Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit Abstrakt

Marrdhniet midis Shqipris dhe Greqis kan luajtur nj rol t rndsishm n zhvillimet politike, diplomatike, ekonomike, historike dhe shoqrore t t dy vendeve. Kto marrdhnie kan rezultuar n periudha t caktuara kohore si tepr problematike dhe shpesh her krijuan konflikte dhe tensione, t cilat n rrjedhn e kohs kan prodhuar m pak stabilitet, m pak bashkpunim dhe m pak prosperitet pr popujt e tyre. Ulje-ngritjet e tyre n koh por edhe n zhvillimet e brendshme politiko-shoqrore n fillim, dhe m pas edhe ekonomike, kan krijuar nj vakum hezitimi dhe mosbesimi n rikuperimin e plot t tyre. Duke i marr n trsin e tyre kto marrdhnie nga ana historike, bashkpunimi bilateral, rajonal si dhe bashkpunimi pr sa i prket rrugs s Shqipris drejt Bashkimit Evropian do mundohemi ti bjm nj analiz ktyre marrdhnieve se ku gjenden sot dhe se a ekziston dshira pr ti zgjidhur problemet e ngelura pezull dhe konsolidimi i tyre deri n maksimumin e mundshm si vende fqinje q jemi, duke mos harruar ktu se me gjith problemet q mbartin kto marrdhnie n vetvete, n kto 20 vjett e fundit ato kan njohur prmirsim t dukshm.

Marrdhniet Shqipri-Greqi n fundin e shekujve XIX-XX

Le t kthehemi mbrapa n koh dhe t fokusohemi n fundin e shekujve XIX-XX, duke u ndalur dhe krahasuar marrdhniet midis dy vendeve, e pr t kuptuar kshtu si kan qen kto marrdhnie, pr t zbuluar rrnjt nga ku zun fill dhe mnyrn se si u pozicionuan n koh. Ballkani sht dalluar gjithmon nga Evropa Perndimore pasi popujt e tij q n lashtsi kan qen n gjendje t ruajn identitetin e tyre gjuhsor, kulturor, zakonor, etnik, deri n ditt e sotme1. Megjithse ndonjher kjo pasuri e madhe fillon dhe keqprdoret si p.sh. n fillim t shekullit XIX, disa prej vendeve t Ballkanit u ndikuan nga fryma nacionaliste duke br kshtu q identiteti i njrit vend t impononte identitetin e vendit tjetr. Greqia synonte t ndrtonte nj shtet kombtar mbi baza etnike. Ky qllim n vetvete i nxiti grekt t prdornin ideologjin q njihet me emrin e Megali Ides, krijimit t nj shteti t madh grek n kufijt e Perandoris Bizantine. Brenda ktij qllimi strukturohen marrdhniet shqiptaro-greke gjat fundit t shekullit t XIX-t, pr arsyen se krijimi i ktij shteti t madh synonte t prfshinte brenda territorit t tij edhe pjesn jugore t Shqipris. Nisur nga ky kndvshtrim, ishte politika greke q me pretendimet e saj filloi t prcaktonte dhe kahun e drejtimit t marrdhnieve. Ideologjia q vuri n lvizje dshirn ekspansioniste t shtetit grek njihet me emrin Ideja e Madhe. Ideja e Madhe synonte t prfshinte n projektin e saj edhe tokat shqiptare. Pr Iden e Madhe mund t ken mbetur akoma tokat shqiptare t jugut, por n fakt kto toka, bashk me disa t tjera q ajo ka akoma padrejtsisht n dor t saj, jan pron e pakontestueshme e amve me kombsi shqiptare, banorve m t vjetr t Ballkanit. Greqia n at periudh e luftoi shqiptarizmin nprmjet lufts kundr kishs shqiptare, lufts kundr shkolls shqiptare, lufts n fushn e diplomacis me prndjekje, mundime, djegje etj. brenda toks shqiptare. Nuk mund t lem pa prmendur se pr aneksimin e viseve jugore t

