Çingiz Elekberzade
(Baku, 17 Ekim 1936)
Bakü'de doğdu. Baba adı Ebulhesen'dir. 1955
yılında, Azerbaycan Devlet Üniversitesi Filoloji Fa-
kültesi'nden mezun oldu. Çalışma hayatına, Eli-
bayramlı Şehir Mektebi'nde, öğretmen olarak baş-
ladı. 1961 yılında Bakü'ye dönüp Azerbaycan
Teleradio Komitesi'nde görev aldı. 1966 yılında
İsmayıllı şehrinin, İvanovka kasabasındaki or-
taokulda öğretmenliğe atandı ve Ruslara türkçe
ZİNDAN
(romandan parça)
... Paşa qayanm üste oturub denize tor1 atmışdı.
Qedimovu gördü. Toru denizden çıxardıb dedi:
- Xeyir ola Qedimov?
Qedimov teeccüble soruşdu:
- Bu ne görkemdi ay Paşa, üz-gözünü yosun
basib ele bil?
- Deniz adamı ele, bele olan şeydi. On dörd ya-
şımnan denizdeyem. Bir dene tor atım bexdine2?
- Atırsan at, bext hardand3 mende?
Paşa ovcuna tüpürüb ağaca keçirdiyi toru de-
nize saldı.
Toru çıxartdı, içinde balıq çapalayırdı. Su Qe-
dimovun üz-gözünü, paltarını4 isladırdı.
l . a ğ 2. yansına 3. şans ne gezer 4. elbisesini 5, sıkı tut, bağla 6. ürküp 7. kokuydu 8, yatak 9. inledi
dersleri verdi. Elibayramlı şehrinde çıkan "Işık" ga-
zetesinin redaksiyonunda (1969), İsmayıllı'da neş-
redilen "Zehmetkeş" gazetesinde (1971) şube mü-
dürü olarak çalışmıştır. Halen Bakü'dedir ve yine
Teleradio şirketinde görevlidir.
Çingiz Elekberzadenin roman ve hikayeleri
gerçekçi bir dikkat ve eleştirel bir yaklaşımın ürü-
nüdür.
- Ay Paşa yığışdır5 bu xeşemin el-ayağım, üst-
başdan çıxartdı ki, meni.
... Qedimov öz sesinden diksjnib6 oyandı.
Demir torun içindeki lampanın İşığı artmışdı ele
bil. Qedimov bir-iki defe burnunu çekib üz-
gözünü qırışdırdı. - Bu ne iydi7 bele? - Gördü ki,
başının üsteki çarpayıdans su damalayır. Yerinden
durdu, elini damanın altına tutub burnuna apardı.
- Vayy, sidikdi bu. - Ayağa durub Paşanı silkeledi.
- Paşa, ne iş tulursan? A balam bele musibet olar?
Paşa böyrü üste dönüb, zandı9.
- A kişi, bu xarabada sever (ayaqyolu) var, üs
tümü niye bulayırsan?
 - Lap yaxşı eleyir. - Birinci çarpayının alt
mertebesinde yalan apşak (kameranın ağsaqqalı)
Selimxan dillendi. - Ona deyen sene deyseydi üç-
qıraqJ olmuşdun indi. E, sen bilinirsen istin taqda2
vuruf sidikliyini dağıdıflar onun?!
- Bes menim günahım nedir?
Apşak yerinin içinde eyleşdi.
- Ayıvına3 kor ol ey, bir adam da satmadı, her
şeye düzdü kişi kimi, daha senin kimi hamiyi
qoymur baqaja. Ele bilersen heç neden xabarımız
yoxdu?
...Divardaki radio Sovet ittifaqının himnini4
kameraya yayanda duslaqlar esneyib, gerneşib
gözlerini açdılar. Here öz yerini seliqeye saldı5.
Pencekde6 kürkde, paltoda yatan da vardı. Ka-
meranın sınıq7 penceresinden içeri soyuq dolurdu.
Abbas deyilen titriye-titriye demir qapının yanına
geldi, başını qaşıyıb cedvele baxdı, süpürgeni gö-
türüb kameram süpürmeye başladı. Sement8 dö-
şeme siqarel kötüyü ile dolu idi.
...Qadınların kamerasında kimi saçını da-
rıyırdı, kimi el~üzünü yuyurdu, idman eliyen, ad-
yalı paltonun üsden salıb titriyen de vardı.
Ayten vedreni9 suyla doldurub 10 litirlik çene
tökürdü.
...İzalyatorun10 heyetinde canlanma vardı. Ce-
zasını burda çeken dustaqların sol döşündeki sarı
rnüşenbeye berenin adı, familyası yazılmışdı.
Onlar yuduqları pal-paltan, melefeleri11,
balış12 üzlerini meftillerden13 asırdılar.
...Melbexde qızğın İş gedirdi14. İri qazanlarda
balanda (xörek) bişir, vedrelerde su qaynayırdı.
Dustaqlardan ikisi qara çörek doğruyurdu. Bir
nefer de zerger deqiqliyi15 ile qend16 tozu çekirdi.
Heyetin17 hasara18 yaxın hissesindeki xor-
tumlu vişka quyudan böyük çenlere su vururdu.
