GLOBALIZMI N DITT E SOTME Fillimi i mijvjearit ka vn n dukje para nesh shum sfida, probleme dhe shtje, ndikimi i t cilave

duket sikur pr nga natyra del jasht dimensionit t mjedisit q duket se i shkakton duke marr nj pamje globale. Nder keto sfida mund t prmendim: globalizimin e ekonomis, rritjen e pabarazis ekonomike ndrmjet vendeve t ndryshme, pabarazit n shprndarjen dhe shfrytezimin e burimeve t informacionit dhe teknologjis, rritjen e kontrollit t qeverive n jetn e njerzve, rritjen e konsumit, konfliktet kombtare dhe rajonale pr arsye fetare, etnike, ideologjike e racore, rnien e efektshmris politike etj. Zgjidhja e t tilla problemeve nuk mund t bhet vetm n nivel kombtar ose lokal por zgjidhje t tilla mund t vijn si rrjedhoj e mendimit, veprimit dhe bashkrendimit t t gjith qytetarve n bashksi, qytet apo dhe n rajonin ku ata jetojn. Ekzistojn disa prirje globale q ndikojn n jetn e qytetarve t cilat mund t grupohen n katr drejtime kryesore: 1. Ekonomia globale 2. Teknologjia dhe komunikimi 3. Popullsia dhe mjedisi 4. Lvizja globale EKONOMIA GLOBALE Globalizimi i ekonomis sht nj realitet I padiskutueshm. N kt drejtim detyra kryesore e qeverive t do kombi do t jet t prballoj trysnin q on n nnshtrimin e ekonomis kombtare n at botrore. Sot jetojm n nj periudh q do t oj n ndryshimin e ekonomis dhe politiks n vitet e ardhshme. Nuk do t ket m prodhime t cilat do t mbajn vuln e vendit n t cilin ato prodhohen, nuk do t ket m korporata ose industri kombtare, ekonomia kombtare nuk do t ekzistoj ose t paktn jo n prmasat dhe n kuptimin q ajo shihet sot. Megjithat edhe sot shum produkte mbajn vuln C. E (Komuniteti Europian ). Kufijt kombtar do t humbasin vlern e tyre n kuptimin ekonomik, gjeografik kurse njerezit do t jen t vetmit q do t mbeten brenda kufijve t cilt do t priren m teper kah interesave t tyre duke u larguar kshtu nga besnikria kombtare. Krijimi i ekonomis globale mund t sjelli m shum pasuri pr t aftt dhe varfri dhe shkatrrim pr t paaftt, kjo do t sillte uljen e nivelit t jetess n bot. TEKNOLOGJIA DHE KOMUNIKIMI Zhvillimi i shpejt n fushn e teknologjis solli dhe zhvillim n mjetet e komunikimit i cili sht nj nga komoditetet m t mdha n ditt e sotme. Ai sht njkohsisht pasuri, rrezik dhe pushtet, sht vlera kryesore n ekonomi e cila on n nj shprhapje edhe m t madhe t ekonomis dhe vlerave q ajo ka. N ditt tona pasuria m e madhe nnkupton gjithnj e m shum t drejtn pr zotrimin e informacionit. Diferencimi global q ekziston sot midis atyre q zotrojn mundsin t shfrytzojn informacionin dhe atyre q nuk e kan kt mundsi po bhet gjithmon e

m i madh. shtja e s drejts s informacionit do t oj n rritjen e t mirave dhe pasurive materiale. POPULLSIA DHE MJEDISI Me rritjen e numrit t popullsis s globit, do dit jan rritur presionet ndaj mjedisit. Problemet me t cilat prballet mjedisi si rrjedhoj e rritjes s shpejt t popullsis jan: prishja dhe shkretimi i tokave t punueshme, zvogelimi i burimeve ujore, ndotja globale, erozioni, shkatrrimi i pyjeve, humbja e biodiversitetit, reduktimi i ozonit etj. Zhvillimi dhe zhvendosjet e popullsis do t ndikojn duke pasur nj efekt t pallogaritshm n standartin botror, n mjedis dhe n sjelljen e njerzve ndaj njri-tjetrit. Rritja m e madhe e popullsis n vitet n vazhdim do t vij kryesisht nga vendet e paindustrializuara gj, q do t oj dhe n rritjen e presionit q ushtron migrimi i popullsis. Popullsia e ktyre zonave do t priret t leviz drejt zonave t pasura pr t prballuar jetesn. Mund t themi se vetm me zhdukjen e varfris s skajshme, prmirsimit t shndetsis, arsimit, t ngritjes s statusit t grave ather do t mund t pretendojm pr uljen e rritmit t shtimit t popullsis dhe si rrjedhoj dhe lvizjes s saj. LVIZJA GLOBALE Gjat ktij shekulli u rrit pa mas numri i njerzve t cilt lvizin nga nj vend n tjetrin duke ndryshuar perberjen etnike t do vendi. Kjo dukuri i detyron dhe shton prpjekjet e grupeve pr ruajtjen e identitetit t tyre duke sfiduar politikat e ndryshme t vendeve n t cilat vendosen nprmjet ndryshimeve kulturore. N pamje t par duket sikur procesi i globalizimit do t oj n uljen e prpjekjeve t njerzve pr ruajtjen e identitetit t tyre t ndryshm nga ai i t tjerve, por duket sikur globalizimi u ofron m shum mundsi minoriteteve pr ruajtjen e identitetit t tyre dhe jets n grup. Ai ka br q shteti homogjen nga pikpamja kulturore dhe n t njjtn koh ka detyruar q do vend t jet me i hapur dhe m i prirur ndaj pluralizmit dhe diversitetit kulturor. Pr shkak t ktyre arsyeve ndaj globalizimit shtrohen dhe nj sr kritikash duke vn n dyshim thelbin dhe shkalln e ndikimit t tij n prgjithsi dhe n do vend n veanti. Ku mund t prmendim: Globalizimi sht pjese e kapitalizmit ose imperializmit botror dhe si i till mbart dhe pasojat e tij. Globalizimi ka pasoja t ndryshme, shpesh t padrejta pasi prodhon fitues dhe t humbur, keta t fundit kryesisht n radht e t varfrve. Globalizmi fsheh prgjegjshmrin dhe transparencn pasi veshtireson identifikimin e atyre q jan prgjegjs pr dukuri q ndikojn n mbar botn. Globalizmi n shum raste rrit kontradiktat madje n nj pjes t mir t rasteve nxit procesin e kundrt - antiglogalizimin. Megjithat, pavarsisht nga ndikimet e rrjedhojat kontradiktore t procesit t globalizmit mendoj se ky proces sht nj realitet global q modelon dhe do t modeloj botn n shekullin e ri.

TIPARET E QYTETARIT T SOTM GLOBAL Termi qytetar ka psuar ndryshime n prmbajtjen e tij n koh dhe n hapsir, ndryshime kto q e prgatisin qytetarin t veproj n nj mjedis shum prmasor.Qytetart global ndryshojn nga njerzit e zakonshm n nj sr faktorsh ndr t cilt mund t theksojm: 1.ndjenja e identitetit 2.shkalla e gzimit t t drejtave 3.shkalla e prmbushjes s detyrimeve q burojn nga t drejtat 4.shkalla e interesit dhe e prfshirjes n shtjet shoqerore 5.shkalla e pranimit t vlerave shoqrore baz.

PROBLEMET GLOBALE Globalizmi na prek t gjithve n mnyr t drejtprdrejt. Prve prfitimeve q sjell dukuria e globalizimit nuk mund t lm pa prmendur dhe problemet e shkaktuara nga kjo dukuri. Probleme t tilla t shkaktuara nga globalizmi hasen n shum fusha si: n ekonomi, mjedis, papunsi, tranzicion, emigracion, trafikimin e qnieve njerzore, drogn, krimin e organizuar etj. Disa prej shqetesimeve mjedisore globale jane: o Ndotja e burimeve natyrore ( uji, ajri, toka ) o Shiu acid o Efekti greenhouse o Dmtimi i shtress s ozonit, hollimi i saj o Industria nukleare o Telefonia celulare ( rrezatimi ne radiofrekuence ) Papunsia sht nj tjetr problem global.I papun quhet ai individ q ka mosh ligjore pr pun, q shkon n zyren e punsimit dhe sht n kerkim t nj pun. Me zhvillimin e globalizimit rnia e nivelit t punsimit vihet re si n sektorin publik dhe n at privat. Papunsia vjen si pasoj e zhvillimit teknologjik si dhe si pasoj e kompjuterizimit dhe mekanizimit t shum sektorve. Vihet re se korporatat jan t priura pr arsye tregtare dhe prfitimi q t punsojn njerz t arsimuar dhe t specializuar n filialet e tyre n vendet n t cilat ato ushtrojn aktivitetin. Ky fenomen bn q numri i t punsuarve n to t mos prfshij at shtres t shoqris q e ka t domosdoshme nj pag duke mos ndikuar n rehabilitimin e vendeve t bots s tret. Emigracioni sht nj tjetr dukuri problematike e cila i bashkangjitet dukuris s globalizimit. Njerz t moshave t ndryshme, por m s shumti mosha vitale dhe e aft per pun 18-50 vjec, emigron nga vendet e varfra drejt vendeve t pasura, kryesisht atyre perendimore. Emigracioni ndikon pozitivisht n vendet pritse t emigrantve pasi rrit krahun e puns por gjithashtu rrit problemet q vijn nga moslegalizimi i tyre. Emigracioni sjell edhe pasoja sociale si: ndarjen e familjeve, rreziqet e jetess ilegale,

puns s zez, reduktimit t standartit t jetess etj. Trafikimi i qnieve njerzore mund t cilesohet si skllavria e kohve moderne. Trafikimi sht nj form e kulluar skllavrie dhe pune t detyruar, abuzim i pushtetit t m t fortit ndaj m t dobtit, gjndje ku nj person a nje grup personash kontrollojn veprimtarine e nj personi tjetr me qllime prfitimi dhe q funksionon duke prdorur mashtrimin, forcn ose rrmbimin e personit.1 Trafikantt dhe viktimat e tyre kan shprndarje gjeografike n t gjith botn. Shkaqet e trafikut lidhen me faktort: Ekonomika e dobt Sociale ( divorcet, dhuna n familje,levizja e lir ) Politike Fundi i shekullit t XX-t dhe fillimi i shekullit t XXI-t prezanton nj form t re t skllavris njerzore at t trafikimit t tyre. Ky fenomen sht i pranishm si n vendet e zhvilluara ashtu dhe n vendet e varfra dhe ato n tranzicion. Ky shqetsim u b objekt i konferencs s 12-15 dhjetorit 2000 n Palermo t Italis ku u nenshkrua Konventa e Kombeve t Bashkuara kundr krimit t organizuar. Trafiku i njerzve pr qllime prostitucioni dhe pune t detyruar prbn nj nga fushat me zhvillim m t shpejt t vaprimtarive kriminale ndrkombtare. Trafikimi i grave dhe fmijve sht nj nga veprimtarit m cnjerzore t ktij lloj krimi. Faktort nxits t ktij trafiku jan: statusi i nnshtruar i grave, fitimet e mdha q sjell ky trafik, politikat e dobta, ligjet e dobta dhe jo t plota.

Kriza ekonomike dhe fundi i neoliberalizimit global

Domosdoshmria e ndryshimeve t karakterit globalizues po bhet gjithnj e m shum shtje prioritare pr t gjitha shtetet e fuqishme t bots.Ato n kt koh t krizs ekonomike t vetmen rrugdalje po e shohin, humanizimin e proceseve globalizuese, prmes mekanizmave shtetror, implementimin e rregullatorve shtetror, si n nivel nacional poashtu edhe n nivel mbinacianal.Pra prmes mbikqyrjes dhe kontrollit demokratik , me t vetmin qllim q ky proces objektiv q po i ndodhe njerzimit ti prshtatet nevojave qytetruese . Globalizimi sht proces i gjendjes aktuale n t ciln gjendet bota jon sot. Kemi t bjm me nj epok t re e cila ende nuk sht rirenditur , q ka shnuar fundin e rendit t vjetr botror t njohur tani m. N t cilin akteret kryesore t marrdhnieve ndrkombtare kan qen shtetet nacionale, n krye me superfuqit botrore t cilat e kan prcaktuar drejtimin e zhvillimit botror. Me fjal t tjera globalizmi simbolizon epokn e krijimit t bots s re e cila sht ende e pa definuar(1).Ky proces ka filluar para 20 vjetve dhe sht emruar si Rendi i Ri Global i cili ka vepruar si super kapitalizem financiar apo fundamentalizem i tregut. Pr kt arsye ekzistojn mjaft kundrthnie rreth definimit t globalizmit si proces

objektiv i cili e ka prfshi njerzimin. Pr derisa disa e identifikojn me zhvillimin, prosperitetin dhe paqen, t tjert e prjetojn si ngecje, katastrof dhe shkatrrim. Ajo e cila sht e prbashkt dhe e pa kontestuar n t gjitha definimet sht qndrimi q globalizimi sht proces ekonomik, shoqror, politik dhe kulturor, veprimet e t cilit i kalojn kufijt e shteteve nacionale. Pra globalizimi sht proces i ndrlikuar dhe kundrthns i ndrtimit t bots n trsi dhe ka t bj me: 1. bashkimin ekonomik t tregut n bot t uniformuar me format e prodhimit dhe konsumit, 2. bashkimi demokratik i bots mbi bazat e ekzistimit t interesave pr njerzimin, siq jan barazia, mbrojtja e t drejtave njerzore, sundimi i ligjit, pluralizmi, paqja dhe siguria, dhe 3. bashkimi moral i bots rreth disa vlerave qendrore humanitare t domosdoshme pr zhvillimin e qndrueshm ekonomik t njerzimit. Cilat jan ant pozitive t globalizimit t cilat askush nuk mund ti mohon Proceset globalizuese t ekonomis s tregut dhe efektet mund ti njohim n t gjitha aspektet e jets son t prditshme n rrethinn ton t afrt nga uniformimi i prodhimeve t njjta t konsumit t prgjithshm (mallrat ushqimore dhe teknika, t gjitha mund t blihen n supermarkete, pra n nj vend, pa shkuar jasht vendi). M tutje zhvillimi i teknologjis s lart informative e ka shndrruar botn n fshat global, prmes internetit, kanaleve globale televizive si sht CNN-i, telefonia mobile t ciln sot e shfrytzojn edhe fmija. Pra n do moment jan t pranishme lidhjet me t gjith dhe informatat pr gjithka q na intereson dhe na rrethon. Proceset globalizuese i shohim edhe n qarkullimin e pakufizuar t transakcioneve ekonomike dhe financiare n bursa, q ka t bj me pronn transnacionale t kapitalit, fabrikave, ndrmarrjeve, t cilat e kan prfshi do cep t planeti ton. Konkretisht kriza ekonomike globale e tanishme, rrjedhat e t cils kan filluar nga SHBA-t, brenda nats e kan prfshi botn. Krejt kjo n mnyr t dhimbshme po e pasqyron faktin se sa proceset globalizuese e kan pushtuar botn. Pjest pozitive t globalzimit askush nuk mund t mohon: zhvillimi i shpejt i teknologjis s lart, largimi i barrierave doganore, zhvillimi i komunikimit botror, krejt kjo n nivel global mjaft e ka ngrit standardin mesatar t jets; standardin personal dhe publik, kjo mund t shihet edhe nga t dhnat ekzakte si jan: shfrytzimi dhe rritja enorme e shpenzimit t energjis elektrike, automobilave, radio televizionit, telefonit dhe mjeteve tjera teknike pr krye t nj banori n bot. Mandej shekulli mesatar i jets s njerzve po thuaj se sht br dy her m i gjat, kryesisht kjo vlen pr vendet e pa zhvilluara (2). N mnyr dramatike sht prhap demokracia n bot, jan rrit t drejtat njerzore, racore, gjinore dhe sht zvogluar puna e fmijve. sht shnuar rritje e konsiderueshme botrore e atyre q din shkrim lexim dhe kemi rnje globale t uris.

Cilat jan ant negative t globalizimit, n t cilat po bazohen antiglobalistt Mirpo, mjaft shum po shprehen dhe po bien n sy ant negative dhe pasojat e globalizimit. Kundrshtart e globalizimit, t ashtuquajturit anti-globalist po i mohojn disa nga t arriturat dhe prparsit e globalizimit t lart cekura. Ata pohojn se varfria globale po rritet dhe nuk po zvoglohet, po rritet jazi n mes t pasurve dhe t varfrve. Kjo po argumentohet me shprndarje t pa barabart t pasuris botrore. M t pasurit 20% t popullats botrore posedojn 82.7%, t pasuris s gjithmbarshme t bots. Kurse me t varfrit 20% vetm 1.2%. Sipas nobelistit Paul Krugman edhe n SHBA, pabarazit jan m t mdha se sa gjat Krizs ekonomike botrore t viteve 1929 1933-t, edhe pse pasuria dhe efikasiteti i ekonomis amerikane n mnyre t fuqishme sht rrit. N periudhn e viteve 1970 2007t vetm 0.1% e m t pasurve i kan gjashtfishuar t ardhurat e tyre, kurse paga mesatare ka qen 12% m vogl.(3) Kurse industrializimi global dhe ndotja e ambientit ka pr pasoj nxemjen globale e cila po ndikon n shkrirjen e akullnajave n Polin e Veriut dhe t Jugut. Ndryshimet tjera negative globale klimatike, si sht dmtimi i mbshtjellsit t Ozonit, shkatrrimi i pyjeve, zhdukja e shum bimve dhe llojeve t kafshve. N rritje sht gjithashtu krimi i organizuar global: kartelet e drogs, mafia, tregtia me drog, me njerz dhe me arm. Bots po i kanoset rreziku edhe nga terrorizmi global, jo shum larg kto grupe spari kan vepruar kryesisht n vendet e tyre si ishin Brigadat e kuqe n Itali dhe Frakcionet e armats s kuq n Gjermani. Mirpo sot Al Kaida po sulmon n tr botn: prej SHBA-ve dhe Evrops e gjer n Irak, Pakistan, Filipine duke prfshi ktu sulmin e fundit n Indi n qytetin Mumbai. Njri nga faktort kryesor negativ t procesit globalizues sht dobsimi dhe mos ekzistimi i mbikqyrjes shtetrore demokratike n rrafshin e globalizimit ekonomik. Ku drejt pr drejt kemi pr pasoj dobsimin e ndikimit shtetror n transaksionet financiare transkufitare. Pa mundsia e mbikqyrjes publike t kompanive transnacionale mundson ikjen e kapitalit n t ashtuquajturat vendet t parajss tatimore si jan vendet ekzotike si Ujdhesat Kajmone, si dhe parajsave tatimore evropiane (Monaco, Lihtenshtajni, Luxemburgu), ku paguhet tatimi minimal. Kto vende jan br kaher uaza financiare pr pastrimin e parave q vijn nga bota e krimit t organizuar. Kurse prodhimtaria industriale shum shpejt dhe n mnyr masive po shprngulet nga Perndimi n Lindje pr shkak t mditjeve shum t ulta t puns, me kushte mizerje t puns dhe atyre ekologjike. Krejt kjo ka shkaktuar zvoglimin e shpenzimeve t prodhimit pr kompanit transnacionale. Ekonomia kineze sht prfituesi m i madh i globalizimit dhe ilustrimi m i mir i anve pozitive dhe negative t procesit globalizues. Si prodhuesja kryesore e prodhimeve

industriale botrore Kina po arrin profite enorme dhe suficit tregtar t lart e cila po shprehet n rritjen e standardit jetsor t banorve t saj. N ann tjetr, n nj provinc kineze t vogl dhe t padukshme banort po vdesin masovikisht nga smundjet e kancerit si pasoj e ndotjes s ambientit nga industria e ndotur e cila funksionon pa asnj mbrojtje ekologjike. N ka bazohet doktrina e neoliberale e libertarianizmit ekonomik global Doktrina e neoliberalizmit ekonomik si baz ideologjike e globalizmit neoloberal sht ndrtuar n parimet e shtetit minimal dhe t liris s pakufizuar t s drejts private t prons. Neoliberalizmi sipas ktij kuptimi sht i afrt me teorin filozofike, politike dhe ekonomike t njohur tani m nga shum autor si LIBERTARIANIZM. Libertarianizmi sht form e njanshme ekstreme e liberalizmit ekonomik. Libertarianizmi mbshtetet dhe angazhohet pr lirin absolute dhe autonomin e tregut t pakontrolluar, pronn private, pavarsin e skajshme t individt, qeverisjen ligjore, t mbshtetur vetm n kornizat e shtetit minimal. Funksioni i t cilit sht t garanton marrdhnie fer pr lirin e pa kufizuar t tregut(4). Nga kjo libertarianizmi fuqishm mohon far do forme t mbikqyrjes shtetrore. Bazohet n besimin se konkurrenca e tregut sht vetrregullator i cili shpije n prparim njerzimin dhe lirin e gjithmbarshme t tij. Nga kjo doktrina neoliberale e libertarianizmit angazhohet pr ndrprerjen e mbikqyrjes shtetrore tejkufitare t qarkullimit t prons, kapitalit, mallit dhe shrbimeve. Gjithashtu e kundrshton kontrollin shtetror t mimeve, mditjeve dhe transaksioneve tregtare. M tutje krkon privatizimin e gjithmbarshm t ekonomis kryesisht prodhimtaris s mallrave dhe shrbimeve, si dhe zvoglimin e garancioneve t sigurimeve sociale shtetrore pr puntor, siq jan pagat minimale, kushtet e puns dhe ato ekologjike, siguria e vendeve t puns !? Shkurt thn libertarianizmi neoliberal e mohon strategjin shtetrore t zhvillimit ekonomik e cila ka dominuar n periudhn e para globalizmit. Ideologjia e globalizmit neoliberal (libertarianizmi) mbshtet n de rregullimin largimin e normave juridike dhe t mbikqyrjes demokratike t shtetit. Sipas ksaj rrug tjetr nuk egziston, dora e msheft e tregut i zgjidh t gjitha problemet, largimi i normave morale, greed is good, sepse pasioni e nxit ambicjen dhe inovacionin!?(5) Pse intervencionizmi shtetror shkatoi fundin e kapitalizmit neoliberal N perndimin e zhvilluar ka ndodh ndryshimi i sistemit kapitalist nga kapitalizmi industrial i cili i ka promovuar interesin e puns dhe kapitalit, (Fordizimi postfordizimi

 transferi i prodhimtaris dhe papunsia) i cili tani ka kaluar n superkapitalizm financiar ku dominon paraja mbi njerzit dhe resurset.Kjo sht periudha e kapitlaizmit neoliberal apo e fundmentalizmit t tregut global. Neoliberalizmit ekonomik global i ka ndodh ideolotarija e paras e cila i ka ndrpre lidhjet organike me punn. Pra e ashtu quajtura Roletekonomia bazohet n paran e lir, kredi dhe borxhe. Kjo ka shkaktur q derivatet (produktet) financiare 11 her ta tejkalojn ekonomin reale (prodhimtarin) globale. Njiherit kjo sht br gjeneratori kryesor i Krizes s tanishme ekonimike globale.Sistemit financiar global i kan ndodh piramidat financiare(6). Prandaj, manifestimin e krizs ekonomike globale e kan shkaktuar borxhet e mdha publike dhe private, gjegjsisht rritja enorme e ekonomis n kmb t brishta t huazimeve kreditore. Jo transparenca kreditore dhe borxhet e bankave, me an t paketave financiare bankat dhe fondet financiare i kan shitur njra tjetrs borgjet e kqija n at mas, sa q n fund tani m, nuk po dihet kush kujt dhe sa i ka borxh. Mandej n tr kt shtrohet pyetja sa vlejn kto banka dhe ndrmarrje q i kan kapluar borgjet enorme. Si rezultat i ksaj tani sht shkaktuar mos besimi i prgjithshm n bursat ndrkombtare, ku si pasoj kemi ngrirjen e kredive dhe t huadhnieve. Kjo epoks s globalizimit i ka shkaktuar prhapjen globale t krizs me shpejtsi t cunamit. Q po prcillet me rnien drastike t aktivitetit ekonomik (rnia e rritjes ekonomike, rnia investimeve dhe e eksportit, rnja e prodhimtaris, rritja e papunsis). Me nj fjal ekonomia globale sht duke prjetuar recesionin e papar gjer me tani, prmasat e t cilit, disa analist thon se ky recesion sht m i rnd se n Krizn botrore t viteve 1929 1933-t. N kto rrethana intervencionizimi shtetror ishte m se i domosdoshm, tr kjo po rezulton me fundin e kapitalizmit neoliberal (lisser faire) dhe kthimin e shtetit n rolin garantuesit t drejtsis, besimit dhe mbrojtsin e qytetarve. Kthimin n kenzianizm shtetror pjesa drmuese e shteteve m t zhvilluara n kt fillim viti po e marrin si shtje t kryer (SHBA, Gjermani, Anglia, Japonia, Franca etj.) Me qllim q ti shmangen t keqs m t madhe, kolapsit total t sistemit ekonomik shtetror dhe sisitemit finaciar global . Shetet me parat e tatim paguesve po shptojn interesin privat t kompanive, bankave dhe po i prmirsojn gabimet e menaxherve financiar. T cilt n vend se t jen prgjegjs, ata po shprblehen me t ardhura skandaloze t larta dhe me pagesa tjera prcjellse. Prandej sht br nevoj e domosdoshme mbikqyrja shtetrore demokratike e transformimit t globalizmit ndr territorial dhe mbi nacional, pr t ciln q nj koh t gjat kan folur kritikuesit e globalizmit aktual. Kjo u shpreh edhe n dy konferencat e mbajtura mbrenda muajve t kaluar t G 20-t, vendeve m t fuqishme ekonomike n bot. Qllimi i tyre ishte q t mirren masat e domosdoshme pr ndalimin e pasojave t krizes ekonomike globale. Theks i vecant ju

kushtua disciplines finaciare prmes rregulatorve nacional dhe atyre global. U krkua gjithastu reformimi i domosdoshm i sistemi financiar global dhe institucioneve finanaciare ndrkombtare(7). Njiherit u potencua se ky Rend i ri global q ka funkcioniuar pr 20 vjett e kaluara, duhet t ndryshoj. Pse mbikqyrja demokratike e social - liberalizmit siguron humanizimin e globalizimit Si pr teorin ashtu edhe pr praktikn e globalizmit neoliberal, kritikuesit m t dalluar jan: Jan Art Scholte, Ulrich Beck, mandej ekonomistt nobelist Joseph Stiglitz, Paul Krugman, James Tobin (tatimi i Tobinit). Mandej filozoft e njohur: Jangoman Houchler, dhe Hans Kunge teolog. Nj koh t gjat kta jan angazhuar pr reforma demokratike t globalizimit, t cilat jo vetm se jan t mundshme por jan edhe leht t realizueshme. Sipas tyre globalizimi nuk sht fatkeqsi elementare natyrore para se cils njerzit jan t pafuqishm, ky proces duhet dhe mund t kontrollohet. Qysh para 10 vjetve Kunge ka trhequr vrejtjen, q globalizimi duhet t vihet nn mbikqyrjen demokratike. Sepse zhvillimi i tij i pakontrolluar i udhhequr me interesa egoiste t kapitalit transnacional hert a von do t shpien botn n kriz t madhe ekonomike. Gjegjsisht do vij gjer te thyerja e sistemit ekonomik botror, ather ndryshimet do t jen t domosdoshme por t vonuara. Kurse gjithher sht mir q reformat t jetsohen prpara, se sa pas krizs dhe thyerjes ekonomike. Aktualiteti i krizs ekonomike globale e cila sa vjen e thellohet n mnyr t dhimbshme po e vrteton diagnozn e Hans Kunges dhe t shum kritikuesve t neoliberalizmit global. Kunge ka ofruar terapin e kornizs etike t demokracis globale t themeluar n etikn botrore, gjegjsisht koncenzuesi pr t drejtat universale dhe prgjegjsit njerzore. Kushtet humane t tij pr globalizimin jan: mbikqyrja e politiks mbi ekonomin, mandej mbikqyrja etike mbi politikn dhe ekonomin. Pra sht e nevojshme t rivhet sistemi i obligueshm i qeverisjes botrore (jo i qeveris botrore), nj form e caktuar e kenzianizmit global (mbikqyrja e shteteve) . Pra t ekonomis sociale siq e prfaqson dhe e prcakton SOCIAL LIBERALIZMI kapitalist. Sipas ksaj, riafirmimi i socialliberalizmit autentik, q dallohet nga politikat sociale dhe ekonomike t neoliberalizmit. Kjo prqndron mundsin e shklqyeshme pr SOCIAL LIBERALIZM i cili nxit afirmimin e t drejtave individuale, sociale, kulturore dhe lirin e qytetarve. Pra kemi t bjm me ekonomin social-liberale q bazohet n drejtpeshimin e interesave t kapitalit dhe puns, t shtetit ligjor dhe demokracis liberale n t ciln t gjith shtetasit kan t drejta t barabarta para ligjit. A mundet njerzimi ti shmanget globalizimit dhe ndikimit t tij

Globalizimi nuk sht vetm proces gjith prfshirs i rirenditje s bots, por sht proces i kalimit n shoqri globale dhe fillim i periudhs globale. Po q se kjo sht e sakt ather shtrohet pyetja, a ekziston alternativ tjetr e deshifrueshme e globalizmit? Globalizimit sht e pamundur ti shmangemi, ky proces objektiv q po i ndodh njerzimit sht br sikur ajri t cilin patjetr duhet ta frymojm. Disa vende munden pjesrisht t izolohen dhe t jen m pak nn ndikimin e proceseve globalizuese. Mirpo si po tregojn indeksat mats t globalizimit (KOF-i, think tank-u zvicran), m s paku jan t globalizuara vendet e pa zhvilluara dhe t varfra t Afriks ekuatoriale . Me fjal t tjera, izolimi shpjen n varfri dhe mbrapa mbetje, kurse n ann tjetr sht e pa mundshme q ti iket anve negative t globalizimit si sht tani Kriza ekonomike globale. Nga tr kjo mund t veohet, q domosdoshmria e ndryshimeve t karakterit globalizues po bhet gjithnj e m shum shtje prioritare pr t gjitha shtetet e fuqishme t bots.Ato n kt koh t krizs ekonomike t vetmen rrugdalje po e shohin, humanizmin e proceseve globalizuese, prmes mekanizmave shtetror, implementimi i rregullatorve shtetror, si n nivel nacional poashtu edhe n nivel mbinacianal.Pra prmes mbikqyrjes dhe kontrollit demokratik , me t vetmin qllim q ky proces objektiv q po i ndodhe njerzimit ti prshtatet nevojave qytetruese. Kjo duhet t ndodh n t gjitha segmentet dhe nivelet e bashksis njerzore. Pr sa koh dhe si do t rrjedh ky proces i domosdoshm, vrtet tani m askush sakt nuk mund ta din!?

Globalizmi
Globalizmi sht nj dukuri me ndikim shum t madh n t gjitha zhvillimet ekonomike, sociale, politike, karakteristike pr dhjetvjecart e fundit t shekullit XX. Ai prbn nj realitet t ri. Globalizmi sht zhvillim tej tregut dhe ekonomis botrore dhe nnkupton t ashquajturn bot pa kufi. Globalizimi nuk mund t trajtohet si nj dukuri e cila ka nj moment fiks fillimi dhe nuk ka nj prkufizim t sakt.Shprndarja e pabarabart e burimeve natyrore bn q t gjitha vendet e bots t jen gjithmon e m t ndrvarura ndaj prodhimeve dhe shrbimeve q ofrohen nga vndet e tjera t cilat ato vet nuk i zotrojn dhe pr pasoj nuk mund ti prodhojn. Ai nxiti levizshmrin e madhe t njerzve nga njeri vend n nj vend tjetr dhe kjo ka br q t kemi nj ndrthurje t kulturave nprmjet prshtatjes kulturore dhe sociale t tyre. Nj rol tepr t rndsishm n globalizimin e vendeve luajn edhe emigrantt, t cilt kontribuojn si n nivelin ekonomik t vendeve pritse t tyre, por edhe t vendeve prkatse nga ata vijn po ashtu dhe n nivelin social, kulturor gj q sjell dhe prfitime. Dhe vet fjala globalizm nuk prfshin disa vende me karakteristika ose tipare specifike, por nga vet emri do t thot se perfshin t gjitha vendet e globit. Globalizmi si dukuri ka nisur t ekzistoj n formn e shkmbimeve t thjeshta tregtare por sot sht shndrruar n nj dukuri komplekse q prfshin t gjitha sferat e jets t njerezve dhe t shteteve n t gjith botn duke filluar nga m t mdhat dhe m t zhvilluarat, q prfshijn brenda tyre miliona banor, deri n ato vende me disa mijra

banor dhe me siprfaqe t vogl. Prfitimet e ksaj dukurie jan universale dhe t shumllojshme duke nisur me prfitimet politike, ekonomike, sociale, kulturore, teknologjike, shkmbimit t eksperiencave n t gjitha aspektet, difuzioni si dukuri brenda s cils prfshihet do nivel bashkveprimi, mundsi n shfrytzimin e t gjitha t mirave dhe shrbimeve t ofruara, ristrukturimin e jets, hapja e rrugs pr veprimtari t cilat ende nuk jan eksploruar etj.

KONFERENCA GLOBALIZIMI DHE EKONOMIT N ZHVILLIM,

Organizuar nga Banka Kombtare e Kroacis n Dubrovnik, n 28-29 qershor 2001. Kur erdha n kt vend t kndshm pr t marr pjes n diskutimin mbi kt tem interesante, po vrisja mendjen se si ta filloja prezantimin tim. Dialogoja me veten dhe mendoja se do t ishte mir q ta sillja at ktu dhe ta ndaja me ju. A erdhi globalizimi n vendin tim aq natyrshm sa n ekonomit e tjera n zhvillim (si nj proces i ndrveprimit t tregjeve, teknologjive etj.)? A kan popujt n t gjitha vendet dhe n t gjitha kohrat t njjtin mendim pr kt proces? Kam gjetur n nj material t shkruar nga Irwin-i, nj koment plot kuptim ku duket qart mdyshja n nj anket br opinionit publik : ka nj mbshtetje t fuqishme t publikut pr tregtin ndrkombtare, kur ajo prshkruhet n kuptimin e gjer dhe kur nuk i referohet politiks tregtare. Gati 70 pr qind e amerikanve besojn se tregtia sht e mir pr ekonomin amerikane. Megjithat, kur publiku pyetet pr nj iniciativ tregtare t veant si sht pr shembull, NAFTA , shkalla e prkrahjes ulet n mnyr t ndjeshme. Mendoj se kjo ishte situata kur ne hym n botn e globalizimit. Fillimi i tranzicionit n vendin tim mbshtetej nga nj entuziazm shum popullor mbi prfitimet q do t gzonte vendi . Skishte llogari pr t br dhe sdoli nevoja pr nj politik tregtare t menur dhe t prcaktuar mir, sa koh q zor se mund t gjeje ndonj ndrmarrje q t punonte apo ndonj ferm q t konkurronte. E gjith ekonomia e vendit ishte n kolaps. Politika tregtare ishte modeluar thjesht duke marr parasysh buxhetin. dokush besonte se politika m e matur pr tu ndjekur ishte pikrisht hapja e kufijve. Por, ndrsa ekonomia filloi t lvizte dhe grupet e interesuara u krijuan, presioni pr m tepr mbrojtje u shndrrua n

shtje t debatit politik. Zrat e kundrshtarve u intensifikuan dhe numri i prkrahsve u rrit. Ajo ka zhvillimet e dekads s fundit t tranzicionit na msuan ne ishte : N nj bot t globalizuar, ti nuk mund t qndrosh i vetm. N momentin m t par q ti e pranon at si parim, przgjedhjet e politikave jan t kufizuara. Edhe periudha prpara tranzicionit nuk ishte nj ekonomi pa probleme pr Shqiprin. Por, natyra e problemeve me t cilat ne u prballm si nj ekonomi e re e nj vendi n tranzicion, ishte plotsisht e ndryshme. Monedha pr shembull, ishte e pakonvertueshme: nuk kishte probleme t tilla me bilancin e pagesave dhe transferimin e kapitalit. Menjher sapo ne liberalizuam vrshimin e kapitalit dhe lam t lir regjimin e kursit t kmbimit, prgjigja e prgjithshme ekonomike ishte pozitive: u nxitn m shum eksporte dhe prodhimi u rrit n mnyr t dukshme etj.. Investimet e huaja direkte dhe huat n valut t huaj q iu dhan firmave vendase kontribuan n rritjen ekonomike. Megjithat, i gjith procesi i tranzicionit, u shoqrua me nj ekspozim, gjithmon n rritje, ndaj lvizjeve t kursit t kmbimit si dhe nj borxhi t jashtm t lart. Shqipria sht vendi q ka m shum banka me kapital t huaj. Pr m tepr, privatizimi i banks s fundit shtetrore m t madhe n Shqipri, Banks s Kursimeve, do ta shndrroj sistemin ton bankar n nj sistem plotsisht dhe kryesisht n pronsi t t huajve.Kto prirje t brendshme dhe rajonale q po kalon sistemi bankar, megjithse t mirpritura, pr arsye se ofrojn m shum mundsi dhe prfitime, bjn thirrje pr m shum bashkpunim me autoritetet mbikqyrse dhe m shum transparenc n operacionet bankare. N t kundrtn, prirjet e rajonizimit prfaqsojn nj shtrat t ndjeshm nprmjet t cilit, krizat e mundshme t vendit, si bankare dhe ato t monedhs, mund t prhapen dhe t ushtrojn nj efekt infektues n sistemin bankar dhe n t gjith ekonomin e nj vendi. Ky sht nj shqetsim edhe n nivel ndrkombtar. T paktn vetm gjat dekads s fundit ne kaluam tre kriza t mdha: krizn europiane t fillimit t viteve 90; krizn latino - amerikane q lindi n Meksik n mes t viteve 90; krizn n Azin Lindore, e cila u prhap n Rusi dhe Brazil n dy - tre vitet e fundit. Lvizjet e kapitalit privat, duke qen n t njjtn koh, her shum t mdha dhe her shum t vogla mund t destabilizojn. Mezi presim t shohim m shum reforma, me qllim q t prmirsohet perspektiva pr stabilizimin e sistemit global financiar n t ardhmen. IV Intervista dhe prezantime t tjera.

Prania n publik e Guvernatorit t Banks s Shqipris. Ndrkoh q njohim prparsit e globalizimit, ne duhet t merremi dhe me humbjen q rrjedh prej tij. Globalizimi i rrit t ardhurat dhe pabarazit sociale brenda vendeve; ai i l disa vende, e patjetr dhe disa grupe njerzish prapa. Prandaj, ne jemi dshmitar t protestave kundr globalizimit si n botn e zhvilluar dhe n at n zhvillim. shtje tepr e ndjeshme sht pr shembull lvizja e krahut t puns n procesin e zgjerimit t Bashkimit Europian. N kndvshtrimin tim, emigrimi ka luajtur nj rol shum t rndsishm n ekonomin e vendit tim, si dhe n ato ekonomi ku punojn emigrantt shqiptar. Greqia pr shembull e ka vlersuar rolin e emigrantve shqiptar n ekonomin e saj si shum t rndsishm (hezitoj t jap shifra t sakta, por sht mse e sigurt q sht miliarda usd). E ndrsa vendet dhe qeverit e njohin rolin e tij pozitiv, zrat kundr emigracionit rriten vazhdimisht. Un besoj se ekonomia do t jet m e integruar dhe m e ndrthurur, megjith zrat e kundrshtarve. E rndsishme sht t shihen elementet e prgjigjes se : Si duhet t prballemi ne me kto qndrime q nuk prputhen kundrejt ekonomive q jan drejt rrugs s konvergimit? S pari sht edukimi: pr t sqaruar dhe analizuar shum m gjersisht se cili sht n fakt realiteti i ndikimit t globalizimit. Fakti q, nse do ta vinim n balanc, duket n mnyr t qart q prfitojn t gjitha vendet dhe shumica e grupeve, prandaj, n trsi sht pa dyshim e dshirueshme dhe duhet q t punohet m gjersisht, veanrisht n ekonomit e vendeve n tranzicion. Pjesa e dyt e prgjigjes duhet t jet nj njohje e ndershme dhe pranimi i faktit se do t ket humbje dhe t humbur. Pr nj koh t gjat, ata q bjn pjes n ann pro-globalizimit, u prpoqn q ta injoronin dhe ta mohonin kt fakt, por kjo n mnyr t qart duhet t pranohet. Ajo vjen nga teoria ekonomike standarde, vazhdon tek vshtrimi jasht dritares dhe ndikon brenda shum prej vendeve tona. Kjo, nga ana e vet do t thot se duhet t bhet dika q t t ndihmoj t trajtosh humbjen dhe t humburit. Nj ekonomi e hapur sht nj ekonomi q t ofron mundsi m t mdha. Popujt mund ta rrisin statusin e tyre ekonomik dhe shoqror shum e m shum, pr arsye se shoqria jon sht nj shoqri n lvizje. N ann tjetr, shum e m shum popuj mund t dshtojn. 367 N kuptimin e gjer, kjo krkon politika mbrojtse sociale m t mira n shum nga vendet tona, si dhe programe q do t ndihmojn n

rregullimin e keqshprndarjes, t shkaktuar qoft nga globalizimi qoft nga forca t tjera t ndrlidhura. Mungesa e kuadrit mbrojts tranzitor si pr papunsin , sigurimet, pensionet etj .prball goditjeve t shkaktuara nga globalizimi, shkaktojn ankth dhe oroditje t mdha. Ne duhet t marrim n konsiderat m me shum kujdes, se si ndikohen grupet e ndryshme dhe far programesh mund t adoptohen pr t lehtsuar mungesn e mundsive. Ndrsa ekonomia bhet gjithmon e m shum dixhitale dhe e orientuar nga dija, ne na krkohet q t krijojm vende pune pr njerzit, arsimimi i t cilve vjen n rnie. Pr kt arsye, nj element tjetr dhe m thelbsori i ksaj, (prgjigje) sht krijimi i programeve t trajnimit dhe edukimit, q t fuqizojn t gjith komponentt e popullsis son, me qllim q ata t prfitojn nga globalizimi dhe jo ta ndjejn veten viktima t tij. Programe t tilla duhet ti japin mundsi popullit q t prfitoj nga prparsit e fenomenit dhe t bashkohet me t, e jo ta kundrshtoj at. S treti, ne duhet q, m me shum kujdes t ndjekim reformat e arkitekturs financiare ndrkombtare. Paqndrueshmria e monedhs, prek nj mas t madhe t popullsis son, n kushtet kur kursimet e tyre n valut rriten. Ajo ndikon n mimet n vend dhe si rezultat i ksaj prbn nj potencial q destabilizon dhe kompromenton politikat e brendshme. Ne dshirojm t shohim m shum stabilitet t monedhs dhe t tregjeve financiare, i cili krkon nj koordinim m t mir t politikave ndrmjet lojtarve kryesor. S fundi, elementi i katrt sht q t rifilloj liberalizimi i vrtet shumpalsh i t gjith sistemit global dhe rajonal tregtar. Zhvillimet politike n rajonin e Ballkanit, gjat dekads s fundit e n vazhdim, prbjn nj shtje t madhe me shum interes. Filozofia jon sht q t heqim pengesat q ekzistojn midis vendeve t rajonit ton dhe t ecim s bashku n rrymn e ekonomis globale.

GLOBALIZIMI EKONOMIK NE ENCIKLIKEN "CARITAS

IN

VERITATE"

Proceset e globalizimit, nse konceptohen dhe adminstrohen n mnyr t prshtatshme, japin mundsin pr nj rishprndarje t madhe t pasuris n nivel planetar, ashtu si nuk ka ndodhur kurr m par; nse administrohen keq, mund t bjn q t rriten varfria dhe pabarazia, si edhe ta trondis krejt botn me nj kriz (Caritas in Veritate, 42)

Globalizimi ekonomik: prcaktime t konceptit Termi globalizim, i cili ka filluar t prdoret gjersisht duke filluar q nga vitet 60 t shekullit XX, edhe sot e ksaj dite nuk ka nj prcaktim apo prkufizim t sakt dhe ezaurues. Nj gj e till e bn t pamundur zhvillimin e nj analize teorike dhe prcaktuese, q t mundsonte krijimin e nj kornize brenda s cils t mund t analizojm me koherenc edhe evidencat e panumrta empirike, t cilat i mveshen her me t drejt e her pa t drejt ktij fenomeni kaq modern. N lidhje me kt, nj nga ekonomistt m t famshm botror Jagdish Bhagwati, shkruan: Non si ha ancora unidea chiara, coerente e globale di come funziona questa globalizzazione...e di come si pu farla funzionarla meglio[1] Megjithat, studiues t fushave t ndryshme jan prpjekur t prkufizojn nj fenomen t till. Kshtu sociologu i famshm i nivelit botror, Zygmunt Bauman, e prcakton globalizimin si nj zhvlersim t rregullave si t tilla: njeriu, duke qen i paaft t rregulloj dhe t ndikoj mbi fenomenet q zhvillohen dhe ndryshojn n shkall globale, bhet nj spektator pasiv para situatave t pakontrollueshme dhe t paparashikueshme. N t njjtn koh, sht e famshme shprehja e matematicienit Edward Lorenz, sipas s cils n nj bot t globalizuar tronditjet e ajrit q shkaktojn kraht e nj fluture n Amazon mjaftojn pr t nxitur nj furtun n Teksas. Prkufizime t tjera shfaqen si rrjedhim i pozicionimeve politike t autorve t tyre. Mbshtetsit m t vendosur t tregut, apo djathtistt kryesisht, e shikojn globalizimin si fazn m t arrir, si triumfin e kapitalizmit liberal, ku tregu dhe dora e tij e padukshme rregulluese do t ndihmoj n zhvillimin e shoqris botrore. Kundrshtart m t guximshm t globalizimit, apo majtistt, e dallojn at si fazn m t arrir t imperializmit dhe kolonizimit t vendeve t varfra prej vendeve t pasura. N mes ktyre dy grupimeve qndrojn t moderuarit, t cilt e shikojn globalizimin si nj fenomen, i cili mund t krijoj zhvillim nse administrohet si duhet, qoft n vendet e varfra apo n vendet n zhvillim, qoft edhe n vendet e zhvilluara. Duhet thn detyrimisht gjithashtu se nj administrim i keq i ktij Procesi, ashtu sikurse thot edhe Papa Benedikti XVI, mund t shtoj varfrin, pabarzin dhe t prodhoj kriza mbarbotrore. Edhe pse do t ndalem n aspektet ekonomike, globalizimi sht nj Proces i cili prfshin t gjitha aspektet jetsore: politike, sociale, ekonomike, demografike, ambientale, kulturore, etj., megjithse kushtet paraprake t zhvillimit t ktij Procesi duket se kan patur m tepr karakter ekonomik dhe social. Si rrjedhim analiza e tij n mnyr t pjesshme nuk do ta plotsonte kuadrin plotsisht, por pr qllime studimore bhet i pashmangshm studimi i tij sektorial. N t njjtn koh duket e qart se globalizimi sht nj fenomen i pandalshm, i cili duhet pranuar si i till dhe t administrohet n at mnyr q t jet i vlefshm pr t gjith njerzimin, duke marr parasysh edhe karakterin e tij mbarnjerzor. Edhe mbi origjinn e globalizimit ka mendime nga m t ndryshmet. Diferenciali kohor midis ktyre mendimeve nuk sht i parndsishm: prfshin shekuj, por edhe mijvjear duke filluar q me tregtin n Egjiptin e vjetr, duke kaluar n

zbulimin e Ameriks, duke vazhduar m pas me revolucionin industrial t shek.XIX e deri n zhvillimin teknologjik t disa dekadave m par. Megjith rndsin e zbulimeve dhe marrdhnieve tregtare t disa shekujve apo disa mijvjearve m par, duhet thn se zhvillimet e dy shekujve t fundit, duke filluar nga revolucioni industrial i shek.XIX, kan qen vendimtare n Procesin e globalizimit pr nj sr arsyesh t cilat e dallojn globalizimin e tanishm nga integrimet e mparshme n disa pika: 1. volumi tregtar ka psuar nj rritje t jashtzakonshme n dy shekujt e fundit n nivel botror; 2. varieteti i mallrave dhe shrbimeve t prfshira n marrdhniet tregtare kan psuar nj rritje t konsiderueshme; 3. diferenca midis cmimeve pr t njjtin produkt apo shrbim ka psuar nj rnie t vazhdueshme ne tregjet e vendeve te ndryshme; 4. shmangia e efekteve inflacioniste nprmjet rritjes s disponibilitetit t faktorve prodhues si rezultat i rritjes s marrdhnieve tregtare ka br t mundur q t ndaj presionin e mimit mbi faktort e pamjaftueshm prodhues. Duke marr parasysh ekzistencn e pashmangshme t nj fenomeni n evolucion, zhvillimet e kohve t fundit q lidhen me nj intensifikim m t madh t Proceseve globalizuese, kan rritur edhe presionin e forcs kritike nga shum aktor t rndsishm q veprojn n skakiern vendimmarrse botrore. N kt kuadr edhe Papa Benedikti XVI, duke marr nj shtys t fort edhe nga situata e krizs financiare mbarbotrore q shprtheu kto vitet e fundit, i referohet Proceseve t globalizimit dhe administrimit t tyre. Po cilat jan kto Procese? Si duhen administruar ato? Duke iu referuar globalizimit ekonomik, mund ti zbrthejm Proceset e tij n zhvillim e sipr kryesisht n kto makro faktor: 1. Rritja e marrdhnieve tregtare nprmjet liberalizimit dhe hapjes s tregjeve; 2. Integrimi i tregjeve financiare 3. Rritja e investimeve direkte t huaja;

1. Liberalizimi dhe hapja e tregjeve t mallrave dhe shrbimeve Marrdhniet tregtare dhe krijimi i lehtsirave pr t br tregti midis popujve nuk sht dicka e re dhe nuk mund t barazohet me procesin e globalizimit. E reja qndron n faktin se me zhvillimin e komunikacionit dhe me zhvillimin e teknologjive dhe infrastrukturs n prgjithsi jan krijuar mundsi m shum se asnjher m par q njerzit dhe popujt t zhvillojn tregti me njri tjetrin. Debati m i madh q lidhet me liberalizimin dhe hapjen e tregjeve, por edhe me procesin e globalizimit n trsi, ka t bj m faktin sesa e aft sht tregtia e lir t prodhoj zhvillim dhe t luftoj varfrin n bot. N kt pik dua t ndalem n dy momente: s pari t kuptohet se cfar do t thot zhvillim dhe varfri dhe s dyti t kuptohet se cila sht prgjegjsia e hapjes s tregjeve n kt zhvillim apo varfri botrore. N lidhje me pikn e par zhvillimi apo varfria e nj individi t caktuar nuk mund t prcaktohet thjesht me disponibilitetin monetar t nj individi, edhe pse mbetet nj nga faktort m t rndsishm. N Caritas in Veritate Papa Benedikti XVI shprehet se Zhvillimi njerzor i trsishm supozon lirin e prgjegjshme (CiV, n.

17). N lidhje me kt sikurse thekson edhe ekonomisti Amartya Sen nj individ me t ardhura t larta, mund t jet i penguar nga shkaqe t ndryshme, si p.sh: smundje fizike, analfabetizmi, rendi shoqror ku jeton, t cilat e pengojn t konsumoj lirshm t ardhurat n dispozicion. Si rrjedhim koncepti i varfris duhet t jet m i gjer aq sa t prfshij edhe indikator t tjer, prvec t ardhurave pr frym t popullsis, sic mund t jen: vdekshmria n lindje, mosha mesatare, alfabetizmi, etj. n mnyr q lufta ndaj varfris t kuptohet si nj luft pr tu cliruar nga nevoja dhe nga pengesat individuale pr t vepruar[2]. Nj koncept i till mbi zhvillimin dhe varfrin sht marr parasysh edhe nga Organizata e Kombeve t Bashkuara nprmjet programit t saj pr zhvillim, i cili ka prodhuar nj indeks t quajtur Indeksi i Zhvillimit Njerzor (HDI)[3]. Nprmjet ktij indeksi mund t vihet re q jo gjithmon vendet me nj Prodhim t Brendshm Bruto (PBB) t lart kan edhe nj HDI t atij niveli apo m t lart, p.sh po t marrim rastin e Shqipris vm re se n nivel botror renditet rreth 20 pozicione m lart po t marrim parasysh HDI sesa po t marrim n konsiderat vetm PBB. Konkluzion Globalizimi, si nj fenomen n evolucion, po influencon t gjith sfern jetsore t njeriut, qoft si individ, qoft n marrdhniet me t tjert. Si rrjedhim edhe debatet q lindin prej tij jan t shumllojshme: ekonomike, sociale, politike, kulturore, teologjike, etj. Nga kndvshtrimi ekonomik, debati m i rndsishm q ka t bj me globalizimin lidhet me dobishmrin e tij n zhvillimin e vendeve t varfra. Duke qen se globalizimi ekonomik lidhet me liberalizimin globalisht dhe jo thjesht ndrkombtarisht t marrdhnieve ekonomiko sociale, e realizuar kjo me shtysn dhe iniciativn e vendeve t zhvilluara pr t hapur tregjet e mallrave, shrbimeve, kapitalit dhe m pak t individve, ather n pamje t par duket se t humburit e ktij Procesi mund t jen t varfrit e globit. Megjithat nj arsyetim i till do t ishte shum i thjesht dhe reduktues pr vet karakteristikat e Procesit globalizues. Globalizimi ekonomik ka aspektet e tij pozitive, por edhe rreziqe t konsiderueshme, q jo vetm nuk do ta reduktonin hendekun e pabarzis midis njerzve, por n t kundrt do ta thellonin at. Dhe rreziku m i madh, sikurse thekson edhe Benedikti XVI, qndron te mnyra sesi administrohen Proceset e globalizimit: globalizimi nuk sht as i mir e as i keq, i mir ose i keq mund t jet administrimi i tij nga ana e njeriut. Dora e fsheht e tregut, e predikuar aq shum nga teoria neo-liberiste, nuk ka t bj me forcn vetrregulluese t tregut, por me forcn morale, me kndvshtrimin etik t transaksioneve tregtare, financiare, investuese q realizojn palt me njra tjetrn. Dhe shembulli m konkret sht kriza financiare e radhs q po prjeton mbar globi: prgjegjs nuk sht teknika financiare e prdorur, por modelet e paprgjegjshme t administrimit t liris njerzore. Prandaj nuk sht mjeti ai q duhet thirrur n shtje, por njeriu, ndrgjegja e tij morale dhe prgjegjsia e tij personale e shoqrore (CiV, n.36). Dhe dashuria n t vrtetn si rrjedhim bhet emruesi i prbashkt pr gjith Procesin e globalizimit n t gjitha fushat e sfers njerzore. E mbyll me nj thirrje apo nxitje t Benediktit XVI drejtuar mbar njerzve vullnetmir ...dashuria dhe e vrteta na vn prpara nj angazhimi t ri dhe krijues, sigurisht shum m t gjer e kompleks. Bhet fjal pr ta zgjeruar arsyen dhe pr ta br at t aft ti njoh e ti orientoj kto dinamika t reja e t mdha, duke i nxitur ato n perspektivn e

atij qytetrimi t dashuris, farn e t cilit Hyji e ka vn n do popull, n do kultur (CiV, n.33)

Bota drejt krijimit t nj qytetrimi t vetm global

Prderisa ideologjit e ndryshme, me qllim t zgjerimit t territoreve, t cilat i kan br, duke ndar popujt, n mnyre rigjide dhe duke i inkurajuar, t behn armiq kundr njritjetrit (armiq t imagjinuar) por pas shum vjetsh, pr ti ndalur luftrat dhe pr t krijuar shtetet demokratike, paqe n bot , fuqit e mdha t bots kan si qllim q t shtojn bashkjetesn dhe bashkpunimin mes popujve n mnyre q t arrihet nj stabilitet ndrkombtar. E pikrisht kt e kan br prmes formimit t shteteve multietnike dhe krijimit t kombeve qytetare ku grupet e ndryshme etnike do t integrohen n nj shtet, do t huazonin vlera kulturore perndimore, do ti humbnin vlerat e tyre unike kulturore dhe kshtu po shkojm drejt krijimit t nj kulture globale. Pesimistt kulturor argumentojn se globalizimi po e largon identitetin e t gjith popullatave, duke e shpjer n njtrajtshmri t sjellshme kulturore, me imponimin amerikan i cili sht m dominuesi. Sot mund t themi lirisht se nuk ka nj komb t kulluar q ka arritur ti ruaj dhe kultivoj veantit e tij kulturore, por ka marr shum nga kulturat tjera duke krijuar kshtu vlera universale. P.sh. sot prmes procesit t globalizimit nj i ri nga Kosova dhe nj i ri nga Amerika vishen njjt, flasin t njjtn gjuh, plqejn t njjtit aktor, kngtar, sportist etj. Popujt sot shum pak i kultivojn traditat e tyre n baz t s cilave sht krijuar kombi i tyre. Nj faktor shum i madh q ndikon n humbjen e vlerave unike t nj kombi sht institucioni media. Mediat edhe n Kosov, n vend q t plasojn tek publiku vlerat kulturore shqiptare, ato m shum po i japin hapsir vlerave perndimore. Mediat globale po prdoren shpesh edhe pr interesa shtetrore pr dominim, ku prmes medieve shtetet po krijojn hegjemoni dhe imperializm kulturor duke i imponuar vlerat e tyre popujve tjer. Zhvillimi i medieve globale po on deri tek unifikimi i shijeve dhe t mendimeve, krkesave dhe dshirave, interesimeve, reagimeve, n modelimin imponues t realitetit. Sot mund t themi se globalizimi dhe media jan duke ecur n nj hap drejt kthimit t bots n nj fshat global, i cili do t jet leht i deprtueshm nga t gjith. Globalizimi medial nnkupton transferimin e ideve dhe kulturave nga vendet e zhvilluara t perndimit drejt vendeve t pazhvilluara, duke rezultuar me homogjenizimin e kulturs ndikuese dhe humbjen e tipareve t kulturs indigjene.

Kultura perndimore duke prdorur mjetin e fort t medies, ka filluar nj sulm t gjithanshm kundr kulturave t tjera duke mos marr parasysh vlerat themelore t tyre. N procesin e ndrlikuar t globalizimit ekziston rreziku i homogjenizimit kulturor, ka do t thot q bota mund t kt nj form t vetme kulture, dhe ky qllim nuk sht shkuar m larg s realizuari duke marr parasysh q popujt nuk jan duke i ruajtur vlerat e tyre kulturore tradicionale. Si n aspektin kulturor edhe n at politik, prmes organizatave ndrkombtare shtetet po e humbin t drejtn pr tu quajtur shtete pasi q nj nga elementet e saj q sht sovraniteti po e zhdukin kto organizata, duke imponuar vendime t cilat po i miratojn kto organizata t cilat po ndrhyjn n shtjet e brendshme t shteteve. Prandaj nga kjo vijm n prfundim q m nuk ka nevoj pr kombe, sepse elementet e kombit po i zhduk globalizmi dhe nuk ka nevoj pr bashkime mes shteteve, sepse n Bashkimin Evropian t gjith do t jemi t bashkuar, ku nuk do t kt kufij dhe ku nuk do t kt dallime t mdha kulturore mes popujve. Kjo sht mnyra e vetme sipas bashksis ndrkombtare pr t shmangur pretendimet territoriale, pushtimet e ndryshme dhe nj luft t tret botrore.

. Histerika

antiglobaliste

Prej me se dy dhjetvjearsh n konferenca e seminare ndrkombtare, n artikuj diskursiv rrethesh intelektuale, kryesisht t lindjes ish-komuniste flitet me tone apokaliptike mbi krcnimin globalist - nj leviatan i cili po dhe do t glltis t gjitha kulturat tradicionale kombtare. Jan t shumt ata intelektual q me patos dramatik e konvulse histerike shpallin pozicionet e tyre antiglobaliste, duke i prjetuar tendencat globaliste n perspektiv ekatologjike. Globalizmi pr ta, para s gjithash, sht fshirja e traditave t thella nacionale, lidhja e prbashkt n nj supermarket. N nj nga konferencat mbi rrezikun e globalizmit, q u mbajt n Tiran vitin e kaluar, e pyeta njrin nga ligjruesit, nj sociolog dhe thuajse filozof shqiptar: - Prse qenka kaq i keq ky globalizmi, a mund t ma shpjegoni m qart thelbin e rrezikut t tij? - Sepse, - m'u prgjigj ai, - do popull ka gjuhn e tij, kulturn e tij unikale, traditat e tij interesante. Me globalizimin e plot gjithka do t zhduket. A doni menjmend t ndodh kjo? Prgjigja m'u duk shum e ekzagjeruar, edhe pse u mundova e po mundohem (si po bj tani) t krkoj at pjes t vrtete n alarmin antiglobalist. E pakuptueshme mbetet n kt situat konceptimi i opozicionit binar konfliktual Tradit-Gobalizm, ift q prfytyrohet si dy pole kategoriale, prej t cilve njri pol duhet medoemos ta likuidoj tjetrin. Thua nuk ka rrug tjetr? Vet kulturologjemat "tradit" dhe "globalizm" rrethohen prej nj mjegulle t dendur prkufizuese dhe befas gjendesh n nj konfuzion, q lyp

gjithmon sqarime t reja. shtja ndrlikohet pashmangshm. Sidoqoft, me gjith rrokopujn dhe natyrn kontradiktore t termave, raportet e tradits ndaj globalizmit jan mbrthyer edhe n konceptimin e dy ideologjemave, ndrsa natyra e konfliktit synon t jet ideologjike. Globalizmi mton prmes agjentve t tij ekonomik, social e kulturor t shtrij hegjemonin e vet n gjith gjersin dhe thellsin e prditshmris njerzore, n format e botperceptimit, botkuptimit nacional, q shfaqet mandej n mitologji, folklor, doke e rituale, n format e kulteve religjioze, e m von - n filozofi, letrsi dhe arte, n vetvendosjen politiko-shoqrore, shttrore-legjislative dhe moralo-etike t nj kombi. T paktn kaq arrij t rrok un dhe pr kaq sa arrij t kuptoj, m del se thelbi i tradits n qenksh antropocentrizmi. Nuk e diskutoj se shtja sht m e gjer se kaq, se traditat franceze, anglo-amerikane, gjermane, ruse, italiane apo traditat islamike (e, sigurisht, edhe tradita jon shqiptare) prbjn jo vetm aspekte t ndryshme t kulturs njerzore - n rastin m t mir kemi t bjm me aspekte t ndryshme t kulturs gjithnjerzore t shprehjes s tradits. Ajo jepet n nj kaos t pakufishm, n pasurin e shumllojshmris, t prthyerjeve dhe me kt cilsi ajo dallon prej t vrtets shkencore, e cila paraqet nj far rregulli, t zbatuar n mnyr abstrakte ndaj dukurive t veuara nga njra-tjetra. Ktu kemi t bjm jo me shprehje, por thjesht me prthyerjen dhe rnien e Tradits. Menjmend, nga pikpamja e Tradits, n biem n kultur. Por kshtu duhet t ndodh! Si drita q zbrthehet n ngjyra. Sigurisht, ky sht nj burim i prhershm shqetsimi pr arsyen. Arsyeja mund t operoj vetm me nocione t prgjithshme. N Tradit arsyeja nuk ndjehet rehat. Ajo prpiqet t'i shmanget. Krkon t gjej lehtsira pr nj ekzistenc t qet, t ngreh fortesn e saj. N rastin konkret kriteri themelor sht ai gjuhsor. Kultura n nj shkall m t lart nga do kategori tjetr reduktohet n gjuh, formohet nga gjuha dhe e ka bazn e saj n gjuh. Ka nj teori shum t prhapur n perndim, q kultura sht vese gjuh. Sistemet linguistike formojn botkuptimet kulturore. Kultura qndron n nj sistem konkret gjuhe dhe me kt ajo sht e prkundrt nga shkenca, e cila operon me prgjithsimet. Prandaj sht e shtrenjt kultura q zhvillohet mbi nj tradit nacionale. "Kultura jon, - shkruan humanisti turk i ditve tona, F. Gylen, - duhet t ushqehet me trndafilat e kopshtit ton, me nektarin e tyre, q vjen prej esencs dhe rrnjve t frymsis son". Por tjetr gj sht tradita dhe krejt tjetr - globalizmi apo globalizimi. Qndresn e kulturave tradicionale kombtare para dallgve t globalizmit, un e quaj krejt t mundshme. Un nuk e shoh konfliktin e tradits me globalizmin aq apokaliptik. Prkundrazi, mund t nxjerrsh prfitimi t pafundme nga gjendja e postmodernit n kushtet e mondializmit t sotm. Frika nga globalizmi m duket naive dhe mjaft e keqkuptuar. Ky nuk sht vetm nj problem shqiptar apo specifiko-nacional; edhe vet amerikant dhe kanadezt luftojn me globalizmin. Nuk njoh ndonj amerikan, q ta mbroj at. far ather? Do t doja t

abstragoja nga realet. Kjo shtje ka krijuar gjithashtu nj tradit t keqe: paragjykimin. "Ja, kan ngritur gjithandej mekdonaldset, e kupton 'po bhet?". Por nuk ;shtja s'ka foert lidhje me mekdonaldset. Nj filozof nuk mund t arsyetoj n kt mnyr. Sipas Heidegger-it, fjala sht pr mishrimin e vullnetit pr pushtet. Vetprkapja e vetdijes, e cila mandej prthyhet n civilizimin teknologjik. Prandaj ne nuk mund t biem prej ksaj foleje. Ne kemi ecur npr rrugn e vetvetdijes dhe vetprkapjes s vullnetit deri n fund. Heidegger-i flet hollsisht rreth ksaj shtjeje. Ai sjell shembuj t vetprcaktimit si socium: t urdhrit t jezuitve, t lufttarve prusian apo t "proletar t gjith vendeve bashkohuni"- partis komuniste. S'ka fort rndsi, se far forme merr ky impuls vullneti pr pushtet. Por globalizmi q projektohet n kultur far sht globalizmi si kanosje pr traditat nacionale? Kjo nuk sht e qart. Ai konfrontohet me impulsin e vetshprqendrimit impulsin e prkundrt me mbivullnetin, i cili sht i shprehur, ndrkaq, n postmodern: shprqendrimi i pushtetit, decentralizimi, pushteti anonim Ndrmjet ktyre sy parimeve - kolizioni. Por glabalizmi sht dhe glokalizm. Ai lind regjionalizmin. Universalizmi teknokratik evidenton detyrimisht t jashtzakonshmen apo konkretsin e stihis s kulturs postmoderniste. Prandaj asnj lloj mekdonalds-i nuk mund ta mnjanoj parimin e t jashtzakonshmes. T luftosh me globalizmin sht qesharake. Si t luftosh me mullinjt e ers. Megjith histerikn e pandalshme mbi rrezikun e globalizmit, fundin e historis, etj., rreziku nuk sht i ri: sht ai q ka qen gjithmon, n do koh - harrimi i tradits. Por ne nuk jemi m larg nga Tradita n kushtet e globalizmit, se sa kemi qen m par. Prkundrazi, jemi m afr. Globalizmi na shprfaq stihin, elementin e tjetrit, q na sht dhn n parimin e t jashtzakonshmes, t mishruar n kultur; ai na shtrngon q ta prjetojm n mnyr t smur. Pr shembull: lulzimin e tashm t gjithkaje nacionalkulturore. N epokn e globalizmit ne jemi m shum shqiptar, se sa n fund t shekullit XIX apo n fillim t shek. XX. Kur them, se ne t gjith krkojm dika tjetr, shpikje, risi t tjera (ndrsa amerikant merren me xen-budizm) m duhet t nnvizoj, se e gjitha kjo ngjet fal globalizmit. Ai na ofron hapsirn e tjetrit. far rndsia ka nse udhtoni me kaloshin apo fluturoni me avion? N botn tuaj shpirtrore asgj nuk ndryshon. Kjo sa i prket "mekdonaldizimit". Pse nuk shikohet tjesht si shtje konforti? Tekefundit, 'lidhje ka globalizmi me t vrtetn, q jeton brenda jush? Globalizmi nxjerr n pah domethnien absolute t mjedisit. Megjithse kundrshtart e globalizmit mendojn, se ai ushtron trysnin mbi gjithka e do gj. Ai ofron absolutizmin e mjedisit dhe t tjetrit n raport me ne. Ne duhet t jetojm n njfar mjedisi. Baba sht biri. Un jam mjedisi. Kjo sht tradita. Lufta ndaj globalizmit m duket dshmi e injorancs njerzore. Nj naivizm banal. Duhet t pranojm dialektikn e do procesi historik. Ai gjithmon na shpje tek tjetr, q sht ai vet. Moderni dhe globalizmi jan prforcim

vullneti tek vetja. V. Rozanovi ka shkruar n lidhje me revolucionart: "Dua t qlloj n bark filanin dhe e qllon". Ju duhet ta shtrngoni veten: ja tani do ta qlloj, ky sht vullneti im subjektiv. Ja pra globalizmi. Subjektiviteti absolut asnjher nuk mund t jet i objektivizuar n kt shkulm t vullnetit subjektiv. Po, ka qen moderni, q e ka realizuar deri n fund kt potencial. Ne do t jetojm n nj bot t decentralizuar, ku e ku m t shumllojshme. 98 pr qind e jets son do t jet ala mekdonalsd's, por n t do t shfaqet edhe kamareja (nicchia), n t ciln do t gjej vend nj pasuri e pafundme e shumllojshmris s qenies son. Kjo kurr nuk mund t shtypet. Prandaj filozofia e antiglobalizmit m ngjan me filozofin e birrarive t fshatit. Ka patur filozofi n Akademi, n kopshtin e Epikurit, n buduare t Markiz de Sadit, ka patur filozofi t kafeve parsiene, ndrsa kjo - sht filozofia e birrarive. Shum prej atyre q mbrojn me trbim kulturat nacionale, vet nuk prfaqsojn asgj. sht vetm nj mundsi vetidentifikimi, q u mundson t ruajn statusin e gjoja inteligjencies. Nga pikpamja m elementare, kemi t bjm thjesht me nj moskuptim. Merrni docilin libr perndimor mbi globalizmin - aty i gjen t gjitha. Por vetidentifikatort kan nj hall t madh: nuk lexojn. Ata kan par mekdonaldset dhe godasin kokn me grushte n histeri, q gjoja, tani morm fund, do t na zhdukin, do t na rroposin, do t na fshijn. Jo, nuk do t na zhdukin. E nse do t'ju zhdukin, ather aq m keq pr ju. Rreziqet ekzistojn n do kohe dhe gjithkund. 2. Glokalizmi dhe Integrimet e shumfishta Shoqria posthistorike apo e konsumatore, sht ajo e ekspansionit globalist, prthithja dhe prshtatja e shoqrive sipas modelit t ktij ekspansioni nprmjet qarkullimit t informacionit prtej kufijve real dhe imagjinar qarkullimit t mallrave. Citimet e mposhtme q ilustrojn m s miri iden ton, jan marr nga nj shkrim i kulturologes Lindita Kadriu nga Maqedonia (revista "Brezi 9", nr 9) dhe shprehin n mnyr pikante gjith thelbin e situats globaliste. Ndoshta edhe sheshi i qytetit tuaj ua sjell botn n vitrina: Benneton, Mango, Levis, Zepter), qarkullimit t shrbimeve komunikologjike (gjigandt medial, popkultura dhe natyrisht www), qarkullimi i njerzve pa shengen, gjithnj e m larg, q pr nevoja t puns i trajtojn aviont si vetura dhe hotelet e huaja si dhoma t veta. Bajrami i fundit, pr shembull, na gjeti familjarisht t globalizuar: njri vlla, supervizor bankier n Ernst@young ndodhej n Tiran, n kuadr t zgjerimit regjional t forms q ka zyra n 133 shtete; vllau tjetr, hulumtues i tregut n Birrarin e Shkupit ishte n Oksford pr t prefeksionuar gjuhn, praktik kjo e rregullt e kompanis s tij pr tu mundsuar menaxherve kurse gratis t ksaj lingua franca, si kan qen dikur greqishtja dhe posarisht latinishtja 1 Sikundr shihet pra, teknologjia e sustave, prve q na e shndrron kndin e puns n qendr informative botrore, ka br q nprmjet internetit dhe komunikimit virtual t

njihemi me dik n qosh t bots m mir se sa me fqinjin e par. Kjo situat sht quajtur rndom Fshati global ose mhalla globale. Rrjeti do t na bashkoj nse kjo sht ajo q duam, ose do na mundsoj t thrmohemi n miliona bashksi t ndrmjetsuara, por edhe prskaj problemeve q bart autostrada informative... entuziazmi im mbetet i paluhatur (Bill Gates). N kt autostrad informative gjeografia sht gjithnj e m irelevante pasi largsia matet me interesime e afinitete, jo me kilometra, andaj ska rndsi ku ndodheni2. N fshatin global, m s pari, kultura dhe identiteti kulturor jan m t pambrojtura nga ekspansioni. Nj numr i madh filmash, veanrisht t shteteve t pazhvilluara jan koproduksione q kryesisht ndikojn n kastingun, zgjedhjen e tems dhe lokacionin e xhirrimit dhe kuptohet n MESAZHIN; gjithnj e m shum mikste kulturore prmes kolonive dhe projekteve tjera takimi t artistve figurativ; gjithnj e m tepr festivale e puntori njohse e konkuruese t krijuesve; grupi muzikor turko-gjerman Kartel, zvicerrano-shqiptar Kapsamun, motrat Salma dhe Sabina nga Pakistani q u popullarizuan duke knduar n gjuhn e tyre hindu hitet e grupit suedez ABBA; transfera futbollistsh etj...3. Pikrisht qarkullimi i ktyre vlerave mikste kulturore prbn bjerrjen e cilsis s kujtess, kryesisht nprmjet receptimit jo adekuat t tyre, por edhe nga prjetimet krejt t ndryshme n vende e kultura t ndryshme, madje shpesh deshifrime krejt t keqkuptuara. Pr shembull, ndryshe kuptohet filmi Matriks n Shqipri e ndryshe n Uashington ku ka dhe muze gjithsie, si dhe veprat e reja t Bodriarit me shok q do t prkthehen kushedi kur. E njjta gj dhe pr serialet, t cilt n vende t ndryshme shihen diku si kritik sociale, diku si homazh stilit amerikan t jetess. T gjith e njohim ekspansionin e modeleve t maskulturs amerikane, sidomos videoklipet e kanalit MTV. Kto klipe n hapsirn e shteteve postkomuniste prftojn tjetr kuptim, nga kan n vendet q iu nnshtruan amerikanizimit fill pas lufts s dyt botrore. Kto klipe mbushin shkrettirn e zbrazt informative, ku politika ska vend (kanal CNN), kulturs apo ekologjis (GEO-kanal). Klipet veprojn n auditorin e tinejxherve pandrprerje, duke mos ln koh pr reflekse, por prkundrazi, duke e thuajsuar nga shikuesi vet procesin e reflekseve dhe duke e shprngulur at n ekran. Personazhet e prhershm t ekranit t MTV kokmdhenjt karikaturesk Bevis dhe Bathed vet shikojn pandrprerje klipe dhe reflektojn pandrprerje pr ka shohin. Shikuesi lirohet nga domosdoshmria e refleksit individual, duke prjetuar nj gjendje, t ciln po e percaktojme si "tip kritik t knaqsis. Kjo gjendje prfshin n vetvete kaprcimin e eksitimit seksual, ironis, ekstazs. Bevis dhe Bathed marrin rolin e kanalizatorve pr emocionet e shikuesve, duke e liruar shikuesin nga domosdoshmria pr ti provuar ato dhe t krijoj ksisoj hapsirn e soditjes s kulluar, ku mund t meditosh lirshm. N kt kuptim televizionit i mbeten mundsi m t thella, se sa Internetit interaktiv. Pikrisht MTV shpreh hapur pretendimin e kulturs masive pr kultur t lart. Pretendim nga ana e njrs prej subkulturave tradicionale nga m t represionuara kulturs s fmijve. Ksisoj realizohet revanshi i

subkulturs fmijnore si nj prej diskurseve m t ndrydhura, m t shtypura. Kjo nuk sht gj tjetr pos rrebelim kundr kulturs s t rriturve, e cila dshiron t edukoj, por jo t argtoj. Ajo q bie viktim e par n komunikimin e ndrmjetsuar me mikset kulturore sht shprishja e identitetit, keqkuptimi dhe kedeshifrimi i tij. Kjo sht disa her me keq se sa shkatrrimi/prishja e aurs s origjinalit prej riprodhimit t veprave t artit n miliona kopje, po ti referohemi nj analogjie t Walter Beniaminit n veprn e tij Fati i veprave t artit n kohn e riprodhimit t tyre teknik. 3. far sht globalizimi i kulturs? N nj ekspozit t vitit 2003, t mbajtur n Kln, piktori postmodernist rus Vadim Zaharov demonstroi nj seri prej 4 fotografish me titullin Ilustrimi i s pamundurs", t cilat paraqisin pamundsin e takimit t kulturave t ndryshme pr t krijuar nj tablo universale t bots. Tema e paraqitur nga Zaharovi kishte t bnte me identifikimin e t identifikuarit qysh m par. Detyra q i kishte vn vetes ky artist ishte prpjekja pr t identifikuar procesin e identifikimit kulturor t gjithkaje n gjithka, duke e paraqitur realitetin si nj e qeshur totale t s pamundurs. Sipas deklarimit t piktorit, gazi i s pamundurs sht kultura si e till, pr ka dshmonin emrtimet e punimeve t tij t paraqitura n at ekspozit: Takim me nj roker mbi varrin e Krishtit n nj fshat japonez, Mekdonalds-i dhe Madlen (dialogu i hamburgerit me biskotn e Prustit nga romanin Ans Suanit), Mekdonalds-i dhe vizatimi i Zhil Delzit (q ilustron tezn: Un mendoj, pr sa ekziston Mekdonalds-i) dhe Don Kishoti kundr Internetit. Demonstrimi i punimeve t Zaharov-it mbyllej me nj pyetje-aforizm, prplot efekt: Prse kur ia nis asgj nuk mban mend, ndrsa kur mbaron asgj nuk kupton?, pyetje e cila, spara e sqaron dhe aq problemin e identitetit dhe identifikimit kulturor, sesa e mistifikon at. Sot ne jemi t pranishm n takimin e kulturave t sajuara universale. Arena e prleshjeve t tyre sht hapsira masmediale ku interneti dhe kompjuteri na parashtrojn apo na imponojn nj tablo t prcaktuar t bots. Por paradoksi qndron n faktin se kompjuteri vet sht nj tablo. N ekspozita xixllojn ekranet e monitorve q paraqesin vetveten. T lind prshtypja e dikaje baroke. Kto efekte shfrytzojn dhe dizenjatort. Kshtu prshtjellohet nj sistem i tr social konvencash. Nj bot t till xixlluese tashm shpesh e m shpesh mund ta shohsh n muze. S kndejmi dhe roli i ri social i muzeve si mbikompjutra gjigand. Po far sht globalizimi i kulturs? Jan diferencat dhe kundrshtit, shkrirja e kulturave dhe lufta ndrmjet tyre. N kushtet bashkkohore globalizimi i kulturs sht Mekdonalizimi. Qndra e bots bashkkohore sht MEKDONALDS-I. Qendra nuk i pranon dialektet lokale. Ajo gjakon t neutralizoj potencialin kritik t vendsis si nocion gjeofizik e etnocentrik. N thelb kjo sht nj form e trysnis politike, sikundrse dhe amerikanizimi. Megjithat

amerikanizimi dhe kultura europiano-perendimore nuk jan e njjta gj. N fakt kultura n Europ po shndrrohet n nj prej arenave kryesore t konflikteve botrore. Kultura i shrben artikulimit t konflikteve, dhe jo pacifikimit. Baza e jets kulturore bashkkohore parat dhe sistemi i ekspertve nuk jan dika e palkundshme dhe t ngulitura n jetn njerzore. Kultura bashkkohore po prjeton nj proces "kreolizimi", domethn e realizon veten si nj amalgam e gjuhs s skllevrve dhe gjuhs s skllavopronarve. Nga kjo pikpamje, globalizimi mund t kundrohet si G-lokalizim ku sht prforcuar roli i shoqrive transnacionale (ndr to dhe i atyre nonprofite) si agjent t globalizimit. Hibriditeti i kulturs botrore sht cilsi kryesore e saj. Mbi kt baz qndron suksesi i parapar i pop-kulturs anglo-amerikane, e cila krijon nj mjedis ideal pr amerikanizimin e hapsirs s kulturave nacionale. Po, amerikanizimi sht, padyshim, vulgarizimi i hapsirs kulturore, por, nga ana tjetr, kjo sht dhe rruga e vetme e feudalizimit nga pushtetet e hierarkive t vjetra. Vetamerikanizimi i emigrantve t SHBA-ve mund t kundrohet si nj model universal dhe prototip i amerikanizimit t suksesshm t t gjith bots. Konkluzioni: Mos ndoshta Europa nuk duhet ti kundrvihet Ameriks? Mos ndoshta Evropa duhet t bhet edhe m shum amerikane, q t mund t mbrrij t bhet edhe m evropiane?

