ASENKRON MOTORLARIN YAPISI VE ZELLKLER ASENKRO MOTORLARIN YAPISI VE ALIMA PRENSB

Giri Asenkron motorlar, endstride en fazla kullanlan elektrik makineleridir. alma ilkesi bakmndan asenkron motorlara endksiyon motorlar da denir. Asenkron motorlarn almalar srasnda elektrik ark meydana gelmez. Ayrca dier elektrik makinelerine gre daha ucuzlardr ve bakma daha az ihtiya gsterirler. Bu zellikler, asenkron motorlarn endstride en ok kullanlan motorlar olmalarna sebep olmutur. Asenkron makineler endstride genellikle motor olarak altrlrlar, fakat belirli koullarn salanmas durumunda generatr olarak da altrlabilirler. Asenkron makineleri senkron makinelerden ayran en byk zellik, dnme hznn sabit olmaydr. Bu hz motor olarak almada senkron hzdan kktr. Makinenin asenkron olusu bu zelliinden ileri gelmektedir. Asenkron motorlar genel olarak stator ve rotor olmak zere iki ksmdan yaplmlardr. Stator, asenkron motorun duran ksmdr. Rotor ise donen ksmdr. Asenkron motorun rotoru, ksa devreli rotor (sincap kafesli rotor) ve sargl rotor (bilezikli rotor) olmak zere iki eittir. Asenkron motor, rotorun yapm biimine gre bilezikli ve kafesli asenkron motor olarak tanmlanr. Rotoru sincap kafesli asenkron motorun ve bilezikli asenkron motorun statoru ayni ekilde yaplmtr. Asenkron motorun statoru; gvde, stator-sac paketleri ve stator sarglarndan olumutur. Rotoru bilezikli asenkron motorun rotoru stator iinde yataklanmtr. Rotor mili zerinde rotor sac paketi ve dner bilezikler bulunur. Rotor sac paketi zerine alm oluklara rotor sarglar denmitir. Hemen hemen btn rotorlarda u sarg ( faz sargs) bulunmaktadr. Bu sarglar genellikle yldz; ender olarak gen balanrlar. Baz durumlarda rotorlarda, ift sargya da (ift faz sargs) rastlanmaktadr. Bu tur sarglar motor iinde V-devresi seklinde balanrlar. ster ift, ister u sargl olsun, sarg ular rotor zerinde bulunan dner bileziklere balanr. Dner bileziklerle, akim devresi arasndaki balant kmr fralar yardmyla salanr. Sincap kafesli asenkron motorun ise rotor sac paketi oluklarnda sarglar yerine alminyum yada bakrdan yuvarlak ve kanatk seklinde ubuklar bulunur. Bu ubuklar her iki ucundan ksa devre bilezikleriyle elektriksel olarak ksa devre edilmitir. Asenkron motorun birok zel yapm tr vardr. Rotoru darda, statoru ierde bulunan d rotorlu asenkron motor, ayrca rotor sargs bulunmayan ktlesel rotorlu asenkron motor, iki fazl asenkron motor, iki fazl servo motor, eylemsizlik momentinin ok kk olmas istenen hallerde kullanlan ve rotoru alminyum veya bakrdan bos bir silindir olan ferraris motoru vb. Kafesli ve bilezikli asenkron motor dahil, btn yapm trleri arasnda alma ilkesi bakmndan fark yoktur. Sanayide ve dier bir ok alanda byk ounlukla