Xörekpaylayanlar iri qazanları el arabalarına
qoyub kameralara aparırdılar.
...Yeniyetmelerin kamerasında radio "Aman
nene zalim nene..." mahnısım oxuyurdu. Uşaqlann
heç biri yerinden durmamışdı. Nezaretçiler demir
qapılann gözcüklerinden baxıb qapını döyür, çığır-
bağır sahb "Padyom", qışqırırdılar19.
- Yatım ale, men deyende durarsuz. - Vaqif
siqaretini qullablayıb20 yumruğu ile qapını he-
deledi21.
l.üç parça 2. sorguda 3. ayıbına, suçuna 4- marşunı 5. düzeltti 6. cekette 7. kırık 8. çimento, beton 9. bir çeşit su kabı 10. koruyucu, muhafız
11 - yatak çarşafı 12. yastık 13. metal tel 14. lıaraketli hir çalışma vardı 15. hassasiyeti 16. şeker 17. avlunun 18. duvara, hapishane duvarına
19, bağırırdılar 20. yudumlayip 21. itti 22. köşede 2~i. basamak 24. tahta 25. gururla 26. zıkkımın kokusu, lanet şeyini kokusu 27. lakab
28. tarafa 29. masanın
...Abbas severi yuyub temizledi, el-üzünü
yuyub çığırdı:
- Sever!
Sever küncde22 idi, yerden iki pillekan23 qo-
yulmuşdu, yan-yövresi qurşağa qeder hörülüb su-
vanmışdı. Qapısı nazik, çürümüş faner24 idi.
Apşak şestle25 severe doğru addımladı.
Sonra Kamran severde çömbelende Rüfet ki-
minse döşeyinden bir elce xam pambiq çixardıb se-
verin böyründe yandırdı.
- İyin qabağını bundan yaxşı heç ne ala bil
mez.
Mirze dedi:
- fişi vallah o zehrimarın iyi26 pambıqdan yax-
şıdı.
Demir qapının qarmoşkası (nefeslik) açıldı, İsa
qapıya yaxınlaşib balandyordan27 qara çörekleri
aldı, plasmas qaba qend tozu tökdürdü.
- İsa, kutokun (bufete oxş.ar taxta) şefi sensen,
bax gör seher yimeyine neyimiz var, neyimiz
yoxdu?
İsa deyilen 28-30 yaşlı adam idi, qıvrımsaç. O,
kutoka göz gezdirdi.
- Şirin çay elemeye qend var, bir az pendir
qalıb, iki dene yumurtadı, bir az ağ çörey.
- Teşgil ele hamıya çatsın. Ağ çöreyi qocalara.
- Apşak elini bir-birine sürtdü.
Qapı açıldı, içeri iki nefer girdi. Biri serjant
Adil idi, o birine liliput Memmedeli deyirdiler.
Hamı ayağa qalxdı. Abbas qabağa yeridi.
- Vetendaş serjant, 27 nömreü kamerada 10
mehbus var. Dejurnu Fil Abbas.
- Özüvü çaşdırma, qarışqa olar. - Memmedeli
dillendi.
- Fili öldürdüyüne göre kliçka28 qoymuşuq
ona. - Apşak dillendi.
Adil dustaqları barmağiyla sayıb defterçesine
qeyd eledi.
Qapi arxadan bağlandı.
İki dene yumurta dustaqların arasında zerger
deqiqliyi ile bölünmüşdü. Pendir de ele.
Qedimovla Paşadan savayı29 hamisi stolun30
etrafında eyleşmişdi. İştahla yeyirdiler.
Nefeslik açılanda bu defe Abbas ayağa durdu.
Apşak dedi:
 - E fil Abbas, soruş gör kim halanda yiyijekse
götür. Yiyen yoxduya, ninersen. Balandyor her ali-
minum boşqaba iki çömçe noxudun supunu töküb
Abbasa verdi.
Qedimov supu iştahla yeyirdi.
Severden ses geldi.
- 27, 27..
Apşak dedi:
- E rüfet, bax gör kimdi.
Rüfet narazı.
- Ele her defe men götürürem, iy bir teher eli-
yir meni.
- E neşenin1 iyinnen pis ha döyül, satanda, çe
kende heç iyinnen şikayetten merdin.
- Ondan pul çıkrdi, meyxoş olurdum.
- Sel her vaxt götük getimez. Yeri gör ne de-
yiller.
Rüfet severe gctdi, çömbelib deşiyin ağzındaki
kapron tıkaca qaldiran kimi içerini iy bürüdü.
"Aüff.."
Eflan döşeyin arasından pambıq çıxardıb se-
verin böyründe yandırdı. Paşanı öskürek tutdu.
Rüfet ağzını deşiye yaxınlaşdırdi,
- İle, nedeyirsen,27dir.
- Ale, mazutuvuz (çay) yoxdu, ölürük çifirçün.
- Bir qram da yoxdu qedeş. Tapsoz2 bize de
qref (pay) gönderim. O terefden gelen ses:
- Yexçi ele, o boyda burjuyu bes nöç sax-
layursuz yanuvuzda, onun pulu yodu begem, ray-
kom aa? Birinci katib... Terbiye elüyün vetendaşi,
yexçi dögü.
