BANGHAY ARALIN SA PAGTUTURO NG FILIPINO 3 PANUNURING PAMPANITIKAN IKALAWANG MARKAHAN IKAANIM NA LINGGO

I.

PAKSA / MGA KASANAYAN / MGA KAGAMITAN

Paksa

Sususriing Genre Halimbawang Akda Mga Kagamitan

: : :

Kasanayang Pampanitikan : Kasanayang Pampag-iisip : Halagang Pangkatauhan:

Pagbasa/Pagsusuri sa Akdang Pampanitikan saTeoryang Humanismo Sanaysay Saan Patungo ang Langaylangayan? Larawan ng ibong Langay-langayan, Tape ng awit Santa Filomena ng Inang Laya Paglalahad ng kaisipan sa pagkakamit ng kalayaan. Pagsalungat at Pagsang-ayon Paggalang sa kapwa.

II.

MGA INAASAHANG BUNGA (BAWAT ARAW) A. Nakapaglalahad ng mga pangyayari sa kapaligiran nagpapakita ng paraan sa pagkakamit ng kalayaan. B. Mga Layuning Pampagtalakay B.1. Pagsusuring Panglinggwistika Nabibigyang/interpretasyon ang mga piling pahiwatig na ginamit sa akda. B.2. Pagsusuring Pangnilalaman Naiisa-isa ang mga kaisipang/ideyang nagpapahalaga ng paglaya. B.3. Pagsusuring Pampanitikan Nasusuri ang sanayang batay sa teoryang humanismo. C. Nakabubuo ng mga hakbang/panukala makatarungang kalayaan. sa pagkamit ng na

210

D. Nakakasulat ng isang halimbawa ng sanaysay batay sa tiyak na paksa.

III.

PROSESO NG PAGKATUTO UNANG ARAW A. Mga Panimulang Gawain Mungkahing Gawain : Visualization and Guided Imagery a. Pagpaparinig ng awit : tape ng Santa Filomena ng Inang Laya.

Pamamaraan : 1. Papipikitin ang mga mag-aaral. 2. Patutugtugin ng guro ang tape. 3. Dadalhin ng guro ang mag-aaral sa isang gamit ang kanilang imahinasyon. b. Pagbibigay ng Tanong: Anong nabuong larawan habang pinakikinggan ninyo ang awit? paglalakbay

c. Pangkatang Gawain : Pagpapakita na sariling interpretasyon sa napakinggang awit. Pangkat 1 : Pagbuo ng Collage Pangkat 2 : Sayaw Interpretasyon Pangkat 3 : Pagpapaguhit ng mga nakitang larawan sa awit. Pangkat 4 : Pagtukoy sa mga kaisipang binigyang-diin sa awit. d. Presentasyon ng Gawain. e. Pagkuha ng feedback mula sa mga mag-aaral.

211

B.

Paglalahad a. Pagpapabasa ng Akda.

SAAN PATUNGO ANG LANGAY-LANGAYAN?