Globalizimi dhe rreziqet e rritjes ekonomike t pakontrolluar

Ai nocion ka mbetur deri sot m kmb dhe haset jo vetm n bisedat politike t s dielave. N ditt e sotme njerzit atje akoma "kndojn" dhe sot e ksaj dite me shpoti vargjet e kngs s Zweig-ut, t cilin, gjithsesi, e rendisin te njerzit me logjik t ftoht, m shum se sa tek optimistt e pafre. E ndr ta sht dhe Jim ONeill, pr shembull, shef i sektorit pr krkimet globale pran Banks s Investimeve "Goldman Sachs", i cili flet qysh prej vitit 2001 me tone t larta pr nj grupim vendesh, q ai i ka pagzuar si "BRIC": Brazili, Rusia, India dhe Kina, katr vendet me rritje t madhe ekonomike. Katr vendet e s ardhmes. ONeill beson se ato n vitin 2050, s bashku me SHBA-n, Japonin dhe Euroland-in, do t dominojn ekonomin botrore dhe m pas do t arrijn t japin plot 20 pr qind t kapacitetit prodhues n ekonomin globale. Sot, ky nivel shkon n 10%. Vende t tjera me bum t dukshm do t pasojn, t ashtuquajturat "Next Eleven" (ose n shqip: 11 t tjert), ndr t cilt, sipas ONeill, renditen vende t tilla q mbartin shpresa t mdha n kt aspekt, si Vietnami dhe Egjipti.

Jim ONeill ska qen vese i pari. Sot edhe shum ekonomist t tjer n bankat e investimeve thon se parashohin nj bum t nj tufe vendesh n prodhimet e tyre, t cilat do mund t shiteshin menjher pas ksaj. Fondet e investimeve me emra si "International Selection Fund BRIC", ku vrshojn me miliarda para dhe q n vitet e shkuara n fakt i rritn renditet vjetore nga 10 n 20, apo dhe 30 pr qind, s fundmi kan vrshuar shum nga agjentt apo menaxhert e "BRIC-Fonds" n bursat e Sao Paulos, apo t Mumbait n Indi, duke br q t ndikojn ndjeshm n kurset e aksioneve. Por, ndrkoh, jan shtuar edhe shenjat se realiteti nuk duket t jet aq roz, krahasuar me optimizmin e investitorve dhe fatkeqsisht ka shum t bj edhe me shakan e hidhur braziliane q prmendm n fillim, e prmbledhur n sintezn ironike "vendi i s ardhmes". N shum vende n zhvillim ekziston n fakt shansi pr rritje ekonomike madhore. Por shumica e tyre nuk po i prdorin fare ato dhe investojn pak n t ardhme. Atyre u kanoset rreziku q t mbesin prjetsisht vetm "shpresmbajts". Ky nuk sht ndonj problem pr spekulantt e bursave. Fenomeni do t prek direkt mirqenien n vendet e zhvilluara t Perndimit. Pas parashikimeve t ONeill fshihet vizioni paralajmrues se n nj t ardhme t paparashikuar, nj sr vendesh q u parashihet nj e ardhme e fuqishme ekonomike, t mund t kalonin nivelin e vendeve t industrializuara. Ato do t psonin n terma afatgjat nj rritje m t shpejt se sa pjesa tjetr e bots, dhe n territoret e tyre shtetrore do t lindnin pastaj mundsit m t mira pr investime e pjes t mdha t popullsive do t ziheshin me pun. Kjo ngjan si nj krcnim, por n t vrtet sht nj lajm i mir. Tek e fundit, n vendet e vjetra t industrializuara po shtohet gjithnj e m shum numri i pensionistve, ndrsa pjesa e popullsis s aft pr pun po bie. Te shumkush po prftohet ideja se gjeneratat e ardhshme t pensionistve europian, amerikan apo japonez, do t mund t jetojn m shum si pasoj e parave t hedhura n investime e kapitale, se sa nga ajo se far do t len n tregun e puns fmijt apo brezat q ata len pas. Si duhet t prodhojn pra m pas kaq shum rendite (prfitime) tregjet e kapitaleve t Perndimit? Nj bankier i famshm amerikan, Ben Bernanke, q parasheh nj rrezik t madh n kapitalet me oreks t spikatur renditesh, duket i shqetsuar n kt pik. "Shum ekonomive t zhvilluara, mundsit pr investime t brendshme u kan shkuar dm", thot ai. Pra, me t drejt do na duhet t besonim se vendet me bum t dukshm ekonomik, aktualisht pr disa dekada do t mund t mbanin tempin, duke psuar rritje rekord. Koncernet nacionale si Metro, Volkswagen apo Bertelsmann, do t mund t prftonin edhe m tej rendite t mira, nse do t furnizonin konsumatort me fuqi blerse n kto vende. Pensionistt mund ta investonin kapitalin e tyre edhe direkt n letra me vler. Rust e rinj, kinezt, apo braziliant, do t prfitonin pastaj nga pensionet tona t s nesrmes. Do t mund t realizohej nj lloj "kontrate brezash" n epokn e globalizimit. Por, n t vrtet, vetm njri nga "shtetet BRIC" duket se ka premisa serioze pr tia dal mban: Kina me kuadrin e saj udhheqs autoritar dhe teknokratik. N vendin me nj popullsi prej 1,3 miliard banorsh, do t arrihet nj kuot renditesh prej 1484 eurosh n vit pr kok dhe kjo prbn nj 1/17 e t ardhurave pr frym n Gjermani pr

shembull. Kinezve u duhet t bjn akoma shum, ndrsa n fakt ekonomia e tyre rritet do vit me 9 deri n 10%. Partia Komuniste atje e ka shpallur modernizimin e vendit prioritet mbi prioritete: qytet m qytet po ndrtohen autostrada, aeroporte dhe rrjete t furnizimit e prodhimit t energjis elektrike. Ndrkoh, investitort e huaj privat atje po shtohen, po hapen m shum hotele e fabrika. E do gj i qndron besnik planit pesvjear q udhheqja kineze ka projektuar e miratuar m par. Aty po vrshon kapitali nga do an dhe shum nga funksionart komunist po fusin n xhepa prej kohsh para. Nj ekspansion i till dshmohet si me pasoja, pasi kostot e ndotjes s mjedisit do t gllabrojn srish copa t mdha nga kjo "rritje pa fre". Dhe me siguri nj dit Kina do t gjendet prball nj muri t madh zhvillimi, pasi kapitalizmit shtetror i mungon kreativiteti inovativ n fazat e mtejshme. Por ky problem, gjithsesi, do haset n nj ardhme t largt. Aktualisht, sukseset e kinezve jan mbreslnse e t prekshme. Kinezt jan mbretr t investimeve. Ata do vit hedhin 9% t fuqis s tyre ekonomike n infrastruktur dhe 34,5% n lloje t tjera investimesh, pr shembull, duke ndrtuar fabrika t reja. Kshtu, ata ia dalin t jen efient dhe ndrmarrjet e tyre ftohen tashm t kooperojn e investojn n vendet n zhvillim. Plotsisht ndryshe duket se sht puna me vendet e tjera t asaj q e cilsuam n fillim "grupi i vendeve BRIC". Mes Rusis dhe Kins, pr shembull, maksimumi mund t hiqeshin paralele krahasuese me shifrat e thata t rritjes ekonomike. Ekonomia ruse gjat viteve t shkuara sht rritur mesatarisht me 7% dhe Rusia tashm sht ngjitur n vendin e 10-t si superfuqi ekonomike, duke u pozicionuar pas Spanjs. Por e gjith kjo ka t bj m shum me eksportet e nafts e gazit, se sa me suksesin e nj politike largpamse ekonomike n vend. Sipas prllogaritjeve t Banks Botrore, rust nga viti n vit po hedhin vetm 21% t GDP-s s tyre n investime, pra n rritjen e aftsis ekonomike t s ardhmes, m shum se gjysma e kinezve. Fuqia puntore sht n rnie. Popullsia e Rusis po rrudhet deri n 2050-n ajo do t bjer me 40 pr qind, nj katastrof kjo n aspektin e strukturs demografike, e fajtor pr kt sht dhe sistemi i dobt shndetsor. "Modeli yn i rritjes ekonomike bazohet n shprndarjen e t ardhurave t prftuara nga eksportet dhe konsumi privat", ankohet ish-kshilltari i Presidentit Putin, Andrej Illarionov. Prball nj sektori t vogl inovativ privat, ndodhet gjiganti shtetror i ndrmarrjeve e siprmarrjeve shtetrore, i ngritur sipas imazhit t Putinit pr kapitalizmin shtetror. Qeveria kontrollon ndrmarrjet e gazit e t nafts, t industris s automjeteve dhe aviacionit, t prodhimit t anijeve e asaj t armve. N vitin 2006, pjesa shtetrore n aksionet e bursave ruse u rrit nga 29,6 n 35,1 pr qind. Po India? bhet me t? E stabilizuar tashm n dukje me institucione demokratike, me iniciativa private mbreslnse, India sht dhe njra ndr shpresmbajtset m t mdha, q ka dshmuar se nj vend n zhvillim brenda nj harku prej pak vjetsh mundi t bhej nj lider n tregun global t software-ve. Por sektori i prodhimeve High-tech ka arritur t

punsoj jo m shum se nj milion persona, nj pik uji n oqean, krahasuar me popullsin prej 1,1 miliard banorsh t ktij supershteti. Pr t trhequr masat n qerthullin e rritjes ekonomike, q aktualisht kan nj t ardhur mesatare vjetore pr kok q kap kufirin e 591 eurove, duhej t rritej edhe industria klasike, le t themi, dhe parakushtet pr kt jan negative. Sistemi arsimor n shum pjes t vendit sht i rrnuar. Siprmarrsit vendas e ata t huaj ankohen se po mbyten nga nj lum vshtirsish n terren. Madje edhe qeveria pohon se "rrugt tona, hekurudhat, portet, aeroportet dhe para s gjithash furnizimi me energji elektrike, jan t pakrahasueshme me at ka ofrojn konkurrentt tan". Ndrsa qeveria e Pekinit, pr shembull, gjat viteve 1991-2002 investoi 38 miliard dollar pr ndrtimin e rrugve, New Delhi nuk arriti t hidhte pr kt qllim as 4 miliard dollar. Pr kt arsye, edhe Banka Botrore paralajmron: "Sfida pr Indin sht jo ngritja e nivelit t rritjes ekonomike, por n nj far mnyre frenimi e kontrolli i saj". Pra ky sht n nj mnyr t prmbledhur skenari i s ardhmes s vendeve q prmendm m lart, t cilt nuk kan investuar sa duhet apo kan kryer gabime n kt aspekt n dm t shndetit t s ardhmes t ekonomis s tyre. Fatkeqsisht, sipas pikpamjes s shum specialistve, kjo sht dika shum serioze pr ta neglizhuar. N kokat tona prej kohsh vrtitet nj nocion shumplansh e q akoma nuk po has n nj prcaktim t sakt: Globalizimi. far fuqie polarizuese shprhap ai, kt do t mund ta perceptojm ndoshta m s miri muajin tjetr, kur t zhvillohet dhe takimi i G8-s n Gjermani. Libri i Daniel Cohen mundohet t sjell n vmendje disa veori e ngre shum pikpyetje mbi sfidat e pasojat q globalizimi mund t sjell Globalizimi, nj prbindsh? "Globalizimi si nj sfid politike" quhet libri m i ri i nxjerr n tregjet perndimore nga eksperti i ekonomis frnge, Daniel Cohen. Ai sht profesor i shkencave ekonomike n Paris dhe ish-kshilltar ekonomik i Kryeministrit francez, Lionel Jospin. Origjinali n frngjisht sht botuar pr her t par n vitin 2004 nn titullin: "La Mondialisation et ses ennemis" (Globalizimi dhe armiqt e tij). N kt libr, pr lexuesit dalin n pah shum pikpyetje gjat leximit, ndrsa pr shum t tjer, sigurisht se gjenden plot prgjigje n rreshtat e mendimet e hedhura aty nga autori: Si e prshkruan Cohen globalizimin? K sheh ai si armik t tij? Cilat mendime dhe impulse ndrvepruese rezultojn pr nj politik t orientuar tashm globalisht? Globalizimi, jo nj fenomen i ri Pr sa i prket fenomenit aktual q po prjeton bota n lidhje me at ka ne e quajm tashm "globalizim", Cohen bn dy prcaktime, apo m mir prmend dy val globalizimi n librin e tij: kta, sipas tij, jan spanjollt para 500 viteve, q zbuluan t part Amerikn dhe e pushtuan at, dhe nga ana tjetr aftsit ushtarake, tregtare e detare t britanikve n shekullin e 19-t me themelimin e kolonive, q te libri i Cohen cilsohen si "Vendet partnere". Trajtuar n aspektin ekonomiko-historik, autori mendon

se "me metrin" e athershm u arrit m s miri t krijohej tregu global brenda kufijve t asaj q njihet si "British common wealth". E kjo mund t ishte fare mir nj paralele pr globalizimin e sotm dhe nprmjet shembujve autori prshkruan se si shoqrit e prapambetura nuk mund tu rezistojn dot atyre m t prparuarave me nj kultur e teknologji m t avancuar. Globalizimi n vlersimin e Daniel Cohen sht nj proces zhvillimi ekonomik q tenton m shum mirqenie materiale. Ai konstaton se njerzit, pr arsye t mjeteve t sotme moderne t komunikimit, jan t prirur kah globalizimit. Nga se duhet t kemi frik? N mnyr interesante, specialisti i ekonomis, Cohen, thot se n vendet e industrializuara me nivel t lart mirqenieje, globalizimi perceptohet si nj krcnim, "nj perceptim q n fakt u prgjigjet ndoshta vetm kufijve t fantazis". Ai m tej pyet diku n rreshtat e librit t tij se "prse globalizimi sot sht ngulitur n nj mas aq t madhe n kokat e njerzve". Tregtia ndrkombtare, sipas mendimit t tij, ndikon pak mbi tregun e vendeve t puns n vendet e industrializuara. Por prtej ksaj, kush jan sipas mendimit t Cohen armiqt e globalizimit? Ai prcakton dy grupime kryesore: mullaht, q bjn thirrje pr "luft t kulturave" e q prbuzin vlerat perndimore, dhe grupimi tjetr jan "armiqt fondamentalist t do lloj forme t kapitalit", q bjn thirrje prdit pr luft globale klasash. Ata t gjith pra, arrin n prfundimin e tij Cohen, gabohen tek e fundit kur mendojn se globalizimi sht ai q dshiron tu imponohet popujve me nj model t paracaktuar e t huaj pr ta, e q ata vet e refuzojn. M tej, me analizat e shembujt q sjell, ai shpesh i referohet historis. Nj prqasje e till e ndihmon at t sjell n kujtes edhe fiaskot ekonomike e dshtimet politike n vende t tilla postkoloniale n Afrik, apo dhe n disa nga vendet islamike.

Globalizimi

GLOBALIZIMI DHE PREMTIMI I INSTITUCIONEVE GLOBALE JOSEPH E. STIGLITZ Prkthyen: Adnan Kika dhe Gzim Selaci Burokratt ndrkombtar kta simbole anonime t rendit botror ekonomik jan t sulmuar kudo. Takimet e mparshme jointeresante t teknokratve t panjohur, t cilt trajtonin tema t rndomta, si jan huaja koncesionale dhe kuotat tregtare, tani jan br skena t prleshjeve t ashpra n rrug dhe t demonstratave t mdha. Protestat gjat takimit t Organizats Botrore t Tregtis n Sitll (Seattle) n vitin 1999 qen tronditse. Q ather, lvizja sht forcuar dhe zemrimi sht prhapur. N t vrtet, do takim i rndsishm i Fondit Monetar Ndrkombtar, i Banks Botrore dhe i Organizats Botrore t Tregtis tani sht sken konflikti dhe trazire. Vdekja e nj protestuesi n vitin 2001 n Gjenova ishte vetm fillimi i shum viktimave t mundshme n luftn kundr globalizimit. Trazirat dhe protestat kundr politikave dhe veprimeve t institucioneve t globalizimit nuk jan t reja. Pr dekada me radh, njerz nga bota n zhvillim kan protestuar ather kur programe t ashpra t imponuara n shtetet e tyre, u treguan se jan shum t vrazhda, mirpo n prgjithsi protestat e tyre nuk viheshin re n Perndim.

Risi sht vala e protestave n shtetet e zhvilluara. Dikur ishte e zakonshme q temat si huat pr prshtatje strukturore (programe q ishin planifikuar pr tiu ndihmuar shteteve t prshtaten dhe t kalojn krizat) dhe kuotat pr import t bananeve (kufizimet q disa shtete evropiane ia vnin importit t bananeve nga shtetet tjera prve ish-kolonive t tyre), u interesonin vetm disave. Tashm edhe fmijt gjashtmbdhjet vjear t periferive kan pikpamje t zhvilluara pr marrveshjet e fshehta, si jan GATT (Marrveshja e Prgjithshme mbi Tarifa dhe Tregti) dhe NAFTA (Zona e Ameriks Veriore pr Tregti t Lir, marrveshje e nnshkruar n vitin 1992 nga Meksika, Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja q lejonte qarkullimin e lir t mallrave, shrbimeve dhe investimeve por jo t njerzve ndrmjet ktyre shteteve). Kto protesta kan shkaktuar brejtje t ndrgjegjes te pushtetart. Madje edhe politikant konservator, si sht presidenti i Francs Zhak Shirak, shfaqn shqetsimin e tyre se globalizimi nuk po e prmirson jetn e atyre q kan m s shumti nevoj pr prfitimet e premtuara t tij. Gati gjithkush e ka t qart se diku sht br gabim trashanik. Thuajse brenda nj nate, globalizimi sht br shtja m urgjente e kohs son, dika pr t ciln debatohet q nga sallat e mbledhjeve dhe faqet e opinioneve dhe redaksionale t gazetave e deri te shkollat aneknd bots. Prse globalizimi kjo forc q solli aq shum t mira u b aq kundrthns? Hapja ndaj tregtis ndrkombtare i ndihmoi shum shtete t zhvillohen shum m shpejt se sa do t mund t zhvilloheshin n kushte t tjera. Tregtia ndrkombtare ndihmon zhvillimin ekonomik, kur eksporti i vendit i japin shtys rritjes ekonomike. Zhvillimi i shtyr nga eksporti, ishte baza e politiks industriale q pasuroi pjesn m t madhe t Azis dhe ua prmirsoi dukshm gjendjen miliona njerzve atje. Pr shkak t globalizimit, shum njerz n bot tani jetojn m gjat se prpara, kurse standardi i jets s tyre sht shum m i lart. Njerz n Perndim mund ta konsiderojn punn me pag t ult n Nike si eksploatim, por pr shum njerz t bots n zhvillim, t punuarit n nj fabrik sht nj zgjedhje shum m e mir sesa t qndruarit n ferm dhe kultivimi i orizit. Globalizimi ka zbutur ndjenjn e izolimit, q ka ndier pjesa m e madhe e bots n zhvillim, dhe shum njerzve atje u ka krijuar mundsi m t madhe pr dije, madje m t madhe se sa t njeriut m t pasur n cilindo shtet n shekullin e kaluar. Vet protestat

antiglobaliste jan rezultat i ksaj lidhjeje. Lidhjet n mes aktivistve nga pjes t ndryshme t bots, veanrisht lidhjet e krijuara prmes komunikimit n internet, shkaktuan trysni q rezultoi me traktatin ndrkombtar t minave toksore prkundr kundrshtimit t shum qeverive t fuqishme. I nnshkruar nga 121 shtete n vitin 1997, ky traktat zvogloi mundsin q fmijt dhe viktimat e tjera t pafajshme, t gjymtohen nga minat. Po kshtu, nj trysni publike e koordinuar mir, detyroi bashksin ndrkombtare q t shlyente borxhet e disa shteteve m t varfra. Edhe n situata kur globalizimi ka an negative, megjithat, ai sjell edhe prfitime. Hapja e tregut xhamajkian t qumshtit pr importet e ShBA-ve n vitin 1992, mund t ket dmtuar prodhuesit lokal t qumshtit, por kjo po ashtu u mundsoi fmijve t varfr t blinin qumshtin m lir. Firmat e reja t jashtme mund t dmtojn ndrmarrjet e mbrojtura shtetrore, por ato po ashtu mund t sjellin futjen n prdorim t teknologjive t reja, hyrjen n tregje t reja dhe krijimin e industrive t reja. Ndihma e jashtme, nj aspekt tjetr i bots s globalizuar, me gjith t metat e saj, prapseprap ka sjell prfitime pr miliona njerz, shpesh n mnyra t cilat thuajse nuk jan vrejtur fare: projekti i financuar nga Banka Botrore u ofroi pun guerilve n Filipine, e ata i dorzuan armt; projektet e vaditjes kan rritur m shum se dyfish t ardhurat e fermerve q patn fatin t prfitonin nga kto programe; kurse projektet arsimore kan rritur shkalln e arsimimit n zonat rurale dhe n disa shtete projektet pr SIDA-n kan penguar prhapjen e ksaj smundjeje vdekjeprurse. Ata q flasin kundr globalizimit, shpesh nuk i vn re dobit e tij. Por ithtart e globalizimit jan edhe m t ekuilibruar. Pr ta, globalizimi (q n mnyr tipike lidhet me pranimin e kapitalizmit ngadhnjyes t stilit amerikan) sht progres dhe shtetet n zhvillim duhet ta pranojn at, nse dshirojn t zhvillohen dhe ta luftojn varfrin. Por shum shteteve t bots n zhvillim, globalizimi nuk u ka sjell dobit e premtuara ekonomike. Hendeku n rritje ndrmjet atyre q kan dhe atyre q nuk kan, ka rezultuar q gjithnj e m shum njerz t Bots s Tret t mbesin n varfri t skajshme, duke jetuar me m pak se nj dollar n dit. Me gjith premtimet e prsritura pr uljen e varfris, t bra gjat dekads s fundit t shekullit njzet, numri i tanishm i njerzve q jetojn n varfri, n t vrtet sht rritur pr gati 100 milion. Kjo ndodhi n t njjtn koh kur t ardhurat e prgjithshme botrore u rritn pr afro 2.5 pr qind n vit.

N Afrik, aspiratat e larta, pas pavarsimit t vendit nga kolonializmi, kryesisht nuk u prmbushn. Prkundrazi, kontinenti po zhytet m thell n mjerim, ndrkoh q t ardhurat shnojn rnie dhe standardi i jetess vazhdon t bie. Rritja e shkalls s jetgjatsis, e arritur me vshtirsi n disa dekada t kaluara, ka filluar t ngec. Ndrkoh q smundja e SIDA-s sht arsyeja kryesore e ksaj, varfria po ashtu sht br nj vrasse e popullatave. Madje edhe shtetet q kan braktisur socializmin afrikan dhe kan arritur t krijojn qeveri mjaft t ndershme, q kan baraspeshuar buxhetet e tyre dhe q e kan mbajtur t ult inflacionin, thjesht, nuk mund t trheqin investitor privat. Pa kto investime, ato nuk mund t ken zhvillim t qndrueshm. Nse globalizimi nuk ka pasur sukses n uljen e varfris, ai nuk ka pasur sukses as n krijimin e qndrueshmris. Kriza n Azi dhe n Amerikn Latine ka krcnuar ekonomin dhe qndrueshmrin e t gjitha shteteve n zhvillim. Ekziston frika e se infeksioni financiar do t prhapet n mbar botn, ashtu q kolapsi i nj valute t ndonjrit nga kto vende, do t parakuptonte edhe rnie t t tjerave, gjithashtu. Pr nj koh, n vitet 1997 e 1998, u duk se kriza aziatike krcnonte tr ekonomin e bots. Globalizimi dhe shfaqja e ekonomis s tregut nuk kan dhn rezultatet e premtuara n Rusi dhe n shumicn e vendeve t tjera, t cilat po kalonin nga komunizmi n ekonomi tregu. Ktyre shteteve Perndimi u kishte thn se sistemi i ri ekonomik do tu sillte prosperitet t pashembullt. Mirpo, n vend t ksaj, ai solli varfri t pashembullt: pr shumicn e njerzve, ekonomia e tregut, n shum aspekte, u tregua m e keqe se sa q kishin parashikuar prijsit e tyre komunist. Dallimi ndrmjet tranzicionit t Rusis (ashtu si u planifikua nga institucionet ekonomike ndrkombtare) dhe tranzicionit t Kins (t planifikuar nga vet ajo) nuk do t mund t jet m i madh: prderisa n vitin 1990 Bruto Prodhimi i Brendshm (GDP) i Kins ishte sa 60 pr qindshi i atij t Rusis, n fund t dekads situata ndryshoi n favor t Kins. Ndrsa Rusia qe dshmitare e nj rritjeje te pashembullt t varfris, n Kin numri i t varfrve ra si kurr m par. Kritikt e globalizimit me t drejt i akuzojn shtetet perndimore pr hipokrizi. Shtetet perndimore i kan shtyr shtetet e varfra t heqin barrierat e tregtis, por nuk ato nuk i hoqn barrierat e veta, duke i ndaluar me kt shtetet n zhvillim t eksportojn prodhimet e tyre bujqsore dhe n kt mnyr i privuan nga t ardhurat shum t nevojshme nga eksporti. Nj nga fajtort kryesor pr kt, natyrisht, ishin Shtetet e Bashkuara, dhe kjo m

shqetsonte mua. Kur isha Kryesues i Kshillit t Kshilltarve Ekonomik, kam luftuar me mish e shpirt kundr ksaj hipokrizie, ashtu si kan br paraardhsit e mi n kshill nga t dy partit. Kjo, jo vetm q i dmtoi shtetet n zhvillim, por amerikanve u kushtoi miliarda dollar, si konsumator (pr mime m t larta q u deshn t paguajn) dhe si taksapagues (pr financim t subvencione t larta pr bujqsin). Prpjekjet e mia shpesh nuk pat sukses. Ngadhnjenin interesat e veanta tregtare dhe financiare, dhe kur kalova n Bankn Botrore, i pash fare qart pasojat e ksaj pr shtetet n zhvillim. Por, edhe kur nuk sht fajtor pr hipokrizi, Perndimi zbaton globalizimin, duke siguruar nj ndarje t pabarabart t t mirave, n kurriz t Bots n zhvillim. Nuk ishte e drejt q shtetet m t zhvilluara industriale refuzonin t hapnin tregjet e tyre pr mallrat e shteteve n zhvillim pr shembull, duke i kufizuar kuotat e tyre pr nj mori mallrash q nga tekstili tek sheqeri ndrkoh duke kmbngulur q kto shtete (n zhvillim) t hapin tregjet e tyre pr mallrat e shteteve m t pasura; nuk ka qen e drejt q shtetet m t zhvilluara industriale vazhdonin t subvenciononin bujqsin, duke ua vshtirsuar garn shteteve n zhvillim, ndrsa kmbngulnin q kto shtete t mos subvenciononin prodhimet industriale. Nse shihen kushtet e tregtis (mimet q shtetet e zhvilluara dhe ato m pak t zhvilluara i marrin pr prodhimet e tyre) t marrveshjes s fundit tregtare t vitit 1995 (e teta me radh), efekti neto ishte ulja e mimeve q disa nga shtetet m t varfra n bot i marrin n raport me mimet q paguajn pr importet e tyre. Mu pr kt gjendja e disa shteteve m t varfra t bots u prkeqsua m shum. Bankat perndimore prfituan nga humbja e kontrollit t tregut t kapitalit n Amerikn Latine dhe n Azi, por kto rajone psuan humbje ather kur ndrroi drejtimi i lvizjes s parave spekulative (para q hyjn e dalin nga nj shtet, shpesh brenda nj nate, q zakonisht sht bast n lidhje me at se a do ti ngrihet ose ulet vlera nj valute), q para ksaj ishin derdhur n shuma t mdha n kto vende. Dalja e papritur e parave l prapa valuta t kolapsuara dhe sisteme bankare t dobsuara. Raundi i Uruguait po ashtu prforcoi t drejtat mbi pronn intelektuale. Kompanit amerikane dhe perndimore t barnave nuk kan mundur t parandalojn kompanit e barnave nga India e Brazili t mos vjedhin pronn e tyre intelektuale. Por kto kompani t vendeve n zhvillim kan prodhuar barna q shptonin jetn, ndrsa banort e atyre vendeve mund ti blinin ato me nj mim m t ult se mimet q ofronin kompanit perndimore.

Pra, ekzistojn dy an t vendimeve q u morn n Raundin e Uruguait. Kshtu, fitimet e kompanive perndimore t barnave do t rriten. Prkrahsit than q kjo do ti stimulonte m shum ato pr t br zbulime; por prfitimet nga shitjet n botn n zhvillim ishin t vogla, pasi q vetm nj pakic pati mundsi ti blej kto barna.

Explore

Re: Globalizimi Explorer

Prandaj, stimulimi i pritur, do t kufizohej. Ana tjetr ishte se mijra njerz, si t thuash, u dnuan me vdekje, meq qeverit dhe individt e vendeve n zhvillim nuk mund t paguanin m mime aq t larta. N rastin e sida-s, mllefi ndrkombtar ishte aq i madh, saq kompanit e barnave u detyruan t trhiqen dhe n fund t pranojn ti ulin mimet dhe barnat ti shesin me mimet e fundit t vitit 2001. Por problemet kryesore q e shkaktuan kt meq regjimi i prons intelektuale, i vendosur pas Raundit t Uruguait, nuk sht i baraspeshuar, sepse n mas t madhe reflektoi interesat dhe qndrimet e prodhuesve, e jo t prdoruesve, si n shtetet e zhvilluara ashtu edhe t atyre n zhvillim mbeten edhe m tutje. Jo vetm n liberalizimin e tregtis, por n secilin aspekt tjetr t globalizimit, madje edhe prpjekjet q dukeshin si qllimmira, shpesh solln rezultate t padshiruara. Kur dshtojn projektet e rekomanduara nga Perndimi, qoft n bujqsi a n infrastruktur, q jan prpiluar sipas udhzimeve t kshilltarve t Perndimit, e q i financon Banka Botrore, nse nuk ekziston ndonj form tjetr e faljes s borxheve, njerzit e varfr n botn n zhvillim prapseprap duhet t bjn shlyerjen e tyre. Nse dobit e globalizimit nuk ishin aq t mdha sa paralajmronin ithtart e tij, kostoja e paguar pr globalizim sht edhe m i lart, kur merret parasysh q ambienti sht shkatrruar, procesi politik sht korruptuar dhe ritmi i vrullshm nuk u ka dhn koh t mjaftueshme shteteve pr adaptim kulturor. Krizat t cilat n fillim kan sjell papunsi masive, u pasuan nga probleme afatgjata t shprbrjes shoqrore nga dhuna urbane n Amerikn Latine, te konfliktet etnike n pjes t tjera t bots, pr shembull n Indonezi. Kto probleme nuk jan aq t reja, porse reagimi botror gjithnj e m i fuqishm kundr politikave q shtyjn globalizimin sht nj ndryshim i rndsishm. Pr dekada me radh, klithmat e t varfrve n Afrik dhe n shtetet n zhvillim n pjest e tjera t bots, nuk jan dgjuar pothuajse fare n Perndim. Puntort n shtetet n zhvillim e dinin se dika nuk ishte n rregull kur vrenin se krizat financiare po bheshin gjithnj e m t zakonshme ndrsa numri i t varfrve po rritej. Por ata nuk kishin mnyr pr t ndryshuar ligjet ose pr t ndikuar institucionet ndrkombtare financiare q i kishin shkruar ato ligje. Ata q i vlersojn proceset demokratike, e pan se si kushtzimi (kushtet q huadhnsit ndrkombtar i

imponuan n kmbim pr ndihmn e tyre) minon sovranitetin kombtar. Por deri n kohn kur u paraqitn protestuesit, pati pak shpres pr ndryshim dhe asnj der pr ankim. Disa nga protestuesit ia tepruan kur krkuan barriera m t larta proteksioniste ndaj shteteve n zhvillim, gj q do t mund ta prkeqsonin edhe m gjendjen e rnd t tyre. Por, pavarsisht nga kto probleme, ishin sindikalistt, studentt, mbrojtsit e ambientit pra, qytetart e zakonshm ata t cilt marshonin rrugve t Prags, Sitllit, Uashingtonit dhe Gjenovs q futn nevojn pr reform n agjendn e bots s zhvilluar. Protestuesit e shohin globalizimin nga nj aspekt shum t ndryshm nga e sheh Sekretari i Ministris s Financave t Shteteve t Bashkuara, ose ministrat e financave ose t tregtis t shumics s shteteve industriale t zhvilluara. Dallimet n pikpamje jan aq t mdha, saq lind dyshimi nse politikant dhe protestuesit jan duke folur apo jo pr t njjtn dukuri? A shohin ata t njjtat fakte? A sht t parit e pushtetarve aq i mjegulluar nga interesat e veanta dhe personale? far sht, pra, dukuria e globalizimit, q njkohsisht sht tem e kritikave dhe e lvdatave aq t mdha? N thelb, ky sht nj integrim m i afrt i shteteve dhe i popujve t bots, q ka shkaktuar zvoglimin e madh t kostos s transportit, t komunikimit dhe heqjen e barrierave artificiale t rrjedhs s mallrave, shrbimeve, kapitalit, dijes dhe (n nj mas m t vogl) t njerzve prtej kufijve. Globalizimi sht shoqruar nga krijimi i institucioneve t reja, t cilat u jan bashkngjitur atyre ekzistuese, pr t punuar prtej kufijve. N fushn e shoqris civile ndrkombtare, grupe t reja u jan bashkngjitur organizatave m t , si pr shembull lvizja Jubilee e cila thrret pr reduktim t borxheve t shteteve m t varfra, i sht bashkngjitur organizats s Kryqit t Kuq. Globalizimin e avancojn korporatat ndrkombtare t cilat lvizin tej kufijve jo vetm kapitalin e mallrat, por edhe teknologjin. Globalizimi gjithashtu ka prtrir vmendjen pr institucionet ndrkombtare ndrqeveritare t krijuara shum koh m par: Kombet e Bashkuara (UN), q mundohet t ruaj paqen; Organizata Ndrkombtare e Puns (ILO), fillimisht e krijuar n vitin 1919, e cila promovon agjendn e vet n tr botn nn moton pun t ndershme; dhe Organizata Botrore e Shndetsis (WHO), e cila prqendrohet n prmirsimin e gjendjes s shndetit n Botn n zhvillim. Nj pjes e madhe, ndoshta pjesa drmuese, e ktyre aspekteve t globalizimit kan qen gjithkund t mirseardhura. Askush nuk dshiron t shoh fmijn e tij duke vdekur, ndrsa dija dhe barnat ekzistojn diku tjetr n bot. Lnd t polemikave jan aspektet ekonomike m pak t prcaktuara t globalizimit dhe institucionet ndrkombtare q i shkruan ligjet, t cilat detyrojn ose i shtyjn gjrat, si

sht liberalizimi i tregjeve t kapitalit (heqja e ligjeve dhe rregullave n shum shtete n zhvillim q ka pr qllim t stabilizojn qarkullimin e parave t paqndrueshme brenda dhe jasht shtetit).

KU SHT GABUAR
Pr t kuptuar se ku sht gabuar, sht me rndsi t shikohet n tri institucionet kryesore q administrojn globalizimin: FMN-n, Bankn Botrore dhe OBT-n. Ve ktyre, ka nj mori institucionesh t tjera q luajn rol n sistemin ekonomik ndrkombtar nj numr i bankave rajonale, simotra t mdha dhe t vogla, t Banks Botrore, dhe nj numr i madh i organizatave t OKB-s, si jan Programi i Zhvillimit i OKB-s (UNDP) ose Konferenca e Kombeve t Bashkuara pr Tregti dhe Zhvillim (UNCTAD). Kto organizata shpesh kan pikpamje q jan dukshm m t ndryshme se sa ato t FMN-s (Fondit Monetar Ndrkombtar) dhe t Banks Botrore. ILO-ja (Organizata Ndrkombtare e Puns), pr shembull, shqetsohet q FMN-ja u kushton shum pak vmendje t drejtave t puntorve, ndrkoh q Banka Aziatike e Zhvillimit bn thirrje pr nj pluralizm konkurrues, nprmjet t t cilit shteteve n zhvillim do tu ofroheshin opinione alternative t strategjive prkitazi me zhvillimin, prfshir Modelin Aziatik (n t cilin qeverit, ndrsa mbshteten n tregje, marrin nj rol aktiv n krijimin, formimin dhe udhzimin e tregjeve, prfshir edhe promovimin e teknologjive t reja, dhe n t cilin firmat do t merrnin nj prgjegjsi t konsiderueshme pr mirqenien shoqrore t puntorve t tyre) q Banka Aziatike e Zhvillimit e sheh qartazi si dika t ndryshme nga modeli amerikan i nxitur nga institucionet me seli n Uashington. N thelb t problemeve t FMN-s dhe t institucioneve tjera ndrkombtare ekonomike qndron problemi i udhheqjes: kush vendos se far duhet t bjn ato. Ato udhhiqen jo vetm nga shtetet m t pasura industriale por edhe nga interesat tregtare dhe financiare t ktyre shteteve, prandaj politikat ktyre institucioneve e pasqyrojn kto interesa. Zgjedhja e udhheqsve t ktyre institucioneve simbolizon problemin e institucioneve n fjal dhe shum shpesh ka kontribuuar pr mosfunksionimin e tyre. Ndrkoh q pothuajse t gjitha aktivitetet e FMN-s dhe t Banks Botrore sot bhen n botn n zhvillim (n form t huadhnies), n krye t ktyre institucioneve gjenden prfaqsues t shteteve t industrializuara. (Sipas zakonit ose marrveshjes s heshtur, kryetari i FMN-s gjithher sht evropian, ndrsa ai i Banks Botrore, amerikan). Ata zgjedhen prapa dyerve t mbyllura dhe asnjher nuk sht krkuar nga udhheqsi i ardhshm t ket prvoj pune n botn n zhvillim. Kto institucione nuk jan prfaqsuese t vendeve q u shrbejn. Problemet sht gjithashtu se kush flet n emr t shtetit. N FMN, shtetet i prfaqsojn ministrat e financave dhe guvernatort e bankave qendrore. N OBT ministrat e tregtis. Secili nga kta ministra sht i lidhur ngusht me grupe t caktuara (zgjedhs) brenda shtetit t tij. Ministrat e tregtis prfaqsojn shqetsimet e komunitetit t biznesit, si t

eksportuesve t cilt dshirojn t hapin tregje t reja pr prodhimet e tyre, ashtu dhe prodhuesve t mallrave t cilt ia kan frikn konkurrencs s importit. Natyrisht, kta grupe dshirojn t mbajn sa m shum q munden barriera tregtare dhe t prfitojn nga fardo subvencioni q arrijn ta bindin kongresin (ose parlamentin) e tyre. Fakti q barrierat tregtare rrisin mimet pr konsumatort ose q subvencionet imponojn barra mbi taksapaguesit atyre u intereson m pak se fitimi i prodhuesve. Aq m pak u interesojn shtjet e ambientit dhe t puntorve. Ministrat e financave dhe guvernatort e bankave qendrore jan t lidhur ngusht me komunitetin financiar. Ata vijn nga firmat financiare dhe, pas periudhs s shrbimit n qeveri, atje kthehen. Robert Rubin, ministr i financave gjat kohs drrmuese t periudhs pr t ciln flet ky libr, ka ardhur nga banka m e madhe investuese e quajtur Goldman Sach, dhe sht kthyeer te firma Citigroup, q e kontrollon bankn m t madhe komerciale, Citibank. Stan Fischer, personi numr dy n FMN gjat ksaj periudhe, nga FMN-ja shkoi drejtprdrejt n n Citigroup. Kta njerz, natyrisht, botn e shohin me sy t komunitetit financiar. Vendimet e cilitdo institucion natyrshm reflektojn pikpamjet dhe interesat e njerzve q i marrin kto vendime. Jo befasisht, ashtu si do t shohim n mnyr t prsritur n kapitujt vijues, politikat e institucioneve ndrkombtare ekonomike jan shpesh t lidhura ngusht me interesat tregtare dhe financiare t institucioneve n shtetet e zhvilluara industriale. Pr fshatart n shtetet n zhvillim t cilt duhet t punojn me mund pr tia paguar huat e vendit t tyre FMN-s ose pr biznesment t cilt bartin barrn e pagess s taksave me vler t shtuar q ua imponon FMN-ja, sistemi i tanishm i udhhequr nga FMN-ja sht sistem n t cilin ata nuk kan prfaqsuesit e tyre n trupn e cila ua v ato taksa. Zhgnjimi n sistemin ndrkombtar t globalizimit nn mbrojtjen e FMN-s rritet ndrsa t varfrit n Indonezi, Marok ose Papua Guine t Re humbasin subvencionet pr karburante dhe ushqime; n Tajland shtohet numri i t infektuarve me SIDA si rezultat i uljeve t shpenzimeve pr shndetsi sipas urdhrit t FMN-s; kurse familjet n shum shtete n zhvillim me dhembshuri zgjedhin q t mos i drgojn vajzat e tyre n shkoll, sepse pr arsimimin e fmijve t tyre u duhet t paguajn t ashtuquajturat programe pr restaurim t kostos. Kur nuk kan kurrfar mundsi t tjera pr t shprehur shqetsimet e tyre dhe pr t br trysni pr ndryshime, njerzit krijojn trazira. Natyrisht, rruga, nuk sht vend ku mund t diskutohen shtjet, t formulohen politika ose t arrihen kompromise. Por protestat jan ato q i kan shtyr zyrtart qeveritar dhe ekonomistt aneknd bots pr t menduar pr alternativa t politikave t dala nga Konsensusi i Uashingtonit si mnyra e vetme dhe e drejt pr zhvillim ekonomik. Po u bhet gjithnj e m e qart, jo qytetarve t zakonshm por edhe politikanve, dhe jo vetm pr atyre n shtetet n zhvillim por edhe n shtetet e zhvilluara, se globalizimi,

ashtu si sht praktikuar, nuk e ka jetsuar at q prkrahsit e tij kan premtuar, at q ka mundur ta bj dhe sht dashur ta bj. N disa raste ai madje as q ka rezultuar me rritje ekonomike, por edhe ather kur e ka br kt, nuk ka sjell prfitime pr t gjith. Efektet i vendimet t politikave t Konsensusit t Uashingtonit shpesh u ka sjell prfitime vetm disave n kurriz t shumics tjetr t pasurve n n kurriz t fukarenjve. N shum raste interesat dhe e biznesit i kan vn n rend t dyt shqetsimeve pr ambientin, demokracin, t drejtat e njeriut dhe drejtsin shoqrore. Globalizimi n vetvete as nuk sht i mir e as i keq. Ai ka fuqin t sjell shum t mira, ndrsa pr shtetet e Azis Lindore, t cilat e kan prqafuar globalizimin me kushtet e tyre dhe me ritmin e tyre, ai solli nj prfitim t madh, prkundr pengess s krizs n vitin 1997. Por n pjesn m t madhe t bots nuk jan arritur rezultate t ngjashme. Sot me rnien e vazhdueshme t kostos s transportit dhe komunikimit dhe uljen e barrierave t krijuara nga vet njeriu pr mallrat, shrbimet dhe kapitalin (ndonse mbeten akoma barriera t rnda pr lvizjen e lir t klass puntore) ne kemi nj proces t globalizimit t ngjashm me proceset e mhershme n t cilat u formuan ekonomit e shtetit. Pr fat t keq, nuk kemi nj qeveri t bots, q pr t gjitha vendimet do tu prgjigjej t gjith banorve t do shteti, q ta mbikqyrte procesin e globalizimit ngjashm si qeverit kombtare q udhhoqn procesin e nacionalizimit. N vend t ksaj, kemi nj sistem q mund t quhet qeverisje globale pa qeveri globale n t cilin udhheqin disa institucione (Banka Botrore, FMN-ja dhe OBT-ja) dhe disa aktor (ministrat e financave dhe tregtis, t lidhur ngusht me interesa t caktuara financiare dhe tregtare), por n t ciln shumica q ndikohen prej vendimeve t tyre pothuajse nuk u dgjohet fare zri. sht koha pr t ndryshuar disa rregulla q drejtojn rendin ndrkombtar ekonomik, prsri t mendohet rreth asaj se si merren vendimet n nivel ndrkombtar dhe n interes t kujt dhe m pak t theksohet ideologjia, por t merret parasysh m shum ajo q funksionon m mir. sht kritike q zhvillimi i suksesshm i par n Azin Lindore t arrihet edhe gjetiu. Nse paqndrueshmria globale vazhdon, ajo do t ket kosto shum t lart. Globalizimi mund t ritrajtohet dhe kur t ndodh kjo, n mnyr t duhur dhe t udhhequr mir, ashtu q t gjitha shtetet t marrin pjes n vendimet prej t cilave ndikohen, ather do t jet e mundur t krijohet nj ekonomi globale e re n t ciln zhvillimi ekonomik m i gjat dhe m pak i paqndrueshm dhe n t cilin frytet e ktij zhvillimi do t ndahen n mnyr m t barabart. Shnim: Nga libri: Globalizimi dhe paknaqsit e shkaktuara prej tij (Zenith 2007)

Explor

DOMINIM GLOBAL APO UDHHEQJE GLOBALE

ZBIGNIEV BRZEZINSKI Prktheu: Adnan Kika Argumenti im qendror pr rolin e Ameriks n bot sht i thjesht: fuqia e Ameriks, duke pohuar n mnyr dominuese sovranitetin e kombit, sht sot garancia vendimtare e stabilitetit global dhe shoqria amerikane stimulon trendet shoqrore globale, t cilat dobsojn sovranitetin kombtar tradicional. Fuqia dhe dinamika shoqrore amerikane, duke bashkvepruar, mund t nxis shfaqjen graduale t nj komuniteti global me interesa t prbashkta. Keqprdorimi dhe prplasja e tyre, mund t ojn botn n kaos, duke ln Amerikn t izoluar. N krye t shekullit njzetenj, fuqia amerikane ka br nj arritje t papar n fuqin e saj globale ushtarake, n pozicionin qendror t vitalitetit ekonomik t saj pr mirqenin e ekonomis botrore, n ndikimin prtrits t dinamizmit teknologjik amerikan dhe n joshjen e bots pr kulturn e saj masive t shumllojshme dhe shpesh t vrazhd. T gjitha kto, i japin Ameriks pushtet t pakrahasueshm politik global. Pr t mir apo pr t keq, Amerika sht paqsues global dhe nuk po shihet diku ndonj rival. Evropa, ekonomikisht mund t bhet garuese, por do t kaloj koh e gjat derisa ajo ta arrij shkalln e unitetit, q do ti mundsonte asaj t garoj politikisht. Japonia, dikur e menduar si supershteti i ardhshm, tani sht jasht gars, ndrkoh q Kina, prkundr progresit t saj ekonomik, ka mundsi t mbetet relativisht e varfr pr s paku dy gjenerata dhe gjat ksaj kohe mund t has n nj sr vshtirsish politike. Rusia nuk sht m n gar. Shkurt, Amerika nuk ka, dhe pr nj koh t afrt, nuk do t ket ndonj rival global. N kt mnyr, nuk ekziston alternativ e vrtet ndaj hegjemonis mbizotruese amerikane dhe ndaj rolit t fuqis s saj, si prbrse e nevojshme e siguris globale. N t njjtn koh, demokracia amerikane dhe shembulli i suksesit amerikan prhap ndryshimet ekonomike, kulturore dhe teknologjike t cilat nxisin ndrlidhjet globale n rritje, mbi dhe prtej kufijve kombtar. Kto ndryshime, mund ta minojn vet stabilitetin t cilin fuqia amerikane mundohet ta arrij, e madje edhe t ngjallin armiqsi anti-amerikane. Kshtu, Amerika prballet me nj paradoks unik; ajo sht e para dhe e vetmja superfuqi e vrtet globale, e megjithkt amerikant gjithnj e m tepr po preokupohen me krcnime nga nj numr burimesh armiqsore shum m t dobta. Fakti q Amerika ka ndikim t pashoq global politik, e bn at t jet n fokus t zilis,

mris e pr disa edhe t urrejtjes s thell. Kto antagonizma po ashtu mund t shfrytzohen, n t vrtet t nxiten, nga rivalt m shum tradicional t Ameriks, edhe pse ata vet jan shum t kujdesshm pr t rrezikuar ndonj konflikt t drejtprdrejt me Amerikn. Rreziqet pr sigurin amerikane jan reale. Ather, a nnkupton kjo q Amerika ka t drejt pr m shum siguri sesa q kan shtetkombet tjera? Udhheqsit e saj, si menaxhues t fuqis s kombit dhe si prfaqsues t nj shoqrie demokratike, duhet t krkojn nj baraspesh mir t matur ndrmjet ktyre dy roleve. Varsia ekskluzive n bashkpunim multilateral mund t bhet nj recet pr letargji strategjike n nj bot n t ciln krcnimet pr sigurin kombtare, madje eventualisht edhe at globale, jan dukshm n rritje dhe mund t kanosin gjith njerzimin. Pr m tepr, besimi parsor n praktika unilaterale t fuqis sovrane, veanrisht nse shoqrohet nga nj prkufizim egoist i krcnimeve q po shfaqen, mund t sjell vetizolim, paranoj t shtuar kombtare dhe prekshmri gjithnj e m t madhe nga shprndarja globale e virusit anti-Amerikan. Nj Amerik e shqetsuar, e obsesionuar nga siguria e saj, mund ta gjej vetveten t izoluar n nj bot armiqsore. Nse krkimet e saj t vetmuara pr siguri dalin jasht dore, ka mundsi ta transformojn vendin nga nj vend t lir n nj shtet fortifikat, t zhytur n nj mentalitet rrethimi. Megjithat, n t njjtn koh, fundi i Lufts s Ftoht prkoi me nj prhapje masive t shkencs s teknologjis dhe mundsive t nevojshme pr t br arm t shkatrrimit n mas, jo vetm n mes shteteve por madje edhe n mes grupeve politike me motive terroriste. Publiku amerikan me guxim e prballoi realitetin e hidhur t dy akrepave n nj shishe Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Sovjetik q friksonin njri-tjetrin me arsenale brthamore me mundsi shkatrrimtare por ai tani sht m shum i shqetsuar nga prhapja e dhuns, aktet e herpashershme terroriste dhe nga prhapja e armve t shkatrrimit n mas. Amerikant e ndiejn q n kt paqartsi politike, ndonjher moralisht dykuptimshme dhe shpesh gjendje mistifikuese e paparashikueshmris politike, fshihet nj rrezik pr Amerikn, pikrisht sepse ajo sht fuqia mbizotruese e bots. Amerika, ndryshe nga fuqit e mparshme hegjemone, vepron n nj bot t menjhershmris dhe intimitetit t shtuar. Fuqit e mparshme perandorake, vetm sa pr t prmendur disa Britania e Madhe gjat shekullit t nntmbdhjet, Kina gjat periudhave t ndryshme disa mijra vitesh t historis s saj apo Roma gjat nj gjysm mileniumi, qen relativisht t pandikuara nga krcnimet e jashtme.

Bota q ato dominonin qe e ndar dhe jo-ndrvepruese. Distanca dhe koha mundsonin frymmarrje t lirshme dhe shtonin sigurin e vendit. N kontrast me kt, Amerika mund t jet n mnyr t veant e fuqishme n sfern globale, mirpo territori i saj n mnyr t veant sht po ashtu i pasigurt. Ka t ngjar q t jetuarit me nj pasiguri t ktill t kaloj n nj gjendje kronike. Prandaj, pyetja kye sht nse Amerika mund t bj nj politik t jashtme t menur, t prgjegjshme dhe efektive t atill q u ik grackave t pikpamjeve izoluese, por megjithat prputhet me pozitn e saj t pazakont historike si fuqi supreme e bots. Krkimi pr nj politik t jashtme t menur duhet t filloj nga t kuptuarit q globalizimi n esenc nnkupton ndrvarsi globale. Nj ndrvarsi e till nuk siguron barabarsi t pozits e madje as barabarsi t siguris pr t gjitha kombet. Mirpo, kjo domethn q asnj komb nuk ka imunitet t plot nga pasojat e revolucionit teknologjik, i cili aq shum e ka rritur aftsin e njerzve pr t shkaktuar dhun dhe megjithat ka forcuar lidhjet t cilat gjithnj e m shum po e lidhin njerzimin s bashku. Prfundimisht, problemi qendror politik me t cilin ballafaqohet Amerika sht Hegjemoni pr far? Rreziku qndron n at se a do t prpiqet kombi t formoj nj sistem t ri global t bazuar n interesa t prbashkta, apo do ta prdor fuqin e tij sovrane globale pr ta fortifikuar sigurin e vet. N faqet vijuese, un jam fokusuar n ato q i konsideroj t jen shtjet kryesore pr t cilat sht e nevojshme nj prgjigje e plot strategjike: Cilat jan krcnimet kryesore pr Amerikn? Duke e marr parasysh pozitn e saj hegjemoniste, a ka t drejt Amerika pr m shum siguri sesa kombet tjera? Si duhet t veproj Amerika ndaj krcnimeve t mundshme vdekjeprurse, t cilat po vijn jo nga rival t fuqishm, por nga kundrshtar t dobt? A mundet Amerika n mnyr konstruktive ti prmirsoj marrdhniet e saj me botn Islamike prej 1.2 miliard njerzish, shumica e t cilve, gjithnj e m shum dhe n mnyr t papajtueshme po e shohin Amerikn si armik? A mundet Amerika t veproj me vendosmri pr ta zgjidhur konfliktin IzraelitoPalestinez, duke i ditur pretendimet e dyzuara por legjitime t t dy popujve n t njjtn tok?

 far krkohet pr t krijuar stabilitet politik n t ashtuquajturin Ballkan i Ri Global, q sht i paqndrueshm dhe q gjendet n ann jugore t Euroazis qendrore? A mundet Amerika t sajoj nj partneritet t vrtet me Evropn, duke marr parasysh, progresin e saj t ngadalshm pr unitet politik, por fuqin e saj ekonomike n rritje? A mundet Rusia, e cila nuk sht m rivale e Ameriks, t futet n nj struktur atlantike t udhhequr nga Amerika? far duhet t jet roli i Ameriks n Lindjen e Largt, duke e ditur q Japonia me ngurrim por ende vazhdon t varet nga SHBA-t ashtu si bn edhe fuqia e saj ushtarake n rritje dhe rigjallrimin e fuqis Kineze? Sa sht e mundshme q globalizmi mund t ngjall nj kundr-doktrin koherente apo nj kundr-aleanc ndaj Ameriks? A po bhen Demografia dhe shprngulja krcnime t reja pr stabilitetin global? A prputhet kultura amerikane me nj prgjegjsi n thelb perandorake? Si duhet t prgjigjet Amerika ndaj pabarabarsis n shfaqje pr shtjet njerzore, t ciln revolucioni i tanishm shkencor mund ta ngut dhe t ciln globalizimi mund ta theksoj? A sht demokracia Amerikane e prputhshme me nj rol hegjemon, ndonse ai mund t maskohet me kujdes? Sa do ti prekin nevojat e siguris s ktij roli t veant t drejtat civile tradicionale? N kt mnyr, ky libr sht pjesrisht parashikues dhe pjesrisht normativ. Piknisja e tij, sht q revolucioni i kohve t fundit n teknologjit e zhvilluara, veanrisht n komunikime, promovon shfaqjen graduale t nj komuniteti global me interesa gjithnj e m t prbashkta, me Amerikn n qendr t tij. Mirpo vet-izolimi i mundshm i superfuqis s vetme mund ta zhyt botn n nj anarki prshkallzuese, duke e br kt ogur t keq gjithnj e m real nga shprndarja e armve t shkatrrimit n mas. Me Amerikn-duke e ditur rolin kontradiktor q ajo e luan n bot- e destinuar t jet ose katalizatore pr nj komunitet global ose pr nj kaos global- amerikant kan prgjegjsi t veant historike t prcaktojn se cila nga kto t dyja do t ndodh. Zgjedhja jon sht ndrmjet dominimit t bots dhe udhheqjes s saj.

Explorer

Globalizimi - sfida qe na pret

Globalizimi sht shndrruar tashm n nj fjal t rndsishme, e cila prej disa kohsh po prdoret shum shpesh n debatet politike, publicistike dhe shkencore duke u konsideruar ktu nga njra an si krcnim, nga ana tjetr si shans . Debati mbi Globalizimin filloi n vitet e `80 -ta, termi shum shpejt u fut n fjalorin standard-jo vetm n qarqet akademike, por po ashtu edhe n mesin e gazetarve, biznesmenve, agjentve t marketingut etj. Sot sht br e zakonshme q t flitet pr tregjet globale, komunikimet globale, krcnimet globale, konferencat globale, etj. Prderisa n vitet e vonshme t shekullit XX-t studentt e marrdhnieve ndrkombtare dhe t disiplinave t tjera filluan q t ekzaminojn pyetjet e qeverisjes globale duke i dalluar nga ato ndrkombtare, pra ndryshimet globale t mjedisit, marrdhniet gjinore, ekonomia politike globale, etj. sht shum e rndsishme t ceket se jo vetm bota ka ndryshuar por se edhe nj sistem i ri botror sht shfaqur si rezultat i globalizimit. Duke e thn kt ne dshirojm t theksojm se globalizimi nuk sht nj fenomen krejtsisht i ri n historin botrore dhe shum autor argumentojn se ky sht vetm nj emr i ri. sht e vrtet se idet e vrteta t globalitetit kan qarkulluar edhe para viteve 1980. Q nga fundi i shek. XIX-t, Anglo-folsit kan prdorur rregullisht mbiemrin Global q t tregojn tr botn mirpo kuptimin e vrtet t saj globalizimi e ka marr n dekadat e fundit. Nj gj sht m se e sigurt se me globalizim nnkuptojm procesin e rritjes s ndrvarsis n mes t shoqrive, kshtu q ngjarjet n nj pjes t bots shum e m shum ndikojn n njerzit dhe shoqrit tjera. Nuk ka dyshim, q risit teknologjike, veanrisht n fushn e informacionit dhe t komunikimit, kan luajtur dhe vazhdojn t luajn ende nj rol qendror p.sh. Interneti konsiderohet si nj sinonim i globalizimit www(world wide web) pra rrjeti mbar botror i cili prve q ka br nj revolucion t jashtzakonshm ai ka thyer edhe definicionin klasik pr tregun ku thuhej se me treg nnkuptojm Vendin ku takohet oferta dhe krkesa duke e zvendsuar at me nj definicion tjetr e i cili sht edhe definicioni aktual pr tregun Ndrmjets n mes t ofertuesve dhe blersve duke marr parasysh se ekonomit kombtare po hapen m shum dita dits, rritet edhe varshmria n mes shteteve sepse

ato kmbejn mallra/shrbime njra me tjetrn. Globalizimi i tregjeve t financs, drgimi brenda sekonds i shumave n madhsi t paimagjinueshme rreth e prqark globit nuk do t kishte qen i mundur pa kt teknologji, po kshtu organizimi i prodhimit t integruar n nivel ndrkombtar dhe shum e shum t tjera. Pas Luftes se Dyte Boterore,deri n fund te viteve 90, ather kur Bota ishte e ndar n dy blloqe politike, perendimi kapitalist dhe lindja komuniste, secili bllok kishte siguruar pr shtetet pjesmarrse nj sistem sigurimi kombtar qe bazohej n nj siguri kolektive dhe gjat ksaj kohe zhvillohej nj luft e ftoht e cila gjithsesi sht nj shkas i globalizmit. Por se vendet e perndimore paten m shum sukses n formn e udhheqjes n relacion me ato t lindjes mund t shihet edhe si nj rezultat vetdiskriminues q pati politika izoluese komuniste n vendet e lindjes dhe sukseset q pati politika liberaliste n vendet e prendimit. Megjithat edhe shtetet e dikurshme t Bllokut t Lindjes si jan: Rep. eke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia, Sllovakia, etj jan br tanim antare t familjes s madhe evropiane (UE) dhe tani jan hapur n relacion me tregut botror. Gjat nj periudhe t caktuar n mund t kemi edhe shum shtete tjera q tanim vetm po e prgatisin veten pr t qen antare t UE-s. nj prgatitje t till duhet ta bj edhe Kosova, dika ka filluar t bhet n kt drejtim por nevojitet shum m tepr. Kosova krahas sfids s realizimit t pavarsis duhet t punoj paralelisht edhe pr integrime evropiane dhe globale. Modeli i Sllovenis do t duhej t shrbente si prvoj empirike duke marr parasysh disa elemente t prbashkta: n radh t par t dyja jan pjes e Gadishullit kontraverz Ballaknit dhe se t dyja kto deri n vitet e `90-ta ishin pjes e nj federate tanim t shkatruar. Por pr ta arritur statusin e Sllovenis duhet nj angazhim m i madh p.sh Sllovenia pr asocim - stabilizim kishe angazhuar me qindra ekspert kishte thithur fonde t mdha, mirpo n Kosov nj numr aq i madh i ekspertve q do t mund t merreshin me kt shtje as q ekzistojn e t mos flasim pr fondet. Pra Kosova ose duhet t importoj ekspert ose duhet t pregadis kuadro t reja q do t mundshin q me seriozitet dhe profesionalizm ti qasshin ksaj pun. Prderisa shtja e fondeve ka ndrlidhjen e saj me statusin e hapur dhe mungesn e kompetencave t plota, mendoj q pr pregaditjen e kuadrove nuk kemi pengesa. Poashtu, Kosova ka nj prparsi t madhe n krahasim me shtetet fqinj sa i prket infrastruktures ligjore sepse nuk ka nevoj ti ndrroj ligjet apo t`i ndryshoj pr ti prshtatur me ato q i krkojn standardet evropiane, sepse Kosova sht n procesin e krijimit t ligjeve dhe kt pun po e bn n kompatabilitet me standardet evropiane.

