Методологијата и

методот
Предавање на
Проф. д-р Цане Мојаноски

1
Што е методологијата?

Предмет на Методологијата

Стуктура на методот

Методологијата и епистемологијата

Методолошки парадигми

2
 Методологијата како наука:

предмет теорија метод јазик

метатеорија мета - метод
(методот) на науката
на науката

3
 НАУЧЕН МЕТОД
 Многу значаен за науката
 Долго низ историјата се трага
за единствениот метод кој би
можел да се користи за
производство на научно знаење
 Се менува, еволуира, не е
вечен, подобрите ги
потиснуваат послабите
 Зависи од технологијата

Планска постапка која се применува во

проучувањето за да се добие одговор на
прашањето
4
 НАУЧЕН МЕТОД
 Methodus –ПАТ,
патека , која
секојанаука ја
поминува во
трагањето за
одговр на
прашањата кои
ги поставила

5
 Предмет на методологијата
 Научнот метод е предмет на методологијата.
методологијата
 е целина, комплекс на кохерентни,
конзистентни, синтетизирани, научно
верификувани сознанија и научно-теоретски и
практично проверени правила и норми,
мисловни и практични дејности и инструменти,
со кои се стекнува научно сознание или,
поедноставено, тоа е начин на стекнување на
научно сознание
 Методот на науката е „...начин или пат
теоретско-практично стекнување, проверување
и развиток на научното сознние".
6
 Метод
(структура)
TEXT TEXT TEXT TEXT

логички дел, Епистемолошкиот

технички дел
логички правила, дел
норми, сознанија
теориска поставка
критериуми за техниките,
поим, и категоријално
појмовниот постапките,
суд,
заклучок, терминолошки инструментите
дефиниција апарат и средствата
7
 Составни делови на методот?
 Составни делови на методот, согласно дадената
дефиниција, се:
 1) логичкиот дел, т.е., правилата и нормите на
вистинитото мислење како општи рамки и насочувач
на интелектуалните процеси во стекнувањето на
научното сознание;
 2) епистемолошкиот, т.е., научно-теоретскиот дел во
кој се содржани основните научно-теоретски поставки
и фундаментални сознанија на определена наука,
односно научна дисциплина, како и категоријално-
појмовниот и терминолошки систем;
 3) методско-техничкиот дел чии сдодржини се
научно и практично проверени сознанија за начините
на истаржување, техниките на примена со кои тие
начини (методи) се користат во истражувачката
практика.

8
 што е техника, интрумент,
постапка?
 Со поимот техника на истражувањето ја
означуваме единствената, целисходна и
функционална целина на инструментите
(научните и техничките средства) и постапките што
се користат во собирањето на податоци. Така, на
пример, во рамките на испитувањето како начин на
собирање на податоците се користат техниките
интервју, анкета и тест.
 Инструментите се средства што непосредно се
користат во собирањето на податоци. Некои од
нив се научни, други технички. Така, на пример, во
користењето на анкетата инструмент е анкетниот
прашалник, тој нам ни служи за поставување на
прашања и како образец за евидентирање на
одговорите.

9
 што е техника, интрумент,
постапка?
 Паралелно со нив може да се користат и
технички инструменти за евидентирање на
одговорите - на пример, магнетофонот. Ако
во анкетата е вграден некој научен
инструмент за мерење - пример, скала за
мерење на интензитетот - можно е
истовремено да се користи техничка
направа која ќе се појави како помошна,
било како дополнителна, било како
корективна.
 Постапки се однесувањата на
истражувачите во ракувањето и
користењето на инструментите.
10
 Што опфаќа содржината на научниот
метод?
 Содржината на научниот метод е
повеќестепена, континуирана и усогласена.
Во неа спаѓаат
 „...мисловните дејствија со чија помош
научникот создава појдовна хипотетичка
основа на своето истражување ... се она што
се презема во истраживањето за да се
изгради и проанализираа неговата
искуствена евиденција ... во настојувањето
резултатите на истраживањето на што
поактивни начини ги вклучува во постојниот
фонд на знаењата на определена наука".