(Ni B.S. Medina, Jr.) Iisa lamang ang aking mithi. Ang makalaya sa kaalipinan. Pagkat alipin ako. Alipin ako ng aking sariling pagnanasang guminhawa at lumigaya ngunit nababakla ang daigdig na sa wariy lumalaki, lumalaki, at akoy naiiwan tila butil ng buhanging makapuwing may di makasugat. Alipin ako ng sariling nangangambang di makarating sa paroroonan (ngunit saan?): gangga-binlid na sarili. Alipin ako ng aking sariling nagnananasang makatawid sa dagat ng pakikitalad na payapa kung minsan ngunit kadalasay maalimpuyo. Alipin ako ng sariling pagkat luwad ay makaluwad, pagkat akoy sa tao ang puso, diwa at kaluluwa. (Ngunit hindi ba akoy likha ng Diyos? At sa kanya iniwangis? Nasaan ang pagkawangis na iyon? Nasaan ang aking pagka-Diyos? Ito ang aking mithi: Paglaya. At akoy nagtatanong: Ano ang paglaya? Ang paglayay ang pagkakilala sa sariling kakayahang mabuhay sa daigdig ng kawalang-katiyakan, ang pagkaunawa sa tunay na kahulugan ng buhay (na di laging katuwaan, ngunit di rin naman laging kapighatian). Ang paglayay ang pagkakilala sa maraming suliranin sa buhay at ang pagkatutong malutas ang mga ito. Ang paglayay ang pagkaunawa sa puupuong kahulugan ng damdamin ng tao. Ang paglayay ito: ang pagkaunawa sa sarili at sa daigdig. Ngunit paano ko mauunawaan ang aking sarili? Sa salamin, ang larawan koy mistulang ako: naroon din ang buhok na dating malago, ngayoy manipis, ang mukhang hawas na may guhit na ng hapis at kahapon, ang katawang dating matipunoy mahagway ngayon. At sa kamalayan ay naghuhumiyaw na tanong: Sino ka? Nakikilala mo ba ang iyong sarili? Hindi! Oo! Nakikilala ko ang aking sarili sa kanyang hubad na larawan, ngunit di ko lubusang natatalos ang tunay na kalooban, pagkat hanggang ngayoy gapos pa ako ng kahangalan, bigti pa rin ako ng karuwagan, alipin pa rin ako ng kasalanan. Wala sa akin ang pagkaunawa sa aking sarili, lubha pa sa kaninuman): akoy hindi malaya at ngayon, akong dating maraming makamit, akong dating maraming nais marating, akong dating maraming mithiin sa buhay, ay may iisang pagnanais na lamang ang makalaya sa kaalipinan. Hinahanap ko ang kalayaan, sa kapatagan, sa kabundukan, sa bayan, sa ilang na pook, sa lahat ng dako ng daigdig; sa hilaga, sa kanluran, sa

212

timog, sa silangan; nariyan sa alinman diyan ang kalayaang hinahanap ko. Alam ko: Ang kalayaan ay nasa lahat ng dako. Itoy tila hanging malayang malalanghap (ngunit may pumipigil sa aking paglanghap): itoy tila hanging malayang madarama (ngunit mukha koy namamanhid). Paano ang malayang paglanghap, ang malayang pagdama, paano? Sa salamin ay naroon ako. Akoy lalaking tinukso ng pagkakasala sa pamamagitan ng nilikhang sa tadyang ko nanggaling. Bakit nangyari iyo, sa akin ang buong Paraiso; walang hapis, pawang ligaya. At nang itoy naganap, nawala ang ligaya, nahaliliy hapis. At akoy napahiya sa sarili, unang-una. Tumingala ako. Sa kabughawan, sa bunton ng mga ulap, hinanap ko ang Maykapal, ngunit wala siya. Inulinig ko ang kanyang tinig, ngunit biningi ako ng katahimikan. Nasaan ka, Diyos ko? Bigla-biglang sinaklot ng pangamba at agam-agam ang aking katauhan. Mawawala na sa akin ang mga biyayang kaloob ng Maykapal. At nang bumaba ang Serafin, batid kong tuluyan nang nawaglit para sa akin ang Paraiso: Hindi na ako malaya: pagkat alipin na ako ng aking sariling nagkasala. Sapul noon ay hinanap ko ang kalayaan. Buhat sa Paraiso, ako at ang aking katambal ay may tataluntuning landas sa paghanap ng kalayaan ng dating kaginhawaan at kaligayahan, ngunit saan? Di ba tanging Paraiso lamang ang katatagpuan ng walangkatapusang ligaya? Sa kabughawan ng langit ay naroon ang nagsasalimbayang mga langaylangayan. Nakikita ko ang langkay-langkay na mga ibon sa kanilang paglipad. Ngunit saan patungo ang langaylangayan? At ako, kasama ang sa akiy nagbuhay, katulad ng langaylangyan, ay saan patungo? Saan masusumpungan ang ligaya at ginhawa, ang kalayaang sa wariy tuluyan nang nawaglit? Ito ang natitiyak ko: habang may buhay, akoy ako rin: ang tao. At saka ito: ang patutunguhan koy walang katiyakan, pagkat inilulunsad ko ngayon ang aking daong sa dagat ng pakikitalad; pagkat sa akin at sa kasama ko ay pinid (matutuluyan kayang pinid?) ang Paraiso. Ang daigdig ay totoong malawak: hindi masundan ng aking paningin ang habat luwang nito. Batid ko na kung makalalagos ang aking paningin sa tinutuntungan kong lupay hindi maaabot ng tingin ang lalim nito. Sinlawak ng kalupaan ang karagatan. Ang dagat ay tubig. Sinasabing ang tubig ay kristal na napa-nanalaminan. Marahil sa pagiging kristal nitoy makikita ko ang pusod ng dagat, makikita ko ang kagandahang itinatago niyon. Subalit hindi: ang dagat ay singhiwaga ng lupa. Sumalok ka ng tubig, magagawa mot masasalat ang kanyang kanipisan, ngunit sa kabila nitoy hindi mo makikita kung ano ang inililihim sa ilalim. At naunawaan ko. Mahiwaga ang daigdig, at ako, kasama ang sa akiy nagbuhat, ay maglalakbay sa dagat ng pakiktalad nang may isang