kullanlan kafesli tip yapm en kolay, en dayankl, isletme gvenlii en yksek, bakim gereksinimi en az ve en yaygn, elektrik motorudur. Normal kafesli asenkron motorun sakncas kalk momentinin nispeten kk, kalk akmnn byk olmasdr. Bu sakncay gideren akim ylmal asenkron motorlarda kafes yksek ubuklu, ift ubuklu gibi zel biimlerde yaplr. ok kk ve kk glerde yaplan tek fazl asenkron motorlar da genellikle kafes rotorludur. Bilezikli asenkron motorun yarar, ek direnler yardm ile kalk akiminin istendii kadar azaltlabilmesi, kalk ve frenleme momentinin arttrabilmesidir. ebekelerin ok glenmesi ile kalk akimini snrlamann nemi azalmtr, fakat yksek kalk momenti ve uzun kalk suresi baz tahriklerde bilezikli asenkron motorun uygulamasn gerektirebilir. 1.2. Bilezikli Asenkron Motor Bilezikli asenkron motorun dndrme momenti, stator ve rotorda oluan dner alanlarn magnetik aklarna baldr. Magnetik aklar sarglardan ekilen akmlarla doru orantl olduklarndan, dndrme momentinin, motorun akm ekisine bal olduu sonucuna varlr. Dner bilezikler ksa devre edildii takdirde, rotor akimi devresinde rotor sarglarnn tepkin direnci (endktans) byk lde sz konusudur. Endktif diren halinde, rotorda endklenen gerilim ile rotor akm arasndaki faz fark 90 olmaktadr. Ortaya kan bu faz fark rotor dner alann 90 kaydrr ve rotor dner alan kutuplar ile stator dner alannn zde kutuplar tam olarak kar karya gelir. Bunun sonucu yalnzca rotor mili ynnde etkiyen bir kuvvet ortaya kar ve rotorun dnmesi artk sz konusu olmaz. Ancak, anlatlan bu oluumlar sadece bir varsaymdr. Yani sarglarn sadece tepkin direnci gz nne alnarak ileri srlmtr. Oysaki, sarglarn ok kk dahi olsa, Fazl Asenkron Motorlar 1. Fazl Asenkron Motorlarn Yaps Sanayi tesislerinde elektrik enerjisini dairesel harekete evirebilmek iin motorlar kullanlr. Uygulamada onlarca eitte elektrikli motor karmza kmaktadr. Ancak, asenkron motorlarn kullanlma oran en yksek olup % 90lar seviyesindedir. Yani, kullanmdaki her 100 motorun 90 asenkron tiptedir. Bu blmde yaygn bir kullanm alanna sahip asenkron motorlarn yaps, zellikleri, almas hakknda temel bilgiler verilecektir.

1.1. Asenkron Motorlarn stnlkleri I. Srekli bakm istemez. II. Yk altnda devir saylar ok deimez. III. Elektronik devreyle devir says kolayca ayarlanabilir. IV. Fiyat dierlerine oranla ucuzdur. V. alma annda ark (kvlcm) retmez. VI.Bir ve fazl olarak retilebilir. 1.2. Asenkron Motor eitleri Asenkron motorlar faz saysna gre iki eittir: I. Bir Fazl Asenkron Motorlar: Kk gldr. amar makinesi, pompa, buzdolab gibi cihazlarda kullanlrlar. II. Fazl Asenkron Motorlar: Sanayide ok yaygn olarak kullanlan motor eididir. Asenkron motorlar rotorlarnn yapsna gre iki eittir: I. Rotoru ksa devre ubuklu asenkron motorlar. II. Rotoru sargl (bilezikli) asenkron motorlar. 1.3. Fazl Asenkron Motorlarn Paralarnn Yaps ve zellikleri Uygulamada ok yaygn olarak kullanlan asenkron motorlar eitli blmlerden oluur. imdi bunlar inceleyelim. 1.3.1. Stator Asenkron motorun duran blmdr. 0,4-0,8 mm kalnlnda bir taraf yaltlm saclarn zel kalplarda paketlenmesiyle retilir (resim 4.2). Stator, motorun en nemli parasdr. Bu parann i ksmnda emaye izoleli bakr telden yaplan sarmlar bulunur. Sarmlarn grevi AC enerji uygulandnda manyetik alan dourarak rotorun dnmesini salamaktr. 1.3.2. Rotor Asenkron motorun dnen blmdr. Rotor, ince elik saclarn st ste paketlenmesiyle oluturulmutur. Bu elemann, stator manyetik alannn etkisiyle ikinci

bir manyetik alan oluturabilmesi iin gvdesi zerine alan oyuklara alminyum ubuklar yada sarglar konulmutur

Rotor eitleri unlardr: I. Alminyum ubuklu (Sincap Kafesli) Rotor Rotor sac paketinin d yzeyine alan oyuklar iine pres dkm ile eritilmi alminyum konulur. Rotor ubuklar ksa devre edilir. II. Sargl (Bilezikli) Rotor Stator sarglarnda olduu gibi rotor oyuklarna sarglar yerletirilir. Sarglarn ular bakr bilezie balanr. Bileziklere basan fralar araclyla sarg ular dar tanr. Bilezikli rotorlu motorlarda devir saysyla dndrme momenti rotor devresine sokulan d (harici) direnlerle ayarlanabilir. (Bilezikli rotorlu motorlar ok az kullanlmaktadr). 1.3.2. Gvde Asenkron motorlarn gvdesi soutmann abuk olmas iin kntl ( kanatkl ) olarak retilir. Resim 4.4te motor gvdeleri grlmektedir.