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

Shqipris, u prdorn dhe mnyrat agresive. Jan edhe sot akoma n jug t Shqipris grmadhat e qytetrimit, varret e t vrarve n jug, torturat, turprimet, plakitjet e Ides s Madhe. T gjitha kto krijuan nj hendek t thell dhe t madh mes shqiptarve e grekve . N fundin e shekullit t XIX-t, pikrisht me Lidhjen Shqiptare t Prizrenit dhe me Kongresin e Berlinit, u shfaqn haptazi pretendimet e Greqis pr zgjerimin dhe prpjekjet e shqiptarve pr t mbrojtur territoret e tyre. Konkretisht n shum krahina t Shqipris sidomos n Thesali dhe Epir u vu re msymja e trupave greke. Gjendja keqsohej dita dits dhe Britania e Madhe i premtonte n at koh Greqis se krkesat e saj do t merreshin parasysh n Kongresin e Berlinit. Por pretendimet greke lidhur me viset jugore t Shqipris, nuk ishin marr parasysh q nga Traktati i Shn Stefanit. Prandaj, Lidhja Shqiptare e Prizrenit mori vendimin q Greqis, t mos i lshohej asnj pllmb tok. N Kongresin e Berlinit, t dyja vendet parashtruan krkesat e tyre me an memorandumesh. M 29 qershor 1878, rasti i Greqis u paraqit para Kongresit nga ministri i punve t jashtme. Ai paraqiti krkesa pr: Kretn, Thesalin dhe Epirin. Eaddingtoni, prfaqsuesi kryesor n Lindjen e Afrme, krkoi ti sigurohej Greqis, Thesalia dhe Epiri. Pr kt qllim, ai propozoi nj korrigjim t kufirit n vijn e lumenjve t Salamyrias-Kallamas, duke prer e shkputur nj thel t madhe t asaj q shqiptart e quanin si territor t tyre. M von, u propozua q Turqia dhe Greqia duhej t arrinin nj marrveshje t drejtprdrejt n lidhje me korrigjimin e kufirit. Kjo ishte hera e par q shtja e Epirit merrte nj rndsi t vrtet europiane. Kshtu, Greqia ftoi Turqin n nj mbledhje pr kt qllim, katr dit pas prfundimeve t Kongresit. Ndrkaq, dega jugore e Lidhjes dha argumenta prfundimtar se ata nuk do ti lshonin Greqis as edhe nj pllmb tok t Epirit, pasi ajo banohej nga shumic banorsh shqiptar. Ndrkoh, ata nuk refuzonin dhnien e nj pjese t Thesalis, sepse ajo banohej nga shumic banorsh grek. Nuk qe e mundur t arrihej asnj marrveshje midis Turqis e Greqis. Kshtu, shtja u paraqit n 1880 n Konferencn e Ambasadorve n Berlin. Vija e re e dermarkacionit nuk pajtohej as me propozimin turk, as edhe me at grek, ndonse ishte m afr ktij t fundit. Ajo u jepte grekve gjysmn e amris. Nj Konferenc e dyt u mblodh n Stamboll, e cila caktoi vijn e dermarkacionit duke shkputur nga Shqipria krahinn e Arts, e cila iu dorzua Greqis. Kshtu, grindja me Greqin prfundoi me nj humbje t vogl territoriale pr shqiptart 2. Gjat periudhs kur grekt prpiqeshin t hidhnin n dor Epirin, u bn propozime pr t zgjidhur shtjen shqiptaro-greke pr ti afruar m shum me njri-tjetrin. N at periudh gjithashtu pati dhe mendime disi t udtishme pr nj kombinim mes Pavarsin s Shqipris dhe bashkimin me Greqin, si nj lloj bashkimi n konfederat. Natyrisht kto mendime ishin n favor t Greqis, madje personalitete europiane, t ndikuar nga propaganda greke, ushtruan trysni mbi patriott shqiptar pr nj bashkim greko-shqiptar. Ata argumentonin se: Greqia pa Shqiprin dhe Shqipria pa Greqin jan nj gjysm. Kur t bashkohen, ather do t ket nj Greqi t madhe dhe nj Shqipri t madhe 3. Shqipria nuk pati asnjher mbshtetjen e personaliteteve t huaja. Ata gjithmon kan prkrahur interesat e Greqis 4, dhe nuk e kuptonin se bashkimi do ti jepte fund ekzistencs son, e se qnia jon e veuar na ka br ne sot t vazhdojm prpara.

