Professional Documents
Culture Documents
magstadti
gavigoT politika
ideebi, institutebi
da problemebi
pirveli qarTuli
gamocema
Tbilisi _ 2009
wignis Targmani dafinansda saqarTvelos mecnierebisa da ganaTlebis
saministros programiT _ `sauniversiteto saxelmZRvaneloebis
ganviTareba~. wigns gamosacemad amzadebs ilia WavWavaZis saxelmwifo
universiteti.
ISBN 978-9941-0-0223-6
s a r G e vi
Sesavali
msoflio ruka
utopiisaken dabruneba
utopiiT STagoneba gza utopiisaken utopiis praqtikuloba
utopia da adamianis buneba utopia da politikis ugulebelyofa
daskvniTi mosazrebani
demokratiuli konstituciebi
Tavisuflebis arqiteqtura
Sekaveba da gawonasworeba saprezidento sistema Zalauflebis dan-
awileba SezRudvebi umravlesobis mmarTvelobaze rodisaa Zalaufleba
marTebuli?
avtoritarizmis Rirsebebi
avtoritarizmis naklovanebebi
avtoritaruli saxelmwifos niSnebi
avtoritaruli politika
avtoritarizmis aRsasruli?
totalitarizmis arsi
Zalauflebis konsolidacia
opoziciuri partiebis ganadgureba partiis realuri an warmosaxviTi
metoqeebisgan gawmenda monoliTuri sazogadoebis Seqmna
sazogadoebis transformacia
stalinis sabWoTa kavSiri hitleris germania maos CineTi
totalitarizmis nairsaxeobebi
komunizmis kraxi
ganviTarebis Tavsatexi
ganviTarebis motivebi ganviTarebis sazogadoebrivi barierebi ganvi-
Tarebis fsiqologiuri barierebi ekonomikuri ganviTarebis dabrkolebebi
ganviTarebis marcxi
disfunqciuri saxelmwifoebi:
somali iugoslavia siera leone avRaneTi
politikuri socializacia
ojaxi Tanatolebi masmedia kanoni
ZiriTadi politikuri Rirebulebebi: rogor vipovvoT oqros Sualedi?
Sesavali 7
politikuri socializaciis marcxi
monawileobis formebi
samarTlebrivi formebi arasamarTlebrivi formebi
politikuri partiebi
istoriuli winamZRvrebi ZiriTadi miznebi erTpartiuli sistema
orpartiuli sistema mravalpartiuli sistema partiuli sistemebis
ganmsazRvrelebi perspeqtivebi: politikuri partiebis daknineba?
interesTa jgufebi
interesTa jgufebis tipebi zegavlenis wyaroebi da meTodebi inte-
resTa jgufebis bumi interesTa jgufebi demokratiebSi iklebs Tu ara
sazogadoebis interesi? interesTa jgufebi avtoritarul qveynebSi
namdvili liderebi
marTvis xelovnebis arsi didebis xibli lideris oTxi tipi liderobis
daknineba?
demagogebi
politikosebi
kanonmdeblebi, rogorc delegatebi kanonmdeblebi, rogorc meurveebi
politikanebi damSoSmineblebi
samoqalaqo liderebi
8
XII ra aris sajaro sikeTe? ideologiebi da izmebi.....................................423
usafrTxoebis uzrunvelyofa
gare mtrebisgan dacva Sida mtrebisgan dacva socialuri dacva sa-
kuTar qmedebaTagan dacva
keTildReobis uzrunvelyofa
sabiujeto deficiti da saxelmwifo vali saganmanaTleblo krizisi Se-
mosavlebis ganawileba
Tanasworobis uzrunvelyofa
rasobrivi diskriminacia pozitiuri qmedebebi Tu Sebrunebuli diskrimina-
cia vis sWirdeba dacva?
Tavisuflebis uzrunvelyofa
Tavisuflebis Rirebuleba Tavisufleba da pirveli sakonstitucio Ses-
woreba piradi cxovrebis xelSeuxebloba
samarTlianobis uzrunvelyofa
danaSauli da sasjeli marTlmsajuleba, rogorc marTebuli procedura
samarTlebrivi dacvis sazRvrebi
mizanTa konfliqti
revoluciis mizezebi
Sesavali 9
tradiciuli axsna revoluciis socialuri fsiqologia revoluciis Ta-
namedrove Teoriebi
ra aris terorizmi?
terorizmis warmoSoba terorizmis logika teroristuli taqtika ter-
oristuli aqti da omi teroristuli jgufebis maxasiaTeblebi terorizmi
alJirSi: Tanamedrove magaliTi.
terorizmi da sazogadoeba
axalgazrda rekrutebi terorizmis fsiqologia terorizmi da masmedia
omis mizezebi
adamianis buneba sazogadoeba garemo
saerTaSoriso samarTali
sargeblianoba Sesruleba da iZuleba saerTaSoriso samarTali Taname-
drove epoqaSi saerTaSoriso samarTlis SezRuduloba
saerTaSoriso samarTlis Sefaseba
avtorisagan
avtoris Sesaxeb
Sesavali
po li ti kis S es
e sw
wav
avl
laa
politika da yoveldRiuri
cxovreba ZiriTadi koncefciebi
wesrigi
Zalaufleba da masTan
dakavSirebuli cnebebi
samarTlianoba
rogor swavloben politikas?
ra mizniT?
ra meTodebiT?
ra perspeqtividan
ratom swavloben politikas?
piradi interesi
sazogadoebrivi interesi
19
20
adamianTa umravlesoba Cveulebrivad vcxovrobT. samarTlianad vzru-
navT yoveldRiurobis Cveul, Tumca arsebiT detalebze – gadasaxadebze
(maT Soris, swavlis!), ojaxis an SeyvarebulTa winsvlasa da usafrTxoebaze,
imaze, Tu ra modelis manqana viyidoT (an daiqoqeba Tu ara arsebuli man-
qana!) da a. S. raRac doneze vxvdebiT, rom individualuri da ekonomikuri
usafrTxoebisa da pirovnuli bednierebis es Cveulebrivi, magram arcTu
umniSvnelo sazrunavebi ara mxolod Cvens Zalisxmevaze, aramed sazogadoe-
brivi azris xasiaTsa da Sedegebzec, anu politikaze aris damokidebuli. sxva
rom araferi, yvelgan myofi politika Tavs saRamos axali ambebis mosmenis an
yurebisas gvaxsenebs, roca Cvens saxlebSi afrikis Soreul saxelmwifoebSi
mZvinvare umowyalo eTnikuri konfliqtebi, axlo aRmosavleTis Zalado-
brivi Sexla-Semoxlis scenebi da politikuri teroris aqtebi iWreba.
politika mniSvnelovania. swored am mizeziT, samoqalaqo sazogadoebis
pasuxismgebel moqalaqes politikis Semadgeneli ideebis, institutebisa da
problemebis safuZvlebis codna sWirdeba.
magaliTi # 1
kaci, romlis kiserze ori gaupatiureba, mravali SedarebiT
umniSvnelo seqsualuri Zaladoba da ramdenime SeiaraRebuli
Zarcva da Tavdasxmaa, sasamarTlos gadawyvetilebiT cixidan ga-
mouSves. is fsiqiatriul saavadmyofoSi mkurnalobis periodSi
presas ucxadebs, rom Seicvala, religia daexmara da imedi aqvs,
rom mSobliur qalaqSi dabrundeba da normalur cxovrebas dai-
wyebs. qalaqSi misi dabrunebis pirvelive kviras ramdenime sastiki
gaupatiureba xdeba. miuxedavad imisa, rom am kacis dadanaSaulebis
aranairi safuZveli ar arsebobs, adgilobrivi mcxovrebni aRS-
foTebulebi arian. gaupatiurebis SemTxvevebi amyarebs maT mosaz-
rebas, rom (1) saSiSi damnaSaveebi maT Soris arian; (2) Zalze Znelia
maTi daWera, miuxedavad maTi Tavxeduri da xSiri Tavdasxmebisa;
da (3) daWeris SemTxvevaSic, is qurdebi, mkvlelebi da moZaladee-
bi, romlebmac danaSauli aRiares, zogjer sasamarTlo siste-
mis arasrulyofilebis gamo Tavs iZvrenen xolme. moqalaqeebi
mosamarTleebsa da politikosebs akisreben pasuxismgeblobas im
SiSisaTvis, romelic RamiT maT qalaqs mosvenebis saSualebas ar
aZlevs. `rogorc Cans, kanonmdeblobaSi raRac xarvezi arsebobs,
raki aseTi danaSauli xdeba~, _ acxadeben isini.
Sesavali: politikis Seswavla 21
magaliTi # 2
xandazmuli qalbatoni meri, romelsac axlaxan Seusrulda oTx-
mocdaaTi weli, marto cxovrobs im saxlSi, romelic man da misma
meuRlem patara qalaqSi aiSenes daaxloebiT samocdaxuTi wlis
win. meris sakuTar Tavze zrunva SeuZlia da moxucebulTa saxlSi
gadasvla ar surs. asakis Sesaferisi moTxovnilebebis dakmayo-
filebas Tavisi mokrZalebuli pensiiT is metnaklebad axerxebs,
vidre saxlis gasaTbobad saWiro sawvavis fasi katastrofulad ar
gaizrdeba; amis Semdeg, misi danazogi sxva xandazmuli moqalaqee-
bis danazogTa msgavsad, yovelwliurad iklebs. gasulma orma
zamTarma, romelic gansakuTrebiT mkacri iyo, TiTqmis amowura
meris piradi finansebi. meris imedi sagazeTo statiam daubruna,
romelic ityobineboda, rom mTavrobam SemoiRo kanoni, raTa saw-
vavis subsidiebT uzrunvelyos xandazmulebi. miuxedavad amisa,
cxel xazze darekviT man Seityo, rom bankSi mis angariSze Tanxis
arsebobamde, is subsidias ver miiRebs. meri sasowarkveTilia: `ra
xdeba Cems Tavs? Cans, mTavroba ver moisvenebs, sanam ufulo da
usaxlkaro ar viqnebi. sad aris am qveynad samarTali?~
wesrigi
samarTlianoba
ra mizniT?
ra meTodebiT?
ra perspeqtividan?
g a r e mo
da n a x a r je b i
moTxovnebi
Se de ge b i
gadawyveti-
p olit ik u r i lebebi
sist e ma
da qmedebebi
mxardaWera
g a r e mo
piradi interesi
sazogadoebrivi interesi
daskvna
sakvanZo sityvebi
politika Zalaufleba
Temi, erToba avtoriteti
mTavroba legitimuroba
respublika legitimuri xelisufleba
saxelmwifo samarTlianoba
suvereniteti tradicionalistebi
qveyana bihevioralistebi
eri marqsistebi
eri-saxelmwifo daqvemdebarebis Teoria
mravalerovani saxelmwifo vaWrobis pirobebi
saxelmwifos armqone erebi
Sesavali: politikis Seswavla 43
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
SedarebiTi
politikuri
sistemebi
Tavi II
utopia: sanimuSo
saxelmwifoebi
Tavi III
konstituciuri
demokratia: warmomad-
genlobis revolucia
Tavi IV
avtoritaruli saxelm-
wifoebi: tradiciuli
mmarTveloba
Tavi V
totalitaruli saxelm-
wifoebi: warumatebeli
utopiebi
45
46
T aavv i I I
utopia
sa n im
i muS
uS o
sa x eel
lmmwi
w i f o ebi
ebi
47
48 SedarebiTi politikuri sistemebi
samarTliani qalaqi
keTilSobili tyuili
idea imis Sesaxeb, rom utopia realurad miiRweva `aq~ da `axla~, meTxuT-
mete saukunis Semdeg gaxda popularuli. frensis bekoni (1561-1626) iyo
pirveli da yvelaze gavleniani gamavrcelebeli utopiuri ideisa, romlis
mi xedviTac mecnierebas SeuZlia adamianebs misces yvelaze sasurveli
sikeTe _ komfortuli TviTSenarCuneba. isini, visac dRes sjeraT an
adideben adamianis progresis, mecnieruli miRwevebis, teqnologiuri
siaxleebis an msoflio politikuri modernizaciisa da ganviTarebis brwyin-
valebas (ix. Tavi IX), ZiriTadad iseTive politikuri reJimis sisworeSi arian
darwmunebulebi, romelic bekonis sqemasTanaa axlos.
axal atlantidaSi (1627) bekoni aRwers mogzaurTa warmosaxviT voiaJs,
romlebmac aRmoaCines kunZuli bensalemi. isini daitanjnen wynar okeaneSi
xangrZlivi mgzavrobiT da sWirdebodaT sakvebi da dasveneba. Tavdapirve-
lad, kunZulis mkvidrebma gaafrTxiles, ar gadasuliyvnen kunZulze, magram
molaparakebebis Semdeg mainc darTes neba. stumarTa pirveli uaryofiTi
STabeWdileba gaqra, rogorc ki naxes kunZuli iseTi, rogoric is namdvilad
aris: dalocvili, bednieri adgili.
stabiluroba da mecniereba
samomavlo gegma
meri en voklim imuSava Sesvenebis gareSe 26.5 saaTi 60 sxva gogosTan er-
Tad, 30 gogo erT oTaxSi, ris gamoc saWiro raodenobis Jangbadis nacv-
lad mxolod erT mesamed kubur futs SeisunTqvdnen... meri en vokli
cudad gaxda paraskevs [da] mokvda kviras... eqimma keisma, romelic dagvi-
anebiT gamoiZaxes, sasamarTloSi ganacxada, rom `meri en vokli mokvda
xalxiT gadatvirTul oTaxSi xangrZlivi muSaobis Sedegad~.7
proletariatis diqtatura
uklaso sazogadoeba
utopiisaken dabruneba
utopiiT STagoneba
gza utopiisaken
utopiis praqtikuloba
oruelis samyaro
utopia da terorizmi
daskvniTi mosazrebani
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
1. ix. eo Strauss, What Is Political Philosophy? and Other Studies (New York: Free Press,
1959), 10.
2. Allan Bloom, “Interpretive Essay,” in The Republic of Plato, trans. Allan Bloom (New
York: Basic Books, 1968), 308-310.
3. platoniseuli politikuri wesrigis ideals yvelaze zustad asaxavs
`city~. berZnuli sityva gulisxmobs mcirericxovan TviTkmar sazogadoe-
bas, romelic uzrunvelyofs yvela adamianur urTierTobas. Tanamedrove
gansxvaveba, magaliTad, sazogadoebasa da mTavrobas an eklesiasa da sax-
elmwifos Soris sakmaod ucxoa am cnebisaTvis.
4. Bloom, The Republic of Plato, 410.
5. iqve.
6. Howard White, Peace among the Willows: The Political Philosophy of Francis Bacon (The
Hague: Martinus Nijhoff, 1968), 97,102.
7. arl Marx, “Capital: Selections,” in The Marx-Engels Reader, ed. Robert C. Tucker
(New York: Norton, 1972), 259.
8. Karl Marx and Friedrich Engels, “Manifesto of the Communist Party,” in The Marx-
Engels Reader, ed. Robert C. Tucker (New York: Norton, 1972), 352.
9. Friedrich Engels, “Socialism: Utopian and Scientific,” in The Marx-Engels Reader, ed.
Robert C. Tucker (New York: Norton, 1972), 635.
10. Karl Marx, “Outlines of a Future Society, from ‘The Germany Ideology,’” in Capital,
Communist Manifesto, and Other Writings, ed. Max Eastman (New York: Modern Li-
brary, 1932), 1.
11. iqve.
12. Joseph Cropsey, “Karl Marx,” in History of Political Philosophy, ed. Leo Strauss and
Joseph Cropsey (Skokie, 111.: Rand McNally, 1969), 717.
13. Jerome Gilison, The Soviet Image of Utopia (Baltimore: Johns Hopkins University
Press, 1975), 110.
14. Roy Macrides, Contemporary Political Ideologies (Cambridge, Mass.: Winthrop, 1980),
180.
15. B. F. Skinner, Walden Two (New York: Macmillan, 1962), 159.
16. iqve, 161.
17. iqve, 104-105.
18. iqve, 262.
19. iqve, 193.
66 SedarebiTi politikuri sistemebi
konstituciuri
demokratia
warmomadgenlobis
revolucia
demokratiuli konstituciebi
demokratia, rogorc mgrZnobiare xeli-
sufleba
umravlesobis mmarTveloba
umravlesobis tirania
demokratia, rogorc SezRuduli
xelisufleba
umciresobisuflebebi
kanonis uzenaesoba
konstitucionalizmi, rogorc mar-
Tebuli procedura
federalizmi
demokratia, rogorc efeqtiani
xelisufleba
stabilurobis aucilebloba
qmediTobis aucilebloba
xelisuflebis xelaxla gamogoneba:
ganmanaTlebloba da amerikis idea
Tavisuflebis arqiteqtura
Sekaveba da gawonasworeba
saprezidento sistema
Zalauflebis danawileba
SezRudvebi umravlesobis mmarTve-
lobaze
rodisaa Zalaufleba gadametebuli?
