MODUL 2

PENGUKURAN, PENGUJIAN DAN PENANDAAN

KANDUNGAN UNIT
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 UNIT-UNIT UKURAN ALAT-ALAT PENGUKURAN BIASA, PENGUJIAN & PENANDAAN ANGKUP VERNIER JANGKA SUDUT VERNIER TOLOK TINGGI VERNIER MIKROMETER

UNIT-UNIT UKURAN

Proses pengukuran dilakukan untuk mendapatkan ukuran sesuatu benda kerja. Unit asas ukuran panjang dalam sistem SI ( Piawaian Antarabangsa ) ialah meter.

UNIT meter desimeter sentimeter milimeter

SUBBAHAGIAN SIMBOL NILAI = 1 m METER

m dm cm mm

1 0.1 0.01 0.001

1m 10 dm 100 cm 1000 mm

CONTOH PENGIRAAN
Ukuran diameter satu bar keluli ialah 3.5 cm Nyatakan ukuran tersebut dalam unit meter & milimeter.
CADANGAN PENYELESAIAN :

Diameter = 3.5 cm x 0.01 m/1 cm = 0.035 m Diameter = 3.5 cm x 0.01 m/1 cm x 1 mm/0.001 m = 35.0 mm

ALAT-ALAT PENGUKURAN BIASA, PENGUJIAN DAN PENANDAAN

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. JANGKA SUDUT PEMBARIS KELULI TOLOK DALAM SESIKU BERGABUNG SESIKU SERONG ANGKUP SESIKU L ANGKUPJENNY TOLOK PERMUKAAN 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. PENUNJUK DAIL PENGGARIT PENEBUK PLAT SUDUT BONGKAH V PLAT PERMUKAAN JANGKARIT MEJA PENANDA BILAH SELARI

JANGKA SUDUT
Ciri - ciri

Kegunaan

mempunyai skala sudut 0 - 180

bilah keluli boleh dilaras dan dikuncikan kepada sebarang sudut

menanda garis bersudut dari suatu rujukan

menguji, mengeset atau memindahkan nilai sudut yang diketahui kepada benda kerja

Skala Sudut 0 - 180

JANGKA SUDUT
BILAH KELULI yang boleh dilaras dan dikuncikan kepada sebarang sudut

JANGKA SUDUT

PEMBARIS KELULI
Ciri - ciri Diperbuat daripada keluli kalis karat @ keluli alat Skala unit metrik & inci Panjang biasa 150 300 mm Senggatan 0.5 1 mm (metrik) Senggatan 1/64, 1/32, 1/16 dan 1/8 (inci) Kegunaan Mengukur jarak lurus Menguji kerataan permukaan benda kerja Membuat garisan lurus Membaca ukuran daripada angkup luar & dalam

PEMBARIS KELULI

TOLOK DALAM
Ciri - ciri Terdiri daripada bar pengukur berskala dan plat tapak Bar pengukur boleh dilaras dan dikunci untuk jarak kedalaman yang diukur. Kegunaan Menguji kedalaman benda kerja iaitu : Lurah Lubang Bahu

TOLOK DALAM
BAR PENGUKUR BERSKALA

PLAT TAPAK

SESIKU BERGABUNG
Ciri - ciri

Kegunaan

Merupakan kombinasi beberapa alat yang dipasang pada pembaris keluli :

Kepala sesiku kepala jangka sudut kepala pusat

Kepala sesiku :
Menanda garisan selari @

bersudut tepat Mengukur atau menguji sudut 45 dan 90

Kepala jangka sudut :

Mengukur atau menguji

Bahagian belakang pembaris keluli terdapat lurah bagi membolehkan bahagian kepala bergerak.

sudut selain 45 dan 90

Kepala pusat :
Menanda pusat bar bulat

Membuat garisan pada sisi bongkah bersudut tepat

KEPALA PUSAT

KEPALA JANGKA SUDUT

PEMBARIS KELULI

KEPALA SESIKU

LURAH

SESIKU BERGABUNG

SESIKU SERONG
Ciri - ciri Diperbuat daripada bahan keluli alat Bilah sesiku boleh dilaras dan dikunci pada sudut tertentu

