T.C.

GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS ELEKTRONK MHENDSL BLM

ELEKTRKL ARA BATARYA SSTEMLER N HCRE DENGELEME (CELL BALANCING) SSTEMNN TASARLANMASI

Mehmet KARADENZ Lisans Bitirme Tezi

GEBZE 2012

T.C. GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS ELEKTRONK MHENDSL BLM

ELEKTRKL ARA BATARYA SSTEMLER N HCRE DENGELEME (CELL BALANCING) SSTEMNN TASARLANMASI

Mehmet KARADENZ Lisans Bitirme Tezi

Danman

Do. Dr. Abdulkadir BALIKI

GEBZE 2012

...n

bitirme

almas,

G.Y.T.E.

Mhendislik Fakltesi Elektronik Mhendislii Blmnn ................................ tarih ve ............................ sayl karar ile oluturulan jri tarafndan Elektronik Mhendislii Blmnde lisans bitirme almas olarak kabul edilmitir.

JR

YE (TEZ DANIMANI) :

Do. Dr. Abdulkadir BALIKI

YE

Dr. Fatih DKMEN

YE

Dr. Seluk KAVUT

ONAY:

G.Y.T.E. Mhendislik Fakltesi Elektronik Mhendislii Blmnn ................................ tarih ve ................................ sayl karar.

mza/Mhr

ZET Bu almada elektrikli ara batarya sistemleri iin hcre dengeleme sistemleri aratrlmtr. Aratrlan sistemler ierisinde en iyisi belirlenmi ve modellenmesi yaplmtr. Hcre dengeleme sistemleri ierisinde aktif dengeleme de hareketli kapasitr yntemi modellenmitir. Ayrca pasif dengeleme ynteminin modellemesi yaplmtr. Modellemesi yaplan yntemlerin gerilim ve arj durumlarn gsteren grafikler gsterilmitir. Ve bu grafiklerden elde edilen saysal hesaplamalar yaplmtr. Aktif dengeleme sistemlerinde enerji gerilimi yksek olan hcreden gerilimi dk olan hcreye transfer edilirken, pasif dengelemede gerilimi yksek olan hcrenin fazla gerilimi bir diren zerinden s enerjisi olarak boaltlmaktadr. Aktif dengelemede karmak bir kontrol devresi olmasna ramen fazla enerji harcanmad iin, aktif dengeleme ynteminde daha az enerji kayb vardr. Pasif dengelemede ise kontrol yaps aktif dengelemeye oranla daha basittir fakat fazla enerji atld iin enerji kayb fazladr. Bu aratrmada belirlenen yntemlerin modellenmesi yaplmtr. Aktif dengeleme sistemi olan hareketli kapasitr sistemine ait devre yaplmtr. Bu devreye ait bilgiler ve resimler bu aratrmaya eklenmitir.

ii

TEEKKR Bitirme projem boyunca yardmlarn ve deerli zamann esirgemeyen, almalarmda beni ynlendiren hocam Do. Dr. Abdulkadir BALIKI ve bitirme projemde ilerlememde ok deerli katklar olan Ara. Gr. Ceyhun SEZENOLU na sonsuz sayg ve teekkrlerimi sunarm.

Haziran 2012

Mehmet KARADENZ

iii

indekiler
ZET .................................................................................................................................................. i TEEKKR ....................................................................................................................................... ii ekiller Listesi ........................................................................................................................... iv Tablolar Listesi ........................................................................................................................... v 1 2 GR ......................................................................................................................................... 1 BATARYA YNETM SSTEMLER ....................................................................................... 2 2.1 2.2 3 Lityum yon Bataryalar........................................................................................................ 2 Lityum Polimer Bataryalar................................................................................................... 2

HCRE DENGELEME SSTEMLER ....................................................................................... 3 3.1 3.2 arj Sonu (End-of-Charge) Dengeleme Yntemi.................................................................. 6 Aktif Dengeleme Sistemleri ................................................................................................. 6 Yk Transferi (Charge Shuttling) (Hareketli Kapasitr)................................................ 6 Enerji Dnm (Enerji Tanmas).......................................................................... 22

3.2.1 3.2.2 3.3 4

Pasif Dengeleme Sistemleri ............................................................................................... 26

TASARIM ................................................................................................................................ 32 4.1 Elektronik Elemanlar ......................................................................................................... 32 Mosfet Src Devresi............................................................................................... 32 Gerilim Okuma Devresi ............................................................................................. 35

4.1.1 4.1.2 4.2 5

PCB izimi ....................................................................................................................... 36

SONU ...................................................................................................................................... 38

KAYNAKLAR ................................................................................................................................. 39

iv

ekiller Listesi
ekil 3-1 Bir Hcrenin Gerilim- arj Durumu Grafii ......................................................................... 5 ekil 3-2 Hareketli Kapasitr Yk Transferi Yntemi ......................................................................... 7 ekil 3-3 Hareketli Kapasitr Yntemi Ak emas............................................................................ 9 ekil 3-4 Hareketli Kapasitr Hcre Dengeleme Simulink Modeli..................................................... 10 ekil 3-5 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi (SOC) ..................................... 11 ekil 3-6 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi-a (Gerilimler).......................... 12 ekil 3-7 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi-b (Gerilimler) ......................... 13 ekil 3-8 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengeleme(SOC) .................... 15 ekil 3-9 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengeleme-a(Gerilimler) ......... 16 ekil 3-10 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengeleme-b(Gerilimler) ....... 17 ekil 3-11 ok Sayda Hcre le Yk Transfer Yntemi ................................................................... 18 ekil 3-12 Lityum Polimer Bataryalar in Ak Hcre Gerilim Grafii ............................................. 19 ekil 3-13 Seri Bal Bataryalar Dengelemede Kullanlan Saat Anahtarlamal Kapasitr Yntemi ... 19 ekil 3-14 ift Katmanl Dengeleme Yntemi .................................................................................. 21 ekil 3-15 Seri Batarya Sistemlerine Paralel eviricilerin Balanmas .............................................. 23 ekil 3-16 Anahtarlamal Transformatr Yntemi ............................................................................. 24 ekil 3-17 Paylaml Transformatr Yntemi ................................................................................... 24 ekil 3-18 oklu Transformatr Yntemi.......................................................................................... 25 ekil 3-19 Fazla Enerjiyi Harcama Yntemi...................................................................................... 26 ekil 3-20 Pasif Dengeleme Yntemi Ak emas ............................................................................ 27 ekil 3-21 Pasif Dengeleme Yntemi Matlab/Simulink Modellemesi ................................................ 28 ekil 3-22 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi (SOC) ....................................... 29 ekil 3-23 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi-a (Gerilimler)............................ 30 ekil 3-24 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi-b (Gerilimler) ........................... 31 ekil 4-1 Mosfet Src Devresi....................................................................................................... 33 ekil 4-2 Mosfet Src Devresi Kurulumu ...................................................................................... 33 ekil 4-3 Osiloskop Grnts.......................................................................................................... 34 ekil 4-4 Optokuplr ........................................................................................................................ 34 ekil 4-5 Gerilim Okuma Devresi ..................................................................................................... 35 ekil 4-6 LM324 Opamp Entegresi ................................................................................................... 35 ekil 4-7 Devre PCB izimi ............................................................................................................. 36 ekil 4-8 Devrenin 3 Boyutu Grnts ............................................................................................ 37 ekil 5-1 Devre ................................................................................................................................. 38