67
68 SedarebiTi politikuri sistemebi
demokratiuli konstituciebi
umravlesobis mmarTveloba
umravlesobis tirania
umciresobis uflebebi
kanonis uzenaesoba
`maRali rangis kanonis~ Teoriam fexi ver moikida inglisSi, sadac par-
lamentis upiratesoba wesad iqca, magram sabolood SeerTebul StatebSi
damkvidrda. amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia da uflebaTa bili
(didwilad inglisuri zogadi samarTlidan gamomdinareobs) iqca im stan-
dartebad, romelTa mimarTebaSic fasdeba xalxis mier miRebuli kanonebi.
federalizmi
stabilurobis aucilebloba
qmediTobis aucilebloba
Tavisuflebis arqiteqtura
Sekaveba da gawonasworeba
saprezidento sistema
Zalauflebis danawileba
amerikuli sistema Seqmnili iyo ara marto imisTvis, rom xeli SeeSala
tiraniis damkvidrebis SesaZleblobisTvis, aramed imisTvisac, rom uzrun-
veleyo Zlieri da qmediTi mmarTveloba. am miznisTvis, damfuZneblebma sca-
des SeeqmnaT Zlieri aRmasrulebeli xelisufleba, romelsac SeeZleboda
rogorc kongresis mxridan Carevis mcdelobebis, ise Statebis gankerZoebis
survilis moTokva. maT swamdaT, rom memkvidreobiTi monarqis ararsebobis
pirobebSi, regularuli arCevnebi da impiCmentis SesaZlebloba efeqtianad
gaawonasworebda aRmasrulebel xelisuflebas.22
miuxedavad amisa, realurad, amerikis prezidents kongresTan brZolaSi
gacilebiT naklebi konstituciuri saSualeba aqvs, vidre prezidentebs
sxva msgavsi respublikebis sistemebSi. kargia es Tu cudi, SeerTebul
StatebSi kongress iolad SeuZlia winaaRmdegoba gauwios arapopularul
prezidentebs. opoziciur partias kongresSi SeuZlia TviT popularul
prezidentebsac ki Seuqmnas usiamovnebebi da sirTuleebi, rogorc es
prezidentma klintonma gamoscada. rodesac prezidentma niqsonma scada
gamoeyenebina gamoZiebis federaluri biuro da sagadasaxado samsaxuri
Tavisi oponentebis dasaSineblad, es, sabednierod, masve moubrunda cudad.
magaliTad, ruseTis prezidenti, Cveulebriv, msgavs sakiTxebs aseTive
uxeSi meTodebiT uproblemod wyvets (ix. VII Tavi). sad gadis an sad unda
gadiodes uflebamosilebebsa da SezRudvebs Soris gamyofi xazi, didadaa
damokidebuli politikur kulturasa da garemoebebze.
daskvna
sakvanZo sityvebi
federalizmi cutelaJi
politikuri Zalaufleba politikis axali gageba
devolucia Sekaveba da gawonasworeba
administraciuli decentrali- saprezidento sistema
zacia Zalauflebis danawileba
unitaruli sistema orpalatiani sistema (bikameraliz-
prefeqti mi)
kiTxvebi gameorebisaTvis
1. ra aris respublika?
2. ra maxasiaTeblebi unda hqondes konstituciur demokratias imisTvis,
rom sajaro sikeTes emsaxuros?
3. ra aris federalizmi? ra upiratesobebi axasiaTebs mmarTvelobis amgvar
mowyobas?
4. ratom aris efeqtiani mmarTveloba energiisa da stabilurobis erTob-
lioba? rogor miiRweva TiToeuli maTgani?
5. ra aris konstitucionalizmi? ratom aris igi mniSvnelovani?
6. ra filosofia dgas politikis axali mecnierebis ukan?
7. amerikis dafuZnebis konteqstSi ra Sinaarsi devs frazaSi _ Tavisuflebis
arqiteqtura?
SeniSvnebi
1. Stephen Cahn, Education and the Democratic Ideal (Chicago: Nelson-Hall, 1979), 3.
2. Alexis de Tocqueville, Democracy in America, vol. 1 (New York: Schocken Books,
1961),
299-300.
3. iqve, 301.
4. iqve, 304-308.
5. Aristotle, The Politics, mTargm. da red. Ernest Barker (New York: Oxford Univer-
sity Press, 1962), 1287a, 146.
6. John Locke, Second Treatise on Civil Government (New York: New American Li-
brary, 1965), sec. 202, 448.
7. 8 Co. Rep. 114a (1610).
8. ix. Youngstown Sheet and Tube Company v. Sawyer, 343 U.S. 579 (1952 w.), gansa-
kuTrebiT mosamarTle jeqsonis mosazreba.
9. ix. Morton Grodzins, “The Federal System”, wignSi Goals for Americans: The Re-
port of the Presidential Commission on National Goals (New York: American As-
sembly, Columbia University, 1960).
konstituciuri demokratia 95
10. miuxedavad amisa, federalizmi ar icavs individebs adgilobrivi da Statis
xelisuflebebis mier Zalauflebis borotad gamoyenebisagan, rasac naTlad
aCvenebs afro-amerikelebis gamocdileba samxreTis zogierT StatSi.
11. Martin Diamond, Winston Fisk, and Herbert Garfinkel, The Democratic Republic:
An Introduction to American National Government (Skokie, III.: Rand McNally,
1970), 136.
12. Hamilton, Jay, and Madison, The Federalist (New York: Modern Library, 1964), no.
31, 226-227.
13. iqve, no. 49, gv. 329.
14. iqve, no. 31, gv. 190.
15. iqve, no.9, 48-49.
16. iqve, no. 10, 57.
17. iqve.
18. iqve.
19. iqve.
20. iqve, no. 6, 27.
21. iqve, no. 51, 337.
22. Martin Diamond, Winston Fisk, and Herbert Garfinkel, The Democratic Republic:
An Introduction to American National Government (Skokie, III.: Rand McNally,
1970), 136.
T aavi
vi IV
avtoritaruli
saxelmwifoebi
tradiciuli
mmarTveloba
avtoritarizmis Rirsebebi
avtoritarizmis naklovanebebi
avtoritaruli saxelmwifos
niSnebi
avtoritaruli politika
avtoritarizmis magaliTi _ nigeria
avtoritarizmis Teoria: miTi da re-
aloba
avtoritarizmi Tanamedrove fe-
nomenia
avtoritaruli reJimi tiranulia
avtoritaruli reJimi aralegi-
timuria
avtoritaruli reJimi arapopu-
larulia
avtoritaruli reJimi sazogadoe-
briv
interesebs ugulebelyofs
avtoritarizmi yvelaze cudi
mmarTvelobaa
avtoritarizmis aRsasruli?
96
avtoritaruli saxelmwifoebi 97
istoriulad yvelaze metad avtoritaruli mmarTvelobaa gavrcelebu-
li. marTlac, 1980-ian wlebSi laTinur amerikaSi demokratiis aRzevebamde
da imave aTwleulis bolos aRmosavleT evropaSi socializmis dacemamde
demokratia gamonaklisad, xolo avtoritarizmi Cveulebriv movlenad rCe-
boda. avtoritaruli saxelmwifoebi masStabebiTa da xasiaTiT erTmaneTi-
sagan gansxvavdebian. isini gvxvdeba mmarTvelobis uZveles (monarqiebi,
Teokratiebi) da Tanamedrove formebSi (diqtatura, samxedro xunta). av-
toritarizmis erT-erT Tanamedrove gamovlinebas, misi ukiduresi xasiaTi-
dan gamomdinare, totalitarizmi ewoda. avtoritarizmis farTo speqtrs
jer kidev amSvenebs tradiciuli monarqiebi, romlebic ZiriTadad axlo
aRmosavleTis arabuli qveynebisTvis damaxasiaTbeli. magaliTad SegviZlia
moviyvanoT maroko, saudis arabeTi, iordania, quveiTi, omani, bahreini, ka-
tari da arabeTis gaerTianebuli saamiroebi.
masStabebisa da xasiaTis nairgvarobis miuxedavad, avtoritaruli sax-
elmwifoebi garkveuli saerTo TvisebebiT xasiaTdeba. Cveulebriv, msgavs
sistemas saTaveSi TviTgamocxadebuli mmarTveli udgas, xolo politikuri
Zalaufleba mxolod erTi an ramdenime adamianis xelSia moqceuli. avto-
ritarul mmarTvelTa umravlesoba realistur miznebs saxavs, Tumca, uki-
dures SemTxvevaSi, SesaZloa uxeSi da sastiki qmedebebis gasamarTleblad
utopiuri ideologia gamoiyenos.
Cveulebisamebr, avtoritari mmarTvelebi ar cdiloben sazogadoebrivi
cxovrebisa Tu ekonomikis yvela sferos gakontrolebas. maTi Zalisxmeva
ZiriTadad Zalauflebisa da saxelmwifo mmarTvelobis arsebuli struqtu-
ris SenarCunebisken aris mimarTuli. avtoritaruli reJimi dRemde rCeba
konstituciuri demokratiis ZiriTad alternativad da piriqiT. isini ukeT
Seswavlas saWiroebs.
avtoritarizmis Rirsebebi
avtoritarizmis naklovanebebi
avtokratiuli da oli-
avtokratiuli oligarquli
garquli mmarTveloba
(mefe, xalifa, a.S.) (samxedro xunta da a.S.)
mxolod mmarTvelTa
raodenobiT gansxvavdeba
erTmaneTisgan
avtoritaruli politika
cxrili 4.1
avtoritarizmis Teoria:
miTi da realoa
avtoritarizmis aRsasruli?
daskvna
sakvanZo sityvebi
avtoritarizmi xunta
avtokratia saxelmwifo gadatrialeba
oligarqia qarizmatuli lideri
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
1. Bernard Crick, Basic Forms of Government: A Sketch and a model (London: Macmillan,
1980), 53.
2. Aristotle, The Politics, Targm. da red. Ernest Barker (New York: Oxford University
Press, 1962), 1279a, 112 [xazgasma Cvenia].
3. iqve, 1313b, 245.
4. iqve, 1312b, 240.
5. Maurice Latey, Patterns of Tyranny (New York: Atheneum, 1969), 115.
6. Fyodor Dostoyevsky, The Brothers Karamazov, red. Ernest Rhys (London: Dent, 1927),
259.
totalitaruli saxelmwifoebi 117
7. Crick, Basic Forms of Government, 35.
8. ix. Karl Wittfogel, Oriental Despotism: A Comparative Study of Total Power (New York:
Random House, 1981).
9. iqve.
10. Crick, Basic Forms of Government, 36.
11. Samuel P. Huntington, “How Countries Democratize”, Political Science Quarterly 106,
no. 4 (1991-92): 579.
12. Robert M. Press, “Africa’s Struggle for Democracy”, Christian Science Monitor, March 21,
1991, 4.
13. Huntington, “How Countries Democratize”, 579.
14. “Polls to Nowhere”, Economist, November 23, 1996, 20-21.
15. “The Backlash in Latin America”, Economist, November 30, 1996, 19.
T aavv i V
totalitaruli
saxelmwifoebi
g aanux
n ux o rc
r c iiee le b e li
utopp i eb
uto ebi
totalitarizmis arsi
totalitarizmis revoluciuri
etapi
lideroba ideologia
organizacia propaganda
Zaladoba
Zalauflebis konsolidacia
opoziciuri partiebis
ganadgureba
partiis realuri an warmo-
saxviTi metoqeebisgan gawmenda
monoliTuri sazogadoebis
Seqmna
sazogadoebis transformacia
stalinis sabWoTa kavSiri
hitleris germania
maos CineTi
totalitarizmis nairsaxeobebi
totalitarizmis usaxelo
msxverplni
totalitaruli reJimebis sicocx-
liunarianoba
118
totalitaruli saxelmwifoebi 119
TiTqmis yvela arademokratiul (avtoritarul) saxelmwifos diqtatori
an avtokrati xelmZRvanelobs, romelic xSirad yvelafris fasad cdilobs
politikuri Zalauflebis SenarCunebas (ix. Tavi IV). meoce saukuneSi tira-
niis axali da eqstremaluri forma _ totalitarizmi gaCnda. termini gu-
lisxmobs sazogadoebasa da mis wevrebze tirani mmarTvelebisa da Tavsmox-
veuli Sexedulebebis srul batonobas.
kontrolis Sesaxeb akviatebuli azri sazogadoebriv sferos scdeba da
moqalaqeebis pirad cxovrebazec vrceldeba. mTavrobis Zalaufleba im-
denad farToa, rom reJimi misi qveSevrdomebis mxolod kontrols ki ara,
adamianis bunebis gardaqmnasac cdilobs. totalitari tiranisaTvis abso-
luturad yvelafers politikuri mniSvneloba aqvs, maT Soris samuSaos, ga-
naTlebas, religias, sports, sazogadoebriv organizaciebs da ojaxsac ki
(radgan adamianebi TavianT mezoblebze jaSuSoben da bavSvebs `araloial-
uri~ mSoblebis Sesaxeb informaciis mitanisaken ubiZgeben). radgan es re-
Jimebi cdiloben sazogadoebis gardaqmnas ideologiuri moTxovnebis Se-
sabamisad, isini TavisTavad anadgureben `xalxis yvela mters~. mtrebi
xdebian sazogadoebis mTeli jgufebi da kategoriebi, romlebic, rogorc
wesi, moicaven aseulobiT aTass da milionobiT udanaSaulo adamians, visac,
umravles SemTxvevaSi, arc erTi obieqturi standartiT araferi aqvs saer-
To `politikasTan~. am ori umniSvnelovanesi TvalsazrisiT, totalitaruli
reJimebi gansxvavdeba ufro tradiciuli, arademokratiuli avtoritaruli
saxelmwifoebisagan. avtoritaruli mTavrobebi Cveulebrivad cdiloben
politikuri Zalauflebis SenarCunebas (da ara sazogadoebis gardaqmnas)
da mtrebis wres gansazRvraven, rogorc calkeul individebs (ara jgufebs),
romlebic aqtiurad ewinaaRmdegebian arsebul saxelmwifos.
totalitarizmma Zirfesvianad Secvala meoce saukunis msvleloba, mag-
ram 1989 wels aRmosavleT evropaSi sabWoTa yaidis komunizmisa da ramdenime
weliwadSi Tavad sabWoTa kavSiris dangrevis Semdeg, tiraniis es eqstrem-
aluri forma mkveTrad dakninda. maS, ratomRa unda SeviswavloT totali-
taruli saxelmwifoebi? sul cota oTxi mizezi gvaxsenebs Tavs. pirveli,
komunizmi totalitaruli saxelmwifos erTaderTi SesaZlebeli forma
araa. nacisturi germaniisa da faSisturi italiis magaliTebi Segvaxsenebs,
rom totalitarizmi erTi ideologiis, reJimis an mmarTvelis moRvaweobis
Sedegi araa. meore, totalitarizmi Tanamedrove istoriis Semadgeneli
nawilia da aSkara winaaRmdegobaSi modis politikosebis, profesorebis,
Teologebisa da sxva mravalTa gancxadebebTan, visac adamianuri progre-
sis optimisturad sjeroda. mravali adamiani, romelic uSualod itanje-
boda totalitari diqtatorebis xelSi an dakarga axloblebi hitleris
holokostis, stalinuri teroris, maos sazareli wmendebis an sxva ufro
gviandeli totalitaruli sisastikis dros, kvlav cocxalia. msxverplTa
fizikuri Tu emociuri iarebi ar gamqrala im tiranTa wasvlis Semdegac
ki, romlebmac maT es Wrilobebi miayenes da usamarTloba Caidines. mesame,
totalitaruli saxelmwifoebi warmoaCens idealizmis arasworad gagebis
risks. kerZod, igi eyrdnoboda aTaswleulobiT damkvidrebul Sexedulebas,
romlis mixedviTac sazogadoebrivi progresisa da srulyofilebis miRweva
120 SedarebiTi politikuri sistemebi
totalitarizmis arsi
lideroba
ideologia
organizacia
propaganda
Zaladoba
Zalauflebis konsolidacia
sazogadoebis transformacia
hitleris germania
maos GineTi
1958 wels didi naxtomis strategiis ganviTareba iyo is, risi mofiqre-
bac partizanebs SeeZloT. maT iswavles kampaniis warmoeba da xalxis
mobilizeba, raTa im konkretuli socialuri miznebisTvis mieRwiaT,
romlebic omSi poziciebis dakavebas waagavda _ samxedro terminolo-
giis gamoyeneba aq swored rom upriania. kampaniis mTeli meqanizmi axla
ukve ekonomikuri transformaciisken, soflis meurneobisa da warmoe-
bis erTdrouli ganviTarebisken, dualizmis strategiis anu rogorc
mao ambobda `or fexze siarulisken~ iyo mimarTuli, raTa daenergaT
Tanamedrove warmoebis procesebi da mieRwiaT ganviTarebisTvis... Ci-
neTis komunistur partias surda CineTis soflebis CamorCenilobiTa
da damatebiTi muSaxeliT sargebloba. maoistebs swamdaT, rom ide-
ologiuri motivacia ekonomikur Sedegebs moitanda, rom axali su-
liskveTeba materialuri waxalisebis gareSe gamoiyenebda adamianuri
energiis aqamde auTvisebel resursebs.40
totalitarizmis nairsaxeobebi
daskvna
sakvanZo sityvebi
totalitarizmi wmenda
masobrivi moZraoba gestapo
rektifikacia kulakebi
gancalkevebis kunZulebi koleqtivizacia
WeSmariti morwmune partiis yriloba
ujredebi gulagis arqipelagi
centraluri komiteti asi yvavilis kampania
partiuloba didi naxtomi
propaganda diadi proletaruli kulturuli
saliamis taqtika revolucia
momindani Teokratia
totalitaruli saxelmwifoebi 155
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
1. William Kornhauser, The Politics of Mass Society (New York: Free Press, 1959),
123.
2. C.W. Cassinelli, Total Revolution: A Comperative Study of Germany, the Soviet
Union under Stalin and China under Mao (Santa Barbara, Calif.: Clio Books, 1976),
225.
3. gansazRvreba ekuTvnis hans buqheims, citirebulia Leonard Shapiro, Totali-
tarianism (New York: Praeger, 1972), 104.
4. Carl Friedrich da Zbigniew Brzezinski, Totalitarian Dictatorship and Autocracy,
me-2 gamocema (New York: Praeger: 1966), 88.
5. Cassinelli, Total Revolution, 231.
6. Friedrich and Brzezinski, Totalitarian Dictatorship, 279-339.
7. Eric Hoffer, The True Believer: Thoughts on the Nature of Mass Movements (New
York: Harper & Row, 1951), 104-105.
8. iqve, 86.
9. Raul Hilberg, The Destruction of the European Jews (New York: Harper& Row,1961),
12.
10. citirebulia Cassinelli, Total Revolution, 16.
11. Karl Dietrich Bracher, The German Dictatorship (New York: Holt, 1972), 181.
12. Maurice Latey, Patterns of Tyranny (New York: Atheneum, 1969), 172.
13. Adolf Hitler, Mein Kampf, mTargm. R. Manheim
(Boston: Houghton Mifflin, 1971), 179-180.