1.3.3. Kapaklar Motorun statoru iki kapak ile d ortamdan ayrlr. Kapaklarn tam merkezinde rotoru tutan rulmanlar yada yataklar bulunur. Kk gl motorlarda rotorun kolayca dnmesini salayan eleman olarak metal yataklar kullanlrken, byk gl motorlarda

rulmanlar kullanlr. Resim 4.5te motor kapa grlmektedir.

1.3.4. Soutucu Pervane Asenkron motorlarn sarglarnn ar snmas sakncal durumlar ortaya karabilir. te bu nedenle gvdenin soutulmas iin plastik yada alminyumdan yaplm soutucu pervaneler (fan) kullanlr. Resim 4.6da soutma pervanesi grlmektedir.

1.3.5. Rulmanlar ve Yataklar Rotorun kolayca dnebilmesi iin rulman yada metal yataklar kullanlr. Yatak ve rulmanlar kullanmdan dolay zamanla zelliini kaybeder. Bozulan rulman motorun verimini drr. te bu nedenle belli aralklarla motor rulmanlar kontrol edilerek arzalananlar yenisiyle deitirilir. Metal yataklar kk gl motorlarda kullanldndan uzun yllar alabilir. ekil 4.1de yatak ve rulmanlar grlmektedir. 1.3.7. fazl Asenkron Motorlarn alma lkesi R-S-T fazlar motorun statorunda bulunan sarglara uygulandnda dner bir manyetik alan oluur. Statordaki manyetik alann dnen says ebekenin frekans ve sarglarn kutup saysna gre deiir. Statorda oluan dner alan rotorun ubuklarn (yada sarmlarn) etkiler ve bu ubuklardan akm dolamaya balar.Rotordan geen akm ikinci bir alan oluturur. Statorun alanyla rotorun alan birbirini itip ekerek dn balatr.

Not: Ayn adl kutuplar birbirini iter.Zt kutuplar birbirini eker.

2. Fazl Motorlarn Etiketindeki Bilgilerin Aklanmas Sanayide yaygn olarak kullanlan motorlarn zellikleri gvdeye konmu olan bilgi etiketlerinde bulunur. Motor etiketinde bulunan bilgileriyle yle sralanabilir: a. Motoru reten kuruluun ad (Gamak, Siemens, Asea, BBC, vb.) b. Motorun kullanld akm ( DC,AC) c. Motorun tipi d. Motorun seri numaras e. Motorun balant ekli f. Motorun normal (nominal, anma) akm g. Motorun g katsays (Cos ) h. Motorun normal (nominal, anma) gerilimi . Motorun gc (watt yada beygir gc cinsinden) i. alma frekans j. Dakikadaki devir says (d/d, rpm) k. Motorun dayanabilecei maksimum scaklk l. Motor arl m. Motorun retim tarihi 3. Fazl Asenkron Motorlarn Balant Klemensinin Tantlmas, Yldz ve gen Balant fazl asenkron motorlarn statoruna yaplan sarmlarn ular klemens kutusuna

(balant terminali) karlr. Klemens kutusu dardan gelen besleme ularnn kolayca balanabilmesini salayacak ekilde dizayn edilir. Klemens kutusunda bulunan harflerin anlamlar unlardr: R Faz in: Giri ucu: U, k ucu: X S Faz in: Giri ucu: V, k ucu: Y T Faz in: Giri ucu: W, k ucu: Z harfleriyle gsterilir. fazl asenkron motorlarn klemens kutusunda alt adet u bulunur. Bu ular motorun gc gz nne alnarak yldz yada gen eklinde balandktan sonra R-ST ile besleme yaplr. Yldz yada gen balants yaplmam fazl asenkron motor asla almaz.