Rüfet tıxacı deşiye soxdu. Kameranı tüstü bü-
rümüşdü.
Serjant Adil içeri girdi.
- Oturun, durmiyun, şair hazirsan?
Eziz telesik canlığım eynine geydi.
Oular çixdılar.
... Eziz ağaçların arasında yerleşen "Qırmızı
guşe, yazılmış qapını açıb içeri girdi. Burada heç
kes yox idi. Küncde köhne televizor dururdu. Üs-
tüne qırmızı parça çekilmiş stolun üstünde Brej-
nevin, Suslovun ve başqalarının ki tablan qo-
yulmuşdu.
Eziz ressamllıq levazımatım götürüb çıxdı.
1. afyonun, haşhaşın 2. bulsanız, bulabilirseniz 3. zorba 4. cins köpek, eğitilmiş köpek
Şekil çekmek üçün evvelceden hazırlanmış
divarın yanına geldi, asma taxtanm üstüne çıxdi.
Fırçasını yarımçıq qalmış milis şapkasının dim-
diyinde gezdirmeye başladı.
- Şair, yaradırsan yene?
Eziz aşağı baxanda Arzumanı gördü. Özünü
düzeltdi. Arzumanm elindeki zencirin bir ucu na-
taraz 3 , bedheybet avçarkanın 4 boğazına bağ-
lanım şdı.
- Salam vetendaş öper. - Eziz yazıq-yazıq dedi.
- İsdiyirsen düş aşağı seni Tarzanla tanış eli
yim.
- Uzaqdan-uzağa adam daha mehebbetli olur.
- Yaxşı, menim itimi ne vaxt çekeceksen?
- Bu iti qutarım sonra. - Eziz birden ayıldı, ele
bil durduğu yerde beli büküldü. - Vetendaş öper
üzr isdiyirem, vallah dilimnen çıxdı, birden-bire,
bir qeletdi..
- Yaxşı, yaxşı, bu defe günahından keçirem,
bir de menim itimi lehqir elesen vay halına.
Arzuman avçarkanı çekib apardı.
Eziz yuxarıdan baxıb gördü ki, inzibati ida-
relerin yerleşdiyi heyete varanok (her terefi bağlı
duslaq aparan maşın) girdi. Dustaqlar maşından
düşüb sıraya durdular. Sonra onları harasa apar-
dilar.
Eziz üzünü dönderende Qedimovu gördü. El-
leri arxasmda idi, dalda ve qabaqda kanvoy ge-
dirdi. Eziz Qedimovun dalıyca baxanda...
...Kürde gemi üzürdü. Geminin göyertesinde
adamlar yeyib-içirdiler. Qedimov başda ayaqüste
durmuşdu, elinde bade vardı, sağlıq deiyrdi.
Geminin arxa terefinde dörd adam kiminse el-
ayağmdan yapışıb Küre alırdılar...
Eziz şekil çekirdi. "Çox ezazil adam ohıb Qe-
dimov, qansız, zülümkar. Bir adamla düşnüşdü, o
adamın qanı geldi".
... - Ay Ahali bu ne zülümdü,bu işin bir axın
olmalıdı axı. Her başlangıcın bir sonu var, bu gün
evden xeber gelmelidir. Vayy, döze bilmirem daha..
Axx, hökümet, yoxsan hökümet. - Kamran içeride
var-gel eliye-eliye özüyle danışırdı. -Hökümet, sen
olsaydın men niye bu güne düşürdüm. Evde cavan
arvadım, altı ay keçmedi toyumnan, tutub saldılar
meni bura. Dörd ildi teleye düşmüş siçovul ki-
miyem. bele zülüm olmaz, bele edaletsizlik olmaz.
Yooxx, xeber çıkmalıdı bu gün!
- Ay Kamran, ay yazıx, senin basma hava ge-
lejek, üuli oluf küçelere tüşejeksen. Bes döymü e.
Adam ele bele deli olor daa. Özüyle danışa-danişa.
Kamran onu eşitmirdi.
- İndi men neyniyim ki, mene sud eliyif1 iş
kessinler. Zona yollasınlar, teki bu xarabadan
çıxım. Ne eve burax, ne de iş ver. bele zülüm olar?!
...Mirze çörekden tesbeh düzeldirdi.
...Rüfet siqaretin tütününü boşaldıb tezeden
doldururdu. Güya anaca esir2.
...Eflan yarım litirlik su parçını salafandan3
düzelldiyi meşelin4 altında tutub çifir5 qaynadırdı.
...Abbas damino falına baxırdı. ...İsa kanfet
kağızlarını pul kimi qatlıyıb sayırdı.
...Kamran yuxarıdakı çarpayıda bardaş vurub
demir barmaqcıqların arasından görünen çox-
mertebeli evlere baxırdı.
Arzuman qapıdan girende hamı ayağa sıçradı.
- O niye petux6 kimi tara7 dırmaşıb?!
- Kamran, - Apşak seslendi. - E eşitmirsen?
Kamran Arzumanı görüb telesmeden8 aşağı
düşdü.
- Ele eliyeceksiz taxdaladacam o pencereni. -
Arzuman bozardı. - Şumondu, hamı kalidora çıx-
sın, dejurnudan9 başqa!