156 SedarebiTi politikuri sistemebi
Camoyalibebuli
da ganviTarebadi
demokratiebi
Tavi VI
s a pa
parlam
mee n t
too d e m ok
okrat
tia
ia
Tavi VII
s a x e l m w ifo
if o e b i g a r da
damaval
pe rriio
o d S i: a x a l i d e mo
mokra-
ti e b i d a a R mo
tie m o c e n eb
ebadi
bazrebi
Tavi VIII
g a n v iTa
i Ta r e b aad
d i qv
q v e y n e bi:
b i:
d e m o k r a tia Tu d iq t
taa tu r a ?
159
T aavi
vi VI
saparlamento
demokratia
didi britaneTi: nimuSi
Sereuli wyoba ZalauflebaTa Ser-
wyma
xelisuflebaSi yofnis ganusazRvreli
vadebi `disciplinebuli~ partiebi
ori meTauri sjobs Tu erTi? SesaZle-
belia Tu ara britanuli institutebis
`gadanergva~?
demokratiis Seguebadoba: xuTi SemTx-
veva
safrangeTi: prezidenti parlamentis
winaaRmdeg
mexuTe respublika: hibriduli sistema
aRmasrulebeli xelisufleba
erovnuli asambleis SezRuduli roli
politikuri partiebi konstitucia
qveS: balansis gamocda sasamarTlo
sistema muSaobs Tu ara demokratia
safrangeTSi?
germania: federalizmi militarizmis
winaaRmdeg
vaimaris respublika gayofili ger-
mania: civi omis mini modeli gaerTianeb-
uli germania: demokratiis triumfi
germanuli federalizmi aRmasrule-
beli xelisufleba sakanonmdeblo xe-
lisufleba politikuri partiebi
sasamarTlo xelisufleba ZiriTadi
kanoni da samoqalaqo Tavisuflebebi
muSaobs Tu ara demokratia germaniaSi?
iaponia: saparlamento mmarTveloba
konsensusis qveyanaSi.
istoriuli wanamZRvrebi axali
konstitucia saparlamento demokra-
tia: garegnuli da realuri partiu-
li sistema politikur cvlilebaTa
Semaferxebeli faqtorebi sasamarTlo xelisufleba da iaponuri kultura
muSaobs Tu ara demokratia iaponiaSi?
saparlamento mmarTveloba moulodnel adgilebSi
indoeTi: saparlamento saswauli israeli: omis respublika
prezidentebi da parlamentebi: SedarebiTi daxasiaTeba
sakanonmdeblo xelisufleba aRmasrulebeli xelisufleba sasamarTlo
xelisufleba ori sistemis upiratesobebi da naklovanebebi konstituc-
iebi da konteqstebi
160
saparlamento demokratia 161
konstitucionalizmis cneba (igive kanonis uzenaesoba) Rrmad aris fesv-
gadgmuli britanul istoriaSi. Tumca, amerikis `dawerili~ konstitucia
mkveTrad gansxvavdeba britaneTis `dauwereli~ konstituciisagan, romelic
efuZneba precedentebs, kanonebs, tradiciebs, da aseve saparlamento uzenae-
sobis princips.
maSin roca amerikuli saprezidento sistema racionaluri gansjisa da
azrovnebis Sedegad Seqmnil da furcelze gadatanil erTgvari `wesdebis~
praqtikul ganxorcielebas warmoadgens, britanuli saparlamento sistema
britaneTis politikuri cxovrebis mdidar gamocdilebas efuZneba. brita-
neTis politikuri institutebi ganviTarda da TandaTan Camoyalibda samo-
qalaqo sazogadoebis erTgvar `laboratoriaSi,~ am ukanasknelis evoluciis
paralelurad. amrigad, britanul `konstitucias~ aqvs sakmaod Rrma isto-
riuli fesvebi. britanuli saparlamento sistemis organuli bunebidan ga-
momdinare, ismis logikuri kiTxva _ ramdenad SesaZlebelia misi gadanergva
da adaptireba sxva sazogadoebebSi? Tumca, vidre am sakiTxs gavarkvevT,
ufro detalurad ganvixiloT warmomadgenlobiTi demokratiis britanuli
formis Taviseburebebi.
Sereuli wyoba
ZalauflebaTa Serwyma
`disciplinebuli~ partiebi
ekonomika da eleqtorati
aRmasrulebeli xelisufleba
politikuri partiebi
umuSevroba da ekonomika
emigracia da sazogadoeba
sasamarTlo sistema
safrangeTis sasamarTlo sistema dayofilia ori umTavresi tipis sasamar-
Tlod: Cveulebrivi sasamarTlo da administraciuli sasamarTlo. miuxeda-
vad am sakmaod rutinuli klasifikaciisa, safrangeTis iuridiuli sistema
ramdenime sakmaod saintereso da uCveulo inovacias Seicavs. magaliTad,
iusticiis umaRlesi sabWo respublikis prezidentis TavmjdomareobiT ga-
nixilavs sasamarTlo dawinaurebebisa da disciplinur sakiTxebs. uzenaesi
sasamarTlo uflebamosilia gaasamarTlos respublikis prezidenti qvey-
nis RalatisaTvis da xelisuflebis wevrebi sajaro valdebulebebis Ses-
rulebisas kriminaluri danaSaulis CadenisaTvis.
sakonstitucio sabWo Sedgeba cxra mosamarTlisa (romelTaganac sami
respublikis prezidentis, sami _ nacionaluri asambleis prezidentis,
xolo danarCeni sami ki _ senatis prezidentis mier aris dasaxelebuli) da
aseve qveynis yvela yofili prezidentisagan. mas sasamarTlo meTvalyure-
obis funqciac aqvs, rac sakmaod mniSvnelovania frangul sistemaSi. igi
zedamxedvelobs prezidentis arCevnebs da aseve ZaluZs winaaRmdegobrivi
182 Camoyalibebuli da ganviTarebadi demokratiebi
vaimaris respublika
germanuli federalizmi
aRmasrulebeli xelisufleba
sakanonmdeblo xelisufleba
politikuri partiebi
sasamarTlo xelisufleba
evrokavSiris aRmavloba
aRmosavleTSi investireba
istoriuli wanamZRvrebi
axali konstitucia
partiuli sistema
liberalur-demokratiuli par-
tiis lideri, premier-ministri
Ziunitiro koiZumi 2001 wlis
zeda palatis arCevnebSi sakuTari
partiis STambeWdav gamarjvebas
zeimobs. koiZumim liberalur-
demokratiul partias iaponi-
is politikaSi wamyvani roli
daubruna.
prezidentebi da parlamentebi:
SedarebiTi daxasiaTeba
sakanonmdeblo xelisufleba
aseve, imis realuri SesaZlebloba, rom kongresis erT palataSi erTi par-
tia dominirebdes, xolo meoreSi ki sxva, kompromiss aucileblobadac ki
aqcevs, rac, Tavis mxriv, azrs ukargavs mkacri partiuli disciplinisa Tu
morCileba-erTgulebis raime saWiroebas. amave albaTobiT, SesaZlebelia
kongress akontrolebdnen, magaliTad, demokratebi, xolo TeTr saxls
_ respublikelebi (rac sakmaod xSirad xdeba), rasac igive efeqti aqvs.18
dabolos, kongresmenebi ZiriTadad konkretul da lokalur interesebze
ufro arian orientirebulni, vidre saqveyno masStabis saerTo sakiTxebze.
isini arCeulni arian swored konkretuli Statisa da saarCevno olqis mier
imisaTvis, rom adgilobrivi interesebis lobireba moaxdinon, maT Soris, im
gavleniani interes-jgufebisa, romelic TiTqmis yvela arCeul kandidats
sWirdeba winasaarCevno kampaniis mxardaWerisa da dafinansebisaTvis da ami-
tom gamarjvebis Semdgom `valSi~ arian maTTan. rogorc warmomadgenelTa
palatis yofilis spikeri tip o’nili xumrobiT aRniSnavda, `yvela politika
adgilobrivia,~ rac garkveulwilad simarTlis marcvalsac Seicavda erT
dros. Tumca, dResdReobiT vaSingtonSi nebismieri politika, ramdenad `ad-
gilobrivic~ unda iyos igi garegnulad, finansdeba politikur qmedebaTa
komitetis (PAC) [ix. Tavi X. mTargm. Sen.] mier, naclad nebismieri erTeuli
Statis Sida resursisa. amitomac, xSirad swored finansebi yovelgvar par-
tiul kuTvnilebaze metadac ki gansazRvravs kanonmdebelTa gadawyvetile-
bebs sakiTxebis umetesobis irgvliv.
saparlamento sistemebis umravlesoba, aSS-sTan SedarebiT, gacilebiT
ufro mkacr partiul disciplinas da wesrigs emyareba, gansakuTrebiT im
qveynebSi, sadac proporciuli saarCevno sistemaa. am SemTxvevaSi, sakanon-
mdeblo organos deputatebi airCevian mravalmandatian saarCevno olqeb-
Si partiuli siis mixedviT. imisaTvis, rom esa Tu is kandidati arCeuli
iqnas, saWiroa kargi urTierTobebi hqondes partiasTan da mis gavlenian
gundTan, romelic wyvets, Casvas Tu ara kandidati saarCevno siaSi da ra
nomrad (anu, siis dasawyisSi, bolos Tu Sua nawilSi). siis dasawyisSi myof
kandidatebs yvelaze didi Sansi aqvT iyvnen arCeulni.
struqturuli sirTule. gavlenisa da Zalauflebis dayofa kongresSi mis
struqturas britaneTis parlamentTan SedarebiT gacilebiT ufro kom-
pleqsurs xdis. aRsaniSnavia, rom britaneTis TemTa palataSi mxolod eqvsi
mudmivi komitetia, romelic 20-dan 50-mde deputats aerTianebs da ar gaaC-
nia specializacia, anu ganixilavs kanonproeqtebis mTel rigs Tematikis
miuxedavad. Sesabamisad, komitetebi ar arian uflebamosilni moiwvion spe-
cialuri mosmena an moiTxovon saeqsperto ganxilva da aseve ar SeuZliaT
Tavi aaridon ganxilvas. yvelaze meti, rac maT SeuZliaT, garkveuli teqni-
kuri da lingvisturi cvlilebebis Setanaa proeqtSi. sakomiteto muSaoba
amitom sakmaod mosawyeni da trivialuric ki SeiZleba iyos, Tumca is lim-
itirebul, magram mainc garkveul saSualebas iZleva lobizmisaTvis.
amdenad, britaneTis parlamentis sakomiteto sistema Zalian gansxvav-
deba aSS-is kongresisagan. warmomadgenelTa palataSi, iseve rogorc senatSi,
TxuTmetze meti specializebuli komitetia, romlebic qmnian politikur
landSafts. am komitetebs gaaCnia mravalricxovani qvekomitetebi kidev
saparlamento demokratia 211
ufro viwro specializaciiT. aRmasrulebeli xelisuflebis programebisa
da saqmianobis gamoZiebis SemTxvevaSi, komitetebsa da qvekomitetebs Seu-
ZliaT specialuri mosmenis mowveva da mowmeebis sasamarTloSi gamoZaxebis
moTxovna. kargad struqturirebuli sakomiteto sistema didwilad gansaz-
Rvravs sakanonmdeblo saqmianobas qveyanaSi. imdenad, ramdenadac depu-
tatebi ver iqnebian erTdroulad yvela sakiTxis eqspertebi, isini irCeven
konkretul specializacias _ iqneba es soflis murneoba, sagareo politi-
ka, SromiTi urTierTobebi da a.S. amasTanave, amgvari specializacia sakmaod
did dros moiTxovs. politologebi xSirad saubroben erTgvar sakvalifi-
kacio sistemaze kongresis orive palataSi. zogadad, yvelaze gavleniani da
qmediTi kanonmdeblebi arian isini, vinc ukve garkveuli periodis ganmav-
lobaSi floben mandats da Sesabamisad, kargad erkvevian ama Tu im sakiTxSi.
maT mosazrebas da pozicias gansakuTrebuli wona aqvs.
kongresis mxridan mudmivi monitoringisa da kontrolis funqcia sxvada-
sxva formiT gamoixateba. Secdomebs SesaZloa adgili hqondes kanonSemoqmede-
biTi procesis ama Tu im etapze (magaliTad, sabiujeto procesis avtorizaciis
da asignebis fazaSi, an sakiTxis mokvlevisa da sakomiteto mosmenis dros).
is kanonmdeblebi, romelTac sakmarisi raodenobis profesionali kadrebi
hyavT, regularulad axorcieleben programis Sefasebasa da politikis
revizias. es kadrebi ki xSirad gavleniani funqcionerebi arian `kulisebidan~,
romelTa rCevebsa da eqspertizas eyrdnobian.
britanuli saparlamento sistema mkveTrad gansxvavdeba am kuTxiT. anga-
riSvaldebulebis gamoxatvis yvelaze mniSvnelovani meqanizmia SekiTxvebis
saaTi, romelic kviris ramdenime dRes tardeba da sadac calkeuli minis-
trebi parlamentarTa mier miRebul SekiTxvebs pasuxoben. SekiTxvebi Ta-
visTavad SeiZleba iyos rogorc mwvave xasiaTis, ise sakmaod trivialuri,
SesaZloa miznad isaxavdes mTavrobisaTvis misi pasuxismgeblobebis Sex-
senebas, sajaro yuradRebis miqcevas konkretul sakiTxze, da/an damatebiTi
informaciis miRebas. SedarebisaTvis, amerikuli kongresisaTvis damaxa-
siaTebeli specializacia TiTqmis srulad ignorirebulia angariSvalde-
bulebis saparlamento sistemaSi.
aRmasrulebeli xelisufleba
sasamarTlo xelisufleba
konstitucia da konteqsti
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
1. 1958 wlis the Life Peerage Act (warCinebulTa titulis sasicocxlod miniWebis
aqti) mixedviT, monarqi uflebamosilia premier-ministrTan konsultaciis
safuZvelze, mianiWos araaristokratiuli warmoSobis pirebs warCinebu-
lis tituli mTeli sicocxlis vadiT, Tumca is memkvidreobiT ar gadaecema
mis STamomavals. am iniciativis ZiriTad mizans warmoadgenda partiebis
balansis SenarCuneba da lordTa palatis qmediTi wevrebis raodenobis
gazrda. lordTa daaxloebiT meoTxedi da lordTa palatis aqtiur wevrTa
procentulad kidev ufro didi Semadgenloba swored am gziT flobs war-
Cinebulis tituls.
2. Sidney Bailey, British Parliamentary Democracy, me-3 gamocema (Westport, Conn.:
Greenwood, 1978), 130.
3. iqve, 131.
4. Suzanne Berger, The French Political System, 3rd ed.
(New York, Random House, 1974), 368.
5. Berger, French Political System, 368.
6. Roy Macradis, red., Modern Political Systems: Europe, (Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-
Hall, 1986), 120.
7. Karl Dietrich Bracher, The German Dictatorship, (New York: Holt, 1970), 75.
8. Michael Roskin, Countries and Concepts: An Introduction to Comparative Politics, (En-
glewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, 1982), 190.
9. Guido Goldman, The German Political System (New York: Random House, 1974), 56.
10. ix. John W. Dower, Embracing Defeat: Japan in the Wake of World War II, (New York:
Norton, 2000).
11. ix. Herbert P. Bix, Hirohito and the Making of Modern Japan
(New York: HarperCollins, 2000).
12. Franz Michael and George Taylor, The Far East in the Modern World,
(New York: Holt, 1964), 263.
13. iqve, 607.
14. Nobutaki Ike, Japanese Politics: Patron-Client Democracy, me-2 gamocema
(New York: Knopf, 1972),
15. Michael and Taylor, Far East in the Modern World, 603.
16. iqve, 5.
17. Marbury v. Madison, 1 Cranch 137 (1803).
18. ronald reiganis prezidentobis periodi (1981-1987 ww). kongresis or
palatis amgvari gaxleCvis magaliTia, roca respublikelebi senats, xolo
demokratebi warmomadgenelTa palatas akontrolebdnen; miuxedavad ami-
sa, ufro gavrcelebulia aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xelisufle-
bebis `gaxleCvis~ SemTxvevebi. rogorc wesi, demokratebi sakanonmdeblo
saparlamento demokratia 221
Stos akontrolebdnen maSinac ki, roca prezidenti respublikeli iyo,
magram 1994 wlis Sualedur arCevnebSi respublikelebma kongresis orive
palataSi kontrolis ufleba demokrat bil klintonis prezidentad ar-
Cevidan ori wlis Semdeg moipoves.
19. ix. Martin v. Hunter’s Lessee, 14 U.S. 304 (1816).
20. Richard Rose, “Politics in England”, wignSi Comparative Politics Today: A World View,
red. Gabriel Almond (Boston: Little, Brown, 1974), 148.
21. Edward Courtier, Principles of Politics and Government (Boston: Allyn and Bacon, 1981),
84.
22. Aristotle, The Politics, mTargm. da red. Ernest Barker (New York: Oxford University
Press, 1962), 1288b-89a, 155-56.