213

mahalagang bagay na nababatid: kahiwagaan. Kaya marahil hindi ko mawari ang sarili; kaya marahil hindi ko nakilala ang tunay kong kaakuhan, pagkat nababalot ng hiwaga ng Tao. Maganda ang sikat ng araw. Nadama namin ang init. Sumalab sa balat. Sumilong kami sa ilalim ng malalabay na sanga ng unang punong aming natagpuan. Saka lamang kami nakadama ng bahagyang ginhawa. Ngunit pagod na kami. Masakit ang aming mga paa. May galos at paltos na ang aming mga talampakan. Nakadama na kami ng sakit. Wala na nga kami sa Paraiso: doon, ang nayayapakay alpombrang malambot, maginhawa. Wala na, wala na kami sa Paraiso. At ngayong tumatagal ang aming inilalagi sa labas na iyon ay nakadarama na kami ng uhaw. Nanunuyo ang aming lalamunan. Patuloy ang paggiti ng saganang pawis. At kumakalam na ang aming sikmura. Ngunit anong hiwaga! Ang punong kinatitigilan namin ay may bungang nakabitin. (Huwag ninyong kakanin ito. Walang gayong tinig kaming naririnig. Gaya noong makalimot kami.) inabot ko yaon; ngunit mataas ang sanga, hindi kayang lundagin. Kailangan kong akyatin ang puno. Ito ang pakikitalad, ito ang pakikipamuhay, ito ang kaalipinan. Pagkat alipin na ako ng aking sarili. Ng daigdig, ng buhay. Hindi na ako makalaya. Noon nagbagu-bago ang anyo ng araw- naroong sumilip, sumikat, kumubli. At nagbagu-bago ang kulay ng langit- naroong bughaw, abuhin, itim. At noon nagbagu-bago ang hampas ng hangin-naroong mayumi, masungit, mabangis. Ang mga itoy tanda ng kawalan ng katiyakan ng anumang bagay sa daigdig. Ito ang kahiwagaang bumabalot sa lahat ng nilikha. Noon ko nadama ang puu-puong damdamin. Mga damdaming kay hirap unawain : ito ay kaalipinang pinagdurusahan ng sarili. Gayundin ang nadarama ng katambal ko. Sinimulan naming pagtuwangan ang pakikipagsapalaran, gumawa kami ng aming masisilungan laban sa init at lamig, laban sa sungit ng panahon at kalikasan. Gumawa kami ng damit laban sa init at lamig, sa panahon at kalikasan. Ngunit ano itong pakikipagtunggali sa kalikasan? Di bat sa kalikasan kami nabubuhay? (Ito, ito ang kahiwagaang bumabalot sa katotohanan- nagbibigay kulay, nagbibigay-ganda, nagbibigay-halaga. Pagkat hindi ba kapag may hiwagang nais liripin, kumikilos ang mga tao, nagpupunyagi? Ang pagsisikap na ito ang pintig ng buhay na lumilikha ng kulay, ganda, at halaga.) Akong Tao at ang katambal na sa tadyang ko nanggaling ay magkasama habang may buhay sa daigdig. Magkasama kami sa pakikipagtunggali. Pagkat siya rin ang kasama ko sa Paraiso. (Nooy pawang ligaya!) Ngayon ay hindi ko matingnan ang katawan ng aking katambal. Hindi ko na matitigang matagal ang hubog niyon, pagkat nagdadalang-hiya ako. Ngunit may nadarama akong kakaibang damdamin, hindi yaong pag-ibig na mapagkupkop, malambing, magiliw, kundi mabangis, mapilit, maalab. Gayundin marahil ang nadama ng aking katambal. Kasabay ng damdaming iyon ang kamalayang dadalawa lamang kami sa daigdig (Hayo at magsupling!) kailangan namin ang kasama. Nasaan ka, manlilikha! Nasaan ka, Diyos? Narito! Narito! Nasa aking sarili: ako ang