11
 За што служи научниот
метод
 Научниот метод служи за здобивање со
научни знаења.
 Знаењата можат да бидат
здраворазумски, религиозни, прозволни и
научни.
 Научните знаења можат да бидат:
објективни, предметно вистините,
проверливи, применливи, општествено
соопштливи ставови и ставови со кои
можат да се предвидуваат идните
настани.
12
 Зошто служи научниот метод
 научниот метод служи како
средство за формулирање,
објаснување u докажување на
научните вистини, за доаѓање до
научните вистини.

13
 Што е методологијата?
 Методологијата, која во основа е
логичка дисциплина и која ги проучува
одделните методи, секогаш се стреми
да го систематизира и да го оцени
истражувачкото искуство на една наука.
Како таква,методологијата, гледано во
однос на истражувачката дејност на
одделна наука, е посамостојна.
 примарна функција на методологијата е
логичко-епистемолошка критика на
научно-истражувачката практика,
практика
земена во сите нејзини логички, технички,
организациски и стратешки аспекти.
14
 Задачи на методологијата
 Да резимираме:
 Методологијата е наука која го
проучува научниот метод, Нејзин „.
главен предмет е изучувањето на
методите на научното сазнание.
 Задатачата на методологијата е да ги
открие, опише и објасни методите на
научното сознанание, т.е. да ги
покаже и објасни начините за доаѓање
до научни сазнанија".
15
 Епистемологија, гносеологија?
 Епистемологијата е потесен дел на
теоријата на сознанието, чија
приоритетна цел е да се занимава со
проблематика поврзана за
проучување на процесот на научното
сознание.
 Методологијата има мноштво
непосредни посредни односи со другите
науки: гносеологијата, епистемологијата,
логиката и матичната наука.
 Со гносеологијата однсот е посреден.

16
 Методологијата и другите науки
 гносеологијата е филозофска дисциплина која
се занимава со целокупното човеково
сазнание. Во неа се разгладуваат прашањата
за можностите на сазнавање на светот
впопшто, без разлика на видот на
сазнавањето.
сазнавањето Всушност, гносеологијата е
теорија на сазнанието воопшто.
воопшто
 гносеологијата ги разгледува основните начела и
критериуми на сазнанието и неговите остварени
постигнувања и граници.
 Гносеологијата трага по одговорот на прашањето -
дали стварноста постои независно од човекот; дали
човекот може да ја спознае стварноста на адекватен
начин, односно, на кој начин е можно адекватно
сознавање на стварноста

17
 Задачи на методологијата
 Методологија се занимава со сите
делови и функции на научниот метод,
со постојано настојување да го
унапреди, односно, да му ја зголеми
сознајната моќ.
 Методолигијата е свретна кон
дејствената страна на наука го оценува
и систематизира истраживачкото
искуство на дадената наука.

18
 Задачи на методологијата
 Покрај тоа, примарна функција на
методологијата „... се состои во логичко-
епистемолошката критика на целокупната
научно-истраживачка практика во сите
нејзини логички, технички, организациски
и стратегиски аспекти".
аспекти
 Таа настојува, покрај методот, техниката,
постапаката, инструментите и средствата
на истражувањето, да го опфати вкупниот
научен систем, те. „...начинот на кој се
средени научните знања и научно
значајните претпоставки".
претпоставки
19
 Методологија- гносеологијата
 побитни за тој однос се испитувања на критерирумите
за вистинитоста на човечкото сазнание или разработка
на начелата на нивното проверување.
 се додека во науката нема прецизно утврдени начела
на проверување на вистинитоста на нивните тврдења,
не може да се говори за научните сазнанија.
 Доколку е неопходно непрестано да се развиваат во
постапката за проверување кои овозможуваат сигурни
оценки за вистинитоста на научните ставови. За тоа
несомнема улога има искуството на науката и
нејзината теорија. Оттаму верската меѓу научната
методологија и гносеологијата на најтесното
воспоставување со посредство со епистемологијата.

