SHFAROSJA BARBARE E PYJEVE DHE MORATORIUMI !

Nga: Mehmet Metaj* A ka m pyje Shqipria, fond pyjorn dhe kullosor kemi n letr ? Po ti referohemi t dhnave statistikore t inventarit kombtar t pyjeve n letr fondi pyjor dhe kullosor z sot rreth 62% t siprfaqes s Shqipris (1.5 mln ha pyje dhe 480 mij ha kullota, (sipas inventarit me te fundit, 2004), nga t cilat 36% jan pyje, 18% kullota dhe 8% siprfaqe me bimsi pyjore, djerr e inproduktive, dhe nse do t ishin vrtet t tilla n siprfaqe dhe vllim do t prbnin nj pasuri t madhe kombtare n shrbim t zhvillimit t qndrueshm ekonomik t vendit, sidomos atij rural. Sa pyjet dhe sa pyje jan zhdukur gjat tranzicionit ? Gjat tranzicionit u pren n mnyr t parestaurueshme dhe 100 mij ha, ku nuk u kursyen dhe drurt e mbjell ans rrugve auto-nacionale n rreth 150 km linear, ku ende sjan ripyllzuar dhe jan nj dshmi e vandalizms son. dhe u degraduan mijra ha t tjer apo u kthyen n shkurre e toka djerr, shumica e t cilave jan ende t parestauruara. Jan zaptuar rreth 50 mij ha teritore n bregdet dhe zona te tjera me vlera te veanta natyrore e biodiversiteti duke shkatrruar me vandalizm pyllzimet e zons bregdetare, riviern e vendit dhe rizortet turistike dhe rrezikuar n mnyr t parikthyeshme potencialet e zhvillimit t vendit, q nga Velipoja (Shkodr) e KuneVaini (Lezhe), Patoku (Kurbin) e duke vazhduar ne Gjirin e Lalsit e Golem (Durrs), Divjak (Lushnje) dhe deri n riviern e Vlor-Sarands, etj, fenomen ky q vazhdon ende, megjith kuadrin ligjor t miratuar, konventat e ratifikuara nga vendi i yn dhe V. K.M-te. pr kt qllim (Dajt, Karaburun etj),. Jan dmtuar rnd dhe jan n gjendje t shkatrruar zonat q jan biokoridore t rndsis ndrkombtare si masivi PK-Lur, Dajt-Biz-Martanesh, Bozdovec, Grmenj-Shelegur, riviera bredgdetare dhe u pren shumica e kurorave te qyteteve. Per ironi ka patur dhe nj V.K.M Nr. 692, date 14.10.1996, Pr miratimin e PK-Lur si objekt i rendsishm(vendim q nuk u zbatua asnjher dhe sot Lura nuk sht m PK-?!). Pyjet prve rrudhjes s siprfaqes q pyjet psuan nga sistemi i kaluar (n rreth 300 mije ha) paguan nj hara edhe m t madh gjate ktyre viteve t fundit dhe u shfarosen ne menyre te parikthyeshme rreth 100 mije ha dhe u demtuan rende dhe po demtohen dhe digjen cdo vit rreth 30-50 mije ha pyje dhe kullota dhe nuk ka snje investim rehabilitues. Gjat tranzicionit korruptiv dhe t paaftsis s shtetit pr kontrollin ndaj tyre, pr mbrojtjen e tyre nga abuzuesit dhe trafikantt e lnds drusore, dhe druve t zjarrit dhe i qymyrit t drurit gjithashtu, duke u br nj gangren e pyjeve t ulet dhe shkurrve mesdhetare n jug t vendit. Dhe pr mrojtjen e pyjeve ka nj struktur de jure q quhet inspektoriati i kontrollit t pyjeve, dhe 36 Drejtori te Sherbimit Pyjor, A ka strukture shtetrore per mbrojtjen dhe administrimin e pyjeve ? 1