Tablolar Listesi

Tablo 1 Yk Transferi Yntemlerinin Karlatrlmas ..................................................................... 21 Tablo 2 Enerji Dnm Yntemlerinin Karlatrlmas .................................................................. 26

1 GR
Bataryalar seri haldeki birden fazla hcreden olutuu iin hcre dengelemesi bir sorun oluturmaktadr. Hcre dengesi, seri bal sistemdeki her bir hcrenin ayn kapasiteye dolaysyla ayn gerilime sahip olduu durumda salanabilmektedir. Bu durum paralel bal olan hcreler iin endie oluturmamaldr. Paralel hcreler birbirlerine uyguladklar gerilim ile dengelenebilmektedirler[2]. Seri bal hcreler iin ise bu durum endie vericidir nk bataryalarn boalma noktasn en zayf hcre belirlemektedir. Dk kapasitedeki hcre, dk gerilime sahip olacaktr ve batarya gstergesindeki dearj durumunu belirleyecektir. arj durumunun altndaki seri hcre, tm bataryann mrnn azalmasna neden olmaktadr. arj srasnda yksek gerilime sahip hcre, bataryada denge kaybna neden olur ve dk gerilime sahip hcrenin tam dolmasna izin vermez. Bu nedenle hcre dengeleme devresi, her hcre yapsnn dengeyi koruma durumunu ve sistemin optimum alma noktasn dikkate almaldr[2]. Hcreler ayn arj miktarna sahip olmadnda hcre dengesizlii olumaktadr. Hcre dengesini korumak iin hcreler aras kapasitenin eitlenmesi retimin nemli srelerinden biridir. Bu durum gnmzde lityum iyon hcreler iin iyi bir ekilde yaplmaktadr fakat lityum polimer hcreler iin kapasitenin eitlenmesi zor bir olaydr. Bu yzden ayn gerilime sahip hcreler arj sresince bir miktar deiebilirler. Lityum polimer hcrelerde mmkn olan en uzun alma sresinin salanmas iin hcre dengeleme sisteminden yararlanmak nemlidir[2]. Lityum yon ve Lityum Polimer bataryalar kimyalar gerei aktif maddelerin zarar olmadan ar arj edilemezler. Elektrolitler, hcre bana 4,1 Volt ve 4,3 Volt aralnda tam arj durumuna ulald iin belirsiz bir ekilde bozulmaktadrlar. Bu yzden her bir hcrenin ar arj olmasn engellemek iin sistem dikkatlice izlenmeli ve kontrol edilmelidir. Lityum bazl hcrelerde nceden tanmlanm olan kimyasal limitler almadan hcre gerilimleri izlenmelidir. Seri bal lityum hcreleri daha byk problemler oluturmaktadr. Burada dizilim iindeki her hcre izlenmeli ve kontrol edilmelidir. Lityum bataryalar ar arj edilemezler. Bataryalarda hcreleri dengelemek iin doal bir mekanizma yoktur. Buna bal olarak bu yazda eit hcre dengeleme sistemi anlatlacaktr. Bunlar; arj sonu dengeleme, aktif hcre dengeleme ve pasif hcre dengeleme sistemleridir[1].

2 BATARYA YNETM SSTEMLER

Bataryalarn retimleri kadar arj-dearjlar ve bataryann ara iindeki enerji ynetimi de olduka nemlidir. Bataryann alma durumu ve zellikle doluluk orannn belirlenmesi batarya ynetim sistemiyle belirlenmektedir. Batarya ynetim sistemi donanm ve yazlm ksmlarndan oluur. Bu dzen iinde bataryann aracn dier elektronik sistemleriyle uyumlu olarak almas gerekmektedir. Batarya ynetim sisteminin en nemli grevlerinden biri arj ve dearj durumuna gre bataryann doluluk orann belirlenmesidir. Bataryann doluluk oran batarya akm ve gerilimi ile ilikilidir. Batarya doluluk oran net bir ekilde belirlenememekte olup bataryann fiziksel, kimyasal ve elektriksel parametreleri sayesinde yaklak olarak tahmin edilebilmektedir[4].

2.1 Lityum yon Bataryalar

Lityum iyon piller yeniden doldurulabilen ve genellikle elektronik cihazlarda kullanlan pillerdir. Arlklarna oranla verebildikleri yksek enerji ile en iyi pil eitlerinden biridir. Lityum iyon hcrelerde hafza etkisi yoktur ve kullanlmadklar zamandaki enerji kayplar dier pil trlerine gre daha yavatr. Bu pillerin kapasiteleri depolayabilecekleri maksimum enerji miktarlarn gstermektedir. Genellikle Amper-Saat(Ah) veya Miliamper-saat (mAh) birimiyle llrler. rnein 4000mAh bir pil bir saat boyunca 4 amperlik akm salayabilir. Ya da drt saat boyunca 1 amperlik akm salar. Lityum iyon hcrelerin gerilimleri 4,26 Voltu amamaldr.

2.2 Lityum Polimer Bataryalar

Lityum polimer bataryalar teknolojik olarak lityum iyon bataryalarn devam niteliinde arj edilebilen bataryalardr. Lityum polimer ve lityum iyon bataryalarn ikisi de lityum tuzu kullanr. Ancak lityum iyon elektrotlar bir arada tutmak iin metal klf kullanrken, lityum polimer bataryalar byle bir klf kullanmaz. Lityum polimer bataryalar metal klf kullanmadklar iin daha hafif, ince ve esnektir. Lityum polimer bataryalar hacim ve arlklarna gre daha yksek enerji verebilirler. Kullanlmadklar zaman daha az enerji kaybederler. Bu aratrmada 3,7 Volt anma gerilimine sahip lityum polimer hcreleri

kullanlmtr. Bu hcrelerin tam dolu gerilimi 4,2 Volt ve kesme gerilimi ise 2,7 Volt dur. Ayrca kullanlan hcrelerin kapasitelere 11 Ah deerindedir.

