları; Difüzyon kaynağının kalitesine tesir eden yüzey şartları, yüzey
pürüzlüğü, yüzey filmleri ve yüzey aralıklarıdır.
• Pürüzlükler, yüzeyler arasında tam temasa ulaşmak için gereken
süreyi etkiler.
• Pratikte, bir metal, yükseklik ve dalga boyu küçük olan yüzey pürüzlüğüne
sahiptir.
• Difüzyon kaynağında, özellikle, uzun dalga boyuna sahip pürüzler önemlidir.
• Çünkü bu durumda boşlukların yok edilmesi için, hem çok yönlü basınç
uygulanması hem de uzun zamana gerek olacaktır.
• Difüzyon kaynağında yüzey pürüzleri, kalıntı gözeneklerin başlıca sorumlusudur.
• Bunun yanında oksit tabakaları, birleşecek yüzeylerin temasını önleyip, bağ
teşekkülünü geciktirir ve arakesitte tane sınırı difüzyonunu engelleyerek boşluk
kalmasına sebep olur.
• Yağ, gres, toz gibi aralıklarda oksit filmleriyle aynı etkiye sahiptir.
• Oksit filmlerinin kaldırılması için, kimyasal dağlama ve asitle temizleme
yöntemleri kullanılır.
• Kaynak ortamı; Difüzyon kaynağında parça yüzeylerini ve ara kesitte
oluşacak oksidasyonu önlemek için koruyucu bir atmosfer altında
kaynak işlemini gerçekleştirmek gerekir.
• Bu amaçla ya vakum altında ya da bir soy gaz atmosferinde kaynak
işlemi gerçekleştirilir.
• Soy gaz olarak argon veya helyum gazlan kullanılabilir.
• Soy gazlar atmosferdeki oksijenin tesirini belirli bir dereceye kadar
azalttığından, kararlı oksitlere sahip metallerde vakum kullanılmaktadır.
• Birleştirilecek malzemelerin tane boyutları ve mikro yapıları; Difüzyon
kaynağına tesir eden birçok yapı vardır.
• Bunlar, mikro yapı, tane boyutu ve ilave metal (ara tabaka) kullanılması
şeklinde sınıflandırılabilir.
• Difüzyon kaynağı için en ideal yapının ince tane yapılı olduğu tespit
edilmiştir.
• Bu yapı süper plastik alaşımlarında mevcuttur.
• Tane boyutunun hem kaynak esnasında, hem de kaynak sonrasında
bağlantının mukavemeti açısından büyük önemi vardır.
• Kaynağın ilk safhalarında boşluklar daha çok tane sınırıyla kesişir.
• Dolayısıyla boşluğu önlemek için birden çok tane sınırı etki eder.
• Atomlar bu tane sınırlarından boşluğa difüze olarak onu küçültürler.
• Tane boyutu küçülüp, tane sayısı artıkça, boşlukların difüzyonla
doldurulması kolaylaşmakta ve arakesitte kalması ihtimali azalmaktadır.
Difüzyon kaynak yöntemi ile birleştirilebilen malzemeler:
• Birbirinin aynı ya da farklı birçok malzeme difüzyon kaynak yöntemiyle
birleştirilebilmektedir.
• Bu yöntem en çok titanyum ve alaşımları, zirkonyum ve alaşımları ve
nikel esaslı alaşımlarda uygulanmaktadır.
• C, bor, Ab03, SiC gibi malzemelerin takviye olarak kullanıldığı metal
matrisli kompozit malzemelerin birleştirilmesinde de kullanışlı bir
yöntem olduğu kabul edilmektedir.
• Benzer olmayan metal ve alaşımların da, kaynak sonrası birleşme
bölgesinde kırılgan inter metalik faz oluşuyor ya da yeniden ergime ile
malzeme gevrekleşiyor veya mukavemeti azalıyorsa difüzyon kaynak
yöntemi tercih edilmektedir.