T aavv i V I I
saxelmwifoebi
gardamaval
periodSi
axali demokratiebi da
aRmocenebadi bazrebi
komunizmis kraxi
ruseTi: areuloba da tranzicia
(Tu mxolod areuloba?)
gorbaCovis tranzicia refor-
mis marcxi: sistemis dezintegra-
cia Tanamedrove sirTuleebi
bolosdabolos, gamoCnda li-
deri? samomavlo perspeqtivebi
aRmosavleTi evropa: tranziciuli
gzagasayarze: mokvdeba Tu ara odesme
Zveli Cvevebi
CineTi: gadasvla marTvad kapital-
izmze (ra iqneba Semdeg?)
mao xelisuflebaSi xelisuf-
alTa cvla dominanti partia
ideologiis Sesusteba bazarze
orientirebuli reformebi gaz-
rdili pirovnuli Tavisufleba
axali saxelmwifoebrivi problemebi
politikuri da religiuri repre-
siebi politikuri fragmentaciis
safrTxe amomavali saxelmwifoe-
bi
azia: ekonomikuri tranzicia (da
Tavisuflebac?)
samxreTi korea taivani
aziis vefxvebi
laTinuri amerika: politikuri tranzicia (da keTildReobac?)
reformis anabana (argentina, brazilia, Cile) meqsika
222
saxelmwifoebi gardamaval periodSi 223
1991 wlis dekembris bolo dRes, sabWoTa kavSirma, erT-erTma im or su-
per-saxelmwifoTagan, romlebic dominirebdnen msoflio politikaSi TiTq-
mis naxevari saukunis manZilze, arseboba Sewyvita. am komunisturi `mon-
stris~ sikvdili XX saukunis erT-erTi yvelaze mniSvnelovan politikuri
movlenaa. miuxedavad imisa, rom misi aRsasruli sakmaod moulodnelad
dadga, es ar momxdara winapirobebis gareSe; piriqiT, 1985 wlidan moyole-
buli, sabWoTa kavSirs mimzidveli, Tumca mSfoTvare cvlilebebis periodi
daudga, rodesac mixeil gorbaCovma, qveynis axalma qarizmatulma liderma,
reformebis mTeli seria wamoiwyo.
sabWoTa wyobilebis dezintegraciam saTave daudo axal epoqas msoflio
a politikaSi. man aseve gamokveTa gardamavali periodis problemebi, rac
i aRmosavleT evropaSi disfunqciuri politikur-ekonomikuri sistemebis
winaSe idga. am qveynebSi tranziciis problemebi, nawilobriv, xelaxali
politikuri da ekonomikuri ganviTarebis aucileblobiTaa gamowveuli.
tranzicia da ganviTareba (romelic am TavSi iqneba ganxiluli) erTmaneT-
Tan mWidro kavSirSia; tranziciis sakiTxebs gadakveTis mravali wertili
aqvs gardamaval procesSi myofi sazogadoebebis ganviTarebis sakiTxebTan.
ufro metic, rogorc Semdeg davinaxavT, cneba `saxelmwifoebi tranziciis
(gardamaval) periodSi~ dRes bevr qveyanas miesadageba msoflios faqto-
brivad yvela regionSi. yofili komunisturi qveynebis problemebis gac-
nobis Semdeg, Cven mokled SevexebiT azii-sa da laTinuri amerikis sxvadasxva
saxelmwifoebs, romlebic sabazro liberaluri demokratiis mimarTulebiT
gadasvlis sxvadasxva etapze imyofebian.
komunizmis kraxi
is, rasac erT dros `komunistur samyaros~ uwodebdnen, ukve aRar ar-
sebobs. komunizmma, rogorc politikurma Zalam, rogorc erovnul, aseve
saerTaSoriso doneebze, mcire gamonaklisebis garda, msoflioSi arseboba
Sewyvita. 1988 wels, civi omis dasrulebamde, TxuTmeti saxelmwifo kla-
sificirdeboda rogorc komunisturi. 2002 wlisTvis maTi raodenoba 5-6
saxelmwifomde Semcirda (CineTi, kuba, laosi, CrdiloeT korea, vietnami
da, savaraudod, kamboja); TiToeuli maTgani damoukidebel politikas ax-
orcielebs, Sesabamisad dRes `komunistur banakze~ saubari yovelgvar azrs
moklebulia. ra moxda? 1989 wels, sabWoTa kavSiris daSlamde ori wliT
adre, aRmosavleT evropam moulodnelad uaryo komunisturi mmarTveloba.
am droidan moyolebuli, demokratia da privatizacia (saxelmwifos mier
marTuli sawarmoebis gadasvla kerZo seqtorSi) poloneTSi, ungreTsa da
CexeTis respublikaSi. es procesebi, gansakuTrebiT poloneTsa da ungreT-
Si, garkveuli politikuri zigzagebiT xasiaTdeboda. am qveynebis amomrCev-
lebma xelisuflebaSi kvlav yofili komunistebi moiyvanes, Tumca, daiwyo
amavdroulad, uaryves centralizebuli, gegmiani ekonomika dasavluri,
sabazro ekonomikis mimarTulebiT orientirebuli politikuri kursis
sasargeblod. rumineTSi, slovakeTSi, bulgareTsa da albaneTSi demokra-
224 Camoyalibebuli da ganviTarebadi demokratiebi
gorbaGovis tranzicia
fotoze mixeil gorbaCovisa da misi meuRlis raisas fineTSi vizitia asaxulia 1989
wels. gorbaCovma mmarTvelobis periodSi, 1985 wlis martidan 1991 wlis agvistomde,
komunizmisa da komunisturi partiis reformirebis radikaluri politikuri da ekono-
mikuri politika SeimuSava. saboloo jamSi am wamowyebebma stalinisturi saxelmwifos
erozia gaaRrmava da mTel aRmosavleT evropaSi komunizmis damxobas Seuwyo xeli.
. Semcirebis fonze;
centraluri mTavrobis Zalauflebisa da prestiJis xarjze res-pub-
cxrili 7.1
Tanamedrove sirTuleebi
.
lurobis miRwevis mizniT unda gaumklavdes, Semdegia:
myife konstitucia: 1993 wels miRebulma ruseTis konstituciam gaaZ-
liera prezidenti parlamentTan mimarTebaSi, ramac elcins saparlamento
opoziciaze warmatebis mopovebis saSualeba misca. miuxedavad imisa, rom
igi sayovelTaod aRiarebuli politikuri dokumentia, jerjero-biT ar
warmoadgens sakadrisi pativiscemis obieqts, rasac, rogorc we-si, aseTi
momavlis perspeqtiveb i
mao xelisuflebaSi
xelisufalTa cvla
dominanti partia
ideologiis Sesusteba
ucxouri sesxi
pirdapiri ucxouri
investicia
ucxouri sesxi da
pirdapiri ucxouri investicia
saxelmwifo
kerZo
Sereuli
cxrili 7.2
CineTi da SeerTebuli Statebi _ cxovrebis donis
SedarebiTi indikatorebi
wyaro: Newsweek, 3 marti 1997, Tavi. cxxxix, #9, gv. 27. gamokvleva ekuTvnis heri-
tijis fondsa da saerTaSoriso savaluto fonds, avtorebi arian ana kuCmenti
da dante Cini. © 1997 Newsweek, Inc. yvela ufleba daculia. ibeWdeba nebarTviT.
2000 World Bank Atlas (Washington, DC: World Bank, 2000), gv. 50-51; U.S. Census Bu-
reau, www.census.gov, 2002 wlis 13 maisi.
saxelmwifoebi gardamaval periodSi 253
dabolos, Tavisufali bazris principebi da marTvadi kapitalizmi Tana-
medrove CineTSi rogorc Semosavlebis, aseve uTanasworobis stimuli gaxda.
mniSvnelovani kiTxva kiTxvad rCeba: ramdenad Sors SeiZleba wavides CineTis
Tavisufali mewarmeoba? CineTSi privatizacia neli tempiT mimdinareobs,
udidesi firmebi _ araefeqtiani, intensiurad subsidirebuli da valebSi
Cafluli _ isev saxelmwifo sakuTrebaSia. saxelmwifo ar apirebs xelidan
gauSvas yvelaze strategiuli mrewveloba, maT Soris manqanaTmSenebloba
da iaraRis mwarmoebeli kompaniebis. CineTs arasrulyofili progresi aqvs
privatizaciis mimarTulebiT (ix. sqema 7-3). aTi wlis win warmoudgeneli
iyo, rom Cinur kompaniaTa aqciebi niu iorkis safondo birJaze gaiyideboda
(rogorc dRes iyideba). CineTis ufro liberaluri ekonomikisaken mibrune-
bas SeerTebulma Statebma imiT upasuxa, rom winaaRmdegoba aRar gauwia Ci-
neTis gawevrianebas msoflio savaWro organizaciaSi (mso); 2001 wels CineTi
formalurad gawevrianda mso-Si. Jurnal `ekonomistis~ mixedviT `CineTis
gawevrianeba mso-Si. . . qveynis udidesi nabijia ekonomikuri sistemis kapi-
talistur dasavleTTan integraciisaken mas Semdeg, rac 50 welze meti xnis
win daiwyo komunisturi mmarTveloba~.22
amomavali zesaxelmwifo
sqema 7-4 CineTis SeiaraRebuli Zalebis modernizeba denis erT-erTi prioriteti iyo,
rac safiqrals aCenda, rom `mzard CineTs~ aziis samxedro balansis darRveva SeeZlo.
wyaro: Newsweek, 3 marti 1997, Tavi. cxxxix, #9, gv. 28. gamokvleva ekuTvnis heritiqis
fondsa da saerTaSoriso savaluto fonds, avtorebi arian ana kuCmenti da dante Cini.
© 1997 Newsweek, Inc. yvela ufleba daculia. ibeWdeba nebarTviT.
nax. 4
samxreTi korea
taivani
aziis vefxvebi
meqsika
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
ganviTarebadi
qveynebi
demokratia Tu diqta-
tura
267
268 Camoyalibebuli da ganviTarebadi demokratiebi
kolonializmis memkvidreoba
demokratiis korelatebi
. ar TamaSobs.
saSualo fena. es korelati ufro sazogadoebaze simdidris ga-
danawilebas usvams xazs, vidre mis zogad uTanasworo ganawile-
bas. socialur fenebs Soris mkveTri gansxvavebebi xels ar uwy-
obs demokratiis stabilurobas.
politikuri korelatebia:
. SeuZlebelia.
stabiluri partiuli sistema. es politikuri korelati xazs us-
vams politikuri partiebis arsebobis saWiroebas, raTa moxdes
sxvadasxva individTa da jgufebis interesebis reprezentacia.
sistemis efeqtianobisaTvis aucilebelia erTze meti partiis
arseboba; amavdroulad, TiToeul partias unda hqondes moq-
278 Camoyalibebuli da ganviTarebadi demokratiebi
. moadgens.
Zlieri da damoukidebeli sasamarTlo xelisufleba. demokratiis
efeqtianad funqcionirebisTvis aucilebelia samoqalaqo Ta-
visuflebebis da umciresobebis uflebebis dacva, rac, Tavis
mxriv, Zlieri da damoukidebeli sasamarTlo sistemis arsebo-
. bazea damokidebuli.
politikuri da socialuri pluralizmi. miuxedavad imisa, rom
qveynis SigniT mkveTrma politikurma da socialurma dayofam
SeiZleba safrTxe Seuqmnas demokratiis ganviTarebas, xSirad
miiCneva, rom gansxvavebuli politikuri jgufebi da nebayo-
flobiTi gaerTianebebi (profkavSirebi, savaWro samrewvelo
gaerTianebebi, inteleqtualuri, saganmanaTleblo da religi-
uri dawesebulebebi, amxanagobebi, samoqalaqo gaerTianebebi,
romelTa mizania samoqalaqo ganaTlebis donis amaRleba da
mTavrobis angariSvaldebulebis gazrda) warmomadgenlobiTi
demokratiuli politikuri kompromisisaTvis legitimur da
aucilebel safuZvels warmoadgens.8
. ba sagrZnoblad izrdeba.
demokratiuli saxelmwifoebis mezobloba. mezobeli warmate-
ganviTarebadi qveynebi 279
buli qveynebis mmarTvelobis formebs dadebiTi gavlenis mox-
dena SeuZliaT. espaneTsa da portugaliais xSirad asaxleben im
erebis magaliTad, romelTa politikur momavalze didi gavlena
iqonia evropaSi warmatebuli demokratiuli saxelmwifoebis
arsebobam.
demokratiuli strategiebi
ganviTarebis Tavsatexi
ganviTarebis motivebi
afrika $1,790
saharis samx. afrika 1,370
CrdiloeT afrika 3,070
1,000
aRmosavleT afrika
850
dasavleT afrika
_
centraluri afrika 8160
samxreT afrika
31,260
CrdiloeT amerika
6,460
laTinuri amerika da karibis
zRvis auzi 6,900
centraluri amerika _
karibis zRvis kunZulebi 6,730
samxreT amerika
3,930
4,130
azia 4,810
azia, CineTis garda 2,250
dasavleT azia 3,210
centraluri aziis samxreTi 5,750
samxreT-aRmosavleT azia
aRmosavleT azia 14,970
21,460
evropa 23,480
CrdiloeT evropa 6,770
16,520
dasavleT evropa
aRmosavleT evropa
17,880
samxreT evropa
okeaneTi
ganviTarebis marcxi
disfunqciuri saxelmwifoebi
somali
iugoslavia
siera leone
avRaneTi
ganviTarebis Teoria:
tendenciuri msjeloba?
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
politikis
samoqalaqo
ganzomileba
Tavi IX
po llititik
ik u r i s oc
o c iiaa l iz ac
a c iiaa :
m o q aal
l a q is GGaa mo
m o y a l ib e ba
ba
Tavi X
po llit
itikik u r i m on
o n a w il e ob
oba:
g a v l een
n is s a fa s u r i
Ta v i XXII po l itik u r i
l id
i dee r o b a : Z a la
l a u fl e b iiss
m r a v aal
l s a x e o ba
ba
Ta v i X XIIII s a z o g ad
a d o e b ri
r ivv i
k e Til
T ild d R e o b iiss z R u b l z e :
id eeoo l o g ie b i d a iz m e b i
Ta v i XXIIII I s a j a ro
r o po l iiti-
ti-
k is pr o b l e m e bi
b i::
p r in c ip
pr ipee b i, pr io r -
ite ttee b i d a pr a q tikti k a
309
T aavv i I X
politikuri
socializacia
m o qqaa la qis
qis
G aam
m o y ali
a li b eb
eba
311
312 politikis samoqalaqo ganzomileba
sapirispiro ganmartebebi
klasikuri xedva
politikuri socializacia
ojaxi
Tanatolebi
masmedia
germanel qalTa
kavSiri
ns germanel germanel
ns omis veteranTa sajaro moxeleTa studentTa
mebrZolTa zrunvis liga saimperio liga asociacia
liga
ns
saaviacio ss
ns Senaer- germanuli
teqnologi- Tebi Sromis
ebis liga hitleruli SromiTi fronti
axalgazr- servisi
doba
ns germanel po ns univer-
sitetis ns
studentTa
maswavleb- universi-
liga
lebi tetis
ns
ns kursdam-
imperiis saxalxo
maswavle- ns Tavre-
sakvebi ns mo- sa keTildRe-
belTa qalTa bulTa
fondi tori- obis organi-
liga liga asociacia
zebuli zacia
Senaer-
Tebi
ns ns
iuristebis eqimebis
liga liga
germanel ns fizikuri
TemTa kulturis
asociacia imperiuli
liga
kanoni
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
1. Aristotle, The Politics, Targm. da red. Ernest Barker (New York: Oxford University
Press, 1962), 1276b, 101-102.
2. iqve, 1274b, 93.
3. Immanuel Kant, The Science of Right, tomi 42 (Chicago: Encyclopedia Britannica,
1952), 436.
4. politikuri socializaciis Tanamedrove Seswavla mWidrod aris dakav-
Sirebuli xasiaTis Camoyalibebis berZnul midgomasTan. maT Soris erT-
erTi ZiriTadi gansxvaveba imaSi mdgomareobs, rom qceviTi politikuri
mecniereba ZiriTadad im proceszea koncentrirebuli, romlis Sedegad
politikuri Sexedulebebi yalibdeba, xolo berZnuli, yvela kargi moqa-
laqisaTvis aucilebeli xasiaTis Taviseburebebs usvams xazs.
5. John Stuart Mill, A System of Logic, Ratiocinative and Deductive, tomi 2 (London:
Longmans, Green, 1879), 518.
6. damajerebeli samxili moaqvs Barbara Defoe Whitehead-s naSromSi “Dan Quay-
le Was Right”, Atlantic (aprili 1993), 41. Tumca, ojaxi martoxela mSobliT
arSemdgari ojaxis mxolod erTi mizezia. aRsaniSnavia, James Q. Wilson-is
azri: erT-erTi mizezi `ojaxis dasustebisa, imaSia, rom sul ufro meti
bavSvi izrdeba martoxela mSoblis ojaxSi da xSirad es martoxela mSo-
beli Tineijeri dedaa. meore mizezi im drois simcirea, romelsac martox-
ela an srulfasovani ojaxebi imeteben sakuTari SvilebisaTvis da aqedan
gamomdinare, arasaxarbielo aRzrda”. ormSobliani ojaxebis Sesaxeb aka-
demiuri msjelobisaTvis ix. James Q. Wilson-is “The Family-Values Debate”,
Commentary (aprili 1993), 24-31. citata motanilia 24-e gverdidan.
7. ix. James Q. Wilson-is The Moral Sense (New York: Free Press, 1995), 141-163.
8. Harry Holloway da John George, Public Opinion, me-2 gamocema (New York: St.
Martin’s Press, 1985), 73-77.
9. Herbert Winter da Thomas Bellows, People and Politics (New York: Wiley, 1977),
120.
10. Dean Jaros, Socialization to Politics (New York: Praeger, 1973), 87-88.
11. iqve, 83.
12. ix. M. Margaret Conway da Frank Fergert, Political Analysis: An Introduction (Bos-
ton: Allyn & Bacon, 1972), 106.
13. Holloway da George, Public Opinion, 79.
14. ix. M. Kent Jennings-is “Preface”; Henry Kenst-is “The Gender Factor in a Chang-
ing Electorate”; da Arthur Miller-is “Gender and the Vote”, wignSi The Politics of
the Gender Gap: The Social Construction of Political Influence, red. Carol Mueller
(Newbury Park, Calif.: Sage, 1987). politikur literaturaSi mxars uWeren im
335 politikis samoqalaqo ganzomileba politikuri socializacia 335
mosazrebas, rom sqesTa Soris bunebrivi gansxvaveba ganviTarebis fsiqo-
logiaSi garkveul codnas moicavs; ix. Carol Gilligan-is In a Different Voice
(Camridge, Mass.: Harvard University Press, 1982); da M. Belenky-is, B. Clinchy-
is, W. Goldberger-isa da J. Tarule-is Women’s Ways of Knowing: The Develop-
ment of Self, Voice, and Mind (New York: Basic Books, 1986).
15. Michael Barone da Grant Ujifusa, The Almanac of American Politics, 1994 (Wash-
ington, D.C.: National Journal, 1994), xxvii.
