1 Kurora e Gjelbr

Kurora e
Gjelbr
Botim periodik i Klubit Ekologjik t Lezhs. Prgatitet dhe botohet n Tiran
Gazet
Mbarkombtare
pr Pylltarin dhe
Mjedisin
Nr. 138, maj 2014
(Viti XVI i botimit)
F
lasim shum pr pyjet dhe
burimet tona natyrore por
pak sht br e bhet pr
to, krahasuar me vendet fqinje,
pal me Evropn ku duam t
shkojm. Vendi yn, si vend
mesdhetar, sht relativisht i pasur
me pyje e burime natyrore, por
pr arsye q edhe njihen e pr-
menden shpesh, nga fotografimet
apo imazhet satelitore duket si
shkrettir. Esht fat q rreth 60
% e territorit sht mbuluar nga
fondi pyjor dhe kullotat (1.5
milion ha pyje dhe 400 mij ha
kullota), megjithse pyje t vrtet
kan mbetur vetmrreth 400 mij
ha. Por, administrimi dhe qeverisja
e tyre ndr vite, sidomos gjat
tranzicionit, l shum pr t
dshiruar; u shkatrruan rreth 100
mij ha pyje dhe u dogjn rreth
100 mij ha t tjera, apo jan
shfarosur e shfarosen do dit nga
prerjet pr qymyr druri e gurore
mijra hektar n pyje e parqe
kombtare. Nga kto veprime
jan krijuar e vazhdon t krijohen
pasoja katastrofike n Lur,
Krast (Kruj), Parqet Komb-
tare Dajt, Tomor, etj.
Pyjet mbeten objekt shkat-
rrimi, ndrsa Shrbimi Pyjor, nga
nj oaz i harruar apo sektor i
abandonuar, sht br prej vitesh
streh ku livadhisin turli matra-
pazsh. Me kalimin dhe
lnien end t pyjeve e kullotave
n Ministrin e Mjedisit, u b dhe
shkrirja arbitrare e Drejtoris s
Prgjithshme t Pyjeve e Kullo-
tave (DPPK) n vitin 2005. N
vend q t krijohej nj struktur e
re, ato iu atashuan ksaj Ministrie,
q punon n konflikt t hapur
interesi, duke menaxhuar burimet
natyrore dhe njherazi (gjoja)
duke kontrolluar e monitoruar
zbatimin e kuadrit ligjor. Shrbimi
Pyjor Shqiptar sht pothuaj i
vetmi, q trashgon struktura
organizimi t vjetra dhe aspak
eficiente pr mbrojtjen dhe mbar-
shtimin e kontrolluar t pyjeve, pa
synuar attqndrueshm, qkemi
filluar taprmendimvend epavend.
N kuadr t koncepteve t
reja t mbrojtjes dhe mbarshtimit
t qndrueshm t pyjeve dhe
reformave institucionale prka-
tse, pr tu prafruar me struk-
turat e vendeve perndimore dhe
shmangur kompromentimin dhe
konfliktet e interesave, ku nj
drejtues i ka n dore t dyja,
dhnien e licencs pr shfrytzim
pyjesh e mjedisit natyror dhe
kontrollin e zbatimit t ligjit t
pyjeve, prmes Inspektoratit t
mjedisit, pyjeve dhe ujra-
ve(?!), dhe nisur nga fakti q
vazhdohet q pyjet t trajtohen e
administrohen me struktura e
praktika t viteve 80, FAO
(institucioni m prestigjioz i
Bujqsis, Ushqimit dhe Pyjeve),
n bashkpunime akord me BB,
propozoi njreforminstitucionale
n sektorin e pyjeve, me synim
ndarjen e funksioneve komerciale
dhe atyre rregullatore, si e kan
br gjith vendet e ish-Lindjes.
Si pr udi, n reformn dhe
ristrukturimin eShrbimit Pyjor, q
sapo ka realizuar Ministria e
Mjedisit, nuk do t kujtohej t kon-
sultohej e t merrej n konsiderat
kjo Platform dhe modalitetet e
aplikimit t saj, t propozuara nga
FAO dhe BB, por duke e marr
at dhe ln n dor t nj projekti
- fantazm, t padukshm,
SELEA (duke injoruar punn dhe
konsulencn e rreth 150 eksper-
tve t huaj e vendas, 1995-2005),
prfaqsues t institucioneve
ndrkombtare, FAO e BB (midis
tyre edhe profesor t Oksfordit
e Harvardit).
M keq akoma. Dikasteri nga
varen pyjet, ndrmerr realizimin e
reforms dhe riorganizimin e
strukturs s Shrbimit Pyjor, pa
marr n konsiderat kt
Platform dhe pa br asnj takim
- konsultues apo workshop - pr
kt ndrmarrje t madhe, si
sht reforma institucionale n
sektorin e pyjeve dhe kullotave,
duke sjell nj pshtjellim dhe
anarki institucionale t panevoj-
shme dhe me pasoja katastrofike
pr pyjet dhe kullotat, q do t
duhen dekada pr t riardhur n
normalitet.
Pas shfarosjes 24-vjeare t
pyjeve, m n fund u shkatrrua
dhe ai Shrbim Pyjor q kishte
mbetur dhe, n vend t tij, u
krijuan struktura me militant, q
vetmme mbrojtjen dhe mbar-
shtimin e pyjeve nuk kan asnj
lidhje. Nuk po hyj n terma
teknike, se ato jan komplekse,
mjafton t prmend q kjo Ministri
ka patur paprgjegjshmrin dhe
guximin e deformimit deri aty
sa, prve realizimit t ksaj
reforme n nj koh t papr-
shtatshme, kur s shpejti do t
bhet reforma administrative e
territorit dhe nuk do t duhen m
12 Drejtori Rajonale, por aq sa
njsi qeverisse rajonale do t
Pyjet dhe reforma shkatrrimtare
e Shrbimit Pyjor!