Dustaqlar dehlize daraşdılar, apşak içride
qaldi.
Dehlizde Arzuman sıranın qabağında gezine-
gezine deyirdi:
- Bu başdan deyirem, kimin pulu var çıxartsın!
Nezaretçiler dustaqların üstünü axtanrdılar.
Gezmedikleri yer qalmadı.
-Soyundurun! - Arzuman emr eledi.
Mehbuslar telesik özleri soyunub ana-
dangelme oldular. Arzuman hedeyle^0:
- Ey katibsen, ne zibilsen, elini çek o ba-
hqçıdan!
Qedimov Paşanı buraxdı, Paşa ayaq üste sen-
deledi, yıxılmamaq üçün aşağı çömbeldi. Arzuman
bağırdı:
- Hamınız çömbelin!
Hamisi Arzumanm dedivini eledi. Arzumamn
1. yargılayıp 2. esrar sarmak 3. poşet 4.meşale 5. aşırı kaynatılarak sarhoşluk verecek derecede 6. horoz 7- tüneğe çıkıp 8. acele et-
meden 9' soyunuk olanları 10. öfkeyle, hiddetle 11. sarhoşsun 12. reis
özü de sallama oturub dustaqların altına baxdı,
- E cuhud balası, adam kimi eyil görüm, o ne
ağ sapdı sallanır dalınnan, dayan görüm bir. – Ar-
zuman ağ sapın ucundan dartıb salafana bükülü
neşe çıxartdı. - Bu nedi bele? Gör pulu hara giz-
ledib.
- Qeribedi, onu bura kim qoyub?
Arzuman özünü gülmekden zorla saxladı.
- Qalxın. Ala pulu çıxart, say.
İsa pulu salafandan çıxartdı, Arzumana verdi.
-100 manatdı.
Arzuman pulu cibine qoydu.
- Yaxşı, danışaram senle. A kişi sen niye dur-
mursan, Paşa, senle döyülem?! Piyansan11?
Kamran dedi:
-Piyan niye olur, ele döymüsen bu güne
düşüb. iyinden adamın beyni partlıyır.
Arzuman onu barmağıyla çağırdı. Arzuman el
atıb demir qapını Kamranın küreyine ele çirpdı ki,
Kamran yere serilib var gücüyle bağırdı. Onun ye-
sinden kameralardakı dustaqlar qulaqlarını qa-
pilara dayamışdılar.
Kamran yerde başı kesik toyuq kimi ça-
palayırdı. "Vayy, qoymaym, öldürecek meni bu, ay
ana, daha meni görmeyeceksen, oyy.."
Rüfet Arzumamn işaresiyle Kamranı qaldırıb
bir leher kameraya apardı.
Kamera yaman günde idi. İçeri ele bil pam-
bıqdan qar yağmışdı. Stolun üstünde bir nece
umumi defter vardı. Arzuman içeri girende ne-
zaretçi melumat verdi.
-Şairin defterleridi.
-Özü hanı?
-Heyetde şekil çekir.
Arzuman defterleri götürüb varaqladı.
-Başa salın onu, artıq-eksiy yazar, sonra özün-
den küssün!
-Bayır heyatından yazır naçennik12. - Apşak
dedi.
Arzuman iti addımlarla çıxdı.
..,Dustaqlar kameranı seliqeye salırdılar.
Kamran çarpayida zarıyırdı.
-Kamran, haran ağrıyır? - Eziz elini onun al-
nına qoydu. - Qızdırman yoxdu?
 -Arzumanın eli deyib ona. - Apşak dillendi.
Kamran zarıdı,
Noldu hekim - Üzünü Apşaka tutdu.
-Pulsuz hekim adamın üzüne de tüpürmür.
-Pul., her şeye pul. Xaraba qoydu ölkeni pul. İt
hürür pul, pişik miyolduyur, pul, pulsuz ölmek de
olmayaeaq bir azdan,
- Pulsuz kefin isdiyen qeder öle bilersen. Na-
ğarırsan, qapının zengini de gerek pulnan basasan.
- Apşak güldü.
Eziz cibindeki kağızı çixardıb zengi çaldı.
- O ne kağızdı ele?
- Heç, bir qaralama yazmışam hekime.
-Sen başın bir oxu qulaq asaq,
Eziz oxudu: - Bilirem xesten çoxdur.
Ölürem halım yoxdur.
Özünü çatdır doxdur.
Nağdi yoxdu, olacaq,
Bir defe nisiye bax.
Xeste Kamranın dilinden yazdı, şair.
- He, yaralımızın biri de artıjax. Lazımdı saa o
seri gönderesen?
-Çıxan qan damarda durmaz, Selimxan.
-A Şirvanlı balası, özün deyirdin, ne qeder bu
hükümeti, vezifeli adamları terifliyirdin hamı sen-
nen dosduydu. Onda ki, başladın demaqoqluq ele-
meye tutuf soxdular bura. Be ağlın başına gel-
medimi?
- Geldiyine göre yazmışam bunu. - Zengin
düymesini basdı.