214

manlilikha, ngunit sa aba ko, hindi ako ang Diyos! Ito ba ang bahagi ng pagka-Diyos sa akin? Ang damdaming nadarama ko? Ito na ang pag-ibig sa kanyang lalong makabuluhang katuturan: maalab, mapilit, mabangis! Ang ikalawang salin ay sa damdaming iyon nagbuhat. Sa ganyan ding damdamin magbubuhat ang iba pang salin. Ang lahat at lahat ay sa damdaming iyan magbubuhat. At ako, na Tao, at siya na katambal ko, ay nagsupling: supling at supling: salin at salin. Ito ang kahiwagaan ng pagkalikha sa Tao: kayraming kawangis, kahawig: kayraming kawangis ng Diyos, kayrami niyang binigyan ng bahagi ng kanyang pagkaDiyos. Hindi mapupuwing ang katotohanang itong napasaakin: ang pag-ibig ay bahagi ng Diyos na isinapi sa Tao. Kayraming tao sa daigdig. Kayrami kong kawangis, kayrami kong larawan. Dumarami ang sakay ng daong naming nakalutang sa dagat ng pakikitalad at saka nahasik ang iba-ibang damdaming taglay ang hiwaga ng pakikipamuhay. Ang katapat ng pag-ibig ay nabigyang- tiis, naging poot, at saka nag-usbong ang pakikipagkaisa o pagbukod, pakikipagtalik o pakikipagalit. Sumibol ang pakikipag-unawaang naging pakikipagdigmaan. Ito ang hininga ng buhay: ang pagtigil sa daigdig na ito ay isang malaking pakikipaghamok, buhat sa Paraisoy napalutang na ako, kasama ang sa akiy nanggaling, sa dagat ng pakikitalad. Ngunit ano itong pakikipaghamok-pakikipaghamok sa sarili o sa daigdig? Itoy pakikipaghamok sa sarili o sa daigdig. Nababatid ko, sapagkat nadarama ko rin ang iba-ibang damdaming nasaksihan kong nagpagalaw, nagpakilos, sa aking mga supling sa lahat at lahat. Sa Tao. At habang umiinog ang araw-sumisilip, sumisikat, kumukubli-ay nadarama ko ang pagbabago: nasaksihan ko, naririnig ko, nalalanghap ko. Ang mga pagbabagong lalot lalong naglalayo sa akin sa Paraiso. Nawawala, nawawala nang tuluyan wari ang Paraiso, at akoy tila ganap nang magiging alipin ng aking sariling nagkasala (ulit-ulit kong sinasabi: Diyos ko, Diyos ko, subalit ang taghoy ay walang tinig). Nagbabago na rin ang tanawin. Marami nang gusaling naitayo: bato, kahoy, putik. Ang kapatagan ay pinarikit ng mga halamang tanim ng mga Tao. Ang kagubatan ay unti-unting nahahawan. Subalit Diyos ko, ako man ay nagbabago; nawawala ang dating lakas-tumatakas, tumatakas. Ngunit kailangang maikulong ko sa aking kalamnan ang lakas upang tumibay ang katawan ko sa pakikitunggali sa buhay. Maraming-marami na ang aking mga supling: marami na ang tao. Lumalawak ang sakop ng tao. Ang mga pook-pook ay sumisikip: sa malas ay lumiliit ang kalupaan ngunit kabalintunaan, lumalaki, lumalaki ang daigdig, pagkat nabibigyan niya ng lunan ang lahat. (Ito ang kahiwagaan ng daigdig: may puwang sa kanyang kaliitan ang lahat na parami nang parami: lumalaki, lumalaki ang daigdig at akong Tao ay naiiwang tila butil ng buhanging