I gjith procesi i inuakdrimit n rrjedha globale sht nj sfid e madhe e cila po na pret. Vshtirsit edhe m t mdha jan aspektin ekonomik sepse transformimi ekonomik sht aq i madh sa q e ka krijuar edhe politiken e re botrore. Shtetet nuk konsiderohen m njsi t mbyllura dhe ato nuk mund t`i kontrollojn ekonomit e tyre. Sot Globalizimi u`a mundson individve/firmave, t tregtojn n do cep t bots ngase teknologjia e sofistikuar dhe format e shitblerjs prmes transaksioneve i`a mundsojn at. Investitort e ndryshem kan mundsi q aktitvtetin e tyre ta zhvendosin n cilindo kontinenet , duke mos u dmtuar nga politikat proteksioniste t vendeve, ekonomi kombtare nuk ka ndonj pesh t madhe n globalizim n krahasim m influencen e madhe q e kishte n shtetet e lindjes, dhe qeveria sht e pafuqishme pr t marr ndonj preventiv apo politik proteksioniste apo far do q t jet ajo sepse firmave dhe individve u mundsohet t investoj prkatsisht t blejn ku ata mendojn se jan m t favorizuar. Kjo nuk do t thot se roli i qeverive n globalizim sht eliminuar fare por vtm sht ristrukturuar: shteti n rradh t par duhet t`i krijoj politikat konkuruese, politikat pr teknologji t reja si dhe nj qshtje q sht shum m rndsi sht se shteti duhet m domos t kontribuoj n arsisimin dhe trajnimin me nj fjal pregaditjen e kuadrove t reja gjegjsisht ekspert n lmi t ndryshme q t jen t gatshm pr sfidat e mdha q i sjell konkurrenca n globalizim. Me nj fjal shteti duhet t krijoj nj mjedis t prshtashm i cili do t jet konkurues n tregun global. Por se Globalizimi sht nj sfide e madhe q e pret Kosovn do ta dshmojm n vazhdim. Sidoqoft, ashtu siq kemi shkaqe t forta pr ta par globalizimin si nj frym e re n politiken botrore, shpesh t bashkuar me pikpamjen se globalizimi sht prparimtar, kjo sht pr t thn se i prmirson jetn e njerzve, ka poashtu argumente t cilat sygjerojn n t kundrten. Psh. Si nj nga kundrshtimet e globalizimit jan edhe efektet e saja pasiq kjo tingllon m teper si teori prendimore e cila aplikohet vtm pr nj pjes t vogl t njerzimit gj q edhe sht dshmuar shum her edhe n praktik pasiq vendet q cilsohen m pak t zhvilluara n rradh t par shfrytzohen nga fuqit e mdha ekonomike botrore si jan SHBA-t, dhe UE vetm pr t marr lndn e par apo shum koorporata t mdha q bazn e kan n perendim zhvendosin kapitalin e tyre npr kto vende pr shum arsye p.sh. fuqia puntore shum e lire, taksat e ulta apo edhe fare, ndotja e ambientit e pakontrolluar dhe teknologjia e vjeter q mund t prdoret npr kto vende pasiq pr shkak t stimulimit t investitorve kto vende nuk nxjerrin ligje pr mbrojtjen e ambientit, te drejtave t puntorve, fmijve ,etj. Ta paramendosh q s paku nj minoritet i vogl i popullats s bots mund t kyet n World Wide Web (Rrjetin mbar botror) sht art nj ekzagjrim, pasiq n realitet nje numr i konsideruar i njerzve n planet ndoshta nuk kan br as edhe nj thirrje

telefonike n jetn e tyre. Me fjal t tjera, kundrshtart e globalizimit e shohin at t aplikushm vtm pr botn e zhvilluar. Kritikt poashtu kan vrejtur se ka edhe humbs t konsiderueshm n botn e cila po globalizohet. Kjo sht sepse prfaqsohet suksesi i kapitalizmit liberal nga nj bot e ndar ekonomikisht. Pra globalizimi sjell pasoja t mdha vendeve n zhvillim pasiq ato jan tpr t interesuara pr tu br pjes e bots s hapur e pr t qen t till jo vtm q duhet t pranojn dhe t veprojn sipas rregullave t vendosuar nga t tjeret, por poashtu kan pak kapacitet t menaxhojn integrimin e tyre n ekonomin botrore. Kto shtete nuk gzojn shum sovranitet apo pavarsi t zgjedhjes politike n ekonomin globale. Edhe lvizshmria e kapitalit ndrkombtar rezikon ekonomin kombtare e sidomos t vendet n zhvillim t cilat mund t humbin nga vlersimi dhe zbatimi i politikave publike. Investimet e huaja direkte i mundsojn firmave q t rialokojn kapitalin e tyre me qllim t ikjes nga tatimi dhe n kt mnyr cenojn pavarsin fiskale t vendit. Pr ta par edhe m sfidues duhet shikuar edhe problemet e mdha t cilat i sjell globalizimi psh. Probleme globale t mjedisit konsiderohen ngrohja e atmosfers s toks, vrima e ozonit apo shpyllzimi i pyjeve tropikale e bjn t qart globalizimin n mnyrn m mbreslnse, pasi ktu bhet fjal pa diskutim pr probleme globale, t cilat kan nevoj pr nj trajtim global por pa i ln anash edhe shtetet n tranzicion, sepse n aspektin e mjedisit natyrisht ka edhe probleme lokale dhe rajonale, edhe ather kur ato dshmojn t ken karakter ndrkufitar, si p.sh. ndotja e lumenjve, shirat acidik, etj. Pra edhe vendet n zhvillim (ku bn pjes edhe Kosova) duhet t mundohen t mbijetojn n kto rrethana politiko - ekonomike t rezikshme dhe t ndryshueshme. E prbashkta e t gjitha shteteve sht krkimi pr nj stabilitet m t madh edhe pse qeverit nuk pajtohen n lidhje me at se si dhe ku kjo do t arrihej. Nse deri m tani nuk e kemi kuptuar mir tr kompleksiitetin q prmban kjo qshtje apo dukuri gjithbotrore duhet q s paku tani t fillojm t mendojm edhe pr kt sepse nse nuk i qndroj n hap trendeve botrore ato do t na duket edhe m larg. Nse pretendojm q nj dit do t jemi pjes e bots s globalizuar e n realitet nuk ka alternativ tjeter, sepse e kundrta do t thot disavantazh, duhet ta kemi parasyshe se ajo sht nj rrug plot sfida dhe e pa fund. Pra prpos q duhet t`i qndrojm syhapur ktyre dukurive duhet ta kuptojm se globalizimi nuk do t thot, se gjithka mund t rregullohet dhe zgjidhet pa problem. nga Dren Zeka

Expl

Ekonomia globale - pasojat pr grat

Fmijt ndjejn mungesn e nnave, pr arsye se ato duhet t punojn larg shtpis pr t fituar dhe cilsia e ushqimit bie, duke qen se konsumohet gjithmon e m shum ushqim i konservuar Globalizimi i ekonomis, nj fenomen i cili eci paralelisht me rritjen eksplozive t koorporatave multinacionale, n rrjedhn e dy dekadave t fundit, ka patur pasoja shkatrruese pr njerzit n t gjith botn, veanrisht pr grat. Ndrsa pasojat jan familjare, lidhjet e tyre me tregun ndrkombtar dhe politikat investuese q i kan prodhuar ato, nuk kuptohen gjersisht. Qeverit e shum shteteve Jugore e shohin eksportin agrikulturor si e vetmja rrug pr ta drejt ekonomis globale. Dokumentet historike pr ka ndodhi n ekonomin tradicionale fshatare, kur konvertohen nga plotsimi i nevojave t tyre vetiake n prodhim me qllim eksporti sht prsritur vend mbas vendi. -Roli i prodhuesit ndryshon nga femrat te meshkujt. -Sa m pak mbillet, bhet i pamjaftueshem, mimi rritet dhe shuma gjithnj e m t mdha parash nevojiten pr t mbajtur familjet. -Fmijt ndjejn mungesn e nnave, pr arsye se ato duhet t punojn larg shtpis pr t fituar dhe cilsia e ushqimit bie, duke qen se konsumohet gjithmon e m shum ushqim i konservuar. -T ardhurat e gruas n familje, shum lehtsisht konvertohen n artikuj jo ushqimor nga pjestar t tjer t familjes. -Njerzit humbin dinjitetin e tyre dhe familjet ndahen, duke qen se statuset ndryshojn nga fermer t pavarur n puntor t pakualifikuar krahu. Miliona gra vuajn pasojat negative Pasojat negative t liberalizimit t tregut nuk jan t kufizuara me vendet n Jug. Marrveshja e tregut, br n vitin 1988 midis Shteteve t Bashkuara dhe Kanadas, kan rezultuar si humbja e t paktn erek milioni punve pr Kandan, si p.sh., shoqri t migruara n rajone t Shteteve t Bashkuara, me rroga m t ulta dhe me taksa m t ulta. Shoqata e Shrbimeve t Pavarura Kanadeze ka parashikuar se brenda pes vjetve 360,000 pun do t humbasin vetm me pun kompjuteri - vende pune t zna

veanrisht nga grat. Erozioni i bazs s takss komerciale ka rezultuar i shkurtuar sipas ktyre shrbimeve sociale kanadeze, duke prfshir dhe rinovimin e sistemit shndetsor t vendit. Shtetet e Bashkuara kan prjetuar nj rrjedh t ngjashme punsh n Meksik dhe vende t tjera me paga t ulta, duke vendosur presione t shumta pr ulje n rrogat e Shteteve t Bashkuara dhe prfitime t tjera, pasojat negative t s cilave i kan vuajtur veanrisht grat. Kur 10 milion gra t tjera u bashkuan me forcn e puns s Shteteve t Bashkuara n vitet 1981-1991, nj rritje prej 25 prqind, u prshndet si nj evidenc e rritjes s cilsis dhe e arritjes femrore. Ndikimi i konkurrencs ndrkombtare n tregun e puns, kombinoi me nj ekonomi ngurruese dhe nj inflacion pr t zbehur si vlerat e puns s gruas si fuqizimi i pushtetit t tyre n t njjtn koh. Liberalizimi i tregut ka treguar se n Meksik po fiton pun industriale shtes. Akoma populli i Meksiks, e veanrisht grat, kan paguar nj mim t shtrenjt. M shum se e puntorve n punn industriale t paguar pak dhe n zonat e prodhimit n duty-free prgjat kufirit me Shtetet e Bashkuara, jan gra - prgjithesisht gra t reja t ndara nga t afrmit e tyre dhe objekt i formave t ndryshme t prdorimit. T njjtat gra dhe fmijt e tyre jan viktimat kryesore t llojeve t ndryshme t smundjeve pr shkak t hedhjes s parregullt t lndve toksike n kt zon. Kur merret pr baz bujqsia meksikane, liberalizimi i tregut me shum mundsi ka rezultuar me humbje t vendeve t puns edhe n Meksik. Si parashikim i Marrveshjes s Tregut t Lir amerikano-verior, Kushtetuta Meksikane u ndryshua n mnyr q t lejonte privatizimin e sistemit bujqsor komunal. Fermat e vogla familjare, t cilat nuk mund t konkuronin importe t lira drithi nga Shtetet e Bashkuara, do t largohen nga fermat e tyre, duke mos pasur vend tjetr ku t shkojn prve qyteteve t mbipopulluara ose n zona eksporti, duke qen se tokat e tyre do t blihen nga koorporata agrobiznesi. Barazia e jetve t grave, si rrjedhim do t prkeqsohet. Propozime t ndryshme pr prfshirjen e shrbimeve nn furnizime t tregut t lir sipas Marrveshjes s Prgjithshme mbi Tarifat dhe Tregun, do t ndryshojn vetm virtualisht t gjitha t dhnat mbi procesin n shtetet Jugore. Grat, t cilat koht e fundit jan br t pavarura n Veri do ta gjejn veten shum shpejt t papuna. Grat n Jug, t lna pa tok pr shkak t furnizimeve bujqsore t marrveshjeve t tregut t lir, do t detyrohen t emigrojn n qytete t mbipopulluara. Shrbimi i Korporatave do t pasurohet, duke qen se paguajn vetm 1/10 e asaj q duhet t paguajn n Veri. Globalizimi i mtejshm i ekonomis, me siguri do t prjetsoj dhe thelloj kto modele shkatrruese. Grat kan patur z t pakt n negociatat e tregut, t cilat,

gjersisht pa njohurit e tyre, rimodeluan jett e tyre. Ato duhet t organizojn, t familjarizohen me shtjet dhe t flasin qart me nj z t pastr dhe t artikuluar, n tregun ndrkombtar dhe n shtjet e investimeve, t cilat lidhen ngusht me ato dhe familjet e tyre. K.B.

Demokracia kozmopolitike apo perandoria utopike universale

Ne kohet e sotme, flitet perhere e me shume per njefare demokracie kozmopolitike, e cila konceptohet si qeverisje boterore e nevojshme per njeriun e shek 21. Baza e saj eshte globalizmi qe nuk resht se na shpuari veshet cdo dite. Globalizmi eshte me teper nje koncept qe i referohet universalizmit ekonomik, apo me specifikisht tregtise se lire pa barriera doganore. Ngadale globalizmi po merr konture kulturore apo me sakte po perpiqet te marre, e del si teori e vellazerimit universal. Demokracia kozmopolitike eshte doktrina politike e globalizmit, njehere e nje kohe quhej Perandoria Universale, ne perendim i pari e hodhi Aleksandri i Madh ndersa i fundit ishte Hitleri. Ashtu si te gjithe perpjekjet per Perandori Universale kane deshtuar edhe kjo perpjekje e demokracise universale do deshtoje, per arsyen e thjeshte se jane Utopi. Edhe Komunizmi ishte dhe eshte doktrine universaliste ashtu si edhe fete kristiane e myslymane, por serisht edhe keto deshtuan ne misionin e tyre universalistik. Po ti shikojme me vemendje te gjithe doktrinat universaliste qe njeriu ka nxjerre deri me sot, verejme se perhere kane paraprire masakra te pafundme civilesh, qe ta zeme nga masakrat e Lekes, ne Tebe, Tir e Gaza e deri tek masakrat Hitleriane apo masakrat qe vijojne perdite ne Irakun e sotem, te cilit i ra ne pjese doktrina universaliste 'demokracia kozmopolite amerikane'. Cdo doktrine universaliste eshte doktrine qe perpiqet te moralizoje perdorimin e dhunes, ndaj atyre qe nuk duan te jene pjese e universalizmit, por duan te kene atdheun e tyre, fene e tyre dhe identitetin e tyre. Demokracia ka nje aftesi;i shtyn njerezit te shohin endrra ne diell, gjithe diten. Kjo aftesi vjen nga iluzioni qe ushqen, se vertet njerezit jane te barbarte e jo te ndryshem. Pastaj iluzioni ushqen utopite. Iluzioni i njerezve te barabarte ka ushqyer utopite me te rrezikshme, mbi gjithe utopite,

komunizmi. Nga ana tjeter e shohim te gjithe se kjo doktrine politike ashtu si gjithe doktrinat politike i sherben me shume nje shteti apo grupshtetesh, te cilat ne rast realizimi udheheqin. Ne rastin tone, vendet perendimore legalizojne grabitjen e pasurive te vendeve te tjera te botes, cka e bejne rregullisht prej 150 vjetesh e po kalojne nga faza tashme ilegjitime e kolonizimit ne imperializem te paster financiar. Bota e re do shohe industrite te transferohen jashte perendimit (sic po behet ne mase, se tashme shume industri perendimore perdorin krahun e lire te punes, ne Kine a Vietnam) ndersa, perendimi do mbaje sherbimet e Financen e gjithe botes. Amerika tregoi forcen qe ka financa, sesi falimentimi financiar i Amerikes do rrenonte gjithe boten. Kjo force do jete neser forca reale e perendimit e keshtu bota njesoj do mbahet ne kontroll e do shfrytezohet. Si ta quajme kete doktrine ? Demokracia Kozmopolite, i shkon per mbare apo jo ?

GLOBALIZIMI I MJERIMIT DHE RENDI I RI BOTROR

Vshtrim i shkruar nga Zdravko Tomac, profesor i Universitetit t Zagrebit, botuar n t prjavshmen kroate "Fokus". N Kroaci ka shkaktuar mjaft shqetsime libri i autorit Michel Chossudovsky me titll GLOBALIZIMI I MJERIMIT DHE RENDI I RI BOTROR, botuar nga Prometeu, Zagreb, 2009, i cili n mnyr tejet t argumentuar pasqyron dhe provon, se sht e domosdoshme t shembet kapitalizmi global, i cili bujqit i ka ln pa tokat e tyre, puntort pa pun, pa fabrikat e tyre e qytetart pa kurrfar mbrojtjeje sociale,

prkatsisht sistemi ekonomik ndrkombtar i kapitalizmit global ka krijuar mjerimin global dhe njerzimin po e shpie drejt gremins. Autori konsideron se sht e domosdoshme revolta dhe bashkimi n shkall ndrkombtare, se n shkalln m t lart t papar, sht i nevojshm solidariteti dhe internacionalizmi, se sht e nevojshme t bhen prpjekje t mdha n bashkimin e lvizjeve shoqrore n t gjitha rajonet kryesore botrore, n mnyr q me angazhim t prbashkt dhe t vendosur, t zhduket varfria dhe t arrihet paqja e qndrueshme. Autori me argumente ka dshmuar se mediat globale n mnyr t rreme po e paraqesin fizionomin e bots, duke murkulluar (fshehur) t vrtetn dhe, duke penguar debatet kritike mbi gjendjen faktike dhe reale n bot. Pr ne, posarisht sht interesant ajo pjes e librit me titull Shprbrja e ishJugosllavis-rikolonizimi i Bosnjs dhe Hercegovins, ku autori ka analizuar rolin e bashksis ndrkombtare, n veanti t Fondit Monetar Ndrkombtar dhe t Banks Botrore n shkatrrimin e ish-Jugosllavis dhe, t politiks falimentuese, e cila ka sjell kolonizimin e Bosnjs dhe Hercegovins, krijimin e shtetit mafioz n Kosov[1], si dhe ultimatume dhe diktate t shumta, t cilat, shtetet e krijuara nga shkatrrimi i Jugosllavis, po i ojn n robrin e debitorit. Edhe ky libr, sht edhe nj prov m shum se, shkaqet kryesore t t gjitha luftrave n Ballkan kan pr pasoj ambiciet dhe planet e fuqive t mdha, prkatsisht t kapitalizmit global, q ti imponojn dhe, ti realizojn inetresat e tyre, prkatsisht, q Ballkanin ta shfrytzojn si vatr krize, dhe si laborator pr eksperimente dhe testime t projekteve t reja n luftn pr t mbizotruar n mbar botn. Fuqit e mdha jan me urrejtje t vjetr fetare dhe nacionale, kshtu q shtjet e pazgjidhura nacionale vetm po i shfrytzojn dhe po i prhapin n mnzr q t shprthejn konfliktet, n mnyr q t krijojn kaos dhe kriza, si gjendje e opportune, q shpie deri n menaxhimin e krizave nga ana e bashksis ndrkombtare, kinse si pretekst i shptimit t vetm n astin e fundm. Posarisht jan interesante analizat dhe konkluzionet e autorit pr rolin dshtues t institucioneve financiare ndrkombtare dhe t kapitalizmit korporativ, i cili vendet sapokrijuara t Jugosllavis s shkatrruar i ka prur n varsi t plot financiare dhe n robrin e borxhliut. Michel Chossudovsky n mnyr shum t argumentuar e ka pasqyruar rolin e tmerrshm dhe dshtues t Fondit Monetar Ndrkombtar, t Banks Botrore, t Organizats Tregtare Bottrore(WTO) dhe t instiucioenev t tjera financiare t Perndimit n shndrrimin e Bosnjs dhe Hercegovins n nj koloni t re.. N t vrtet, n kuadrin e shqyrtimit t globalizmit t mjerimit, autori ka provuar se si Marrveshja paqsore e Dayton-it, n vend t liris dhe mvetsis, n vend t programit t rimkmbjes dhe t prosperitetit t BeH t prvuajtur dhe t popujve tl saj ua ka

mohuar dhe ua ka tjetrsuar sovranitetin deri n at shkall, saq askund n Evrop nuk sht shnuar, q nga fundi i Lufts s Dyt Botrore. N vend t liris dhe t demokracis, t sovranitetit dhe t pavarsis, Bosnja dhe Hercegovina sht shndrruar n nj territory t ndar nn okupimin ushtarak t Aleancs s NATO-s dhe Governs administrative t Perndimit. Autori pohon se me Marrveshjen e Dayton-it, sht pezulluar Kushtetuta e BeH dhe, n kt mnyr sht vendosur administrimi i plot kolonial mbi Bosnjn dhe Hercegovinn. sht krijuar shteti indirekt i Bosnjs, ku pushteti i mirfillt sht n duart e t huajve, e jo n duart e shtetasve t Bosnjs e Hercegovins Augtori sht treguar edhe m I ashpr n kritikn e tij, t prshkrimit t gjendjes dhe t procesit n Kosov, duke justifikuar si dhe qysh Kosova sht krijuar si shtet protektorat mafioz. Mirpo, sipas Prof.dr. Zdravko Tomac (nga kndvshtrimi kroat) pr t pjesa m interesante e librit sht ajo, ku autori e ka analizuar politikn e bashksis ndrkombtare ndaj Kroacis. Autori ka pasqyruar t dhnat se si u jan imponuar reformat makroekonomike jo vetm Kroacis, por edhe t gjitha shteteve, t ashtuquajtura t Ballkanit Perndimor n asgjsimin e sistemit ekonomik, sovran, industrial, monetary dhe banker, gj q kan kan br t pamundur (kan penguar) zbatimin e programeve shoqrore. Autori ka reflektuar se si n vitin 1993 Kroacia ka qen e prmuar, ngase ka qen e detyrueshme, q t pranoj mbylljen e reparteve industriale dhe banokrotet masovike, uljen e pagave, privatizimin e sektorit banker dhe, se si gradualisht ka arritur n robrin debituese (e borxhliut). N mnyr permanente ultimative sht krkuar dhe po krkohet mnjanimi i rolit t shtetit n zgjidhjen e problemeve ekonomike dhe t problemeve t tjera nacionale. Nga Kroacia sht krkuar q ta privatizoj dhe ta shes Telekom-in dhe, t gjitha kapacitetet m kryesore t prodhimit me rndsi kombtare dhe shtetrore. Tani, n mnyr ultimatumi po krkohet likuidimi i anijendrtimtaris, e m pas, do vij n radh edhe sistemi energjetik. Vazhdojn prmimet e pafund...Quo vadis democracy?! Mirpo, pr t shptuar nga nj erozion i till i globalizimit t mjerimit : Kroacis i nevojitet nj president me strategji politike dhe ekonomike. Prof.Dr. Zdravko Tomac (Shnim: Sa u prket observimeve negative pr statusin e Kosovs t autorit Michel Chossudovsky, ato nuk jan refleksione t ktij vshtrimi t kritikut kroat Prof.Dr. Zdravko Tomac, por vetm pr vetm t Michel osudovsk-it). [1] Vlersimi jeretik ortodoks antishqiptar, antiamerikan dhe antievropian perndimor i Michel Chosudovskit (profesor i ekonomis n Universitetin e Otavs s Kanadas) se n

Kosov sht krijuar nj shtet mafioz nga ana e bashksis ndrkombtare, nuk sht fare i rastit, as i befasueshm, sepse Kosova e pavarur pr Rusin dhe pr Serbin, sht vetm nj shtet mafioz!? Ndrkaq, pr shqiptart, pr Amerikn, pr Evropn Perndiomore dhe pr mbar botn demokratike civilizuese, Kosova e pavarur sht shtet legal, demokratik dhe sovran, i krijuar si rrjedhim i prpjekjeve dhe luftrave t pareshtuara 100-vjeare t shqiptarve kundr Serbis kolonialiste dhe imperialiste.

Re: Globalizimi
Jon prej 05.11.10 9:55

Globalizimi ''i ri''

Atyre q kan qen t aft ta shikojn n nj perspektiv historike fenomenin q ka karakterizuar t gjith botn duke filluar nga vitet '70 t shekullit t kaluar, globalizimi nuk u duket si dika vrtet origjinale Fundi i globalizimit n perspektivn historike Zgjim dhe centralitet i Kins - Globalizimi, sipas nj opinioni tejet t prhapur, do t duhej t reduktonte dizekuilibret botrore. Por industrializimi shum i shpejt i Kins ka vendosur premisat pr dizekuilibre t reja n ndarjen ndrkombtare dhe n gjeografin e pushtetit botror. Shum - edhe pse jo t gjith dhe ndoshta as shumica - e ekonomistve dhe e historianve q jan marr me procesin e kohve t fundit t globalizimit kan nxjerr n drit faktin se nuk bhet fjal pr nj fenomen kaq t ri si buja dhe klishet e prhapur nga mediat do t linin t besohej. Q bile nj proces historiko-ekonomik shum i ngjashm ishte par tashm t niste nga shekulli XVI, i shprthyer nga zbulimet e mdha gjeografike t fundit t Katrqinds: jo vetm zbulimi i Bots s Re nga ana e Kristofor Kolombit, por edhe hapja, nga ana e portugezve, e rrugs krejtsisht detare t krkuar pr nj koh t gjat drejt Indive Lindore. Dhe q ky proces i kish dhn jet - pas dy shekujsh luftash midis perandorive t mbshtetura mbi kontrollin e oqeaneve - dhe nj rendi botror t destinuar q t mbetej pakashum i qndrueshm pr nj periudh t gjat: pr periudhn q shkon nga prfundimi i luftrave napoleoniane deri n fundin e shekullit XIX dhe, pr aspekte t caktuara, edhe m tej. "Globalizimi i par", fenomen po aq dinamik sa ai q ka karakterizuar 30-vjearin e

fundit, me karakteristika shum t ngjashme, por me ritme shum m t ngadalta, i kishte dhn n nj moment t caktuar nj rendi botror t qndrueshm, q kishte Anglin si vendin hegjemon dhe sidomos si vend qendror i nj sistemi ndrkombtar t bazuar ashtu si ky i sotmi - mbi eprsin e faktorve ekonomik respektivisht atyre politik, mbi rndsin m t madhe t tregtis detare respektivisht kontrollit territorial dhe mbi eprsin e spekulimit prodhues t shtyr n nivel ndrkontinental respektivisht pavarsis s vendeve t veanta. Globalizimi i "vjetr" Nj revolucion po aq i jashtzakonshm sa ai q kemi asistuar n 30 vitet e fundit - m i ngadalt, por jashtzakonisht m i dukshm - kishte ndodhur gjat Pesqinds, kur zhvillimi n ishujt e Karaibeve i kulturs s kallamsheqerit, me origjin nga Deti i Kuq, i mundsoi Europs q t disponoj nj mas t madhe resursesh ushqimore tejet energjetike, shtes respektivisht atyre t prodhuara nga bujqsia e saj. Pasoi mundsia pr t ushqyer nj numr t madh krahsh pune t hequra nga puna n fush; nj numr i mjaftueshm pasi, t vna n pun minierat e hekurit e t qymyrit, siguruan lndt e para t nevojshme pr revolucionin industrial. Ardhja e europianve n Amerik dhe smundjet e reja q ata solln me vete kishin shkatrruar pjesn e madhe t popullsis autoktone, q ve t tjerash ishte tejet krenare dhe e msuar me lirin pr t pranuar realitetin e rij, duke preferuar nganjher vetvrasjen masive n vend t puns n kushte skllavrie. Qe kshtu q pr punn n plantacionet e kallamsheqerit u b e nevojshme t shkohej e t krkohej n brigjet atlantike t Afriks resurset njerzore t nevojshme. Por n at mjedis tropikal - jo rastsisht i quajtur "varri i njeriut t bardh" - rezultoi e preferueshme t prdoreshin tribt vendase luftarake, si puna e atyre Ashanti dhe Mandingo, t cilt ngarkoheshin me kapjen e skllevrve dhe t paguheshin me produktet e industris europiane: pr shembull, nj mashkull i rritur, nj pushk; nj grua, nj shport; nj fmij, nj thik. Me mundjen e terrorit t oqeaneve q deri m ather kishte ndar botn n blloqe jo komunikuese, lindi kushti nj trekndzim tregtar midis Europs, Afriks dhe Bots s Re, q pati pasoja revolucionare sociale dhe gjeneroi me shpejtsi nevoja t reja, prfshiu vende t tjera, prcaktoi transferime t jashtzakonshme dijesh dhe teknologjish. Jeta n miniera dhe n fonderi e nj kuote n rritje t popullsis europiane e kishte br punn dika shum m t pist e m t rrezikshme nga sa kish qen ndonjher lodhja npr fusha. Karakteristika e par, natyra e re e pisllkut, oi n Europ n nj shprthim t krkess pr sapun; e dyta, rrezikshmria e puns n impiantet industriale, n nevojn pr t'iu drejtuar ushqimeve q t stimulonin vigjilencn dhe vmendjen. Por asnjra prek ktyre dy nevojave nuk mund t plotsohej me resurset e vendeve t sprovuara. Pasoi zhvillimi n Afrik, me investime dhe teknika t tipit industrial t

ardhura nga Anglia dhe Hollanda, t prodhimit t sasive t mdha t vajit t palms dhe nga kjo lindja e plantacioneve q qen n fakt struktura prodhuese t tipit kapitalistik, t menaxhuar nga managers t huaj apo t arsimuar jasht vendit, me forc pune me rrog t mbajtur nga nj disiplin e tipit ushtarak dhe e ashpr sa ajo q mbretronte n bordin e anijeve me t cilat disa popuj t Europs atlantike po merrnin kontrollin e rrugve oqeanike. Dhe pr t'iu prgjigjur nevojave, n nj Europ gjithnj e m shum t mekanizuar, t zakonit t pirjes s pijeve eksituese si aji dhe kafeja, sistemi i plantacioneve u zgjerua n Afrikn Ekuatoriale (pr kafen) dhe n nnkontinentin indian (pr ajin). E gjitha kjo, nga njra an, nnkuptonte nj hop cilsor t Afriks n kuadrin e specializimit t kontinenteve t ndryshm, si furnizues t thjesht t krahut t puns jo t kualifikuar dhe eksportuese commodities t prodhuara me procese t tipit industrial dhe, nga ana tjetr, prfshirjen n ndarjen e sapolindur t pins t pjesve t reja dhe t pafundme t bots q deri m ather kishin qen t panjohura ose q prpara kalimit t Kepit t Shpress s Mir nga ana e Vasko De Gamas nuk kishin pasur prvese raporte shum t kufizuara me Europn, me prjashtim t specieve dhe sasive t vogla t mndafshit. Edhe pse gjat Mesjets europiant nuk kishin asgj pr t ofruar n shkmbim q Azia t mos e kishte apo t mos e kishte n cilsi m t mir. Nga ana e tyre, tribut Ashanti, Mandingo dhe aleatt e tjer afrikan t tregtarve t skllevrve anglez dhe holandez nga furnizues t europianve t krahut t puns me mim t leverdisshm pr kolonit e tyre amerikane, domethn nga gjuetar t skllevrve, arritn me ngadal t ngjisnin pozicione m t mir n ndarjen ndrkombtare t puns, duke imituar nga europiant teknikn e plantacionit pr t prodhuar nj frut deri m ather t panjohur, me origjin nga Bota e Re, jashtzakonisht energjetik, por shum i hidhur dhe praktikisht jo i ngrnshm deri kur nuk qen br t disponueshme sasira t mdha sheqeri. Kshtu, tribut Ashanti u bn prodhuesit e par botror t kakaos, shum e vlersuar n tregun evropian duke filluar nga Shtatqinda dhe kan mbetur t till deri n mesin e shekullit XX. sht e leht t dallohet analogjia me sa ka ndodhur gjat procesit t kohve t fundit t globalizimit. N botn e re t ribashkuar nga rnia e barrierave ideologjike dhe nga mbarimi i terrorit brthamor, jo m pak i frikshm nga sa nuk kish qen ai i oqeaneve prpara fundit t Katrqinds - vendet fillimisht te hyrja n ndarjen ndrkombtare t puns si furnizues t thjesht t krahut t puns me kosto shum t ult e kan ngjitur me shpejtsi dhe me aftsi piramidn teknike dhe organizative dhe po transformohen n eksportues mallrash tradicionalisht t prodhuara nga vendet europiane apo, me nj transformim q kujton at t zbatuar nga tribut Ashanti, deri n eksportues mallrash t reja t siguruara duke kryqzuar teknologjit e ndryshuara nga Perndimi me lndt e para t importuara nga zonat m pak t zhvilluara. Faza e globalizimit e hapur me zbulimin e Ameriks dhe prparimet e shkmbimit t lir

q kan pasuar kan elur nj periudh historike lidhur me t ciln gjykimi nuk mund t jet prvese shum pozitiv. Jo rastsisht prkon lindjen e ers moderne me datn e zbulimit t Ameriks, edhe pse zhvillimi ekonomik i Bots s Re nuk do t filloj t jet domethns vetm nj shekull pas hyrjes me titull t plot t Azis dhe t Afriks n sistemin e shkmbimeve dhe n ekonomin botrore, anipse beneficet ekonomike t ndarjes ndrkontinentale t puns, gjat gjith Gjashtqinds dhe Shtatqinds, do t'u nnshtrohen kushtzimeve politike shum t forta. Secili prej vendeve europiane me dal n Atlantik - Portugalia, Spanja, Franca, Hollanda dhe Anglia - do t prvetsoj n fakt pjes t ndryshme t kontinenteve ekstraeuropiane dhe do t promovoj nj ndrvarsi ekskluzive midis mmdheut dhe kolonive amerikane dhe aziatike. Nj rrjet i dendur shkmbimesh do t realizohet kshtu vetm n brendsi t do aspekti perandorak, ndrsa midis nj perandorie dhe tjetrs do t ngrihen barriera q kaloheshin vetm nga pirateria dhe nga lufta n lvizje. Do t jet vetm m pas q imperializmi do t ndryshoj, nga nj doktrin e primatit t politiks n nj doktrin t primatit t ekonomis, domethn pas ardhjes t t ashtuquajturit Free Trade Imperialism, dhe pasi q Anglia do t'i shkatrroj nj e nga nj perandorit rivale, q do t lind, t nesrmen e luftrave napoleoniane, nj sistem shkmbimesh vrtet planetar, nj treg global dhe nj er t gjat n t ciln konfliktet do t jen relativisht pak t rndsishm dhe sidomos me karakter jobotror. Do t ndodh kshtu n shekullin e mpasm, midis viteve 1815 e 1914, verifikimi historik i asaj q sht nuhatur nga Hjum dhe Monteskj, domethn i raportit t ngusht midis shkmbimit t lir dhe paqes. Nj bot e hapur dhe paqsore Monteskj ka hyr n histori si teoricieni i ndarjes s pushteteve: nj hap themelor n krkimin mijvjear dhe gjithmon aktual t formave dhe instrumenteve t qeveris q i mundsojn shoqris dhe individve t veant q t mbrohen nga abuzimet, nga shkeljet dhe nga gabimet e qeveritarve t tyre. Por i njjti Monteskj ishte goxha i vetdijshm dhe n mnyr t dhimbshme i vetdijshm pr faktin q ndarja e pushteteve t shtetit midis legjislativit, ekzekutivit dhe gjyqsorit nuk mund ta mbronte shoqrin nga krimi maksimal q mund t kryej nj qeveri kundr popullit t saj: ai i futjes n nj luft jo t nevojshme. Pr ta siguruar kt objektiv themelor dhe suprem duhej shkuar prtej ndarjes s thjesht t pushteteve t mishruara n institucione. Duhej q n brendsi t vet shoqris t ekzistonin kundrpushtete joinstitucional, kundrpushtete t fjetur, q t aktivizoheshin kur ndarja e pushteteve t krijuara t mos mjaftonte m, si n rastin e nj krcnimi lufte.

Dhe filozofi i shikonte kto kundrpushtete n bartsit e interesave ekonomike q lufta do t dmtonte si brthama jo e nj force q nuk bnte politik me koh t plot, por t nj "pushteti t paqes" q aktivizohej vetm n rrethana t caktuara. Pr t dhn nj shembull t leht dhe bashkkohor, nqoftse nj inisiativ e pushteteve t krijuara do ta kish uar disa vjet m par Italin, industria e kpucve e t cils ka qen pr dekada blersi kryesor botror i lkurve, n nj konflikt serioz me Indin, gjithmon eksportuesi kryesor botror, sht e leht t parashikohet q eksponentt e industris s prpunimit dhe t kpucve do t shndrroheshin sa hap e mbyll syt nga nj komunitet paqsor i kushtuar vetm ndaj puns dhe fitimeve n nj grup politikisht militant i vendosur q t arrij zgjidhjen e konfliktit: praktikisht n nj "parti paqeje me Indin" t vendosur pr ta ndryshuar me do kusht politikn e jashtme t Italis n mnyr q t heqin do penges apo rrezik pengese ndaj fluksit normal t importimeve nga ky vend i veant. Nuk do t ishte nj parti bartse e nj politike t jashtme krejtsisht t ndryshme, duke qen se ktyre njerzve t zot nuk u intereson asgj pr shtjet e mdha botrore, por nj parti e vendosur q t siguroj nj politik t jashtme t ndryshme vetm lidhur me nj pik specifike: raportet me Indin. E zgjidhur mbi baza paqsore kjo pik specifike, "partia" n fjal do t kthehej "n gjum", e gatshme q t zgjohej me po aq energji vetm ather kur do t ishin srish n rrezik furnizimet me lkur nga India, por edhe sikur pushtetet e ngritura t silleshin n mnyr t till sa t krcnonin rrjedhjen e qet t tregtis n fjal midis Italis e Shteteve t Bashkuara apo Italis e Gjermanis, duke qen se kto dy vende jan prej vitesh importuesit kryesor t produkteve italiane n sektort e lkurve. Tregtia e lir, nuhasnin Rikard, Hjum dhe Monteskj, sjell pashmangshmrisht n specializimin prodhues t vendeve t ndryshme dhe, pr pasoj, n ndrvarsin e tyre. Nga ana e saj, kjo bn t lind n secilin vend nj pluralitet subjektesh dhe, pr pasoj, "partish n gjum", t interesuara ndaj paqes. Ama jo pr nj paqe gjenerike, por pr paqe specifike, me kt apo at vend. Parti n gjum, sigurisht, ama gjithmon t gatshme t zgjohen e t hyjn n veprim, duke i br kshtu qeverit nj lloj Guliveri n plazhin e liliputve, t lidhur me fije shum t holla, por n trsin e tyre paralizues. Si do t ndodhte n nj vend industria e kpucve t t cilit t ishte e varur nga India, ajo e nafts nga Libia, ajo e makaronave nga mielli amerikan, ajo e gazit nga Rusia, ajo elektrike nga Franca, ajo turistike nga Gjermania, ajo e makinave industriale nga tregjet n vendet me industrializim t fort, ajo e automobilave nga outsourcing n Amerikn Latine dhe Europn Lindore, ajo aeronautike nga tenderat amerikan dhe nj pjes e import-eksportit nga Zvicra dhe Austria pr t lejuar q kamiont e huaj t prshkojn territorin e tyre. N masn n t ciln liria e shkmbimeve favorizon specializimin, ajo tenton kshtu t

modifikoj raportet e brendshme n do vend, duke shumfishuar kundrpushtetet e shoqris t destinuara q t ekuilibrojn pushtetin politik, domethn duke shumfishuar "partit e paqes". Jo rastsisht, teorit kundra tregtis s lir, autarkis, vetmjaftueshmris n kt apo at fush, zhvillimit nprmjet zvendsimit t importimeve, jan justifikuar gjithmon me nevojn pr "t mos qen t dmtuar shum n rast lufte", por n realitet kan shoqruar gjithmon periudhat e lufts dhe t afrimit me t dhe n shum raste edhe e kan favorizuar, duke br t lindin n shoqri interesa private t mbrojtura, grupe industrial operues me nj logjik arsenali dhe jo me nj logjik tregtare, me nj logjik efikasiteti shkatrrues dhe jo efikasiteti ekonomik: edhe kto "kundrpushtete" social n kuptimin e vrtet t fjals. Me nj fjal "parti t lufts" n kuptimin e vrtet t fjals, por jo n gjum, bile t shtrnguar n nj aksion t vazhdueshm lotimi q tenton t kushtzoj pushtetet "zyrtare". Globalizimi i "ri" Atyre q kan qen t aft ta shikojn n nj perspektiv historike fenomenin q ka karakterizuar t gjith botn duke filluar nga vitet '70 t shekullit t kaluar, globalizimi nuk u duket si dika vrtet origjinale dhe e panjohur. Prkundrazi, si nj faz e re e vet atij fenomeni q i ka garantuar bots nj periudh paqeje t gjat dhe kjo bn q n perspektiv, edhe pse diferencat nuk mungojn, t priten pasoja po aq prfituese sa ato q n kompleks kan shnuar epokn moderne. Dhe q i pret n nj horizont kohor relativisht t shkurtr, edhe pse rnia e pengesave n komunikime dhe ulja e fuqishme e kostos s transporteve - e ashtuquajtura "vdekje n largsi" - kan prcaktuar dhe po prcaktojn akoma nj reduktim drastik t ritmeve me t cilat shumfishohen marrdhniet e ndrmjetme midis kombeve, ekonomive dhe qytetrimeve, ashtu si dhe nj "prshpejtim i historis" n kuptimin e vrtet t fjals. N rrnj t ksaj, si t do faze tjetr t globalizimit sht n fakt nj rritje e fort e shkmbimeve, q i detyrohet nj hop prpara n ndarjen ndrkombtare t puns dhe, pr pasoj, t specializimit t vendeve t ndryshme t bots n produkte t ndryshme. Megjithat, ekziston nj diferenc mjaft rrnjsore midis fazave t mparshme t globalizimit dhe asaj aktuale dhe qndron n faktin q n globalizimin e Pesqind Gjashtqinds nj primitivitet i egr karakterizonte territoret e Bots s Re, s bashku me nj dekadenc politike t madhe t atyre pjesve t Azis dhe t Afriks q qen prfshir n nj sistem ekonomik botror t centruar m par mbi fuqit e ndryshme (Spanj, Portugali, Franc, Holland dhe Angli) sesa qen ndar dhe pastaj vetm mbi Anglin. Ve ksaj, territoret e reja t hyra n sistemin eurocentrik pas zbulimeve t mdha gjeografike qen gjysm t populluara, aq sht e vrtet sa u desh t populloheshin duke restauruar skllavrin, nj turp q kristianizmi e kish zhdukur gjat t gjith mijvjearit

mesjetar dhe q rishfaqet n Perndim vetm n prkim me rizbulimin e bots klasike, me Rilindjen, me Reformn dhe, pikrisht, me fazn e par t globalizimit. Kurse sot prfshirja shum e shpejt e pjesve t reja t bots n sistemin atlantikocentrik q ka karakterizuar ekonomin botrore gjat dy shekujve t fundit ka t bj n radh t par me nj vend me qytetrim t lasht dhe tradita perandorake t mdha, popullsia e t cilit - e pafundme dhe tejet patriote - i atribuon rndsi shum t madhe kulturs dhe shkencs. Domethn ka t bj kryesisht me Kinn, duke prcaktuar jo nj proces zhvillimi t ngadalt si ai q ka karakterizuar Amerikn Veriore gjat shekullit XIX, por nj proces industrializimi dhe transformimi ekonomiko-shoqror t shpejt sipas modelit perndimor; duke prcaktuar at rizgjim t shpejt t Kins q sipas profecis s Napoleon Bonapartit, kurdo q do t verifikohej, ishte i destinuar t dridhte t gjith botn. N kompleks, n t gjith Azin, nj mas e madhe krahu pune, pothuajse 2 miliard burra e gra n lule t moshs, ka hyr n konkurrenc me puntort e vendeve me tradit moderne dhe industriale m t konsoliduar. Ka pasuar nj ulje e shpejt e kostove t prodhimit industrial, q u ka lejuar siprmarrsve q kan investuar n Azi nj rritje marramendse t fitimeve. Nga ana e tyre, fal rrogave minimale t vendeve me industrializim t ri, klasat e mesme amerikane dhe europiane kan gzuar nj 30-vjear zhvillimi pa inflacion, fillimisht errsuar deindustrializimin dhe humbjen pasuese t vendeve t puns. Impakti i ekspansionit t rastsishm t sistemit kapitalist ndaj Azis dhe vendeve t tjera me kosto shum t ult t puns ka qen praktikisht i kundrt ndaj atij q globalizimi i par ka pasur ndaj Europs, ku nga Amerikat jan derdhur sasira t konsiderueshme ari dhe argjendi, me nj fenomen inflacioni pasues t zgjatur mbi nj shekull. Dhe prderisa produkte t rinj tejet ushqyes, si puna e sheqerit dhe e kakaos, s bashku me kultura t reja, si puna e patates, qen futur n prdorimin e prditshm t masave europiane, qen realizuar, si e kemi par, kushte tejet t favorshme ndaj heqjes s shum krahve pun bujqsis dhe iniciativave t reja siprmarrse; n praktik opening up e tokave t reja dhe e kontinenteve t rinj kish br t mundur revolucionin industrial n qendr t sistemit. Kurse n fazn aktuale gjrat po ecin n mnyr t ndryshme: sht periferia ajo q prfiton dhe, n radh t par, Kina. Sot, ajo q ka ndodhur dhe vazhdon t ndodh prpara syve tona sht n fakt zgjimi historik i asaj q qe deri n fillimet e shekullit XX Perandoria e Mesit dhe m pas, saktsisht pr 40 vjet, tentativa m e jashtzakonshme pr t'i dhn jet nj shoqrie stataliste. Dhe nj zgjim i till drejton ngritjen e pashmangshme t Azis n rolin e protagonistes s progresit ekonomik, n kuadrin e nj postimi t prgjithshm masiv t prodhimeve

manifakturiste nga Amerika, nga Japonia dhe nga Europa drejt vendeve me kosto t ult t puns; fillimisht drejt Kores s Jugut dhe atyre "copzave" t bots kinetike q jan Tajvani, Hong Kongu e Singapori; pastaj, n nj shkall prmasore krejtsisht t ndryshme, drejt Kins kontinentale. Nuk sht e vshtir t matet hopi cilsor, duke u nisur nga vitet '50, q realizohet kur decentralizimi i aktiviteteve prodhuese nga vendet me industrializim m t vjetr drejt atyre me kosto t ult t puns transformohet nga nj fenomen q u interesonte vetm disa vendeve t vogla aziatike n nj fenomen q duke filluar nga viti 1979 prek Kinn perndimore. Komplesivisht, mjafton t vrehet se "tigrat aziatik" q jan zhvilluar n vitet '60 e '70 nprmjet nj procesi industrializimi export-led, domethn i drejtuar ndaj tregjeve t huaja, shkonin gjithsej n nja 50 milion banor, kurse Kina kontinentale ka mbi 1.3 miliard t till. Kshtu q sht e qart se tregjet ndrkombtare, t cilat mund ta absorbonin pa vshtirsi t mdha prodhimin e "tigrave", nuk mund t jen n gjendje ta mbshtesin pr nj koh t gjat konkurrencn kineze. Ashtu si sht e qart se jo qysh nga fundi i shekullit XX nuk ishte m e pranueshme lehtsia me t ciln vzhguesit dhe ekonomistt perndimor i kan konsideruar kta konkurrent t rinj, me shpresn q vet zhvillimi i tyre t onte n nj rritje t rrogave dhe n nj reduktim t "hiperkonkurrueshmris" s tyre. Mbi t gjitha, nj shpres e till dukej dhe duket krejtsisht false n rastin e Kins, ku akoma sot pas nj 30-vjeari rritje shum t shpejt e t pandrprer, ka rreth gjysm miliardi njerz n zonat e brendshme dhe n fshatra q mbijetojn me m pak se 2 dollar n dit, duke formuar nj ushtri industriale rezerv q mshon mbi t punsuarit dhe pengon fitimin e rrogave m t larta. Data n t ciln ka nisur procesi i transferimit drejt Kins i aktiviteteve industriale q deri n Luftn e Dyt Botrore kishin mbetur t prqendruara n "Veriun" e bots, si e kemi par, mund t prcaktohet me saktsi. Ngjarja q rezultoi vendimtare n kt qllim qe n fakt nj vendim i politiks ekonomike i marr n dhjetorin e vitit 1978 nga sesioni i tret plenar i Komitetit Qendror t zgjedhur n Kongresin XI t Partis Komuniste Kineze dhe m saktsisht vendimi pr t vn menjher n veprim - duke filluar nga 1 janari 1979 - t ashtuquajturn "ekonomi socialiste t tregut": koncept si pak kontradiktor dhe i paprcaktueshm, por politik q i jepte hapsir t gjer nj privatizimi progresiv t ekonomis dhe sidomos e hapte tregun kinez ndaj investimeve t huaja. Braktisej kshtu parimi themelor q deri m athere kish frymzuar ndrtimin e Republiks Popullore t Kins: parimi sipas t cilit Kina revolucionare dhe e pavarur duhej t "ecte me kmbt e veta" dhe pr kt arsye duhej jo vetm t martohej socializmi

me nacionalizmin, por duhej t ishte deri autarki, t mos varej nga askush, as nga Bashkimi Sovjetik, n asnj fush, as pr sigurin ushtarake, as pr ekonomin e saj. Merita e ksaj kthese nga autarki n integrim botror i atribuohet padyshim Ten Hsiao Pinit, q imponoi vendimin historik t Partis Komuniste Kineze me braktisjen e ortodoksis revolucionare "t pastr e t ashpr" t Mao Ce Dunit dhe kalimin pasues n nj qndrim m pragmatik n politikn ekonomike. Por nuk duhet harruar se e gjitha kjo ishte br e mundur nga situata politike e veant q mbizotronte n Perndim n vitet '70 pas disfats amerikane n Vietnam dhe sidomos nga fakti q gjat presidencs liberale t Xhimi Karterit Shtetet e Bashkuara, t paktn n nivel politik dhe opinioni publik, n mos n t gjitha strukturat e shtetit, kishin braktisur do armiqsi ndaj Kins, bile kishin vendosur ta "luanin kartn kineze" n funksion antisovjetik dhe pr nj periudh t shkurtr kishin marr nj qndrim politik fuqimisht antiimperialist. Pr pasoj, n Pekin qen reduktuar ndjeshm frikrat e nj agresioni ushtarak perndimor, ndrsa shtohej frika prej rritjes s shpejt t fuqis ushtarake t Bashkimit Sovjetik, q do t shpalosej nj vit pas atij dhjetori t dhimbshm t vitit 1978, n pushtimin e Afganistanit. Ekuilibrat politik botrore kishin kshtu t natyrshm nj afrim kino-amerikan, n kuadr t t cilit ambientet industriale dhe ekonomike amerikane kishin arritur faktikisht nj marrveshje me Pekinin: n shkmbim t aksesit t kapitaleve amerikane n tregun kinez t puns do t'u hapeshin produkteve industriale made in China tregjet e pasura t konsumit t Shteteve t Bashkuara dhe t t gjitha vendeve perndimore mbi t cilat Uashingtoni ushtron influencn e vet, n mos kontrollin e tij.

N praktik ishte vendosur ajo q ne sot e quajm globalizim.

Vendimi pr t kaluar n "ekonomin socialiste t tregut" - prvjetori i t cilit sht festuar solemnisht n Pekin n dhjetor t 2008 - ka shnuar kshtu jo vetm fatin e Kins, por t gjith kohn ton, prfshi at q Putin e ka quajtur "tragjedia m e madhe e shekullit XX": shprbrjen e Bashkimit Sovjetik. Nga vendimi kinez pr t kaluar n "ekonomin socialiste t tregut" shprtheu n fakt pothuajse automatikisht nj seri reformash q i dha fund izolimit t Kins dhe bri efektive hapjen e tregjeve t pasura t konsumit t Perndimit ndaj prodhimeve kineze, duke br kshtu t mundur nj hop t madh prpara n ndarjen e puns n shkall globale. Por edhe, n mnyr t pashmangshme, duke e hapur nj vend - kontinent dhe tregun e pafundm t tij t puns ndaj transferimit t teknologjive me origjin perndimore. Nga pikpamja perndimore, nj transferim i till ishte dukshm i privuar nga rreziqet. Dhe kjo fal superioritetit teknologjik t vendeve me industrializim m t lasht. Kostoja

shum e ult e puns njerzore n Kin lejonte n fakt q t mos u dorzohej ktyre konkurruesve t ardhshm potencial ato teknologji dhe makina t kushtueshme q zvendsojn n mnyr m efikase punn njerzore n operacionet industriale m komplekse. N praktik, siprmarrjet e mdha perndimore kan menduar q ta mbrojn lidershipin e tyre teknik duke transferuar makina dhe procedura prodhuese q n nivelin e rrogave t Ameriks dhe akoma m shum t Europs qen pr t'u konsideruar t prapambetura. Por kjo gradualisht sht br m e vshtir dhe ka uar edhe n programin e kohve t fundit kinez t favorizimit pr tendera dhe furnizime publike kompanit q prdorin t ashtuquajturat indigenous technologies: nj program q i shqetson jo pak Shtetet e Bashkuara. Rezultati sht q sot Kina sht nj fuqi botrore nga lvizjet e s cils - si ka pranuar n fakt Administrata Obama - fatet e pjess tjetr t bots diplomatike jo m pak nga sa nuk varen nga sjelljet dhe nga gabimet e fuqis tjetr t madhe, Ameriks. Natyrisht, procesi i trazuar i shkaktuar nga vendimi jetik i Partis Komuniste Kineze nuk kufizohet as tek Shtetet e Bashkuara dhe Kina, as nuk duket, pas nj 30-vjeari, afr ezaurimit. Kjo bile ka prfshir - duke i satelizuar - vende t tjera aziatike, si Vietnami, ku kostot e puns jan akoma m t ulta se n metropolet e mdha industriale kineze. Kto n fakt, jan duke prfituar progresivisht nga ato investime q paraqesin interes t pakt pr Kinn apo deri ato aktivitete q t delokalizuara n Kin 30-vjearin e kaluar kthehen sot e delokalizohen srish, ama duke u nisur nga Kina. Tronditja q i sht dhn rendit botror nga ai vendim historik i Partis Komuniste Kineze nuk sht ndalur ktu. Si e kemi theksuar tashm, nga prpunimi teorik q e kishte paraprir - diskutimi i Ten Hsiao Pinit "lironi mendjet." - filloi t akumulohej ai dhjetvjear presion politik pr liberalizimin e sistemeve socialiste t cilit grupi drejtues i atrofizuar i regjimit sovjetik nuk mund t'i rezistonte dhe q n fakt Moska nuk arriti ta menaxhonte, duke trhequr n dshtim t gjith sistemin komunist dhe vet unitetin e Bashkimit Sovjetik. N fakt, nuk qe diplomacia politiko-fetare e Gjon Palit II faktori i vetm, as m i rndsishmi, q 11 vjet pas dhjetorit t vitit 1978 vuri n kriz regjimin sovjetik. Dhe q me t struktura politiko-ushtarake q mbante botn t ndar n dy blloqe t veanta dhe pothuajse jokomunikues, prvese nprmjet terrorit q ato frymzonin reciprokisht. Dhe akoma m pak t rndsishme qen tiradat retorike t Reganit lidhur me t ashtuquajturn "perandori t s keqes" apo programi i "luftrave yjore", impakti i s cils mbi aftsit tekniko - industriale sovjetike nuk do t mund t manifestohej prvese t paktn 5 vjet m von. I gjith globalizimi, epoka e re e bots s ribashkuar - e ribashkuar si kishte ndodhur

kur, me mundjen e terrorit t oqeaneve, kontinenti amerikan ishte kooptuar n historin dhe n ekonomin europiane - i merr lvizjet nga kthesa e Ten Hsiao Pinit n Pekin dhe fati i tij luhet, ka mundsi, edhe mbi vet skakiern; mbi aftsin e elits kineze pr t shoqruar dhe ndoshta deri pr t financuar dhe menduar, pr shembull, nj politik t shkmbimit juan/dollar - rnia e vendeve anglosaksone nga roli hegjemonist i mbajtur nga to n dy shekujt e fundit: nj koh definitivisht e shkurtr n shkalln e perandorive t mdha t historis. Armin Tirana

Re: Globalizimixplore Ana e errt e globalizmit

Fjala globalizm ka hyr tashm n fjalort e gjuhve moderne e veshur me nj konotacion negativ, sidomos kur bhet fjal pr kompanit e mdha multinacionale, zakonisht me prejardhje nga vendet e zhvilluara perndimore, t cilat gllabrojn pa mshir industrit e vogla dhe t mesme duke i spostuar nga tregjet dhe duke shkaktuar rrnimin e tyre. Edhe pse kur flitet pr globalizm, shum njerz kan parasysh fenomenin kur pr shembull, nj restorant Mc Donald n qendrn e nj qyteti nxjerr nga biznesi byrektoret apo kebabtoret lokal apo nj supermarket gjigant shkakton rrnimin e tregtarve t vegjl q tregtojn prodhime t vendit. Globalizmi sht shtrir tashm edhe n art, kultur, muzik, gjuh deri edhe n mnyr jetese apo mnyr t menduari. Globalizmi, i cili shpesh identifikohet nga snobt me modernizimin apo civilizimin i ka shtrir metastazat e tij ngado q t hedhsh syt. Sigurisht q nj fenomen i till ka t mirat e veta, pasi shpesh sjell me vete zhvillim ekonomik t shpejt, sidomos pr t ashtuquajturat vende t bots s tret, dhe sht n t shumtn e rasteve, nj rrug nj-drejtimshme: nga vendet e zhvilluara drejt atyre m pak t zhvilluara. Gjithsesi, nj prgjithsim i till bn prjashtim kur bhet fjal pr globalizmin e fenomenit t krimit t organizuar, i cili shoqron kapitalin si mizat pas buallit. Rnia e regjimeve totalitare n rajone t tilla si ish-blloku komunist i Evrops Lindore, rnia e Aparteidit n Afrikn e Jugut apo rnia e disa regjimeve diktatoriale n Amerikn Latine, prvese i solln nj hov t ri globalizmit n sfern ekonomike, si shprblim pr kt importuan krimin e organizuar q buroi fill pas rnies s diktaturave.

Shumica e popullsis s ktyre rajoneve u ndjen t liruar, nj pjes vajtuan me nostalgji kohrat q po perndonin, ndrsa pragmatikt dhe oportunistt pan mundsin pr t mbledhur kapital me shpejtsi pothuajse t papar ndonjher n historin e njerzimit. Kjo kategori njerzish, pr t cilt dshira pr tu pasuruar i tejkalonte do lloj ndjenje moraliteti, n mnyr instiktive e kuptuan se hapja e kufijve dhe vendosja e lidhjeve me perndimin e pasur, rritja e marrdhnieve tregtare dhe rritja e ndjeshme e migracionit jepte shanse t papara pr tu pasuruar. Situata e krijuar ishte pr ta nj minier ari q ftonte n mnyr tepr tunduese pr tu shfrytzuar. Instinkti i kapitalistit i bri kta individ t shohin se jo vetm vendet e tyre kan nevoj pr kapitalin dhe t mirat q vinin nga jasht, por edhe vendet e pasura perndimore kishin nevoj pr produktet e vendeve t tyre: prostituta, drog, imigrant etj., pr t cilt egzistonte nj treg tepr i uritur n vendet e zhvilluara. Trafiqet e tyre nuk do t kufizoheshin n transportin e produkteve vendase drejt perndimit; n kthim ata do t sillnin produkte t vjedhura npr rrugt e Gjermanis, Italis, Mbretris s Bashkuar etj, kryesisht automjete luksoze q do t shiteshin pr vetm nj fraksion t mimit t tyre real.. N shum nga kto vende, ksaj klase iu bashkngjitn ish-punonjs t agjencive t inteligjencs si pr shembull nga KGB-ja ruse etj, apo edhe ish-punonjs t policis t mbetur pa pun nga ndryshimet socio-politike, me njohuri n botn e krimit t organizuar. Ata shum shpejt krijuan monopolet dhe rrjetet e tyre t trafikimit me deg n shum vende perndimore. Efienca e ktyre ndrmarrjeve kriminale sht pr tu admiruar edhe nga drejtues t korporatave gjigande multi-nacionale. Nj nga avantazhet m domethns t bots s krimit t organizuar sht mosprfillja e tyre total ndaj kufijve nacional apo edhe ndaj konflikteve shpesh me karakter antagonist q solln luftra sidomos n rajonin e Ballkanit. Pr m tepr, ata kan ditur t prdorin konfliktet ndrmjet shteteve t tyre pr t maskuar veprimtarit e tyre kriminale dhe pr ti prdorur kto konflikte n favor t tyre. Rasti m tipik ishte kontrabanda e fuqishme me t ardhura multi-milionshe gjat embargos s ish-Jugosllavis. Konflikte ndrmjet vendeve ishin n fakt nj mburoj mjaft efikase q largonin vmendjen nga aktivitetet e tyre kriminale. Bost e krimit t organizuar jan totalisht t zhveshur nga komplekse nacionale. Duke e par nga nj kndvshtrim amoral, i ashtuquajturi krim i organizuar sht nj veprimtari fitimprurse me t gjitha tiparet e nj biznesi t suksesshm, duke prfshir hulumtimin dhe gjetjen e lnds s par nga vende t bots s tret ku mimet e ulta

rrisin margjinn e fitimit, krijimin dhe ruajtjen e zonave t influencs, transportin, organizimin, gjetjen e tregjeve, shitjen, menaxhimin e fondeve, investimet etj. Aspekti m i rndsishm i ksaj veprimtarie mbetet shkalla e rrezikut e cila sht shum m e lart se e nj biznesi t ligjshm. Por sigurisht, ky aspekt negative, ka ann e vet pozitive e cila ka t bj me margjinn e lart t fitimit, q me sa duket sht n prpjestim t drejt me shkalln e rrezikut. N nj bot ku kufiri ndrmjet t moralshmes dhe t pamoralshmes po bhet prdit e m mjegullt dhe i paprcaktuar, kjo klas e re biznesmensh po fiton ngadal status t mirqen, sidomos n vendet neo-kapitaliste si Shqipria. Por nga ana tjetr, natyrshm lind pyetja: A do t ishte krimi i organizuar kaq i suksesshm n rast se vendet e zhvilluara perndimore do ti merrnin m seriozisht virtytet n t cilat pretendojn se jan n themelet e civilizimit t tyre?

Efar sht globalizimi ?

Vshtirsit sht t kemi nj prcaktimin mbi kt koncept. As n debatin shkencor dhe as n at t gjer publik nuk ka nj prkufizim t njohur si t till nga t gjith. M posht paraqitet n mnyr t prmbledhur prpjekje t ndryshme pr t prkufizuar konceptin e globalizimit: Globalizimi sht

nje proces i kaprcimit t kufinjve t lindur historikisht. Kshtu ai nnkupton t njjtn gj si erozioni (pra nuk sht zhdukje) i sovranitetit kombtaro-shtetror dhe prezantohet si shkputje e ekonomis s tregut nga shtrati i rregullave morale dhe detyrimeve t institucionalizuara t shoqrive [Elmar Altvater] Intensifikimi i marrdhnieve sociale mbarbotrore, prmes t cilave vende t largta mbajn lidhje me njra tjetrn, n mnyr t till q ngjarjet n nj vend karakterizohen nga t njjtat procese sikurse edhe n nj vend tjetr shum

kilometra larg, dhe anasjelltas [Anthony Giddens] Intensifikim sasior dhe cilsor i transaksioneve ndrkufitare gjat procesit t njkohshm t zgjerimit t tyre lokal [Ulrich Menzel] Kthesa m e madhe ekonomike dhe shoqrore q prej revolucionit industrial [Dirk Messner / Franz Nuscheler] varsi dhe integrim n rritje e ekonomive t ndryshme prreth globit [Meghnad Desai] proces i lidhjeve n rritje mes shoqrive dhe problematikave [Johannes Varick] prmes globalizimit intensifikohet kokurrenca n treg [C. Christian von eizscker] sht shndrruar tashm n nj fjal t rndsishme, e cila prej disa kohsh po prdoret n mnyr inflacionare n debatet politike, publicistike dhe shkencore duke u konsideruar ktu nga njra an si krcnim, nga ana tjetr si shans [Johannes Varick]

Karakteristikat e globalizimit Globalizimi / internacionalizimi sht identifikuar me nj numr prirjesh, shumica prej t cilave kan mund t zhvillohen q nga Lufta II Botrore. Kto prfshijn nj lvizje m t madhe ndrkombtare t t mirave, t parave, t informatave e t njerzve, si dhe prfshijn zhvillimin e teknologjis, organizatave, t sistemeve juridike e t infrastrukturs q e lejojn dhe mundsojn nj lvizje t ktill. N nivelin kulturor globalizimi shfaqet n:

shkmbimin kulturor gjithnj m t madh ndrkombtar, prhapjen e multikulturalizmit si dhe pranimin m t mir individual n shumllojshmrin kulturore, pr shembull prmes eksportimit t filmave t Hollyoodit e t Bollyoodit. Megjithkt, kultura e importuar leht mund tia zr vendin kulturs lokale duke shkaktuar me kt rast reduktimin e shumllojshmris prmes hibridizimit ose madje edhe prmes asimilimit. Forma m e spikatur e ksaj sht esternizimi (perndimizimi), mirpo gjithashtu ndodh edhe sinicizimi ose sinifikimi (asimilimi gjuhsor apo kulturor i termave dhe koncepteve n gjuhn apo kulturn kineze), udhtimin dhe turizmin gjithnj m t madh ndrkombtar, imigrimin m t madh, prfshir edhe imigrimin ilegal, shtrirjen e prodhimeve t gatshme lokale (p.sh. ushqimit) n vende t tjera (shpesh t adaptuara ndaj kulturs s atyre vendeve), modat (trillet) botrore dhe n kulturat pop(ullore) si jan Pokemon, Sudoku, Numa Numa, Origami, Serit idole, YouTube, My Space, Messenger dhe shum t tjera. ngjarjet botrore t sportit si sht Kupa Botrore e FIFA-s (Federata Ndrkombtare e Futbollit) dhe lojrat olimpike,

formimin ose zhvillimin e nj sr vlerash universale.

Pro-globalizimi (Globalizmi) Mbshtetsit e globalizimit demokratik her-her quhen edhe pro-globalist. Ata konsiderojn se faza e par e globalizimit, e cila ka qen me orientim tregtar, duhet t kompletohet nga nj faz e ngritjes s institucioneve globale politike q do ta prfaqsojn vullnetin e qytetarve botror. Dallimi prej globalistve t tjer sht se kta nuk prcaktojn paraprakisht ndonj ideologji q do ta drejtonte kt vullnet, ka i lihet zgjedhjes s lir t ktyre qytetarve prmes nj procesi demokratik. Mbshtetsit e tregtis s lir theksojn se teorit ekonomike t prfitimit komparativ sugjerojn q tregtia e lir on n nj akordim efektiv t burimeve, me ka t gjitha vendet e involvuara n kt tregti do t prfitojn. Marr n prgjithsi, kjo shpie te mimet m t ulta, punsimin m t madh dhe rendimentet m t larta. Vullnetaristt dhe ithtart e tjer t kapitalizmit thon se shkallt m t larta t liris politike dhe ekonomike n form t demokracis dhe kapitalizmit n botn e zhvilluar jan dy caqe n vetvete dhe po ashtu krijojn nivele m t larta t kamjes materiale. Kta globalizimin e shohin si nj prhapje dhe shtrirje t dobishme t liris dhe kapitalizmit. Kritikt thon se lvizja anti-globaliste prdor dshmi anekdotike pr ti mbshtetur pikpamjet e saj dhe se statistikat gjithbotrore n t vrtet e mbshtesin fort globalizimin: Prqindja e njerzve q n vendet n zhvillim jetojn me t ardhura nn 1 $ amerikan n dit sht prgjysmuar brenda vetm njzet viteve, edhe pse disa kritik jan t mendimit se duhen studiuar m mir e m thell ndryshoret pr matjen e varfris. Jetgjatsia thuajse sht dyfishuar n vendet n zhvillim q nga Lufta II Botrore dhe ka filluar ta mbyll hendekun me vendet e zhvilluara ku prmirsimi ka qen m i vogl. Vdekshmria e fmijve ka rn n do rajon t bots n zhvillim. Pabarazia e t ardhurave pr botn si trsi po zvoglohet.

Demokracia sht shtuar n mnyr dramatike nga pothuajse asnj komb me t drejt universale t vots n vitin 1900 deri te 62.5 % te t gjitha kombet n vitin 2000. Mes viteve 1950 1999, shkrim e leximi sht shtuar nga 52 % n 81 % t bots. Femrat e prbnin hendekun m t madh: shkrim-leximi i femrave si nj prqindje e shkrim-leximit t meshkujve sht rritur nga 59% n vitin 1970 n 80% n vitin 2000. Prqindja e fmijve si forc puntore ka rn nga 24% n vitin 1960 n 10% n vitin 2000. Tendenca t njjta vrehen edhe n fushn e energjis elektrike, veturave, radiotelevizioneve, telefonave etj. pr kok banori, si dhe prqindja e atyre q furnizohen me uj t pijshm.

Megjithkt, disa nga kto prmirsime mund t mos jen pasoj e globalizimit, ose mund t jen t mundshme edhe pa formn aktuale t globalizimit. Disa pro-kapitalist jan po ashtu kritik ndaj Banks Botrore dhe FMN-s, duke thn se kto dy institucione jan burokraci t korruptuara q kontrollohen dhe financohen nga ana e shteteve e jo nga ana e korporatave. Shum hua u jan dhn diktatorve t cilt asnjher nuk i kan realizuar reformat e premtuara dhe t cilt ia kan ln popullit t thjesht q ti paguaj ato m von. Disa t tjer, si senatori Douglas Roche, globalizimin e shohin thjesht si nj gj t pashmangshme dhe e prkrahin krijimin e institucioneve si t nj Asambleje Parlamentare t Kombeve t Bashkuara t zgjedhur drejtprdrejt, pr t ushtruar mbikqyrjen mbi institucionet e pazgjedhura ndrkombtare. Anti-Globalizimi (Drejtsia Globale) Kritikt e globalizimit e kontestojn at se globalizimi sht, ashtu si dshirojn ithtart e tij ta kuptojn, nj proces i paprkulur q rrjedh natyrshm nga nevojat ekonomike t secilit. Kritikt n mnyr tipike theksojn se globalizimi sht nj proces q diktohet nga imperativet e elits, dhe n mnyr tipike e diskutojn mundsin e institucioneve dhe politikave alternative globale, t cilat, besojn ata, do ta adresojn krkesn morale t klasave t varfra e puntore aneknd globit si dhe shqetsimet pr mjedisin n nj mnyr shum m t drejt. Sa i prket shtjes s diskutueshme mbi migrimin global, diskutimet rrotullohen rreth dy pikave: rreth shkaqeve, n far mase migrimi global sht vullnetar apo jovullnetar, i domosdoshm apo jo i domosdoshm, dhe rreth pasojave, nse sht kjo e dobishme, apo ka ndonj mim shoqror dhe ambiental. Ithtart e globalizmit priren ta shikojn migrimin thjesht si nj proces me rast puntort jakbardh dhe jakblu mund t shkojn nga nj vend n tjetrin pr ti kryer shrbimet e tyre, ndrkaq kritikt priren ti theksojn rastet negative si pasiguria ekonomike, politike dhe ambientale, dhe si nj efekt t dukshm negativ e citojn lidhshmrin midis migracionit dhe rritjes enorme t lagjeve t varfra (varosheve) n vendet n zhvillim. Aspekte t ndryshme t globalizimit shihen si t dmshme nga aktivist t interesit publik si dhe nga nacionalistt e fuqishm t shtetit. Kjo lvizje nuk ka nj emr t prbashkt. Termi anti-globalizim sht nj term q m shum e preferojn mediet: Kjo mund t oj n disa ngatrrime, sepse aktivistt i kundrshtojn vetm disa aspekte apo forma t globalizimit, e jo vet globalizimin. Vet aktivistt, pr shembull Noam Chomsky, kan thn se ky emr sht i pakuptimt, ngase qllimi i ksaj lvizjeje sht globalizimi i drejtsis (shtrirja e drejtsis sociale n mbar globin). N fakt, lvizja pr drejtsi globale sht nj emr i prbashkt. Shum aktivist ndrkaq bashkohen nn sloganin nj bot tjetr sht e mundur. Ka nj sr llojesh t anti-globalizimit. N prgjithsi, kritikt thon se rezultatet e globalizimit nuk jan ato q jan predikuar kur kan filluar prpjekjet pr shtimin e tregtis s lir, dhe se shum institucione t involvuara n sistemin e globalizimit nuk i kan marr n konsiderat interesat e popujve t varfr, klasn puntore si dhe ambientin.

Argumentet t teoricienve t tregtis s ndershme thon se tregtia e lir e pakufizuar u shkon n interes atyre me forc financiare (pra t pasurve) n dm t t varfrve. Shum t tjer e shohin globalizimin si nj promovim t agjends korporatiste, e cila ka pr synim ndrydhjen dhe shkurtimin e lirive individuale n emr t fitimit. Ata po ashtu pohojn se shtimi i autonomis dhe fuqizimi i entiteteve korporative n mnyr t shkallshkallshme e formson politikn e shteteve-kombe. Disa grupe anti-globaliste pohojn se globalizimi pashmangshm ka nj karakter imperialistik, sht njra prej arsyeve shtytse t lufts n Irak dhe i detyron kursimet q t rrjedhin drejt SHBA-ve e jo drejt vendeve n zhvillim e sipr; mund t thuhet se globalizimi n kt kuptim sht nj term tjetr pr nj form t amerikanizimit, saq nga disa vrojtues besohet se SHBA-t mund t jen njri nga shum shtete (nse jo edhe i vetmi) q vrtet prfitojn nga globalizimi. Disa pohojn se globalizimi e imponon ekonomin e mbshtetur n borxhe, ka rezulton me rritjen e paparashikueshme t borxheve e t krizave t borxheve. . Parat shptimtare t FMN-s kan ardhur me kushtzime pr ndryshime politike n vend dhe kjo nga kritikt sht par si nj minim i sovranitetit nacional sipas mods neokolonialiste . Shum institucione globale q kan ndikim t madh ndrkombtar as q udhhiqen n mnyr demokratike e as q lidert e tyre jan zgjedhur n mnyr demokratike. Prandaj, sipas disave ata konsiderohen si forca mbikombtare jodemokratike. Kundrshtimi kryesor i bhet globalizimit t papenguar(neoliberal; kapitalizmit ), q udhhiqet nga qeverit dhe nga ato q supozohet t jen kuazi-qeveri (si FMN-ja dhe Banka Botrore) dhe t cilat me sa duket nuk merren n prgjegjsi nga popullatat q ato i qeverisin dhe q n vend t ksaj ata kryesisht u prgjigjen interesave t korporatave. Shum konferenca t mbajtura nga ministrat e tregtis dhe t financave t vendeve q e prbjn thelbin e kombeve t globalizimit zhvillohen nn protesta t mdha, her-her t dhunshme, nga kundrshtart e globalizmit t korporatave. Disa aktivist t antiglobalizimit e kundrshtojn faktin se globalizimi aktual i globalizon parat dhe korporatat, e jo edhe njerzit dhe sindikatat. Kjo mund t vrehet n kontrollin e rrept t imigrimit n pothuajse t gjitha shtetet, si dhe nga mungesa e t drejtave t puntorve n shum vende t bots n zhvillim e sipr. Nj kamp tjetr akoma m konservativ q e kundrshtojn globalizimin jan nacionalistt shtet-centrik t cilt kan frik se mos globalizimi po e zvendson rolin e kombeve n politikn globale dhe organizatat joqeveritare po i plason si forca q i tejkalojn kufijt e kombeve t caktuara individuale. Kjo lvizje sht shum e gjer, duke prfshir grupet kishtare, fraksionet nacional liberale, partit majtiste, ambientalistt, sindikalistt e fshatarve, grupet anti-raciste, anarkistt, prkrahsit e rilokalizimit etj. Shumica prej ktyre jan reformist (q e prkrahin nj form m humane t kapitalizmit), ndrkaq t tjert jan m tepr revolucionar (q pretendojn se at q ata e besojn sht nj sistem shum m human sesa kapitalizmi). Shum e kan qortuar mungesn e bashkimit dhe drejtimit brenda lvizjes, mirpo disa si Noam Chomsky kan deklaruar se kjo munges e centralizimit n fakt mund t jet nj forc.