20
 Методологија- гносеологијата
 суштинската разлика меѓу гносеологијата и
методологијата се јавува по прашање за можноста на
сазнанијата воопшто.
 методологијата тој проблем се решава
постулативно.
постулативно
 таа се потпира на гносеолошкото позитивно решавање
на можностите на сознавањето на стварноста; таа
пристапува кон истражувањета со уверување дека таа
можност е извесна.
 Гносеологијата, трага за одговорот на ова прашање
за можноста за сознавање на стварноста на било
кој начин, иако се повеќе тежнее кон начинот на
научното сознавање.
сознавање
 таа се повеќе се потпира на епистемологијата,
односно, на гносеолошката дисциплина која се
занимава со можноста на научното сознавање на
објективната стварност.
21
 Методологијата и епистемиологијата

 епистемологијата е теорија на научното

сознание; таа одговара на сите гносеолошки
прашања во доменот на научното сознание;
ја испитува логичката основа на можностите
на основните начела на научното сазнание.
 Епистемологијата ги истражува логичките
основи, можностите и основните начела на
научното сознание.
 епистемологијата е теорија за научното сознание
која ги систематизира, поврзува, коментира и
објаснува разните сознајни елементи
карактеристични за процесот на сознанието.

22
 Методологијата и епистемиологијата

 Методологијата, која тесно е поврзана со

епистемологијата, претставува сестрана
критичка анализа на логичко-
епистемолошките основи на истражувачката
практика на определена наука.
наука
 Методологијата не ги проучува само
патиштата и средствата со кои науката се
обидува да ги реши проблемите кои стојат
пред неа.
неа
 Таа, иако во основа е ориентирана кон
проучување на проблематиката поврзана со
стекнување на нови сознанија, има за задача
да ја проучи целата проблематика поврзана
со научниот систем, односно начинот на кој
се средени и утврдени научните знаења
23
 Методологијата и другите науки
 Од дефиницијата, според која методологијата е логичка
дисциплина, може да се согледа верската меѓу овие две
дисциплини:
 логичкиот дел го чини темелот на научната методологија. „во
неа влегуваат сите класични проблеми на логиката како што
се, на пример: теоријата на поимот, дефиницијата на судот,
заклучокот, доказот како и резултатите на логичките
истражувања на структурата на научните закони."
 логичките основи се само дел на методологијата.
 техничкиот дел - техниката, поступките, инструментите и
средствата кои имаат најмногу изгледи да се дојде до научни
сознанија.
 Сепак, „...може да се смета дека методологијата е посебна
наука, односно особена конкретизација на логиката која е
прилагодена на условте на определена наука.
 Притоа, под особени услови на некоја наука се подразбира,
пред се, степенот на нивната општа развиеност, особеноста
на подручјата на стварноста која та ги проучава и особеноста
на аголот под кој му пристува на својот предмет"
предмет

24
 Методологијата и научната стратегија
 научната стратегија се састои во определување
на некои клучни, основни цели на научната
дејност, чие остварување бара долготраен
период и ја означува основната насоченост на
научните истраживања ... во стратегијата спаѓа
и разгледувањето на најцелисходните патишта
и средстава за нивното остварување. А, во тие
рамки како посебна задача се истакнува
разгледувањето на најсоодветните
организациски облици, во кои се очекува тие
цели највероватно и во најголема мерка да се
остварат."
 Стратегијата на една наука не зависи само од
научниите аспирациии туку и од многубројните
материјални и духовни околности на
општеството.
25
 односот меѓу науката и методологијата
 меѓу теоријата и методот на една наука постои
цврста врска; тие две конституенси на науката
меѓусебно се условуваат и преплетуваат во
процесот на сазнавањето.
сазнавањето
 тие не можат да се поистоветуваат ниту пак да се
заменуваат.
 научната теорија ги збива, во помалку или повеќе
кохерентен фонд, знањата од различно научно
ниво, почнувајќи од изворната граѓа, преку
емпирискиот материјал, искуствените
воопштувања, хипотезите, па се до научните
закони, теореми, теории, потесни и пошироки
теоретски системи. Доколку научната теорија
содржи повеќе научни закони и теориски системи,
дотолку односната наука е поразвиена.
 ако целокупната содржина на научната теорија ќе
ги вклучи во методот, тогаш таа наука се сведува
на методот што е погрешно 26
 Методологијата и методиката
 Методите на криминалистичките
истражувања се другиот важен елемент
од појмовниот апарат на методологијата
на безбедносните истражувања.
 Како што e извесно, научниот метод
претставува средство, способност за
достигнување на определени сознанија
од теоријата и практиката, средство за
спознавање, изучување и изменување на
обективната стварност.
стварност