- Vetm krijimi i Agjencis Kombtare t Pyjeve dhe Kullotave i shpton pyjet! -
Mendime t sp Mendime t sp Mendime t sp Mendime t sp Mendime t specialistit ecialistit ecialistit ecialistit ecialistit
MEHMET METAJ*
N Ditn Ndrkombtare t N Ditn Ndrkombtare t N Ditn Ndrkombtare t N Ditn Ndrkombtare t N Ditn Ndrkombtare t
Biodiversitetit Biodiversitetit Biodiversitetit Biodiversitetit Biodiversitetit
Ing. arkitekt gjelbrimi KLEANTHI MANDI
T mbrojm dhe
rehabilitojm
liqenin e Viroit
Vijon n fq. 2
Qeveria t rishqyrtoj
reformn institucionale
t sektorit t pyjeve e
kullotave, duke br
realitet at q kan
propozuar Institucionet
Ndrkombtare dhe q
sht pasqyruar edhe
n Programin
Qeveriss (2014-2017):
Krijimin e Agjencis
Kombtare t Pyjeve
dhe Kullotave (AKPK) ...
Faqe 3
NDRGJEGJSIMI I RINIS SHKOLLORE PR
MJEDISIN, NPRMJET KLUBEVE EKOLOGJIKE
Prvoj nga Fondacioni Agrinet
ANDON RRAPOKUSHI, Koordinator pr klubet ekologjike
Faqe 4
Moratoriumi i Gjuetis - Sfida jon
THEMI PERRI
Sekretar i
Prgjithshm i
Federats s
Gjuetarve t
Shqipris
Faqe 5
Teknologji: Veori - Prbrja dhe prdorimi - Kultivimi ...
Veprimtari t Shoqats s Gazetarve
hqiptar t Bujqsis
Sher bel a Sher bel a Sher bel a Sher bel a Sher bel a
Faqe 7
Faqe 6
2
Kurora e Gjelbr
mbeten, por dhe pa marr ne kon-
siderate asnj kriter - baz dhe
model t vendeve t tjera, po
thjesht duke e rindar administra-
tn q mbeti me hesape t
pashkollsh dhe duke ln psh n
Puk, me 80.000 ha pyje dhe n
Kuov, me 300 ha pyje, pothuaj
t njjtin numr punonjsish n
administratn menaxhuese, kur
kudo n bot baz - referimi pr
administratn menaxhuese sht
territori, dhe pr do 2000 - 3000
ha pyje sht dhe duhet t jet
prgjegjs nj menaxher (?!).
Shprehur me fakte, del se
gjendja n pyje dhe Shrbimin
Pyjor mund t quhet skandaloze:
- Ndrmerret nj Reform
Institucionale e Shrbimit
Pyjor dhe nxirret nj Ur-
dhr dite pr shkrirjen e
Shrbimit Pyjor Shqiptar
ekzistues 102-vjear, shkri-
hen 36 Drejtori Pyjesh e
Kullotash, hiqen nga puna
rreth 800 specialist pyjesh
dhe pr kt nuk bhet
asnj takim, seminar, dis-
kutim publik, por ai ekze-
kutohet sipas strukturs s
adoptuar nga projekti -
fantazm SELEA (?!).
- Pushohen nga puna rreth
70 % e specialistt t pyjeve
t DSHP-ve (dhe kta nuk
kalojn n Drejtorit e reja,
t krijuara t Qarqeve, por
merren t rinj(!!), jopro-
fesionist (alias partiak)
dhe asnj reagim apo pr-
gjegjsi deri tani.
- Shrbimi Pyjor, mbshtetur
prej tyre shkrihet dhe ndr-
tohet nj struktur fiktive,
n konflikt interesi brenda
Ministris, me militant,
pavarsisht specialitetit ...
- Jepen pyje e zona turistike
me koncesion (kur ska
Ligj pr Koncesionin n pyje
(?!) dhe asnj prgjegjsi!
- Digjen 10-15.000 ha pyje
n vit dhe asnj analiz e
asnj fond pr paranda-
limin dhe shuarjen e zja-
rreve ...!
- U dhan miliarda lek e u
raportuan qindra mijra
hektar t mbjella me
arrore; u shkatrruan mi-
jra hektar pyje pr t
mbjelle arroret dhe su b
asnj analiz, nuk doli asnj
prgjegjsi. Sot se di njeri
ndodhi, kur ssht kada-
struar asnj hektar arro-
re?!
- Kontrabanda e lnds dhe
e qymyrit t drurit u b me
licencimin e Ministris dhe
ata q jepnin licenca t
paligjshme e bnin heqjet
nga fondi pyjor, sot jan
lvizur dhe emruar n
drejtorit apo sektort e
tjer, n vend q ti jepeshin
drejtsis?!
- Ndrtohet n zonat e
mbrojtura-turistike, parqet
kombtare e riviern
bregdetare dhe asnj mas
parandaluese apo rikupe-
ruese, prvese sht kri-
juar tashm Agjencia Ko-
mbtare e Bregdetit, por kjo
end si ka ndar sinort
me Ministrin e Mjedisit.
- Bhet show se mbillen 100
fidan diku, apo jepet nj
fond 1-2 mln euro diku
tjetr, gjoja pr Lurn apo
pr Currilat dhe sthuhet
asgj se u b me 40 mi-
lion dollart e dy proje-
kteve t BB, kur sekziston
asnj hektar pyllzim prej
tyre dhe asnj struktur e
ngritur pr qeverisjen e
pyjeve.
- Jan shfarosur nga prerjet
pr qymyr druri e gurore
qindra mijra hektar n
pyje e parqe kombtare dhe
askush spo prgjigjet
penalisht. Nga kto vanda-
lizma jan krijuar e po
krijohen pasoja katastro-
fike n Krast (Kruj), PK-
Lur, PK-Dajt, PK-Tomor,
Ish-PK-Qafshtam, etj
Sollmdisa fakte, pr t br
m t qart gjendjen e krijuar n
Shrbimin Pyjor Shqiptar. Por,
mund t sjellim edhe shum t
tjera, deri edhe nga ato q mund
t quhen qyfyre. N kt shkrim
menduam t mos sjellim fakte t
tjera. Por, mjafton t trheqim
vmendjen e atyre q e kan n
dor ta ndryshojn gjendjen.