3 HCRE DENGELEME SSTEMLER

6 V veya daha fazla gerilimde faaliyet gerektiren tanabilir sistemler iin seri bal hcrelerden oluan pil paketleri kullanlmaktadr. Bir pakette bulunan seri hcrelerin toplam gerilimi bataryann gerilimini vermektedir. PC ler iin olan bir batarya paketinde 10.8 Volt veya 14.4 Volt nominal gerilime sahip 3 ya da 4 tane hcre bulunur. Bu uygulamalarn byk ounluun da sistem iin daha fazla kapasite salayan bir dizi pil hcreleri gerekmektedir[3]. Ek olarak elektrikli aralarda gerilim seviyesi ok yksektir. rnek olarak elektrikli Renault Fluence aracnda 192 adet lityum iyon hcreden oluan bir batarya bulunmaktadr. Bu batarya sisteminin toplam enerjisi 25 kWhdr. Hcre dengeleme sistemleri sayesinde bu aracn 160 km olan menzil uzakl artrlmak istenmektedir[4]. Bir pil paketi iinde birden fazla hcre seri balanrsa hcre dengeleme sistemi oluturulabilir. Paralel bal hcreler kendini dengeledii iin hcre dengelemesinde paralel bal hcrelere gerek yoktur. Batarya iindeki her hcre tam arj ve tam dearj durumunda ayn gerilime sahip olduunda pil takmndaki hcreler dengelenmi olur. Eer paket iindeki bir veya daha fazla hcre elemez ise batarya paketi dengelenemez. Toplam paket kapasitesini seri halde bal olan hcrelerden en zayf olan belirler. Batarya paketi dengelenemedii zaman batarya daha az kullanlabilir kapasiteye sahip olur. Dengesiz bir batarya paketinde, arj srasnda seri bal hcrelerden bir veya birden fazlas dierlerinden nce maksimum arj dzeyine ulaacaktr. Bataryann arj olmad durumda, tam arj edilmemi hcreler serideki dier hcrelerden daha nce tkenecektir[3]. Seride hcreler aras kapasite fark % 3-4 olduu durumda hcreler elemi olarak kabul edilebilir. Lityum iyon hcrelerinde tam arj srasnda bir hcrede ki 150mVluk bir fark, batarya paketinin kapasitesinin %10 veya daha fazla oranda azalmasna neden olabilir[3]. Eer btn hcreleri direkt olarak birbirleriyle paralel balarsanz hcrelerin gerilimlerini eitlemesine izin vermi olursunuz. Terminal gerilimleri ayn olacaktr (nk hcreler paralel balanmtr) ve ilk olarak hcrelerin Ak Devre Gerilimleri (Open Circuits Voltage OCV) farkl olacaktr (nk balangta hcrelerin arj Durumu (State Of Charge SOC) seviyeleri farkldr). Yksek arj durumuna (SOC) sahip hcreler ortak balant noktalar sayesinde

dk arj durumuna (SOC) sahip hcreleri zorlayacaktr. Balangta akm yksek olacaktr ama zamanla katlanarak zayflayacaktr. Akm yksek arj durumundaki hcreden zayf arj durumundaki bir hcreye tanacaktr ve yerletirilecektir. Sonunda btn hcrelerin arj durumlar eit olacaktr. Bu durumdan dolay btn ak devre gerilimleri de eitlenecektir. lem sonunda akm hemen hemen sfra decektir[34]. Hcre dengelenmesinde iki tr yaklam vardr; Orta dzeyde dengeleme (Mid-balance (passive) pre-balance): Basite btn hcreler paralel balanr. Ve btn hcreler orta dzeyde dengelenmi olur. Bunun anlam btn hcreler yaklak olarak %50'nin zerinde arj seviyesine sahip olurlar. st dzeyde arj altnda dengeleme (Top-balance (active), pre-charge): Yukardaki durum gibi bataryalar paralel balanr ve ayn zamanda hcreler arj cihazna balanr. arj seviyesi maksimum hcre gerilimine ayarlanr. En son olarak btn hcreler st seviyede dengelenmi olur. Bu hcrelerin arj seviyelerinin %100 olduu durumdur. Hcrelerin kapasitelerindeki deikenliklerden dolay, orta dzeydeki dengeleme st seviyede olmayacaktr. Bu yzden orta dzeyde dengelenmi hcrelerden oluan bir batarya paketinin, ilk arjdan itibaren dengelenme ihtiyac olacaktr. Orta dengeleme kolaydr. Fakat batarya ynetim sistemleri hcreleri st seviyede dengelemek zorundadr. Ayrca bir batarya grubu oluturulaca zaman, hcrelerdeki farkl arj oranlarndan dolay farkl gruplardan hcreler kartrlmamas gerekir. Farkl gruplardan kullanlan hcreler bataryada kt bir dengelemeye neden olacaktr. st dengeleme yaklam daha karmaktr fakat batarya st seviyede dengelenmi olacaktr ayrca bu batarya hemen kullanma hazr hale gelecektir. Farkl gruplarda dengelenmi hcreler kartrlabilirler nk hcreler tam doludurlar. st dengeleme yaklam daha etkili bir yntemdir. nk hcrenin tam dolu halinin orta seviyedeki doluluk durumuna gre ak devre gerilimi daha hzl bir ekilde deiir. Hcrenin ak devre gerilimi 10mV civarndayken st seviye hcre dengeleme ilemi bitirilirse, batarya grubundaki hcrelerin arj durumu %1 den daha az deiecektir. Fakat orta dzeyde dengeleme ilemi ile yaplrsa batarya arj durumu seviyesi %10 orannda dengelenmemi olabilir [13]. ekil 3-1'de bu durum u ekilde aklanabilir. Bataryann doluluk oran yksek iken 10mVluk bir deiim kapasitede %1,08 orannda bir deiime denk gelmekteyken, orta seviyelerde 10mVluk bir deiim %2-%3 gibi bir kapasite deiimine denk gelmektedir. Bu nedenle hcre dengeleme ileminin yksek doluluk oranlarnda yaplmas daha etkili bir yntemdir.

ekil 3-1 Bir Hcrenin Gerilim- arj Durumu Grafii Gnmzde lityum iyon hcre reticileri 50mV veya daha fazla deerde eleebilen hcreler sayesinde ok iyi bir kalite kontrole sahiptirler. Yeni tip hcrelerin ilenmelerindeki zorluktan dolay lityum polimer hcre reticileri bu seviyelere daha zor ulaabilmektedirler. Her iki hcre trnde de ama zellikle lityum polimer hcreler iin, genel olarak hcreler kullanldka hcrelerde dengesizlikler meydana gelmektedir. Bu durum birka ekilde gerekleebilmektedir[3]. 1. Batarya kimyalarndaki kk farkllklardan kaynaklanan sorunlardan dolay benzer batarya hcrelerinin farkl oranda arj kabul seviyeleri olabilir. Ayn akma sahip hcrelerden herhangi biri giderek daha fazla arj kabul etmeye balayacaktr ve daha yksek gerilim seviyesine ulaacaktr. 2. Her hcre fabrikada nasl elemi olursa olsun, hcrenin arj dearj dngs iinde kendi arj yeteneini korumasnda kk deiikler olacaktr. Bu durumda yine zaman iinde hcre uyumsuzluklarna neden olabilir. 3. Hcrelerin dearj oranlar hemen hemen ayn olmasna ramen eit deildir. Oda scaklnda bile iki hcre farkl oranlarda boalr ve bu durum uyumsuzlua neden olur. 4. Scaklk deiimleri hcre kapasitesinde sz edilen varyasyonlar hzlandrmaktadr. Yk altnda boalma ve kendi kendine boalma oranlarn da etkilemektedir.

Uygulamalarda, paket ierisindeki hcrelerin scaklnda herhangi bir uyumsuzluk var ise, bu durumun sebebi paketin bir kenarnn s kaynana yakn olmas olabilir. rnein PC mikroilemcilerinde olduu gibi hcreler zamanla farkl kapasitelere ulam olabilir[3].