215

makapuwing may di-makasugat: pagkat alipin. Ang tinig koy walang lakas pagkat wala akong laya, taghoy koy walang tinig.) Sumilang ang mga bayan-bayanan. Nakalikha ang tao ng mga wika at paraan sa pagsulat, natutuhan ng mga supling ko ang makipag-unawaan sa isat isa sa pamamagitan ng salita (sari-saring salita) at sulat (sari-saring sulat). Subalit dahil din sa pagkakaibang itoy nag-uugat ang dipagkakaunawaan pagkat nawawala ang tatak ng pagkakaisa. Isa pa ring kabalintunaan: bumuo ng salita upang magkaunawaan, ngunit siyang salita ring dahilan ng di-pagkakaunawaan. Bakit ganito? Pagkat sumipot ang pagkakani-kaniya, sumibol ang pagkamakasarili. Itoy mga tanda ng pagkagapi, ng pagkatalo, ng sarili: napaalipin nang lubos ang tao sa sariling nagkasala, hindi, hindi nga ako malaya! Nagkaroon ng sariling ari-arian ang tao. May mga kasangkapang tanging kanila, walang makagagalaw. Gaya rin ng karapatang kumilos, lumakad, manahanan, mabuhay na hindi dapat sansalain. Itoy ipagtatanggol hanggang sa magtigis ng dugo at kumitil ng buhay! May mga kagamitang kanya: iilang malapit sa puso lamang ang makagagalaw. Dito nagbinhi ang inggit at pag-iimbot, pagkat may mga taong nagnanais na magkamit ng ari ng iba. Kung may mga supling akong mapanarili, mayroon pa ring naging mapagkamkam. As sa salamin ay minasdan ko ang aking larawan, pagkalipas ng maraming-maraming taon. Nahahapis ako, may pilak na ang aking buhok. Patuloy ang buhay: pumipintig, kumikilos, humahalakhak sa lahat ng dako ng daigdig. Lumalakad sa lupa, napatitianod sa tubig, lumilipad sa himpapawid, iyan ang buhay. Patuloy rin ang Tao sa kanyang pakikipaghamok sa sarili at sa daigdig. At akoy patuloy sa paghanap ng tunay na paglaya sa kaalipinan sa sarili. Nalikha ang maraming bagay na panghalip sa ibang niyari ng Maykapal. Nakagawa ang Tao ng maraming bagay na wariy nakaligtaang ipagkaloob ng kalikasan. Sino ang may-ari nito? Tutugon ako, na Taong mapanarili: Ako. Subalit akoy hindi lamang nag-iisa. Marami ako: libu-libong ako, laksa-laksang ako. At naroroon sa lahat ng dako. Iba-iba ang aking anyo, ugali, wika, iba-iba ang aking larawan. Subalit sa tanaw ng Diyos na lumikha sa akin ay iisang lahat ng ito. Ang Taoy iisa, iisang kalahatang may ibaibang tibok at pintig. Nais lupigin ng Taong nakikipaghamok sa sarili ang buong daigdig, ang buong sansinukob. Ang kalawakan ay nais masakop, nais maangkin. Ngayon ay nalikha ang isang kababalaghan. Lumilitaw ang pagkamanlilikha ng Tao, lumilitaw ang kanyang pagka-Diyos- Ito na kaya? Ito na kaya ang kalayaang laon nang hinahanap ng Tao? Ngunit hindi, hindi, hindi pa ito ang kalayaang pagkakilala sa sarili at pagkaunawa sa kahulugan ng buhay. Hindi