Mjafton t themi se kjo mund t
ndodh vetm tek ne dhe po t
njihen me veprime t tilla, deri
paranojake, do t shtangeshin
ekspertt e FAO-s dhe BB, q
kan propozuar Platformn. Ata
do t habiteshin po t shihnin se
si po zbatohet ajo, por ja q ndodh
edhe kshtu me pyjet e kullotat,
pas traums 20 vjeare t
shfarosjes masive t tyre dhe
katrahurs institucionale t
trashguar prej dekadash.
Pak koh m par, u duk se
dika nisi pr mir, pasi u miratua
vendimi i KM pr rikrijimin e
Inspektoratit t Mjedisit dhe
Agjencis Kombtare t Mje-
disit. Por edhe me kt jo gjithka
u zgjidh, pasi u krijuan dy Drejtori
Pyjesh (nj n Ministri dhe nj n
AKM) dhe t dyja me nj
emrtim: Drejtoria e Pyjeve dhe
Kullotave, gj q i detyroi
drejtuesit e dikasterit t ndrronin
emrtimin e t pars dhe ta
quajn Drejtoria e Mbrojtjes dhe
Trajtimit t Pyjeve (d.m.th - kjo
nnkuptohet apo prkthehet
Drejtoria e Mbrojtjes dhe
Shfrytzimit t Pyjeve, pra
mbarshtim pyjesh nuk ka n
Shqipri (?!), duke br nj
lapsus t dyt, kur mbrojtja e
pyjeve sht atribut - prgjegjsi
e Inspektoratit t Mjedisit dhe
Pyjeve?!
Kaq. Spo zgjatemi m. Por,
si specialist na takon t japim
edhe mendime se si mund t dilet
nga kjo gjendje e jo vetm t
vm n dukje mangsit. Nisur
nga kjo, mendojm se pr
nxjerrjen nga kjo situat dhe
shptimin e pyjeve dhe kullotave
sht i domosdoshmdhe urgjent
krijimi i Agjencis Kombtare t
Pyjeve dhe Kullotave (AKPK),
nj strukture e re n Ministrin
BZHRAU, si sht propozuar
e argumentuar n Programin
Qeveriss (2004-2017).
Me gjith kt gjendje mjaft
shqetsuese, Kryeministri ende
nuk po gjen koh t zhvilloj nj
diskutim me ekspertizn e
nevojshme dhe t merret edhe me
sektorin aq problematik t pyjeve
dhe me reformimin e Shrbimit
Pyjor Shqiptar, q me gjith
prplitjet 20 e ca vjeare end
mbetet trsisht i organizuar.
S fundi, e shohim me vend
t sjellim n vmendje t t
gjithve, disa masa emergjente q
duhet t marr Qeveria pr t
nxjerr pyjet dhe Shrbimin Pyjor
nga kjo situat gati katastrofike:
1. Miratimi i Ligjit t Ri Mbi
Pyjet dhe Shrbimin Pyjor,
hartuar n kuadr t
Projektit t Zhvillimit t
Burimeve Natyrore, me BB
(2013), pr vazhdimin e plot
t ristrukturimit t sektorit t
pyjeve: prmes abrogimit t
reforms s ndrmarr dhe
krijimit t Agjencis Komb-
tare t Pyjeve dhe Kullotave
(AKPK), si kan br gjith
vendet e ish-Lindjes, me pre-
rekuizitn e ndarjes s fun-
ksioneve rregullatore (politikat
dhe funksionet kontrolluese /
policore) nga ato menaxhuese
/ komerciale dhe krijimi nj-
hersh i nj drejtorie politikash
n Ministri. Nga kjo reform
rritet eficienca e kontrollit n
mbrojtjen dhe mbarshtimin e
burimeve pyjore, ulet numri i
punonjsve dhe rriten pagat e
tyre.
2. Pushteti Lokal, q varet nga
Ministria e Brendshme, lypset
t krijoj administratn e vet
pr t administruar gjysmn e
fondit pyjor ose rreth 600 mij
ha pyje dhe rreth 150 mij ha
kullota, q i jan dhn -
transferuar pr prdorim dhe
diku edhe n pronsi, ndonse
t paregjistruara. Sugjerimi i
BB sht q kto pyje t
transferohen plotsisht n
pronsi t komunitetit, me
qllim q komunat t ken t
drejt ti shfrytzojn kto pyje
brenda rregullave, kryesisht
pr dru zjarri, por edhe
prodhimet e dyta pyjore dhe
bimt mjeksore, nn kon-
trollin e Shrbimit Pyjor, pr t
siguruar t ardhura pr zhvi-
llimin e zonave rurale dhe
garantuar mbrojtjen e tyre.
Dhe pr kt krkohet q dhe
Ministria e Brendshme t ket
n strukturn e saj nj depar-
tament pr administrimin e
burimeve natyrore (pyje, ku-
llota, ujra, parqe, etj.).
3. Reforma institucionale nuk
sht nj hamendje por pro-
pozim i asistencs s huaj,
FAO-s, sipas standardeve t
pranuara nga vendet antare
t BE dhe atyre q asistojn
t futen n BE, si jemi dhe
ne; mosmarrja e saj n konsi-
derat ssht tjetr vese
injorim i puns dhe asistencs
s institucioneve ndrkomb-
tare (t rreth 150 ekspertve
t vendit e t huaj).
4. Qeveria t rishqyrtoj refo-
rmn institucionale t sektorit
t pyjeve e kullotave, duke
br realitet at q kan
propozuar Institucionet Ndr-
kombtare dhe q sht
pasqyruar edhe n Programin
Qeveriss (2014-2017): Kri-
jimin e Agjencis Komb-
tare t Pyjeve dhe Kullotave
(AKPK), dhe do t mbaj
fjaln e zbatoj programin,
sipas deklarimit t br rreth
ksaj ideje n kohn e brjes
s Qeverise se Re, se Pyjet
do t jen me zhvillimin
rural, d.m.th. n MB
ZHRAU.