Kegunaan Menanda garisan bersudut Menguji ketepatan tepi serong

BAHAN KERJA

SESIKU SERONG

ANGKUP
Ciri - ciri
Kaki angkup disendi di

Kegunaan
memindahkan ukuran daripada pengukur kepada benda kerja atau sebaliknya angkup bersendi tetap digunakan untuk benda kerja yang besar angkup bersendi pegas sesuai untuk benda kerja yang kecil. angkup luar digunakan untuk mengukur dan menguji diameter luar sesuatu objek seperti aci, silinder dan sfera angkup dalam digunakan untuk mengukur dan menguji diameter lubang dan lebar lurah.

bahagian pangkalnya Terdapat dua jenis sendi angkup : Sendi tetap Sendi pegas Jenis jenis angkup : Angkup luar Angkup dalam

ANGKUP

ANGKUP LUAR BERSENDI PEGAS

ANGKUP DALAM BERSENDI PEGAS

ANGKUP DALAM BERSENDI TETAP

CONTOH CARA MENGGUNAKAN ANGKUP

SESIKU L
Ciri - ciri
Diperbuat daripada

Kegunaan

bahan keluli tahan karat Bahagian badan sesiku L adalah lebih tebal dan pendek daripada bahagian bilah saiz sesiku L mewakili ukuran panjang bilahnya

Membuat garisan lurus Menguji ketepatan sudut tepat ( 90 ) Menguji kerataan permukaan

SESIKU L
BILAH

BADAN

MEMBUAT GARISAN LURUS DAN SELARI

MENGUJI KETEPATAN SUDUT TEPAT ( 90 ) DAN KERATAAN PERMUKAAN

ANGKUP JENNY
Ciri - ciri
Diperbuat daripada

Kegunaan
Membuat garisan yang selari dengan tepian benda kerja membuat garisan yang selari dengan tepian sebelah dalam benda kerja Mencari tetengah pada permukaan hujung suatu bar bulat

keluli berkarbon tinggi Mempunyai

kaki angkup kaki jangka tolok

Kaki angkup bersendi tetap

ANGKUP JENNY

KAKI ANGKUP

KAKI JANGKA TOLOK

CONTOH CARA MENGGUNAKAN ANGKUP JENNY

TOLOK PERMUKAAN
Ciri - ciri

Kegunaan
Menanda garisan selari pada benda kerja di atas plat permukaan Menguji keselarian atau penjajaran Menguji atau mengeset benda kerja bulat di dalam cuk mesin pelarik supaya kedudukannya sepusat dengan pusat cuk Menanda pusat bahagian hujung bar bulat

Bahagian utama ialah :

Tapak Turus

Penggarit

TOLOK PERMUKAAN
TURUS

PENGGARIT TAPAK

PENUNJUK DAIL
Ciri - ciri

Kegunaan

Mempunyai senggatan-senggatan tentukuran Penunjuk dail metrik mempunyai senggatan yang paling kecil 0.01 dan 0.02 mm Penunjuk dail imperial mempunyai senggatan paling kecil 0.001 dan 0.0001 inci Jumlah putaran jarum penunjuk bergantung kepada panjang pelocok

Menguji penjajaran sesuatu komponen dengan tepat Menentukan kedudukan benda kerja yang hendak di mesin dengan tepat

PENUNJUK DAIL
DAIL

PELOCOK

PENGGARIT
Ciri - ciri

Kegunaan

Diperbuat daripada keluli alat Mempunyai dua hujung yang halus dan tajam Bahagian hujung penggarit dikeraskan

Untuk membuat garisan lurus yang terang di atas permukaan benda kerja.

PENGGARIT

PENEBUK
Ciri - ciri

Kegunaan

Mempunyai 2 jenis penebuk :

Penebuk pusat Penebuk titik

Mata penebuk pusat bersudut antara 60 - 90

Penebuk pusat digunakan untuk menandakan lubang panduan sebelum kerja menggerudi

Mata penebuk titik bersudut antara 30 - 60

Penebuk titik digunakan untuk menanda pada garisan yang telah digaris

PENEBUK

PENEBUK TITIK ( 30 - 60 )

PENEBUK PUSAT ( 60 - 90 )

PLAT SUDUT
Ciri - ciri Berbentuk L Diperbuat daripada bahan besi tuang atau keluli yang dikeraskan Permukaan rata dan bersudut tepat

Kegunaan

Menyokong benda kerja supaya kedudukannya tetap semasa kerja-kerja menanda

PLAT SUDUT

BONGKAH V
Ciri - ciri

Kegunaan

Diperbuat daripada bahan besi tuang atau keluli yang dikeraskan Terdapat dua lurah berbentuk V Terdapat lurah 90 pada kedua-dua tepinya.