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

Megjithat, patriott shqiptar nuk i ngadalsuan prpjekjet deri n kurorzimin e ndrrs s tyre shumshekullore, pasi shqiptart ishin t vendosur pr shpalljen e pavarsis. Pikrisht n astet m kulminante t nj rndsie historike pr kombin shqiptar, shteti grek n mnyr t drejtprdrejt ose jo, me pretendimet e tij dhe me ndrrn e tij helenizuese ndodhej prball shpresave dhe dshirave t drejta t ktij populli, duke ia mbytur ato q n rrnj. N prpjekjet pr zgjimin kombtar t Shqipris morn pjes elementt e tri feve, secili n mnyrn e tij. Ktu vlen t prmendim shprehjen e Pashko Vass se: Feja e shqiptarit sht shqiptaria. Pr nacionalistt orthodoks ishte e vshtir t punonin n kt drejtim n Shqipri, sepse bashkfetart e tyre ishin nn nj ndikim m t madh grek pr shkak t ndikimit t Kishs greke dhe shkollave. Penges tjetr n afirmimin e tyre kombtar ishte mungesa e arsimit dhe e kulturs. Popujt e tjer ballkanik kishin punuar gjat pr emancipimin kulturor m prpara se tia arrinin lirimit. Pr shqiptart kjo qe nj gj e vshtir, sepse shkollat shqipe ndaloheshin prej Ports, e prkrahur edhe nga Patriarkana greke e Stambollit. T dyja kto fuqi u prpoqn ti pengonin shqiptart t kuptonin identitetin e tyre kombtar. Pa identitet Greqia dhe Turqia do ta kishin m t leht t arrinin qllimet e tyre. Megjithat, Pavarsia e Shqipris u imponua nga ngjarjet historike. Konferenca e Ambasadorve n Londr ishte nj ngjarje e rndsishme ndrkombtare q mblodhi n Londr, Fuqit e Mdha pr t vendosur pr fatet e Europs. Gjat Konferencs u shpreh qart krijimi i nj Shqiprie autonome nn kontrollin e Fuqive t Mdha. Interesant dhe q vlen t prmendet ishte dhe fjalimi q u mbajt n senatin francez ku thuhej se: sht zgjidhja m e natyrshme dhe e paanshme q Ballkani tu takoj popujve t Ballkanit: grekrve, serbve, malazezve dhe shqiptarve 5. Vrtet Ballkani duhej t ishte i ballkanasve, por kjo sdo t thoshte q fati i popujve t vegjl ballkanas t prcaktohej prej interesave t popujve t mdhenj ballkanas. N 1912 Greqia krkonte aneksimin e disa tokave t Shqipris s Jugut, duke dhn argumenta se e banorve t territorit q ajo krkonte t aneksonte ishin grek. Me an t nj memorandumi ajo shprehu qart krkesat e saj prsa i prkiste shtjes s kufijve pr Epirin. Kufijt jugor e juglindor t Shqipris u vendosn pas shum diskutimesh nga protokolli i Firences. Kshtu, lugina dhe qyteti i Gjirokastrs, Leskoviku, Delvina, Saranda, Tepelena, Prmeti dhe Kora prfshiheshin brenda Shqipris, ndrsa Greqis i jepeshin ishujt e Egjeut dhe Epirit. Ndrsa n Konferencn e Paqes, u bn prpjekje pr nj zgjidhje territoriale e bazuar n vetvendosje ose n marrveshjen midis qeverive. N kt Konferenc, Greqia prfaqsohej nga presidenti Venizellos. Ai prbnte prparsi pr paln greke, sepse ishte tejet i suksesshm kur bhej fjal pr shfrytzimin e miqsis me aleatt. Grekt vazhdonin t ishin tepr diplomatik n realizimin e synimeve t tyre. Ata e konceptonin Panhelenizmin jo si formn e aneksimeve absolute, por si autonomi dhe si garanci pr t tjert, duke theksuar se: Aspiratat kombtare t Greqis prmblidhen n nj fraz t vetme : zbatim pa kushte i principeve t mdha t s drejts s popujve pr ti prir vetvetes 6.