* Ish-koordinator i Projektit t
FAO-s pr pyjet.
Parku Kombtar Lura sot: Pamje e pjesshme e
nj pylli (lart) dhe e nj liqeni (posht)
MEHMET METAJ* Mendime t specialistit
Megjith gjendje mjaft shqetsuese, Kryeministri
ende nuk po gjen koh t zhvilloj nj diskutim me
ekspertizn e nevojshme dhe t merret edhe me
sekt or i n aq pr obl emat i k t pyj eve dhe me
reformimin e Shrbimit Pyjor Shqiptar, q me gjith
prplitjet 20 e ca vjeare end mbetet trsisht i
organizuar ...

SHQETSIM
Vijon nga fq. 1
Pyjet dhe reforma shkatrrimtare e Shrbimit Pyjor!
3 Kurora e Gjelbr
N Ditn Ndrkombtare t Biodiversitetit N Ditn Ndrkombtare t Biodiversitetit N Ditn Ndrkombtare t Biodiversitetit N Ditn Ndrkombtare t Biodiversitetit N Ditn Ndrkombtare t Biodiversitetit
Vaji i kungullit, me prejardhje nga zona m e gjelbr e Austris
(Steiermark), ka ngjyr t errt, arom t kndshme dhe sht
i njohur pr vetit e tij t shumta antioksidative e shruese.
Prmban Sel en dhe Vi t ami n E, t njohura pr efektin
antioksidant dhe pr mbrojtjen e organizmit nga radikalet e lira.
Ul kol est erol i n, n saj t prqindjes s lart t aci di t
l i nol ei k dhe fytosterol i t.
Ka veti ant i i nf ekt i ve dhe prdoret pr trajtimin e artritit
reumatoid.
Prmban gjithashtu vi tami na C, beta-Kar ot en, hekur,
kalcium, kalium dhe magnez.
Vepron si vazodilatator (pra zgjeron kapilaret) dhe kshtu
ul t ensi oni n e l ar t n saj t aci deve yndyr or e t
pangopura (omega3), duke parandal uar smundj et e
zemrs dhe t fshikzs s urins. Ky vaj sht gjithashtu
i njohur pr efektin pozitiv n kancerin e prostats.
Kshillohet t prdoret n sallaturina dhe n disa gatime. Ka
shije t veant e t kndshme arre dhe njihet si delikatese
n shum restorante evropi ane.
Cel: +355 66 66 79 059
Vaji i farave t kungullit
(Cucurbita pepo var. styriaca)
M
e rastin e Dits
Ndrkombtare t
Bi o d i v e r s i t e t i t ,
Shoqata Mjedisore ajupi,
pjes e Rrjetit pr Mbrojtjen e
Natyrs, n bashkpunim me
INCA-n (Instituti pr Ruajtjen
e Natyrs n Shqipri) orga-
nizoi n Virua (Gjirokastr)
aktivitetin T mbrojm dhe
rehabilitojm liqenin e
Viroit.
Liqeni i Viroit, Monument
Natyre q prej vitit 1982, gjen-
det tre kilometra larg qytetit t
Gjirokastrs. Nj oaz i mikro-
klims me ndikim t drejt-
prdrejt n prmirsimin e
parametrave klimatike t
qytetit. Nj liqen artificial me
siprfaqe ujore prej 17.5 ha, q
ushqehet me uj nga burimet.
Mendohet se uji i Viroit vjen nga
shpella me natyr karstike e
Skotinis, q ndodhet n fshatin
Vanistr, n jug t Gjirokastrs.
Kodrat prreth, t mbshtetura
mbi shpatullat e Malit t Gjer, i
japin ksaj zone hijeshi dhe
peizazhe t paprsritshme, me
vlera ekonomike e rekreative.
Kodrat prreth Viroit jan
pyllzuar n vitet 1972-1975
me lloje halor dhe pylli sht
trajtuar si Pyll - Park deri n
vitet 90; n saje t disa inve-
stimeve modeste ai mori vlera
t veanta si mjedisi me i pr-
shtatshm i qytetit pr lodhje
e argtim. Mbas vitit 1991,
shkatrrimi i pyllit dhe eko-
sistemeve nga veprimtari t
pakontrolluara, ka sjell mos-
funksionim dhe prdorim
normal t ktij mjedisi jetdh-
ns pr qytetin.
Dmtime t dukshme vit
pas viti ka pasur kurora e
gjelbr, nga prerjet e dru-
rve dhe zjarret e herpas-
hershme. Sot siprfaqja
rreth liqenit sht trsisht
e zhveshur.
Liqeni me uj te pastr,
basen dikur i lundrueshm
me varka, i prshtatshm
pr not dhe peshkim, sot
sht mbuluar nga algat,
mbeturinat dhe nj bimsi
ujore e paprdorshme.
Mbetje urbane jan depozi-
tuar n pjesn lindor t tij,
ngjitur me rrugn Gjirokastr
- Tepelen, duke e kthyer diku
n fush depozitimi mbetjesh.
Si pasoj e mosthellimit dhe
pastrimit, nga tejmbushja
prej vitesh, ujrat e rrm-
byera t Viroit po shkaktojn
shembje dhe degradim t
brigjeve e tokave prreth.
Shpesh ujrat kan prmby-
tur edhe rrugn nacionale.
Pra, mungesa e vmendjes e
ka tjetrsuar Viroin nga nj
mjedis turistik e vend lodhs
n mjedis t ndotur e t brak-
tisur, prher n degradim.
Jan kto arsye, sht ky
realitet, q n kuadr t Dits
Ndrkombtare t Biodiversi-
tetit, Shoqata Mjedisore
AJUPI dhe Rrjeti pr Mb-
rojtjen e Natyrs, organizuan
nj veprimtari informuese,
sensibilizuese e promovuese
Pr mbrojtjen dhe rehabiliti-
min e natyrs n liqenin e
Viroit, ku morn pjes grupe
t interesit nga shoqria civile,
drejtues vendor, nga Qarku,
Prefektura e Bashkia, nga
Universiteti Eqrem abej,
Drejtoria Arsimore, Agjencia
Rajonale e Mjedisit, DSHP,
prfaqsues t biznesit, etj.