216

pa nga ito pagkat hindi pa nakikilala ng tao ang kanyang sarili, hindi pa niya nauunawaan ang tunay na kahulugan ng buhay. Bakit? Tanawin ninyo ako at ang aking paligid. Sa bawat salin, sa mga taonsa lumipas at sa kasalukuyan. Di ba ninyo naririnig ang maraming taghoy at daing at sigaw? Ang kalikasan ay hindi pa nakasisiya sa akin at sa aking mga supling. Sa Tao ay hindi sapat ang bagay na nasasalat at nadarama at nalalanghap na handog ng kalikasan. Nais ko, nais namin, ay ganap na kasiyahan. Ngunit paano ito matutuklasan? Itoy bahagi lamang ng malaon nang paghnap ng kalayaan. Ang paglayay ugat sa lahat ng kasiyahan! Kaya naman dumadanak ang dugo, nakikitil ang maraming buhay. Napakaikli ng panahong ikatitigil ng Tao sa ibabaw ng lupa sa paghahanap ng kanyang ikaliligaya. At habang ang lahat ay nagaganap, nalalayo ako, na Tao sa aking paroroonan, sa pagbabalik doon sa Paraiso na ang pintoy pinid (matutuluyan kaya?) At saan ako patungo? Nais kong matagpuang muli ang landas na patungo a masaya kong pinag-buhatan! Nais koy kaligtasan sa aking sariling mapag-imbot, sakim, mapagkamkam! Nawala na sa akin ang katiwasayan at kasiyahang-loob. Kung saan ko sila matatagpuan, hindi ko batid. Subalit akoy likha ng Maykapal na iniwangis sa kanya; sa kanya ako iniwangis, may pagka-Diyos ako, may pagka-Manlilikha! Nasaan ang pagkakawangis na iyon? Ito ang hanap ko. Ang paglaya sa kaalipinan ng Tao sa kanyang sarili, ang paglaya sa sariling pagkat luwad ay makaluwad, pagkat Taoy sa Tao ang puso, diwa at kaluluwa. Nababatid ko na: ang sarili kong makataoy nakalimot sa kanyang bahaging maka-Diyos. Akoy nakalimot. Ito ang pagkalimot ko libu-libong taon na ang nakalipas sapul pa noong tuksuhin ako ng pagkakasala sa pamamagitan ng katambal kong sa aking tadyang nanggaling. Pagkalimot! Ito ang kasalanang aking pinagdurusahan. Kailangan koy paglaya, kailangan koy makabalik sa aking masayang pinagmulan. Kailangan koy mapakilos ang aking sariling daigdig sa kaukulang makasalanan! At ngayon ay nabuo ang isang katotohanan, ang tanging katotohanang makahulugan: ang paglayay pag-ahon sa sariling makaluwad, paggapi sa sariling makamundo. Ang paglayay pagkakilala sa sariling iniwangis sa Maykapal, iniwangis sa Maykapal, iniwangis sa kanyang kaganapan. (Ito, ito nga ang paglaya at saka ko lamang naunawaan ang sarili at ang daigdig.) Hinahanap ko ang sariling yaong magbabalik sa akin sa Paraiso. Sa langit ay namataan ko ang langkay-langkay na isang malaking kawang may pakpak-mabibilis, malalakas, ang kanilang pagkampay. Subalit saan sila patungo? Di ko alam, aywan kung saan. Gayundin ako: aywan, kung saan, akoy isa ring langay-langayang napalaot sa kawalang-katiyakan (ngunit ang aking mga bagwis, mahina, mahina!) Subalit mayroon na akong nalalaman ang kahulugan ng Paglaya. Paglaya ang aking tunguhin. Ito lamang. Paglaya.

217

Mungkahing Gawain : Reading Relay 1. Paghahati ng akda kung ilang pangkat mayroon ang magaaral. 2. Pangkatin ang klase. 3. Ipamahagi ang akda sa bawat pangkat. 4. Babasahin ng lider sa kanyang kapangkat. 5. Pagkatapos, gawing dugtungang pagbasa ayon sa tamang pagkakasunud-sunod ng akda. C. Pagbubuod ng akda. Mungkahing Istratehiya :KNOW WONDER LEARNED CHART

KNOW

WONDER

LEARNED

PAGSUSURI SA AKDA IKALAWANG ARAW A. Mga Panimulang Gawain Mungkahing Istratehiya : Story Impression 1. Pagbuo ng impresyon ng sanayang gamit ang mga nakatakdang salita.