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

Argumenti i superioritetit t kulturs greke t Epirit t veriut ndaj civilizimit t banorve mysliman, prdorej shpesh e m shpesh si nj mjet i vlefshm pr tia kaluar krahinn Greqis. Grekt u shtonin ktyre argumentave gjithashtu edhe arsye ekonomike e strategjike. Gabimi kryesor n t cilin mbshteteshin pretendimet greke, qndronte te llogaritja si grek i t gjith atyre q i takonin kishs orthodokse greke. Ata pretendonin se ata q i prkisnin fes greke ishin dhe n ndjenja greke. Grekt gjithashtu mendonin se Shqipria ishte e pa zonja t ruante pavarsin e saj pa nj drejtim nga jasht dhe kt e prdori pr t aneksuar Epirin e veriut. Krahas pretendimeve t pals greke n konferenc pati dhe pretendime nga pala shqiptare e cila u prfaqsua n Konferenc nga nj delegacion, i prbr prej antarve t Qeveris s Prkohshme, i cili i paraqiti krkesat me an t nj sr memorandumesh. Ata shprehnin besimin q kishin n Konferenc se principet e nacionalitetit do t zbatoheshin plotsisht. Ky princip bazohej n at q do rajon, ku nj nacionalitet i caktuar prbn nj shumic, ky duhet t prfshihet n shtetin e vet. M kt shqiptart synonin q Shqipria e Jugut t prfshihej n shtetin shqiptar. Shqipria krkonte restaurimin e shtetit shqiptar t 1913. Ajo nuk krkonte asgj q nuk ishte shqiptare. Qllimi i vrtet q krkonte t arrinte delegacioni shqiptar ishte nj zgjerim i kufijve t 1913-s dhe jo vetm mbrojtjen e ekzistencs s tyre. Prve ksaj, shqiptart u prpoqn t jepnin argumenta pr t hedhur posht krkesat greke ndaj Shqipris s Jugut. S pari, ata sfiduan statistikat e Venizelosit mbi popullsin e Epirit t veriut. Ata treguan se popullsia ishte shqiptare me prjashtim t nj grupi prej 15000 grek. Pr sa i takon argumentit grek, q nj shumic me qytetrim m t lart nuk duhet t vendoset nn nj pakic me nj qytetrim m t ult, kto u vlersuan si t pabaza. Ktu grekt i referoheshin kristianizmit dhe islamizmit. Por, ndryshimet n fe nuk prbnin nj ndryshim n qytetrim. Kshtu, cilido t jet kriteri i vlersimit t ksaj shtje, nj gj mbetet e qart, se: t dyja palt shpreheshin hapur pr nj zgjidhje sipas dshirave t popujve t interesuar pr shtjen. T dyja, si Greqia ashtu edhe Shqipria, ishin pajtuar me principet themelore: vetvendosje, nacionalizm, ndrgjegje kombtare. Dallimi qndronte vetm n mbrojtjen q i bri secila pal variantit t vet zgjidhjes s problemit. shtjen e Shqipris s Jugut e zgjidhi Konferenca e Ambasadorve n Paris m 1912, q ishte pasuese e Konferencs s Paqes. Ajo mori vendimin se do t njihen kufijt e vitit 1913s q rregulloi Komisioni Ndrkombtar i Firences. Kur trajtohen marrdhniet shqiptaro-greke nuk mund t lihet pa prmendur dhe shtja e t ashtuquajturs gjendje lufte dhe t ashtuquajturit ligj mbi gjendjen e lufts midis dy vendeve. Greqin dhe Shqiprin e ka preokupuar mjaft dhe pr shum koh n shtjet e politiks s jashtme ky problem. Disa dit pas sulmit t Italis, tetor 1940, qeveria greke e gjeneralit Metaksa shpalli ligjin e detyrueshm nr. 2636 Mbi veprimet juridike t armiqve dhe sekuestrimin konservativ t pasurive armike. N vijim t ktij ligji u botua Dekreti mbretror Mbi prcaktimin e Italis dhe Shqipris si shtete armike dhe veprimin mbi to t dispozitave t ligjit nr. 2636. Mbi kt baz rreth 800 prona t shtetasve shqiptar, me vler rreth 350 milion dollar, u vun nn administrim t Ministris s Financave t Greqis. 62 vjet m von vlera e tyre sht rritur ndjeshm dhe n vitin 2000 sht llogaritur n 2 miliard dollar amerikan. Nn shtytjen e organizatave Vorio-Epirote n vitin 1947 qeveria greke i bri nj retush Ligjit t Lufts, duke prjashtuar nga efektet e tij personat fizik me origjin greke e shtetsi shqiptare, me banim n Shqipri. Kuptohet q, n listn e t prjashtuarve u futn edhe

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

persona me kombsi shqiptare t fes ortodokse, t cilt n konceptin nacional-shovinist i prkasin helenizimit. Midis Shqipris dhe Greqis nga pikpamja juridiko-kombtare, sipas Z. Baleta, nuk ka ekzistuar kurr gjendje lufte, pr arsyen e thjesht se kur Italia fashiste sulmoi Greqin n tetor t 40-s, Shqipria ishte nj vend i pushtuar tashm prej nj viti e gjysm. Greqia, luftn e pati me Italin dhe jo me Shqiprin. Por, edhe sikur midis Shqipris dhe Greqis t ishte krijuar gjendje lufte m 1940, ishte nj absurditet i madh dhe i paimagjinueshm t flitej pr gjendje lufte edhe pas vitit 1971, kur t dy vendet u morn vesh pr vendosje marrdhniesh diplomatike. Dihet nga e drejta ndrkombtare se vendosja e marrdhnieve diplomatike i jep fund gjendjes s lufts automatikisht, edhe kur ajo ekziston. Dihet se vendosja e marrdhnieve diplomatike sht n thelb nj hop shum m miqsor i dy vendeve armike, sesa nnshkrimi i nj traktati paqeje 7. Shnimet e mpasme t diplomatve shqiptar, q n vite i jan paraqitur edhe Greqis, tregonin se ka s paku dy shkaqe pr hir t t cilave Ligji i Lufts nuk sht i vlefshm. Tre ngjarje t veanta e bjn Ligjin e Lufts me Shqiprin krejtsisht absurd dhe paradoksal. S pari, nnshkrimi nga ana e Greqis, krahas shteteve t tjera t koalicionit antifashist t paktit t Traktatit t Paqes me Italin, 10 shkurt 1947. S dyti, n korrik 1971 qeveria e Greqis vendosi marrdhnie diplomatike me Shqiprin, gj q prjashton automatikisht ekzistencn e nj gjendje lufte midis dy vendeve. S treti, prej vitit 1996 Shqipria dhe Greqia kan nnshkruar nj traktat t Paqes e t Bashkpunimit, i cili do t duhet t mbyllte do armiqsi t trashguar nga e kaluara. Pra, nga do an q ta kapsh problemin, mbajtja e Ligjit t Lufts me Shqiprin dhe i efekteve t tij nuk ka asnj baz ligjore e as reale, prderisa midis dy vendeve marrdhniet zhvillohen sikur t mos ekzistonte nj ligj i till.