27
 Методологијата и методиката
 Усовршувањето на методите за криминолошките и
безбедноните истражувања,во прв ред, се одвива по две
линии: преку усовршување на традиционалните, познати
методи, и преку воведувањето и искористувањето на
новите методи, развиени во другите науки, повеќе или
помалко блиски на асфалиологијата, криминологијата и
криминалистиката.
криминалистиката
 Именно во тоа се состои и големиот методолошкки
проблем, сите користени методи да се адекватни на
целите, карактерот и особеностите на истражуваните
безбедносни појави и процеси.
 Тоа претпоставува, се рабира, дека се знае откривачката
и методолошката функциија на секој од тие методи,
специфичните услови, кои треба да се дадени, за тој да
биде применет, како и начините за проверка на тие
услови. 28
 Методологијата и методиката
 Од структурен аспект научниот метод e
систем од регулаторни принципи,
принципи кои се
насочува сознајната дејност на
истражување кон обективната вистина.
заради таа причина научните методи, со
кои што се служи секоја наука за
спознавање и изменување на својот
обект, има длбоко хевристчки карактер,
карактер
тиe служат за добивање на ново
сознание,
сознание за преструктурирање на
постојното сознание, како и за неговата
нова интерпретација. 29
 Методологијата и методиката
 Усовршувањето на методите за криминолошките и
безбедносните истражувања, во прв ред, се одвива
по две линии:
линии
 а)преку усовршување на традиционалните, познати
методи,
методи
 б) и преку воведувањето и искористувањето на
новите методи, развиени во другите науки, повеќе
или помалку блиски на асфалиологијата,
криминологијата и криминалистиката.
криминалистиката
 Именно во тоа се состои и големиот методолошкки
проблем, - сите користени методи да се адекватни
на целите, карактерот и особеностите на
истражуваните безбедносни појави и процеси.
процеси А
тоа пак ја

30
 Методологијата и методиката
 претпоставува откривачката и
методолошката функциија на секој од тие
методи, специфичните услови, кои треба да
се дадени, за тој (методот) да биде
приложен, како и начините за проверката на
стварноста на тие услови.
 Тие и редица други прашања се
разработваат во методологијата на
асфалиалошките истражувања.
 Затоа се зборува, дека проблемот за
методите на асфалиалошките истражувања
e еден од основните проблеми на
асфалиалогијата днес.

31
 Методологијата и методиката
 Методиката на
криминалистичките истражувања
во себе вклучва цел систем од
методи, техники, процедури и
органаизација на едно конкретно
истражување, кои врз основа на
претходно разработена
концепција на најефективен начин
ги реализира неговите цели.
32
 Методологијата и методиката
 Секако методологијата на едно
криминалистичко истражување ги
разрабоува стратешките пристапи и дава
одговор на прашањата ШТО, ЗОШТО, СО
КАКВА ЦЕЛ ќе се истражува, а
методиката e материализирана и
практично реализирана методологија,
методологија
зошто дава одговор на прашањата КАКО,
НА КОЈ НАЧИН, СО КАКОВ РЕДОСЛЕД ќе
се спроведе истражувањето, како ќе се
анализираат и интерпретираат
резултатите. 33
 Методологијата и методиката
 Како што посочува и Ст. Михајлов, методиката e
продлжение и на деталната конкретизација на
методологијата, се разбира доколку таа ги користи
теориите и принципите, ги модифицира и
приспособува кон темата и задачите на даденото
истражување.
 „Со други зборови методолгијата и методиката се
еднородни поими... Очигледната разлика меѓу
методологијата и методиката на емпириското
социолошкоко истражување e видлива, и има
докажан и степенест карактер" (види. Михайлов,
1980, с. 71).
 Ние сме согласни со таа постановка, која може да
се однесува и за безбедносните истражувања.
34
 МЕТОД – МЕТОДОЛОГИЈА
 Пат, НАЧИН НА  СИНТЕЗА И
КОЈ ЕДНА СЕ ГЕНЕРАЛИЗАЦИЈА
ИСПИТУВАЕДНА НА СИТЕ МЕТОДИ СО
ПОЈАВА КОИ СЕ ИСПИТУВА
ПОЈАВАТА