Protestat e lvizjes pr drejtsi globale i kan detyruar takimet e larta (samitet) ndrkombtare t mbahen larg qyteteve t mdha ku mbaheshin zakonisht, n lokacione t vetmuara ku protestat jan t pamundshme. Problemet dhe pasojat e globalizimit Globalizimi na prek t gjithve n mnyr t drejtprdrejt. N nj artikull t Daniel Bell, n vitet 80 t shekullit t kaluar, fjalia e shumcituar se shtetet kombtare jan shum t mdha pr problemet e vogla, dhe shum t vogla pr problemet e mdha, sht zhvlersuar. Problemet globale jan aq t mdha sa q shtetet e ndryshme, individualisht nuk mund ti zgjidhin. Shteti kombtar grryhet. Ai nuk zhduket apo bhet I teprt, si vlersojn shum komente, ai grryhet. Nivele t tjera t zgjidhjes s problemeve, si nn, ashtu edhe sipr rrafshit kombtar, dalin n sken. Kufijt, dikur t ngurte t territorit, t pushtetit dhe t popullit t nj shteti, tashm jan m t zgjeruar. Ky proces ka ardhur n shprehje sidomos brenda Unionit Evropian (EU), ku shtetet e ktij Unioni ia kan dhn kompetencat e tyre qendrore, deri n njsin e prbashkt monetare- Euro. T gjitha kto fenomene nuk jan t reja , por proceset jan prshpejtuar dhe kan arritur n prmasa t reja, si nga pikpamja cilsore, ashtu edhe nga ajo sasiore. Ktu qndron edhe risia e globalizimit. Kjo vlen n t njjtn mas edhe pr aspekte t tjera si jan: shkatrrimi i mjedisit, problemi social, etj. Shkatrrimi i mjedisit si dhe shprndarja e padrejt kan ekzistuar q prpara se t flitej pr globalizimin. Kt e nxjerr n pah me force edhe lvizja e konsiderueshme e kritikve t globalizimit. Nga ana tjetr globalizimi krijon premisat, q problemet globale t prballohen n mnyr t prshtatshme, pikrisht n nivel global. Ulja e shrbimeve sociale dhe pr pasoj edhe e shpenzimeve dytsore t pags, me qllim rritjen e aftsis konkurruese n kuadr t konkurrencs globale, krkohet nga ekonomia si domosdoshmri, ndrsa sindikaltat paralajmrojn pr rrezikun nga Dumping social . Faktor t tjer, si pr shembull, niveli i arsimimit apo prezenca n treg, luajn nj rol po aq t rndsishm. Dimensioni social i globalizimit nnkupton, sa duhet t jetglobalizimi i njerzve, prkatsisht si t ndryshoj ai: prej globalizimit t tregjeve, t bhet globalizimi pr jetesn, demokracin, t drejtat e njeriut, barazin, etj. Rruga e tashme e globalizimit doemos duhet t ndryshoj. Nj grup shum i vogl merr pjes n favor t tij, nj grup tjetr i madh nuk vendos pr dizajnimin e tij dhe as q ndikon n prcaktimin e kahes s tij. Rezultatet e globalizimit qndrojn n at s e bjm ne me to. Ato varen nga politikat, rregullat e institucioneve t cilat e drejtojn kahen e globalizimit, vlerat q i inspirojn autort e tij, etj. N kt kuptim dimensioni social i globalizimit sht kritik por me porosi pozitive: ai beson se dobit nga

globalizimi duhet q t zgjerohen, rezultatet t ndahen m mir, shum nga problemet t zgjidhen, etj. Gjykimi social pr globalizimin sht sipas asaj se fitohet prej saj. Edhe pse shum prej smundjeve t bots s sotme- varfria, mungesa e puns respektive, zvoglimi i t drejtave t njeriut etj,- kan ekzistuar nj koh t gjat, para fazs s tanishme t globalizimit, ai tani fuqizohet. Pr shum k, globalizimi e dislokon mnyrn tradicionale t jetess edhe n komunitetet lokale, e zvoglon hapsirn e qndrueshme dhe llojllojshmrin kulturore. N procesin e tanishm t marrdhnieve ndrkufitare dhe lidhjeve t ndrsjella, debatimi bhet jo vetm pr jobarazin mes vendeve, por edhe pr jobarazin brenda vendeve t caktuara. Debati pr globalizimin transformohet shpejt n debat pr demokracin dhe t drejtn sociale n ekonomin e globalizuar. N kuadr t dimensionit social t globalizimit, ne duhet ti shtrojm kto pyetje: Ku qndrojm sot? Ku dshirojm t shkojm, prkatsisht si t veprojm n t ardhmen? Si mund ta fitojm at, prkatsisht si mund ta prfundojm? 1) Sa i prket pyetjes ku qndrojm sot?, Mund t konstatojm se ekzistojn jobarazi t thella, prkatsisht jobarazpesh n punimet rrjedhore t ekonomis globale t cilat jan etnikisht t papranueshme, kurse politikisht t paqndrueshme. Ekonomia transformohet n globale, kurse institucionet sociale dhe politike mbeten kryesisht lokale, nacionale ose rajonale. Nevojitet korniz m e mir institucionale dhe politike nse dshirohet q t realizohen premtimet pr globalizimin si proces pozitiv. Jobaraspesha ndrmjet ekonomis dhe shoqris (institucioneve) e mposht t drejtn sociale: Ekziston ndarje n rritje n mes ekonomis formale globale dhe ekspansionit t ekonomis joformale t zez n shum vende. Shumica e njerzve n bote q jetojn dhe punojn n ekonomin joformale, vazhdojn t jene t shkyur prej pjesmarrjes s drejtprdrejt n tregjet dhe n globalizim t bazuar n baza korrekte dhe t barabarta. Ata nuk mund ti qasen prons dhe t drejtave vetanake, prkatsisht nuk kan mundsi t futen n transaksione produktive ekonomike; Dobit nga globalizimi shprndahen n mnyr t jobarabart ndrmjet shteteve dhe brenda shteteve. Ekziston polarizimi n rritje ndrmjet fituesve dhe humbsve. Ekziston jobarspesh n rregullat globale. Rregullat ekonomike dhe institucionet mbizotrojn mbi rregullat sociale dhe institucionet, kurse efikasiteti i rregullave ekzistuese dhe t institucioneve ndrmjet veti, testohen me realitetin global. Pr shembull, tregtia dhe industria liberalizohen, kurse agrokompleksi mbetet i mbrojtur. Ose, mallrat dhe kapitali

qarkullojn shum m lirshm tej kufirit, se sa njerzit. Ndryshimet strukturale pr adaptim, pa vendime dhe zgjidhje adekuate sociale dhe ekonomike, sjellin josiguri pr puntort dhe biznesment gjithandej, si n Veri ashtu edhe n Jug. Femrat, puntort pa kualifikime dhe njerzit pa pasuri, jan m t goditur. Papunsia mbetet realitet pr shumicn e popullats botrore. Institucionet udhheqse nacionale dhe ndrkombtare sot, nuk takohen krahas me krkesat e reja t njerzve dhe t vendeve pr prfaqsim dhe vendimmarrje. a) Ekziston mungesa e besimit publik n sjelljen globale t vendimeve t Kombeve t Bashkuara, t institucioneve t Bretonvuds-it, t Organizats Botrore t Tregtis dhe t ngjashme. b) Tregu global ka munges t institucioneve pr mbikqyrje publike, kurse shum vende mundsojn tregje nacionale me legjitimitet dhe stabilitet. 2. N pyetjen se ku duhet t shkojm?, Prgjigjemi me vizion se procesi i globalizimit duhet ti vendos njerzit n vendin e duhur q t jet proces i cili e respekton dinjitetin njerzor dhe vlern e barabart t do qenie. Bhet fjal pra pr globalizim me dimensione sociale q i prkrah vlerat njerzore dhe mirqenien e njerzve. Me rndsi pr dimensionin social t globalizimit sht: q t bazohet n vlerat universale t cilat krkohen prej t gjith aktorve, si jan: shteti, organizatat ndrkombtare, bizneset, puna, shoqria civile dhe mediat. 3. N fund shtrohet pyetja si ta arrijm kt? Zgjidhja sht n sistemin multinacional t Kombeve t bashkuara, si institucion i paevitueshm pr aksionin global. Q t mund t vlersohet ndikimi social i globalizimit, sht me rndsi q, prpos prformansave ekonomike, t analizohet se bhet me punsimin, jobarabarsin n t ardhurat dhe me varfrin n dy dekadat e fundit. Globalizimi sht proces i cili paralelisht shkakton dy gjendje t ndryshme: 1. Gjendje t hapjes t ekonomive nacionale me prishjen e kufirit ekonomik t tregjeve nacionale, pr shkak t shtrirjes n tregun unik botror, dhe 2. Gjendja e divergjencs s mtejshme ndrmjet pjess s pasur dhe t varfr t bots, me rritjen e hendekut midis tyre. Gjendja e vrtet sht rezultat i trendit t prgjithshm t liberalizimit t tregtis botrore dhe regjimit t lvizjes s kapitalit. Dekada e fundit e shekullit t XX do t mbetet n kujtes pr rrzimin e kufijve ekonomik n bot, gj q zgjoi interes t madh edhe n botn e zhvilluar dhe at t pazhvilluar. Puntort e bots s zhvilluar jan t shqetsuar pr shkak t gravitimit t kapitalit n drejtim t puns s lir,

q sht n lidhshmri me fondin e shteteve me begati n ekonomin e tregut, shkaktoi tensione t fuqishme sociale edhe n vendet e zhvilluara. N vendet e pazhvilluara shqetsimi sht i t njjts natyr, prkatsisht liberalizimi e nxiti proteksionizmin e fshehur n nivel global, prandaj fitimi i sovranitetit ekonomik nacional pr shtetet e pazhvilluara bhet gjithnj e m i rende. Pr kyje n specializimin botror , vendet e pazhvilluara praktikojn eksploatimin e vet, duke shitur fuqi punuese tepr t lir, n krahasim me vendet e zhvilluara. Me fjal t tjera, vendet e pazhvilluara, n ndarjen ndrkombtare t puns, prkatsisht n kmbimin e lir, kyen me prparsin e vetme q kan t mundshme me fuqin puntore t lir. Konvergjenca manifestohet, nga njra an, prmes trendit t uljes s shifrave absolute t njerzve m t varfr n bote dhe nga ana tjetr, prmes zgjerimit t perimetrit t ekonomis botrore. Pr shembull, ne vitin 1993, bota ishte e brengosur pr fatin e 1.3 miliard njerzve, t cilt jetonin me m pak se l dollar n dit, kurse n vitin 2001, varfrin asolute e ndjenje 1.2 miliard njerz nga popullata e prgjithshme botrore. Domethn m pak se nj decenie t lumturit , 120 milion t varfr u trhoqn nga grupi m ekstrem t t varfrve duke iu falnderuar kapitalit t jashtm, t cilit ia shitn punn e vet pr disa cent n or, ose nga ndihma e jashtme dhn bots s pazhvilluar. Pr botn si trsi, hulumtimet e fundit t Organizats Botrore t Puns (ILO), tregojn se papunsia e hapur sht rritur n dekadn e fundit pr m se 188 milion n vitin 2003. Globalizimi nuk sht proces simetrik, por sht proces q e karakterizojn asimetria e shkalls s lart apo m t ult. Prej asimetrive nuk sht i kursyer as tregu i puns. Pr derisa tipet tjera t tregjeve nprmjet liberalizimit, integrohen n tregun botror, ky nuk sht rast pr tregun e puns- ai nuk liberalizohet, kurse me kt, lvizja e lir e ktij faktori has n barriera. Me fjal t tjera: sht evidente se mobiliteti I siprmarrsve sht prezent, kurse kt privilegj nuk e gzojn puntort. Kjo anomali, si duket nuk do t jet me afat t shkurtr. Argumenti qndron n krizn e punsimit prezent edhe n pjest e zhvilluara dhe ato t pazhvilluara t bots. Tregu i puns, n fakt, sht i eliminuar nga procesi i liberalizimit pr shkak t numrit t pamjaftueshm t vendeve t puns n shtetet me industri t zhvillimit t lart dhe pr shkak t papunsis s madhe, veanrisht t puntort me kualifikime t ulta, si rezultat I ndryshimeve strukturale, rritjes s produktivitetit dhe zvoglimit t nivelit t rritjes ekonomike. T dhnat alarmojn se pabarazia rritet m s shumti kur zhvillimi tekniko-teknologjik sht m intensiv, ashtu q faktori i civilizimit bhet me shum barr se sa gzim. Lidhjet ndrmjet pjess s zhvilluar dhe t pazhvilluar t bots, me t vrtet prjetojn modifikime, por megjithat mbetet fakti q t zhvilluarit pasurohen n kurriz t bots s pazhvilluar. Globalizimi nuk do t thot se gjithka mund te rregullohet dhe zgjidhet pa probleme. Por, globalizimi mund t instrumentalizohet si argument apo si shtrat pr krcnime largimi.

Globalizimi kulturor Globalizimi i ka prfshir t gjitha qytetrimet, t gjitha kulturat dhe shoqrit. Edhe pse i mbshtetur n t ashtuquajturin liberalizim ekonomik, n funksionimin e tregut dhe standardizim, ai, mbi t gjitha, sht nj proces i llojllojshm dhe kompleks. Llojllojshmria dhe kompleksiviteti i globalizmit rrjedhin nga kyja e qytetrimeve t ndryshme, nga kulturat dhe personat e ndryshm n rrjedhat globale. Madje, gjithnj e m shum qartsohen edhe tipat e globalizimit ekonomik t cilat i mbshtesin standardizimet e prodhimtaris dhe kmbimin global kulturor t cilat, nga ana tjetr, mbshtesin diversifikimin si dhe ridefinimin e identitetit kulturor. Globalizimi kulturor vihet re n perceptimet individuale t bots bashkkohore si t definuar, por funksionale (n rrafshin e vlerave komunikuese dhe prmbajtjesore) t trsive t ndrlidhura. Globalizimi kulturor rrjedh dhe inicion dy procese: diversifikimin kulturor si dhe riidentifikimin kulturor. Diversifikimi kulturor hap hapsir pr emancipimin e t gjitha kulturave dhe ndikon n t ashtuquajturin dehierarkizimin e kulturs gjegjsisht t kulturave. Dhe, kshtu, nuk do mend se me kt, n nj mnyr apo tjetrn, sht vn n mdyshje koncepti integrues i kulturave nacionale duke e futur fuqishm n kt koncept edhe respektimin e t drejtave kulturore (e drejta n respektimin e gjuhs s minoriteteve, pastaj e drejta n przgjedhjen e kulturs vetanake dhe t prkatsis, e drejta n przgjedhjen e religjionit etj.), mbi t gjitha si t drejta njerzore. Kshtu, edhe individt, edhe shoqrit mund ti akceptojn vlerat e ndryshme kulturore n baz t prcaktimeve vetanake. P.sh., n kornizat e prkatsis s harkut kulturor europerndimor mund t dgjohet muzik afrikane, t shikohet teatr japonez apo ballkanik, shqiptar, kroat apo rumun, apo njerzit t ushqehen me ushqime nga kuzhina kineze apo edhe t veshin sari indian, dhe kjo, t thuash asknd mos ta shqetsoj n mnyr t veant. Mirpo, ajo q sht evidente sht se cilado prej ktyre przgjedhjeve, qofshin ato m kohshkurtra apo edhe m kohgjata, detyrimisht do t ndikojn n ridefinimin e identitetit kulturor t njerzve. Kshtu (re)identifikimi kulturor sht, si t thuash, nj proces i hapur n t gjitha shoqrit dhe n t gjitha qytetrimet; n vendet e zhvilluara, m pak t zhvilluara si dhe n ato t pazhvilluara fare. Por, nga ana tjetr, proceset e identifikimit kulturor jo rrall jan t ngarkuara me konflikte irracionale, n veanti kur kemi t bjm me identitetet kulturore t minoriteteve apo edhe n shoqrit n t cilat przgjedhjet individuale t vlerave kulturore bien ndesh dhe n kundrshti t ashpr me tradicionalizmin kolektiv, q do t thot ato forca shoqrore t cilat dshirojn t eliminojn apo edhe tu shmangen respektimit t t drejtave kulturore, e pr far pandeh se nj prej shembujve m eklatant n Evrop sht pikrisht Ballkani. Edhe pse globalizimi kulturor n veanti cyt llojllojshmrin kulturore si dhe rivlersimin e identitetit kulturor, ajo megjithat n rrafshin global sikur fut disa standarde elementare kulturore. Kshtu p.sh. lufta kundr analfabetizmit sht shndrruar n nj standard t veant t zhvillimit kulturor, ndrsa n botn bashkkohore standard konsiderohet, ta zm edhe kultura e puns me kompjuter, respektivisht aftsia e komunikimit elektronik n rrjet. Por ama, edhe pse t krijuara, kto standarde n aspektin kulturor nuk jan ekskluzive, por as nuk jan t imponuara n vetm nj kultur apo edhe nga ana e nj kulture t vetme, edhe pse, rrjedhimisht gjenerojn nga nj kontekst i njjt qytetrues

(europerndimor), ngaq jan prfundimisht t hapura pr t gjitha prmbajtjet e mundshme kulturore. Ndaj dhe pr kt arsye njerzit edhe shkollohen n gjuh t ndryshme duke prdorur edhe alfabete e edhe prmbajtje kulturore dhe tradicionale prej m t ndryshmve. Ndrsa, kur t komunikojn prmes rrjeteve t ndryshme (elektronike ta zm) apo edhe drejtprdrejt, prmbajtjet dhe kuptimsit e nj komunikimi t till varen ekskluzivisht nga przgjedhjet dhe preokupimet individuale t secilit prej tyre. Kjo mbase mund t konsiderohet edhe nj nga arsyet pr shkak t t cilave globalizimi kulturor nuk mund t barazohet me t ashtuquajturin nocion vesternizim (perendizim) si pretendojn antiglobalistt n prgjithsi dhe n veanti. Ky pra, globalizimi, nuk e imponon eksklusivitetin, apo si i themi ne, prjashtueshmrin kulturore dhe civilizuese e as q mund ta pranoj dhe mbshtes konceptin e nj bote unike dhe t vetme. Pavarsisht globalizimit t standardeve kulturore, bota jon kulturore do t ngel prjetsisht e ndryshme dhe gjithmon e shnjuar me perceptimet e vlerave kulturore. Njerzimi sot jeton me plot e prplot bota paralele dhe bota kulturore (Knutsson) t cilat mund t jen t ndrlidhura vetm me an t komunikimit dhe t informacionit, gjegjsisht me dijen mbi vlerat e tyre t veanta. Kshtu, pra, besojm se globalizimi kulturor mundson emancipimin e nj numri jashtzakonisht t madh t kulturave dhe t trashgimive civilizuese, pasuri kjo e cila sht n dispozicion pr tr njerzimin. Vlerat dhe mesazhet e t gjitha kulturave qarkullojn t thuash lirshm dhe n nj njfar mnyre jan, apo m mir thn, konsiderohen si burim t nj lloji t rilindjes globale kulturore. Lidhjet kulturore, ndikimet dhe interaksionet e dinamizojn zhvillimin kulturor, por edhe zhvillimin shoqror n gjith botn. Mbase nj shembull i mir pr ta ilustruar kt tez mund t jet pikrisht shtja e emancipimit t femrs n gjith rruzullin, e madje-madje edhe n shoqrit shum tradicionale. Dhe ky n fakt del t jet nj proces i ri shoqror, i induktuar, i cili, t thuash n mnyr latente, t pahetueshme do t thoshim, po prfshin t gjitha vendet, e zhvilluara dhe ato t pazhvilluarat, duke kontribuuar n formulimin e vlerave t reja kulturore. N kuptimsit botrore manifestimi i identiteteve individuale apo kolektive (nacionale, etnike, klasore, t jashtmve) sht di q nga shum filozof dhe globalist sht cilsuar si: pranim i pluralizmit kulturor dhe shoqror. Kshtu, hapja e skedave t globalizmit kulturor sikur e shton rolin e kulturs n ndryshimet e prgjithshme shoqrore. Kjo nnkupton, por nuk mohon, prmbajtjet e ndryshme t vlerave kulturore si dhe ndikon n konsumin specifik dhe t profiluar kulturor. Pr kt shkak, vlerat kulturore nisin q n mnyr esenciale t ndikojn edhe te ndryshimet institucionale si dhe reformat shoqrore. Me vet zhvillimin e tij, pluralizmi kulturor mbshtet autonomin kulturore dhe politike, dhe kshtu n mnyrn m t drejtprdrejt ndikon dhe e mbshtet zhvillimin e demokracis. Globalizimi prball kulturs shqiptare Globalizimi prgjithsisht ndikon n prfshirjen e territoreve t reja duke sfiduar keshtu komunitetet e mbyllura, lokalitetet, fshatart, tribut dhe kulturat e ndryshme, q karakterizonin hulumtimet antropologjike n t kaluarn. Ai sht br nj pik referimi pr nj numr t trendeve bashkkohore teorike t fushave t ndryshme antropologjike.

Bazuar n filozofi t ktill, ndodh q t krijohet ndonj unitet artificial dhe t ket elemente dhe qndrime t prbashkta, q pajtophn pr natyren e globalizimit dhe pr efektet e saj. Natyrisht se nga kndvshtrimet e ktilla perspektiva e antropologjis s globalizimit do t tregoj sukses n fushn e transnacionalizmit dhe t identitetit global. N ann tjetr, tradita si nocion dhe si realitet, sht dika q n mnyrn e vet gjen rrug dhe shtigje jetese edhe n kohn e globalizimit. Tradita shpjegohet me fjaln latine traditio, q prfshin trashgimin, pasurin kulturore, e cila bartet n brezat e ri n mnyr verbale, me transmetim t dijeve, t dokeve e t zakoneve, me transmetim t vlerave me shkrim ose verbalisht. Moderniteti sht nj nocion dhe kuptim q i prket kohs s re. Sipas shpjegimeve t ndryshme teorike, moderniteti shnon lvizjet kulturore intelektuale q nga shek XVII dhe mund ti referohet shfaqjeve e dukurive t ndryshme shoqrore-ekonomike. Autort e ndryshm, varsisht nga fusha t caktuara shkencore, japin periodizime t ndryshme ose t ngjashme. Mirpo, me kt rast nuk do t ndalemi n qndrime t tilla t veanta. sht me rndsi se moderniteti dhe modernizmi kan t bjn me zhvillimin e shoqris, me zhvillimin e teknologjis, me ndryshimin e standardeve dhe t filozofis jetsore, me komunikime t reja teknologjike, me perceptime, filozofi t reja e valorizuese q rrin prball kohs n t cilen jetojm. Trashgimia kulturore shqiptare, varsisht nga fusha t caktuara. vjen e ruajtur mir deri n kohn ton. Mirpo, rrjedhat e prgjithshme globale, si ndodh gjithkund n bot, nuk kursejn as traditn ton. Me pak shembuj t przgjedhur fare rastsisht, do t ilustrojm nj pjes t vogl t asaj se far ndodh me globalizimin e globalizma n kulturn ton? Si duket trashgimia, ose tradita n modernitetin aktual? N fushn e kulturs shpirtrore, prkatsisht n fushn e dokeve e zakoneve familjare do t vecojm rastet e prgzimit t foshnjes s posalindur, dhe rastet e martesave e t gazmendeve dasmore. N qytetet tona n Kosov, n Maqedoni ose gjetiu ndr shqiptar, sht br rndomsi, prditshmri q prgimi, fatimi ose xhumaja pr foshnjen e posalindur t zhvillohet n lokale e restorante publike. Me kt rast nuk dshirojm t diskutojm pr autentikn, pr origjinalen e pr vlera ritualistike t tradits, por thjesht evidentojm nj dukuri t re, q nga rrnjt e tradits sot vie si nj normalitet n kohn moderne. Natyrisht se fjala sht pr globalizim, por far kemi brenda ktij globalizimi? N kohn moderne, ndodh q nj pjes e ritualit t prgzimit t bartet n sallone e restorante publike, madje aty t rregullohet edhe shtrati i lehonis. Pr m tepr aty, nn dyshek pr adet vendoset pak bar t thar. Pjesmarrset n gazmend jan vetm femra, qofshin kto t familjes, t shoqris ose edhe ndonj e huaj, meq rrethanat tona jetsore jan t tilla q mundsojn edhe shoqrim me t huaj e ndrkombtar. Shrbimin n restorante, zakonisht e bjn kamariert meshkuj. Struktura e pjesmarrseve n gazmend sht e nduarduart. Aty ka gra q shkojn t mbuluara, ose vajza t reja q mbajn mini fustane, por ja se moderniteti i yn prballon edhe shprputhje t tilla.

Nj dukuri, ta quajm ritual i ri n prgzimet pr foshnjen, sht rasti kur gjat zhvillimit t gazmendit, n nj moment t caktuar, shfaqen bashk bashkshorti e bashkshortja (lehona) me foshnjen e tyre t vendosur n karroc dhe me krenari defilojn npr sall, duke u prshndetur me t ftuarit n gazmend. Pra, nj paradoks kulturor. Para salls prplot femra, ekskluzivisht femra, pr nj moment shfaqet edhe babai i foshnjes. Po ti vshtrojm kto elemente n rrafshin e etnologjis dhe t antropologjis kulturore, do t themi se kto dukuri sjellin nj jehon arkaike, forma reliktore t ritualeve t lindjes drejtprdrejt n modernitet. Aktert q ushtrojn veprimet e tilla sigurisht se nuk i zhvillojn kto praktika pr hir t kultit t bimsis ose t zakonit t kuvads (lehonis s burrit), por thjesht pr knaqsi, pr atraksion dhe pr mod. Gjithashtu, n kt mnyr pretendohet t ngritet imazhi i individit prball shoqris. Diskordanc e mirfillt, por moderniteti mban n vete edhe traditn, ndrsa format e shprehjes traditore jan t nduarduarta. N gazmendet dasmore q zhvillohen n sallone e n restorante shum moderne, shfaqet nj dukuri pak m ndryshe. T ftuar jan meshkuj e femra, pleq, fmij e t rinj, madje edhe shoqri nga ndrkombtart tan, t gjith s bashku n nj sall. N shum aspekte struktura e njerzve t ftuar sht tejet heterogjene. Nusja dhe dhndri hyjn n sall, ku nn tingujt e muziks s lodrave, ndryshe tupanave, fiken e ndezen dritat deri sa t shkojn n ulset e veta. N gazmende t tilla disa fmij vishen me kostume popullore, por pa u kompleksuar fare pr kriteret e nj veshjeje t till. T njjtn gj e bn edhe nusja, por pasi t ket dalur s pari me fustanin e bardh, evropian t nusris. Dhndri m pak e praktikon kt ritual, por plisi i bardh sht i pashmangshm. T gjitha kto bhen pr atraktivitet, pr kujtim ndaj tradits, ndaj rrnjve t veta dhe pr kultivim t kombtaris. Veshjet q mbahen n dasma t sotme nuk pasqyrojn identitein krahinor n aspektin etno-gjeografik prej nga mund t jet nusja ose dhndri, ose fmijt dasmor. Veshjet tani marrin nj valorizim fare tjetr nga ai q dikur kishin n jetn e gjall e t prditshme. Megjithat shprehet kujdes pr komponimin e ngjyrave, ku do t mbizotroj e kuqja, si ngjyr m e hareshme dhe m efektive. Kto veshje mbahen m tepr si simbole etnike dhe trajtohen e quhen veshje kombtare. Pra, tejkalohen kufijt e prkatsis krahinore n aspektin e shtrirjes gjeo-etnografike, tejkalohet funksioni dhe statusi komunikues, tejkalohet kriteri i prkatsis moshore, i kontrollit shoqror pr t cilin flet Bogatirov, por thjesht t lir nga t gjitha kto kritere bartsit e ktyre veshjeve sot veanrisht dimensionojn kriterin etnik dhe t qenit kombtar. Studiuesi i antropologjis kulturore do ta shtronte shtjen e origjinalitetit t veshjeve, t autentiks, t klasifikimit, t funksionit t veshjeve e elementeve t tjera, por se efektet e globalizimit tejkalojn dhe i konvertojn kto kritere dhe pa ndonj prfillje shkencore e profesionale i prfshijn n ato t kohs moderne. Shtrohet shtja a mund t pajtohemi se n kto dukuri t reja, t Kohs s Re nuk ka origjinalitet? Veshja pr raste t ktilla t veanta n rrethana t reja po ashtu t veanta domosdo porositet e zgjedhet domosdo me kujdes t shkalls s lart, ndrsa kriteret kryesore jan t duken sa m bukur, sa m impozante, sa m imponuese dhe mbi t gjitha sa m kombtare. Kshtu, nj kostum i veshjes popullore, ose nj kombinim elementesh kostumore prnjher konverton n veshje kombtare, ku do gj tjetr, sht e dors s dyt.

sht e vrteta kuptimi dhe nocioni veshje popullore dhe veshje kombtare mund t trajtohen si nocione q rrin n prpjestim t drejt njra prball tjetrs. Mbshtetur n kriteret e antropologjis kulturore do t konstatojm se ktu kemi t bjm me prdorim t lir e pozitiv t trashgimis kulturore, t tradits. Kemi t bjm me nj konvertim, me nj kultur t re publike n fushn e veshjeve, kemi nj kombinim apo kolazh kostumor pr t cilin, megjithat funksionon dhe vepron i ashtuquajturi kontroll shoqror i mjedisit prkats. Ky tani shndrrohet n nj lloj vetkontrolli i cili me shfrytzimin e elementeve t tradits saktsisht kujdeset pr shprehje t identitetit kombtar. Zgjedhja sht e lir nga kriteret e veshjes popullore ose ato t mods, por prfitohet dika origjinale brenda vals s globalizimit. Natyrisht, me kt rast duhet pasur konsiderat edhe pr veprime dhe elemente lokale, prandaj nuk mungojn as glokalizmat. Modeli i ri i prfituar sht, si do ta gjejm n literaturn perndimore, model folki, ku prfshihen tradita dhe moderniteti s bashku dhe njhershm, dukuri q sht sa atraksion aq edhe identitet, sa lokale aq edhe kombtare. Dukurit e ktilla na shpiejn n prfundim se n kohn moderne shfaqet nj valorizim i ri i tradits, prandaj shpreh bindjen se kemi t bjm me rndsin e re t tradits s vjetr. Dshiroj t shtroj ktu dukurit e ngjashme n dasmn e madhe gjithprfshirse ku Kosova dhe shqiptart kudo q jetojn e shprehn gzimin me rastin e shpalljes s pavarsis t ndodhur n Shkurt t ktij viti. Pr ta br identitetin e vet sa m t hetueshm, m t dukshm e m viziv, n Kosov ose n Amerik dhe kudo gjetiu ndr shqiptar, n gazmendin e madh shpirtror q me praktika t ndryshme shprehej publikisht edhe n rrug, me shum kujdes u zgjedhn dhe u prfaqsuan elemente t kulturs materiale. Kshtu fjala vjen, n asnj moment nuk mungoi flamuri i kuq me shqiponj dykrenore t zez, plisi i bardh dhe kostume e pjes kostumesh popullore. N pjesn e siprme t veshjeve, n jelek e xhamadan t meshkujve ose n prparjet apo pshtjellakt e femrave, me shumic spikaste motivi i shqiponjs dykrenore dhe ngjyra kuq-zi. Pra glokalizmat e prfituar brenda globalizmave vihen n shrbim t shprehjes s identitetit kombtar shqiptar. Ska dyshim se nj dukuri e till vrteton se fuqia e veshjes n raportet veshja verzus identitet sht e patejkalueshme, ndrsa tradita fuqishm rri e vepron n modernitet. M tutje, po ta shtrojm shtjen e hotelieris dhe t restorantris, t ushqimeve q prgatiten e shrbehen sot, do t mahnitemi sesa fort jan t lidhura tradita dhe moderniteti. Mnyra e ndrtimit t godinave hoteliere e restorantore, mnyra e rregullimit t interierit dhe t eksterierit t tyre, mnyra e zgjedhjes s ushqimeve n menyt e tyre dhe prgatitja e shrbimi i ushqimeve plqehet n mas t konsiderueshme t jen pran e pran. N ndrtim preferohen elementet e shtpis me ardak, t shtpis kull, ose renovohen t vjetrat, ku n oborret e tyre qndrojn pran e pran qerrja , rrota e qerres e saji n nj an, dhe mini-kopshti zoologjik, ku mund t gjenden edhe shpezt ekzotike si palloi fjala vjen n ann tjetr. Brenda lokalit n nj ballin t ngroh zjarri nga vatra ose kjo imitohet, n nj knd tjetr femrat e veshura me kostume t quajtura kombtare gatuajn flija; shkel n qilima e rrugica t vjetra e t reja, varur sheh ndonj pocerk uji, patkua t

metalt varg specash t kuq e deri te vargu i hudhrave. Interesante, kto elemente dikur ishin shenj e mbrapambeturis, t ngecjes n zhvillim, t bestytnis, ishin dika rustiuke, ndrsa sot prnjher kaprcejn n modernitet. Zatn sht e njohur se globalizimi ka ant e veta pozitive, por n aspektin tradittrashgimi kulturore edhe negative. Trajtohen disi si simbole t tradits, t rrnjve t lashta e t ngjashme. Ushqimet jan t zgjedhura nga repertuari i ushqimeve shtpiake , ndrsa ent jan t bots e m pak t drunjta. Pr t pasur pun, me fjalor t s sotmes, biznes t mir restorantiert veprojn n mnyra t ndryshme. Q n hyrje dshirohet t trhiqet vmendja njkohsisht pr traditoren dhe modernen. N shum raste n hyrje vendoset ndonj totem, si koka e dashit psh., n nj restorant n Ferizaj, ose bishti i peshkut, psh. n Ulqin, por aty pran vendoset edhe vargu i hudhrave ose vetm nj krye sosh. Emrtimet e lokaleve jan tem m vete, pr far ne nuk do t zgjerohemi, por vetm po evidentojm si pr kuriozitet fjala vjen hoteli Victori shrben fli, ndrsa Symphoni shrben buk e shlli, Planeti sherben leenik e kshtu me radh. N ndonj nga interiert e lokaleve t ktilla rastis q hudhrat dhe vargu i specave t kuq, t vendosen pikrisht pran nj pianinoje n t ciln muzikohet mbrmjeve. T themi se fundi se shtrirja globale q ka dhuruar Shekulli i Ri, si dhe kushtet e reja gjeopolitike mundsojn shfaqje e dukuri pafundmrisht t ndryshme. Nse pr nj moment vendosim t gjitha kto dukuri n rrafshin global versus lokal, do t dallojm at q ndodh gjithkund n bot. Brenda globalizimit shfaqen edhe glokalizma natyrash t ndryshme. N rastet e zna ngoje glokalizmat shfaqen n funksion t atraktives, dhe t qenit modern njhershm, dhe pashmangshmrisht t qenit kombtar, por pikrisht me elemente t tradits q tani jan uditrisht t dshirueshme. Mirpo, lypset theksuar se glokalizmat jan shum t rndsishm, posarisht n fushn e kmbimit e t komoditeteve (artikujve kmbimor) ose edhe n fusha t tjera t ekonomis s tregut. Pr ti njohur lidhjet ndrmjet ekonomis dhe antropologjis kulturore dhe asaj t tregut; ndrmjet puns dhe tradits; ndrmjet trashgimis dhe modernes, po i referohem nj prkufizimi t ri, me t cilin me globalizim nnkuptohet dhe shpjegohet zgjerimi i bizneseve nga ekonomit e zhvilluara n ato q jan n zhvillim e sipr, dhe nga nj fush ekonomike n tjetrn. Plqehet t thuhet se bisnesi i kohs s re prfshin konkurrencn me donjrin, n do vend dhe pr do gj. T gjitha kto rrjedha zhvillimi t globalizimit ndodhin edhe n kulturn ton, ku globalizimi ecn dhe pastron do gj para vete, ndrsa neve na mbetet konkurrimi. Natyrisht, konkurrimi n aspektin e studimeve, t vlersimit e t trajtimit t trashgimis kulturore shqiptare si nj dhe t pandar, t menaxhimit t drejt me kto pasuri dhe t prjetsimit t tyre n shkrime e forma adekuate t tjera. Nuk ka shoqri as modernitet pa tradit, dhe vice versus, nuk ka tradit pa shoqri, prandaj secila duhet gzuar trajtimin dhe vlersimin e merituar.

Globalizimi dhe krcnimi ndaj gjuhve etnike Globalizimi sht nj shtje e rndsishme e cila n kuadr t procesit t zhvillimit t teknologjis dhe komunikacionit ka krijuar sfida t shumta pr vendet n zhvillim. Globalizimi sht nj proces zinxhir i ndryshimeve n fushn ekonomike, politike dhe kulturore t vendeve t bots. Disa specialist mendojn se vazhdimi i ksaj ecurie do t rezultoj me formimin e nj sistemi unik n bot. Kultura perndimore duke prdorur mjetin e fort t medias, ka filluar nj sulm t gjithanshm kundr kulturave t tjera duke mos marr parasysh vlerat themelore t tyre. Pr kt arsye, pr vendet t cilat prpiqen t ruajn vlerat kulturore t tyre, njohja me pasojat dhe efektet e procesit t globalizimit sht kthyer n nj sfid tepr t rndsishme. N prkufizimin e kuptimit t globalizimit thuhet: Globalizimi nnkupton unifikimin e ekonomis, politiks, teorive sociale, kulturore dhe t sjelljeve t kombeve n bot me an t eliminimit t kufijve dhe lidhjes s kombeve dhe qeverive. Si rezultat globalizimi i kulturs nnkupton unifikimin e vlerave, traditave dhe normave t nj kulture ose disa kulturave. Kultura prbhet nga disa element si feja, gjuha, arti, traditat etnike dhe fisnore dhe sot t gjth kta element jan duke u prballur me sulmin e procesit t globalizimit. T nderuar dgjues n emisionin e sotm do t njihemi me krcnimet ndaj gjuhve tradicionale nga ana e procesit t globalizimit. Gjuha sht nj nga elementt m jetsor t kulturave. Gjuha sht si gjaku i kulturs e cila rrjedh n trupin e shoqris. Gjuha sht reflektim i kulturs popullore e cila prdoret pr t komunikuar dhe prfaqson identitetin e nj populli dhe botn e tij. Gjuha sht si nj gjalles n mesin e popullit t cilin e njeh me botn e dijes dhe imagjinats. Gjuha jeton me njerzit, ndryshon dhe n disa raste edhe zhduket. Zhdukja e do gjuhe sht zhdukje e nj pjese t kulturs s njerzimit. Larmia gjuhsore sht pjes e larmis s jets s njeriut. Duke qen se gjat historis jan eliminuar disa gjuh, kjo nnkupton se n bot sht eliminuar nj pjes e kulturs s saj. Pr ruajtjen e larmis gjuhsore dhe kulturore t njerzimit jan ndrmarr disa veprime t tilla si emrimi i vitit 2008 si viti botror i gjuhs amtare. Prve ksaj, nj dekad m par 21 shkurti sht emruar Dita botrore e gjuhs amtare. N kt dit zhvillohen ceremoni dhe programe t ndryshme n prkujtim t gjuhs amtare dhe t gjith njerzit theksojn n ruajtjen dhe forcimin e gjuhve amtare. Pr fat t keq, n bot larmia e gjuhve amtare nuk ndodhet n nj pozicion t mir dhe aktualisht nga 7 mij gjuh t ndryshme, gjysma prej tyre sht duke u prballur me rrezikun e eliminimit. Ndr shkaqet kryesore t ktij eliminimi jan sjellja diskriminuese me disa kombe n bot si dhe shtrirja e mediave t fuqishme dhe me ndikim si interneti n vende t ndryshme t bots. Ndr shkaqe t tjera t eliminimit t gjuhs amtare, jan emigrimi dhe prdorimi i gjuhs zyrtare n tregun e puns dhe sistemin msimor. Ashtu si tham dhe m lart, globalizimi synon unifikimin e bots n nj gjuh dhe nj kultur. N prgjithsi ku unifikim bhet kryesisht n gjuhn angleze. Ky lloj globalizimi n t vrtet anashkalon gjuhn amtare t kombeve, rezultati i s cils sht eliminimi i kulturs e cila sht gjaku i nj kombi. Shum intelektual dhe dijetar n bot kan

kritikuar fuqishm kt proces duke e quajtur at nj proces shkatrrimtar. Koiiro Matsura ish sekretari i prgjithshm i UNESCO-s n lidhje me kt thot: N nj distanc disa vjeare ekziston mundsia q t eliminohen 50% e 7 mij gjuhve q ekzistojn n bot. M pak se 1/4 e ktyre gjuhve msohen npr shkolla dhe prdoren n internet, ndrsa pjesa tjetr prdoret n mnyr t prhapur. Ekzistojn qindra gjuh q prdoren mes njerzve dhe nuk prdoren n sistemet studimore dhe hapsirat mediatike. Ekzistenca e nj gjuh unike pr komunikim kulturor dhe mediatik mes popujve n disa aspekte mund t jet pozitiv. Kjo metod u mundson popujve t bots q t komunikojn mes tyre megjith ndryshimin kulturor dhe t eliminojn distancat si dhe realizon njohjen e njerzve me kulturat e t tjerve. N kt mes ekziston nj rrezik tepr serioz i cili rrezikon ekzistencn e gjuhve dhe kulturave etnike si rezultat i prdorimit t gjuhs unike prgjat viteve. Pr kt arsye lind pyetja se far duhet br pr t parandaluar eliminimin dhe zhdukjen e kulturave dhe gjuhve etnike? Mesa duket me prhapjen e gjuhs angleze n bot, nj rrugzgjidhje sht forcimi dhe zgjerimi i gjuhve t tjera. N kt mes specialistt dhe organet mediatike duhet t prpiqen pr forcimin e gjuhve etnike dhe prdorimin e tyre n programet mediatike. N kt mnyr komunikimi dhe lidhja n gjuh zgjerohet akoma m shum dhe pr t tjer krijohet mundsia e njohjes me kto gjuh. Si rezultat, gjuht e ndryshme mund t ringjallen me an t medias. Arritja e ktij qllimi varet nga prpjekjet e qeverive brenda vendeve. Nj shembull i qart i ksaj rrjedhe mund t vihet re n Bangladesh. Bangladeshi sht nj vend i cili ka propozuar Ditn botrore t gjuhs amtare dhe ka br shum prpjekje pr regjistrimin e ksaj dite. Nj tjetr veprim q mund t ndrmarrin qeverit pr ruajtjen dhe forcimin e gjuhve amtare sht njohja zyrtare e gjuhs dhe prdorimi i saj n sistemin msimor. Ktu mund t prmendim RII-n e cila pr t ruajtur gjuht amtare, i ka futur ato n sistemin arsimor n vend. BN gjithashtu luan nj rol tepr t rndsishm n ruajtjen dhe mbrojtjen e trashgimeve t prbashkta t kombeve. Duhet pranuar fakti se gjuht jan autentike dhe kulturat e njerzimit pasurohen gjithmon e m shum duke marr ndihm nga gjuha. Gjuht duhet t bashkjetojn me popujt t cilve u prkasin. Pr t mbshtetur dhe ruajtur gjuht amtare, shpresohet se n bot do t mund t krijohet nj sistem multigjuhsor msimi. amikuro sht nj gjuh q prdoret n Lagunas t Perus. N atlasin gjuhsor t UNESCO-s thuhet se kjo gjuh prdoret vetm nga 8 persona. Natalia Sangama sht nj gjyshe e amikuro-s e cila n nj poezi shpreh dhimbjen e saj pr eliminimin e gjuhs familjare t saj dhe thot: Un ndrroj pr gjuhn amikuro Por nuk mund t shpreh ndrrn pr t tjert Sepse nuk ka mbetur m askush

Nuk flet m askush gjuhn amikuro Nse nuk flet, nuk njihet bota juaj, prandaj pr t mbajtur gjall botn tuaj, flisni n gjuhn amtare. Gjuha shqipe prball globalizimit Si shikohet prirja e sotme e shqipes ndaj Globalizmit dhe deformimin q i bjn t rinjt e sotm Gjuha pasunohet nga prurjet, nga vernakularet, idiolektet, nga interakcioni me gjuht tjera. Gjuha nse me t kuptoni at dor rregullash q n vitin 1972 u promovua nga shteti komunist si Standard, do te ishte e vdekur pa kto prurje, pa kt pasurim. Standardi 72, q n Kosov e quajtm Standardi i Enverit, qysh sot sht i vdekur. Nuk mjafton me e shterr mbrendin e gjeneratave t reja. Dhe ky ngurtsim, ky petrifikim, e bn t lndueshme, fragjile Shqipen para fenomenit t Globalizimit. Nuk mbrohet Shqipja duke u bunkerizue, por duke u hapur ndaj vetes e gjuhve tjera. T pafundme jan mundsit q sot Globalizimi i sjell gjuhve t vogla e fragjile si Shqipja. Le ta kujtojm vetm madhnin e tij Internetin. orld ide ebin. Kush e ndalon kulturn shqiptare me indeksuar Gjuhn Shqipe ne Internet? Gjuhn Shqipe me t gjitha mbushullimn dhe bukurin e saj, e jo vetm me at grusht rregullash drejtshkrimi t vitit 1972. T rinjt e sotm nuk po e deformojn aspak shqipen, madje ata po i japin jet asaj, pr aq sa munden e si t munden. T rinjt n mos tjetr, po e lirojn shqipen nga skemat parafabrikate t nj gjuhe t ngurtsuar prej diktatit ideologjik. Dhe kt lirim po e bjn natyrshm, pasi n mendjen e gjithsecilit nuk mbretrojn skemat e vjetra t periudhs komuniste. Pra pr tiu rikthyer srish pyetjes suaj, nuk jan t rinjt q po e deformojn gjuhn; prkundrazi shqipen e deformuan, e mpin dhe e ligshtn gjuhtart e doktrins. Sesi arritn ta tjetrsojn mjetin e marrveshjes publike n nj vegl prmes s cils regjimi kontrollonte mendjet e gjithsekujt, kontrollonte t shkuarn, t tashmen dhe t ardhmen, kt e prshkruan n mnyr t shklqyer studiuesi Ardian Vehbiu n librin q i botohet kto dit e q titullohet Shqipja totalitare. Sot kemi t bjm me nj gjuh q po lirohet dhe ky lirim ka aktivizuar tek shqipja nj mori procesesh vetstrukturuese q realizohen prore e prdit n miliona akte komunikimi mes shqiptarsh. Jan t shumta shtysat vetstrukturuese, e nj nga kto shtysa sht padyshim edhe Globalizmi. Rndom tek ne Globalizmi kqyret vetm si nj proces infektues, por kjo sht vetm nj pjes e s vrtets. Prmes Globalizmit pra prmes kontaktit me gjuht dhe kulturat rrotull nesh, nuk hyjn ve fjal (shenjues); ka rndsi t kuptohet se kto kontakte i ushqejn shqipfolsit dorspari me kumte t reja n fakt t reja pr ne, bashkarin e shqiptarve q po orvatet t rigjej mendimin demokratik dhe hierarkin e vlerave. Kto kumte e vn shqipen vijimisht n sprov pr t zgjuar vetevehten, a m sakt kto kumte grishin shqiptart t zgjojn vetdijen e tyre gjuhsore. Dhe shqiptart padyshim q do tia dalin n kt proces kaprthimi forcash e tensionesh aktive, pasi shqipja sot po komunikon s jashtmi e s brendmi. Po komunikon lirshm, larg dars frenuese t institucioneve t prapambetura, me t gjitha prurjet e veta

landore nga nivele, regjistra, t folme e lnd trashgimie gjithfar e pa paragjykime. N kt periudh globalizmi shqipja po komunikon po ashtu globalisht me veten dhe t tjert. N t gjith botn t rinjt kan gjuhn a zhargonin e tyre, q e prdorin kryesisht pr t komunikuar me njri-tjetrin. Gjen aty brenda fjal e shprehje t shkurtuara (fjala vjen, thuhet topi pr Top Channel apo nori pr dashnori), prdorime t figurshme fjalsh (miell ose mall pr drog), krijime, a shpikje gjuhsore (mallist pr i droguar), fjal e shprehje vulgare etj. Pjesa m e madhe e ktij inventari sht e destinuar pr tu prdorur pr komunikim brenda grupeve t t rinjve, por nuk prjashtohet aspak, prkundrazi, mundsia q ndonj prej tyre ta kaprcej rrethin e ngusht ku gjallon zakonisht pr tu hedhur n nj rreth m t gjer prdoruesish. M pas, pse jo, edhe n gjuhn letrare. Vihet re se brezi i ri prdor nj t folur tjetr, me zhargone, shkurtime apo shpikje gjuhsore. Gjuht dhe kulturat po japin e marrin sot mes tyre si kurr ndonjher n historin e njerzimit. Dhe kjo, para s gjithash, n saje t zhvillimit t jashtzakonshm q kan marr teknologjit e informacionit. Interneti, telefonia celulare, televizioni satelitar etj. jan kthyer n pushtuesit e rinj t bots. Kuptohet ather q nuk ka barrier t pengoj lvizjen fizike, qarkullimin e lir t ideve e t fjalve. N kt kuptim, vrtet nuk kemi far tu bjm fjalve t huaja. Por mos harrojm q gjuht letrare, apo standarde, si quhen rndom sot, zhvillohen, kultivohen bash n saje t ndrhyrjeve t shoqris . do shtet i prparuar prcakton nj politik gjuhsore t vetn dhe ngre institucione, q e zbatojn kt politik. Vzhgohen e mbahen nn kontroll nj varg procesesh gjuhsore, mes t cilave dhe ndikimet q ushtrojn mbi gjuhn vendase gjuht e tjera. Mund ti vihet, pra, ledh shum prdorimeve t huaja t pamotivuara. Deri n 90-n kemi patur edhe ne nj strategji t mbrojtjes s shqipes nga ndikimet e huaja, por Franca, Gjermania etj. e kan edhe sot e gjith ditn. A mundet q gjuhtart t ndihmojn pr ruajtjen e nj norme pastrtie ndaj ndikimeve t huaja Nse dikush e ka dmtuar Gjuhn Shqipe, skan qen as pushtuesit, as serbt, as turqit, as grekt, as t huajt, as Globalizimi.por rrafsh GJUHTART SHQIPTAR. Ishin gjuhtart e vitit 1972, n at q u quajt Kongresi i Drejtshkrimit, q e sakatuan, e gjymtuan, Shqipen si askush n histori. Keqkuptimet e gjuhtarve shqiptar e solln shqipen n qorrsokak. Duhet mos me harruar me thn se jo tan gjuhtart, por pjesa ma e madhe e tyre. Gjuhtart botror, emrat botror t gjuhsis, gjithmon kan deklaruar e vazhdojn me deklaruar se ata q duhet me vendosur pr gjuhn, sjan gjuhtart, ata vet, por prdoruesit e gjuhs. Sepse, kan pr t qen ata q kan me jetuar me gjuhn. E shumta gjuhtart duhet me t ishin planifikuesit e ktij prdorimi, ndrmjetsuesit mes krkesave t prdoruesve dhe fenomeneve gjuhsore. Dika si rrobaqepsit. Dhe, nse rrobat nuk i bjn tamam myshteriut t gjuhs, ndrrohen rrobat, e jo myshterit.

Gjuhtart shqiptar, si prokrusta modern, ndryshuan myshterit e shqipes. Sakatuan trupin e gjuhs shqipe, duke ja prer at pjes q atyre ideologjikisht nuk ju binte tamam. Ju tepronte. I hyn me sharr! Kto dit n Prishtin, pr 27tn her, domethn, qe plot 27 vjet, organizohet nj tubim gjuhtarsh e studiuesish, q e quajn Seminari i Gjuhs dhe i Kulturs Shqiptare. Pr gjith kto vjet, ky seminar, dhe kta gjuhtar e kan pasur nj tabu Gegrishten. Plot 27 vjet tubohen, dhe jo, larg qoft!, me ia kushtuar ndonj seksion t seminarit studimit t ksaj gjuhe (quajeni dialekti), por pr kto 27 vjet nuk e gjen as vetm fjaln/nocionin Gegerisht n asnj almanak t ktij tubimi gjuhtarsh. Gjuhtart shqiptar jan t vetmit gjuhtar q kam pa e lexuar n bot q largohen nga gjuha! Gjuhtart shqiptar largohen prej Gegnishtes. Kjo i bn t veant. Unike. Specie. Oksimoron. sht oksimoron gjuhtari q ka tabu gjuhn. Sa ma par e lirojm Gjuhn Shqipe prej ktyre gjuhtarve Prokrusta, aq m shum e kemi mbrojt e ruajtur Shqipen, duke e br t fort me u prballur me sfidat e Globalizimit. do me thn pastrti? E asociuar me gjuhn kjo fjal m kujton gjithnj diktaturat. Fashizmi ngulmoi pr pastrtin e gjuhs, Nazizmi po ashtu. E po t njjtin term prdorn edhe Stalini e Hoxha. Dikush mund t sjell sikundr argument t ksaj, veprimin e Rilindsve tan, por duhet t them se atbot nuk shtrohej shtja pr nj shqipe t pastr, por pr t mos prdorur turqishten n vend t shqipes. Asokohe n njmij shqiptar vec katr a pes syresh mundeshin t shkruanin e t lexonin shqip dhe kta ishin kryesisht nga kleri katolik. Shqipja ka marr e ka dhn gjithnj me simotrat e saj dhe n kt kuptim ngulmi pr pastrti nga ana e gjuhtarve ka rezultuar gjithnj, e jo ve ktu tek ne, si nj ndrmarrje artificiale pa t ardhme. Pra gjuhtart nuk mund t bjn m asgj pr t ndrhyr n gjuh. N kto koh moderne t shkollimit masiv, kur kultura ka hyr n stadin e saj social, kt rol mund ta luaj figura e didaktit. Kjo figur ndrkallet mes gjuhtarve t laboratorve dhe mass komunikuese dhe, prmes tekstesh shkollore, shtigjesh edukimi e politikash arsimore, ndihmon prdit n rritjen e fuqis faktike t prdorimeve shqipe. Nuk e kemi themeluar ende si duhet kt figur t ndrmjetme. Pr t mbrrir tek ajo, duhet mspari t thyejm paragjykimin mbi vendin, rolin e natyrn e standardit dhe, sht m e rndsishmja, t mposhtim fobin prjashtuese ndaj do mjeti gjuhsor q na ofron trashgimia jon historike. Nse krkojm njerz intelektualisht t plot, duhet ti edukojm me nj gjuh t plot; nse krkojm njerz mendrisht t lir, duhet ti edukojm me nj gjuh t lir. Nuk ka shoqri demokratike pa nj edukim gjuhsor demokratik. Pastrtia, a m sakt cilsia e ligjrimit shqip, do t vij vetiu kur shqipfolsit t ushtrohen qysh n fmijri me mundsin e zgjedhjes n mare magnum-in e gjuhs shqipe. Ruajtja e statusit zyrtar t nj gjuhe, ka do t thot, mes t tjerave, prcaktimi i qart e i mbrojtur me ligj i sferave t prdorimit t saj t detyrueshm, duket se sht kthyer sot n nj prej prparsive kryesore t politikave gjuhsore n shum shtete europiane. Prhapja dhe dominimi i anglishtes, sidomos vitet e fundit, si nj gjuh globale, abdikimi nga gjuht kombtare n favor t anglishtes n disa sfera (kompjuteri, telekomunikacioni, financat dhe ekonomia etj.). ka ngjallur kudo shqetsime t ligjshme, por edhe shum

frikra e paragjykime t pajustifikuara. E n kt situat jo pak vende po shohin si t efektshme zgjidhjen prmes ligjit. Nse n Shqipri do t kishte tashm, njsoj si n Franc e n vende t tjera, nj ligj q prcaktonte shprehimisht gjuhn zyrtare, shqipen, si gjuh t sistemit t saj arsimor, shtetror e privat, askush nuk do t shpenzonte koh dhe energji qoft pr t shkruar, qoft pr t lexuar artikuj q krkojn institucionalizimin e anglishtes n Shqipri si nj gjuh zyrtare paralele me shqipen. E nse nj tjetr ligj, po prap si n Franc, do t prcaktonte si t detyrueshme gjuhn zyrtare t vendit pr tu prdorur n konferenca, seminare e takime, qofshin kto edhe ndrkombtare, por t (bashk)organizuara nga vendas e pr vendas, ftesa deledash si ajo q prmendm n fillim, nuk di nse mund t gjendeshin kollaj. Nse Vargu i nse-ve do t qe i gjat. I gjat sa vet lista e fushave ku shqipja duhet mbrojtur. T krkosh mbrojtjen me ligj dhe ruajtjen e gjuhs tnde zyrtare, nuk do lexuar aspak si shenj ksenofobie gjuhsore. E ardhmja shumgjuhshe e Europs dhe statusi i anglishtes si nj gjuh e komunikimit ndrkombtar (nj lloj esperantoje a lingua franca pr udhtime, lidhje pune etj.) nuk vihen m n diskutim. shtja qndron, po t shpreheshim me fjalt e shkrimtarit Amin Maalouf, autor i librit Identitete vrastare (Tiran, Onufri, 2001), se a mund t pajtohet vullneti pr t ruajtur identitetin me nevojn pr t folur e shkmbyer pareshtur mes europiansh. Shum mendojn se kjo sht plotsisht e mundshme. N mnyr? Duke zotruar, ve gjuhs amtare (gjuhs s identitetit), edhe dy gjuh t tjera, ndr t cilat njra anglishtja, gjuha globale, kurse tjetra nj gjuh sipas dshirs apo, si e quan Maalouf-i, gjuha e zemrs. N shum vende europiane, madje, ky prbn prej disa kohsh edhe nj detyrim ligjor, pr zbatimin e s cils sht ngarkuar shkolla. Thnia se Gjuha sht e prirur t mbetet strumbullari i identitetit kulturor dhe shumllojshmria gjuhsore strumbullari i t gjitha larmive po konfirmohet tashm. Prfundimi Ideja pr globalizim nuk sht e sotme, por intensivisht dhe sistematikisht pr t flitet prej fundit t shekullit t XX. Globalizimi, si piknisje dhe si baz, ka konkurrencn dhe mbshtetet n shoqrin demokratike pluraliste, ekonomin e hapur dhe t tregut, duke respektuar edhe t drejtat dhe lirit e njeriut. Globalizimi zvoglon rolin e kufijve shtetror dhe bashkon tregjet kombtare n nj treg t prbashkt dhe unik botror. Karakteristikat kryesore t globalizimit jan rritja e tregtis ndrkombtare, rritja dhe koncentrimi i kapitalit ndrkombtar, migrimi i popullats, zhvillimi i tekniks dhe i teknologjis dhe industrializimi. Shum analist n bot, kur flasin pr globalizimin, shpesh potencojn se globalizimi sht nj proces human me perspektiv dhe si i till sht i pashmangshm. Mirpo, si do fenomen i madh, edhe ai ka dobsit dhe problemet e veta, q i kategorizon njerzit n prkrahs dhe kundrshtar t globalizimit. Me qllim t flakjes s ksaj ndarjeje, midis njerzve duhet t gjenden idet e reja dhe t kapshme pr t gjith. Prndryshe, globalizimi mund t jet utopi.

Cilat jane konfliktet e mundeshme politike ne bote si pasoje e globalizmit?

Per shkak te ndryshimit te struktures ekonomike,shoqerore dhe teknologjike ne pemasa boterore, njerzite kane filluar te ndahen sa i perket sqarimit dhe vleresimit te procesit te globalizmit. Grupet te cilat kane dobi nga keto ndryshime ose me keto me lehte po i arrijne qellimet veta,shume shpeshe i perkrahin keto ndryshime. Kurse ata te cilet per shkak te tyre humbin dhe nuk jane ne gjendje tju qendrojn, jane kunder ketyre ndryshimeve. Ekzistojne disa grupe te cilat plotesisht jane te larguara nga ky perparim i ri?.. Ne vendet e industrializuara, pranuesit e ndihmes sociale te cilet jane te mvarun nga shteti i mireqenjes sociale jane grupi i pare i humbesve,(llumperproletariati ose grupi njerezve te pa adrese) . Nga ky,, perparimi i ri mund te jene te larguar edhe grupi i dyte, punetoret e krahut te punes te pakfalifikuar dhe gjysme te kfalifikuar, ne industrite qe i jane ekspozuar konkurences globale,(ata per shkak te ketij procesi i humbin vendet e tyre te punes). Sindikatat, te cilat i kane mbrojtur te drejtat e punetoreve, gradualisht po humbin forcen e tyre. Ne qoftese keto grupe largohen per gjithnje dhe behen humbes te perhershem, ne procesin global te zhvillimit shoqeror- ekonomik, atehere mund te priten konlikte dhe presione te rritura sociale. Kryesisht ky eshte argumenti kryesore te cilin e thone spektri i partive te majta politike dhe ata po e terheqin vrejtjen ne nevojen per mbrojtjen e tyre!.. Konfliktet dhe presionet mund ti sjelle edhe ndryshimi i rolit te shtetit nacional dhe ndjenja e rrezikut per autonomin dhe suverenitetin e tij... Kjo mund te shkaketoj dhe te nxise ndjenjat e llojellojshme nacionaliste dhe si te tilla munde te behen, ,,levizje antiglobaliste te kethyera si grupe te disa partive politike te djatheta. Procesi i homogjenizimit, te cilin po e percjelle globalizmi, po i krijon dhe po i ndeze gjithnje e me shume forcat tradicionale te nacionalizmit. Keshtu qe globalizmi po behet ,,armik ideologjik i grupeve te cilat po e perkrahin ne menyre te veqant orjentimin nacionalist!?. Disa forma tjera te rezistences po rrjedhin nga njerezit te cilet po zhvillojne rrezistence kulturore ndaj kultures se re globale. Keta perkrahes te kultures paraqiten ne emer te mbrojtjes se kultures dhe disa vlerave shoqerore te cilat me heret kane qene mjafte funksionale dhe te cilat tani kane ,,ndryshuar per te keqe sipas tyre, si shkak i dominimit te ,,etikes se individualizmit dhe konkurences kapitaliste te cilin fenomen e ka imponuar fillimi i procesit global!.. Kjo nuk eshte asgje e re. do modernizim e percjellin grupe te njerezve te cilet vlerat tradicionale i mbrojne nga vlerat e reja sipas tyre te importuara si vlera etj... Mirepo, modernizimi ekonomik i ka shkaterruar format e vjetra te jetes shoqerore dhe i ka imponuar te rejate!?. Globalizmi po krijon edhe procese te kunderta siq eshte regjionalizimi... Per deri sa globalizmi po e percjell do hap te jetes se perditeshme, njerezit po perpien ti mbrojne specifikat regjionale, ata po frigohen se ky proces do te ndikoj ne jeten e tyre, si dhe po parashtrohet nji qeshtje tjeter, cila do te jete pozita e tyre ne boten globale?.. Globalizmi, ndonjehere ne menyre paradoksale, nxite dhe mundeson kersherin regjionale!?. Per shembull, format seperatiste ne ish-federatat e vedeve komuniste kane vepruar ne emer te integrimeve te reja. Kur vendet baltike jane ndare nga ish-BRSS-ja ose vendet nga ishfederata jugosllave, e kane bere kete ne emer te krijimit te parakushteve per integrim ne

Unionin e Evropes. E ngjajsheme me kete, mund te jete paradoksale, por sipas vleresimit te shume vrojtueseve, decentralizimi ne Britanin e Madhe e ka mundesuar integrimin e saje me te forte ne Evrope. Koncepti per Evropen Regjion eshte krijuar si menyre e re e integrimit i cili po e anashkalon shtetin nacional si ndermjetesues ne mes te nivelit lokal dhe atije global!.. Keto presione sigurisht do te sjellin riorjentim ne lemin ideologjike. eshte e mundeshme qe te krijohet nje lidhje e re ne mes te partive politike te majta dhe te djathta. Partite e majta mund ta fitojne perkrahjen klasike te tyre nga punetoret dhe humbesit tjere, ne kete proces te ri te ndryshimeve ekonomike. Kurse partite e djathta, prap mund ta fitojne perkrahjen e atyre te cilet angazhohen dhe kundershtojne humbjen e suverenitetit nacional dhe te identitetit kulturor. Nga ultranacionalistet e gjere te e djathta klasike nacionaliste ne Evrope, e imagjinuar ose e vertete, mundet me e nxite mobilizimin e ketyre lidhjeve ne lufte kunder armikut te perbashket, (tani e kater vite kjo dukuri po ndodhe, ne rastin kur gati te gjitha qeverit e shteteve te botes pa marre parasysh a jane te djatheta apo te majta ,jane ne marreveshtje te plote ne lufte kunder terrorizmit nderkombetar, si sfide e re per civilizimin njerezor ne keto rrethana globale)!?. Si pikeqeshtje tjeter e cila po shtrohet eshte padyshim rritja ekonomike dhe procesi globalizmit, te cilat po e sjellin ne rend te dites edhe qeshtjen e ruajtjes se ambientit. Ne njeren ane, globalizmi po ju mundeson njerezeve qe te dine me shume per ndotjen dhe shkatrrimin e ambientit , kurse ne anen tjeter, ne disa hapsira te botes njerezit jane te gatshem ti kundervihen zhvillimit dhe rritjes ekonomike me qellim te mbrojtjes se ambijenti!..Per shembull, nxemja globale si fenomen i cili eshte paraqit si shkak i ndotjes se ambientit nga industria ndotese dhe e pa kontrolluar...Kjo po behet gjithenji e me shume vrejtje serioze per njerzimin dhe jeten tyre, ne rrethinen globale e cila ka filluar te humbe drejtpeshimin e vete ekologjike.Partite e gjelberta dhe grupete e ndryshme per mbrojtjen e ambientit , jane dhe gjithnji e me shume, po ngriten kunder rritjes ekonomike e cila nuk po i respekton ligjet dhe rregullat e ruatjes se ambientit?!. Nga e tere kjo munde te konstatojm, qe njerzit edhe me tutje do ta perkrahin apo do ta kundershtojn globalizmin per shkaqe te ndryshme... Por ketu qendron nji e vertete, kjo dukuri objektive e procesit globalizues qe po i ndodhe njerzimite,tani me askush nuk mundet me e ndaluar. Ata te cilet jane te shkyqur nga zhvillimi do ta kundershtojne per shkak te interesave te tyre materiale, kurse ketyre mund tju bashkangjiten edhe klasa e mesme ne vendet e zhvilluara, per shkak te vlerave dhe pikepamjeve postmaterialiste. Gjithashtu do te bashkohen forcat e ringjallura te nacionalizmit tradicional dhe forcat e suverinitetit shtetrore.Te gjitha sbashku do te krijojne,apo veqe e kane krijuar,lidhjen e re,,antiglobaliste ne lufte kunder zhvillimit ekonomik te cilin po e bartin forcat e reja globale...Kjo na deshmon qe globalizimi do te behet ,,elsi i qeshtjes ideologjike ne te ardhmen!?.

Dhuna e globales
Jean Baudrillard
Nga frengjishtja n anglisht Franois Debrix Nga anglishtja n shqip Artan Muhaxhiri

Terrorizmi i sotm nuk sht produkt i historis tradicionale t anarkizmit, nihilizmit ose fanatizmit. N vend t ksaj, ai sht partner bashkkohor i globalizimit. Pr t'i identifikuar karakteristikat kryesore t tij, sht e domosdoshme q t bhet nj gjenealogji e shkurtr e globalizimit, veanrisht e lidhjes s tij me singularen dhe universalen. Analogjia n mes termave "global"[2] dhe "universal" on n rrug t gabuar. Universalizimi ka t bj me t drejtat e njeriut, lirin, kulturn dhe demokracin. N t kundrtn, globalizimi sht i lidhur me teknologjin, tregun, turizmin dhe informatn. Globalizimi duket t jet i pakthyeshm prderisa universalizmi ka gjas t jet n largim e sipr. S paku, ai duket se po zmbrapset nga t qenit sistem vleror i zhvilluar n kontekstin e modernitetit perndimor q ishte i pakrahasueshm me ndonj kultur tjetr. Secila kultur q bhet universale, e humbet singularitetin e saj dhe vdes. Kjo u ndodhi t gjitha atyre kulturave t cilat ne i shkatrruam duke i asimiluar ato me dhun. Por, kjo gjithashtu vlen edhe pr kulturn ton edhe prkundr pohimeve pr vlern e saj universale. Ndryshimi i vetm sht se kulturat tjera vdiqn pr shkak t singularitetit t tyre q sht nj vdekje e bukur. Ne po vdesim pr arsye se po humbasim singularitetin ton dhe po i rrnjosim t gjitha vlerat tona. Kjo sht nj vdekje shum m e shmtuar. Ne besojm se qllimi ideal i do vlere sht q t bhet universale. Mirpo, ne nuk e vlersojm realisht rrezikun e madh, t cilin e prmban nj krkes e till. Larg nga t qenit nj lvizje ngritse, ajo sht nj trend zbrits drejt shkalls zero t t gjitha vlerave. N epokn e iluminizmit, universalizimi shihej si rritje e pakufishme dhe prparim. Sot, prkundrazi, universalizimi ekziston si i gatshm dhe paraqitet si ikje prpara q ka pr qllim t arrij vlern e prbashkt m t vogl t mundshme. Ky sht pikrisht fati i sotm i t drejtave t njeriut,

demokracis dhe liris. Zgjerimi i tyre n realitet sht shprehja e tyre m e dobt. Universalizimi po zhduket shkaku i globalizimit. Globalizimi i shkmbimeve do t thot fund pr universalizimin e vlerave. Kjo shnon triumfin e mendimit uniform[3] ndaj atij universal. Gjja q s pari dhe m s shumti sht globalizuar sht tregu, sasia e madhe e shkmbimeve dhe t gjitha llojet e prodhimeve, rrjedha e vazhdueshme e paras. Kulturalisht, globalizimi i hap rrug promiskuitetit t shenjave dhe vlerave, faktikisht nj lloj pornografie. N t vrtet, prhapja globale e gjithkas dhe asgjs prmes rrjeteve sht dika pornografike. M nuk ka nevoj pr obscenitetin seksual. Ne kemi nj kopulim interaktiv global. Si rezultat i tr ksaj, m nuk ka asnj dallim n mes globales dhe universales. Universalja sht globalizuar dhe t drejtat e njeriut qarkullojn saktsisht sikur do produkt tjetr global (p.sh. nafta apo kapitali). Kalimi nga universalja n globalen i ka dhn rritje nj homogjenizimi konstant, por gjithashtu edhe nj fragmentarizimi t pafund. Dislokimi, e jo lokalizimi, e ka zvendsuar centralizimin. Ekscentrizmi, e jo decentralizimi, e ka pushtuar hapsirn e cila dikur i takonte koncentrimit. Ngjashm me kt, diskriminimi dhe prjashtimi nuk jan vetm pasoja t rastsishme t globalizimit, por m shum jan rezultate t vet logjiks s globalizimit. N fakt, prania e globalizimit na bn t pyetemi a mos sht shkatrruar globalizimi tashm nga masa e tij kritike. Po ashtu, kjo na shtyn t mendojm nse universaliteti dhe moderniteti kan ekzistuar ndonjher jasht ndonjrit prej diskurseve zyrtare apo sentimenteve t popullarizuara morale. Pr ne sot, pasqyra e universalizimit ton modern sht thyer. Kjo, n t vrtet, mund t jet nj mundsi. N copat e ksaj pasqyre t thyer rishfaqen t gjitha llojet e singulariteteve. Kto singularitete, pr t cilat ne menduam se ishin t rrezikuara, po mbijetojn, kurse ato pr t cilat menduam se qen humbur, po ringjallen. Derisa vlerat universale e humbasin autoritetin dhe legjitimitetin e tyre, gjrat bhen m radikale. Kur besimet universale u paraqitn si vlera kulturore ndrmjetsuese t vetme t mundshme, ishte shum e leht pr kto besime q t'i inkorporojn singularitetet, si modele t diferencimit n nj kultur universale, e cila pohonte se e prkrahte dallimin. Mirpo, ato nuk mund ta bjn kt m tutje, pasi shprhapja triumfuese e globalizimit i ka shkatrruar t gjitha format e diferencimit dhe vlerat universale, t cilat m hert e mbronin dallimin. Duke e br kt, globalizimi i ka dhn shtytje nj kulture indiferente. Nga asti kur universalja u zhduk, nj tekno-struktur e gjithfuqishme globale u la q t dominoj e vetme. Por, kjo tekno-struktur tash duhet q t ballafaqohet me singularitetet e reja, t cilat, n munges t universalizimit, i cili do t'i prkrahte ato, jan t gatshme t zgjerohen lirisht dhe pamshirshm.