Memegang dan menyokong benda kerja bulat semasa menanda atau menggerudi

BONGKAH V

PLAT PERMUKAAN
Ciri - ciri

Kegunaan

Diperbuat daripada bahan besi tuang, granit atau seramik bermutu tinggi Kemasan permukaan sehingga kepada ukuran 0.02 mm Bahagian bawah plat permukaan berbentuk tetulang

Untuk kerja kerja penandaan Ia juga sebagai aras datum untuk kerja pengukuran

PLAT PERMUKAAN

JANGKARIT
Ciri - ciri

Kegunaan

Terdiri daripada satu batang rod yang lurus Menanda bulatan atau dan panjang lengkok yang besar Dua kepala penggarit Membahagi garisan boleh dilaras di sepanjang dan menanda garisan rod selari Satu daripada kepala penggarit dilengkapkan dengan nat pelaras halus

JANGKARIT
KEPALA PENGGARIT

BATANG ROD

MENANDA BULATAN BESAR DENGAN JANGKARIT

MEJA PENANDA
Ciri - ciri

Kegunaan

Diperbuat daripada bahan besi tuang atau batu granit Permukaan meja dicanai rata Kaki meja dilengkapi dengan nat pelaras untuk permukaan yang datar

untuk menguji dan menanda benda kerja yang besar seperti aci, plat keluli, engkol dan kelongsong semasa bekerja untuk menanda keselarian dan kesejajaran sesuatu komponen yang dimesin

MEJA PENANDA

BILAH SELARI
Ciri - ciri

Diperbuat daripada keluli alat yang dikeraskan Permukaannya dicanai rata Dibuat berpasangan untuk setiap saiz

Kegunaan Menyokong dan melapik benda kerja supaya kedudukannya rata di atas meja atau mesin Melapik benda kerja supaya ketinggiannya dapat dilaraskan

BILAH SELARI

ANGKUP VERNIER

ALAT PENGUKUR JITU DENGAN KETEPATAN SEHINGGA 0.02mm. MENGUKUR ATAU MENGUJI PRODUK DALAM KAWALAN KUALITI. KEGUNAAN ANGKUP VERNIER IALAH : MENGUKUR DAN MENGUJI
DIAMETER LUAR ATAU DALAM LEBAR LURAH KEDALAMAN LURAH PANJANG.

CONTOH PENGGUNAAN ANGKUP VERNIER

BAHAGIAN-BAHAGIAN ANGKUP VERNIER

RUSUK SKRU PENGUNCI

RAHANG TETAP

SKALA VERNIER

BADAN

SKALA UTAMA

RAHANG BAWAH ( RAHANG BERGERAK

PENGANJAK HALUS

BILAH PENGUKUR DALAM

CIRI-CIRI SETIAP BAHAGIAN ANGKUP VERNIER

BAHAGIAN

CIRI-CIRI
mempunyai senggatan (skala utama) dalam unit metrik atau inci seperti pembaris keluli panjang badan menentukan saiz angkup vernier bilah kecil di bahagian belakang badan bergerak keluar atau masuk di dalam lurah apabila rahang dibuka nat penganjak halus boleh mengawal pelarasan plat vernier mempunyai skala vernier boleh digerakkan di sepanjang badan rahang tetap adalah sebahagian daripada badan rahang gelangsar ialah sebahagian daripada plat vernier jarak permukaan di antara kedua-dua rahang mewakili jarak ukuran berbentuk runcing dan terletak di sebelah atas digunakan untuk mengukur ukuran sebelah dalam

BADAN

BILAH PENGUKUR DALAM PENGANJAK HALUS SKALA VERNIER

RAHANG

RUSUK SKRU PENGUNCI SKALA UTAMA

mengunci plat vernier sebelum mengeluarkan angkup daripada benda kerja yang sedang diukur
mempunyai skala utama tidak bergerak

PRINSIP SKALA VERNIER

KETEPATAN BACAAN SEHINGGA 0.02 mm SETIAP SENGGATAN SKALA UTAMA BERJARAK 1 mm SKALA VERNIER DIBAHAGIKAN KEPADA 50 SENGGATAN SETIAP SENGGATAN SKALA VERNIER BERJARAK = 1 mm = 0.02 mm 50 senggatan