Difüzyon kaynağının genel özellikleri:
• Sabit halde atom difüzyon yolu ile metalürjik bağlantının oluştuğu difüzyon kaynağı, sıcak
pres kaynağının bir şeklidir.
• Difüzyon kaynağında soğuk pres kaynağının aksine, rekristalizasyon sıcaklığının üstündeki
sıcaklıklarda, daha az basınç kuvveti ve şekil değişimi ile çalışılır.
• Difüzyon kaynağı aynı veya farklı, çoğunlukla metalik malzemelerin birleştirilmesinde
kullanılır. Bu yöntem, uçak ve sanayi ile nükleer sanayi ile nükleer teknoloji için
geliştirilmiştir. Çünkü bu alanda, örneğin kesitlerin ulaşılabilir yerlerde olmaması veya
malzemelerin farklı olması gibi nedenlerle alışa geImiş kaynak yöntemlerinin kullanılması
mümkün değildir.
• Aynı malzemelerin difüzyon kaynağında, esas malzemenin dayanım değerlerine yaklaşık
olarak ulaşmak mümkündür.
• Birbiriyle kırılgan metaller arası faz oluşturan malzemeler, ergime sıcaklıkları ve elastiklik
sınırları çok farklı malzemeler, metal ve metal olmayan malzemelerde bu yöntemle
birleştirilebilir.
• Özellikleri birbirlerinden çok farklı malzemelerin birleştirilmesinde, kolay kırılabilir gevrek
bir inter metalik oluşmaması için kaplama veya folyo halinde ara tabaka kullanılabilir. Bu
durumda kullanılacak olan ara tabaka malzemesinin, birleştirilecek olan her iki malzeme ile
uyuşabilir olması gerekmektedir.
Difüzyon kaynağının diğer kaynak yöntemleriyle karşılaştırılması
(avantajları):
• Ergitme kaynağında görülen deformasyonlar, ön ve son tavlama
ihtiyaçları, bu teknikte görülmez.
• Metalürjik açıdan uyumsuz, birbirinden tamamen farklı iki metal ya da bir
metalle, metal olmayan bir malzeme bu yöntemle kolaylıkla
birleştirilebilir.
• Birleşme süresi, bağlantı alanından bağımsızdır. Dolayısıyla bir defada
geniş alanlı ya da karmaşık şekilli bağlantılar birleştirilebilmektedir.
• Birleşmede ana malzemelerde istenmeyen metalürjik yapılar oluşmaz.
• Seramik ve kompozitlerin, metal ve diğer malzemelerle birleştirilmesinde,
günümüzde en verimli ve etkili yöntem difüzyon kaynağıdır.
• İşlem için kalifiye elemana ihtiyaç yoktur.
Difüzyon kaynağı, diğer katı hal kaynak teknikleriyle karşılaştırıldığında ise başlıca
şu avantajlara sahiptir:
• Difüzyon kaynağı, esas itibariyle difüzyon kontrollü bir tekniktir.
• Seramiklerin kaynak tekniğini belirleyen en önemli faktör bu malzemelerin
gevrekliğidir. Bu ise kaynakta deformasyon kullanımının mümkün olmadığı
anlamına gelir. Seramiklerin kaynağında difüzyon kaynağı mümkün olan tek
metottur.
Bu avantajlarının yanında, difüzyon kaynak yönteminin bazı dezavantajları da
bulunmaktadır:
• Yüksek donanım maliyeti,
• Özel ortam ve aparat gerektirmesi,
• Koruyucu gaz atmosferi veya vakum ortamı gerektirmesi,
• Çok temiz ve hassas yüzey hazırlama ihtiyacı,
• Kaynak ara yüzeyinde metaller arası bileşiklerle, azda olsa, ara fazların oluşma
ihtimali,
• Kaynak işlemi için bazen çok uzun sürelere ihtiyaç olması.