You are on page 1of 142

lzIff lgodfjnL, @)%(

g]kfn /fhkqdf k|sflzt ldlt


@)%(@!^
;+zf]wg
lzIff -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^)
lzIff -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^)
lzIff -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^@

@)^).#.@$
@)^).!@.!^
@)^@.@.@%

lzIff P]g, @)@* sf] bkmf !( n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L >L % sf] ;/sf/n] b]xfosf
lgodx? jgfPsf] 5 .
kl/R5]b !
k|f/lDes
!=
;+lIfKt gfd / k|f/DeM
/De -!_ oL lgodx?sf] gfd lzIff lgodfjnL, @)%( /x]sf]5 .
-@_ of] lgodfjnL t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@=
kl/efiffM
kl/efiff ljifo jf k|;n] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,
-s_ P]g eGgfn] lzIff P]g, @)@* ;Demg' k5{ .
-v_ dGqfno eGgfn] >L % sf] ;/sf/, lzIff tyf v]ns"b dGqfno ;Demg'
k5{ .
-u_ ljefu eGgfn] lzIff ljefu ;Demg' k5{ .
-3_ dxflgb]{zs eGgfn] ljefusf] dxflgb]{zs ;Demg' k5{ .
-_ lgb]{zgfno eGgfn] If]qLo lzIff lgb]{zgfno ;Demg' k5{ .
-r_ lgb]{zs eGgfn] lgb]{zgfnosf] lgb]{zs ;Demg' k5{ .
-5_ lg/LIfs eGgfn] ljBfnosf] lg/LIf0f ug{ tf]lsPsf] sd{rf/L ;Demg' k5{ .

-5!_ ;d'bfof/f ;+rflnt ljBfno eGgfn] lgod @@s= adf]lhd :yfgLo


lgsfo, Joj:yfkg ;ldlt jf ;+:yfn] Joj:yfkg lhDdf lnPsf] ;fd'bflos
ljBfno ;Demg' k5{ .

-5@_ ;fd'bflos lzIfs eGgfn] ;d'bfof/f ;~rflnt ljBfnodf >L % sf]


;/sf/af6 :jLs[t b/jGbL cGtu{t Joj:yfkg ;ldltn] lgo'Qm u/]sf]
:yfoL lzIfs ;Demg' k5{ .

-5#_ lzIfs 5gf}6 ;ldlt eGgfn] lgod @@r= adf]lhdsf] lzIfs 5gf}6
;ldlt ;Demg' k5{ .

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
1

-h_
-em_

#=

Joj:yfkg ;ldlt eGgfn] ljBfno Joj:yfkg ;ldlt ;Demg' k5{ .


k/LIff eGgfn] k|fylds lzIff pQL0f{ k/LIff, lgDg dfWolds lzIff pQL0f{
k/LIff jf dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;Demg' k5{ .
-`_ k/LIff ;ldlt eGgfn] lgDg dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldlt jf
dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldlt ;Demg' k5{ .
-6_ z}lIfs ;q eGgfn] ljBfnodf cWoog cWofkg u/fOg] jflif{s cjlw
;Demg' k5{ .
-7_ cgf}krfl/s lzIff eGgfn] lgod $* adf]lhd lbOg] lzIff ;Demg' k5{ .
-8_ b"/ lzIff eGgfn] kqfrf/, >Jo, b[Zo, >Job[Zo jf cGo ;~rf/
dfWodaf6 s'g} ljifodf lbOg] lzIff ;Demg' k5{ .
-9_ lzz' ljsf; s]Gb| eGgfn] rf/ aif{ k"/f gePsf jfnjflnsfnfO{ zf/Ll/s,
dfgl;s jf jf}l4s lzIff lbgsf] nflu lgod ^& adf]lhd vf]lnPsf] lzz'
ljsf; s]Gb| ;Demg' k5{ .

-0f_ z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\ eGgfn] lgod &@ adf]lhdsf] z}lIfs
hgzlQm ljsf; kl/ifb\ ;Demg' k5{ .
-t_ k|wfgfWofks eGgfn] lgod (# adf]lhd lgo'Qm lzIfs ;Demg' k5{ .
-y_ kl/jf/ eGgfn] lzIfs;Fu Psf;uf]ndf a:g] tyf lgh cfkm}+n]
kfngkf]if0f ug'{ kg]{ klt, kTgL, 5f]/f, wd{k'q, cljjflxt 5f]/L jf wd{k'qL,
afa', cfdf jf ;f}t]gL cfdf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] k'?if lzIfssf] xsdf
lghsf] afh], aHo} tyf dlxnf lzIfssf] xsdf lghsf] ;f;", ;;'/f
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-b_ lzIfs lstfavfgf eGgfn] lgod !@^ adf]lhdsf] ljBfno lzIfs
lstfa vfgf ;Demg' k5{ .
-w_ z'Ns eGgfn] ljBfnon] lgod !$^ adf]lhd ljBfyL{;Fu lng kfpg]
z'Ns ;Demg' k5{ .
-g_ ;~rfns ;ldlt eGgfn] P]gsf] bkmf !@u= adf]lhd u7g ePsf] u|fdL0f
lzIff ljsf; sf]if ;~rfns ;ldlt ;Demg' k5{ .
kl/R5]b @
ljBfno vf]Ng] cg'dlt jf :jLs[lt ;DaGwL Joj:yf
ljBfno vf]Ng] cg'dltsf] nflu lgj]bg lbg'kg]M{ -!_ k|fylds ljBfno, lgDgdfWolds ljBfno
jf dfWolds ljBfno vf]Ng rfxg]n] cg'dltsf] nflu z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf sDtLdf tLg
dlxgf cufj} ufpF lzIff ;ldlt jf gu/kflnsfsf] l;kmfl/z ;lxt cg';"rL! adf]lhdsf]
9fFrfdf lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ k"j{ k|fylds ljBfno vf]Ng rfxg]n] cg'dltsf] nflu z}lIfs ;q z'? x'g' eGbf
sDtLdf b'O{ dlxgf cufj} cg'';"rL @ adf]lhdsf] 9fFrfdf ;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt jf
gu/klnsf ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .

klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


t];f} ;+zf]wgf/f z+zf]lwt .
2

$=
%=

^=

ljBfno vf]Ngsf] nflu k"/f ug'{ kg]{ k"jf{wf/M


f/ ljBfno vf]Ngsf] nflu cg';"rL# adf]lhdsf]
k"jf{wf/ k"/f u/]sf] x'g' kg]{5 .
ljBfno vf]Ng cg'dlt lbg]M -!_ ljBfno vf]Ng] ;DaGwdf lgod # sf] pklgod -!_ adf]lhd
lgj]bg k/]df lhNnf lzIff clwsf/Ln] lgj]bg;fy k|fKt sfuhft hfFra'em ug]{5 / hfFra'em
ubf{ To;/L vf]lng] ljBfnosf] nflu lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f ePsf] b]lvPdf k|fylds
ljBfno vf]Ng z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf tL; lbg cufj} cg';"rL$ adf]lhdsf] 9fFrfdf
cg'dlt lbg]5 / lgDg dfWolds ljBfno / dfWolds ljBfnosf] xsdf z}lIfs ;q z'?
x'g'eGbf sDtLdf b'O{ dlxgf cufj} lhNnf lzIff ;ldltsf] /fo ;lxt k|fKt lgj]bg lgb]{zs
;dIf k7fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cg'dlt lbg' cl3 jf lgb]{zs ;dIf lgj]bg k7fpg' cl3
lhNnf lzIff clwsf/Ln] k|:tfljt ljBfnosf] nflu lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f eP
gePsf] ;DaGwdf cfjZos hfFra'em ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-#_ lgDg dfWolds ljBfno jf dfWolds ljBfno vf]Ng] cg'dltsf] ;DaGwdf
pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lgb]{zsn] lgj]bg ;lxtsf] sfuhft hfFra'em ug]{5
/ hfFra'em ubf{ k|:tfljt ljBfnosf] nflu lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f ePsf] b]lvPdf
lgj]bsnfO{ z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf tL; lbg cufj} ljBfno vf]Ng cg';"rL$ adf]lhdsf]
9fFrfdf cg'dlt lbg]5 .
-$_ lgod # sf] pklgod -@_ adf]lhd k"j{ k|fylds ljBfno vf]Ng lgj]bg k/]df
;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] lgj]bg ;fy k|fKt sfuhft / k|:tfljt
ljBfno ejgsf] cfjZos hfFra'em ug]{5 / hfFra'em ubf{ To;/L vf]lng] ljBfnosf] nflu
lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f ePsf] b]lvPdf z}lIfs ;q ;'? x'g'eGbf tL; lbg cufj}
ljBfno vf]Ng cg';"rL% adf]lhdsf] 9fFrfdf cg'dlt lbg]5 .
ljBfnon] kfng ug'{ kg]{ zt{x?M
? P]g / o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvP b]lv afx]s ljBfnon]
kfng ug'{ kg]{ zt{x? b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmd / kf7\ok':ts nfu" ug'{ kg]{,
-v_ kf7\oqmd ljsf; s]Gb|sf] :jLs[lt lagf yk kf7\ok':ts tyf kf7\o;fdu|L
k|of]u ug{ gx'g],
-u_ /fli6otfk|lt cfFr cfpg] kf7\o ;fdfu|L ePsf] kf7\ok':ts ljBfnodf
cWofkg ug{, u/fpg gx'g],
-3_ >L % sf] ;/sf/n] tf]s]sf] Go"gtd tna /sddf g36fO{ lzIfsnfO{ tna
lbg' kg]{,
-_ cleefjssf] jflif{s e]nf u/fO{ ljBfnosf] cfo Joo, z}lIfs pknlAw /
cfufdL z}lIfs ;qsf] sfo{qmdsf] lgoldt hfgsf/L u/fpg' kg]{,
-r_ lgod !&) adf]lhd cfo Joosf] n]vf /fVg' kg]{,
-5_ ljBfnon] u/]sf] nufgLsf] k|df0fsf] clen]v /fVg' kg]{,
-h_ g]kfn clw/fHosf] /fli6o Pstf, ;fj{ef}ldstf tyf wfld{s ;lxi0f'tfdf
vnn kfg]{ s'g} klg lqmofsnfk ljBfnodf x'g glbg],

klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
3

-em_

&=

*=

ljBfnodf tf]lsPsf] lzIfs ;+Vofdf g36\g] u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd


of]Uotf k'u]sf] lzIfssf] Joj:yf ug'{ kg]{,
-`_ ljBfnodf cltl/Qm sfo{snfk tyf cGo sfo{qmd ;~rfng ug'{ kg]{,
-6_ ljBfno tyf 5fqaf;df :j:ys/ / g}lts rl/q lgdf{0fsf] jftfj/0f
sfod ug{ cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-7_ cfjf;Lo ljBfnodf lhNnf lzIff ;ldltn] tf]lslbP adf]lhd ljBfyL{sf]
nflu vfgf tyf kf}li6s cfxf/sf] u'0f:t/ sfod ug'{ kg]{,
-8_ cfjf;Lo ljBfnon] z'?df sDtLdf bz k|ltzt ljBfyL{nfO{ cfjf;Lo
;'ljwf k'ofpg' kg]{,
-9_ lhNnf lzIff sfof{non] lbPsf] lgb]{zg cg'?k sfd ug'{ kg]{,
-0f_ lgod $ adf]lhdsf k"jf{wf/x? oyfjt\ /fVg' kg]{,
-t_ dGqfno jf ;f] cGtu{tsf lgsfon] tf]s]sf] 9fFrfdf ljBfnosf] z}lIfs
tYof+s tof/ u/L lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg] .
ljBfno vf]Ng :jLs[lt k|bfg ug]
ug{M -!_ lgod % sf] pklgod -!_ jf -#_ adf]lhd cg'dlt
k|fKt k|fylds, lgDg dfWolds tyf dfWolds ljBfnon] :jLs[ltsf] nflu cg';"rL^
adf]lhdsf] 9fFrfdf lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] lg/LIfs jf
cGo clws[tf/f ljBfnosf] hfFra'em u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd hfFra'em ;DaGwL k|ltj]bg k|fKt ePkl5 lhNnf lzIff
clwsf/Ln] lgj]bg ;fy k|fKt sfuhft hfFra'em ug]{5 / hfFra'em ubf{ To:tf] ljBfnon]
lgod ^ adf]lhdsf] zt{ k"/f u/]sf] b]lvPdf lhNnf lzIff ;ldltsf] :jLs[lt lnO{ k|fylds
ljBfnosf] xsdf cg';"rL& adf]lhdsf] 9fFrfdf cfkm}+n] :jLs[lt lbg]5 / lgDg dfWolds
ljBfno / dfWolds ljBfnosf] xsdf lhNnf lzIff ;ldltsf] /fo ;lxt k|fKt lgj]bg
lgb]{zs ;dIf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd k|fKt lgj]bg ;lxtsf] sfuhft hfFra'em ubf{ cg'dlt k|fKt
ljBfnon] lgod ^ adf]lhdsf] zt{ k"/f u/]sf] b]lvPdf lgb]{zsn] To:tf] ljBfnonfO{
cg';"rL& adf]lhdsf] 9fFrfdf :jLs[lt k|bfg ug]{5 .
-%_ lgod % sf] pklgod -$_ adf]lhd cg'dlt k|fKt k"j{ k|fylds ljBfnon]
:jLs[ltsf] nflu cg';"rL* adf]lhdsf] 9fFrfdf ;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsf
;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k|fKt lgj]bg hfFra'em ubf{ To:tf] ljBfnon] lgod ^
adf]lhdsf] zt{ k"/f u/]sf] b]lvPdf ;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] To:tf]
ljBfnonfO{ cg';"rL( adf]lhdsf] 9fFrfdf :jLs[lt k|bfg ug]{5 .
-&_ o; lgodfjnL adf]lhd k"j{ k|fylds ljBfnosf] cg'dlt jf :jLs[lt lbPsf] tL;
lbgleq ;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] ;f]sf] hfgsf/L lhNnf lzIff
sfo{fnodf k7fpg' kg]{5 .
;~rfng eO/x]sf ljBfnosf] :jLs[lt ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ P]g k|f/De x'Fbfsf avt
;+:yfut ljBfnosf] ?kdf ;~rfng eO/x]sf] ljBfnon] P]gn] tf]s]sf] Dofbleq ;f] ljBfno
sDkgLdf ;~rfng ug]{ eP sDkgLdf btf{ ePsf] k|df0fkq / z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ;~rfng
4

(=

ug]{ eP tT;DaGwL ljwfg btf{ ePsf] lg:;f ;d]t ;+nUg u/L cg';"rL!) adf]lhdsf]
9fFrfdf dxflgb]{zs ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf dxflgb]{zsn] ;f] lgj]bg ;fy k|fKt
sfuhft hfFra'em u/L lgj]bsnfO{ sDkgL jf z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ljBfno ;~rfng ug{
cg';"rL !! adf]lhdsf] 9fFrfdf :jLs[lt lbg]5 .
ljb]zL lzIf0f ;+:yf;F
yf;uF ;DaGwg u/L ljBfno vf]Ng] cg'dlt jf :jLs[lt ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf !_ P]gsf] bkmf # sf] pkbkmf -*_ sf] k|ltaGwfTds jfSof+zdf pNn]v eP adf]lhd ljBfno
vf]Ng rfxg]n] cg'dlt jf :jLs[ltsf] nflu dGqfnon] tf]s]sf] 9fFrfdf dGqfno ;dIf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd s'g} lgj]bg k/]df dGqfnon] lgj]bg;fy k|fKt sfuhft
hfFra'em ug]{5 / hfFra'em ubf{ lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf lgj]bsnfO{ ljb]zL lzIf0f
;+:yf;Fu ;DaGwg u/L ljBfno vf]Ng cg'dlt jf :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
t/ >L % sf] ;/sf/;Fu ;Demf}tf ePsf]df jfx]s Pp6f s'6g}lts lgof]usf]
l;kmfl/zdf Ps eGbf a9L ljBfno vf]Ng cg'dlt jf :jLs[lt lbOg] 5}g .

!)= w/f}6L /fVg' kg]


kg{M ljBfno vf]Ng] cg'dlt lnFbf ljBfno ;+rfngsf] ;'/If0f jfkt b]xfo
adf]lhdsf] /sd w/f}6Lsf] ?kdf /fVg' kg]{5M
;+:yfut ljBfno
;fd'bflos ljBfno
eP
eP
-s_ dfWolds ljBfnosf] nflu
b'O{ nfv ?k}ofF
Ps nfv ?k}ofF
-v_ lgDg dfWolds ljBfnosf] Ps nfv krf; krxQ/ xhf/ ?k}+of
nflu
xhf/ ?k}ofF
-u_ k|fylds ljBfnosf] nflu krf; xhf/ ?k}ofF

-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lghfdtL ;]jf lgodfjnL,
@)%) sf] lgod *)s= sf] k|of]hgsf] nflu s ju{df kg]{ ef}uf]lns If]qdf ljBfno vf]Nbf
plNnlvt /sdsf] cfwf /sd w/f}6L nfUg]5 .

!)s= w/f}6L /sd d'2tL vftfdf hDdf ul/g] M -!_ lgod !) adf]lhd /flvPsf] w/f}6L jfktsf]
/sd lhNnf lzIff sfof{non] tf]ls lbPsf] a}+sdf ljBfnosf] gfddf d'2tL vftf vf]nL hDdf
ul/g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd a}+sdf hDdf ul/Psf] /sdaf6 k|fkt ePsf] Jofhsf] /sd
ljBfnosf] sfddf vr{ ug{ ;lsg]5 .
-#_ pklglod -!_ adf]lhdsf] vftfsf] ;~rfng Joj:yfkg ;ldltn] tf]s]sf] JolQm /
lhNnf lzIff clwsf/Ln] tf]s]sf] sd{rf/Lsf] ;+o'Qm b:tvtaf6 x'g]5 .
!!= z}lIfs u'7L
7L ;DaGwL Joj:yf M -!_ z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ljBfno ;~rfng ug{ rfxg]n] z}lIfs
u'7L ;DaGwL ljwfg agfO{ ;DalGwt lgb]{zgfnodf btf{ u/fpg' kg]{5 .

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
5

-@_ z}lIfs u'7L lghL / ;fj{hlgs u/L b'O{ lsl;dn] btf{ ug{ ;lsg]5 .
t/ P]gsf] bkmf # sf] pkbkmf -^_ df pNn]lvt ljBfno ;~rfng ug{ lghL u'7L btf{
ug{ ;lsg] 5}g .

!@=

-@s_ pklgod -@_ sf] k|ltaGwfTds jfSof+zdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg
s'g} JolQm jf ;+:yfn] lghL u'7Lsf] ?kdf ljBfno ;+rfng ug]{ u/L s'g} ljBfnonfO{ ejg jf
hUuf bfgbftJo lbPdf To:tf] ljBfno lghL u'7Lsf] ?kdf ;+rfng ug{ ;lsg]5 .
-#_ z}lIfs u'7L ;DaGwL ljwfgdf b]xfosf s'/fx? v'nfPsf] x'g' kg]{5M
-s_ ljBfnosf] gfd / 7]ufgf,
-v_ z}lIfs u'7Lsf ;+:yfkssf] gfd / 7]ufgf,
-u_ z}lIfs u'7Lsf u'7Lof/ tyf u'7Lof/sf] d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQmsf] gfd,
lgo'lQm k|s[of / sfo{sfn,
-3_ u'7Lof/sf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf lghx?n] kfpg] ;'ljwf,
-_ z}lIfs u'7Ldf /x]sf] 3/ hUuf, cfDbfgL, C0f tyf cGo ;DklQsf] ljj/0f,
-r_ cfjZos cGo s'/fx? .
-$_ ;fj{hlgs z}lIfs u'7Ldf ;DalGwt ljBfnosf ;+:yfks, k|wfgfWofks /
dGqfnon] tf]s]sf] JolQm tyf lghL z}lIfs u'7Ldf ;DalGwt ljBfnosf ;+:yfks jf lghn]
tf]s]sf] JolQm kb]g u'7Lof/ x'g]5 .
-%_ ;fj{hlgs z}lIfs u'7Ldf sDtLdf kfFr hgf / lghL z}lIfs u'7Ldf ;+:yfksn]
rfx]s adf]lhdsf JolQm u'l7of/ x'g]5g\ .
-^_ ;fj{hlgs z}lIfs u'7Lsf] u'l7of/df ;/sf/L k|ltlglw, :yfgLo lgsfosf k|ltlglw
/ cleefjsx? dWo]af6 sDtLdf Ps Ps hgf ;b:o /fVg' kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd z}lIfs u'7Ldf k|ltlglwTj ug]{ ;/sf/L k|ltlglw lhNnf
lzIff sfof{noaf6 tf]lsg]5 .
-*_ o; lgod adf]lhd :yfkgf ul/Psf] z}lIfs u'7Ln] o; lgodfjnL / cGo k|rlnt
sfg"g adf]lhd cfkm\gf] sfo{ ;+rfng ug]{5 .
ljBfnosf] ;~rfngM
;~rfng ljBfnosf] ;~rfng P]g tyf o; lgodfjnLdf n]lvP adf]lhd x'g]5 .

!@s ljBfno ufEg lnOg] cfwf/ M P]gsf] bkmf !% adf]lhd b'O{ jf b'O{eGbf j9L ljBfnonfO{ ufeL
Pp6f ljBfno sfod ubf{ b]xfosf] cfwf/df ug{ ;lsg]5 M
-s_ cg';"rL# adf]lhdsf] k"jf{wf/ sfod g/x]sf],
-v_ clwsf+z sIffdf lgod && adf]lhd ljBfyL{ ;+Vof gePsf],
-u_ b'O{ jf b'O{ eGbf j9L ljBfnosf Joj:yfkg ;ldltn] Pp6} ljBfnosf] ?kdf
;~rfng ug{ ;+o'Qm lgj]bg lbPsf] .
!#= ljBfnosf]
ljBfnosf] sIff yk ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ s'g} ljBfnon] sIff yk ug{ rfx]df z}lIfs ;q
z'? x'g'eGbf sDtLdf tLg dlxgf cufl8 lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg ug'{ kg]{5 .

bf];|f] ;+zf]wgf/f yk .
t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
6

-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k/]df lhNnf lzIff clwsf/Ln] yk x'g] sIffsf] nflu
o; lgodfjnL adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f eP gePsf] ;DaGwdf cfjZos hfFra'em ug]{5 /
hfFra'em ubf{ k"jf{wf/ k"/f u/]sf] b]lvPdf ljBfnosf] gS;fgsf] ljkl/t gx'g] u/L z}lIfs ;q
;'? x'g'eGbf sDtLdf tL; lbg cl3 k|fylds ljBfnodf jif{df Ps sIffsf b/n] cfkm}n] yk
ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 / lgDg dfWolds ljBfno / dfWolds ljBfnodf sIff yk ug{
cfkm\gf] /fo ;lxt k|fKt lgj]bg z}lIfs ;q z'? x'g' eGbf sDtLdf @ dlxgf cufj} lgb]{zs
;dIf k7fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lgb]{zsn] cfjZos hfFra'em u/L
z}lIfs ;q z'? x'g' eGbf sDtLdf tL; lbg cufl8 jif{df Ps sIff yk ug{ ;Sg]5 .

-#s_ pklgod -@_ jf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg s'g} ljBfnon] cfg}
;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L Ps} k6s ljBfnosf] tx yk ug{ Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/;;fy
lgj]bg lbPdf / k|fKt lgj]bg hfFra'em ubf{ dgfl;j b]lvPdf To:tf] ljBfnodf Ps} k6s tx
yk ug{ cg'dlt lbg ;lsg]5 .
-$_ lgod $ adf]lhd k"jf{wf/ k"/f u/]sf] b]lvPdf ;+:yfut ljBfnonfO{ Ps tx
;+rfng ug]{ / of] lgodfjnL nfu" gx'Fb}b]lv rln/x]sf sIffx? ;+rfng ug]{ cg'dlt Ps} k6s
lbg ;lsg]5 .

-%_ pklgod -#s_ / -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg dfWolds txsf]
cg'dlt Ps} k6s lbg ;lsg] 5}g .

!$=

kl/R5]b #
dxflgb]{zs, lgb]{zs, lhNnf lzIff clwsf/L tyf lg/LIfssf]
sfd, st{Jo / clwsf/
dxflgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ dxflgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ cGo s'/fsf]
cltl/Qm b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ z}lIfs of]hgf tyf sfo{qmd sfof{Gjog ug{ lgb]{zgfno tyf lhNnf lzIff
sfof{nonfO{ cfjZos lgb{]zg lbg],
-v_ lgb]{zsx?sf] sfddf ;dGjo sfod ug]{,
-u_ z}lIfs of]hgf tyf sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfjZostfg';f/ ;ldlt,
pk;ldlt jf sfo{6f]nL u7g ug]{,
-3_ lzIfsx?sf] k|zf;g, Joj:yfkg tyf z}lIfs ljsf; ;DaGwL sfo{ ug]{
u/fpg],
-_ ljBfnosf] z}lIfs sfo{qmd tof/ u/L sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-r_ dGqfnoaf6 to ul/Psf gLlt lgodx? sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-5_ ljefuf/f ;~rflnt z}lIfs of]hgf tyf sfo{qmdx?sf] cg'udg tyf
d"Nofg ug]{ u/fpg] / k|To]s b'O{ dlxgfdf ;f]sf] k|ltj]bg dGqfno tyf
;DalGwt lgsfodf k7fpg]],

klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
7

-h_

!%=

dfWolds lzIff, cfwf/e"t tyf k|fylds lzIff / lzz' ljsf; s]Gb|sf]


sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-em_ lgb]{zs tyf lhNnf lzIff clwsf/Lsf] sfdsf] lg/LIf0f tyf d"Nofg ug]{,
-`_ ljBfnodf cfly{s Joj:yf kf/bzL{ tyf ;'lglZrt ug{ j:t'ut cfwf/ tyf
dfkb08 agfO nfu" ug]{ u/fpg],
-6_ dGqfnon] tf]s] adf]lhdsf cGo sfd ug]{ u/fpg] .
lgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ lgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ cGo s'/fsf] cltl/Qm
b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_ z}lIfs of]hgf tyf sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-v_ ljBfnosf] lg/LIf0f ug]{ u/fpg],
-u_ lhNnf lzIff clwsf/Lx?sf] sfddf ;dGjo sfod ug]{,
-3_ lhNnf lzIff clwsf/Lx?sf] sfdsf] lg/LIf0f tyf d"Nofg ug]{,
-_ lzIffsf] u'0f:t/ clej[l4 ug{sf] nflu lzIfsnfO{ cfjZoQmfg';f/ tfnLdsf]
Joj:yf ug]{ u/fpg],
-r_ ljBfnosf] clGtd k/LIffsf] clen]v, k|Zgkq / pQ/k'l:tsf lemsfO{ hfFr
ug]{, ljBfnodf lzIffsf] :t/ a[l4 eP gePsf] ;DaGwdf clen]v /fVg]
tyf ;f] ;DjGwdf lhNnf lzIff clwsf/LnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg],
-5_ dfWolds lzIff pQL0f{ u/]sf ljBfyL{x?sf] gfd, y/, hGd ldlt k|rlnt
sfg"g adf]lhd ;Rofpg],
-h_ dfWolds lzIff pQL0f{ u/]sf ljBfyL{x?nfO{ c:yfoL, :yfgfGt/ k|df0fkq
lbg],
-em_ lhNnf lzIff ;ldltjf6 dfu eO{ cfPsf] lzIfs b/jGbL ;DjGwdf
cfjZos hfFrj'em u/L cfgf] /fo ljefu / dGqfno ;dIf k7fpg],
-`_ k|fylds lgDg dfWolds tyf dfWolds ljBfnodf n]vf k/LIf0f u/fpg
n]vf k/LIfssf] ;"rL tof/ u/L lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg] tyf
To;sf] cg'udg ug]{ u/fpg],
-6_
-7_
-8_
-9_
-0f_

cgf}krfl/s / ljz]if lzIffsf] nflu cfjZos tfnLd, lg/LIf0f tyf


cg'udgsf] Joj:yf ug]{ u/fpg],
lzIfs tfnLd sfo{qmdx?sf] ;dGjo, lg/LIf0f tyf cg'udg ug]{,
;/sf/L tyf u}/;/sf/L z}lIfs kl/of]hgfx?sf] lg/LIf0f tyf ;dGjo ug]{,
lg/LIfssf] k|ltj]bg adf]lhd sfd eP gePsf] ;DaGwdf k|To]s tLg
dlxgfdf cg'udg ug]{ tyf To;sf] k|ltj]bg ljefu / dGqfnodf k7fpg],
lgb]{zgfnosf] sfdsf] k|ult ljj/0f k|To]s b'O{ dlxgfdf ljefu /
dGqfnodf k7fpg],

klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .
8

!^=

-t_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldltaf6 lgb]{lzt jf k|Tofof]lht sfo{ ug]{,
-y_ cfof]uaf6 lgb]{lzt jf k|Tofof]lht sfd ug]{ u/fpg],
-b_ dGqfno tyf ljefun] tf]s] adf]lhdsf cGo sfo{x? ug]{ u/fpg] .
lhNnf lzIff clwsf/Lsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ lhNnf lzIff clwsf/Lsf] sfd, st{Jo /
clwsf/ cGo s'/fsf] cltl/Qm b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ lhNnfdf z}lIfs sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-v_ lzIff ;DjGwL gu/ :t/Lo of]hgf gu/ kl/ifb\af6 / lhNnf :t/Lo of]hgf
lhNnf lzIff ;ldlt / lhNnf kl/ifb\af6 kfl/t u/fO{ sfof{Gjog ug]{],
-u_ ljBfno, k|fljlws lzIffno / lzz' ljsf; s]Gb| ;DaGwL clen]v tof/
u/L k|To]s jif{ lgb]{zgfno, ljefu / dGqfnodf k7fpg],

-u!_ cgf}krfl/s lzIff, ljz]if lzIff / lzIffsf] nflu vfB sfo{qmd sfof{Gjog
ug]{ u/fpg] tyf ;f] ;DaGwL clen]v tof/ u/L k|To]s jif{ lgb]{zgfno,
ljefu / dGqfnodf k7fpg],

-u@_ ljBfyL{ ;+Vof 36\g uO{ kmflhndf k/]sf ;fd'bflos lzIfsnfO{ ;d'bfof/f
;~rflnt csf]{ ljBfnodf ldnfg ug]{,

-u#_ ;d'bfof/f ;~rflnt ljBfno :jLs[t sfo{ of]hgf cg';f/ ;~rfng eP


gePsf] ;DaGwdf lgoldt ?kn] lg/LIf0f / ;'kl/j]If0f u/L lgb]{zgfno /
ljefu ;dIf k|ltj]bg k7fpg],
-3_ lzIffsf] u'0f:t/ a9fpgsf] nflu k|wfgfWofks tyf Joj:yfkg ;ldltsf
cWoIfx?sf] ;do ;dodf a}7s, uf]i7L jf tfnLdsf] Joj:yf ug]{,
-_ lgDg dfWolds lzIffsf] cGtdf lnOg] k/LIff ;~rfng ug]{],
-r_ ljBfnosf] clGtd k/LIffsf] clen]v, k|Zgkq / pQ/k'l:tsf lemsfO{ hfFr
ug]{, ljBfnodf lzIffsf] u'0f:t/ a[l4 eP gePsf] ;DaGwdf d"Nofg u/L
clen]v /fVg] tyf ;f] ;DjGwdf ;'wf/sf cfjZos cGo sfd ug]{,
-5_ P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd ljBfnox? ;~rfng eP gePsf]
hfFra'em ug]{ tyf To:tf ljBfnodf lzIffsf] u'0f:t/ a9fpg, ;'wf/ ug{
jf ljBfno aGb ug'{ kg]{ gkg]{ ;DjGwdf lg/LIf0f u/L ljBfnosf] :t/
a9fpg', ;'wf/ ug'{ jf ljBfno aGb ug'{ kg]{ ePdf tT;DaGwL sf/jfxL
ug]{,
-h_ dfWolds lzIff ptL0f{ k/LIffsf] nflu /lhi6]zg kmf/fd e/]sf ljBfyL{sf]
gfd, y/, pd]/ k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+zf]wg ug]{,
-em_ cfof]uaf6 lgo'lQm jf a9'jfsf] nflu l;kmfl/z eO{ cfPsf lzIfsnfO{
ljBfnodf lgo'lQm ug]{,
-`_ ;fd'bflos ljBfnodf sfo{/t lzIfssf] gf]s/L ljj/0f tyf cGo clen]v
cBfjlws u/L /fVg],

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
9

-6_ cfof]uaf6 a9'jf ;DaGwL sf/jfxL ul/g] lzIfssf] d"Nof+sg u/L To;sf]
ljj/0f cfof]udf k7fpg],
-7_ ljBfno / lzz' ljsf; s]Gb|sf] lg/LIf0f ug]{ u/fpg],
-8_ dGqfnon] tf]lslbP adf]lhd ;fd'bflos tyf ;+:yfut ljBfnox?sf] ;d"x
ljefhg u/L ;|f]t s]Gb| lgwf{/0f ug]{ / ;|f]ts]Gb|jf6 ljBfnosf] lg/LIf0f,
lzIfssf] tfnLd tyf cGo z}lIfs lqmofsnfk ug]{ u/fpg],
-9_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff lgoldt / dof{lbt 9jf6 ;~rfng ug{]
u/fpg],
-0f_ ;fd'bflos ljBfnosf] nflu ljt/0f ul/Psf b/aGbL z}lIfs ;qsf] ;'?df
ldnfg ug]{ / ldnfg ul/Psf lzIfs b/aGbL ;DaGwL ljj/0f dGqfnodf
k7fpg],

-0f!_ ;fd'bflos ljBfnosf] :yfoL lzIfssf] /fhLgfdf :jLs[t ug]{ .
-t_ lg/LIfsnfO{ ljBfno lg/LIf0fdf k7fpg] / lg/LIfsn] ljBfno lg/LIf0f u/]
gu/]sf] olsg ug{ :ynut lg/LIf0f ug]{,
-y_ lg/LIfs tyf ;|f]t s]Gb|n] ljBfnosf] lg/LIf0f u/] gu/]sf] cg'udg ug]{,
-b_ u|fdL0f lzIff ljsf; sf]ifaf6 ljBfnonfO{ lgsf;f ePsf] /sd ;b'kof]u
eP gePsf] cg'udg u/L ;f]sf] k|ltj]bg ;~rfns ;ldltdf k7fpg],
-w_ ljBfnon] :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts nfu" u/] gu/]sf] ;DaGwdf
lg/LIf0f ug]{ u/fpg],
-g_ ljBfnodf nfu" ul/Psf] kf7\oqmd tyf kf7\ok':tssf ;DaGwdf ;'wf/ ug'{
kg]{ / lgMz'Ns kf7\ok':tssf] ljt/0f k|0ffnLnfO{ k|efjsf/L agfpg]
ljifodf Joj:yfkg ;ldlt tyf lzIfssf] /fo lnO{ kf7\oqmd ljsf; s]Gb|
;dIf ;'emfj k7fpg] tyf ;f] ;DaGwdf cGo cfjZos sfo{ ug]{ u/fpg],
-k_ lgb]{zgfnoaf6 k|fKt ;"rLdf pNn]v ePsf n]vf k/LIfsaf6 ljBfnosf]
n]vf k/LIf0f u/fpg]],
-km_ lhNnfsf] aflif{s z}lIfs tYof+s ;+sng, ljZn]if0f / k|sfzg ug]{,
-a_ k|To]s b'O{ dlxgfdf z}lIfs of]hgfsf] k|ult k|ltj]bg lgb]{zgfno /
ljefudf k7fpg],
-e_ ;fd'bflos ljBfnosf lzIfsx?sf] tnjL k|ltj]bg kfl/t u/fpg],
-d_ ljBfnosf] jflif{s z}lIfs sfo{qmdsf] lgoldt ?kdf cg'udg u/L ;f]
cg';f/ ug]{ u/fpg],
-o_ ljBfno lg/LIfsn] lbPsf] lg/LIf0f k|ltj]bg pk/ sf/afxL ug]{ / To;sf]
ljj/0f k|To]s b'O{ dlxgfdf lgb]{zgfnodf k7fpg],
-/_ cfof]uaf6 lgb]{lzt jf k|Tofof]lht sfo{ ug]{ u/fpg],

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
10

-n_

!&=

dGqfno, ljefu tyf lgb]{zgfnojf6 tf]s] adf]lhd cGo sfd ug]{


u/fpg] .
lg/LIfssf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ lg/LIfssf] sfd, st{Jo / clwsf/ cGo s'/fsf] cltl/Qm
b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ k|To]s dlxgfdf sDtLdf Ps k6s ljBfnosf] lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f
ug,]{ u/fpg] / To;/L lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f ug]{ qmddf k|wfgfWofks /
Joj:yfkg ;ldlt;Fu 5nkmn u/L 5nkmn ePsf] s'/f / lg/LIf0f tyf
;'kl/j]If0f ;DaGwL Joxf]/f ljBfnosf] lg/LIf0f k'l:tsfdf hgfpg] tyf
hgfpg nufpg],
-v_ P]g / o; lgodfjnL adf]lhd ljBfno lgoldt ?kn] ;~rfng eP
gePsf], To:tf] ljBfnodf ef}lts ;fwg / lzIfs kof{Kt eP gePsf],
pknJw ;fwgsf] clwstd ;b'kof]u eP gePsf] / lgwf{l/t :t/ adf]lhd
k7gkf7g eP gePsf] ;DjGwdf k|wfgfWofks, lzIfscleefjs ;+3 /
lzIfs;Fu ljrf/ ljdz{ u/L ;f] cg'?k ePsf] gb]lvPdf ;'wf/ ug{
nufpg],
-u_ ljBfno lg/LIf0f ;DaGwL k|ltj]bg k|To]s dlxgf ufpF lzIff ;ldlt jf
gu/kflnsf / lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf k7fpg],
-3_ ljBfnosf] ljsf;sf] nflu Joj:yfkg ;ldlt tyf :yfgLo lzIffk|]dLx?;Fu
;Dks{ tyf cfjZos ;/;Nnfx / cGt{lqmof ug]{,
-_ gd"gf lzIf0f ug]{ k|of]hgsf] nflu ;do;dodf k|wfgfWofks ;lxt
lzIfssf] a}7s af]nfO{ ;d:of ;dfwfgsf] nflu cfjZos sfd ug]{,
-r_ lzIfsx?sf] sfo{ Ifdtfsf] d"Nofg u/L To;sf] clen]v /fVg],
-5_ ljBfnosf] z}lIfs :t/ a[l4 ug{ k|wfgfWofks tyf Joj:yfkg ;ldltsf
cWoIfx?sf] uf]i7L ug]{,
-h_ k/LIff ;ldltsf] lgb]{zg adf]lhd k/LIff ;~rfng ug]{ u/fpg],
-em_ ljBfnosf] z}lIfs tyf cfly{s clen]v b'?:t eP gePsf] lg/LIf0f ug]{
u/fpg],
-`_ cfgf] If]qleqsf z}lIfs tYof ;ng tyf ljZn]if0f u/L lhNnf lzIff
sfof{nodf k7fpg],
-6_ lzIfsnfO{ tfnLdsf] nflu l;kmfl/z ug]{,
-7_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s lgoldt ?kn] a;] ga;]sf] hfFra'em u/L
ga;]sf] eP a}7s af]nfpg k|wfgfWofksnfO{ lgb]{zg lbg],
-8_ ljBfno ;+rfng ;DaGwdf k|wfgfWofks tyf Joj:yfkg ;ldltnfO{
cfjZos lgb]{zg lbg],
-9_ ;|f]t JolQmsf] sfdsf] cg'udg u/L k|To]s dlxgf ufpF lzIff ;ldlt /
lhNnf lzIff sfof{nodf k|ltj]bg k]z ug]{,
-0f_ ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lsf] ljbfsf] clen]v z}lIfs ;qsf] cGTodf
k|dfl0ft ug]{ / ljBfnodf /fVg nufpg],
11

-t_

lzIfsx?sf] xflh/L clen]v b'?:t eP gePsf] 58\s] hfFr jf lg/LIf0f


u/L cg'kl:yt lzIfssf] xsdf xflh/L k'l:tsfdf uon hgfO{ ;f]sf] hgfp
;DalGwt ljBfno Joj:yfkg ;ldlt, ufpF lzIff ;ldlt / lhNnf lzIff
clwsf/L ;d]tnfO{ lbg],

-t!_ cfgf] If]qleq ;~rfng ul/Psf cgf}rfl/s lzIff, ljz]if lzIff / lzIffsf]
nflu vfB sfo{qmdsf] lgoldt ?kdf lg/LIf0f tyf cg'udg u/L lhNnf
lzIff sfof{nodf k|ltj]bg k]z ug]{,
-y_ lhNnf lzIff clwsf/Ln] tf]s] adf]lhd cGo sfo{ ug]{ / u/fpg] .

!*=

kl/R5]b $
lhNnf lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf a}7s ;DaGwL sfo{ljlw
lhNnf lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ P]gdf n]lvP b]lv afx]s lhNnf lzIff
;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ :jLs[t z}lIfs of]hgf cg'?k ljBfnosf] z}lIfs sfo{qmd th'{df u/L
sfof{Gjog u/fpg],
-v_ lhNnfdf :j:y z}lIfs jftfj/0f sfod /fVg tyf lzIffsf] u'0f:t/ a[l4
ug{ Joj:yfkg ;ldlt dfkm{t z}lIfs sfo{qmd sfof{Gjog u/fpg],
-u_ >L % sf] ;/sf/sf] :jLs[t gLlt / lgb]{zg cg'?k cgf}krfl/s lzIff
sfo{qmd ;~rfng ;DjGwL cfjZos Joj:yf ug]{,
-3_ ljBfnonfO{ cfly{s ;xfotf pknJw u/fpg] tyf To:tf] ;xfotfsf] nflu
;DalGwt lgsfodf l;kmfl/z ug]{,
-_ lzIfs tyf ljBfyL{ sNof0fsf] nflu cfjZos sfo{qmd agfpg],
-r_ ljBfnosf] ;DklQsf] ;'/Iff ug{ tyf ljBfnosf] ;d[l4sf] nflu cfjZos
Joj:yf ug]{,
-5_ lhNnf:t/df lzIff ;DaGwL ljifodf ;]ldgf/, ;Dd]ng jf k|bz{gLsf]
cfof]hgf ug]{,
-h_ ljBfnosf] ljsf;sf] nflu ;~rflnt z}lIfs sfo{qmdnfO{ ;xof]u ug]{,
-em_ ljBfnosf] n]vfk/LIf0f ;DaGwdf n]vfk/LIfsn] lbPsf] k|ltj]bg cg';f/
cfjZos sf/jfxL ug]{ u/fpg],
-`_ ljBfnonfO{ cfly{s ?kdf cfTdlge{/ u/fpg k|oTg ug{],
-6_ ljBfno aGb ug]{ ;aGwdf :jLs[lt lbg],
-7_ z}lIfs Sofn]08/ agfO{ ljBfno ;~rfng ug{ ufpF lzIff ;ldlt /
Joj:yfkg ;ldltnfO{ lgb]{zg lbg],
-8_ lhNnf:t/Lo v]ns"b, :sfp6 tyf ;f+:s[lts sfo{qmdsf] ;~rfng tyf
ljsf;sf] nflu cfly{s ;|f]t h'6fpg] / k|fKt /sd vr{ ug]{ .

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
12

!(=

@)=

@!=

lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlwM


jlw -!_ lhNnf lzIff ;ldltsf] j}7s ;fdfGotof
dlxgfdf Ps k6s a:g]5 .
-@_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] lgb]{zgdf ;b:o;lrjn]
af]nfpg]5 .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lhNnf lzIff ;ldltsf Ps
ltxfO{ ;b:on] lnlvt cg'/f]w u/]df ;b:o;lrjn] hlxn];'s} klg lhNnf lzIff ;ldltsf]
a}7s af]nfpg' kg]{5 .
-$_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7sdf 5nkmn x'g] ljifo ;"rL ;f] ;ldltsf] ;b:o
;lrjn] ;fwf/0ftM tLg lbg cufj} ;b:ox?nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ lhNnf lzIff ;ldltsf tTsfn sfod /x]sf krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:ox?
pkl:yt ePdf lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-^_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;f] ;ldltsf] cWoIfn]] ug]{5 / lghsf]
cg'kl:yltdf a}7sdf pkl:yt ;b:ox?n] cfkm'x?dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf] cWoIftf
ug]{5 .
-&_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf
a}7ssf] cWoIftf ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg ;Sg]5 .
-*_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
-(_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7sdf efu lnP jfkt ;f] ;ldltsf ;b:ox?n] lhNnf
lzIff sf]ifjf6 dGqfnon] tf]s] adf]lhd a}7s eQf kfpg]5g\ .
lhNnf lzIff ;ldlt lj36g ug{ ;Sg]] M b]xfosf cj:yfdf >L % sf] ;/sf/n] lhNnf lzIff
;ldlt lj36g ug{ ;Sg]5M
-s_ ljBfnosf] lxt ljk/Lt x'g] u/L s'g} sfd u/]df,
-v_ P]g tyf o; lgodfjnLn] lbPsf] clwsf/sf] b'?kof]u u/]df, jf
-u_ P]g tyf o; lgodfjnL ljkl/t s'g} sfo{ u/]df .
t/ To;/L lj36g ug{ cl3 lhNnf lzIff ;ldltnfO{ cfkm\gf] ;kmfO{ k]z
ug]{ df}sfaf6 al~rt ul/g] 5}g .
kl/R5]b %
ufpF lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf a}7s ;DaGwL sfo{ljlw
ufpF lzIff ;ldltsf] sfd, st{
st{Jo / clwsf/M
clwsf/ ufpF lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ afnaflnsfnfO{ sDtLdf k|fylds lzIff;Ddsf] cWoog u/fpg k|f]T;fxg
ug]{,
-v_ ljBfnodf egf{ ePsf jf gePsf afnaflnsf nufot cGo JolQmsf]
pd]/, hft, ln ;d]tsf] cfwf/df ljj/0f agfO{ cBfjlws u/fO /fVg],
13

-u_

@@=

ljBfnosf] z}lIfs of]hgf ;DaGwL clen]v cBfjlws u/fO{ /fVg] tyf


To:tf] of]hgfsf] cg'udg u/L ;DalGwt lgsfodf ;'emfj k7fpg],
-3_ Joj:yfkg ;ldltnfO{ :yfgLo ;|f]t, ;fwgsf] klxrfg / kl/rfngdf
;xof]u k'ofpg] tyf ljBfnonfO{ k|fKt ;|f]tsf] afF8kmfF8 ug]{,
-_ u/LaLsf] /]vfd'lg /x]sf kl/jf/sf] nut /fvL To:tf kl/jf/sf
afnaflnsfnfO{ lzIffdf ;xeflutf u/fpg cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-r_ Joj:yfkg ;ldltsf] sfo{df ;dGjo ug{] tyf lzIffsf] u'0ffTds ljsf;sf]
nflu ljBfnosf] ;'kl/j]If0f / cg'udg u/L k|wfgfWofks, lzIfs nufot
Joj:yfkg ;ldltnfO{ cfjZos ;'emfj / ;xof]u ug]{,
-5_ ljBfnodf z}lIfs u'0f:t/ j[l4 ug{ hgr]tgfd"ns sfo{qmd, tfnLd,
uf]i7L, ;]ldgf/ tyf sfo{zfnf ;~rfng ug]{,
-h_ ljBfnosf] ef}lts l:yltsf] cWoog u/L /sd lgsf;fsf] nflu ;~rfns
;ldltdf cg'/f]w ug]{,
-em_ ljBfnodf :jR5 z}lIfs jftfj/0f tof/ ug]{,
-`_ ufpF lzIff of]hgf agfO{ ufpF kl/ifb\af6 :jLs[t u/L sfof{Gjog ug]{,
-6_ ;DalGwt ufpF If]q leqsf lzlIft hgzlQmsf] clen]v /fVg],
-7_ lzIfssf] sfo{bIftfsf] cfwf/df k'/:sf/sf] Joj:yf ug]{,
-8_ ljBfnosf] nflu cfjZos ;fwg ;|f]t h'6fpg] / kl/rfng ug]{,
-9_ ljBfnosf] cfjZostf ;DaGwdf ljBfnosf] gS;fg ;d]tnfO{ ljrf/ u/L
ljBfno :yfkgf ug{ l;kmfl/z ug]{,
-0f_ ljBfno :t/Lo cGt/ v]ns"b tyf cltl/Qm z}lIfs lqmofsnfksf] ljsf;
tyf ;~rfng u/fpg] / ;f]sf] nflu k'/:sf/sf] Joj:yf ug]{ .
ufpF lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlwM
jlw -!_ ufpF lzIff ;ldltsf] j}7s tLg dlxgfdf
sDtLdf Ps k6s a:g]5 .
-@_ ufpF lzIff ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] lgb]{zgdf ;b:o;lrjn]
af]nfpg]5 .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ufpF lzIff ;ldltsf Ps ltxfO{
;b:on] lnlvt cg'/f]w u/]df ;b:o;lrjn] hlxn];'s} klg ufpF lzIff ;ldltsf] a}7s
af]nfpg' kg]{5 .
-$_ ufpF lzIff ;ldltsf] a}7sdf 5nkmn x'g] ljifo ;"rL ;b:o;lrjn] ;fwf/0ftM
tLg lbg cufj} ;b:ox?nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ ufpF lzIff ;ldltsf tTsfn sfod /x]sf krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:ox?
pkl:yt ePdf ufpF lzIff ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-^_ ufpF lzIff ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf cWoIfn]] ug]{5 / lghsf] cg'kl:yltdf ufpF
lzIff ;ldltsf] a}7sdf pkl:yt ;b:ox?n] cfkm'x?dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf]
cWoIftf ug]{5 .
14

-&_ ufpF lzIff ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf
a}7sdf cWoIftf ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg ;Sg]5 .
-*_ ufpF lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n
+ ] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .

kl/R5]b %
;d'bfof/f ;~rflnt ljBfno Joj:yfkg ;DaGwL Joj:Yff
@@s= ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng lgj]bg lbg' kg]
kg{M -!_ s'g} ;fd'bflos
ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng rfxg] :yfgLo lgsfo, Joj:yfkg ;ldlt jf ;+:yfn]
b]xfosf sfuhft ;+nUg u/L cg';"rL!!s= adf]lhdsf] 9fFrfdf ufpF ljsf; ;ldlt,
gu/kflnsf, Joj:yfkg ;ldlt jf ;+:yfn] eP lhNnf lzIff sfof{nodf / lhNnf ljsf;
;ldltn] eP lgb]{zgfnodf lgj]bg lbg' kg]{5 M
-s_

;fd'bflos ljBfno Joj:yfkg ;DaGwL b'O{ jif]{ sfo{


of]hgf,

-v_

Joj:yfkg ;ldltsf] xsdf ljBfno Joj:yfkg lhDdf


lng] ljifodf Joj:yfkg ;ldltn] u/]sf] lg0f{o,

-u_

:yfgLo lgsfo jf ;+:yfsf] xsdf ;DalGwt :yfgLo


lgsfo jf ;+:yfsf] lg0f{o ;lxt ;DalGwt Joj:yfkg
;ldltsf] ;xdlt .

-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lhNnf lzIff clwsf/L jf lgb]{zsn]
lgj]bssf] dfu adf]lhd ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbg x'g] gx'g] ;DaGwdf
cfjZostfg';f/ cfk}m+ jf cfk"m dftxtsf] s'g} clws[tf/f ljBfnox?sf] :ynut lg/LIf0f
ug{ u/fpg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lhNnf lzIff sfof{nodf k|fKt ePsf] lgj]bg ;lxtsf]
sfuhft tyf pklgod -@_ adf]lhd ul/Psf] :ynut lg/LIf0f k|ltj]bg hfFra'em ubf{
;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbg dgfl;j b]v]df k|fylds ljBfnosf] xsdf
lhNnf lzIff clwsf/L cfk}mn] To:tf] ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbg ;Sg]5 /
lgDg dfWolds ljBfno / dfWolds ljBfnosf] xsdf cfkm\gf] /fo ;lxt k|fKt lgj]bg
;lxtsf] sfuhft lgb]{zs ;dIf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ jf -#_ adf]lhd k|fKt ePsf] lgj]bg ;lxtsf] sfuhft hfFra'em
ubf{ ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbg dgfl;j b]v]df lgb]{zsn] To:tf] ;fd'bflos
ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbg ;Sg]5 .

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
15

-%_ pklgod -#_ jf -$_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lb+bf
lhNnf lzIff clwsf/L jf lgb]{zsn] Joj:yfkg lhDdf lng] :yfgLo lgsfo, Joj:yfkg ;ldlt
jf ;+:Yff;Fu ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
-^_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;+:yfnfO{ ljBfnosf]
Joj:yfkg lhDdf lbg] ;DaGWfdf dGqfnon] cGo cfwf/ tf]Sg ;Sg]5 .
-&_ pklgod -#_ jf -$_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbPsf]
hfgsf/L clen]vsf] nflu lhNnf lzIff clwsf/L jf lgb]{zsn] ljefu / lzIfs
lstfavfgfnfO{ lbg' kg]{5 .
@@v= ;d'bfof/f ;~rflnt ljBfnon] kfpg] /sdM lgod !^$ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg ;d'bfof/f ;~rflnt ljBfnon] >L % sf] ;/sf/af6 b]xfo adf]lhdsf] /sd
kfpg]5 M
-s_

>L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t ePsf] lzIfs b/aGbL cg';f/


To:tf lzIfsnfO{ lbOg] tna, eQf / jflif{s tna a[l4
jfktsf] Psd'i6 cg'bfg /sd,
t/ To;/L /sd cg'bfg lb+bf ljBfyL{ ;+Vof sd eO{
lzIfssf] b/aGbL 36\g uPdf ;f]xL adf]lhd cg'bfg lbOg]5 .

-v_

>L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t ePsf] b/aGbLdf :yfoL ?kdf


lgo'Qm ePsf] lzIfssf] nflu ljBfnosf tkm{af6 ;~ro sf]ifdf
/sd yk ug]{ k|of]hgsf] nflu bz k|ltzt /sd,

-u_

lgod @@s= adf]lhd ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf


lb+bf k|f]T;fxg :j?k Ps k6ssf] nflu Psnfv ?k}ofF .

@@u= ;d'bfo4f/f ;~rflnt ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/


clwsf/M P]gdf
plNnlvt sfd, st{Jo / clwsf/sf] cltl/Qm ;d'bfo4f/f ;~rflnt ljBfnosf] Joj:yfkg
;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_

k|wfgfWofks tyf ;fd'bflos lzIfs lgo'lQm ug]{,

-v_

ljBfnosf] ;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L cGo lzIfs tyf sd{rf/L


lgo'lQm ug]{,

-u_

v08 -v_ adf]lhd lgo'Qm lzIfs tyf sd{rf/Ln] kfpg] tna,


eQf / cGo ;'ljwf lgwf{/0f ug]{,

-3_

ljBfnosf] lxtsf] nflu ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yf jf


JolQm;Fu ;Demf}tf ug]{,
16

t/ ljb]zL ;+3 ;+:yf jf JolQm;Fu ;Demf}tf ubf{ >L %


sf] ;/sf/sf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .
-_

ljBfnosf] ljsf;sf] nflu cfjZos of]hgf th'{df u/L nfu"


ug]{,

-r_

lgod @% sf] v08 -r_, -5_ / -h_ jfx]ssf cGo sfd, st{Jo
/ clwsf/sf] kfng tyf k|of]u ug]{ u/fpg] .

@@3= ;d'bfo4f/f ;~rflnt ljBfno lhDdf lng] :yfgLo lgsfo jf ;+:yfsf] sfd, st{Jo /
clwsf/M
clwsf/ ;d'bfof/f ;~rflnt ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng] :yfgLo lgsfo jf ;+:yfsf]
sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_

ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf; tyf ;~rfng ug{


Joj:yfkg ;ldltnfO{ cfly{s ;xfotf pknAw u/fpg],

-v_

;do ;dodf ljBfnosf] lg/LIf0f tyf cg'udg ug]{ / To;/L


lg/LIf0f tyf cg'udg ubf{ s'g} sld sdhf]/L b]lvPdf ;f]sf]
lg/fs/0fsf] nflu Joj:yfkg ;ldltnfO{ cfjZos lgb]{zg jf
;'emfj lbg],

-u_

Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/;df cfjZostf cg';f/ ;fd'bflos


lzIfs jfx]ssf cGo lzIfs tyf sd{rf/Lsf] b/jGbL :jLs[lt
ug]{,

-3_

cfk"mn] lhDdf lnPsf] ljBfnox?df k|fylds txdf ljBfyL{


;+Vofsf] cfwf/df / cGo txdf ljBfyL{ ;+Vof / ljifosf
cfwf/df lzIfssf] b/jGbL ldnfg ug]{,

-_

cfjlws z}lIfs sfo{qmd tof/ u/L nfu" ug]{,

-r_

ljBfnosf] ;'wf/ ug{ cfjZostf cg';f/ ljz]if1 lgo'lQm ug]{ .

-5_

ljBfno ;~rfng ;DaGwdf dGqfno, ljefu, lgb]{zgfno jf


lhNnf lzIff sfof{non] lbPsf] lgb]{zg jf ;'emfj kfng ug]{,
u/fpg],

@@= ;fd'bflos lzIfssf] lgo'lQm ;DaGwL Joj:yfM -!_ ;d'bfof/f ;~rflnt ljBfnodf s'g}
;fd'bflos lzIfssf] kb l/Qm x'g cfPdf Joj:yfkg ;ldltn] To:tf] kb v'nf k|ltof]lutfaf6
k"lt{ ug{sf] nflu l/Qm kb ;+Vof, cfjZos Go"gtd of]Uotf, b/vf:t a'emfpg] :yfg tyf
clGtd ldlt, k/LIff x'g] ldlt / :yfg ;d]tsf] ljj/0f v'nfO{ slDtdf tL; lbgsf] Dofb lbO{
lj1fkg ug'{ kg]{5 / To;/L lj1fkg ePsf] s'/f ;a}n] yfxf kfpg] u/L ;DalGwt ljBfno,
17

:yfgLo lgsfo / lhNnf lzIff sfof{nosf] ;"rgf kf6Ldf 6fF; ug'{ kg]{5 . lhNnf lzIff
sfof{non] s'g} klqsf jf a'n]l6g k|sfzg u/]sf] eP Joj:yfkg ;ldltn] To:tf] klqsf jf
a'n]l6gdf ;d]t ;f] lj1fkg k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd v'nf k|ltof]lutff/f k"lt{ ubf{ k|fylds, lgDg dfWolds
/ dfWolds txsf] ltLo / k|yd >]0fLsf] kb l/Qm eP klg t[tLo >]0fLsf] kb dfgL k"lt{
ul/g]5 .
-#_

pklgod -!_ adf]lhd k|sflzt lj1fkgdf b]xfosf JolQm pDd]bjf/ x'g kfpg]

5g\ M
-s_

P]g tyf lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL,@)%& adf]lhd


lzIfs kbdf lgo'Qm x'g of]Uotf k'u]sf] JolQm,

-v_

cGo ;fd'bflos ljBfnosf :yfoL lzIfs .

-$_ pklgod -!_ adf]lhd k|sflzt lj1fkg cg';f/ pDd]bjf/ 5gf}6 ug{ b]xfo
adf]lhdsf] k/LIff lnOg]5 M
-s_

lnlvt k/LIff

!)) c

-v_

k|of]ufTds k/LIff

@% c

-u_

cGtjf{tf{

@% c

-%_ pklgod -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljifosf] k|s[lt x]/L
cfjZos 7fg]df dfq lzIfs 5gf}6 ;ldltn] k|of]ufTds k/LIff lng ;Sg]5 .
-^_

lnlvt k/LIffsf] kf7\oqmd cfof]un] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

-&_

lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIffsf] ptL0ff{ qmdzM k}+tL; / bz c x'g]5 .

-*_ pDd]bjf/sf] lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIff lnPsf] eP ;f] ;d]tdf ptL0f{
eO{ ;a}eGbf a9L c k|fKt ug]{ pDd]bjf/x?nfO{ cGtjf{tf{sf] lgldQ 5gf}6 ul/g]5 .
-(_ cGtjf{tfsf] s"n @% c dWo] cg'ej jfkt k|To]s jif{sf] Ps c+ssf b/n]
a9Ldf bz c, z}lIfs of]Uotf jfkt ;]jf k|j]zsf] nflu tf]lsPsf] z}lIfs of]Uotfsf] k|yd
>]0fL eP tLg, ltLo >]0fL eP b'O{ / t[tLo >]0fL eP Ps csf b/n] a9Ldf tLg c /
cGtjf{tf{ jfkt a9Ldf afx| c lbOg]5 .
-!)_ lzIfs 5gf}6 ;ldltn] lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIff lnPsf] eP ;f]
k/LIffdf ;kmn ePsf pDd]bjf/sf] cGtjf{tf{df k|fKt u/]sf] c hf]8L ;a}} k/LIffsf] s"n
c+sdf ;a}eGbf a9L c k|fKt ug]{ pDd]bjf/sf] gfd lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; u/L lgod
@@=sf] pklgod -!_ adf]lhdsf] :yfgdf ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 . To;/L l;kmfl/; ubf{
18

pknAw eP;Dd l/Qm kb;+Vofsf] bz k|ltztn] x'g] ;+Vofdf jf slDtdf Pshgf dWo] h'g
a9L x'G5 ;f] ;+Vofsf] pDd]bjf/sf] gfd j}slNks ;"rLdf /fVg' kg]{5 .
-!!_ pklgod -!)_ adf]lhd lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ul/Psf] pDd]bjf/n]
lgo'lQmsf] ;"rgf k|sflzt ePsf] jf ;"rgf kfPsf] ldltn] tL; lbgleq lgo'lQm kq lng' kg]{5
. ;f] Dofb leq lgo'lQm kq glnPdf jf lgo'lQm kq lnPsf] tL; lbgleq ljBfnodf xflh/
gePdf jf To:tf] pDd]bjf/sf] d[To' eO{ jf cGo s'g} sf/0fn] Ps jif{leq ;f] kb l/Qm ePdf
Joj:yfkg ;ldltn] j}slNks ;"rLdf /x]sf pDd]bjf/nfO{ of]Uotfqmdfg';f/ lgo'lQm ug{
;Sg]5 .
-!@_ pklgod -!!_ adf]lhd pDd]bjf/nfO{ ;fd'bflos lzIfs kbdf lgo'lQm ubf{
Joj:yfkg ;ldltn] Ps jif{;Dd k/LIf0f sfndf /xg] u/L lgo'lQm lbg]5 .
t/ dlxnf lzlIfsfsf] xsdf 5 dlxgf dfq k/LIf0fsfn x'g]5 .
-!#_ pklgod -!@_ adf]lhd k/LIf0fsfndf /x]sf] s'g} lzIfssf] sfo{ ;Gtf]ifhgs
gkfPdf Joj:yfkg ;ldltn] To:tf] lzIfsnfO{ kbaf6 x6fpg]5 .
-!$_ pklgod -!)_ adf]lhd l;kmfl/; ePsf] pDd]bjf/ ;fd'bflos ljBfnosf]
:yfoL lzIfs ePdf lghn] cl3 u/]sf] :yfoL ;]jf cjlw ;d]t hf]l8g]5 .
@@r= lzIfs 5gf}6 ;ldltM -!_ ;fd'bflos lzIfssf] lgo'lQm tyf To;/L lgo'Qm lzIfssf] a9'jfsf]
nflu l;kmfl/; ug{ k|To]s ljBfnodf b]xfo adf]lhdsf] Ps lzIfs 5gf}6 ;ldlt /xg]5 M
-s_

Joj:yfkg ;ldltn] tf]s]sf] ;f] ;ldltsf]


cWoIf jf ;b:o

-v_

;+of]hs

;DalGwt ljBfno x]g]{ ljBfno lg/LIfs jf


lhNnf lzIff clwsf/Ln] tf]s]sf] ;|f]t JolQm

-u_

;DalGwt ljBfnosf] k|wfgfWofks

;b:o
;b:o;lrj

-@_ pklgod -!_ sf] v08 -u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
k|wfgfWofkssf] lgo'lQm jf k|wfgfWofks eO{ sfd u/]sf] lzIfssf] a9'jfsf] l;kmfl/; ug'{ kg]{
ePdf Joj:yfkg ;ldltn] tf]s]sf] ;DalGwt ljBfnosf] jl/i7 lzIfsn] lzIfs 5gf}6
;ldltsf] ;b:o;lrj eO{ sfd ug]{5 .
-#_

lzIfs 5gf}6 ;ldltsf] ;lrjfno ;DalGwt ljBfnodf /xg]5 .

-$_

lzIfs 5gf}6 ;ldltn] cfkm\gf] j}7s nufotsf cGo sfo{ljlw cfkm} lgwf{/0f

ug]{5 .

19

@@5== a9'jf ;DaGwL Joj:yfM -!_ ;d'bfo4f/f ;~rflnt ljBfnosf] k|To]s txdf lzIfs a9'jf ug]{
k|of]hgsf] nflu b]xfosf] cg'kftdf a9'jf x'g] >]0fL sfod ul/g]5 M
hDdf kb ;+Vof

t[tLo >]0fL

ltLo >]0fL

k+|yd >]0fL

&

!)

-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lhNnf ljsf; ;ldltn]
lhNnf leqsf ;a} ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lnPsf]df lgod *( adf]lhd / ufpF ljsf;
;ldlt jf gu/kflnsfn] cfkm\gf] If]qleq Ps eGbf a9L ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf
lnPsf]df To:tf ljBfnox?df /x]sf] s"n b/jGbLsf] cfwf/df a9'jf x'g] kbsf] >]0fL sfod ug{
;Sg]5 .
-#_ Joj:yfkg ;ldltn] lzIfssf] a9'jf ;DaGwL sf/jfxL cl3 a9fpg' k"j{ lhNnf
lzIff clwsf/Laf6 a9'jf x'g] kbsf] >]0fL ;lxtsf] ;+Vof lgwf{/0f u/fpg' kg]{5 .
-$_
pklgod -#_ adf]lhd lgwf{/0f ul/Psf] >]0fLdf >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t
b/aGbLdf lgo'Qm ePsf b]xfosf of]Uotf k'u]sf] lzIfs a9'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g ;Sg]5M
-s_

a9'jf x'g] >]0fLeGbf Ps >]0fL d'lgsf] kbdf cljlR5Gg


?kdf ;ft jif{;Dd :yfoL ;]jf u/]sf],

-v_

h'g tx jf >]0fLdf a9'jf x'g] xf] ;f] tx jf >]0fLsf]


nflu dGqfnon] tf]s] adf]lhdsf] tfnLd k|fKt u/]sf],

-u_

h'g tx jf >]0fLdf a9'jf x'g] xf] ;f] tx jf >]0fLsf]


nflu cfof]uaf6 cWofkg cg'dlt kq k|fKt u/]sf],

-3_

ljut kfFr jif{sf] cjlwdf s'g} lsl;dsf] ljefuLo


;hfo gkfPsf] .

20

-%_ pklgod -$_ adf]lhd of]Uotf k'u]sf] lzIfsn] a9'jf x'gsf] nflu
cfjZos sfuhft ;+nUg u/L Joj:yfkg ;ldlt ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf Joj:yfkg ;ldltn] To:tf]
lgj]bg ;lxtsf sfuhft lzIfs 5gf}6 ;ldlt ;dIf k7fpg] 5 .
-&_ lzIfs 5gf}6 ;ldltn] lzIfsnfO{ a9'jfsf] lgldQ l;kmfl/; ubf{ lghsf]
sfo{ Ifdtfsf]] cfwf/df ug]{5 . To;/L sfo{ Ifdtfsf] d"Nof+sg ubf{ b]xfo adf]lhd
a9Ldf ^) c lbOg]5M
-s_

sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfkt %) c

-v_

cGtjf{tf{ jfkt !) c

-*_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfkt kl5Nnf] kfFr jif{sf] nflu k|lt jif{ !)
csf] b/n] a9Ldf %) c lbOg]5 .
-(_ lzIfs 5gf}6 ;ldltn] sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfkt slDtdf $% c /
cGtjf{tf{ jfkt slDtdf ^ c ;lxt slDtdf %! c k|fKt ug]{ lzIfsnfO{ a9'jfsf]
nflu l;kmfl/; ug]{5 .
-!)_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg kmf/fdsf] 9fFrf dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-!!_ lzIfssf] ;'k/Lj]Ifs k|wfgfWofks / Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf
k'g/fjnf]sgstf{ x'g]5 / k|wfgfWofkssf] ;'k/Lj]Ifs Joj:yfkg ;ldltn] tf]s]sf] ;f]
;ldltsf] ;b:o / Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf k'g/fjnf]sgstf{ x'g]5 .
t/ s'g} ljBfnodf lzIfs / k|wfgfWofks Pp6} >]0fLsf] ePdf To:tf] lzIfssf]
;'k/Lj]Ifs Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:o / Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf
k'g/fjnf]sgstf{ x'g]5 .
-!@_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljBfnosf]
Joj:yfkg lhDdf lng' cl3 sfo{/t :yfoL lzIfsn] rfx]df cfof]u4f/f x'g] a9'jfdf
;d]t efu lng kfpg]5 .
t/ Psk6s o; lgod adf]lhd a9'jf ePsf] lzIfsn] k'gM cfof]uf/f x'g]
a9'jfdf pDd]bjf/ x'g kfpg] 5}g .
@@h= ;fd'bflos lzIfssf]] lgo'lQm jf a9'jf jb/ ug{ ;Sg]
;SgM -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg ;fd'bflos lzIfssf] lgo'lQm tyf a9'jf ubf{ b]xfosf] q'6L ePsf] s'/f
s'g} ph"/L k/L hfFra'em ubf{ jf s'g} Joxf]/faf6 yfxf x'g cfPdf ;DalGwt lhNnf lzIff
clwsf/Ln] To:tf] lgo'lQm jf a9'jf jb/ u/L k'gM lzIfssf] lgo'lQm jf a9'jf ;DaGWfL sf/jfxL
ug{ ;DalGwt Joj:yfkg ;ldltdf n]vL k7fpg ;Sg]5M
21

-s_

o; kl/R5]bsf] k|lqmof gk'ofO{ ;fd'bflos lzIfs lgo'lQm jf


a9'jf u/]df,

-v_

l/Qm gePsf] kbdf ;fd'bflos lzIfs lgo'lQm jf a9'jf u/]df,

-u_

of]Uotf / ljifo gldNg] u/L ;fd'bflos lzIfs lgo'lQm u/]df .

-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lhNnf lzIff clwsf/Ln]
lzIfs lgo'Qm jf a9'jf ePsf]] 5 dlxgf kl5 To:Tff] lgo'lQm jf a9'jf ab/ ug{ ;Sg] 5}g .
@@em= ;fd'bflos lzIfssf] tna, ;'ljwf / ;]jf zt{
ztM -!_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg ;fd'bflos lzIfsn] Joj:yfkg ;ldltn] tf]s] adf]lhd tna, eQf /
jflif{s tna a[l4 kfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;fd'bflos lzIfsn] kfpg] tna, eQf / jflif{s tna
a[l4 ;DaGwdf >L % sf] ;/sf/n] Joj:yfkg ;ldltnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ df n]lvPb]lv afx]s ;fd'bflos lzIfssf] ;'ljwf / ;]jf zt{
;DaGwL cGo Joj:yf o; lgodfjnLsf cGo lgodsf] cwLgdf /xL ;fd'bflos ljBfnosf
cGo lzIfs ;/x x'g]5 .
@@`= ljBfno ;~rfng sfo{ljlw agfO{ nfu" ug{' kg]
kg{M -!_ :yfgLo lgsfo, Joj:yfkg ;ldlt jf
;+:yfn] cfkm"n] Joj:yfkg lhDdf lnPsf] ljBfno ;'Jojl:yt ?kdf ;~rfng ug{, To:tf]
ljBfnodf ;fd'bflos lzIfs afx]ssf cGo lzIfs tyf sd{rf/L lgo'lQm jf a9'jf ug{,
To;/L lgo'Qm jf a9'jf ul/Psf] lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ ;]jf ;'ljwf pknAw u/fpg /
To:tf lzIfs / sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfo ug]{ ;DaGwdf ljBfno ;~rfng sfo{ljlw
agfpg' kg]{5 .

@#=

-@_ pklgod -!_ adf]lhd lhNnf ljsf; ;ldltn] agfPsf] ljBfno ;~rfng
sfo{ljlw lgb]{zgfnoaf6 / ;f] afx]ssf cGo :yfgLo lgsfo, Joj:yfkg ;ldlt jf ;+:yfn]
agfPsf] ljBfno ;~rfng sfo{ljlw lhNNff lzIff sfof{noaf6 :jLs[t ePkl5 nfu" x'g]5 .
kl/R5]b ^
Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:osf] 5gf}6, sfd, st{Jo / clwsf/
tyf a}7s ;DaGwL sfo{ljlw
Joj:yfkg ;ldltsf]
;ldltsf] cWoIf tyf ;b:o 5gf}6 ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ k|wfgfWofksn] P]gsf]
bkmf !@ sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -s_ / -v_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg
;ldltsf] cWoIf / ;b:ox? 5gf}6 ug{] k|of]hgsf] nflu z}lIfs ;q z'? ePsf] tL; lbgleq
sDtLdf ;ft lbgsf] ;"rgf lbO{ cleefjssf] e]nf u/fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cleefjsnfO{ e]nf u/fpg' tLg lbg cl3 k|wfgfWofksn]
cljefjssf] gfdfjnL ljBfnodf ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
22

-#_ pklgod -!_ adf]lhd cWoIf / ;b:ox? 5fGg] ;DaGwdf cleefjsx?nfO{ ;xof]u
ug{sf] nflu k|wfgfWofksn] cfkm\gf] ;+of]hsTjdf lg/LIfs / cGo ljBfnosf] Pshgf lzIfs
/xg] u/L tLg ;b:oLo 5gf}6 ;xof]u ;ldlt u7g ug]{5 / ;f] ;ldltn] tf]s]sf] sfo{ljlw
cg';f/ cleefjsx?n] cWoIf / ;b:ox?sf] 5gf}6 ug'{ kg]{5 .

@#s= /fhLgfdf :jLs[t ug]{ clwsf/L M Joj:yfkg ;ldltsf ;b:osf] /flhgfdf ;f] ;ldltsf
cWoIfn] / Joj:yfkg ;ldltsf cWoIfsf] /fhLgfdf ;DalGwt Joj:yfkg ;ldltn] :jLs[t
ug]{5 .
@$= cleefjs /fVg gx'gM] ljBfnon] ljBfyL{sf afa', cfdf bfh',efO{, lbbL, alxgL, afh], aHo} jf
ljBfyL{sf] kfng kf]if0f ug]{ / k7g kf7gsf] Joj:yf ldnfpg]] JolQm afx]s cGo JolQmnfO{
cleefjssf] ?kdf /fVg x'Fb}g .
@%= ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ -!_ P]gdf n]lvP b]lv
afx]s ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5M
-s_ ljBfnosf] ;~rfng, /]vb]v, lg/LIf0f / Joj:yfkg ug]{,
-v_ ljBfnosf] nflu rflxg] cfly{s ;|f]t h'6fpg],
-u_ lzIfsnfO{ tfnLdsf] nflu 5gf}6 ug]{,
-3_ tfnLddf hfg] lzIfsnfO{ tfnLdaf6 kms]{kl5 sDtLdf tLg jif{ ljBfnodf
;]jf ug'{ kg]{ ;DaGwdf zt{x? lgwf{/0f u/L sa'lnotgfdf u/fpg],
-_ lzIfsx?sf] ;]jfsf] ;'/Iff / ;Dj4{g ug]{,
-r_ ljBfnosf] ;|f]taf6 a]xf]g]{ u/L lzIfs tyf sd{rf/L lgo'Qm ug]{ / To;/L
lgo'Qm lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ >L % sf] ;/sf/n] ;dfg txsf lzIfs
tyf sd{rf/LnfO{ tf]lslbPsf] tna :s]ndf g36fO{ tna eQf v'jfpg],
-5_ >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t ePsf] b/jGbLsf] lzIfs kb l/Qm x'g cfPdf
:yfoL k"lt{sf] nflu ;f] kb l/Qm ePsf ldltn] kGw| lbgleq lhNnf lzIff
sfof{nodf n]vL k7fpg],
-h_ ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lx?sf] xflh/L hfFr u/L uon x'g] lzIfs
jf sd{rf/L pk/ cfjZos sf/jfxL ug]{ tyf cfjZostfg';f/ cfkm\gf] /fo
;lxtsf] k|ltj]bg sfo{jfxLsf] nflu lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg],
-em_ ljBfnosf] z}lIfs :t/ j[l4 ug{ cfjZos ;fdfg tyf z}lIfs ;fdfu|Lx?sf]
Joj:yf ug]{,
-`_ >L % sf] ;/sf/jf6 ;~rfng x'g] ljleGg sfo{qmdx?df ljBfnonfO{
;l/s u/fpg],
-6_ ljBfyL{x?sf] kfngf ug'{ kg]{ cfrf/ ;lxt agfO{ nfu" ug]{,
-7_ lzIfsx?sf] clen]v cWofjlws u/fO{ /fVg],

klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
23

-8_
-9_

k|To]s jif{ ljBfnosf rGbfbftf / cleefjsx?sf] e]nf u/fO{ ljBfnosf]


cl3Nnf] z}lIfs jif{sf] cfo, Joo tyf z}lIfs pknlAw / cfufdL jif{sf]
z}lIfs sfo{qmdsf] ;DaGwdf hfgsf/L u/fpg],
lzIfsnfO{ ul/Psf] ljefuLo sf/jfxLsf] hfgsf/L lhNnf lzIff clwsf/L
;dIf k7fpg],

@^=

-9!_ lgb]{zgfnoaf6 k|fKt ;"rLdf pNn]v ePsf n]vf k/LIfsx? dWo]af6 n]vf
k/LIfssf] lgo'lQm ug{ lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf tLg hgfsf] gfd
l;kmfl/z u/L k7fpg],
-0f_ ljBfyL{nfO{ pknAw u/fO{Psf] 5fqj[lQ afktsf] /sd ;f]wegf{sf] nflu
;DalGwt lgsfodf dfu ug]{,
-t_ lg/LIfsn] ljBfnosf] 58\s] hfFr jf lg/LIf0f ubf{ xflh/L k'l:tsfdf uon
hgfPsf]df To:tf] uon jfkt tna sL ug]{,
-y_ Joj:yfkg ;ldltsf] ;lrjfno ljBfno ejgdf /fVg] tyf ljBfnosf]
sfuhkq / clen]v ;'/lIft ug]{,
-b_ lhNnf lzIff sfof{non] lbPsf] lgb]{zg cg'?k sfd ug]{ .
-@_ Joj:yfkg ;ldltn] cfgf] clwsf/ dWo] cfjZostfg';f/ s]xL clwsf/
Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:o;lrjnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
;+:yfut ljBfnosf] Joj:yfkg
Joj:yfkg ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ -!_ P]gdf n]lvP b]lv
afx]s ;+:yfut ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5M
-s_ ljBfnosf] z}lIfs u'7Lsf u'7Lof/ jf sDkgLsf ;~rfns;Fu ;dGjo u/L
ljBfnosf] ;~rfng, /]vb]v, lg/LIf0f / Joj:yfkg ug]{,
-v_ ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lsf] ;]jfsf] ;'/Iff / ;Dj4{g ug]{,
-u_ ljBfyL{x?nfO{ k/LIffdf ;fd]n u/fpg],
-3_ >L % sf] ;/sf/jf6 ;~rflnt laleGg sfo{qmddf ljBfnonfO{ ;l/s
u/fpg],
-_ k|To]s jif{ ljBfnosf rGbfbftf / cleefjsx?sf] e]nf u/fO{ ljBfnosf]
cl3Nnf] z}lIfs jif{sf] cfo, Joo tyf z}lIfs pknlAw / cfufdL jif{sf]
z}lIfs sfo{qmdsf] ;DaGwdf hfgsf/L u/fpg],

-!_ ljBfnosf] lzIfs kbsf] b/jGbL :jLs[t ug]{ tyf l/Qm kbdf lzIfs
c:yfoL lgo'Qm ePsf] 5 dxLgfleq :yfoL k"lt{ ;DaGwL k|lqmof z'? ug]{,
-r_ ljBfnodf lgo'Qm lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ cfjZos ;'ljwf pknJw
u/fpg],
-5_ lzIfs tyf sd{rf/L sNof0f sf]ifsf] Joj:yf ug]{,

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
24

-h_

@&=

@*=

v08 -5_ adf]lhdsf] sf]ifdf hDdf ePsf] /sd ;f]xL v08df plNnlvt
sfddf dfq vr{ ug]{,
-em_ cfgf] cfr/0f cg';f/ sfd gug]{ lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ ljefuLo
;hfo ug]{,
-`_ lhNnf lzIff sfof{noaf6 vl6O cfPsf] n]vf k/LIfsaf6 ljBfnosf]
n]vfk/LIf0f u/fpg],
-6_ ljBfyL{x?n] kfngf ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtf agfO{ nfu" ug]{,
-7_ lhNnf lzIff sfof{non] lbPsf lgb]{zg cg'?k sfd ug]{ .
-@_ Joj:yfkg ;ldltn] rfx]df lzIfs cleefjs ;+3 u7g ug{ ;Sg]5 .
-#_ Joj:yfkg ;ldltn] cfgf] clwsf/ dWo] cfjZostfg';f/ s]xL clwsf/
Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:o;lrjnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
Joj:yfkg ;ldltsf] j}7s ;DaGwL sfo{ljlwM
jlw -!_ Joj:yfkg ;ldltsf] j}7s b'O{ dlxgfdf
sDtLdf Ps k6s a:g]5 .
-@_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] lgb]{zgdf ;b:o;lrjn]
af]nfpg]5 .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Joj:yfkg ;ldltsf Ps ltxfO{
;b:on] lnlvt cg'/f]w u/]df Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:o;lrjn] hlxn];'s} klg Joj:yfkg
;ldltsf] a}7s af]nfpg' kg]{5 .
-$_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7sdf 5nkmn x'g] ljifo ;"rL ;b:o;lrjn] ;fwf/0ftM
tLg lbg cufj} ;b:ox?nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ Joj:yfkg ;ldltdf tTsfn sfod /x]sf krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:ox?
pkl:yt ePdf Joj:yfkg ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-^_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;f] ;ldltsf] cWoIfn]] ug]{5 / lghsf]
cg'kl:yltdf a}7sdf pkl:yt ;b:ox?n] cfkm'x?dWo]jf6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf] cWoIftf
ug]{5 .
-&_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf
a}7ssf] cWoIftf ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg ;Sg]5 .
-*_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw Joj:yfkg ;ldlt cfkm}+n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
Joj:yfkg ;ldlt lj36g ug{ ;Sg]] cj:yfM
cj:yf b]xfosf cj:yfdf Joj:yfkg ;ldlt lj36g
ug{ ;lsg]5M
-s_ ljBfnosf] ;Dklt lxgfldgf u/]df,
-v_ ljBfnosf] z}lIfs jftfj/0f vNjNofPdf,
-u_ >L % sf] ;/sf/sf] gLlt ljkl/t sfd u/]df,

25

-u!_ ;d'bfof/f ;+rflnt ljBfnon] lgod @@s= sf] pklgod -%_ adf]lhd
u/]sf] ;Demf}tf adf]lhd sfd gu/]df,
-3_ ljBfnosf] Joj:yfkg ;Gtf]ifhgs ?kdf ug{ g;s]df, jf
-_ ;DalGwt lgsfo jf clwsf/Ln] lbPsf] lgb]{zgsf] kfng gu/]df .

@(= Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf / ;b:o x'g g;Sg]
g;Sg M b]xfosf] JolQm Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf
/ ;b:o x'g ;Sg] 5}g M
-s_ u}/ g]kfnL gfu/Ls,
t/ >L % sf] ;/sf/;Fu ePsf] ;Demf}tf adf]lhd vf]lnPsf]
ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf cleefjs dWo] hg';'s} JolQm
x'g ;Sg]5 .
-v_ kRrL; jif{ pd]/ k"/f gePsf],
-u_ k|fylds ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf x'gsf] nflu ;fdfGo
n]vk9 ug{ ghfGg], lgDg dfWolds ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf]
cWoIf x'gsf] nflu sDtLdf sIff cf7 pQL0f{ gu/]sf] / dfWolds
ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf x'gsf] nflu sDtLdf
P;=Pn=;L= jf ;f] ;/xsf] k/LIff pQL0f{ gu/]sf] .
t/ lgDg dfWolds ljBfno / dfWolds ljBfnosf] Joj:yfkg
;ldltsf] cWoIf x'gsf] nflu To:tf] z}lIfs of]Uotf ePsf] JolQm
gePdf ;f] eGbf sd z}lIfs of]Uotf ePsf] JolQm klg cWoIf x'g
;Sg]5 .
-3_ cWoIfsf] nflu eP ;DalGwt ljBfnodf lzIfs jf sd{rf/Lsf] kbdf
axfn /x]sf],
-_ g}lts ktg x'g] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;"/bf/ 7xl/Psf] .
#)= lzIfs
lzIfscleefjs ;+3 ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ ;fd'bflos ljBfnosf ;Dk"0f{ lzIfs tyf
cleefjsx? ;b:o /x]sf] Ps lzIfscleefjs ;+3 /xg]5 .
-@_ Joj:yfkg ;ldltn] cleefjsx?sf] e]nf u/fO{ ;f] ;ldltsf] cWoIf, k|wfgfWofks
tyf sDtLdf Ps hgf lzIfs / cleefjsx? ;d]t /xg] u/L a9Ldf P3f/ ;b:oLo lzIfs
cleefjs ;+3sf] sfo{sf/L ;ldlt u7g ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ul7t sfo{sf/L ;ldltsf ;b:osf] kbfjlw b'O{ jif{sf]
x'g]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf]] sfo{sf/L ;ldltsf] a}7s tLg dlxgfdf sDtLdf
Psk6s a:g]5 / ;f] ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw sfo{sf/L ;ldlt cfk}mn] lgwf{/0f
u/] adf]lhd x'g]5 .
-%_ pklgod -@_ adf]lhdsf] sfo{sf/L ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .
26

-s_
-v_

ljBfnodf lzIfssf] u'0f:t/ sfod ug{sf] nflu cfjZos sfd ug]{,


o; lgodfjnL adf]lhd ljBfnon] z'Ns lgwf{/0f u/] gu/]sf] ;DaGwdf
cg'udg ug]{ tyf ;f] ;DaGwdf ljBfnonfO{ cfjZos ;'emfj lbg],
-u_ ljBfnosf] z}lIfs ultljlwaf/] lgoldt hfgsf/L /fVg] tyf ;f] ;DaGwdf
cGt{lqmof ug]{ .
-^_ ;+:yfut ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltn] o; lgod adf]lhd lzIfscleefjs
;+3sf] sfo{sf/L ;ldlt u7g ubf{ ;ft ;b:odf g36fO{ ug'{ kg]{5 .

#!=
#@=

kl/R5]b &
kf7\
\oqmd tyf kf7\
\ok':ts ;DaGwL Joj:yf
kf7oqmd
kf7ok'
kf7\
\oqmd tyf kf7\
\ok':ts nfu" ug'{ kg]M{ ljBfnon] >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmd
kf7oqmd
kf7ok'
tyf kf7\ok':ts nfu" ug'{ kg]{5 .

/fli6o kf7\
\oqmd ljsf; tyf d"Nofg kl/ifb\
kf7oqmd
kl/ifbM -!_ kf7\oqmd lgdf{0f tyf d"Nofg ug]{
;DaGwdf gLlt lgwf{/0f ug{sf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] /fli6o kf7\oqmd ljsf; tyf
d"Nofg kl/ifb\ /xg]5M
-s_ lzIff tyf v]ns"b dGqL jf /fHodGqL
cWoIf
-v_ ;b:o, /fli6o of]hgf cfof]u -lzIff x]g]{_
;b:o
-u_ dGqfnosf] ;lrj
;b:o
-3_
-_

-!_
-r_
-5_
-h_
-em_
-`_
-6_
-7_

;x;lrj, dGqfno -pRr lzIff tyf z}lIfs Joj:yfkg


dxfzfvf_
;b:o
ljefusf] dxflgb]{zs
;b:o
sfo{sf/L lgb]{zs, z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|
k/LIff lgoGqs, k/LIff lgoGq0f sfof{no,
lgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|, lqe'jg ljZjljBfno
kf7\oqmd k|d'v, pRr dfWolds lzIff kl/ifb\
lzIff zf:q ;+sfosf kf7\oqmd ;DjGwL ljz]if1
k|d'v, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|, dx]Gb| ;+:s[t
ljZjljBfno
kf7\oqmd ;DaGwL ljz]if1x? dWo] dGqfnoaf6
dgf]gLt Pshgf
ljBfno lzIffdf Vofltk|fKt lzIffljbx? dWo]
dGqfnoaf6 dgf]gLt b'O{hgf

klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


t];|f] ;+zf]wgf/f ;=zf]lwt .

t];|f] ;+zf]wgf/f yk

27

;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o

##=

-8_ k|ltlglw, lzIfs o"lgog, s]Gb|Lo ;ldlt


;b:o
-9_ dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|
;b:o;lrj
-@_ /fli6o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nofg kl/ifb\sf] a}7sdf ;DalGwt ljifosf
j9Ldf tLg hgf ljz]if1nfO{ ko{j]Ifssf] ?kdf efu lng cfdlGqt ug{ ;lsg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:ox?sf] kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 .
-$_ /fli6o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nofg kl/ifb\sf] ;lrjfnosf] sfd kf7\oqmd
ljsf; s]Gb|n] ug]{5 .
-%_ /fli6o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nofg kl/ifb\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f]
kl/ifb\ cfk}mn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

/fli6o kf7\
kf7oqmd
\oqmd ljsf; tyf d"Nofg kl/ifb\
kl/ifbsf]
\sf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ /fli6o
kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nofg kl/ifb\sf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ ljBfnodf nfu" ul/g] kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts lgdf{0f ug]{ ;DaGwdf
gLlt lgwf{/0f ug]{,
-v_ kf7\oqmd lgdf{0fsf] nflu cfjZostfg';f/ ljifo ;ldlt jf pk;ldlt
u7g ug]{,
-u_ kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts :jLs[lt ug{ >L % sf] ;/sf/ ;dIf k]z ug]{,
-3_ kf7\oqmd kl/dfh{gsf] gLlt tyf k|lqmof :jLs[t ug]{,
-_ kf7\ok':ts n]vg, :jLs[lt tyf k|of]u ;DjGwdf gLlt lgwf{/0f ug]{,
-r_ kf7\ok':ts n]vg ;DjGwdf kfl/>lds / ljt/0f ;DjGwdf sfo{gLlt
lgwf{/0f ug]{,
-5_ kf7\oqmd ;DaGwL ;'emfj lngsf] nflu k|To]s ljsf; If]qdf lgb]{zssf]
cWoIftfdf / k|To]s lhNnfdf lhNnf lzIff clwsf/Lsf] cWoIftfdf
;ldlt u7g u/L ;f] ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ tf]Sg],
-h_ yk kf7\o;fdfu|L tyf kf7\ok':tssf] ;"rL :jLs[t ug]{,

-h!_ :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts d"Nof+sg u/L cfjZostfg';f/
;+zf]wgsf] nflu >L % sf] ;/sf/ ;dIf l;kmfl/; ug]{,

-h@_ /fli6o lzIff gLltsf] clwgdf /xL s'g} vf; k|s[ltsf ;+:yfn] ;+rfng
u/]sf] ljBfnodf >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmdsf] s"n
kf7\oef/df km/s gkg]{ u/L yk ljifo cWofkg ug{ :jLs[ltsf] nflu >L %
sf] ;/sf/ ;dIf l;kmfl/z ug]{,

klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
28

-h#_

jx' kf7\ok':ts :jLs[lt ;DaGwdf gLlt th'{df u/L >L % sf] ;/sf/
;dIf k]z ug]{,

#$=
#%=

#^=

#&=

#*=

-h$_ cfjZostf cg';f/ cfkm|gf] sfd, st{Jo / clwsf/ kf7\oqmd ljsf;


s]Gb|nfO{ k|Tofof]hg ug]{,
-em_ kf7\oqmdsf] ljsf; tyf To;sf] u'0f:t/sf] ;DaGwdf cGo cfjZos sfd
ug]{ .
kf7\
\ok':ts tof/ ug]
kf7ok'
ug{M kf7\oqmd ljsf; s]Gb|n] ljBfnodf cWofkg u/fpg] kf7\ok':tssf]
Ps k|lt tof/ ug]{5 .
yk kf7\
\o;fdfu|L jf kf7\
\ok':ts cWofkg ug{ :jLs[lt lng' kg]{]M -!_ s'g} ljBfnon] yk
kf7o;fdfu|
kf7ok'
kf7\o;fdu|L tyf kf7\ok':ts k|of]u ug{ rfx]df :jLs[ltsf] nflu ;DalGwt lhNnf lzIff
sfof{nodf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg hfFra'em ubf{ lgj]bg lbg] ljBfnonfO{ yk
kf7\o;fdu|L jf kf7\ok':ts cWofkg ug]{ :jLs[lt lbg dgfl;a b]lvPdf / To;/L dfu
ul/Psf] yk kf7\o;fdu|L jf kf7\ok':ts kf7\oqmd ljsf; s]Gb|n] :jLs[t u/]sf] ;"rLdf kg]{
b]lvPdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf] yk kf7\o;fdu|L jf kf7\ok':ts k|of]u ug{ :jLs[lt
lbg]5 .
-#_ ljBfnon] cWofkg u/fpg] P]lR5s ljifosf] :jLs[lt lhNnf lzIff clwsf/Laf6
lng' kg]{5 .
lg/LIf0f tyf cg'udg ug]{ M -!_ ljBfnon] >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmd jf
kf7\ok':ts tyf cGo ;xof]uL z}lIfs ;fdu|L nfu" u/] jf gu/]sf] ;DaGwdf lg/LIf0f tyf
cg'udg ug]{ sfd lgb]{zs tyf lhNnf lzIff clwsf/Lsf] x'g]5 .
-@_ lgb]{zs tyf lhNnf lzIff clwsf/Ln] :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts z}lIfs
;q k|f/De x'g' Ps dlxgf cl3 ;DalGwt If]qdf pknJw eP gePsf] hfFra'em u/L jf ug{
nufO{ To;sf] ;"rgf dGqfno / ;DalGwt lgsfodf lbg' kg]{5 .
:jLs[t kf7\
\oqmd tyf kf7\
\ok':ts nfu" gu/]df jf kf7\
\ok':ts v/Lb ug{ nufPdf ;hfo
kf7oqmd
kf7ok'
kf7ok'
ug{ ;lsg]
;lsgM -!_ s'g} ljBfnon] :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts nfu" gu/]df lhNnf lzIff
clwsf/Ln] ;DalGwt k|wfgfWofksnfO{ To:tf] kf7\oqmd jf kf7\ok':ts nfu" ug{ cfb]z lbg'
kg]{5 .
-@_ s'g} klg ljBfnon] ljBfnoaf6 kf7\ok':ts v/Lb ug{ ljBfyL{nfO{ afWo ug{
x'+b}g .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lbPsf] cfb]z adf]lhd k|wfgfWofksn] :jLs[t kf7\oqmd jf
kf7\ok':ts ljBfnodf k|of]u gu/]df jf ljBfnoaf6} kf7\k':ts v/Lb ug{ ljBfyL{nfO{ afWo
u/fPdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf] k|wfgfWofksnfO{ P]g adf]lhd ;hfo ug]{5 .
dfGotf tyf ;dsIftf
;dsIftf lgwf{/0f ;ldltM
;ldlt -!_ ljb]zL z}lIfs jf k|fl1s ;+:yfjf6 dfWolds
lzIff ;/x k/LIff pQL0f{ u/L k|fKt u/]sf] k|df0fkq jf pkflwnfO{ dfGotf tyf ;dsIftf
lgwf{/0f ug{ b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldlt /xg]5M

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .

29

;x;lrj, -pRr lzIff tyf z}lIfs Joj:yfkg


dxfzfvf_ dGqfno
cWoIf
-v_ k/LIff lgoGqs, k/LIff lgoGq0f sfof{no
;b:o
-u_ k|ltlglw, lqe'jg ljZjljBfno
;b:o
-3_ k|ltlglw, pRr dfWolds lzIff kl/ifb\
;b:o
-_ dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|
;b:o;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ dGqfnon] tf]s]
adf]lhd / j}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfd kf7\oqmd ljsf; s]Gb|n]
ug]{5 .
-s_

#(=
$)=

$!=

kl/R5]b *
k/LIffsf] kl/rfng / lgoGq0f
lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf
k|fylds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] kl/rfng / lgoGq0fM
lgoGq0f k|fylds lzIff pQL0f{ k/LIffsf]
kl/rfng / lgoGq0f ;DalGwt ljBfnon] ug]{5 .
lgDg dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] kl/rfng / lgoGq0fM
lgoGq0f -!_ lgDg dfWolds txsf]
cGTodf lnOg] k/LIff lhNnf:t/Lo ?kdf kl/rfng / lgoGq0f ug{sf] nflu lhNnf lzIff
clwsf/Ln] k|To]s lhNnfdf lzIfs ;d]tsf] k|ltlglwTj /xg] u/L] cfgf] cWoIftfdf kfFr
;b:oLo k/LIff ;ldlt u7g ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ul7t ;ldltdf dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf]
x'g]5 .
-#_ lhNnf lzIff clwsf/Ln] cfgf] sfof{nosf] s'g} sd{rf/LnfO{ k/LIff ;ldltdf
;lrj eO{ sfd ug{ tf]Sg]5 .
-$_ k/LIff ;ldltn] ;DalGwt ljifosf ljz]if1nfO{ k/LIff ;ldltsf] a}7sdf efu lng
cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
-%_ k/LIff ;ldltsf] a}7s ;DjGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
lgDg dfWolds lzIff ptL0f{ k/LIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ -!_ lgDg dfWolds
lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ k/LIff kl/rfng ;DaGwdf gLlt lgwf{/0f ug]{,
-v_ dGqfnon] tf]s]sf] Go"gtd z}lIfs :t/ sfod u/]sf ljBfnonfO{ cfgf]
ljBfnosf] k/LIff cfkm} jf ;d"xut ?kdf ;~rfng ug{ cg'dlt lbg],
-u_ k/LIff s]Gb| tf]Sg],
-3_ ljBfnox?nfO{ ;d"xdf ljefhg u/L k/LIff ;~rfng ug]{,
-_ k/LIffkmn k|sflzt u/fpg] tyf pQL0f{ k/LIffyL{nfO{ k|df0fkq lbg],

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


30

-r_

$@=

k/LIff z'Ns tyf k/LIff ;DaGwL sfddf ;+nUg JolQmsf] kfl/>lds


lgwf{/0f ug]{,
-5_ s'g} k/LIff s]Gb|df clgoldttf ePdf cfjZostfg';f/ k/LIff ab/ u/L
k'gM k/LIff u/fpg] jf To:tf] k/LIff s]Gb| aGb ug]{,
-h_ b}jL k|sf]k jf cGo s'g} sf/0faf6 lgwf{l/t ;dodf k/LIff ;~rfng ug{
jf k/LIffkmn k|sflzt ug{ afwf k/]df t'?Gt} cfjZos lg0f{o lng],
-em_ dGqfno, ljefu tyf lgb]{zgfnon] tf]s] adf]lhdsf cGo sfd ug]{ .
-@_ k/LIff ;ldltn] pklgod -!_ adf]lhd cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/dWo]
cfjZostfg';f/ s]xL clwsf/ pk;ldlt jf sfo{6f]nL u7g u/L ;f] pk;ldlt jf
sfo{6f]nLnfO{ jf s'g} clwsf/LnfO{ ;'Dkg ;Sg]5 .
dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldltM
;ldlt -!_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] kl/rfng /
lgoGq0f ug{sf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldlt
/xg]5 M
-s_ dGqfnosf] ;lrj
cWoIf
;x;lrj, dGqfno -pRr lzIff tyf z}lIfs
;b:o
Joj:yfkg dxfzfvf_
-u_ ljefusf] dxflgb]{zs
;b:o
-3_ lgb]{zsx? dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf ;b:o
-_ k/LIff lgoGqs, lqe"jg ljZjljBfno
;b:o
-r_ k/LIff lgoGqs, pRr dfWolds lzIff kl/ifb\
;b:o
-5_ dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|
;b:o
-h_ lzIffljb\x? dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf ;b:o
-em_ k/LIff lgoGqs, k/LIff lgoGq0f sfof{no, dGqfno ;b:o;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:ox?sf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ k/LIff ;ldltn] ;DalGwt ljifosf ljz]if1nfO{ k/LIff ;ldltsf] a}7sdf
ko{j]Ifssf] ?kdf efu lng cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
-$_ k/LIff ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfd k/LIff lgoGq0f sfof{non] ug]{5 .
-%_ k/LIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
clwsf/M -!_ dfWolds lzIff pQL0f{
dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldltsf] sfd,st{Jo / clwsf/
k/LIff ;ldltsf] sfd,st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ k/LIff kl/rfng ;DaGwdf gLlt lgwf{/0f ug]{,
-v_ k/LIff s]Gb| tf]Sg] cfwf/ lgwf{/0f ug]{,
-u_ k/LIff ;~rfng u/fpg],
-v_

$#=

t];|f] ;+zf]wgf/f ;=zf]lwt .


31

-3_

k/LIffsf] nflu /lhi6]zg, cfj]bg kmf/fd tyf k/LIff afkt nfUg] z'Ns
lgwf{/0f ug]{,
-_ k/LIff ;DjGwL sfddf ;+nUg JolQmx?sf] kfl/>lds tyf eQf lgwf{/0f
ug]{,
-r_ k/LIffkmn k|sflzt ug]{ tyf pQL0f{ k/LIffyL{nfO{ k|df0fkq lbg] Joj:yf
ug]{,
-5_ k/LIff ;DjGwL lgod pNn+3g ug]{ lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ cfjZos
sf/jfxL ug]{,
-h_ s'g} k/LIff s]Gb|df clgoldt sfo{ ePdf cfjZostf cg';f/ k/LIff ab/
u/L k'gM k/LIff u/fpg] jf To:tf] k/LIff s]Gb| aGb ug]{,
-em_ b}jL k|sf]k jf cGo s'g} sf/0faf6 tf]lsPsf] ;dodf k/LIff ;~rfng ug{
jf k/LIffkmn k|sflzt ug{ afwf k/]df t'?Gt cfjZos lg0f{o ug]{,
-`_ k|wfg k/LIfs, k/LIfs tyf k|Zgkq lgdf{tfx?sf] sfd, st{Jo / clwsf/
tf]Sg],
-6_ k/LIffsf] k/LIffkmn k|sflzt ePsf] Psjif{ kl5 lgoldt k|lqmof ckgfO{
pQ/k'l:tsf w'Nofpg] .
-@_ k/LIff ;ldltn] pklgod -!_ adf]lhd cfk"mnfO{ k|fKt clwsf/ dWo]
cfjZostfg';f/ s]xL clwsf/ pk;ldlt jf sfo{6f]nL u7g u/L ;f] pk;ldlt jf
sfo{6f]nLnfO{ jf s'g} clwsf/LnfO{ ;'Dkg ;Sg]5 .
$$= k/LIff ;ldltsf] ;b:o
;b:o;lrjsf] sfd st{Jo / clwsf/ M dfWolds lzIff ptL0f{ k/LIff
;ldltsf] ;b:o;lrjsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_ k|Zgkq lgdf{tf, k|wfg k/LIfs, ;xfos k|wfg k/LIfs / cGo cfjZos
sd{rf/L lgo'lQm ug]{,
-v_ lgikIf / lgoldt t/Lsfaf6 k/LIff ;~rfng / pQ/k'l:tsf hfFr u/fpg]
tyf ;f] ;DaGwdf ;DalGwt JolQmnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg],
-u_ cfk"mnfO{ k|fKt clwsf/ cfjZostf cg';f/ k/LIff ;ldltsf] s'g} ;b:onfO{
;'Dkg],
-3_ k/LIff ;~rfng ;DaGwdf k/LIff ;ldlt jf ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] lgb]{zg
adf]lhd sfd ug]{ .
$%= dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] ;~rfngM
;~rfng dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] ;~rfng
;DaGwL sfd k/LIff ;ldltsf] lgb]{zgdf k/LIff lgoGq0f sfof{non] ug]{5 .
$^= dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;dGjo ;ldltM
;ldlt -!_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff Jojl:yt
tyf dof{lbt ?kdf ;~rfng ug{sf] nflu k|To]s lhNnfdf b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps
dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;dGjo ;ldlt /xg]5M
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L
cWoIf
-v_ lhNnf k|x/L sfof{nosf] k|d'v
;b:o
-u_ lhNnf lzIff clwsf/L
;b:o;lrj
32

-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ k/LIff s]Gb| tf]Sg],
-v_ s]Gb|fWoIf / cGo cfjZos sd{rf/L lgo'Qm ug]{,
-u_ cfgf] lhNnfleq dof{lbt / lgikIf 9+un] k/LIff ;~rfng ug]{,
-3_ dGqfno jf k/LIff ;ldltn] tf]lslbP adf]lhdsf] cGo sfd ug]{ u/fpg] .

$&= czQm ljBfyL{sf] nflu k/LIffdf ljz]if Joj:yf ug{ ;lsg


;lsg]
lsgM -!_ cGwf, jlx/f, nf6f, ckf jf
;':t dgl:ylt ePsf ljBfyL{sf nflu lghn] a'em\g] ;f+s]lts efiffdf k/LIff lbg] Joj:yf ug{
;lsg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf ljBfyL{n] lgwf{l/t ;doleq k/LIff lbg g;Sg] b]lvPdf
s]Gb|fWoIfn] a9Ldf Ps 306f tL; ldg]6;Dd yk ;do pknAw u/fpg ;Sg]5 .
kl/R5]b (
cgf}krfl/s lzIff ;DaGwL Joj:yf
$*= cgf}krfl/s lzIff lbg ;lsg]M -!_ ljBfnodf egf{ eO{ lzIff xfl;n ug{ g;Sg] JolQmnfO{
b]xfo adf]lhd cgf}krfl/s lzIff lbg ;lsg]5M
-s_ cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIff
-v_ ;fIf/f]Q/ lzIff
-u_ lg/Gt/ lzIff

$(=

%)=

%!=

-3_ a}slNks z}lIfs sfo{qmd


-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbOg] cgf}krfl/s lzIffsf] kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts

/fli6o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nof+sg kl/ifb\af6 :jLs[t eP adf]lhd x'g]5 .
cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIffM
lzIff -!_ ;fwf/0ftof kGw| jif{b]lv k}tfnL; jif{;Ddsf lg/If/
JolQmnfO{ cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIff lbOg]5 .
-@_ cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIffsf] ;~rfng cjlw ;fwf/0ftof 5 dlxgfsf] x'g]5 .
;fIf/f]Q/ lzIffM
lzIff -!_ cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIff k"/f u/L;s]sf JolQmnfO{ ;fIf/f]Q/ lzIff
lbOg]5 .
-@_ ;fIf/f]Q/ lzIff ;~rfng cjlw ;fwf/0ftof tLg dlxgfb]lv 5 dlxgf ;Ddsf]
x'g]5 .
lg/Gt/ lzIffM
lzIff -!_ ;fIf/f]Q/ lzIff k"/f u/L;s]sf JolQmnfO{ lg/Gt/ lzIff lbOg]5 .
-@_ ;fIf/f]Q/ lzIffsf] ;~rfng cjlw dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .

%@= j}slNks z}lIfs sfo{qmdM -!_ ljBfnodf cWoog gu/]sf jf cWoog u/L aLr}df 5f]8]sf
afnjflnsfsf] nflu ljBfnosf] kf7\oqmdsf] cfwf/df tof/ ul/Psf] kf7\o;fdu|L k|of]u u/L
j}slNks z}lIfs sfo{qmd ;~rfng ug{ ;lsg]5 .
t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .
klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt
t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .
33

%#=

-@_ j}slNks z}lIfs sfo{qmd k"/f u/]sf afnjflnsfnfO{ ljBfnon] :t/ x]/L
pko'Qm sIffdf egf{ lng ;Sg]5 .
-#_ j}slNks z}lIfs sfo{qmd ;~rfng ug{ rfxg] ljBfnon] lhNnf lzIff
sfof{noaf6 cg'dlt lng' kg]{5 .
cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\
kl/ifbM\ -!_ cgf}krfl/s lzIffsf] gLlt lgdf{0f, ;dGjo, /]vb]v tyf
Joj:yfkgsf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps /fli6o cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\ /xg]5M
-s_ lzIff tyf v]ns"b dGqL jf /fHodGqL
cWoIf
-v_ /fli6o of]hgf cfof]usf] ;b:o -lzIff x]g]{_
;b:o
-Uf_ ;efklt, hg;+Vof tyf ;fdflhs ;ldlt,
k|ltlglw ;ef
;b:o
-3_ dGqfnosf] ;lrj
;b:o
-_
;lrj, :jf:Yo dGqfno
;b:o
-r_ ;lrj, :yfgLo ljsf; dGqfno
;b:o
-5_ ;lrj, cy{ dGqfno
;b:o
-h_ ;lrj, s[lif tyf ;xsf/L dGqfno
;b:o
-em_ ;lrj, dlxnf afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f
dGqfno
;b:o
-`_ ljZjljBfnosf lzIff ;+sfosf 8Lgx?dWo]af6
dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf
;b:o
-6_ ;x;lrj, dGqfno -z}lIfs k|zf;g dxfzfvf_
;b:o
-7_ dxflgb]{zs, lzIff ljefu
;b:o
-8_ ;b:o;lrj, ;dfh sNof0f kl/ifb\
;b:o
-9_ cWoIf, lhNnf ljsf; ;ldlt dxf;+3
;b:o
-0f_ cWoIf, gu/kflnsf dxf;+3
;b:o
-t_ cWoIf, ufpF ljsf; ;ldlt dxf;+3
;b:o
-y_ /fli6o tyf cGt/f{li6o u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yfsf
cWoIfx?dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf ;b:o
-b_ k|ltlglw, lzIfs o'lgog, s]Gb|Lo ;ldlt
;b:o
-w_ lgb]{zs, cgf}krfl/s lzIff s]Gb|
;b:o;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\sf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ dGqfnon] tf]s] adf]lhd
x'g]5 .
-$_ cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\sf] ;lrjfno cgf}krfl/s lzIff s]Gb|df /xg]5 .
34

%$=

%%=

-%_ cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] kl/ifb\ cfkm}+n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltM
;ldlt -!_ lhNnf:t/df cgf}krfl/s lzIffsf] /]vb]v, Joj:yfkg,
;dGjo / lg/LIf0f ug{sf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldlt
/xg]5M
-s_ lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;efklt
cWoIf
-v_ k|d'v lhNnf clwsf/L
;b:o
-u_ ;lrj, lhNnf ljsf; ;ldlt
;b:o
-3_ lhNnf hg:jfYo zfvfsf] k|d'v
;b:o
-_ dlxnf ljsf; zfvfsf] k|d'v
;b:o
-r_ ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfsf] cWoIf
jf k|d'vx? dWo]af6 lhNnf cgf}krfl/s lzIff
;ldltn] dgf]gLt u/]sf] Pshgf
;b:o
-5_ cgf}krfl/s lzIff sfo{qmd ;~rfng ug]{
u}/;/sf/L ;+:yfx? dWo]af6 lhNnf
lzIff ;ldltn] dgf]gLt u/]sf] Pshgf
;b:o
-h_ lhNnf lzIff sfof{nosf] cgf}krfl/s lzIff
sfo{qmd x]g]{ clws[t
;b:o
-em_ k|wfgfWofksx? dWo]af6 lhNnf lzIff clwsf/Ln]
dgf]gLt u/]sf] Pshgf
;b:o
-`_ cWoIf, lzIfs o'lgog, lhNnf sfo{ ;ldlt
;b:o
-6_ lhNnf lzIff clwsf/L
;b:o;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltn] cfjZostfg';f/ ufpF tyf j8f :t/df ;d]t
cgf}krfl/s lzIff ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-$_ lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ cgf}krfl/s
lzIff kl/ifb\n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-%_ lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
cgf}krfl/s lzIff ;~rfng ug{ ;Sg]M -!_ s'g} ;+:yfn] cgf}krfl/s lzIff ;~rfng ug{
rfx]df ;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfsf] l;kmfl/z ;lxt :jLs[ltsf] nflu
lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldlt ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltn] ;f]
lgj]bgsf ;DaGwdf cfjZos hfFra'em ug]{5 / hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ cgf}krfl/s lzIff
;~rfng ug{ :jLs[lt lbg x'g] b]lvPdf cfjZos zt{x? tf]sL :jLs[lt lbg]5 .
35

-#_ s'g} ;+:yfn] pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{ cg'?k cgf}krfl/s lzIff
;~rfng gu/]df lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltn] To:tf] ;+:yfnfO{ lbPsf] :jLs[lt s'g} klg
avt /2 ug{ ;Sg]5 .

%^=

kl/R5]b !)
b"/ lzIff ;DaGwL Joj:yf
b"/ lzIff k|bfg ug{ ;Sg]
;Sg]M b]xfosf ljifodf b"/ lzIff k|bfg ug{ ;lsg]5M
-s_ lzIf0f lzIff / lzIfs tfnLd ;DaGwdf,

%&=

-s!_ ljBfno lzIff ;DaGwdf


-v_ v'Nnf lzIff ;DaGwL cGo sfo{qmdsf ;DaGwdf .
b"/ lzIff ;ldltM
;ldlt -!_ b"/ lzIff ;DaGwL gLlt lgdf{0f, ;dGjo, /]vb]v tyf Joj:yfkg ug{sf]
nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps b"/ lzIff ;ldlt /xg]5M
-s_ dGqfnosf] ;lrj
cWoIf
-v_ ;x;lrj, dGqfno -z}lIfs k|zf;g dxfzfvf_
;b:o

-u_
-3_
-_
-r_
-5_
-h_

sfo{sf/L lgb]{zs, z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|


;x;lrj, ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfno
ljefusf] dxflgb]{zs
dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|, dGqfno
b"/ lzIff ;~rfng ug]{ lzIf0f ;+:yfx?
dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf
k|ltlglw, lzIfs o'lgog, s]Gb|Lo ;ldlt

;b:o
;b:o
;b:o
;b:o

;b:o
;b:o

-em_ lgb]{zs, b"/ lzIff dxfzfvf


;b:o;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjwL tLg aif{sf] x'g]5 .

%*=

-#_ b"/ lzIff ;ldltsf] ;lrjfno z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|df /xg]5 .
-$_ b"/ lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
b"/ lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ b"/ lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5M
-s_ b"/ lzIff ;DaGwdf gLlt lgdf{0f ug]{,
-v_ b"/ lzIff ;DaGwL sfo{qmd th'{df u/L sfof{Gjog ug]{,
-u_ b"/ lzIffsf] nflu ;|f]t / ;fwgsf] cfjZos Joj:yf ug]{,

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .
36

-3_
-_
-r_
-5_
-h_

%(=

b"/ lzIff k|bfg ug]{ lzIf0f ;+:yfnfO{ ;DaGwg lbg],


b"/ lzIff ;DaGwdf ;dsIftf lgwf{/0fsf] Joj:yf ldnfpg],
:jLs[t kf7\oqmdsf] cfwf/df b"/ lzIffsf] kf7\o;fdu|L :jLs[t ug]{,
b"/ lzIff k|bfg ug]{ ;+:yfsf] lg/LIf0f tyf d"Nofg ug]{,
b"/ lzIffsf] dfWodaf6 pRr lzIff k|bfg ug]{ ;DaGwdf cWoog
cg';Gwfgsf] Joj:yf ug]{,
-em_ b"/ lzIff ;DaGwL kf7\oqmd tyf kf7\on]vg d"Nofgsf] kfl/>lds lgwf{/0f
ug]{ .
b"/ lzIff ;~rfng ug{ ;Sg]M -!_ s'g} ;+:yfn] b"/ lzIff ;~rfng ug{ rfx]df :jLs[ltsf] nflu

z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb| dfkm{t b"/ lzIff ;ldlt ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf b"/ lzIff ;ldltn] ;f] lgj]bgsf
;DaGwdf cfjZos hfFra'em ug]{5 / hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ b"/ lzIff ;~rfng ug{
:jLs[lt lbg dgfl;a b]lvPdf cfjZos zt{ tf]sL :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-#_ s'g} ;+:yfn] pklgod -@_ ad]flhd tf]lsPsf] zt{ cg'?k b"/ lzIff ;~rfng
gu/]df b"/ lzIff ;ldltn] To:tf] ;+:yfnfO{ lbPsf] :jLs[lt s'g} klg avt /2 ug{ ;Sg]5 .

^)=
^!=

-$_ s'g} ljBfnon] b"/ lzIff ;~rfng ug{ rfx]df b"/ lzIff ;ldltaf6 :jLs[lt
lng' kg]{5 .
kl/R5]b !!
laz]if lzIff ;DaGwL Joj:yf
ljz]if lzIff k|bfg ug{ ;lsg]
;lsg]M cGwf, alx/f, ;':t dgl:ylt ePsf jf zfl//Ls sf/0fn] ckf
afnaflnsfnfO{ ljz]if lzIff k|bfg ug{ ;lsg]5 .
ljz]if lzIff kl/ifb\
kl/ifb\M -!_ ljz]if lzIff ;DjGwL gLlt lgdf{0f tyf Joj:yfkg ;d]t ug{sf] nflu
b]xfosf ;b:ox? /xsf] Ps ljz]if lzIff kl/ifb\ /xg]5M
-s_ lzIff tyf v]ns"b dGqL jf /fHodGqL
cWoIf
-v_ ;efklt, hg;+Vof tyf ;fdflhs ;ldlt,
k|ltlglw ;ef
;b:o
-u_ ;b:o, /fli6o of]hgf cfof]u -lzIff x]g]{_
;b:o
-3_ dGqfnosf] ;lrj
;b:o
-_ ;x;lrj, -z}lIfs k|zf;g x]g]{_ dGqfno
;b:o
-r_ k|ltlglw, cy{ dGqfno
;b:o
-5_ k|ltlglw, dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh
sNof0f dGqfno
;b:o
-h_ k|d'v, gfs, sfg, 3fF6L ljefu, jL/ c:ktfn
;b:o

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
37

-em_
-`_

^@=

^#=

^$=

cWoIf, /fli6o ckf dxf;+3


;b:o
ljz]if lzIff ;DaGwL ljz]if1x? dWo]af6
dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf
;b:o
-6_ ljz]if lzIff cWofkg u/fpg] lzIfsx?
dWo]af6 ljz]if lzIff kl/ifb\n] dgf]gLt u/]sf] Pshgf ;b:o
-7_ ckfx?sf] pTyfgdf ljz]if of]ubfg lbPsf
ckfx? dWo]af6 ljz]if lzIff kl/ifb\n] dgf]gLt
u/]sf] Pshgf
;b:o
-8_ dxflgb]{zs
;b:o ;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ ljz]if lzIff kl/ifb\sf] ;lrjfno ljefudf /xg]5 .
-$_ ljz]if lzIff kl/ifb\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] kl/ifb\ cfkm}+n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
ljz]if lzIff kl/ifb\
\sf] sfd, st{Jo / clwsf/M
kl/ifbsf]
clwsf/ ljz]if lzIff kl/ifb\sf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ ljz]if lzIff k|bfg ug{ :jLs[lt lbg],
-v_ kf7\oqmd ljsf; s]Gb|sf] :jLs[lt lnO{ ljz]if lzIffsf] kf7\oqmd nfu" ug]{,
-u_ ljz]if lzIff sfo{qmdnfO{ ;xof]u k'ofpg cfly{s ;|f]tsf] Joj:yf ug]{,
-3_ ljz]if lzIff ;DaGwdf lnOg] k/LIff ;DaGwL k|s[of lgwf{/0f ug]{,
-_ ljz]if lzIff lbg] ;+:yf tyf ljBfnox?sf] ;dGjo, Joj:yfkg, /]vb]v,
lgoGq0f / lg/LIf0fsf] Joj:yf ug]{ u/fpg],
-r_ ljz]if lzIff ;~rfng ug]{ ;fd'bflos ljBfnonfO{ lbOg] cg'bfgsf]
;DaGwdf dfkb08 lgwf{/0f ug]{ .
ljz]if lzIff ;~rfng ug{ ;Sg]
;SgM] -!_ s'g} ;+:yfn] ljz]if lzIff ;~rfng ug{ rfx]df
:jLs[ltsf] nflu ljz]if lzIff kl/ifb\ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf ljz]if lzIff kl/ifbn] ;f] lgj]bgsf
;DaGwdf cfjZos hfFra'em ug]{5 / hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ ljz]if lzIff ;~rfng ug{
:jLs[lt lbg dgfl;a b]lvPdf cfjZos zt{ tf]sL :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-#_ s'g} ;+:yfn] pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{ cg'?k ljz]if lzIff ;~rfng
gu/]df ljz]if lzIff kl/ifb\n] To:tf] ;+:yfnfO{ lbPsf] :jLs[lt s'g} klg avt /2 ug{ ;Sg]5 .
-$_ ljz]if lzIff ;~rfng ug]{ ;+:yfn] ljz]if lzIff kl/ifb\n] tf]s] adf]lhdsf] k"jf{wf/
k"/f u/]sf] x'g' kg]{5 .
ljz]if lzIff ;~rfng ug]{ ;+:yfdf sfo{/t lzIfs tyf sd{rf/Lsf] lgo'lQm tyf ;]jf zt{M
ljz]if lzIff ;~rfng ug]{ ;+:yfdf sfo{/t lzIfs tyf sd{rf/Lsf] lgo'lQm, ;]jfsf] zt{ /
;'ljwf ;DaGwL Joj:yf ;f] ;+:yfsf] ljwfg jf lgodfjnLdf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
38

^%=

^^=

^&=

^*=

ljz]if lzIff lbg ljBfno vf]Ng ;Sg]M -!_ s'g} ;+:yfn] rfx]df o; lgodfjnL adf]lhd ljz]if
lzIff lbg ljBfno vf]Ng ;Sg]5 .
-@_ of] lgodfjnL k|f/De x'Fbfsf avt >L % sf] ;/sf/af6 cg'bfg k|fKt u/L ljz]if
lzIff ;~rfng ul//x]sf ;+:yfn] pklgod -!_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfno vf]n]df
dGqfnon] To:tf] ljBfnosf] nflu cfjZos lzIfs b/aGbL :jLs[t ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd :jLs[t b/aGbL cg';f/ l/Qm kbdf To:tf] ;+:yfdf of]
lgodfjnL k|f/De x'+bfsf avt :yfoL ?kdf lzIfs kbdf sfo{/t JolQmnfO{ lgh lzIfs
kbdf axfn /xg ;Sg] pd]/sf] cwLgdf /xL cfof]un] k|rlnt sfg"g adf]lhd lzIfs kbdf
lgo'Qmsf] nflu l;kmfl/z ug]{5 / To;/L l;kmfl/z x'g pd]/sf] xb nfUg] 5}g .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd cfof]un] l;kmfl/z u/]sf] JolQmnfO{ dGqfnon] lzIfs
kbdf lgo'lQm ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd lgo'Qm ePsf] lzIfssf] pklgod -@_ adf]lhdsf] ljz]if
lzIff lbg] ;+:yfdf :yfoL ePsf] ldlt b]lvsf] ;]jf cjlw u0fgf x'g]5 .
ljz]if lzIff lbg] ;+:yfnfO{ ;'ljwf lbOg]M ljz]if lzIff lbg] ;+:yfnfO{ >L % sf] ;/sf/n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd ;'ljwf lbOg]5 .
kl/R5]b !@
lzz' ljsf; s]Gb| ;DaGwL Joj:yf
lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ;DaGwL Joj:yf
Joj:yfM -!_ s'g} ;+:yfn] lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ug{
rfx]df :jLs[ltsf] nflu ;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsf ;dIf cg';"rL@
adf]lhsf] 9+frfdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] ;f]
lgj]bgsf ;DaGwdf cfjZos hfFra'em ug]{5 / hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ lzz' ljsf; s]Gb|
:yfkgf ug{ :jLs[lt lbg dgfl;a b]lvPdf cfjZos zt{ tf]sL cg';"rL% adf]lhdsf]
9+frfdf :jLs[lt lbg]5 .
-#_ s'g} ;+:yfn] pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{ cg'?k lzz' ljsf; s]Gb|
;~rfng gu/]df ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] To:tf] s]Gb|nfO{ lbPsf] :jLs[lt s'g}
klg avt /2 ug{ ;Sg]5 .
lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ug{ rflxg] k"jf{wf/M
f/ lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ug{sf] nflu b]xfosf
k"jf{wf/ k"/f u/]sf] x'g' kg]{5M
-s_ km/flsnf], v'nf, zfGt, ;'/lIft ejg ePsf],
-v_ ejg afx]s cfwf /f]kgL jf Ps sf hUuf ePsf],
-u_ afn pBfgsf] Joj:yf ePsf],
-3_ ;kmf / :jR5 vfg]kfgL / zf}rfnosf] Joj:yf ePsf],

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .

39

^(=
&)=

-_ sDtLdf b'O{hgf ;';f/]x? ePsf] .


:jLs[t kf7\
\oqmd k|of]u ug'{kg]{M lzz' ljsf; s]Gb|df kf7\oqmd ljsf; s]Gb|af6 :jLs[t
kf7oqmd
kf7\oqmd k|of]u ug'{ k5{ .
cg'bfg lbg]M >L % sf] ;/sf/n] lzz' ljsf; s]Gb|nfO{ lhNnf lzIff clwsf/Lsf] l;kmfl/zsf]
cfwf/df cg'bfg lbg ;Sg]5 .

kl/R5]b !#
tfnLd tyf k|lzIf0f ;DaGwL Joj:yf
&!= tfnLd tyf k|lzIf0f ;DaGwL Joj:yf ug{ ;Sg]
;Sg]M dGqfnon] lzIfs tyf dGqfno cGtu{tsf
sd{rf/Lsf] bIftf clej[l4 ug{sf] nflu b]xfosf] Joj:yf ug{ ;Sg]5M
-s_ tfnLd k|bfg ug]{,
-v_ k|lzIf0f lbg],

-u_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL sfo{qmd ;+rfng ug]{ .

&@= z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb
kl/ifb\M\ -!_ lzIfs, dGqfno cGtu{tsf sd{rf/L tyf lzIff ;DaGwL
;d'bfodf ;+nUg JolQmsf] sfo{bIftf clej[l4 ug{ tyf z}lIfs ljsf; ;DaGwL gLlt lgdf{0f,
Joj:yfkg ug]{ sfd ;d]tsf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps z}lIfs hgzlQm ljsf;
kl/ifb\ /xg]5 M
-s_ lzIff tyf v]ns"b dGqL jf /fHodGqL ;lrj
cWoIf
-v_ dGqfnosf] ;lrj
;b:o
-u_ pkfWoIf, pRr dfWolds lzIff kl/ifb\
;b:o
-3_ l8g, lzIffzf:q ;+sfo, lqe'jg ljZjljBfno
;b:o
-_ sfo{sf/L lgb]{zs, g]kfn k|zf;lgs k|lzIf0f k|lti7fg ;b:o
-r_ dGqfnon] tf]s]sf] ;f] dGqfnosf] ;x ;lrj
;b:o
-5_ /fli6o of]hgf cfof]usf] z}lIfs hgzlQm ;DaGwL
sfd x]g]{ ;x ;lrj
;b:o
-h_ dxflgb]{zs, lzIff ljefu
;b:o
-em_ dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|
;b:o

-`_ =====================
-6_ lzIfs tyf dGqfno cGtu{tsf sd{rf/LnfO{
tfnLd lbg] ljz]if1x? dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt
u/]sf] b'O{hgf
-7_ lzIfs tfnLd ;DaGwL s]Gb|sf k|d'vx? dWo]

klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt


t];|f] ;+zf]wgf/f lemlsPsf] .
40

;b:o

dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf


;b:o
-8_ lghL :t/df ;~rflnt lzIfs tflnd ;DaGwL
s]Gb|sf k|d'vx? dWo] dGqfnon] dgf]gLt u/]sf]
b'O{hgf
;b:o
-9_ k|ltlglw, lzIfs o'lgog
;b:o
-0f_ sfo{sf/L lgb]{zs, z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb| ;b:o;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf] ;lrjfnosf] sfd z}lIfs hgzlQm ljsf;
s]Gb|n] ug]{5 .
-$_ z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] kl/ifb\ cfkm}n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

&#= z}lIfs hg
hgzlQm
kl/ifb\sf]
clwsf/M z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf]
zlQm ljsf; kl/ifb
\sf] sfd, st{Jo / clwsf/
sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_ lzIfs, dGqfno cGtu{tsf sd{rf/L tyf lzIff ;DaGwL ;d'bfodf sfo{/t
JolQmsf] sfo{bIftf clej[l4 ug{ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL gLlt
lgwf{/0f ug]{,
-v_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwdf nfu" ul/g] kf7\oqmd th'{df ug]{,
-u_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwdf ljleGg ;+:yfaf6 lbOg] tfnLd sf]
dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ug]{,
-3_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL of]hgf th'{df u/L sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwdf tfnLd tyf k|lzIf0f lbg] :jb]zL tyf
ljb]zL ;+:yfx?;Fu ;dGjo u/L cfjZos sfo{ ug]{,
-r_ k"j{ ;]jfsfnLg lzIfs tfnLd sfo{qmd ;~rfng ug]{ ;+:yfnfO{ :jLs[lt
k|bfg ug]{,
-5_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL sfo{ ug{ cfjZostfg';f/ pk;ldlt u7g
ug]{ .

&$= z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|M -!_ lzIfs, dGqfno cGtu{tsf sd{rf/L tyf lzIff ;DaGwL
;d'bfodf sfo{/t JolQmsf] sfo{ bIftf clej[l4 ug{ tyf z}lIfs cg';Gwfgsf] sfd ug{ Ps
z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb| /xg]5 .
-@_ z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|n] z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf] ;lrjfnosf]
sfd ug]{5 .
-#_ z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|sf] k|d'vsf] ?kdf sfd ug{ Ps sfo{sf/L lgb]{zs
/xg]5 .

&$s= z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|sf] sfo{sf/L lgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/M z}lIfs
hgzlQm ljsf; s]Gb|sf] sfo{sf/L lgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M


klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt


41

-s_

&%=

&^=

z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\df 5nkmn x'g] ljifox? tof/ ug{ nufO{
;f] kl/ifb\sf] a}7sdf k]z ug]{,
-v_ z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\af6 ePsf lg0f{ox? sfof{Gjog ug]{
u/fpg],
-u_ z}lIfs hgzlQm s]Gb|af6 ;Dkfbg x'g] sfdsf] lg/LIf0f, cg'udg
;dGjo jf d"Nofg ug]{, u/fpg],
-3_ k|lzIf0f ;DaGwL z}lIfs cg';Gwfg sfo{ ;~rfng ug]{,
-_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL tfnLd ;"rgf k|0ffnL cBfjlws u/fO{
/fVg],
-r_ z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|sf] k|d'vsf] x}l;otn] ug'{ kg]{ cGo sfd
ug]{,
-5_ dGqfnon] tf]s] adf]lhdsf] cGo sfd ug]{, u/fpg] .
tfnLd jf k|lzIf0f 5f8\
5f8g\ gx'g] jf v6fPsf] 7fpFdf uO{ sfd ug'{kg]M{ tfnLd jf k|lzIf0fdf
;+nUg lzIfs tyf sd{rf/Ln] aLrdf tfnLd jf k|lzIf0f 5f8\g' x'+b}g . tfnLd jf k|lzIf0f
;lsPkl5 lzIfs jf sd{rf/Ln] cfkm" axfn /x]sf] 7fpFdf uO{ sfd ug'{ kg]{5 . s'g} lzIfs
jf sd{rf/Ln] aLrdf tfnLd jf k|lzIf0f 5f8]df jf tfnLd jf k|lzIf0f lnO{ ;s]kl5 cfkm"nfO{
tf]lsPsf] 7fpFdf uO{ sfd gu/]df lghsf] nflu tfnLd jf k|lzIf0fdf nfu]sf] ;Dk"0f{ vr{
c;"n pk/ u/L lgh pk/ ljefuLo sf/jfxL ;d]t ug{ ;lsg]5 .
kl/R5]b !$
cltl/Qm lqmofsnfk
cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmd ;~rfng ug'{ kg]
kg]{M -!_ ljBfnon] ljBfyL{x?sf] l;h{gfTds
k|ltefsf] ljsf;sf] nflu ljBfnodf cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmd ;~rfng ug'{ kg]{5 .
-@_ cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmddf lzIfs tyf ljBfyL{ b'j}n] efu lng' kg]{5 .
-#_ ljBfnon] cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmd ;~rfng ubf{ b]xfo adf]lhd ug'{kg]{5M
-s_ ljBfnodf /fli6otfsf] efjgf hufpg], dgf]/~hgfTds tyf /fli6o
;+:s[lt jf snfx? k|lt cle?lr a9fpg] lsl;dsf gf6s, g[To / nf]s
;+uLtsf] cEof; tyf k|ltof]lutf ug]{,
-v_ ljBfyL{sf] zf/Ll/s ljsf;sf] nflu ljleGg lsl;dsf v]ns"bx? lgoldt
?kdf cEof; / ;~rfng ug]{,
-u_ ljBfyL{x?df ;fdflhs ;]jf / jftfj/0f ;+/If0f k|lt r]tgf a9fpg] tyf
ljBfyL{x?nfO{ lzIf0f ;+:yf, ;fd'bflos :yn jf To:t} cGo :yfgsf]
;/;kmfO{ / ;+/If0f, ljBfno au}+rf, s/];faf/Lsf] lgdf{0f, j[Iff/f]k0f /
;fIf/tf h:tf sfo{qmdx?df ;+nUg u/fpg k|f]T;flxt ug]{,
-3_ /fli6o, cGt/f{li6o, P]ltxfl;s, ;fdflhs, wfld{s kj{sf] dxTj tyf
g}ltstf ;DjGwdf k|jrg ug{ nufpg],

klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
42

-_ :sfp6, h'lgo/ /]8qm; h:tf ;+:yfsf OsfO{ vf]Ng k|f]T;flxt ug]{ .


-$_ pklgod -!_ adf]lhd cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmd ;~rfng ug]{ ;Gbe{df
ljBfnon] b]xfo adf]lhdsf k|ltof]lutfdf ljBfyL{x?nfO{ efu lng nufpg' kg]{5M
-s_ lrqsnf / x:tsnf k|ltof]lutf,
-v_ afBafbg k|ltof]lutf
-u_ g[To k|ltof]lutf
-3_ gf6s k|ltof]lutf
-_ jSt[Tj snf k|ltof]lutf
-r_ xflh/L hjfkm k|ltof]lutf
-5_ lxHh] k|ltof]lutf
-h_ v]ns"b k|ltof]lutf
-em_ ;flxlTos ultljlw, sljtf / lgjGw k|ltof]lutf
-`_ k"mnaf/L k|ltof]lutf
-6_ cGo k|ltof]lutf

-$s_ ljBfnon] z'qmjf/sf] b}lgs k7g kf7gsf] sfo{ ;dfKt ePkl5 ljBfyL{x?nfO{
cltl/Qm lqmofsnfksf] sfo{qmddf ;xof]uL u/fpg' kg]{5 .

-$v_ lhNnf lzIff clwsf/Ln] ljBfnox?nfO{ ;xefuL u/fO{ lgoldt ?kdf lhNnf
:t/Lo jL/]Gb| lzN8 k|ltof]lutf ;~rfng ug'{ kg]{5 .
-%_ ljBfnon] cltl/Qm lqmofsnfk ;~rfng ug{ cfjZostfg';f/ ;ldlt u7g ug{
;Sg]5 .
-^_ pklgod -$_ adf]lhdsf] k|ltof]lutfdf ljlzi6tf b]vfpg] ljBfyL{ tyf
ljBfnonfO{ k|f]T;flxt ug{ k'/:sf/ k|bfg ug{ ;lsg]5 .

&&=

kl/R5]b !%
ljBfyL{ ;+Vof, egf{ / sIff r9fpg] Joj:yf
ljBfyL{ ;+VofM
of -!_ ;fd'bflos ljBfnosf] k|To]s sIffdf ljBfyL{ ;+Vof ;fdfGotof pkTosf
tyf t/fO{, kxf8 / lxdfnL If]qdf qmdzM krf;, k}+tfnL; / rfnL; x'g' kg]{5 .

-@_ ;+:yfut ljBfnosf] k|To]s sIffdf Go"gtd afO;, clwstd rf}jfnL; /


cf};t t]QL; ljBfyL{ ;+Vof x'g' kg]{5 .

-@s_ pklgod -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljz]if lzIff lbg]
ljBfnosf] k|To]s sIffdf /xg] ljBfyL{ ;+Vof dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .


klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .

43

&*=

&(=

*)=

-#_ s'g} sIffdf pklgod -!_ df n]lvP eGbf a9L ljBfyL{ ePdf ljBfnon] Joj:yfkg
;ldltsf] cg'dlt lnO{ To:tf] sIffsf] csf]{ ju{ vf]Ng ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd sIffdf ju{ vf]Ng cfjZos k"jf{wf/sf] Joj:yf Joj:yfkg
;ldlt / ljBfnon] ldnfpg' kg]{5 .
egf{ ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ ljBfyL{n] ljBfnodf egf{ x'gsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] ;Ssn
k|df0fkq k]z ug'{ kg]{5M
-s_ sIff 5 df egf{ x'gsf] nflu sIff kfFrsf] k/LIff pQL0f{ ePsf] k|df0fkq,
-v_ sIff gf} df egf{ x'gsf] nflu lgDg dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff pQL0f{
ePsf] k|df0fkq,
-u_ cGo sIffdf egf{ x'gsf] nflu ljBfnon] lbPsf] jflif{s k/LIffsf] nAwf /
:yfgfGt/0f k|df0fkq .
-@_ ljBfnon] z}lIfs ;qsf] aLrdf jf jflif{s k/LIff pQL0f{ gePsf ljBfyL{nfO{
:yfgfGt/0f k|df0fkq lnO{ cfP klg cWoog/t sIffeGbf dflyNnf] sIffdf egf{ ug{ x'Fb}g .
-#_ ljBfnosf] Ps txdf egf{ ePsf] ljBfyL{n] k'gM ;f]xL ljBfnosf] csf]{ sIffdf
egf{ ug'{ kb}{g .
-$_ ljBfyL{n] klxnf] k6s ljBfnodf egf{ x'g cfpFbf ;fwf/0ftM cfgf] cleefjsnfO{
;fydf lnO{ cfpg' kg]{5 .
-%_ ljBfnon] ljBfyL{ egf{ ubf{ lgMz'Ns lzIffsf] k|of]hgsf] nflu cljefjssf] gfd,
7]ufgf, kl/jf/sf] gfddf /x]sf] crn ;Dklt / cg'dflgt cfDbfgL ;DaGwL ljj/0f dfu u/L
/fVg' kg]{5 .
-^_ kfFr aif{ pd]/ k"/f gePsfnfO{ Ps sIffdf egf{ / rf}w aif{ pd]/ k"/f gePsfnfO{
dfWolds lzIff ptL0f{ k/LIffdf ;dfj]z ul/g] 5}g .
lghL cWoog ug]{ JolQmsf] k/LIff ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ lhNnf lzIff sfof{non] lghL ?kdf
cWoog u/]sf] JolQmnfO{ ljBfnoaf6 lnOg] jflif{s k/LIffdf ;fd]n x'gsf] nflu egf{ ug{
cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k/LIff lbg rfxg] JolQmn] lhNnf lzIff sfof{non]
tf]s]sf] ljBfnodf ;f] sfof{non] tf]s]sf] z'Ns a'emfO{ k/LIff kmf/fd eg'{
kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k/LIff lbg rfxg] JolQmn] h'g sIffsf] jflif{s k/LIff
lbg rfx]sf] xf] ;f]eGbf b'O{ sIff tn;Ddsf] ljBfnoaf6 lnOPsf] jflif{s
k/LIff pQL0f{ u/]sf] k|df0fkq k]z ug'{ kg]{5 .
:yfgfGt/0f k|df0fkq ;DaGwL Joj:yf
Joj:yfM -!_ s'g} ljBfyL{n] :yfgfGt/0f k|df0fkq lng' k/]df
cleefjssf] l;kmfl/z ;lxt ljBfno 5f8\g' k/]sf] oyfy{ ljj/0f v'nfO{ k|wfgfWofks ;dIf
lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg sIff bzdf cWoog ug]{
ljBfyL{nfO{ :yfgfGt/0f k|df0fkq lbOg]5}g .

klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


44

*!=
*@=

t/ b]xfosf cj:yfdf z}lIfs ;q z'? ePsf] b'O{ dlxgfleq :yfgfGt/0f k|df0fkq lbg]
/ :yfgfGt/ eO{ cfpg] ljBfnosf] l;kmfl/zdf lhNnf lzIff sfof{nosf] ;xdlt lnO{
:yfgfGt/0f k|df0fkq lbg ;lsg]5M
-s_ :yfgfGt/0f x'g] ljBfyL{sf] cleefjs sd{rf/L ePdf / lghsf] ;f] ;dodf
;?jf ePdf,
-v_ j}jflxs ;DaGwsf] sf/0fn] dlxnf ljBfyL{ cGoq :yfgfGt/0f x'g' k/]df, jf
-u_ cleefjssf] a;fO{ ;/fO{ ePdf .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf k|wfgfWofksn] k|fylds txsf] ljBfyL{sf]
xsdf lgMz'Ns / cGo txsf] ljBfyL{sf] xsdf lgodfg';f/ nfUg] b:t"/ lnO{ ;ft lbgleq
:yfgfGt/0f k|df0fkq lbg' kg]{5 .
-$_ k|wfgfWofksn] pklgod -#_ adf]lhdsf] cjlwleq :yfgfGt/0f k|df0fkq glbPdf
;DalGwt ljBfyL{n] lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf ph'/L lbg ;Sg]5 / To;/L ph'/L kg{ cfPdf
lhNnf lzIff clwsf/Ln] hfFra'em u/L :yfgfGt/0f k|df0fkq lbg plrt 7xofPdf
k|wfgfWofksnfO{ oyfzL3| :yfgfGt/0f k|df0fkq lbg' eGg] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-%_ ;Ssn :yfgfGt/0f k|df0fkq x/fPdf jf gi6 ePdf ;DalGwt ljBfyL{ jf lghsf]
cleefjsn] k|ltlnlksf] nflu To;sf] Joxf]/f v'nfO{ ;DalGwt ljBfnodf lgj]bg lbg ;Sg]5
/ To;/L kg{ cfPsf] lgj]bg dgfl;j b]lvPdf k|wfgfWofksn] lgj]bsnfO{ :yfgfGt/0f
k|df0fkqsf] k|ltlnlk lbg]5 .
-^_ ljBfnon] s'g}] ljBfyL{nfO{ cfkm"n] cWofkg gu/fPsf] sIffsf] :yfgfGt/0f k|df0fkq
lbPdf To:tf] k|df0fkq lbg] k|wfgfWofksnfO{ P]g adf]lhd ;hfo ul/g]5 / To;/L lbPsf]
:yfgft/0f k|df0fkq /2 x'g]5 .
-&_ ljBfyL{n] h'g dlxgfdf :yfgfGt/0f k|df0fkq dfu]sf] 5 ;f] dlxgf;Ddsf] dfl;s
k9fO{ z'Ns / cGo b:t"/ ;f]xL ljBfnodf a'emfpg' kg]{5 . ljBfyL{n] nfdf] ljbf -jflif{s hf8f]
jf udL{sf] ljbf_ sf] cl3Nnf] dlxgfdf :yfgfGt/0f k|df0fkq dfUg cfPdf ;f] ljbfsf] z'Ns /
c? b:t"/ ;f]xL ljBfnodf a'emfpg' kg]{5 .
-*_ ljBfnon] o; lgodfjnL adf]lhd ljBfyL{nfO{ :yfGt/0f k|df0fkq lbFbf ;f]
k|df0fkq kfpg] ljBfyL{ jf lghsf] cleefjssf] /Ltk"j{s e/kfO{ u/fpg' kg]{5 .
cg'QL0f{ ljBfyL{nfO{ egf{ ug]{M dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffdf cg'QL0f{ ePsf] ljBfyL{ k'gM
;f]xL ljBfnodf cWoog ug{ cfPdf ljBfnon] To:tf] ljBfyL{nfO{ ;f] ljBfyL{n] rfx]sf]
dfWolds txsf] sIffdf egf{ ug'{ kg]{5 .
Joj:yfM s'g} ljBfyL{ lj/fdL k/L jf
jflif{s k/LIff glbg] ljBfyL{nfO{ sIff r9fpg] ;DaGwL Joj:yf
lghsf] sfa" aflx/sf] kl/l:yltsf] sf/0f lghn] jflif{s k/LIff lbg g;s]sf]] ;DaGwdf lghsf]
cleefjsn] To;sf] k|df0f ;lxt lgj]bg lbPdf k|wfgfWofksn] ;f] ;DaGwdf hfFra'em ubf{
lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf ljBfnodf ePsf] clen]vaf6 To:tf] ljBfyL{n] cGo
k/LIffdf /fd|f] u/]sf] b]v]df cfjZostf cg';f/ d'Vo d'Vo ljifosf] k/LIff lnO{ ;f] ljBfyL{nfO{
sIff r9fpg ;Sg]5 .
t/,
-!_ z}lIfs ;q z'? ePsf] Ps dlxgfkl5 s'g} ljBfyL{nfO{ sIff r9fOg] 5}g .
-@_ sIff 5 / gf} df s'g} ljBfyL{nfO{ sIff r9fOg] 5}g .
45

*#=

sIff r9fpg]
Joj:yfM c;fwf/0f k|ltef ePsf ljBfyL{nfO{ k|wfgfWofksn] ;f]
r9fpg] ;DaGwL cGo Joj:yf
sIffdf cWofkg ug]{ lzIfsx?sf] l;kmfl/zdf a9Ldf Ps sIff r9fpg ;Sg]5 .
t/ sIff 5 / gf} df sIff r9fpg ;lsg] 5}g .
*$= z}lIfs ;q, egf{ ug]{ ;do / sfd ug]{ lbgM
lbg -!_ ljBfnosf] z}lIfs ;q j}zfv Ps ut]b]lv
k|f/De eO{ r}q d;fGt;Dd sfod /xg]5 .
-@_ ljBfnon] z}lIfs ;q z'? ePsf] ldltn] ;fdfGotof Ps dlxgfleq gofF ljBfyL{
egf{ ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] cjlw g3fO{ s'g} ljBfyL{ egf{ x'g cfPdf ljBfnon]
To:tf] ljBfyL{sf] cWoogsf] :t/ hfFRbf lghn] ;f] sIffdf egf{ eO{ jflif{s k/LIff pQL0f{ ug{
;Sg] b]lvPdf To:tf] ljBfyL{nfO{ csf]{ Ps dlxgf;Dd egf{ ug{ ;lsg]5 .
-$_ s;}n] klg z}lIfs ;q z'? geO ljBfyL{ egf{ ug{ u/fpg x'b}g .
-%_ ljBfnosf] Ps z}lIfs ;qdf sfd ug]{ lbg sDtLdf b'O{;o aL; lbg x'g]5 .
-^_ ;fd'bflos ljBfnosf] lzIfsn] xKtfdf sDtLdf rf}aL; lkl/o8\sf] sIff lng'
kg]{5 .
*%= ljBfno aGb x'g]M -!_ >L % sf] ;/sf/n] ;fj{hlgs ljbf tf]s]sf] lbg ljBfno aGb x'g]5 .
-@_ j8f bz}+sf] 36:yfkgf b]vL k"l0f{df ;Dd ljBfno aGb /xg]5 .
-#_ Ps z}lIfs ;qdf lxpFb] ljbf jf jif]{ ljbf jf b'j} u/L k}tfnL; lbg ljBfno aGb
/xg]5 .
-$_ pklgod -@_ df n]lvPb]lv afx]s Joj:yfkg ;ldltn] Ps z}lIfs ;qdf yk kfFr
lbg;Dd :yfgLo ljbf lbO ljBfno aGb ug{ ;Sg]5 .
-%_ pklgod -!_ / -@_ df n]lvPb]lv afx]s cGo lbg ljBfno aGb u/]df
k|wfgfWofksnfO{ ljefuLo sf/jfxL ul/g]5 .
kl/R5]b !^
ljBfno lzIff ;]jfsf] u7g, tx / >]0fL ljefhg
*^= ljBfno lzIff ;]jfsf] u7gM
u7g ljBfnodf lgo'Qm ePsf lzIfsx?sf] ljBfno lzIff ;]jf u7g
ul/g]5 .
*&= ljBfnosf] tx ljefhgM
ljefhg ljBfnonfO{ b]xfo adf]lhdsf txdf ljefhg ul/Psf] 5M
-s_ sIff Psb]lv sIff kfFr;Dd k|fylds tx,
-v_ sIff 5b]lv sIff cf7;Dd lgDg dfWolds tx, /
-u_ sIff gf} / bz;Dd dfWolds tx .
**= lzIfssf] >]0fL ljefhgM
ljefhg lzIfsx?sf] j[lQ ljsf;sf] nflu k|To]s txsf ljBfnosf
lzIfsx?nfO{ k|yd, ltLo / t[tLo u/L tLg >]0fLdf ljefhg ul/Psf]5 .
*(= lzIfssf] kb;+Vof / >]0fL ljefhgM
ljefhg >L % sf] ;/sf/n] lhNnf:t/df ;fd'bflos ljBfnosf]
nflu lgsf;f u/]sf] lgDg lzIfs kb;+Vofsf] cfwf/df b]xfosf b/n] ljleGg txdf lzIfssf]
>]0fL sfod ul/g]5 M
46

()=

hDdf kb ;+Vof
%
!)
!%
@)

t[tLo >]0fL
$
*
!@
!^

ltLo >]0fL
!
@
#
$

k|yd >]0fL

@%
#)
#%
$)
$%
%)

@)
@$
@*
#@
#^
$)

%
^
&
*
(
(

kb l/Qm ePsf] gdflgg]M s'g} lzIfs dflyNnf] >]0fLsf] kbdf j9'jf ePdf lghsf] ;fljssf]
>]0fLsf] kb j9'jf ePsf] >]0fLsf] kbdf :jtM kl/jlt{t x'g]5 . o;/L a9'jf ePklg lghsf]
;fljssf] >]0fLsf] kb l/Qm ePsf] dflgg] 5}g .

(!= dlxnf lzlIfsfsf] kb /xg]M -!_ k|fylds ljBfnodf tLg hgf;Dd lzIfs b/aGbL eP
slDtdf Ps hgf, ;ft hgf;Dd lzIfs b/aGbL eP slDtdf b'O{hgf / ;f]eGbf a9L lzIfs
b/aGbL eP slDtdf tLg hgf dlxnf lzlIfsfsf] kb /xg]5 .
-@_ of] lgod k|f/De x'Fbfsf avt k'?if lzIfs sfo{/t /x]sf] k|fylds ljBfnodf
s'g} sf/0faf6 lzIfs kb l/Qm x'g cfPdf pklgod -!_ sf] cwLgdf /xL dlxnf lzlIfsf
lgo'lQm ul/g]5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dlxnf pDd]bjf/f/f lzIfs
kbk"lt{ x'g g;Sg] ePdf ;DalGwt clwsf/Ln] lgb]{zssf] ;xdlt lnO{ k'?ifnfO{ lgo'lQm ug{
;Sg]5 .
-$_ pklgod -@_ ljk/Lt s;}n] lzIfs lgo'lQm u/]df lhNNff lzIff clwsf/Ln]
To:tf] lgo'lQm jb/ u/L To;/L lgo'Qm ug]{ lgsfo jf clwsf/LnfO{ o; lgodfjnL adf]lhd
sf/afxL ug{ ;Sg]5 .
(@= ljBfnodf /xg] lzIfs b/aGbLM
b/aGbL dGqfnoaf6 :jLs[t b/aGbLsf] cfwf/df ;fd'bflos
ljBfnodf /xg] lzIfs b/jGbL cg';"rL!@ df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .

t/ ljz]if lzIff lbg] ;fd'bflos ljBfnosf] lzIfs b/aGbL dGqfnon] tf]s] adf]lhd

x'g]5 .

t];|f] ;++zf]wgf/f ;+zf]lwt .


t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
47

(#=

kl/R5]b !&
k|wfgfWofks / lzIfssf] lgo'lQm tyf sfd, st{Jo / clwsf/
k|wfgfWofkssf] lgo'lQm ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ ljBfnosf] k|zf;sLo k|d'vsf] ?kdf sfd ug{
k|To]s ljBfnodf Ps hgf k|wfgfWofks /xg]5 .
-@_ Joj:yfkg ;ldltn] ;fd'bflos ljBfnodf h'g txsf] ljBfnosf] k|wfgfWofks
x'g] xf] ;f]xL txdf sfo{/t :yfoL lzIfsx? dWo]af6 cg';"rL!# adf]lhd sDtLdf ;Q/L c+s
Nofpg] b'O{hgf lzIfssf] gfd k|wfgfWofks lgo'lQmsf] nflu lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf
l;kmfl/z ug{]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd l;kmfl/z ePsf lzIfsx? dWo] ;aeGbf a9L c+s Nofpg]
lzIfsnfO{ lhNnf lzIff clwsf/Ln] k|wfgfWofkssf] kbdf lgo'lQm ug]{5 .
-$_ pklgod -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} ljBfnodf ;Q/L c+s
Nofpg] lzIfs gePdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] lhNnf leqsf cGo ;fd'bflos ljBfnosf
sDtLdf ;Q/L c+s Nofpg] cGo lzIfsnfO{ k|wfgfWofkssf] kbdf lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .

-$s_ pklgod -@_, -#_ / -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;d'bfof/f
;~rflnt ljBfnosf] b/aGbL ;lxtsf] k|wfgfWofks kb l/Qm x'g cfPdf ;f] kb k"lt{ ug{
Joj:yfkg ;ldltn] lgod @@= adf]lhd lj1fkg ug'{ kg]{5 .

-$v_ pklgod -$s_ adf]lhd k|sflzt lj1fkgdf lhNnf leqsf ;fd'bflos


ljBfnosf ;DalGwt txdf sfo{/t :yfoL lzIfsn] cg';"rL!#s= adf]lhd ljBfno ljsf;
;DaGwL k|:tfj ;lxt b/vf:t lbg ;Sg]5g\ .

-$u_ pklgod -$v_ adf]lhd b/vf:t k|fKt ePdf lzIfs 5gf}6 ;ldltn]
cfjZostf cg';f/ pklgod -@_ adf]lhdsf] k]z u/]sf]] ljBfno ljsf; ;DaGwL k|:tfj
d"Nof+sgsf] nflu ljz]if1 ;d"x u7g u/L ;f] ;d"xsf] /fo ;d]tsf] cfwf/df cg';"rL!#
adf]lhd slDtdf &) c Nofpg] pDd]bjf/nfO{ k|wfgfWofkssf] kbdf lgo'lQm ug{ l;kmfl/;
ug]{5 .

-$3_ pklgod -$u_ adf]lhd s'g} klg pDd]bjf/n] &) c k|fKt ug{ g;s]df
lzIfs 5gf}6 ;ldltn] ;a}eGbf a9L c k|fKt ug]{ pDd]bjf/nfO{ k|wfgfWofkssf] kbdf
lgo'lQm ug{ l;kmfl/; ug]{5 .

-$_ pklgod -$s_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} ljBfnodf lzIfs
b/aGbL l/Qm geO{ k|wfgfWofks kbdfq l/Qm ePdf lzIfs 5gf}6 ;ldltn] ;f] ljBfnodf
;DalGwt txdf sfo{/t :yfoL lzIfsx? dWo]af6 o; lgod adf]lhd k|ltof]lutf u/fO{
k|wfgfWofks kbdf lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ug]{5 .

-$r_ pklgod -$u_ -$3_ jf -$_ adf]lhd l;kmfl/; ePsf] pDd]bjf/nfO{


Joj:yfkg ;ldltn] k|wfgfWofksdf lgo'lQm ug]{5 .

klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
48

-%_ k|wfgfWofkssf] sfo{ ;Gtf]ifhgs gePsf] jf lghsf] cfr/0f v/fa /x]sf] egL
lg/LIfsn] lbPsf] k|ltj]bg / Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/zaf6 b]lvPdf lhNnf lzIff
clwsf/Ln] lghnfO{ k|wfgfWofkssf] kbaf6 hlxn];'s} x6fpg ;Sg]5 .
t/ To;/L kbaf6 x6fpg' cl3 lghnfO{ ;kmfO{ k]z ug]{ df}sfaf6 jl~rt ul/g] 5}g .

-%s_ pklgod -%_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;d'bfof/f ;~rflnt


ljBfnosf] k|wfgfWofkssf] sfo{ ;Gtf]ifhgs gePdf jf lghsf] cfr/0f v/fa ePdf jf
lghn] k|wfgfWofkssf] ?kdf lgo'lQm x'Fbf k]z u/]sf] ljBfno ljsf; ;DaGwL k|:tfj adf]lhd
sfd gu/]df Joj:yfkg ;ldltn] lghnfO{ ;f]sf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbg]5 .

($=

-%v_ pklgod -%s_ adf]lhd ;kmfO{ k]z gu/]df jf k]z u/]sf] ;kmfO{ ;Gtf]ifhgs
gePdf To:tf] k|wfgfWofksnfO{ k|wfgfWofkssf] kbaf6 hlxn] ;'s} x6fpg ;lsg]5 .
t/ k|wfgfWofkssf] ?kdf lgo'lQm x'Fbf k]z u/]sf] ljBfno ljsf; ;DaGwL k|:tfj
adf]lhd sfd gu/]sf] sf/0f ;f] kbaf6 x6\g uPsf] k|wfgfWofks lzIfs kbdf sfod} /xg]5 .
-^_ k|wfgfWofksn] b]xfo adf]lhd dfl;s eQf kfpg]5M
-s_ dfWolds ljBfnosf] k|wfgfWofksn]
kfFr ;o ?k}ofF
-v_ lgDg dfWolds ljBfnosf] k|wfgfWofksn] tLg ;o ?k}ofF
-u_ k|fylds ljBfnosf] k|wfgfWofksn]
b'O{ ;o ?k}ofF
k|wfgfWofkssf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ k|wfgfWofkssf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M
-s_ ljBfnodf z}lIfs jftfj/0f, u'0f:t/, cg'zf;g sfod /fVg],
-v_ ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lx?;Fu ;dGjo u/L lzIfs, sd{rf/L,
ljBfyL{ / cleefjsx? aLr kf/:kl/s ;xof]usf] jftfj/0f l;h{gf ug]{,
-u_ ljBfnodf cg'zf;g, ;Rrl/qtf, lzi6tf sfod ug{ cfjZos sfd ug]{,
-3_ lzIfsx?;Fu k/fdz{ u/L ljBfnodf sIff ;~rfng ;DaGwL sfo{qmd
tof/ ug]{ tyf To:tf] sfo{qmd adf]lhd sIff ;~rfng eP gePsf]
lg/LIf0f ug]{,
-_ ljBfnodf ;/;kmfO{, cltl/Qm lqmofsnfk cflbsf] k|jGw ug]{ u/fpg],
-r_ ljBfnosf] k|zf;lgs sfo{sf] ;~rfng tyf lgoGq0f ug]{,
-5_ ljBfnodf ljBfyL{ egf{ ug]{ tyf k/LIff ;~rfng u/fpg],
-h_ ljBfyL{nfO{ :yfgfGt/0f tyf cGo k|df0fkq lbg],
-em_ ljBfnodf eP u/]sf dxTjk"0f{ sfd sf/afxLsf] clen]v /fVg],
-`_ s'g} lzIfsn] hfgL hfgL jf nfk/jfxL ;fy s'g} sfd ugf{n] ljBfnonfO{
xfgL gf]S;fgL kg{ uPdf To:tf] xfgL gf]S;fgLsf] /sd tnaaf6 s6[f u/L
c;'n ug]{,

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
49

-6_
-7_
-8_
-9_
-0f_
-t_
-y_
-b_
-w_
-g_
-k_
-km_
-a_
-e_
-d_

-o_
-/_
-n_

ljBfnon] cfg} ;|f]tdf lgo'Qm u/]sf lzIfs jf sd{rf/Ln] kbLo lhDd]jf/L


k"/f gu/]df Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/z adf]lhd cjsfz nufotsf
cGo ljefuLo sf/afxL ug]{,
lzIfs / sd{rf/LnfO{ lbOPsf] ;hfosf] clen]v /fVg] tyf To:tf] clen]v
lhNnf lzIff clwsf/L tyf lg/LIfsn] x]g{ rfx]df b]vfpg],
lzIfs tyf sd{rf/Lx?sf] cfr/0f / sfo{ ;Dkfbg ;DaGwL k|ltj]bg
lhNnf lzIff sfof{no tyf Joj:yfkg ;ldltdf k]z ug]{,
lzIfsnfO{ ;hfo jf k'/:sf/ lbg] ;DjGwdf Joj:yfkg ;ldlt tyf lhNnf
lzIff sfof{nodf l;kmfl/z ug]{,
dlxgfdf sDtLdf Ps k6s lzIfsx?sf] a}7s af]nfO{ ljBfno ;DjGwL
ljifodf 5nkmn u/L To;sf] clen]v /fVg],
ljBfnosf] ;|f]taf6 tnj eQf vfg] u/L lgo'Qm ePsf lzIfs tyf
sd{rf/Lx?sf] tnj ;DaGwL k|ltj]bg kfl/t ug{ Joj:yfkg ;ldltdf k]z
ug]{,
ljBfno ejg tyf 5fqfjf;sf] xftfleq s'g} lsl;dsf] ceb| Jojxf/ x'g
glbg],
ljBfnosf] jflif{s of]hgf agfO{ Joj:yfkg ;ldltaf6 kfl/t u/L
sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
ljBfnodf cWoog, cWofkg ;DjGwL dfl;s, cw{jflif{s tyf jflif{s
sfo{qmd agfO{ sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
lzIfsnfO{ tfnLddf k7fpg Joj:yfkg ;ldltaf6 cg'df]bg u/fO{ lhNnf
lzIff sfof{nodf k7fpg],
s'g} ljBfyL{n] ljBfnoleq cg'zf;g e u/]df lghnfO{ lgisfzg ug]{,
ljBfnodf >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts nfu"
ug]{,
Joj:yfkg ;ldltn] lbPsf] lgb]{zg tyf cfk"mn] kfPsf] clwsf/ adf]lhd
/sd vr{ ug]{ / cfo Joosf] lx;fa /fVg] tyf /fVg nufpg],
ljBfnodf ;~rfng x'g] cfjlws k/LIff lgoldt tyf dof{lbt 9af6
;~rfng ug]{ u/fpg],
s'g} lzIfsn] cWofkg u/]sf] ljifodf nuftf/ tLg jif{;Dd kGw| k|ltzt
eGbf a9L ljBfyL{ c;kmn ePdf jf s'g} lzIfsn] nfk/jfxL jf
cg'zf;glxg sfd u/]df To:tf] lzIfssf] b'O{ jif{;Dd tna a[l4 /f]Ssf
ug]{,
ljBfnodf b}lgs ?kdf dGqfnon] tf]s] adf]lhd sIff lng] tyf lng
nufpg],
>L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t b/jGbLdf lgo'lQm kfO sfo{/t /x]sf lzIfssf]
tnjL k|ltj]bg kfl/t ug{ lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg],
cfgf] dftxtsf lzIfs tyf sd{rf/Lx?sf] sfd, st{Jo tf]Sg],
50

-j_

(%=

(^=

(&=

lhNnf lzIff sfof{no tyf Joj:yfkg ;ldltn] lbPsf lgb]{zg kfng ug]{
u/fpg],
-;_ ljBfnosf] z}lIfs k|ult ;DaGwL ljj/0f tyf tYof+s dGqfnof/f lgwf{l/t
9fFrf / ;do leq lg/LIfsf/f k|dfl0ft u/fO lhNnf lzIff sfof{nodf
k7fpg],
-if_ ljBfnosf] cfgf] ;|f]taf6 vr{ a]xf]g]{ u/L lgo'Qm ePsf lzIfsx?sf] sfo{
;Dkfbg d"Nof+sg kmf/d e/L Joj:yfkg ;ldltdf k]z ug]{ .
;fd'bflos ljBfnosf] lzIfssf] lgo'lQmM
Qm -!_ cfof]uaf6 lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/z ePsf]
pDd]bjf/nfO{ lhNnf lzIff clwsf/Ln] l;kmfl/z k|fKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq lgo'lQm lbg'
kg]{5 . To;/L lgo'lQm kfPsf] lzIfsn] lgo'lQmkq a'em]sf] ldltn] kGw| lbgleq ;DalGwt
ljBfnodf xflh/ x'g' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'lQm x'g' cufj} ;DalGwt pDd]bjf/n] cfgf] z}lIfs
of]Uotfsf] k|df0fkq, g]kfnL gfu/Lstfsf] k|df0fkq / cg';"rL!$ adf]lhdsf] 9fFrfdf
lg/f]lutfsf] k|df0fkq lhNNff lzIff clwsf/L ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lbOg] lgo'lQmkqdf lzIfsn] kfpg] tna / cGo ;'ljwf
kfpg] eP ;f] ;d]t v'nfPsf] x'g' kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'lQmkq lbPkl5 lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf]
lzIfsnfO{ cg';"rL!% adf]lhdsf] 9fFrfdf zky u/fO{ lghsf] kmf]6f] / cGo ljj/0f cfgf]
sfof{no, lzIfs lstfavfgf / ;DalGwt ljBfnodf k7fpg' kg]{5 .
-%_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm ePsf] lzIfsn] lgo'lQm kfPsf] ldltn] tLg
dlxgfleq cg';"rL!^ adf]lhdsf] 9fFrfdf j}olQms tyf gf]s/L ljj/0f kmf/fd tLg k|lt e/L
;DalGwt lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 . To;/L k|fKt ePsf] kmf/fd lhNnf lzIff
sfof{non] lzIfs lstfavfgfdf k|dfl0ft ug{ k7fpg' kg]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k|fKt ePsf] kmf/fd lzIfs lstfavfgfn] k|dfl0ft u/L Ps
k|lt cfkm" sxfF /fvL] Ps k|lt lhNnf lzIff sfo{no / Ps k|lt ljBfnodf /fVg nufpg] u/L
;DalGwt lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
k/LIf0fsfnM
k/LIf0fsfn -!_ lgod (% adf]lhd lgo'Qm lzIfsnfO{ Ps jif{sf] k/LIf0fsfndf /flvg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k/LIf0fsfndf /flvPsf] lzIfssf] sfd ;Gtf]ifhgs
gePdf lghnfO{ lgo'Qm ug]{ clwsf/Ln] ;]jfaf6 x6fpg ;Sg]5 .
c:yfoL lgo'lQm ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t b/jGbLsf] l/Qm lzIfs
kbdf :yfoL lgo'lQmsf] nflu pDd]bjf/ l;kmfl/z eO{ gcfP;Dd a9Ldf 5 dlxgfsf] nflu
pklgod -@_ adf]lhdsf] ;ldltsf] l;kmfl/zdf Joj:yfkg ;ldltn] c:yfoL lzIfs lgo'Qm
ug{ ;Sg]5 .

t/ Joj:yfkg ;ldltn] lhNnf lzIff sfof{noaf6 b/aGbL l/Qm /x]sf] k|dfl0ft u/fP/
dfq To:tf] lzIfs lgo'Qm ug'{ kg]{5 / dfWolds tyf lgDg dfWolds txdf ljifo ldn]df dfq
To;/L lzIfs lgo'Qm ug{ ;lsg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lzIfs lgo'lQm ug{sf] nflu Joj:yfkg ;ldltn] ;f]
;ldltsf] cWoIfsf] cWoIftfdf k|wfgfWofks / :yfgLo a'l4hLlj ;d]t /xg] u/L tLg ;b:oLo

klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
51

(*=

((=

;ldlt u7g ug]{5 / ;f] ;ldltn] k|rlnt sfg"g adf]lhd lzIfs kbdf lgo'lQm x'gsf] nflu
pDd]bjf/ x'g of]Uo ePsf JolQmnfO{ v'Nnf k|lt:kwf{ u/fO{ k/LIffdf ;kmn ePsf] JolQmnfO{
lzIfs kbdf lgo'Qm ug{ l;kmfl/z ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|lt:kwf{df efu lng] pDd]bjf/n] cfgf] z}lIfs of]Uotf,
g]kfnL gfu/Lstfsf] k|df0fkq / cg';"rL!$ adf]lhdsf] 9fFrfdf lg/f]lutfsf] k|df0fkq lgj]bg
;fy k]z ug'{ kg]{5 .

-$_ pklgod -!_ adf]lhd lzIfs lgo'Qm u/]sf] hfgsf/L ljBfnon] lhNnf lzIff
sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 .

-%_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg c:yfoL lzIfs lgo'lQm ePsf]
5 dlxgf;Dd klg :yfoL kbk"lt{ gePdf Joj:yfkg ;ldltn] a9Ldf 5 dlxgfsf b/n] :yfoL
kbk"lt{ geP;Ddsf] nflu k|To]s k6s c:yfoL lzIfssf] Dofb yk ug{ ;Sg]5 . To;/L Dofb
ylkPdf ljBfnon] To;sf] hfgsf/L lhNnf lzIff sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 .

-^_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|s[of gk'ofO{ lzIfs lgo'lQm u/LPdf lhNnf lzIff
clwsf/Ln] To:tf] lgo'lQm ab/ ug'{ kg]{5 .
b/aGbL gePsf] :yfgdf lgo'lQm jf lzIfs ;?jf ug{ gx'g]M -!_ s'g} klg JolQm jf
lzIfsnfO{ l/Qm lzIfs b/aGbL g/x]sf] ljBfnodf lgo'lQm jf ;?jf ug'{ x'Fb}g .
-@_ cg';"rL!@ df plNnlvt ljifosf] lzIfs g/x]sf] ljBfnodf csf]{ ljifosf] lzIfs
lgo'Qm jf ;?jf ug{ x'b}g .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ ljk/Lt s;}n] s'g} JolQm jf lzIfsnfO{ lgo'lQm jf ;?jf
u/]df To:tf] lzIfssf] nflu tna eQf jfkt vr{ ePsf] /sd To;/L lgo'lQm jf ;?jf ug]{
clwsf/Laf6 c;"n pk/ ul/g]5 .
;?jf ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ ;?jf x'g rfxg] lzIfsn] ;?jfsf] nflu cg';"rL!& adf]lhdsf]
9fFrfdf lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ dlxnf tyf ckf lzIfsnfO{ ;fwf/0ftof ckfos kg]{ :yfgdf ;?jf ul/g] 5}g .
-#_ >L % sf] ;/sf/f/f 3f]lift b'u{d If]qsf] xsdf sDtLdf kfFr jif{ / cGo If]qsf]
xsdf sDtLdf ;ft jif{ Pp6} lhNnfdf sfd gu/]sf lzIfsnfO{ Ps lhNnfaf6 csf]{ lhNnfdf
;?jf ul/g] 5}g .

kl/R5]b !*
tna eQf tyf cGo ;'ljwf
!))= tna eQfM
eQf -!_ lzIfsn] cfgf] kbdf axfn u/]sf] ldltb]lv >L % sf] ;/sf/n] tf]lslbP
adf]lhdsf] tna / eQf kfpg]5 .
-@_ o; lgodfjnL adf]lhd lgnDjg ePsf]df afx]s :yfoL lzIfsn] Ps z}lIfs ;q
k"/f u/]kl5 >L % sf] ;/sf/n] tf]s] adf]lhdsf] Ps tna j[l4 kfpg]5 .
!)!= ksfPsf] tna eQf kfpg]
kfpg]M -!_ lzIfsn] k|To]s dlxgf e'Qmfg u/]kl5 tna / eQf kfpg] eP
;f] ;d]t kfpg]5 .

52

!)@=

!)#=

!)$=

!)%=

!)^=

-@_ lzIfsn] ksfPsf] tna eQf lgh h'g;'s} Joxf]/faf6 ;]jfdf g/x] klg kfpg]5 .
a9'jf x'g] lzIfssf] tnadfg ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf dflyNnf] tnadfgsf] s'g} >]0fLdf a9'jf
kfpg] lzIfsn] ;f] tnadfgsf] z'? tna kfpg]5 .
t/ lghn] xfn kfO/x]sf] tna dflyNnf] >]0fLsf] tnadfgsf] Go"gtd tna a/fa/ jf
;f] eGbf a9L ePdf dflyNnf] tnadfgdf lghsf] tna tf]Sbf b]xfo adf]lhd u/L tf]lsg]5M
-s_ lghn] xfn kfO/x]sf] tna dflyNnf] tnadfgsf] z'? tna a/fa/ ePdf
;f] tnadf Ps tna j[l4 yk ul/g]5 .
-v_ ;fljs >]0fLdf kfO/x]sf] tna a9'jf ePsf] >]0fLsf] z'? tnaeGbf a9L
ePsf] ca:yfdf dflyNnf] >]0fLsf] tna tf]Sbf xfn kfO/x]sf] tnadf
gk'u;Ddsf] tna j[l4 u/L dflyNnf] >]0fLsf] Ps tna j[l4 ;d]t lbOg]5 .
;~ro sf]ifMf -!_ ljBfnon] :yfoL lzIfssf] dfl;s tnaaf6 bz k|ltztsf b/n] /sd sf
u/L sd{rf/L ;~ro sf]ifdf /sd hDdf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd sf ul/Psf] /sddf zt k|ltzt /sd >L % sf] ;/sf/n]
yk ug]{5 .
bz}+ vr{ kfpg]
kfpg]M -!_ lzIfsn] vfO{ kfO{ cfPsf] Ps dlxgfsf] tna a/fa/sf] /sd k|To]s jif{
bz}+ vr{sf] ?kdf kfpg]5 .
-@_ lgj[Qe/0f kfpg] u/L cjsfz k|fKt lzIfsnfO{ lghn] kfpg] Ps dlxgfsf]
lgj[Qe/0f a/fa/sf] /sd bz}+ vr{sf] ?kdf lbOg]5 .
tna tyf cGo ;'ljwfsf] Joj:yf ljBfnon] g} Joxf]g'{ kg]{M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] ePtf klg ;+:yfut ljBfno / ;fd'bflos ljBfnon] cfg} ;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L
lgo'Qm u/]sf] lzIfsnfO{ o; kl/R5]b adf]lhd lbOg] tna tyf cGo ;'ljwf To:tf] ljBfno
cfkm}n] Joxf]g'{ kg]{5 .
kl/R5]b !(
ljbf tyf sfh ;DaGwL Joj:yf
lzIfsn] kfpg] ljbfM
ljbf -!_ lzIfsn] b]xfo adf]lhdsf ljbfx? kfpg]5M
-s_ e}k/L cfpg] ljbf jif{el/df 5 lbg,
-v_ kj{ ljbf jif{el/df 5 lbg,
-u_ la/fdL ljbf jif{el/df afx lbg,
-3_ ;'Ts]/L ljbf ;'Ts]/Lsf] cl3 jf kl5 u/L ;f7L lbg,
-_ lsl/of ljbf kGw| lbg,
-r_ c;fwf/0f ljbf Ps k6sdf Ps jif{df ga9fO{ gf]s/Lsf] tdfd cjlwdf
a9Ldf tLg jif{
-5_ cWoog ljbf gf]s/Lsf] tdfd cjlwdf Ps} k6s jf k6s k6s u/L a9Ldf
tLg jif{ .
-@_ e}k/L cfpg] ljbf / kj{ ljbf cfwf lbg klg lng ;lsg]5 . o:tf] ljbf ;l~rt x'g]
5}g .
53

!)&=

!)*=
!)(=
!!)=
!!!=

-#_ lzIfsn] la/fdL ljbf ;l~rt ug{ ;Sg]5 . lzIfsn] k|To]s jif{ To:tf] ljbf
lg/LIfsaf6 k|dfl0ft u/fO{ /fVg' kg]{5 . s'g} Joxf]/fn] lzIfs cfkm\gf] ;]jfaf6 cjsfz ePdf
lghsf] ;l~rt la/fdL ljbf afkt lghsf] kbflwsf/ /x]sf] kbdf vfOkfO{ cfPsf] tna
:s]nsf] b/n] x'g cfpg] /sd Psd'i6 kfpg]5 .
-$_ s'g} 7"nf] jf s8f /f]u nfuL pkrf/ ug{ la/fdL ljbfaf6 gk'u x'g] ePdf :jLs[t
lrlsT;ssf] k|df0fkq k]z u/L lzIfsn] kl5 kfpg] lj/fdL ljbfjf6 s6[f x'g] u/L afx
lbg;Dd yk la/fdL ljbf k]ZsLsf] ?kdf To:tf] la/fdL ePsf] avt lng ;Sg]5 . o;/L
k]ZsL ljbf lnPsf] lzIfssf] d[To' x'g uPdf To:tf] k]ZsL lnPsf] ljbf :jtM ldgfxf x'g]5 .
-%_ ;l~rt la/fdL ljbfsf] /sd lng gkfpFb} lzIfssf] d[To' ePdf To:tf] ;l~rt
lj/fdL ljbfsf] /sd lghn] OR5fPsf] jf glhssf] xsjfnfn] Psd'i6 kfpg] 5 .
-^_ ;'Ts]/L ljbf a9Ldf b'O{ k6s;Dd dfq kfOg]5 .
-&_ lzIfsn] cfkm} lsl/of a:g' k/]df lsl/of ljbf kfpg]5 . dlxnf lzIfssf] kltn]
lsl/of j:g' k/]df To:tf] dlxnf lzIfsn] klg lsl/of ljbf kfpg]5 .
-*_ la/fdL k/]sf] cj:yfdf afx]s 36Ldf kfFr jif{ :yfoL ;]jf cjlw gk'u]sf] lzIfsn]
c;fwf/0f ljbf kfpg ;Sg] 5}g .
-(_ :yfoL ;]jf kfFr jif{ k'u]sf] lzIfsnfO{ cWofkg ;DaGwL ljifodf pRr cWoog jf
nflu cWoog ljbf lbg ;lsg]5 .
-!)_ e}kl/ cfpg] ljbf, kj{ ljbf, la/fdL ljbf, lsl/of ljbf, k|;"lt ljbf / cWoog
ljbfdf a:g] lzIfsn] k"/f tna kfpg]5 .
-!!_ c;fwf/0f ljbfdf a;]sf] lzIfsn] tna kfpg] 5}g .
ljbf lbg] clwsf/LM
clwsf/L k|wfgfWofkssf] ljbf Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfn] / lzIfssf] ljbf
k|wfgfWofksn] lbg]5 .
t/ ,
Ps k6sdf tLg lbgdf ga9fO{ kj{ jf e}k/L cfpg] ljbf k|wfgfWofks cfkm}n]
lng ;Sg]5 . ;f] eGbf a9L kj{ jf e}k/L cfpg] ljbf lng' k/]df k|wfgfWofksn]
Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfnfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg lzIfssf] c;fwf/0f ljbf /
cWoog ljbf Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/zdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] dfq lbg ;Sg]5 .
ljbf glnPsf] lbg ;]jf cjlwdf u0fgf gx'g]M lzIfsn] ljbf glnO ljBfnodf cg'kl:yt
ePsf] lbg lghsf] ;]jf cjlwdf u0fgf x'g] 5}g .
c:yfoL lzIfssf] ljbfsf] /sd ;DaGwdfM
;DaGwdf c:yfoL lzIfsn] jif]{ jf lxpFb] ljbf pkef]u ug{
gkfpFb} cjsfz kfPdf bz dlxgfnfO{ jflif{s sfd u/]sf] cjlw dfgL bfdf;fxLn] sfd u/]sf]
cjlwsf] ljbf /sd kfpg]5 .
ljbf ;x'lnot dfq x'g]M ljbf clwsf/sf] s'/f geP/ ;x'lnot dfq x'g]5 .
sfh tyf b}lgs e|d0f eQfM
eQf -!_ ljBfno jf cWofkg ;DjGwL sfdsf] nflu lgb]{zgfno jf
lhNnf lzIff sfof{nosf] cfb]zfg';f/ s'g} ;ef, ;Dd]ng jf ;]ldgf/df vl6g] lzIfsn] ;f]xL
cfb]zdf tf]lsPsf] cjlw;Ddsf] nflu sfh kfpg]5 .
54

-@_ ljBfnosf] sfdsf] nflu lzIfsn] k|wfgfWofkssf] / k|wfgfWofksn] Joj:yfkg


;ldltsf] cWoIfsf] cg'dlt lnO{ a9Ldf Ps xKtf;Dd sfhdf hfg ;Sg]5 .
-#_ ;?jf ePsf] lzIfsnfO{ ;?jf ePsf] ljBfnodf xflh/ x'g hfFbf dGqfnon]
tf]lslbP adf]lhdsf] /sd b}lgs tyf e|d0f eQf jfktsf] /sd /dfgf lbg] ljBfnon] cfgf]]
sf]ifjf6 lbg' kg]{5 .
t/ cfgf] :j]R5fn] ;?jf eO{ hfg] lzIfsn] o; pklgod adf]lhd b}lgs tyf e|d0f
eQf afktsf] /sd kfpg] 5}g .
-$_ lzIfs o'lgogsf] s]Gb|Lo ;ldltsf] kbflwsf/Ldf /x]sf b'O{hgf lzIfsnfO{ ;f]
o'lgogsf] l;kmfl/zdf To:tf] o'lgogdf /xL sfd ug{sf] nflu Ps k6sdf Ps jif{df ga9fO{
a9Ldf tLg jif{;Dd ljefun] sfh :jLs[t ug{ ;Sg]5 . ================ .

-%_ s'g} ljBfnodf ljBfyL{ ;+Vofsf] cg'kftdf lzIfs b/aGbL a9L ePdf ljefun]
To:tf] b/aGbLnfO{ ;f]xL lhNnfsf] lhNnf lzIff ;ldltsf] k"n b/aGbLdf /fvL ljBfyL{ ;+Vofsf]
cg'kftdf lzIfs b/aGbL sd /x]sf] h'g;'s} ljBfnodf sfhdf v6fpg ;Sg]5 .
!!@= o; kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" gx'g]M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
;+:yfut ljBfnosf] lzIfs / cfkm\g} ;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L ;fd'bflos ljBfnodf lgo'Qm u/]sf]
lzIfssf] ;DaGwdf o; kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g . To:tf lzIfsn] ljBfnof/f tf]s]
adf]lhd ljbfsf] ;'ljwf kfpg] 5g\ .
kl/R5]b @)
lgj[Qe/0f, pkbfg, pkrf/ vr{ tyf
tyf cGo Joj:yf
!!#= lgj[lQe/0fM
Qe/0f >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t b/aGbLdf :yfoL lgo'lQm kfO{ sDtLdf aL; jif{
gf]s/L u/]sf] lzIfsn] b]xfosf] lx;fan] dfl;s lgj[lQe/0f kfpg]5 M
hDdf gf]s/L jif{ x cflv/L dlxgfsf] tnj = x'g cfpg] /sd
%)
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg lgj[lQe/0fsf] Go"gtd /sd
;dfg kbsf] axfnjfnf lzIfssf] tnasf] z'? c+ssf] cfwfeGbf sd / clwstd /sd
;dfg kbsf] axfnjfnf lzIfssf] tnasf] z'? :s]n eGbf a9L x'g] 5}g .
!!$= gf]s/L cjlw u0fgf ul/g]M lgj[Qe/0fsf] k|of]hgsf] nflu gf]s/L cjlw u0fgf ;DaGwdf b]xfo
adf]lhd ul/g]5M
-s_ /fli6o lzIff k4lt of]hgf @)@* nfu" x'g'eGbf cl3b]lv lzIf0f k]zfdf
/x]sf] lzIfssf] xsdf ;f] of]hgf nfu" x'g'eGbf cl3 cg'dlt k|fKt
ljBfnodf :yfoL lgo'lQm eO{ cljl5Gg ?kdf sfd u/L ljBfno lzIff
;]jfdf k|j]z u/]sf] eP /fli6o lzIff k4ltsf] of]hgf nfu" x'g'eGbf
cl3b]lv u/]sf] :yfoL gf]s/Lsf] cjlw ;d]t u0fgf ul/g]5 .

t];|f] ;+zf]wgf/f lemlsPsf] .


t];|f] ;+zf]wgf/f yk .

bf];|f] ;+zf]wgf/f yk .
55

-v_
-u_
-3_
-_
-r_

;/sf/L lzIfs kbdf :yfoL lgo'lQm lnO{ aLrdf gf]s/L cjlw 6'6\g uO{
ljBfno lzIff ;]jfdf k|j]z u/]sf] lzIfssf] xsdf To:tf] ;/sf/L lzIfs
kbdf /xL gf]s/L u/]sf] cjlw ;d]t u0fgf ul/g]5 .
/fli6o lzIff k4lt of]hgf nfu" ePkl5 lzIf0f k]zfdf k|j]z ug]{ lzIfssf]
xsdf ljBfnodf :yfoL lgo'lQm lnO{{ cljl5Gg gf]s/L u/]sf] hDdf
cjlwsf] u0fgf ul/g]5 .
v08 -s_, -v_ / -u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg c;fwf/0f
ljbfdf a;]sf] jf j]tnjL ljbfdf j;]sf] jf ljbf jf sfh :jLs[t gu/fO{
ljBfnodf cg'kl:yt /x]sf] cjlw gf]s/L cjlwdf u0fgf ul/g] 5}g .
:yfoL gf]s/L cjlw u0fgf ubf{ :yfoL ;]jf cjlw aLrdf 6'6]sf] eP ;f]
6'6]sf] cjlw s6fOg]5 .
Psk6s lgj[lQe/0f kfpg] u/L cjsfz kfPsf] JolQmn] lzIfs kbdf k'gM
:yfoL lgo'lQm kfO{ cjsfz ePdf ;f] JolQmn] rfx]df lghsf] kl5Nnf] ;]jf
cjlw ;d]t u0fgf ul/g]5 .

!!$s=gf]
gf]s/L cjlw u0fgf ;DaGwL sfo{ljlwM -!_ lgod !!$ adf]lhd gf]s/L cjlw u0fgf u/fpg
rfx]df jxfnjfnf lzIfsn] of] lgod k|f/De ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq / of] lgod k|f/De
ePkl5 lgo'Qm x'g] lzIfsn] lgo'lQm kfPsf] ldltn] Ps dlxgf leq lzIfs lstfavfgfaf6
To:tf] gf]s/L cjlw u0fgf u/fpg' kg]{5 . ;f] cjlwkl5 To:tf] gf]s/L cjlw u0fgf ul/g]5}g .
-@_ lzIfs ;]jfaf6 pkbfg kfpg] u/L cjsfz kfPsf] s'g} lzIfsn] lzIff ;]jfdf k'gM
:yfoL lgo'lQm kfO{ pklgod -!_ adf]lhd gf]s/L cjlw u0fgf u/fpg] ePdf lghn] klxn]
lnPsf] pkbfgsf] /sd lkmtf{ u/]df dfq lghsf] klxn]sf] gf]s/L cjlw u0fgf ul/g]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd gf]s/L cjlw u0fgf u/fpg] lzIfsn] klxn]sf] gf]s/L
cjlwdf cWoog ljbf, c;fwf/0f ljbf, cf}iflw pkrf/ vr{ / aLdf /sd lnPsf] eP To;sf]
ljj/0f lzIfs lstfavfgfdf k]z ug'{ kg]{5 .

!!$v= gf]s/L cjlw lgwf{/0f l;kmfl/; ;ldltM -!_ lgod !!$ sf] v08 -s_ adf]lhdsf] cj:yfdf
lzIfssf] gf]s/L cjlw u0fgf ug]{ ;DaGwdf s'g} lljwf pTkGg ePdf To:tf] gf]s/L cjlw
olsg u/L lzIfs lstfavfgfnfO{ l;kmfl/; ug{ lhNnf:t/df b]xfo adf]lhdsf] Ps gf]s/L
cjlw lgwf{/0f l;kmfl/; ;ldlt /xg]5M
cWoIf
-s_ lhNnf lzIff clwsf/L
-v_ lhNnf k|zf;g sfof{nosf] clws[t k|ltlglw
;b:o
-u_ ;DalGwt ljBfnosf] k|wfgfWofks
;b:o
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7s nufot cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
!!%= kfl/jfl/s lgj[Qe/0fM
e/0f -!_ s'g} lzIfssf] gf]s/Ldf jxfn 5Fb} jf lgj[Qe/0f kfpg yfn]sf]
;ft jif{ gk'Ub} d[To' ePdf To:tf] d[t lzIfsn] cfgf] kl/jf/sf] ;b:o dWo] s;}nfO{
OR5fPsf] eP To:tf JolQmn] / OR5fPsf] JolQmsf] klg d[To' ePdf jf To;/L s;}nfO{ klg
OR5fPsf] gePdf lghsf] Psf3/sf] glhssf] xsjfnfn] lgj[Qe/0f kfpg]5 .

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .

bf];|f] ;+zf]wgf/f yk .
56

t/ o:tf] lgj[Qe/0f ;ft jif{eGbf a9L ;do;Dd k|fKt x'g] 5}g / s'g} lzIfssf]
lgj[Qe/0f kfpg yfn]sf] ;ft jif{ gk'Ub} d[To' ePdf lghsf] kl/jf/nfO{ ;ft jif{ k'u]kl5
lgj[Qe/0f k|fKt x'g] 5}g .
-@_ lzIfssf] ljw'/ klt jf ljw'jf kTgLn] lghsf] klt jf kTgL gf]s/Ldf 5Fb} jf
lgj[Qe/0f kfpg yfn]sf] ;ft jif{ gk'Ub} d[To' eO{ pklgod -!_ adf]lhd kfl/jfl/s lgj[Qe/0f
kfpg] ePdf ;f] lgj[Qe/0f kfpg] cjlw e'Qmfg ePsf] ldltb]lv / To:tf] lgj[Qe/0f gkfpg]
ePdf jf lghsf] klt jf kTgLn] lgj[Qe/0f kfpg yfn]sf] ;ft jif{ Joltt eO;s]kl5 d[To'
ePsf]df To:tf] lzIfssf] d[To' ePsf] ldltb]lv cfhLjg lghn] kfpg] lgj[Qe/0fsf] cfwf
/sd kfpg]5 .
t/ o; lgod adf]lhd lgj[Qe/0f kfO/x]sf] lzIfsn] bf]xf]/f] lgj[Qe/0f kfpg] 5}g .
!!^= cfhLjg kfl/jfl/s j[lQM
Q ljBfnosf] sfdsf] l;nl;nfdf sfh v6L uPsf] cj:yfdf
b'3{6gfdf k/L jf To;sf] sf/0fjf6 lgsf] gx'+b} kl5 s'g} lzIfssf] d[To' ePdf lghsf] ljw'/
klt jf ljw'jf kTgLnfO{ To:tf] lzIfsn] kfpg ;Sg] Go"gtd lgj[Qe/0fsf] krf; k|ltztn]
x'g cfpg] /sd cfhLjg kfl/jfl/s j[lQ :j?k lbOg]5 .
!!&= lgj[Qe/0f ;DjGwL sf/jfxL
sf/jfxLM -!_ lzIfsn] lgo'lQm ePkl5 lgj[Qe/0f k|of]hgsf] nflu
cg';"rL!* adf]lhdsf] 9fFrfdf tLgk|lt kmf/fd e/L cfk"m jxfn /x]sf] ljBfnodf a'emfpg'
kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kmf/d ga'emfpg] lzIfs pd]/sf] sf/0fjf6 clgjfo{
cjsfz kfpg] ePdf To:tf] lzIfsn] cjsfz lng] ldlteGbf gf} dlxgf cufj} pklgod -!_
adf]lhd kmf/fd e/L cfk"m jxfn /x]sf] ljBfnodf a'emfpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd kmf/fd eg{ gkfp+b} s'g} lzIfssf] d[To' ePdf To:tf]
lzIfsn] cfgf] kl/jf/sf ;b:ox? dWo] OR5fPsf] JolQmn] / OR5fPsf] JolQmsf] klg d[To'
ePdf jf To;/L OR5fPsf] gePdf lgj[Qe/0f kfpg] lghsf] kl/jf/sf] ;b:on] lzIfssf] d[To'
ePsf] tLg dlxgfleq ;DalGwt ljBfno ;dIf pklgod -!_ adf]lhd kmf/fd e/L ljBfnodf
lbg' kg]{5 .
-$_ o; lgod adf]lhd lgj[Qe/0fsf] nflu kmf/fd e/L k7fpg] JolQmn] s'g lhNnfdf
lgj[Qe/0f clwsf/kq jf kfl/jfl/s lgj[Qe/0f clwsf/kq k|fKt ug{ rfx]sf] xf] ;f] s'/f
v'nfpg' kg]{5 .
-%_ pklgod -!_, -@_ jf -#_ adf]lhd kmf/fd k|fKt ePkl5 lzIfssf] xsdf
k|wfgfWofksn] / k|wfgfWofkssf] xsdf Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfn] ;f] ;DaGwdf cfjZos
hfFra'em u/L k|fKt kmf/fd k|dfl0ft u/L Psk|lt ljBfnodf /fvL jf+sL b'O{ k|lt kmf/fdx?
;DalGwt lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd kmf/fd k|fKt ePkl5 lhNnf lzIff clwsf/Ln]] ;f] ;DaGwdf
cfjZos hfFra'em u/L k|fKt kmf/fd k|dfl0ft u/L Ps k|lt cfgf] sfof{nodf /fvL afFsL Ps
k|lt kmf/fd lzIfs lstfavfgfdf k7fpg' kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhdsf] kmf/fd k|fKt ePkl5 lzIfs lstfavfgfn] cfkm";Fu /x]sf]
clen]v;Fu le8fO{, hfFrL pklgod -!_ jf -@_ adf]lhdsf] kmf/fd eP cjsfz k|fKt lzIfssf]
gfddf cg';"rL!( adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj[Qe/0f clwsf/kq / pklgod -#_ adf]lhdsf]
kmf/fd eP d[t lzIfssf] xsjfnfsf] gfddf cg';"rL@) adf]lhdsf] 9fFrfdf kfl/jfl/s
lgj[Qe/0f clwsf/kq k|bfg ug'{ kg]{5 .
57

!!*=
!!(=

!@)=

!@!=

-*_ pklgod -&_ adf]lhd clwsf/kq k|fKt ug]{ JolQmn] ;f] clwsf/kqdf plNnlvt
sfof{noaf6 k|To]s dlxgf lgodfg';f/ lgj[Qe/0f /sd kfpg]5 .
lgj[Q lzIfssf] lgj[Qe/0fdf j[l4M
4 axfnjfnf lzIfssf] tnj j[l4 x'Fbf tnj :s]nsf] z'?
cdf hlt a[l4 ePsf] 5 ;f]xL /sdsf] b'O{ ltxfOsf] b/n] ;DalGwt txleqsf] >]0fLsf ;]jf
lgj[Q lzIfssf] lgj[Qe/0f /sd j[l4 x'g]5 .
pkbfgM
pkbfg -!_ kfFr jif{ jf ;f]eGbf a9L gf]s/L u/]sf] t/ lgj[Qe/0f kfpg] cj:yf gk'u]sf
:yfoL] lzIfsn] cjsfz kfPdf jf /fhLgfdf :jLs[t u/fO{ ljBfno lzIff ;]jfaf6 cnu
ePdf jf eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo g7xl/g] u/L ljBfno lzIff ;]jfaf6
x6fOPdf b]xfosf] b/n] pkbfg kfpg]5M
-s_ kfFr jif{b]lv bz jif{;Dd gf]s/L u/]sf] lzIfsn] cfk"mn] sfd u/]sf] k|To]s
jif{sf] lgldQ cflv/L] cfwf dlxgfsf] tnj,
-v_ bz jif{ eGbf a9L kGw| jif{;Dd gf]s/L u/]sf] lzIfsn] cfk"mn] sfd u/]sf]
k|To]s jif{sf] lgldQ cflv/L Ps dlxgfsf] tnj,
-u_ kGw| jif{ eGbf a9L aL; jif{ k"/f geP;Dd gf]s/L u/]sf] lzIfsn] cfk"mn]
sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] lgldQ cflv/L 8]9 dlxgfsf] tnj .
-@_ s'g} lzIfssf] pkbfg gln+b} d[To' ePdf To:tf] lzIfssf] cfgf] kl/jf/sf] ;b:o
dWo] s;}nfO{ OR5fPsf] eP To:tf] JolQm / OR5fPsf] JolQmsf] klg d[To' ePdf jf s;}nfO{
OR5fPsf] gePdf lghsf] Psf3/sf] glhssf] xsjfnfn] ;f] pkbfg kfpg]5 .
lgj[Qe/0f jf pkbfg gkfpg] cj:yfM
cj:yf -!_ b]xfosf ca:yfdf lzIfsn] lgj[Qe/0f jf pkbfg
kfpg] 5}gM
-s_ c:yfoL kbdf lgo'Qm ePdf,
-v_ eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L gf]s/Laf6 avf{:t
u/LPdf,
-u_ ljBfnosf] gf]s/L kfpg] jf ;f] gf]s/Ldf axfn /xg] p2]Zon] lzIff
;DaGwL of]Uotf, tLg k':t], pd]/, gfd, y/, jtg jf gfu/Lstf 9fF6]sf]
k|dfl0ft x'g cfPdf .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s;"/ k|dfl0ft x'g' cufj} vfO{kfO{
;s]sf] /sd lkmtf{ ug'{ kg]{ 5}g .
a/j'emf/y gu/]df lgj[Qe/0f jf pkbfg /f]Ssf ul/g]M s'g} lzIfsn] o; lgodfjnL adf]lhd
a/a'emf/y gu/]df lghn] kfpg] lgj[Qe/0f jf pkbfg /f]Ssf ul/g]5 .

!@!s= lgj[Qe/0f / tna b'a} Ps};fy gkfpg]M o; lgodfjnL adf]lhd lgj[Qe/0f kfpg] u/L
cjsfz kfPsf] s'g} ;fd'bflos ljBfnosf] lzIfs kbdf k'gM :yfoL lgo'lQm ePdf To;/L
lgo'lQm eO{ sfo{/t /x]sf] cjlwe/ lghn] lgj[Qe/0f kfpg]5}g .
!@@= pkrf/ vr{M -!_ :yfoL lzIfsnfO{ ;]jf cjlwe/df lghn] vfO{ kfO{ cfPsf] tnjsf] lx;fan]
x'g] u/L b]xfo adf]lhd pkrf/ vr{ lbOg]5M
-s_ dfWolds ljBfnosf] lzIfsnfO{ jfx| dlxgf a/fa/sf] tnj /sd,
-v_ lgDg dfWolds ljBfnosf] lzIfsnfO{ c7f/ dlxgf a/fa/sf] tnj /sd,

bf];|f] ;+zf]wgf/f yk .
58

-u_ k|fylds ljBfnosf] lzIfsnfO{ PSsfO; dlxgf a/fa/sf] tnj /sd .


-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dfWolds txsf] lzIfs ;/x
z'? tnj :s]n ePsf] k|fylds tyf lgDg dfWolds txsf] lzIfsn] dfWolds lzIfs ;/x /
lgDg dfWolds txsf] lzIfs ;/x z'? tnj :s]n ePsf] k|fylds txsf] lzIfsn] lgDg
dfWolds lzIfs ;/x pkrf/ vr{ kfpg]5 .
-#_ s'g} lzIfs jf lghsf] kl/jf/sf] ;b:o lj/fdL ePdf pklgod -!_ adf]lhd kfpg]
/sddf ga9\g] u/L b]xfo adf]lhd ePsf] pkrf/ vr{ k|bfg ul/g]5 M
-s_ /f]usf] pkrf/sf] lgldQ :jLs[t lrlsT;s;Fu hfFr ubf{ nfu]sf] z'Ns tyf
hfFr u/L n]lvlbPsf] k|]:sLK;g cg';f/ cf}iflw lsg]sf] vr{,
-v_ :jf:Yo ;+:yfdf egf{ x'Fbf / pkrf/ u/fpFbf nfu]sf] aLn adf]lhdsf] vr{,
-u_ Knfli6s ;h{/L afx]s ;a} lsl;dsf] lr/kmf/ -;lh{sn ck/]zg_ ubf{
nfu]sf] aLn adf]lhdsf] vr{ .
-$_ aL; jif{ eGbf sd ;]jf cjlw k'u]sf] lzIfsnfO{ cf}iflw pkrf/sf] nflu lgsf;f
lb+bf jL; jif{sf] cjlwnfO{ ;]jfsf] k"/f cjlw dfgL To;sf] cg'kftdf lghn] u/]sf] ;]jf
cjlwsf] lx;fj u/L o; lgod adf]lhd pkrf/ vr{ lbOg]5 .
-%_ eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfjf6 jvf{:t ul/Psf]
cj:yfdf jfx]s c? h'g;'s} Joxf]/faf6 lzIfs ;]jfaf6 cnu x'Fbf o; lgod adf]lhd ;]jf
cjlwe/df kfpg] pkrf/ vr{ dWo] s]xL lnO{ jf glnO{ pkrf/ vr{ lng jf+sL /x]sf] eP
lzIfsn] To:tf] jfFsL /sd Psd'i6 lng kfpg]5 .
-^_ o; lgod adf]lhd :jf:Yo ;+:yfdf egf{ eO{ jf ljb]zdf uO{ pkrf/ u/fpg' kbf{
jfx]s lzIfsnfO{ Ps cfly{s jif{df Ps} k6sdf jf k6s k6s u/L cf}ifwL vr{sf] /sd lb+bf
aL; jif{sf] cjlwnfO{ ;]jfsf] k'/f cjlw dfgL To;sf] Ps jif{sf] bfdf;fxLn] x'g] /sd dfq
pkrf/ vr{ lbg ;lsg]5 .
-&_ o; lgod adf]lhd lzIfsn] kfpg] pkrf/ vr{sf] clen]v lhNnf lzIff
sfof{non] /fvL To;sf] ljj/0f ;DalGwt ljBfno, lzIfs lstfavfgf / lgb]{zgfnodf
clen]v /fVg k7fpg' kg]{5 .
-*_ e'mf Joxf]/f k]z u/L o; lgod adf]lhd pkrf/ vr{ dfu ug]{ jf k|fKt ug]{
lzIfs pk/ ljefuLo sf/jfxL x'g]5 .
!@#= a]kQf ePsf] lzIfssf] lgj[Qe/0f / pkbfgM
pkbfg -!_ s'g} lzIfs x/fO{ a]kQf eO{ kfFr jif{;Dd
d/] afFr]sf] kQf gnfu]df To:tf] lzIfsn] kfpg] pkbfg jf lgj[Qe/0fsf] /sd lghsf]
kl/jf/nfO{ lbOg]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lgj[Qe/0f lng kfpg] JolQm
lgj[Qe/0f lng gkfpFb} a]kQf ePdf ;ft jif{;Dd / lgj[Qe/0f kfpg yfn]kl5 a]kQf ePdf
;ft jif{ k'Ug afFsL cjlw;Dd lghsf] kl/jf/nfO{ lgj[Qe/0fsf] k"/} /sd / ;f] cjlwkl5 klt
jf kTgLnfO{ cfhLjg lgj[Qe/0fsf] cfwf /sd kfl/jfl/s lgj[Qe/0f lbOg]5 .
-#_ a]kQf ePsf] lzIfs kl5 km]nf k/]df o; lgodfjnL adf]lhdsf] pkbfg e'QmfgL
lbO{ g;s]sf] eP ;f] pkbfg jf lghn] kfpg] lgj[Qe/0fsf] /sd lghn] bfjL ug{ cfPsf]
ldltb]lv lghnfO{ g} lbOg]5 .
59

t/ e'QmfgL lbO{ ;s]sf] pkbfg, lgj[Qe/0f jf kfl/jfl/s lgj[Qe/0f /sddf kl5 km]nf
k/]sf] JolQmn] bfjL ug{ kfpg] 5}g .
!@$= z}lIfs eQf tyf ;Gtlt j[lQM
Q -!_ lgod !!^ df n]lvPsf] sf/0fjf6 s'g} lzIfssf] d[To'
ePdf jf To;sf] sf/0fn] lgsf] gx'Fb} kl5 d[To' ePdf To:tf] lzIfssf] b'O{ hgf;Dd
;GtltnfO{ c7f/ jif{sf] pd]/ gk'u'~h]n;Dd b]xfosf b/n] jflif{s z}lIfs eQf lbOg]5 M
-s_ dfWolds txsf] lzIfssf] k|To]s ;GtltnfO{ gf};o ?k}ofF,
-v_ lgDg dfWolds / k|fylds txsf] lzIfssf] k|To]s ;GtltnfO{ ;ft;o
?k}ofF .
-@_ lgod !!^ df n]lvPsf] sf/0faf6 d[To' ePsf] lzIfssf] b'O{ hgf;Dd ;GtltnfO{
c7f/ jif{sf] pd]/ gk'u'~h]n pklgod -!_ adf]lhdsf] z}lIfs eQfsf] cltl/Qm b]xfosf b/n]
dfl;s ;Gtlt j[lQ ;d]t lbOg]5M
z'? tnjsf] k|ltzt
lzIfs
-s_ dfWolds txsf] k|yd >]0fL
*
-v_ dfWolds txsf] ltLo / t[tLo >]0fL
!)
-u_ cGo
!@
!@%= j[lQ l;kmfl/z ;ldltM
;ldlt -!_ ljBfnosf] sfdsf] l;nl;nfdf s'g} lzIfssf] d[To' ePdf lghsf]
kl/jf/ jf ;Gtltn] kfpg] j[lQ ;DjGwdf l;kmfl/z ug{ ;DalGwt lhNnfdf b]xfosf ;b:ox?
/x]sf] j[lQ l;kmfl/z ;ldlt /xg]5 M
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L
cWoIf
-v_ lhNnf k|x/L sfof{nosf] k|d'v
;b:o
-u_ ;DalGwt ljBfnosf] k|wfgfWofks
;b:o
-3_ lhNnf :jf:Yo sfof{nosf] k|d'v
;b:o

-3!_ k|ltlglw, lhNnf lzIfs o'lgog


;b:o
-_ lhNnf lzIff clwsf/L
;b:o;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] s'g} lzIfssf] d[To' ljBfnosf] sfdsf]
l;nl;nfdf eP gePsf] ;DaGwdf 7x/ u/L To:tf] lzIfssf] kl/jf/ jf ;GtltnfO{ lbOg] j[lQ
/sdsf] ;DjGwdf l;kmfl/z ug]{5 .
!@^= ljBfno lzIfs lstfavfgfM
lstfavfgf -!_ lzIfsnfO{ k|bfg ul/g] lgj[Qe/0f, kfl/jfl/s lgj[Qe/0f,
z}lIfs eQf, ;Gtltj[lQ, pkbfg, aLdf, cf}ifwf]krf/ cflbsf ;DaGwdf cfjZos Joa:yf ug{
dGqfno cGtu{t Ps ljBfno lzIfs lstfavfgf /xg]5 .
-@_ lzIfs lstfavfgfsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ lzIfsx?sf] gf]s/L clen]v cBfjlws /fVg],
-v_ lzIfssf] lgj[Qe/0f / pkbfgsf] ;DaGwdf cfjZos Joj:yf ldnfpg],

bf];|f] ;+zf]wgf/f yk .
60

-u_

lzIfssf] lgj[Qe/0f, pkbfg, cf}ifwL pkrf/ / jLdfsf] nflu j}olQms


ljj/0f tof/ ug]{ ;DaGwdf lgb]{zgfno / lhNnf lzIff sfof{nox?af6
ljj/0f dfu ug]{,
-3_ pd]/sf] sf/0faf6 clgjfo{ cjsfz kfpg] lzIfsnfO{ cjsfz kfpg] ldlt
;d]t v'nfO{ 5 dlxgf cufj} hfgsf/L u/fpg],
-_ lzIfssf] jflif{s tnaL ljj/0f kfl/t ug]{, u/fpg],
-r_ lgj[Qe/0f sf]ifsf] ;~rfng ug]{,
-5_ lgj[Qe/0f, pkbfg, jLdf, cf}ifwf]krf/ nufotsf cGo /sdsf] lgsf;f
lbg],
-h_ lgj[Qe/0f / pkbfg ;DaGwL cGo cfjZos sfd sf/afxL ug]{,
-em_ lzIfssf] ;]jf cjlw u0fgf ;DaGwL sfd ug]{ .
-`_ dGqfnon] lbPsf] lgb]{zgx?sf] kfngf ug]{,
-#_ lzIfs lstfavfgfsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ dGqfnon] tf]s] adf]lhd
x'g]5 .
!@&= jLdfsf] Joj:yfM
Joj:yf -!_ >L % sf] ;/sf/n] :yfoL lzIfssf] jLdf u/fpg ;Sg]5 . To;/L jLdf
gu/fPdf s'g} lzIfs ;]jfdf 5Fb} d[To' ePdf jLdf jfkt b]xfo adf]lhdsf] /sd lghn]
OR5fPsf] JolQmnfO{ / To:tf] JolQm geP lghsf] kl/jf/sf ;b:ox?dWo] ;a}eGbf glhssf]
gftfsf] ;b:onfO{ Psd'i6 lbOg]5 .
-s_ dfWolds ljBfnosf] lzIfssf] nflu tL; xhf/ ?k}ofF,
-v_ lgDg dfWolds ljBfno / k|fylds ljBfnosf] lzIfssf] nflu aL; xhf/
?k}ofF .

!@&s=k/fdz{
k/fdz{ ;ldlt /xg] M -!_ lzIfsx?nfO{ lbOg] lgj[Qe/0f, kfl/>lds lgj[Qe/0f, z}lIfs eQf,
;Gtlt j[lQ, pkbfg jLdf jf cf}iflw pkrf/ ;DaGwdf b]lvPsf ;d:of ;dfwfg ug]{
;DaGwdf lzIfs lstfjvfgfnfO{ cfjZos ;xof]u ug{sf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps
k/fdz{ ;ldlt /xg]5 M
-s_ dGqfnon] tf]s]sf] ;f] dGqfnosf] ;x ;lrj
cWoIf
-v_ sfof{no k|d'v, sf}ifL tf]iffvfgf,
;b:o
-u_ k|ltlglw, -ah]6 tyf sfo{qmd zfvf_ cy{ dGqfno ;b:o
;b:o
-3_ pk;lrj -ljBfno lzIff zfvf_ dGqfno
-_ pk;lrj, -P]g lgod k/fdz{ zfvf_ dGqfno
;b:o
-r_ k|ltlglw, lghfdtL lstfjvfgf
;b:o
-5_ sfof{no k|d'v, lzIfs lstfjvfgf
;b:o;lrj
-@_ k/fdz{ ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfd lzIfs lstfjvfgfn] ug]{5 .

klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .
61

-#_ k/fdz{ ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
-$_ k/fdz{ ;ldltsf ;b:on] ;f] ;ldltsf] a}7sdf efu lnP jfkt cy{ dGqfnoaf6
:jLs[t eP adf]lhdsf] a}7s eQf kfpg ;Sg]5g\ .
!@*= pkbfg jf lgj[Qe/0f ;DaGwL ljz]if Joj:yfM
Joj:yf -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f

n]lvPsf] eP tfklg >L % sf] ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]lslbPsf]
ldltkl5 gofF lgo'Qm x'g] lzIfsn] o; kl/R5]b adf]lhd pkbfg jf lgj[Qe/0f kfpg] 5}g .
To:tf lzIfsnfO{ pkbfg jf lgj[Qe/0f lbg] k|of]hgsf] nflu >L % sf] ;/sf/n] g]kfn
/fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L Ps lgj[Qe/0f sf]if :yfkgf ug{{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd :yfkgf ePsf] sf]ifdf hDdf x'g] u/L ljBfnosf] To:tf]
lzIfsn] cfkm"n] kfpg] dfl;s tnaaf6 ;f]xL ;"rgfdf tf]lsPsf] /sd sf ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm x'g] s'g} lzIfs lgj[Qe/0f kfpg] cjlw gk'Ub}
;]jfaf6 x6]df lghsf] gfddf pklgod -@_ adf]lhd sf ul/Psf] /sd lghn] lng kfpg]5 .
t/ ;]jfaf6 avf{:t ul/Psf]df >L % sf] ;/sf/af6 lghsf] gfddf /sd sf ul/Psf]
eP lghn] lng kfpg] 5}g .
!@(= o; kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" gx'g]M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
;+:yfut ljBfnosf] lzIfs / cfg} ;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L ;fd'bflos ljBfnon] lgo'Qm u/]sf
lzIfssf] ;DaGwdf of] kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g . To:tf lzIfsn] o; kl/R5]b
adf]lhdsf]] ;'ljwf ;DalGwt Joj:yfkg ;ldltn] tf]s] adf]lhd ljBfnoaf6 kfpg]5 .
kl/R5]b @!
cjsfz ;DaGwL Joj:yf
!#)= :j]lR5s cjsfzM
cjsfz s'g} lzIfsn] cjsfz lng rfx]df lgo'lQm ug]{ clwsf/Ln] lghnfO{ h'g;'s}
avt ;]jfjf6 cjsfz lng] cg'dlt lbg ;Sg]5 .
!#!= clgjfo{ cjsfzM
cjsfz -!_ s'g} lzIfssf] pd]/ ;f7L jif{ k"/f ePkl5 lghnfO{ ljBfnosf] ;]jfaf6
cjsfz lbOg]5 .
:ki6Ls/0fM o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu lzIfssf] pd]/ b]xfo adf]lhd lx;fj ul/g]5M
-s_ gf]s/Ldf k|j]z u/]sf] a]nf lghn] k]z u/]sf] z}lIfs of]Uotfsf] k|df0fkqdf
n]lvPsf] hGd ldlt jf jif{jf6 x'g cfpg] pd]/,
-v_ To:tf] clen]v gePdf lghn] gf]s/Ldf k|j]z u/]sf] a]nfdf n]lvlbPsf]
hGd ldlt jf jif{jf6 x'g cfpg] pd]/ .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg b]xfosf cj:yfdf lzIfsnfO{
h'g;'s} avt ;]jfaf6 cjsfz lbg ;lsg]5M
-s_ P]gsf] bkmf !!8= sf] pkbkmf -%_ adf]lhdsf] cjlwleq s'g} lzIfsn]
:yfoL cWofkg cg'dltkq lng g;s]df,

bf];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


62

-v_

s'g} lzIfssf] cWofkg u/fpg] ljifo ljBfnodf geO{ csf]{ ljifo cWofkg
u/fpg tfnLdsf] cj;/ lbFbf klg tfnLd glnPdf jf lghsf] ldNbf]
ljifodf cGoq ;?jf x'g] cj:yf gePdf .
-#_ c;fwf/0f jf cWoog ljbf e'Qmfg ePsf] kGw| lbg leq ljBfnodf xflh/ gx'g]
;fd'bflos ljBfnosf] lzIfsnfO{ ;]jfaf6 cjsfz lbOg]5 .
-$_ pklgod -@_ sf] v08 -v_ adf]lhd ;]jfaf6 cjsfz eO{ l/Qm x'g cfPsf]
;fd'bflos ljBfnosf] lzIfs b/aGbL :jtM vf/]h x'g]5 .
!#@= cjsfz ;DaGwL ljz]if Joj:yfM
Joj:yf zf/Ll/s c:j:ytfsf] sf/0f ;fd'bflos ljBfnosf] s'g}
lzIfs cWofkg ug{ c;dy{ 5 egL >L % sf] ;/sf/f/f ul7t d]l8sn af]8{n] l;kmfl/z
u/]df To:tf] lzIfsnfO{ kfFr aif{ ;Dd ;]jf cjlw yk ubf{ lgj[lQe/0f kfpg] cj:yf k'Ug]
/x]5 eg] To:tf] lzIfsnfO{ afFsL cjlw yk u/L dGqfnon] cjsfz lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b @@
lzIfs tyf ljBfyL{sf] cfrf/;+lxtf
!##= lzIfsn] kfng ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtfM
xtf -!_ lzIfsn] b]xfo adf]lhdsf] cfrf/ ;+lxtf kfng
ug'{ kg]{5M
-s_ cfk"mnfO{ v6fPsf] 7fpFdf uO{ tf]lsPsf] sfd ug'{ kg]{,
-v_ lgwf{l/t ;dodf lgoldt ?kn] ljBfnodf cfP uPsf] ;do hgfO{ xflh/
x'g' kg]{ / klxn] ljbfsf] cg'dlt glnO{ ljBfnodf cg'kl:yt x'g' gx'g],
-u_ cfgf] ;]jf ;DaGwL s'/fdf dtnj ;fWo ug]{ dg;fon] s;}dfly klg s'g}
/fhg}lts jf cjf~5gLo k|efj kfg{ jf k|efj kfg]{ k|oTg ug'{ gx'g],
-3_ >L % sf] ;/sf/ / g]kfnL hgtfsf] kf/:kl/s ;DaGwdf jf s'g} ljb]zL
/fi6;Fusf] ;DaGwdf vnn kg{ ;Sg] u/L cfgf] jf:tljs jf sfNklgs
gfdaf6 jf a]gfdL s'g} n]v k|sflzt ug{ jf k|];nfO{ s'g} va/ lbg jf
/]l8of] jf 6]lnlehg cflb h:tf ;"rgf dfWodf/f efif0f k|;fl/t ug{ jf
s'g} ;fj{hlgs efif0f lbg jf jQmJo k|sflzt ug{ gx'g],
-_ ljBfyL{nfO{ of]Uo gfu/Ls agfpg] p2]Zo lnO{ cWoog / cWofkgnfO{
cfgf] d'Vo nIo ;Demg' kg]{,
-r_ cf1fsfl/tf, cg'zf;g, ;b\efjgf, ;xof]u, ;bfrf/, ;xfg'e"lt, w}o{ /
;Rrl/qtfnfO{ k|f]T;fxg lbg' kg]{,
-5_ s'g} efiff, ;Dk|bfo tyf wd{ lj/f]wL efjgf lzIfs tyf ljBfyL{ ju{df
km}nfpg gx'g],
-h_ ;fd'bflos ljBfnosf lzIfsn] Joj:yfkg ;ldlt / lhNnf lzIff
clwsf/Lsf] :jLs[lt glnO{ cfkm" jxfn /x]sf] ljBfno aflx/ sfd ug{
gx'g],
-em_ ljBfno jf z}lIfs ;+:yfsf] dfWodf/f /fli6o efjgf hfu[t u/L b]zdf
efjgfTds Pstf Nofpg sfd ug'{ kg]{,
63

-`_

g]kfn clw/fHosf] ;fj{ef}d;Qf / cv08tfdf cfFr cfpg] u/L b]zsf]


zflGt, ;'/Iff, j}b]lzs ;DaGw / ;fj{hlgs dof{bf tyf cbfntsf]
cjx]ngf x'g] jf s'g} klg sfof{no jf clws[tsf] sfg"gf/f lgwf{l/t
st{Jo k"/f ug{df afwf lj/f]w x'g] u/L k|bz{g, x8\tfn, y'g5]s tyf 3]/fp
ug{ gx'g] .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cfrf/ ;+lxtfsf] kfng eP gePsf] clen]v lzIfsx?sf]
xsdf k|wfgfWofksn] / k|wfgfWofkssf] xsdf Joj:yfkg ;ldltn] /fVg'kg]{5 / cfrf/ ;+lxtf
kfng gePsf] eP To;sf] ljj/0f ;DalGwt lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
!#$= ljBfyL{n] kfng ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtfM
xtf ljBfyL{x?n] b]xfo adf]lhdsf] cfrf/ ;+lxtf kfng
ug'{ kg]{5M
-s_ lzIfssf] cf1fkfng / cfb/ ug'{ kg]{,
-v_ ljBfnodf jf jflx/ hxfF;'s} cg'zf;gdf /xg' kg]{,
-u_ /fli6otf, efiff / ;+:s[ltsf] pTyfgsf] lgldQ ;Fw} k|oTgzLn /xg' kg]{,
-3_ ljBfnon] cfof]hgf u/]sf] sfo{qmddf ;lqmo ?kdf efu lng' kg]{,
-_ ;a};Fu lzi6 Jojxf/ ug'{ kg]{,
-r_ Joj:yfkg ;ldltn] lgwf{/0f u/]sf cGo cfrf/ ;+lxtf kfngf ug'{ kg]{ .
kl/R5]b @#
;hfo ;DaGwL Joj:yf
!#%= ;hfoM
;hfo plrt / kof{Kt sf/0f ePdf lzIfsnfO{ b]xfosf] ljefuLo ;hfo ug{ ;lsg]5M
-s_ gl;xt lbg],
-v_ a9Ldf kfFr jif{;Dd tnj j[l4 /f]Ssf ug]{,
-u_ a9Ldf b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]{,
-3_ eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo g7xl/g] u/L gf]s/Ljf6 x6fpg],
-_ eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L gf]s/Ljf6 avf{:t
ug]{ .
!#^= gl;xt lbg]M lzIfsn] ljBfnodf cfpg], cWofkg ug]{ / hfg] ;do kfng gu/]df lghnfO{
gl;xt lbg ;lsg]5 .
!#&= kfFr jif{;Dd tna j[l4 jf b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]M{ b]xfosf] cj:yfdf lzIfsnfO{ kfFr
jif{;Dd tna j[l4 jf b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug{ ;lsg]5M
-s_ cg'zf;gxLg sfd u/]df,
-v_ a/fa/ ljBfnosf] ;do kfng gu/]df,
-u_ cfr/0f ;DaGwL lgod pNn+3g u/]df .

-3_ v6fOPsf] tfnLd jf k|lzIf0fdf efu lng guPdf,


klxnf] ;+zf]wgf/f yk .
64

-_

!#*=

!#(=
!$)=

!$!=

!$@=
!$#=

k|wfgfWofksn] tfnLd jf k|lzIf0fdf 5gf}6 ePsf lzIfsnfO{ ;xefuL x'g


gk7fPdf .
gf]s/Laf6 x6fpg] jf jvf{:t ug]{M -!_ P]gsf] bkmf !^= sf] pkbkmf -%_ sf] v08 -s_, -v_, u_ jf -3_ sf] cj:yfdf lzIfsnfO{ gf]s/Laf6 x6fOg]5 .
-@_ lzIfsnfO{ b]xfosf cj:yfdf eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] nflu cof]Uo 7xl/g] u/L
gf]s/Laf6 avf{:t ug{ ;lsg]5M
-s_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf cbfntaf6 ;hfo kfPdf,
-v_ e|i6frf/ u/]df .
ljBfnonfO{ gf]S;fgL ePsf] /sd c;"n ul/g]M s'g} lzIfsn] hfgL hfgL jf nfk/jfxL u/L
s'g} sfd u/]sf] sf/0fn] ljBfnonfO{ s'g} xflg gf]S;fgL kg{ uPdf To:tf] xflg gf]S;fgL
ePsf] /sd To:tf] sfd ug]{ lzIfsaf6 ;/sf/L afFsL ;/x c;"n pk/ ul/g]5 .
;hfo ;DjGwL sfo{ljlwM
jlw -!_ ;hfo lbg kfpg] clwsf/Ln] s'g} lzIfsnfO{ ;hfo ug]{ cfb]z
lbg'eGbf cl3 lghnfO{ cfgf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbg' k5{ . o;/L ;kmfO{sf] df}sf lb+bf
lghdfly nufOPsf] cf/f]k / ;hfo :ki6 ?kn] lsl6Psf] x'g' kg]{5 . To:tf]df ;DalGwt
lzIfsn] klg Dofbleq cfgf] ;kmfO{ k]z ug'{kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lzIfsn] :ki6Ls/0f k]z gu/]df jf k]z u/]sf] :ki6Ls/0f
lrQ a'bf] gePdf ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] ;hfo k|:tfj u/L k'gM :ki6Ls/0f
dfu ug]{5 .
lgnDag ug]M{ -!_ s'g} lzIfsnfO{ ;hfosf] cfb]z lbg'eGbf cl3 s'g} ljifodf hfFr ug'{ k/]df
lghnfO{ ;hfo lbg kfpg] clwsf/Ln] lgnDjg ug{ ;Sg]5 . lgnDjg ubf{ ;fwf/0ftof tLg
dlxgfeGbf a9L ug'{ x'Fb}g .
-@_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf lu/tf/ eO{ y'lgPsf] lzIfs To;/L
y'lgPsf] cjlwe/ :jtM lgnDjg ePsf] dflgg]5 . o;/L lgnDag x'g] lzIfsn] lgnDag ePsf]
cjlwsf] tna eQf kfpg] 5}g .
-#_ s'g} lzIfs cfgf] kbdf k'gM :yflkt ePdf jf gf]s/Ldf g/x]df lghsf] lgnDjg
;dfKt ePsf] dflgg]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd s'g} lzIfs lgnDjg ePdf ;f] lgnDjg /x]sf] cj:yfdf
lghn] cfgf] tnjsf] cfwf dfq kfpg]5 .
t/ To;/L nfu]sf] cleof]u k|dfl0ft geO{ s'g} lzIfsn] ;kmfO{ kfPdf lghn] lgnDjg
/x]sf] cjlwdf cfwf tnj kfPsf] eP ;f] s6fO{ jfFsL tnj / To:tf] cfwf tnj gkfPsf] eP
k"/} tnj kfpg]5 .
;hfo ug]{M lzIfsn] lgod !$) adf]lhd k]z u/]sf] :ki6Ls/0f ;Gtf]ifhgs gb]lvPdf ;hfo
ug]{ clwsf/Ln] o;sf] sf/0f v'nfO{ ;hfo ug]{5 .
;hfo ug]{ clwsf/LM
clwsf/L -!_ lzIfsnfO{ ;hfo ug]{ clwsf/L b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ lzIfsnfO{ gl;xt lbg] jf b'O{ tna j[l4 /f]Ssf ug]{ k|wfgfWofks / ;f]
eGbf a9L tna a[l4 /f]Ssf ug]{ Joj:yfkg ;ldlt,

65

-v_
-u_
-3_

k|wfgfWofksnfO{ gl;xt lbg] / tnj a[l4 /f]Ssf ug]{ lhNnf lzIff


clwsf/L,
a9'jf /f]Ssf ug]{ lhNnf lzIff clwsf/L,
gf]s/Laf6 x6fpg] jf avf{:t ug]{ ;DalGwt
lgb]{zs .

-!s_ pklgod -!_ sf] v08 -v_, -u_ jf -3_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
;d'bfof/f ;~rflnt ljBfnosf lzIfs tyf k|wfgfWofksnfO{ ;f] v08 adf]lhdsf] ;hfo
ug]{ clwsf/L Joj:yfkg ;ldlt x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -s_ adf]lhd k|wfgfWofks jf Joj:yfkg ;ldltn] u/]sf]
;hfosf] hfgsf/L lhNnf lzIff sfof{nonfO{ lbg' kg]5
{ .

-#_ pklgod -!s_ adf]lhd k|wfgfWofks jf Joj:yfkg ;ldltn] u/]sf] ;hfosf]


hfgsf/L lhNNff lzIff clwsf/L / lzIfs lstfavfgfnfO{ lbg' kg]{5 .
!$$= o; kl/R5]bsf] sfo{ljlw tyf Joj:yf nfu" gx'g]M -!_ b]xfosf lzIfsnfO{ ;hfo ug]{
;DaGwdf o; kl/R5]bsf] sfo{ljlw jf Joj:yf nfu" x'g] 5}g M
-s_ ;fd'bflos ljBfnodf >L % sf] ;/sf/af6 :jLs[t b/aGbLdf c:yfoL
?kdf lgo'Qm ePsf] lzIfsnfO{ sf/afxL ubf{ o; kl/R5]bsf] sfo{ljlw
cjnDag ug'{ kg]{ 5}g,
-v_ ;+:yfut ljBfnodf lgo'Qm ePsf] lzIfs / ;fd'bflos ljBfnodf
;DalGwt ljBfnon] cfg} ;|f]taf6 a]xf]g]{ u/L lgo'Qm u/]sf] lzIfssf]
;DaGwdf o; kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -v_ adf]lhdsf] lzIfsnfO{ o; kl/R5]b adf]lhd ;hfo
ug]{ ;DaGwdf ;DalGwt Joj:yfkg ;ldltn] cfjZos sfo{ljlw agfO{ Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
kl/R5]b @$
ljBfnosf] juL{s/0f
!$%= ljBfnosf] juL{s/0fM
/0f -!_ ljBfnonfO{ cg';"rL@! df pNn]lvt cfwf/df b]xfo adf]lhd rf/
>]0fLdf juL{s/0f ul/g]5 M
-s_ s >]0fLsf] ljBfno
-v_ v >]0fLsf] ljBfno
-u_ u >]0fLsf] ljBfno
-3_ 3 >]0fLsf] ljBfno

-@_ pklgod -!_ adf]lhd ljBfnosf] juL{s/0f lgod !$%s= adf]lhdsf] ;ldltn]

ug]{5.

t];|f] ;+zf]wgf yk .
t];|f] ;+zf]wgf ;+zf]lwt .
66

-#_ o; lgod adf]lhd ul/Psf] juL{s/0faf6 tNnf] >]0fLdf k/]sf] s'g} ljBfnon]
dflyNnf] >]0fLsf] ljBfnosf] nflu rflxg] cfwf/ k"/f u/L ;f] >]0fLdf /xg rfx]df ;DalGwt
lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lgj]bg k/]df lgod !$%s= adf]lhdsf] ;ldltn] ;f]
ljBfnosf] :ynut lg/LIf0f ug]{5 / lg/LIf0f ubf{ To:tf] ljBfnonfO{ dflyNnf] >]0fLsf]
ljBfnodf sfod ug{ dgfl;a b]lvPdf dfu adf]lhd dflyNnf] >]0fLsf] ljBfnodf ;dfj]z
ug]{5 .
-%_ o; lgod adf]lhd ul/Psf] juL{s/0faf6 dflyNnf] >]0fLdf k/]sf] s'g} ljBfnosf]
hfFra'em ubf{ ;f] >]0fLsf] ljBfno x'gsf] nflu rflxg] cfwf/ k"/f u/]sf] gb]lvPdf lgod
!$%s= adf]lhdsf] ;ldltn] To:tf] ljBfnonfO{ ;f] ljBfnon] k"/f u/]sf] cfwf/df tNnf]
>]0fLdf sfod ug]{5 .
t/ o;/L ljBfnonfO{ tNnf] >]0fLdf sfod ug'{ cl3 ;DalGwt ljBfnonfO{ cfgf]
;kmfO{ k]z ug]{ df}sfaf6 al~rt ul/g] 5}g .
-^_ o; lgod adf]lhd ljBfno juL{s/0f ;DaGwdf ePsf] lg0f{o pk/ lrQ ga'g]
ljBfnon] ;f] lg0f{o ePsf] k}+tL; lbgleq ;DalGwt lgb]{zs ;dIf ph'/L lbg ;Sg]5 / ;f]
ph'/Lsf ;DaGwdf lgb]{zsn] u/]sf] lg0f{o clGtd x'g]5 .

!$%s=ljBfno
ljBfno juL{s/0f tyf z'Ns cg'udg ;ldltM -!_ ljBfnosf] juL{s/0f ug{, ljBfnon] lng
kfpg] z'Nssf ;DaGwdf dGqfnonfO{ /fo ;'emfj lbg / ljBfnon] lgwf{l/t z'Ns nfu" u/]
gu/]sf] ;DaGwdf cg'udg ug{ k|To]s lhNnfdf b]xfo adf]lhdsf] ljBfno juL{s/0f tyf
z'Ns cg'udg ;ldlt /xg]5M
-s_

;fd'bflos ljBfnosf] xsdf,


-!_

lhNnf lzIff clwsf/L

-@_

lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;b:o jf

;+of]hs

;f] ;ldltaf6 dgf]gLt :yfgLo


a'l4lhjL Pshgf

;b:o

-#_

lzIfs o'lgogaf6 dgf]gLt lzIfs Pshgf

-$_

;fd'bflos ljBfnosf cWoIfx? dWo]af6

;b:o

lhNnf lzIff clwsf/Ln] dgf]gLt u/]sf]


Pshgf
-%_

lhNnf lzIff clwsf/Ln] tf]s]sf] ljBfno


lg/LIfs

;b:o

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
67

;b:o;lrj

-v_ ;+:yfut ljBfnosf] xsdf,


-!_
-@_

lhNnf lzIff clwsf/L

;+of]hs

cleefjs ;+3sf] cWoIf jf ;b:o


jf To:tf] ;+3 gePdf cleefjsx?
dWo]af6 lhNnf lzIff clwsf/Laf6 dgf]gLt
b'O{hgf

;b:o

-#_

lhNnf ljsf; ;ldltsf] k|ltlglw Pshgf

;b:o

-$_

lghL tyf cfjfl;o ljBfno ;+u7gsf]


k|ltlglw Pshgf

-%_

/fli6o lghL tyf cfjfl;o ljBfno ;+u7gsf]


k|ltlglw Pshgf

-^_

;b:o

lhNnf lzIff ;ldltaf6 dgf]gLt


lzIffljb\ Pshgf

-&_

;b:o

;b:o

lhNnf lzIff sfof{nosf] ;+:yfut


ljBfno x]g]{ clws[t

;b:o;lrj

-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] z'Ns lgwf{/0f ;DaGwL cfkm\gf] j}7sdf
cfjZostf cg';f/ dlxnf, blnt / hghftL ;DaGwL ;+:yfsf] k|ltlglwnfO{ cfdGq0f ug{
;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf]] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldltn] cfkm}n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b @%
z'Ns ;DaGwL Joj:yf

!$^= ljBfnon] lng kfpg] z'Ns tyf w/f}6LM -!_ lgod !$& sf] cwLgdf /xL ljBfnon]
ljBfyL{;Fu b]xfo adf]lhd z'Ns / w/f}6L lng kfpg]5 M
-s_

dfl;s k9fO{ z'Ns,

-v_

s"n b'O{ dlxgfsf] k9fO{ z'Ns a/fa/sf] /sddf ga9\g]


u/L v]ns"b, cltl/Qm lqmofsnfk, k|of]uzfnf, dd{t

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


68

;Def/, k':tsfno / k|fylds pkrf/ jfktsf] jflif{s


z'Ns,
-u_

ljljw z'Nsx?
-!_

k/LIff z'Ns,

-@_

sDKo"6/ z'Ns,

-#_

:yfgfGt/0f k|df0fkq z'Ns,

-$_

ljz]if k|lzIf0f -h'8f], dfz{n cf6{;\, kf}8L, ufog,


g[To_ z'Ns,

-%_

cfjf; z'Ns,

-^_

kl/jxg z'Ns,

-&_

ef]hg z'Ns .

-@_ pklgod -!_ sf] v08 -u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;fd'bflos
ljBfnosf] k|fylds txdf cWoog ug]{ ljBfyL{ / ;fd'bflos ljBfnos} lgDg dfWolds /
dfWolds txdf cWoog ug]{ lgod !%@ adf]lhdsf ljBfyL{;Fu To:tf] z'Ns lng kfOg] 5}g .
-#_ ;+:yfut ljBfnon] Ps dlxgfsf] k9fO z'Ns a/fa/ w/f}6L /sd lng kfpg]5
/ To:tf] /sd ljBfyL{n] ljBfno 5f8]df t'?Gt} lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-$_

ljBfnon] Ps z}lIfs ;qdf afx| dlxgf eGbf a9L s'g} z'Ns p7fpg kfpg]

5}g .
-%_ ljBfnon] pklgod -!_ adf]lhdsf] z'Ns To:tf] ;'ljwf pkof]u ug]{ ljBfyL{;Fu
;f] ;'ljwf pkef]u u/]sf] cj:yfdf dfq lng kfpg]5 .
!$&= z'Ns ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ ljBfnon] ljBfyL{;Fu lng] z'Ns ;fd'bflos ljBfno, sDkgL jf
z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ;~rflnt ljBfnosf] nflu 5'6[f 5'6[} x'g]5 .

-@_ ljBfnon] z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf b'O{ dlxgf cufj} cfufdL z}lIfs;qsf] nflu
ljBfyL{;Fu lng] z'Nssf] k|:tfljt b/ cg';"rL@@ sf] cfwf/df k|:tfljt u/L lgod !$%s=
adf]lhdsf] ;ldlt dfk{mt dGqfnodf k7fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd z'Nssf] b/ k|fKt ePdf dGqfnon] ;f] z'Ns cg';"rL@@
sf] cfwf/df tof/ u/] gu/]sf] ;DaGwdf hfFra'em u/L ;f] cg'?k ePsf] gb]lvPdf cfjZos
;+zf]wg u/L z'Nssf] clwstd b/ :jLs[lt ug]{5 .

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


69

-$_ pklgod -#_ adf]lhd dGqfnon] :jLs[t u/]sf] z'Nssf] clwgdf /xL ljBfnon]
lzIfs cleefjs ;+3sf] sfo{sf/L ;ldlt;Fu k/fdz{ u/L Joj:yfkg ;ldltsf] lg0f{o
adf]lhd z'Ns lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .

-%_ ===============
-^_ o; lgod adf]lhd z'Ns lgwf{/0f ul/;s]kl5 ljBfnon] ;f] sf] hfgsf/L lhNnf
lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
!$*= ;DalGwt sfddf vr{ ug'{ kg]
kg{M] ljBfnon] ljBfyL{;Fu h'g sfdsf] nflu z'Ns lnPsf] xf] ;f]xL
sfddf vr{ ug'[{ kg]{5 .
!$(= ;dodf z'Ns a'emfpg' kg]
kg{M] ljBfnon] tf]s]sf] ;dodf ljBfyL{n] ljBfnodf z'Ns a'emfpg'
kg]{5 .
!%)= z'Nssf] ljj/0f ;"rgf kf6Ldf 6fF:g' kg]
kg{M] ljBfnon] z'Nssf] b/, z'Ns j'emfpg] cjlw /
k|lqmof ;DjGwL ljj/0f ljBfyL{ tyf cleefjssf] hfgsf/Lsf] nflu ljBfnosf] ;"rgf kf6Ldf
6fF:g' kg]{5 .

!%)s=z'
z'Ns Joj:yfkg tyf cg'udg s]Gb+|Lo ;ldltM -!_ ;+:yfut ljBfnosf] z'Ns tyf 5fqj[lQ
Joj:yfkg ;DaGwdf gLlt lgdf{0f ug{, o:tf ljBfnosf] z}lIfs :t/df ;'wf/ ug{ tyf
lgwf{l/t z'Nssf] cg'udg u/L dGqfnonfO{ /fo ;'emfj lbg] sfd ;d]tsf] nflu b]xfo
adf]lhdsf] Ps z'Ns Joj:yfkg tyf cg'udg s]Gb|Lo ;ldlt /xg]5 M
-s_

dxflgb]{zs

;+of]hs

-v_

ljefusf] ;+:yfut ljBfno x]g]{ lgb]{zs

;b:o

-u_

ljefusf] of]hgf tyf cg'udg dxfzfvf


x]g]{ lgb]{zs

-3_

lgb]{zsx? dWo]af6 ljefun] dgf]gLt


u/]sf] Pshgf

;b:o

-_

dGqfnosf] ljBfno lzIff zfvfsf] pk;lrj

;b:o

-r_

dGqfnosf] P]g lgod k/fdz{ zfvfsf


pk;lrj

-5_

;b:o

cleefjs ;+3 g]kfnsf] cWoIf jf


k|ltlglw Pshgf

-h_

;b:o

/fli6o cleefjs ;+3sf] cWoIf jf k|ltlglw


Pshgf

;b:o

t];|f] ;+zf]wgf/f lemlsPsf] .


t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
70

;b:o

-em_

lghL tyf cfjfl;o ljBfno ;+u7gsf] cWoIf jf


k|ltlglw Pshgf

-`_

;b:o

/fli6o lghL tyf cfjfl;o ljBfno ;+u7gsf]


cWoIf jf k|ltlglw Pshgf

-6_

;b:o

u'7Lsf] ?kdf ;~rflnt ;+:yfut ljBfnosf


lzIfsx? dWo]af6 ljefuf/f dgf]gLt Pshgf

-7_

lhNnf lzIff clwsf/Lx? dWo]af6 ljefu4f/f


dgf]gLt Pshgf

-8_

ljefuaf6 dgf]gLt lzIffljb\ b'O{hgf

-9_

dxflgb]{zsn] tf]s]sf] ljefusf]


pklgb]{zs

-@_

;b:o
;b:o
;b:o

;b:o;lrj

pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:ox?sf] kbfjlw b'O{ jif{sf] x'g]5 .

-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] j}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt
cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b@^
5fqj[lQ tyf lgMz'Ns lzIff ;DaGwL Joj:yf
!%!= 5fqj[lQsf] Joj:yf ug'{kg]g{] M -!_ ljBfnon] k|To]s sIffdf k|yd / ltLo x'g] ljBfyL{nfO{
qmdzM ;tk|ltzt / krf; k|ltzt z'Ns ldgfx u/L h]x]Gbf/ 5fqj[lQ pknJw u/fpg' kg]{5 .
-@_ ;+:yfut ljBfnon] s'n ljBfyL{ ;+Vofsf] sDtLdf kfFr k|ltzt u/Lj, ckf,
dlxnf, blnt / hghflt ljBfyL{nfO{ 5fqj[lQ pknJw u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd 5fqj[lQ pknJw u/fpg' cl3 ljBfnon] To:tf] 5fqj[lQsf]
nflu lgj]bg lbg ljBfnodf ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
!%@= lgMz'Ns lzIff pknJw u/fpg' kg]{ M -!_ ;fd'bflos ljBfnon] u/LaLsf] /]vfd'lg /x]sf blnt,
hghftL / dlxnf nufot cGo ljBfyL{x?nfO{ lgMz'Ns lzIffsf] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgMz'Ns lzIff pknAw u/fpg] k|of]hgsf] nflu ljBfnon]
To:tf] lgMz'Ns lzIffsf] nflu lgj]bg lbg ljBfnodf ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0fM o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu u/LaLsf] /]vfd'lg /x]sf] ljBfyL{ eGgfn] blnt,
hghflt dlxnf nufot cGo JolQmsf] b]xfo adf]lhd ePsf] egL ufpF lzIff ;ldlt jf
gu/kflnsfsf] ;DalGwt j8fsf] l;kmfl/zdf Joj:yfkg ;ldltn] lg0f{o u/]sf]nfO{ hgfpF5M

71

-s_
-v_
-u_

ljBfyL{sf] kl/jf/sf] s'g} klg ;b:osf] gf]s/L, Jofkf/, Joj;fo / cfo


cfh{gsf] Joj:yf geO{ hLjg lgjf{x ug{ Go"gtd cfjZos kg]{ cfDbfgL
geO{ ljBfnodf z'Ns ltg{ g;Sg] cj:yf /x]sf],
e"ld ;DaGwL P]g, @)@! adf]lhd hUufjfnfsf] x}l;otn] /fVg kfpg]
clwstd xbjGbLsf] t/fO{ tyf pkTosf, kxf8L / lxdfnL If]qdf qmdzM
kfFr, bz / kGw| k|ltzt eGbf sd v]tL of]Uo hUuf /x]sf], jf
/fli6o of]hgf cfof]uaf6 kl/eflift eP adf]lhd lg/k]If u/LaLsf] /]vfdf
kg]{ / ;f] eGbf sd cfDbfgL ePsf] .

kl/R5]b @&
ljBfnosf] lrGx, gfdfs/0f tyf cGo Joj:yf
!%#= ljBfnosf] lrGxM
lrGx ljBfnosf] lrGx if6\sf]0fsf] x'g]5 . ljBfnon] rfx]sf] v08df ;f] if6sf]0fsf]
aLrdf cfgf] ljBfnosf] 5'} lrGx /fVg ;Sg]5 .
!%$= ljBfnosf]
ljBfnosf] gfdfs/0fM
gfdfs/0f -!_ ;dfh tyf /fi6s} nflu pNn]vgLo of]ubfg ug]{ jf P]ltxfl;s
JolQm, b]jb]jL, tLy{:yn jf k|fs[lts ;Dkbfsf] gfdaf6 g]kfnLkg emNsg] u/L ljBfnosf]
gfdfs/0f ug{ ;lsg]5 .
-@_ gofF vf]lng] ljBfnosf] gfdfs/0f cfkm\gf] gfdaf6 ug{ rfxg] JolQmn] b]xfo
adf]lhdsf] /sd jf 3/ jf hUuf ljBfnonfO{ ;xof]u u/]df ;f] ljBfnosf] gfdfs/0f To:tf]
;xof]u ug]{ JolQmsf] gfdaf6 ug{ ;lsg]5 M
-s_ dfWolds ljBfnosf] nflu bz nfv ?k}ofF jf ;f] j/fj/sf] 3/ jf hUuf,
-v_ lgDg dfWolds ljBfnosf] nflu ;ft nfv ?k}ofF jf ;f] j/fj/sf] 3/ jf
hUuf,
-u_ k|fylds ljBfnosf] nflu kfFr nfv ?k}ofF jf ;f] j/fj/sf] 3/ jf hUuf .
-#_ klxNo} gfdfs/0f eO{;s]sf] ljBfnosf] gfd;Fu hf]8]/ ljBfnosf] gfdfs/0f ug{
rfxg] JolQmn] pklgod -@_ adf]lhdsf] /sd jf 3/ jf hUuf ljBfnonfO{ ;xof]u ug'{
kg]{5 .
-$_ Pp6} kl/jf/ jf 5'f5'} kl/jf/sf PseGbf j9L JolQmn] pklgod -@_ adf]lhdsf]
/sd jf 3/ jf hUuf ljBfnonfO{ k|bfg u/]df To:tf JolQmx?sf] lg0f{ojf6 a9Ldf
b'O{hgf;Ddsf] gfdaf6 ljBfnosf] gfdfs/0f ug{ / cGo JolQmsf] gfd ljBfnodf b]lvg] u/L
/fVg ;lsg]5 .
-%_ pklgod -@_ jf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s'g} JolQm, :df/s jf
P]ltxfl;s rLhj:t'sf] gfdaf6 ljBfnosf] gfdfs/0f ePsf] ljBfnonfO{ s;}n] o; lgod
adf]lhd /sd jf 3/ jf hUuf ;xof]u u/]klg To:tf] ljBfnosf] gfdfs/0f kl/jt{g ul/g]
5}g .
t/ To:tf] ljBfnonfO{ s'g} JolQmn] sIff sf]7f yk ug{, k':tsfno ejg jf 5fqfjf;
lgdf{0f ug{ /sd ;xof]u u/]df To:tf] sf]7f jf ejgdf ;f] /sd k|bfg ug]{ JolQmsf]
gfdfs/0f ug{ ;lsg]5 .
-^_ o; lgod adf]lhd ljBfnosf] gfdfs/0f Joj:yfkg ;ldlt, ufpF ljsf; ;ldlt
jf gu/kflnsf / lhNnf lzIff ;ldltsf] l;kmfl/zdf dGqfnon] ug{]5 .
72

!%%= /fli6o ufg ufpg kg]


kg{M] ljBfnodf dgfOg] ;df/f]xsf] k|f/Dedf /fli6o ufg ufpg' kg]{5 .
!%^= em08f]Qf]ng ug'{ kg]
kg]{M ljBfnodf dgfOg] k|To]s ;df/f]xsf] k|f/Dedf /fli6o em08f]Qf]ng ug'{
kg]{5 .
!%&= ljBfyL{sf] kf]
kf]zfsM
fs ljBfnon] ljBfyL{sf] nflu Ps} lsl;dsf], sd vlr{nf], ;fwf/0f, /fli6otf
emNsfpg] / xfjfkfgL ;'xfpFbf] kf]zfs tf]Sg ;Sg]5 . ljBfnon] ljBfnoaf6} kf]zfs lng
ljBfyL{nfO{ afWo u/fpg x'+b}g .
kl/R5]b @*
ljBfnosf] ;DklQ ;+/If0f ;DaGwL Joj:yf
!%*= ljBfnosf] ;DklQsf] ;'/IffM
Iff -!_ ljBfnosf] gfddf /x]sf] ;DklQsf] ;'/Iff ug]{ k|d'v bfloTj
Joj:yfkg ;ldlt / k|wfgfWofkssf] x'g]5 .
-@_ ;fd'bflos ljBfnosf] gfddf /x]sf] ;DklQsf] Joj:yfkg / ;+/If0f ug{sf] nflu
;DalGwt lhNnfdf b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps ljBfno ;DklQ ;+/If0f ;ldlt /xg]5M
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L
cWoIf
-v_ dfnkf]t sfof{nosf] k|d'v
;b:o
-u_ ljBfnosf bftfx? dWo]jf6 lhNnf lzIff
clwsf/Ln] dgf]gLt u/]sf] Pshgf
;b:o
-3_ lhNnf ljsf; ;ldltsf ;b:ox? dWo]af6
lhNnf ljsf; ;ldltn] dgf]gLt u/]sf] Pshgf
;b:o
-_ lhNnf lzIff clwsf/L
;b:o;lrj
-#_ pklgod -@_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw b'O{ jif{sf] x'g]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd ul7t ;ldltsf] a}7s;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
!%(= ljBfno ;Dklt ;+/If0f ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ ljBfno ;Dklt ;+/If0f ;ldltsf]
sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ ljBfnosf] gfddf k|fKt eO{ btf{ x'g afFsL /x]sf] hUuf btf{ ug]{ Joj:yf
ldnfpg],
-v_ ljBfnosf] gfddf /x]sf] ;DklQnfO{ clwstd kmfObf x'g] sfddf k|of]u
ug{ Joj:yfkg ;ldltnfO{ lgb]{zg lbg]],
-u_ ljBfnosf] gfddf /x]sf] hUufsf] cfo:tf c;"n pk/ ug]{ Joj:yf
ldnfpg],
-3_ ljBfnosf] ;DklQ s;}af6 xfgLgf]S;fgL x'g uPdf ;f] e/fpg] Joj:yf
ug]{,
-_ ljBfnosf] ljsf; ug]{ sfddf afx]s ljBfnosf] gfddf btf{ ePsf hUuf
jf cGo ;DklQ a]rljvg ug{ glbg],
73

-r_

!^)=

!^!=

!^@=

!^#=

!^$=


ljBfnosf] hUuf ;+/If0f ug{ lhNnf lzIff clwsf/L tyf k|wfgfWofksnfO{


;xof]u ug]{ .
ljBfnosf] gfdsf] hUuf laqmL ug{ jf lwtf] /fVg gx'g]M -!_ ljBfnosf] gfdsf] hUuf laqmL
jf lwtf] /fVg kfOg] 5}g .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf cj:yfdf ljBfnosf]
gfddf /x]sf] hUuf laqmL jf lwtf] /fVg ;lsg]5M
-s_ ;fd'bflos ljBfnon] ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf;sf] nflu kRrL;
k|ltzt;Dd hUuf Joj:yfkg ;ldlt / lgod !%* adf]lhdsf] ;ldltsf]
l;kmfl/;df dGqfnosf] :jLs[lt lnO{ a9fa9f/f laqmL ug{,
-v_ ;+:yfut ljBfnon] ljBfnosf] gfddf s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fu lnPsf]
C[0f e'QmfgL ug{ jf ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf;sf] nflu Joj:yfkg
;ldltsf] l;kmfl/;df sDkgLsf] ;~rfng jf z}lIfs u'7Lsf u'7Lof/sf]
:jLs[lt lnO{ s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfdf lwtf] /fVg jf krf; k|ltzt;Dd
hUuf a9fa9f/f laqmL ug{ .
-#_ ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf;sf] nflu pklgod -@_ df n]lvPb]lv a9L hUuf
laqmL ug'{ k/]df ;+:yfut ljBfnon] Joj:yfkg ;ldlt / sDkgL ;~rfns jf z}lIfs u'7Lsf
u'7Lof/sf] l;kmfl/zdf dGqfnosf] :jLs[lt lng' kg]{5 .
ljBfnosf] gfdsf] hUuf ;6[fk6[f ug{ gx'g] M -!_ ljBfnosf] gfddf /x]sf] hUuf ;[fk[f ug{
kfOg] 5}g .

-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljBfnosf] sDkfp08 jf v]n
d}bfg;Fu hf]l8Psf] hUuf;Fu s'g} hUuf ;fkf ug'{ kg]{ ePdf ;fd'bflos ljBfnosf] ;DklQ
;+/If0f ;ldlt, Joj:yfkg ;ldlt / lhNnf lzIff sfof{nosf] l;kmfl/;df / ;+:yfut
ljBfnosf] eP ;DalGwt u'l7of/ jf sDkgLsf] ;~rfns, Joj:yfkg ;ldlt / lhNnf lzIff
sfof{nosf] l;kmfl/;df dGqfnosf] :jLs[lt lnO{ ;fkf ug{ ;lsg]5 .
ljBfnosf] gfddf
gfddf ;DklQ /fVg' kg]{M -!_ ;fd'bflos ljBfno / z}lIfs u'7Lsf] ?kdf
;~rflnt ljBfnon] ljBfnosf] crn ;DklQ ljBfnosf] gfddf /lhi6]zg kfl/t ug'{ kg]{5 .
-@_ sDkgLsf] ?kdf ;~rflnt ;+:yfut ljBfnon] ljBfnosf] crn ;DklQ sDkgLdf
/fVg' kg]{5 .
ldgfxf lbg ;Sg]
;SgM b}jL k|sf]k jf sfa" aflx/sf] kl/l:yltn] ubf{ ;'Vvf htf{ eO{ jf lvOP/
;fd'bflos ljBfnosf] ;DklQ xfgL gf]S;fgL x'g uPsf] k|dfl0ft x'g cfPdf k|wfgfWofkssf]
l;kmfl/zdf kfFr xhf/ ?k}ofF;Ddsf] eP Joj:yfkg ;ldltn], bz xhf/ ?k}ofF;Ddsf] eP
Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/zdf lhNnf lzIff clwsf/Ln], aL; xhf/ ?k}ofF;Ddsf] eP
lgb]{zsn] / kRrL; xhf/ ?k}ofF;Ddsf] eP dGqfnosf] ;lrjn] ldgfxf lbg ;Sg]5 . ;f]eGbf
a9L /sd ldgfxf lbg' k/]df cy{ dGqfnosf] ;xdlt lnO{ dGqfnon] ldgfxf lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b @(
ljBfnonfO{ lbOg] cg'bfg tyf cGo
cGo Joj:yf
ljBfnonfO{ cg'bfg lbg]
lbgM -!_ ;fd'bflos ljBfnonfO{ >L % sf] ;/sf/af6 lbOg] cg'bfg
/sd dGqfnon] Psd'i6 lhNnf lzIff sf]ifdf k7fpg]5 .

klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


74

-@_ lhNnf lzIff ;ldltn] ljBfnoaf6 k|fKt jh]6 ;d]tnfO{ cWoog u/L ljBfnonfO{
b]xfosf cfwf/df cg'bfg afF8kmfF8 ug]{5 M
-s_ ljBfnosf] ljBfyL{ ;+Vof,
-v_ ljBfnosf] lzIfs ;+Vof,
-u_ ljBfnosf] k/LIffsf] kl/0ffd,
-3_ ljBfnosf] cfly{s cj:yf .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd afF8kmfF8 ul/Psf] /sd lhNnf lzIff clwsf/Ln] ljt/0f
ug]{5 .
!^%= ;DalGwt sfddf vr{ ug'{kg]g{M] ljBfnon] k|fKt /sd h'g sfdsf] nflu vr{ ug{ lgsf;f
ePsf] xf] ;f]xL sfddf dfq vr{ ug'{ kg]{5 .
!^^= :yfgLo ;|f]taf6 /sdsf] Joj:yf ug'{kg]{M -!_ ljBfnon] ljBfnosf] ejg, kmlg{r/ / cGo
sfo{sf] nflu :yfgLo ;|f]tjf6 /sdsf] Joj:yf ug{' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ejg lgdf{0fsf] nflu /sd gk'Ug] ePdf >L % sf] ;/sf/n]
:yfgLo hg;xof]unfO{ k|f]T;fxg ug]{ u/L ;fd'bflos ljBfnonfO{ cfjZos /sd cg'bfg lbg
;Sg]5 .
!^&= cg'bfg 36fpg ;Sg]
;Sg]M -!_ s'g} ljBfnosf] rfn' jif{ ;lxt ut b'O{ jif{sf] k/LIffkmn lgDg
adf]lhd b]lvPdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf] ljBfnosf] nflu 5'6\ofPsf] cg'bfg /sddf
b]xfo adf]lhdsf b/n] 36fpg ;Sg]5 M

-s_ s'g} txdf bz k|ltzt eGbf sd k/LIffkmn k|fKt ePdf ;DalGwt txsf]
jflif{s cg'bfgsf] tL; k|ltzt,

-v_ s'g} txdf aL; k|ltzt eGbf sd k/LIffkmn k|fKt ePdf ;DalGwt txsf]
jflif{s cg'bfgsf] aL; k|ltzt,
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b'u{d If]qsf ljBfnosf] xsdf
;f] /sdsf] cfwf dfq 36fOg]5 .
kl/R5]b #)
ljBfnosf] ah]6, cfo Joosf] n]vf tyf cGo Joj:yf
!^*= ah]6 tof/ ug]M{ k|wfgfWofksn] k|To]s jif{ cfufdL jif{sf] ah]6 tof/ u/L Joj:yfkg
;ldltaf6 :jLs[t u/fO{ To;sf] Ps k|lt lhNnf lzIff sfof{nodf ;dodf g} k7fpg' kg]{5 .
!^(= ljBfno sf]ifsf] ;~rfngM
;~rfng -!_ ljBfnon] ljBfno sf]ifdf hDdf ePsf] /sd Joj:yfkg
;ldltsf] lg0f{o adf]lhd vr{ ug'{ kg]{5 .
-@_ ljBfno sf]ifsf] ;~rfng Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf jf ;f] ;ldltn] tf]s]sf]
Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:o / k|wfgfWofkssf] ;+o'Qm b:tvtaf6 x'g]5 .

klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .
75

-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dfWolds tyf lgDg dfWolds
ljBfno sf]ifsf] ;~rfng k|wfgfWofks / n]vfkfn jf n]vf;DaGwL sfd ug]{ lzIfs jf
sd{rf/Lsf] ;+o'Qm b:tvtaf6 ul/g]5 .
-$_ ljBfno sf]ifsf] lx;falstfa /fVg] sfd k|wfgfWofks / n]vf ;DaGwL sfd ug]{
JolQmsf] x'g]5 .
-%_ ljBfnosf] sfo{ ;~rfngsf] nflu ljBfno sf]ifsf] /sd ghLs}sf] s'g} a}+sdf
vftf vf]nL hDdf ug{ ;lsg]5 .
-^_ ljBfnosf] ;Dk"0f{ vr{ ljBfno sf]ifdf hDdf ePsf] /sdaf6 Joxf]l/g]5 .
!&)= ljBfnosf] cfo Joosf] n]vfMf -!_ ;a} lsl;dsf ljBfnon] ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf
cg';"rL@# adf]lhdsf] 9fFrfdf /fVg' kg]{5 .
-@_ ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf aLn e/kfO{ nufot cfjZos sfuhft /fVg] sfd
ljBfnosf] /sd vr{ ug{ clwsf/ k|fKt clwsf/Lsf] x'g]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd sfuh k|dfl0ft u/fO{ /fVg], /fVg nufpg] lhDd]jf/L
k|wfgfWofkssf] x'g]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cfo Joosf] n]vf /fVbf ljBfnosf] sfd sf/afxLsf]
jf:tljs l:ylt yfxf x'g] u/L dfn;fdfgx?sf] vl/b laqmL / ljBfnosf] gubL lhG;L,
hfoh]yf bfloTj cflbsf] lj:t[t ljj/0f :ki6 ?kn] vf]n]sf] x'g' kg]{5 .
-%_ ljBfnosf] gubL, lhG;L, hfoh]yfdf s'g} lsl;dsf] lxgfldgf, xfgLgf]S;fgL jf
nfk/afxL x'g gkfpg] u/L ;'/lIft /fVg] / ;f]sf] nut /fVg] tyf /fVg nufpg] bfloTj
k|wfgfWofkssf] x'g]5 .
-^_ k|wfgfWofksn] ljBfnosf] cfo Joosf] k|ltj]bg lhNnf lzIff sfof{non] tf]s]sf]
cjlwleq dfl;s jf q}dfl;s ?kdf ;f] sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
!&!= n]vf k/LIf0f u/fpg]
u/fpg]M -!_ k|wfgfWofksn] k|To]s jif{ ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf lhNnf
lzIff clwsf/Ln] tf]s]sf] n]vf k/LIfsf/f u/fpg' kg]{5 .
-@_ n]vf k/LIf0fsf] l;nl;nfdf k|wfgfWofksn] ljBfnosf] cfo Joosf] axLvftf n]vf
k/LIfsn] dfu]sf] avt hfFRg lbg'kg]{5 / lghn] s}lkmot tna u/]sf] s'/fsf] oyfy{ hjfkm
;d]t ;/f]sf/jfnfnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf lgb]{zgfno jf lhNnf lzIff sfof{noaf6 v6fOPsf]
sd{rf/Ln] h'g;'s} avt hfFra'em ug{ ;Sg]5 . o;/L hfFra'em ubf{ v6L cfPsf] sd{rf/Ln]
dfu u/]sf] ljj/0f b]vfpg' k|wfgfWofkssf] st{Jo x'g]5 .

!&!s=ljB
ljBfnosf]
ljBfnosf] sfd sf/afxLsf] ;fdflhs k/LIf0f ug]
ug{M ;fd'bflos ljBfnosf] sfd sf/afxL P]g
tyf o; lgodfjnL adf]lhd eP gePsf] ;DaGwdf k|To]s jif{ d"Nofg ug{ b]xfo adf]lhdsf]
Ps ;fdflhs k/LIf0f ;ldlt /xg]5 M
-s_

lzIfscleefjs ;+3sf] cWoIf

-v_

ljBfnodf cWoog/t ljBfyL{x?sf

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
76

;+of]hs

cleefjsx?dWo] Pshgf dlxnf cleefjs


;d]t kg]{ u/L lzIfs cleefjs ;+3n]
tf]s]sf] b'O{hgf
-u_

ljBfno /x]sf] ;DalGwt j8fsf] j8f cWoIf ;b:o

-3_

lzIfscleefjs ;+3n] tf]s]sf]


a'l4lhjL Pshgf

-_

!&@=

!&#=

!&$=
!&%=

!&^=

;b:o

;b:o

k|wfgfWofksn] tf]s]sf] ljBfnosf]


lzIfs
;b:o;lrj
k|ltj]bg k]z ug'{ kg]
kg]{M n]vfk/LIfsn] ljBfnosf] n]vf k/LIf0f u/L ;s]kl5 b]xfosf s'/fx?
v'nfO{ ;f] ;DaGwL k|ltj]bg tof/ u/L Joj:yfkg ;ldlt, lhNnf lzIff sfof{no /
lgb]{zgfnodf PsPs k|lt k7fpg' kg]{5M
-s_ ;f]wgL / s}lkmot tna ePsf s'/fsf] hjfkm oyfzL3| eP gePsf],
-v_ k]z ePsf] cfo Joosf] lx;fa /Ltk"j{s eP gePsf],
-u_ cfo Joosf] ;|]:tf sfg"g adf]lhd /fv] g/fv]sf],
-3_ ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf oyfy{ ?kdf b]lvg] u/L jf;nft b'?:t eP
gePsf],
-_ s'g} lzIfs jf sd{rf/Ln] sfg"g ljk/Lt sfdsfh jf a]lx;fa u/] gu/]sf],
-r_ ljBfnosf] sf/f]af/ ;Gtf]ifk|b eP gePsf],
-5_ n]vfk/LIfsn] dgfl;a / cfjZos ;Dem]sf] cGo s'/f .
a/a'emf/y ug]
ug{M] -!_ ljBfnosf] gubL, lhG;L dfn;fdfgsf] nut, ;|]:tf /fVg] lhDdf lnPsf]
lzIfs ;?jf jf cGo sf/0faf6 ljBfno 5f]8L hfFbf cfgf] lhDdf /x]sf] gubL, lhG;L
dfn;fdfgsf] a/a'emf/y ;fdfGotof kGw| lbgleq ljBfnodf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd a/a'emf/y gug]{ lzIfsnfO{ lghn] kfpg] tna /f]Ssf u/L
c;"n pk/ jf ;f]wegf{ ul/g]5 .
/lhi6]zg 5'6 lbF
lbFbf lnOg] cfwf/M
cfwf/ >L % sf] ;/sf/n] sDkgLsf] ?kdf ;~rflnt ljBfnonfO{
dGqfnon] tf]s]sf] cfwf/df To:tf] ljBfnosf] gfddf lnvt kfl/t ubf{ nfUg] /lhi6]zg b:t'/
cf+lzs ?kdf 5'6 lbg ;Sg]5 .
ljBfnonfO{ lbOg] 5'6 / ;'ljwfM
jwf >L % sf] ;/sf/n] ;fd'bflos ljBfno / z}lIfs u'7Lsf]
?kdf ;~rflnt ;+:yfut ljBfnon] ljb]zaf6 z}lIfs ;fdu|L cfoft ubf{ nfUg] eG;f/ ;'ljwf
cf+lzs jf k"/} 5'6 lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b #!
lhNnf lzIff sf]ifsf] ;~rfng / cGo Joj:yf
cg'bfg /sd dfu ug]{M lhNnf lzIff sfof{non] cfufdL cfly{s jif{df ljBfnosf] nflu
cfjZos kg]{ cg'bfg /sd dGqfnon] tf]s] adf]lhd k|fylds tx, lgDg dfWolds tx tyf
77

dfWolds txsf] nflu 5'f5'} ljj/0f tof/ u/L df3 d;fGt;Dddf ljefu / dGqfnodf dfu
u/L k7fpg' kg]{5 .
!&&= lhNnf lzIff sf]ifsf] ;~rfng / cGo Joj:yfM
Joj:yf -!_ >L % sf] ;/sf/af6 ljBfnosf] nflu
k|fKt cg'bfg /sd lhNnf lzIff ;ldltn] rf}dfl;s ?kdf ljBfno sf]ifdf k7fpg]5 .
-@_ >L % sf] ;/sf/af6 h'g sfdsf] nflu /sd lgsf;f ePsf] 5 lhNnf lzIff
;ldltn] ;f]xL sfdsf] nflu dfq /sd vr{ ug'{ kg]{5 .
-#_ >L % sf] ;/sf/af6 k|fKt cg'bfg /sd afx]s lhNnf lzIff sf]ifdf k|fKt cGo
/sd lhNnf lzIff ;ldltsf] lg0f{o adf]lhd vr{ ul/g]5 .
-$_ lhNnf lzIff sf]ifsf] ;~rfng lhNnf lzIff clwsf/L / lhNnf lzIff sfof{nosf]
n]vf clws[t jf n]vfkfnsf] ;+o'Qm b:tvtaf6 x'g]5 .
-%_ lhNnf lzIff sf]ifdf hDdf ePsf] /sdsf] n]vf cBfjlws /fVg] / n]vfk/LIf0f
u/fpg] sfd lhNnf lzIff clwsf/L / n]vfsf] sfd ug]{ sd{rf/Lsf] x'g]5 .
!&*= lhNnf lzIff sf]ifsf] cfo Joosf] n]vfMf -!_ lhNnf lzIff sf]ifsf] n]vf k|rlnt sfg"g
adf]lhdsf] 9fFrfdf /fVg' kg]{5 .
-@_ lhNnf lzIff sfof{non] dfl;s vr{sf] kmfF6jf/L ljefu / sf]if tyf n]vf lgoGqs
sfof{nodf lgoldt ?kdf k7fpg' kg]{5 .
!&(= ljefuLo sf/afxL ul/g]M dGqfnoaf6 :jLs[t b/aGbL eGbf a9L lzIfs lgo'lQm ug]{, To:tf
lzIfsnfO{ tna lgsf;f lbg], s'g} sfdsf] nflu cfjZos eGbf a9L /sd dfu ug]{ / lgsf;f
lbg] kbflwsf/LnfO{ sfg"g adf]lhd sf/afxL u/L a9L lgsf;f jf vr{ ePsf] /sd ;DalGwt
kbflwsf/Laf6 c;"n pk/ ul/g]5 .
kl/R5]b #@
u|fdL0f lzIff ljsf; sf]if ;DaGwL Joj:yf
!*)= u|fdL0f lzIff sf]ifdf /sd hDdf ug'{kg]g]{M -!_ ;+:yfut ljBfnon] k|To]s jif{ ;dfKt ePsf]
Ps dlxgfleq cl3Nnf] z}lIfs ;qdf ljBfnon] u/]sf] aflif{s s'n cfDbfgLsf] 8]9 k|ltztn]
x'g] /sd u|fdL0f lzIff ljsf; sf]ifdf hDdf ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0fM o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu jflif{s s"n cfDbfgL eGgfn] ljBfnon] kl/jxg
tyf ef]hg afx]s ljBfyL{;Fu lnPsf] cGo z'Nsaf6 ljBfnonfO{ ePsf] cfDbfgL ;Demg' k5{ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] /sd hDdf ug]{ k|of]hgsf nflu k|To]s lhNnfsf]
;b/d'sfd l:yt s'g} a}sdf vftf vf]lng]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd a}+sdf hDdf ePsf] /sd lhNnf lzIff clwsf/Ln] u|fld0f
lzIff sf]ifdf k7fpg' kg]{5 .
-$_ ljBfnon] pklgod -!_ adf]lhd /sd hDdf u/]kl5 To;sf] k|df0f t'?Gt
;DalGwt lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
!*!= ;~rfns ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
clwsf/ ;~rfns ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ :yfgLo ;|f]taf6 ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf; ug{ g;Sg] ljBfnonfO{
/sd ;xof]u ug]{,
78

-v_
-u_

ljBfnodf z}lIfs u'0f:t/ j[l4 ug{ cfjZos sfd ug]{,


u|fdL0f lzIff sf]ifaf6 pknAw u/fOPsf] /sd b'?kof]u ug]{ ljBfnonfO{
sf/jfxL ug{ ;DalGwt lgsfodf n]vL k7fpg],
-3_ ljBfnon] u|fld0f lzIff ljsf; sf]ifdf hDdf ug'{ kg]{ /sd ;dodf a'emfP
ga'emfPsf] ;DaGwdf cg'udg ug]{ u/fpg] / /sd hDdf gug]{ ljBfnonfO{
sf/jfxL ug{ ;DalGwt lgsfodf n]vL k7fpg],
-_ u|fdL0f lzIff ljsf;sf] nflu cfjZos ;|f]t h'6fpg], /
-r_ k|To]s aif{ cfkm"n] u/]sf] sfdsf] k|ltj]bg >L % sf] ;/sf/ ;dIf k]z
ug]{ .
!*@= n]vf k/LIf0fM
k/LIf0f u|fdL0f lzIff ljsf; sf]ifsf] n]vf k/LIf0f dxfn]vf k/LIfssf] ljefuaf6 x'g]5 .
!*#= ;~rfns ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlwM
jlw -!_ ;~rfns ;ldltsf] a}7s jif{df sDtLdf
tLg k6s a:g]5 .
-@_ ;~rfns ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] cg'dlt lnO{ ;~rfns ;ldltsf]
;b:o;lrjn] af]nfpg]5 .
-#_ ;~rfns ;ldltsf] krf; k|ltzteGbf a9L ;b:ox? pkl:yt ePdf ;~rfns
;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-$_ ;~rfns ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;f] ;ldltsf] cWoIfn] ug]{5 / lghsf]
cg'kl:yltdf a}7sdf pkl:yt ;b:ox?n] cfkm"x? dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf] cWoIftf
ug]{5 .
-%_ ;~rfns ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf
a}7sdf cWoIftf ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg ;Sg]5 .
-^_ ;~rfns ;ldltsf] lg0f{o ;f] ;ldltsf] ;b:o;lrjn] k|dfl0ft u/L /fVg]5 .
-&_ ;~rfns ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
-*_ ;~rfns ;ldltsf ;b:ox?n] ;~rfns ;ldltsf] a}7sdf efu lnP jfkt
dGqfnon] tf]s] adf]lhdsf] a}7s eQf kfpg ;Sg]5g\ .
!*$= ;~rfns ;ldltsf] ;lrjfnoM
;lrjfno ;~rfns ;ldltsf] ;lrjfno dGqfnodf /xg]5
kl/R5]b ##
ljljw
!*%= clwsf/L tf]lsPsf]M P]gsf] b]xfosf bkmfsf] k|of]hgsf] nflu b]xfo adf]lhd clwsf/L
tf]lsPsf]5M
-s_ P]gsf] bkmf !% / !^v= sf] k|of]hgsf] nflu lgDg dfWolds / dfWolds
ljBfnosf] ;DaGwdf ;DalGwt lgb]{zs / cGo ljBfnosf] xsdf lhNnf
lzIff clwsf/L .
-v_ P]gsf] bkmf !& sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -_ sf] k|of]hgsf] nflu dfWolds
/ lgDg dfWolds ljBfnosf] ;DaGwdf ;DalGwt lgb]{zs tyf cGo
79

ljBfno ;f]xL pkbkmfsf] v08 -v_ / -u_ tyf bkmf !^3= sf] pkbkmf ^_ / -&_ sf] k|of]hgsf] nflu ;DalGwt lhNnf lzIff clwsf/L .
-u_ P]gsf] bkmf !&s= sf] k|of]hgsf] nflu lhNnf lzIff clwsf/L .

!*%s=k'k'/:sf/sf] Joj:yf ug{ ;lsgM
;lsg s'g} ;fd'bflos ljBfnon] dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffdf
sDtLdf krf; hgf ljBfyL{ ;lDdlnt u/fO{ 36Ldf krf;L k|ltzt ljBfyL{ pQL0f{ u/fPdf
To:tf] ljBfno / ;f] ljBfnosf] pTs[i6 lzIfsnfO{ k'/:sf/sf] Joj:yf ug{ ;lsg]5 .
!*^= 3'DtL ljBfnosf] ;~rfngM
;~rfng ljs6 lxdfnL If]qdf df};d jf cGo o:t} sf/0fn] s'g} ljBfno
;~rfng x'g g;Sg] egL Joj:yfkg ;ldltn] cg'/f]w u/]df ;DalGwt lhNnf lzIff ;ldltsf]
l;kmfl/zdf >L % sf] ;/sf/n] yk cfly{s Jooef/ gkg]{ u/L lglZrt cjlwsf] nflu s'g}
kfos kg]{ 7fpFdf 3'DtL ljBfno ;~rfng ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 .
!*&= lzIfs o'lgog ;DaGwL Joj:yfM
Joj:yf -!_ lzIfsn] k|rlnt sfg"g adf]lhd lzIfs o'lgog ;DaGwL
ljwfg btf{ ug'{ cl3 dGqfnosf] l;kmfl/z k|fKt ug'{ kg]{5 .
-@_ lzIfs o'lgogsf] lgjf{rg ;DaGwL Joj:yf lzIfs o'lgog ;DaGwL ljwfgdf
pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
!**= jflif{s ljj/0f k]z ug'{ kg]{M ljBfnon] k|To]s z}lIfs jif{ ;dfKt ePsf] Ps dlxgfleq
b]xfosf ljj/0fx? lhNnf lzIff sfof{nodf k]z ug'{ kg]{5M
-s_ sIffut ?kdf ljBfyL{ ljj/0f,
-v_ sIffut ?kdf pQL0f{ ljBfyL{sf] ljj/0f,
-u_ sIffut ?kdf k|bfg ul/Psf] 5fqj[lQ ;DaGwL ljj/0f, /
-3_ ljBfnon] u/]sf] s"n cfo Joosf] ljj/0f .
!*(= k|df0fkq 5fgaLg ;ldltsf] u7g
u7gM -!_ lzIfssf] z}lIfs nufot cGo k|df0fkq 5fgaLg ug{
cfjZos b]v]df dGqfnon] lhNnf:t/df b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps k|df0fkq 5fgaLg
;ldlt u7g ug{ ;Sg]5M
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L
cWoIf
-v_ lhNnf GofoflwjQmf
;b:o
-u_ lhNnf lzIff clwsf/L
;b:o;lrj

-@_ k|df0fkq 5fgaLg ;ldltn] z}lIfs of]Uotfsf] k|df0fkq nufotsf cGo k|df0fkq
5fgaLg ubf{ s'g} s}lkmot b]lvPdf cfgf] /fo 7x/ ;lxt k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/jfxLsf]
nflu ;DalGwt lgsfodf k7fO{ To;sf] hfgsf/L dGqfnodf k7fpg' kg]{5 .
-#_ k|df0fkq 5fgaLg ;ldltn] lhNnfl:yt s'g} sfof{nosf] sd{rf/LnfO{ ;f]
sfof{nosf] :jLs[lt lnO{ sfddf nufpg ;Sg]5 .
-$_ k|df0fkq 5fgaLg ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfd lhNnf lzIff sfof{non] ug]{5 .
-%_ k|df0fkq 5fgaLg ;ldltn] k|df0fkq 5fgaLg tyf a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f]
;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-^_ k|df0fkq 5fgaLg ;ldltsf ;b:ox?n] a}7sdf efu lnP jfkt dGqfnon] tf]s]
adf]lhdsf] eQf kfpg] 5g\ .
!()= ;fd'bflos ljBfnosf] ejg k|of]u ug{ gkfpg]M s'g} klg ;+:yfut ljBfnon] ;fd'bflos
ljBfnosf] ejg k|of]u u/L ljBfno ;~rfng ug{ kfpg] 5}g .


klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


klxnf] ;+zf]wgf/f yk .

klxnf] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


80

!()s ===================
!(!= clwsf/ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]M dGqfnon] o; lgodfjnL adf]lhd cfkm"nfO{ k|fKt ePsf]
clwsf/ dWo] cfjZostf cg';f/ s]xL clwsf/ s'g} lgsfo jf clwsf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{
;Sg]5 .
!(@= lgb]{lzsf agfpg ;Sg]M dGqfnon] P]g / o; lgodfjnLsf] clwgdf /xL b]xfosf ljifodf
lgb]{lzsf agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5M
-s_ cgf}krfl/s lzIffsf] ;~rfng ;DaGwL,
-v_ b"/ lzIffsf] ;~rfng ;DaGwL,
-u_ ljz]if lzIffsf] ;~rfng ;DaGwL,
-3_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;~rfng ;DaGwL,
-_ ljBfno lzIff;Fu ;DalGwt cGo ljifo ;DaGwL,
-r_ ;xof]uL kf7\ok':ts tyf kf7\o;fdu|L k|sfzg ug]{ ;DaGwL,
-6_ ljBfnosf] ;Dkltsf] ;+/If0f / pkof]u ;DaGwL,
!(#= cfly{s P]g lgodsf] k|lqmof k"/f ug'{ kg]{M o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg ljBfnon] >L % sf] ;/sf/nfO{ cfly{s bfloTj kg]{ ljifodf s'g} sf/f]af/ ubf{ >L %
sf] ;/sf/sf] k|rlnt cfly{s P]g lgodx?sf] k|lqmof k"/f ug'{ kg]{5 .
!($= cg';"rLdf ;+zf]wgM
g dGqfnon] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L cg';"rLdf
cfjZostfg';f/ x]/km]/ tyf ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 .
!(%= vf/]hL / arfpM
arfp -!_ lzIff lgodfjnL, @)$( vf/]h ul/Psf] 5 .
-@_ lzIff lgodfjnL, @)$( adf]lhd eP u/]sf sfd sf/afxL o; lgodfjnL
adf]lhd eP u/]sf dflgg]5 .

klxnf] ;+zf]wgf/f yk eO t];|f] ;+zf]wgf/f lwmlsPsf] .


81

cg';"rL !
-lgod # sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
ljBfno vf]Ng] cg'dltsf] nflu lbOg] lgj]bg
>Ldfg\ lhNnf lzIff clwsf/LHo",
lhNnf lzIff sfof{no =============
============================== .
ljifoM ljBfno vf]Ng] cg'dlt ;DaGwdf .
dxf]bo,
z}lIfs ;q===================b]lv ====================txsf] ljBfno vf]Ng rfx]sf]n] cg'dltsf] nflu
b]xfosf ljj/0fx? v'nfO{ of] lgj]bg u/]sf] 5' .
-s_ k|:tfljt ljBfnosf]M
!=
gfdM
@=
7]ufgfM =================== uf= lj= ;=g= kf= =============== j8f g+= ============== ufpF6f]n
kmf]gM =================== ofS; g+= ==================================
#=
lsl;dM
-!_ ;fd'bflos
-@_ ;+:yfut
-c_ sDkgL -cf_ z}lIfs u'7L
$= cg'dlt lng rfx]sf] tx / ;~rfng ug]{ sIffM
%=
eljiodf ;~rfng ug{ rfx]sf] tx / sIffM
-v_ k|:tfljt ljBfnosf] nflu k"/f ul/Psf] ef}lts k"jf{wf/ M
!=
ejgsf]M
-!_ ;+VofM
-@_ sRrLkSsLcw{ kSsL
-#_ cfg} axfndf ;fj{hlgs
@=
sf]7fsf] ljj/0fM
sf]7fsf] nDafO{ rf}8fO{ prfO{ ofn 9f]sfsf] k|sfz / k|of]hg s}lkmot
;+Vof
cj:yf
aQLsf]
cj:yf

#=

kmlg{r/sf] ;+VofM
-!_ 8]:s
-@_ a]~r
-$_ b/fh
-%_ d]r

-#_ 6]an
-^_ cGo
82

$= v]ns"b d}bfgsf] cj:yf / hUufM -/f]kgL jf ljufxfdf_


%=
zf}rfnosf] ;+Vof -!_ 5fqn] k|of]u ug]{ -@_ 5fqfn] k|of]u ug]{
^=
vfg]kfgLsf] cj:yfM
&=
k':tsfnosf] cj:yf tyf k':tssf] ;+VofM
*=
k|of]uzfnfM
;fdfu|LM
(=
;jf/L ;fwgsf] ljj/0fM
!)= z}lIfs ;fdfu|Lsf] ljj/0fM
-u_ ljBfyL{ ;+VofM -k|:tfljt_
sIff
;+Vof
-3_ lzIfs ;+VofM -k|:tfljt_
-_ cfly{s ljj/0fM -k|:tfljt_
!= crn ;DklQM
@= rn ;DklQM
#= jflif{s cfDbfgLM
$= cfDbfgLsf] ;|f]tM
dfly n]lvPsf ljj/0fx? 7Ls ;fFrf] 5, e'mf 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'Fnf a'emfpFnf .
lgj]bssf]
;xLM
gfdM
7]ufgfM
ldltM
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftx?M
-!_ z}lIfs u'7Lsf] ljwfg jf sDkgLsf] k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk
-@_ hUuf jf ejg ef8fdf lng] eP sDtLdf kfFr jif{;Ddsf] nflu 3/ jf hUufwgLn] axfndf
lbg] ;DaGwdf ePsf] sa'lnotgfdf ;DaGwL kq .
-#_ k|:tfljt ljBfnosf] If]qsf] z}lIfs gS;f .
-$_ ;DalGwt ufpF lzIff ;ldlt jf gu/kflnsfsf] l;kmfl/z .

83

cg';"rL @
-lgod # sf] pklgod -@_ / lgod ^& sf] pk lgod -!_ ;F+u ;DalGwt _
lzz' ljsf; s]Gb|k"j{k|fylds ljBfnosIff ;~rfngsf nflu lbOg] lgj]bg
>L================================ ufpF ljsf; ;ldltgu/kflnsf sfof{no
ljifo M lzz' ljsf; s]Gb|k"j{k|fylds ljBfnosIff ;~rfng ug{ cg'dlt kfpmF .
z}lIfs ;q ======= b]lv lzz' ljsf; s]Gb| k"j{k|fylds ljBfno sIff ;~rfng ug{ cg'dlt kfpg
cleefjs tyf ;d'bfo jf ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf] ldlt ===============sf] lg0f{ofg';f/
tkl;nsf ljj/0f / sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf] 5'5f} .
-s_

k|:tfljt lzz' ljsf; s]Gb|k"j{ k|fylds ljBfnosIffsf],


!= gfd M
@= 7]ufgf M
uf=lj=;=g=kf============================
j8f g+======================
ufpmF6f]n=====================kmf]g g+==========
#= ;]jf k'ofOg] afnaflnsf ;+Vof
-v_ ;~rfngsf nflu lhDd]jf/L lng] jf cfa4tf lbg] ljBfnosf],
!= gfd M
@= 7]ufgf M
#= kmf]g g+=M
-u_ k|:tfljt lzz'ljsf; s]Gb|k"j{ k|fylds ljBfnosf]] ef}lts k"jf{wf/
!=
ejg
-c_ sf]7f===========
-cf_ sRrLkSsL============
-O_ s] n] ag]sf]==========
-O{_ ef8fcfg};fj{hlgs=======
@=
kmlg{r/sf] ljj/0fM
-c_
-cf_
-O_
-O{_
#=
v]ns"b d}bfgsf] If]qkmnM
-c_ cfg}
-cf_ ef8fdf jf ;fj{hlgs
-O_ cGo
$= zf}rfnosf] cj:yfM
-c_ ;+Vof

ldlt @)^!.&.@ df g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgff/f ;+zf]lwt .


84

-cf_ sRrLkSsL
-O{_ kfgLsf] Joj:yf eP gePsf]
%=
vfg]kfgLsf] cj:yf M
-c_ af]s]/ Nofpg]
-cf_ wf/faf6 k|fKt
-O{_ k|of{Ktckof{Kt
^=
kf7\o ;fdu|L s] s] 5g\ <
-c_
-cf_
-O_
-O{_
&=
cfly{s ljj/0f
-c_ crn ;DklQ
-cf_ rn ;DklQ
-O_ cGo
*=
cfDbfgLsf] ;|f]tsf] Joj:yf s;/L ldnfOG5
(=
cGo s'g} ljj/0f eP pNn]v ug]{ M
dfly n]lvPsf] ljj/0f 7Ls 5g\em'7f 7x/]df sfg'g adf]lhd ;Fx'nfa'emfpFnf
lgj]bssf] ;xL M
;+:yfsf] 5fk

gfd M
7]ufgf M
ldlt M

;+nUg sfuhftx
!=
ejg v]n d}bfg ;DaGwL k|df0f sfuhft / ljj/0f
@=

;+:yf btf{sf] k|df0fkqsf] k|ltlnlk / lgodfg';f/sf] gljs/0f / n]vf k/LIf0f


k|ltj]bg .

#=
$=

cfk;L ;xof]u ;d"xaf6 lgj]bg ul/Psf] eP To:tf] ;d"xsf] a}7ssf] lg0f{o .


s'g} ljBfno;+u cfj4 u/L ;~rfng ug{ vf]lhPsf] eP ;f] ljBfnosf] l;kmfl/z .

85

cg';"rL #

-lgod $ ;Fu ;DalGwt_


ljBfno vf]Ngsf] nflu rflxg] k"jf{wf/x?M
f/x?M

-s_

sIff sf]7fx? ;fdfGotof gf} lkm6 prfO{sf] / 3fd tyf kfgLaf6 arfp x'g] lsl;dsf]
x'g' kg]{,

-v_

sIffut If]qkmn k"j{ k|fylds / k|fylds ljBfnosf] xsdf k|lt ljBfyL{ )=&% ju{
dL6/ tyf lgDg dfWolds / dfWolds ljBfnosf] xsdf !=)) ju{ ld6/ eGbf sd
x'g gx'g],

-u_

cWofkg u/fOg] sIff sf]7fdf xfjfsf] k|jfx, k|sfzsf] Joj:yfsf] ;fy} :j:y x''g' kg]{,

-3_

sIff sf]7fdf ljBfyL{ ;+Vofsf] cfwf/df kmlg{r/sf] Joj:yf x'g' kg]{,

-_

oy]i6 :j:ys/ vfg]kfgLsf] k|aGw ug'{ kg]{,

-r_

k"j{ k|fylds ljBfnodf afx]s cGo ljBfnodf 5fq 5fqfsf] nflu cnu cnu
zf}rfnosf] Joj:yf x'g' kg]{ / k|To]s yk %) hgf ljBfyL{sf nflu Ps sDkf6{d]G6
yk x'g' kg]{,

-5_

kf7\oqmd, kf7\ok':ts, lzIfs lgb]{lzsf ;lxtsf] ! ljBfyL{ a/fa/ slDtdf @ k|ltsf


b/n] k':ts pknJw ePsf] k':tsfno,

-h_

lzIf0f lqmofsnfksf] nflu cfjZosLo z}lIfs ;fdfu|Lx? h:t} sfnf]kf6L, gS;f,


Unf]a, ul0ftLo ;fdfu|L cflb x'g' kg]{,

-em_

;Dk"0f{ ljBfyL{x? Ps};fy pleg ;Sg] sDkfp08 x'g' kg]{,

-`_

k"j{ k|fylds ljBfnodf 3/ aflx/sf lqmofsnfkx? ;+rfng ug{ k'Ug] / cGo


ljBfnosf nflu elnan v]Ng ldNg];Ddsf] v]n d}bfgsf] Joj:yf / v]n ;fdfu|Lsf]
Joj:yf x'g' kg]{,

-6_

kf7\oqmd cg';f/sf] lj1fg ;fdu|Lsf] Joj:yf,

-7_

;fd'bflos ljBfnodf k|To]s sIffdf ;fdfGotof b]xfo adf]lhd / ;+:yfut


ljBfnodf ;fdfGotof k|ltsIff Go"gtd afO{;, clwstd\ rjfln; / cf};t ##
ljBfyL{ x'g' kg]{5M
pkTosft/fO{ If]qdf

%) hgf

kxf8L If]qdf

$% hgf

lxdfnL If]qdf

$) hgf

ldlt @)^!.&.@ df g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgff/f ;+zf]lwt .


t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .
86

-8_

;fd'bflos ljBfnodf sDtLdf b]xfo adf]lhdsf] lzIfssf] Joj:yf x'g' kg]{ M


dfWolds txsf] nflu

% hgf

lgDgdfWolds txsf] nflu

$ hgf

k|fylds txsf] !# sIffsf] nflu # hgf


k|fylds txsf] !% sIffsf] nflu % hgf
k"j{ k|fylds ljBfnosf] nflu

@ hgf

t/ ;+:yfut ljBfnodf sIff lzIfs cg'kft Go"gtd !M!=$ x'g' kg]{5 .


-9_

ljBfnosf] :yfoL cfo ;|f]t x'g' kg]{,

-0f_

ljBfnodf k|fylds pkrf/ ;fdfu|Lsf] Joj:yf x'g' kg]{,

-t_

cfjf;Lo ljBfnosf] nflu cfjf; ejg x'g' kg]{,

-y_
-b_

ljBfnosf] xftf sDkfp08n] 3]l/Psf] x'g' kg]{,


ef8fsf] ejgdf ljBfno ;~rfng ug]{ eP sDtLdf kfFr aif{sf] 3/ ef8f ;DaGwL
;Demf}tf ePsf] x'g'kg]{ .

87

cg';"rL$
-lgod % sf] pklgod -!_ / -#_ ;Fu ;DalGwt_
ljBfno ;~rfng ug{ lbOg] cg'dlt

>L==============================
================================.

tkfO{+n] ljBfno vf]Ng] ;DaGwdf ldlt============================df lbg' ePsf] lgj]bg pk/


sf/afxL x'Fbf lzIff lgodfjnL, @)%( sf] lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f u/]sf] b]lvPsf]n] z}lIfs
;q================== b]lv k|fyldslgDg dfWoldsdfWolds txsf] =============sIff;Ddsf] ljBfno
;~rfng ug{ of] cg'dlt lbOPsf]5 .

sfof{nosf] 5fk
cg'dlt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]
;xLM
gfdM
kbM
ldltM

b|i6Jo M o;/L cg'dlt k|bfg ug]{ clwsf/Ln] cfgf] sfof{nosf] gfd /x]sf] kqdf cg';"rL
adf]lhdsf] cg'dlt lbO{ ;f];+u ;/f]sf/ /fVg] cGo lgsfox?nfO{ ;d]t jf]wfy{ lbg' kg]{5 .

ldlt @)^!.&.@ df g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgff/f ;+zf]lwt .


88

cg';"rL%
-lgod % sf] pklgod -$_ / lgod ^& sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt _
lzz'ljsf; s]Gbk"j{k|fylds ljBfnosIff ;~rfng ug{ lbOg] cg'dlt
>L =================== ufpF ljsf; ;ldlt gu/kflnsf sfof{no
==============================================.
>L ====================
=============== .
tkfO{n]To; ljBfno;+:yfn] lzz' ljsf; s]Gb|k"j{ k|fylds ljBfnosIff vf]Ng] ;DaGwdf
o; ============================ gu/kflnsfufpF ljsf; ;ldltsf] sfof{nodf lbg' ePsf] lgj]bg pk/
sf/jfxL xF'bf lzIff lgodfjnL, @)%( / k|f/lDes afnljsf; sfo{qmd ;~rfng ;DaGwL lgb]{lzsf,
@)^! cg';f/sf] k"jf{wf/ k"/f u/]sf]] / o; ufpF ljsf; ;ldltgu/kflnsfsf] gS;f+sgdf k/]sf]n]
ldlt==================== b]lv lzz'ljsf; s]Gb|k"j{k|fylds ljBfno sIff ;~rfng ug{ o;
;ldltsfof{nosf] ldlt===================sf] lg0f{ocg';f/ cg'dlt k|bfg ul/Psf]5 .

sfof{nosf] 5fk

cg'dlt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]


;xL M
gfd M
kb M
ldlt M

af]wfy{
>L lhNnf lzIff sfof{no
========= lhNnf
>L ========== ljBfno======= -cfj4tf lbPsf] eP dfq_

ldlt @)^!.&.@ df k|sflzt ;"rgff/f ;+zf]lwt .


89

cg';"rL^
-lgod & sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
ljBfnosf] :jLs[ltsf] nflu lbOg] lgj]bg
>L==============================
================================.
ljifoM ljBfnosf] :jLs[t ;DaGwdf .
lhNnf lzIff sfof{no=============== lgb]{zgfno==================== sf] ldlt============ sf]
lg0f{ofg';f/ cg'dlt kfO{ vf]lnPsf] o; ljBfnosf] :jLs[lt kfpg lgDg ljj/0fx? v'nfO{ of] lgj]bg
u/]sf] 5' .
-s_

-v_

ljBfnosf] M
!=
gfdM
@=
7]ufgfM ========== uf= lj= ;=g= kf= j8f g+= ===== ufpF6f]n
kmf]g g+============== =================== ==== ofS; g+= =========
#=
cg'dlt k|fKt u/]sf] tx / ldltM
k"j{ k|fylds ldltM ==============================
k|fylds tx ldltM ==============================
lgDg dfWolds tx ldltM ==============================
dfWolds tx ldltM ==============================
ljBfnosf] ef}lts cj:yfM
!=
ejgsf]M
-!_ ;+Vof -@_ sRrLkSsL cw{kSsL
-#_ cfkm\g} axfndf ;fj{hlgs
@=
sf]7fsf] ljj/0fM
#=
kmlg{r/sf] ;+VofM
-!_ 8]S; -@_ a]~r -#_ 6]a'n
-$_ b/fh -%_ d]r -^_ cGo
$= v]ns"b d}bfgsf] cj:yf / hUuf -/f]kgL jf ljufxfdf_
%=
zf}rfnosf] ;+Vof dlxnfk'?if
^=
vfg]kfgLsf] cj:yfM
90

-u_
-3_
-_

&=
k':tsfnosf] cj:yfM
*=
k|of]uzfnfsf] cj:yfM
(=
;jf/L ;fwgsf] ljj/0fM
!)= z}lIfs ;fdfu|Lsf] ljj/0fM
ljBfyL{ ;+VofM -sIffut ?kdf_
lzIfssf] ;+VofM
cfly{s l:yltM
!=
crn ;DklQ
@=
rn ;DklQ
#=
jflif{s cfDbfgL
$= cfDbfgL ug]{
dfly n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;fFrf] 5, e'm7[f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'+nf a'emfp+nf .
lgj]bssf]
;xLM
gfdM
7]ufgfM
ldltM

ljBfnosf] 5fk

91

cg';"rL&
-lgod & sf] pklgod -#_ / -$_ ;Fu ;DalGwt_
ljBfnosf] :jLs[lt ;DaGwdf

>L=======================ljBfno,
================================.

To; ljBfnoaf6 ldlt=================================df ljBfno :jLs[t ug]{ ;DaGwdf lbPsf]


lgj]bg pk/ sf/afxL x'Fbf lzIff lgodfjnL, @)%( sf] lgod ^ adf]lhdsf zt{x? kfng u/]sf]
b]lvPsf]n] sIff ======= b]lv sIff===== ;Dd lzIff k|bfg ug{ :jLs[lt k|bfg ul/Psf]5 .
sfof{nosf] 5fk
:jLs[lt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]
;xLM
gfdM
kbM
ldltM


jf]wfy{M
>L If]qLo lzIff lgb]{zgfno,
=============.
>L lhNnf lzIff sfof{no,
======== lhNnf .

ldlt @)^!.&.@ df g]kfn /fhkqdf k|sflzt k|sflzt ;"rgff/f ;+zf]lwt .


ldlt @)^!.&.@ df g]kfn /fhkqdf k|sflzt k|sflzt ;"rgff/f yk .
92

cg';"rL*
-lgod & sf] pklgod -%_ ;Fu ;DalGwt_
k"j{ k|fylds ljBfnosf] :jLs[ltsf] nflu lbOg] lgj]bg
>L======================gu/kflnsf===================ufpF ljsf; ;ldlt
================================.
To; ufpF ljsf; ;ldlt gu/kflnsfsf] ldlt===========================sf] lg0f{ofg';f/ cg'dlt
kfO{ vf]lnPsf] o; ljBfnosf] :jLs[lt kfpg lgDg ljj/0f v'nfO{ of] lgj]bg u/]sf] 5' .
-s_

ljBfnosf]M
!=
gfdM
@=
7]ufgfM ========= uf= lj= ;=g= kf= ====== j8f g+= ====== ufpF6f]n
kmf]g g+= =================== ofS; g+= ================
#=
lsl;dM

-v_

ljBfnosf] ef}lts cj:yf M


!=
ejgsf]M
-!_ ;+VofM
-@_ sRrL kSsL cw{ kSsL
-#_ cfkm\g} axfndf;fj{hlgs
@=
sf]7f ;+VofM -!_ sIff sf]7fM -@_ sfof{no sf]7fM
-#_ k':tsfnoM
-$_ cGo sf]7fM
#=
kmlg{r/sf] ;+VofM -!_ 8]:s -@_ a]~r
-#_ 6]a'n
-$_ b/fh -%_ d]r
-^_ cGo
$= v]ns"b d}bfgsf] cj:yf / hUufM -/f]kgL jf ljufxfdf_
%=
zf}rfnosf] cj:yfM
^=
vfg]kfgLsf] Joj:yfM
ljBfyL{ ;+VofM -sIffut ?kdf_
lzIfs ;+VofM
cfly{s ljj/0fM
!=
crn ;DklQ
@=
rn ;DklQ

-u_
-3_
-_

93

#=
$=

jflif{s cfDbfgL
cfDbfgLsf] ;|f]t

dfly n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;fFrf] 5, e'm7[f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'+nf a'emfp+nf .
ljBfnosf] 5fk

lgj]bssf]
;xLM
gfdM
7]ufgfM
ldltM

94

cg';"rL(
-lgod & sf] pklgod -^_ ;Fu ;DalGwt_
k"j{ k|fylds ljBfnosf] :jLs[lt
>L==============================
================================.
To; ljBfnoaf6 ldlt ======================================df ljBfno :jLs[lt ug]{ ;DaGwdf lbg'
ePsf] lgj]bg pk/ sf/afxL x'+bf lzIff lgodfjnL, @)%( sf] lgod ^ adf]lhd zt{x? kfngf u/]sf]
b]lvPsf]n] :jLs[lt k|bfg ul/Psf]5 .
sfof{nosf] 5fk
:jLs[lt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]
;xLM
gfdM
kbM
uf= lj= ;=g= kf=M
ldltM

95

cg';"rL!)
-lgod * sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
ljBfnosf] :jLs[lt ;DjGwL lgj]bg
>Ldfg\ dxflgb]{zs Ho" ,
lzIff ljefu,
dfkm{t M >Ldfg\ lhNnf lzIff clwsf/L Ho" ,
lhNnf lzIff sfof{no,
========================================.
ljifo MM ljBfnosf] :jLs[lt ;DjGwdf .
dxf]bo ,
ldlt ===================b]lv of] ljBfno ;+:yfut ljBfnosf] ?kdf ;~rfng x'b} cfPsf]df ;f]
ljBfno sDkgLlglh ;fj{hlgs z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ;~rfng ug{ rfx]sf]n] :jLs[tLsf] nflu
lgDg ljj/0fx? v'nfO{ of] lgj]bg u/]sf] 5' .
-s_ ljBfnosf]
!=
gfd M
@=
7]ufgf M ===========uf=lj=;=g=kf================j8f g+= =========ufpF6f]n
kmf]g gDj/=======================km\ofS; gDj/=====================.
#=
cg'dlt:jLs[lt k|fKt u/]sf] tx / ldlt M
k"j{ k|fylds cg'dlt
ldlt M
k|fylds tx cg'dlt
ldlt M
lgDg dfWolds tx cg'dlt
ldlt M
dfWolds tx cg'dlt
ldlt M
$= cg'dlt:jLs[lt kfpFbfsf] ;:yfks M
xfnsf] ;+yfksM
-c_
-c_
-cf_
-cf_
-O_
-O_
-O{_
-O{_
%=
lzIfs ;+Vof M ==========ljBfyL{ ;+Vof M======================
-v_ cfly{s ljj/0f M
!=
crn ;Dklt
@=
rn ;Dklt
#=
aflif{s cfDbfgL M
$=
cfDbfgLsf] >f]tM
-c_
-cf_

ldlt @)^!.&.@ dfg]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgff/f ;+zf]lwt .


96

-O_
-O{_
dfly n]lvPsf] Aoxf]/f 7Ls ;frf] 5 . k|rlnt P]g lgod ljkl/t x'g]u/L ljBfnosf]
;DkQL JolQmut jgfPsf] jf jgfpg] k|oTg ;d]t ug]{ 5}g . em'f 7x/] sfg"g jdf]lhd ;x'+nf
a'emfpnf .
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftx? M
!=
ljBfno ;~rfng ug{ cg'dlt jf :jLs[lt k|fKt ;j} sfuhftx?
@=
sDkgLsf] k|jGw kq tyf lgodfjnL
#=
ljBfnon] pkof]u ul//x]sf] ;DklQsf] ljj/0f / :jfldTj
-c_
-cf_
-O_
$= z}lIfs u'7Lsf] ljwfg
%=
sIff ut ljBfyL{ tyf z'Ns ljj/0f
^=
lzIfs sd{rf/L ljj/0flgo'lQm kq / ;]jf zt{ ;DaGwL Joj:yf
;:yfkssf]
ljBfnosf] 5fk
lk|G;knsf] M
;xL
;xL
gfd
gfd
7]ufgf
7]ufgf
ldlt
ldlt
-Ps eGbf j9L ;+:yfks ePdf gfd yk u/L b:tvt ug]{_
>L ======================================================ljBfnon] lzIff lgodfjnL, @)%(sf] lgod $
jdf]lhdsf] k"jf{wf/ k'/f u/]sf] / lgod ^ adf]lhd zt{x? kfngf u/]sf] Joxf]/f k|dfl0ft ub{5'
. of] ljBfno sDkgLdf /xg rfx]sf]n] lzIff P]gsf] bkmf # sf] pkbkmf -^_ n] ;d]t jGb]h
nfUg] gb]lvPsf] x'bfF pQm ljBfnonfO{ sDkgLlghL;fj{hlgs z}lIfs u'7Lsf] ?kdf
;~rfng ug{ :jLs[ltsf nflu l;kmfl/z ub{5' .
ljBfno lg/LIfssf]
;xL
gfd
ldlt

sfof{nosf] 5fk

97

lhNnf lzIff clwsf/Lsf]


;xL
gfd
ldlt

cg';"rL!!

-lgod * sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_


ljBfno :jLs[lt ;DaGwdf
>L ============================ljBfno
====================================.
To; ljBfnon] ldlt =======================df sDkgL;fj{hlgslghL z}lIfs u'7L cGtu{t
ljBfno ;~rfng ug{ lbPsf] lgj]bg pk/ sf/afxL x'+bf sDkgL;fj{HflgslghL z}lIfs u'7L
cGtu{t To; ljBfnonfO{ ;~rfng ug{ :jLs[lt k|bfg ul/Psf] 5 .
sfof{nosf] 5fk
:jLs[lt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]
;xLM
gfdM
kbM
ldlt

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


98

cg';"rL!!s=

-lgod @@s= sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGWft_


;fd'bflos ljBfnosf] JoJf:yfkg lhDdf lngsf] nflu lbOg] lgj]bg
>L lhNnf lzIff sfof{no If]qLo lzIff lgb]{zgfno
==================
ljifo M ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng] ;DaGwdf .
b]xfosf] ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lnO{ ;~rfng ug{sf] nflu lgDg ljj/0fx?
v'nfO{ lgj]bg ul/Psf]5 .
!=

;fd'bflos ljBfnosf] gfd M


@=

7]ufgfM
============uf=lj=;=g=kf=============ufpF 6f]n ============kmf]g=============

#=

ljBfnosf] :jLs[t txM k|f=lj= lg=df=lj=df=lj=

$=

ljBfnosf] ef}lts cj:yf M

%=

-s_

sIff sf]7f ;+Vof ============

-v_

kmlg{r/ ;+Vof =============

-u_

zf}rfnosf] sf]7f ;Vof ===========

-3_

ljBfno ejg ;+Vof ============

-_

ejgsf] agfj6M sRrLcw{kSsL kSsL

-r_

cGo s'/f

sIffut ljj/0f
!

5fq
5fqf
hDdf
t];|f]

;+zf]wgf/f yk
99

sIff
^

&

!)

^= lzIfs ljj/0fM
qm=;+= lzIfssf] gfd

&=

!=
@=
#=
$=

lzIf0f ug]{ of]Uotf


tx

lgo'lQmsf] lsl;d
-:yfoLc:yfoL ljBfnosf]
cfkm\g} ;|f]taf6_

cfly{s ljj/0fM
-s_ rn crn ;DklQ========
-v_ jflif{s cfDbfgL / To;sf] ;|f]t ======
;+nUg sfuhftx?
;fd'bflos ljBfno Joj:yfkg ;DaGwdf tof/ ul/Psf] b'O{ jif]{ sfo{ of]hgf .
lzIff P]g, @)@* / lzIff lgodfjnL, @)%( adf]lhd Joj:yfkg ;ldlt u7g ePsf] k|df0fsf]
k|ltlnlk .
Joj:yfkg ;ldltsf] lg0f{o;xdlt
:yfgLo lgsfo;+:yfsf] lg0f{o
sfof{nosf] 5fk

lgj]bssf],
;xLM
gfdM
ldltM

100

cg';"rL!@
-lgod (@ ;Fu ;DalGwt_
ljBfnodf /xg] lzIfs b/jGbL
ljBfnodf sDtLdf b]xfo adf]lhd lzIfs b/aGbL /xg]5g\ M
-s_ k"j{ k|fylds ljBfnoM k"j{ k|fylds ljBfnodf Pshgf lzIfs

-v_ k|fylds ljBfnodf krf; hgf;Dd ljBfyL{ ePdf slDtdf b'O{ hgf / ;f] eGbf j9L ljBfyL{
ePdf slDtdf tLg hgf lzIfs
-u_ lgDg dfWolds ljBfnodfM
!=
^
sIff b]lv * sIff;Dd ;~rfng ePsf] ljBfnodf lgDg dfWolds
txsf] rf/hgf lzIfs
@=
!
sIff b]lv * sIff ;~rfng ePsf] ljBfnodf b]xfo adf]lhdsf
sDtLdf ;fthgf lzIfs M
-!_ c+u|]hL d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-@_ lj1fg jf ul0ft d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf]
Pshgf
-#_ g]kfnL jf ;+:s[t d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{
u/]sf] Pshgf
-$_ ;fdflhs ljifo cWofkg ug{sf] nflu k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{
u/]sf] Pshgf
-%_ P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] tLghgf
-3_ dfWolds ljBfnodfM
!=
(
sIff b]lv !) sIff;Dd ;~rfng ePsf] ljBfnodf dfWolds txsf]
kfFr hgf lzIfs
@=
^
sIff b]lv !) sIff;Dd ;~rfng ePsf] ljBfnodf b]xfo adf]lhdsf
sDtLdf gf}hgf lzIfsM
-!_ c+u|]hL d"n ljifo lnO{ :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-@_ lj1fg jf ul0ft d"n ljifo lnO{ :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf]
Pshgf
-#_ g]kfnL d"n ljifo lnO{ :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-$_ ;fdflhs ljifo cWofkg ug{sf] nflu :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf]
Pshgf

t];|f] ;+zf]wff/f ;+zf]lwt .


101

-%_
-^_

#=

-&_
-*_
!

cGo P]lR5s ljifosf] nflu ;DalGwt ljifodf :gfts jf ;f] ;/x


pQL0f{ u/]sf] Pshgf
lj1fg jf ul0ft d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf]
Pshgf
c+u|]hL d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
cGo ljifodf k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] b'O{hgf
sIff b]lv !) sIff ;Dd ;~rfng ePsf] ljBfnodf v08 -u_ sf]
pkv08 @ adf]lhdsf] b/aGbLdf k|fylds txsf] sDtLdf tLghgf
lzIfs /xg]5 .

b|i6JoM
-!_ v08 -u_ sf] pkv08 @ sf] qmd;+Vof -!_ b]lv -$_ ;Ddsf sDtLdf Ps Ps hgf
lzIfs lgo'lQm geP;Dd Pp6} ljifodf Ps eGbf a9L lzIfs lgo'lQm ul/g] 5}g .
-@_ v08 -3_ sf] pkv08 @ sf] qmd;+Vof -!_ b]lv -&_ ;Ddsf sDtLdf Ps Ps hgf
lzIfs lgo'lQm geP;Dd Pp6} ljifodf Ps eGbf a9L lzIfs lgo'lQm ul/g] 5}g .
-#_ lzIfs lgo'lQmsf] nflu cfjZos kg]{ tfnLd k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .

102

cg';"rL !#
-lgod (# sf] pklgod -@_ ;u ;DalGWft_
k|wfGffWofks 5gf}6sf
sf cfwf/x?
qm=;+=
!
@=
#=
$=
%=
^=

5gf}6sf cfwf/x?
z}lIfs of]Uotf jfkt
lzIf0f cg'ej jfkt
tfnLd jfkt
sfo{;Dkfbg d"Nof+sg jfkt
ljBfno ;'wf/ sfo{ of]hgf
g]t[Tj lng] Ifdtf jfkt
hDdf

c
!)
!%
%
@%
#)
!%
!))

b|i6JoM
-!_ z}lIfs of]Uotf jfkt c k|bfg ubf{ Go"gtd z}lIfs of]Uotf jfkt k|yd >]0fLsf] nflu
!) c, ltLo >]0fLsf] nflu * c / t[tLo >]0fLsf] nflu ^ c lbOg]5 .
-@_ lzIf0f cg'ej jfkt c k|bfg ubf{ ;DalGwt txdf :yfoL lgo'lQm kfO{ lzIf0f u/]sf] k|lt
jif{sf] @ csf b/n] a9Ldf !) c+s / ;f] eGbf tNnf] txsf] nflu k|lt jif{ !=% sf b/n]
a9Ldf % c k|bfg ul/g]5 .
-#_ tfnLd jfkt c k|bfg ubf{ k|yd >]0fLsf] eP % c, ltLo >]0fLsf] eP # c /
t[tLo >]0fLsf] eP @ c lbOg]5 . >]0fL gv'n]sf] tfnLdnfO{ ltLo >]0fLsf] c lbOg]5 .
lzIfsn] ;DalGwt txsf] nflu lnPsf] s'g} Pp6f tfnLd jfkt dfq c kfpg]5 .
-$_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfktsf] c k|bfg ubf{ kl5Nnf] kfFr jif{df k|fKt u/]sf] sfo{
;Dkfbg d"Nof+sgsf] cnfO{ cf};tdf u0fgf ul/g]5 .
-%_ ljBfno ;'wf/ sfo{ of]hgf jfkt c+s k|bfg ubf{ clt pQd eP #) c , pQd eP @)
c / ;fdfGo eP !) c k|bfg ul/g]5 . lzIfsn] ljBfno ;'wf/ sfo{ of]hgf jfkt c+s
k|fKt ug{sf] nflu To:tf] sfo{ of]hgf tof/ u/L k]z ug'{ kg]{5 . Joj:yfkg ;ldltn]
cfjZostfg';f/ ljBfno ;'wf/ sfo{ of]hgf d"Nof+sg ug{ ljz]if1x?sf] ;d"x u7g u/L
d"Nof+sg u/fpg ;Sg]5 .
-^_ g]t[Tj lng] Ifdtf jfkt ;DalGWft pDd]bjf/sf] sfd sf/afxLsf] cfwf/df !) c / afFsL
/x]sf]] % c s'g} pDd]b/jf/ ;xfos k|wfgfWofks jf sIffsf] g]t[Tj ug]{ sIff lzIfs,
ckf / cltl/Qm lqmofsnfkdf ;+nUg eO{ sfd u/]sf] eP ! c+ssf] b/n] a9Ldf % c+s
lbOg]5 .
-&_ Joj:yfkg ;ldltn] k|wfgfWofkssf] nflu lzIfs l;kmfl/; ubf{ qmd;+Vof -%_ / -^_
adf]lhd lzIfsnfO{ lbOPsf] c ;d]t pNn]v u/L k7fpg' kg]{5 . o;/L k|wfgfWofkssf]
lgo'lQmsf] nflu gfd k7fpg l;kmfl/; ug]{ ;DaGwL Joj:yfkg ;ldltsf] a}7sdf
k|wfgfWofks jf ;f] sfd ug]{ lzIfsnfO{ ;dfj]z ul/g] 5}g .

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


103

cg';"rL !#s=
-lgod (# sf] pklgod -$v_ ;Fu ;DalGwt_
k|wfgfWofksn] tof/ ug]{ ljBfno ljsf; ;DaGwL k|:tfj
!=

ljBfnosf] ljBdfg cj:yfsf] ljZn]if0f


-s_ ef}lts Joj:yfkg
-c_ ljBfno ejg
-cf_ kmlg{r/
-O_ vfg]kfgL
-O{_ ljBfnosf] pknAw hUuf hdLg / cGo ;DklQsf] pkof]usf] cj:yf cflb
-v_ ljBfno jftfj/0f ;/;kmfO{
-u_ z}lIfs kIf
-c_ cfkm\gf] If]qsf afnaflnsfsf] ljBfnodf kx'Frsf] l:ylt
-cf_ k7gkf7gsf] cj:yf
-O_ z}lIfs pknlAw:t/
-O{_ lzIfs Joj:yfkgsf] l:ylt
-3_ ljBfno ;d'bfo ;DaGw
-c_ Joj:yfkg ;ldlt
-cf_ lzIfs cleefjs ;+3
-O_ cleefjs ;Dd]ng
-O{+_ ;fd'bflos ;lqmotfsf] l:ylt
-_ >f]t kl/rfng
-c_ ;/sf/af6 k|fKt ;|f]t
-cf_ :yfgLo lgsfoaf6 k|fKt ;|f]t
-O_ ;d'bfo Pj+ cGo lgsfoaf6 k|fKt >f]t ;fwgsf] k|of]u / pkof]u
-r_ cltl/Qm lqmofsnfk
-c_ v]ns"b
-cf_ ;bg ljefhg
-O_ xflh/L hjfkm, lxHh], sljtf, gf6s, lgaGw tyf cGo k|ltof]lutf ;~rfng
-O{_ afn Snj, ;fd'bflos lqmofsnfk h:t} ;/;kmfO{ cleofg, cleefjs hfu/0f
sfo{qmd cflb .

@=

-s_ ljZn]if0fsf] cfwf/df b]lvPsf ;d:ofx?sf] ;dfwfgsf] nflu k|fyldsLs/0f

t];|f] ;+zf]wgf/f yk .
104

-!_
-@_
-#_
-v_ ljBfnosf] cj:yf ;'wf/ ug{sf] nflu cjnDjg ul/g] d'Vo /0fgLltx?M
-!_
-@_
-#_
-u_ ljBfno ;~rfng ;DaGwL b'O{ jif]{ sfo{ of]hgf

105

cg';"rL!$
-lgod (% sf] pklgod -@_ / lgod (& sf] pklgod -#_ ;Fu ;DalGwt_
lg/f]lutfsf] k|df0fkq
k|fyldslgDgdfWoldsdfWolds txsf] lzIfssf] pDd]bjf/ x'g'ePsf >L ====== =================
===============nfO{ hfFRbf lghdf s'g} ;?jf /f]u jf c? s'g} lsl;dsf] zf/Ll/s ljs[lt jf cfGtl/s /f]u
kfOg . lghdf ========================/f]u eP klg lghn] ;f] kbdf /xL sfd ug{ ;Sg] Joxf]/f k|dfl0ft
ub{5' .
lghsf] egfO{ / k|df0fkq cg';f/ lghsf] pd]/ ===================== jif{sf] 5 .
lghsf] j0f{, x'lnof / ;lx5fk lgDg adf]lhd 5M
-!_ j0f{
-@_ x'lnof
-#_ ;xL
-$_ bfFofxftsf] a'9L cf}nfsf] 5fk

sfof{nosf] 5fk
lrlsT;ssf]
;xLM
gfdM
kbM
g]kfn d]l8sn sfplG;nsf]
/lhi6]zg gDj/M
sfof{noM
ldltM

106

cg';"rL!%
-lgod (% sf] pklgod -$_ ;Fu ;DalGwt_
zky u|x0f

d============================================= O{Zj/ gfddf ;To lgi7f;fy zky lnG5' ls ljBfno lzIff


;]jfsf] lzIfssf] x}l;otn] dnfO{ 7]lsPsf] sfd d]/f] 1fg ljj]sn] hfg]a'em];Dd Odfg wd{ ;DemL
/fi6 / lzIf0f k]zfk|lt akmfbf/ /xL eo, kIfkft / ]if g/fvL nf]e nfnr / df]nflxhf gu/L
OdfGbf/L;fy P]g, o; lgodfjnL / k|rlnt sfg"gsf] clwgdf /xL ug]{5' / dnfO{ 1ft x'g cfPsf]
;]jf;Fu ;DalGwt s'g} uf]Ko s'/f tf]lsPsf] ;DalGwt JolQmnfO{ afx]s c? s;}nfO{ d gf]s/Ldf axfn
/x]sf] jf g/x]sf] h'g;'s} cj:yfdf klg k|ToIf jf ck|ToIf ?kn] eGg] jf ;]t ug]{ 5}g .

zky u|x0f ug]{ lzIfssf]


;xLM
gfdM
kbM
ljBfnoM
ldltM

zky u|x0f u/fpg] clwsf/Lsf]


;xLM
gfdM
kbM
sfof{noM
ldltM

sfof{nosf] 5fk

107

cg';"rL!^
-lgod (% sf] pklgod -%_ ;Fu ;DalGwt_
lzIfssf] j}olQms tyf gf]s/L ljj/0f kmf/fd
lzIfssf] b]xfosf] ljj/0f pNn]v ug]{M
kmf]6f]
!=
gfd, y/ M
@=
tx / >]0fL M
#=
:yfoL 7]ufgf M
-s_ c~rn
-v_ lhNnfM
-u_ uf= lj= ;=g= kf=M
-3_ j8f g+=M
Ans g+=M
-_ ufpF jf 6f]nM
$= hGdldlt -lj= ;+= df_ =============== ;fn ========== dlxgf =================ut]
%=
hGd :yfgM ================ c~rn ================= lhNnf ============= uf= lj= ;=g= kf=
^=
^) jif{ pd]/ k'Ug] ldlt -lj= ;+= df_ ========== ;fn ========= dlxgf ========ut]
&=
gfu/Lstf ==================== wd{ =========================== ln
*=
x'lnof -ljz]if lrGx_M
(=
OR5fPsf] JolQmsf] gfdM
-s_ gfd, y/M
-v_ 7]ufgfM
-u_ ;DaGwM
!)= afa'sf]M
-s_ gfd, y/M
-v_ 7]ufgfM
-u_ k]zfM
-3_ gfu/LstfM
!!= afh]sf]M
-s_ gfd, y/M
-v_ 7]ufgfM
!@= ljjflxt eP kltkTgLsf] gfdM
108

!#=

kltkTgLsf] k]zfM
5f]/fsf] ;+VofM
5f]/Lsf] ;+VofM
of] ljj/0f eg'{ cl3 >L % sf] ;/sf/sf] ;]jfdf sfd u/]sf] eP To;sf] ljj/0fM
sfof{no

kb

>]0fL

;]jf

cjlw

5f8]sf] sf/0f

cjsfz kl5 kfPsf]


;'ljwf /sd
============
lg=e=pkbfg

!$=

gf]s/L ljj/0f -z'? lgo'lQmb]lv xfn;Ddsf] ;Dk"0f{ ljj/0f :ki6 pNn]v ug]{_
ljBfnosf]
kb :t/ axfn :yfoL jf tna
eQf
s}lkmot
gfd
ldlt
c:yfoL

!%=

z}lIfs of]UotfM
pQL0f{ ePsf]
lzIf0f
cWoog cjlw
k/LIffsf]
;+:yfsf] gfd b]lv ===== ;Dd
pkfwL

!^=

!&=

tfnLd ;DaGwL ljj/0fM


tfnLdsf] gfd
tfnLd
cjlw
b]lv ;Dd

cg';Gwfg jf k|sflzt s[ltx?M


s[ltsf] gfd k|sfzg ePsf]
ldlt

tfnLdsf
ljifo

>]0fL

k|sflzt
s[ltsf] efiff
109

>]0fL

cWoogsf
k|d'v ljifox?

tfnLd lbg]
;+:yfgsf]
gfd :yfg

ljifoj:t'

s}lkmot

s}lkmot

s}lkmot

!*=

!(=

kbs, k|z+;fkq
kbs,
k|z+;fkq jf
gub k'/:sf/
kfPsf] ljj/0f

of gub k'/:sf/sf] ljj/0fM


kbs,
gub
k|z+;fkq jf
k'/:sf/
gub k'/:sf/ kfPsf] eP
kfPsf] ldlt
s] slt

ljefuLo ;hfoM
;hfosf]
;hfosf]
k|sf/
cfb]z ldlt

k'g/fj]bgsf]
7x/

@)=

ljbfsf] ljj/0fM
lzIfssf] gfd M
ljbfsf] lsl;d
!= cWoog ljbf

sxfFaf6 k|dfl0ft ug]{


clws[tsf]
b:tvt

k|dfl0ft ug]{
clws[tsf] ;xL

s}lkmot

s}lkmot

ldlt

tx M
cjlw
===== ;fn =====dlxgf =====ut]b]lv

ljBfno M
hDdf cjlw
==== jif{ ==== dlxgf ==== lbg

===== ;fn =====dlxgf =====ut];Dd


@= c;fwf/0f ljbf ===== ;fn =====dlxgf =====utb]lv
==== jif{ ==== dlxgf ==== lbg
===== ;fn =====dlxgf =====ut];Dd
@!=

pko'{Qm ljj/0f 7Ls ;fFrf] 5 em"7f] 7x/]df sfg"g adf]lhd ;x'Fnf, a'emfpFnf .
;DalGwt lzIfssf] ;xLM
ldltM cf}+7fsf] 5fk
afofF
bfofF

110

@@=

pko'{Qm ljj/0f o; ljBfnosf] clen]v cg';f/ 7Ls 5 egL k|dfl0ft ug]{M


k|wfgfWofkssf] gfdM
;xLM
ljBfnosf] gfdM
ljBfnosf] 7]ufgfM
ljBfnosf] 5fkM

@#=

ldltM

pko'{Qm ljj/0f o; sfof{nosf] clen]v cg';f/ 7Ls 5 egL k|dfl0ft ug]{M


lhNnf lzIff clwsf/Lsf] gfdM
;xLM
lhNnf lzIff sfof{noM
sfof{nosf] 5fkM

@$=

ldltM

pko'{Qm ljj/0f adf]lhdsf] clen]v lzIfs lstfjvfgfdf /fvL lghsf] ;]t ;+Vof ========
sfod ul/Psf] 5 .
lzIfs lstfjvfgfsf] k|d'vsf] gfdM
;xLM
sfof{nosf] 5fk

ldltM

111

dfly n]lvP cg';f/ kmf/fd e/L clen]v agfO{ ;s]kl5 ePsf] ;?jf a9'jf ;DaGwdf lgDg :yfgdf
hgfpg] -dflyNnf] tnadfgdf ePsf] a9'jf klg o;}df hgfpg]_
ljBfnosf] ;?jf kb tna eQf hDdf s}lkmot ;?jf, nutdf r9fpg]
gfd
a9'jf, ldlt clws[tsf] ;xL
;]t hgfpg]
/ ldlt

@%=

cjsfz k|fKt u/]kl5 hgfpg]M


cjsfz kfPsf] ldltM
gf]s/L jif{ ============= dlxgf ================ lbg=========================
clGtd, dlxgf ! sf] tna -eQfafx]s_ ?= ============= cIf/]kL ==================
hDdf kfpg] pkbfg ?= ====================== >L % sf] ;/sf/n] a]xf]g]{ ?= ===================
hDdf kfpg] lgj[Qe/0f dfl;s ?= ======================= cIf/]kL ========================
lzIfs lstfjvfgsf] k|d'vsf] gfdM
;xLM
ldlt

kmf/fd
-!_
-@_
-#_
-$_

ebf{ Wofg lbg'kg]{ s'/fx?M


s]/d]6 gu/L ;kmf;Fu kmf/fd eg'{ kg]{ .
s]/d]6 u/]sf] 7fpFdf k|dfl0ft ug]{ clws[tsf] k"/f ;xL x'g' kg]{ .
kmf/fdsf] x/]s k[i7df k|dfl0ft ug]{ clwsf/Ln] ;xL ug'{ kg]{ .
cw'/f] ljj/0f el/Psf] kmf/fd :jLs[t x'g] 5}g .

112

cg';"rL!&
-lgod (( sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
;?jf x'g lbOg] lgj]bg
>Ldfg\ lhNnf lzIff clwsf/LHo"
lhNnf lzIff sfof{no=============
===========================
ljifoM ;?jf ;DaGwdf .
dnfO{ lgDg ljBfnodf ;?jf u/Llbg' x'g lgDg ljj/0fx? v'nfO{ lgj]bg u/]sf] 5' .
lzIfssf] gfd, y/M
:yfoL 7]ufgfM
tx / >]0fLM
xfnsf] ljBfnosf] gfd / 7]ufgfM
;?jf eO{ hfg rfx]sf] ljBfnosf] gfd / 7]ufgfM
of]Uotf / tfnLdM
:yfoL lgo'lQm ldltM
xfnsf] lhNnfdf sfd u/]sf] cjlwM
;?jf dfu ug'{ kg]{ sf/0fM
lgj]bssf]
;xLM
gfdM
ljBfnoM
ldltM
;?jf eO{ hfg] ljBfnosf] ;xdlt
o; ljBfnosf lzIfs >L ============================ nfO{ Joj:yfkg ;ldltsf] ldlt
========================== sf] lg0f{o cg';f/ o; ljBfnoaf6 ;?jf eO{ hfg ;xdlt k|bfg ul/Psf] 5 .
ljBfnosf] 5fk
Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfsf]
;xLM
gfd
ljBfnoM
ldltM
;?jf eO{ cfpg] ljBfnosf] ;xdlt

113

======================= ljBfnosf lzIfs >L ==================== nfO{


Joj:yfkg ;ldltsf] ldlt ==================== sf] lg0f{o cg';f/ o; ljBfnodf ;?jf eO{ cfpg
;xdlt lbOPsf] 5 .

ljBfnosf] 5fk

===========================
Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfsf]
;xL
gfd
ljBfno
ldlt

lgj]bs >L =========================== nfO{ ==================== lhNnfsf] ============ ljBfnoaf6 o;


lhNnfsf] ============================ ljBfnodf ;?jf ul/Psf] 5 .
lhNnf lzIff sfof{nosf] 5fk

lhNnf lzIff clwsf/Lsf]


;xLM
gfdM
ldltM

114

cg';"rL!*
-lgod !!& sf] pklgod -!_ jf -#_ ;Fu ;DalGwt_
lgj[Qe/0f clwsf/kqsf] dfu kmf/fd
>L ljBfno lzIfs lstfjvfgf .
==================================
ljBfno lzIff ;]jfaf6 ldlt ======================df cjsfz k|fKt ug]{ ePsf]n]=======================
lzIfs ldlt=================== df k/nf]s ePsf]n] lzIff lgodfjnL, @)%( adf]lhd lgj[Qe/0f
clwsf/kq kfpgsf] nflu lgDg ljj/0f v'nfO{ lgj]bg u/]sf]5' .
!=
lzIfsd[ts lzIfssf] gfdM
@
:yfoL 7]ufgf -lhNnf, g= kf=uf= lj= ;= j8f g+=_M
#=
z'? lgo'lQm x'Fbfsf] ljBfnosf] gfd, lgo'lQm ldlt / txM
$= cjsfz k|fKt ubf{ axfn /x]sf] ljBfnosf] gfd, lzIfssf] tx / >]0fLM
%=
cjsfz k|fKt ubf{ k"/f x'g] pd]/======== jif{=========== dlxgf============ lbg
^=
:yfoL ;]jf cjlw================= jif{=============dlxgf=================lbg
&=
z]ifkl5 OR5fPsf] JolQmsf]M
-!_ gfdM
-@_ :yfoL 7]ufgf, -lhNnf g= kf= uf= lj= ;= j8f ;d]t_M
-#_ gftf ;DaGwM
*=
z]ifkl5 s;}nfO{ gOR5fPsf] eP kl/jf/sf] ghLssf] ;b:osf]
-!_ gfdM
-@_ :yfoL 7]ufgf - lhNnf, g=kf=uf=lj=;= j8f ;d]t_
-#_ gftfM
(=
afa'sf] gfdM
!)= afh]sf] gfdM
kmf/fd eg]{ JolQmsf]
;xLM
gfdM
ldltM
/]vfTds ;lx5fk
bfofF
afofF
dfly n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;fFrf] 5, e'mf 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'+nf a'emfpFnf .
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhft M
-!_
-@_

d[ts lzIfssf] ;DaGwdf d[To' ePsf] k|df0f .


d[ts lzIfssf] ;DaGwdf lghsf] xsjfnf ePsf] k|df0f .
115

cg';"rL!(
-lgod !!& sf] pklgod -&_ ;Fu ;DalGwt_
lgj[Qe/0f clwsf/kq
!=
@=
#=
$=
%=
^=
&=

*=
(=

kmf]6f]
lgj[Qe/0f clwsf/kq kfpg] JolQmsf] gfd M
:yfoL 7]ufgf -lhNnf, g=kf=uf=lj=;= j8f g+=_ M
cjsfz k|fKt ubf{ lzIfs jxfn /x]sf] ljBfnosf] gfd, lzIfssf] tx / >]0fLM
cjsfz k|fKt ubf{sf] =========jif{==========dlxgf========= lbg
:yfoL ;]jf cjlw============jif{============dlxgf============lbg
gf]s/L jif{M
z]ifkl5 OR5fPsf] JolQmsf]M
-!_ gfdM
-@_ :yfoL 7]ufgfM
-#_ x'lnof
-$_ gftf ;DaGwM
clGtd Ps dlxgfsf] kfpg] tnaM -cIf/ tyf cdf_
lgj[Qe/0f clwsf/kq kfpg] JolQmsf] ;xLM

/]vfTds ;lx5fk
bfofF
afofF

sfof{nosf] 5fk
clwsf/kq lbg] clwsf/Lsf]
;xLM
gfdM
kbM
sfof{noM
ldltM

116

cg';"rL@)
-lgod !!& sf] pklgod -&_ ;Fu ;DalGwt_
kfl/jfl/s lgj[Qe/0f clwsf/kq
-OR5fPsf] JolQmsf] gfddf_
kmf]6f]

!=
@=
#=
$=
%=
^=
&=
-!_
-#_
*=
(=

d[t lzIfssf] gfd M


d[t lzIfssf] :yfoL 7]ufgf -lhNnf, g= kf= -uf=lj=;= j8f g+=_M
cjsfz k|fKt ubf{ lzIfs jxfn /x]sf] ljBfnosf] gfd, lzIfssf] tx / >]0fLM
cjsfz k|fKt ubf{sf] jif{ ============dlxgf===========lbg
:yfoL ;]jf cjlw M jif{================dlxgf==============lbg
gf]s/L jif{M
z]ifkl5 OR5fPsf] -clwsf/kq kfpg]_ JolQmsf]M
gfdM
-@_ :yfoL 7]ufgfM
x'lnofM
-$_ gftf ;DaGw
clGtd Ps dlxgfdf kfpg] tna -c+s / cIf/df_
clwsf/kq kfpg] JolQmsf] ;xLM
/]vfTds ;lx5fk
bfofF
afofF

sfof{nosf] 5fk
clwsf/kq lbg] clwsf/Lsf]
;xLM
gfdM
kbM
sfof{noM
ldltM

117

cg';"rL @!
-lgod !$% sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
ljBfno juL{s/0fsf cfwf/x?