Marrdhniet Shqipri-Greqi pas rnies s regjimit komunist

Me rnien e sistemit komunist n Shqipri dhe hyrjen e saj n rrugn e demokracis n vitet 90, Shqipria u karakterizua nga nj gjndje e vshtir ekonomike, e cila u b shkas pr emigrimin e nj numri t konsiderueshm t popullsis shqiptare drejt vndeve t ndryshme t Europs, sidomos drejt Italis dhe Greqis. Kjo periudh u karakterizua nga zhvillime t vrullshme politike dhe ekonomike. Nga pikpamja politike shum shtje e problematika bn q t pengoheshin marrdhniet midis dy palve. Problemet kryesore t asaj periudhe kishin t bnin kryesisht me trajtimin e grekve etnik n Shqipri pasi pala greke pretendonte se nuk po trajtoheshin mir, madje po u cnoheshin lirit dhe t drejtat e njeriut. Ndrkoh q nj pjes e mir e tyre u vetlargua nga kushtet e vshtira ekonomike n t ciln gjendej Shqipria. Vala e largimit ishte e dyanshme, pasi shum shqiptar u larguan pr nj jet m t mir n shtetin fqinj. Por edhe largimi i shum shqiptarve n mnyr t paligjshme i dha shkas pals greke, pr t lidhur do ngjarje apo krim t ndodhur n shtetin e saj pikrisht nga kta emigrant, dhe n kt mnyr ushtronte presion t vazhdueshm mbi paln shqiptare pr ta detyrurar q t bnte

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

lshime n politikn e brendshme dhe t jashtme. Marrdhniet prkeqsoheshin edhe nga prplasja e interesave t dy vendeve respektive pasi pala shqiptare shikonte me shqetsim e skepticizm marrdhniet mes Greqis dhe Serbis, por dhe nuk toleronte dot faktin se Greqia ishte kundr shkputjes s Kosovs nga Serbia, gjithashtu pala greke nuk plqeu vendimin e Shqipris pr t njohur Maqedonin. Shum e shum shtje t tjera kishin mbetur pezull dhe krkonin nj zgjidhje, por gjat vizits s ministrit t jashtm grek Papulias u hodh idea pr nj komision t prbashkt q do trajtonte me kujdes pikrisht shtjet e pazgjidhura. Kryesisht deri n fundin e vitit 1995 situata dypalshe vazhdoi me akuza dhe kundr akuza, madje u vu re nj prshkallzim i nj retorike t ashpr, e cila prkeqsoi marrdhniet kjo si rezultat i incidentit t Peshkpis. N fillim t vitit 1996 me ardhjen n pushtet t kryeministrit t ri Simitis-it u vu re nj frym e re m optimiste dhe pozitive bashkpunimi. T dyja palt kishin reflektuar dhe dal n konkluzionin se qe n t mir t t dyja palve bashkpunimi reciprok. Pas ardhjes s kryeminstrit grek nuk vonoi dhe vizita e presidentit Stefanopullos, duke arritur kshtu nnshkrimin e nj traktat miqsie, me nnshkrimin e t cilit t dyja palt morn m me seriozitet angazhimin pr prmirsimin e marrdhnieve si n apektin ekonomik dhe n at ushtarak. Marrveshje t mvonshme pati dhe nga ministrat respektiv t punve t jashtme duke br kshtu q Athina t premtonte se do ta ndihmonte Shqiprin q t bhej antare e plot e NATO-s dhe antare e Bashkimit Europian. Bashkpunimi n aspektin ekonomik u vu re n hapjen e rrugs pr zhillimin e marrdhnieve tregtare, pasi jan br dhe vazhdojn t bhen edhe sot investime t mdha nga pala greke. Marrdhniet eksport-import jan nj tjetr tregues i zhvillimeve pozitive t ktyre marrdhnieve. Nuk mund t lm pa prmendur n aspketin pozitiv t marrdhnieve ekonomike edhe nj burim t konsiderueshm t ardhurash, tepr i rndsishm pr t dyja palt, t cilat vijn nga emigrantt. Pasi pas rnies s regjimit komunit e deri m sot sht vndi mikprits i qindra e mijra shqiptarve, duke i sigururar atyre strehim e pun. Emigrimi ka favorizuar n Shqipri uljen e papunsis, duke rritur mundsin e vndeve t lira t puns pr popullsin e mbetur. Nga ana tjetr, kjo sjell ulje t nivelit t varfris. Prve t tjerash, emigrantt prbjn nj burim t konsiderueshm t ardhuarsh pr familjet e tyre. Pra, prania e disa qindra mijrave emigrantve shqiptar n Greqi, ka ndihmuar n zbutjen e problemeve ekonomike e sociale q kan shoqruar tranzicionin shqiptar. Mikpritja greke n kt rast duhet vlersuar, pasi luan nj rol pozitiv drejt rrugs s progresit. Madje dhe marrdhniet midis shtetasve grek dhe emigrantve jan stabilizuar ndjeshm duke ln mnjan nacionalizmin e theksuar dhe frymn jo shum miqsore t fillimit. Gjithashtu Greqia si antare e BE-s dhe e NATO-s, mbshteti antarsin e Shqipris n strukturat ndrkombtare. Ajo ka mbshtetur energjikisht antarsin e saj n Kshillin e Europs dhe ndihmon n orientimin dhe ecurin e saj drejt Bashkimit Europian. N kt aspekt mund t themi se Greqia sht transmetuese e synimeve t Shqipris. Ajo mbshteti gjithashtu antarsin e Shqipris n NATO. Ky sht nj rol pozitiv q luan ajo n mbshtetje t Shqipris, i cili siguron marrdhnie t mira bilaterale midis dy vndeve. Greqia bashkohet me pikpamjen se stabiliteti politik, ekonomik dhe shoqror i vndeve ballkanike mund t sigurohet n kuadrin e Europs s bashkuar. Nga t gjitha kto, vm re nj Greqi q karakterizohet nga vlera e pikpamje europiane.