Rezultatet e pritshme:
- Ndalim i dmtimit t
mtejshm t mjedisit,
- Jetsimi dhe ndrhyrja me
nj projekt t detajuar pr
prmirsimin e Viroit.
Objektivi:
VIROI 2020, nj mjedis i
kndshm e funksional n
shrbim t Gjirokastrs.
Po, cilat ishin organizatat
vepruese e lobuese, q ndr-
morn kt nism:
Instituti pr Ruajtjen e
Natyrs n Shqipri - INCA
sht organizat joqeveritare, e
ngritur n qershor t vitit 2000,
me zyr n Tiran, por vepron
n t gjith territorin e vendit.
INCA ka si qllim kryesor t jap
ndihmesn e saj n fushn e
formimit profesional, npr-
mjet trajnimeve dhe procesit t
pjesmarrjes, n ruajtjen e
mjedisit, n mbrojtjen e vlerave
natyrore dhe zhvillimin rajonal,
mbrojtjen e flors dhe fauns,
vlersimin e diversitetit biolo-
gjik, menaxhimin e zonave t
mbrojtura, rritjen e ndrgje-
gjsimit t publikut e vendim-
marrsve, si dhe t ndrmarr
masa mbrojtse kur sht e
mundur dhe e nevojshme pr
mbrojtjen e llojeve e habitateve
t tyre kritike. Detyra e In-
stitutit sht gjithashtu t
integroj ruajtjen e natyrs dhe
biodiversitetit me t gjitha
shtjet e tjera ose fusha t
shkencs, q kan ndikim n
burimet natyrore n vend.
Instituti do t jet pjes e pro-
cesit t prmirsimit t legji-
slacionit dhe problematikave t
tjera t lidhura me ngritjen e
kapaciteteve t institucioneve
mjedisore shqiptare, si dhe
integrimin evropian. INCA
sht organizata drejtuese e
Rrjetit pr Mbrojtjen e Natyrs.
Shoqata mjedisore a-
jupi sht krijuar n vitin
2010, me seli n Gjirokastr.
Motoja e saj sht: Bashkjeto
me natyrn. Ajo ka si qllim
kryesor t kontribuoj me
aktivitete konkrete dhe t
mbshtes mbrojtjen e mjedisit
natyror dhe biodiversitetin n
rajonin jugor t vendit, fo-
kusuar n parandalimin e zja-
rreve n pyje e kullota, si
katastrofa ekologjike, t vler-
soj e mbroj vlerat e larta t
natyrs, t rris ndrgje-
gjsimin e publikut, rinis n
T mbrojm dhe
rehabilitojm
liqenin e Viroit
Ing. arkitekt gjelbrimi KLEANTHI MANDI
22 M aji,
Dita Ndrkombtare e
Biodiversitetit
Kombet e Bashkuara e shpalln
22 Majin Dita Ndrkombtare e
Biodiversitetit pr t kujtuar
miratimin e tekstit t Konvents
s Diversitetit Biologjik m 22
Maj 1992 nga Akti Final i Konfe-
rencs s Nairobit.
Edhe Shqipria vitet e fundit u
sht bashkuar festimeve t
ksaj dite, duke organizuar
aktivitete sensibilizuese, me
fokus shtjet e mjedisit dhe
ruajtjen e biodiversitetit, vlera
q jan vn gjithmon e m
shum n rrezik nga
keqmenaxhimi dhe shfrytzimi
pr prfitime ...
veanti, me studime e programe
pr mbrojtjen e natyrs, t
bashkpunoj me OJF-t e tjera
pr mbrojtjen e vlerave t larta
t natyrs, q lidhen me basenet
ujore t Vjoss, Drinos, Viroit,
etj. dhe ato malore n zonn e
Jugut.
Rrjeti pr Mbrojtjen e
Natyrs sht krijuar n
kuadr t projektit SENiOR-A
(Mbshtetje pr Organizatat
Mjedisore t Shoqris Civile
n Shqipri), me financim t
Qeveris Suedeze dhe asistenc
t REC-Shqipri. Ai prbhet
nga 8 organizata, t shprndara
n t gjith vendin: INCA
(Tiran), Iliria (Tiran),
Adriatik (Vlor), Green & Clean
(Kor), Mbrojtja e Mjedisit
(Kuks), Miqsia (Ulz), FSLSH
(Shkodr) dhe ajupi (Gjiroka-
str). Organizatat veprojn n
fushn e mbrojtjes s natyrs
dhe kan prvoja t mpar-
shme me zonat e mbrojtura.
E ardhmja e Viroit
4
Kurora e Gjelbr
Prvoj nga Fondacioni Agrinet
ANDON RRAPOKUSHI, Koordinator pr klubet ekologjike
NDRGJEGJSIMI I RINIS SHKOLLORE PR
MJEDISIN, NPRMJET KLUBEVE EKOLOGJIKE
V
iti 2014 sht i treti
radhazi, q Fonda-
cioni Agrinet
me qendr n Kor,
punon me klubet ekologjike,
n kuadr t projektit:
Zhvillim rural nprmjet organizatave fermere,
financuar nga We Effect. Klubet ekologjike jan krijuar
n disa shkolla rurale t rajoneve ku po zbatohet ky
projekt. Ky proces ka kaluar kto hapa:
1. Hartimi i nj programi t veant, i cili prmban
qllimin dhe objektivat e klubeve ekologjike, si dhe
aktivitetet me teorike e praktike q kryhen.
2. Identifikimi i shkollave rurale, q do t marrin pjes
n kt projekt.
3. Krijimi i klubeve ekologjike n shkollat e
przgjedhura dhe zbatimi i programit ekologjik.