Historia ia dha rastin universalizimit. Mirpo, sot, i ballafaquar me rregullimin global pa asnj alternativ, n njrn an, dhe me singularitetet lvizse rrebeluese, n ann tjetr, konceptet e liris, demokracis dhe t drejtave t njeriut duken tmerrshm. Ato mbesin si fantazma t s kaluars s universalizmit. Universalizmi dikur promovonte nj kultur t karakterizuar nga konceptet e transcendencs, subjektivitetit, realitetit dhe reprezentimit. Prkundrazi, kultura e sotme virtuale globale i ka zvendsuar konceptet universale me ekrane, rrjete, imanenc, numra, dhe me kontinuumin kohor -hapsinor pa kurrfar thellsie[4]. N universalen ende kishte hapsir pr nj referenc natyrore ndaj bots, trupit apo t s kaluars. Kishte nj lloj t tensionit dialektik ose t lvizjes kritike, e cila materialitetin e vet e gjeti n dhunn historike dhe revolucionare. Mirpo, prjashtimi i ktij negativiteti kritik i hapi dyert pr nj form tjetr t dhuns -- dhuns s globales. Kjo dhun e re karakterizohet me supremacin e efikasitetit teknik dhe t pozitivitetit, organizimit total, qarkullimit integral dhe barazimit t t gjitha shkmbimeve. Pr m tepr, dhuna e globales i jep fund rolit social t intelektuales (ide kjo e lidhur ngusht me iluminizmin dhe universalizimin), por gjithashtu edhe rolit t aktivistit, fati i t cilit dikur ishte i lidhur me idet e opozits kritike dhe dhuns historike. A sht globalizimi fatal? Dikur, kulturat e ndryshme nga kultura jon kan pasur mundsi q t'i ikin fatalitetit t shkmbimit indiferent. Sot, ku sht pika kritike ndrmjet universales dhe globales? A e kemi arritur pikn prej ku m nuk ka kthim? Cila marramendje e shtyn botn q ta fshij Iden? Cila sht ajo marramendje tjetr e cila, n t njjtn koh, duket sikur i detyron njerzit q pa asnj kusht t dshirojn ta realizojn Iden? Universalja ishte nj Ide. Kur ajo u realizua n formn e globales, u zhduk si Ide, bri vetvrasje dhe u shua si nj fund n vete. Pasi njerzimi sht tash imanenc e vetes, pas marrjes s vendit t ln zbrazt nga Zoti i vdekur, njerzorja sht br e vetmja form e referencs dhe ajo sht sovrane. Por, ky njerzim m nuk ka asnj mbarim. I liruar nga armiqt e vet t dikurshm, njerzimi tash duhet t krijoj armiq nga brenda, gj q, n t vrtet, prodhon nj gam t gjer t metastazave jonjerzore. Dhuna e globales vjen pikrisht prej ktu. Ajo sht produkt i sistemit, i cili ndjek do form t negativitetit dhe singularitetit, natyrisht duke prfshir edhe vdekjen si formn m t fundme t singularitetit. Kjo sht dhuna e nj shoqrie ku konflikti sht i ndaluar, ndrsa vdekja nuk sht e lejuar. sht dhun, e cila, n nj kuptim, i jep fund vet dhuns dhe tenton q t ndrtoj nj bot ku do gj q ka lidhje me natyroren duhet t zhduket (qoft kjo me trupin, seksin, lindjen apo vdekjen). N vend se ta quajm dhun globale, at ne duhet ta emrtojm virulenc globale. Kjo form e dhuns sht me t vrtet virale. Ajo prhapet si smundje ngjitse, vazhdon me reaksion zinxhiror dhe dalngadal i shkatrron sistemet tona imunitare dhe kapacitetet tona pr t rezistuar.

Loja ende nuk ka prfunduar. Globalizimi nuk ka fituar plotsisht. Prkundr nj fuqie t till shprbrse dhe homogjenizuese, forcat heterogjene -- q jo vetm se ndryshojn, por haptas jan antagoniste - jan duke u zhvilluar dokund. Prapa reagimeve t fuqishme ndaj globalizimit, q jan n rritje, si dhe formave sociale dhe politike t rezistencs ndaj globales, ne gjejm dika m shum se sa shprehje t thjeshta nostalgjike t negacionit. N vend t ksaj, ne gjejm nj revizionizm shkatrrues vis--vis modernitetit dhe progresit, nj prjashtim jo vetm t tekno-strukturs globale, por po ashtu edhe t strukturs mentale t globalizimit, e cila nnkupton parimin e barazis n mes t t gjitha kulturave. Ky lloj i reagimit mund t prfshij disa aspekte t dhunshme, abnormale dhe iracionale, s paku ato mund t perceptohen si t dhunshme, abnormale dhe iracionale nga perspektiva e mnyrave tona tradicionale, t iluminuara, t t menduarit. Ky reagim mund t ket forma kolektive etnike, religjioze dhe linguistike, por, gjithashtu, mund t ket formn e shprthimeve emocionale apo edhe t neurozave. Sidoqoft, do t ishte gabim q t'i kritikojm kto reagime thjesht si populliste, arkaike ose edhe terroriste. N kto dit, do gj q posedon kualitetin e ngjarjes sht e angazhuar kundr universalitetit abstrakt t globales[5] dhe kjo, po ashtu, e prfshin kundrshtimin e Islamit ndaj vlerave t Perndimit (sepse Islami sht sfiduesi m i fuqishm i ktyre vlerave dhe sot konsiderohet si armiku numr nj i Perndimit). Kush mund ta mposht sistemin global? Sigurisht se jo lvizja anti-globaliste, qllimi i vetm i s cils sht ta ngadalsoj rregullimin global. Ndikimi politik i ksaj lvizjeje mund t jet i rndsishm, por ndikimi i saj simbolik sht i parndsishm. Kundrshtimi nga ana e ksaj lvizjeje nuk sht gj tjetr vese nj shtje e brendshme, t ciln sistemi dominant m lehtsi mund ta mbaj nn kontroll. Alternativat pozitive nuk mund t'i shkaktojn disfat sistemit dominant, por kt mund ta bjn singularitetet, t cilat nuk jan as pozitive as negative. Singularitetet nuk jan alternativa. Ato paraqesin nj rend tjetr simbolik. Ato nuk i tolerojn gjykimet vlerore ose realitetet politike. Ato mund t jen m t mirat apo m t kqijat. Ato nuk mund t "rregullarizohen" me mnyrat e veprimit kolektiv historik[6]. Ato e mundin secilin mendim unik dominant. Prapsprap, ato nuk e paraqesin veten si kundrmendim unik. Thjesht, ato e krijojn lojn e tyre dhe i imponojn rregullat e tyre. Nuk jan t gjitha singularitetet t dhunshme. Disa singularitete linguistike, artistike, materiale, ose kulturore jan plotsisht subtile. Mirpo, t tjerat, si sht terrorizmi, mund t jen t dhunshme. Singulariteti i terrorizmit e merr hakun e singulariteteve t atyre kulturave, t cilat mimin e imponimit t nj fuqie unike globale e paguan me zhdukjen e tyre. Ktu ne nuk po flasim pr "prplasjen e civizilimeve", por pr nj konfrontim gati antropologjik n mes t kulturs s padiferencuar universale dhe do gjje tjetr q, n fardoqoft fushe, e ruan cilsin e ndryshueshmris t pazvoglueshme. Nga perspektiva e fuqis globale (si fundamentalisti n besimet e tij, n cilndo ortodoksi religjioze), secila mnyr e dallimit dhe singularitetit sht herezi. Fuqit singulare kan vetm mundsi t bashkimit me

sistemin global (me dshir apo me dhun), ose ato do t zhduken. Misioni i Perndimit (apo m mir i Perndimit t dikurshm, pasi ai i ka humbur vlerat e veta shum koh m par) sht q t'i prdor t gjitha mjetet e mundshme pr t'ia imponuar secils kultur parimet brutale t barazis kulturore. Kur kultura t'i ket humbur vlerat e saj, ajo mund t krkoj vetm hakmarrje duke i sulmuar vlerat e kulturave tjera. Prtej qllimeve t tyre politike apo ekonomike, luftrat, si ajo e Afganistanit[7], synojn q ta normalizojn barbarin dhe t'i rreshtojn t gjitha territoret. Qllimi sht q t mnjanohet do zon reaktive dhe t kolonizohet e t zbutet do territor i egr dhe rezistues, si gjeografikisht ashtu edhe mentalisht. Ndrtimi i nj sistemi global sht rezultat i nj xhelozie intensive. sht xhelozia e nj kulture indiferente dhe t padefinuar ndaj kulturave me definim m t lart, ose i sistemit t deziluzionuar dhe t deintensifikuar ndaj hapsirave kulturore me intensitet t lart, si dhe t nj shoqrie t desakralizuar kundr formave sakrifikuese. N baz t ktij sistemi dominant, do form reaksionare virtualisht sht terroriste. (Bile, sipas ksaj logjike, ne mund t themi se katastrofat natyrore jan gjithashtu forma t terrorizmit. Aksidentet e mdha teknologjike, si ernobili, jan edhe veprim terrorist edhe fatkeqsi natyrore. Rrjedhja e gazit toksik n Bhopal t Indis, q ishte nj aksident tjetr teknologjik, po ashtu mund t ishte nj akt terrorist. do rrzim i aeroplanit do t mund t konsiderohej si akt i cilitdo grup terrorist. Karakteristika dominuese e ngjarjeve iracionale sht se ato mund t'i mveshen gjithkujt apo mund t lidhen me fardo motivimi. N nj mas, do gj q mund ta mendojm mund t jet kriminale, qoft ai nj front i ftoht ose nj trmet. Kjo nuk sht dika e re. N trmetin n Tokio, q ndodhi vitin 1923, mijra korean u vran pr shkak se u mendua se ata ishin prgjegjs pr katastrofn. N nj sistem t integruar intensivisht, si sht ky i yni, do gj mund t ket efekt t ngjashm t destabilizimit. do gj on drejt dshtimit t sistemit, i cili pohon se sht i pagabueshm. Nga pikvshtrimi yn, ashtu si jemi t zn prbrenda kontrolleve racionale dhe programatike t ktij sistemi, ne mund t mendojm se edhe katastrofa m e madhe sht pagabueshmria e vet sistemit). Shikojeni Afganistanin. Fakti se n kt shtet, t gjitha format e lirive dhe shprehjeve "demokratike" -- duke u nisur nga muzika dhe televizioni e deri t mundsia pr ta par fytyrn e femrs ishin t ndaluara, si dhe mundsia q nj shtet i till mund ta merrte nj drejtim krejtsisht t kundrt m at q ne e quajm civilizim (pa marr parasysh parimet religjioze t cilave ai u referohet), nuk ishin t pranueshme pr botn e "lir". Dimensioni universal i modernitetit nuk mund t refuzohet. Nga perspektiva e Perndimit, i modelit t tij konsensual, dhe t mnyrs s tij t veant t t menduarit, sht krim q moderniteti t mos perceptohet si nj burim i qart i s Mirs apo si ideal natyror i njerzimit. Po ashtu, sht krim kur universaliteti i vlerave dhe praktikave tona vihet n dyshim nga disa individ t cilt, pasi t'i zbulojn dyshimet e tyre, menjher klasifikohen si fanatik. Vetm analiza, e cila potencon logjikn e obligimit simbolik, mund t'i jap kuptim ktij konfrontimi n mes globales dhe singulares. Pr ta kuptuar urrejtjen e

pjess tjetr t bots ndaj Perndimit, perspektivat duhet t kthehen mbrapsht. Urrejtja e joperndimorve nuk sht e bazuar n faktin se Perndimi vodhi do gj nga ata dhe kurr nuk dha dika nga ana e tij. Ajo sht e bazuar n faktin se ata (joperndimort) morn gjithka, por atyre kurr nuk iu lejua q t japin dika nga ana e tyre. Kjo urrejtje nuk sht e shkaktuar nga shpronsimi ose eksploatimi, por m shum nga poshtrimi. Ky sht pikrisht lloji i urrejtjes, i cili i shpjegon sulmet terroriste t 11 shtatorit. Kto ishin akte t poshtrimit, si prgjigje ndaj nj poshtrimi tjetr. Gjja m e keqe q mund t'i ndodh fuqis globale nuk sht q ajo t jet e sulmuar apo e shkatrruar, por q t jet e poshtruar. Fuqia globale u poshtrua me 11 shtator, sepse terroristt imponuan dika n t ciln sistemi global nuk mund t prgjigjet. Reprezaliet ushtarake ishin vetm mjete t prgjigjes fizike. Mirpo, me 11 shtator, fuqia globale u mposht simbolikisht. Lufta sht prgjigje ndaj agresionit, por jo edhe ndaj sfids simbolike. Sfida simbolike pranohet ose mnjanohet, kur si pasoj tjetri sht i poshtruar (por kjo nuk ka sukses kur tjetri sht i drrmuar me bomba ose sht i lidhur prapa grilave n Guantanamo). Rregulla fundamentale e obligimit simbolik prcakton q themeli i fardoqoft forme t dominimit sht mungesa totale e kundrveprimit, i fardolloj kthimi[8]. Dhurata unilaterale sht akt i fuqis. Perandoria e s Mirs, dhuna e s Mirs sht pikrisht mundsia q t japsh pa ndonj kthim t mundshm. Kjo do t thot t jesh n pozitn e Zotit ose t jesh n pozitn e Sundimtarit, i cili i lejon skllavit t jetoj n kmbim pr punn e tij (por puna nuk sht ekuivalenc simbolike dhe prgjigjja e vetme e skllavit sht q eventualisht t rebelohet ose t vdes). Zoti mundsonte nj hapsir pr sakrific. N rregullimin tradicional, gjithmon ishte e mundshme q me an t sakrifics t'i jepej edhe Zotit, natyrs apo cilitdo entitet superior. Kjo siguronte nj barazpesh n mes t qenieve dhe gjrave. Por, sot, ne m nuk e kemi ask q t'i japim dika, q ta kthejm borxhin simbolik. Ky sht mallkimi i kulturs son. Nuk sht e thn se dhurata sht e pamundur, por kundr-dhurata po. T gjitha format e sakrifics jan neutralizuar dhe jan hequr (ajo far ka mbetur sht parodi e sakrifics, gj q sht e dukshme n t gjitha instancat bashkkohore t viktimizimit). Ne jemi, pra, n nj situat t paprmirsueshme ku duhet t pranojm, gjithmon t pranojm, jo m nga Zoti ose natyra, por nga ana e mekanizmave teknologjik t shkmbimit t gjeneralizuar dhe knaqsis s prbashkt. Virtualisht, do gj na sht dhn dhe, na plqeu apo jo, ne e kemi fituar t drejtn pr do gj. Ne jemi t ngjashm me skllavin, t cilit i sht falur jeta, por prapseprap mbetet i lidhur me borxh t papagueshm. Kjo situat mund t zgjas pr nj koh, sepse sht themeli i shkmbimit n kt rregullim ekonomik. Prapseprap, gjithmon vjen koha kur rregulla fundamentale del srish n siprfaqe dhe nj kthim negativ pashmangshmrisht prgjigjet ndaj transferit pozitiv, kur z vend nj abreagim10 i dhunshm i nj jete t till robruese, i nj ekzistence t till t mbrojtur dhe i nj shprndarjeje t till t qenies. Ky rikthim mund ta marr formn e nj akti t hapur t dhuns (si sht

terrorizmi), por gjithashtu edhe t nj dorzimi t pafuqishm (q sht m shum karakteristik e modernitetit ton), t veturrejtjejes dhe pendimit - me fjal t tjera, t t gjitha atyre pasioneve negative q paraqesin format e degraduara t kundr-dhurats s pamundur. At q e urrejm n veten ton -- objekti i errt i mllefit ton -- sht teprica jon e realitetit, fuqis, komforit, disponueshmria jon universale, arritjet tona prfundimtare; ky lloj fati, t cilin Inkuizitori i Madh i Dostojevskit e kishte t gatshm pr masat e zbutura. Kjo sht pikrisht pjesa e kulturs son t ciln terroristt e konsideruan si t neveritshme (q gjithashtu e shpjegon prkrahjen, t ciln ata e prfitojn dhe fascinimin, t cilin jan jan n gjendje ta zgjojn). Prkrahja e terrorizmit nuk sht e bazuar vetm n dshprimin e atyre q kan qen t poshtruar dhe t ofenduar. Ai sht po ashtu i bazuar n dshprimin e padukshm t atyre, t cilt globalizimi i ka privilegjuar, t nnshtrimit ton ndaj teknologjis s gjithfuqishme, t nj realiteti virtual shtyps, t perandoris s rrjeteve dhe programeve t cilat, mbase jan n proces t vizatimit t srishm t konturave regresive t t gjitha qenieve njerzore, t njerzimit, i cili sht br "global". (Fundja, a nuk sht mbizotrimi i qenieve njerzore ndaj pjess tjetr t jets n tok reflektim i dominimit t Perndimit ndaj pjess tjetr t bots?). Ky dshprim i padukshm, dshprimi yn i padukshm, sht i pashpres, pasi sht rezultat i realizimit t t gjitha dshirave tona. Prandaj, nse terrorizmi buron nga teprica e realitetit dhe nga shkmbimi i pamundshm i ktij realiteti, nse sht produkt i bollkut dhe pamundsis pr t'iu kundrprgjigjur atij dhe nse ai shfaqet nga nj zgjidhje e detyruar e konflikteve, iluzioni i lirimit nga ai, sikur t ishte nj e keqe objektive, sht i prfunduar[9]. N tr absurditetin dhe pakuptimsin e tij, terrorizmi sht gjykimi dhe dnimi i shoqris son, shqiptuar nga vet ajo.

Globalizimi nnkupton hapjen e perspektivave lokale dhe nacionaliste pr nj opinion m t gjer t nj bot t ndrlidhur dhe e ndrvarur me transferimin e lir t kapitalit, mallrave, dhe shrbime prtej kufijve kombtar. Megjithat, kjo nuk prfshin lvizjen e papenguar t puns dhe, si sugjerohet nga disa ekonomist, mund t dmtoj ekonomit m t vogla apo t brishta nse aplikohet pa dallim. Globalizimi sht nj eliminimin e barrierave ndaj tregtis, komunikimi dhe shkmbimi kulturor. Teoria prapa globalizimit sht se hapja n mbar botn do t promovoj pasurin e pandar e t gjitha kombeve. Globalizimi sht nj prpjekje pr t shfuqizuar pengesat, sidomos n tregti. Globalizimi, sistemi i ri botror prfshin do fush t jets, at njerzore, ekonomike, shoqrore e kulturore. Ai ka mbizotruar prafrsisht mbi t gjitha shoqrit dhe ka hyr me sisteme e ligje t reja n do vend e qytet, madje n do

shtpi. Ai sht prpjekur seriozisht t godas pikat e forta t shoqrive e tu imponoj sisteme e ligje q sjellin si rrjedhoj nj sistem familjar dhe shoqror t njsuar. Me problemet e globalizimit po ndeshet aktualisht edhe shoqria shqiptare. Sfidat me t cilat ballafaqohet familja shqiptare sot jan t shumta. Bota shmbllen me nj fshat t vogl pr shkak t zhvillimit t mjeteve t komunikimit, mjeteve t informacionit dhe mbizotrimit t tyre.

Paradoksi i dyfishte i globalizimit

Nga Henry Kissinger Per here te pare ne histori eshte shfaqur nje sistem ekonomik me te vertete global me perspektiva te mireqenies deri tani te paimagjinueshme. Paradoksalisht, ne te njejten kohe procesi i globalizimit provokon nje nacionalizem, i cili kerkon realizimin perfundimtar te tij. Premisa baze e globalizimit eshte qe konkurrenca perzgjedh me efikaset nje proces, i cili, per saktesim, ka fitimtare dhe te humbur. Humbesi do te shkoje per te gjetur ngushellim ne institucionet politike te cilat jane familjare dhe sigurisht qe nuk do te ndalet kur te mesoje se perfitimet e rritjes ekonomike globale i kapercejne shume here kostot. Per me teper, per te mbetur konkurrues, shume vende jane te detyruar qe te reduktojne legjislacionin social, nje detyre e destinuar qe te gjeneroje protesta te brendshme. Ne periudhat e veshtiresive ekonomike, keto tendenca vijne duke u shtuar. Ne vendet e industrializuara globalizmi ka nje impakt te dyfishte mbi politiken e brendshme: paradoksi qe mireqenia e krijon nga nje produktivitet me te madh shoqerohet me nje rritje te papunesise dhe largimin prej puneve me te rendomta, te cilat kryhen nga emigrantet. Rezultati: nje perplasje kulturash dhe nje nacionalizem, i cili sherben si nje bulon per proteksionizmin. Kjo tendence duket edhe brenda sektoreve prodhues te botes se industrializuar. Kompanite transnacionale, te lidhura nepermjet tyre permes Internetit, veprojne ne tregun global, duke shfrytezuar personelin, i cili shpesh ka shume qendrueshmeri dhe me pak kufizime sesa ata jane ne sherbim te qeverive. Kompanite te cilat varen nga ekonomia kombetare pergjithesisht nuk kane te njejtat mundesi. Ne teresi perdorin force pune me paga te uleta dhe perspektiva me te dobeta, synojne te mbeshteten te tregje me te kufizuara dhe te proceset politike nacionale. Kompanite transnacionale kerkojne liri tregtare dhe te levizjes se kapitalit; kompanite kombetare (edhe sindikatat) bejne presion per proteksionizmin. Kriza ekonomike natyrisht qe i amplifikon keto tendenca. Sistemi global financiar ka prodhuar kriza periodike te parashikueshme, pothuajse si pikun e rritjes ekonomike: ne

Ameriken latine ne vitet 1980; ne Azi me 1997; ne Rusi me 1998; ne SHBA me 2001 dhe serish duke filluar nga 2007. Cdo krize ka pasur arsyen e vet te vecante qe e ka shkaktuar, por te gjitha kane dy gjera te perbashketa: nje spekulim i dale jashte kontrollit dhe nje nenvleftesim sistematik te rrezikut. Ne cdo dekade roli i kapitalit spekulativ eshte rritur. Shkathtesia eshte atributi i tij esencial: hidhet perpara kur shikon nje mundesi dhe kerkon nje rrugedalje kur shfaqen shenjat e para te telasheve, kapitali spekulativ shpesh e ka transformuar nje ringritje ekonomike ne nje flluske sapuni me cikle te uleta ne krize. Impakti strategjik i globalizimit ngre dy ceshtje te rendesishme: ekzistojne industri te domosdoshme per sigurine kombetare, ne te cilat investimet e huaja duhet te jene te kufizuara, madje edhe te ndaluara? Cilat industri duhet te shpetohen nga falimentimi per te shpetuar kapacitetet mbrojtese te vendit? Sistemi nderkombetar ndodhet ne nje situate paradoksale. Mireqenia e tij varet nga suksesi i globalizimit, por ky proces prodhon nje dialektike, e cila mund te funksionoje ne kah te kundert me aspiraten e tij. Menaxheret e globalizimit kane pak mundesi per te drejtuar proceset e tija politike. Menaxheret e proceseve politike kane arsye jodomosdoshmerisht koherente me ato te menaxhereve ekonomike. Ky hendek duhet eliminuar ose te pakten reduktuar. Si nxitje per kete reflektim ofroj keto propozime: Imperativi i pare eshte qe te pranohet se keto probleme jane nje zhvillim i vogel negativ i nje suksesi te madh dhe se debate nuk duhet te degjeneroje ne sulme kunder kuadrit te tij konceptual. Udheheqesit politike duhet te evitojne - jo te inkurajojne proteksionizmin, i cili solli katastrofen e viteve 1930. Parametrat e kufizimeve qe siguria kombetare duhet t'i vendose globalizimit duhet te jene percaktuar mbi bazen nacionale ne vend qe tu lihen grupeve te interesit, lobisteve dhe politikaneve ne fushate elektorale. Duhet te vendoset mbi bazen e asaj qe eshte esenciale per sigurine kombetare jo ne baze te vullnetit per te mbrojtur kompanite nga konkurrenca globale. Institucionet ekonomike boterore duhet te jene ne lartesine e sfidave aktuale, ekonomike dhe sociale. Takimi vjetor i G-8 nisi me 1975 si nje takim informal i demokracive te industrializuara per te planifikuar te ardhmen e tyre ekonomiko-sociale gjate krizes se pare energjetike (Kandaja iu bashkua me 1975, Rusia ne 1998). Ne takimin e pare, ne Rambuje, per te lehtesuar nje diskutim te hapur dhe te plote, cdo vend mund te sillte vetem 3 vete dhe 1 anetar te stafit. Prej atehere takimet kane degjeneruar ne asamble te gjera, te cilat kane vetem funksione politike. G-8 duhet te rikthehet tek objektivi i saj fillestar, duke u angazhuar mbi te gjitha per temat qe kane te bejne me gjendjen afatgjate te ekonomise globale, perfshi rikuperimin e shoqerive te mbetura prapa ne garen per rritjen ekonomike globale. Ne kete proces duhet te perfshihen India, Kina dhe potencialisht Brazili. Grupi fillestar i 7 demokracive te industrializuara vazhdon te takohet gjate G-8 ne nivelin e ministrave te Finances. Kjo G-7, mbi te gjitha, duhet te angazhohet per t'u perballur ne menyre sistematike me problemet e brendshme sociale te shkaktuara nga procesi i globalizimit. Fondi Monetar Nderkombetar, ashtu sic eshte sot, eshte nje anakronizem. Ai ishte krijuar

per te perballuar krizat e shkaktuara nga huate per ose nga qeverite. Ai eshte perpjekur ti pershtatet rrethanave te reja, por me shume ngadalesi. Duhet reformuar. Huate te cilat kane shkaktuar krizen ekonomike ne SHBA kerkojne vemendje urgjente dhe bashkepunim me te madh nderkombetar. Praktikat obskurantiste ishin te dukshme shume me perpara sesa te shperthente kriza. Ka pasur mundesi per shpikjen e instrumenteve financiare te cilat kane inkurajuar spekulimin dhe kane fshehur natyren e detyrimeve. Ekziston nje kontradikte e brendshme kur organeve financiare u lejohej te nxirrnin perfitime te jashtezakonshme dhe te administronin burime te medha dhe me pas, kur nderruan kushtet, u deklaruan si shume te medha per tu lene qe te falimentonin dhe taksapaguesit duhet te paguanin shpetimin e tyre. Institucionet financiare si bankat e investimeve etj, kerkojne nje mbikeqyrje, e cila do te mbroje interesat e taksapaguesve. Duke e permbledhur: nese hendeku mes rendit ekonomik boteror dhe atij politik nuk do te reduktohet ne menyre thelbesore te dy strukturat do te perfundojne duke u dobesuar ne menyre reciproke.

Ndikimi i globalizmit n demokratizimin e shtetit autoritarist

Shkruan: Mr. Sc. Ibrahim SHALA1
Hyrje Vet titulli i punimit ,,Ndikimi i globalizmit n demokratizimin e shtetit autoritarist m ka sfiduar shum pr t gjetur dhe konstatuar disa shtje nga fusha teorike, sidomos n fushn e nocioneve dhe koncepteve politike si dhe prsiatjet e mija teorike t vazhdueshme pr temat e caktuara sfiduese. unimi si struktur sht ndar n gjasht kapituj pa hyrjen dhe konkluzionet. Fillimisht jam marr me prcaktimin e koncepteve kryesore q jan prdor n kt punim dhe prngjasimet q kan mes tyre edhe pse prshkruajn fenomene t ndryshme. Vshtirsia m e madhe ishte pr t gjetur dika n literaturn q posedoja pr konceptin e ,demokratizimit. Metodat e hulumtimit q kam prdor jan imponuar nga vet natyra e tems dhe literatura. Pr t prshkruar lindjen dhe zhvillimin e procesit t globalizmit dhe demokratizimit si proces n koh dhe hapsir duhej metoda historike, po ashtu imponohej logjikshm edhe metoda krahasuese pr t br krahasimet mes vendeve dhe etapave t ndryshme kohore. Si procedur e sintetizimit t ktyre dy metodave dhe nxjerrjen e konkluzioneve po ashtu sht e domosdoshme prdorimi i metods analitike. Tezat pr hulumtim dhe verifikim n punim, jam prpjekur ti paraqes edhe prmes titujve t vet kapitujve: Si, a mund realisht t merret nj dat apo nj shpikje teknologjike si nj gur i par kilometrik i fillimit t globalizmit? Ndikimi ekonomik i globalizmit pr ndryshime, sa sht vrtet vetm ekonomik? Presioni politik pr demokratizim, sa sht qllim real n krahasim me dominimin hegjemonist n epokn e globalizmit? Pastaj Amerikanizmi dhe

globalizimi, a sht proces nj drejtimesh dhe si vrtet, ai do t ndikoj n ndryshimin e vet politiks amerikane? Pr secilin kapitull kam prdor literaturn dhe citimet prkatse, duke nxjerr n fund t kapitullit edhe nj konkluzion. N kuadr t konkluzioneve qllimisht i kam dhan vets liri t lshohem m gjersisht n konkludime personale, q m tepr shtrohen si konkluzione q krkojn ndoshta studime edhe m t gjra pr verifikim. N konkluzionet e punimit kam przgjedh edhe disa citate t autorve t ndryshm q prafrsisht prputhen edhe me bindjet e mia pr problemet e demokracis dhe globalizmit. N fund shpreh bindjen time se jam i knaqur me ezaurimin e tems s punimit, pa pretenduar se i kemi thn t gjitha dhe n mnyrn m t mir. I. Shqyrtime konceptuale Definimi i demokracis Pr definimin e konceptit t demokracis jan dhn shum definicione nga autor t ndryshm si n lmin teorik, doktrinar dhe politik po ashtu edhe pr prcaktimin e demokracis si sistem qeveriss. Ky angazhim pr thellimin e definimeve vazhdon edhe sot nga emrat e mdhenj t teoris politike dhe t demokracis t cilt japin prkufizime prmbledhse. ,,Si prfundim demokracia moderne mbshtet n: a) rregulla e shumics s kufizuar, b) procedurat e zgjedhjeve, c) kalimin e pushtetit me ann e prfaqsimit2. Po i njjti autor m tej saktson se ka kuptohet me demokracin n raport me individin. N kt rast bhet prpjekje pr t siguruar demokracin nga mundsia e keqprdorimit nga arbitrariteti i individit i veshur me pushtet pa legalitet dhe legjitimitet demokratik. ,,...demokracia sht nj sistem n t cilin askush nuk mund t zgjedh veten, askush nuk mund t vesh veten me pushtet pr t sunduar at dhe, prandaj, askush nuk mund te krkoj pr vete pushtet t pakushtzuar3. Definicionin m prmbledhs dhe m sistematik pr nocionin e demokracis e ka przgjedh Arsim Bajrami. ,,Teoria bashkkohore politike, duke zbrthyer nocionin e demokracis prcakton kto elemente themelore t saj: 1) sovraniteti popullor, 2) qeverisja e t drejts; prkatsisht shteti ligjor; 3) ndarja dhe kufizimi i pushtetit shtetror; 4) zgjedhjet e lira, t drejtprdrejta dhe pluraliste; 5) sigurimi dhe garantimi i t drejtave t qytetarve; 6) pluralizmi politik dhe ekonomik; 7) prgjegjsia politike; 8) procedura demokratike e marrjes s vendimeve; kultura dhe toleranca politike4. N shqyrtimet pr thelbin e demokracis edhe m tej ngelet pushteti dhe forca e tij e pa kontrolluar dhe e pa balancuar n kuadr t sistemit politik qeveriss. ,,N fakt ky sht thelbi i demokracis: t krijoj mekanizma q t mos e lejojn pushtetin t kaloj caqet e veta5. Definimi i Globalizmit Pr nocionin e globalizmit si fenomen jan dhn shum definicione, por pr fillimin m i qlluari me duket ai pr konstatimin prshkrues. ,,Nocioni i globalizmit, gjithnj e m shum sht duke u prshkruar, e m pak prkufizohet, duke pasur parasysh se sht shum i ndrlikuar q me saktsi t

saktsohet6. Po ashtu sht m rendsi t jepen definicione m t thelluara se ka kuptojm me globalizmin si fenomen qofshin ato edhe shum t prgjithshme pasi q globalizmi sht koncept themelor i tems dhe gjat tr punimit ai do t analizohet m gjersisht, me t gjitha efektet e tij t shumanshme. Nj mendim me mjaft interes sht edhe definicioni i sociologut t njohur Antthony Giddens. Intensifikimi i marrdhnieve sociale mbarbotrore, prmes t cilave vende t largta mbajn lidhje me njra tjetrn, n mnyr t till q ngjarjet n nj vend karakterizohen nga t njjtat procese sikurse edhe n nj vend tjetr shum kilometra larg, dhe anasjelltas...7. Definicionin m prmbledhs dhe m praktik duke prfshir t gjitha fushat ku vepron dhe ndikon globalizmi, ku zhvillohet si fenomen me tr kompleksitetin e tij si fenomen i imponuar dhe i pa kontrollueshm e ka dhn filozofi gjerman Jurgen Habermas. ,,Si ,globalizim ne i quajm proceset e nisura t prhapjes mbar botrore t tregtis dhe prodhimit, t tregjeve t mallrave dhe t atyre financiare, t mods, mediave dhe programeve, lajmeve dhe rrjeteve t komunikimit, qarkullimit t lirshm dhe lvizjeve migruese, rreziqeve dhe teknologjis s projekteve t mdha, fatkeqsive natyrore dhe epidemive, krimit t organizuar dhe terrorizmit. Me kt rast shtetet kombtare pleksen keq n pavarsit e nj shoqrie mbarbotrore, q sa vjen e pavarsohet, specifikimi funksional i s cils fare pa ar kokn bn prpara drejt kufijve territorial8. Totalitarizmi Pr totalitarizmin jan krijuar perceptime t ndryshme varsisht prej praktikave t vendeve t ndryshme dhe literaturs q shfrytzohet pr t trajtuar kt shtje. Por definicion i pranueshm dhe standard q prfshin t gjitha komponentt pr ne sht i mjaftueshm edhe ky n vijim: Thelbi i ktij koncepti i referohet nj shoqrie ku kufijt midis sektorve publik dhe privat kan qen eliminuar krejtsisht, ku gjithka bhet pun e shtetit. Karl Fridrihu dhe Zbignjev Bzezinski kan formuluar bashksin m t gjer t cilsive prkufizuese t konceptit, nj konceptim q tashm sht br klasik. Sipas ktyre dy studiuesve, gjasht cilsit prkufizuese jan sa vijon: 1) nj ideologji gjithprfshirse dhe militariste si udhheqje pr t gjitha aspektet e jets; 2) Nj parti e vetme, elit, e prkushtuar ndaj ksaj ideologjie; 3) nj sistem terrori i dhuns arbitrare, kuturu; 4) kontrolli i plot i komunikimeve me masn; 5) kontrolli i plot, i centralizuar i prdorimit t armve efektive; dhe 6) kontrolli i centralizuar i ekonomis dhe t gjitha institucioneve t tjera t shoqris civile9. Kur bhen prpjekje pr definimin e totalitarizmit sht e pa mundur t ashklohet pikpamja e Hana Arendit si studiuese shum e thell e ktij regjimi qeveriss. ,,N dallim prej regjimeve tiranike dhe autoritare, m duket se figura e sundimit totalitar si dhe organizimi i tij, i ngjan m tepr strukturs s qeps, n qendr t s cils, n nj lloj hapsire boshe, sht vendosur udhheqsi; fardo q bn ai- qoft kur ai futet n trupin politik n formn e nj hierarkie autoritare, qoft kur ai shtyp shtetasit e tij si nj tiran ai e bn nga brenda dhe jo nga jasht ose nga sipr10. Po ashtu edhe definicionet sociologjike mbi totalitarizmin jan

t dobishme n sqarimin konceptual dhe teorik pr sqarimin si dhe identifikimin e kundrthnieve t vet regjimit. ,,Gjendja totalitare sht pa pajtueshmria ndrmjet privilegjit pa kontekst dhe qytetaris pa themel; nj shoqri q duket e pa aft, si pr t ecur prpara drejt nj shoqrie civile, ashtu dhe pr tu sprapsur drejt modeleve m tradicionale. Procesi totalitar e zgjidh kt pa pajtueshmri duke shkatrruar t gjitha strukturat ekzistuese tradicionale ose autoritare11. Autoritarizmi Autoritarizmi si regjim i sundimit sht ende i pranishm n forma t ndryshme n shum shtete t bots edhe pse ato e proklamojn vetn pr demokratike ose gjysm demokratike. Sipas nj prkufizimi ekzistojn dy lloje t regjimeve funksionale. ,,Regjimi autoritar burokratik: diktatur e dominuar nga kasta ushtarake; sundim oligarkik n saje t bashkpunimit edhe me burokracit civile; vazhdimsi e institucioneve; mundsi t ekzistencs t opozits; qllime t theksuara pr zhvillim ekonomik. Regjimi autoritar i sundimit partiak: partia e vetme monopolizon kontrollin afatgjat t qeverisjes; vazhdimsia institucionale e qeverisjes s presidentit; prfaqsimi pr jo pushtet pr partit opozitare; legjitimiteti i pretenduar mbi misionin historik kombtar12. N mnyr t prmbledhur dhe cilsore konstatohen tiparet e prgjithshme t totalitarizmit. ,,1) Ideologjia e vetme sunduese ose ideologjia totalitare; 2) Ekzistenca e nj partie t vetme parti-shtet; 3) Kulti i udhheqsit; 4) Ekspozimi i madhshtis s komb-shtetit dhe i kontrollit total t shtetit; 5) Terrori dhe friksimi masiv13. Duke shprehur karakterin antidemokratik t autoritarizmit theksohet fakti i pa mundsis pr zgjidhje individuale. ,,Mnyr e qeverisjeje, n t ciln sunduesit krkojn bindje t verbr nga t sunduarit. Si tradit, ,autoritart kan qen pr nj shkall t lart vendosmrie t qeverive n bindje e qndrime dhe prkatsisht, pr nj shkall m t ult t zgjedhjeve individuale. [...] Autoritarizmi ka marr kuptim t keq, duke nnkuptuar nj qeveri arrogante dhe intolerante pavarsisht nga mnyra se si i prligj, ose nuk i prligj fare, veprimet e veta14. Definimi i demokratizimit sht pak sa paradoksale se n literaturn e shkruar politike ishte shum e vshtir q t gjendet nj definicion akademik pr konceptin e demokratizimit si proces. Sipas ,Fjalorit t shprehjeve t huaja fjala demokratizim-i, si emr ka kt kuptim: ,, zbatim i parimeve demokratike n jet, t demokratizuarit e marrdhnieve n shoqri. [...] kurse folja demokratizoj: i jap karakter demokratik, e bj m demokratik; organizoj n baza demokratike, zgjeroj demokracin15. Po ashtu nj definicion tjetr pr demokratizimin si koncept e jep Blendi Kajsiu n nj punim teorik me mjaft interes t titulluar ,Integrimi si penges pr demokratizimin. ,,Demokratizimi si koncept buron nga paradigma e tranzicionit, n vetvete ai nnkupton nj proces nprmjet t cilit demokracia prmirsohet, konsolidohet dhe funksionon m mir. Pra, ky koncept mbart n vetvete edhe paradigmn e konsolidimit t demokracis dhe institucioneve, t cilat, sipas ksaj qasjeje, jan t brishta dhe duhet t forcohen. Nj konceptim i till ishte mase i natyrshm pr vendet q erdhn nga jo-demokracia ose nga

sistemet e ashtuquajtura totalitare komuniste, ndonse kto t fundit e quanin veten demokraci16. Pr trajtimin e tems mendoj se shpjegimi i ktyre koncepteve sht i mjaftueshm pr t br nj analiz t qart, t kuptueshme pr t mos mbjell huti dhe pshtjellim. sht e ditur se zbrthimi sa m i gjer i koncepteve themelore t tems ndihmon shum n qartsin dhe studimin e fenomenit. N rastin konkret koncepti qendror ,demokratizimi mund t krahasohet dhe analizohet edhe n raport me konceptet tjera si, ,reformimin pastaj me ,zhvillimin evolutiv, n disa raste edhe me ,tranzicionin permanent. Kurse n rrethanat bashkkohore t ktij fillim shekulli, n vend t konceptit t ,shtetit autoritarist mund t prdoret lirisht edhe sintagma e ,shtetit jodemokratik por kjo logjikisht, do ti kundrvihej pastaj mundsis q t demokratizohen edhe m tej ato shtete q i quajm demokratike, dhe pr kt shkak sugjerohet shmangja e prdorimit t koncepteve me shum kuptime. II. Valt e demokratizimit Trajtimi i valve t demokratizimit pr truallin e Evrops ka tjetr prmbajtje, ai ka prmbajtjen reale t procesit historik t demokratizimit. Kurse n shumicn e vendeve t bots s kolonizuar demokratizimi prgjithsisht sht identifikuar me dekolonizimin. Autort politik procesin e demokratizimit e kan periodizuar n tri etapa t emruara si ,val t demokratizimit. ,,Vala e par e demokratizimit ndodhi q prej fillimit t shekullit t XIX deri n fillim t shekullit XX. Kjo val u nxit pjesrisht nga idet q qndronin n themel t revolucionit francez dhe atij amerikan n fundin e shekullit XVII, ide si ato q u artikuluan n Deklaratn e Pavarsis t SHBA dhe n Deklaratn franceze t t Drejtave t Njeriut17. Vala e dyt sht e lidhur ngusht me nj ngjarje shum t madhe botrore si sht Lufta e Dyt Botrore q solli ndryshime t mdha edhe n planin botror. ,,Vala e dyt e demokratizimit: 1945-1975. Triumfi i demokracive perndimore n Luftn e Dyt Botrore oi n vendosjen ose rivendosjen e formateve demokratike n ish regjimet autoritariste, t cilat ishin ose pjes ose aleat t ngusht t ish-fuqive t Boshtit: Gjermania Perndimore, Japonia, Italia, Austria dhe Franca18. M e rndsishme pr ne sht prcaktimi i ,Vals s tret sepse n vazhdim t saj merr hov edhe procesi i globalizmit si fenomen i fuqishm i integrimit botror. ,,Sipas Hantingtonit, Vala e Tret, n t vrtet, nisi me prmbysjen e diktaturs s Salazarit n Portugali m 1974. Spanja e ndoqi nj vit m von me vdekjen e Francisko Frankos19. Krahas procesit t prhapjes s demokratizimit rrol t madh ka luajtur edhe modernizimi teknik dhe teknologjik pr kt shkak shpesh kto dy koncepte jan par si t pandara. ,,Me nocionin modernizm nnkuptojm at proces, i cili n kornizn e tij ngrthen: industrializimin, urbanizmin, arsimimin gjithnj e m t madh, pasurin, mobilizimin shoqror, struktur t zhvilluar dhe t llojllojshme t profesioneve. Modernizmi trajtohet si nj proces revolucionar, q mund t krahasohet me periudhn e kalimit nga shoqria primitive n shoqri t qytetruar20.

Demokratizimi i ,Vals s tret mori hov t madh pas prfundimit t lufts s ftoht dhe kjo qoi deri n konkluzione euforike t shum teoricienve, se gjoja po kalohet n nj rend t ri botror. ,,Rendi i Ri Botror i viteve 90 ngjashm qe krijuar mbi nj shpres t rreme; q fitorja e Lufts s Ftoht nga Amerika do to t shoqrohej me hyrjen n nj sistem t ri global t bazuar n ligjshmri dhe demokraci t prhapur21. Kshtu, shtrohet raporti n mes t fazs s tret t demokratizimit me fenomenin e globalizmit. Nuk do t kontestoja fillimin e ,vals s tret t demokratizimit me rnien e diktaturs n Portugali me 1974 si dhe me rnien e diktaturs n Spanj me 19975. Prfundimi i Lufts s Ftoht dhe rnia e regjimeve komuniste nuk duhet t merren si ngjarje jasht vals s tret dhe as fillimi i nj vale t re t demokratizimit. T gjitha ngjarjet e ndryshimeve politike nga 1975 e ktej, duhet t pranohen n kuadr t ,vals s tret t demokratizimit. Paraqitjen e fenomenit t globalizmit pr efektet e demokratizimit duhet radhitur n kuadr t ,vals s tret dhe t kategorizohet si vazhdimsi e saj edhe pr t ardhmen, deri n nj realitet t ri si pasoj e ndonj ndryshimi t mundshm kualitativ n nivel global. III. Shfaqja e Globalizmit Gjat historis fillet e bashkimit t pjesve t disa kontinenteve nn nj administrim t vetm kan ekzistuar n forma t ndryshme, t cilat sot mund t interpretohen edhe si fille t largta t fenomenit t integrimit. ,,Ideologjin e globalizmit sht e mundshme q ta njohim sipas Pax Romanit, e cila ka paraqitur formn universale t marrdhnieve ndrkombtare n t cilat t gjitha pjest e mbretris romake kan qen t nnrenditura dhe t lidhura ngusht me njra tjetrn. [...] N perndimin e krishter n mesjet, asnj pushtetar dhe asnj shtet nuk ka qen sovran ndaj territoreve t caktuara n pjesn e popullats s krishter. Pushteti sht ndar me papn (n Itali dhe Gjermani) dhe me mbretin e shenjt Romak, e m pastaj edhe me vasalt22. Nga kndi i filozofis politike moderne, si themelues dhe parashikues t procesit t globalizmit duhet vlersuar themeluesit e komunizmit shkencor, q kan shpjeguar edhe vet dinamikn e zhvillimit sociologjik t fenomenit. ,,Veimi nacional dhe antagonizmat midis popujve vin duke u zhdukur gjithnj e m tepr me zhvillimin e borgjezis, t tregtis s lir, t tregut botror, me uniformitetin e prodhimit industrial dhe t kushteve prkatse t jetess23. Fuqin e konkluzionit se bota ekonomike do t zhvillohet n kuadr t globit/bots dhe se dallimet nacionale do t shuhen, kurse njerzit do t jen t lidhur me interesa dhe solidaritet mes tyre n nivel botror m s miri e shpreh fjalia prmbyllse mbi konceptin internacionalist te ,Manifesti. ,,Proletar t t gjitha vendeve bashkohuni!24. Edhe m tej fenomeni i internacionalizmit do t lidhet me globalizmin e marrdhnieve shoqrore dhe ndikimin e tij n ndryshimin dhe demokratizimin e vendeve t ndryshme. ,,Globalizmi i cili kuptohet si internacionalizim gjithnj e m intensiv dhe i thelluar i prodhimit, i kmbimit, komunikimit vendimeve politike dhe i qeverisjes s kompanive e t shoqrive, i prcakton suazat e ndryshimeve t regjimeve n shoqrit dhe vendet e caktuara. Thjesht mund t

thuhet se globalizmi sht m tepr proces i ,thellimit t lidhjeve dhe marrdhnieve t trsishme ndrkombtare, se sa proces i ,zgjerimit, prkatsisht i prfshirjes fizike globale t prodhimit, t kmbimit, t komunikimit etj. Globalizmi del si trend i imponuar nga vendet perndimore industrialiste t zhvilluara, pr kt kjo dukuri ka vuln perndimore. Pikrisht pr shkak t ktij identiteti bota tjetr i bn rezistenc globalizmit, prandaj nuk jan t pakta prpjekjet perndimore pr t reklamuar globalizmin si dukuri e universalizmit. ,,Andaj, problemi kryesor i marrdhnieve n mes Perndimit dhe t tjerve sht mos pajtimi n mes prpjekjes perndimore pjesrisht asaj amerikane, q t promovoj nj kultur universale perndimore dhe aftsis s saj n rnie q t bj nj gj t till [...] ka sht universalizm pr Perndimin, sht imperializm pr t tjert Pr shkak t perceptimit t universalizmit perndimor si imperializm bota jo perndimore, jo vetm q nuk e pranon me lehtsi por edhe i bn rezistenc, e cila tashm n literaturn politike quhet si prleshje e civilizimeve. ,,Aspirata universaliste e civilizimit perndimor, rnia e fuqis s Perndimit dhe ngritja e vetdijes kulturore e civilizimeve t tjera, prgjithsisht krijojn marrdhnie t vshtira n mes t Perndimit dhe t tjerve Lindjen e globalizmit e lidhin shum autor me prfundimin e Lufts s Ftoht duke shpresuar se pr shkak t dukuris bashkkohore edhe do t ndikoj n sigurimin e paqes globale. ,,Sipas ksaj globalizmi sht proces i ri i cili ka filluar para fundit t lufts s ftoht, zgjerimi i s cils shkakton ndryshime themelore n marrdhniet ndrkombtare, zvoglon fuqin e shtetit dhe e rrit ndikimin e institucioneve globale nprmjet t t cilave do t sigurohet paqja globale28. Nuk mungojn edhe pikpamjet q globalizimin e lidhin me zhvillimin e doktrins ideologjike t liberalizmit, si sukses t saj q ka mbijetuar t gjitha sfidat dhe do t jet ideologji triumfuese. Ideologji q pretendon se me praktikn dhe rezultatin e vet tejkalon edhe vet ideologjin si fenomen: Kush flet pr globalizmin duhet t bj dallimin mes fakteve t dshmueshme dhe ideologjis, nj ideologji q faktet mund ti errsoj ose ndrioj. Shpesh t dyja jan aq t pleksura me njri-tjetrin sa mund t pleksen vetm me prpjekje t mdha. Ideologjia e neo-liberalizmit kishte, n fakt, nj pjes t konsiderueshme n procesin e globalizmit, por nuk e ka shkaktuar at e vetme. Tani ajo i prdor faktet e globalizmit si arm. sht nj arm superiore, kundr s cils nuk sht shpikur ende asnj kundr arm dhe disa jan t mendimit se sht arma ultimative e absolute. Ajo arrin, sidoqoft, t krijoj dika q nuk arriti as komunizmi: lejon q nj ideologji t duket si nj prshkrim i thjesht i realitetit, si rrjedhoj e arsyes s shndosh njerzore, e mendimit pragmatik dhe t liruar nga ideologjia. Nj ideologji e cila e konsideron veten si fundi dhe kaprcimi i t gjitha ideologjive ka nj pushtet t fuqishm; pra edhe aftsin pr ti br njerzit t veprojn n nj mnyr t caktuar Dukuria e globalizmit dhe ndikimet e tij shpesh edhe mitizohen q sht dukuri e ideologjive n prgjithsi. ,,Trheqja pr nj ideologji nuk vjen vetm nga vizioni i saj pr t ardhmen, por nga mitet pr t tashmen. I pari legjitimon t dytin duke ofruar prforcime t besueshme. Globalizmi ofron nj sr mitesh t

tilla Shfaqja e globalizmit nuk duhet lidhur shum me ndryshimet politike t sistemeve t qeverisjes, por me revolucionin industrial, sidomos pr lindjen e fenomenit t globalizmit sht me rndsi revolucioni tekniko-teknologjik n fushn e informacionit. Si pik t fillimit t shfaqjes s fenomenit t globalizmit un do t prcaktoja fillimin e prdorimit t antens televizive parabolike q merr sinjalin nga sateliti prkats n orbit. 1) Pr shkak se sateliti bn shprndarjen e sinjalit nga orbita mbi glob, 2) Mundsia e marrjes s sinjalit ishte e barabart pr t gjith popujt, shtetet dhe kombet e nj hemisfere t caktuara dhe 3) Qeverit e shteteve me sisteme t ndryshme ishin t pafuqishme n pengimin e sinjaleve dhe kontrollin e do familje se far programi ka przgjedh pr shikim. Kurse dihet fuqia e ndikimit t televizionit n ndryshimin e mendsive, stilit t jets dhe krijimit t opinionit publik t qytetarve sht i pa kontestueshm n shekullin e elektroniks. IV. Globalizmi ekonomik si presion pr ndryshim E rndsishme sht q t theksohen ndikimet e globalizmit ekonomik pr ndryshim t praktikave t vjetra t shum shteteve, t politiks ekonomike dhe qasjen n tregtin ndrkombtare si pasoj modernizmit dhe industrializimit. Kjo form e ndikimit pr ndryshime vjen duke e humbur identifikimin e saj si dukuri presioni, por imponohet si atraksion. ,,Sipas teoris s modernizmit, industrializim sht si sht sot globalizmi q kan nxjerr lidhje t reja n mes shoqrive dhe kan ndryshuar proceset politike, ekonomike dhe sociale. Afrsia e modernizmit me globalizmin demonstrohet edhe nga prcaktimi i modernizimit si proces i barazis s bots n kontakt me kulturn perndimore, fuqin ekonomike dhe ushtarake Nuk mungojn edhe spekulimet politike dhe ideologjike se gjoja nuk sht me rndsi ekzistenca dhe mirqenia e njerzve por stili i jets. Kto konkluzione shkojn deri aty sa shpesh dukurin e globalizmit e vlersojn si epok post-materialiste. ,,Teza e shum prmendur e Ingllhartit dikton se ka ndodhur nj zhvendosje rrnjsore t vlerave t atyre shoqrive nga nj theksim i mirqenies materiale drejt theksimit mbi stilin e jets dhe lirive civile, t cilin ai e quan post-materializm Ndikimi i ndryshimit n hapsirn botrore dhe n vendet m pak t zhvilluara perceptohet si form e diktatit t planifikuar dhe udhhequr nga lart. ,,Duke u bazuar n karakteristikat dhe kundrthniet e procesit t globalizmit, lirisht mund t konstatojm se ky proces nnkupton dominimin e prgjithshm t tregut botror, ngrthen dhe e ndryshon do gj q sillet rreth tij. N t vrtet, ky proces nuk ka t bj me gjykimin e veprimit global ekonomik, por nprmjet ideologjis neoliberale t ktij procesi vrehet nj diktat i theksuar, i cili ka deprtuar n t gjitha dimensionet e shoqris, si jan; projeksioni i prmasave t mdha t ekonomizimit t tejkaluar, i cili orvatet t realizohet nga lart e q prpiqet t jap nj prshtypje se n aspektin politik sht fare i pa interesuar Po ashtu edhe forma e ndikimit t globalizmit n ndryshime politike merr edhe karakter t ndryshimit revolucionar, pr t ndryshuar ,botn e vjetr. ,,Nga

pikpamja hiper-globaliste, globalizmi ekonomik krijon forma t reja t marrdhnieve shoqrore-ekonomike trans-nacionale dhe organizata t cilat n t ardhmen do ti ndryshojn format e tanishme gjeopolitike dhe format e organizimit t ,bots s vjetr Repartet e ndikimit ndryshues t globalizmit n vendet tjera m pak t zhvilluara jan korporatat multinacionale q veten e paraqesin si pjes e globalizmit pozitiv. ,,Pr ti vn n dukje dallimet n mes globalizmit pozitiv dhe globalizmit negativ, globalizmin duhet prcaktuar si proces nn udhheqjen e korporatave t cilat duke vrapuar dhe dshiruar prfitim i vendosin fabrikat dhe prodhimtarin e zhvillojn n nj vend tjetr, duke krkuar fuqi m t lir puntore, prfitime materiale dhe qeverive duke ua injoruar ligjet pr mbrojtjen e konsumatorit, prodhuesit dhe t ambientit Duke hiperbolizuar forcn e globalizmit dhe duke mohuar kontradiktat e brendshme politike dhe nacionale edhe ndryshimet e sistemit edhe rnien e socializmit disa autor e lidhin me ndikimin e globalizmit. ,,N harmoni me nj konstatim t till disa studiues t marrdhnieve ndrkombtare vrtetojn se rnia e BRSS-s sht rezultat i trendve globaliste n ekonomin botrore t cilat kan fuqi q t mnjanojn strukturat e vendosura politike. sht dshmuar se procesi i globalizmit nuk sht krejt i lir dhe i pavarur, ai sht proces i hegjemonis globale q ndikohet nga superfuqia m e fort SHBA. ,,Pra ka nj prputhje perfekt ndrmjet hegjemonis globale dhe globalizmit ekonomik: Shtetet e Bashkuara mund t promovojn nj sistem global t hapur ndrkoh q definojm rregullat e sistemit dhe zgjedhin se sa t varura dshirojn t jen n kt sistem 37 . N kuadr t ndarjes s ekonomis kapitaliste botrore dhe funksionimit t saj, procesi i globalizmit sht ndar n qendr q prodhon efektet dhe periferi pjesa q bart pasojat. ,,Rajonet e industrializuara kryesisht prodhojn mallra, ka sht veprimtari e cila prdor m shum kapital, krkon nj pun t gjall m t aftsuar e u siguron puntorve paga m t larta. Rajonet prodhuese quhen qendra e sistemit botror; rajonet e nxjerrjes quhen periferia Kryetari i SHBA Bill Klintoni n fjalimin e tij (Forumi Ekonomik Botror, 29 janar 2000) shpjegon efektet e pa ndashme t globalizmit dhe ndrvarsin dialektike mes varshmris dhe dimensionit t liris. ,,Ata q dshirojn t kthejn prapa forcat e globalizmit sepse ia kan frikn pasojave t tij prarse, besoj se po gabojn qartazi. Pesdhjet e pes vite prvoj tregojn se integrimi m i madh ekonomik dhe bashkpunimi politik jan forca pozitive. Ata q besojn se globalizmi ka t bj vetm me ekonomit e tregut gjithashtu e kan gabim... S pari ne duhet t pranojm se globalizmi na ka br m t lir dhe m t ndrvarur Zhvillimi ekonomik si pasoj e zgjerimit t efekteve t globalizmit jep edhe efektet negative n ndryshim, duke thelluar ndarjen e shteteve n t pasura dhe ato t varfra. Kjo ka dshmuar se hiper-prodhimi n kushtet e globalizmit vetvetiu nuk e rrit mirqenien e shteteve ku ndihen veprimet e tij. ,,Rritja ekonomike krijuar n rezonin ekonomik pr t prodhuar, pr t shitur, pr t shpenzuar ... m shum se t tjert, m s shumti q sht e mundshme, m me efikasitet, sht e krijuar n imperativin e pa diskutueshm ekonomik t

krijimtaris, si dhe e udhhequr n garn pr maksimalizimin e profitit. Kjo ka krijuar polarizimin n shtete t pasura dhe ato t varfra, si dhe hendekun gjithnj e m t madh ekonomik dhe teknologjik n mes tyre. Tr kjo e ka forcuar iluzionin e vet gars s pakufi, ka ngritur mistifikimin e rritjes, hiperproduksionin e mallit dhe shrbimeve, amperin e shoqris konsumuese, kultin e shteteve nacionale si dhe pasurin apo varfrin e tyre Duke e ditur rolin e stabilitetit ekonomik pr shtetet nacionale, qeverit e tyre me bindjen se do t prfitojn dhe rrisin mirqenien ekonomike t shtetasve, i hapin dyert pr kompanit multinacionale, presioni i t cilave sht shum i madh pr tregje t reja, pr monopol dhe pr lnd t par. Si pasoj e imponimit t ktij realiteti, bhet bartja jasht e kapitalit financiar, imponohen mimet dhe politikat ekonomike t shteteve t caktuar. N kto rrethana qeverit fillojn t prshtatin edhe regjimin qeveriss me ndryshim t legjislacionit t tyre. Edhe ato shtet qe pr shkaqe ideologjike ose konfrontimit t politikave t mdha e kan t vshtir ti prballojn presionit dhe bllokadave ekonomike q u bhen n emr t demokratizmit dhe ndryshimit t politikave nacionale ,tradicionale. V. Ndikimi i globalizmit n demokratizim N kt kapitull q sht thelbsori i punimit, sht m rendsi t analizohet ndikimi i globalizmit n fushn politike me tr kompleksitetin e vet. Aktori kryesor q i ekspozohet presionit dhe ndryshimit sht shteti me politikat e veta. ,,N qendr t pasojave politike t globalizmit qndron qeveria e shtetit nacional... Pr shkak se rrethina e re globale, e m kt, forcat e ndrlidhura transnacionale, t cilat po ndikojn n kontekstin ndrkombtar, po e ndryshojn sjelljen dhe rolin e qeverive sa i prket ekonomis, t drejts dhe ligjit, bashkpunimit, pushtetit dhe suverenitetit? Procesi i internacionalizimit dhe i rirregullimit t kapitalit, tregut t puns, gjithnj e m shum po e dobson autoritetin e intervenimit t shtetit social Edhe pse globalizmi sht fenomen botror dhe ban ndryshime n nivel global pikrisht mbi shtete, ai n kt faz vetm ndikon n ndryshimin e shtetit t caktuar por jo n organizimin institucional ndrkombtar. ,,Zhvillimi i globalizmit orientohet n fushn e ndrtimit dhe t avancimit t qeverisjes globale, e jo t zvendsimit t pushtetit t shteteve t ashtuquajtur me shtetin botror. Politika e do shteti do t jet edhe m tutje n mas t konsiderueshme e formuluar nn ndikimin historik t zhvillimit t tij, t kulturs dhe t idealeve kombtare, mirpo do shtet do t duhej t ballafaqohej me reformimin e qasjes personale, i cili do t prfshij edhe dinamiken tjetr lokale, regjionale dhe globale si dhe politikn e jashtme Zhvillimi teknik teknologjik sidomos ai i informacionit ka rrit ndikimin e globalizmit sot mbi qeverisjen e shtetit, por n t njjtn koh edhe shtetit (qeverive jo demokratike) i jep n dor kjo teknologji mundsin e mbikqyrjes, kontrollimit dhe orientimit t qytetarit. ,,Teknologjit e informacionit u japin qeverive shtypse m shum fuqi pr t vzhguar qytetart, spiunt ose disidentt pr t manipuluar opinioni publik. Pikrisht si qytetart e nj vendi e kan t vshtir q t fshihen prej qeveris s tyre, po ashtu qeverit e kan gjithn e m t vshtir q tia fshehin informacionin njri tjetrit.

Propaganda dhe lufta mediale n fushn e informacionit n botn e globalizmit, vlersohet m e fuqishme edhe se fuqia e armve m moderne. ,,Prve mundsis pr t pasur informacion, qeverit e prdorin informacionin si nj aftsi fuqie nprmjet shprndarjes s tij n shkall ndrkombtare dhe brenda vendit. N botn e sotme me informacion t dendur, transmetuesit televiziv mund t jen m t fuqishm sesa tanket. Pikrisht pr shkak t fuqis s madhe t ndikimit t informacionit, qeverit jodemokratike dhe autoritariste rezistencn m t madhe e bjn n kt fush me metodat e kundr propagands dhe kundr informimit. ,,Informacioni mund t prdoret edhe kundr qeverive, nga qeverit e huaja ose nga kundrshtart politik t brendshm. Qeverit, sidomos ato diktatore, i friksohen me t drejt qarkullimit t lir t informacionit. [...] Teknologjit e reja t informacionit jan shndrruar n mjete t fuqishme t lvizjeve opozitare brenda vendeve e t aleatve t tyre n qeverit e huaja. Goditja m e madhe po i jepet shtetit n pikn e sovranitetit aty ku shtet jan ndier vrtet shtet, pika m fort e tyre n fushn e marrdhnieve ndrkombtare. Sado q shtet bjn rezistenc ajo nuk sht e prballueshme n pikn e ndryshimit pr brenda dhe ndr-varshmris s madhe me forcat e jashtme. ,,Mbi t gjitha, vala e teknologjis duket se po shkon kundr qeverive (megjithse jo t gjith studiuesit do ta pranonin kt pohim). Informacioni deprton dhe nuk ekziston asnj fuqi politike q t jet n gjendje ta prapsoj at pr nj koh t gjat. [...] Ndrkoh q revolucioni n informacion vazhdon t zhvillohet, ai do t rrit m tej ndrvarsin ndrkombtare, duke br q veprimet n nj shtet t gjejn jehon n shtetet tjer m fort se sa n t kaluarn. Kshtu, informacioni ngadal ngadal po grryen idet e sovranitetit shtetror t trsis toksore t mbshtetura fort nga realistt46. Shtetet e varfra dhe jo demokratike jan t vetdijshme pr efektet e pa shmangshme t globalizmit prandaj shpesh mundohen q t prshtaten dhe prfitojn n emr t tij. ,,Globalizmi u ofron ktyre shteteve nj nxitje t przier. N njrn an, paraqet nj shans pr zhvillim ekonomik, nj ardhje t kapitalit t huaj dhe nj reduktim gradual t varfris s prhapur gjithandej. Nga ana tjetr, ai shpesh i krcnon kto shtete me rregullimin masiv, humbje t kontrollit kombtar mbi asetet ekonomike baz dhe me eksploatim shoqror47. N kuadr t globalizmit rregullat e lojs paraqiten si mundsi t barabarta pr t gjitha shtetet, por kjo n realitet nuk funksionon ashtu, sepse procesi kryesisht kontrollohet nga BE dhe SHBA. ,,Fusha e barabart e lojs sht nj realitet vetm ndrmjet Shteteve t Bashkuara dhe Bashkimit Evropian. Kur kto t dyja pajtohen, s bashku ato mund ti diktojn tr bots rregullat q menaxhojn tregtin dhe fitimet globale 48 . Pr kundr faktit se procesi i globalizmit kontrollohet nga BE dhe SHBA, kjo nuk do t thot se kundr-efektet e tij nuk do ti psojn edhe vet ato? Nuk sht e besueshme se hegjemonia globale do t rrezikonte demokracin amerikane ose evropiane, por me siguri q do ta ndryshoj at duke e br m sociale.,,Megjithat, domosdoshmrit e hegjemonis mund t prplasen n mnyr fondamentale me vlerat e demokracis, duke e ven sigurin kundr maturis. Prandaj, sht koha pr t br pyetjen nse hegjemonia globale mund t rrezikoj vet demokracin

amerikane. Agjent kryesor deprtues dhe shum dinamik t globalizmit jan korporatat multinacionale q tash preferojn t quhen globaliste dhe bile t de-politizuara nga politikat shtetrore, strategji kjo q u garanton suksesin n ekspansion. ,,sht simptomatike q globalizmi, n kuptimin simptomatik dhe doktrinar, sht prqafuar me m shum entuziazm nga korporatat kryesore globale dhe nga institucionet financiare, t cilat deri von preferuan q ta quanin veten ,multinacionale Pr kundr prfitimeve nga fuqit globale n kuadr t procesit t globalizmit ai edhe n fushn ekonomike dhe politike ka kundr-efektet e veta t pa dshirueshme dhe q realisht popujt dhe qeverit do t prballen me to dhe pastaj do t krkojn zgjidhje t drejta. ,,Realiteti tregon se n nj bot ku t gjitha problemet jetike jan t lidhura prher e m shum midis tyre dhe krkojn zgjidhje globale, ekonomia e tregut, n t ciln nj ,iniciativ e lir e pa kontrolluar i hap udh prqendrimit prher e m t madh t pushtetit, duke kufizuar lirit pr shumicn, on n mnyr t pa shmangshme, n saje t veprimit t vet ligjeve ekonomike q e drejtojn at, n favorizimin e zgjidhjes s nj problemi duke krijuar e prkeqsuar nj problem tjetr, n avantazhe imediate dhe jo afatgjata, n prfitime pr nj oligarki n vend t mirqenies pr tr kolektivitetin, duke krijuar pabarazi shoqrore t mdha dhe shprdorim t madh t burimeve njerzore e materiale Prve n ekonomi dhe politik, ndikimi i globalizmit sht m i madh dhe m i suksesshm n fushn e kulturs. Nga politikat e shteteve nacionale ktij ndikimi i bhet rezistenc e madhe sepse ai prjetohet si imperializm kulturor. ,,Mbi t gjitha, kultura botrore q po lind mbizotrohet nga superfuqia e bots, SHBA; ky mbizotrim njihet si imperializm kulturor. N botn moderne ideja e imponimit t demokratizimit t vendeve autoritariste n emr t globalizmit sipas modelit t demokracis amerikane nuk sht aq i pranueshm, sepse nuk ka mundur t mbuloj mnyrn imponuese t politiks hegjemoniste duke nnvlersuar modelet autentike t demokracis. ,,fardo motivimi qoft, e vrteta sht se demokracia e mirfillt dhe e qndrueshme ushqehet m mir n ato kushte q nxisin gradualisht ndryshimin spontan dhe nuk kombinojn shtrngimin me nxitim. Qasja e par mund ta transformoj me t vrtet nj kultur politike; e dyta mund t imponoj vetm nj korrektsi politike q vetvetiu ka pak gjasa t zgjas Ndikimi i globalizmit n shtetet autoritariste sht i dukshm dhe i fuqishm. Ktu sht fjala pr shtetet q kan politika nacionale t fuqishme, q mbivlersojn rndsin e sovranitetit t shtetit, kan kultura ose ideologji t kundrt nga bota perndimore. Me gjith strategjin e kundrvnies dhe masave bllokuese autarkiste kto mure grryhen nga erozioni i fuqis s globalizmit. Kto efekte t pandalshme jan graduale, jan t imponuara me ambalazhin e kulturs bashkkohore, trendve t zhvillimeve ekonomike bashkkohore, por sidoqoft ndryshimet jan evidente si pr masat e gjra ashtu edhe pr qeverit. Me koh qeverit fillojn e propagandojn se merit e tyre sht q i kan lejuar kto ndryshime, deri sa n nj moment i legalizojn si programe t demokratizimit t planifikuar.