4. Fazl Asenkron Motorlarn Devir Ynnn Deitirilmesi fazl asenkron motorlarn devir ynn deitirmek son derece kolaydr. Motora uygulanan R-S-T fazlarndan herhangi ikisinin yeri ekil 4.4te grld gibi deitirildiinde stator sarglarnn oluturduu manyetik alann dn yn deiir ve rotor nceki dn ynnn tersinde hareket etmeye balar Fazl Asenkron Motorlarn Yaps ve alma Prensibi Asenkron motorlar 1824 ylnda Aragonun alternatif akm motorlarnn alma prensibini bulmas ile balar. Daha sonra bilimadamlarnca yap ve eit olarak muhtelif deiiklikler yaplm ve hala da bu gelimeler srmektedir. Asenkron motorlar ucuz olmas, az bakm gerektirmesi ve alma srasnda erare oluturmamas nedeniyle doru akm motorlarna gre daha ok tercih edilirler. Asenkron motorlarn devir saylar yk ile ok az deimesi nedeniyle sabit devirli motorlar olarak kabul edilirler. Doru akm motorlarnn devir saylar istenilen deerler arasnda ayarland halde, asenkron motorlar devir saylar ancak kademeli olarak ayarlanr. Bu nedenle devir ayarlama bakmndan DA motorlar, AA motorlarna gre daha ok tercih edilir. Bu motorlara asenkron motor denilmesinin sebebi, stator sarglarnda oluan manyetik alann dnme hz stator devir saysnn ayn olmasndandr. Rotor hz stator manyetik alannn hzndan daima daha azdr. Bu yzden bu motorlara,

uyumlu olmayan anlamna asenkron motor denir. Ayn zamanda endkleme prensibine gre almalar sebebiyle endksiyon motor da denir. Asenkron motorlar az bakm gerektirdiinden ve maliyeti dk olduundan gnmz sanayisinde hemen hemen her alanda kullanlabilirler. zellikle devir ayar gerektirmeyen sabit devirli i makinalarnda (su motorlar, sanayi bantlarnda, kat fabrikalarnda vb.) ska rastlanr. Asenkron Motor eitleri A) Faz saysna gre: 1- Bir Fazl Asenkron Motorlar 2- Fazl Asenkron Motorlar B) Yaplarna gre: 1- Ksadevre rotorl (Sincap kafesli) asenkron motorlar 2- Sargl rotorlu (bilezikli) asenkron motorlar C) Yap tipine gre: 1- Ak tip asenkron motorlar 2- Kapal tip asenkron motorlar 3- Flanl tip asenkron motorlar D) alma ekillerine gre: 1- Yatk alan asenkron motorlar 2- Dik alan asenkron motorlar E) Rotorun yaplna gre: 1- Yksek rezistansl asenkron motorlar 2- Alak rezistansl asenkron motorlar 3- Yksek reaktansl asenkron motorlar 4- Rotoru ift sincap kafesli asenkron motorlar fazl Asenkron Motorlarn Yaps Bu motorlar 3 ana ksmdan oluur: Stator,rotor, gvde ve kapaklar. Stator Asenkron motorun duran blmdr. 0,4-0,8mm kalnlnda bir taraf silisyum ile yaltlm saclarn, zel kalplarda paketlenmesiyle imal edilir. Bu ksma stator sac paketi denir. Stator sac paketinin i ksmna belirli sayda oyuklar alr ve bu oyuklara sarglar yerletirilir. Rotor Asenkron motorun dnen blmdr. Genel olarak sincap kafesli veya sargl rotor olarak iki tipte imal edilirler. Her ikisi de zerine oyuklar alp paketlenmi silisli