 Po ka nj struktur t organizuar nn Ministrine e Mjedjist, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave, ku punojn rreth 1000 vet por ky shrbim dhe ky inspektoriat dhe DSHP-te e rretheve jan br aq inaktiv, sa priten dhe eksportohen n syt e tyre do vit rreth 1 mln m3 dru zjarri dhe mijra m3 lnd punimi dhe shifrat as nuk evidentohen dhe as raportohen, sepse sht i pafuqishm dhe i orgnaizuar, sepse vet Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit te Ujrave punon n konflikt interesi, ku Ministri ka t drejtn e dhnies s lejeve t shfrytzimit t pyjeve dhe burimeve natyrore dhe vet bn dhe kontrollin e zbatimit t ligjit prmes ktij inspektoriati (si asnj vend n Evrop). Mjafton t shkojm kto dit (se kjo ndodh do fillim dimri) tek fushat e depozitimit dhe tregtimit t materialit drusor kudo n Tiran dhe rrethe dhe do t gjejm qindra mijra m 3 lnd dhe dru zjari (rreth 500 mije m3 n rang vendi) t prera ilegalisht nga kontrabandiste dhe patrapaz t pyjeve dhe t bra gati pr tu eksportuar, shumica e t cilave tregtohen n sheshe n mes t Tirans. thot Kushtetuta jon pr mbrojtjen e pyjeve ?! Neni 59, pika 1/dh e Kushtetuts s Republiks s Shqipris pr mjedisin dhe pyjet sanksionhet se: Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve q disponon, si dhe n plotesim t nisms dhe t prgjegjsis private, synon: mbrojtjen dhe shfytezimin racional t pyjeve, ujrave, kullotave dhe burimeve t tjera natyrore mbi bazn e parimit t zhvillimit t qndrueshm. ka bre shteti pr mbrojtjen dhe shfrytzimin racional t pyjeve ? Ndryshimet n politikat ekonomike kombtare n prshtatje me kushtet e ekonomis s tregut dhe krkesat shoqrore n pyje kan patur ndikime direkte dhe substanciale n institucionet e qeverisjes s pyjeve dhe n rregullimet administrative pr mbarshtimin e qndrueshm dhe shum-funksional t tyre. Kto prfshijn prshtatje t politikave qeverisse dhe reformimit institucional t sektorit te pyjeve, me objektiv rritjen e efektivitetit mbarshtues dhe decentralizimit t tij dhe prshtatjen e strukturave menaxhuese. Po prse sht degraduar Shrbimi Pyjor pr mbrojtjen e pyjeve ? Shkatrrimi i Pyjeve filloi me shkatrrimin e institucioneve t qeverisjes s pyjeve: n v. 2005 u prish Drejtoria e Prgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave, dhe n vend t saj ju dhan pyjet dhe kullotat, bashke me ujrat dhe peshkimin Agrarve-oseMinistris s re t Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave (MMPAU) dhe kjo Ministri funksionon ende n konflikt interesi, pasi bn vet polikat dhe ligjet dhe amendimet e tyre dhe vet lshon liensa dhe bn administrimin e burimeve natyrore, kur n asnj vend t Evrops nuk ka nj Ministri t till, Ministrit e Mjedisit kan dhe duhet t ken vetm funksione rregullatore dhe politike bres dhe monitorojn mjedisin n trsi t nj vendi. Pas 2005-s filloi dhe prishja e administrats s pyjeve dhe sot n 36-Drejtori Pyjesh vetem 7 Drejtor jan inxhinjere pyjesh t tjert jan militant-partiak t PD apo PR 2

(?!) kur Ligji i Pyjeve dhe Shrbimit Pyjor, pranon t punojn n drejtimin e sektorit t pyjeve vetm inxhinjere pyjesh. (?!). MMPAU ka tre Zv. Ministra dhe nga kta asnje nuk sht inxhinjer pyjesh, kur nga rreth 1300 punonjs qe ka kjo Ministri rreth 1000 jan personel pyjor, dhe pyjet dhe kullotat mbulojne mbi 50 % t teritorit t vendit. Ende kemi n shkelje t Ligjit t Pyjeve Nr. 9385, dat 4.05.2005, me 36-DSHP kur n kete ligj sht e sanksionuar riorganizimi me 12-rajone i Drejtorive Rajonale t Pyjeve dhe konvertimi n zyra pyjore n rrethe, kemi akoma nj DSHP me 800-1500 ha pyje ose fond pyjor kur dihet se vetm nj inspektor pyjesh duhet t ket nen patronazh (mbrotjtje dhe mbarshtim) rreth 1500-2000 ha ! ).