VI. Amerikanizmi, globalizmi dhe demokracia Jan t njohura tendencat q shfaqjen e globalizmit ta identifikojn me amerikanizm dhe pr shkak t pasojave negative t rris ndjenjn e antiamerikanizmit, pr ka trheqin vrejtjen edhe vet autort amerikan. ,,Amerika duhet t jet m e ndjeshme ndaj rrezikut se identifikimi i saj me nj version t pa drejt t globalizmit mund t nxis nj reagim mbarbotror q do t oj n shfaqjen e nj kredoje t re antiamerikane54. Ndaj efekteve t globalizmit nuk do t jet indiferent opinioni amerikan dhe pr t instrumentalizuar at edhe qeveria nuk e ka t leht sepse nuk bhet fjal pr nj kundrshtar t identifikuar dhe t lokalizuar. ,,Pranimi i trazirs globale si nj sfid themelore e kohs son krkon prballje me kompleksitetin e bots s sotme. Pikrisht kjo sht edhe mungesa kryesore pr sa i prket skens politike t Ameriks. Ajo nuk mund t prdoret pr ngritjen e motivimit t qytetarve amerikan me fraza, sikur q e mundson kt terrorizmi55. Ka autor q mbrojn arsyetimin se nuk mund t identifikohet globalizmi me amerikanizmin pasi q edhe vet Amerika po kalon nj faz tranzicioni drejt multilaterealizmit. Ky tranzicion nuk e tjetrson rrolin dominues t Ameriks dhe as nuk mundet ta izoloj at nga efektet e globalizmit. ,,Pr Lester C. Thurowin globalizmi nuk mund t barazohet me amerikanizimin, meq edhe Amerika q nga prfundimi i lufts s ftoht po kalon prmes tranzicionit t ndrlikuar pr tiu prshtatur globalizmit dhe multilateritetit. Efekte e globalizmit jan ndier edhe ne vet Amerikn dhe jan kundrshtuar nga puntort dhe sindikatat por pa sukses. ,,Globalizmi, prmes aspirats s tij utopike pr hapje dhe bashkpunim mbarbotror, e ka prishur me efikasitet kt mendim dhe ka ofruar nj kundr-pesh politike pr rezervat q ndiente klasa puntore e organizuar amerikane Implikimet q dalin nga globalizmi nuk jan do her t dobishme pr SHBA sepse ato tash identifikohen me procesin dhe me efektet negative q ai prodhon sidomos kur po ndryshon mendsia politike n nivel botror. ,,Pr Amerikn termi ,globalizim ka implikime kundrthnse. Ai tani tregon fillimin e nj epoke t re t mundsis s qasjes, transparencs dhe bashkpunimit botror, e nga ana tjetr sht nj simbol i topitjes morale dhe indiferencs pr padrejtsit shoqrore q mendohet se karakterizojn shtete m t pasura t bots, n veanti Shtetet e Bashkuara. N botn intelektuale amerikanizmi nuk pranohet leht, ai edhe kundrshtohet sepse identifikohet me hegjemonin q imponon ndryshimet. ,,Mospranimi i qllimshm i mnyrs amerikane sht i zakonshm n mesin intelektualve, t cilt e kundrshtojn hegjemonizmin dhe pruljen kulturore q e lidhin me prhapjen e kulturs masiv amerikane. [...] N shum pjes t bots, ndikimi n rritje i kulturs masive amerikane sht politikisht destabilizues, edhe pse politika e jashtme amerikane e shprblen stabilitetin ndrkombtar sht e pa kontestueshme se SHBA jan superfuqia ushtarake dhe ekonomike m e madhe n bot, dhe se ato jan duke diktuar edhe me proceset globale duke prcaktuar dhe imponuar normat dhe rregullat e lojs. Ato kan shpallur pr model sistemin demokratik qeveriss t tyre si model pr botn tjetr. Aty ku

nuk funksionon ose pranohet ky sistem ai imponohet me presionin ekonomik dhe forcn e armve, bhet eksportimi i sistemit qeveriss dhe vlerave shoqrore amerikane. Pr kt dhe shkaqe tjera shpesh me t drejt globalizmi identifikohet me amerikanizmin. Por ky proces jo vetm q bn efektin e vet n t gjitha vendet e bots, ai efektin e vet do ta bj edhe n vete fuqin burimore t tij, n SHBA. Ka ikur koha kur SHBA-ja ishte e izoluar nga oqeanet, koh kur kundr efektet e veprimeve t saj nuk mund t reflektonin n territorin e saj. Sot prmes internetit dhe televizionit satelitor po i kthehen qndrimet dhe interpretimet e bots tjetr mbi politikn amerikane, kto pikpamje t jashtme po ndikojn gjithnj e m shum n opinionin publik amerikan. Shkurt SHBA me globalizimin nuk sht e pa prekur dhe e pa ndjeshme. Globalizmi prmes kundrveprimit do t ndikoj edhe n ndryshimin e politiks s jashtme amerikane duke e br m llogaridhnse, m kooperuese dhe m multilaterale. Konkluzionet Prfundim logjik i gjith analizs sht se globalizmi si fenomen, me mnyrn e zhvillimit si proces sht i pandalshm dhe i pa shmangshm pr t gjitha shtetet e bots, qofshin ato q stimulojn zhvillimin e tij, ashtu edhe to q rezistojn ndikimin e tij. Ky proces q n qenien e tij sht proces kundrthns, i cili pr shkak t hapsirs s kufizuar t planetit do t prodhoj kundr-efekte q do t thellojn dallimet mes t pasurve dhe t varfrve, do t dehumanizohet politika n kuptimin e marrjes s vendimeve politike pr t mirn e prgjithshme. Mbi interesat e shtresave t gjra qytetare do t dominojn interesat e kompanive shum nacionale. Si prfundim n momentin e ngopjes s procesit do t lindin prpjekjet pr ta ndryshuar gjendjen me do kusht dhe at n prmasa globale. ,,Nse ky model do t ket shtrirje botrore, jo vetm q do t falimentonte politika, po barbaria do ta fitonte prfundimisht betejn: t prjashtuarit jan shum m tepr sesa njerzit e prfshir. Dhe kur ndodh kjo, sht koh revolucionesh. Operimi i kapitalit financiar dhe shprndarja e tij sipas interesave t kompanive multinacionale, shprndarja e pasuris financiare globale pa vendime politike do t dobsoj dhe strkeq vet demokracin si sistem politik t qeverisjes. ,,Demokracia ngadhnjen si model universal, e megjithat sht e rrezikuar n thelb nga vdekja e shpirtit t saj: politiks Si pasoj e globalizmit do t sfidohen pr ndryshim vendet dhe kulturat tradicionale, fet e mdha tradicionale dhe principet demokratike, t cilat jo q do t sfidohen por ato edhe do t zhdukn duke prodhuar realitet t reja globale n fushn ekonomike, politike, religjioze e filozofike. ,,Pr pasoj, ekziston nj rrezik serioz q revolucioni n bio-teknologji do t lind nj mori t tr dilemash psikologjike, intelektuale dhe religjioze/filozofike. Prgjigjet tradicionale t ofruara nga religjionet e mdha dhe principet demokratike tradicionale mund t sfidohen ashpr Me zhvillimin sa m t madh t globalizmit dhe deprtimit t tij n t gjitha pjest e globit deri edhe n fshatin e fundit, ather kur do t arrihet ngopja e procesit, prmasa e distancs dhe dimensionit hapsinor gjeografik vjen duke u zvogluar. Ky zvoglim i distancave mundson q efekte dhe kundr efektet e

globalizmit t ndikojn n mnyr zingjirore n tr hapsirn globale. Mbi kto parametra n fushn sociologjike, bota do t mbrrin n at pozit q kishte shteti m i organizuar dhe m modern i shek XIX. Ashtu si n kt shtet jan ndier efektet e revolucionit shkencor dhe teknologjik, q quan n ashprsimin e lufts s klasave dhe rregullimeve shoqrore, ashtu edhe bota globale kur n marshimin e vet drejt prparimit t majave m t larta, kur pakica prfiton nga t mirat e procesit dhe shumica sht e prjashtuar nga privilegjet e krijuara, do t krkohet ndryshimi i gjendjes, tejkalimi i saj dhe gjetja e zgjidhjes pr t mirn e prbashkt t njerzimit. Me analiz t drejt t fenomenit, me prllogaritje t kundr efekteve, me vendosjen e politikave sociale dhe ndarjes s pasuris botrore me vendime politike nga mekanizmat ndrkombtar, do t mund t shmangeshin katastrofat e luftrave civile dhe revolucioneve klasore q prjetuan shtet e zhvilluara t shek XIX. Si t gjitha fenomenet shoqrore edhe globalizmi sht fenomen kontradiktor q krahas zhvillimit e prparimit bart me vete edhe farn e shkatrrimit. Ai din t shndrrohet n fenomen t rrezikshm nse njerzimi nuk din t menaxhoj drejt me forcn e tij. Zhvillimi i procesit do t tregoj se pr shmangien e pasojave anti-humane dhe rregulluese t globalizmit sa do t jet e domosdoshme nj qeveri botrore?!

far sht globalizimi?

Banka Qendrore Evropiane n Frankfurt, Gjermani, sht banka qendrore pr eurozon. Globalizimi ose (Globalizimi) i referohet marrdhnieve gjithnj e m globale t kulturs, njerzve dhe aktivitetit ekonomik. M shpesh, ajo i referohet ekonomis: n shprndarjen globale t prodhimit t mallrave dhe shrbimeve, nprmjet reduktimit t barrierave t tregtis ndrkombtare t tilla si tarifat, tarifat e eksportit, dhe kuotat e importit. Globalizimi i shoqruar dhe kontribuoi gjoja pr rritjen ekonomike n vendet e zhvilluara dhe n zhvillim prmes specializimit rritur dhe parimin e prparsi krahasuese. [1] [2] Termi gjithashtu mund t'i referohet qarkullimin ndrkombtar t ideve, gjuht, dhe t kulturs popullore. Kundrshtart pretenduar se prfitimet e globalizimit kan qen t ekzagjeruara dhe shpenzimet e saj nnvlersuar. Ndr pikat e tjera, ata argumentuan se ajo ka rn ndrkulturore kontaktoni duke rritur mundsin e konfliktit ndrkombtar dhe ndrkombtare. [3]

Prmbajtje 1 Prkufizimet 1.1 Tregtia e investimeve, migrimi dhe ekspertiza 1.2 Matja

2 Historia 2.1 periudhn Arkaike 2.2 islame dhe mongol periudha t 2.3 Detare Evrops 2.4 Industrializimin 2.5 Institucionalizimi 3 Efektet 3.1 ekonomike 3.1.1 largimit t trurit 3.1.2 Kushtet e puns 3.1.3 Procesi i Biznesit t jashtme 3.1.4 T ardhurat barazis 3.1.5 Konsumi 3.1.6 interdependency Financiare 3.1.7 drogs dhe t paligjshme t mallrave t tregtis 3.2 Politike 3.3 Kulturore 3.3.1 Music 3.4 Mjedisit 3.4.1 Air 3.4.2 Pyjet 3.4.3 Minerale 3.4.4 Efektet e rritjes s popullsis n furnizimin me ushqim 3.5 Shndeti 4 opinion publik 4.1 Shtetet e Bashkuara 4.2 vendet tjera t zhvilluara 4.3 Zhvillimi i bots 5 interpretime alternative 5,1 Neo-Liberale 5.2 Libertarian 5.2.1 Fshati Global 5.2.2 Qeveria Botrore 5.3 Qasja praktike 5.4 gjuhn e prbashkt 6 Pasqyrimi n media 7 opozits 8 Shih edhe 9 Referencat 10 lexim t mtejshm 11 Lidhje t jashtme 11.1 Multimedia

Prkufizimet

Termi i par ka qen i punsuar n nj botim t drejt drejt arsimit t reja n vitin 1930, pr t treguar nj vizion t prvojs njerzore n arsim. [4] N vitin 1960 termi filloi t prdorej nga ekonomistt dhe shkenctar t tjer social. Termi arriti shtypit rrjedh n gjysmn e dyt t viteve 1980. Q nga fillimi i tij, koncepti i globalizimit ka frymzuar prkufizimet dhe interpretimet konkurruese, me paraardhsve q daton n lvizjeve t mdha t tregtis dhe t perandoris npr Azi dhe Oqeani Indian nga shekulli i 15-t. [5] Charles Taze Russell shpikur "gjigandt e korporatave" termi lidhur n 1897, [6] pr t prshkruar beson n mas t madhe kombtare dhe ndrmarrjet e tjera t mdha t kohs. Kombet e Bashkuara ESCWA thot globalizimi sht: prdorur gjersisht-nj term q mund t prcaktohen n nj numr mnyrash t ndryshme. Kur prdoret n nj kontekst ekonomik, ai i referohet n zvoglimin dhe heqjen e barrierave mes kufijve kombtare, me qllim pr t lehtsuar qarkullimin e mallrave, kapitalit, shrbimeve dhe t puns ... edhe pse pengesa t konsiderueshme mbeten pr rrjedhn e puns ... Globalizimi nuk sht nj fenomen i ri. Ajo filloi nga fundi i shekullit t nntmbdhjet, por ngadalsuar gjat periudhs nga fillimi i Lufts s Par Botrore deri n tremujorin e tret t shekullit t njzet. Ky ngadalsim mund t'i atribuohet brendshm-looking politikave t ndjekura nga nj numr vendesh n mnyr q t mbroj industrit e tyre prkatse ... Megjithat, ritmi i globalizimit kap me shpejtsi gjat tremujorit t katrt t shekullit t njzet ..."[ 7] HSBC, nj nga bankat m t mdha n bot, vepron n t gjith globin. [8] [9] i treguar ktu sht Qendra e Global HSBC Teknologjis n Pune, India i cili zhvillon softuer pr grupin HSBC gjith. [10] Tom G. Palmer i Institutit Cato prcakton globalizimit si "zvoglimi ose eliminimi i shtetit-zbatuar kufizimet mbi shkmbimet prtej kufijve dhe t sistemit gjithnj e m t integruar dhe komplekse globale t prodhimit dhe kmbimit q ka dal si rezultat i ksaj." [11] Thomas L. Friedman popullarizuar termin "botn e shesht", duke argumentuar se tregtia e globalizuar, outsourcing, furnizimin-chaining, dhe forcat politike kishin ndryshuar prgjithmon n bot, pr t mir dhe m keq. Ai deklaroi se ritmi i globalizimit sht t shpejt dhe se ndikimi i tij n organizat biznesi dhe praktik do t vazhdoj t rritet. [12] Takis Fotopoulos prcaktuar "globalizimit ekonomik" si hapja dhe liberalizimi i, mall tregjet e kapitalit dhe puns q oi n globalizimit neoliberal t pranishm. "Globalizimi politik" t quajtur shfaqjen e nj elite ndrkombtare dhe nga shkrirjen e shtetit-komb. "Globalizimi kulturor" ishte homogjenizimit n mbar botn e kulturs. Elementet e tjera t prfshira "globalizimit ideologjik", "globalizimit teknologjik" dhe "globalizimit social". [13] Tregtis, investimeve, migrimi dhe ekspertiza

N vitin 2000 FMN identifikuar katr aspektet themelore t globalizimit: [14] * Tregtis dhe transaksionet: Vendet n zhvillim rritur pjesn e tyre t tregtis botrore, nga 19 pr qind n vitin 1971 pr 29 pr qind n vitin 1999. Por ka ndryshim t madh midis rajoneve t mdha. Pr shembull, ekonomit e sapo industrializuara (Populli) t Azis perpara, ndrsa vendet afrikane si nj e tr kryer dobt. Prbrjen e eksporteve t nj vendi jan nj tregues i rndsishm pr sukses. Mallrat e prodhuara eksportet u rritn, e dominuar nga vendet e zhvilluara dhe Populli. Eksportet e mallrave, t tilla si ushqimi dhe lndve t para jan prodhuar shpesh nga vendet n zhvillim: pjesa e mallrave 'e eksporteve t prgjithshme rn gjat periudhs. * Kapitale dhe investimet lvizjet: flukset e kapitalit privat n vendet n zhvillim u rritn gjat viteve 1990, duke zvendsuar "ndihm" apo ndihms pr zhvillim i cili ra ndjeshm pas viteve 1980. Investimet e huaja direkte (FDI) u b kategoria m e rndsishme. T dy e investimeve t portofolit t kredis bankare u rrit dhe, por ata kan qen m t paqndrueshme, duke rn ashpr n prag t krizs financiare t viteve 1990. * Migracionin dhe lvizjen e njerzve: n periudhn midis 1965-90, prqindja e forcave t puns migrim dyfishuar prafrsisht. Migrimi m t ndodhur n mes t vendeve n zhvillim dhe vendeve t pazhvilluara (vendet e pazhvilluara). Fluksi i emigrantve n vendet e prparuara ekonomike ishte marr pr t siguruar nj mjet nprmjet t cilave pagat globale konvergojn. Ata vun n dukje potencialin pr aftsit pr t transferohet n vendet n zhvillim, si pagat n kto rritje vende. * Shprndarja e njohurive (dhe teknologji): e informacionit dhe shkmbimin e teknologjis sht nj aspekt integrale e globalizimit. Risit teknologjike (ose transferimin teknologjik) prfitojn m shum vendeve n zhvillim dhe m pak Zhvillimi (vendet e pazhvilluara), si pr shembull ardhjen e telefonave celular. [15] Matje Terminali 5 Heathrow ndrtimit. Londr Heathrow Airport ka m t trafikut ndrkombtar t pasagjerve t do aeroport n bot. [16] [17] Globalizimi ekonomik mund t matet n mnyra t ndryshme. Importet m t zakonshme rrugn kombtare dhe rajonale dhe eksportet e prodhimit dhe kapitalit, si dhe bilancin e tregtis. N nj nivel m t detajuar, matje t monitoruar punsimi n sektor t veant t tilla si prodhimi auto dhe aktivitetet funksionale t tilla si shrbimi ndaj klientit. Pr shembull, Kina n vitin 2009 tejkaloi Gjermani si eksportuesi m i madh n bot. [18] Megjithat, globalizimi nuk sht thjesht nj fenomen ekonomik. Zvicerane mendojn tank KOF miratuar nj qasje multivariate pr t matur globalizimit. Indeksi i masave dimensionet ekonomike, sociale dhe politike t globalizimit. Ajo ofron nn-indekset duke iu referuar rrjedhave aktuale ekonomike, kufizimet ekonomike, t dhna mbi kontaktet personale, t dhnat pr qarkullimin e informacionit dhe t dhnave mbi afrsin kulturore. T dhnat vjetore ishte n dispozicion pr 122 vende. [19] Sipas indeksit, vendin m t globalizuar n bot ishte Belgjika, e ndjekur nga Austria, Suedia, Britania e

Madhe dhe Holanda. Vendet m pak t globalizuar jan Haiti, Mianmar, Afriks Qendrore Republika dhe Burundi. [20] Prmes 2011, A.T. Kearney dhe Magazine pr Politik t Jashtme t botuar s bashku nj tjetr indeksin e globalizimit. Sipas indeksit t 2006, Singapor, Irlanda, Zvicra, Hollanda, Kanadaja dhe Danimarka ishin m t globalizuar, ndrsa Indonezia, India dhe Irani ishin pak. [Citim i duhur] Histori Neni kryesore: Historia e globalizimit Shtrirja e Rrugs s Mndafshit dhe rrugt tregtare Spice bllokuar nga Perandoria Osmane n 1453 eksplorimit nxitjen e Origjina historike e globalizimit mbeten subjekt i debatit. Edhe pse n prdorim t prbashkt t bj me periudhn q fillon n vitet 1970, disa dijetar e konsiderojn at si t paturit e nj histori t gjat q prfshin t gjitha aktivitet ekstra-nacionale. [21] Periudhn Arkaike Ndoshta ithtar m ekstreme t nj origjin t thell historike pr globalizimin ishte Andre Gunder Frank, nj ekonomist t lidhur me teorin e varsis. Frank argumentoi se nj form e globalizimit filloi me rritjen e lidhjeve tregtare midis Sumer dhe qytetrimit Indus Valley n mijvjearit t tret pes [22] Ky globalizim arkaike ekzistuar gjat Epoks helenistike, kur komercializuar qendrave urbane mbshtjell boshtin e kulturs greke q arriti nga India n Spanj, duke prfshir Aleksandris dhe qytete t tjera aleksandrin. T tjer vuri n dukje lidhjet tregtare midis Perandoris Romake, Perandoria Parthian, dhe dinastia Han. Lidhjet n rritje tregtare mes ktyre fuqive mori form n Rrugs s Mndafshit, e cila filloi n Kin perndimore, arritn n kufijt e perandoris Parthian, dhe vazhdoi n Rom. [23] Deri sa treqind anije greke lundruar do vit n mes t greko- bota romake dhe Indi. Volum tregtar vjetor mund t ket arritur 300.000 ton. [24] Islame dhe periudha Mongol Golden Age islame tregoi nj faz tjetr e globalizimit, kur tregtart hebrenj dhe mysliman dhe t themeluar rrugt tregtare hulumtuesit, duke rezultuar n nj globalizimit e bujqsis, tregtis njohuri dhe teknologji. Bim t tilla si sheqer dhe pambuku u kultivuar gjersisht n t gjith botn muslimane n kt periudh, ndrsa njohurit e prhapur e gjuhs arabe dhe Haxhit krijuar nj kultur kozmopolite. [25] Carrack portugalisht n Nagasaki, 17 Japanese e artit t shekullit Nanban Kulturave amtare New World shkmbyen globalisht:, Misri domate, patate,, vanilje, gome, kakao, duhan Ardhjen e Perandoris Mongole, edhe pse destabilizuese n qendrat tregtare t Lindjes s Mesme dhe Kina, lehtsohet shum udhtimit prgjat Rrugs s Mndafshit. Mongolica Pax t shekullit t trembdhjet prfshinte par shrbimin postar ndrkombtar, si dhe transmetimin e shpejt t smundjeve epidemike si murtaja bubonike n Azin Qendrore. [26] Deri n shekullin e gjashtmbdhjet, megjithat, m e madhe e sistemeve

ndrkombtare t kmbimit ishin t kufizuara t Eurasia. [citim i duhur] Detare Evrops Faza tjetr, i njohur si proto-globalizimit, u karakterizua nga rritja e detare perandorive evropiane, n shekujt 16 dhe 17, t par perandorit portugalisht dhe spanjisht, dhe m von Perandoria holandeze dhe britanike. N shekullin e 17, globalizimi u zhvilluar organizats m t madhe kur kompanit arter si British Company Lindje Indi (themeluar n vitin 1600), shpesh e prshkruar si korporata multinacionale t par, si dhe holandisht East India Company (themeluar n vitin 1602) jan krijuar. [Citim e nevojshme] Mosha e Discovery shtuar Botn e Re pr kt fenomen. [27] Ajo filloi n fund t shekullit 15, kur Portugalia dhe Castile drguar voyages e par krkimor [28] rreth Horn t Afriks dhe n Amerik, arriti n 1492 nga Christopher Columbus. Integrimit global vazhdoi me kolonizimin evropian t Amerikave fillimit t Exchange kolumbian, [29] shkmbimin e bimve, kafshve, ushqime, popullsin e njeriut (duke prfshir robr), smundjeve ngjitse, dhe kulturn n mes t hemisferat Lindore dhe Perndimore. Kulturave t reja q kishte ardhur nga Amerika nprmjet detarve evropian n shekullin e 16-t konsiderueshme kan kontribuar n rritjen e popullsis botrore. [30] Harta e animuar duke treguar Kolonial evolucionit perandorive nga 1492 pr t paraqitur Shekullit 19 Britania e Madhe bhet e par superfuqi ekonomike globale, pr shkak t teknologjis s prodhimit t lart dhe komunikimet prmirsuar botrore, t tilla si anijet me avull dhe hekurudhat. Industrializim N shekullin e 19 iu afrua globalizimit formn e saj moderne. Industrializimit t prodhimit lejohet t lir e sendeve shtpiake duke prdorur ekonomit e shkalls, [citim i duhur], ndrsa rritja e shpejt e popullsis krijuar krkesa t qndrueshme. Globalizimi n kt periudh ishte formuar me vendosmri nga t shekullit t nntmbdhjet imperializmi. Pas luftrave Opiumit par dhe t dyt dhe prfundimin e pushtimit t Anglis t Indis, popullata e gjer u b e konsumatorve t gatshm t eksporteve evropiane. Pjes e sub-Sahariane dhe ishujt e Paqsorit u prfshin n sistemin botror. Ndrkoh, pushtimi i pjesve t reja t globit, sidomos Afrika sub-Sahariane, nga evropiant dhn burime t vlefshme natyrore si diamante, gome dhe qymyr dhe ndihmoi tregtin e karburantit dhe t investimeve midis fuqive evropiane perandorake, kolonit e tyre, dhe Shtetet e Bashkuara. [31] Rritja e tregtis u ndrpre nga Lufta e Par Botrore dhe Depresioni i Madh, po rishfaqet vetm pas Lufts s Dyt Botrore. Kjo ringjallje ishte pjesrisht rezultat i planifikimit nga politikant pr t kufijve m t ult se penguar tregtin. Puna e tyre oi n Konferenca e Bretton Woods, nj marrveshje nga qeverit e madhe pr t hedhur posht kornizn pr politikn monetare ndrkombtare, tregtis dhe financave, si dhe themelues i disa institucioneve ndrkombtare me qllim pr t lehtsuar rritjen ekonomike. Kjo ndihmoi zgjerimin global t korporatave shumkombshe bazuar kryesisht n Shtetet e Bashkuara dhe n Evrop. Institucionalizimi

Institucionet prfshir dhe Bankn Ndrkombtare pr Rindrtim dhe Zhvillim (Banka Botrore), Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN) dhe Organizats Botrore t Tregtis (OBT) hedhur themelet e rritjes eksplozive e fenomeneve n epokn e pas Lufts s Ftoht. Raunde t shumta t hapjes tregtare thjeshtuar dhe ulur barrierat tregtare. Fillimisht, Marrveshja e Prgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtin (GATT), oi n nj sr marrveshjesh pr t hequr kufizimet tregtare. Pasardhsi i GATT ishte Organizats Botrore t Tregtis (OBT), e cila krijoi nj institucion pr t menaxhuar sistemin tregtare. Eksportet pothuajse dyfishuar nga 8.5% t prodhimit t prgjithshm bruto botror n vitin 1970 pr 16.2% n vitin 2001. [32] Qasja e prdorimit t marrveshjeve t tregtis globale pr t uar prpara stumbled me dshtimin e raundit t Dohas. [33] Shum vende zhvendosur pastaj dypalshe ose marrveshjeve shumpalshe t vogla, t tilla si Koreja e Jugut 2011-t Bashkuara Shteteve t Marrveshjes s Tregtis s Lir. N vitet 1990, rritja e rrjeteve t komunikimit me kosto t ult t lejuar punn e br duke prdorur nj kompjuter q do t kryhet pa marr parasysh vendndodhjen. Kjo prfshinte t kontabilitetit, krijimin e programeve kompjuterike, inxhinieri dhe design. N fund t viteve 2000, shum m t industrializuara t bots hyri n recesioni ashtu-quajtur i Madh, [34] t cilat mund t ket ngadalsuar procesin, t paktn prkohsisht. [35] [36] [37] [38] Efektet Q nga 2005-2007, Porti i Shangait mban titullin si porti m i ngarkuar Botrore. [39] [40] [41] Ekonomik Tregtis ndrkombtare n mallra t prodhuara sht rritur m shum se 100 her (nga $ 95000000000 pr $ 12000000000000) midis 1955 dhe 2007. [42] tregtare t Kins u rrit me Afrikn shtat her gjat 2000-07 vetm. [43] [44] Me fillim t shekullit t 21 m shum se $ 1500000000000 n monedhat kombtare u tregtohen do dit pr t mbshtetur nivelet e zgjeruar e tregtis dhe investimeve. [45] Mbijetesa n kompanit globale t tregut t reja t biznesit t nevojshme pr t prmirsuar produktet e tyre dhe prdorimin e teknologjis mjeshtri n mnyr q t mbijetojn konkurrencs n rritje. [46] Shanghai bhet nj simbol i bumit t fundit ekonomike t Kins. N vitin 2011, Kina kishte 960.000 milioner. [47] Sipas Jagdish Bhagwati, nj ish-kshilltar n OKB mbi globalizimin, edhe pse ka probleme t dukshme me zhvillimin e tepr t shpejt, globalizimi sht nj forc shum pozitive q heq vendet nga varfria. Sipas tij, kjo shkakton nj cikl virtuoz ekonomike t lidhura me rritjen m t shpejt ekonomike. [1] Kostot dhe prfitimet e globalizimit nuk jan shprndar n mnyr t barabart midis rajoneve dhe kombeve. Pr shembull, t punsimit t prodhimit n Shtetet e Bashkuara

Midwestern ra, ndrsa me shpejtsi n rritje n vendet n zhvillim. [48] Largimit t trurit Mundsit n vendet e pasura trheqin talente nga vendet e varfra, duke uar n tru kullon. Pr shembull, infermiere nga vendet m t varfra t huaja t vijn n SHBA pr t punuar [49]. Kjo kosto dukuri e Jugut mbi 4100000000 $ pr punsimin e profesionistve t emigrantve 150.000 n vit. [50] Associated Dhomave t Tregtis dhe Industris vlerson kostot n Indi prej $ 10000000000 n vit. [51] Nj maquila n Meksik Kushtet e puns N disa vende zhvillimin e politikave t puns sigurojn mbrojtje m pak se n vendet e zhvilluara. Nj shembull sht prdorimi i sweatshops nga prodhuesit. Veshje marrsit suchas Gap u akuzuan i kontraktimit me fabrikat q prdoret puns s fmijve n shkelje t ligjit vendor dhe SHBA. [52] N SHBA, Komiteti Kombtar i Puns propozoi Kushtet e tunelit t Puns dhe t Aktit t konkurrencs s ndershme, e cila do t krkoj ligjrisht kompanive t respektojn t drejtat e njeriut dhe t puntorve duke ndaluar, shitjen e importit, apo eksportin e mallrave sweatshop. [53] N mnyr t veant, kto standarde kryesore nuk prfshijn punn e fmijve, nuk ka pun t detyruar, liria e asocimit, t drejtn pr t'u organizuar dhe negociuar kolektivisht, si dhe t drejtn pr kushte t sigurta t puns. [54] Procesi i biznesit outsourcing Artikulli kryesor: Procesi i biznesit outsourcing N vendet e pasura, procesi i biznesit outsourcing ka qen nj shpat me dy tehe, t mundsuar shrbime t lir, por t zhvendosur disa shrbimeve n sektorin pun. Megjithat, n m t ult me kosto vende t tilla si India, industria outsourcing sht "motori kryesor i zhvillimit t vendit gjat dekadave t ardhshme, duke kontribuar gjersisht t PBB-s zbutjen e rritjes s, rritjen e punsimit, dhe varfris". [55] [56] Barazi t ardhurave Botrore shifrat e Banks tregojn se numri i njerzve q jetojn me m pak se 1 $ n dit-standard ndrkombtar pr ekstreme varfris ka rn nga 1.25 miliard (29%) n 1990-986.000.000 n vitin 2004 (18% t popullsis s prgjithshme t mdha). [ 57] Kritikt pretendojn globalizimi pabarazin e t ardhurave, si ndrmjet dhe brenda kombeve. M 7 nga 8 certifikat lindjeje, pabarazin e t ardhurave sht rritur n njzet vitet e fund vitit 2001. Gjithashtu, "t ardhurat n deciles m t ult t t ardhurave t shprndarjes s bots kan rn ndoshta absolutisht q nga vitet 1980". Artikulli ishte skeptik t pretendimeve t Banks Botrore se numri i njerzve q jetojn me m pak se 1 $ n dit kishte mbajtur t qndrueshm n 1.2 miliard 1987-1998, pr shkak t metodologjis t njanshm. [58] Nj tabel q i dha pabarazia nj form shum t dukshme dhe t kuptueshme, efekti i ashtuquajturi 'got shampanj ", [59]

ishte t prfshira n Raportin 1992 Programi i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim, Gnome event.svg globit aktuale Ky seksion sht i vjetruar. Please update kt seksion pr t pasqyruar ngjarjet e kohve t fundit ose informacione t reja n dispozicion. (Nntor 2011) i cili tregoi shprndarjen e t ardhurave globale t jet shum i pabarabart, me 20% m t pasur t popullsis s bots kontrollon 82,7% t t ardhurave n bot. [60] Shprndarja e GDP-s botrore, 1989 pestn e t ardhurave Popullsis Pasur 20% 82,7% E dyt 20% 11.7% E treta 20% 2.3% Katrt 20% 2.4% M t varfra 20% 0.2% Burimi: Programi pr Zhvillim i Kombeve t Bashkuara. Raporti i Zhvillimit Njerzor 1992 [61] N dhjetor 2007, Banka Botrore ekonomist Branko Milanovi n pikpyetje hulumtimet e mparshme empirike mbi varfrin globale dhe pabarazia pr shkak vlersimet e prmirsuar t paritetit t fuqis blerse n dukje se vendet n zhvillim jan m keq se besohet m par. Milanovi u shpreh, "fjal pr fjal qindra letrave shkencore n konvergjenca apo divergjenca e t ardhurave vendeve jan publikuar n dekadn e fundit bazuar n at q ne e dim tani ishin numrat e meta." T dhnat e reja t mbajtura implikime t konsiderueshme vlersimet e pabarazis globale dhe nivelet e varfris. Pabarazia m hert sht vlersuar t jet rreth 65 pika Gini, kundrejt 70 duke prdorur numra t rinj. [62] Globalizimit t tregut t puns pati pasoja pozitive dhe negative n vendet e zhvilluara. White-kular puntorve (inxhinier, avokat, shkenctar, profesor, drejtues, gazetar, konsulentt), ishin n gjendje pr t konkurruar me sukses n tregun botror dhe pagat e komands s lart. Pr shembull, Boeing Corp sht eksportuesi m i madh amerikan ". N fund t vitit 2011 kompania mbyllur urdhrat vler m shum se 50 miliard dollar pr aviont e SHBA, justifikuar 11.000 puntor shtes t punsuar n at vit. [63] N ann tjetr, puntort e prodhimit dhe puntort e shrbimit ishin n gjendje pr t konkurruar direkt me t ult koston e puntorve shum n vendet n zhvillim . [64] me paga t ulta vendet fituar elementi t ult t vlers s shtuar t puns s br m par n vendet e pasura, ndrsa m t larta me vler punn e mbetur, pr shembull, numri i prgjithshm i t punsuarve n prodhim n SHBA nuk pranoi, por vlern e shtuar pr punonjs n rritje. [65] Kjo rezultoi n pabarazin e t ardhurave n rritje n vendet e pasura. Kjo tendenc duket t jet m e madhe n Shtetet e Bashkuara, [citim i duhur] ku ka filluar t rritet n fund t viteve 1970, prshpejtimin n shekullin e 21,. Ajo ka arritur tashm nj nivel t krahasueshm me at t gjetur n shum vende n zhvillim [66] Konsum

Mallrave t konsumit t eksporteve t tilla si televizionet, radiot, biikleta, dhe tekstile n Shtetet e Bashkuara, Evrop dhe Japoni ushqehet zgjerimit ekonomik t ekonomive tigr aziatike. [67] eksportet Kin ishin me vler 157,5 miliard USD n tetor t vitit 2011. N at vit eksportet e mallrave dhe shrbimeve prbnin 39.7% t PBB-s t Kins. [68] rritjen e deficitit tregtar t SHBA me Kinn kosto 2.4 milion vende pune amerikane n mes t 2001 dhe 2008, sipas nj studimi nga Instituti i Politikave Ekonomike (EPI). [69] Nga viti 2000 n vitin 2007, Shtetet e Bashkuara ka humbur nj total prej 3.2 milion pun prodhuese. [70] punt kineze kosto sukses n vendet n zhvillim, si dhe si dhe Perndimit. Q nga 26 prill 2005 "N rajonale Afrik e Jugut gjigand, rreth 300,000 puntorve t tekstilit kan humbur punt e tyre n dy vitet e fundit pr shkak t fluksit t mallrave kineze". [71] Nj raport nga PricewaterhouseCoopers 2007 LLP parashikoi se deri n vitin 2050 ekonomit e E7 ekonomive n zhvillim (vendet BRIC: Kina, India, Brazili, dhe Rusia, plus Meksika, Indonezia dhe Turqia) do t jet rreth 50% m shum se aktuale (US G7 , Japonia, Gjermania, Britania e Madhe, Franca, Italia dhe Kanadaja). Raporti parashikon q Kina do t arrij n SHBA si ekonomia m e madhe rreth 2025, e ndjekur nga India n vitin 2050. [72] Nj 2010 raport i lshuar nga Goldman Sachs parashikoi se Kina sht gati t arrij Japoni dhe mund t bhet ekonomia m e madhe n bot deri n vitin 2020. [73] Interdependency Financiare Rnia e tregut t hipotekave subprime n SHBA oi n nj kriz globale financiare dhe recesioni n nj shkall t papara q nga Depresioni i Madh. [74] Sipas kritikve, rregullimit t qeveris dhe t dshtuar rregullimin e bankave t Wall Street-it t investimeve jan kontribues t rndsishm n Kriza subprime mortgage. [75] [76] Drogs dhe t paligjshme t mallrave t tregtis N vitin 2010 Zyra e Kombeve t Bashkuara pr Drogn dhe Krimin (UNODC) njoftoi se tregtia globale t drogs gjeneruar m shum se $ 320.000.000.000 nj vit n t ardhura. [77] n bot, vlerson OKB-s ka m shum se 50 milion shfrytzues t rregullt t, kokains heroins dhe drogat sintetike. [78] tregtin ndrkombtare t llojeve t rrezikuara ishte e dyta vetm pr trafikun e drogs n mesin e "industrive" kontraband. [79] mjeksis tradicionale kineze shpesh prfshin t prbrsit nga t gjitha pjest e bimve, flet, rrjedhin, lule, rrnj, dhe gjithashtu prbrsit nga kafsht dhe minerale. Prdorimi i pjesve t llojeve t rrezikuara (t tilla si seahorses, brirt rinoceront, antilopa Saiga brirt, dhe e eshtra t tigr dhe kthetrat) rezultoi n nj treg t zi t kontrabandues q gjueti kafsht t kufizuar. [80] [81] Politik Selin e Kombeve t Bashkuara n New York City. Globalizimi reduktuar rndsin e shteteve kombtare. Nn-shtetrore dhe institucionet shtetrore supra-si Bashkimi Evropian, OBT, G8 ose Gjykats Ndrkombtare t Krimeve, t zvendsoj funksionet kombtare me marrveshjet ndrkombtare .. [82] Disa vzhgues ia atribuojn rnien relative n pushtet SHBA pr t globalizimit,

veanrisht pr shkak t lart t deficitit tregtar t vendit. oi n nj ndryshim t energjis globale ndaj shteteve aziatike, veanrisht Kina, q lshoi forcat e tregut dhe t arritur normat e madhe e rritjes. Q nga 2011, Kina ishte n rrugn e duhur pr t arrij Shtetet e Bashkuara nga 2025. [83] Kulturor Mandarin sht gjuha e par e 845.000.000 folsit, e ndjekur nga spanjisht (329 milion fols) dhe anglisht (328 milion fols) [84] Megjithat gjuh m popullore i dyt sht pa dyshim angleze, "lingua franca" e globalizimit.: * Rreth 35% t posts botrore, telexes, dhe kabllot jan n anglisht. * Rreth 40% e programeve n bot jan t radios n anglisht. * Disa 3.5 miliard njerz kan disa njohuri t gjuhs. [85] * Anglishtja sht gjuha dominuese n internet. [86] Globalizimi ka ndikuar n prdorimin e gjuhs n t gjith botn. Kjo rrug n Hong Kong, nj ish koloni britanike, tregon shenja t ndryshme, disa prej t cilave prfshijn edhe anglisht kinezisht dhe britanike. Globalizimi kulturor sht rritur kontaktet ndr-kulturor, por mund t shoqrohet nga nj rnie n unike e dikur t izoluara komuniteteve: Sushi sht n dispozicion n Gjermani, si Japonia, por Euro-Disney outdraws qytetin e Parisit, potencialisht reduktimin e krkess pr "autentike "mblsira franceze. [87] [88] [89] kontributin Globalizimi n tjetrsimin e individve nga traditat e tyre mund t jet modeste n krahasim me ndikimin e modernitetit n vetvete, si thon ekzistencialistt si Jean-Paul Sartre dhe Camus Albert. Globalizimi zgjeruar mundsit rekreative duke prhapur kulturn pop, veanrisht prmes internetit dhe televizionit satelitor. OBSH vlerson se deri n 500.000 njerz jan n fluturim n do koh. [Citim i duhur] [90] N vitin 2010, turizmi ndrkombtar arriti $ 919B, rritje 6,5% m shum se 2009. [91] IOM-i zbuluar m shum se 200 milion migrant npr bot n vitin 2008, [92] duke prfshir edhe emigracionin e paligjshm. [93] [94] remitancave rrjedhat n vendet n zhvillim ka arritur 328.000.000.000 $ n vitin 2008. [95] Ndrtimi i hoteleve kontinentale sht nj pasoj e madhe e procesit t globalizimit n lidhjet me turizmin dhe industrin e udhtimit, Grand Hotel Dariush, Kishi, Iran Organizatat joqeveritare ndikoj n politikat publike prtej kufijve kombtar, duke prfshir edhe ndihm humanitare dhe prpjekjet e zhvillimit. [96] Lvizjet fetare ishin n mesin e forcave m t hershme kulturore t globalizuar, sht prhapur me forc, migrimi, ungjilltar, imperialistt dhe tregtart. Krishterimi, Islami, Budizmi dhe m shum koht e fundit sekte t tilla si Mormonizmi kan marr rrnj dhe

ndikuar kulturat endemike n vende larg nga origjina e tyre. [97] Ushqim t shpejt McDonald japoneze si dshmi e globalizimit t korporatave dhe integrimin e njjt n kultura t ndryshme. Conversi deklaroi n 2010 se globalizimi ishte drejtuar kryesisht nga rrjedha e jashtme t kulturs dhe t veprimtaris ekonomike nga Shtetet e Bashkuara dhe u kuptua m mir si amerikanizim. [98] [99] Pr shembull, dy m t suksesshme globale t ushqimit / pije shitore jan kompani amerikane , McDonald dhe Starbucks, jan prmendur shpesh si shembuj t globalizimit, me mbi 32.000 [100] dhe 18.000 vende operative n mbar botn, prkatsisht n vitin 2008. [101] Muzik Globalizimit nnkupton transformimin. Praktikat kulturore duke prfshir muzikn tradicionale mund t jen t humbur dhe / ose t kthyer n nj bashkim t traditave. Globalizimi mund t shkaktojn nj gjendje e jashtzakonshme pr ruajtjen e trashgimis muzikore. Arkivistt duhet t prpiqet t mbledh, t regjistruar ose t hedh n t pastr para se t repertorit Melodit jan t asimiluar apo t modifikuar. Muzikant lokale luftojn pr vrtetsin dhe pr t ruajtur traditat lokale muzikore. Globalizimi mund t oj interpretues t hidhni instrumenteve tradicionale. Zhanret Fusion mund t bhet fusha interesante t analizs. [102] Globalizimi i dha mbshtetje pr kt fenomen Music Botrore duke lejuar vendregjistruar pr t arritur audiencat perndimore n krkim pr ide t reja dhe tingujt. Muzikant perndimore miratuar shum risi q filloi n kultura t largta. [Citim i duhur] Music flowed jasht nga perndimi si. Anglo-amerikan muziks pop prhapur n t gjith botn me an t MTV. Teoria varsis shpjegoi se bota ishte nj integruar, sistemin ndrkombtar. Muzikore, kjo prkthehet n humbjen e identitetit lokal muzikore. [103] Bourdieu pohoi se perceptimi i konsumit mund t shihet si vet-identifikimi dhe formimin e identitetit. Muzikore, kjo prkthehet n do qenie q ka identitetin e tij / saj muzikore n baz t plqen dhe shijet. Kto i plqen dhe shijet jan t ndikuar shum nga kultura, pasi ky sht shkaku m themelor pr dshiron nj personi dhe sjelljet. Koncepti i kulturs s vet sht tani n nj periudh t ndryshimeve pr shkak t globalizimit. Gjithashtu, globalizimi ka rritur ndrvarsin e faktorve politik, personale, kulturore dhe ekonomike. [104] Mjedisit Sfidat mjedisore t tilla si ndryshimi i klims, ndr-kufitar me uj dhe ndotja e ajrit dhe mbi-peshkimi e oqeanit, t krkoj zgjidhje trans-national/global. Q nga fabrika n vendet n zhvillim u rrit prodhimi globale dhe me prvoj pak rregullim e mjedisit, globalizmi n thelb rritjen e ndotjes dhe t ndikojn n burimet e ujit. [105] Gjendja e 2006 raportit Botrore tha Indi dhe rritje t lart ekonomike t Kins nuk ishte i qndrueshm. Raporti deklaroi:

Kapaciteti ekologjike n bot sht thjesht i pamjaftueshm pr t knaqur ambiciet e Kina, India, Japonia, Evropa dhe Shtetet e Bashkuara, si dhe aspiratat e pjess tjetr t bots n mnyr t qndrueshme [106] N nj histori 2006 e lajmeve, BBC raportoi, "... n qoft se Kina dhe India ishin t konsumojn sa m shum burimeve pr kok banori si Shtetet e Bashkuara dhe Japoni n 2030 s bashku ata do t krkojn nj Tok t plot planet pr t prmbushur nevojat e tyre. [106] N afatgjat kto efekte mund t oj n konflikt rritur gjat paksuar burimet [107] dhe n rastin m t keq nj katastrof Malthusian. Ajr Kina dhe India rrit ndjeshm konsumin e tyre fosile karburantit, si ekonomit e tyre kaloi nga ferma pr industrin dhe t urbanizimit. [108] [109] konsumit kineze t nafts u rrit me 8% n vit midis 2002 dhe 2006, duke e dyfishuar nga 1996-2006. [110] N 2007, Kina kaloi Shtetet e Bashkuara si emitter krye t CO2. [111] Vetm 1 pr qind t 560 milion banorve t vendit qyteti (2007) thithin ajr t konsiderohet i sigurt nga Bashkimi Evropian. N kt mnyr, vendet e zhvilluara transferojm disa nga ndotja q lidhen me konsumin n vendet ku ndotja industri intensive lvizur. Pyjet Djegia e pyjeve n Brazil. Heqja e pyllit pr t br rrugn pr bagti Ferm ishte shkaku kryesor i shpyllzimit n Amazon braziliane nga mesi i viteve 1960. Soje kan br nj nga kontribuesit m t rndsishme pr shpyllzimit n Amazon braziliane. [112] Nj burim i madh i shpyllzimet sht industria logging, drejtuar nga Kina dhe Japonia. [113] N normat Aktualisht, rainforests tropikale n Indonezi do t ishte plotsisht n korrur 10 vjet dhe Papua Guinea e Re n 13 deri n 16 vjet. [114] Minerale Pa riciklimin e m shum, zink mund t prdoret nga 2037, si indium dhe hafnium mund t drejtuar nga 2017, dhe terbium mund t ishin para 2012. [115] Efektet e rritjes s popullsis n furnizimin me ushqim Kreu i Institutit t Politikave Food Research International, deklaroi n 2008 se ndryshimi gradual n diet n mesin e popullatave t reja t begat sht faktori m i rndsishm q mbshtet rritjen e mimeve t ushqimeve botrore. [116] Prej 1950-1984, si Revolucioni Gjelbr transformuar bujqsin npr bot, prodhimi kokrr rritur me mbi 250%. [117] popullsia Botrore ka rritur me rreth 4 miliard q nga fillimi i Revolucionit Green dhe pa t, nuk do t ket zi buke t madhe dhe kequshqyerjes se aktualisht dokumentet e OKB-s (rreth 850 milion njerzit q vuajn nga kequshqyerja kronike n vitin 2005). [118] [119] Kjo po bhet gjithnj e vshtir pr t ruajtur sigurin e ushqimit n nj bot q vuan nga nj turm e fenomeneve "pik", vaj dmth pik, pik uji, fosfor pik, pik grurit dhe peshku pik. Popullsi n rritje, burimet n rnie t energjis dhe mungesa e ushqimit do t krijoj "stuhi perfekte" n vitin 2030, sipas shefit t qeveris n Mbretrin e Bashkuar

shkenctar John Beddington. Ai vuri n dukje se rezervat e ushqimit ishin n nj t ult 50-vjeare dhe bota do t krkonte 50% m shum energji, ushqim dhe uj deri n vitin 2030. [120] [121] bota do t ket pr t prodhuar ushqim 70% m shum nga 2050 pr t ushqyer nj projektuar ekstra 2,3 miliard njerz dhe si t ardhurat rriten n baz t Ushqimit t Kombeve t Bashkuara dhe Bujqsis (FAO). [122] Sociologt kan paralajmruar pr mundsin q qytetrimit globale sht shkak pr nj periudh t tkurrjes ekonomike dhe ri-lokalizimit, pr shkak t rnie n lndt djegse fosile dhe kriza duke rezultuar n t transportit dhe t prodhimit t ushqimit. [123] [124] [125] Helga Vierich parashikoi se nj restaurim t aktiviteteve t qndrueshm ekonomik lokal n baz t gjuetis dhe grumbullimin, duke i shtyr, kopshtari dhe pastoralism. [126] N vitin 2003, 29% e peshkimit n det t hapur kan qen n nj gjendje t rrnimit. [127] Shkenca revist publikoi nj studim katr-vjear n nntor 2006, e cila parashikoi se, n trendet mbizotruese, bota do t kandidoj nga deti t egra, kapur n 2048. [128] N ann tjetr, globalizimi krijuar nj treg global pr t ngritur ferm-peshku dhe prodhimet e detit, t cilat si t vitit 2009 ishte siguruar 38% t prodhimit global, potencialisht reduktimin e presionit t peshkimit. [129] Shndetsor Informacione t mtejshme: Globalizimi dhe smundje Globalizimi ka ndihmuar pr t prhapur disa smundje vdekjeprurse infektive. [130] Duke filluar n Azi, Vdekja e Zez vran t paktn nj t tretn e popullsis s Evrops n shekullin e 14. [131] shkatrrimit Edhe m keq ishte shkaktuar n supercontinent amerikane nga ardhjeve Evropian . 90% t popullsis s qytetrimeve t "Bots s Re" t tilla si, Maya Aztec, dhe Inca u vran nga Lija e vogl sjell nga kolonizimi Europian. Mnyrat moderne t transportit t lejoj m shum njerz dhe t produkteve pr t udhtuar npr bot me nj ritm m t shpejt, por ata gjithashtu e hapur t frymmarrjes lvizjen transkontinental e vektorve smundjeve infektive. [132] Nj shembull i ksaj ndodhin ishte AIDS / HIV. [133] Pr shkak t emigracionit, rreth 500.000 njerz n Shtetet e Bashkuara besohet t jen t infektuar me smundje Chagas. [134] N vitin 2006, tuberkulozi (TB) Shkalla e n mesin e personave t huaj lindur n Shtetet e Bashkuara ishte 9,5 her sa ajo e SHBA-lindur personave . [135] Opinioni publik Ka pak pik t prbashkt mes ithtart dhe kundrshtart e globalizimit. [136] Shtetet e Bashkuara Fiss, et. al., anketuar opinionin n vitin 1993. Anketa e tyre tregoi se n vitin 1993 m shum se 40% e t anketuarve ishin t panjohur me konceptin e globalizimit. Kur studimi u prsrit n vitin 1998, 89% e t anketuarve kan nj pamje t polarizuar e globalizimit si t mir ose t keq. N t njjtn koh, diskursi mbi globalizimin, e cila filloi n komunitetin financiar para se t zhvendoset n nj debat t ndezur n mes t zhgnjyer ithtart dhe studentt dhe puntort. Polarizimi rritur n mnyr dramatike pas vendosjes s OBT-s n vitin 1995;. Ksaj ngjarjeje dhe protestat pasuese oi n nj shkall t gjer lvizje anti-globalizimit [137]

Fillimisht, kolegji arsimuar puntort kishin gjasa pr t mbshtetur globalizimit. Puntort m pak t arsimuar, t cilt ishin m t prirur pr t konkurruar me emigrantt dhe puntort n vendet n zhvillim, priren t jen kundrshtart. Situata ndryshoi pas krizs financiare t vitit 2007. Sipas nj sondazhi t 1997 58% e t diplomuarve kolegj tha globalizimit kishte qen e mir pr SHBA-Deri n vitin 2008 vetm 33% mendonin se ishte e mir. T anketuarit me arsim t mesm u b edhe m shum kundr. [138] Vendet e tjera t zhvilluara Philip Gordon tha se "(si i 2004) nj shumic e qart e evropianve besojn se globalizimi mund ta pasurojn jetn e tyre, duke besuar n Bashkimin Evropian mund t ndihmoj ata t prfitojn nga prfitimet e globalizimit duke mbrojtur ata nga efektet e saj negative." [139] kryesore Opozita prbhej nga socialistt, grupe mjedisore, dhe nacionalistve. Puntort amerikan jan m t ndikuar nga automatizimi dhe burimet e jashtme se sa evropiant. Pabarazia SHBA ardhurave sht shum m e lart se n BE. [66] pika Gordon se puntort e BE-s ndjehen m pak t krcnuar nga globalizimi. N tregun e puns n BE ka qen m e qndrueshme dhe puntort ishin m pak t ngjar t pranojn paga / t prfitojn ulje. Shpenzimet sociale ishte shum m e lart se sa n SHBA. [140] N Japoni, debati merr nj form t ndryshme. Sipas Takenaka Heizo dhe Chida Ryokichi, q nga viti 1998 ka pasur nj perceptim se ekonomia ishte "e vogla dhe t brisht". Megjithat Japonia ishte e eksporteve t burimeve t dobt dhe t prdoret pr t paguar pr materialet e saj t para. Ankthi mbi pozicionin e tyre t shkaktuara terma t tilla si ndrkombtarizimit dhe globalizimit pr t hyr n gjuhn e prditshme. Megjithat, tradita japoneze do t ishte si vet-mjaftueshme t jet e mundur, veanrisht n bujqsi. [141] Situata mund t ket ndryshuar pas krizs financiare 2007. Nj BBC 2008 Sondazh Botrore Publike, si kriza filloi sugjeroi q opozita t globalizimit n vendet e zhvilluara sht n rritje. Sondazhi i BBC pyeti nse globalizimi sht n rritje shum t shpejt. Marrveshja sht m i fort n Franc, Spanja, Japonia, Korea e Jugut, dhe Gjermani. Tendenca n kto vende duket m e fort se n Shtetet e Bashkuara. Sondazhi i lidhur edhe tendenca pr t par globalizimit si procedimin shum t shpejt me nj perceptim t pasiguris n rritje ekonomike dhe pabarazis sociale. [142] Botn n zhvillim Nj numr i sondazheve ndrkombtare kan treguar se banort e vendeve n zhvillim kan tendenc pr t par globalizimin m t favorshme. [143] BBC gjetur nj ndjenj n rritje n vendet n zhvillim se globalizimi sht procedur shum shpejt. Vetm pak vende, prfshir Meksikn, vendet e Ameriks Qendrore, Indonezi, Brazil dhe n Kenia, ku shumica mendojn se globalizimi po rritet shum ngadal. [142] Shum njerz n Botn e Tret shohin globalizimin si nj forc pozitive q heq vendet nga varfria. [1] opozits kombinuar n mnyr tipike e mjedisit me nacionalizmin. Kundrshtart e konsiderojn qeverit si agjent t neo-kolonializmit q jan nnshtruar

pr korporatat shumkombshe [144] e madhe e ksaj kritike vjen nga klasa e mesme,. Institutin Brookings sugjeruar kjo ishte pr shkak se klasa e mesme e perceptuar upwardly celular me t ardhura t grupeve pr t krcnuar e tyre ekonomike t siguris. [145] Edhe pse shum kritik fajsojn globalizimit pr nj rnie t shtress s mesme n vendet e industrializuara, klasa e mesme po rritet me shpejtsi n Botn e Tret. [146] S bashku me urbanizimin n rritje, kjo oi n rritjen e pabarazive n pasuri midis zonave urbane dhe rurale. [147 ] N vitin 2002, n Indi 70% e popullsis jetonte n zonat rurale dhe varej drejtprdrejt nga burimet natyrore pr jetesn e tyre. [144] Si rezultat i ksaj, lvizjet masive n fshat n koh e kundrshtoi kt proces. [148] Rritja e shpejt n Kin ka rezultuar n 0.4% t popullsis posedojn 70% t pasuris t vendit. [149] trazirat n rritje n zonat rurale t Kins u atribuohet hendekun n rritje n pasuri midis zonave rurale dhe urbane. [150] Kjo, plus paknaqsin n rritje t puntorve n zonat e industrializuara, t shkaktuar shqetsim n mesin e udhheqjes s vendit. [151] Interpretime alternative David Held dhe Anthony McGrew, n nj artikull n Oxford Companion pr Politikat e Bots, sugjeroi se diskursi mund t ndahen n tri korniza. 1) Hyperglobalists mendojn se globalizimi errsohet autonomis dhe sovranitetit kombtar; 2) Skeptikt mendojn se ndrvarsis globale ekonomike sht e ekzagjeruar t konsiderueshme, ndrsa 3) Transformationalists theksuar globalizimit ekonomik pa marrveshje me Makfaksin hapsir pushtet, politike, ushtarake dhe kulturore [152]. Neo-Liberale Informacione t mtejshme: neoliberalizmi Shumica e librave, artikuj gazetash dhe njoftime pr shtyp n kt kuadr t prfaqsoj pikpamjen neo-liberale t globalizimit. Mbshtetsit thon se tregtia e lir rrit prosperitetin ekonomik, si dhe mundsi, veanrisht n mesin e vendeve n zhvillim, rrit lirive civile dhe t on n nj shprndarje m efikas t burimeve. Teorit ekonomike t prparsi krahasuese tregojn se tregtia e lir on n nj shprndarje m efikas t burimeve, me t gjitha vendet e prfshira n tregtin e prfitojn. N prgjithsi, kjo on n mime m t ulta, m shum punsim, prodhim t lart dhe nj standard m t lart t jetess. [153] [154] Libertarian Liberalve thon se shkallt e larta t liris politike dhe ekonomike n formn e demokracis dhe kapitalizmit n botn e zhvilluar jan prfundon n vetvete dhe gjithashtu prodhojn nivele m t larta t pasuris materiale. Ata e shohin globalizimin si prhapjen e dobishme e liris dhe kapitalizmit. [153] Fshati Global Marshall McLuhan popularized fillim Global Village gjat n vitin 1962. [155] Pikpamja e tij me dije se globalizimi do t oj n nj bot ku njerzit nga t gjitha

vendet do t bhen m t integruar dhe t vetdijshm pr interesat e prbashkta dhe t njerzimit t prbashkt. [156] Qeveri botrore Prkrahsit e globalizimit demokratik besojn se zhvillimi ekonomik ka qen faza e par e globalizimit, dhe duhet t pasohet nga nj faz t ndrtimit t institucioneve globale politike. Dr Francesco Stipo, drejtor i Shoqats Shteteve t Bashkuara t Klubit t Roms, avokuar pr kombet unifikimit nn nj qeveri botrore, duke sugjeruar se "duhet t pasqyroj t ekuilibrave politike dhe ekonomike t vendeve t bots. Nj konfederat bota nuk do t zvendsojn autoritetin e qeverit e shtetit, por plotsimi i tij, si dy shtetet dhe autoriteti bota do t ket pushtet brenda sfers s kompetencave t tyre ". [157] Ish-senatori Douglas Roche kanadez, OC, shikuarat globalizimit si institucione t pashmangshme dhe t mbshtetur krijimin e t tilla si nj Kuvendi zgjidhet drejtprdrejt t Kombeve t Bashkuara pr ushtrimin e mbikqyrjes parlamentare mbi trupin e pazgjedhur ndrkombtar. [Citim i duhur] Qasje praktike Kjo prfshin nj form e diskursin q paraqet globalizimin si nj zhvillim i natyrshm, gradual, dhe kryesisht t pashmangshme. Ky lloj diskursi u b m pak t shquar si shtja e globalizimit u b gjithnj e m t politizuar. Prqindja e artikujve ekspozuar inkuadrim neutrale rn nga pothuajse 90% n vitin 1986 n rreth 25% n vitin 1998, [137] ndrsa numri i artikujve t gazetave q kan t bjn me globalizimin rritur me gati dhjetfish [137]:. Tabela 2 Prandaj, numri i prgjithshm i neutral Artikuj sht rritur ndoshta. Gjuhn e prbashkt Ky diskurs sintetizuar elementet e formave t msiprme. Ajo ka pranuar realitetin e integrimit ndrkombtar. Ai deklaroi se bashkpunimi ndrkombtar mund t zgjidh probleme t rndsishme. N t njjtn koh, ai pranoi se efektet negative globalizimit dhe prgjigjet e propozuara lehtsuese. Nj lvizje filloi n vitin 2001 n Forumin Social Botror (WSF) pr t sjell n lidhje me kt sintez. Ajo miratoi termi ndryshonglobalizmit (ose altermondialization). [Citim i duhur] Mbulimi mediatik Peer Fiss dhe Paul Hirsch, n nj artikull mbi diskursin e globalizimit, sugjeroi duke prdorur nocionin e inkuadrim si nj mnyr pr t studiuar kt polarizim. Me inkuadrim, do t thot mnyra e "aktorve t interesuar dhe t siprmarrsve t artikuluar versionet e veant t realitetit t mbshtetsve t mundshm ..." [137] Ata identifikuan tri korniza kryesore: 1. Pikat pozitive korniz pr prfitimet e mundshme dhe prfitimet e globalizimit. 2. Korniz neutrale globalizimit portretizon si nj zhvillim i natyrshm, gradual, dhe kryesisht t pashmangshme. 3. Pik negative korniz nga mundsia n rritje pr krizn ekonomike, krcnim pr

jetesn e puntorve, si dhe pabarazia n rritje t ardhurave t shkaktuara nga globalizimi. Studimi Hiss pohoi se artikuj gazetash dhe shtypni korporatave shtyp para 1989 kuadr t punsuar neutrale t referencs. N vitin 1986, pr shembull, rreth 90% e artikuj gazetash ekspozuara inkuadrim neutrale. Pas kolapsit t tregut t aksioneve n Oct.19, 1987 dhe recesioni pasuese, gazetat filluan t shprehin shqetsimet rreth globalizimit dhe Ndrlidhshmria e tregjeve ndrkombtare. Me 1998, artikuj t prshtatur neutrale ishte reduktuar n 25% t totalit. Studimi tregoi gjithashtu nj rritje t madhe n artikujt negative. Para 1995, artikuj pozitive ishin m t zakonshme. Me 1998, nenet negative tejkaluar artikuj pozitiv nga 21. [137] N 2008 Ip Greg pretenduar kt rritje n kundrshtim t globalizimit mund t shpjegohet, t paktn pjesrisht, nga vet-interesit ekonomik. [138] Numri i artikujve t gazetave duke treguar inkuadrim negative u rrit nga rreth 10% t totalit n vitin 1991 n 55% t totalit n vitin 1999. Kjo rritje ka ndodhur gjat nj periudhe, kur numri i prgjithshm i artikujve n lidhje globalizimit gati dyfishuar [137] Ky diskurs merr dy forma shum t ndryshme.: N vendet e industrializuara diskursin rreth globalizimit ekonomik t prqndruar n vet-interesit. Artikujt e gazetave n lidhje me shqetsimet e shprehura n mnyr tipike prfshijn globalizimin Ndrlidhshmria e tregjeve ndrkombtare financiare dhe potencial pr kriza ekonomike, si dhe krcnime t jetess puntor. [137] Opozit Artikulli kryesor: Anti-Globalizimi lvizjes Shih gjithashtu: Alter-globalizimit, ekonomis me pjesmarrje, dhe Global Lvizja pr Drejtsi Krijimi i OBT-s n vitin 1995 oi n nj lvizje anti-globalizmit q kishte t bnte kryesisht me efektet negative t globalizimit n vendet n zhvillim. Shqetsimet e tyre shkonin nga shtjet e mjedisit n shtje t tilla si demokracia, sovranitetin kombtar dhe shfrytzimit puntor. [Citim i duhur] Kundrshtart n vendet e zhvilluara ishin proporcionalisht t klass s mesme dhe kolegj t arsimuar. Ky kontrast t fort me situatn n vendet n zhvillim, ku anti-globalizmit lvizja ishte m i suksesshm n enlisting nj grup m t gjer, duke prfshir edhe miliona t puntorve dhe t fermerve. [158] "Anti-globalizimit" aktivitetet prfshijn prpjekjet pr t demonstruar sovranitetin, praktika demokratike e vendimmarrjes, t kufizoj transferimin ndrkombtar t njerzve, mallrave dhe besimet pafavorizuara, derregullimit t veant t tregut t lir. Naomi Klein argumentoi se termi mund t treguar qoft nj lvizje t vetme sociale apo t prfshij t lvizjeve t shumta sociale t tilla si nacionalizmi dhe socializmit. [159] Hirst dhe Thompson refuzojn termin si shum t paqarta. [160] [161] [162] Podobnik

thot se "pjesa m e madhe e grupeve q marrin pjes n kto protesta t nxjerr n rrjetet ndrkombtare t mbshtetjes, dhe ata n prgjithsi krkojn forma t globalizimit q rrisin prfaqsimit demokratik, t drejtat e njeriut, dhe t barazis. "[citim i duhur] Kushte t tjera prfshijn Lvizja Global Drejtsis, Anti-Corporate-Globalizimi, Lvizja e Lvizjet (Itali), Alter-globalizimit (Franc) dhe Kundr-Globalizimi. Joseph Stiglitz dhe Andrew Charlton shkruani: Anti-globalizimit lvizjes zhvilluar n kundrshtim me aspektet e perceptuar negative t globalizimit. Termi 'anti-globalizimit "sht n shum mnyra nj term i gabuar, pasi grupi prfaqson nj gam t gjer t interesave dhe shtjeve dhe shum nga njerzit e prfshir n lvizjen anti-globalizimit t bj lidhje t ngushta mbshtetje midis popujve dhe kulturave t ndryshme t bots nprmjet, pr shembull, ndihm, ndihm pr refugjatt, dhe shtjet globale t mjedisit. [163] Kritikat e globalizimit ekonomik zakonisht shikojn n t dy dme t planetit, si dhe shpenzimet e njeriut. Ata sfidojn metrics drejtprdrejt tradicionale, t tilla si PBB-s, dhe t krkoni pr masa t tjera, t tilla si Indeksi Planeti Gzuar. [164] [165] Ata tregojn pr nj numr "t ndrlidhura shprbrjes pasoja fatale-sociale, nj ndrprerje t demokracis, m t shpejt dhe prkeqsim t gjer t mjedisit, prhapjen e smundjeve t reja, rritjen e varfris dhe tjetrsimi "[166] t cilat ata pretendojn jan pasojat e globalizimit. Globalizimit Termat dhe anti-globalizimit jan prdorur n mnyra t ndryshme. Noam Chomsky ka deklaruar: Termi "globalizim", sht ndar nga e fuqishme pr t'iu referuar nj form t veant t integrimit ekonomik ndrkombtar, e n baz t t drejtave t investitorve, me interesat e njerzve t rastsishm. Kjo sht arsyeja q shtypi e biznesit, n momentet e saj m t ndershm, i referohet "marrveshjeve t tregtis s lir", si "marrveshjet e investimeve t lir" (Wall Shn Journal). Kshtu, mbrojtsit e formave t tjera t globalizimit jan prshkruar si "anti-globalizimit", dhe disa, pr fat t keq, edhe e pranojm kt term, edhe pse ajo sht nj term t propagands q duhet t largohet me tallje. Asnj person i arsyeshm sht kundr globalizimit, q sht, integrimi ndrkombtar. Sigurisht jo t majt dhe lvizjet e puntorve, t cilat ishin themeluar mbi parimin e solidaritetit ndrkombtar - q sht, globalizimi n nj form q merr pjes pr t drejtat e njerzve nuk, sistemet private pushtet. Sistemet dominuese propagands kan prvetsuar termin "globalizimit" pr t'iu referuar versionin specifike t integrimit ekonomik ndrkombtar q ata t favor, i cili privilegjet e t drejtave t investitorve dhe huadhnsve, ato t njerzve t rastsishm. N prputhje me kt prdorim, ata q favorizojn nj form t ndryshme t integrimit ndrkombtar, i cili privilegjet e t drejtave t qenieve njerzore, t bhet "anti-globalist." Kjo sht propagand thjesht vulgare, si termi "anti-sovjetike", prdorur nga komisart m t pshtir pr t'iu referuar disidentve. Kjo nuk sht vetm vulgare, por idiot.

Merrni Forumit Social Botror, i quajtur "anti-globalizimit" n sistemin e propagandn q ndodh t prfshij mediat, klasat e arsimuar, etj, me prjashtime t rralla. WSF sht nj shembull paradigm e globalizimit. Kjo sht nj mbledhje e numrave t madh t njerzve nga e gjith bota, nga kndi vetm pr do t jets mund t mendoj, pavarsisht nga elitat shum t ngusht mjaft t privilegjuar t cilt i plotsojn n Forumin Botror Ekonomik konkurruese, dhe quhen "pro- globalizimit "nga sistemi propaganda. Nj vzhgues shikuar kt fars nga Marsi do t binte n t qeshura histerike n antics e klasave t arsimuar. [167] Kritikt argumentojn se rezultatet e globalizimit n: * Vendet m t varfra q vuajn disavantazhet: Ndrsa sht e vrtet se tregtia e lir mes vendeve inkurajon globalizimit, disa vende t prpiqen pr t mbrojtur furnizuesit e tyre t brendshme. Eksporti kryesor i vendeve t varfra sht zakonisht mallrave bujqsore. Vendet e mdha shpesh subvencionuar fermert e tyre (p.sh., Politika e Prbashkt Bujqsore e BE-s), i cili ul mimet e tregut pr prodhimet e huaja. [168] * Zhvendoset n outsourcing:. Globalizimi lejuar korporatat pr t lvizur t prodhimit dhe t shrbimit t punve nga vende me kosto t lart, krijimin e mundsive ekonomike me pagat m konkurrues dhe prfitimet e puntorve [55] * Sindikatat e dobta t puns: rritja e suficitit n pun t lir s bashku me nj numr gjithnj e n rritje i kompanive n tranzicion dobsuar sindikatat e puns n zonat me kosto t lart. Sindikatat t humbasin efektshmrin e tyre dhe puntorve entuziazmin e tyre pr antarsimin n sindikata, kur fillon t bjer. [168] * Nj rritje n shfrytzimin e puns s fmijve: Vendet me mbrojtje t dobt pr fmijt jan t prekshme pr nga infektimi nga kompanit e paprgjegjshme dhe bandave kriminale q shfrytzojn ato. Shembujt prfshijn gurore rikuperoj,, dhe puna e ferms, si dhe trafikimit, skllavris, t detyruar, puns prostitucionin dhe pornografin. [169] Kritikt akuzoi se globalizimi zhvilluar sipas interesave t korporatave. Ata mbronin institucionet globale dhe politikat q ata besojn se drejtuar m mir krkesat morale t klasave t dobt dhe t puns, si dhe problemet e mjedisit. [170] Kritikt prfshir grupet kishtare, fraksionet nacional lirimtare, unionistve fshatare, intelektual, artist, protectionists, anarkistt, ato n mbshtetje t relocalization (p.sh., konsumi i prodhimit afrt) dhe t tjert. Disa ishin reformiste, (duke argumentuar pr nj form m t moderuar e kapitalizmit), ndrsa t tjert ishin revolucionare (zhvendosje t energjis nga private pr t kontrolluar publike) ose reaksionare (publike n private). [Citim i duhur] Argumente ekonomike nga teoricient tregti t ndershme thon se prfitimet e tregtis s lir pakufizuar ata me m shum levave financiare (dmth. t pasurve) n kurriz t t varfrve. [171] Amerikanizim n lidhje me nj periudh ndikim t lart politik amerikan dhe nga rritja e ndjeshme e dyqaneve amerikane, tregjet dhe objekti duke u sjell n vende t tjera. Pra globalizimi, nj fenomen shum m t larmishm, lidhet me nj bot shumpalshe

politike dhe t rritjes s objekteve, tregjet dhe kshtu me radh n vendet e njri-tjetrit. Kritikt e globalizimit t flasim Perndimin. Nj raport 2005 UNESKO-s [172] tregoi se shkmbimet kulturore jan duke u br m t shpeshta nga Azia Lindore, por vendet perndimore jan ende eksportuesit kryesor t mirave kulturore. N vitin 2002, Kina ishte eksportuesi i tret m i madh i mallrave kulturore, pasi Britania e Madhe dhe SHBA. Midis 1994 dhe 2002, si Amerika e Veriut dhe aksionet e Bashkimit Evropian t eksporteve kulturore rnie, ndrsa eksportet kulturore Azi u rrit t mposhtin Amerikn e Veriut. Related faktor jan faktin se popullsia e Azis dhe zona jan disa her se Amerikn e Veriut. Disa kundrshtar t globalizimit shohin si fenomen promovimin e interesave t korporatiste. [173] Ata po ashtu pohojn se autonomia n rritje dhe fuqia e entitetet korporative formave t politiks politike t vendeve. [174] [175] Alter-globalizimit Nga Wikipedia (Shiko artikullin origjinal Wikipedia ) ndryshuar pr her te fundit m 24 nntor 2011, n 17:09 Nga Wikipedia Shko te: navigacion, krko Alter-globalizimit sloganet gjat protestave n Le Havre kundr samitit t G8 n Deauville 37, Franc. Alter-globalizmit (i njohur edhe si globalizimi alternative, ndryshojn-mundialization nga "altermondialisme" French - ose lvizjen globale drejtsis) sht emri i nj lvizje sociale q mbshtet bashkpunimin global dhe ndrveprimit, por q e kundrshton efektet negative t globalizimit ekonomik , ndjenja q shpesh punon n dm t, ose nuk adekuate promovojn, vlerat njerzore t tilla si mbrojtja e mjedisit dhe klims, drejtsia ekonomike, mbrojtjen e puns, mbrojtja e kulturave vendase dhe t drejtave t njeriut. Emri mund t ket qen rrjedhin nga nj slogan t njohura t lvizjes:. "Nj bot tjetr sht e mundur", i cili erdhi nga Forumi Botror Social [1] "ndryshon-globalizimit lvizjes sht nj lvizje bashkpunuese t dizajnuara pr t protestuar drejtimin dhe perceptuar negative ekonomike, pasoja politike, sociale, kulturore dhe ekologjike t globalizimit neoliberal ". [2] Shum ndryshon-globaliste, anti-globaliste ndryshe, krkojn t shmangin" disestablishment e ekonomive lokale dhe pasojat katastrofike humanitare ". Shumica e antarve t ksaj lvizjeje largohuni etiketn "antiglobalizimit" si prmues dhe t pasakta pasi ato mbshtesin aktivisht aktivitetit t njeriut n nj shkall globale dhe nuk e kundrshtojn globalizimit ekonomik n vetvete. N vend t ksaj ata e shohin lvizjen e tyre si nj alternativ pr at q ata afat neoliberale globalizimit n t ciln institucionet ndrkombtare (Organizata Botrore e Tregtis, Banka Botrore, Fondi Monetar Ndrkombtar, etj) dhe korporatat e mdha prkushtimin e tyre pr pasurimin e bots s zhvilluar duke i dhn pak ose aspak vmendje t efekteve dmtuese t aktiviteteve t tyre n njerzit dhe mjediset e vendeve

m pak t zhvilluara, qeverit e vendeve ku jan shpesh shum t dobt ose shum t korruptuar pr t rezistuar apo rregulluar ato. Kjo nuk duhet t ngatrrohet me internacionalizm proletar si hedhur nga komunistt n t cilat ndryshojn-globaliste nuk kundrshtojn domosdoshmrisht tregun e lir, por nj mesin e tregut t lir praktikat e karakterizuar nga qndrime t caktuara t biznesit dhe politikat e politike q shpesh ojn n shkelje t t drejtave t njeriut drejtave.