Me mbshtetjen e fondacionit Agrinet, gjithsej jan
krijuar pes klube ekologjike. do klub ka nga 20 - 25
djem e vajza, me moshe 13 - 15 vje (nga shkollat 9
vjeare) dhe 16 - 18 vje (nga gjimnazet). Gjate vitit
shkollor 2012 - 2013 morn pjes 65 nxns n 3 klube
ekologjike n kto shkolla: Gjimnazi Dituria, n Krutje
(Lushnj), Shkolla e Mesme e Bashkuar Hajmel
(Shkodr) dhe Shkolla 9 vjeare Demokracia, Stropck
(Pogradec). Ndrsa gjat vitit shkollor n vazhdim, jan
prfshir gjithsej 70 nxns, nga tri shkolla: Shkolla 9
vjeare e Stropcks, q e ka vitin e dyte, si dhe dy shkolla
t tjera: Ajo 9 vjeare Poest (Dibr) dhe Gjimnazi
Anastas akalli, Kuqan (Elbasan).
Projekti i klubeve ekologjike e ka zanafilln n prill
2012, me nnshkrimin e marrveshjeve t bashkpunimit,
ndrmjet fondacionit Agrinet dhe drejtorive t shkollave,
duke e vendosur kt bashkpunim mbi baza
institucionale. do shkolle i sht shprndar nj kopje e
programit, i cili sht prshtatur sipas nevojave t
shkolls, ndrsa nxnsit jan pajisur me bluza e kapele,
me logon e fondacionit e t donatorit dhe me mbishkrimin:
Miqt e Mjedisit. Pjes prbrse e ktyre klubeve
jan edhe dy ose tre msues nga do shkoll, t cilt
marrin pjes n aktivitete praktike e trajnime.
Si funksionon aktiviteti i ktyre klubeve ekologjike?
Presidentt e tri shoqatave fermer, q e kan
qendrn n fshatrat e ktyre shkollave, luajn gjithashtu
rolin e koordinatorit lokal t klubeve, duke ndihmuar pr
nj bashkpunim me baz t gjer: shkoll - komunitet -
fondacion. Shkolla dhe komuniteti, duke qen drejtprdrejt
t interesuar pr nj mjedis t pastr pr fshatin e tyre
dhe pr edukimin e fmijve, mbajn lidhje t rregullta
me presidentt e shoqatave dhe me fondacionin. Pra,
sht nj trekndsh bashkpunimi, q funksionon duke
patur parasysh edhe faktin q nj pjes e prindrve jan
antar t shoqatave dhe prfitojn asistence teknike nga
Agrinet, pr prodhimin e produkteve bujqsore cilsore,
duke i trajtuar ato me preparate t lejueshme, t
kontrolluara dhe q nuk ln mbetje t dmshme n fruta
e perime.
Nj nga rezultatet m t dukshme t programit
ekologjik sht pjesmarrja aktive e antarve t klubeve
ekologjike n aktivitetet pr ruajtjen dhe mbajtjen pastr
t mjedisit n shkolla e komunitet dhe rritja e nivelit t
ndrgjegjshmris s nxnsve. Me aktivitetin e tyre kto
klube kan reflektuar impakt pozitiv n komunitetet
prkatse rurale pr shtjet mjedisore.
Aktivitetet e zhvilluara kane pasur karakter teorik
dhe praktik. Esht br kujdes q trajnimet, si pjes e
rndsishme e programit, t zhvillohen me nivel t lart
dhe n mnyr interesante e trheqse pr nxnsit, pr
t dhn tek ata mesazhin e ruajtjes s mjedisit dhe t
natyrs n prgjithsi, si dhe t monumenteve t natyrs
n veanti. Rol kryesor kan luajtur lektort. Prmendim
psh, profesorin e mirnjohur Enver Isufi, pr pasionin
aftsit n zhvillimin e temave me nxnsit. Kt e
shprehin vet nxnsit. Elvira ekrezi, nj prej nxnsve
te klass s 11-t t gjimnazit t Kuqanit, shprehet: J am
shum e knaqur nga mnyra sesi na sht transmetuar
informacioni mbi shtjet mjedisore gjate trajnimeve dhe
aktiviteteve t tjera q kemi kryer. Un e kam kaluar
kt informacion dhe njohurit qe kam fituar te shokt e
mi t klass dhe n familje. Ndrsa nxnsja Mariglena
Kumja, e klass s 12-t, shprehet: Un e vlersoj shume
furnizimin me libra e albume pr mjedisin t biblioteks
s shkolls son. Para krijimit t klubit ekologjik Miqt
e Mjedisit ne nuk mund t gjenim libra mbi shtjet
mjedisore, ndrsa tani n bibliotekn ton gjejm shum
libra interesante, t cilt na ndihmojn pr t zgjeruar
njohurit tona pr planetin Tok, pr mjedisin dhe pr
natyrn.
N kuadr te programit ekologjik, jan nxitur e
mbshtetur iniciativat e klubeve ekologjike n shkollat e
Krutjes, Stropcks e Kuqanit. Si shembull mund t sjellim
mbjelljen e 100 pemve dekorative dhe vendosjen e
stolave t rinj n oborrin e shkolls Demokracia t
Stropcks, si dhe rregullimin e mjediseve t brendshme
t kopshtit t fmijve. J an realizuar gjithashtu vizita
pr shkmbimprvoje ndrmjet ekoklubeve t ndryshme,
t cilat jan vlersuar si nga nxnsit edhe nga msuesit
dhe kan shrbyer edhe pr njohjen e ndrsjell t tyre.
Antart e klubit ekologjik t Krutjes kan zgjeruar
njohurit mbi mjedisin dhe rndsin e ruajtjes s tij,
prvese nprmjet trajnimeve edhe duke shfrytzuar
burimet nga interneti dhe pasqyrimin e ksaj pune n
stenda t veanta, t cilat jan vendosur n korridoret e
shkolls.
Angazhimi i nxnsve me punime dekorative me
materiale t thjeshta dhe te riciklueshme, t cilat kan
n fokus mjedisin sht nj tjetr aspekt pozitiv i puns
q bhet nga organizimi n klube, duke pasur si
mbshtetjen e drejtorive te shkollave edhe t fondacionit
Agrinet. Prvoja q po krijohet me klubet ekologjike
do t vazhdoj t pasurohet edhe vitin e ardhshm
shkollor.