A ka patur fonde investimesh pr mbrotjen dhe rehabilitimin e siprfaqeve t pyjeve nga zjarri ? sht sa anakronike dhe shkatrruese politika shtetrore e viteve t fundit, ku pr mbrojtjen e pyjeve nga prerejt ilegale dhe zjarret, pr pyllzime dhe rehabilitimin e siprfaqeve t djeguar (nga viti 2007- 2012 jan djegur mesatarisht rreth 25-30 mij ha/vit) dhe pr mbrojtjenen dhe parandalimin e zjarreve n pyje nuk ka patur asnj fond investimesh per pyllezime, dhe ato pak fonde qe akordoheshin vite me pare ju aluan gjoja fondit t zhvillimit t rajoneve dhe mbjelljes s ullinjve dhe arrorve duke devijuar fondet e rimbjelljes dhe rehabilitimit t pyjeve. A ka patur mbshtetje t huaj dhe investime pr pyjet ? Pr pyjet gjat periudhs se tranzicionit ka patur dy projekte t mdha mbshtetse dhe pyjet u shfarosen dhe Shrbimi Pyjor nuk mundi te riorganizohej dhe ngrihej ne nivelin e nj administrat t prgjegjshme pr mbrojtjen dhe mbarshtimin e pyjeve. Dy projekte me vlera relativisht t konsiderueshme jan implementuar pr pyjet (20 mln USD sejcili, njeri n v. 1995-2005 dhe tjetri n vazhdim, 2005-2012), dhe nj projekt i Ri q po prgatitet pr Shrbimet Mjedisore t Pyjeve (2013-2018), prsri ristrukturimi i Shrbimit Pyjor dhe gjendja e rnde n pyje, nuk po gjejn ende prgjigjen e krkuar me nj struktur efikase mbrojtse dhe mbarshtuese ku pyjet t ken rolin e tyre ne zhvillimin e zonave rurale dhe ekuilibrojne ndryshimet klimatike. Po dhnia e pyjeve komunave a ka qn efektive pr mbrojtjen e tyre ? N n kt gjendje impasi Qeveria me justifikimin se smund ti qeveris dot pyjet me miratim t KM pas v. 2005 gjeti zgjidhjen n formn m e paprshtatshme dhe ju dhan 50 % (750,000 ha) e pyjeve dhe kullotave komunave pa administratn teknikemenaxhuese por pa administratn menaxhuese, kto pyje jan sot res nullius (pron e askujt), t paregjistruara nga komunat dhe t bera dalje nga shteti, dhe kur ne shumicn e komunave t vendit nuk jane ndar prfundimisht kufijt administrativ dhe ka mbivendosje t siprfaqeve dhe kto pyje kan mbetur ende t parregjistruar prej tyre dhe kjo u b q n fillim e pamenduar dhe n kushtet kur komunat tona kan mungesn e kapaciteteve t tyre njerzore dhe financiare. Dhe kto pyje sot jan ne mshir t fatit pa administrat mbarshtuese lokale dhe 50 % e zjarreve t ksaj vere kan qn n kto pyje. 3