...Gezinti meydançasının divarları sement be-
tondan idi. O sementin üstü delmedeşik ol-
duğundan qıraqdan baxanda çopur-çopur gö-
rünürdü.
Praqulka Fuad meydançaların üsdünü örten
demir torun üstü ile gezir, dustaqlara nezaret edir-
di. Belinde tapanca vardı.
Meydançanın ten ortasında yere yapişdırılmış
skamyada Paşayla Kamran eyleşmişdi, Apşak on-
lardan qıraqda üzü başqa istiqamete oturmuşdu.
Eflan onun küreyİni ovxalayırdı.
İsa üzünü güneşin zeif şualarına tutub güya
onun şefeqlerini içecekdi.
Kamran ayağa qalxdı, as taca* yeriyib divarın
I. yavaşça 2. rütbeliler 3. güzel 4. astsubay, erbaş
oyuqlarına qoyulmuş saçı çıxardıb baxdı, yerine
qoydu. Sonra o biri oyuğa baxdı. Bu saç qapqara
idi. Günün altında ele bil parıldayırdı. Kamran o
saç bükümünü iyledi, gözü doldu, saçı sığalladı,
"Nece senin saçına oxşuyur, ipekdi ele bil." - Saçı
qoxladı. "Hemin etirden, kesdirmek isdiyirdin,
qoymadım".
Apşak başını yelledi.
-Yox, daha deli olorsan, bir azdan 7 nömreli
kamenya basajaxlar seni, a bedbaxt.
Kamran ona fikir vermedi, saçı öz yerine qoydu.
Praqulka Murad göründü, apşak dedi:
-E praqulka, şair saa mektub verejek, savadın
varmı e?
-Menimki qoyunçuluqdu, keçiçilikdi.
-İndi hardan tapax saa qoyunu, keçiyi?
-Tapmağ neçün, özüüz öz eyağuvuzla gelib
çıxmısuz de.
-Vallah düz deyirsen, praqulka olanda nolar,
adam kimi dil bilersen, e şair, o yazdığını ver ona.
Eziz skamyanın üstüne çıxib kağızı Fuada
uzatdı. Fuad çömbelib götürdü Eziz dedi:
- 25 senin, qalanını getirersen.
Fuad kağızi öpüb gözünün üstüne qoydu.
Apşak soruşdu:
-E gözüne neyse sürtörsen?
-Esas gözdü, doydu, qurtardı.
-Bir ildi buradayam, hele görmemişem paqon
adamının- gözü doysun.
-Bizim gözümüzün sayı-hesabı yoxdu, ve-
tendaş mehbus. iki gözle sizin öhdenizden gelmek
olar? Yaxşı-yaman, palaji karman. - Deye-deye
Fuad ordan uzaqlaşdı.
...Eziz divara yazdığı şuarm altında Ma-
karenkonun imzasını qoyanda gördü ki, kanvoylar
qeşeng3 bir qadını getirir. Qadın onun böyründen
keçende üreyi düşdü. "Ayten, seni de tutdular?"
Eziz başı ile ona salam verdi, qız başını terpedende
kanvoy ona tepindi. Onlar uzaqlaşdılar.: "Qe-
dimov göpek oğlu hamını tutdurub basdıracaq
dama, ray onda adam qalmıyacaq".
...Rüfet celd lopabiğ starşinanın4 yanına qaçdı,
Starşinanın yanında ucaboy, enlikürek, qarasaç, bir
oğlan vardı. 32-33 yaş vermek olardı. Sifetine ele
bil gülüş şekli çekilmişdi. Rüfet melumat verdi:
 - Vetendaş starşina, kamerada 10 dene dustaq
var. Növbetçi Rüfet Neşelinski.
-Görüm eli İKİ ekini.
Rüfet siqareli ona uzatdı. Starşina siqareti iy-
ledi.
-İyi zadı yoxdu, bes o nedi, seni her defe si-
qarete neşe dolduran görürem?
-Azardı yol., bağışlayın vetendaş starşina.
Ancaq inen sene qanunla yoldaş demeliyem.
-Neye göre?
-Sudum1 olmayıb ona göre. Belke suddau bu-
raxacaqlar meni?
-Yaxşı, gijdeme, keç otur yerinde. - Starşina
elindeki pol ağacını fırlatdı. - Selimxan, qonağa
xoşgeldin ele. Kişinin çantasını alın, yer gösderin.
-Bele xoş gelif sefa getirifsen, göz üsde yeri
var.
Selimxan onun çantasını alıb stolun üsdüne
qoydu.
Starşina çıxandan sonra Apşak teze gelene
dedi:
- Menim Adım Selimxandi, iki adam öl-
dürmüşem men. Adam da deyirem, neyse..
Arvadımı, qaynanamı. Özüm bilerem neyse.
Qalanlarla özün tanış olajaxsan. o qıraxdakı zaxota
sever deyirik qulturnu. Böyük işden ötrü günde
ikije defe gelmek olar, savax tezden,, bir de axşam,
su gelende. Bu kameranın başbileni menem. Ne
derdin var maa deyejeksen. Bu men, be senin adın
noldu?
-Sahib. - O udqunub etrafına boylandı.
-Ne üsde ilişifsen?
-Maşın tekeri çıxardırdım, parpres, maq-
nitafon, aparırdım2.