3.1 arj Sonu (End-of-Charge) Dengeleme Yntemi

Genel olarak, arj srasnda ve arj sonunda yaplan hcre dengeleme yntemleri zellikle elektrikli aralar iin yararldr. nk elektrikli aralardaki bataryalar genelde her kullanmdan nce tam doludur. Fakat her zaman tam dolu olduundan emin olmayabiliriz. Bu durumda ise hcre dengeleme sistemi istenmeyen bir durumda almaya balayabilir. Bylece bataryalar istenmeyen bir anda bitebilirler. Hibrid ara bataryalar yksek g de arj (rejeneratif frenleme) ve dearj (aracn kalk an) kapasitesi gerektirir. Bu nedenle hibrid ara bataryalar genellikle gerekli gc boaltabilen bir SOC (state-of-charge) tarafndan korunurlar. Bu korumaya ramen hibrid ara bataryalar gerekli olan yenileyici gc kabul edebilecek bo alana sahiptirler. Hibrid elektrikli ara bataryalarn tam arj etmek iin, hcre dengeleme sisteminin hcrelerin arj kabul seviyelerini dzenlemesi gerekmektedir. Rejeneratif frenleme durumu iin hcre dengeleme sistemi bataryann arj kabul kapasitesini azaltacaktr[1].

3.2 Aktif Dengeleme Sistemleri

Aktif hcre dengeleme yntemleri akm veya gerilim dnmleriyle bir hcreden dierine enerji tanmasyla geekletirilir. Bu cihazlar analog veya dijital kontroll olabilirler. Aktif dengeleme sistemi, yk transferi (charge shuttling) ve enerji dnm olmak zere iki ekilde yaplabilir[1]. Enerji dnm ynteminde batarya paketi ierisinde hcreler arasnda enerji tamak iin transformatrler ve indktrler kullanlr. Ayrca dc-dc evirici kullanlan enerji dnm yntemleri de bulunmaktadr[1].

3.2.1 Yk Transferi (Charge Shuttling) (Hareketli Kapasitr)

Yk transferi hcre dengeleme mekanizmas, seilen bir hcredeki yk kaldran ve daha sonra bu yk depolayan ve bir baka hcreye teslim eden bir cihazdan meydana gelir.

Burada birka somutlatrlm yk transfer plan vardr. Bunlardan en dikkat ekeni hareketli kapasitr (Flying Kapasitr) yntemidir[1]. Bu yntemin amac elektrikli ara uygulamalar iin her batarya modlne bir kapasitr kullanarak elektriksel donanm azaltmaktr[4]. Bu yntem dc-dc dntrclerde ve yksek veya dk gerilim kayna oluturma uygulamalarnda kapasitr kullanlarak oluturulan bir eit arj pompasdr. Hareketli kapasitre (arj pompas) sahip devreler yksek verimlilie sahiptir. Bu devrelerin verimlilikleri bazen %95 oranlarna kadar kmaktadr[14]. Hareketli kapasitr yntemi ekil 3-2 de gsterilmitir[1]. nerilen hcre dengeleme yntemleri batarya paketindeki btn hcrelerin tek tek gerilim deiimlerini nlemek ve batarya mrlerini artrmak iin tartlmaktadr. Bu aratrmada elektrikli ara uygulamalar iin yaygn olarak kullanlan paralel batarya paketlerinin yaplandrlmas iin en ucuz ve verimli dengeleme sistemi zerinde odaklanlacaktr[5].

ekil 3-2 Hareketli Kapasitr Yk Transferi Yntemi Kontrol devresi uygun anahtarlar kapatarak, B 1 hcresinden C kapasitrne enerji aktarmn salar ve C kapasitrn doldurulur. Kapasitr arj edildikten sonra anahtarlar alr. Daha sonra bu ilem B2 hcresi iin gerekletirilir. Uygun anahtarlar kapatlarak C kapasitr tekrar doldurulur. En son olarak kapasitr B1 ve B2 arasnda gerilim datmn salar. Kapasitr ayn ekilde B3,B4 ,.B n,B1 ,B2 hcrelerini seri halde kullanarak ayn ileme devam eder. En yksek arj durumuna sahip hcre C kapasitrn doldururken, en dk arj durumuna sahip hcre C kapasitr tarafndan arj edilecektir. Bu yolla en ok arj olmu hcreler enerjilerini en az arj olmu hcrelerle paylaacaktr. Bu yntemde, elektronik kontrol devresi sadece gerekli anahtarlar amak ve kapatmak iin sabit bir anahtarlama dizisine ihtiya duyar[1].

Hareketli kapasitr ynteminin dier bir ekli ise batarya grubunda ki en yksek gerilime sahip hcreden en dk gerilime sahip hcreye enerji transfer edilmesidir. Bu yntem yan yana bulunan hcrelere baklarak yaplan hareketli kapasitr yntemine gre daha avantajladr. Bu yntemde en yksek gerilime sahip hcre kapasitr arj eder. Daha sonra anahtarlar alr. Kapasitr ise en dk gerilime sahip hcreyi arj ederek sistemin dengelenmesi salanr[11]. Hareketli kapasitr yntemi hangi hcreleri dengeleyeceini akllca seebilir. Bu ekilde kapasitr enerjisi yksek olan hcreler tarafndan doldurulur ve seilen zayf hcreler tarafndan boaltlr. Bu yntem sayesinde, batarya grubunun iinde zt kutuplarda bulunan yksek enerjili ve dk enerjili hcreleri dengelemek iin kullanlan zaman nemli lde azaltlabilir. laveten hedef hcreleri tespit etmek ve semek iin kontrol devresine ihtiya vardr[1].

Bu aratrma da en verimli hcre dengeleme sistemi olarak hareketli kapasitr yntemi belirlenmitir. Hareketli kapasitr ynteminin kontrol ak emas ekil 3-3 de gsterilmitir. arj/Dearj

Btn Hcrelerin Gerilimlerinin Belirlenmesi

Vmin ve Vmax Gerilim Deerlerinin Belirlenmesi Vmaxn Anahtarlarnn Kapatlmas

Vmax = VC

Hayr Evet Vmaxn Anahtarlarnn Almas

Vminn Anahtarlarnn Kapatlmas

Vmin = VC

Hayr

Evet
Vminn Anahtarlarnn Almas

ekil 3-3 Hareketli Kapasitr Yntemi Ak emas

10

ekil 3-3 de gsterilen ak emasna uygun olarak yaplan Matlab/Simulink modellemesi ekil 3-4 de gsterilmitir.