16 Maj 2014
5 Kurora e Gjelbr
N
kuadr t fushats pr sensi-
bilizimin e komunitetit t gjue-
tarve, Federata e Gjuetarve t
Shqipris organizoi n Grand Hotel
Evropa, Shkodr, konferencn shkencore
Moratoriumi i gjuetis - Sfida jon. Prve
antarve t Kshillit Kombtar t
Federats, morn pjes: Eduard Shalsi,
deputet, kryetar i Komisionit t Veprimtaris
Prodhuese; Agron ela, deputet, President
i Federats s Gjuetarve t Shqipris;
Ledion Rehovica, deputet; Zhaneta Prifti,
kshilltare e Ministrit te Mjedisit; Paulin
Radovani, prefekt i Shkodrs; Gjovalin Gjoni,
shef i Komisariatit, Shkodr. Merrnin pjes
gjithashtu, prfaqsues t pushtetit vendor,
organizatave mjedisore e DSHP, t projektit
t BE Paza Projekt dhe antar t shoqats
J akup Bajri, Shkodr.
Qllimi i ksaj konference ishte q t
forcojm punn e Federats dhe shoqatave
n rritjen e cilsis s aktiviteteve, n
prputhje me standardet evropiane, pr
zhvillimin dhe ruajtjen e fauns s gjuetis,
kthimin n identitet t zonave t gjuetis.
Vmendje e veant iu kushtua puns
s shoqatave dhe Federats pr nj
organizim t ri e riformatim, sipas modeleve
evropiane, duke trhequr n organet
drejtuese t rinj t prkushtuar, duke ngritur
shkolla kualifikimi, si dhe testimin e t gjith
gjuetarve antar, q do t pajisen me leje
gjuetie, n marrjen e zonave t gjuetis nga
shoqatat e gjuetarve dhe zbatimi sa m
shpejt i projekteve-pilot pr rehabilitimin e
tyre, sidomos n kultivimin e specieve te
zhdukura, si fazani, thllza e fushs dhe
lloje t tjera.
Prmes nj mesazhi nga prfaqsues
t gjenerats s re, u trhoq vmendja se
ky brez sht i shqetsuar pr gjuetin e
kundrligjshme dhe nuk pajtohen me
imazhet q shohin me kafsh e shpend
t vrara, t cilat mungojn prej vitesh,
specie q dikur mbushnin pyjet e lagunat
dhe zbukuronin streht e shtpive tona.
Deputeti Eduard Shalsi e vlersoi
gjendjen e sektorit t gjuetis krejtsisht n
kaos. Numri i lart i armmbajtsve, gjuetia
pa kriter, pothuaj gjat gjith vitit, asnj
Moratoriumi i Gjuetis - Sfida jon
THEMI PERRI
Sekretar i Prgjithshm i Federats s Gjuetarve t Shqipris
investim n kto 23 vite pr faunn e gjuetis,
aq sa Rezervateve u ka mbetur vetm emri,
bn q qeveria t marr masn m
ekstreme, por shum t domosdoshme: T
shpall kt moratorium. Ai theksoi se sht
n duart e Federats, shoqatave dhe gjith
antarsis, q ky Moratorium t zbatohet
e realizohet me sukses. N radh t par
kjo varet nga punt e mira q duhet t bjn
shoqatat dhe komuniteti i gjuetareve. Ne
duhet ta fillojm sa m shpejt kt pun. T
ndrhyjm urgjentisht me amendimet e ligjit
t gjuetis, ku Federata e Gjuetarve t
Shqipris do t dgjohet e do t jap
mendimet e saj n hartimin sa m mir t
ktyre neneve. N takimin e veant, q u
organizua me disa prfaqsues t shoqatave
n zyrn e Presidentit t Federats, zoti
Shalsi hodhi mendimin q n fund t
qershorit t organizohet nj takim tjetr, ku
t prcaktohen detyra konkrete n zbatim
t Moratoriumit.
Kshilltarja e Ministrit, Zhaneta Prifti, i
garantoi pjesmarrsit pr mbshtetjen e
Ministris s Mjedisit dhn Federats dhe
shoqatave, duke krkuar m shum
veprimtari informuese dhe edukuese n
fushn e zhvillimit dhe mbrojtjes s fauns
s egr. Ajo trhoqi vmendjen q m
shum duhet t bjn shoqatat pr t
organizuar veprimtari n baz, duke krkuar
edhe ndihmn e partnerve, kryesisht t
drejtorive t Shrbimit Pyjor. Ministria,
theksoi ajo, do t jet e gatshme n do
koh, pr do lloj bashkpunimi, pasi i
shrben puns son t prbashkt. Zonja
Prifti bri dhe nj prezantim t prgatitur
mjaft mir profesionalisht.
Prefekti Paulin Radovani, u krkoi
drejtuesve t shoqatave, q t bashk-
punojn m mir me NjQV, komisariatet e
Policis, organizatat Mjedisore, por edhe
me qytetart, me qllim q Moratoriumi i
gjuetis t bhet i njohur e i zbatueshm
nga masat e gjera.
Presidenti i Federats, Agron ela,
falnderoi antart e Kshillit Kombtar t
Federats pr besimin q i dhan pr t
drejtuar kt organizat t fuqishme, me
prvoj mbi 6O vjeare, duke treguar
njherazi prkushtimin e tij n realizimin sa
m mir t objektivave q ka Federata dhe
shoqatat e gjuetareve pr kultivimin dhe
ruajtjen e fauns s egr. Ai theksoi se
mbas Moratoriumit duhet t filloj gjuetia
me mendsi t reja, me rregulla t forta,
duke menduar e vepruar gjithmon q m
par se ti marrim natyrs, ti japim asaj.