218

Paraiso

Tao

Daigdig

Pakikihamok

Paglaya 2. Paggamit ng istratehiyang Request

SILA SA BUHAY KO
Maagang nabuksan ang pinto ng langit kina Inay at Itay sa pangangalaga nila ako naiwan. Ngunit pagkalipas ng ilang panahon, isa-isang lumalayo sa akin. Sila na sa aking kamusmusan ay palagi kong kasama, sila sa bawat pamumukadkad ng bulaklak, sa bawat pagbubuntis ng butil ng palay, sa napakaraming Paskong nagdaan, at sila na ang mga puso ay nakikisabay sa lahat ng emosyong nadarama ko ay isa-isang inilalayo sa akin. Ang damdamin iyon na nagpapainog at nagbibigay-kulay sa daigdig. Sa bawat paglayo, nakadarama ako ng lungkot at matinding takot. Ayaw kong mapag-isa, ayaw kong mawala sila. Unti-unti, nararamdaman ko na ipinipiit ako ng aking sarili sa piitang iyon ng takot at kasakiman. Paano ako makakalaya sa damdaming iyong unti-unting sumisira sa buhay ko. Tumingala ako pumikit. Tama, hindi nga pala lalaging kasama ko sila. Kailangan din ng mga kapatid ko ang bumuo ng pamilya, makipamuhay at maging bahagi ng daigdig na ito. Matutong makipagtunggalian sa daigdig at sa kanyang sarili. Sa ngayon, masaya na ako sa piling ng nag-iisa kong anak, kasama ang lalaking naging katuwang ko upang makalaya sa piitang iyon na matagal na nagkulong sa akin sa matinding takot at pangamba.

219

Pamamaraan : 1. Babasahin ng guro ang akda nang paisa-isang talata. 2. Ihahanda ang mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga patnubay na tanong ganoon din ang pagkuha ng dati nang kaalaman. 3. Maaari ring magtanong ang mga mag-aaral sa guro. Ang guro ay maaari ring magdagdag ng iba pang konsepto sa mga mag-aaral. 4. Maaaring manghula ang mga mag-aaral sa magiging wakas ng seleksyon. 5. Muling babasahin prediksyon. ang teksto kung tama ang mga

6. Magkakaroon ng talakayan.

B. Pagtalakay sa Aralin 1. Pangkatang Pagsusuri Pangkat 1 at 2 : Pagsusuring Panglinggwistika Mungkahing Istratehiya : Etimolohiya o Pinagmulan ng Salita

LARAWAN NG LANGAY-LANGAYAN

Pangkat 3 at 4 : Pagsusuring Pangnilalaman Mungkahing Istratehiya : Word Webb

KALAYAAN

220

Mga Tanong : 1. Ano ang paglaya ayon sa may-akda? 2. Ayon sa akda, nagsasalita? saan ba nais makalaya ng

3. Paano at kailan nasabi ng nagsasalita na ang buhay ay isang pakikipagtunggali? 4. Samakatuwid, ano ang pinatunayan sa teksto tungkol sa tao? Pangkat 5 at 6 : Pagpapaliwanag ng Kaisipan sa Piling Pahayag Mungkahing Istratehiya : Guide O Rama

Panuto sa Pagbasa

Tugon ng Mag-aaral

Talata 2 -

Ipaliwanag ang kaisipang napapaloob dito.

Talata 1 - Pangungusap 12- Anong kaisipan ang isinasaad dito?

Talata 3 - Pangungusap 8-9 Anong kaisipan ang napapaloob dito?

221

Panlahat : Pagsusuring Pampanitikan Mungkahing Gawain : Word Webb

TAO

Mga Tanong: a. Paano naipakita ng may-akda ang kahalagahan ng tao sa sanaysay. b. Ang sanaysay bang ito ay nagtataguyod ng isang makatarungan, malaya at makataong lipunan? Ipaliwanag. C. Pagbabahaginan ng Ideya. D. Pagkuha ng karagdagang feedback mula sa mga mag-aaral. E. Pagbuo ng Sintesis. Mungkahing Istratehiya : Word Connection Technique

222

Gagamitin at pag-uuganayin ang mga nakatalang salita upang makabuo ng mabisang pahayag. Kalikasan Daigdig

Pakikipagtunggali Malinis Tama Sarili

Mabuhay

Makipaglaban

Kapwa tao

IV.