saclarn bir mil zerine skca yerletirilmesinden meydana gelmitir. 1) Sincap kafesli Rotor Rotor sac paketinin d yzne yakn alan oyuklar iine pres dkml eritilmi alminyum konur. Rotor ubuklar da denilen bu ubuklarn iki taraf alminyum halkalarla ksadevre edilir. Bu halkalarn zerinde bulunan kanatklar soumay kolaylatrr. Rotor ubuklarn ksadevre edilmesi nedeniyle bu tip rotorlara ksadevre ubuklu rotor da denir. fazl asenkron motorlarn almas srasnda stator oyuklarna nazaran rotor oyuklar hareket etmektedir. Bu nedenle rotorda distrsiyon oluabilir. 2) Sargl Rotor Stator sarglarnda olduu gibi birbirine 120 faz farkl olarak rotor oyuklarna fazl alternatif akm sargs yerletirilip; ular, rotor miliyle yaltkan bakr bilezie irtibatlandrlmtr. Akm, bileziklere basan fralar aracl ile sarglara uygulanr. Bilezikli Rotorlu da denilen bu tip motorlarda devir says ile hareket momenti, fralar ve rotor devresine sokulan direnlerle kolayca ayarlanabilir. Gvde Kapaklar erisinde stator sac paketi bulunan gvde, ayaklar ile zemine veya kaideye monte edilir. Alminyum dkm eklinde yaplan asenkron motor gvdesi zerinde ufak kanatklar bulunur. Bu kanatklar, gvdenin hava ile temas yzeyini arttrarak soumay kolaylatrr. Motor kapaklar, ortalarna alan yuvalara yerletirilen rulman aracl ile rotora yataklk yaparlar. Fazl Asenkron Motorlarn alma Prensibi ve Dner Alan Asenkron motorlarn almas u prensibe dayanr: 1. Alternatif akmn uyguland stator sarglarnda dnen bir manyetik alan olmaldr. 2. Manyetik alan ierisinde bulunan bir iletkenden akm geirilirse o iletken, manyetik alann dna itilir. 3. Ayn adl kutuplar birbirini iter, zt kutuplar birbirini eker. Dner manyetik alann meydana gelmesi iin birbirinden faz farkl en az 2 tane manyetik alana ihtiya vardr. Bunun iin fazl motorlarda Asenkron motorlar, endstride en fazla kullanlan elektrik makineleridir. alma ilkesi bakmndan asenkron motorlara endksiyon motorlar da denir. Asenkron motorlarn almalar srasnda elektrik ark meydana gelmez. Ayrca dier elektrik makinelerine gre daha ucuzlardr ve bakma daha az ihtiya gsterirler.

Bu zellikler, asenkron motorlarn endstride en ok kullanlan motorlar olmalarna sebep olmutur. Asenkron makineler endstride genellikle motor olarak altrlrlar, fakat belirli koullarn salanmas durumunda generatr olarak da altrlabilirler. Asenkron makineleri senkron makinelerden ayran en byk zellik, dnme hznn sabit olmaydr. Bu hz motor olarak almada senkron hzdan kktr. Makinenin asenkron olusu bu zelliinden ileri gelmektedir. Asenkron motorlar genel olarak stator ve rotor olmak zere iki ksmdan yaplmlardr. Stator, asenkron motorun duran ksmdr. Rotor ise donen ksmdr. Asenkron motorun rotoru, ksa devreli rotor (sincap kafesli rotor) ve sargl rotor (bilezikli rotor) olmak zere iki eittir. Asenkron motor, rotorun yapm biimine gre bilezikli ve kafesli asenkron motor olarak tanmlanr. Rotoru sincap kafesli asenkron motorun ve bilezikli asenkron motorun statoru ayni ekilde yaplmtr. Asenkron motorun statoru; gvde, stator-sac paketleri ve stator sarglarndan olumutur. Rotoru bilezikli asenkron motorun rotoru stator iinde yataklanmtr. Rotor mili zerinde rotor sac paketi ve dner bilezikler bulunur. Rotor sac paketi zerine alm oluklara rotor sarglar denmitir. Hemen hemen btn rotorlarda u sarg ( faz sargs) bulunmaktadr. Bu sarglar genellikle yldz; ender olarak gen balanrlar. Baz durumlarda rotorlarda, ift sargya da (ift faz sargs) rastlanmaktadr. Bu tur sarglar motor iinde V-devresi seklinde balanrlar. ster ift, ister u sargl olsun, sarg ular rotor zerinde bulunan dner bileziklere balanr. Dner bileziklerle, akim devresi arasndaki balant kmr fralar yardmyla salanr. Sincap kafesli asenkron motorun ise rotor sac paketi oluklarnda sarglar yerine alminyum yada bakrdan yuvarlak ve kanatk seklinde ubuklar bulunur. Bu ubuklar her iki ucundan ksa devre bilezikleriyle elektriksel olarak ksa devre edilmitir. Asenkron motorun birok zel yapm tr vardr. Rotoru darda, statoru ierde bulunan d rotorlu asenkron motor, ayrca rotor sargs bulunmayan ktlesel rotorlu asenkron motor, iki fazl asenkron motor, iki fazl servo motor, eylemsizlik momentinin ok kk olmas istenen hallerde kullanlan ve rotoru alminyum veya bakrdan bos bir silindir olan ferraris motoru vb. Kafesli ve bilezikli asenkron motor dahil, btn yapm trleri arasnda alma ilkesi bakmndan fark yoktur. Sanayide ve dier bir ok alanda byk ounlukla kullanlan kafesli tip yapm en kolay, en dayankl, isletme gvenlii en yksek, bakim gereksinimi en az ve en yaygn, elektrik motorudur. Normal kafesli asenkron motorun sakncas kalk momentinin nispeten kk, kalk akmnn byk olmasdr. Bu sakncay gideren akim ylmal asenkron motorlarda kafes yksek ubuklu, ift ubuklu gibi zel biimlerde yaplr. ok kk ve kk glerde yaplan tek fazl asenkron motorlar da genellikle kafes rotorludur. Bilezikli asenkron motorun yarar, ek direnler yardm ile kalk akiminin istendii kadar azaltlabilmesi, kalk ve frenleme momentinin arttrabilmesidir. ebekelerin