16. Ralph Buuljens, “India: Religion, Political Legitimacy, and the Secular State”, An-
nals of Political and Social Sciences 483 (ianvari 1986): 107.
17. James Billington, “The Case for Orthodoxy”, New Republic, 30 maisi 1994, 26.
18. A. James Reichley, Religion in American Public Life (Washington, D.C.: Brookings
Institution, 1985), 2.
19. amiT imas ar uarvyofT, rom religia uprincipo liderebis mier samarcx-
vino miznebiT SeiZleba iqnes gamoyenebuli.
20. msjeloba agebulia William Flanigan-isa da Nancy Zingale-is, Political Behav-
ior of the American Electorate (Boston: Allyn & Bacon, 1979), 184-187.
21. Kenneth Langton da M. Kent Jennings, “Political Socialization and the High School
Civics Curriculum”, American Political Science Review (seqtemberi 1968): 851.
22. Conway da Fergert, Political Analysis, 110. ix. aseve, Judith Torney-Purta, “From
Attitudes and Knowledge to Schemata: Expanding the outcomes at political Social-
ization Research”, wignSi Political Socialization, Citizenship Education, and De-
mocracy, red. Orit Ichilov (New York: Teachers College Press, 1990), 99.
23. an ase Cans. mniSvnelovania ganvsazRvroT ara marto is, Tu ras vswavlobT,
aramed isic, Tu rogor vswavlobT. ix. Albert Speer-is komentarebi german-
uli ganaTlebis Sesaxeb wignSi Inside the Third Reich, R. Winston-isa da C.
Winston-is Targm. (New York: Avon, 1971), 35.
24. Robert Erikson, Norman Luttbeg da Kent Tedin, American Public Opinion (New
York: Macmillan, 1991), 113.
25. iqve, 7.
26. es sayovelTaod aRiarebulia. ix. James MacGregor Burns, J. W. Peltason,
Thomas E. Cronin, da David B. Magleby, Government by the People, me-17 gamoc.
(Upper Saddle River, N. J.: Prentice Hall, 1998), 293.
27. iqve, 49-50.
28. Richard Dawson da sxvebi, Political Socialization, me-2 gamoc. (Boston: Little,
Brown, 1977), 62-63.
29. James Q. Wilson da Richard Hernstein, Crime and Human Nature (New York: Si-
mon & Schuster, 1985), 293.
30. iqve, 311.
31. es nawili agebulia Montague Kent-iseul analizze wignSi Thirty-Second Poli-
tics: Political Advertising in the Eighties (New York: Praeger, 1989).
32. Thomas E. Patterson, Out of Order (New York: Vintage, 1994), 25.
33. Daniel Hallin-is kvleva citirebulia rogorc ufro vrceli diskusia am
sakiTxze Samuel Popkin-is wignSi The Reasoning Voter: Communication and Per-
suasion in Presidential Campaigns (Chicago: University of Chicago Press, 1991), 228-
229.
336 politikis samoqalaqo ganzomileba
politikuri
monawileoba
g aavl
v leen
n i s saf
sa f a sur i
monawileobis formebi
samarTlebrivi formebi
arasamarTlebrivi formebi
moqalaqeTa monawileobis
gansazRvreba
sazogadoebrivi azri
gamokiTxvebi arCevnebi saarCevno
sistemebi pirdapiri demokratia
monawileobis Sefaseba: ratom mivceT
xma?
xmis micema amerikisSeerTebul
StatebSi monawileobis tendenci-
ebi individualizmi da sazoga-
doebrivi monawileoba politikuri
apaTia: amerikuli daavadeba?
monawileobis Sefaseba: ra ician
amomrCevlebma?
monawileobis Sefaseba: mbrunavi kari
elitisturi Teoriebi: rkinis
kanonebi da demokratiis ironia
pluralistebi da elitistebi
politikuri monawileoba
avtoritarul saxelmwifoSi
politikuri partiebi
istoriuli winamZRvrebi
ZiriTadi miznebi erTpartiuli
sistema orpartiuli sistema
mravalpartiuli sistema partiuli
sistemebis ganmsazRvrelebi pers-
peqtivebi: politikuri partiebis daknineba?
interesTa jgufebi
interesTa jgufebis tipebi zegavlenis wyaroebi da meTodebi inte-
resTa jgufebis bumi interesTa jgufebi demokratiebSi iklebs Tu
ara sazogadoebisi interesi? interesTa jgufebi avtoritarul qveynebSi
337
338 politikis samoqalaqo ganzomileba
monawileobis formebi
samarTlebrivi formebi
arasamarTlebrivi formebi
sazogadoebrivi azri
gamokiTxvebi
gamokiTxva Catarda 1996 wlis 8-11 ivliss gamokiTxva Catarda 1996 wlis 29 ivnisi-2 ivlisi
cxrili 10.1
gamokiTxvis gamarjve-
organizatori klintoni douli pero bulis
zRvari
CBS/New York Times 53% 35% 9% 18
Pew Research 49% 36% 8% 13
ABC News 51% 39% 7% 12
Harris 51% 39% 7% 12
NBC/Wall Street Journal 49% 37% 9% 12
USA Today/CNN/Gallup 52% 41% 7% 11
HOTLINE/Battleground 45% 36% 8% 9
Reuters/Zogby 49% 41% 8% 8
wyaro: From Everett C. Ladd’s `The Pollster’s Waterloo~ in the Wall Street Journal (November
19, 1995), p. A-22. monacemebi mogvawoda koneqtikutis universitetis sazogadoebrivi
kvlavis Roper Center-ma. ibeWdeba avtoris nebarTviT.
arGevnebi
saarGevno sistemebi
cxrili 10.2
hipoTeturi politikuri maraToni
pirdapiri demokratia
iniciativa da referendumi
monawileobis modelebi
nazavs. Tumca ZalaSi rCeba kiTxva: ratom aris, rom amdeni amerikeli xmasac
ki ar aZlevs da miuxedavad perioduli zrdisa, ukanasknel sam aTwleulSi
maCvenebeli klebulobs?
zogierTi mkvlevari eyrdnoba 1971 wels saarCevno asakis Tvramet wlamde
dawevas da miuTiTebs, rom Tvrametidan ocdaerT wlamde moqalaqeTa arCev-
nebSi monawileobis maCvenebeli SedarebiT dabalia. moqalaqeTa gazrdili
mobiluroba, damokidebulebis faqtorebi, gansakuTrebiT ki partiasTan
identifikaciis kleba da mzardi SegrZneba imisa, rom individualuri qmede-
bebi araefeqtiania, politika ki mosawyeni an xelovnuri gaxda, sruli pasux-
is mxolod nawilebia. arsebobs Zalian bevri mtkicebuleba mosaxleobis gen-
eralur erTobliobaSi samoqalaqo valdebulebebis Semcirebisa. dabolos,
xangrZlivi politikuri kampaniebi (gansakuTrebiT saprezidento arCevnebis
dros) da ugemovno satelevizio reklamebis arnaxuli Semoteva aRizianebs
Zalian bevr amomrCevels.
wyaro: adaptirebulia Kevin Diaz, ‘Blind Ballots? 33,004 Voted for Candidate
Who’s in Jail’, Star Tribune, September 13, 1990, 1A, 17A; da Margaret Zack, ‘Richards
Convicted of Killing Half Sister: Case has been Long and Costly, ‘Star Tribune, May
13, 1994, 1B, 4B.
pluralistebi da elitistebi
politikuri monawileoba
avtoritarul saxelmwifoSi
politikuri partiebi
istoriuli winamZRvrebi
ZiriTadi miznebi
erTpartiuli sistema
orpartiuli sistema
mravalpartiuli sistema
interesTa jgufebi
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
Tav
T a v i XI
politikuri
lideroba
Z alauflebis
Zalau fleb is
mrav
m rav alsaxe
alsaxeoob
ba
namdvili liderebi
marTvis xelovnebis arsi didebis
xibli
lideris oTxi tipi liderobis da-
knineba?
demagogebi
politikosebi
kanonmdeblebi, rogorc delegatebi
kanonmdeblebi, rogorc meurveebi
politikanebi damSoSmineblebi
samoqalaqo liderebi
392
politikuri lideroba 393
Tanamedrove cxovrebaSi politikosebi ufro erTian jgufad aRiqme-
bian da stereotipebiT fasdebian, vidre gamoCenili sportsmenebi, eqimebi,
biznesis liderebi an Tundac garTobis industriis moRvaweebi. miuxeda-
vad amisa, yovelTvis, rodesac wvlili Segvaqvs politikur kampaniebSi an
xmas vaZlevT arCevnebSi, upiratesobas vaniWebT erT kandidats meoresTan
SedarebiT da, Sesabamisad, vaaSkaravebT im bazisur rwmenas, rom CvenTvis
mniSvnelovania, romeli kandidatia arCeuli. iseve, rogorc TviTmfrinavis
mgzavrebs ar SeuZliaT indiferentulebi iyvnen ekipaJis gamocdilebisa da
unaris mimarT, moqalaqeebsac ar ZaluZT gulgrilni darCnen saxelmwifo
liderebis xasiaTisa da gonierebis mimarT.
erebis keTildReoba xSirad damokidebulia liderebis unarze, gaakeTon
brZnuli arCevani da imoqmedon keTilgonivrulad. prezident jorj buSis
gadawyvetileba, daesaja borotmoqmedebi 2001 wlis 11 seqtembers ameri-
kis SeerTebul Statebze ganxorcielebuli teroristuli Tavdasxmis gamo
aucilebel da Sesabamis nabijad iqna aRqmuli amerikeli xalxis umravlesobis
mier. mamamisis [jorj buSi ufrosis] mier 1990 wels miRebulma gadawyvetile-
bam, jarebi gaegzvana quveiTSi iq SeWrili sadam huseinisTvis winaaRmdegobis
gasawevad, saSualeba misca Statebs daecva navTobis sabazro fasi msoflio
bazarze da amgvarad, Tavidan aeridebina navTobis mkacri deficiti (magram
amave dros, erayis diqtatoris xelisuflebaSi datovebam or saxelmwifos
Soris xangrZlivi daZabuloba da urTierTobis gamwvaveba gamoiwvia); prezi-
dent riCard niqsonis uotergeitis qmedebebma amerikeli eri konstituciuri
krizisis zRvarze miiyvana; prezident lindon b. jonsonis gadawyvetilebiT
vietnamSi 500 aTasi amerikeli jariskacis gagzavnam da omis gamwvavebam mZime
Sedegebi gamoiRo rogorc amerikisTvis, aseve mTeli msofliosTvis.
cxadia, lideroba politikis mniSvnelovani faqtoria. II msoflio omis
Semdeg perezidentma hari trumenma [1945-1953] istoriuli gadawyvetile-
bebis mTeli seria miiRo: marSalis gegmis farglebSi evropis aRorZineba,
axali samxedro aliansebis, maT Soris CrdiloeT atlantikuri TanamSrom-
lobis organizaciis (nato) Seqmna, agreTve Sekavebis mkacri politikis saSu-
alebiT sabWoTa kavSiris sagrZnobi gafarToebisTvis winaaRmdegobis gawe-
va. savaraudoa, rom magaliTad, uoren hardingi [aSS prezidenti 1921-1923]
aseT strategiebs ver SeimuSavebda.
erT-erTi gamoCenili mkvlevaris azriT, `politika Tavisi arsiT
lideroba an nebismieri formis politikuri erTobis marTvis mcdelobaa~.1
politikuri liderobis Zala is faqtoria, romlis arsebiT gavlenas yov-
elTvis ganicdis yvela saxis erToba da yvela qveyana. magaliTad, wlobiT
cixeSi yofnis Semdeg 1994 wlis maisSi antiaparteiduli afrikis erovnuli
kongresis yofili Tavmjdomare nelson mandela arCeul iqna rasobrivad
mravalferovani samxreT afrikis respublikis prezidentad. TviTnaswavl-
ma, sayovelTao ndobiT aRWurvilma, da bevrisTvis sayvarelma samocdaTx-
uTmeti wlis nelson mandelam warmatebiT SeZlo Zalauflebis mSvidobianad
Secvla, riTac daasrula TeTrkanianTa xangrZlivi batonobis reJimi. Sesa-
Zloa, sxva veravin SeZlebda am amocanisTvis Tavis garTmevas. magram mainc,
revoluciuri moZraobis moTaveoba da qveynis marTva ori sxvadasxva amo-
394 politikis samoqalaqo ganzomileba
namdvili liderebi
didebis xibli
sasowarkveTilebis epoqaSi
uiston CerCilis mizan-
dasaxulobam da Tavdajere-
bulobam britaneli eri Sem-
degi sityvebiT gaaerTiana:
`ar unda movdundeT da arc
davmarcxdeT. Cven miznamde
unda mivideT... arasdros
davnebdeT~.
liderobis daknineba?
demagogebi
politikosebi
`politiko~
damSoSmineblebi
aseT amocanebs zurgs umagrebs imis rwmena, rom qveynebs Soris mtro-
ba etapobrivad daiZleva. TandaTanobiT, manam, sanam erebi ar igrZno-
ben, rom maT uSiSrad SeuZliaT dauSvan iaraRi... me visurvebdi, rom am
Tanamdebobaze Cems xelT arsebuli dro... maT mier dasaxul miznebsa da
miRweul Sedegebs Soris didi ufskrulia xolme. da mTeli Cemi energia
mimeZRvna am amocanisTvis.29
samoqalaqo liderebi
vaclav haveli. 1960-iani wlebis Sua xanebSi ocdacxra wlis vaclav have-
li (daibada1936 wels) ukve cnobili iyo msoflioSi Tavisi satiruli, ab-
surdistuli piesebiT _ `wveuleba baRSi~ (1964) da `memorandumi~ (1965). 1968
wlis zafxulSi havelma da CexeTis kulturis ocdaaTma sxva moRvawem xeli
moaweres gancxadebas, romliTac isini komunistebis mier kontrolirebul
CexoslovakiaSi kanongareSed gamocxadebuli social-demokratiuli par-
tiis aRdgenas iTxovdnen. CexoslovakiaSi 1963 wels dawyebuli liberaliza-
ciis frTxili, magram mzardi tendencia 1968 wlis agvistoSi sabWoTa armiis
SeWriT dasrulda, riTac qveyana mkacr sabWoTa kontrols daubrunda.
am konfliqtis periodSi havelma gadamwyveti roli Seasrula CexeTis
Tavisufali radios CamoyalibebaSi igi am iatakqveSa radios yoveldRiur
translacias iyenebda dasavleli inteleqtualebisaTvis xmis misawvdenad
_ daxmarebodnen CexeTs. Semdegi ori aTwleulis ganmavlobaSi haveli Cexo-
slovakiis yvelaze cnobili dramaturgi gaxda. misi piesebi praRis mmarTve-
li komunistebis mwvave satiras Seicavda. magram havelis mzardi popularo-
bis safuZveli mxolod misi piesebi rodi iyo. is Cexoslovakiis gamoCenili
disidenti da adamianis uflebebisTvis mebrZoli lideri gaxda. haveli iyo
Tanaavtori 1977 wels dawerili samocdameCvidmete manifestisa, romelSic
igi Cexoslovakiis komunistur mTavrobas helsinkis 1975 wlis SeTanxmebebi-
sa da, Sesabamisad, qveyanaSi adamianis uflebebis darRvevaSi amxelda. poli-
tikuri winaaRmdegobis am faqtebis gamo haveli daapatimres da iseTi sasje-
li dauweses, romelic mZime fizikuri samuSaos Sesrulebas iTvaliswinebda;
politikuri lideroba 417
Tumca, misi gaCumeba mainc ver SeZles.
1989 wlis dekemberSi, saxalxo protestis Sedegad, Cexoslovakiis komu-
nisturi mTavroba daeca da haveli saxalxo konsensusis Sedegad arCeuli
prezidenti gaxda. Zalauflebisken aseT aRmasvlaSi yvelaze metad aRsaniS-
navi is gaxldaT, rom jer kidev 1989 wlis dasawyisSi haveli cixeSi imyofebo-
da, magram isic gasaTvaliswinebelia, rom CexoslovakiaSi arc erT sazogado
moRvawes ar hqonda iseTi moraluri avtoriteti, rogoric ocdaaTi wlis
ganmavlobaSi samoqalaqo moRvaweobis Sedegad moipova havelma. haveli
Tanamdebobaze sami weli darCa, sanam Cexoslovakia or eTnikur saxelmwi-
fod _ CexeTad da slovakeTad ar gaiyo. qveynis politikuri ganviTarebis
am etapze igi Tanamdebobidan gadadga.
magram havelma gaagrZela sazogadoebrivi moRvaweoba. 1993 wlis 26 ianvars,
gadadgomidan sul raRac eqvsi Tvis Semdeg, CexeTis parlamentma igi respub-
likis prezidentad xuTwliani vadiT airCia. miuxedavad Tavisi gamorCeuli
poziciisa, haveli yovelTvis ar TamaSobda wamyvan rols qveynis marTvaSi,
Tumca, igi eris mniSvnelovan figured rCeboda. marTalia, Cexebis umetesoba
undoblad da gulgrilad uyurebda Tavis politikosebs, magram havels pativs
scemdnen, rogorc adamians, romelic ara marto werda da qadagebda `simar-
TliT cxovrebas~, aramed Tavisi piradi magaliTiT auCvenebda igives.
daskvna
sakvanZo sityvebi
demagogebi Teoria
Cveulebrivi politikosebi warmomadgenlobis meurveobiTi
samoqalaqo liderebi Teoria
saxelmwifo moRvawe `politiko~
warmomadgenlobis delegaciuri
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
Study of Burke and Bolingbroke (Chicago: University of Chicago Press, 1965), 23.
25. Edmund Burke, “The English Constitutional System”, wignSi Representation, red.
Pitkin, 175.
26. iqve.
27. 1964 wels amerikis SeerTebuli Statebis konstituciis ocdameoTxe Ses-
worebis miRebamde, arsebobda suladobrivi saarCevno gadasaxadi feder-
alur da Statebis arCevnebSi monawileobisTvis. konstituciis ocdameo-
Txe Sesworebam akrZala am gadasaxadis moqmedeba federaluri donis
arCevnebSi. 1966 wels aSS umaRlesma sasamarTlom es gadasaxadi Statebis
arCevnebis SemTxvevaSic antikonstituciurad scno da gaauqma.