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

Megjithat kur bhet fjal pr dy vendet fqinje gjithmon ka pasur hije mosbesimi dypalsh dhe frika se mos ndoshta do incident i vogel do shrbente si terren pr shprthimin e ndonj krize t fshehur thell.

shtje t mbetura pezull...

Problemi am

Problemi am n saj t pluralizmit politik dhe procesit t shembjes s diktaturs komuniste n Shqipri, n fillim t viteve 91 hyri n jetn politike t shoqris ton, u afirmua plotsisht e prfundimisht si pjes prbrse e shtjes kombtare mbarshqiptare 8. Regjimi komunist shqiptar pr dekada mohoi shtjen ame. Problemi am sht problemi m i madh q ekziston midis shtetit shqiptar dhe shtetit grek. Greqia i njeh prmasat e ktij problemi delikat, prandaj prpiqet ta mbaj kt front t mbyllur. Karolos Papulias, nj nga prfaqsuesit kryesor t diplomacis greke shprehet: Se si kan rrjedhur punt, ne kemi menduar se ky problem sht harruar. N ndryshim nga himarjott, t cilt grekt i quajn grek t cilt jan par gjithmon nga pala greke me syrin e t privilegjuarit, por nuk ndodh e njjta gj me shqiptart e amris. amria shtrihet n Epirin e Veriut, q sot ndodhet n juridiksionin e shtetit grek: Thesproti. Kjo sht pjes e trungut shqiptar, q u la jasht kufijve tan pr hir t nj iluzioni paqsor n Ballkan nga ana e Fuqive t Mdha t kohs. Duke ditur q pjesa m e madhe e amve jan mysliman, ndaj tyre Greqia ka ndjekur politikn e spastrimit etnik pr t krijuar nj Greqi t pastr etnike 9. Ky spastrim ka nisur qysh pas Lufts s Dyt Botrore, ku Greqia nisi planin e saj me an t largimit nga tokat e tyre t shqiptarve, t cilat ndodheshin nn juridiksionin e shtetit grek. sht i njohur fakti q t gjitha qeverit greke, q nga Plastira e gjer te Pangallos, kan br t mundur q shqiptart mysliman t Epirit t quhen turq, pr arsyen e thjesht politike q edhe ata ta ndjenin veten si turqit dhe s bashku me ta, t largoheshin nga atdheu i tyre. Shikohet qart mungesa e dshirs nga ana e autoriteteve t sotme greke pr t drejtn elementare q kan amt pr tu kthyer n tokat e tyre e t gzojn t gjitha lirit e garancit e nevojshme. Rreth 9600 km t amris jan pa am. Pronat, shtpit, tokat dhe t gjith hapsirn e destinuar pr amt i shfrytzojn grekt. Edhe ata am q jan, jan shprndar npr Greqi duke vazhduar t jetojn t friksuar nn hijen e prndjekjes dhe t izolimit 10. Pra, minoriteti shqiptar n Greqi nuk gzon t njjta t drejta e privilegje q gzon minoriteti grek n Shqipri. N Shqipri sht krijuar shoqria politike atdhetare amria. Programi i saj ka dy qllime kryesore: 1. Njohjen e t drejts s pasurive t amve prej qeveris greke; 2. T drejtn e riatdhesimit t minoritetit am n tokat e tyre amtare.