ekil 3-4 Hareketli Kapasitr Hcre Dengeleme Simulink Modeli

ekil 3-4de gsterilen modellemede kontrol devresi ilk olarak btn hcrelerin gerilimlerini belirlemektedir. Daha sonra en byk gerilimli ve en dk gerilimli hcreleri tespit etmektedir. Bu aamada kontrol devresi gerilimi en byk olan hcre ile kapasitr arasndaki anahtarlar kapatarak kapasitrn dolmasn salamaktadr. Kapasitr dolduktan sonra anahtarlar almaktadr. Ve kapasitr ile en dk gerilime sahip hcre arasndaki anahtarlar kapatlarak hcrenin arj olmas salanmaktadr. Dk gerilimli hcre kapasitr gerilimine eit olduktan sonra anahtarlar alarak sistem tekrar ilk batan balamakta ve ayn ilemleri tekrarlamaktadr. Bu ak iinde gerilimi yksek olan hcreden dk olan hcreye enerji transferi gerekletirilmekte ve hcre dengelenmesi salanmaktadr. Bu yntemde n adet hcre kullanlrken n+5 adet anahtar kullanlmakta ve 1 adet kapasitr kullanlmaktadr. Deiik SOC deerlerine sahip hcrelerin hareketli kapasitr yntemi ile dengelenmesi ekil 3-5 de gsterilmektedir. arj doluluk oranlar %80, %78, %76 ve %74 olan 4 hcrenin dengelenme ilemi sonunda en yksek gerilime sahip hcre tam olarak

11

dolduu zaman en dk gerilime sahip hcre %99.35 orannda dolabilmektedir. Balangta %6 olan fark dengeleme ilemi sayesinde %0.65 e kadar inmektedir.

Zaman (sn)

Zaman (sn)

ekil 3-5 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi (SOC)

12

ekil 3-4de modellenen ve %80, %78, %76 ve %74 arj doluluk oranlarna sahip hcrelerin dengeleme ilemi srasndaki gerilim deerleri ekil 3-6da ve ekil 3-7 gsterilmektedir.

Zaman (sn)

Zaman (sn)

ekil 3-6 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi-a (Gerilimler)

En yksek arj durumuna sahip hcre tam dolulua ulatnda yani 4.2Volt gerilime sahip olduunda, en dk gerilime sahip hcre 4.17 Volt gerilime sahip olmaktadr. Bu deerlerde

13

bize en yksek ve en dk hcre arasndaki farkn tam dolu olduu durumda 30mVolt olduunu gstermektedir. 30mVolt ise %2 orannda bir farka denk gelmektedir. %2 orannda bir fark dengelemede kabul edilebilir snrlar ierisindedir. ekil 3-7 de gerilim grafii ayrntl olarak gsterilmektedir.

Zaman (sn)

Zaman (sn)

ekil 3-7 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi-b (Gerilimler)

14

ekil 3-4 de gsterilen hareketli kapasitr ynteminin boalma srasndaki dengeleme ilemine ait grafikler aada gsterilmektedir. Deiik arj oranlarna sahip hcrelerin boalma ilemi srasnda dengelenmesi ekil 3-8 de gsterilmektedir. Hcreler 2,7 Volt kesme gerilimine geldii zaman tamamen boalm saylmaktadrlar.

15

Zaman (sn) x104

Zaman (sn) x104

ekil 3-8 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengeleme(SOC)

16

Zaman (sn) x104

Zaman (sn) x104

ekil 3-9 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengeleme-a(Gerilimler)

Grafikte de grld zere en yksek gerilime sahip hcre daha hzl boalmaktadr. nk enerjisinin bir ksmn zayf olan hcreye aktarmaktadr.

17

Zaman (sn) x104

Zaman (sn) x104

ekil 3-10 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengelemeb(Gerilimler)

18

ekil 3-10 da en dk gerilime sahip hcre 2,7 Volta geldii zaman en yksek gerilime sahip hcre 2,703 Volttadr. Buda bize dengeleme ileminin baaryla sonulandn gstermektedir. Dier bir teknik ise ok sayda kapasitr ile yk transfer etmektir. ok sayda yk transfer blou yksek gerilim paketlerini basamaklayabilir. Bu yntemde eer hcreler paketin zt taraflarnda ise yksek hcreden dk hcreye yk transferi ok fazla zaman alacaktr. Ayrca ykn batan sona transferi veriminde dmesine neden olacaktr [1]. Bu yntemin bir paketleme avantaj vardr. Her iki hcre iin kontrol devresi, g kayna ve kapasitr tek bir besleme iinde paketlenebilir. Hcre says arttka niteler eklenebilir[1]. ok sayda hcre ile yk transfer yntemi ekil 3-11de gsterilmektedir.

ekil 3-11 ok Sayda Hcre le Yk Transfer Yntemi Yk transfer yntemi elektrikli ara uygulamalar iin yararldr. nk elektrikli aralar rutin bir ekilde tam olarak arj edilebilirler. Tam dolu hcreler ile az dolu hcreler arasndaki gerilim fark diferansiyeli gerilim erisin ularnda ok byktr. Bu durum yntemin etkinliini artrr. Lityum polimer bataryalar iin ak hcre gerilim grafii ekil 3-12 de gsterilmitir[1].

19

ekil 3-12 Lityum Polimer Bataryalar in Ak Hcre Gerilim Grafii Dier bir yk transfer yntemi de saat anahtarlamal kapasitr yntemidir. Bu yntem seri bal batarya sistemlerini dengelemede kullanlr. Bu yntem ekil 3-13 da gsterilmektedir.

ekil 3-13 Seri Bal Bataryalar Dengelemede Kullanlan Saat Anahtarlamal Kapasitr Yntemi Burada ekildeki gibi yerletirilmi bir grup kapasitr batarya doluluk oranlarna bakmadan komu hcreler aras yk orann deitirebilir. Anahtarlama sayesinde yksek dolulua sahip hcrelerden dk dolulua sahip hcrelere yk transfer edilir. Kapal kontrol dngsne ihtiya duymaz ve arj srasnda alabilir. Ancak n tane bataryann olduu yerde n-1 tane kapasitr olduu zaman, hcre dengeleme oran uzun bir sre iinde oluur.

20

Bu tasarmn bir uzants olan iki aamal kapasitr yntemi [6] ve [7]de nerilmektedir. Bunun amac otomotiv uygulamalarnda hcre dengeleme ilemine harcanan zaman byk lde azaltmaktr[5]. ki aamal hcre dengeleme sistemlerinde her batarya kendi eviricisine sahiptir. Buna ramen ar arj edilen hcrelerde serbest kalan enerji kta ortak bir kapasitr de toplanr. Bu dengelemenin ilk aamasdr. kinci aamada ise bir dntrc kullanarak kapasitrde ki fazla enerji tekrar bataryaya gnderilir [5]. ki aamal tasarm hcre dengeleme devrelerinin elektriksel bileenlerindeki yksek gerilimi ortadan kaldrmaktadr. Bu tasarmn baz avantajlar olmasna ramen elektriksel bileenlerinin maliyeti bakmndan ara uygulamalarnda pratik bir seim olmaz[5]. Dier bir yntem ise ift katmanl dengeleme yntemidir. Bu uzaktaki seri dizelere daha fazla arj transfer edilmesine olanak salar. Bu ilem daha ksa bir zamanda gerekletirilir. Dengeleme zamannn, tek katmanl olan benzer sisteme gre eyrek zaman dilimi kadar daha az srede gerekletirildii gsterilmitir. Hcre dengelemede bu yntem, yk tamak iin paralel bal basit kapasitrler kullanlarak yk transfer edilebileceini gstermektedir[5]. Dier bir yntem ise yeni ift katmanl yntemdir. Bu metotta ekil 3-14 de gsterildii gibi paralel olarak yeni bir dizi kapasitr eklenmektedir. Bu yntemde sadece komu hcreler deil dier hcrelerde direk olarak dengelenebilmektedirler. Fakat bu yntemde baka hcreler kpr kapasitrler yznden sisteme direk olarak balanamamaktadr. Dier dengeleme yntemlerinle karlatrld zaman ift katmanl dengeleme ynteminde hcrelerin dengesizlii daha hzl bir ekilde azaltlmaktadr. ekilde ki C5, C 6 ve C7 kapasitrleri batarya iindeki akma bir ksa yol oluturmaktadrlar. Normalde B1, B2 ve B2, B3 bataryalarn karlatrarak dengeleme yaplmakta iken bu yeni sistem C 5 sayesinde B1 , B3 bataryalarn da karlatrabilmektedir. Bu yeni sistem de B1, B3 bataryalar arasnda yk transfer etmek iin sadece tek bir anahtarlama dngsne ihtiya duyulmaktadr. Bu sayede hcreler aras yk aktarm hzl bir ekilde gerekletirilmektedir[6].