ok glenmesi ile kalk akimini snrlamann nemi azalmtr, fakat yksek kalk momenti ve uzun kalk suresi baz tahriklerde bilezikli asenkron motorun uygulamasn gerektirebilir. 1.2. Bilezikli Asenkron Motor Bilezikli asenkron motorun dndrme momenti, stator ve rotorda oluan dner alanlarn magnetik aklarna baldr. Magnetik aklar sarglardan ekilen akmlarla doru orantl olduklarndan, dndrme momentinin, motorun akm ekisine bal olduu sonucuna varlr. Dner bilezikler ksa devre edildii takdirde, rotor akimi devresinde rotor sarglarnn tepkin direnci (endktans) byk lde sz konusudur. Endktif diren halinde, rotorda endklenen gerilim ile rotor akm arasndaki faz fark 90 olmaktadr. Ortaya kan bu faz fark rotor dner alann 90 kaydrr ve rotor dner alan kutuplar ile stator dner alannn zde kutuplar tam olarak kar karya gelir. Bunun sonucu yalnzca rotor mili ynnde etkiyen bir kuvvet ortaya kar ve rotorun dnmesi artk sz konusu olmaz. Ancak, anlatlan bu oluumlar sadece bir varsaymdr. Yani sarglarn sadece tepkin direnci gz nne alnarak ileri srlmtr. Oysaki, sarglarn ok kk dahi olsa, b ASENKRON MOTORLARDA V/F ORANI SABT TUTULARAK HIZ AYARI YAPILMASI ASENKRON MOTORLAR HAKKINDA GENEL BLG Elektrik enerjisinin kural olarak fazl A.C. eklinde retim , tasma ve datm A.C. motorlarn elektrikle tahrikinde geni lde kullanlmalarnn balca nedeni olmutur. Elektrikle tahrik sisteminde kullanlan nt ve seri karakterislikli pek ok eit A.C. motoru vardr. zellikle yaps basit ve ucuz , pratik olduu iin son derece kullanl olduundan dolay irili ufakl bir ok tahrikte fazl asenkron motorlar kullanlr. fazl asenkron motor fazl datm sisteminde dengeli endktif bir yk tekil eder. Asenkron motorun farkl iki yaps vardr. 1 - ) Ksa devre rotorlu ( Sincap Kafesli ) asenkron motorlar 2 - ) Rotoru sargl ( Bilezikli ) asenkron motorlar Bu iki tip asenkron motorun statorlarn tamamen ayn , yalnz rotorlarn yap tarzlar farkldr. Normal olarak statorlarnda yldz veya gen olarak balanabilen fazl bir sarg mevcuttur. Ksa devre rotorlu asenkron motorun rotorunda ksa devre halinde sincap kafesli ; bilezikli tip asenkron motorun rotorunda ise kural olarak yldz bal fazl dier bir sarg bulunur. Her iki tip asenkron motorda fazl stator sargsnn ular ( giri ile k ) bir balant kutusuna bundan ayr olarak sadece rotoru sargl fazl asenkron motorun yldz bal olan rotor sargsnn sadece giri ucu bilezik ve fra takm zerinden dier bir balant kutusuna tanmtr. nk asenkron motorlarda Us = k * F1 * bantsndan anlalaca gibi manyetik alann deimesi iin U / f orann sabit olmas gerekmektedir. Demek ki primer ebeke frekans ile birlikte ebeke gerilimi de ayn oran dahilinde deitirildiinde motorun manyetik alan ve