-Demeli oğru uşaqsan?
-Bele çıxır de.
Kamran ikinci mertebede gözünü çox-
mertebeli evlerden yığıb Sahibe dikdi, birden...
...Kamran apşakın üstüne atılıb onu şilleliyir,
boğazından yapışıb gücü geldikçe boğur, apşakın
gözleri halqalanır, dili ağzından çıxanda Kamran
ondan el çekir...
Apşak soruşdıı:
-Boynuna alıfsan?
-Tekeri he, o birileri yox.
1. yargı 2. oto teybi çalardım 3. sıkı sıkıya tuttu
-Onu niye alırdın, döydüler?
-Yox, elimde tutmuşdular. - Birden Sahibin
halı deyişdi, pörtdü, elini stola çırpıb yerinden sıç-
radı. - Besdi, kimsen sen, müslenliqin elinnen ya-
xamı qurlarıb sene ilişdim, eclaf! - Apşakı vurmaq
isdiyende gözü çevrildi, yumruqlan düyümlendi,
qollıı-budaqlı ağaç kimi yere yıxıldi. Hamı içini
çekdi. Sahib başını çarpayının demirine, sement
döşemeye çırpanda Qedimov yaşma uymayan
celdlikle yerinden sıçradı, tez Sahibin başını qu~
caqlayıb berk-berk saxladı3. Sahib ayaqlarını yere,
Stolun demir ayaqlarına vururdu.
-Qedimov, cehennem ol ordan! - Apşak ba-
ğırdı, e qara itin qaxmarçısısan? E sennen döyem?!
Qedimov yerinden qimıldanmadı.
Apşak onlara yaxmlaşib Qedimova bir-neçe
tepik ilişdirdi, sonra Sahibi tepikledi.
Sahibin bedeni boşaldı, elleri açıldı, taqetsiz
qaldı.
Qedimov Sahibi güc-bela ile özünün yatdığı
çarpayıya uzatdı.
-Bu evi yıxılmış batırdı ki, yerini, - Mirze Sa-
hibi gösterdi.
Döşek emelli islanmışdı. Qedimov vecine de
almadı. Apşak dedi.
- Paşa kimi eleseydi bağırtın asımana ca-
lanmışdı, be indi niye danışmersan?!
Sahib gözünü açdı. Hemin gülüş üzünde idi,
O, ehmallıca durub döşeyi çevirdi, severe gedib el-
üzünü yudu, qayıtdı.
-Kimin yeridi bu?
Mirze dedi:
-Kişinin. -Qedimovu gösterdi. - O saxladı seni,
yoxsa baş-gözün dağılmışdı.
Sahib mehebbetle Qedimovu süzdü.
-Bağışla meni, kişi.
-Bağişlıyıram - deyib böyrünü tutdu.
Sahib Qedimova el uzatdı.
-Tanış olun, Sahibdi adım. - Sonra Mirzeye,
Paşaya el verdi, o birilerle tanış oldu. Kameranın
ortasında durdu. - Burda böyükden zaddan var?
Rüfet apşakı gösterdi.
-Selimxandı böyük.
Sahib el uzatdı, apşak onun elini könülsüz
tutdu. Soruşdu:
 -O çantoyundakı nedi?
-Toyuq var, kalbasa, paxlava. - Yaxınlaşıb ha-
misini stolun üstüne boşaltdi. -Gelin bura, ha-
mınız!
Mamı güldü, üçünden başqa. Apşak dillendi:
-Qedimov gelmîyejek, bildik, Paşa kişi na-
xoşdu, be saa nolııf a Kamran?
-Bax o Sahibdi nedi, o da bilir statyasını, oğ-
rudu. Onun da sudu olacaq. İş alıb canını qur-
taracaq bu xarabadan, mennen başqa. Ay Allah,
bes men neyniyim, hansı cinayeti töredim ki, mene
de bir s ta ty adan zaddan versinler çıxım cehennem
olum burdan. Vallah 4 il balaca vaxt deyil, bir igi-
din ömrüdür. Yemirem, eh! Aclıq elan edecem!
- Mütleq deli olajax bu adam burda.
İştahla yeyirdiler. Sahih Qedimovu sesledi:
-Qedimov dayı, boğazımnan getmir, gel bura.
-Nuş olsun, siz yeyin.
Eziz dedi;
-O qeder öyrenib ağzı acıya, ehtiyacı yoxdur
Şirin bacıya.
Dustaqlar birinci defe Qedimovun gü-
lümsemeyini gördüler.
Sahib yerinden durub Oedimovla Paşa üçün
pay apardı.
...Lopabığ1 starşina elinde pol ağaa içeri girdi.
Mehbuslar ayağa qalxdılar. Starşina üzünü Ezize
tutdu.
-Şair, gel düş qabağıma.
-Yatab gedir? - Kamran hesedle soruşdu.
-Yox, karsa buyuracaq. günde bir parç soyuq
su, bir elce qara çörek.
-Nağanf, hansı günahın sahibidi bizim şair? -
Apşak maraqlandı.
-Doxdura yazdığı seri karsla qiy-
metleadiribler.
İsa güya ağlamsındı.