21

ekil 3-14 ift Katmanl Dengeleme Yntemi Tablo 1de yk transfer yntemlerinin avantaj ve dezavantajlarna gre karlatrlmas gsterilmektedir. Aktif dengeleme yntemleri ierisinde enerji, verimlilik ve maliyet gibi deerlere bakldnda en verimli yntemin hareketli kapasitr yntemi olduu grlmektedir. Bu yzden bu aratrma da hareketli kapasitr yntemi kullanlmtr ve modellenmesi gsterilmitir. Tablo 1 Yk Transferi Yntemlerinin Karlatrlmas
Yntem Hareketli Kapasitr Yk Transferi Yntemi Avantajlar Yksek verimlilik vardr ve dengeleme zamann azaltr. Hem arj hem dearj srasnda dengeleme yaplabilir. ok Sayda Kapasitr le Yk Transfer Yntemi Paketleme avantaj vardr. Seriye ilave hcreler eklenebilir. Saat Anahtarlamal Kapasitr Yntemi ift Katmanl Hareketli Kapasitr Yntemi Daha ksa srede dengeleme yaplabilir. Daha hzl dengeleme salamaktadr. Kpr kapasitrler yznden seri hcre ilave edilemiyor. Verimlilii dktr ve dengelenecek hcreler paketin dier tarafnda bulunurlarsa dengeleme zaman fazla olur. Maliyeti fazladr. Dezavantajlar arj sresini azaltmak iin mkemmel bir kontrol devresine ihtiya vardr.

22

3.2.2 Enerji Dnm (Enerji Tanmas)

Bu yntemde hcre dengelemesinde bir hcre veya hcre grubunun bir baka hcre veya hcre grubuna enerji tamas iin indktrler veya transformatrler kullanlr. Anahtarlamal transformatr ve paylaml transformatr olmak zere iki eit enerji dnm yntemi vardr[1]. Ek olarak ok sayda transformatr de kullanlabilmektedir[1]. Bunlara ek olarak bir drc-ykseltici dntrc yntemi de nerilmektedir [8]. Burada btn hcreler bir dntrcyle birlikte paralel balanmaktadr. Bu yntem btn hcreleri bir arj sresinde kuvvetli bir ekilde dengeleyebilir. Bu yntemin sonucu, dengelemenin dier yntemlere gre mkemmel verime ve minimum devre kayplarna sahip olduunu gstermitir. Benzer ekilde [9]'de bir arj sresi boyunca arj dengeleme fonksiyonlarn btnletirmek iin ok sargl transformatrler ile birlikte izole dc-dc dntrc kullanlmtr. [10]'da ise hem arj hem dearj srasnda hcreleri dengelemek iin iki ynl dc-dc dntrc kullanlmtr. Bu devreyi oluturmak zor deildir fakat devrede gerekli olan baz elektriksel bileenler sistemin toplam maliyetini artrmaktadr [5]. Drc-ykseltici eviriciler dier bir durumda ise seri balanm batarya hcrelerine paralel balanarak kullanlabilirler. Bu sistem ekil 3-15 de grlmektedir. Bu sistem istikrarl bir DC gerilim salarken bileen ykn azaltr ve arj dengesizliini ortadan kaldrr. Dolaysyla bu paralel yaplandrma sayesinde hcrelerin ar arj ve dearj olmas nlenir. Bu sistemin ek bir avantaj ise sistemin almas kesintiye uramadan tamamen tkenmi veya zarar grm hcrelerin izole edilebilmesi ve onarlabilmesidir. Bu yntemin en byk dezavantaj ise zellikle eviricinin giri geriliminin k geriliminden daha dk olduu durumlarda toplam enerji dnm verimliliinin azalabilmesidir. Tasarmnda baz avantajlar bulunmasna ramen toplam maliyeti ve enerji verimliliindeki azalma bu yntemin seilmesine olanak salamamaktadr[5]. Benzer bir teknik [15]da da anlatlmtr bireysel arj cihaz gibi davranan seri bal hcrelerin her iftine dc-dc dntrc balanmtr. Bu dntrcler, dengeleme srasnda btn hcreleri eitleyebilmek iin, arj ilemi srerken akma limit koyabilen bir programlama direnci tarafndan deitirilebilirler. Seri bir dizi batarya hcrelerini dzgn bir ekilde dengelemek iin blmlenmi arj cihaz gsterilmitir. Bu tasarm umut verici sonular gstermitir fakat otomotiv uygulamalarnda kullanabilmek iin gerekli olan elektriksel bileenlerin nemli bir maliyeti vardr[5].

23

ekil 3-15 Seri Batarya Sistemlerine Paralel eviricilerin Balanmas Anahtarlamal transformatr ynteminde tm paketin akm alnr ve transformatr knda bir diyot vastasyla doru akma evrilir. Akll anahtarlar, dk kapasitedeki batarya hcrelerine yk datmak iin kullanlrlar. Bu yntem btn batarya paketinden enerji alarak dk seviyedeki hcreleri hzl bir ekilde dengeleyebilir. Bu yntemin zarar ise anahtarlama ve manyetik kayplar yznden oluan dk verimlilik orandr. Paylaml transformatr her hcre iin ikincil balantlar ile tek bir manyetik merkeze sahiptir. Bu ayrca bataryadaki akm transformatrn birincil ksmna alr ve her ikincil balantya indkler. En az terminal gerilime sahip ikincil indklenmi akma sahip olacaktr ve bu hcreleri dengeleyecektir. Bu enerji kayplarn ve gerekli olan kontrol miktarn azaltr fakat karmak manyetii ve fazla para gerektirmesi bu yntemi daha pahal ve toplamas zor bir sistem haline dntrmektedir. Burada gsterilen sistem seri bal bataryalarda dearj srasnda dengeleme ilemini gerekletirmektedir[5]. Anahtarlamal transformatr ynteminde, hareketli kapasitr yntemi ile ayn anahtarlama topolojisi kullanr. ekil 3-16de anahtarlamal transformatr yntemi grlmektedir[1].