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

Kjo tregon q problemi am vazhdon t qndroj i hapur midis dy vndeve dhe q gzon interesin e pals shqiptare. Shteti shqiptar jo rrall ka krkuar ndihmn e Europs dhe t bots pr t ndrhyr n kt shtje e pr ta zgjidhur at. Por edhe kjo shtje qndron srish pezull pa marr nj prgjigje apo nj drejtim me kah pozitiv. Problemi Himariot N vitin 2000, Greqia zytarisht, shfaqi hapur, pa etik diplomatike prpara opinionit shqiptar, pretendimin e saj se Himara sht tok greke 11. M 15 tetor 2000, nn nj arsye t vazhdueshme e t pandrprer, at t mbrojtjes s interesave t minoritetit grek t Himars, mbrriti n kt krahin nj delegacion prej 15 parlamentarsh grek pr t kontrolluar e jo thjesht pr t vzhguar zgjedhjet e balotazhit pr pushtetin lokal n kt krahin. Kjo ngjarje jo vetm ka dhunuar historin e ksaj krahine, ka shkeluar sovranitetin e shtetit shqiptar, por edhe ka fyer autoritetin e institucioneve ndrkombtare q jan specializuar pr kt proces 12. Nj argument i paraqitur prej grekve sht q prderisa disa krahina si Dhrmiu, Himara flasin prve shqipes edhe gjuhn greke, kjo gj u mjafton atyre pr ti quajtur kto toka, toka greke. N t vrtet kto krahina prve shqipes flasin edhe greqisht. Por, gjuhn greke himariott e kan msuar nprmjet qarkullimeve t ndryshme tregtare n Janin e Korfuz. Por, ktu nuk duhet ln mnjan edhe fakti q himariott e kan msuar gjuhn greke (megjithse alal) edhe nprmjet mbshtetjes dhe ndihms q ata i dhan popullit grek pr t fituar pavarsin e pr t krijuar shtetin e tyre t pavarur. Nj tjetr agument n t cilin grekt mbshtesin tezn e tyre, sht ai i identifikimit me an t kombit e t racs. Himariott prbjn nj rast t veant t radhitjes me an t fshatrave t zons s Shqipris jugore, t cilat jan t gjitha kristiane ortodokse. Sipas tyre, meqnse himariott qenkan t krishter na qnkan edhe grek dhe gegt e Shqipris meqnse qnkan mysliman, na qnkan turq dhe jo grek. Pukvil, nj historian gjerman thot: grekt e sotm (do t thot t krishter) e them me siguri se nuk do t shihnin n kryengritjen asgj tjetr prve fes s tyre, liria politike sdo t kishte interes pr ta. Sipas ksaj logjike, kushdo q sht i krishter ortodoks konsiderohet grek pr shkak t besimit, edhe pse ska brenda trupit t tij asnj pik gjaku grek. Argumentit t tyre i sht dhn nj kundrprgjigje: Mbas pushtimit t Shqipris prej Turqis, Himara pr tre shekuj me rradh qndroi nn influencn e Vatikanit. Misionart e drguar nga Papa solln me sukses kulturn dhe shrbesat e kishs ortodokse unite, e cila ishte n kontrast me ortodoksin bizantine, e cila reflektonte errsirn q vinte nga Greqia. Megjithse propaganda vazhdon akoma, nj propagand e rafinuar q ushqen ide t tilla edhe te vet himariott se Himara nuk sht tok shqiptare, por greke. Nj metod tjetr e prdorur nga grekt sht dashamirsia q tregohet ndaj himariotve. Po t jesh himariot, sot n Greqi ke nj status t prkdheluri. Favore t prezanton ambienti dhe opinioni grek, ky sht qndrimi i mbajtur prej shtetit grek ndaj popullsis himariote.