Prmbajtje 1 Etimologjia 2 Historia 2.1 Faktort q historikisht provokuar integrimit ekonomik dhe rezistenca 2.1.1 Periudha e kolonializmit evropian 2.1.2 Botrore pas Lufts s Dyt Botrore epok 2.1.3 Rezistenca 1970 dhe Jugore 3 Parakushtet pr Alter Globalizimi4 Alter-Globalizimi si nj lvizje sociale 4.1 Shembuj t Alter-Globalizimi si nj lvizje 4.2 Grupet 4,3 Social Botror Forum 5 Shih edhe 6 Referencat 7 Lidhje t jashtme

Etimologji Termi u vendos kundr akuzave t nacionalizmit nga ithtart e globalizimit neoliberal, q do t thot nj mbshtetje t dy humanizmit dhe vlerave universale, por nj refuzim t konsensusit Uashingtonit dhe politika t ngjashme neoliberal. "Ndryshon-globalizimit" lvizja franceze u kundrshtua n kt mnyr t "Traktatin q themelon nj Kushtetut pr Europn" pr arsye se vetm neoliberalizmi t avancuar dhe nj anglo-saksone model ekonomik. Zhvilluar fillimisht n frngjisht si altermondialisme, sht huazuar n anglisht n form t altermondialism ose altermondialization. Ajo prcakton qndrimin e lvizjeve n krahasim me nj globalizimit neoliberal, por t favorshme pr nj globalizim respekton t drejtat e njeriut, t mjedisit, sovranitetit kombtar, dhe diversitetin kulturor. Pas prdorimit francez i altermondialist fjals, angleze homologu ndryshon-globalist mund t ket qen shpikur. Termi ndryshon-globalizimit e ka prejardhjen nga anti globalizim-gjata, t cilat gazetart

dhe t tjert kan prdorur pr t prshkruar lvizjen. Shum gazetar francez, n veanti, kan q pushoi duke prdorur termin anti-globalizimit ne favor t ndryshojn globalizimit. Ajo sht menduar pr t dalluar ithtart e globalizmit ndryshon-nga ndryshme t "anti-globalizimit" aktivistt (ata q jan kundr do lloj globalizimi: nacionalistve, protectionists, communitarians, etj). Histori Integrimit ekonomik nprmjet tregtis, rrjedhat financiare dhe investimet e kishte ndodh pr shum vite, por Organizata Botrore e Tregtis Konferenca Ministrore e vitit 1999 aktiviteti proteste) n vitin 1999, solli vmendje t rndsishme pr protest pr integrimin e till prmes mediave t gjer, grupe prkrahje dhe aktivistve . Edhe pse kjo opozita e par u b shum e popullarizuar n vitin 1999, ajo mund t ndiqet para viteve 1980, kur u b Konsensusit t Uashingtonit nj zhvillim dominues n t menduarit dhe t politik-brjes. [3] Faktort historikisht provokuar integrimit ekonomik dhe rezistenca * Depresioni i Madh * Periudha e kolonializmit evropian * Hershme Botrore periudhn pas Lufts s Dyt Botrore * 1970, kur qeverit jugore banded s bashku pr t paraqesin rregullat alternative dhe institucioneve dhe kur rezistenca popullore pr aspekte t ndryshme t integrimit ekonomik t prhapur n shum vende [3] Periudha e kolonializmit evropian Gjat shekullit t 15 rajonet m t madhe t bots ishin t vet-mjaftueshme, edhe pse kjo oi n uria shum dhe uria. Si kombet u rrit n pushtet, krkoi t zgjeruar, dhe rritjen e pasuris s tyre ata t falsifikuara n nj mision pr t fituar tokave t reja. Forca lvizse qendrore e ktyre kombeve u kolonializmit. Pasi n pushtet n kto territore t reja, kolonistt filloi t ndryshoj fytyrn e ekonomis n zonn e cila ka dhn atyre me motivimin pr t mbshtetur prpjekjet e tyre. Q ata nuk kishin pr t vetm t mbshtetet n tokat e tyre pr t prodhuar mallra, disa kombe filluan tregtin globale pas krijimit t kolonive n kontinente si Afrika, Azia, Paqsor dhe n Lindjen e Mesme, Amerikn Latine dhe Karaibe. Pasi tokat e pushtuara ishin banort vendas apo t tjert solli me vete si skllevr u rrit pabindur ndaj gjuetarve t tyre. Kjo sht e dukshme n nj numr t kryengritjet rob, t tilla si Ferry Harper-s, Stono, dhe New York Djegia, dhe sulmet Native American mbi kolonistt Evropiane n kontinentin e Ameriks s Veriut. Me kalimin e kohs kto prleshje dha rrugn pr lvizjet sociale q kan pr qllim eliminimin e tregtis ndrkombtare n mallra dhe pun, nj shembull i s cils sht prpjekje pr t shfuqizuar tregtia e skllevrve dhe krijimin e Shoqats Ndrkombtare t Puntorve t Par (IWA). [3] Botrore pas Lufts s Dyt Botrore epok Shteti globale ekonomike pas Lufts s Dyt Botrore bri thirrje pr krijimin e Fondit

Monetar Ndrkombtar (FMN), Banka Botrore (Banka Ndrkombtare pr Rindrtim dhe Zhvillim) dhe Marrveshjes s Prgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtin (GATT). Qllimi i Fondit Monetar Ndrkombtar ishte pr t mbikqyrur sistemin e kursit t kmbimit, ndrsa qllimet e Banks Botrore kishin pr qllim krijimin e afatgjat / t ult t kredive t interesit, q ndihmoi n "rindrtimin" t Evrops dhe t "zhvillimit" t vendeve t pavarura Bots s Tret. GATT origjinn nga nj nevoj t perceptuar t "mbikqyrur reduktimin e barrierave tarifore pr tregtin e mallrave t prodhuara". [3] Kto institucione financiare t lejuara pr zhvillimin e korporatat globale private si administrat mbi t tregtis ra. Sistemet e tregut t lir filloi t rritet n popullaritet si vendet n zhvillim u krkohet q t globalizuar ekonomit e tyre n vend t prqndruar n krijimin e vendeve t puns dhe nxitjen e rritjes ekonomike. Kjo e lejoi pr korporatat private pr t zgjeruar globalisht, pa marr parasysh shtjet qendrore t cilat prballet vendi n shtpi si mjedisi, strukturn sociale apo kulturore. [3] 1970 dhe rezistenca Jugore 1970 pa rezistenc pr zgjerimin globale nga palt si qeveritare dhe jo-qeveritare. Senatori Frank Kisha ishte i shqetsuar me rolin korporatat multinacionale po fillonin pr t luajtur dhe ka krijuar nj nnkomitet q praktikat e shqyrtuar korporats pr t par nse ata ishin avancimin e interesave amerikane apo jo (pun dmth eksportuese q mund t mbahet n Shtetet e Bashkuara). Ishte me kto shpallje publike q kombet jugore t gjith botn donte rregullat pr t qeverisur ekonomin globale. M konkretisht, kto kombe jugore (duke filluar nga Tanzania n Filipine), t krkuar pr t rritur / stabilizuar mimet materiale t paprpunuara, dhe pr t rritur eksportet jugore. [3] Kto kombe filluan lvizjen e tyre jo vetm me synimet qendrore, por me kodet e sjelljes si dhe ( pse jo t zbatueshme). Kshtu dy manifestime, nj individ, dhe kolektiv t tjera, n mesin e komb-shteteve jugore, ka ekzistuar n prpjekjet e tyre pr t gjeneruar t reforms. Parakushtet pr Alter GlobalizimiAjo sht sugjeruar nga disa dijetar, t tilla si Iagin Rusia, se efektet dhe rritjen e ndryshojn globalizimit, mund t ndihet n t gjith botn pr shkak t prparimit t br si rezultat i internetit. Interneti ofron t leht, t lir dhe t lvizshme rrjedhin organizimin e informacionit / rrjet q sht n natyrn e saj shum demokratik, njohuri sht pr t gjith dhe sht e perceptuar t jet e nevojshme pr zhvillimin e mtejshm t bots son moderne. Pr m tepr, qasje n Internet krijon prhapjen e shpejt dhe t leht t, dhe komunikimin e parimeve t nj organizate, progresi, rritja e opozits, dhe zhvillimit. Prandaj, n mnyr q t jap pr shprndarjen e ndryshon globalizimit, Interneti ka dhn nj mjet t komunikimit q shtrihet prtej kufijve t, koh n distanc dhe hapsir n mnyr ide t re nuk mund t gjenerohet, por zbatohen gjithashtu. [4] Alter-Globalizimi si nj lvizje sociale Alter-globalizimit mund t karakterizohet si nj lvizje sociale t bazuar n WUNC tregon Charles Tilly-s. WUNC sht nj akronim pr denjsin W-, U-Unitetit, NNumrat dhe C-Angazhimi. Alter-globalizimit sht par si nj kauz t denj pr shkak se objektivat e saj pr qllim pr t mbshtetur ato q prekur nga veprimet egoiste e korporatave globale dhe efektin e tyre negativ n vlern e njeriut, mjedisit, dhe gjykatsit

sociale. Ai gjithashtu shrben pr t bashkuar njerz t ndryshm n mbar botn pr nj arsye t mir: t luftojn pr trajtim m t mir t vendeve t Bots s Tret dhe ekonomit e tyre, puntort e t drejtave, t drejtat e drejt / t barabarta njerzore. Shum prej tyre jan t angazhuar pr qllimet e prcaktuara nga ndryshon-globalizimit grupe pr shkak t efekteve negative t perceptuar globalizimit sht krijuar rreth bots. Shembujt prfshijn: shfrytzimin e puns, dhnien e vendeve t puns t vendeve t huaja (edhe pse disa thon kjo sht nj nacionalist n vend se ndryshon-globalist motivi), ndotja e mjediseve lokale, dhe dm t kulturave t huaja t cilat pun jan t jepen. Alter-globalizimit mund t konsiderohet si t qllimshm dhe t krijimit t solidaritetit, t cilat jan dy nga tre stimujve posited nga teoria zgjedhja racionale e propozuar nga Dennis Chong. Teoria e zgjedhjes racionale fokusohet n stimujt e aktivizmit, duke deklaruar se aktivizmi i ndjek kur prfitimet pr t protestuar mdha se sa kostot. Alterglobalizimit lejon nj mundsi pr t par ndryshimin q ata jan duke punuar drejt duke eliminuar efektet negative tashm q ndikojn n botn ton (ndotja e mjedisit dmth). Ai gjithashtu bn thirrje pr solidaritet mes kolegve / komunitetin marrdhniet q mund t prjetuara nga t qnit nj pjes e sistemit q shkakton ndryshim. Nj tjetr lloj i lvizjes social q aplikohet pr t ndryshuar globalizimit dhe t kuptuarit ton t si lidhet gjendet n kornizat e veprimit kolektiv. Korniza e veprimit kolektiv t siguroj nj schemata t interpretimit q lejon pr organizimin e prvojs n veprim udhzuar. Korniza e veprimit jan perceptuar si t fuqishme, sepse ata t trheq nga emocionet e njerzve, ri-zbatimin e identitetit kolektiv t grupit, dhe pr t krijuar nj deklarat nga besimet e grupeve 'kolektive. Analiza Frame sht e dobishme pr t ndryshuar globalizimit, sepse ai bn thirrje pr aktivist t msojn nprmjet socializimin e tyre dhe ndrveprime me t tjert. Nj nga detyrat kye t kornizave veprimit sht gjeneruar agjenci, ose nj histori bindse q tregon aftsin e aktivisteve pr t krijuar ndryshime. Me globalizimin ndryshojn, do aspekt t lvizjes sugjeron kt aftsi, sepse qllimet e t ndikoj n ekonomit, mjediset dhe marrdhniet njerzore t vendeve t ndryshme npr bot. Shembuj t Alter-Globalizimi si nj lvizje 1. Prpjekjet pr nj lvizje t ndryshoj-globalizimit me politikat e reformave dhe proceseve t OBT-s prfshijn:. "Parimet alternative t prgjegjsis publike, t drejtat e njerzve dhe mbrojtjen e mjedisit", nprmjet kuadrit teorik t Robert Cox [5] 2. Lvizjen e puns dhe iniciativat e sindikatave kan filluar t'i prgjigjet globalizimit ekonomik dhe politik duke zgjeruar bashkpunimin e tyre dhe iniciativat n nivel ndrkombtar. [6] 3. Nismat panair, kodet e korporatave t sjelljes, dhe dispozitat sociale, si dhe nj kthim n tregjet lokale n vend t mbshtetjes shum t rnd n tregjet globale. [7] 4. "Alter-globalizimit aktivistt kan promovuar modele alternative governance ujit prmes Veri-Jug kuqe-jeshile aleancat mes puns t organizuar, grupe mjedisore, grupet e grave dhe grupeve indigjene ..." (E folur n prgjigje t rritjes n privatizimin e furnizimit me uj globale). [8] 5. "Aktual i par i lvizjes ndryshon-globalizimit), konsideron se n vend t gjetjes s t

prfshir n nj lvizje globale dhe forumet ndrkombtare, n rrugn pr ndryshime shoqrore qndron duke i dhn jet horizontale, me pjesmarrje, vlerat e qejfit dhe t qndrueshm n praktikat e prditshme, jeta personale dhe hapsira lokale. aktivistve Shum urbane prmendin mnyrn se si, pr shembull, Zapatistas n Meksik dhe t tjera lvizje t Ameriks Latine indigjene tani t prqndrohet n zhvillimin autonomin e komuniteteve lokale nprmjet pjesmarrjes vetqeverisjes, sistemet arsimore autonome dhe prmirsimin e cilsis s jets. Ata vlersojn tepr, aspekti festiv i iniciativave lokale dhe premtimin e tyre pr alternativa t vogla, por t vrtet pr t globalizimit t korporatave dhe t konsumit n mas. "[9] Grupet Avokatve t ndryshojn globalizimit, kemi ngritur nj rrjet n internet globale lajme, Pavarur pr Media Center, pr t raportuar mbi zhvillimet prkatse t lvizjes. Grupet n favor t ndryshojn globalizimit-prfshijn Attac, nj ndrkombtar t tregtis reforma t rrjetit me seli n Franc. Forumi Social Botror Ecin Hapja e 2002 Forumi Botror Social, t mbajtur nga pjesmarrsit n lvizjen Forumi m i madh pr t ndryshuar-globalizimit aktivitet Forumi Social Botror vjetor. Forumi Social Botror sht menduar si nj hapsir demokratike t organizuar n drejtim t vlerave t lvizjes. Globalizimi nnkupton hapjen e perspektivave lokale dhe nacionaliste pr nj opinion m t gjer t nj bot t ndrlidhur dhe e ndrvarur me transferimin e lir t kapitalit, mallrave, dhe shrbime prtej kufijve kombtar. Megjithat, kjo nuk prfshin lvizjen e papenguar t puns dhe, si sugjerohet nga disa ekonomist, mund t dmtoj ekonomit m t vogla apo t brishta nse aplikohet pa dallim. Globalizimi sht nj eliminimin e barrierave ndaj tregtis, komunikimi dhe shkmbimi kulturor. Teoria prapa globalizimit sht se hapja n mbar botn do t promovoj pasurin e pandar e t gjitha kombeve. Globalizimi sht nj prpjekje pr t shfuqizuar pengesat, sidomos n tregti. Prkufizimi i Globalizimi Globalizimi sht sistemi i bashkveprimit mes vendeve t bots, n mnyr pr t zhvilluar ekonomin globale. Globalizimi i referohet integrimin e ekonomis dhe t shoqrive n t gjith botn. Globalizimi prfshin teknologjike, shkmbimet ekonomike, politike, dhe kulturore br e mundur kryesisht nga prparimet n komunikim, transportit, infrastrukturs dhe. Ka dy lloje t integrimit-negative dhe pozitive. Integrimi negative sht zbrthimin e barrierave tregtare ose barrierat mbrojtse t tilla si tarifat dhe kuotat. N kapitullin e

mparshm, proteksionizmin tregtar dhe politikat e saj u diskutuan. Ju duhet t mbani mend se heqja e barrierave mund t jet e dobishme pr nj vend n qoft se ajo lejon pr produktet q jan t rndsishme dhe esenciale pr ekonomin. Pr shembull, duke eliminuar barrierat, kostot e lndve t para t importuara do t zbresim dhe furnizimit do t rritet, duke e br at m t lir pr t prodhuar produkte finale pr eksport (si elektronik, pjes makinash, dhe rroba). Integrimit pozitive nga ana tjetr synon standardizimin ligjet ndrkombtare ekonomike dhe politikat. Pr shembull, nj vend q ka politikat e veta n degn tatimore me nj vend me vendosur vet t politikave t tarifave. Gjithashtu, kto vende kan politikat e tyre pr tarifat. Me integrimin pozitive (dhe rritja e vazhdueshme e ndikimit t globalizimit), kto vende do t punojn n ket politika t ngjashme apo identike pr tarifat. Efektet e Globalizimi Sipas ekonomistve, ka shum t ngjarjeve globale lidhur me globalizimit dhe t integrimit. sht e leht pr t identifikuar ndryshimet e sjella nga globalizimi. 1. Prmirsimi i Tregtis Ndrkombtare. Pr shkak t globalizimit, numri i vendeve ku prodhimet mund t shiten ose blihen sht rritur n mnyr dramatike. 2. Progresi teknologjik. Pr shkak t nevojs pr t konkurruar dhe t jet konkurrues n nivel global, qeverit kan prmirsuar nivelin e tyre t teknologjis. 3. Ndikimi n rritje t kompanive shumkombshe. Nj kompani q ka filiale n vende t ndryshme sht quajtur nj shumkombshe. Shpesh, zyra qendrore sht gjetur n vendin ku sht themeluar kompania. Nj shembull sht nj kompani e makinave t cilit kreu i zyrs sht i bazuar n Japoni. Kjo kompani ka deg n vende t ndryshme. Ndrsa zyra qendrore kontrollon degt, degt t vendos mbi prodhimin. Degt jan t ngarkuar pr t rritur prodhimin dhe fitime. Ata jan n gjendje t bj at pr shkak se ata kan deprtuar tashm tregjet lokale. Rritja e korporatave multinacionale filloi pas Lufts s Dyt Botrore. Kompanit e mdha bjn me vendet ku banojn filialeve t tyre si vende pritse. Globalizimi ka shum t bj me rritjen e korporatave multinacionale. 4. Fuqia e OBT, FMN dhe BB. Sipas ekspertve, nj tjetr efekt i globalizimit sht fuqia forcimin dhe ndikimin e institucioneve ndrkombtare si Organizata Botrore e Tregtis (OBT), Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN), dhe Banka Botrore (BB). 5. Lvizshmri m t madhe t burimeve njerzore n t gjith vendet. Globalizimi lejon

vendet n burim fuqi puntore e tyre n vendet me pun t lir. Pr shembull, mungesa e fuqis puntore n Tajvan, Koren e Jugut, dhe Malajzia t ofrojn mundsi pr vende t puns eksportuese t tilla si n Filipine pr t sjell burimet e tyre njerzore t ktyre vendeve pr punsim. 6. Delegimi m e madhe e proceseve t biznesit n vende t tjera. Kina, India, dhe Filipinet jan jashtzakonisht prfitojn nga ky trend t jashtme t biznesit global. Kompanive globale n SHBA dhe Evrop t prfitojn nga t puns m t lir dhe shum-puntor t kualifikuar q vende si India dhe Filipinet mund t ofroj 7. Shoqria Civile. Nj trend i rndsishm n fushn globalizimit sht rritur ndikimin dhe zgjerimin e shoqris civile globale. Shoqria civile i referohet shpesh OJQ-ve (organizatave joqeveritare). Ka institucione n nj vend q jan themeluar dhe drejtuar nga qytetart. Familja, duke qen nj institucion, sht pjes e shoqris. N globalizimit, shoqria civile globale i referohet organizatave q mbrojn shtje t caktuara apo t shkaktojn. Nuk jan OJQ-t q mbshtesin t drejtat e grave dhe nuk jan ato q nxisin ruajtjen e mjedisit. Kto organizata nuk punojn pr kundr politikave t qeveris, por m tepr pr t vendosur politikat q jan t dobishme pr t gjith. Si qeveria dhe OJQ-t kan t njjtin qllim t shrbejn popullit. Prhapja e globalizimit oi n ndikim m t madh t OJQ-ve, veanrisht n fushat me interes t madh si t drejtat e njeriut, t mjedisit, fmijt, dhe puntort. S bashku me ndikimin n rritje t OJQ-ve sht fuqia n rritje t korporatave multinacionale. Nse trend vazhdon, globalizimi do t hap rrugn pr realizimin e potencialit t plot t ktyre dy aktorve t rndsishme globale. far sht globalizimi? A sht integrimin e ekonomike, politike, dhe kulturore sistemeve t gjith globin? Apo sht amerikanizimit t bots kulturs dhe e Bashkuara Shtetet dominimin e punve t bots? sht globalizimi nj forc pr rritjen ekonomike, prosperitetit dhe liris demokratike? Apo sht nj forc pr shkatrrim t mjedisit, shfrytzimit t bots n zhvillim, dhe shtypjen e t drejtave t njeriut? Me pak fjal, sht globalizimit "t mir" ose "i keq"? Kto pyetje do t marrin prgjigje shum t ndryshme n Uashington, Sao Paolo, Paris, Kajro, Johanesburg, Bombei, Hong Kong, dhe Manila. N fakt, n secilin nga kto vende kto pyetje do t marrin prgjigje shum t ndryshme nga njerz t ndryshmeUdhheqsit e biznesit, zyrtar qeveritar, puntor bujqsore, t papunt, apo e njeriut t drejtat e aktivistve. N t vrtet, prgjigje t thjesht pr kto pyetje, prgjigje q njerzit n sferat e ndryshme t jets n vende t ndryshme do t bien dakord mbi, do t ishte virtualisht e pamundur t arrihet.

M e rndsishmja, prgjigjet pr kto pyetje t ndryshojn shum n varsi se si globalizimit sht par n marrdhniet me vlerat. Ndikimi i globalizimit n kulturn, pr shembull, varet nga ajo nse mendon se kulturat lokale duhet t mbrohen nga jasht ndikimit, apo nse e mendon se kulturore reja Rezultatet e krijimtaris nga ndrveprimi dhe przierjen e ideve nga kultura t ndryshme. Pas t gjitha, ka disa kultura q jan t izoluar t vrtet, dhe ndrveprimit kulturor, sidomos pse marrdhniet tregtare, ka ndodhur pr mijra vjet-nga Phoenecian Ndikimi tregtart mbi t lashta Kulturs greke, pr t mndafshi kinez t prdorura n rroba n Evrop mesjetare, n prhapjen e kafe, , okollat dhe t duhanit n bot, dhe me ndikimin e kineze dhe japoneze stilet n artin amerikane dhe evropiane n shekullin e nntmbdhjet. N botn e sotme, Filma amerikan dhe stilet e filmit jan t njohura n t gjith botn, dhe filmat e huaj jan t njohura n Shtetet e Bashkuara. A sht kjo globalizimit t kulturs t mir, e keqe, neutrale, ose thjesht nj fakt i jets? Vlerat, pra, jan t rndsishme pr vlersimin e ndikimit t globalizimit n jetn e njerzit n mbar botn. N t njjtn koh, megjithat, sht e mundur pr t msuar rreth globalizimit n mnyr t till q t nxjerr n pah tensionet mes vlerave t ndryshme si ato luajn n rrethana t caktuara duke mos marr ant si n t cilat vlera sht m e mir. . Nuk sht nj lvizje drejt nj globalizimit t tregjeve, si shijet dhe preferencat e konsumatorve n vendet e ndryshme kan filluar t takohen me disa norma globale. Pranimi globale e Coca-Cola, xhinse Levi-s, Sony Walkmans, dhe hamburger McDonald jan t gjitha shembuj. Megjithat, ende ka dallime t rndsishme Gjermania ende on n konsumin pr frym pr birr, me nj pub lokal n pothuajse do cep dhe n disa qytete, gra shitja birr nga dritaret e tyre para pr kalimtart n rrug.T oj n konsumin e vers franceze, dhe konsumi i vers sht nj pjes e natyrshme e jets kudo n Franc. Italiant t oj n makarona hahet, dhe kto dallime nuk ka gjasa q t eliminohen do koh s shpejti. Pr kt arsye, shpesh ka ende nevoj pr strategjit e marketingut dhe t karakteristikave te produktit t jet prshtatur me kushtet lokale.

Teorit Globalizimi
(Kthehu te lista e teorive) Bota-System Theory (Prmbledhje dhe analiza)

Prmbledhje Globalizimi sht proces, t kryera n shekullin XX, me t cilin bota kapitaliste-sistemit t prhapet n t gjith globin aktuale. Q nga ajo bot sistemi ka ruajtur disa nga karakteristikat e tij kryesore gjat disa shekuj, globalizimi nuk prbn nj fenomen i ri. N kaprcyell t shekullit njzet e nj, ekonomia kapitaliste botrore sht n kriz, prandaj, sipas propozuesit kryesor t teoris, aktual "festimin ideologjike t ashtuquajtura globalizimit sht n t vrtet kng mjellm e sistemit ton historike" (I . Wallerstein, Utopistics, 1998: 32). N botn moderne-sistemit origjinn rreth 1500. N pjes t Evrops Perndimore, nj afat-gjat krizs s feudalizmit dha rrugn pr risi teknologjike dhe rritjen e institucioneve t tregut. Prparimet n prodhimin dhe stimuj t distancave t gjata tregtare nxitur evropiant pr t arritur pjes t tjera t globit. Forca superiore ushtarake dhe mjetet e transportit mundsoi atyre q t vendosin lidhje ekonomike me rajonet e tjera t cilat favorizuan akumulimin e pasuris n thelbin evropian. Gjat "shekullin e gjashtmbdhjet t gjat," europiant duke krijuar nj ndarje profesionale dhe gjeografike t puns n t cilin kapital intensiv t prodhimit ka qen e rezervuar pr vendet kryesore, ndrsa zonat periferike dhn aftsi t ult t puns dhe t lndve t para. Marrdhnia pabarabart midis thelbsore evropiane dhe jo evropiane t krijuara n mnyr t pashmangshme periferi t zhvillimit t pabarabart. Disa rajone n "semiperiphery" moderuar kjo pabarazi, duke shrbyer si nj tampon. Shtetet gjithashtu luajti nj rol vendimtar n ruajtjen e strukturs hierarkike, pasi q ndihmuan pr t drejtuar fitimeve t prodhuesve monopol n baz dhe t mbrojtur ekonomin e prgjithshme kapitaliste (p.sh., duke zbatuar t drejtat pronsore dhe t ruajn rrugt tregtare). N do koh nj, nj shtet t veant mund t ket ndikim hegjemoniste si udhheqs teknologjike dhe ushtarake, por nuk ka shtet t vetm mund t dominoj sistemin: ajo sht nj ekonomi botrore n t ciln shtetet jan t detyruar pr t konkurruar. Ndrsa evropiant filloi me vetm prparsi t vogl, ata shfrytzuan kto pr t riformuar botn n imazhin e tyre kapitaliste. Bota si nj e tr sht e prkushtuar tani pr akumulimin e pafund dhe fitim-krkuar mbi bazn e kmbimit n nj treg q trajton mallrave dhe puns njsoj si mallra. N shekullin e njzet, bota, sistemi i arritur kufirin e saj gjeografike me zgjerimin e tregjeve kapitaliste dhe t sistemit shtetror n t gjitha rajonet. Ajo gjithashtu dshmitar t rritjes s Shteteve t Bashkuara si nj fuqi hegjemoniste-nj q ka par relative forcn e saj ekonomike dhe politike zvogluar q nga vitet e fundit t Lufts s Ftoht. Shteteve t reja t pavarura dhe t regjimeve komuniste t sfiduar kontrollit kryesore gjat gjith shekullit, dhe disa vende t ish-periferike t prmirsuar statusin e tyre ekonomik, por asnj nga kto tronditi ambientet e nj sistemi q n fakt ishte duke u br m e polarizuar ekonomikisht. Shekullit XIX ideologjin e liberalizmit orientuar drejt reformave, i cili mbahet nga shpresa e t drejtave t barabarta individuale dhe prparimin ekonomik pr t gjitha brenda shteteve, u b mbizotrues n ndikimin e njzet por humbi pas 1968. T tilla shekullit njzet zhvillimet vendosur bazat pr at q Wallerstein quan nj periudh tranzicioni. Kriza e re e tkurrjes nuk mund t zgjidhet duke shfrytezuar

tregje t reja, rnia ekonomike do t stimuloj luftojn n baz, sfidat kryesore pr dominimin do t fuqizohet n munges t nj pushtet t fort hegjemonik dhe nj ideologji pranuar globalisht, polarizimi do t shtyj q sistemi t pika e thyer. Ndrsa ky tranzicion kaotik nuk mund t prodhoj nj bot m t barabart dhe demokratike, ajo nuk shnonte fundin e globalizimit kapitalist. Analiz Prkufizimi. Nj bot-sistem sht ndonj sistem historike shoqrore t pjesve t ndrvarura q formojn nj struktur t kufizohet dhe t veprojn sipas rregullave t ndryshme, apo "nj njsi me nj ndarje t vetme t puns dhe t sistemeve t shumta kulturore" (1974a: 390). Tri raste konkrete t qndroj jasht: mini-sistemet, perandorive bot, dhe bota-ekonomi. N botn moderne-sistemit sht nj bot-ekonomi: ai sht "m e madhe se do njsie t prcaktuar juridikisht politike" dhe "lidhja themelore n mes t pjesve t tij sht ekonomike" (1974b: 15). Kjo sht nj kapitalist ekonomia botrore pr shkak akumulimin e kapitalit privat, nprmjet shfrytzimit n prodhimin dhe shitjen pr qllime fitimi n nj treg, sht forca lvizse e saj, por sht "nj sistem q funksionon n parsin e pafund akumulimit t kapitalit nprmjet eventuale commodification pr do gj "(1998: 10). Tipar kryesor. Kapitalist ekonomia botrore nuk ka qendr t vetme politike: ajo "ka qen n gjendje t lulzoj pikrisht sepse [ai] ka pasur brenda kufijve t saj jo nj, por nj shumllojshmri t sistemeve politike," e cila ka dhn kapitalistve "t liris s manovrim q sht strukturalisht baz "dhe ka" br t mundur zgjerimin e vazhdueshm t sistemit botror "(1974b: 348). Origjina. N botn moderne, sistemi i ka origjinn e vet n bot ekonomia-evropiane t krijuara n fund t shekullit XV dhe n fillim--gjashtmbdhjet (1974b: 15), por vetm t konsoliduar n formn e saj aktuale nga mesi i shekullit t shtatmbdhjet (1974a: 401). Kriza e feudalizmit krijuar motivim t fort pr t krkuar tregje t reja dhe burimeve, t teknologjis dha evropianve nj baz solide pr eksplorimin (1974b: 39). Pjes e Evrops Perndimore t shfrytzuar dallimet e vogla n fillim, prmes specializimit n aktivitete n qendr t tregtis botrore, pr t prfituar n fund t fundit t madhe (1974b: 98). Struktura. Sistemi prbhet nga nj ndarje t vetme t puns brenda nj tregun botror, por prmban shum shtete dhe kultura t ndryshme. Puns sht i ndar n mes pjesve t prcaktuara funksionalisht dhe gjeografikisht t dallueshme t rregulluar n nj hierarki e detyrave profesionale (1974b: 349-50). Core shteteve t prqndrohet n aftsi m t larta, kryeqyteti-intensiv t prodhimit, ata jan t fort ushtarakisht, ata e duhur shum teprica e ekonomis botrore e tr (1974a: 401). Zonat periferike t prqndrohet n aftsi t ult, t prodhimit puns intensive dhe nxjerrjen e lndve t para, ata kan shtetet e dobta. Zonat Semiperipheral jan m pak t varur nga thelbi se ato periferike, q kan ekonomit m t larmishm dhe t shteteve t fuqishme. N shekujt e par t zhvillimit t sistemit botror, Northwest Evrops prbnte thelbin, Mesdheut Evropa semiperiphery, dhe Lindore dhe n hemisfern perndimore (dhe pjes t Azis) periferia (1974a: 400-

1). Nga fundi i shekullit t njzet, thelbi i prbr vendet e pasura t industrializuara, duke prfshir Japonin, semiperiphery prfshinte shum shtete t pavarur t gjat jasht Perndimit, t varfr, kolonit e kohve t fundit t pavarura, kryesisht prbnin periferi. Si punon kjo. * Shtete t forta n fushat kryesore, dmth, ato q jan t fort ushtarakisht n krahasim me t tjert dhe gjithashtu nuk varet n ndonj grup brenda shtetit (1974b: 355), shrbejn interesave t klasave ekonomikisht t fuqishme, absorbuar humbjet ekonomike, dhe t ndihmoj pr t ruajtur varsia e zonave periferike. * Zonat Semiperipheral jan nj "element i domosdoshm strukturore" n sistemin, sepse "ata pjeserisht shmang presionet politike t cilat grupe t vendosura kryesisht n zonat periferike prndryshe mund t drejtprdrejt kundr core-s" (1974b: 349-50), duke e ndalur opozits t unifikuar. * Ideologji e prbashkt solidifies angazhimin e grupeve n pushtet n sistem, ata duhet t besojn "mite" t sistemit dhe t ndjehen se "mirqenia e tyre sht e mbshtjell deri n mbijetesn e sistemit si t till" (1974a: 404). Shtresat e ulta nuk duhet t ndjeni ndonj besnikri t veant, megjithat, ata kan tendenc t bhen t prfshir n kulturat kombtare t unifikuar krijuar nga grupet n pushtet, duke filluar nga shtetet kryesore (1974b: 349). Nj ideologji pr sistemin si trsi zhvilluar vetm m von: "Ideologjia e liberalizmit ka qen geoculture globale q nga mesi i shekullit t nntmbdhjet" (1998: 47). * Forma t ndryshme t puns dhe t kontrollit t llojeve t puns prshtaten t ndryshme t prodhimit, t shprndara n tre zona kryesore, historikisht, ata prfshihen paga e puns, bujqsi qiraxhi, robri, dhe robris, (1974b: 86-7). Statusi dhe shprblime t prputhen me hierarkin e detyrave: "vrazhd, ata t cilt race njerzore t mbshtetur ata q t rritet e ushqimit t cilt t mbshtetur ata q rritet materiale t tjera t paprpunuara t cilt t mbshtetur ata q jan prfshir n prodhimin industrial" (1974b: 86). Si ajo ndryshon. * Zgjerimi n baz t prfitojn evropiane dhe karakteristikat strukturore t sistemit. N periudhn 1733-1817, bota evropiane-ekonomis ", filloi t prfshij zona t mdha t reja n ndarjen efektive t puns t prfshir" (1989: 129), konkretisht, nnkontinenti indian, perandoria osmane, perandoria ruse, dhe Perndimi Afrik. "Modern bot sistemi u b gjeografikisht globale vetm n gjysmn e dyt t shekullit t nntmbdhjet, dhe ajo ka qen vetm n gjysmn e dyt t shekullit t njzet q qoshet e brendshme dhe rajonet m t largta t globit kan qen t gjitha n mnyr efektive t integruar" ( 1998: 9). Si rezultat, shumica e mallrave jan t mallrave t tregut t puns dhe pagave t puns m sht kudo. * Krizat ciklike q ndodhin, kur, pas periudhave t inovacionit dhe zgjerimit, ulur normat e fitimit dhe lodhje e tregjeve t oj n recesion dhe stanjacion, q do t pasohet nga nj periudh t re t akumulimit. Kto jan reflektuar n multi-dekad "val" t rritjes apo rnies s ritmeve t rritjes. * Ndryshimet n dominimit nga nj pushtet n nj tjetr pr shkak t prparimeve n

produktivitet, brishtsin e monopolit, dhe sukses n luft (krh. 1995: 26-7). Holanda ishte nj "hegjemon" n mesin e shekullit t shtatmbdhjet, n Mbretrin e Bashkuar n mesin e nntmbdhjet, SHBA n mes t njzet (1995: 25). Periudhat e lidershipit t qart alternative me luftn n baz. * Rezistenca nga lvizjet antisystemic q mund t oj pr t ndryshuar regjimin, ndrrime ideologjike, dhe alternativat ndaj sistemit. Forca m i dukshm antisystemic t dy shekujve t fundit ishte socializmi, i cili detyroi shtetet kryesore t pasuris rishprndar dhe mbshteti formimin e shteteve sfiduese kapitaliste ekonomis botrore. * Kalimi nga nj lloj sistemi n tjetrin pr shkak t kontradiktave q nuk mund t prfshihen. Kapitalist ekonomia botrore sht nj konfiguracion historike dhe i detyruar pr kt arsye duhet t zvendsohet. Krizat m t forta n nj sistem tani plotsisht globale q sht m pak n gjendje t prmbush ato krizat me mjete tradicionale do t oj n transformimin. Situata aktuale. * "Ne kemi hyr n krizn e ktij sistemi nj tranzicion historik...." (1998: 32-3). Por drejtimi i sistemi nuk sht i qart: "Ne jemi ball pr ball me pasiguri" (2000: 6). Arsyeja kryesore sht se ekonomia botrore sht n nj faz t recesionit dhe t stagnimit, reflektohet gjithnj e n trazira sociale (1995: 19, 29). "[S] kufizimet tructural me procesin e akumulimit t pafund t kapitalit q rregullon botn ton ekzistues.... Po vijn t parat aktualisht si nj frenave n funksionimin e sistemit.... [Ata] po krijojn nj strukturore kaotike ... Gjendja [A] rendit t ri do t dalin nga ky kaos pr nj periudh prej pesdhjet vjet "(1998: 89-90). * Hegjemonis amerikane ka qen n rnie q rreth 1970 (1995:. 15ff), duke rritur gjasat e lufts n baz. * Forcat e vjetra antisystemic jan lodhur, por kshtu sht liberalizmi. N fakt, "[t] ka kuptimin e vrtet t rnies s Communisms sht rnia e fundit e liberalizmit si ideologji hegjemoniste Pa ndonj besimi n premtimin e saj, nuk mund t ket legjitimitet t qndrueshme pr kapitaliste botrore t sistemit." (1995: 242 ). Por asnj luft kundr padrejtsit aktuale e kapitalizmit prbn nj "sfid themelore ideologjike" (1995: 245).

Teorit Globalizimi (Kthehu te lista e teorive) Teoria Botrore Polity (Prmbledhje dhe analiza)
Prmbledhje Globalizimi sht rritja dhe miratimin e kulturs botrore. Q prej t paktn mes t shekullit t nntmbdhjet, nj rend botror racionalizuar institucionale dhe kulturore ka kristalizuar q prbhet nga modelet e zbatueshme n mnyr universale q shtetet form, organizatat, dhe identitetet individuale (J. Meyer et al., "Bota e shoqris dhe shtetitkomb , "Am. J. e Soc. 1997). Konceptet e sovranitetit progresit, t drejtat, dhe si, kan

fituar autoritet t madh, struktura veprimet e shteteve dhe individve, dhe t siguroj nj kuadr t prbashkt pr konfliktet globale. Kulturs botrore i ka rrnjt t thella n traditn evropiane - strukturn racionale dhe prmbajtjen e krishter mesjetare, sistemit shtetror t shpikur n vitin 1648, dhe universalizmin ndriuar n shkenc dhe filozofi. Megjithat, paraardhsve t saj m t menjhershm qndrojn n shekullin e nntmbdhjet. Zyrtart publik, organizatat private, dhe intelektualt, kryesisht n Perndim, idet elaboruar i sovranitetit t shtetit, t drejtat individuale, dhe progresin racionale se n parim jan universalisht t vlefshme. Lvizjet u ngrit n mbrojtje t ideve t tilla, takimet ndrkombtare shrbyer t jap atyre autoritetin. M shum se vetm rezultat totale t konkurrencs individuale me qllim fitimi apo politike, jeta ndrkombtare fituar nj struktur kulturore. Pas Lufts s Dyt Botrore, kjo struktur u prhapur. Kshtu, shtetet n nivele shum t ndryshme ekonomike t miratuar parimet e prbashkta dhe institucionet e themeluara t prbashkta (p.sh., arsimimi formal publike), pavarsisht nga dobia e-udhheqse e tyre aktuale pr "isomorphism." Larg nga t qenit Levizesit kryesor n skenn ndrkombtare, shtetet n fakt rrjedh shum t strukturs s tyre dhe autoritetin nga t qenit t prfshir n nj sistem m t madh, nj shtet bot t prbr nga modele t prbashkt legjitimuar. Por shtetet nuk jan modeli i vetm i miratuar n nivel global. Pr shembull, nocionet e shtetsis dhe t individualitetit t prhapur prtej kufijve tradicionale kulturore si. Gjithnj e m shum organizata, nga shoqatat shkencore n grupe feministe, nga organet e vendosjes s standardeve pr lvizjet mjedisore, ka ndihmuar pr t prpunuar dhe zbatuar kt kultur t prbashkt bot. Nga fundi i shekullit t njzet, kulturs botrore kishte kristalizuar si element prbrs n botn e shoqris, nj sr Scripts pr t'u ndjekur kudo. Kjo kultur n fakt ka qen i miratuar gjersisht. Jo m ruajn e Perndimit, ajo sht br nj trashgimi t prbashkt, t institucionalizuar n t gjith globin dhe t mbshtetur nga shum grupe transnacionale. Por kjo nuk mund t pretendoj konsensus global; rajone t ndryshme, pr shembull, n interpretimin e tyre t nocioneve kryesore t tilla si t drejtat individuale. As nuk sht kulturs botrore pa kundrshtim, n fakt, ai prmban vlera t tilla si liria dhe barazia q jan domosdoshmrisht n tension. Dekretimi modelet globale nuk do t oj n nj bot plotsisht homogjen, n qoft se vetm pr shkak se institucionalizimi nn kushte t ndryshme do t prodhojn ndryshime t rndsishme lokale. Kulturs botrore n fakt prodhon konflikte t reja, pr t, kur shum besojn se ata jetojn n nj bot sipas parimeve universale t vlefshme, ata jan t detyruar t jet kritike e veprimeve t shtetit q devijojn nga normat globale. Q nga gjendja e bots sht i detyruar gjithmon t bjer t shkurtr t standardeve t larta botrore, kulturs botrore n t vrtet inkurajon zbulimin e problemeve t reja sociale. Por njohjen n mbar botn e problemeve, duke filluar nga ngrohja globale t korrupsionit n gjenital femror, sht nj shenj e fuqis aktuale kulturs botrore. N nj bot t ndryshme, konfliktuale, dhe t decentralizuar, ajo ofron modele t prbashkt pr t menduarit dhe t vepruarit. Analiz Prkufizimi. Nj shtet sht nj "sistem i krijimit t vlers me an t dhnies kolektive e

autoritetit" (Meyer 1980: 111-2). Sistemi prbhet nga nj grup i rregullave, i quajtur edhe korniza apo modele. Aktort e sistemit jan "subjekte ndrtuar dhe t motivuar nga enveloping korniza" (Boli dhe Thomas 1997: 172). Shtet bota prmban asnj aktor t vetm apo institucion prcakton at q sht e vlefshme pr botn si nj e tr. "N vend t nj aktori qendrore, kultura e bots shoqris ndan actorhood prgjegjs dhe autoritative t komb-shteteve" (Meyer et al 1997:. 169). Autoritetin e tyre i ka rrnjt n nj kultur botrore: nj grup t modeleve t zbatueshm n mnyr universale q prcaktojn t cilt jan aktor t ligjshme n botn e shoqris, far jan qllimet q ata mund t ndjekin dhe se si ata mund t ndjekin ato. Ndrsa modelet e bots definojn shtet shteteve sovrane si aktort kryesor, duke br t mundur autoritetet pr t ndrtuar qllimeve kolektive dhe l me testament mjetet apo programet pr prodhimin e tyre, zyrtart e shtetit nuk jan t vetmit t angazhuar n krijimin e tilla autoritare t vlers (1980: 112). Tipar kryesor. Miratimin e modeleve globale krijon ngjashmri t konsiderueshme institucionale ndrmjet shteteve t vendosur ndryshe. "[W] Botrore modele shoqris formn shtet-komb identiteteve, struktura, dhe sjellja me an t proceseve n mbar botn kulturore dhe associational.... Aktort si krijesa t kulturs botrore ekzogjene, shtetet jan ritualized shnuar nga decoupling intensive dhe nj marrveshje t mir structuration m shum se do t t ndodh n qoft se ata ishin t prgjegjshm vetm n lokal, proceset kulturore, funksionale, ose pushtet "(Meyer et al 1997:. 173). Origjina. Krishter mesjetare dhn shembujt e organizimit racional dhe kristalizuar iden e personit si individ. Fund-shekullit t nntmbdhjet ishte nj periudh e inovacionit shtet bots intensive, me shum organizata elaborimin rregullat transnacionale t cilat i lidhur gjithnj e shteteve t veanta. Pas 1945, kulturs botrore zgjeruar m tej me punn e organizatave t shumta ndrkombtare. "Zhvillimi dhe ndikimi i structuration globale socio-kulturore n mas t madhe u intensifikua me krijimin e nj kornize bote qendrore organizative n fund t Lufts s Dyt Botrore" (1980: 163). "Fatkeqsi kolosale t Lufts s Dyt Botrore mund t ket qen nj faktor ky n rritjen e modeleve globale t progresit t organizuar n nivel kombtar dhe t drejtsis, dhe t Lufts s Ftoht mund t ket intensifikuar forcat shtyn zhvillimit njerzor n nivel global" (1997: 174) . Struktura. Rendit botror kulturore prbhet nga modelet e aktorve t prcaktuar (p.sh., komb-shtet, individ), qllimet (p.sh., zhvillimin, prparimin), dhe parimet (p.sh., t drejtave t njeriut, drejtsis). Katr kryesore "element t shoqris botrore kolektive" t kontribuoj pr t dhe t zbatoj parimet e ktij urdhri: t organizatave ndrkombtare qeveritare, veanrisht ato n sistemin e OKB-s, shtetet-komb, q t angazhohen n kopjimi q t on n prhapjen, shoqatat vullnetare n fusha t ndryshme, disa q veprojn si lvizje sociale, dhe shkenctart dhe profesionistt, si ekspert t cilit buron nga autoriteti i vet bota-kulturore parime (1997: 162-6). Si punon kjo. * Kulturs botrore prbn shteteve si aktor t racionalizuar - dmth, subjektet t cilat

jan t organizuara n mnyr sistematike dhe t veprojn sipas rregullave formale. (1997: 153) "[I] n kulturs botrore komb-shtet sht prcaktuar si nj njsi themelore dhe legjitimuar fuqimisht e veprimit Sepse kulturs botrore sht shum e racionalizuar dhe universale, form t komb-shteteve si aktor racionalizuar.". Shtetet pa ndryshim paraqesin veten n kt mnyr. Ata t gjith thon se karakteristikat kryesore t aktorve t shtetit racionale - territorit, autoritet sovran, dhe kshtu me radh. Pasi kushtetues, shtetet kan tendenc pr t ruajtur statusin e tyre sovrane: sistemi i identitetit sht shum e qndrueshme (1997: 159). * Kultura Botrore ushtron presion ndaj isomorphism. Institucionalizimi i modeleve t bots on n ngjashmrin strukturore. Kshtu, komb-shteteve t miratoj forma t ngjashme kushtetuese, sistemet e edukimit publik, politikave pr t drejtat e grave dhe t mjedisit, etj (1997: 152-3). * Shtetet jan t strukturuara n nj shkall dhe n nj mnyr q nuk ka lidhje me nevojat e tyre aktuale dhe rrethanave, duke uar n "decoupling e vlerave t prgjithshme nga veprimet praktike" (1997: 155). Decoupling e till n mes t "modeleve formale dhe praktikave t dukshm" karakterizon t gjith aktort e racionalizuar, por n rastin e shtet t bots aktort m t dobt t tilla si periferike komb-shteteve mund t shfaqin m shum. Pr shembull, ata mund t "bjn nj marrveshje t mir t reforms arsimore simbolike me an t politikave kombtare dhe sistemet e kontrollit, por ata kan m shum vshtirsi sjell ndryshim n klas" (1997: 155). * Ndrkombtar prfaqsojn organizatat joqeveritare, t kryej, dhe parimet e prpunuar globale. Ata jan "t ndrtuar mbi parimet e kulturore botrore e universalizmit, individualizmi, autoriteti racional voluntaristic, prparimin dhe qytetaris botrore" (Boli dhe Thomas 1997: 187). * Brenda komb-shteteve, ".... [W] Botrore-shoqri ideologjia direkt licencave t ndryshme t interesave t organizohet dhe funksionon" (Meyer et al.1997: 160). Pr shembull, grupet mjedisore mund t mbaj shteteve t prgjegjshm, apo grupeve nacionaliste mund t pretendoj legjitimitetin, n drejtim t bots kulturore t parimeve. Modelet Global mbshtetur shum aktor vendas. Si ajo ndryshon. * N shoqrin bot pa shtet, asnj aktor i vetm autoritativ mund t kontrollit kulturs. Mungesa e till e kontrollit ekskluziv krijon hapsir t mjaftueshme pr risi (1997: 169) * Ndjekjen e qllimeve t ngjashme nga ana e shteteve t ngjashme t on n konkurrenc t fort. ".... M i madh numri i subjekteve q ndjekin interesa t ngjashme q krkojn burimet e t ngjashme, aq m shum entiteteve do t hyj n konflikt me njri-tjetrin dhe t zhvillojn teorit e njri-tjetrit si burime t smundjeve sociale" (1997: 170). * Shoqria Botrore legjitimon lloje t ndryshme t aktorve - individve, vendeve, grupeve t interesit, si dhe organizatat ndrkombtare. Kto jan t detyruar t hyjn n konflikt. Nj rast i till sht tensioni n mes t krkesave t barazis nga individt dhe justifikimet e shtetit pr specializim q prodhojn pabarazi, ose grupe t veanta mund t pretendojn t drejtn pr dallim kulturore dhe autonomia kundr presionit t shtetit drejt homogjenizimit (1997: 171). * Ndryshim Pjesa m e madhe vjen nga "dinamizmin q sht krijuar nga

mosprputhjet shfrenuar dhe konflikteve brenda vet kulturs botrore," sidomos "kontradiktat e natyrshme n mallra t ndryshme gjersisht kulturore: barazia kundrejt liris, prparimit kundrejt drejtsi," dhe si (1997: 172) . Mnyra t ndryshme pr mnyrat pr zgjidhjen e ktyre tensioneve t oj n variante t ndryshme t bots-kulturore modele. * Botrore-kulturore standardet "t krijojn shpresa t fort lidhur me integrimin globale dhe drejtsin" dhe prandaj "leht mund t provokoj reagime shoqrore n bot q krkojn t vn gjrat e duhura", kur individve, kompanive, apo shtete t shkelin kto standarde (1997: 175). Identifikimi shkelje t tilla (tortura, mbetjet hedhjes korrupsionin,, etj) si "problemet sociale" mund t oj n reforma. * M konkretisht, organizatat jo-qeveritare mund t jet nj forc pr ndryshime: "N mobilizuar prreth dhe prpunimin bota-kulturore parimet, OJQ-ve ndrkombtare lobi, kritikojn, dhe t bind vendet pr t vepruar n kto parime" (Boli dhe Thomas: 187).

Teoria Kultura Botrore (Prmbledhje dhe analiza)

Prmbledhje Globalizimi i referohet "compression e bots dhe intensifikimin e vetdijes t bots n trsi" (R. Robertson, Globalizimi, 1992: 8). N mendime dhe veprime, kjo e bn botn nj vend t vetm. far do t thot pr t jetuar n kt vend, dhe se si ajo duhet t urdhrohet, bhet pyetje universale. Kto pyetje marrin prgjigje t ndryshme nga individt dhe shoqrit q prcaktojn pozitn e tyre n lidhje me t dy nj sistem t shoqrive dhe pronat e prbashkta t njerzimit nga perspektiva t ndryshme. Ballafaqimit t pikpamjeve t tyre bots do t thot se globalizimi prfshin "ndrveprim krahasuese t formave t ndryshme t jets" (Robertson: 27). Ndrvarsis globale dhe ndrgjegjen e bots si trsi paraprijn ardhjen e modernizmit kapitaliste. Megjithat, zgjerimin dhe formimin e shtetit Evropiane rriti globalizimit q nga shekulli i shtatmbdhjet. Formn bashkkohore t globit detyrohet m s shumti me "marr-off" dekada pas rreth 1875, kur ndrkombtare t komunikimit, transportit, dhe konflikti intensifikuar ndjeshm marrdhniet prtej kufijve shoqrore. N at periudh, pikat kryesore t referimit t rendit plotsisht t globalizuar mori form: kombshtet, individuale, vet sistemi botror, t shoqrive, dhe nj njerzimit. Kto elemente t situats globale u b "relativizohet"; shoqrit kombtare dhe individt, n veanti, duhet t interpretojn ekzistencn e tyre si pjes e nj trsie m t madhe. N nj far mase, nj kuadr t prbashkt ka udhzuar q punojn interpretuese, pr shembull, shtetet mund t ankohet pr nj doktrin universale t nacionalizmit n krkesat legjitime t tyre particularizing t sovranitetit dhe dallim kulturore. Parime t tilla t kufizuar t prbashkt nuk sigurojn nj baz pr rendin botror. Vetdija globale nuk do t thot konsensus global. Nga fundi i shekullit t njzet, nse jo m par, globalizimi ishte kthyer rendin botror n nj problem. T gjith tani duhet reflexively prgjigjet vshtir t prbashkt t jetojn n nj bot. Kjo provokon formulimin e pretenduar shikime bots. Pr shembull, disa portretizojn n bot si nj asamble t komuniteteve t ndryshme, duke theksuar virtytet e

partikularizmit, ndrsa t tjert e shohin at si zhvillim drejt nj organizat t vetme dominuese, t prfaqsimit t interesave t supozuara t njerzimit si nj e tr. N nj bot e ngjeshur, krahasimin dhe ballafaqimin e pikpamjeve t bots jan t detyruara t krijuar konflikte t reja kulturore. N konflikt t till, traditat fetare luajn nj rol t veant, pasi ata mund t mobilizohen pr t siguruar nj justifikim i fundit pr t par nj t globit, rilindjen e grupeve fundamentaliste, tradicionalistt t reja me nj axhend globale, sht nj rast i till. Nj bot t globalizuar sht e integruar n kt mnyr, por jo harmonike, nj vend t vetm, por edhe t ndryshme, nj konstrukt i ndrgjegjes t prbashkt, por t prirur pr t fragmentimit. Analiz Prkufizimi. Kulturs botrore teori sht nj emrtim pr nj interpretim t veant t globalizimit q fokusohet n mnyrn n t ciln pjesmarrsit n procesin bhen t vetdijshm pr dhe pr t'u dhn kuptim t jetojn n bot si nj vend t vetm. N kt llogari, globalizimi "i referohet si ngjeshja e bots dhe intensifikimin e vetdijes t bots n trsi", me fjal t tjera, ajo mbulon prshpejtimin n ndrvarsin konkrete globale dhe n ndrgjegjen e t gjith globale (1992 Robertson: 8). Ajo prfshin kristalizimin e katr komponente kryesore t "rrethanave globale-njerzore": shoqrit (apo kombshtete), sistemin e shoqrive, individt (veten), dhe njerzimit, kjo merr formn e proceseve t, respektivisht, societalization, , internacionalizimi individuation, dhe prgjithsimi e vetdijes rreth njerzimit (Robertson 1991: 215-6, 1992: 27). N vend se duke iu referuar nj numr t proceseve historike, koncepti mbi t gjitha kap "formn n drejtim t ciln bota e ka lvizur n drejtim t unicity" (1992: 175). Kjo form sht kontestuar praktikisht. Lidhur ngusht me procesin e globalizimit sht pra "problemin e globality" ose kushtet kulturore, n t ciln bashkjetesa n nj vend t vetm t bhet e mundur (1992: 132). Kulturs botrore tregon mnyrat e ndryshme t prcaktimit t situats globale, konceptuar si prgjigjet pr kt vshtir t prbashkt. Tipar kryesor. Si nj proces q lidh t dy dhe stimulon vetdijen e lidhjes, globalizimi shprndan autonomis t aktorve dhe praktikave n mnyr q bots bashkkohore. N kt proces t relativization, t gjitha njsive t angazhuara n globalizimit jan t detyruar t marrin nj pozicion dhe t prcaktoj nj identitet n lidhje me tr reja globale (1991: 216; 1992: 29). Origjina. Globalizimi ka ndodhur pr shekuj me radh, s bashku me m tepr se si pasoj e rritjes s modernitetit (1992: 8). N nj faz t "embrional" Europiane (1992: 58), duke filluar n shekullin e pesmbdhjet, ide pr komunitetet nacionale, individuale, dhe njerzimi filloi t rritet. N vijim fazn e "fillestare", t qndrueshme deri n fund t shekullit t nntmbdhjet, kto ide mori form m konkrete, pr shembull, shtetet unitare tani morn pjes n marrdhniet "ndrkombtare". N kritike "marr-off" faza, nga 1870 n 1920, kryesore "pika referimi" t shoqris bots bashkkohore kristalizuar plotsisht. Kulturs botrore prfshiu gjithnj konceptet globale t llojit t sakt t shoqris kombtare, thematization e t drejtave individuale dhe identiteteve, prfshirjen e jo-evropiane shoqrit n marrdhniet ndrkombtare, dhe formalizimi m e madhe e ideve rreth njerzimit (1992: 59). Globalizimi n kt

periudh prfshir edhe rritjen e lidhjeve shum t tjera dhe standarde transnacionale. Nj "luft-pr-hegjemonin" faz zgjati nga 1920 deri pas Lufts s Dyt Botrore, duke i hapur udh nj periudh t "pasiguris", q nga viti 1960. Struktura. Analitike, globalizimi prbn caktuar t marrdhnieve dinamike ndrmjet katr njsi kryesore - shoqris, sistemin ndrkombtar, veten individuale, njerzimit. Empirikisht, globalizimi prfshin "lidhje t formave t ndryshme t jets" (1992: 27). Kjo shprehet konkretisht n ndrveprimin midis aktorve dhe grupeve t mbajn pikpamje t ndryshme t rendit botror. Si punon kjo. * Relativization. do njsi n mnyr q botn n zhvillim merr form n lidhje me t tjert q e rrethojn at. Pr shembull, si komb-shteteve t bhen subjekt i standardeve universale q rrjedhin nga nj konceptim t prbashkt t njerzimit, shtetsia n ato shoqri t bhet relativizohet. N mnyr t ngjashme, realpolitik zakonshme n sistemin ndrkombtar gjithashtu bhet relativizohet si parime humanitare pushtuar kt aren. Relativization t shoqrive si pjes e sistemit ndr-shtetror ndodh konkretisht shqetsimet e ringjallur n lidhje me identitetin kombtar. * Emulation. Edhe pse globalizimi nuk krijon nj kultur t prbashkt n t ciln t gjith mban t njjtn besimet dhe vlerat, ai ka krijuar nj aren t vetme n t ciln t gjith aktort e ndjekin qllimet e tyre n krahasim qllimshme me t tjert, duke prdorur t paktn disa standarde t prbashkta si piketat. Raste t hershm jan Rusia Pjetrit t Madh dhe t Meiji Japoni (Nettl dhe Robertson 1968; Robertson 2000). Rivalitet merr formn e selektive inkorporuar idet nga nj arsenal globale (Robertson 1995a: 41, 1995b). * Glocalization. Idet universale dhe proceset e prfshira n globalizimit domosdoshmrisht jan t interpretohen dhe t zhytur n mnyra t ndryshme sipas piks favorshme dhe historin e grupeve t veanta. N disa raste, kjo sht br strategjike, pr shembull kur marketers globale t krijuar traditat lokale n supozimin se ndryshimi shet (1995a: 29). M n prgjithsi, glocalization kap mnyrn n t ciln grshetohen homogjenizimit dhe heterogenization (1995a: 40). * Interpenetration. N mnyr t veant, universalizmi dhe partikularizmit jan br pjes e nj lidhje t vetme, t bashkuar "n kuptimin e universalitetit t prvojs dhe, gjithnj, pritje t veantis, nga njra an, dhe prvoja dhe, gjithnj, pritja e universalitetit t tjera. " N globalizimit, universale duhet t bhet konkrete (p.sh., sovraniteti shtetror mishruar n forma t veanta t qeveris), t veant bhet pafund shprndar (p.sh., t gjith popujt mund dhe duhet t ken identitetin e tyre dalluese). Prandaj globalizimi sht "nj form e institucionalizimit t procesit t dyfisht q prfshin universalizimin e partikularizmit dhe particularization e universalizmit" (1992: 102). * Kontestimit. Globality sht kontestuar: "ne jemi n nj periudh t politiks globewide kulturore (1992: 5), q prfshin..." N mnyr t qart globit orientuar ideologjit "(1992: 79) Disa nga kto avokatit nj bot fort t integruar, t tjer t mbrojtur ndryshim;. disa parashikojn Gesellschaft globale, t tjert gemeinschaft (1992: 78-9). Q nga traditat fetare dhe lvizjet jan t prfshir dukshm n prodhimin e konkurruese "imazhe bot," feja sht nj vend kritik pr kto gara (cfr 1992: 1-2).

Si ajo ndryshon. * Dinamikn e natyrshme t globalizimit. Teoria e bots kulturn portretizon procesin si n vazhdim dhe t hapura. T gjitha tiparet e kulturs botrore, u diskutua m sipr, t sjell ndryshim t vazhdueshm. Konflikti kulturor sht mekanizmi m t zakonshme. * Lvizjet e de / reglobalization. Globalizimi provokon reagim / rezistenc. Rasti n pikn: fondamentalizmit islamik. Ndrsa n kundrshtim me formn e globalizimit q prodhon nj bot t kulturave t barabarta, zvendsit e fondamentalizmit vizionin e saj global. Fundamentalistt prpjekje pr t prcaktuar bazat globale dhe t veproj n drejtim t ideve globalisht prhapura (1992: 178, 166). * Burime t shumta. Ndrsa teoria e kulturs botrore thekson rolin e reflexivity dhe pikpamjet n globalizimit, n ndryshim parim mund t dalin kudo. Teoria bota kultura sht causally agnostik.

Anti-globalizimit lvizjes, ose kundr globalizimit lvizje, [1] sht kritik i

globalizimit t kapitalizmit korporativ. Lvizja sht zakonisht t referuara si e lvizjes globale t drejtsis, [2] ndryshojn-globalizimit lvizjes, anti-globalist lvizjes, antikorporatave lvizjes globalizimit, [3], ose lvizjen kundr globalizimit neoliberal. Pjesmarrsit bazn e kritikat e tyre n nj numr t ideve t lidhura. [4] far sht e prbashkt sht q pjesmarrsit t qndrojn n kundrshtim me t mdha, korporata multi-nacionale q kan pushtetin politik dhe t parregulluara kompetencat ushtrohen nprmjet marrveshjeve t tregtis dhe tregjet parregulluar financiare. N mnyr t veant, korporatat jan akuzuar pr krkimin pr t maksimizuar fitimin n kurriz t sabotimin e kushteve t puns dhe standardeve t siguris, punsimi dhe kompensimin e puns standardet, parimet e ruajtjes s mjedisit, si dhe integritetin e kombtare, pavarsis autoriteti legjislativ dhe sovranitetit. Zhvillimet e fundit, shihet si ndryshime t papar n ekonomin globale, jan karakterizuar si "turbo-kapitalizmit" (Edward Luttwak), "tregun e fondamentalizmit" (George Soros), "kapitalizmit kazino" (Susan uditshme), [5] "kancer- fazn e kapitalizmit "(Gjoni McMurtry), dhe si" McWorld "(Benjamin Barber). Shum aktivist anti-globalizmit n prgjithsi thirrje pr format e integrimit global q t sigurojn prfaqsim m t mir demokratike, avancimin e t drejtave t njeriut, Panairin e Tregtis dhe zhvillimit t qndrueshm dhe pr kt arsye t ndjehen termi "antiglobalizimit" sht mashtruese. [6] [7] [8]

Prmbajtje 1 Ideologjia dhe shkaqet 1.1 Kundrshtimi i institucioneve financiare ndrkombtare dhe korporatat transnacionale 1,2 opozits Global t neoliberalizmit

1.3 lvizjes kundr lufts 1.4 Pershtatshmeria e afatit 1.5 Ndikimet 2 Organizata 3 organizata baz kryesore 4 Demonstratat dhe emrimet 4.1 Berlin88 4.2 Madrid94 4.3 J18 4.4 Seattle/N30 4.5 Washington A16 4,6 Uashington G-7 FMN 4.7 Zbatimi i ligjit reagimin 4.8 Genoa 4.9 forumet ndrkombtare sociale 5 Kritika 5.1 Mungesa e provave 5.2 organizim 5.3 Mungesa e efektivitetit 5.4 Mungesa e prhapur mbshtetje t "Bots s Tret" 6 Shih edhe 7 Referencat 8 lexim t mtejshm 9 Lidhje t jashtme

Ideologjia dhe shkaqet Artikulli kryesor: Kritika e globalizimit Mbshtetsit besoj se nga fundi i shekullit 20-t ata q e karakterizoi si "elitat n pushtet", krkoi t shfrytzuar zgjerimin e tregjeve t bots pr interesat e tyre personale, kjo kombinim i institucioneve t Bretton Woods, shtetet, korporatat multinacionale dhe ka qen quajtur "globalizimit" ose " globalizimi nga lart. " Si reagim, lvizjeve t ndryshme shoqrore u shfaqn pr t sfiduar ndikimin e tyre; ". Globalizimit nga posht" kto lvizje kan qen t quajtur "anti-globalizimit" ose [9] Opozita n institucionet financiare ndrkombtare dhe korporatat transnacionale N prgjithsi, protestuesit besojn se institucionet globale financiare dhe marrveshjeve t minojn vendim-marrjen lokale metoda. Korporatat ushtrojn privilegje se qytetart e njeriut nuk mund t: 1. lvizin lirisht prmes kufijve, 2. nxjerrjes s burimeve t dshiruar natyrore, dhe 3. duke prdorur nj shumllojshmri t burimeve njerzore.

Ata jan n gjendje pr t lvizur m pas duke br dme t prhershme t kapitalit natyror dhe biodiversitetin e nj kombi, n nj mnyr e pamundur pr qytetart e atij vendi. Aktivistt qllimet 'jan pr t'i dhn fund statusit ligjor t "personalitetit korporatave" dhe shprbrjen e fundamentalizmit tregut t lir dhe t masave ekonomike radikale privatizimit t Banks Botrore, Fondi Monetar Ndrkombtar, dhe t Organizats Botrore t Tregtis. Protesta kundr takimit t G8-n Heiligendam, 2007. Aktivistt jan kundr veanrisht pr "abuzim globalizimit" dhe institucionet ndrkombtare q promovojn neoliberalizmi pa marr parasysh standardet etike. Objektivave t zakonshme prfshijn Bankn Botrore (BB), Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN), Organizata pr Bashkpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD) dhe Organizats Botrore t Tregtis (OBT) dhe marrveshjet e tregtis s lir si t Marrveshjes s Ameriks s Veriut Tregtis s Lir (NAFTA ), Zona e Tregtis s Lir t Amerikave (FTAA), Marrveshjen Shumpalshe pr Investime (MAI) dhe Marrveshjes s Prgjithshme mbi Tregtin n Shrbime (GATS). N dritn e hendekut ekonomik midis vendeve t pasura dhe t varfra, ithtart e lvizjes pretendojn "t tregtis s lir", pa masa n vend pr t mbrojtur mjedisin dhe shndetin dhe mirqenien e puntorve do t kontribuoj vetm pr forcimin e pushtetit t vendeve t industrializuara (quajtur shpesh "North" n kundrshtim me "Jug" bota n zhvillim t). Nj raport nga Jean Ziegler, Raportuesi Special i OKB mbi t drejtn pr ushqim, v n dukje se "miliona e fermerve jan t humbur jetesn e tyre n vendet n zhvillim, por fermert e vegjl n vendet veriore jan gjithashtu vuan" dhe konkludon se "pabarazit aktuale t sistemi global tregtare jan duke u prjetsuar n vend se t zgjidhet n kuadr t OBT, duke pasur parasysh bilancin e pabarabart t pushtetit n mes t vendeve antare. " [10] Aktivistt pik n pozit t pabarabart dhe t pushtetit n mes t vendeve t zhvilluara dhe n zhvillim n kuadr t OBT-s dhe n lidhje me tregtin globale, m konkretisht n lidhje me politikat proteksioniste ndaj bujqsis miratuar n shum vende t zhvilluara. Kto aktiviste gjithashtu theksojn se subvencionimin e rnd e bujqsis vendet e zhvilluara 'dhe prdorim agresiv t subvencioneve t eksportit nga disa vendet e zhvilluara pr t br prodhimet e tyre bujqsore m trheqse n tregun ndrkombtar jan shkaqet kryesore t rnie n sektorin e bujqsis t vendeve n zhvillim. Banka Botrore / FMN-protestuesit thyen dritaret e ksaj dege t Banks PNC gjendet n lagjen Rrethi Logan e Washington, DC Aktivistt shpesh edhe kundr disa aleanca t biznesit si Forumi Ekonomik Botror (WEF), Trans Dialogu Atlantik Biznes (TABD) dhe Azi Paqsorit Bashkpunimit Ekonomik (APEC), si dhe qeverive, t cilat promovojn marrveshje t tilla apo institucionet. T tjer argumentojn se, n qoft se kufijt jan t hapur pr kapitalin, kufijt duhet t hapen n mnyr t ngjashme pr t lejuar qarkullimin e lir dhe ligjore dhe zgjedhjen e qndrimit pr emigrantt dhe refugjatt. Kto aktiviste kan tendenc pr t synuar organizata t tilla si Organizata Ndrkombtare pr Migracionin dhe Sistemin e Informacionit Shengen. Shpesh thuhet se Shtetet e Bashkuara ka nj avantazh t veant n ekonomin globale

pr shkak t hegjemonis dollarit, dhe se dominimi dollarit nuk sht vetm pasoj e superioritetit ekonomike t SHBA. Globalizimi historian pretendojn se dominimit dollari sht arritur edhe nga marrveshjet politike, t tilla si sistemit Bretton Woods dhe OPEC-dollar vetm tregtin e nafts pas SHBA thyen me standardin e arit pr dollarin. Opozita globale t neoliberalizmit Prmes internetit, nj lvizje mbar botn filloi t zhvillohet n kundrshtim me doktrinat e neoliberalizmit t cilat ishin shfaqur n nj shkall globale n vitet 1990, kur Organizata pr Bashkpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD) propozoi liberalizimin e ndr-kufitar investimeve dhe kufizimet e tregtis nprmjet Marrveshjes s tij Shumpalshe pr Investime (MAI). Ky traktat ishte i ekspozuar para kohe pr shqyrtim publik dhe t braktisur m pas n nntor 1998 n fytyrn e protests zellshm dhe kritika kombtare dhe ndrkombtare nga prfaqsues t shoqris civile. Doktrina neoliberale argumentoi se tregtia e lir dhe t papenges reduktimin e sektorit publik rregullore do t sjell prfitime pr vendet e varfra dhe t njerzve t pafavorizuar n vendet e pasura. Anti-globalizimit avokatt krkojn q ruajtjen e mjedisit natyror, t drejtave t njeriut (t drejtat e sidomos n vendin e puns dhe kushtet) dhe institucionet demokratike t ngjar t jen vendosur n rrezik t panevojshm nga globalizimi prve standardeve t detyrueshme jan t bashkangjitur n liberalizimin. Noam Chomsky ka deklaruar n vitin 2002 q Termi "globalizim", sht ndar nga e fuqishme pr t'iu referuar nj form t veant t integrimit ekonomik ndrkombtar, e n baz t t drejtave t investitorve, me interesat e njerzve t rastsishm. Kjo sht arsyeja q shtypi e biznesit, n momentet e saj m t ndershm, i referohet "marrveshjeve t tregtis s lir", si "marrveshjet e investimeve t lir" (Wall Shn Journal). Kshtu, mbrojtsit e formave t tjera t globalizimit jan prshkruar si "anti-globalizimit", dhe disa, pr fat t keq, edhe e pranojm kt term, edhe pse ajo sht nj term t propagands q duhet t largohet me tallje. Asnj person i arsyeshm sht kundr globalizimit, q sht, integrimi ndrkombtar. Sigurisht jo t majt dhe lvizjet e puntorve, t cilat ishin themeluar mbi parimin e solidaritetit ndrkombtar-q sht, globalizimi n nj form q merr pjes pr t drejtat e njerzve nuk, sistemet private t energjis. [11] N nj intervist n qershor, 2005, Chomsky ka deklaruar, Sistemet dominuese propagands kan prvetsuar termin "globalizimit" pr t'iu referuar versionin specifike t integrimit ekonomik ndrkombtar q ata t favor, i cili privilegjet e t drejtave t investitorve dhe huadhnsve, ato t njerzve t rastsishm. N prputhje me kt prdorim, ata q favorizojn nj form t ndryshme t integrimit ndrkombtar, i cili privilegjet e t drejtave t qenieve njerzore, t bhet "anti-globalist." Kjo sht propagand thjesht vulgare, si termi "anti-sovjetike", prdorur nga komisart m t pshtir pr t'iu referuar disidentve. Kjo nuk sht vetm vulgare, por idiot. Merrni Forumit Social Botror, i quajtur "anti-globalizimit" n propagandn e sistemit q ndodh t prfshij mediat, klasat e arsimuar, etj, me prjashtime t rralla. WSF sht nj shembull paradigm e globalizimit. Kjo sht nj mbledhje e numrave t madh t

njerzve nga e gjith bota, nga kndi vetm pr do t jets mund t mendoj, pavarsisht nga elitat shum t ngusht mjaft t privilegjuar t cilt i plotsojn n Forumin Botror Ekonomik konkurruese, dhe quhen "pro- globalizimit "nga sistemi propaganda. Nj vzhgues shikuar kt fars nga Marsi do t binte n t qeshura histerike n antics e klasave t arsimuar. [12] Lvizjes kundr lufts N vitin 2002, shum pjes t lvizjes s gjer pr t treguar kundrshtimin e pushtimit t Irakut pashmangshm. Shum pjesmarrs ishin n mesin e atyre 11 milion ose m shum protestuesit q n fundjav t 15 shkurt 2003, mori pjes n protesta botrore kundr lufts pashmangshm n Irak dhe u quajtur "superfuqi e dyt botrore", nga nj editorial n New York Times. [13] t tjera kundr lufts emrimet [sqarime t nevojshme] u organizua nga lvizja antiglobalization si t till:. shih pr shembull demonstrat e madhe kundr lufts n Irak afrt q u mbyll Forumi i par Social Evropian n nntor 2002 n Firence, Itali [14] Anti-globalizimit militantt e shqetsuar pr funksionimin e duhur t institucioneve demokratike, si udhheqs t shum vendeve demokratike (Spanja, Italia, Polonia dhe Britania e Madhe) u vepruar n kundrshtim me dshirat e shumics s popullsis s tyre n mbshtetjen e lufts. [Citim i duhur] Chomsky pohoi se kta lider "treguan prbuzjen e tyre pr demokracin". Kritikt e ktij lloji e argumentit kan qen t prirur pr t vn n dukje se kjo sht vetm nj kritik standard i demokracis prfaqsuese - nj qeveri t zgjedhur n mnyr demokratike jo gjithmon do t veproj n drejtim t mbshtetjes s madhe t tanishme publike - dhe se, prandaj, nuk ka asnj mosprputhje n pozitat e liderve, duke qen se kto vende jan demokraci parlamentare. shtjet ekonomike dhe ushtarake jan t lidhura ngusht n syt e shum brenda lvizjes. Prshtatshmrin e afatit Shum pjesmarrs (shih quotes Noam Chomsky e sipr) e konsiderojn termi "antiglobalizimit" t jet i gabuar. Termi sugjeron se proteksionizmi pasuesit e tij mbshtetjen dhe / ose nacionalizmi, i cili nuk sht gjithmon rasti - n fakt, disa mbshtets t antiglobalizimit jan kundrshtar t fort e t dy nacionalizmit dhe proteksionizmit: pr shembull, S'ka rrjet kufitare argumenton pr migrimin pakufizuar dhe heqjen e t gjitha kontrolleve kufitare kombtare. SA Hosseini (nj sociolog Australian dhe ekspert n studimet globale lvizjes social), argumenton se termi anti-globalizimit mund t jet ideale-tipike prdoret vetm pr t'iu referuar vetm nj vizion ideologjike q ai zbulon bashku me tre vizione t tjera (anti-globalist, t ndryshuar -globalist dhe ndryshojnglobalizimit). [15] Ai argumenton se t tre t fundit ideal-tipike vizionet mund t kategorizohen nn titullin e lvizjes drejtsis globale. Sipas tij, ndrsa dy vizione (ndryshon-globalizmi dhe anti-globalizmi) prfaqsojn forma t rindrtuara e ideologjive t vjetra dhe t reja t majt, prkatsisht, n kontekstin e globalizimit aktuale, vetm nj e treta ka treguar kapacitet pr t'iu prgjigjur mnyr m efikase t krkesave intelektuale t kompleksitetin e sotme globale. N themel t ktij vizioni sht

nj konceptim i ri i drejtsis, solli drejtsin accommodative nga Hosseini, [16] nj qasje e re ndaj kozmopolitizmit (kozmopolitizmit trthort), nj mnyr t re t dijes aktivist (vetdije akomoduese), dhe nj format t ri t solidaritetit, interaktive solidariteti. Termi "anti-globalizimit" nuk bn dallimin ndrkombtare t krahut t majt pozicion anti-globalizimit nga nj pozicion rreptsisht nacionaliste anti-globalizimit. Shum lvizje nacionaliste, t tilla si Fronti Kombtare Franceze, jemi kundr globalizimit, por thon se globalizimi sht alternativ pr mbrojtjen e shtetin-komb, ndonjher, sipas kritikve, n terma n mnyr eksplicite raciste apo fashiste. Grupe t tjera, ndikuar nga vendin e tret, jan gjithashtu t klasifikueshm si anti-globalizimit. Megjithat, pamje t prgjithshme t tyre n bot sht refuzuar nga grupe t tilla si Popujve Veprim Global dhe anti-fashist grupe t tilla si ANTIFA. Disa aktivist, sidomos David Graeber, shohin lvizjen n krahasim n vend t neoliberalizmit ose "globalizimit korporatave". Ai argumenton se termi "antiglobalizimit" sht nj term i shpikur nga mediat, dhe se aktivistt radikale t vrtet jan m shum n favor t globalizimit, n kuptimin e "hije e kufijve dhe lvizjen e lir t njerzve, pasurit dhe ide" se jan t FMN-s apo t OBT-s. Ai gjithashtu thekson se aktivistt e prdorin "lvizjen e globalizimit" terma dhe "anti-globalizimit lvizjes" njratjetrs, duke treguar konfuzionin e terminologjis. [17] Termi "ndryshon-globalizimit" sht prdorur pr t br kt dallim t qart. Ndrsa termi "anti-globalizimit" u ngrit nga opozita lvizjes pr t tregtis s lir marrveshjeve (t cilat kan qen shpesh konsiderohet si pjes e dika t quajtur "globalizimit"), pjesmarrsve t ndryshm pretendojn se ata jan kundr vetm disa aspekte t globalizimit dhe n vend e prshkruajn veten, t paktn n frngjisht-folse organizatave, si "anti-kapitaliste", "anti-plutokraci," ose "anti-korporatave." Le Monde Diplomatique 's editor, shprehjes, Ignacio Ramonet e "mendimit nj mnyr" (La pense unike) u b zhargon kundr politikave neoliberale dhe konsensusi i Uashingtonit. [18] Dy qasjeve kryesore pr t gjetur nj term t prbashkt pr lvizjen mund t dallohen: nj q mund t prshkruhet si "anti-globalist" ose "regjionaliste", dhe nj tjetr q prfshin disa aspekte t globalizimit (si ndr-kulturor shkmbimin e informacionit apo ulje roli i shtetit-komb), ndrsa refuzohet t tjer (si neo-liberale ekonomike). Ndrsa ithtart e dy qasjeve shpesh bashkpunojn dhe jan nj reagim ndaj t njjts dukuri, mosmarrveshjet e tyre mund t jet n fakt m i madh se gjuhn e prbashkt. Qasja e mparshm mund t prshkruhet si anti-globalist plot (zakonisht duke prfshir at q sht perceptuar si "amerikanizim" t kulturs), ndrsa kjo e fundit do t jen m t prshtatshme quhet "kritikt e globalizimit". N praktik, megjithat, nuk ka asnj kufi t vendosur n mes t ktyre metodave, dhe termi "anti-globalizimit" sht vendos n pa dallim. Lvizja globale drejtsis prshkruan mbledhjen e lirshme e individve dhe grupeveshpesh t referuara si nj "lvizje t lvizjeve", t cilat mbrojn rregullat e ndershme tregtare dhe jan kritik t institucioneve aktuale t ekonomis botrore, t tilla si Organizata Botrore e Tregtis. Lvizja sht etiketuar shpesh e lvizjes anti-globalizimit

nga mediat kryesore. Ata q jan prfshir, megjithat, shpesh mohojn se ata jan "antiglobalizimit", duke kmbngulur se ata mbshtesin globalizimit t komunikimit dhe t njerzve dhe kundrshtojn vetm zgjerimin globale t pushtetit t korporatave. Mandat tjetr tregon nj perspektiv anti-kapitaliste dhe universaliste mbi globalizimin, lvizjen dalluar nga ata kundrshtar t globalizimit e t cilit politiks jan t bazuara n nj mbrojtje konservatore t sovranitetit kombtar. Pjesmarrsit prfshijn grupet e studentve, OJQ-t, sindikatat, bazuar n besim dhe grupeve t paqes n t gjith botn. Megjithat, sht e qart se lvizja sht e dominuar drrmuese nga OJQ-t hemisfern veriore dhe se ka nj margjinalizim sistematik t organizatave t njohura nga globale e Jugut [citim i duhur]. Ndikimet Anti-WEF grafite n Lozan. Shkrim thuhet: La Folie croissance est une ("Rritja sht menduri"). Disa vepra me ndikim kritike kan frymzuar lvizjen anti-globalizimit. Jo Logo, libri nga gazetari kanadez Klein Naomi i cili kritikoi praktikat e prodhimit t korporatave multinacionale dhe gjithpranis e markave t shtyr t marketingut n kulturn popullore, sht br "manifest" [19] t lvizjes, duke paraqitur n mnyr t thjesht temat m t zhvilluar me saktsi n vepra t tjera. N Indi disa referenca intelektuale e lvizjes mund t gjenden n veprat e Vandana Shiva, nj ekolog dhe feministe, t cilt n dokumentet Biopiracy librin e saj mnyrn se si kapitalin natyror t popujve indigjen dhe Ekorajonet sht konvertuar n forma t kapitalit intelektuale, t cilat jan njohur m pas si pron ekskluzive komerciale pa ndarjen e shrbimeve private t rrjedhin n kt mnyr. Arundhati Shkrimtari Roy sht i famshm pr anti-brthamore pozitn e saj dhe aktivizmin e saj kundr projektit masiv hidroelektrike Indis digs, t sponsorizuar nga Banka Botrore. N Franc t njohur mujore Le Monde Diplomatique letr ka mbrojtur shkaku antiglobalization dhe nj editorial t drejtorit t saj Ramonet Ignacio solli themeli i Attac shoqats. Susan George i Institutit Ndrkombtar ka qen gjithashtu nj ndikim afat-gjat pr lvizjen, si shkrimtari i librave q nga viti 1986 n urin, borxhit, institucionet financiare ndrkombtare dhe t kapitalizmit. Punimet e Jean Ziegler, Christopher Chase-Dunn, dhe Immanuel Wallerstein, kan detajuar moszhvillimit dhe varsia n nj bot t sunduar nga sistemi kapitalist. Pacifist dhe anti-imperialiste traditat kan ndikuar fuqimisht lvizjen. Kritikt e politiks s Shteteve t Bashkuara t huaj si Noam Chomsky, Susan Sontag, dhe anti-globalist pranksters Po Burrat jan pranuar gjersisht brenda lvizjes. Edhe pse ata mund t mos e njohin veten si antiglobalists dhe jan pro-kapitalizmit, disa ekonomist t cilt nuk ndajn qasjen neoliberale e institucioneve ndrkombtare ekonomike kan ndikuar fuqimisht lvizjen. Zhvillimi Amartya Sen, si Liria (mimit Nobel n Ekonomi, 1999), argumenton se zhvillimi i bots s tret duhet t kuptohet si zgjerimi i aftsive t njeriut, jo thjesht rritjen e t ardhurave kombtare pr frym, dhe kshtu krkon politika t prshtatur me shndetsin dhe arsimin jo, thjesht PBB-s. Propozimi (fitues i mimit Nobel n Ekonomi) James Tobin pr nj tatim mbi transaksionet financiare (quajtur, pas tij, Tobin Tax), sht br pjes e axhends s lvizjes.

George Soros, Joseph E. Stiglitz (tjetr Shkencat Ekonomike fituesi i mimit Nobel, m par i Banks Botrore, autor i Globalizimi dhe paknaqsin e tij) dhe David Korten kan br argumente pr prmirsimin e transparencs n mnyr drastike, pr lehtsimin e borxheve, reformn e toks, dhe ristrukturimi prgjegjsis korporative sistemeve. Kontributi Korten dhe Stiglitz pr lvizjen e t prfshijn prfshirjen n veprimet direkte dhe proteste n rrug. Ngjarje t profilit t lart si sht rasti "McLibel" kan nxjerr n pah shqetsimin n lidhje me efektet e korporatave multinacionale n shoqri, marrdhniet e puns dhe mjedisin (n kt rast zinxhir t shpejt McDonald t ushqimit). N disa vende katolike si Italia ka pasur ndikime fetare, veanrisht nga misionart q kan kaluar nj koh t gjat n Botn e Tret (m t famshme t Alex Zanotelli). Burime n internet dhe faqet e internetit t lir t informacionit, t tilla si Indymedia, jan nj mjet pr t difuzionit t ideve t lvizjes. Rrjet t gjer t materialeve n lvizjet shpirtrore, anarkizmi, socializmi liberal dhe Lvizja e gjelbr q sht tani n dispozicion n internet ka qen ndoshta m me ndikim se do libr t shtypura. Punimet m par t errt t Arundhati Roy, Starhawk, dhe John Zerzan, n veanti, i frymzuar nj kritik favorizuar feminizmit, procesi i konsensusit dhe shkputjen politik. Organizat Anti-globalizimit protesta n Edinburg gjat fillimit t samitit t G8 31. Edhe pse gjat viteve t fundit theksi m shum sht dhn pr ndrtimin e alternativave pr baz (kapitaliste) globalizimit, mode e madhe dhe m t dukshme t lvizjes e organizimit t fushatave masive mbetet e decentralizuar t veprimit t drejtprdrejt dhe t mosbindjes civile. Kjo mnyr e organizimit, ndonjher nn flamurin e rrjetit global t Popullit t Veprimit, prpiqet t lidh shum shkaqe t ndryshm s bashku n nj luft globale. N shum mnyra procesin e organizimit t shtjeve t prgjithshme mund t jet m e rndsishme pr aktivistt se qllimet e hapt ose t arriturat e t ndonj komponenti t lvizjes. N majat e korporatave, qllimi i deklaruar i demonstrimeve m t madhe sht pr t ndaluar punimet. Edhe pse demonstratat rrall t ket sukses n m shum se vonimin ose inconveniencing majat aktuale, kjo motivon mobilizime dhe u jep atyre nj t dukshme, qllimi afat-shkurtr. Kritikt pretendojn [citim i duhur] q kjo form e publicitetit sht i shtrenjt n koh e policis dhe n portofolin publik. Edhe pse nuk sht mbshtetur nga shum [citim i duhur] n lvizje, trazirat ka ndodhur n Genoa, Seattle dhe Londr dhe dme t mdha mund t bhet n zon, objektivat e sidomos t korporatave, duke prfshir dhe restorantet McDonald Starbucks. Pavarsisht (ose ndoshta pr shkak t) mungesa e organeve zyrtare koordinues, lvizja arrin q me sukses t organizojn protesta t mdha mbi nj baz globale, duke prdorur teknologjin e informacionit pr t prhapur informata dhe organizojn. Protestuesit organizohen n "grupe trheqje," zakonisht jo-hierarkike grupet e njerzve q jetojn afr s bashku dhe t ndajn nj qllim t prbashkt politike. Grupet prirje do t drgoj

prfaqsues n takimet e planifikimit. Megjithat, pr shkak se kto grupe mund t infiltruar nga t zbatimit t ligjit t zbulimit, planet e rndsishme e protestave nuk jan br shpesh deri n minutn e fundit. Nj taktik e zakonshme e protestave sht q t ndahen n baz t gatishmris pr t thyer ligjin. Kjo sht e dizajnuar, me sukses t ndryshme, pr t mbrojtur rrezik urrejts nga rreziqet fizike dhe juridike q vjen nga konfrontimet me zbatimin e ligjit. Pr shembull, n Prag gjat anti-FMN dhe Banks Botrore protestat n shtator 2000 demonstruesit ndahen n tre grupe t ndryshme, duke iu afruar qendrs s konferencs nga tri drejtime: nj t angazhohen n forma t ndryshme t mosbindjes civile (mars Yellow), nj (Pink / Silver mars) avancimin nprmjet "mendjelehtsi taktike" (kostum, valle, teatr, muzik, dhe vepra arti), dhe nj (mars Blue) e angazhuar n konflikte t dhunshme me policin shkop-armatosur, me protestuesit duke hedhur kalldrm hoqi nga rruga . [20] Kto demonstrata t vijn t ngjajn shoqrive t vogla n veten e tyre. Shum protestues t marr trajnimin e ndihms s par dhe t veproj si mjek t protestues t tjer t plagosur. N SHBA, disa organizata si Guild Lawyer Kombtar dhe, n nj mas m t vogl, Bashkimi Lirive Civile Amerikane, pr t siguruar dshmitar ligjore n rast t zbatimit t ligjit konfrontimit. Protestuesit shpesh pohojn se degt e madhe e medias nuk duhet raportojn mbi ta, prandaj, disa prej tyre krijoi Pavarur pr Media Center, nj kolektiv t protestuesve raportimin e veprimeve si ato ndodhin. Organizatat baz kryesore * Abahlali baseMjondolo n Afrikn e Jugut * EZLN n Meksik * Fanmi Lavalas n Haiti * Lvizja e Puntorve t pastreh "n Brazil * Pa tok t Popujve Lvizja n Afrikn e Jugut * Lvizja e Puntorve t pa tok "n Brazil * Lvizja pr Drejtsi en el Barrio n Shtetet e Bashkuara t Ameriks * Baz Global Drejtsis n Shtetet e Bashkuara t Ameriks * Narmada Bachao Andolan n Indi * Kepi Perndimor Anti-dbim Fushata n Afrikn e Jugut Demonstrata dhe emrimet Shih edhe: Lista e anti-globalizmit demonstrata Berlin88 Mbledhjet Vjetore t Fondit Monetar Ndrkombtar (FMN) dhe Banks Botrore, q u zhvillua n Berlin n vitin 1988 (n pjesn e qytetit q ishte ather pjes e Republiks Federale t Gjermanis), pa protesta t fuqishme q mund t kategorizohen si nj shenj paralajmruese e lvizjes anti-globalizimit. [krkime origjinale?] [21] Nj nga objektivat kryesore dhe dshtuar (si ishte t jet aq shum her n t ardhmen) ishte pr t penguar takime. [citim i duhur] [22] Madrid94 50 vjetorin e FMN dhe Banks Botrore, e cila u festua n Madrid n tetor 1994, ishte skena e nj proteste nga nj ad-hoc t koalicionit t asaj q m von do t quhet anti-

globalizimit lvizje. Ata u prpoqn t mbyten palve bankierve n zhurm nga jasht dhe ka mbajtur forma t tjera publike e protests nn moton "50 vite sht e mjaftueshme". Ndrsa Mbreti spanjoll Juan Carlos u drejtohej pjesmarrsve n nj sall ekspozit t madhe, dy aktivistt e Greenpeace u ngjit n maj dhe showered bankiert me kartmonedhat e dollarit t rreme q mbante moton "Jo $ s pr shkatrrimin e ozonit Layer". Nj numr i demonstruesve u drguan n burgun famkeq Carabanchel. J18 Nj nga t part anti-globalizmit protestave ndrkombtare u organizua n dhjetra qytete n mbar botn m 18 qershor 1999, me ato n Londr dhe Eugene, Oregon m shpesh vuri n dukje. Makin u quajt karnaval Kundr Capital, ose J18 pr t shkurtr. Protesta n Eugene u kthye n nj protest, ku anarkistt dboi lokale t policis nga nj park t vogl. Nj anarkist, Robert Thaxton, u arrestua dhe dnua pr hedhur nj shkmb n nj oficer t policis. Seattle/N30 Artikulli kryesor: Organizata Botrore e Tregtis Konferencn Ministrore t vitit 1999 aktiviteti proteste Mobilizimin e dyt e madhe t lvizjes, i njohur si N30, ka ndodhur m 30 nntor, 1999, kur protestuesit bllokuan hyrjen delegat "n mbledhjet e OBT n Seattle, Washington, SHBA. Protestat detyruan anulimin e ceremonit e hapjes dhe zgjati gjatsin e takimit deri n dhjetor 3. Ka qen nj e madhe, lejohet marshimi nga antart e AFL-CIO, dhe marshime t tjera t paautorizuar nga grupet prirje t ndryshme t cilt converged rreth Konvents Center. [23] [24] protestuesit dhe Seattle Forcat speciale t policis u prplasn n rrug pasi policia qlloi lot gazit n demonstruesit q bllokuan rrugt dhe refuzuan t shprndar. Mbi 600 protestues u arrestuan dhe mijra t tjer u plagosn. [25] Tre polic u plagosn nga zjarri miqsore, dhe nj nga nj shkmb hedhur. Disa protestues shkatrruar dritaret e storefronts e bizneseve n pronsi ose franchised nga korporatat n shnjestr t tilla si nj dyqan t madh Nike dhe shum Starbucks dritareve. Kryetari i komuns vn qytetin nn ekuivalente komunale e ligjit ushtarak dhe shpallur orn policore. Q nga viti 2002, qyteti i Seattle kishte paguar 200.000 $ n vendbanime t ngritur padi kundr Departamentit t Policis Seattle pr sulm dhe arrestimin gabuar, me nj veprim t klass padi ende n pritje. A16 Washington Shih gjithashtu: Washington A16, 2000 N prill 2000, 10-15,000 [26] protestues demonstruan n FMN dhe Banka Botrore takim. [27] [28] [29] Forumi Ndrkombtar mbi Globalizimi (IFG), mbajti trajnim n shkritore Bashkuar Metodist Kishs. [30] Policia bastisi nj depo sken n Florida Avenue. [31] [32] [33] 678 njerz u arrestuan. [34] tre her mimin Pulitzer fituar, Washington Post fotograf Carol Guzy u arrestua nga policia dhe t arrestuar m 15 prill, dhe dy gazetar pr Associated Press raportoi gjithashtu duke u goditur nga policia me shkopinj gome. [35] Nj padi sht ngritur pr arrestimin e t rreme. [36] N nntor 2009, kostume ishin vendosur, me 13.000.000 $ dmet dhn. [37] [38] [39] Uashington G-7 FMN

N shtator t vitit 2002, grupe t protestuar prfshir Konvergjencs Anti-kapitaliste, Mobilizimi pr Drejtsi Global. [40] 649 njerz u raportuan t arrestuar, pes jan akuzuar pr shkatrrim t prons, ndrsa t tjert ishin t ngarkuar me parading pa leje, ose mos binden urdhrave t policis pr t shprndar. [41] [42] S paku 17 gazetar jan n raundin e-up. [43] [44] Protestuesit paditet n Gjykatn Federale n lidhje me arrestimet. [45] Prokurori i Prgjithshm e kishte jashte DC kshilln hetuar dukshme shkatrrimin e provave, [46] [47] dhe hetimet mjeko-ligjore t vazhdoj, [48] [49] [50] dhe dshmin e Shefit t Policis. [51] Nj zgjidhje pr padin e klass-veprimit u njoftua pr rreth 8.250.000 $ . [52] E zbatimit t ligjit reagim Edhe pse policia lokale ishin t befasuar nga madhsia e N30, agjencit e zbatimit t ligjit kan reaguar n mbar botn q pr t parandaluar prishjen e ngjarjeve t ardhshme nga nj shumllojshmri t taktikave, duke prfshir edhe pesha absolut t numrave, infiltruar grupe pr t prcaktuar planet e tyre, dhe prgatitjet pr prdorim i forcs pr t hequr protestuesit. N vendin e disa prej protestave, policia ka prdorur gaz lotsjells, piper spray, granata tronditje, gome dhe plumba prej druri, shkopinj natn, topa uji, qent, dhe kuaj pr t sprapsin protestuesit. Pas protests 2000 nntor G8 n Montreal, n t ciln shum protestues jan rrahur, shkelur, dhe arrestoi n at q kishte pr qllim t jet nj protest festive, taktik e protestave t ndar n "t gjelbrta" (lejohet), "e verdh" (nuk lejohet zyrtarisht por me konfrontim pak dhe rrezik t ult t arrestimit), dhe "e kuqe" (prfshir konfrontimit t drejtprdrejt) zona u prezantua [citim i duhur]. N Quebec City, zyrtart komunal ndrtuar nj metr 3 (10 ft) mur i lart rreth pjes t qytetit ku Samitit t Amerikave ishte duke u mbajtur, t cilat banort e vetm, delegat t takimit, dhe gazetar t caktuar t akredituar u lejuan t kalojn npr [citim i duhur]. Genoa Artikulli kryesor: 27 samitin e G8 # protesta Grupi Genoa e Tet proteste Samitin nga 18 korrik - 22 korrik, viti 2001 ishte nj nga protestat m t prgjakshme n historin e kohve t fundit n Evropn perndimore, si dshmohet nga plagosja e qindra policve dhe civilve t detyruar t mbyllen brenda shtpive t tyre dhe n vdekjen e nj anarkist i ri Carlo Giuliani gjenuez emrin - i cili u qllua n fytyr, ndrsa duke u prpjekur pr t hedhur nj bombol gazi zjarrfiks n nj makin t policis, gjat dy ditve t dhuns dhe trazirave nga grupe ansor mbshtetur nga moskokarje e masave m t qndrueshm dhe paqsor protestues, dhe hospitalizimin e disa prej ktyre demonstruesve paqsore prmendur vetm. Policia m pas kan qen t akuzuar pr tortura, brutaliteti dhe ndrhyrje n t jo t dhunshme protestat si nj dm kolateral provokuar nga prplasja n mes t zbatimit t ligjit radht e tyre dhe skajet m t dhunshme dhe brutale t protestuesve, t cilt n mnyr t prsritur n mesin e protestuesve fshehn paqsore t t gjitha moshave dhe prejardhje. Disa qindra demonstrues paqsor, protestuesit, dhe policia u plagosn dhe qindra u arrestuan gjat ditve t takimit G8 prreth, shumica e t arrestuarve kan qen t ngarkuar me ndonj form t "shoqats kriminale" n baz t ligjeve anti-mafia dhe anti-

terroriste t Italis. Asnj hetim n prputhje ka paraqitur kundr protestuesve t dhunshm, kryesisht pr shkak t vshtirsive t hasura n identifikimin e shum protestuesve me maska dhe opozits ashpr n Kongresin e mbajtur nga shumica e partive t krahut t majt, t tilla si Partia Komuniste dhe aktuale PM Romano koalicionit t Prodit Bashkimit. Tet vjet kan kaluar, dhe qyteti i Genoa, sht ende duke u prpjekur t marrin veten nga dmet e shumta provokuar nga protestuesit, t prkushtuar kryesisht pr t rrzuar makina, vendosjen e dyqane n zjarr, plakitjen bankat dhe duke prdorur ndonj objekt t rnda ose t theksuar si nj mjet pr t provokuar dme t njerzve dhe objekteve. [citim i duhur] Si pjes e hetimeve t vazhdueshme, bastisje policore e qendrave sociale, media qendra, ndrtesat bashkim, dhe zyrat e ligjit kan vazhduar n t gjith Italin q nga samitin e G8 n Gjenova. Shum oficer t policis apo autoriteteve prgjegjse t pranishm n Genoa gjat samitit G8, jan aktualisht nn hetim nga ana e gjykatsit italian, dhe disa prej tyre dha dorheqjen. Ndrkombtare sociale forume Shih nenet kryesore: Social forum, evropiane Forumi Social, Forumi aziatike Social, Forumi Social Botror. E para Forum Social Botror (WSF) n vitin 2001 ishte nj iniciativ e Odedit Grajew, Chico Whitaker, dhe Bernard Cassen. Ajo u mbshtet nga qyteti i Porto Alegre (aty ku u zhvillua) dhe Partia e Puntorve t brazilian s. Motivimi ishte q prbjn nj kundr ngjarje-n Forumin Ekonomik Botror t mbajtur n Davos n t njjtn koh. Motoja e WSF sht "nj bot tjetr sht e mundur". Nj Kshilli Ndrkombtar (IC), u ngrit pr t diskutuar dhe vendosur shtje t mdha n lidhje me WSF, ndrsa komiteti organizator lokal n qytetin prits sht prgjegjs pr prgatitjen praktike t ngjarjes. [53] [54] N qershor 2001, IC miratoi Kartn Sociale Botrore Forumi i Parimeve, e cila ofron nj korniz pr ndrkombtar, kombtar, dhe Forumet lokale Sociale n mbar botn. [55] WSF u b nj takim periodik: n vitin 2002 dhe 2003 u zhvillua prsri n Porto Alegre dhe u b nj pik bashkimi pr t protestuar n mbar botn kundr pushtimit amerikan t Irakut. N vitin 2004 ai u zhvendos n Mumbai (e njohur dikur si Bombei, n Indi), pr ta br at m t kapshm pr popullsit e Azis dhe Afriks. Ky takim pa pjesmarrjen e 75.000 delegat. N vitin 2006 u zhvillua n tre qytete: Caracas (Venezuela), Bamako (Mali), dhe Karai (Pakistan). N vitin 2007, Forumi u organizua n Nairobi (Kenia). 2009 Forumi u kthye n Brazil, ku ajo u zhvillua n Belem. 2011, Forumi sht planifikuar t zhvillohet n Dakar (Senegal). Ideja e krijimit t nj vend takimi pr organizatat dhe individt kundr neoliberalizmit u prsriten s shpejti n shkallt e tjera gjeografike. I pari Sociale Evropiane Forum (FSE) u mbajt n nntor 2002 n Firence. Zri ishte "kundr lufts, kundr racizmit dhe kundr neo-liberalizmit". Ajo pa pjesmarrjen e 60.000 delegat dhe prfundoi me nj

demonstrim t madhe kundr lufts (1.000.000 njerzit sipas organizatorve). ESFs n vijim u zhvillua n Paris (2003), Londrs (2004), Athin (2006), dhe Malm (2008). FSE tjetr sht planifikuar t mbahet n Stamboll n vitin 2010. N shum vende Forumet sociale t fushs kombtare dhe lokale ku mbahen gjithashtu. Koht e fundit ka pasur disa diskutime pas lvizjes pr rolin e forumeve sociale. Disa e shohin ato si nj "Universiteti popullor", nj rast pr t br shum njerz t vetdijshm pr problemet e globalizimit. T tjert do t preferonte q delegatt e prqndrojn prpjekjet e tyre pr koordinimin dhe organizimin e lvizjes dhe n planifikimin e fushatave t reja. Megjithat ajo ka qen shpesh argumentuar se n vendet dominuar (shumica e bots) WSF sht pak m shum se nj 't drejt OJQ "drejtuar nga OJQ-t e Veriut dhe donatorve shumica e t cilave jan armiqsore ndaj lvizjeve popullore t t varfrve. [56] Kritik Shih gjithashtu: Pro-globalizimi Anti-globalizimit lvizje sht kritikuar nga politikant, antart e konservatore analistve, dhe shum ekonomist e zakonshm. [57] Mungesa e provave Kritikt pohojn se provat empirike nuk e mbshtet pikpamjet e lvizjes antiglobalizimit. Kta kritik pik pr tendencat statistikore t cilat jan t interpretuar t jen rezultatet e globalizimit, kapitalizmit, dhe rritjen ekonomike q inkurajojn. * Nuk ka qen nj rnie absolut n prqindjen e njerzve n vendet n zhvillim jetojn nn 1 $ n dit n lindje t Azis (prshtatur pr inflacion dhe fuqis blerse). Sub Sahariane, si nj zon q ndjeu pasojat e qeverisjes s dobt dhe ishte m pak t prgjegjshme ndaj globalizimit, ka par nj rritje t varfris, ndrsa t gjitha fushat tjera t bots kan par asnj ndryshim n normat. [58] * T ardhurat botrore pr frym sht rritur me m shum gjat periudhs 2002-2007 se gjat do periudhe t tjera n procesverbal. [59] * Rritja e votimit t prgjithshm, nga asnj kombet n 1900-62,5% e t gjitha kombeve n vitin 2000. [60] * Ka tendenca t ngjashme pr energji elektrike, makinat, radiot, dhe telefonat pr frym, si dhe prqindja e popullsis me qasje n uj t pastr. [61] Megjithat 1.4 miliard njerz ende jetojn pa uj t pijshm t pastr dhe 2.6 miliard t bots popullsis nuk kan qasje n kanalizim e duhur. [62] Qasja n uj t pastr ka rn n fakt n vendet m t varfra t bots, shpesh ato q nuk jan si t prfshir n globalizimit. [63] Antart e lvizjes anti-globalizimit prgjigjen se pro-globalizimit sloganin, "rritja sht e mir pr t varfrit", sht qllimisht mashtruese. Ata argumentojn se politikat neoliberale n prputhje me globalizimit dhe kapitalizmit nuk mund t vrtet t jet shkaktuar rritjen q ka efekte t dobishme pr t varfrit, ose duke prparuar me urgjencn e situats krkon. Ata gjithashtu marrin shtjen n periudh kohore e cila sht shpesh e

lidhur normalisht me argumente prkrahsit ', si ato t prmendura pr jetgjatsin, vdekshmris s fmijve, dhe t analfabetizmit lart, sepse ata zakonisht prfshijn t dhna nga periudha t tilla si 1950-1975, t cilat ishin para ardhjen e reformave neoliberal t lidhur me globalizimin, dhe pr t shrbyer pr t br statistika pr globalizimin duket m mir se ata jan t vrtet. [citim i duhur] N mnyr t ngjashme, ata vrejn se duke prfshir t dhnat pozitive nga vendet t cilat n mas t madhe injoruar receta neoliberal, sidomos Kina, diskrediton dshmi se pro-globaliste t pranishm. Pr shembull, n lidhje me parametri e per rritjen e t ardhurave pr frym, ekonomist zhvillimin Ha Joon Chang-shkruan se duke pasur parasysh t dhnat e dy dekadave t fundit si argument pr t vazhduar neo-liberale receta politiks jan "thjesht e papranueshme." Duke vn n dukje se "Kjo varet nga t dhnat q ne prdorim, por me prafrsi, t ardhurat pr frym n vendet n zhvillim u rrit me 3% n vit midis 1960 dhe 1980, por sht rritur vetm n rreth 1,5% n mes t 1980 dhe 2000. Dhe edhe kt 1.5% do t reduktohet me 1%, nse kemi marr nga India dhe Kina, t cilat nuk kan ndjekur liberale t tregtis dhe politikave industriale t rekomanduara nga vendet e zhvilluara. "[64] Jagdish Bhagwati argumenton se reforma q hapn ekonomit e Kins dhe Indis kan kontribuar n rritjes s tyre t lart n vitet 1980 dhe 1990. Nga 1980-2000 GDP e tyre u rrit n norm mesatare prej 10 dhe 6 pr qind respektivisht. Kjo u shoqrua me uljen e varfris nga 28 pr qind n vitin 1978 pr 9 pr qind n vitin 1998 n Kin, dhe nga 51 pr qind n vitin 1978 pr 26 pr qind n vitin 2000 n Indi. [65] Sipas Fondacionit Heritage, zhvillimi n Kin ishte parashikuar nga Milton Friedman, i cili parashikoi se edhe nj prparim t vogl n drejtim t liberalizimit ekonomik do t prodhoj efekte dramatike dhe pozitive. Ekonomia e Kins ishte rritur s bashku me lirin e saj ekonomike. [66] Kritikt e korporatave t udhhequr globalizimit kan shprehur shqetsimin n lidhje me metodologjin e prdorur pr t arritur tek statistikat e Banks Botrore dhe argumentojn se variablat m t hollsishme matjen e varfris duhet t studiohen. [67] [68 ] Sipas Qendrs pr Hulumtime Ekonomike dhe Politika (CEPR), periudha 1980-2005 ka par prparim t zvogluar n drejtim t rritjes ekonomike, jetgjatsia, vdekshmrin foshnjore dhe fminore, dhe n nj mas m t vogl edukimit. [69] rregullim Nj nga kritikat m t zakonshme t lvizjes, e cila nuk vjen domosdoshmrisht nga kundrshtart e tij, sht thjesht se anti-globalizimit lvizjes mungon qllimet koherente, dhe q pikpamjet e protestuesve t ndryshme jan shpesh n kundrshtim me njritjetrin. [70] Shum antart e lvizjes jan gjithashtu t vetdijshm pr kt, dhe t argumentojn se, pr aq koh sa ato kan nj kundrshtar t prbashkt, ata duhet t marshojn bashk - edhe nse ata nuk e ndajn pikrisht vizion t njjt politik. Michael Hardt dhe shkrimtarve Antonio Negri kan s bashku n librat e tyre (Perandoria & turma), zgjeruar n kt ide e nj turme disunified: njerzit vijn s bashku pr shkaqe t prbashkt, por mungon ngjashmri t plot t nocionit t "popullit". Mungesa e efektivitetit Nj argument i br shpesh nga kundrshtart e lvizjes anti-globalizmit (sidomos nga The Economist), sht se nj nga shkaqet kryesore t varfris n mesin e bots s tret

fermert jan t barrierave tregtare t vn nga vendet e pasura dhe kombet t varfr njsoj. OBT sht nj organizat e ngritur pr t punuar drejt duke hequr ato barrierat tregtare. Prandaj, sht e argumentuar, njerzit t shqetsuar me t vrtet n lidhje me gjendjen e vshtir t bots s tret duhet t vrtet t jet inkurajuese t tregtis s lir, n vend t prpjekjeve pr t luftuar at. Njerzit n botn e tret, ata argumentojn, nuk do t marr ndonj pun, nse nuk sht e mir se alternativa tjetr m e mir q ata kan. Kshtu, nse njerzit q jetojn n botn e tret jan t privuar nga opsioni tyre m t mir, jetn e tyre jan br m keq. Ndrsa ajo vijon nga prkufizimi q, gjrat e tjera jan t barabart, nj person racional sht i mir me opsione m shum n mnyr rigoroze, anti-globalizimit avokatt do t mund t refuzoj ose supozimin e racionalitetit apo m shum t ngjar t argumentojn se globalizimi krijon jashtme negative (ndotje) ose ndryshon treg n mnyr t till q t eliminuar mundsit m t mira (pr shembull, investimet inkurajon linj prodhimi kuvendin e produkteve nga konkurrente metodat tradicionale). Nga ana avokatt t tjera globalizimit do t sugjeroja q jashtme pozitive dhe efficiencies rritur t krijojn mundsit m t mira pr t varfrit. Shum mbshtets t kapitalizmit mendoj se politika t ndryshme nga ato t sotme duhet t ndiqet, edhe pse jo domosdoshmrisht ato t mbshtetur nga lvizja anti-globalizimit. Pr shembull, disa e shohin Banka Botrore dhe FMN, si burokracive t korruptuara t cilat kan dhn kredi t prsritura pr t diktatorve t cilt asnjher nuk bjn ndonj reform. Disa, si Hernando De Soto, argumentojn se shumica e varfris n vendet e Bots s Tret sht shkaktuar nga mungesa e sistemeve perndimore t ligjeve dhe t drejtave t prcaktuara mir dhe t njohur universalisht e prons. De Soto argumenton se pr shkak t pengesave ligjore njerzve t varfr n ato vende nuk mund t shfrytzojn pasurit e tyre pr t prodhuar m shum pasuri. [71] Mungesa e prhapur mbshtetjen e "Bots s Tret" Kritikt kan pohuar se njerz nga vendet e varfra (Bots s Tret) kan qen relativisht t pranuar dhe prkrahs i globalizimit, ndrsa opozita e fort pr t globalizimit i ka ardhur nga aktivistt e pasur "e Par Botrore", sindikatat dhe OJQ-t. Alan Shipman, autor i "Miti Globalizimi" akuzon lvizjen anti-globalizimit e "zgjidhjes s lufts perndimore klass duke e zhvendosur tjetrsimi dhe shfrytzimit pr zhvillimin e vendeve sweatshops." Ai m von vazhdon t pretendojn se lvizja anti-globalizimit ka dshtuar pr t trhequr mbshtetje t gjer nga t varfrit dhe njerzit q punojn nga Bota e Tret, dhe se "e saj t fort dhe kritikt m t uncomprehending ka qen gjithmon e puntorve t cilit lirimit nga puna ata ishin duke u prpjekur t t sigurt. " [72] Kta kritik pohojn se njerzit nga Bota e Tret shohin lvizjen anti-globalizimit, si nj krcnim n punt e tyre, pagat, mundsit konsumojn dhe mjetet e jetess, dhe se nj ndrprerje apo ndryshim t globalizimit do t rezultoj n shum njerz n vendet e varfra t mbetur n varfri m t madhe . Jess F. Reyes Heroles ish ambasadori meksikan n SHBA, deklaroi se "N nj vend t varfr si yni, alternativ pr t paguar t ult pun nuk sht i paguar ato, ajo nuk sht pun n t gjitha." [73] Ambasadori i Egjiptit n OKB ka deklaruar gjithashtu "Pyetja sht se pse t gjitha nj e papritur, kur e puns t bots s tret ka provuar t jet konkurruese, pse vendet

industriale t filloj ndjenj t shqetsuar n lidhje me puntort tan? Kur t gjitha nj e papritur ka nj shqetsim n lidhje me mirqenien e puntorve tan, kjo sht e dyshimt. "[74] Nga ana tjetr, ka pasur protesta t dukshme kundr politikave t globalizimit t caktuara nga puntort e Bots s Tret, si n rrugn e fermerve indiane protestojn kundr fara patenting.

Antiglobalization
Q nga vdekja rnd reklamohen e socializmit, nse ka nj ide q bashkon menduar shum leftish ekonomike e sotme, sht se globalizimi sht rrnja e shum t kqia. Kjo sht nj armik cuditerisht amorfe, e n kundrshtim me festimin e zakonshme progresive e diversitetit, dhe nj ndryshim interesant pr nj tradit q dikur ishte shum kozmopolit. Nj laborator t shklqyer pr t studiuar antiglobalism ishte mbledhur n Nju Jork n nntor nga Forumi Ndrkombtar pr Globalizimi, "nj projekt i El Bosque." El Bosque sht nj projekt i Tompkins Doug, bashkthemelues i Esprit. Nj gj i lezetshm pr konferencn ishte pjesmarrja - 2000, me nj mosh mesatare t ult t knaqshm. Shum m shum nga kto konferenca jan premtuar gjat viteve t ardhshme. Hapja plenare, t mbajtur n Riverside Kish (nj projekt i familjes Rockefeller), mbledhur me vler nj nate t gjat t folsit - Maude Barlow (Kshilli i kanadezt), John Cavanagh (Instituti pr Studime Politike), Barbara Dudley (Greenpeace), David Korten (autori), Ralph Nader, Carl Papa (Sierra Club), dhe Vandana Shiva (Rrjeti i Bots s Tret). MC ishte adman Jerry Mander, i cili beson se TV, t ciln ai e urren, s shpejti do t shprthej e kontradiktave t saj. Mander sht n bordin e El Bosque dhe sht drejtor i programit pr Tompkins Fondacionit 'pr Ekologji Deep, i cili ishte pranuar fonde, s bashku me at t Fondacionit Goldsmith. Libri Korten kur korporatat sundoj botn mishron nj shum t t menduarit antiglobalist zakonshme n mesin e organizatave progresive joqeveritare (OJQ) dhe filantropt q financimin e tyre. Vllimi, subvencionuar pjesrisht nga Tompkins, sht blurbed nga Kryepeshkopi Desmond Tutu, John Cavanagh dhe Richard Barnet, autort e Global Dreams, tregtare dhe ekonomike katalog moralist Paul Hawken, Doug Tompkins, dhe Teddy Goldsmith, redaktor i ekolog. Internacionaliste Re shqyrtuar vetm at entuziazm. N hyrje t tij, Korten thot se ai ka lindur "n nj konservator, familja e bardh e siprme t klass s mesme-" i cili drejtonte nj biznes me pakic n nj qytet t vogl Washington drurit - dhe vetdije pakontrolluar t nj qyteti t vogl, prshkon t denj t gjith librit. Ai shkoi n Stanford, mori nj MBA dhe PhD, msim n Shkolln e Biznesit n Harvard, t ciln ai u nis pr n Fondacionin Ford dhe ather Agjencia Amerikane

pr Zhvillim Ndrkombtar (USAID). Aksione Korten kto detaje "pr t krijuar thellsin e [tij] rrnjt konservatore" - nj tem q recurs n himne e tij pr t Adam Smith. Ndrsa me AID, Korten kishte nj Epiphany - AID ishte shum i madh, shum burokratike, dhe shum t centralizuar, mbytje autonomis vendore dhe iniciativ. Ai u largua AID pr botn OJQ-ve, ku njerzit ishin t "pyetje themelore rreth natyrs dhe procesin e zhvillimit." Korten ekspozitave nj neveri Amerikane t qeveris s madhe, pa vrejtur se SHBA e ka nj nga sistemet m t decentralizuar t shtetit n tok. Ky decentralizim ka kryer nuk lokale "fuqizim" (fjal q meriton nj pushim t gjat), por fragmentarizimi, dyfishimin, dhe ofertave luftra pr investime t korporatave - t mos prmendur ligjet Jim Crow. Kopshti sht e zakonshme n kuazi-radikale t menduarit t imagjinohet nj Epoka e Art me nj grup m t mir t sundimtarve, t shprngulur tani nga uzurpuese ndyr. N ditt e vjetr, thot Korten, "pasur dhe t varfr ashtu ... t prbashkt ndjenjn e komunitetit kombtar dhe interes." Pra "problemi nuk sht biznes apo t tregut n vetvete, por nj sistem t korruptuar rnd ekonomik global q sht prtej kontrollit gyrating njeriut. Dinamika e ktij sistemi jan br kaq t fuqishme dhe t oroditur se ajo sht duke u br gjithnj e m e vshtir pr menaxhert e korporats pr t menaxhuar n t interesit publik, pa marr parasysh se sa t fort vlerat e tyre morale dhe angazhim. " Kur ishte kjo Epoka e Art? 1960, kur GE ishte mbushur Hudson me PCB? 1930, kur Chase ishte bankare me nazistt? Ose 1890, kur Pinkertons Carnegie e shtn sulmues? A ishte 1850, kur industrialistve britanik rrmbenin fmij pr t punuar n fabrikat e tyre, dhe kur buke nivel lokal n pronsi t Londrs ka punuar stafet e tyre deri n 20 or n dit pr t prodhuar buk t fortifikuara me, n fjalt e nj bashkkohs, "sasi t caktuar e djers t njeriut t przier me shkarkimin e abscese, rregullsi, Buburrecat vdekur dhe maja kalbur gjermane, pr t mos prmendur, rr alum dhe prbrs t tjer kndshm minerale "? Mitet Golden Age prkasin, nonfictions jo letrsi, por edhe aty ata zhduken n inspektim t ngusht. Si Raymond Williams tregon se n vend dhe City, kultura 1930 Leavis "keqardhje pr humbjen e" bashksis organike "t kthehet t shekullit, vetm para se t kthehet t shekullit, artur shkroi Anglis humbur t viteve 1830, 1830 kishte Cobbett shkrim parajsn e Vitet 1770 ... n shpin t Piers puntor ferme. N regjimin Epokn e Art, thot Williams, nj rend feudal sht idealizuar si m "natyral", pa dyshim, nj nga panelistt konferencs globalizimit prshkruar nga mesjeta, si nj koh t "bashksis t vrtet." Por, pr "mijra panumrueshm i cili u rrit lashtat dhe kafsht e rritura n mnyr vetm pr t plakitur dhe djegur dhe e udhhequr nga larg me kyet e duarve t lidhura, kt ekonomi, edhe n paqe, ishte nj urdhr t shfrytzimit t nj lloji m t themelta: nj pron n meshkuj si dhe si tok, nj reduktim prej njerzve m t kafshve t puns, t lidhura me hara t detyruar, puns s detyruar, ose 'bler dhe shitur si kafsht ....'" Asketizm

Antidevelopmentalists zakonisht ankohen pr mnyrn se si e madhe e biznesit ushqyer dshirn pr gjra pr t mbajtur volant e kthyer konsumit. Korten mban deri Nike si nj shembull i "shtrembrimet e nj sistemi ekonomik q ndrrime shprblim larg nga ata q prodhojn vlern reale t atyre t cilve funksioni primar sht t krijoj iluzione t marketingut pr t bindur konsumatort t blejn produkte q ata nuk kan nevoj me mime t fryra." Por kapitalizmi ka qen gjithmon nj sistem q ndrrime shprblime larg nga prodhuesit e vrtet t vlers. Dhe iluzion-marrsit nuk jan kryeministrshprblim grumbulluesve - menaxhert e lart dhe aksionerve jan. Postmoderns gjelbr, asketizmi tyre Takimesh kurr larg nga siprfaqja, preferojn t flasin pr konsumin n vend se t pronsis dhe organizimin e prodhimit. Sigurt Nike shfrytzon ferr nga e puntorve indonezisht pr t fituar para t mdha n atlete mbimuara, por nuk ka asgj t keqe me thelb dshirn pr t veshin kpuc me stil. N nj prartje si Korten-s, lista e problemet mezi pranon ndonj progres - zgjatjen e jets, ulja e vdekshmris foshnjore dhe t nnave, lirimin e pjesshm t grave, prhapjen e arsimimit - n botve par dhe t tret. Sigurisht ka nj humner n mes t asaj q sht dhe far mund t jet, por at q mund t varet shum nga ajo q sht. sht e keqe q do t vjedhin Merck bimve nga njerzit indigjene dhe pastaj patent tyre, dhe pr t'u mbrojtur pr t br kshtu sipas ligjit t tregtis ndrkombtare, por bimt nuk do t bj shum mir n qoft se nuk jan pr disa organizata t mdha, komplekse pr t zhvilluar dhe t procesit tyre. Bisedoj Merck, nuk e shprndaj at. Algjebra e nevojs N zhvillimin e nj prototip pr utopi, Korten pikat n nj grup vendesh q Alan Durning i Institutit Worldwatch quajtur "sustainers" ($ 700-7,500 t ardhurat pr frym), vs "overconsumers" (7500 $ +) dhe "prjashtuar" (nn 700 $). Kto korrespondojn me at q e quan Banka Botrore, prkatsisht, t mesme, t lart, dhe t ardhura t ulta. Pr t Korten dhe Durning, grupi e mesme (e cila prfshin Indonezia, Meksika dhe Rusia) ofron modelin e nj jet t qndrueshme. Ata me t ardhura mesatare vende kan, mesatarisht, expectancies jetn 9 vjet m e shkurtr se sa t ardhura t larta (77 vs 68), nj norm femr e analfabetizmit 30%, krahasuar me m pak se 5%, nj norm e vdekshmris foshnjore prej 39 pr 1000 lindje t gjalla, vs 7. Ato prfshijn viktimat e programeve t prshtatjes strukturore q antidevelopmentalists drejt kritikojn, por sht e uditshme pr t par ato si modele. Kjo sht veanrisht e uditshme q nj Malthusian duhet, pasi norma e "sustainers" rritja e popullsis sht tri her se nga vendet e pasura. Korten, i cili edhe e prmend me emr Malthus, ndrojtur miraton qllimin e sjelljes s popullsis s bots deri n 1-2000000000 nga 5.7 miliard t pranishm, edhe pse pa thn se si. Malthus, t paktn, ishte i ndershm t mjaftueshme pr avokat promovimin e vdekjes: "N vend q t rekomanduar pastrtin t varfrve, ne duhet t nxis shprehit e kundrta." Korten ndoshta nuk sht nj partizane e vdekshmris promovimin, por mbron zhdukjen e miliarda njerzve, pa thn se si fton spekulime tmerrshme.

Kthehu tek Smith! Globalizimi sht stenografi pr evolucionin ton n nj ekonomi t vetme pa kufij, me flukset e lir t parave dhe mallrave, nn dominimin e qindra disa korporatave gjigante. LBO ka shpenzuar shum koh duke denoncuar kto gjra, por kurr nga nj nostalgji pr nj t kaluar q nuk ishte. Demon e librit - si ajo e screeds shum populiste, majt dhe t djatht - sht "korporat." Pr t Korten, korporatat e tradhtonte ideale Adam Smith e tregjeve konkurruese, duke arritur pr monopol dhe penguar "ndrmarrje lokale." Ai duket n dijeni t krkess Karl Polanyi se tregjet e lira t imponoj nj disiplin e padurueshme pr pjesmarrsit, duke rezultuar n deflacioni n fushn ekonomike dhe atomization ne sociale. Korten duket n mnyr t barabart n dijeni t historis ekonomike. Pavarsisht nga mitet e konkurrencs s lir n mesin e prodhuesve t vegjl, Britania e hershme kapitaliste u dmtua nga monopole lokale, nj qytet shpesh kishte nj bukpjeks t vetme, nj birr t vetme, m tepr se nj grup i shitsit n konkurrenc mir. Kjo nuk ishte deri n zhvillimin e tregjeve kombtare q tregjet t vrtet konkurruese t zhvilluara. Kapitalizmi n fillim nuk ishte aq lokale dhe personale si mit e ka ajo, nga fillimet e saj ajo ishte thellsisht ndrkombtare. N SHBA, tregtart n fillim t shekullit t 19-t importuar mallra industriale britanike dhe t eksportuara pambuku, duke vepruar si financuesve n do faz. Marrveshjet e tyre financiare, me fjal t Alfred Chandler, ishin nj "zinxhir t gjat t kredis q shtrihen nga brigjet e Misisipit pr t Lombard Street" n Londr. Rrall e tregtart e di konsumatorve dhe prodhuesve kan sjell s bashku, nj tregti realizohet nprmjet nj "zinxhir t gjat e ndrmjets, transportuesit, dhe financiert t cilt lvizur mallrat nprmjet ekonomis." Lviz nj t mir dhe pagesn e saj nga nj vend n nj tjetr krkohet nj zinxhir t gjat t kredive, do lojtar sht n grep pr t dikujt tjetr. Kur zinxhir u thye, u prhap me shpejtsi prarje - nj arsye pr panik 19 ashprsia e shekullit financiare. Pr t gjitha ankesave n lidhje me paqndrueshmrin moderne, t shekullit t 19-t ishte shum m e paqndrueshme, me panik t ojn n depresione do dekad apo m shum. Kjo ishte tregu Smithian anonime, atomized, t paqndrueshme. Apologjetve t tregut gjithmon t injoroj kostot e transaksioneve n treg - pazar krahasim merr koh, dhe ka gjithmon rreziku q ju mund t merrni djegur n fardo marrveshje - t cilat mund t reduktohet kur gjrat jan br brenda mureve t nj firm e vetme n vend se me jasht tregjet. Ndrsa shum krime, nga mimi fiksimin e-pr t vrar, t ndihmuar krijimin e firms gjigante moderne, ka prparsi t madhe pr t fituar nga planifikimin e prodhimit n nj shkall m t madhe-se-lokale. Parat e qelbur S bashku me globalizimin, nj tjetr e uzurpuese Korten sht para, veanrisht pa tok, lloji joreale q rrjedh npr kabllot me fibr optike. Sigurisht mbretrimit t parave sht i frikshm, madje edhe absurd, por nn kapitalizm njerzit t punojn dhe t bj biznes pr parat, parat sht nj nga parimet tona m themelore e organizimit shoqror. Fundi i prodhimit kapitalist sht fitimi, e cila vjen n formn e parave, dhe njerzit q t

akumulonin kapitalin kan treguar gjat nj prirje pr t mbajtur at n form t lngshme, si t jet e mundur. Nuk sht habi q nj sistem t kandidoj pr parat do t gjejm mnyra ekzotike e shumzuar at. Korten drejt decries shprthimit financiare, 1200000000000 $ hurtling rreth globit do dit, si, forca t paqndrueshme kot-to-shkatrruese q sht. Por sht aq e vshtir pr t ndar financuar nga realiteti kapitaliste si ajo sht pr t ndar parat e vet, e financave sht e para evoluar n forma m ekzotike. As nuk exotics shpikjet e fundit, t ardhmen e tregjeve t kthehen nj shekull, opsione Kthehu Mbrapa tre, dhe gimmickry valutor shkon prapa shtat ose m shum. Pronat Jashtm britanik nj shekull m par ishin shum m t mdha n terma relative se do gj shihet sot. Pr t ankohen pr mnyrn mund t mblidhen, duke ln t paplotsuara nevojat e njeriut sht q t kapitalizmit ankohen jo, disa mutacion kohve t fundit. Vizione N fund t librit t tij, Korten ofron nj vizion - i armatimit, tolerancs, barazis gjinore, konsumi m pak, globale besim-goditjes, writeoffs borxhit, transformimin e institucioneve financiare ndrkombtare n, institucionet demokratike kooperative, kapele vullnetare pagn ekzekutive, baz demokracis, etj Ai ofron nj vizion t "ekonomis s tregut t prbr kryesisht, por jo ekskluzivisht, t ndrmarrjeve familjare, n shkall t vogl bashk-ops, puntor n pronsi firmat dhe korporatat lagje dhe komunale." Pjesa m e madhe e ksaj sht e dshirueshme. Por kjo do t ishte e pamundur pr t drejtuar nj ekonomi komplekse n kt shkall vetm, sht e leht t imagjinohet mobilje duke u br n kt mnyr, por jo trena dhe kompjutera. Nse Korten do t thot pr t br larg me trena dhe kompjutera, ai duhet t na tregoni. Duke ln mnjan shtjen e shkalls, do ristrukturim t rndsishme t pronsis s prodhimit do t merret si nj luft pr vdekje nga pronart ekzistues. Por kjo nuk sht nj shqetsim pr Korten, sepse nuk do t jet nj revolucion n ndrgjegjen, i cili do t lshoj nj frym t re kooperativ "e atyre brenda sistemit prfshi ata q kokn korporatat tona t mdha dhe institucionet financiare - prve prpjekjeve t lvizjet qytetare q punojn jasht saj. " Ka nj zakon n librat si ky t paraqes at q duket si nj grup t arsyeshme t krkesave dhe mendoj se kryetart tan e do t papritur mu ballin e tyre, duke thn: "Ah! Ne ishim t gabuar!" Nuk ka vetdijen se nj transformim t rnd t sjelljes t korporatave do t krkonte nj krcnim serioz politik n pronsi private, pa at krcnim, edhe reforma t reja Dealish sht e pamundur. N vend t ksaj, Korten pik pr "zgjidhjen e nj t qart:. Krijojn shoqri q i japin nj vler t lart t dashuris edukuar se sa pr t br para" Gosh, po, q do t ishte mir, por se si nuk kemi arritur atje? Disa njerz t fuqishm q nuk gjejn zgjidhje aq e qart. Localists prart Korten dhe antiglobalizers t drejt q rritja ekonomike nuk do t bjn njerzit t lumtur, dhe shpesh i bn ata t mjer, q institucionet si Banka Botrore kan br t pasur t

pasur duke br nonrich varfra, se idet konvencionale t tregtis s lir jan t mrekullueshme pr menaxhert dhe t aksionerve, por ferrin pr puntort dhe t natyrs, dhe se largohen nga akumulimin e gjrave dhe n drejtim t pursuits m njerzore do t jet shum i mirpritur. Por, pr ta kthyer nga ajo n nj ndrr t vetqeverisjes mjaftueshmrin sht mbyts dhe reaksionare. N kt, Korten sht mbetur pas nga disa prej shokve t tij antiglobalizing. Shitje Kirkpatrick dshiron t bhet cop e ik kompjuter dhe jetojn si Amish, t cilt pr fat t mir prdorin antibiotikt dhe shesin prodhimet e tyre pr para t gatshme duke refuzuar t marr pjes n jetn industriale. Vandana Shiva ecofeminist shikime teknologji si nj prarje mashkull i shenjt dyad grua natyrs, dhe avokatt nj model "mbijetes" ekonomike. Shiva, duhet theksuar, sht m popullor n Perndim se n Indi. Si sociolog Swasti Mitter shkroi n shqyrtim New Left # 205, puntort e grave amerikane ajo sht studiuar n t dy vendet e tyre amtare dhe n Londr duan pun, trajnim, dhe pagat t mir, dhe nuk duan t kthehen n fshatrat e tyre. Shiva u hap flasin e saj n konferenc duke vn n dukje se nj nga "jashtme pozitive" t globalizimit ishte se ajo do t bhet kaq shum miq t mir n bot. Mirnjohje Korten e prshkruajn librin e tij si "produkt i nj bashkpunimi ndrkombtar" prfshin kolegt nga e gjith bota. N qoft se "globalizimi" mund t prodhojn gjra t tilla t dshirueshme si miq dhe libra (madje edhe ato t kqija), ndoshta sht e gabuar t emrit at si armik tuaj kryesor. sht ironike se njerzit duhet t raft deri milje t shpeshta ekspres, ndrsa touting virtytet e lokalizm - libra me shkrim dhe drejtimin e institucioneve, ndrsa tregon masat q ata duhet t qndrojn n shtpi dhe kan tendenc pr thjerrzat e tyre. Kjo kujton T.S. Eliot vrejtje se "n prgjithsi kjo do t duket t jet pr t mir se shumica e madhe e qenieve njerzore duhet t shkoj t jetojn n vendin n t ciln jan lindur." T paktn Eliot, i cili ka lindur n Shn Louis, por u zhvendos n Londr n moshn 26, ishte nj snob i hapt. N refuzimin e saj t marksizmit, shumica e majt nuk ka m nj fjalor pr t kozmopolitizmit, dhe me sa duket i ka dhn dor nga shpresa e transformimit t teknologjis n lloj dika pr njerzit dhe tokn n vend se t aksionerve. Numr t madh t njerzve jan t friksuar me zemrim t asaj q ekonomia sht duke br pr ta, por intelektualt themeli, rrezikohet nga vizionin e tyre mendjengusht dhe konservatorizmi financuesit e tyre ', ka vend pr t kthyer prgjigje.

Globalizimi, sistemi i ri botror prfshin do fush t jets, at njerzore, ekonomike, shoqrore e kulturore. Ai ka mbizotruar prafrsisht mbi t gjitha shoqrit dhe ka hyr me sisteme e ligje t reja n do vend e qytet, madje n do shtpi. Ai sht prpjekur

seriozisht t godas pikat e forta t shoqrive e tu imponoj sisteme e ligje q sjellin si rrjedhoj nj sistem familjar dhe shoqror t njsuar. Me problemet e globalizimit po ndeshet aktualisht edhe shoqria shqiptare. Sfidat me t cilat ballafaqohet familja shqiptare sot jan t shumta. Bota shmbllen me nj fshat t vogl pr shkak t zhvillimit t mjeteve t komunikimit, mjeteve t informacionit dhe mbizotrimit t tyre.
Nuk ka kapitalizmit t pastr n bot, dhe kurr nuk ka qen: ligjet, taksat, tarriffs, dhe rregullat gjithmon ndikojn n mnyrn e biznesit sht br dhe bjn zgjedhje t biznesmenve.

far sht anti-globalizimit lvizjes?

Anti-globalizimit lvizje sht nj prpjekje pr t'iu kundrvn aspektet negative t perceptuar procesin aktual t globalizimit. Edhe pse ithtart e lvizjes shpesh punojn n koncert, lvizja vet sht heterogjene dhe prfshin t ndryshme, nganjher t kundrta, t kuptuarit e ktij procesi, vizione alternative, strategji dhe taktika. Kshtu, termat m t nuancuar t prfshijn globalizimin anti-capitalist/anti-corporate alternative. Pjesmarrsit mund t prdorin terma pozitive t drejtsis globale dhe lvizjes drejt t tregtis, ose Global drejtsia dhe solidariteti Lvizja (GJ & SM), ose Lvizjen e lvizjeve, ose thjesht Lvizjes. Disa fraksione t lvizjes kundrshtojn globalizimit si t tilla, por shumica drrmuese e pjesmarrsve t tij jan t lidhur me lvizjet e njerzve vendas, anarkizmi, lvizjet e gjelbr, dhe n nj mas t komunizmit t vogla. Disa aktivist n lvizjen nuk e kan kundrshtuar kapitalizmin apo tregjet ndrkombtare si t till, por m tepr pr at q ata pretendojn sht mekanizmat jo transparente dhe jodemokratike, dhe pasojat, t globalizimit. Ata jan kundr sidomos pr neoliberalizmi, dhe institucioneve ndrkombtare q promovojn neoliberalizmit si Banka Botrore (BB), Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN), Organizata pr Bashkpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD) dhe Organizats Botrore t Tregtis (OBT); neoliberal "tregtis s lir", traktate si t Marrveshjes s Ameriks s Veriut Tregtis s Lir (NAFTA), Zona e Tregtis s Lir t Amerikave (FTAA), Marrveshjen Shumpalshe pr Investimet (MAI) dhe Marrveshjes s Prgjithshme mbi Tregtin n Shrbime (GATS); aleancat e biznesit si Forumi Ekonomik Botror (WEF), Trans Dialogu Atlantik Biznes (TABD) dhe Azi Paqsorit Ekonomik Forum (APEC), si dhe qeverive, t cilat promovojn kto marrveshje, institucionet dhe politikat. Akoma t tjer argumentojn se, n qoft se kufijt jan t hapur pr kapitalin, kufijt duhet t hapen n mnyr t ngjashme pr t lejuar qarkullimin e lir dhe ligjore dhe zgjedhjen e qndrimit pr emigrantt dhe refugjatt. Kto aktiviste kan tendenc pr t synuar organizmave t tilla si Organizata Ndrkombtare pr Migracionin dhe Sistemin e Informacionit Shengen.

Anti-Globalization/Pro-What?
Spektri q Marksi poetikisht prshkruar si Evropa bezdisshm sht ende zvarriten mbi botn. Ky spektr sht nj lvizje ndrkombtare n rritje, duke luftuar kundr shfrytzimit globale kapitaliste. Kjo lvizje sht historikisht i veant pr shkak se aktivistt e saj ndr klase, race, gjinore, dhe m e rndsishmja, kufijt. Ne kemi par mobilizime masive n Seattle, Davos, Genoa, Washington DC, New York City dhe gjetk. Pjesmarrsit prfshijn puntort, njerzit me ngjyr, ambientalistt, studentt, dhe forcat e tjera t gjer progresive. Secila prej ktyre zonave prpiqet pr t theksuar kt shtje n kuadr t globalizimit q sht m e rndsishme pr ta. Shum n lvizjen sugjerojn se nj ndryshim t plot n sistemin e tanishme ekonomike sht e nevojshme. At q t dy vetm shtjen e aktivistve dhe m radikale aktivist mungesa sht nj teori q do t na mundsoj pr t ndrtuar nj shoqri m t vjetr. far antiglobalizimit lvizjes mungon sht socializmi. Procesi i "globalizimit" ka m tregon konfliktet brenda kapitalizmin e natyrshme midis atyre q shfrytzojn dhe ata q jan shfrytzuar. Si kapitalizmit bhet m ndrkombtarisht dominuese, kontradiktat jan intensifikuar. Shtetet e Bashkuara tani sht vendi m i pasur n bot, pr shkak t imperializmit ekonomike, kulturore dhe ushtarake, por varfrimit n mesin e familjeve t puns sht rritur n t gjith botn, duke prfshir t drejtn ktu n SHBA. Ajo do t duket se me kto kontradikta gjithnj e m t dukshme, dhe rritje t aktivitetit protestave n vitet e fundit, ndryshime t jashtzakonshme n sistemin ekonomik botror do t jan br. Ndrsa Forumit Ekonomik Botror (WEF), Organizata Botrore e Tregtis (OBT) dhe Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN) kan t gjitha rritur sigurin e tyre dhe kan qen t detyruar pr t mbrojtur politikat e tyre, kapitalizmit global vazhdon t zgjerohet dhe t dominojn. Pra, pse nuk ka pasur nj ndryshim t sistemit? Prgjigja qndron n kornizn teorike dhe strategjike t tanishm "anti-globalizimit" lvizjes - nj kuadr t cilit pamjaftueshmris sht reflektuar edhe n emr t lvizjes. Nse shum prej protestuesve u pyetn nse ata jan kundr kapitalizmit global, ata do t thon po. Por shum kan ende pr t shkuar nga kundrshtimi i globalizimit kapitalist pr t besuar n ndryshim rrnjsor n sistemin aktuale ekonomike dhe sociale. Ka elemente t caktuara brenda lvizjes aktuale q nuk pajtohen me kapitalizmin, por vetm me globalizmit. Kjo nuk do t thot se ata jan mbshtets t flakt t sistemit aktual ekonomik, por ata jan pesimist n lidhje me alternativat. Kjo munges e shpress reflekton dobsin teorike t organizatorve shum. Shum aktiviste e shohin veten si anti-kapitaliste, anti-autoritare, anti-amerikane, antishtet, anti-raciste apo edhe anti-imperialiste. Kto politika jan fraza t kapur imbedded veanrisht n segmentet m "radikale" t lvizjes anti-globalizimit. Edhe pse un jam dakord me shqetsimet e tyre themelore, dshtimi pr t propozuar nj sistem alternativ ekonomik q do t siguroj n mnyr t barabart pr t popullsis s bots sht frustruese. Ata jan "pro-asgj." Nse ju do t pyesni at q ata besonin n t, prgjigjet

mund t shkojn nga reforma intensive pr t anarkizmit, pr t socializmit. Problemi me propozimin anarkiste sht se, n fakt, ajo propozon asgj, duke na ln pa nj pamje t asaj pr t punuar pr - vetm at pr t punuar kundr. Problemi me reformatorve m shum sht se ata nuk e kuptojn se si funksionon kapitalizmi. Globalizimi nuk sht nj fenomen i ri. Lenini, n imperializm e tij t puns: Faza m e lart e kapitalizmit, e ndrtuar mbi konceptin e Marksit mbi zgjerimin e kapitalit dhe shtoi se imperializmi ishte forma m e lart e kapitalizmit. Globalizimi sht vetm nj tjetr mandat pr t imperializmit. Tani kjo mund t duket si nj shtje t vogla pr t adresuar, por nse ne e kuptojm globalizimit ose t imperializmit, nga nj perspektiv marksiste ne shohim se si globalizimi sht nj rezultat i natyrshm i zhvillimit kapitalist. Globalizimi nuk sht nj form e kapitalizmit mutated ndershm, por nj rezultat i natyrshm i zhvillimit kapitalist. sht e pamundur thjesht e reforms globalizimit. Socializmi sht alternativa m logjike. N socializm, njerzit kan qasje t barabart n ushqim, strehim, kujdes shndetsor, pun, dhe arsimit, barazis racore dhe gjinore dhe respektimin e kulturore. Pr fat t keq, shum grupe propozuar kt alternativ t punsuar taktikat e gabuar, ofendim shum, dhe makins njerzit larg nga nj ide socialiste. Ata marrin pozitn e kundrt t reformatorve dhe thon se nuk ka absolutisht reformat jan t mundshme n baz t kapitalizmit dhe prandaj ne duhet t luftojn pr socializmin menjher. N Shtetet e Bashkuara, kjo strategji sht veanrisht i pasakt, sepse ajo i mungon ideologjia e duhur dhe nj kuptim konkret historik t klass amerikan t puns. Klasa e amerikane e puns ka nj histori interesante, q ndryshon nga ajo e popujve t tjer. Ajo ka identifikuar lehtsisht veten me vlerat tradicionale amerikane t demokracis dhe liris individuale, por ai ka qen gjithashtu shum i ndikuar nga anti-komuniste retorika q nga 1920. E vetmja mnyr pr t'i dhn fund globalizimit kapitalist sht nprmjet ndrtimit t nj shoqrie socialiste, n t ciln fabrika, transporti dhe shrbimet jan t kontrolluara nga shumica e njerzve n bot - e klass puntore. Nj shoqri e till do t na lejoj t filloj seriozisht adresimin e shtjeve q ndikojn familjet puntore. Ka shum mnyra pr ne ktu n Shtetet e Bashkuara pr t arritur kt qllim. Ne duhet s pari t ndrtojm koalicione t gjer q do t na lejoj q t prfshij sa m shum t popullsis, n vend se i prjashtuar ata nga lvizja ton. Kto koalicione duhet t jen t prqendruar n unitet dhe zgjerimin e demokracis dhe t drejtave civile. Ne nuk do t bindin publikun amerikan duke shpjeguar thjesht perspektivn ton, por prmes veprimeve q pasqyrojn vlerat tona. Kjo lvizje duhet t theksoj jo dhuns, sepse ne nuk jemi t dhunshme, kapitalizmi sht agresori n nj shkall t gjer botror. Dhe po, ne punojm pr reformat dhe fitoret e vogla, sepse, edhe pse ata mund t duket e parndsishme, sht procesi i kujtuar njerzit e do gj q ata kan pr t fituar. Kto fitore t vogla fund t fundit do t hedh themelet pr ndrtimin e socializmit n SHBA.