24

ekil 3-16 Anahtarlamal Transformatr Yntemi Bu yntem btn pakette ki enerjiyi tayarak dk hcreleri hzl bir ekilde dengeleyebilir. Ancak bu yntemin dezavantajlar vardr. Bunlar yksek derecede kompleks devreler bulundurmas, kontrolde ok parann hesaba katlmas, manyetik deerler ve anahtarlardr. Ayrca manyetik kayplar ve anahtarlamadan kaynaklanan kayplardan dolay dk verim oranna sahiptir[1]. Paylaml transformatr ynteminde her hrce iin iki balant ile tek bir manyetik merkez bulunmaktadr. ekil 3-17de paylaml transformatr yntemi grlmektedir[1].

ekil 3-17 Paylaml Transformatr Yntemi

25

Paylaml transformatr yntemi elektrikli ara ve hibrid elektrikli ara uygulamalar iin uygun bir yntemdir. Eer akm 100mA/Ahr den kk olacak ekilde tasarlanm ise bu yntem dier aktif hcre dengeleme sistemlerine gre daha yksek bir verimlilik ile iletilebilir[1]. oklu transformatr ynteminde; ok sayda transformatr her hcre iin ayr balanr fakat ayn ekilde tek merkez ile kontrol edilebilir. Bu yntemin avantaj her hcre kendi manyetik ekirdeine sahip olur. Bylece dizeye ilave olarak eklenen hcrelerin ana kontrol dzenini deitirmeden birletirilmesi salanabilir. oklu transformatr yntemi ekil 3-18de gsterilmektedir[1].

ekil 3-18 oklu Transformatr Yntemi

26

Tablo 2 Enerji Dnm Yntemlerinin Karlatrlmas

Yntem Anahtarlamal Transformatr Yntemi Avantajlar Hzl bir dengeleme salar. Manyetik kayplar azdr. Dezavantajlar Kompleks devreler barndrr ve kontrol devresinde ok sayda para hesaba katlr. Bu yzden kayplar ok fazladr. Verim dktr. Paylaml Transformatr Yntemi Hzl dengeleme salar. Kompleks kontrol devresi gerektirir. Hcre eklendii zaman merkezler deimektedir. oklu Transformatr Yntemi Seriye ek hcreler kolayca eklenebilir. Maliyeti ok yksektir. Manyetik kayplar fazladr.

3.3 Pasif Dengeleme Sistemleri

Her bir hcreye balanan paralel yksek deerli direnler vastasyla en yksek gerilime sahip batarya, sistemdeki en dk gerilimli bataryaya ulancaya dek boaltlr. ekil 3-19de rnek bir devre grlmektedir. Devresi en basit ve en ucuzdur. Eer seilen diren deeri kkse (10mA/Ahr kapasitesi) direncin ve anahtarlama elemannn fiziksel boyutu da kk olur. rnein 10mA/Ah deerindeki bir diren olduka fazla saydaki hcreyi saatte %1 orannda dengeler. Eer srekli olarak alrsa byle bir teknikle tm batarya paketini bir ka gn iinde boaltabilir [1].

ekil 3-19 Fazla Enerjiyi Harcama Yntemi

27

Pasif dengeleme hibrid elektrikli ara ve elektrikli ara uygulamalar iin uygun bir yntemdir. Dk fiyat ve az olan karmakl avantajlardr. Yksek enerji kayplar ise dezavantajdr[1]. Pasif dengeleme yntemi dearj durumunda kullanlmamaktadr. Dearj durumunda kullanlmas halinde bataryann kapasitesi azalacak ve verimi ok fazla decektir. Bu nedenle pasif dengeleme yntemi sadece arj srasnda kullanlmaktadr. Pasif dengeleme ynteminin ak emas ekil 3-20 de gsterilmektedir.

arj

Btn Hcrelerin Gerilimlerinin Belirlenmesi

Vmin ve Vmax Gerilim Deerlerinin Belirlenmesi Vmaxn Anahtarnn Kapatlmas

Vmax=Vmin

Hayr Evet Vmaxn Anahtarnn Almas

ekil 3-20 Pasif Dengeleme Yntemi Ak emas

ekil 3-20 de gsterilen ak emasna uygun olarak modellenen pasif dengeleme ynteminin Matlab/Simulink modeli de gsterilmektedir.

28

ekil 3-21 Pasif Dengeleme Yntemi Matlab/Simulink Modellemesi

ekil 3-21 de gsterilen pasif dengeleme modelinde kontrol devresi ncelikle btn hcre gerilimlerini okuyarak en byk gerilime sahip hcre ile en dk gerilime sahip hcreyi belirlemektedir. Daha sonra en byk gerilime sahip hcreye ait anahtar kapatarak fazla gerilimin paralel bal olan diren zerinden s enerjisi olarak atlmasn salamaktadr. Gerilimi byk olan hcre sistemdeki en dk hcre seviyesine ulaana kadar bu ilem devam etmektedir. Bu modellemede arj durumlar %80, %78, %76, %74, %72 ve %70 olan 6 tane hcre rneklenmitir. Hcrelere ait arj durumu grafii ekil 3-22 de gsterilmektedir. En yksek gerilime sahip hcre tam olarak dolduu durumda en dk gerilime sahip hcre %99,4 orannda dolmaktadr. Balangta %10 olan fark dengeleme ilemi sonucunca %0,06 oranna dmektedir. Ayn arj durumuna sahip 6 adet hcrenin gerilim deerleri ekil 3-23 ve ekil 3-24 de gsterilmektedir. En yksek gerilimli hcre 4,2 Volt tam dolu duruma ulatnda en dk gerilime sahip hcre 4,1963 Volt deerindedir. Bu deerler bize 3.7mVolt gibi bir fark vermektedir. Bu fark ise %0,5 den daha az bir orana denk gelmektedir.

29

Zaman (sn)

Zaman (sn)

ekil 3-22 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi (SOC)

30

Zaman (sn)

Zaman (sn)

ekil 3-23 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi-a (Gerilimler)

ekil 3-23 de dengelenme ilemi ve dengelenme ileminin ilk saniyeleri gsterilmektedir. Bu gsterimden de grlecei zere en yksek gerilime sahip hcrenin gerilimi azalmaktadr. Bu azalmann sebebi hcreye bal olan diren ile hcre arasndaki anahtarn srekli olarak kapatlmas ve almasndan kaynaklanmaktadr.

31

Zaman (sn)

Zaman (sn)

ekil 3-24 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi-b (Gerilimler)

ekil 3-24 de grlen grafikte ise dengelenme ilemi ve dengelenme ileminin son saniyeleri gsterilmektedir. En yksek gerilime sahip hcre ile en dk gerilime sahip hcre arasnda ki fark 3,7mVolt kadar kk bir deerdedir.

32

4 TASARIM
Anlatlan yntemler ierisinden en optimum grlen yntem olan hareketli kapasitr yntemi bu alma iin tercih edilmitir. Hareketli kapasitr ynteminde sistem en yksek gerilime sahip hcre ile en dk gerilime sahip hcre arasnda enerji transferini gerekletirmektedir. Bu ilem srasnda kapasitr yksek gerilimli hcre tarafndan doldurulurken, dk gerilimli hcre tarafndan boaltlmaktadr.

4.1 Elektronik Elemanlar

Devre kurulurken en az kayp olmas nemsenmitir. Bu sebeple seilen elemanlarn i direnlerinin kk olmasna dikkat edilmitir. Oluturulan devre iin seilen elemanlar; IRF540N (Mosfetler), IXDD614 (Mosfet Src Entegreleri), PC817(Optokuplrler), LM324N (Drtl Opamp Entegresi), 16F877A (PIC-Mikroilemci), L7805 (Gerilim evirici), ve eitli deerlerde diren ve kapasitrler seilmitir.

4.1.1 Mosfet Src Devresi

Semi olduumuz IRF540N mosfetleri altrabilmek iin kullanlan src devresinin (IXDD615) balants ekil 4-1 de gsterilmitir.

33

ekil 4-1 Mosfet Src Devresi

Mosfet src devresi breadboard zerine kurulmutur ve alt gzlemlenmitir. PIC ile gnderilen PWM (Kare Dalga) dalgas src entegresi yardmyla mosfeti altrmtr.

ekil 4-2 Mosfet Src Devresi Kurulumu

ekil 4-2 de gsterilen devrenin osiloskop grntleri ekil 4-3 de gsterilmitir. 0-5 Voltluk kare dalga src knda 0-12 Volt olarak gzlemlenmitir. Ve Mosfet knda 0-10 Volt

34

olarak gzlemlenmitir. Osiloskop grntsnden de grlecei zere Mosfet srme ilemi baar ile gereklenmitir.

ekil 4-3 Osiloskop Grnts

Sistemin izolasyonunu salamak amacyla mikroilemci ve sistemin topra optokuplr yardmyla ayrlmtr. Optokuplr entgresi ekil 4-4 de gsterilmitir.

ekil 4-4 Optokuplr

35

4.1.2 Gerilim Okuma Devresi

Hcrelerin gerilim deerlerinin okunabilmesi iin gerekli olan opamp devresi ekil 4-5 de gsterilmitir.

ekil 4-5 Gerilim Okuma Devresi

Gerilim okuma devresin de Vout =

olarak elde edilmektedir. Bu

denklemden de grlecei zere devredeki btn diren deerlerinin eit seilmesi sonucunda Vout =V2 -V1 olarak elde edilmektedir. Elde ettiimiz bu deerler sistemde bize her bir hcrenin gerilim deerini vermektedir. Bu deerler ise mikroilemciye aktarlmaktadr. Kurulan sistemde drt tane gerilim okuma devresi olaca iin drtl opamp entegresi olan LM324N kullanlmtr. Bu entegrenin i yaps ekil 4-6 de gsterilmitir.

ekil 4-6 LM324 Opamp Entegresi

36

4.2 PCB izimi

Tasarmda kullanlmas planlanan devreler ve elektronik elemanlar seildikten sonra bilgisayar izimlerinin yaplmas iin PROTEUS kullanld. ISIS programnda devrenin izimi gerekletirildikten sonra ARES programnda devrenin PCB izimi yapld. Bu izim ekil 4-7 de gsterilmektedir.

ekil 4-7 Devre PCB izimi

37

ekil 4-7 gsterilen PCB izimine ait 3 boyutlu devre grnts ekil 4-8 de gsterilmitir.

ekil 4-8 Devrenin 3 Boyutu Grnts

Devrenin karmak yaps nedeniyle baslan devrede devre yollarnn bir ksm atlamalar yaplarak n yzeye alnmtr.

38

5 SONU
Elde edilen sonular dorultusunda belirlenen yntem olan hareketli kapasitr yntemine ait olan devre baslmtr. Bu devre ekil 5-1 de gsterilmitir.

ekil 5-1 Devre

Tasarlanan bu sistem elektrikli ara batarya sistemlerinde kullanlmak zere kurulmutur. Sistem drt adet hcreyi dengeleyebilecek ekilde tasarlanmtr. Simlasyon sonular baarl olsa da sistem PIC kodunun almamas sebebiyle test edilememitir.

39

KAYNAKLAR [1] S. Moore and P. Schneider, A Review of Cell Equalization Methods for Lithium Ion and Lithium Polymer Battery Systems," in Proceedings of the SAE 2001 World Congress, 2001. [2] Rich DelRossi, Cell Balancing Design Guidelines in Microchip Technology Inc. AN231 [3] Yossi Drori and Carlos Martinez, The Benefits of Cell Balancing 2005 AN141.0, July 8 [4] Ali Abdullah Sayn ve brahim Yksek, Elektrikli Renault Fluence Arac, Lityum yon Bataryasnn Modellenmesi ve Batarya Ynetimi Makine Mhendisleri Odas, 13-14 Mays 2011 [5] James D. Welsh, Jr., B.S., A Comparison of Active and Passive Cell Balancing Techniques for Series/Parallel Battery Packs, The Ohio State University, 2009 [6] Andrew Baughman and Mehdi Ferdowsi, Double-Tiered Capacitive Shuttling Method for Balancing Series-Connected Batteries, 0-7803-9280-9/05/$20.00 2005 IEEE. [7] Andrew C. Baughman and Mehdi Ferdowsi, Double-Tiered Switched-Capacitor Battery Charge Equalization Technique IEEE TRANSACTIONS ON INDUSTRIAL ELECTRONICS, VOL. 55, NO. 6, JUNE 2008 [8] C.S. Moo, Y.C. Hsieh, I.S. Tsai and J.C. Cheng, Dynamic charge equalisation for seriesconnected batteries, IEE Proc.-Electr. Power Appl., Vol. 150, No. 5, September 2003 [9] NASSER H. KUTKUT, H. L. N. WIEGMAN, DEEPAK M. DIVAN andD. W. NOVOTNY Charge Equalization for an Electric Vehicle Battery System IEEE TRANSACTIONS ON AEROSPACE AND ELECTRONIC SYSTEMS VOL. 34, NO. 1.JANUARY 1998 [10] Yuang-Shung Lee Taiwan and Guo-Tian Chen Taiwan, ZCS Bi-directional DC-to-DC Converter Application in Battery Equalixation for Electric Vehicles, 2 W 35th Annual IEEE Power Elecrronics Specialists Conference, Aachen, Gennany, Z W

40

[11] Mohamed Daowd, Noshin Omar1, Peter Van Den Bossche and Joeri Van Mierlo Passive and Active Battery Balancing comparison based on MATLAB Simulation, 978-161284-246-9/11/$26.00 2011 IEEE

[12] http://liionbms.com/php/index.php

[13] http://liionbms.com/php/cell_prebalancing.php#top

[14] http://en.wikipedia.org/wiki/Charge_pump [15] Thomas T. Sack, J. Croydon Tice & Ran Reynolds, Segmented Battery Charger for High Energy 28V Lithium Ion Battery, IEEE AESS Svstems Magazine, September 2001