28. citirebulia Malcolm Jewell and Samuel Patterson, The Legislative Process in
the Unites States (NY. Random House, 1966), 32.
29. Martin Gilbert, Churchill: A Life (NY.: Henry Holt 1996), 993.
30. Martin Luther King, Jr., “Letter from Birmingham City Jail” wignSi Civil Disobedi-
ence: Theory and Practice (NY.: Pegasus, 1969), 78-79.
31. iqve. 75.
32. David J. Garrow, Bearing the Cross: Martin Luther King Jr. and the Southern Chris-
tian Leadership Conference, 1955-1968 (NY.: Random House, 1988), 11.
33. iqve. 12.
34. sakanonmdeblo cvlileba, romelic Txovda Statebs miewodebinaT sazoga-
doebisTvis informacia moZaladeebis Sesaxeb, romlebmac danaSauli sqe-
sobriv niadagze Caidines, cnobilia rogorc meganis kanoni. megan kanka
Svidi wlis gogona iyo niu jersidan, romelic 1994 wels mezobelma
gaaupatiura da mokla. meganis mSoblebma, iseve rogorc pati uoter-
lingma, intensiuri kampana awarmoes imisTvis, rom Statisa da federalur
sakanonmdeblo orga-noebs mieRoT kanonmdebloba sqesobrivi Zaladobis
winaaRmdeg.
35. magaliTisaTvis ix. Caroline Louise Lewis, “The Jakob Wetterling Crimes Against
Children and Sexually Violent Offender Registration Act: An Unconstitutional
Deprivation of the Right to Privacy and Substantive Due Process”, Harvard Civil
Rights - Civil Liberties Law Review 31 (1996): 89-119. am argumentebis miuxeda-
vad sasamarTloebma mxari dauWires am kanonebs.
T aavv i XI I
ra aris
sajaro
sikeTe?
iidd eeo
o lo gi
g i e bi
b i da
da
i zm eeb
izm bi
423
424 politikis samoqalaqo ganzomileba
antisamTavrobo ideologiebi
memarjvene ideologiebi
memarcxene ideologiebi
saerTo Temebi
jon loki (1632-1704). imis miuxedavad, rom jon loki, upirvelesad, miC-
neulia politikis filosofosad, man didi wvlili Seitana komerciuli
respublikis ideis CamoyalibebaSi. es aris ekonomikuri koncefcia, ro-
melic gansazRvravs Tanamedrove konservatizmis birTvs. lokma naTlad ga-
nacxada, rom individebs aqvT sakuTrebis ufleba _ gansakuTrebiT Tavisi
ZalisxmeviT mopovebul sakuTrebaze _ da mTavrobis erT-erTi yvelaze
mniSvnelovani mizani kerZo sakuTrebis dacvaa. man aseve gonivruli axsna
mouZebna sakuTrebis uflebebs, legalur fulad valebsa da saxelSekrule-
bo valdebulebebs, rac komerciuli saxelmwifos safuZvelia. amasTan er-
Tad, sixarbis instinqts inteleqtur diskursSi axladmopovebuli respeq-
tabeloba mianiWa.
bevri Zveli filosofosi, aristoteledan Toma aqvinelamde (1224-1274),
gaurboda amqveyniuri mflobelobiT zedmetad dainteresebas. amisgan gan-
sxvavebiT, loks warmodgenili hqonda sazogadoeba, sadac individebi mud-
mivad iRvwian TavianTi xvedris gasaumjobeseblad, sadac warmoebisa da
gamogonebis suli yvavis da fuli aris gacvlis universaluri saSualeba.
misi azriT, qonebis dagrovebis Semdgom, reinvestirebuli da gafarToebu-
li sazogadoeba ayvavdeba da ayvavebuli sazogadoeba iqneba bednieri.
adam smiTi (1723-1790). mas Semdeg, rac lokma Camoayaliba komerciuli sax-
elmwifos politikuri safuZvlebi da monteskiem CamoTvala amgvari saxelm-
wifos dadebiTi mxareebi, Sotlandielma ekonomistma adam smiTma axsna misi
moqmedebis principebi. smiTi darwmunebuli iyo, rom rogorc individual-
uri bedniereba, ise socialuri harmonia mWidrod iyo dakavSirebuli saqon-
lisa da momsaxurebis warmoebis gzebTan. man Tavis cnobil naSromSi `xalxTa
simdidris bunebisa da mizezebis kvleva~ (Inquiry into the Nature and Causes of the
ra aris sajaro sikeTe? 439
Wealth of Nations; 1776) (romelmac Semdeg didi gavlena moipova) sqemis saxiT
Camoayaliba, rogor SeuZlia komerciul sazogadoebas efeqtianad iarsebos
centraluri mTavrobis mier ekonomikuri sferos regulirebisa da dagegm-
vis gareSe. es naSromi yvela sxva wignze metad iqca Tanamedrove kapitaliz-
mis logikur dasabuTebad.
lokis msgavsad, smiTic aRiarebda adamianTa saqmianobaSi kerZo intere-
sis umniSvnelovanes rols. ekonomikur bazarze kerZo interesi ara marto
ganawyobs individs muSaobisTvis, aramed karnaxobs mas iseTi saqmianobis ar-
Cevas, romelic miesadageba mis specifikur socialur saWiroebas:
arsebiTi gansxvavebebi
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi:
1. Aristotle, The Politics, red da mTargm. Ernest Braker (New York: Oxford Univer-
sity Press, 1962), 1279a, 112.
2. es msjeloba efuZneba Andrew Haywood-is, Political Ideologies: An Introduc-
tion (New York: St. Martin’s Press, 1992), 6-8. heivudis (da Cveni) msjeloba ki,
Tavis mxriv, emyareba gansazRvrebas, romelic SemogvTavaza May Salinger-
ma, wignSi Politics and Ideology (London: Allen & Unwin, 1976)
3. The Anti-Defamation League ob B’nai B’rith, Hate Groups in America: A Record of
Bigotry and Violence (New York, n.d.), 11.
4. kalvinistebi arian protestantebi, romlebic mihyvebian kalvinis (1509-
1564) swavlebas. mtkice kalvinistebs sjeraT `bedisweris~, romlis Tanax-
madac zogi adamiani rCeulia RvTis mier xsnisaTvis, xolo zogi _ samu-
damodaa dawyevlili.
5. Jack C. Plano and Roy Olton, The International Relations Dictionary (Santa Barbara,
Calif.: ABS, 1982), 81.
446 politikis samoqalaqo ganzomileba
6. Bertrand Russell, A History of Western Philosofhy. (New York: Simon & Schuster,
1965), 364.
7. Martin Diamond, Winston Fisk, and Herbert Garfinkel, The Democratic Republic:
An Introduction to American Government (Skokie, III.: Rand McNally, 1971), 4-5.
8. Baron de Montesquieu, The Spirit of Laws, mTargm. Thomas Nugent (New York:
Hafner Press, 1949), bk. 5, chap. 6, 46.
9. Adam Smith, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (New
York: Modern Library, 1965), 14.
10. rogorc aRniSnulia Robert Heilbroner-is mier naSromSi The Wordly Philoso-
phers: The Lives, Times and Ideas of Great Economic Thinkers (New York: Modern
Library, 1965), 14.
11. John Stuart Mill, On Liberty (Lake Bluff, Ill.: Regnery/Gateway, 1955), 85.
12. James Devison Hunter, Culture Wars: The Struggle to Define America (New York:
Basic Books, 1991). Cveni msjeloba ZiriTadad mihyveba, magram zustad ar
imeorebs hanterisas.
13. iqve. rogorc hanteri aRniSnavs, es ar aris dapirispireba religiurobasa
da arareligiurobas Soris. ufro xSirad azrTa sxvadasxvaoba Tavs iCens
religiurebs Soris.
T aavv i XI I I
sajaro
politikis
problemebi
principebi,
prioritetebi da
praqtikebi
usafrTxoebis uzrunvelyofa
gare mtrebisgan dacva Sida mtrebisgan
dacva socialuri dacva
sakuTar qmedebaTagan dacva
keTildReobis uzrunvelyofa
sabiujeto deficiti da saxelmwifo
vali saganmanaTleblo krizisi Semo-
savlebis ganawileba
Tanasworobis uzrunvelyofa
rasobrivi diskriminacia pozitiuri
qmedebebi Tu Sebrunebuli diskriminacia
vis sWirdeba dacva?
Tavisuflebis uzrunvelyofa
Tavisuflebis Rirebuleba Tavisufleba da pirveli sakonstitucio
Sesworeba piradi cxovrebis xelSeuxebloba
samarTlianobis uzrunvelyofa
danaSauli da sasjeli marTlmsajuleba, rogorc marTebuli proce-
dura samarTlebrivi dacvis sazRvrebi
mizanTa konfliqti
447
448 politikis samoqalaqo ganzomileba
usafrTxoebis uzrunvelyofa
buSis (umcrosi)
rezidentoba
sqema 13-1 samxedro xarjebis zrda.1990-ian wlebSi moqmedi samxedro Zalebi meore
msoflio omis Semdgom periodTan SedarebiT (1950) kidev ufro Semcirda. samxedro
xarjebi 1990-ian wlebSi arsebiTad Semcirda, magram ukanasknel wlebSi isev civi
omis wlebis dones gautolda.
wyaro: Defense Department. ibeWdeba Sioux Falls Argus Leader-dan, 18 maisi 1997w. 11C.
450 politikis samoqalaqo ganzomileba
socialuri dacva
keTildReobis uzrunvelyofa
saganmanaTleblo krizisi
Semosavlebis ganawileba
Tanasworobis uzrunvelyofa
rasobrivi diskriminacia
Tavisuflebis uzrunvelyofa
Tavisuflebis Rirebuleba
samarTlianobis uzrunvelyofa
danaSauli da sasjeli
mizanTa konfliqti
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi:
1. Aristotle, The Politics, red da mTargm. Ernest Braker (New York: Oxford Univer-
sajaro politikis problemebi 485
sity Press, 1962), 1252b, 5.
2. Daniel Patrick Moynihan, “Defining Deviance Down,” American Scholar 62 (zam-
Tari, 1993), 1.
3. James Q. Wilson, Thinking About Crime (New York: Basic Books, 1983), 234-240.
4. Martin Diamond, piradi mimowera.
5. ix. Glenn Kessler-is “The Lightened Federal Tax Load,” Washington Post National
Weekly Edition, 3 aprili 2000, 18.
6. “Don’t Feel Alone If Tax Confusing: 50 Experts Differ over Family Return,” Lincoln
Star (AP Report), 18 Tebervali 1989, 2.
7. rogorc tokvilma SeniSna; ix. Alexis de Tocqueville, Democracy in America,
red da mTargm. J. P. Mayer (Garden City, N.Y.: Doubleday, 1966), 302, 459-468.
8. Tumca skolebs Soris didi Seusabamobaa. ix. Jonathan Kozol-is Savage In-
equalities: Children in America’s Schools (New York: Crown, 1991).
9. ra Tqma unda, aseTi problemebi Cndeba pirveli Sesworebis muxlSic - deb-
uleba saxelmwifo religiis akrZalvis Sesaxeb.
10. “Poverty in the U.S.: 2000,” U.S. Census Bureau seqtemberi 2001, 2.
11. Kevin Phillips, The Politics of Rich and Poor (New York: Random House, 1990),
2002.
12. Civil Rights Cases, 109 U.S. 3 (1883).
13. Plessy v. Ferguson, 163 U.S. 537 (1896).
14. Shelley v. Kraemer, 334 U.S. 1 (1948).
15. Sweatt v. Painter, 339 U.S. 629 (1950).
16. Brown v. Board of Education of Topeka, 347 U.S. 483 (1954).
17. mas mxari dauWires, rogorc kongresis kanonier uflebas, daareguliros
vaWroba ucxour qveynebsa da amerikis SeerTebul Statebs Soris; ix. Heart
of Atlanta Motel v. United States, 379 U.S. 241 (1964), da Katzenbach v. McClung,
379 U.S. 294 (1964).
18. ix. Peter Schotten-is “The Establishment Clause and Excessive Gov-
ernmental - Religious Entanglement: The Constitutional Status of Aid to Non-Public
and Secondary Schools,” Wake Forest Law Review 15 (1979): 240-244.
19. Milliken v. Bradley, 418 U.S. 717 (1974).
20. Regents of the University of California v. Bakke, 438 U.S. 265 (1978).
21. arsebiTad, uzenaesi sasamarTlo bakis saqmeze Sors wavida da mxari dauWi-
ra federaluri sasamarTlos gadawyvetilebas imis Taobaze, rom rasa ar
SeiZleba iyos saswavlebelSi (iuridiul fakultetze) miRebis faqtori.
22. Wygant v. Jackson Board of Education, 476 U.S. 267 (1986).
23. Johnson v. Transportation Agency, Santa Clara County, 480 U.S. 616 (1979).
24. Adarand Construction, Inc. v. Pena, 515 U.S. 200 (1995).
25. ix. magaliTad, United States v. Paradise, 480 U.S. 149 (1987); City of Richmond v.
J. A. Croson Co., 488 U.S. 469 (1989); da Metro Broadcasting, Inc. v. Federal Com-
munications Commission, 497 U.S. 547 (1990).
26. Rostker v. Goldberg, 453 U.S. 57 (1981).
27. Michael M. v. Superior Court, 450 U.S. 464 (1981).
28. Romer v. Evans, 116 S. Ct. 1620 (1996).
29. Texas v. Johnson, 491 U.S. 397 (1989).
486 politikis samoqalaqo ganzomileba
politika
Zaladobis
gziT
T a v i XI V revo
Tav r e v o luc i a:
a:
sa m ar
a r T lia
li a n o b i s sa x-
x-
eeli
li T
T a v i XV ter
Tav te r o ri
r izm
z mii::
sus ti s ia ra
sustis raRi
T a v i XV I om
Tav o m i : p o li-
ti kkaa ssxx va
v a ssaaS
S ua le be-
be-
biiT
b T
487
488
T aavv i XI V
revolucia
sa m ar
a r T lia
li a n o b i s
sa x el
e liT
iT
revoluciis kvlavdabruneba
Tanamedrove revoluciebi:
ori tradicia
amerikuli revolucia frangu-
li revolucia ori revoluciis
Sedareba
revoluciis sasurveloba:
berki, peini da loki
berkis pozicia peinis kritika
lokiseuli perspeqtiva
revoluciis mizezebi
tradiciuli axsna revoluciis
socialuri fsiqologia revolu-
ciis Tanamedrove Teoriebi
489
490 politika Zaladobis gziT
revoluciis kvlavdabruneba
491
492 politika Zaladobis gziT
amerikis revolucia
safrangeTis revolucia
berkis pozicia
peinis kritika
lokiseuli perspeqtiva
revoluciis mizezebi
tradiciuli axsna
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi:
terorizmi
sustis iaraRi
iaraR i
ra aris terorizmi?
terorizmis warmoSoba ter-
orizmis logika teroristuli
taqtika teroristuli aqti da
omi teroristuli jgufebis
maxasiaTeblebi terorizmi
alJirSi: Tanamedrove magaliTi.
terorizmi da sazogadoeba
axalgazrda rekrutebi teror-
izmis fsiqologia terorizmi
da masmedia
516
terorizmi 517
1993 wlis TebervalSi, qalaq niu-iorkSi mdebare msoflio savaWro cen-
tris Senobis miwisqveSa avtosadgomze afeTqda 1200-futiani bombi, romelic
naqiraveb, yviTel feris satvirTo manqanaSi iyo damontaJebuli. afeTqebam
msoflioSi simaRliT meore Senobis sardafSi myisierad warmoSva 200 futi
radiusis krateri. daSavda aTasze meti adamiani, Tumca aRsaniSnavia, rom
msxverplis ricxvi didi ar iyo, daiRupa mxolod Svidi. msoflioSi erT-erTi
yvelaze cnobili Senobis da aSS-es ekonomikuri siZlieris simbolos winaaR-
mdeg mimarTulma teroristulma aqtma amerikelebs Soki mihgvara. rva wlis
Semdeg, 2001 wlis 11 seqtembers, msoflio savaWro centrze axali teroris-
tuli Tavdasxma ganxorcielda. amjerad Senobebs komerciuli reisis ori,
advilad aalebadi sawvaviT datvirTuli TviTmfrinavi Seejaxa. caTambjen-
ebi mcire xnis ganmavlobaSi iwvoda, Semdeg ki saocari siZlieriT Camoingra,
ramac manhetenis centris didi nawili gaanadgura, SenobebSi myofi aTaso-
biT adamiani imsxverpla, quCebi aTasobiT tona cecxlmodebuli nangreviT
aavso da kvamlis, mtvrisa da ferflis uzarmazari Rrubeli warmoqmna, ro-
melic ramdenime dRis ganmavlobaSi iyo Camowolili qalaqis Tavze.
1993 wels mravalma amerikelma dasva kiTxva: msoflio savaWro centrze
ganxorcielebuli Tavdasxma erTaderTi iyo Tu momavalSic ganmeordebo-
da? male am kiTxvaze pasuxi cxadi gaxda: amerikelebis winaaRmdeg mimarTu-
li teroristuli Tavdasxmebi gaxSirda, rac uamravi adamianis sicocxles
uqmnida safrTxes (ix. cxrili 15-1).
graund z _ nangrevebis grova iq, sadac 2001 wlis 11 seqtembramde amayad idga
msoflio savaWro centris caTambjenebi.