35
 КЛАСИФИКАЦИИ НА
МЕТОДОЛОГИЈАТА

ОПШТА МЕТОДОЛОГИЈА

ОСНОВНА МЕТОДОЛОГИЈА

ПОСЕБНА МЕТОДОЛОГИЈА

36
 ОПШТАТА МЕТОДОЛОГИЈА
 ПРИМЕНЛИВИ НА ДОКАЖУВАЊЕ :
СИТЕ НАУКИ БЕЗ  МЕТОД НА СЛАГАЊЕ
ИСКЛУЧОК  МЕТОД НА РАЗЛИКИ
 ПРИМЕР:Логиката,  МЕТОД НА
4 базични закони на ЗАЕДНИЧКИТЕ
РАЗЛИКИ
Џон Мил
 МЕТОДОТ НА
РЕЗИДУИТЕ

37
 КЛАСИФИКАЦИИ НА
МЕТОДОЛОГИЈАТА
 Спрема критериумот на општоста треба да се разликуваат општа
методологија, методологија тнр. корпуси на науки и методологија на
посебните науки.
 Општата методологија ги разгледува проблемите и методите на
научното сазнавање воопшто. Многу е блиска на логиката и на
теоријата на сазнанието (епистемологијата). Претставува основа за
развој и (конкретизација) методологијата на корпусот на
(друштвените, природните, филозофските, математичките,
психолошките) науки. Овие методологии ги проучаваат проблемите
и методите а сазнанието на оделните области на стварноста.
 Отаму постојат методологии на природните, друштвените и другите
науки. Во тие рамки се развиваат методологите на одделните науки
кои, почитувајќи ги сознанијата на општите и посебните
методологии, ги проучаваат методите на истраживањето со сите
конкретни предмети на нивните науки.
 Така во корпотс на општвените науки се развиле посебните
методологии, на пример, социолошките, политичките, правните,
психолошките, економските, криминолошките, безбедносните и
други науки.
 Криминоилогијата настојува да ја развие сопствената методологија

38
 ИЗВОРИ СОЗНАНИЈА ВО
МЕТОДОЛОГИЈАТА
 Секоја од наведените методологии изворите на
сознанија ги црпи од различните, помалку или
повеќе, посебни извори.
 Заеднички и најважни извори на сазнавање на сите
методологии се:
 а) научните истражувања,
 б) следење на логичката и гносеолошката мисла во
филозофијита и
 в) мета методолошки истражувања.
истражувања
 Меѓу тие извори најважни се научните истражувања
во предметната област на дадената наука.
 Бидејќи предметот на оделна наука е особен, треба
да се сазнаваат адекватни методи па и одделни
целосни истраживачки процеси.

39
 Три истражувачки приоди
 Трите приоди се позитивизмот, интерпретативната
општествена наука и критичката општествена наука.
 Најактуелното општествено истражување е засновано
врз првиге две.
 Позитивизмот е најстар и најшироко применет приод.
Милер / Miller (1987:4), филозоф по наука, забележа,
“Позитивизмот е најопшта филозофска перспектива на
науката. Сепак, има тековни алтернативи на неа со
екстремно широко обраќање.“
 Интерпретативникот приод држеше силно малцински
став во дебатите над еден век.
 Критичната општествена наука е помалку општо
видена во научните списанија. Вклучено е да ви даде
целосен опсег на дебата околу значењето на
општествената наука и бидејќи ги критикува другите
приоди и се обидува да оди подалеку од нив.

40
 ОСНОВНИ МЕТОДОЛОГИИ
 ГИ ИМААТ ОПШТИТЕ  Пример:
КАРАКТЕРИСТИКИ, методологијата на
НО СЕ РАЗРАБОТЕНИ асфалиолологијата
ВО ОБЛАСТИТЕ ВО
КОИ СЕ  Било каде во
ПРИМЕНУВААТ природните науки
СОЦИОЛОГИЈАТА, да се работи за
ПОЛИТОЛОГИЈАТА, експеримент
ПРАВОТО, условите се
АСФАЛИОЛОГИЈАТА, еднакви
КРИМИНОЛОГИЈАТА,
КРИМИНАЛИСТИКАТА

41
 ПОСЕБНИ МЕТОДОЛОГИИ
 Се применуваат
во некои науки
 Пример :
клиничкиот
метод
историскиот
метод

42
 И за самиот крај?

 ПРАШАЊА?

43