N kt takim, u konfirmua edhe nj
her gatishmria, ndihma dhe prgjegjsia
e strukturave drejtuese t shoqatave t
gjuetarve dhe Federats, n mbshtetje
t Moratoriumit t Gjuetis, si nj e mir e
prbashkt, pr rehabilitimin e jets s
egr n vendin tone. Do t ishte mse e
nevojshme q deri n klasifikimin e armve
t gjahut, n arm pr gjueti, arm trofe
dhe arm sportive, ato t bllokoheshin
(vuloseshin). Kshtu do t kishte garanci
pr zbatimin e ktij Moratoriumi.
P
raktikat e qndrueshme bujqsore jan
jetike pr t ardhmen e Toks. Shfryt-
zimi intensiv dmton tokn, rrit ero-
zionin dhe shton mbetjet e dmshme n mjedis.
Po ashtu, nga prdorimi i teprt e pa kriter i
lndve djegse lirohen gaze n atmosfer
dhe shkaktohet ngrohja globale.
Bujqsia e qndrueshme
Praktikat m t qndrueshme jan t nevojshme pr tu siguruar q mjedisi sht i mbrojtur
dhe, njhersh, plotsohen nevojat ushqimore pr sot dhe pr brezat e ardhshm. Parimet e
bujqsis s qndrueshme prfshijn plotsimin e nevojave ushqimore t njeriut, ruajtjen
pastr t mjedisit dhe efektivitet, duke prdorur burime jo t riprtritshme. Pr t arritur kto
qllime, prodhuesit/fermert lypset t prdorin sa m mir e me kritere shkencore pesticidet
dhe plehrat kimike, si dhe t praktikojn qarkullimin bujqsor apo renditjen e kulturave, t
luftojn barishtet e kqija etj. N vend t plehrimit me plehra kimike azotike, fermat e
qndrueshme prdorin plehra t prgatitura nga mbeturinat bimore. Po ashtu, ata mbjellin bim
bishtajore, q pasurojn tokn me azot.
N bujqsin e qndrueshme prdoren sisteme ujitjeje q mbshteten n reshjet natyrore dhe
n ujrat nntoksore. Pr t menaxhuar mir tokn, n mnyr q ajo t ruaj ujin e domosdoshm
pr bimt, fermert praktikojn mbjelljen e bimve me sisteme rrnjore q shkojn n thellsi t
ndryshme. Po ashtu, praktikojn mbjelljen e drurve pyjore, pr t krijuar ato q quhen breza
mbrojts, q ruajn bimt dhe tokn edhe nga errat e forta.
Kto teknika shrbejn pr t prodhuar produkte bujqsore n kushte sa m natyrore, pra pr
t siguruar ushqimin e nevojshm, por pa dmtuar mjedisin. Sipas ktyre praktikave mbeturinat
e riciklueshme t ferms grumbullohen n vende t posame, prpunohen, kthehen n plehra
dhe prdoren prsri brenda ferms. Pra, fermat e qndrueshme prdorin fare pak ose aspak
lnd djegse, q ndikojn n ngrohjen globale.
N fermat e zakonshme kafsht trajtohen deri edhe me antibiotik, ndrsa n fermat e
qndrueshme ato trajtohen n mnyr njerzore dhe ushqehen me diet natyrore, duke i lejuar
q edhe t bredhin lirisht.
Bujqsia e qndrueshme prfiton mjedisi, por njhersh, ajo sht mjaft e dobishmpr njerzit.
Produktet e ksaj bujqsie, ndryshe nga ato t bujqsis tradicionale, prmbajn fare pak ose
aspak mbetje kimike t dmshme pr organizmin. Pr kto arsye, bujqsia e qndrueshme
duhet t inkurajohet dhe t nxitet me t gjitha mnyrat dhe mjetet.
N
grohja globale e shkaktuar
nga aktivitetet njerzore
sht nj nga krcnimet m
serioze pr t ardhmen e planetit
ton. Temperaturat mesatare t
Toks jan rritur tashm me 1.4
grad dhe me prirje t ngrihet 2,5-10
Ngrohja globale
grad n t ardhmen. Ngrohja globale ka shkaktuar ngritjen e nivelit t
detit, si dhe ka ndikuar n sasin dhe shprndarjen e reshjeve. Nse kjo
vazhdon, rezultatet do t jen shkatrruese pr mjedisin dhe pr njerzimin.
Sipas studimeve, n Angli i takon q do person t jet prgjegjs pr rreth
14 ton gaze. Qytetart mund t veprojn q CO
2
t reduktohet deri dhjet
pr qind, duke br ndryshime t vogla, por t rndsishme. Pr shembull,
mbyllja e dyerve dhe izolimi mund t shptoj 0.2 ton dyoksidi karboni do
vit. Apo, duke zvendsuar nj kazan t vjetr me nj model t ri mund t
shptoj 0.3 ton t hyjn n atmosfer do vit. Prdorimi i dritave
fluoreshente sht nj mnyr e thjesht pr t vepruar n CO
2
, q kursen
0.1 ton dyoksid karboni n vit, si dhe prdorimi i makins larse e pjatalarse
kursen 0.1 ton n vit. TV jan nj burim i madh gazrash serr. Duke prer
kilometrazhin vjetor n gjysm, shofert mund t zvoglojn dyoksidin e
karbonit nga 0.7 ton n vit. Prodhimi i ushqimit sht nj tjetr burim i
rndsishm i gazeve serr. Me mbajtjen e nj diet vetm tre dit n jav,
njerzit mund t zvoglojn emetimin e dyoksidit t karbonit nga 0.5 ton n
vit. Ushqimi vegjetarian, i paprpunuar pr shtat dit, ruan t njjtn sasi.
Njerzit q nuk blejn ushqime t prpunuara pengojn lirimin e 0.2 ton
dyoksid karboni do vit, ndrsa ata q prdorin m shum perime e fruta
gjat vers 0.1 ton. Me rritjen e prdorimit t paneleve diellore, turbinave
me er apo uj, reduktohet dukshm lirimi i gazit dhe ngadalsohet ritmi i
ngrohjes globale.
6
Kurora e Gjelbr
Shkoj
n
pyll
Shkoj n pyll. