NDEKLER

TEORK BLGLER.............................................................................................................................................1 1.1KOROZYON...............................................................................................................................................1 1.2KOROZYON ETLER VE GALVANK KOROZYON.......................................................................3 1.2.1G ALVANK K OROZYON.....................................................................................................................................4 1.3 ZEMN ERSNDE KOROZYON.........................................................................................................8 1.3.1Z EMN ERSNDE K OROZYONUN OLUUMU........................................................................................................9 1.3.2Z EMN ERSNDE K OROZYONUN OLUUM NEDENLER .......................................................................................10 2.KATODK KORUMANIN TEORK LKELER........................................................................................18 2.1 KATODK KORUMANIN TEORS .....................................................................................................18 2.2DI AKIM KAYNAKLI KATODK KORUMA.....................................................................................19

1. TEORK BLGLER

1.1 KOROZYON

Korozyon, metallerin iinde bulunduklar ortam ile kimyasal veya elektro kimyasal reaksiyonlara girerek metalik zelliklerini kaybetmeleri olaydr. Metallerin byk bir ksm su ve atmosfer etkisine dayankl olmayp normal koullar altnda bile korozyona urayabilir. Endstrinin temel yap malzemesi olan demir ve elik sulu ortamlarda ve atmosferde korozyona dayanksz bir metaldir

Korozyon olay endstrinin her blmnde kendini gsterir. Ak atmosferde bulunan tanklar, depolar , direkler, korkuluklar, tat aralar, yeralt boru hatlar, betonarme demirleri, iskele ayaklar, gemiler, fabrikalarda kimyasal madde doldurulan kaplar, borular, depolar ve bir ok makina paras korozyon olay ile kar karyadr. Btn bu yaplar korozyon nedeniyle beklenenden daha ksa srede iletme d kalmakta ve byk ekonomik kayplar meydana gelmektedir.

Korozyon kayplar lkelerin gayri safi milli haslasnn yaklak % 3,5 -4,5 u kadardr. 1976 ylnda Amerika Birleik Devletindeki korozyon kayb 70 milyar dolar / yl, 2001 ylnda 300 milyar dolar / yl olarak hesaplanmtr .Bu deerin korozyonla mcadelenin henz yetersiz olduu lkemizde daha byk olmas beklenebilir. Korozyon olaylarnn tam olarak yok edilebildii kabulne dayand iin bu deerler tam doru olmayabilir. Gerekte korozyon kayplarnn ancak belli bir yzdesini (yaklak % 30unu) nleyebilmek mmkn olabilir.

Hangi yntem uygulanrsa uygulansn korozyon kayplarnn maliyetinin hesab ok zordur. Bu zorluk korozyon nedeniyle meydana gelen malzeme ve iilik kayb yannda gzle grlmeyen baz yan kayplarn belirlenmesinden kaynaklanr. Korozyonun dorudan neden olduu malzeme ve iilik kaybna , korozyon nedeniyle ortaya kan maddede toplayabiliriz. dier kayplarn da dahil edilmesi gerekir. Korozyonun neden olduu dolayl kayplar be

1 -Tesisin servis d kalmas:

Korozyon sonucu meydana gelen arzann tamiri iin geen sre iinde tesis devre d kalmas ile meydana gelen kayplar hesap edilemeyecek kadar byktr.

2 -rn kayb:

Bir deponun, tankn veya boru hattnn korozyon sonucu delinmesi halinde, olayn farkna varlncaya kadar geen sre iinde rn kayb sz konusu olur. Bu kayplara korozyon kayb olarak bakmak gerekir.

3 -rn kirlenmesi:

znen korozyon rnleri, elde edilen kimyasal madde iine kararak onun kirlenmesine neden olur.
2

4 - Boya ve kaplamalar:

Metalleri korozyondan korumak zere kullanlan boyalar, kalay ve inko ile yaplan kaplamalar da korozyon kayb olarak kabul edilmelidir.

5 -Korozyon iin alnan ar nlemler:

ou zaman korozyon hznn ne byklkte olaca balangta tam olarak bilinemedii iin, tasarm srasnda gereinden kaln malzemeler veya ok pahal malzemelerin kullanlmas yoluna gidilmektedir. Bu harcamalar da grnmez korozyon kayb olarak kabul edilmelidir.

1.2 KOROZYON ETLER ve GALVANK KOROZYON

Deiik metaller, iinde bulunduklar ortamn zelliklerine gre eitli ekillerde korozyona urarlar. Balca korozyon tipleri pratik olarak on drt grup altnda toplanabilir. niform korozyon

Galvanik korozyon atlak korozyonu Filiform korozyon ukur korozyonu Taneler aras korozyon Seimli korozyon Erozyonlu korozyon Anmal korozyon Stres korozyonu Yorulmal korozyon Hidrojen krlganl Mikrobiyolojik korozyon Yksek scaklk korozyonu
3

1.2.1 Galvanik Korozyon ki farkl metal bir korozif ortama daldrlr ve elektriksel bir ba ile birbirine balanrsa, bir pil oluur. Bu metallerden elektrot potansiyeli daha elektronegatif olan metal anot olarak korozyona urar. Korozyon hz iki metal arasnda oluan potansiyel farkna baldr. Metallerden hangisinin anot olaca elektrot potansiyeli gz nne alnarak anlalabilir. Bu konuda Standard Elektromotor Kuvveti Serisi iyi bir fikir verir. Daha nce aklanm olduu zere, bir metalin kendi iyonlarnn 1 molar konsantrasyonundaki zeltisi iinde 25 C de gsterdii potansiyele standart elektrot potansiyeli denir. Metallerin standart elektrot potansiyellerine gre sralanarak elde edilmi olan standart EMF serisi aada verilmitir. Bu listede st srada bulunan bir metal, kendinden daha aada olan metallere gre anot olur.

STANDARD ELEKTROMOTOR KUVVET SERS Elektrot Reaksiyonu K = K+ + eCa = Ca 2+ + 2 eNa = Na+ + eMg = Mg 2+ + 2 eAl = Al 3+ + 3 eMn = Mn 2+ 4 2 eZn = Zn 2+ + 2 eCr = Cr 3+ + 3 eFe = Fe 2+ + 2 eCd = Cd 2+ + 2 eIn = In 3 + + 3 eCo = Co2+ + 2eNi = Ni 2+ + 2eSn = Sn 2 + 2ePb = Pb2+ + 2eH 2 = 2 H++ 2 eCu = Cu2+ + 2eHg = Hg2++ 2 eAg = Ag+ + eAu = Au+ + eStandard elektrot potansiyeli 25 Co, Volt - 2,92 - 2,87 - 2,71 - 2,34 - 1,67 - 1,05 - 0,76 - 0,71 - 0,44 - 0,40 - 0,34 -0,28 0,25 0,14 0,13 0,00 + 0,345 + 0,799 + 0,800 + 1,680

Ne var ki, korozyon olaylarnda metaller hi bir zaman kendi iyonlar ile denge halinde bulunmaz. Bu nedenle galvanik korozyon olaylarnda standart elektrot potansiyelleri yerine, galvanik seride yer alan deniz suyu iindeki potansiyellerinin alnmas daha uygundur. Aada farkl metallerin 25 C0 scaklk ve 4 m/sn ak hznda deniz suyu iinde doygun Cu/CuSO4 referans elektroduna gre llen elektrot potansiyeli deerleri bulunmaktadr

Metal veya Alam Magnezyum (HP) Magnezyum (AZ63) inko Alminyum (AL Clad) Dkme demir Yumuak elik Paslanmaz elik (430, aktif) Paslanmaz elik (304, aktif) Paslanmaz elik (410, aktif) Pirin Bakr Bronz Paslanmaz elik (430, pasif) Nikel Paslanmaz elik (410, pasif) Titanyum Gm Paslanmaz elik (304, pasif) Hastelley Monel Paslanmaz elik (316, pasif)

Elektrot potansiyeli (mV)

(*)

- 1750 - 1550 - 1100 - 1010 - 680 - 680 - 640 - 600 - 590 - 430 - 430 - 380 - 290 - 270 - 220 - 220 - 200 - 150 - 150 - 150 - 120

Galvanik bir hcrede korozyon hz, yrtc kuvvet olan anot ve katot arasndaki potansiyel farkna baldr. Ancak bu fark, polarizasyon nedeniyle zamanla azalr. Polarizasyon genellikle katot blgesinde grlr. Galvanik korozyon hzna ayni zamanda ,evre elektrolitin iletkenlii ve katot/anot yzey alan oran da etki yapar. Eer elektrolitin iletkenlii yksek ise korozyon geni bir alanda kendini gsterir. letkenliin dk olmas halinde iki metalin temas ettii blgede dar bir alanda iddetli olarak ortaya kar. Katot/anot yzey alan oran da pratikte byk nem tar. Bu orann byk olmas yani byk bir katot yzeyine kar anot yzey alannn kk olmas, anot akm younluunun artmasna ve dar bir blgede iddetli korozyon olumasna neden olur.
6

Bunun tipik rnei, elik plakaya yaplm bakr perin ile, bakr plaka zerine yaplm elik perinde grlr.ekil-2.3. Her ikisi de deniz suyu iine daldrldnda, elik perinler ok ksa srede tam olarak korozyona urad halde, bakr perinlerin katodik etkinliinin, geni bir elik yzey zerindeki korozyon etkisinin nemsiz olduu grlr. Bu durum farkl iki metalin temas etmesi halinde anot blgesinin deil katot blgesinin boyanarak kaplanmasnn daha etkili olacan ortaya koyar.

a) Kk katot -byk anot ve elektrolit iletkenlii yksek

b) Kk katot -byk anot ve fakat elektrolit iletkenlii dk

c ) Byk katot-kk anot

Galvanik korozyona bir baka tipik rnek de, daha soy olan metal iyonlarn tayan sularn aktif bir metal zerine doru akmasdr. rnein plak bakr metali ile temas eden sular elik zerine doru akarsa, suda az miktarda znen bakr iyonlar eliin korozyona uramasna neden olur.
7

Galvanik korozyona kar u nlemler alnabilir: Galvanik seride birbirinden uzak konumda olan metallerin temas nlenmelidir. Eer bu iki metalin bir arada kullanlmas zorunlu ise, byk katot-kk anot yzeyinden kanlmaldr. ki metal arasndaki balantlar izole flanlarla elektriksel olarak yaltlmaldr. Metal yzeyleri boya veya kaplama yaplarak izole edilmelidir. Eer kapal bir sistem sz konusu ise inhibitr kullanlmaldr.

Tasarm srasnda anot olan parann daha kolayca yenisi ile deitirilebilmesi iin nlem alnmaldr. Veya bu para daha kaln olarak imal edilmelidir. Veya sisteme her iki metalden de daha anodik karakterde olan nc bir metal balanmaldr.

1.3 ZEMN ERSNDE KOROZYON

Korozyon olaylar metal yzeylerinde oluan korozyon hcrelerinin anot ve katodunda meydana gelen elektrokimyasal reaksiyonlar ile yrr. Bir korozyon hcresinin olumas iin u koulun bir arada bulunmas gerekir. 1. yon ieren bir sulu zelti (elektrolit) 2. Yeteri kadar negatif potansiyelli bir anot 3. Anottan daha pozitif potansiyelli bir katot. Bu kouldan birinin bulunmamas halinde korozyonun olumayaca kesin olarak sylenebilir. Ancak baz halde bu koulun bulunmas halinde bile, eer kinetik koullar mevcut deilse, rnein elektrolit direnci ok yksek veya anot-katot arasndaki potansiyel fark ok dk ise, korozyon olay pratik olarak yine de gereklemeyebilir.

1.3.1 Zemin erisinde Korozyonun Oluumu Yeraltna konulmu olan metallerin korozyonunda zemin elektrolit rol oynar. Zemin boluklar iinde az veya ok su bulunur. Bu su iinde bata klorr ve slfat tuzlar olmak zere eitli iyonlar znm haldedir. Ayrca znm veya gaz halinde oksijen de bulunur. Byle bir elektrolit iinde korozyonun yrmesi iin mutlaka iki ayr metalin bulunmas art deildir. Metal yapsnda veya elektrolitte bulunan baz farkllklar nedeniyle meydana gelen potansiyel fark, mikro veya makro korozyon hcreleri oluturabilir. Bunun sonucu olarak, metal yzeyinin baz blgeleri katot, baz blgeleri de anot olur. Elektron akm metal zerinden gerekleir. ekil-1.3

ekil-1.3 Metal yzeyinde bir korozyon hcresinin olumas Korozyon hcresinin elektroliti doal su veya zemin olduunda katot reaksiyonu genellikle oksijen redksiyonu ile gerekleir. Korozyon olay metalin iyon haline ykseltgenmesi ile anot blgelerinde meydana gelir. Anotta metal iyon halinde zeltiye geer. Bu iyonlar alkali ortamlarda yzeyin yaknnda su ile hidroliz olarak hidroksit halinde kelir. Me = Me2+ + 2eMe2+ + 2 H2O = Me (OH)2 + 2 H+

Korozyon olaynda katot reaksiyonu ortam koullarna baldr. Katotda herhangi bir redksiyon olay meydana gelebilir. Katot reaksiyonu elektrolit ortamnn pH na ve

znm oksijenin konsantrasyonuna baldr. Doal elektrolitler iinde korozyon olaylarnda balca aadaki iki katot reaksiyonu sz konusu olur.

yryen

a) Asidik ortamlarda katot reaksiyonu hidrojen iyonu indirgenmesi ve hidrojen k ile

gerekleir.

2H+ + 2 e- = H2
b) Ntral ve znm oksijenin bulunduu ortamlarda katot reaksiyonu su iinde

znm olan oksijenin elektron alarak hidroksil iyonu haline dnmesi eklinde yrr.
1 O 2 + 2H2 O + 2e = 2 OH 2

Doal sular iinde pH genellikle 7den daha yksektir. Bu nedenle doal sular ve zemin iindeki korozyon olay genellikle (b) de olduu gibi katotta oksijen redksiyonu ile gerekleir. Bu durumda yeralt ve sualt korozyonu hzn elektrolit iinde znm oksijen konsantrasyonu kontrol eder. 1.3.2 Zemin erisinde Korozyonun Oluum Nedenleri

Zemin iinde bulunan bir elik yap ok eitli nedenlerle korozyona urayabilir. Bunlardan en nemlileri unlardr: 1. Metal yzeyinde yerel farkllklar olumas, 2. Zemin cinsi veya yapsnn deimesi, 3. Metal cinsi veya yapsnn deimesi, 4 . Farkl havalanma. 5. Kaak Akm ve interferans 1- Metal Yzeyindeki Farkllklar Nedeniyle Oluan Korozyon Korozyon hcreleri ancak bir potansiyel fark bulunduu zaman oluabilir. Yeraltnda bulunan bir boru yzeyinde kaplama bozukluu veya metalrjik yapda herhangi bir fark bulunmas, boru/zemin potansiyelinin yer yer deimesine neden olur. Hatta boru yzeyinde oluan heterojen kabuklar da korozyon hcresine yetecek lde potansiyel fark yaratabilir. rnein kumlu bir zemin iinde bulunan kaplamasz bir boru yzeyine yapan kil topaklar o blgenin daha az oksijen almasna ve korozyona uramasna neden olabilir. ekil-1.4
10

ekil-1.4 Boru yzeyine yapan kil topaklarnn neden olduu korozyon Buna benzer ekilde kaplamal bir boruda , kaplamann bozuk olduu kk bir blge anot olarak korozyona urar. Bu durumda katot/anot yzey alan oran ok byk olduundan kaplamann bozuk olduu ok kk bir blge iddetli korozyon etkisinde kalr. ekil-1.5 ekil-1.5 Kaplamann bozuk olduu blgede meydana gelen korozyon

2 -Zemin Cinsi ve Yapsnn Deimesi le Oluan Korozyon

Zemin heterojen yapda bir elektrolittir. Zeminin fiziksel ve kimyasal yaps ksa mesafeler iinde deiebilir. Yeraltnda bulunan bir boru hatt az korozif bir zeminden ok korozif bir zemine girdii anda boru/zemin potansiyelinde ksa mesafe iinde byk bir deiim meydana gelir. Borunun korozif karakterdeki zemin iinde kalan blgesinde boru/zemin potansiyeli daha negatiftir. Bu blge anot olarak korozyona urar. ekil-1.6da farkl yapda bir zemin iinden geen bir boru hatt grlmektedir. Boru /zemin potansiyeli (A) zemini iinde - 0,5 Volt, (B) zemini iinde -0,40 Volt olarak llmtr. Bu durumda (A) zemini iinde kalan boru paras anot olarak korozyona urayacak ve boru zerinde katottan anoda doru bir akm akacaktr.
11

ekil-1.6 Zemin yapsndaki farktan ileri gelen anot ve katot blgeleri

ekil-1.7Farkl zeminlerin neden olduu korozyon Boru hatlar zemin iinde yatay olarak deiik zeminlerden geer. Uzun mesafeler iinde kil, kum, kalker vb. eitli cinste zeminler bulunabilir. Zemin cinsi deitikce boru/zemin potansiyelinde de deime olur. rnein kalker iinden geen bir boru hatt killi bir zemine girdiinde bu blgede boru/zemin potansiyeli daha negatif bir deer alr. Bu durumda boru hattnn kil iinde kalan blgelerinin anot, kalker iinde kalan blgelerinin katot olduu makro lde bir galvanik pil oluur . Bu iki blge arasnda boru zerinde katotdan anoda doru bir akm geii olur.

12

Yalnz zemin cinsinin deil, zemin rezistivitesinin deimesi halinde de boru hattnda potansiyel fark doabilir. ekil-1.8de boru hatt ksa bir blgede yeralt suyu tablasnn yksek olduu bir zemin iinden gemektedir. Boru hattnn bu blgesi anot olarak korozyona urayabilir.

ekil-1.8 Boru hattnn su tablas altnda kalan blgesinde oluan korozyon Elektrolit cinsinin deimesinden ileri gelen benzer bir korozyon olay da zemin iinden geerek betona giren boru hatlarnda grlr. Beton iindeki blgede boru potansiyeli zemin iindeki potansiyele gre ok dktr. Bu durumda borunun beton iinde kalan blm katot olurken, zemin iinde kalan ksm anot olarak korozyona urar. En iddetli korozyon olay borunun zeminden betona girdii blgede grlr.

ekil- 1.9 Zeminden betona giren bir boru hattnda korozyon 3- Farkl Metallerin Balantsndan Oluan Korozyon
13

Ayni elektrolit iinde bulunan farkl iki metalin balants galvanik bir hcre yaratacandan korozyon asndan son derece tehlikelidir. Bu nedenle pik, elik ve paslanmaz elik borular hibir zaman birbirine balanarak kullanlmamaldr. Hatta farkl cinste kaplama yaplm borularda bile etkili bir korozyon olay grlebilir. Pratikte sk raslanan bir olay, tamir srasnda yeni taklan boru ile eski borular arasnda meydana gelen korozyondur. Burada daha negatif potansiyelli yeni boru anot olarak korozyona urar.

ekil-1.10 Eski ve yeni borular arasnda oluan korozyon

4-Farkl Havalanmadan leri Gelen Korozyon

14

Zemin iinde bulunan bir metal yzeyinin her blgesi ayni derecede oksijen almyabilir. Atmosferden zemin iine oksijen difzyon hz zeminin granlometrik yapsna, younluuna ve zellikle rutubet derecesine baldr. Yer yznden yeraltnda bulunan boruya kadar olan mesafede oksijen transferi ayr mekanizma ile gerekleir. ekil-1.11

ekil-1.11 Atmosferden zemin iine oksijen transferi

ekilde (A) ile gsterilen birinci blgede, zemin iinde bulunan boluklar atmosfere aktr. Bu blgede transfer konveksiyon yoluyla gerekleir. (B) blgesindeki zemin iinde de hava ile dolu boluklar vardr. Ancak bu boluklar kapal haldedir ve ileri ksmen su ile dolu olabilir. Buna ramen bu blgede de oksijen transferi yine gaz halindedir ve olduka hzldr. (C) blgesi su altndadr ve btn boluklar su ile doludur. Burada oksijen su iinde znerek metal yzeyine kadar difzyon yoluyla hareket eder. Bu nedenle oksijen transfer hz son derece kktr.

Yukarda aklanm olduu gibi doal zeminler heterojen yapdadr. Bu nedenle zemin iinde bulunan bir boru hattnn her blgesi ayni derecede hava alamaz. Zeminin granlometrik yaps, younluu ve rutubet derecesine bal olarak borunun baz blgeleri az, baz blgeleri de ok oksijen alabilir. Bu farkl havalanma boru yzeyinde yer yer potansiyel fark domasna ve korozyon hcrelerinin olumasna neden olur. Farkl havalanma nedeniyle oluan korozyon olayna tipik bir rnek, yol geilerinde borunun kaplama altnda kalan blgesi ile, kenarlarda daha fazla oksijen alabilen blgeleri arasnda

15

meydana gelen korozyon olaydr. Yolun geirimsiz kaplamas altnda kalan ve az oksijen alabilen blgeler anot olarak korozyona urar.

ekil-1.12 Farkl havalanma nedeniyle yol geilerinde oluan korozyon

Farkl havalanma nedeniyle oluan korozyon olayna dier bir rnek de, yeraltna hendek iine konulan borularn alt ksmlarnda oluan korozyondur. Bunun nedeni, montaj srasnda boru st ksmna yaplan dolgu ile hendek kenarlarnda bulunan bozulmam haldeki doal zeminin oksijen geirgenlii arasndaki farktr. Boru hendee konulduktan sonra st ksm yumuak ve niform yapda bir malzeme ile doldurulur. Bu dolgu doal zemine gre daha geirgendir. Dolays ile borunun st ksmlar bol oksijen alrken alt ksmlar ok az oksijen alabilir. Taban blgesi anot olarak korozyona urar. ekil-1.13 Boru hatlarnda delinmelerin genellikle taban blgesinde meydana gelmi olmas, borunun atmosfere yakn olan st blgesi ile zemine oturmu olduu alt blgesi arasnda oluan oksijen konsantrasyon pili ile aklanmaktadr.

16

ekil-1.13 Hendek iine konulan bir boru hattnda farkl havalanmadan ileri gelen korozyon 5 - Kaak Akm Korozyonu Doru akm ile alan rayl tat aralar, doru akm tayan yksek voltajl elektrik hatlar ve kaynak makinalar zemin iine kaak akm yayarlar. Bu kaak akmlar evrede bulunan metalik yaplara girerek korozyona neden olurlar. rnein bir yeralt tren hattna paralel giden boru hattnda kaak akm korozyonu meydana gelebilir. Trenin bulunduu noktada akmn bir ksm zemine kaarak yaknda bulunan boru hattna girer. Akmn boru hattna girdii noktalar katot olur. Bu noktalarda korozyon sz konusu olmaz. Boru zerinden bir sre akan akm, yeniden zemine girerek oradan trafo istasyonuna dner. Korozyon olay akmn borudan kt blgelerde grlr.

ekil -1.14 Rayl tat aracndan kaan akmlarn oluturduu korozyon

D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde de kaak akm sz konusu olur. Bu nedenle katodik koruma sistemleri evre yaplar zerinde interferans korozyonuna neden olabilir. Katodik koruma sistemleri akm yayc ve toplayc olarak iki ynl alr. Anot yatandan evrede bulunan metalik yaplara akm kaa olur. Akmn yapya girmi olduu nokta katodik olarak korunur. Fakat akmn metali terkederek yeniden zemine girdii blgelerde korozyon olay grlr.

17

2. KATODK KORUMANIN TEORK LKELER

Katodik koruma ilk olarak 1824 ylnda Sir Humpry Davy tarafndan Samarang isimli bir harp gemisi zerinde denenmitir. Geminin bakr kapl gvdesi inko anotlarla korunmutur. Ne yazk ki bu ilk uygulama baarszlkla sonulanmtr. Baarszln katodik koruma uygulamasnn yanllndan ileri gelmedii sonradan anlalmtr. Davy tarafndan bilimsel yntemlerle yaplm olan bu uygulamada katodik koruma ile bakrn korozyonu tam olarak nlenmitir. Fakat koruma sonucu bakr iyonlarnn toksik etkisi de kalmadndan gemi gvdesi deniz canllar ve yosundan oluan bir kabuk ile kaplanmtr. Bu grnt katodik korumann etkisiz kald eklinde yorumlanm ve katodik koruma uygulamasndan vazgeilmitir. Bu baarsz uygulamadan yaklak yz yl sonra, bu asrn balarnda uzak mesafelere boru hatlar ile petrol tanmas zorunlu hale gelince, yeralt boru hatlarndaki korozyonu nlemek amacyla katodik koruma uygulamalarna yeniden balanmtr.

nceleri boru hatlar zerinde balayan katodik koruma uygulamalar 1950 li yllardan sonra, tanklar, gemiler, su depolar, baraj kapaklar, iskele ayaklar, betonarme demirleri ve daha bir ok metalik yapya yaygn biimde uygulanmaya balanmtr. Gnmzde teknolojik gelimelere paralel olarak, zellikle yksek performansl yeni anotlarn bulunmas ile katodik koruma korozyonla mcadelede en gvenilir ve de en ekonomik bir yntem haline gelmitir.

2.1 KATODK KORUMANIN TEORS

Katodik koruma , korunacak metali oluturulacak bir elektrokimyasal hcrenin katodu haline getirerek metal yzeyindeki anodik akmlarn giderilmesi ilemidir. rnek olarak ntral bir sulu zelti iinde korozyona urayan bir demir metalini ele alalm. Demir yzeyinde yryen anot ve katot reaksiyonlar yledir:

Anot reaksiyonu :

18

Fe

= Fe 2+ + 2 e-

Katot reaksiyonu : O2 + 2 H2O + 4 e- = 4 OHKorozyon olay bu iki reaksiyonun bir arada yrmesi ile gerekleir. Elektronlar anottan katoda doru metal zerinden akar. Katot reaksiyonu anottan gelen bu elektronlar kullanarak yryebilir. Eer katotda bu elektronlar kullanlamaz ise, bu durumda anottaki oksidasyon reaksiyonu da yryemez. Yani katot blgesinde yeterli oksijen bulunmazsa korozyon meydana gelmez. Dier taraftan eer katot reaksiyonu iin gerekli elektronlar bir d kaynaktan verilecek olursa, anot reaksiyonu ile elektron retilemez. Bu durumda anotta yryen korozyon olay da durmu olur. D akm kaynakl katodik koruma ile korozyonun nlenmesi bu elektrokimyasal ilkeye dayanr.

Metale dtan uygulanan akm ile verilen elektronlar, metal yzeyinde yrmekte olan anodik reaksiyonlar tam olarak durdururken, katodik reaksiyonun hzn da artrr. Anot reaksiyonlar artk korunmakta olan metal yzeyinde deil, katodik koruma devresinde bulunan yardmc anotta yrr. Korunmakta olan metal yzeyi ise artk tam olarak katot olur. Korozyona uramakta olan bir metale kendinden daha aktif bir metal (galvanik anot) balanacak olursa, bu durumda katot reaksiyonu iin gerekli olan elektronlar galvanik anot olarak balanan metalin kendiliinden yryen ykseltgenme reaksiyonu anotlu katodik koruma da bu temel ilkeye dayanr. ile karlanr. Bylece korunan metal yzeyindeki btn anodik reaksiyonlar tam olarak durur. Galvanik

2.2 DI AKIM KAYNAKLI KATODK KORUMA

D akm kaynakl katodik koruma metale dtan bir doru akm uygulanarak yaplr. Bir transformatr redresr sisteminden elde edilen doru akmn (-) ucu korunacak olan metale, (+) ucu da bir yardmc anoda balanr. ekil-2.1

19

ekil -2.1 D akm kaynakl katodik koruma

Uygulanacak olan katodik koruma akmnn iddeti korunacak metalin yzey alanna ve metalin iinde bulunduu ortamn koroziflik derecesine baldr. Katodik koruma uygulamalarnda en nemli konu, korunacak yapnn katodik koruma akm ihtiyacnn belirlenmesidir. Metali tam olarak korumak iin gerekli olan minimum akm iddeti, katot ve anot reaksiyonlarnn polarizasyon erileri izilerek teorik olarak belirlenebilir.

20

ekil-2.2 Asitli ortamda eliin d akm kayna ile katodik olarak korunmas

rnek olarak demirin asidik bir zelti iindeki korozyonunu ele alalm. Asidik bir ortamda eliin korozyonunda katodik reaksiyon hidrojen k, anodik reaksiyon ise demirin iyon haline gemesi eklinde yrr. Denge halinde eliin potansiyeli Ecor deerini alr. E Korozyon hz , anodik ve katodik polarizasyon erilerinin kesim noktasna kar gelen icor dr. ekil-2.2. ekilden grld zere denge halinde demirin korozyon potansiyeli
cor

= -250 mV ve korozyon hz da icor = 103 A /cm2 ( 1 mA/cm2 ) dir.

Byle asidik ortamda korozyona urayan bir elie katodik bir d akm uyguladmz dnelim. Katodik koruma sonucu eliin potansiyeli negatif ynde 120 mV artarak - 370 mV a dm olsun. ekilden grlecei zere, katodik koruma sonucu eliin korozyon hz balangtaki korozyon hznn binde birine, yani 1 A/cm2 ye drlm olur. Bunu salamak iin elie iapp = 104 A/cm2 kadar bir d akm uygulanmtr. Grafikten akca grld zere, uygulanan d akm ile korozyon hznn ne derece azalaca, anodik polarizasyon erisinin eimine, yani a derine baldr. ekilde verilen rnekte a = 40 mV dr. Yani metal katodik ynde 40 mV polarize edildiinde korozyon hznda onda bir orannda azalma meydana gelmektedir.

21

Bu rnekten, katodik koruma akm ihtiyacnn yalnz anodik polarizasyon erisi ile deil, katodik polarizasyon erisinin eimi ile de ilgili olduu akca grlmektedir. Asitli bir ortam iin verilmi olan bu rnekte, eliin katodik korumasn salamak iin i = 10-2 A/cm2 lik bir d akm uygulanmas gerekmitir. Yani asitli ortamda bulunan 1 m2 lik plak elik yzeyini katodik olarak korumak iin 100 A bir d akma ihtiya vardr. Bu kadar yksek bir akm uygulanarak yaplan katodik koruma ekonomik olmaz. Bu nedenle pratikte asidik zeltiler iinde katodik koruma uygulanmas yoluna gidilmez. Eer mutlaka gerekli ise, metal yzeyine uygun bir kaplama yaplarak akm ihtiyac azaltlr.

Bir doru akm kaynandan alnan yeterli iddet ve potansiyeldeki doru akm boru hattna uygulanarak, boru hatt katot haline getirilebilir. Doru akm genellikle bir ebekeden alnan alternatif akm, bir transformatr-redresr nitesinden geirilerek elde edilir. Transformatr redresr nitesinden kan doru akmn (+) ucu anot yatana, (-) ucu da korunacak olan boru hattna balanr.

ekil- 2.3 Bir boru hattnn d akm kaynakl katodik korunmas

22

D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde, galvanik anotlu katodik koruma sistemlerinden farkl olarak akm ve potansiyel istenildii kadar artrlabilir. Bu nedenle bir anot yata ile ok uzun boru hatlar korunabilir. Ancak ar korumaya neden olmamas iin boru/zemin potansiyelinin akm uygulanan noktada belli bir deerin zerine karlmamas gerekir. Bir noktadan korunabilen boru uzunluu, borunun cinsine (apna ve boru et kalnlna), kaplama kalitesine ve katodik koruma akm ihtiyacna baldr.

Transformatr - Redresr niteleri Katodik koruma sistemlerinde kullanlan transformatr-redresr niteleri ile ebekeden alnan tri faze veya monofaze alternatif akm nce bir transformatrden geirilerek potansiyeli istenilen seviyelere drlr. Daha sonra bu dk potansiyelli alternatif akm bir redresrden geirilerek doru akm haline dntrlr. Elde edilen doru akm potansiyelini istenilen dzeye ayarlayabilmek iin TR nitesinde kademeleri bulunur. deiik potansiyel

ekil-3.41ekil-2.4 Monofaze ve trifaze alternatif akm doru akma eviren transformatr-redresr nitelerinin ematik grn

23

ekil -2.5 Alternatif akm doru akma eviren redresr niteleri (a) yarm dalga , (b) tam dalga Alternatif akm doru akma eviren redresrlerde yar iletken olarak silisyum olarak doru akm haline evirirler. Silisyum diodlar hem verimleri yksek olduu, hem de daha az yer kapladklar iin tercih edilmektedir. Silisyum diodlarn verimi selenyum diodlara gre yaklak % 10 daha fazladr. Bir alternatif akm saniyede 60 kez yn deitirir. Bu nedenle redresr kndaki doru akm potansiyelinde sinzoidal bir dalga meydana gelir. Buna ripple denir. Bu dalgal akm katodik koruma potansiyelinde de kendini gsterir. Ancak bu potansiyel deiimi hem ok kk, hem de saniyenin yzde biri kadar ksa srede gerekletiinden pratikte bir saknca oluturmaz. ekil -2.6 Bir tam dalga redresr nitesinden beslenen katotpotansiyelinde ripple veya

selenyum diodlar kullanlr. Bu redresrler alternatif akm yarm dalga veya tam dalga

nedeniyle meydana gelen oynamalar.

24

ekilde grld gibi, katodik olarak korunan yapnn potansiyeli -1200 ile -1400 mV arasnda srekli deiir. Fakat bu deiim (ripple) l aletlerinde gzlenemez. Voltmetrede sabit bir deer - 1300 mV okunur. Potansiyelde meydana gelen bu dalga hareketi devreden geen akm iddetinde de kendini gsterir. Devreden geen akm da sinzoidal bir dalgalanma biimindedir.

Transformatr-redresr nitelerinde alternatif akm doru akma yaklak olarak % 60-70 civarnda bir verim ile evrilebilir. Transformatr-redresr verimi yle tanmlanr.

Transformatr-redresr verimi = Alternatif akm giri gc x100

Doru akm k gc

Doru akm k gc, doru akm k voltaj ile potansiyeli arplarak Watt cinsinden bulunur. Alternatif akm giri gc ise, girite alternatif akm iin konulan wattmetreden (elektrik saati) llebilir. rnein yarm saat iinde 0,2 kW.saat elektrik enerjisi harcanm ise, alternatif akm giri gc = 0,2 kW.saat / 0,5 saat = 0,4 kW = 400 Watt dr. Bu sre iinde transformatr-redresr nitesinden 15 Volt potansiyelinde 20 Amper doru akm ekilmi ise, bu nitenin doru akm k gc = 20 A x 15 V = 300 Watt dr. Bu durumda transformatr redresr verimi = 300 / 400 = 0,75 olacaktr.

25

2.3 GALVANK ANOTLU KATODK KORUMA

Bir elik boru hattn galvanik anotlarla katodik olarak korumak iin, boru hattna kendinden daha aktif bir metal, rnein manezyum balanarak bir galvanik hcre oluturulur.

ekil-2.7 Galvanik anotlarla katodik koruma Bylece oluturulan galvanik pilde manezyum anot, elik de katot olur. Anotta manezyum znerek elektron aa karr. Bu elektronlar katodik reaksiyonun elektron ihtiyacn karlar. Katodik koruma devresinden akm geebilmesi iin anot ve tatot arasnda devre direncini yenebilecek kadar bir potansiyel farknn olmas gerekir. Kaplamann Katodik Korumaya Etkisi Katodik olarak korunacak metal yapnn yzeyi uygun bir malzeme ile kaplanarak akm ihtiyac azaltlabilir. Kaplama yaplmak suretiyle katot blgesine oksijen difzyon hz azaltlm olur. Bylece katodun koruma potansiyeline kadar polarize edilmesi , yani katodik korumay salamak iin daha az akm harcanmas gerekir. Kaplama yaplarak katodik korumann hem ilk tesis, hem de iletme maliyeti byk llerde azaltlabilir. Pratikte kaplama ve katodik koruma genellikle birlikte uygulanr. Kaplamasz halde katodik
26

koruma uygulanmas ekonomik olmadndan, katodik korumasz kaplama da emniyetli olmadndan tercih edilmez. Endstriyel koullarda yaplm olan en mkemmel kaplamalarda bile daima mikro delikler ve icilik hatalarndan ileri gelen bozukluklar bulunabilir. Kaplamada bulunan bu kk delikler korozyon asndan son derece tehlikelidir. Kk anot/byk katot etkisi ile bu delik noktalarda korozyon akm younluu anormal deerlere ulaabilir. Bu tehlikeli durumun nlenmesi iin kaplama ile birlikte katodik koruma da uygulanmas gerekir. Olaya bu adan bakldnda , yaplacak kaplamann ok mkemmel olmasna gerek duyulmaz. En ekonomik zm, akm ihtiyacn yeteri kadar azaltacak kalitede bir kaplama + katodik korumadr.

2.4 KATODK KORUMA KRTERLER

Bir elik yapnn katodik olarak korunmas iin, metal potansiyelinin katodik ynde belli bir deere kadar polarize edilmesi gerekir. Bunu belirlemek amacyla pratikte aadaki drt farkl kriter kullanlr.

1) - 850 mV kriteri

Kolayl nedeniyle pratikte genellikle altnda llen potansiyeli - 850

- 850 mV kriteri kullanlmaktadr. Buna gre

korunmakta olan elik yapnn doygun bakr / bakr slfat referans elektroduna gre akm mV veya daha negatif bir deerde olmaldr. Eer anaerobik bir zemin sz konusu ise, bu deerin -950 mV veya daha negatif olmas gerekir. Boru/zemin potansiyeli yapya yeterli bir sre (en az drt saat) akm uygulandktan sonra ve yap akm altnda iken llr. Bu nedenle lm devresinde oluan IR omik potansiyel dnn de gz nne alnarak dzeltme yaplmas gerekir. Bu durum, -850 mV kriterinin gereklere tam olarak uymad konusunda kukular yaratr. zellikle yksek rezistiviteli zeminlerde (IR) potansiyel dnden kaynaklanan potansiyel farknn 200 300 mV a ulamas sz konusudur. Bu durumda zemin yzeyine konulan referans elektrot ile llen boru / zemin potansiyeli gvenilir olmaktan kmaktadr. ekil -2.8 de grld zere, boru yzeyinde -900 mV olan potansiyel , zemin stndeki referans elektrot ile yaplan lmde - 1,2 Volt olarak okunmaktadr.
27

ekil -2.8 Boru/zemin potansiyelinin referans elektrot ile boru arasndaki mesafeye ball

Pratikte referans elektrodun yeraltnda bulunan borunun yzeyine konulmas mmkn olmamakta ve lmler ekilde grld gibi boru hattnn zerinde yer yznde ve yaklak olarak 1m uzaklktaki referans elektrot ile yaplmaktadr.

Bu durumda , - 850 mV kriterinin salanmas iin uzaktan llen potansiyel deerinin daha yksek olmas gerekmektedir. Bu deer, boru ile referans elektrodun konulduu nokta arasndaki mesafeye ve zeminin rezistivitesine gre deimektedir. Boru yzeyinde potansiyel deerinin - 850 mV olmas iin, yer yznden llen boru zemin potansiyel deerinin ka olmas gerektii ekil-2.9 de grafikler halinde verilmektedir.

28

ekil-2.9 Boru/zemin potansiyelinin boru yzeyi ile referans elektrodun konulmu olduu mesafeye ve zemin rezistivitesine gre deiimi

rnein, = 5000 Ohm.cm olan bir zemin iinde bulunan bir boruda -850 mV koruma potansiyelini tutturabilmek iin, boru yzeyi ile referans elektrot arasnda 50 cm mesafe varsa voltmetrede en az - 1,2 Volt, 100 cm mesafe varsa en az - 1,5 Volt okunmaldr.

2) 300 mV potansiyel kaymas

elik yapnn potansiyelinde katodik koruma akm uygulanrken, statik potansiyelinden (akm uygulamadan nce llen denge potansiyeli) negatif ynde 300 mV bir kayma salanmaldr. Bu kriter de akm altnda yaplan lme dayanm olduundan IR omik potansiyel d sz konusudur. Bu kriterin birinci kriterden fark , statik potansiyelin -550 mV dan daha kk olmas halinde katodik korumann -850 mV dan daha kk bir potansiyelde gerekleebileceini kabul etmesidir.

29

3) 100 mV polarizasyon kaymas

elik yapda en az 100 mV deerinde bir polarizasyon sapmas salanmaldr. Bu deer yapya en az drt saat katodik ynde bir akm uygulandktan sonra llen (off) potansiyel deeri ile yapnn akm uygulanmadan nceki denge potansiyeli arasndaki fark alnarak bulunur. Bu lmde IR omik d bulunmaz. Teorik ynden en gvenilir kriter budur.

4) Tafel blgesi balama noktas

Katodik korumann gereklemi olduu potansiyel ( E-log i ) grafii izilerek Tafel lineer blgesinin balam olduu noktaya kar gelen potansiyel olarak belirlenebilir. Bilimsel temeli ok salam olan bu kriteri arazi koullarnda uygulamak son derece gtr.

Pratikte kolayl bakmndan birinci kriter tercih edilmektedir. Ancak burada IR omik dnn elimine edilmesi zorunludur. Dier taraftan bu kriter ancak ntral veya ntrale yakn pH derecelerinde ve yksek olmayan scaklklarda gvenilir sonular verebilir. Omik d etkisi bulunmay nedeniyle - 100 mV luk polarizasyon kaymas deeri daha gvenilir bir kriterdir. E-log i lmleri ile hem minimum koruma akm ihtiyac, hem de koruma potansiyeli belirlenebilir. Ancak bir laboratuvar deneyi olan bu deneyi arazide gerekletirmek bir ok glk yaratr.

30