SETIAP SENGGATAN SKALA VERNIER MEWAKILI NILAI 0.02 mm

CONTOH BACAAN : BACAAN PADA

SKALA UTAMA = 51.00mm SKALA VERNIER = 19 SENGGATAN x 0.02 mm = 0.38 mm BACAAN SEBENAR= 51.00+0.38 = 51.38 mm

34.60 mm

37.46 mm

ANGKUP VERNIER 0.1 mm

CONTOH MEMBACA ANGKUP VERNIER ( 0.05 mm )

LANGKAH PERTAMA :
DAPATKAN BACAAN SKALA UTAMA

LANGKAH KEDUA :
DAPATKAN BACAAN SKALA UTAMA

LANGKAH KETIGA :
DAPAT BACAAN SKALA VERNIER

LANGKAH TERAKHIR :
TAMBAHKAN BACAAN SKALA UTAMA DAN BACAAN SKALA VERNIER

JANGKA SUDUT VERNIER

ALAT PENGUKUR JITU KETEPATAN BACAAN SEHINGGA 5 (5 minit) KEGUNAAN :

MENANDA

DAN MENGUJI SESUATU SUDUT MENGUKUR SUDUT DENGAN KETEPATAN SEHINGGA 5 (5 minit)

SKALA VERNIER SKALA UTAMA

BILAH
BAHAGIAN

CIRI - CIRI

BILAH

Panjang bilah biasanya 150 300 mm Dimasukkan ke dalam dail Boleh dikilas, dilaras dan dikunci pada sebarang kedudukan sudut Mempunyai skala utama dan skala tetap Skala utama disenggatkan kepada 360 Skala vernier disenggatkan kepada 12 bahagian

DAIL

PRINSIP JANGKA SUDUT VERNIER

Skala utama mengandungi 360 Setiap senggatan skala utama bersudut 1 Skala vernier mengandungi 60 Setiap senggatan skala vernier bersudut 5 dan terbahagi kepada 12 bahagian.

darjah

minit

 Skala sudut utama = 85 00 Skala vernier = 6 bahagian x 5 = 30 Bacaan Sebenar

= 85 00 + 30 = 85 30

TOLOK TINGGI VERNIER

Alat pengukur jitu Cara membaca ukuran sama seperti membaca pada angkup vernier Ia di baca secara menegak Kegunaannya ialah :
mengukur jarak menegak menanda jarak melintang

SKRU PELARASAN RAHANG

SKRU PENGUNCI

RAHANG
BADAN

SKALA VERNIER

TAPAK

SKALA UTAMA

BAHAGIAN

CIRI - CIRI

BADAN TAPAK SKALA VERNIER

MEMPUNYAI SENGGATAN (SKALA UTAMA) DALAM UNIT METRIK SEPERTI PEMBARIS KELULI

DIPERBUAT DARIPADA BESI TUANG ATAU KELULI BERAT SUPAYA KEDUDUKAN TOLOK TETAP

MEMPUNYAI SKALA VERNIER BOLEH DIGERAKKAN DI SEPANJANG BADAN

RAHANG

RAHANG BOLEH GELANGSAR IALAH SEBAHAGIAN DARIPADA PLAT VERNIER JARAK PERMUKAAN DI ANTARA TAPAK DAN RAHANG MEWAKILI JARAK YANG DI UKUR

SKRU PELARAS RAHANG

UNTUK MELARAS KEDUDUKAN RAHANG DALAM ARAH MENDATAR MENGUNCI PLAT VERNIER SEBELUM MENGALIHKAN TOLOK VERNIER DARIPADA BENDA KERJA YANG SEDANG DI UKUR

SKRU PENGUNCI

MIKROMETER

3 jenis mikrometer : Mikrometer luar Mikrometer dalam Mikrometer tolok dalam Julat mikrometer 0 - 25mm mengukur jarak sehingga 25mm bacaan sifar pada skala laras dan jidal mewakili jarak sifar (muka andas dan spindal bersentuh rapat) 25 - 50mm mengukur jarak antara 25mm hingga 50mm bacaan sifar pada skala dan jidal mewakili jarak 25mm antara muka andas dan spindal

MIKROMETER DALAM

MIKROMETER LUAR MIKROMETER LUAR

MIKROMETER TOLOK DALAM

BAHAGIAN

CIRI - CIRI
BERBENTUK SEPARUH BULATAN MEMPUNYAI SPINDAL DI BAHAGIAN JIDAL DAN ANDAS DI HUJUNG KIRI
DIPASANG TETAP DI HUJUNG BINGKAI TIP TUNGSTEN KARBIDA DIKIMPAL LOYANG PADA BAHAGIAN MUKANYA