EVALWASYON PAGPAPAHALAGA SA AKDA IKATLONG ARAW A. Panimulang Gawain Mungkahing Gawain : 1. Pagtatanghal ng Tableau tungkol sa ibat ibang sitwasyong nagpapakita ng paghahangad ng tao sa kalikasan. 2. Pagpapaguhit/pagpapakita ng mga larawan ng ibat sitwasyon ng paghahangad ng tao sa kalayaan. ibang

B. Pagpapahalaga sa Akdang Tinalakay (Pangkatang Gawain) Pangkat 1 at 2 : Pagpapakita ng Pakikisangkot Mungkahing Gawain : Panel Discussion Paksa : May limitasyon ba ang paghahangad ng tao?

223

Pangkat 3 at 4 : Pagpapakita ng Paghahambing Mungkahing Istratehiya : Pagtalakay sa iba pang akdang nabasa o pelikulang napanood na may kaugnayan sa akdang sinusuri batay sa mga sumusunod : 1. Aral 2. Kaisipan 3. Paksa Pangkat 5 at 6 : Pagpapakita ng Pagtataya Mungkahing Gawain : 1. Pagtalakay sa bisa ng akda batay sa simulaing,Ang Panitikan ay dapat Magpaliwanag at Magturo. 2. Pagpapatala ng mga kaisipang hinango sa akda na nagpapaliwanag kung paanong ang tao ay patuloy sa paghahangad sa magulong mundong ginagalawan. C. Pagbabahaginan ng kinalabasan ng Pangkatang Gawain. (Talakayan) D. Pagkuha ng feedback mula sa mga nakinig. E. Pagbibigay ng guro ng karagdagang feedback. F. Pagbuo ng Sintesis ng napag-usapan Mungkahing Istratehiya : Categorize/Classify Organizer PAKSA

224

V.

PAGPAPALAWAK NG KARANASAN PAGLIKHA IKAAPAT NA ARAW A. Panimulang Gawain Mungkahing Istratehiya : Venn Diagram 1. Pagpapakita ng mga larawan ng mga magigiting na bayani ng lahi. 2. Pag-isa-isa ng kanilang kontribusyon sa bayan o mga katangian. 3. Paghahambing sa mga katangian.

A AB B ABC AC AB C

4. Pagtukoy sa isang tiyak na layunin ng mga ito sa bayan. 5. Paggamit ng istratehiyang Networking.

KALAYAAN

225

B. Pagpili ng paksa mula sa mga ibibigay sa itaas. C. Pagbabalik-gunita sa mga paraan ng pagbuo ng panimula/ pangwakas na pangungusap. D. Pagpapasulat ng sanaysay hinggil sa napiling paksa. E. Pagbibigay ng ilang patnubay sa gagawing pagsulat: a. Bubuuin ng 3 talata lamang. b. Iangkop ang panimulang pangungusap sa paksang napili. c. Pagsunud-sunurin nang maayos ang mga kaisipan batay sa paksa. d. Gumamit ng angkop na mga salita. e. Bigyang-pansin ang paggamit ng tamang bantas. f. Bumuo ng mabisang pangungusap. g. Lumikha ng angkop na pamagat. F. Pagpapabasa ng ilang panimulang pangungusap. G. Pagbibigay -reaksyon batay sa paraan ng pagbuo ng simula. H. Pagpapatuloy ng pagsulat bilang gawaing bahay.

PAGPAPAHALAGA SA ISINULAT IKALIMANG ARAW A. Panimulang Gawain 1. Pagpaparinig ng tape ng awiting Bayan Ko. 2. Pag-uugnay ng kaisipan o ideya sa akdang tinalakay sa awiting narinig. 3. Muling pagpaparinig ng tape.

226

B. Pagpapabasa sa kapareha. Pagbibigayin ng feedback ang bawat pareha. C. Pagbabahaginan ng klase. D. Pagbibigay ng guro ng feedback tungkol sa mga narinig na gawain.

227