-Fikir eleme şair, qabaqlar derinizi soyublar,
kars nedi ki.
-O zaman derilerine qiymet verirdiler, gel
görüm, vaxdım yoxdıır.
Kamran öz paltosunu ona verdi.
-Kars soyuq olan yerdi, tut bunu, geyersen.
-Sağ ol.
1. palabıyık 2. tabure 3. kilide 4. neşem kaçar 5. palavra attım
...Darısqal bir otaq idi kars. Ortadaki ketili2
kesib ele naziltmişdiler ki, adamın yanını kesirdi.
Çarpayi evezi olan taxü iri qıfılla3 divara bağ-
lamışdılar.
Ketilin üste eyleşdi, başım ovcunun içine aldı.
-Ale şair, camaat türmiye4 pul gotürüb gelir,
sen de şeir. Ha, ha, ha... Bu gece siçovullara şer zad
oxumayasan ha. Siçovul senin üçün hekim deyil.
Diri-diri udarlar seni.
-Axmaq adam, gör azadlıqda kimler yaşayır.
Ne keçib tutulmağımnan, üç ay. Ele bil üç esrdi bu-
radayam. Yazıq Kamran nece dözür, ağır işdi. Bir-
den ele lomka tutur5, deyirem anam ele burda
doğub meni. Vaxt da tısbağadı ele bil. Bayırda
olanda gülle kimi gedirdi zalim,
Of, Nuhbalayev köpekoğlu, yaman tutdu
meni. Öz maşınıyla meni yaylağa apardı, basdırdı
qoduqluğa. Qeribedir o qeder yalan yazdım, gop
eledim, apşak demiş tutmadılar, birce kelme düz
dedim, damladılar.
Lap yaxşı elediler, bele ellerinin içinden geldi.
Axır vaxtlar adımı emekdar terif ustası qoy-
muşdular. Koru ele terifleyirdim, onun gözünün
rengini, ışığını ele tesvir edirdim inanırdı ki, her
şeyi görür. Lalın ağzına dil verirdim, Güya özü
kimi natiq yoxdu. Naxırçını tövle evezine gü-
lüstana salırdım. Ele qezet olmurdu ki, Nuh-
balayevle birlikde her inekden beş, altı min litr süd
sağmayım, her doğar qoyundan üç-dörd bala al-
mıyım. Bir defe bir inekden üç bala yazmışdım ele
de getdi qezetde.
Ancaq o yaylaq neydi ilahi...
...Hele de havası başımnan getmiyib, suyunun
tamı damağımda qalıb.
...Güllü, çiçekli yaylaqda çadırlar qurulmuşdu.
Qoyun, quzu çadırlardan xeyli aralı, yamaçlara se-
pelenib otlayırdılar.
...Bir terefde toğlular kesilirdi.
...O biri yanda et doğranırdı...
...İri qazanlar ocaqların üste qaynayırdılar.
...Kabab bişirenler de vardı.
Hekimler ağ xalatlarda çobanların özlerini,
arvad-uşaqlarını müayine edirdiler. Qan tezyiqini
ölçdürenler de vardı.
...Beş-altı avtodükan yanbayana durub ço-
banlara pal-parça, istekan-nelbeki, termos ve başqa
avadanlıqlar satırdılar.
...Dellekler1 çobanların başını, üzünü qır-
xırdılar.
...Aşıqlar, zurnacılar da öz işi er ind yediler. Bö-
yükler, uşaqlar göy çemende el-qol ata-ata reqs
edirdiler. Nuhbalayevle qonşu rayonun birinci ka-
tibi Qedimov da reqs eliyenlerin arasındaydı.
Ezizi de reqse devet elediler.
Eziz hiss elemişdi ki, bayaqdan onu qara saq-
qalli bir çoban qaralayıb. Hara getse onu pusur.
...Eziz can defterçesine qeydler edirdi, ço-
banlara, leserrüfat müdirlerine yanaşıb neşe ya-
zırdı.
Avtodükanların sürücüsünden, hekimnen, zo-
otexnikden müsabibe götürürdü. O saqqallı çoban
Ezizi gözden qoymurdu.
Çoban bayramı qurlarandan sonra bere öz gel-
diyi maşına minib arana2 doğru lıereket eledi,
Nuhbalayevin maşını da hazır idi. Eziz o maşına
doğru gedende arxadan kimse onu sesledi.
-Baci oğli, eyaq saxla görim bir.
-Meni deyirsiz?
-Beli seni. - Çoban yaxına geldi. - Yeqin te-
rifliyeceysen bizi hemişeki kimi.
-Elbetde, gözel bîr repartaj yazacam. Her qo-
yunnan üç, dörd quzu almaq zarafat iş deyİl.
- Hamsi yalandı burun. - Çoban gözünü qıydı. -
İlde bir kere gelib özünü terifledecey Nuhbalayev,
yeni men de varanı. Kişinin oğlu güya bize bayram
keçirir. Günümüz, güzaranımız var bizim? İtin gü-
nünde yaşüyürük. Heç bir şeraitimiz yox. Aylarla
bedenimize su deymir. Sen de gelib bap-gop ya-
zaceysen. Bir qoyunnan üç bala. Birin ala bilsek
böyüy şeydi. O hekim dedüyün var ey, ilde bir
kere üzünü görmürüy. Saç-saqqalımıza da bay-
ramnan-bayrama deyir ülgüc. Budey ala, qesden
qırxdırmadım saqqalımı, men yas saxlayıram Nuh-
balayevin keçirdiyi bayrama. Yalanpuş bayrama.