518 politika Zaladobis gziT
cxrili 15.1
wyaro: `uol strit jornali~, 29 ivnisi, 1996, gv. 14; `ekonomisti~, 15 seqtem-
beri 2001, gv. 18.
ra aris terorizmi?
cxrili 15.2
terorizmis klasifikacia
terorizmis warmoSoba
amas garda, terorizmisTvis xelsayrel garemos Seqmnas sul cota samma is-
toriulma faqtorma Seuwyo xeli. pirvel rigSi, SeiZleba iTqvas, rom atomur
epoqaSi samxedro dapirispirebebisa da konfliqtebis globaluri saSiSroe-
ba uzomod gaizarda (Cveulebrivi konfliqti an omi, vTqvaT, pakistansa da
indoeTs Soris, dRes SeiZleba, msoflio omad gadaiqces). amitom qveynebi,
romelTa interesebic garkveul teroristul dajgufebaTa miznebs emTxveva,
zogjer am dajgufebebs moraluri, finansuri an samxedro mxardaWeriT uz-
runvelyofen. amgvarad, terorizmi garkveulwilad qveynebs Soris SeiaraRe-
buli konfliqtis damxmare saSualebad iqca. terorizmis xelSemwyob meore
istoriul faqtorad davasaxelebT evropuli kolonializmis dasrulebas,
ramac mraval axladSeqmnil qveyanas mosagvareblad dautova uamravi teri-
toriuli, nacionaluri da religiuri konfliqti. Sedegad, am qveynebSi da
maT Soris gaCaRda teroristuli qmedebebiT gajerebuli omebis seria. ada-
mianis uflebebisa da sicocxlis mimarT demokratiuli sazogadoebebis gan-
sakuTrebuli pativiscema mesame faqtorad SeiZleba CaiTvalos, radgan aman
gamoiwvia is, rom teroristulma SemTxvevebma masmediisTvis prioritetuli
mniSvneloba SeiZina. amitom, 1960-iani wlebidan aseTi incindentebi farTo-
daa gaxmaurebuli, rac teroristebisTvis xelsayreli reklamaa.
terorizmi 525
terorizmis logika
Rad iyeneben.
teroristebi kategoriulad ewinaaRmdegebian status kvos: isini cvli-
lebebis an qaosis, rogorc TviTmizanis an rogorc sasurveli cvlilebis
winapirobis miRwevas cdiloben. teroristebi arsebul viTarebas dauSve-
blad miiCneven da dakarguli aqvT imedi, rom maTTvis sasurveli cvlilebe-
bi protestis gamoxatvis mSvidobiani meTodebis an politikuri qmedebebis
Sedegad moxdeba. xSirad teroristebis mizani imdenad revoluciis moxdena
ar aris, ramdenadac mTavrobis mxridan represiuli qmedebebis provocire-
ba, ris Sedegadac mTavroba susti da ususuri Cans. amgvarad, maTi azriT,
safuZveli eyreba momaval revolucias.
teroristuli taqtika
cxrili 15.3
1992 28 1 0 2 2 5 38
1993 43 26 1 10 7 1 88
1994 25 18 12 19 15 14 103
1995 31 17 11 10 27 37 133
1996 18 8 3 3 6 49 87
1997 19 5 3 0 0 98 125
1998 7 0 0 0 0 60 67
sul 171 75 30 44 57 264 641
cxrili 15.4
1992 5 15 10 14 44
1993 0 19 4 62 85
1994 0 16 10 73 99
1995 0 8 43 68 119
1996 0 9 42 25 76
1997 0 10 34 63 107
1998 0 11 22 46 79
sul 5 88 165 351 609
teroristis identificireba
terorizmi da sazogadoeba
axalgazrda rekrutebi
2
1 2
4 2
6 3
3
7 8
4
9 11 17
172
179 178
terorizmis fsiqologia
terorizmi da media
Sida kanonmdebloba
unilateraluri zomebi
ra SeuZlia pirovnebas?
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi:
1. Cindy Coombs. Terrorism in the Twenty-First Century (Upper Saddle River, NJ:
Prentice-Hall, 1997), 1-2.
2. `Nihilism and Terror~, New Republic, September 29, 1986, 11.
3. aseve ix. Martha Crenshaw, `The Causes of Terrorism,~ wignSi International Ter-
rorism: Characteristics, Causes, Controls, red. Charles W. Kegley, Jr. (New York:
St. Martin’s Press, 1990), 113.
4. ori klasifikaciis sqema aris TanamimdevrobiT ganxiluli. isini ar
amowuraven literaturaSi mocemul informacias. Tavdapirveli disku-
sia aq mihyveba keglis, romelic eyrdnoba edvard miqolusis `Trends in
International Terrorism,~ in International Terrorism in the Contemporary World,
red. Marius H. Livingston da sxvebi (Westport, Conn: Greenwood Press, 1978);
ix. Charles W. Kegley, Jr., `Characteristics, Causes, and Controls of International
Terrorism: An Introduction,~ wignSi International Terrorism, red. Kegley, 5.
5. iqve.
6. gansxvaveba religiasa da ideologias Soris sruliad qreba, roca momxree-
bi Riad misdeven politikur miznebs da religias TavianTi saSualebebis
gasamarTleblad iyeneben. magaliTad, islamisti eqstremistebi xSirad
mouwodeben xalxs jihadisken (wminda omisken) israelis winaaRmdeg da
`jvarosnuli omebisaken~ (Tu bin ladenis epiTets gamoviyenebT), magram
yvela muslimma icis, rom yurani (islamis wminda wigni) mkacrad krZalavs
udanaSaulo adamianisaTvis sicocxlis warTmevas da aranair gamonakliss
ar uSvebs. islami terorizms kidev ufro metad krZalavs, vidre qris-
tianoba.
7. ufro srulyofili ganxilvisaTvis ix. Devid Rapoport, `Religion and Terror:
Thugs, Assassins and Zealots,~ wignSi International Terrorism, ed. Kegley, 146-157.
aseve ix. Leonard Weinberg and Paul Davis, Introduction to Political Terrorism
(New York: McGraw-Hill, 1989), 19-23
terorizmi 551
8. Weinberg and Devis, Political Terrorism, 22
9. Compare Repoport, `Religion and Terror,~ 146, da iqve., 24-26
10. Rushworth M. Kidder, `Unmasking Terrorism,~ Christian Science Monitor, May 13,
1986, 19.
11. iqve, 20.
12. iqve, ix. aseve sqema 15-1 am TavSi.
13. Walter Laqueur, Terrorism (Boston: Little, Brown, 1977), 220.
14. Paul Johnson, `The Seven Deadly Sins of Terrorism,~ wignSi International Terror-
ism, red. Kegley, 65.
15. Carlos Marighella, Mini-Manual for Urban Guerillas, mTargmn. Gene Hanrahan
(Chapel Hill, N.C.: Documentary Publications, 1984). (Tavdapirvelad gamo-
qveynda espanurad 1970 wels).
16. Claire Marighella, The Terror Network: The Secret War of International Terrorism
(New York: Holt, 1981), 21-22.
17. statistika eyrdnoba David E. Long, The Anatomy of Terrorism (New York: Free
Press, 1990), 165.
18. Mohhamad M. Hafez, Middle East Journal 4 (Semodgoma 2000): 584-585.
19. Long, The Anatomy of Terrorism, 17.
20. Walter Laqueur, `The Futility of Terrorism,~ wignSi International Terrorism, red.
Kegley, 69. avtori aRniSnavs am Sexedulebas, magram ar emxroba mas.
21. rogorc adre aRvniSneT. ix. magaliTad, Henry Dietz, `Revolutionary Organi-
zation in the Counterside: Peru,~ wignSi Revolution and Political Change in the
Third World, red. Barry Schutz and Robert Slater (Boulder, Colo.: Lynne Reinner,
1990), 135.
22. Laqueur, `Faculty of Terrorism,~ 70; and Walter Laqueur, `Reflections on the Eradi-
cation of Terrorism,~ wignSi International Terrorism, red. Kegley, 207.
23. Coombs, Terrorism in the Twenty-First Century, 68.
24. Rushworth M. Kidder, `Unmasking Terrorism,~ Christian Science Monitor, May 15,
1986, 18.
25. Eric Hoffer, The True Believer (New York: Harper & Row, 1951), 49.
26. ix. Frederick J. Hacker, Crusaders, Criminals, Crazies: Terror and Terrorism in Our
Time
(New York: Norton, 1977).
27. Kidder, `Unmasking Terrorism,~ May 15, 1986, 19.
28. sindisis qenjnis naklebobis Sesaxeb ix. Long, Anatomy of Terrorism, 19.
29. Paul McHugh, The Weekly Standard, December 10, 2001.
30. Hoffer, True Believer, 80.
31. iqve, 81.
32. am ganxilvis didi wili dafuZnebulia Weinberg-isa da Devis-s naSromze Po-
litical Terrorism, Tavi 8, 151-188.
33. Mattew Purdy, `Bush’s New Rules to Fight Terror Transform the Legal Landscape,~
New York Times (online edition), December 16, 2001.
34. Weinberg and Devis, Political Terrorism, 168-170.
35. Gayle Rivers, The Specialist: Revelations of a Counterterrorist (New York: Charter
Books, 1985), 40.
552 politika Zaladobis gziT
36. Richard Clutterburck, Protest and the Urban Guerilla (New York: Abelard-Shuman,
1974), 287.
37. ix. generally Brian Jenkins, red., Terrorism and Personal Protection (Boston: But-
ter-worth, 1985)
38. Kidder, `Unmasking Terrorism,~ May 21, 1986, 16.
39. iqve, 17.
T aavv i XV I
omi
po litik
litikaa sx
sxvvaa
saS ualeb eb iT
omis mizezebi
adamianis buneba sazogadoeba
garemo
omis Teoriebi: kritika politi-
kis miRma
totaluri omi: omi, romelSic
yvela
ibrZvis
SemTxveviTi omi: omi, romelic
aravis surs
birTvuli omi: omi, romelsac
veravin igebs
aris Tu ara omi odesme moralu-
rad gamarTlebuli?
samarTliani omis doqtrina
samarTliani omis doqtrinis
Sefaseba
niurnbergis procesi
553
554 politika Zaladobis gziT
omis mizezebi
adamianis buneba
isini, vinc oms adamianis bunebis mankier mxared miiCneven, sxvadasxva axsnas
gvTavazoben `cudad moqcevis~ zogadsakacobrio tendenciis Sesaxeb. am mxriv,
qristianobam umniSvnelovanesi kvali daatyo dasavleTis politikur azrovne-
bas.Zvel aRTqmaze dayrdnobiT, adreuli periodis qristiani moazrovneebi
miiCnevdnen, rom mTeli kacobrioba daRdasmulia pirvelyofili codvis anu
adamisa da evas mier saRvTo kanonis darRvevis gamo edemis baRSi. `dabade-
baSi~ moTxrobili dacemis ambavi exeba moralur uZlurebasa da adamianis
codviT gamoxatul sisustes. yvela gagebiT, es aris universaluri mniSvn-
elobis mqone universaluri ambavi, naWuWSi moqceuli msoflios istoria.
cnobili Teologis, netari avgustines (354-430) SexedulebiT, omi aris
safasuri, rasac vixdiT Cveni codvili bunebis gamo. sxva filosofosebic
amJRavneben msgavs pesimizms ise, rom ar asaxeleben pirvelyofil codvas,
rogorc yvela ubedurebis mizezs. berZeni filosofosi platoni omis gamom-
wvevad msoflio batonobisadmi adamianis daucxromel swrafvas asaxelebs.
omi 559
XVI saukunis italielma moazrovnem, nikolo makiavelim kidev ufro pirquS
ferebSi aRwera adamianis bunebisa da politikis urTierTobis pesimisturi
suraTi. `mTavarSi~ makiaveli werda, rom politikuri warmateba da moral-
uri simarTle xSirad erTmaneTTan ukuproporciul damokidebulebaSia:
rac ufro binZur politikur meTods mimarTavs mTavari sakuTari miznebis
dasakmayofileblad, miT ufro mdidrdeba da warmatebuli xdeba igi.
Tu mklevarTa erTi nawili religias, xolo meore nawili filosofias iy-
enebs adamianis agresiuli qmedebebis asaxsnelad, mkvlevarTa mesame nawili
fsiqologias iSveliebs. zigmund froids (1856-1939), fsiqoanalizis fuZem-
debels, miaCnda, rom adamianebi ibadebian `sikvdilis surviliT~ _ TviT-
ganadgurebis Tandayolili tendenciiT, romlis mimarTulebis Secvlasac
isini mogvianebiT umeteswilad axerxeben. rogorc froidi miiCnevda, kon-
fliqtis pirobebSi adamianebi am gamanadgurebel tendencias erTmaneTis
sawinaaRmdegod mimarTaven. aqedan gamomdinare, oms fsiqoTerapiuli fun-
qcia aqvs: es aris TviTdamangreveli impulsis gamodevna. Tumca, am Teoriis
kritikosebi miiCneven, rom es mosazreba mxolod sanaxevrodaa swori _ is ja-
riskacebi, romlebic sCadian mkvlelobas, Tavad ar iReben gadawyvetilebas
omis dawyebis Taobaze, xolo isini, vinc amis Sesaxeb iReben gadawyvetilebas
(da vinc axerxebs mSvidad jdomasa da safrTxis Tavidan acilebas), Tavad ar
ibrZvis. jariskacebis umetesoba Tavis movaleobas asrulebs da garda amisa,
ibrZvian, radgan Tavad msxverplad qceva ar surT da ara imitom, rom isini
bunebiT moZaladeebad arian dabadebuli.
fsiqologTa erTi nawili miiCnevs, rom agresia adamianis Tandayolili
Tviseba da bunebrivi reaqciaa imedgacruebaze, zogjer ki adamianebi am-
JRavneben `teritoriebze mbrZaneblobis~ imave tips, romliTac xasiaT-
debian cxovelTa SedarebiT dabalganviTarebuli saxeobebi. `teritoriis~
Teoriis mixedviT, farul agresias Rrmad aqvs fesvebi gadgmuli adamianis
bunebaSi da erTi piris an jgufis kuTvnili teritoriisadmi muqara stim-
uls aZlevs agresiul qmedebas.
mklevarTa sxva nawili miiCnevs, rom omis umTavresi mizezi devs ara adamianis
sulSi, aramed mis gonebaSi. adamianebi arc uzneoebi arian da arc SeSlilebi,
isini ufro gonebaClungebi arian, imdenad briyvebi, rom ver xvdebian omis amaoe-
bas. erTi gamoCenili pacifisti pirvel da meore msoflio omebs Soris werda:
sazogadoeba
rusos mosazrebam imis Sesaxeb, rom yvela borotebis saTave kerZo sa-
kuTrebaa, Rrma kvali daaCnia Tanamedrove inteleqtualur istorias. im
politikur moazrovneebs Sorisac ki, romlebic uaryofen rusos Sexedule-
omi 563
bas eri-saxelmwifoebis mankierebis Sesaxeb, mravlad arian isinic, romle-
bic aRiareben mis zogad Teorias: `adamiani kargia, magram adamianebi erTad
_ cudebi~. am Temaze ramdenime variacia warmoiSva meoce saukuneSi. rogorc
davinaxavT, TiToeuli Zireulad gansxvavdeba meorisgan, magram yvela maT-
gani iziarebs mosazrebas, rom is fataluri manki, romelsac omamde mivya-
varT, unda veZeboT sazogadoebaSi da ara adamianis bunebaSi.
garemo
politikis miRma
cxrili 16.1
omebi, 1816-1991
ekonomikis miRma
rac mitacebul iqna.~52 adreuli epoqis sxva qristiani Teologebi, maT Soris
wminda ambrosi (340-397), amtkiceben, rom erebi araTu uflebamosilni, ar-
amed valdebulnic ki arian, maRali principebis dasacavad gaaCaRon agresi-
uli omebi. `kacs aqvs moraluri movaleoba, gamoiyenos Zala, aRudges win
borotebas da SeaCeros igi~, _ werda wminda ambrosi.53 ambrosi acnobierebda
SezRudvebsac agresiuli omis SemTxvevaSi da ambobda, rom omisTvis saWiroa
samarTliani mizezi.
samarTliani omis doqtrina gacxadebulia xuT konkretul postulatSi.
pirveli, omi unda iyos yvelaze bolo saSualeba legitimuri xelisuflebi-
sTvis da mis garda aRar unda arsebobdes romelime politikurad efeqtiani
alternativa; meore, konfliqtis mizezi unda iyos samarTliani. igi unda
daiwyos mxolod im mizniT, rom SeaCeros agresia da gamoasworos usamarT-
loba; mesame, omi ar SeiZleba iyos fuWi. yovelTvis unda iyos imis albaTo-
ba, rom qvyanas, romelic iwyebs oms, aqvs warmatebis Sansi; meoTxe, saWiroa
iyos proporciuloba rogorc drosTan, aseve saSualebebTan mimarTebaSi,
sxva sityvebiT rom vTqvaT, omis mizezma unda gaamarTlos daxarjuli fu-
lisa da daRupulTa raodenoba, xolo omSi gamoyenebuli saSualebebi unda
amarTlebdes omis dawyebis mizezs; dabolos, mexuTe, samarTliani omi maqsi-
malurad unda amcirebdes samoqalaqo pirebisadmi miyenebul zaralsa da
sikvdilianobas. Tu daculia zemoT CamoTvlili yvela piroba, omi SeiZleba
gamarTlebulad CaiTvalos.
samarTliani omis doqtrinas safuZvlad udevs samarTlianobis is cneba,
romelic scildeba uSualo saxelmwifo interesebs. gansxvavebiT martivi
nacionalizmisa, rac gamoixateba iseTi lozungebiT, rogoricaa `avia Tu
kargi, mainc Cemi qveyanaa~, samarTliani omis koncefcia Seicavs im moraluri
pasuxismgeblobis Sefasebis standarts, romelic scildeba viwro saxelm-
wifo interesebs. adreuli periodis qristiani Teologebi samarTlianobis
cnebas afuZnebdnen qristianul Teologiur doqtrinasa da sulier moZ-
Rvrebebze. samarTliani omis Tanamedrove doqtrinebi efuZneba bunebiTi
kanonzomierebis filosofias, romlis mixedviT arsebobs adamianis keTil-
dReobasTan dakavSirebuli martivi WeSmaritebebi, aseTi WeSmaritebebi na-
Telia yvela saRad moazrovne adamianisTvis da erTobliobaSi qmnis `yvela-
saTvis samarTlianis~ ideals.
niurnbergis procesi
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi:
1. Paul Seabury da Angelo M. Codevilla, War: Ends and Means (New York: Basic
Books, 1990), 6.