netice olarak devrilme momenti ve yklenilebilirlik kabiliyeti sabit kalr. Aslnda dk frekanslarda statordaki gerilim dmnn artmasndan dolay devrilme momentinde bir miktar dme grlr. Endstride birok makinesi , deiik birka dnme says yada ou zaman srekli hz ayar yaplabilen motora ihtiya gsterir. Tahrik motorlarna olan bu talep tahrik makinelerine olan ihtiyac artrmtr. Elektrik enerjisinin retilmesi ile birlikte elektrik makineleri nem kazanmtr. Elektriin kolayca tanmas , istenildii zaman kullanlmas , elektrik makinelerin verimini dier makinelere gre yksek olusu , elektrikle alan makinelerin daha fazla kullanlmasn alamtr. Gnmzde endstride en ok kullanlan hareketli elektrik makinesi asenkron motorlardr. alma ilkesi bakmndan bu makinelere endksiyon makinesi de denilebilir. Ucuz olmas , fra ve kollektrn bulunmamas nedeni ile az arza yaparak almalar daha sk uygulamalarda kullanlmalarna sebep olmutur. Alternatif akm makinelerinden olan asenkron motorlarn retimleri doru akm makinelerine gre daha ucuz ama kontrol edilmeleri daha zor ve pahaldr. Bir asenkron makinenin devir says kontrol iin ( mil momenti sabit kalmak ) art ile dier asenkron makineye yada g elektronii elemanlarna ihtiya vardr. Gelimi birok ayar sistemi arasnda son yllarda endstride yaygn olarak kullanlan kontroll diyotlar ( tristrler ) asenkron motor hz ayar alannda hi kukusuz yeni bir r amtr. ASENKRON MOTORLARIN ALIMA PRENSB Asenkron motorlar stator ve rotordan ibaret olup stator ve rotor zerine alan oluklara yerletirilen sarglardan oluur. Stator zerine yerletirilen sarglar ya gen eklindeki sarglardan yada yldz bal sarglardan olumaktadr. Stator sarglarndan geen akm alternatif akm olduundan manyetik devrede periyodik olarak deien bir alan meydana getirir. Bu alana alternatif alan denir. Bu alternatif alan fourier serisi ile yazmak mmkndr. Alternatif alann her bir harmoniini iki dner alana ayrabiliriz. Bu dner alanlardan birisi saat ibresi ynnde dnyorsa dieri saat ibresi tersi ynnde dner ve her ikisinin de dn asal hz ayndr. fazl asenkron motorlarda birbirinden 120 derecelik farkl olan akmlar stator sarglarndan geerek adet alternatif alan meydana getirecektir. alternatif alann sadece birinci harmoniini dikkate alrsak alt adet dner alan meydana gelir. Bu alt adet dner alandan saat ibresi ynnde , de saat ibresinin tersi ynndedir. Bunlarn asal hzlar ayn olup Ws tir. Saa doru dnen dner alan akk olarak dnd taktirde sola dner alanlar Srekli bir dner manyetik alan ve dner manyetik alan ierisinde kalan rotorda iletken malzeme oldugu iin dnme hareketi yapacaktir. Rotor demir ubuklar ile donatilmis bir kafes seklindedir. Tm ubuklar kisa devre edilmis halde oldugu iin zerinde tek ynl kk bir akim dolasir. Manyetik alanin dns