11

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

Ligji i lufts n ditt e sotme M 23 prill t 1986-s, Papandreu ndrmori inisiativn pr t hequr at q ai e quajti gjndje anormale t lufts me Shqiprin. Ndrsa m 28 gusht t 1987, sekretari i prgjithshm i shtypit dhe informacionit t qeveris greke, Sotiris Kostopullos, njoftoi komunikatn e mbledhjes s Kshillit t Ministrave, sipas s cils qeveria deklaron se karakterizimi i Shqipris si shtet armik ka pushuar s ekzistuari. Po lind pyetja a kemi vrtet t bjm me nj abrogim t Ligjit t Lufts? Ministria e Punve t Jashtme greke, me shkresn nr. 237/269, dat 28 korrik 1999, shprehej se Ligji 2636 i vitit 1940 dhe ligji 4506 i vitit 1965 jan ende n fuqi. Diplomacia dhe shteti shqiptar nuk arritn t kuptonin qart ndryshimin midis ligjit dhe dekretit mbretror. Ai q e afekton direkt Shqiprin sht dekreti mbretror, dal n t njjtn dit me ligjin e siprprmendur, dekret i titulluar: Mbi caktimin shtete armik, sipas kuptimit t ligjit 2636/40, t Italis e Shqipris. Nse ky dekret nuk do ta prcaktonte Shqiprin si shtet armik, ligji i lufts nuk do t kishte pasoja juridike. Me nnshkrimin e Traktatit t Miqsis midis dy vndeve, pala greke pranoi ipso facto shfuqizimin e dekretit. Pohimi i Ministris s Jashtme greke risolli n aktualitetin politik problemin e Ligjit t Lufts q ishte menduar t qe mbyllur me vendimin e qeveris Papandreu, m 1987. N fakt, si u msua m von ky vendim i qeveris nuk u ratifikua kurr nga Parlamenti. Si po vihet re edhe tani, nuk e ka anulluar efektin e ligjit n fjal as nnshkrimi i Traktatit t Miqsis e Bashkpunimit mes Shqipris e Greqis, ratifikuar q m 22.07.1996 nga Kuvendi i Shqipris dhe shpallur direkt nga Presidenti m 02.08.1996. Megjithat Ligji i Lufts ekziston de jure. Ky ligj nuk duhet t ekzistoj midis dy vndeve q nnshkruaj nj traktat t Miqsis dhe Bashkpunimit. Mbajtja n fuqi e ligjit t lufts, nuk ka efekte n marrdhniet midis dy vndeve, por efektet e tij i gjejm n politikn e brendshme q ndjek shteti grek me minoritetin am. Nj nga implikimet e ligjit t lufts sht mbajtja nn sekuestr e pasurive t shtetasve shqiptar n Greqi. Prve ksaj, ligji i lufts ka t tjera efekte n marrdhniet midis dy vndeve. Mbi t gjitha ai i lejon do qeverie greke t mbaj ndezur t ashtuquajturn shtje e VorioEpirit. Mbijetesa e ligjit t lufts relativizon e kompromenton do hap real pozitiv q sht hedhur e do t hidhet n marrveshjen shqiptaro-greke. Ndrkoh, pr sa koh q Greqia nuk vendos ta abrogoj prfundimisht ligjin e lufts, nuk do t ishte keq, q qeveria shqiptare t ishte m e rrept n goditjen e disa derivateve t ktij ligji. I pari sht detyrimi i Greqis pr t nnshkruar marrveshjen pr kufirin; dhe s dyti, detyrimi i saj pr t zhbllokuar pasurit e shtetasve shqiptar n Greqi. Sidoqoft, shtja e ligjit t lufts dhe ajo e pronave ame sht diskutuar shpesh kto vitet e fundit, dhe tregon nj hap pozitiv t diplomacis shqiptare drejt ndrtimit t marrdhnieve m t drejta midis dy vndeve. Aq m tepr q Shqipria ka nj situat politike dhe ekonomke m t mir n vnd krahasuar me at t shum viteve m par. Nj situat q i jep mundsi t jet shum her m e stabilizuar n politikn e saj t jashtme.

Marrdhniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkpunimit

PhD Candidate Alban PRMETI

Referencat

1- Robert D. Kaplan: Greqia; Gruaja e Lindjes dhe dashnorja e Perndimit, Shtpia 23456789-

Botuese Dituria, 2002. V. Koca: N udhn e shqiptarizms, Tiran; Shtpia Botuese Phoenix, 1999. Elez Biberaj Shqipria n tranzicion Rruga e vshtir drejt Demokracis, Tiran, Shtpia Botuese Ora, 2001. Nikos Kazanzaqis: Report to Greco, Translated by P. A. Bien, Simon and Schuster, New York, 1965. Stavro Skndi ; Zgjimi kombtar shqiptar 1878 - 1912, Shtpia Botuese Phoenix, 2000. Mithat Frashri; Fati i Shqipris, Shtpia Botuese Belina. Ndriim Kulla Drithije Shqiptaro-greke, Shtpia Botuese Phoenix, 2000. Abdi Baleta Shqiptart prball shovinizmit greko-serb, Shtpia Botuese KOHA, 1995. Abdi Baleta; Prmes shovinizmit Greko-Serb. affairs, 1912-1923, Stanford university press, 1926.

10- Edith Pierpont Stchney; Southern Albania or northern Epirus in European international 11- Malkidhis Fanis, Marrdhniet shqiptaro-greke, Shtpia botuese Gordhios, Maj 2007. 12- Sotiri Petropulo, Marrdhniet shqiptaro-greke, Shtpia botuese Papiros, Shtator 2011. 13- Fotos Vasilios, Shanse t humbura n prmirsimin e marrdhnieve shqiptaro-greke,

Shtpia botuese Pelasgos, Athin 2000. 14- Kicu Pituli Hristina, Marrdhniet shqiptaro-greke dhe shtja e Vorioepirit, Shtpia botuese 1997. 15- Licos Filipas, Nj vshtrim i prgjithshm n marrdhniet shqiptaro-greke, Shtpia botuese Carpe Diem, Tiran 2004. 16- Arben Puto, Shqipria politike 1912 1939, Shtpia botuese Toena, Tiran Prill 2009. 17- Petrit BEGATI (Kasemi), DIPLOMACIA SHQIPTARO-GREKE PER ESHTJEN AME, PER PERIUDHEN 1991 -1996 (Kumtes historike), Ish Diplomat n Drejtorin e Ballkanit n MJ dhe referent i marrdhnieve shqiptaro-greke n vitet 1992-1996, Tiran m 28 shkurt 2009.