2. G. W. F. Hegel, Philosophy of Rights, Targm. T. M. Knox, wignSi Great Books of the
Western World, tomi 46, red.: R. Hutchins (Chicago: Encyclopaedia Britannica,
1952), 149.
3. Friedrich Nietzsche, Human, All Too Human, Targm. Marion Farber (Lincoln: Uni-
versity of Nebraska Press, 1984), 230-321), aforizmi 477.
4. Benito Mussolini, “The Doctrine of Fascism”, Targm. M. Oakeshott, wignSi Great
Political Thinkers, red. William Ebenstein (New York: Holt, 1965), 621.
5. John Vasquez, “Introduction: Studying War Scientifically”, wignSi The Scientific
Study of Peace and War: A Text Reader, red. John Vasquez da Marie Henehan
(New York: Lexington, 1992), xix.
6. iqve, xxii.
7. Tu omis Tvisobriv analizTan dakavSirebuli statistikuri meTodolo-
giis gacnoba gsurT, waikiTxeT Stuart Bremer-isa da sxvaTa avtorobiT
(adaptirebuli Marie Henehan-is mier) ‘The Scientific Study of War: A Learning
Package”, iqve, 373-437.
8. James Dougherty da Robert Pfaltzgraff, Jr., Contending Theories of International
Relations: A Comprehensive Study, me-3 gamocema (New York: HarperCollins,
1990), 356.
9. Greg Cashman, What Causes War? An Introduction to Theories of International
Conflict (New York: Lexington, 1993), 279.
10. es ganxilva aseve moicavs im klasifikaciebis variacias, romelic warmod-
genilia Kenneth N. Waltz-is naSromSi Man, the State, and War: A Theoretical
586 politika Zaladobis gziT
Analysis (New York: Columbia Univesity Press, 1965). vaRiarebT, rom valSi
varT am naSromis winaSe.
11. citata motanilia Sir Norman Angell-is naSromidan Neutrality and Collective
Security, romelic, Tavis mxriv, gamoiyena Edward Hallett Carr-ma wignSi The
Twenty Years’ Crisis, 1919-1939 (New York: Harper & Row, 1964). 39.
12. Thomas Hobbes, The Leviathan (London: Everyman’s Library, 1956). 64.
13. Hans J. Morgenthau, Politics among Nations: The Struggle for Power and Peace,
me-5 gamoc. (New York: McGrow-Hill, 1992), 3-4.
14. iqve, 29.
15. Jean-Jacques Rousseau, FFirst and Second Discourses, Targm. Roger da Judith Mas-
ters, red. Roger Masters (New York: St. Martin’s Press, 1964), 197. citata aRebu-
lia rusos `meore saubris~ SeniSvnebidan.
16. iqve, 195-196.
17. iqve, `meore saubari~,141-142.
18. iqve, 161.
19. Frederick Hartmann, The Relations of Nations (New-York: Macmillan, 1978), 32.
20. William Galston, Kant and the Problem of History (Chicago: University of Chicago
Press, 1975), 26-27.
21. Immanuel Kant, “Eternal Peace”, wignSi Immanuel Kant’s Moral and Political Writ-
ings, red. Carl Friedrich (New York: Modern Library, 1949), 458.
22. V. I. Lenin, Imperialism: The Highest Stage of Capitalism (New York: International
Publishers, 1939), 124.
23. Robert Goldwin, “John Locke”, wignSi History of Political Philosophy, red. L.
Strauss da J. Cropsey (Skokie, III.: Rand McNally, 1963), 442.
24. Richard Falk, This Endangered Planet: Prospects and Proposals for Human Survival
(New York: Vintage Books, 1972), 106-107.
25. iqve, 105.
26. iqve, 113.
27. iqve, 155.
28. Cashman, What Causes War? 157.
29. Aristotle, The Politics, mTargm. da red. Ernest Barker (New York: Oxford Univer-
sity Press, 1962), 1313b, 245.
30. Hannah Arendt, Totalitarianism (New York: Harcourt, 1951), 113-114.
31. William Dixon, “Democracy and the Peaceful Settlement of International Con-
flict”, American Political Science Review 88 (March 1994): 14.
32. demokratiuli qveynebis tendenciaze ix. Stuart Bremer-is, ”Are Democracies
Less Likely to Join Wars?” (naSromi warmodgenili iyo Amercian Political Sci-
ence Association-is yovelwliur Sexvedraze, Chicago, September 3-6, 1992).
33. ufro vrclad ix. Brice Russett-is Grasping the Democratic Peace (Princeton, N.J.,
Princeton University Press, 1993).
34. rogorc miTiTebulia Cashman-is naSromSi What Causes War?, 129.
35. iqve.
36. iqve, 137-139.
37. Rudolph Rummel, “Some Empirical Findings”, World Politics 21 (1969): 238-239.
38. msjeloba SerCeviT mohyveba Cashman-is What Causes War?, 132-134.
omi 587
39. Morgenthau, Politics among Nations, 51-57.
40. iqve, 133.
41. Michael Haas, “Scietal Approaches to the Study of War”, wignSi The War System,
red. Richard Falk da Samuel Kim (Boulder, Colo.: Westview, 1980), 355-356, 365.
42. ix. John Vasquez, “The Steps to War”, wignSi The Scientific Study of Peace and
War: A Text Reader, red. John Vasquez da Marie Henehan (New York: Lexington,
1992), 343-370.
43. Jack Lavy, “Alliance Formation and War Behavior: An Analysis of the Great Pow-
ers, 495-1975, wignSi The Scientific Study of Peace and War: A Text Reader, red.
John Vasquez da Marie Henehan (New York: Lexington, 1992), 3-36.
44. Vasquez, “The Steps to War”, 370.
45. Cashman, What Causes War? 137.
46. iqve.
47. Dougherty da Pfaltzgraff, Contending Theories, 354-355.
48. iqve, 145-152; Tumca, rogorc qeSmeni aRniSnavs, mxilebuleba calsaxa ar
aris.
49. iqve, 142-145, amave naSromSia mocemulia kvlevebis Sejameba. ix., aseve Paul
Diehl-is “Arms Races to War: Testing Some Empirical Linkages”, Sociological
Quarterly 26 (Semodgoma 1985): 331-349; da misive “Continuity and Military Esca-
lation in Major Power Rivalries, 1816-1980”, Journal of Politics 47 (noemberi 1985):
1203-1211.
50. Nazli Chourci da Robert North, “Lateral Pressure in International Relations: Con-
cept and Theory”, wignSi Handbook of War Studies, red. Manus Midlarsky (Bos-
ton: Unwin Hyman, 1989), 310-311.
51. Waltz, Man, the State, and War, 233.
52. citirebulia Lee McDonald-is naSromSi Western Political Theory: From Its Ori-
gins to the Present (Orlando, Fla.: Harcourt, 1968), 127.
53. citirebulia Dougherty da Pfaltzgraff, naSromSi Contending Theories of Inter-
national Relations, 151, n. 24.
54. Michael Walzer, Just and Unjust Wars (New York: Basic Books, 1968), 1.
588 politika Zaladobis gziT
n aaw
w iili
li V
politika
mTavrobis
gareSe
T av
avii XXV
VII
II
saer aS oriso
saeraS o riso
ur TierT
urT ierT o beb
b eb i:
b rZ
rZoo la Z lie
liereb
reb isvis
isv is
T av
avii XXVVII
IIII
saeT aS o ris
riso o
o rgan izacia(eb
izac ia(eb i):
b rZ
rZoo la w esr
esrigisT
ig is Tvis
v is
589
590
T aavv i XVI
XV I I
saerTaSoriso
urTierTobebi
b rZ
rZoo la
Z liereb
lier eb isT
isTvv is
iyavi realisti: makiaveli da morgen-
Tau
klasikuri evropuli sistema
sistemuri winapirobebi evropuli
konsensusis marcxi
Tanamedrove globaluri sistema
evrocentrizmis dasasruli bipo-
larobis dasawyisi ideologiis pri-
mati birTvuli omis safrTxe
urTierT Sekaveba
amerikis sagareo politika: guSin da
dRes ra aris erovnuli interesi?
erovnuli interesis dacva
didi debatebi: realizmi da ideal-
izmi
bumerangis efeqti axali sagareo
politikis ZiebaSi idealizmi, ro-
gorc egoizmi: zneobis Zala axali
samyaro, Zveli Cvevebi axali ten-
denciebi, Zveli problemebi ra
xdeba civi omis Semdeg? global-
uri ekonomika regionalizmis aR-
zeveba eTnikuri Zaladobis wyevla
aRsasrulis axleburad: `mdumare
gazafxulis~ Tavidan acileba aRsas-
ruli Zveleburad: birTvuli iaraRis
gavrcelebis Tavidan acileba sain-
formacio teqnologiebis revolucia
apokalifsuri xedvebi: civilizacia-
Ta Sejaxeba da anarqia?
591
592 politika mTavrobis gareSe
sistemuri winapirobebi
evrocentrizmis dasasruli
bipolarobis dasawyisi
ideologiis primati
urTierT Sekaveba
bediswera
bumerangis efeqti
globaluri ekonomika
regionalizmis aRzeveba
aRsasruli axaleburad:
`mdumare gazafxulis~ * Tavidan acileba
aRsasruli Zveleburad:
birTvuli iaraRis gavrcelebis Tavidan acileba
cxrili 17.1
birTvuli iaraRis gavrceleba
ruseTi samxreTi
afrika
SeerTebu-
li Statebi
anarqia afrikaSi
nawyveti Robert D. Kaplan-is wignidan The Coming Anarchy, New York: Vintage Books,
2001, 4-6.
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi
saerTaSoiso
orgnizaciebi
b rZ
rZola
o la
w esrgisT
esrg isT vis
v is
637
638 politika mTavrobis gareSe
multinacionaluri korporaciebi
cxrili 18.1
cxrili 18.2
UNESCO UNOMIG
UNITAR gaeros ganaTlebis,
gaeros treiningisa da mecnierebisa da gaeros sadamkvirveblo misia saqarTveloSi
kvlevisainstituti kulturis organizacia (1993 w. agvistodan _ 2009)
UNIDO
UNRISD gaeros samrewvelo UNMEE
gaeros socialuri ganviTarebis organizacia gaeros misia eTiopiasa da eritreaSi
ganviTarebis kvleviTi UPU (2000 w. ivlisidan _ 2008)
instituti sayovelTao safosto
kavSiri UNAMSIL
UNU gaeros misia siera leoneSi
WHO
gaeros universiteti jandacvis msoflio organiz. (1999 w. oqtombridan _ 2005)
WIPO
WFP UNMISET
inteleqturi
msoflio gaeros daxmarebis misia aRmosavleT
sakuTrebis dacvis msoflio
sasursaTo programa organizacia timorSi (2002 w. maisidan _ 2005)
WMO
UNTSO
msoflio meteorologiuri
gaeros zavis sameTvalyureo organizacia
organizacia
(axlo aRmosavleTi)
gaeros ZiriTadi organoebi WTO (1948 w. ivnisidan _ dRemde)
• gaeros sxva organoebi msoflio savaWro organiz.
specializebuli saagentoebi da sxva
avtonomiuri organizaciebi sistemis SigniT
652 politika mTavrobis gareSe
saerTaSoriso samarTali
sargeblianoba
Sesruleba da iZuleba
cxrili 18.3
SeiaraRebis kontrolis Sesaxeb ZiriTadi ormxrivi SeTanxmebebi
SeerTebul Statebsa dayofil sabWoTa kavSirs/ruseTs Soris
TariRi SeTanxmeba ZiriTadi miznebi
1963 cxeli xazis Sesaxeb amyarebs mTavrobebs Soris pirdapir radio da satele-
grafo sakomunikacio sistemas, romelic gamoiyeneba
krizisis periodebSi.
1971 cxeli xazis modernizaciis Sesaxeb safuZvels uyris cxeli xazis satelituri sakomunika-
cio sistemis amoqmedebas.
1974 birTvuli iaraRis miwisqveSa gamoc- zRudavs 150 kilotonaze meti wonis birTvuli iaraRis
dilebis SezRudvis Seesaxeb araregalur gamocdas.
1987 saSualo radiusis birTvuli anadgurebs SeerTebul Statebisa da ssrk-s saxmeleTo, sa-
Zalebis SeTanxmeba Sualo da mokle radiusis birTvul iaraRs evropaSi da rTavs
adgilze inspeqtirebis uflebas
1990 qimiuri iaraRis ganadgurebis bolos uRebs qimiuri iaraRis warmoebas; anaxevrebs qimiuri
Sesaxeb iaraRis inventaris raodenobas 1999 wlisaTvis, xolo 2002
wlis bolosaTvis 5 aTas metrul tonamde amcirebs.
1991 START (SeTanxmeba strategiuli 30%-iT amcirebs strategiuli birTvuli iaraRis arsenals.
iaraRis Semcirebis Sesaxeb)
2001 wels gaerom da misma generalurma mdivanma kofi ananma miiRes no-
belis mSvidobis premia, radgan isini iRvwodnen mSvidobiani msoflios Ses-
aqmnelad. es iyo msoflio istoriaSi yvelaze warmatebuli saerTaSoriso
organizaciis aRiareba. SesaZlebelia, gaeros amgvari sityvebiT daxasiaTeba
bevris mTqmelia Tavad samyaroze (da msoflios istoriaze). sinamdvileSi,
gaeros miRwevebi iyo mcire, magram arc sul mTlad umniSvnelo.
1945 wlis Semdeg SedarebiT stabiluri wesrigs ZalTa balansis poli-
tika da birTvuli Sekaveba amyarebda, xolo civi omis dasasrulma warmoSva
ara mxolod wesrigis damyarebis axali gzebi, aramed axali safrTxeebi da
arastabilurobis wyaroebic. jer kidev ucnobia, SeZlebs Tu ara qaosis
mudmivi Zalebis dabalansebas axali saerTaSoriso organizaciebis gaCena
da Zvelebis ganviTareba.
saerTaSoriso samarTali da saerTaSoriso organizaciebi ver Secvlis
diplomatiasa da oms (an mis safrTxes), rogorc saSualebebs, romelTa meS-
veobiTac eri-saxelmwiofoebi agvareben uTanxmoebaTa umravlesobas. ar
unda velodeT, rom saerTaSoriso samarTlis pativiscema an xelSekrule-
baTa xelSeuxebloba moimatebs imdenad, rom Zala aRar iyos omis SeCerebis
an SezRudvis mTavari saSualeba.
saerTaSoriso organizaciebs SeuZliaT dagvexmaron konfliqtebis mar-
Tvis uzarmazari davalebis SesrulebaSi, Tumca, isini ver gadaWrian yvela
konfliqts yvelgan. mowesrigebuli msoflio naklebad iqneboda ganwyobili
omisaTvis. SesaZloa, is yvela gagebiT ukeTesi samyaro yofiliyo. asec rom
iyos, logikuri Secdoma iqneboda imis Tqma, rom vinaidan omi wesrigis ararse-
672 politika mTavrobis gareSe
daskvna
sakvanZo sityvebi
kiTxvebi gameorebisaTvis
SeniSvnebi:
1. Charles W. Kegley, Jr., and Eugene Wittkopf, American Foreign Policy: Pattern and
Process, me-2 gamoc., (New York: St. Martin’s Press, 1987), 149-150.
2. pirveli citata aris Joan Edelman Spero-s naSromSi The Politics of Economic
Relations, me-4 gamoc., (New York: St. Martin’s Press, 1991), 104. meore ki Bruce
Kogut-is Foreign Policy (Spring 1998): 7; online at www.findarticles.com/cf_dls/
m1181/n110/20492572/.
3. rogorc gaeros World Investment Report-Si aris naTqvami. reziumesaTvis ix.
Francis Williams, `Global Business: A Fact of Life _ UNCTAD’s World Investment
Report Assesses the Role of Multinationals,’ Financial Times, August 31, 1994, 4.
4. Lester Brown, et al., Vital Signs: The Trends That Are Shaping Our Future (New
York: Norton, 1993), 74.
5. Charles W. Kegley, Jr., and Eugene Wittkoph, World Politics: Trend and Transfor-
mation, me-6 gamoc., (New York: St. Martin’s Press, 1997), 129.
6. Kogut, Foreign Policy, 1; online reprint at findarticles.com
7. Joan Edelman Spero, The Politics of Economic Relations, 112-113.
8. George Modelski, ed., Transnational Corporations and World Order (New York:
Freeman, 1979),3.
9. Kegley and Wittkopf axdenen IGO-ebis klasifikacias wevrobis moculobisa
da miznebis raodenobis mixedviT. aq mocemulia maTze miTiTeba. ix. Kegley
and Wittkopf, World Politics, 144-148.
10. Harold K. Jacobson, Networks of Interdependence: International Organization and
the Global Political System (New York: Knopf, 1979).
11. citirebuli Inis L. Claude, Jr., Power and International Relations-Si (New York:
Random House, 1962), 97.
12. Margaret Karns, `Maintaining International Peace and Security: UN Peacekeeping
and Peacemaking,’ in World Security: Challenges for a New Century, me-4 gamoc.,
red. Michael Klare da Daniel Thomas (New York: St. Martin’s Press, 1994), 199.
Cveni msjeloba gaeros rolis Sesaxeb civi omis Semdeg eTanxmeba karnesas
da Cven valSi varT misi naSromis winaSe.
13. Karns, Maintaining International Peace, 206.
14. Hans J. Morgenthau, Politics among Nations: The Struggle for Power and Peace,
me-5 gamoc., (New York, Knopf, 1978), 281.
15. Lassa Francis Oppenheim, International Law: A Treatise, nawili 1, me-2 gamoc.,
(London: Longman, 1912), 281.
16. Kegley, Jr., and Wittkopf, World Politics, 472.
17. es citata gadmotanilia Associated Press-dan, Semdegi statiis mixedviT
Henry Slapper, Guus J. M. Velders, John S. Daniel, Frank R. de Gruijl, and Jan C.
van der Leun, `Estimates of Ozone Deplation and Skin Cancer Incidence to Examine
the Vienna Convention Achievements,’ Nature 384 (November 1996): 256-258.
saerTaSoriso organizaciebi 675
sityvari: