3.

UZORKOVANJE I REKONSTRUKCIJA
Signali koji se javljaju u stvarnom ivotu obino se javljaju kao vremenski kontinuirani. Proces digitalne obrade ovakvih signala zahtijeva njihovo konvertiranje u odreeni broj sekvencija. Taj proces uzimanja sekvenci se naziva sampling ili uzorkovanje. Primjer ovakvog procesa je pokretna slika. Kada se snima neka kontinuirano promjenljiva scena, tada se uzimaju okviri (frames) ili slike u odreenim pravilnim intervalima, obino 24 slike u sekundi. Tada kaemo da je scena uzorkovana sa 24 okvira/sekundi (24 frames/s). Uzorkovanje je selektivna selekcija konanog broja podataka, u bilo kojem konanom vremenskom intervalu, kao predstavljanje neodreenog obima podataka u vremenski kontinuiranom signalu u tom intervalu. Za dati primjer snimanja scene kamerom, uzeti okviri u svakoj sekundi predstavljaju neprekidnu scenu za vrijeme trajanja uzimanja uzorka tj. sekunde. Za vrijeme gledanja filma, nae ulo vida i mozak popunjavaju praznine okvira i daje nam ilustraciju kontinuirane scene (pokreta). Operacija popunjavanja praznina u uzorkovanim podacima naziva se reconstruction odnosno rekonstrukcija. Openito rekonstrukcija je konvertiranje uzorkovanog signala u vremenski trajni (kontinuiran) signal. Tako se ustvari omoguava neodreen (i kontinuirano promjenljiv) broj podataka u danom vremenskom intervalu u okviru odreenog broja podataka uzorkovanog signala. U sluaju filma ovaj kontinuiran signal postaji samo u naoj viziji. Naravno ne moe se oekivati da je rekonstruirani signal vjeran originalnom signalu. Ustvari, uzorkovanje vodi ka iskrivljenju-distorziji signala openito. Osnovni oblik distorzije koji nastaje uzorkovanjem naziva se aliasing koji je poznat fenomen u igranom filmu. Tako na primjer, kada se snima scena za okretanja toka u smjeru kazaljke na satu, sve dok se brzina okretanja toka uveava od polovine brzine okvira u sekundi snimanja, toak se na sceni okree usporeno u pravom smjeru. U sluaju da je brzina iznad te vrijednosti, toak e se okretati suprotno kazaljki na satu. Ustvari njegova brzina se tada javlja kao broj okvira u sekundi minus stvarna brzina. Kada je brzina okretanja jednak brzini snimanja toak e praktino stati. Daljnjim poveanjem brzine

toak se ponovo okree u pravcu kretanja kazaljke ali sa smanjenom brzinom. Uzorkovanje je najvaniji proces kod digitalne obrade signala. Kako se u praksi sreemo sa obradom elektrinih oblika signala, fizike osobine elektronskih krugova vode ka daljnjoj distorziji signala, koje takoer treba razumjeti. Za matematiku formu i razumijevanje uzorkovanja posluiti e teorema Nyquist/ Whittaker/ Shannon. 3.1. IMPULS TRAIN Niz impulsa se definira kao: PT(t) = (t-nT), za sve n = (od -, do (3.1.) gdje je T pozitivna konstanta i predstavlja period za niz impulsa. (Vidi sliku 3.1.) );

Poisson-ova formula : PT(t) = 1/Texp{j2nt/T}, za sve n = (od -, do ); izvodi se na osnovu periodinosti funkcije PT(t) i zamjenom sa PsT(n)=1/T exp{j2nt/T}dt /za t od T/2 do T/2/, (3.2.) PsT(n) = 1/T. Furierovom transformacijom PT(t), PFT() = 2/T (-2n/T}, za sve n = (od -, do ); PT(t)

-5T

-4T

-3T

-2T

-T

2T

3T

4T

5T

(t)

Slika: 3.1

Impulse train PT(t)

3.1 UZORKOVANJE SIGNALA Postoje dva naina uzorkovanja. Pretpostavimo da je x(t) kontinuirana funkcija na realnoj liniji.

Uzorkovanje funkcionalnih iznosa, ako su uzorkovane take nT, nZ, tada se to naziva uniformno uzorkovanje. T je period uzorkovanja. Broj koji izraava fuz. = 1/T se naziva frekvencija ili brzina uzorkovanja. Uoimo jo veliine = T; i uz. = 2 /T. Uzorak funkcije je tada sekvenca: x[ n ] = x(nT), nZ imamo dva pogleda na uzorkovani signal. Ovaj izraz se moe proiriti i na diskontinualne funkcije. 1) Ako se radi o sekvenci brojeva x(n) ili diskretnim vremenskim signalima onda se taj nain zove takasto uzorkovanje funkcije x(t). 2) Ako se razmatra vremenski kontinuiran signal xp(t), onda se tu radi o impulsnom uzorkovanju.
X(t) A)

X(n)

B)

n Xp(t) C)

Slika: 3.2 Operacije uzorkovanja: A) vremenski kontinuiran signal x(t) B) takasto uzorkovanje sekvence x(n) i C) impulsno uzorkovanje xp(t) Teorema Nayquist / Whittaker / Shannon odnosi se na Furierovu transformaciju uzorkovanog signala iz vremenski kontinuiranog signala. Tako je izvedena relacija: XFp () = x(nT) exp{-jnT} (3.3.) = 1/T *XF(-2k/T), za sve n i k = (od -, do );

Uoimo, da se rezultat esto izraava u funkciji = T, promjenljiva frekvencija sekvence Furierove transformacije je: Xf () = x(nT) exp{-jn}= 1/T *XF(-2k/T), (3.4.)

Vremenski kontinuiran signal x(t) naziva se signal ogranienog pojasa, ako Furieova transformacija je izvan odreenog frekvencijskog nivoa, to jest, ako postoji m >0 tako da: XF ( m) = 0 za | | m (3.5.) Frekvencija m se naziva (bandwidth) pojasna irina signala, premda je aktualna pojasna irina 2 m (raunajui obje i pozitivnu i negativnu frekvenciju). Pojasna irina se izraava u Hz (Hertz) i to kao fm = m/. Definicija se da proiriti tako, da omogui XF ( m) 0 omoguavajui da nema delta funkcije kod = m. Kritina brzina uzorkovanja se naziva Nyquist rate kod koje je: Xf () = 1/T *XF(/T), i za spektar signala = T {-, }, odnosno - . Primjenjeno na fuz. = 2fm ili T= 1/2fm. Tako kad spektar uzorkovanog signala je u granicama osnovne frekvencije onda se kod uzorkovanja zadrava oblik spektra datog signala. U svim sluajevima gdje odnosno T {-, } rekonstrukcija signala nije mogua! Ako se radi o uzorkovanju signala neodreene pojasne veliine pojava distorzije je u porastu! Zakljuna pravila uzorkovanja se svode na: 1) Nikada se ne uzorkuje ispod Nyquist-ove brzina signala. Da bi se bilo u sigurnom podruju preporuka je koritenje zatitnog faktora 10% vieg od Nyquist-ove brzine. 2) U sluaju da je sumnjivo uzorkovanje, koristi se antialiasing filter, prije samog uzorkovanja!

XF() A

-m

-/T

/T XF() A/T

-3

-2 -mT

mT 2

Slika 3.3 uzorkovanje signala ogranienog pojasa ispod Nyqust-ove brzine. a) Furierova transformacija vremenski kontnuiranog signala ; b) Furierova transformacija uzorkovanog signala 3.3 REKONSTRUKCIJA SIGNALA Kada spektar uzorkovanog signala zadrava oblik spektra vremenski kontinuiranog signala treba se izvriti rekonstrukcija x(t) tano prema dobivenom uzorku. Shannon-ova teorema rekonstrukcije daje ovu mogunost. Signal ograniene pojasne irine ne vee od /T, moe se tano rekonstruirati od uzorka {x(nT), - < n > }, Koristei formulu X(t) = x(nT) sinc [(t-nT)/T], gdje je: sin (x) = sinx/x; za x 0 i sin (x)=1, za x=0. (3.6.)

Gdje se uz Furierovu transformaciju Xp(t) dobiva XFp() preko: XF() = T *XFp()*HF(), (3.7.) Ovdje HF() je idealan slabo propusni filter i to:

HF() = 1 za sluaj | | /T i HF() = 0 za ostale sluajeve. Kako je prema osobini sinus finkcije: sin [(noT-nT)/T] = [n-no] i za simetrine x(noT) = x(noT), zakljuuje se da je formula rekonstrukcije korektna za uzorkovanu taku. Shannon-ova teorema govori kada rekonstrukcija nije mogua, a to su dva sluaja: 1) ako nije, rekonstrukcija x(t) za bilo koje zahtijevano vrijeme t, potvrda za cijelu sekvencu {x(nT), - < n >} i 2) Ako ne postoji racionalna prijenosna fonkcija. U praksi se rekonstrukcija obavlja takozvanim zero-order-hold (ZHO) krugom. To je ureaj koji kod ulaznog uzorkovanog signala x(nT) odrava

X(t)

2T

3T ....

konstantan izlaz [xn] za vrijeme intervala [nT, (nT+T)] i onda resetuje izlaz na nulu. (Slika 3.4) Slika 3.4 Vremenski odgovor zero-order-hold. Stvarni izlaz bi bio puna linija!

Tako za sekvencu {x(n), - < n >} to e znaiti izlaz x(t) = x(nz), nT t (nT+T) Uoava se funkcija hzoh(t) gdje je: hzoh(t) = 1 za 0 t T odnosno, za sve druge sluajeve, hzoh(t) = 0.

(3.8.)

Idealni frekventni odgovor (Schannon-ovog) rekonstruktora je savren pravougaonik sa stranicama omeenim -/T /T i sa nula fazom. Primjenjeno na predhodnu formulu dobiva se osjeaj prirode distorzije: HF(zoh) () = exp {-jt}dt /za podruje t od 0 do T/ = (1-exp{-jt})/ j == T*sin (T/2)*exp{-jt/2} (3.9.)

postoje tri sluaja i to kada: 1) veliina odgovora (izlaza) na niskim frekvencijama nije jednaka, 2) veliina odgovora na visokim frekvencijama ima neeljeno veliku energiju signala i 3) faza odgovora nije nula ve je linearna pod uglom -(T/2) to uzrokuje prosjeno kanjenje od T/2 sekundi.

X(t)

Anti-aliasing filter

Sampler

X[n]

Digital signal processor

Y[n]

zero-order hold

Reconstruction filter

Y(t)

Slika 3.5 Tipian sistem obrade digitalnog signala

4.

SLOENI KOMUNIKACIONI SISTEMI

Do sada smo govorili o komunikacionom sistemu kroz koji se prenose informacije od jednog izvora do jednog korisnika. U praksi egzistiraju sloeni sistemi koji povezuju vie izvora sa vie korisnika (Slika 4.1). Na ovakve sisteme postavlja se vie zahtijeva meu kojima istiemo: sigurnost u prijenosu informacija prijenos to vee koliine informacija

mogunost povezivanja bilo kojeg izvora sa bilo kojim korisnikom

Slika 4.1.

Sloeni komunikacioni sistemi

U sloenom komunikacionom sistemu odvijaju se slijedei procesi: proces transmisije tj. transport informacionih tokova od zadatog izvora do zadatog korisnika,

proces komutacije tj. preusmjeravanje informacionih tokova izmeu bilo kog izvora i bilo kojeg korisnika u sistemu, proces upravljanja informacionim tokovima

Slika 4.2.

Prijenos informacija u realnom komunikacionom sistemu

Posmatrajui realan izvor informacija moemo primjetiti da on ima aktivne periode tA i pasivne periode tP (Slika 4.2.). Periodi tAi tP za pojedine izvore su sluajne veliine koje imaju svoje statistike zavisnosti. U veini sluajeva realno je pretpostaviti da su statistika obiljeja aktivnih i pasivnih perioda izvora informacija nezavisni. Prema tome, ako imamo m izvora u sistemu, realno je pretpostaviti da e u intervalu Ts biti od njih aktivno k. Taj broj je sluajna veliina. To nas navodi da projektujemo komunikacioni sistem, tako da on moe u datom intervalu Ts posluiti k od m izvora. Ako je k izvora aktivno onda je ukupni informacioni volumen izvora
k k

Vl = Vi = C i Ti Bi D i , C i konstanta
i =1 i =1

(4.1.)

Mogunost prenoenja informacija komunikacionim sistemom moe se takoe izraziti preko informacionog volumena sistema VS. VS = CSTS BS DS PS , CS konstanta (4.2.)

PS - prostorna komponenta (karakteristika), pomou koje se izraava broj prostorno razdvojenih spojnih puteva u komunikacionom sistemu po kojemu se prenose informacije. U jednokanalnom sistemu je PS=1. Da ne bi u sistemu dolazilo do gubitka informacija mora biti informacioni volumen sistema vei ili barem jednak informacionom volumenu izvora tj. VS VI Cs Ts Bs Ds Ps C i Ti Bi D i
i =1 k

(4.3.)

Radi to boljeg korienja sistema prijenosa vri se, u njegovom predajnom dijelu, obrada signala, odnosno transformacija informacionog volumena izvora. Pri tome, treba to naglasiti, zapremina kvadra informacionog volumena izvora ostaje nepromjenjena. Promjena jedne veliine uzrokuje promjenu druge ili drugih veliina kvadra. U sloenim komunikacionim sistemima potrebno je pored informacija namjenjenih korisniku prenijeti manju ili veu koliinu informacija potrebnih za upravljanje komutacionim procesom. Ove informacije se ak i zovu komutacione informacije. Koliina komutacionih informacija se takoe moe izraziti preko informacionog volumena komutacija (VK ). Sada se moe napisati i slijedea nejednakost: Vs Vl + Vk (4.4.)

4.1.

Proces transmisije

Za trenutak zanemarimo proces komutacije i posmatrajmo samo proces transmisije. Neka je potrebno prenijeti k informacionih

volumena V1, V2.....VK koji su u optem sluaju razliiti. Problem prenoenja se moe postaviti na dva naina: zadate koliine informacija, na najpogodniji nain, prenijeti komunikacionim sistemom sa ve poznatim informacionim volumenom, na osnovu zadatih komunikacioni sistem. koliina informacija treba projektovati

U oba sluaja problem se svodi na traenje rjeenja da se informacioni volumeni pojedinih izvora na najprikladniji nain smjeste u informacioni volumen sistema. To praktino znai da se informacije prenesu bez gubitaka sa to boljim iskoritenjem sistema. Polazei od pretpostavke da se prenos vri samo jednim prijenosnim putem tj. PS=1, u osnovi su mogua tri rjeenja. Pojedine informacione volumene izvora moemo smjestiti du bilo koje ose komponente informacionog volumena - T, B, D. Tada je izabrana komponenta, vodea komponenta transmisije. Primjera radi izaberimo osu B. Za kvalitetan prijenos informacija k izvora treba biti Bs Bi , Ts Ti max , D s D i max
i =1 k

(4.5.)

ali oito je da ovako odabrani sistem nee biti u potpunosti iskorien. Mogue upljine u informacionom volumenu sistema (Ts Timax, Ds Dimax) treba popuniti informacionim volumenima izvora. Zato uradimo slijedee: Postavimo Ts = Timax Ds = Dimax i izvrimo odgovarajuu transformaciju T1 = Timax T2 = Timax D1 = Dimax D2 = Dimax

. .

. .

Tk = Timax

Dk = Dimax

Sada se smanjuju frekventne komponente informacionih volumena pojedinih izvora - B1, B2, ... Bk. Konaan rezultat je manja frekventna komponenta informacionog volumena sistema - Bs. To praktino znai bolje iskorienje prijenosnog sistema (jednako kvalitetan prijenos informacija u uem frekventnom opsegu).

Slika 4.3. Transformacija informacionih volumena Cijena dobijenog plaa se ve naglaenom transformacijom informacionih volumena. Ona se postie (transformacijom) odreenim pretvaraima na predajnoj (P) i prijemnoj (P) strani ( Slika 4.3.). U pretvaraima P odvija se proces modulacije, pa se oni nazivaju modulatorima, a u pretvaraima P proces demodulacije pa se oni nazivaju demodulatorima. Zajedniko ime im je modemi (MODulatorDEModulator).

4.2.

Osnovni modulacioni postupci

Proces pretvaranja (transformacije) signala naziva se modulacijom. Kao to pokazuje blok ema, Slika 4.4., na glavni ulaz modulatora (pretvaraa) dovodi se moduliui signal um (t), na

pomoni ulaz (carier) nosilac - u0 (t), a na izlazu se dobija modulisani signal - u (t).

Slika 4.4.

Blok ema modulatora

um (t) - signal, originalni nosilac poruke u0 (t) - periodini, deterministiki signal u (t) - signal u0 (t) modificiran signalom um (t)

u ( t ) = F [ u m ( t ) , u 0 ( t ) , t]

(4.6.)

Vrsta modulacije odreena je oblikom funkcionalne zavisnosti F i oblika nosioca.

Slika 4.5. Podjela modulacija

Osnovna podjela modulacija je prema obliku nosioca, a dalje prema modifikovanom parametru nosioca, odnosno parametru izlaznog signala koji sadri podatke o ulaznom signalu (slika 4.5.) Vremenski kontinualne modulacije bazirane kontinualnoj funkciji nosioca u0 (t), (Slika 4.6.) u 0 ( t ) = U sin ( 0 + ) su na vremenski

(4.7.)

Slika 4.6.

Prema parametru izlaznog signala, modulisanog signala, nosiocu podatka o ulaznom (moduliuem signalu) razlikuju se: AM - amplitudna modulacija FM - frekventna modulacija PM - fazna modulacija Amplitudna modulacija AM je linearna modulacija. FM i PM, koje se jo zajednikim imenom nazivaju ugaona modulacija (zbog modulisanja ugla noseeg signala), su nelinearne modulacije (zbog pojave novih komponenti koje nisu posljedica translacije spektra moduliueg signala). Vremenski diskretne modulacije zasnovane su na vremenski diskretnoj funkciji nosioca u0 (t), Slika 4.7.

Slika 4.7. Prema parametrima nosioca - povorke impulsa, a to su amplituda, vrijeme trajanja impulsa i poloaj impulsa razlikuju se: PAM - impulsna amplitudna modulacija PDM - impulsna irinska modulacija PPM - impulsna poloajna modulacija Ovdje treba napomenuti da se sve ove modulacije baziraju na principu teoreme o odmjeravanju signala. Sve do sada navedene modulacije amplitudno kontinualnih modulacija. pripadaju kategoriji

Modulacije PCM i DM (impulsno kodna modulacija i delta modulacija) su amplitudno diskretne modulacije. Recimo jo i to, odnosno ponovimo jo jedanput da je cilj modulacije da se signal obradi tako da bude podesan za prijenos. Primjeri najizraajnijih potreba za modulacijom: radio prijenos poruka, elektromagnetno zraenje, duina antene multipleksiranje signala, multipleksni sistemi prijenosa

4.3.

Multipleks

Multipleks je vrsta prijenosa u kojoj se jedan sistem prijenosa (jedan prijenosni put) koristi za prenos vie nezavisnih poruka. Razlikujemo dvije vrste multipleksa: frekventni multipleks (FDM - Frequency Division Multiplex) vremenski multipleks (TDM - Time Division Multiplex)

4.3.1.

Frekventni multipleks

Frekventni multipleks predstavlja transmisiju sa frekventnim rasporedom kanala (za prijenos nezavisnih signala). Sutina je u slijedeem. Postupkom translacije spektra svakog od vie nezavisnih signala iz njihovog prirodnog opsega uestanosti u odreeni poloaj na skali uestanosti, ti spektri mogu tako da se razmjeste da se u novom poloaju nalaze jedan do drugog bez preklapanja. Signali koji njima odgovaraju mogu sada da se prenose jednim istim VF sistemom, bez bojazni da e se pomjeati to bi se desilo kada bi ih zajedno prenosili jednim NF sistemom (dakle, bez transliranja). Principijelna ema prijenosa data je na Slici 4.7.

M - modulator Slika 4.7.

DM - demodulator

F - filter

Principijelna ema prijenosa

Frekvencija je vodea komponenta transmisije. Pogledajmo to i na tzv. planu frekvencija za sluaj da transliramo i prenosimo tri nezavisna signala, Slika 4.8a i 4.8b.

Slika 4.8.a

Slika 4.8b.

Frekventni multipleks

fd je donja, a fg gornja frekvencija prirodnog (primarnog) spektra signala Na slici (planu frekvencija) prikazana su primarna i sekundarna frekventna podruja signala te frekvencije modulatora i spektar frekventnog multipleksa.

Na prijemnoj strani proces je obrnut od onoga na predajnoj strani. Demoduliranjem pa filtriranjem dolazi se do signala u primarnoj formi.

4.3.2.

Vremenski multipleks

Vremenski multipleks predstavlja transmisiju sa vremenskom raspodjelom kanala. Zasniva se na teoremi o odabiranju. Diskretiziranjem svakog nezavisnog signala uzimaju se u tano odreenim sukcesivnim trenucima vremena njihovi odbirci koji se u vidu impulsa prenose sistemom za prijenos. Neka imamo tri slijedea signala koja treba prenijeti, Slika 4.9. Shodno teoremi o odabiranju, odbirci koji se uzimaju u pravilnim vremenskim intervalima t=1/2fm u potpunosti predstavljaju kontinualni signal (fm je maksimalna uestanost signala). To se ovdje i ini. Period odabiranja je je isti za sve signale. Trenuci odabiranja t1, t2 i t3 pomjereni su za po t/3. Ovdje je vrijeme vodea veliina transmisije. Iako je vrijeme smanjeno kad su u pitanju signali (odbirci traju krae od signala) komponenta B nije promjenjena (jer je vezana za period odabiranja).

Slika 4.9.

Vremenski multipleks

Kompresijom vremena ostvaren je vremenski multipleks. Prijenos traje kontinuirano. U jednom trenutku prenosi se samo jedan kanal (samo jedan signal). Multipleksni signal je diskretan po vremenu, a kontinualan po amplitudi. To je zapravo PAM modulacija. Zato se povorka impulsa - odmjeraka esto naziva PAM signalom. Principijelna ema prijenosa prikazana je na Slici 4.10.

Slika 4.10.

Principijelna ema prijenosa s vremenskim multipleksom

Na mjestu prijema vri se razdvajanje odmjeraka za pojedine korisnike. Za to je potrebno poznavati trenutke odabiranja t1, t2 , t3 i period odabiranja t. Filter na izlazu eliminie nepoeljne fluktuacije odbiraka signala. Filter je NF tipa.

4.4.