-s_ ;fd'bflos ljBfno juL{s/0fsf cfwf/x?M


-!_ ef}lts ;'ljwf
-@_ lzIfs bIftf
-#_ pQ/bfloTj / kf/blz{tf
-$_ ljBfno ;+rfng k|lqmof
-%_ z}lIfs pknlAw
-^_ cGo pknlAw

ldlt @)^!.&.@ df g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgff/f ;+zf]lwt .


t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .

118

@=

ef}lts ;'ljwfM

dfkb08sf cfwf/x?
If]q

ljBfyL{
;+Vof
cg';f/
pko'Qm
sIff sf]7f

sf]7fx?
df
k|sfz
l5g]{
Joj:yf

sf]7fx?df sf]7fdf ofn


ejgdf
xfjf v]Ng
9f]sfsf]
sDkfp08 sf]
cj:yf
;Sg] cj:yf
Joj:yf

zf}rfno

vfg]kfgL

k':tsfn sf]7fsf]
o
prfO{

c -!_

c -@_

c -#_

c -$_

zx/L

!)

u|fdL0f

!)

ljBfno
sf]
gfddf
/x]sf]
hUuf

k|of]uzf
nf

hDdf

c -%_

c -^_

c -&_

c -*_

c -(_ c -!)_

c -!!_

c -!@_

#)

#)

b|i6JoM

-!_
-@_
-#_
-$_
-%_
-^_
-&_
-*_
-(_
-!)_
-!!_

k|lt ljBfyL{ k|lt sIffsf]7f k"j{ k|fylds / k|fylds tx eP sDtLdf )=&% ju{ dL6/ tyf lgDg df=lj= / dfWolds tx eP sDtLdf !=)) ju{ dL6/ ePsf]
kSsL ejg eP k"0ff{, sRrL ejg eP krxQ/ k|ltzt c+s, sf]7f ;+Vof / k|lt ljBfyL{ If]qkmn pNn]lvt ju{ ld6/df kRrL; k|ltzt;Dd sd eP krf;
k|ltzt c+s .
;a} ljBfyL{nfO{ n]Vg / k9\g pko'Qm k|sfz ePsf] / sfnf]kf6Ldf n]v]sf] s'/f k|i6 b]Vg ;Sg] eP k"0ff{, k|sfz l5g]{ Joj:yf jf sfnf]kf6Ldf n]lvPsf] s'/f :ki6
gb]lvg] eP krf; k|ltzt c+s .
sf]7fdf e]lG6n];g eO{ xfjf v]Ng ;Sg] eP k"0ff{ .
sIff sf]7fsf ofn 9f]sf cfjZostfg';f/ nufpg / vf]Ng ldNg] eP k"0ff{ .
kSsL sDkfp08 ;lxtsf] aGb ug]{ 9f]sf eP k"0ff{, sfF8]af/ jf sf7sf] af/ eP krf; k|ltzt c+s .
k|lt @)) ljBfyL{ 5fq5fqfsf] nflu 5'6[f 5'6[} / lzIfssf] nflu cnu zf}rfno eP k"0ff{, dlxnf / k'?ifsf] nflu dfq cnu cnu zf}rfno eP krf; k|ltzt
c+s .
ljBfyL{sf] nflu lkmN6/ ;lxtsf] kof{Kt vfg]kfgL ;'ljwf eP k"0ff{, kof{Kt vfg]kfgL ;'ljwf;Dd eP krf; k|ltzt c+s, ;Lldt vfg]kfgLsf] Joj:yf eP kRrL;
k|ltzt c+s .
kf7\ok':ts / ;Gbe{ k':ts ;lxt %)) eGbf a9L k':ts ;lxt k9\g] cnu sf]7f eP k"0ff{, %)) eGbf a9L k':ts ePsf] t/ k9\g] cnu sf]7f gePsf] jf
@%) eGbf a9L %)) eGbf sd k':ts eO k9\g] cnu sf]7f eP krxQ/ k|ltzt c+s, @%) eGbf a9L / %)) eGbf sd k':ts eO{ k9\g] sf]7f cnu geP
krf; k|ltzt c+s .
sf]7fsf] prfO sDtLdf gf} lkm6 / e'O{ sf]7fsf] ;tx hdLg ;tx eGbf xf]rf] geP k"0f{f, sf]7fsf] prfO gf} lkm6 eGbf sd / e'O{ sf]7fsf] ;tx hdLg ;tx
eGbf xf]rf] eP krf; k|ltzt c+s .
ljBfnosf] gfddf aL; /f]kgL jf ;f] eGbf a9L hUuf eP k"0ff{, !%@) /f]kgL;Dd hUuf eP ;f7L k|ltzt c+s, !)!$ /f]kgL;Dd hUuf eP krf; k|ltzt
c+s, %( /f]kgL;Dd hUuf eP rfnL; k|ltzt c+s, !$ /f]kgL;Dd hUuf eP tL; k|ltzt c+s . -t/fO{sf] ljBfno eP pNn]lvt /f]kgL a/fa/sf] hUuf
ljufxfdf u0fgf ul/g]5_
ljBfyL{ a;L k|of]u ug{ ;Sg] k|of]uzfnf eP k"0ff{ .
119

#=

lzIfs Joj:yfM
If]q
Go"gtd z}lIfs
of]Uotf k|fKt
lzIfs
c -!_
zx/L
%
u|fdL0f
&

tfnLd k|fKt
lzIfssf] ;+Vof
c -@_
@
@

dfkb08sf cfwf/x?
cg'ej k|fKt dflyNnf] z}lIfs s'n lzIfs
k|wfgfWofks of]Uotf ePsf]
;+Vof
lzIfs
c -#_
c -$_
c -%_
%
#
@
$
@
@

dlxnf
lzIfs
;+Vof
c -^_
#
#

hDdf
c -&_
@)
@)

b|i6JoM
-!_
ljifo ldNbf] / Go"gtd z}lIfs of]Uotf k'u]sf] zt k|ltzt lzIfs eP k"0ff{ .
-@_
tfnLd k|fKt u/]sf lzIfs hlt k|ltzt 5g\ Tolt k|ltzt c .
-#_
k|wfgfWofks bz aif{sf] sfo{ cg'ej eP k"0ff{,;f] eGbf sd cg'ej eP k|lt jif{ bz k|ltzt c+ssf b/n] .
-$_
dflyNnf] z}lIfs of]Uotf ePsf] lzIfs eP k|lt lzIfs Ps c+ssf b/n] .
-%_
b/jGbL adf]lhd lzIfs k"/f ePsf] eP k"0ff{ .
-^_
s'n lzIfs ;+Vofsf] krf; k|ltzt lzIfs dlxnf eP k"0ff{, kRrL; k|ltzt dlxnf eP krf; k|ltzt c+s / ;f] eGbf sd jf Go"gtd Ps hgf;Dd dlxnf
eP kRrL; k|ltzt c+s .

120

$=

ljBfyL{ ;+VofM
If]q

zx/L
u|fdL0f

hDdf ljBfyL{ ;+Vof


c -!_
^
%

dfkb08sf cfwf/x?
lzIfs ljBfyL{ cg'kft
c -@_
@
@

5fqfsf] k|ltzt
c -#_
@
#

hDdf
c -$_
!)
!)

b|i6JoM
-!_
%)) jf ;f] eGbf a9L ljBfyL{ eP k"0ff{, $))$(( ;Dd ljBfyL{ eP c;L k|ltzt c, #)) #(( ;Dd ljBfyL{ eP ;f7L k|ltzt c+s, @))@(( ;Dd
ljBfyL{ eP rfnL; k|ltzt c+s, !))!(( ;Dd ljBfyL{ eP aL; k|ltzt c+s .

-@_

lzIfs ljBfyL{ cg'kft pkTosf tyf t/fO{, kxf8 / lxdfnL If]qdf qmdzM !M%), !M$% / !M$) eP k"0ff{ !M^) eP krf; k|ltzt / ;f]
eGbf j9L eP @% k|ltzt c .

-#_

$% k|ltzt eGbf a9L 5fqf eP k"0ff{, @% k|ltzt;Dd 5fqf eP krf; k|ltzt c .

121

%=

z}lIfs pknlAwM
If]q

zx/L
u|fdL0f

dfkb08sf cfwf/x?
txsf] z'? sIffdf
egf{ ePsf dWo] ;f]
tx k"/f ug]{ ljBfyL{
k|ltzt
c -!_
^
%

sIff bf]xf]ofpg]sf]
k|ltzt

sIff 5f8\g]sf]
k|ltzt

k|To]s txdf ^) k|ltzt


eGbf a9L c NofO{
pQL0f{ x'g]sf] k|ltzt

hDdf

c -@_
@
@

c -#_
@
#

c -$_
!)
!)

c -%_

b|i6JoM
-!_
txsf] z'? sIffdf egf{ ePsf ljBfyL{dWo] !)) k|ltztn] k|fylds tx k"/f u/]sf] eP k"0ff{, ;f] eGbf sd k|ltztn] k|fylds tx k"/f u/]sf eP hlt k|ltztn]
k"/f u/]sf 5g Tolt k|ltztn] x'g] c+s .

-@_

sIff bf]xf]ofpg] ljBfyL{ slQ klg geP k"0ff{, !% k|ltzt;Dd eP ;7;7[L k|ltzt / ^!) k|ltzt;Dd eP t]QL; k|ltzt c .

-#_

sIff 5f8\g] ljBfyL{ slQklg geP k"0ff{, !% k|ltzt;Dd eP c;L k|ltzt c, ^!) k|ltzt;Dd eP ;f7L k|ltzt c+s, !!!% k|ltzt;Dd eP rfnL;
k|ltzt c / !^@) k|ltzt;Dd eP aL; k|ltzt c+s .
^) k|ltzt jf ;f] eGbf a9L c+s NofO ptL0f{ x'g] ljBfyL{sf] ;+Vof ljBfnosf] s'n ljBfyL{ ;+Vofsf] hlt k|ltzt 5 Tolt k|ltzt c+s .

-$_

122

^=

s'n vr{M

If]q

zx/L
u|fdL0f

b|i6JoM
-!_

&=

ljBfnosf] s'n vr{df


tnjdf vr{ ePsf]
k|ltzt
c -!_
#
#

dfkb08sf cfwf/x?
ljBfnosf] s'n vr{df
ljBfnosf] s'n vr{df
z}lIfs ;fdu|Ldf vr{ ePsf] dd{t ;'wf/df vr{ ePsf]
k|ltzt
k|ltzt
c -@_
c -#_
!
#
!
#

5fqj[lQdf
vr{ ePsf]
k|ltzt
c -$_
#
#

hDdf
c -%_
!)
!)

ljBfnosf] s"n vr{sf] /sd dWo] tnadf &) k|ltzt;Dd vr{ eP k"0ff{, &!*) k|ltzt;Dd vr{ eP ;7;7[L k|ltzt, *!()
k|ltzt;Dd vr{ eP t]QL; k|ltzt c .

-@_
ljBfnosf] s"n vr{df z}lIfs ;fdu|Ldf !) k|ltzt eGbf a9L vr{ eP k"0ff{, %!) k|ltzt;Dd vr{ eP krf; k|ltzt c+s .
-#_
ljBfnosf] s"n vr{df dd{t ;'wf/df !) k|ltzt eGbf a9L eP k"0ff{, %!) k|ltzt;Dd vr{ eP krf; k|ltzt c+s .
-$_
zt k|ltzt 5fqj[lQ pknAw u/fPsf] eP k"0ff{ .
>]0fL ljefhg
pk v08 -@_, -#_, -$_, _%_ / -^_ df n]lvP adf]lhd c+s kfpg] k|ltzt eGbf sd x'g]nfO{ s'g} klg c+s lbOg] 5}g . To;/L lbOPsf] c+ssf] cfwf/df
ljBfnonfO{ b]xfosf >]0fLdf juL{s/0f ul/g]5 M
-s_
*) jf ;f] eGbf a9L c+s k|fKt ug]{ ljBfno s >]0fL
-v_
^) b]vL &( ;Dd c+s k|fKt ug]{ ljBfno v >]0fL
-u_
$) b]vL %( ;Dd c+s k|fKt ug]{ ljBfno u >]0fL
-3_
#( ;Dd c+s k|fKt ug]{ ljBfno 3 >]0fL

123

v=

;+:yfut ljBfnosf] nflu


!= s >]0fLsf] ljBfnosf] nflu rflxg] cfwf/x? -ck]lIft ;'ljwfo'Qm ljBfno
cyf{t v >]0fLsf ljBfnosf] k"jf{wf/df yk x'g' kg]_{

@==

-s_

;efsIf,

-v_

;]jf sIf -kmf]g, km\ofS;, Od]n, cflb_,

-u_

cltl/Qm lqmofsnfk sIf,

-3_

Sofkm\6]l/of,

-_

Psk6sdf slDtdf %) hgf ljBfyL{ a;]/ k9\g ;Sg] 5'6[} k':tsfno


sf]7fsf] Joj:yf /

-r_

cg';"rL @@ v08 -v_ sf] b]xfo -r_ adf]lhdsf] ljz]if ;'ljwfo'Qm


ljBfnosf] nflu lgwf{l/t ;'ljwf pknJw u/fPsf]] x'g' kg]{

v >]0fLsf] ljBfnosf] nflu rflxg] cfwf/x? -cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm ljBfno


cyf{t u >]0fLsf ljBfnosf] k"jf{wf/df yk x'g' kg]{_
-s_ k|wfgfWofks, lzIfs, sd{rf/L / k|zf;lgs sd{rf/Lsf nflu 5'f5'}
sf]7fsf] Joj:yf,
-v_ lzIfs :6fkmsf] nflu 5'} zf}rfnosf] Joj:yf,
-u_ s'g} b'O{ k|sf/sf b}lgs klqsfx? ;lxtsf] Psk6sdf slDtdf #) hgf
ljBfyL{ a;]/ k9\g ;Sg] 5'} k':tsfno sf]7fsf] Joj:yf,
-3_ elnan v]Ng ldNg] v]nd}bfgsf] cltl/Qm ;Dk"0f{ ljBfyL{ Ps} ;fy
pleg ;Sg] sDkfpG8sf] Joj:yf,
-_ 5'} lj1fg k|of]uzfnf sf]7fsf] Joj:yf,
-r_ ljBfnodf sDKo'6/ ljifo /fv]sf] eP 5'} sDKo'6/ sIfsf] Joj:yf,
-5_

k|fylds pkrf/ sIfsf] Joj:yf /

-h_

cg';"rL @@ v08 -v_ sf] b]xfo -r_ adf]lhdsf] ck]lIft ;'ljwfo'Qm


ljBfnosf] nflu lgwf{l/t ;'ljwf pknJw u/fPsf]] x'g' kg]{ .

#== u >]0fLsf] ljBfno - cyf{t cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm ljBfno_ sf] nflu rflxg]
rflxg]
k"jf{wf/x?
-s_ sIffsf]7fx? k"j{ k|fylds / k|fylds txsf] xsdf k|lt ljBfyL{ )=&%
ju{dL6/ lgDgdfWolds / dfWolds txsf] xsdf !=)) ju{dL6/,
124

-v_
-u_
-3_
-_
-r_
-5_
-h_
-em_
-`_
-6_

xfjfsf] /fd|f] k|jfx / oy]i6 k|sfz ePsf sIff sf]7fx?,


ljBfyL{ ;+Vofsf] cfwf/df ;a}nfO{ k'Ug] 8]:s j]Gr,
5fq 5fqf / lzIfssf] nflu slDtdf # j6f 5'6f 5'6[} zf}rfno / k|To]s
yk %) hgf ljBfyL{sf nflu Ps sDkf6{d]G6 yk,
oy]i6 vfg]kfgLsf] Joj:yf,
kf7\oqmd kf7\ok':ts lzIfs lgb]{lzsf ;lxtsf] ! ljBfyL{ a/fa/
slDtdf @ k':ts ePsf] k':tsfno,
k|lt sIffdf sfnf] kf6L / cGo cfjZos z}lIfs ;fdu|L,
;a} ljBfyL{ Ps} k6s pleg ;Sg] cfFug,
elnan v]Ng ldNg] ;Ddsf] v]nd}bfg,
sIff lzIfs cg'kft !M!=$,
kf7\oqmd cg';f/sf] lj1fg ;fdu|Lsf] Joj:yf,

-7_
-8_

$==
%=

k|fylds pkrf/ ;fdu|Lsf] Joj:yf x'g'kg]{ /


cg';"rL @@ sf] v08 -v_sf] b]xfo -#_ cg';f/sf] 5fqj[lQ / ;f]xL
cg';"rLsf] ;f]xL v08sf] b]xfo / -&_ cg';f/sf] lzIfs tyf sd{rf/L
;+Vof
3 >]0fLsf ljBfno -cyf{t Go"g ;'ljwfsf ljBfno_
cfwf/e"t ;'ljwf k'/f gePsf ljBfnox?
;+:yfut ljBfnox?nfO{ v08 -s_,-v_,-u_ / -3_ adf]lhd juL{s/0f ug{sf]
nflu lgod !$%s adf]lhdsf] ;ldltn] cfjZostf cg';f/ dGqfnof/f
ul7t ;/f]sf/jfnfx? ;d]t ;lDdlnt ePsf] ;ldltsf] k/fdz{ lng ;Sg]5 .

t];|f] ;+zf]wgf/f ;+zf]lwt .


125

cg';"rL@@
-lgod !$& sf] pklgod -@_ ;Fu ;DalGwt_
z'Ns lgwf{/0fsf cfwf/x?
;fd'bflos ljBfnosf] nflu
qm=;+=
zLif{s
!= lzIfs tyf sd{rf/Lsf] tna eQfdf ePsf] vr{
@= cGo ljifodf ePsf] vr{
-s_ ljBfno ;~rfng / Joj:yfkgsf] nflu
-v_ z}lIfs ;fdu|Lsf] nflu
-u_ e}k/L cfpg] sfdsf] nflu
#= ;/sf/L cg'bfg jf cGo ;|f]taf6 ljBfnosf] nflu ePsf] cfDbfgL
$= cf]e/x]8 vr{
b|i6JoM
-!_ z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf] nflu pk/f]Qm tfnLsfsf] qmd;+Vof ! / @
adf]lhd ePsf] vr{ hf]8\g] . To;/L hf]8\bf x'g cfPsf] s"n /sddf qmd;+Vof
# sf] /sd 36fpg] . To;/L 36fpFFbf cfPsf] /sddf qmd;+Vof $ adf]lhdsf]
cf]e/x]8 vr{ /sd hf]8L hDdf vr{ /sd lgsfNg] . To;/L lgsflnPsf] hDdf
vr{ /sdnfO{ s'n ljBfyL{ ;+Vofn] efu u/L k|lt ljBfyL{ aflif{s z'Ns
lgsfNg] .
-@_ z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf] nflu lzIfs tyf sd{rf/Lsf] tna eQfdf ePsf]
vr{sf] lx;fa ubf{ s'g} ljBfnodf lzIfs ljBfyL{ cg'kft o; lgodfjnLdf
tf]lsP eGbf a9L eP klg ;f] cg'kft;Ddsf] lzIfs ;+Vof dfq sfod ug'{
kg]{5 .
pbfx/0fsf] nflu lxdfnL If]qsf] ljBfnodf rfnL; eGbf a9L c;L
eGbf sd ljBfyL{ eP b'O{ lzIfssf] tna eQf afkt ePsf] vr{sf] cfwf/df
z'Ns lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-#_ ljBfnon] lzIfs ;+Vofsf] bz k|ltzt;Dd sd{rf/L -lkog ;d]t_ sf] tna
eQfnfO{ z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf] lgldQ vr{df u0fgf ug{ ;Sg]5 .
pbfx/0fsf] nflu bz lzIfs ePsf] ljBfnodf Pshgf sd{rf/Lsf]
tnadfq sd{rf/Lsf] tna vr{df ;dfj]z x'g]5 / ;f]eGbf a9L P3f/ b]lv

ldlt @)^!.&.@ df g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgff/f ;+zf]lwt .


126

Deleted:

aL;hgf;Dd lzIfs ePsf] ljBfnodf b'O{hgf sd{rf/L;Ddsf] tna /sdnfO{


vr{df ;dfj]z ug{ ;lsg]5 .
-$_ cGo ljifodf ePsf] vr{ afktsf] /sd lzIfs tyf sd{rf/Ln] kfpg] tnasf]
ljBfnosf] xsdf aL; k|ltzt eGbf a9L x'g] 5}g .
pbfx/0fsf] nflu tkm{sf] k|fylds ljBfnosf] lzIfs ;+Vof bz ePdf
;a} lzIfssf] tna dfl;s ?= $@,))). x'g cfpF5 / ;f] afkt aflif{s tna
vr{ / bz}+ vr{sf] ;d]t u/L -$@,))) x !# sf] lx;fan]_ ?= %,$^,))). /
sd{rf/Lsf] dfl;s tna ?= @,))). ePdf ;f] afkt yk ?= @^,))).
;dfj]z ubf{ lzIfs tyf sd{rf/Lsf] tna vr{ ?= %,&@,))). x'g cfpF5 .
;f] /sdsf] a9Ldf aL; k|ltzt cyf{t ?= !,!$,$)). cGo vr{sf] ?kdf
z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf] lgldQ hDdf vr{df ;dfj]z ug{ ;lsg]5 . s'g}
ljBfnosf] cGo vr{ ;f]eGbf a9L eP klg z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf]
lgldQ cGo vr{ afkt a9Ldf ?=!,!$,$)). dfq ;dfj]z u/L hDdf vr{
lgsfNg' kg]{5 .
-%_ ljBfnosf] cf]e/x]8 vr{ kfFr k|ltzt x'g]5 .
-^_ sIffut z'Ns ;dfg'kflts x'g]5 . s'g} ljBfnosf] lzIfs tyf sd{rf/Lsf]
tna aflif{s ?= %,)),))). tyf cGo vr{ ?= !,))))). u/L hDdf vr{
^,))))). 5 / ;f] ljBfnosf] cGo cfDbfgL ?= $,%),))). 5 eg] To:tf]
cfDbfgLaf6 hDdf vr{ 36fpFbf afFsL /sd ?= !,%),))). x'g hfG5 . cyf{t
?= ^,))))). sf] kfFr k|ltztn] ?= #),))). ;f] ljBfnosf] cf]e/x]8 vr{
5 / ljBfnosf] ljBfyL{ ;+Vof b'O{;o 5 eg] -!,%),))). + #),))). ubf{
x'g cfpg] ?= !,*),)))._ nfO{ b'O{;on] efu ubf{ cfpg] ?= ()). ;f]
ljBfnosf] Pshgf ljBfyL{sf] aflif{s k9fO{ z'Ns x'g hfG5 .
ca sIff ! b]lv !) sIff;Ddsf] k|To]s sIffsf] ljBfyL{ ;+Vof a/fa/ 5 /
z'Nsdf ;dfg'kflts b/n] a[l4 x'G5 eg] ljleGg sIffsf] cf};t z'Ns lgDg adf]lhd
x'g]5 M
sIff
^

ljBfyL{ ;+Vof
$)

z'Nssf] b/
sIff ^z -sIffsf] lx;fadfdfgf}+_

&

@$)z -$) ^_

$)

sIff &z

,,

@*)z -$) &_

$)

sIff *z

,,

#@)z -$) *_

$)

sIff (z

,,

#^)z -$) (_

!)

$)

sIff !)z

127

,,

hDdf z'Ns

$))z -$) !)_


s'n!^)) z xf] .

o;/L lx;fa ubf{ k|s/0f -&_ df pNn]v eP cg';f/ hDdf z'Ns !^))z a/fa/ x'g
hfG5 .
To;}n] !^))z eg]sf] = !,*),))).
cyjf z sf] dfg= !,*),))). = !*)) = !!@.%)
!^))
!^
t;y{, sIff ^ sf] z'Ns = ^z = ^ x !!@.%) = ^&%.
sIff & sf] z'Ns = &z = & x !!@.%) = &*&.%)
sIff * sf] z'Ns = *z = * x !!@.%) = ()).
sIff ( sf] z'Ns = (z = ( x !!@.%) = !)!@.%)
sIff !) sf] z'Ns = !)z = !) x !!@.%) = !!@%.

-&_

-*_

To;}n] sIff ^ sf] aflif{s k9fO{ z'Ns = ?= ^&% / dfl;s Ps dlxgfsf] ?=


%^.@% x'G5 . lx;fa ug{ ;lhnf]sf] nflu dfl;s ?= %%. b]lv ?= ^). ;Dd lng
;lsG5 . To;} u/L cGo sIffsf] z'Ns klg aflif{s c+snfO{ !@ n] efu u/]/ cfpg]
/sd a/fa/ x'G5 .
o; ;'q cg';f/ lgwf{l/t z'Nssf] b/ eGbf s'g} ljBfnon] lnPsf] z'Ns sd ePdf ;f]
ljBfnon] z}lIfs ;qsf] aLrdf z'Ns b/df j[l4 ug{ kfpg] 5}g . ljBfnon] csf]{
z}lIfs ;qdf bz k|ltzt eGbf a9L b/n] z'Ns j[l4 ug{ rfx]df o; lgodfjnLsf] /Lt
k'ofO{ dGqfnosf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .
o; ;'q cg';f/ lglZrt z'Nssf] b/ eGbf s'g} ljBfnon] lnO /x]sf] z'Nssf] b/ a9L
ePdf ;f] ljBfnon] o; lgodfjnL k|f/De x'gf;fy lnO/x]sf] z'NsnfO{ o;
lgodfjnLf/f lglZrt ;'q cg';f/ ;dfof]hg u/L cfjZos b]lvPdf ljBfyL{nfO{
z'Ns lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
;+:yfut ljBfnosf]
ljBfnosf] nflu
-!_ >L % sf] ;/sf/n] tf]s] adf]lhd k|fylds txdf P;=Pn=;L= eGbf sd, lg=df=lj=
txdf k|df0fkq:t/ eGbf sd / dfWolds txdf :gfts:t/ eGbf sd of]Uotf
ePsf] lzIfs s'g} klg ljBfnodf /fVg gkfpg] / x/]s lzIfsn] lzIfs ;]jf
cfof]uaf6 cWofkg cg'dlt kq lnPsf] x'g' kg]{5 .
-@_ z'Ns lgwf{/0f k|of]hgsf] nflu cg';"rL@! adf]lhd u >]0fLsf] ;+:yfut
ljBfnonfO{ cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm ljBfno dflgPsf] x'+bf pQm >]0fLsf] ljBfnodf
b]xfo adf]lhdsf] lzIfs tyf sd{rf/L /fVg' kg]{5 .
lzIfs sd{rf/L

tx cg';f/ lzIfs tyf sd{rf/L ;\Vof


g;{/L b]lv %
g;{/L b]lv *
g;{/L b]lv !)
128

k|=c=M
cfO= P=
:gfts
lzIfs M
P;=Pn=;L=
cfO= P
:gfts
n]vfkfn
cfof:jLk/
:6f]/nfOa|]l/og
uf8{ lkog

! -P;=Pn=;L=_
@

^
&
&
! -cfO=P=_
@

! -cfO=P=_
@
@
#

-#_ pkv08 -@_ adf]lhdsf lzIfs sd{rf/Lsf] tnj jfkt P;=Pn=;L= :t/, cfO= P=
:t/ / :gfts:t/sf] nflu qmdzM >L % sf] ;/sf/n] k|fylds, lgDgdfWolds /
dfWolds txsf] lzIfsnfO{ tf]s]sf] :s]ndf / ltgLx?nfO{ lbOg] cGo ;'ljwf jfkt
tnj /sdsf] !* k|ltzt;Dd 5'6\ofO{ o;/L x'g cfpg] hDdf vr{nfO{ ljBfnosf]
s"n vr{sf] ^) k|ltzt dfgL afFsL /x]sf] $) k|ltzt dWo] * k|ltzt 5fqj[lQ /
!=% k|ltzt u|fld0f lzIff ljsf; sf]ifdf nufgL ug'{ kg]{5 / afFsL x'g cfpg]
/sd ljBfnosf] cfjZostf cg';f/sf lzif{sx?df vr{ ug]{ u/L cfjZos
Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
t/ 3 >]0fLsf cyf{t Go"g ;'ljwfo'Qm ljBfnon] eg]] cfgf]] ljBfnodf
cWoog/t ljBfyL{x?sf] kfFr k|ltzt eGbf j9LnfO{ 5fqj[lQ lbg' clgjfo{ dflgg]
5}g .
-$_ dxfgu/kflnsf pkdxfgu/kflnsf / ;f] j/Lk/L hf]l8Psf] If]qsf] z'Ns / cGo
gu/kflnsf Pj+ lhNnf ;b/d'sfd If]q tyf u|fld0f If]qdf z'Ns b/ km/s km/s
x'g' kg]{5 .
-%_ v08 -@_, -#_ / -$_ sf] Joj:yfnfO{ ljrf/ u/L u >]0fLsf cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm
ljBfnosf] z'Ns b]xfosf] cf};t l;dfleq /xL lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
tx
u|fdL0f
gu/kflnsf /
If]q lhNnf ;b/d'sfd
If]q
k|f=lj=
#))
$%)
lg=df=lj= $))
%%)
129

If]q
dxfgu/kflnsf, pkdxfgu/kflnsf /
;f] ;Fu hf]l8Psf] j/Lk/Lsf] If]q
%))
^))

df=lj=

%))

^%)

&))

-^_ pkv08 -%_ adf]lhdsf] z'Nsb/ cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm ljBfnosf] nflu ePsf]n]
;f] ;'ljwf gk'u]sf 3 >]0fLsf Go"g ;'ljwfsf ljBfnon] t'ngfTds ?kdf sd
vr{ u/] k'Ug] ePsf] x'Fbf o:tf ljBfnox?n] cfwf/e"t ;'ljwfsf ljBfnosf] eGbf
@% k|ltzt ;Dd sd z'Ns x'g] u/L z'Ns lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-&_ cfwf/e"t eGbf dflysf] ;'ljwf lbO /x]sf ck]lIft ;'ljwfo'Qm v >]0fLsf /
ljz]if ;'ljwfo'Qm s >]0fLsf ljBfnox?n] b]xfo adf]lhdsf yk ;'ljwfsf lglDt
vr{ hf]8]/ z'Ns lx;fj ug{ kfpg]5g\ .
l;=g+=
-s_
-v_
-u_
-3_
-_
-r_
-5_

-*_

-(_

ljj/0f
lzIfs sd{rf/L tnj tyf ;'ljwf
v]ns'b tyf cltl/Qm lqmofsnfk
z}lIfs ;fdu|L
ef}lts k"jf{wf/
z}lIfs pknlAw
5fqj[lQ
;+:yfut ljsf;
oL ;j} ;'ljwf yk eP jfkt v08
-r_ sf] z'Ns b/df yk ul/g]
z'Ns

ck]lIft ;'ljwf
-k|ltztdf_
!%
%
%
!)
!)
%
!)
@%

ljz]if ;'ljwf
-k|ltztdf_
@%
!)
!)
!%
!)
&
!)
%)

yk ;'ljwfo'Qm ljBfnon] pknJw u/fPsf] ;'ljwf cg';f/ dfly pNn]lvt


ljleGg zLif{sx?df pNn]v ul/Psf] dfkb08 cg';f/sf] s'n k|ltztnfO{ !))
k|ltzt dfgL ck]lIft ;'ljwfo'Qm ljBfnox?df @% k|ltzt / ljz]if ;'ljwfo'Qm
ljBfnodf %) k|ltzt;Dd yk z'Ns lng ;lsg]5 .
s'g} ljBfnon] lnO{ cfPsf] z'Nsb/ o; cg';"rL cg';f/ x'g cfpg] z'Nsb/ eGbf sd
ePdf To:tf ljBfnox?nfO{ pQm z'Nsb/df lg/Gt/tf lbg dGqfnon] ljz]if k|f]T;fxg
sfo{qmdx? ;~rfng ug{ ;Sg]5 .
cg';"rL @! sf] v08v adf]lhd s >]0fLdf k/]sf ljz]if ;'ljwfo'Qm ljBfnon]
ljBfnosf slDtdf b'O{ ltxfO{ cleefjsx?sf] lg0f{oaf6 lgDg adf]lhd s'g} Pp6f
k|fjwfg kfng ug]{ u/L pkv08 -%_, -^_ / -&_ df pNn]v u/] eGbf dflyNnf] b/sf]
z'Ns k|:tfj u/]df lhNnf lzIff sfof{nosf] l;kmfl/z / ;+:yfut ljBfnox? ;DaGwL
130

gLltut ;Nnfx lbg ul7t ;ldltsf] k/fdz{df dGqfnon] To:tf] dflyNnf] b/sf] z'Ns
nfu" ug{ :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-s_

ul/jLsf] /]vfd"gL /x]sf kl/jf/sf ljBfyL{nfO{ nlIft u/L @%


k|ltzt ljBfyL{nfO{ ljz]if 5'6 -x]le ;lJ;8L_ / dWod ju{sf
ljBfyL{nfO{ nlIft u/L cf+lzs 5'6 lbg],

-v_

ljBfnodf clwsf+z ljBfyL{nfO{ k"0f{ z'Nsdf cWofkg u/fO{


p7]sf] z'Ns /sdsf] slDtdf !* k|ltzt /sd 5'} sf]ifdf
/fvL cfg} ljBfnodf cWoog/t / clw/fHosf ljleGg
ljBfnodf cWoog ug]{ Go"g cfo ePsf ljBfyL{nfO{ 5fqj[lQ
lbg] tyf To:tf ljBfnosf] u'0f:t/ ;'wf/df ;d]t ;xof]u
k|bfg ug]{ .

131

cg';"rL@#
-lgod !&) sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
ljBfnon] cfgf] cfo Joosf] vftf b]xfo adf]lhd /fVg' kg]{ M
vftfsf]] gfd
-!_ ljBfnosf] ah]6 vftf
-@_ cfDbfgLsf] lx;fa vftf
-#_ vr{sf] lx;fa vftf
-$_ gubL vftf
-%_ a}+s vftf
-^_ k]ZsL vftf
-&_ lhG;L vftf
-*_ dfl;s cfDbfgL vr{sf] ljj/0f vftf
-(_ z'Ns btf{ lstfa vftf
-!)_ jf;nft vftf

132

tf]lsPsf] kmf/fd g+=


kmf= g+= !
kmf= g+= @
kmf= g+= #
kmf= g+= $
kmf= g+= %
kmf= g+= ^
kmf= g+= &
kmf= g+= *
kmf= g+= (
kmf= g+= !)

kmf=g+= !
ljBfnosf] ah]6 vftf
ljBfnosf] gfdM
7]ufgf
z}lIfs ;q ============================= sf] ah]6
Joo

zLif{
ssf]
g+=
-!_

zLif{ssf] gfd
-@_

ut z}lIfs
;qsf] Joo
-#

cfo

o;
:jLs[t zLif{s
z}lIfs
/sd sf] g+=+
zqsf]
-%_
-^_
k|:tfljt
Joo
-$_

k|wfgfWofkssf] ;xL
b|i6Jo
-!_
-@_
-#_
-$_
-%_
-^_
-&_
-*_
-(_
-!)_
-!!_

zLif{s
sf]
gfd
-&_

ut
o;
z}lIfs z}lIfs
;qsf] zqsf]
cfo k|:tfljt
cfo
-*_
-(_

:jLs[t
/sd
-!)_

Joj:yfkg ;ldltsf cWoIfsf] ;xL

M
lzIfssf] l;nl;n]jf/ gDa/ n]Vg]
lzIfs tna, d;nGb, kmlg{r/ h:tf vr{tkm{ ePsf] zLif{ssf] gfd n]Vg]
g+= @ sf zLif{sx?df ut jif{ ePsf] v'b vr{ pNn]v ug]{
rfn" z}lIfs ;qsf] k|:tfljt vr{ /sd n]Vg]
rfn" z}lIfs ;qsf] nflu Joj:yfkg ;ldltn] :jLs[t u/]sf] /sd;Dd pNn]v ug]{
cfotkm{sf] zLif{ssf] l;nl;n]jf/ gDa/ n]Vg]
;/sf/L cg'bfg, ljBfyL{ z'Ns h:tf cGo zLif{ssf] gfd pNn]v ug]{
ut z}lIfs ;qsf] v'b cfDbfgL zLif{s cg';f/ pNn]v ug]{
o; z}lIfs ;qsf] cfDbfgLsf] k|:tfljt /sd pNn]v ug]{
:jLs[t /sd pNn]v ug]{ -;/sf/L cg'bfgsf] /sd :jLs[t tna :s]n cg';f/ x'g' kg]{5 _
cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

133

s}lkmot
-!!_

kmf= g+= @
cfDbfgLsf] lx;fa vftf
ljBfnosf] gfdM
7]ufgf
jif{ ===================== dlxgf ===================
ldlt
-!_

ljj/0f /l;b g+=


-@_
-#_

zLif{s
-$_
;/sf/L k9fO{
cg'bfg z'Ns

hDdf ?= a}+s bflvnf s}lkmot


-%_
-^_
-&_

o; dlxgfsf] hDdf
b|i6JoM
-!_
-@_
-#_
-$_
-%_
-^
-&_

cfDbfgL ePsf] ldlt pNn]v ug]]{


sxfFaf6 jf s;af6 k|fKt ePsf] pNn]v ug]{
/l;b g+= pNn]v ug]{
s'g zLif{s afkt k|fKt ePsf] xf] ;f]xL dxndf n]Vg] / cfjZostf cg'[;f/ dxn a9fpg]
k|fKt ePsf] hDdf ?= pNn]v ug]{
k|fKt /sd dWo] a}+s bflvnf ePsf] /sd pNn]v ug]{
cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

134

kmf= g+= #
vr{sf] lx;fa vftf
ljBfnosf] gfd M
7]ufgf M
jif{ M
ldlt
-!_

ljj/0f
-@_

/l;b g+=
-#_

dlxgf M

zLif{s

:jls[t sd{rf/L
b/aGbL
-$_

cGo
zLif{s
-&_

hDdf
-*_

s}lkmot
-(_

b/aGbL
aflx/sf]
lzIfs
-^+_

-%_

o; dlxgfsf] hDdf
b|i6Jo
-!_
-@_
-#_
-$_
-%_
-^_
-&_
-*_
-(_

M
sf/f]af/sf] ldlt pNn]v ug]{
vr{sf] ljj/0f pNn]v ug]{
ef}r/ g+= pNn]v ug]{
lh= lz= sf= af6 cg'bfg /sd k|fKt x'g] :jLs[t b/aGbL leqsf lzIfsx?sf] tna eQf vr{
/sd pNn]v ug]{
ljBfnodf sfo{/t sd{rf/Lx?sf] tna eQf vr{ /sd pNn]v ug]{
cg'bfg /sd k|fKt gx'g] b/aGbL aflx/sf] lzIfsx?sf] tna eQf vr{ /sd pNn]v ug]{
o;df cfjZostf cg';f/ d;nGb, kmlg{r/, 5kfO{, ;]jf, b}= e|= e= h:tf dxnx? v8f u/L
/sd pNn]v ug]{
dxn $, %, ^ / & sf] hDdf /sd pNn]v ug]{
cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

135

Deleted:

kmf= g+= $, % / ^
gubL a}+s k]ZsL vftf
ljBfnosf] gfdM
7]ufgf M
jif{ M
ldlt
-!_

ljj/0f
-@_

ef}r/ g+=
-#_

8]lj6
-$_

dlxgf M
qm]l86
-%_

8]lj6qm]l86
-^_

afFsL
-&_

s}lkmot
-*_

b|i6Jo M
-s_ gubL vftf k|of]u ubf{ M
-!_
-@_
-#_
-$_
-%_
-^_
-&_
-*_

ldlt pNn]v ug]{


5f]6s/Ldf cfDbfgL vr{sf] ljj/0f pNn]v ug]{
ef}r/ g+= pNn]v ug]{
gub k|fKt ePdf pNn]v ug]{
gub /sd a}+s bflvnf jf vr{ ePdf pNn]v ug]{
dxn & sf] afFsL /sd 8]la6 jf qm]l86 afFsL s] xf] < 8]la6 afFsL eP 8]= / qm]l86 afFsL eP
qm]= pNn]v ug]{
afFsL /sd pNn]v ug]{
cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

-v_ a}+s vftf k|of]u ubf{ M


-!_
ldlt pNn]v ug]{
-@_
cfDbfgL vr{sf] 5f]6f] ljj/0f / r]s g+= jf a}+s bflvnf ef}r/ gDa/ pNn]v ug]{
-#_
ef}r/ gDa/ pNn]v ug]{
-$_
a}+s bflvnf ePsf] /sd pNn]v ug]{
-%_
a}+saf6 vr{ ePsf] /sd pNn]v ug]{
-^_
a}+sdf 8]lj6 afFsL eP 8]= / qm]l86 afFsL eP qm]= n]Vg]
-&_
afFsL /sd pNn]v ug]{
-*_
cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .
-u_ k]ZsL vftf k|of]u ubf{ M

136

-!_
-@_
-#_
-$_
-%_
-^_
-&_
-*_

ldlt pNn]v ug]{


k]ZsL lnOPsf] jf km5\of}{6 ePsf] sfd pNn]v ug]{
ef}r/ gDa/ pNn]v ug]{
k]ZsL lbPsf] /sd pNn]v ug]{
k]ZsL km5\of}{6 ePsf] /sd pNn]v ug]{
afFsL k]ZsL 8]lj6 afFsL eP 8]= / qm]l86 eP qm]= pNn]v ug]{
k]ZsL afFsL /sd pNn]v ug]{
cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

137

kmf= g+= &

lhG;L vftf
ljBfnosf] gfd
7]ufgf M
jif{ M
ldlt
-!_

b|i6JoM
-!_
-@_
-#_
-$_
-%_
-^_
-&_

ljj/0f
-@_

d"No
-#_
k|lt OsfO{
hDdf

dlxgf M
cfDbfgL
-$_

ldlt pNn]v ug]{,


;fdfgsf] gfd, k|fKt jf vr{sf] 5f]6f ljj/0f pNn]v ug]{
;fdfgsf] k|lt OsfO{ b/ pNn]v ug]{
k|fKt ;fdfgsf] kl/df0f pNn]v ug]{
vr{ ePsf] ;fdfgsf] kl/df0f pNn]v ug]{
afFsL ;fdfgsf] kl/df0f pNn]v ug]{
cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .
OsfOdf uf]6f, yfg, bh{g cflb pNn]v ug]{ .

138

vr{
-%_

afFsL
-^_

s}lkmot
&_

kmf= g+= *
dfl;s cfDbfgL vr{sf] ljj/0f vftf
ljBfnosf] gfdM
7]ufgf
jif{ M
zLif{ssf]
g+=
-!_

dlxgf M

Joo
zLif{ssf] aflif{s cl3Nnf]
of]
hDdf
gfd
:jLs[t dlxgf dlxgf Joo
/sd ;Ddsf] sf] vr{ /sd
-@_
vr{ -%_
-#_
-^_
/sd
-$_

zLif{s
g+=
-&_

hDdf
b|i6Jo M
-!_
kmf= g+= ! sf] Joosf] zLif{s g+= pNn]v ug]{
-@_
kmf= g+= ! sf] Joosf] zLif{ssf] gfd pNn]v ug]{
-#_
kmf= g+= ! sf] jflif{s :jLs[t Joo /sd pNn]v ug]{
-$_
uPsf] dlxgf;Ddsf] ;DalGwt zLif{ssf] vr{ /sd pNn]v ug]{
-%_
of] dlxgfsf] ;DalGwt zLif{sx?sf] vr{ /sd pNn]v ug]{
-^_
dxn g+= $ / % sf] hDdf /sd pNn]v ug]{
-&_
kmf g+= ! sf] cfosf] zLif{s g+= pNn]v ug]{
-*_
kmf= g+= ! sf] cfosf] zLif{s gfd pNn]v ug]{
-(_
kmf g+= ! sf] jflif{s :jLs[t cfo /sd pNn]v ug]{
-!)_ cl3Nnf] dlxgf;Ddsf] ;DalGwt zLif{ssf] cfo /sd pNn]v ug]{
-!@
dxn g+= !) / !! sf] hDdf /sd pNn]v ug]{ .
afFsL /sddf cfo / Joosf] hDdf /sdsf] km/s pNn]v ug]{ .

139

zLif{ssf]
gfd
-*_

cfo
aflif{s cl3Nnf]
of]
hDdf
:jLs[t dlxgf dlxgfsf]
/sd ;Ddsf]
vr{
-(_
cfo
-!@_
-!!_
/sd
-!)_

lz= d= kmf= g+= (


z'Ns btf{ lstfa vftf
ljBfnosf] gfd
7]ufgf
sIff M
/f]=g+=

ljBfyL{sf] gfd,
y/

j}zfv

h]i7

jif{ M
c;f/ ;fpg efb|

141

dlxgf M
c;f]h sflt{s d+l;/

kf}if

df3

kmfu'g

r}q

kmf= g+= !)

jf;nft vftf
ljBfnosf] gfd M
jif{======================= sf] cflv/L lbg======================;Ddsf]
bfloTj
!

k|wfgfWofks
b|i6JoM
-!_
-@_
-#_
-$_

/sd
@

;DklQ
#

======================n]vfkfn ===================n]]vfk/LIfs

ljBfnosf] bfloTj ljj/0fx? pNn]v ug]{


bfloTj /sd pNn]v ug]{
ljBfnosf] rfn" crn ;DklQsf] ljj/0f pNn]v ug]{
;DklQsf] /sd pNn]v ug]{ .

142

/sd
$

You might also like