Eşidmişdiy yalan eyaq açar yerimez, encaq seni ki-
miler eyaq açdırır da, yeridir de. Sözüm bıydi sene,
gede bilersen, xozeyinler3 gözliyir maşında.
Eziz iti4 addımlarla ondan uzaqlaşdı.
"Niva"nın qabaq oturacağında Eyleşdi. Birinci
katiblerin ikisi de arxadaydılar. Nuhbalayev ağzını
yaya-yaya soruşdu:
1. berberler 2- ovaya 3. sahipler, efendiler 4. sert 5. cimri 6. mahcup etmek, utandırmak
-Ne deyirdi e o demaqoq köpekoğlu?!
-Deyirdi çoban bayrama zad hamisi gopdur.
Güya sen bunların hamısın özünü göze soxmaq
üçün eliyirsen.
-Ne başı ezilesi köpekoğludu bilirsen? Ala, bu
menim yaxşılığım, bu da onun sözü.
Qedimov dedi:
-Günah senin özündedir, ne bayram ke-
çirderem, ne de söyüş yiyesi ollamv Miri defe de-
mişem sene, müselmana yaxşılıq yoxdu, illah da
bu qara millete. Budey ha, Eziz allah şahididi. Zo-
namızın müxbiri deyilsen balam? Ömründe sene
demişem meni rayonumnan bir şey yaz? Heç bay-
ram keçirdiyimi görmürsen?
Eziz dedi:
-Niye, ilde bir defe mehsul bayramı ke-
çirtmirsiz gemide? Ele orda da öhdelik gö-
türmürsüz?
-Gemide? - Nuhbalayev teecüblendi. - Bes
meni niye çağırmırsan e? Sen ölmüyesen adamlar
beledi de. Havax elemişem qonşu rayonların aktivi
başda oluf. E Qedimov, sen canın, o gemi meselesi
nedi?
-Eşşi heç ne. Siz quruda keçirmirsiz, biz de
Kürde kef çekirik, ilde bir defe.
Nuhbalayev soruşdu:
-E, jurnalist, men ölüm, bu sene herden baxim-
görüm eliyir?
-Özünnen soruş.
Qedimov dedi:
-Bizim dostluğumuz temiz dostluqdu.
Nuhbalayev güldü.
-Men bilmirem, tanımıram bunu, simicin5 bi-
ridi. - Deyib cibinden bir dene konvert çıxardi,
Ezize uzatdı. -Tut görüm e.
-Eşi ne xecalet verirsen6 bize yene?
-Dayut biri, biyut beqi.
Eziz konverti cibine qoydu.
Maşın sert enişe buruldu...
...Eziz karsda üç addım o yana, üç addım bu
yana var-gel edirdi.
O çoban bayramırman bir ay keçmedi tutdular
meni, Eh, günah özümdedi, neyniyirdim o saqqallı
çobanın dediklerini nöqte vergülüne qeder re-
partajın axırına köçürdüb?
 Eziz ketilin üste oturub demir barmaqaqların
arasından süzülen alaqaranlığa baxirdı. Hemişe
axşam düşende özünün tutulma anı gelib gözünün
qabağında dayanırdı...
...Ağaçların altındaki stolun etrafında beş
adam eyleşmîşdi. Lezzetle yeyib, içirdiler. Birden
ele bil tufan qopdu. O stolu arxadan ve qarşıdan
mühasireye aldılar. Ezizin qollarından yapişdılar.
Eziz müqavimet gösterdi. Onu yere yıxdılar, ele
elediler ki, o beş adamın heç biri eyleşdikleri yer-
den Ezizi göre bilmesinler. Mülki paltarda olan
hemin adamlardan biri Ezizin cibine neşe qoyub çı-
xartdı. Elini göye qaldırdi. Hamı sakitleşdi. Ezizi
yerden qaldırdılar tapan adam elindeki kağızı açıb
pulları çıxartdı, stolun üstünde saymağa başladı...
...Ezizi maşına mindirib apardılar.
1. fırlattı
...Qapının nefesliyi açıldı, kimse dedi;
-Şair, ayaqyolunun sol beynindeki deşikde
haçar var, götür onu divardakı qıfılı aç, uzan taxtın
üstünde baybay.Adboy!
Taxt ketilin üstüne düşüb taqqıldadı. Eziz tax-
tın üstüne uzandı,
-Ayy, lezzet eliyir - gözünü yumdu, gördü ki,
başının üstündeki divarda donuzanqurdu boyda
qara tarakanlar ele bil sapa düzülübler.
Taxtm altında siçovulların sesi bir-birine qa-
rışmışdı.
...Eziz sinesine hoppanan siçovulu tutub boğ-
mağa başladı. Heyvanın sesi kameram başına gö-
türdü, sonra sesi zeifledi, susdu. Eziz siçovulun le-
şini severin böyrüne tulladı1...