Proces komutacije

Zadatak sistema komutacije je uspostavljanje informacionog puta izmeu bilo kog izvora i bilo kojeg korisnika informacija u komunikacionom sistemu, slika 4.11. Komutacioni sistem ine:

komutaciono polje (prostor u kome se odvija proces komutacije) komutacioni polovi (ulazi i izlazi iz komutacionog polja)

blok upravljanja (neophodan u procesu usmjeravanja informa-cija, sastoji se od prijemnika informacija, seta za obradu i memorisanje te predajnika informacija)

Slika 4.11.

Komutacioni sistem

Sistemi sa istim brojem izvora i korisnika su sistemi sa potpunim pristupom. Proces komutacije je prelazak iz jednog stabilnog stanja Ti u drugo stabilno stanje T j . Ti i T j su stabilna transmisiona stanja. Ti je veza jednog, a T j uspostavljena veza nekog drugog para izvor-korisnik. Ako imamo m izvora i od toga k aktivnih, onda je broj stabilnih (transmisionih) stanja m! ( m k) !

N=

(4.8.)

Za uspostavljanje veze (stabilnog stanja), u emu je znaajna uloga upravljanja, izvor uz poruku koju alje korisniku, dostavlja i informaciju o adresi korisnika (tj. komutacionu informaciju). Tako se moe rei da je svako stabilno stanje odreeno matricom adresa:

 A1 A [ ATi ] = 2 Aj

(4.9.)

gdje je A j adresa korisnika (odredita) koja se dodaje informaciji i-tog izvora. Simboliki se proces komutacije moe predstaviti i ovako

[ ATi ]

ATj

Poput prenosnih informacija (informacije koje izvor alje korisniku) mogu se i komutacione informacije izraziti preko informacionog volumena. I komutacioni sistemi se poput sistema prijenosa dijele prema koordinatama po kojima se vri komutacija. Proces komutacije je vezan za proces transmisije, Slika 4.12.

Slika 4.12. Veza procesa komutacije i transmisije Obino je ista vodea komponenta komutacije i transmisije: P-P, B-B, T-T

10

Sistem P-P

I komutacija i transmisija se odvija prema prostornoj komponenti, Slika 4.13 Proces usmjeravanja informacionih tokova odvija se mehanikim radom prekidaa.

Slika 4.13. 20 Sistem B-B

Frekvencija je vodea komponenta i transmisije i komutacije, Slika 4.14.

Slika 4.14. Prebacivanjem frekventnog podruja signala ostvaruje se i transmisija i komutacija.

30

Sistem T-T

Vodea komponenta transmisije i komutacije je vrijeme, Slika 4.15.

Slika 4.15.

U ovom sistemu upravlja se vremenom (trenucima) poetka uzimanja uzoraka signala pojedinih izvora. U ranijoj praksi je dominirao princip prostorne komutacije (izmeu ulaza i izlaza komutacionog polja signali se prenose u originalnom obliku), a u novijoj dominira princip vremenske komutacije (signali se kroz komutaciono polje prenose u diskretizovanom obliku).

Pored ve uinjene podjele prema vodeoj informacionog volumena uobiajena je slijedea podjela:

koordinati

Komutacija kanala (Koristi se pri prijenosu govornih poruka. Prvo se uspostavi spojni put izmeu izvora i korisnika, dakle zavri komutacija, pa se onda vri prijenos poruke. Koriste se oba osnovna principa komutacije -prostorna i vremenska), Komutacija poruka (Koristi se za prijenos podataka. Poruka se od izvora do korisnika prenosi u etapama, od jednog do drugog komutacionog centra pri optimalnim uvjetima. Poruka se prenosi u cjelini), Komutacija paketa (Slina komutaciji poruka samo to se poruke dijele u pakete i tako prenose kroz mreu). Odlika ove dvije posljednje komutacije jeste: - da su one komutacije sa memorisanjem - da se prijenos poruke vri u procesu komutacije