BINGKAI

ANDAS

SPINDAL

BOLEH BERGERAK MAJU DAN MUNDUR KE PERMUKAAN ANDAS BAHAGIAN MUKANYA DIKIMPAL LOYANG DENGAN TUNGSTEN KARBIDA BAHAGIAN MUKA ANDAS DAN SPINDAL ADALAH RATA DAN SELARI SERTA BERSUDUT TEPAT DENGAN PAKSI SPINDAL BAHAGIAN MUKA ANDAS DAN SPINDAL MERUPAKAN MUKA UKURAN

LARAS JIDAL

MEMPUNYAI SKALA LELURUS DI ATAS SATU GARISAN YANG SELARI DENGAN PAKSI LARAS

DISARUNGKAN PADA LARAS BOLEH DIPUTARKAN UNTUK MENGANJAKKAN SPINDAL MUKA LILITAN DISENGGAT KEPADA 50 BAHAGIAN YANG SAMA

PENGANJAK HALUS

BOLEH DIPUTARKAN UNTUK MENGANJAKKAN SPINDAL APABILA TEKANAN SPINDAL PADA BENDA KERJA MELEBIHI HAD TERTENTU, PUTARAN PENGANJAK HALUS MENJADI TELUS.

PRINSIP SKALA MIKROMETER

Mikrometer 0 - 25mm

Memberi ketepatan bacaan sehingga 0.01mm Garisan datum pada laras mempunyai senggatan selang seli 1 mm di atas dan bawah garisan.Oleh itu setiap senggatan skala pada laras ialah 0.5mm. Skala jidal dibahagikan kepada 50 senggatan untuk 1 pusingan. Setiap senggatan skala jidal mewakili jarak lelurus: 0.5 mm 50 senggatan = 0.01 mm

CONTOH BACAAN MIKROMETER

0.50 mm

BACAAN PADA :
JIDAL Garis datum (utama) = 8.00 mm Garis datum (kedua) = 0.50 mm Skala jidal = 19 senggatan x 0.01 mm = 0.19 mm BACAAN SEBENAR = 8.00 + 0.50 + 0.19 = 8.69 mm

LARAS

0.19 mm

8.00 mm

CONTOH BACAAN MIKROMETER

7.72 mm

3.46 mm

18.60 mm

KEGUNAAN MIKROMETER
JENIS MIKROMETER

KEGUNAAN

MIKROMETER MENDAPATKAN UKURAN LUAR BENDA KERJA LUAR SEPERTI TEBAL DAN DIAMETER BENDA KERJA

MENDAPATKAN UKURAN SEBELAH DALAM SEPERTI GARIS PUSAT LUBANG DAN JARAK MIKROMETER ANTARA TEPIAN LURAH DALAM MENGAMBIL UKURAN DAN MENGESET ANGKUP DAN TOLOK DALAM

MIKROMETER MENGUKUR KEDALAMAN LUBANG, BAHU, TOLOK LURAH, KEKUK DAN ALUR KUNCI DALAM

CONTOH PENGGUNAAN MIKROMETER

MENGUKUR DIAMETER DALAM MENGGUNAKAN MIKROMETER DALAM

MENGUKUR LURAH DAN TINGGI MENGGUNAKAN MIKROMETER TOLOK DALAM

MENGUKUR DIAMETER LUAR MENGGUNAKAN MIKROMETER LUAR

KOMPETENSI
UNIT 2.1 TAJUK Unit-unit Ukuran Alat-alat Pengukuran Biasa, Pengujian dan Penandaan Angkup Vernier Jangka Sudut Vernier Tolok Tinggi Vernier KERJA MENANDA PROJEK MODUL 3 AKTIVITI AMALI 2 ( m/s 65 Buku Teks ABM ) KOMPETENSI EVIDEN MENGGUNAKAN PROJEK SIAP DAN REKODKAN BACAAN 1. Angkup Vernier Metrik 2. Angkup Vernier Digital 3. Jangka Sudut Vernier 4. Tolok Tinggi Vernier 5. Mikrometer Metrik GAMBAR FOTO MENGGUNAKAN PELBAGAI ALAT MENGUJI DENGAN KAEDAH YANG BETUL (Sekurang-kurangnya 4 Alat Pengujian)

2.2

2.3 2.4 2.5

BORANG PENSKORAN INDIVIDU & LATIHAN KOMPETENSI UNTUK SETIAP UNIT

2.6

Mikrometer