yn ve hiziyla ayni sekilde dnmeye alisir. Manyetik alanin dns hizi ile rotorun dns hizinin ayni olmaz. Yani rotor ile manyetik alan senkron degildir. Asenkron adini bu zelliginden alan motorlarda iki hiz arasindaki fark kayma faktr ile aiklanir. Kayma faktr yani manyetik alanin hizi ile rotorun hizi arasindaki fark rotorun zerinde az miktarda gerilim indklenmesine yol aar. Bu gerilimin rotorda olusturdugu manyetik alan statorda olusan manyetik alana etkilesim iinde oldugundan(Itme veya ekme seklinde) birbirini kovalayarak dnme hareketini srekli hale getirir. Ancak kayma faktr ne kadar byrse rotorda indklenen gerilim o kadar artacaktir. Rotor kisa devre oldugu iin zerinden geen akim artacaktir. Rotorun ve motorun asiri isinmasi ise sargilarin yanmasina yol aacaktir. Rotor dnmediginde stator sargilarinda olusan manyetik alan maximum miktarda rotorun zerinde gerilim olusturacagindan, rotoru sikisik olan bir motor kisa devre edilmisesine derhal sigortanin atmasina neden olur. Manyetik alanin hizi, kutup sayisi ve frekansa bagimli olarak degistirilebilir. Imalati bitmis bir motorda kutup sayisini degistirme sansiniz olmadigi iin devri ayarlamak frekans modlasyonu ile yapilabilir. Modlasyondan kasit frekansin degerinin arttirilmasi veya azaltilmasidir. Frekans modlasyonu iin nce bir fazin sinsoidal olan yapisi elektronik olarak dogrultularak dogru akima yakin bir deger elde edilir. Daha sonra nce kare dalgalarla sonrasinda sinsoidale yakin 3 fazli alternatif akim yaratilir. Bu islem esnasinda genlik ve frekans degerlerini istedigimiz gibi ayarlamak mmkndr. reticiler inverter devresi bozuldugunda kompresr sabit hizli olarak alistirilamasin mantigiyla genlik degerini degistirdiklerinden, bu kompresrler dolayisi ile motorlar sebeke gerilimi sartlarinda alistirilmak istendiginde sonu alinamaz. 3 fazli motorlarda devir ynn degistirmek iin 3 fazdan herhangi 2 sinin yerleri degistirilmesi gerekir. Bu tip motorlar dsk kalkis akimina sahip olup momenti 1 fazliya gre daha yksektir. Salteri amanizla beraber derhal dner alan olusturur ve tam devrine ulasma sresi kisadir. Yk altinda kalkinmasi gereken yerlerde

rotoru sargili asenkron motorlarda kullanilabilir ancak sogutma sistemlerinde baslangi esnasinda yk dsk oldugu iin zel motorlara ihtiya duyulmamaktadir. zellikle ev ii (Domestic) uygulamalarda tek fazli motorlar (Kompresrler) kullanilmaktadir. Bir fazli asenkron motorlar fazlilara ok benzerdir. Rotor kisa devre edilmis ubuklardan olusur.(Sincap kafesli) Statorundaki ana sargi N ve S kutuplarini olusturur. Kolay anlasilabilmesi iin N ve S kutup sargilarini iki ayri bobin olarak dsndgmzde baslangi aninda iki bobinde birbirine zit ynde dnen iki manyetik alanin varligi ortaya ikmaktadir. Her bir alan birbirine zit ynde moment retirler. Eger motor duruyorsa, ileri-moment ters-momente esit ve zit yndedir. Bu momentlerin toplami olarak elde edilen momentte sifirdir. Moment yani dndrme kuvveti sifir oldugu iin 1 fazli asenkron motorlar kendi kendine yol alamaz kalkinamaz. Yol alma islevini yerine getirebilmek iin statorun zerinde ana sargidan ayrica yardimci sargi vardir. Bu sargi motorun yol alma sreci boyunca yada srekli devrede kalir(Daimi kondansatrl motorlar). Bir fazli motorlarda ana sargi kalin kesitli ve ok sarimli, yardimci sargi ince kesitli ve az sarimli olup birbirlerine 90 ai farki ile yerlestirilirler. Iki sargi birbirlerine paralel olarak baglanmistir. Yardimci sargilar manyetik veya merkezka anahtarlar vasitasi ile rotor hizi senkron hizin % 75 ine ulastiginda devreden ikarilir. Normalde baslama (Kalkinma) akimi ykl alisma akimindan 6-7 kat fazladir. Yardimci sarginin devre disi birakildigi motorlar 0,125 HP-0,33 HP arasindaki dsk gl motorlardir. Daimi devre kondansatrl motorlarda yardimci sargi ile ana sargi arasinda 80 civarinda faz farki olusturan bir kondansatr baglidir. Yardimci sarginin sarim sayisi daha fazla olup ana sargi sarim sayisina kadar ikabilir. Ayni sartlardaki bu iki tip motorda daimi kondansatrlnn sargi akimi digerinden 2 kat dsktr. Yani yarisidir. Bundan dolayi isinmasi daha yavastir. Kalkinma akimi da normal yk akiminin 4-5 katidir. Kalkinma momentinin yksek tutulmasi gereken yerlerde daimi kondansatre paralel bir ilk hareket kondansatr daha kullanilabilir. Motorun devrini almasiyla bu kondansatr devre disi birakilacak ve devrede

sadece daimi devre kondansatr kalacaktir. Bu tip motorlara da ift kondansatrl motorlar denir.