Cilat jan pasojat nga prerja e pyjeve dhe zhveshjes s ujmbledhsave ? Prmbytjet e mdha dhe t paprmbajtshme n zonat e Shkodrs, Lezhs por dhe n shum zona t tjera t vendit, ku ka vite apo po bhen tashme dekada q nuk bhen m investime as pr rimbjellje as pr prita malore, dhe pyjet e lart jan prere dhe ska kush e pengon ujin, pyjet e vrtete do t mbanin rreth 20 % t reshjeve. Nga shkrettirzimi dhe vandalizmat ekologjike n pyje, sot ne kemi erozion drastik nga m t mdhenjt ne bot, me nj grryerje t shkalls m t lart dhe prurje t ngurta q matet nga 20-30 ton/ha/vit.( m e larta ne Evrop dhe nga me te lartat ne bote). Nga prerjet e pyjeve ne zonat e larta, kodrinore dhe malore, kan ndodhur dyprmbytje masive n zonat Shkodrs e Lezhs, kemi mbushje t baseneve ujmbledhs t hidrocentraleve ne masen mbi 30 % pr rreth 40 vjet dhe ato po shkojn drejt skadencs ( nga 100 vjet t parashikuara ne project) , q nj dite do t bhen shqetsim pr n por pr m gjer etj. Vihet re prej vitesh paksimi i ujrave t lumenjve, tharja e burimeve dhe ndryshime klimatike e mikroklimatike, dhe n qytete shtimi i smogut dhe i dioksidit te karbonit, nga prerja e kurorave te qyteteve. Ditt e fundit pr ti thn stop abuzimeve me pyjet sht hedhur ideja e nj moratoriumi pr pyjet, a mund t shptojn pyjet nga ky moratorium ? Nisur nga shfrytezimi ilegale dhe trafikimi i materialit drusor (ku do vite pritet n mnyr t paligjshme jane prere dhe eksportuar rreth 1.5-2 mln m3 material drusor, nga e cila rreth 1.5 mln m3 jane dru zjarri dhe nga e cila prodhohen dhe qymyri drurit q del jasht (kjo e stimuluar dhe nga parimet e pranuara t antarsimit t Shqipris n OBT (Organizata Botrore e Tregtis)u mor iniciativa dhe doli nj V.K.M. Nr. 648 date 13.12.2002 per Ndalimin e prkoheshem t prerejes s lends drusore, me prjashtim t asaj q prdoret pr dru zjarri, i cili u abrogua pasi mbeti i pazbatueshm. Shqipria megjithe gjndjen e rnd t pyjeve dhe daljen nga kontrolli t prerjeve ilegale t tyre, nuk mund dhe nuk duhet t bj moratorium pr shfrytezimin e pyjeve (se kjo smund t ndalohet se fshataresia n zonat rurale do ngrohet domosdoshmerisht me dru zjarri ) por mund e duhet t adoptoj nj moratoriumi rajonal i shfrytzimit t pyjeve (resilience, me prjashtim t druve t zjarrit dhe kjo vetm pr plotesimin e nevojave t fshatarsis), dhe moratorium kombtar pr eksportet e materilalit drusor pr nj peruidh t pacaktuar dhe promovmi i maksimizimit t funksioneve turistike dhe publike t pyjeve, deri n nj rivlersim t gjendjes dhe rikuperimi i pyjeve dhe ekosistemeve pyjore (mbi 10-vjet), kjo ka qn dhe pika e par e objektivave strategjike q n vitin 2004. Cila do t ishte nj politika e re pr ringritjen e sektorit t pyjeve dhe t Shrbimit Pyjor n Shqipri ? (2013-2023) Strategji e re e Sektorit t Pyjeve dhe Kullotave; 4

Ligj i Ri Per Pyjet dhe Sherbimin Pyjor; Uljen e nivelit t prerjeve ilegale permes moratoriumit t eksportit t materialit drusor Prmirsimi i qeverisjes s pyjeve pmes ringritjes institucionale; Reforma dhe zhvillimi institucional duke krijuraa institucionin e mbarshtimit t pyjeve; Riinventarizimi kombtar i fondit pyjor dhe kullosor; Mbyllja dhe kompletimi i proesit t dhnies s pyjeve n prdorim te komunave dhe krijimi i njsive/strukturave lokale pr mbarshtimin dhe shfrytzimin e pyjeve komunale nga vet komuniteti;

*Specialist pr pyjet, Drejtor Ekzekutiv, Qendra ALBAFOREST (albmeta@yahoo.com),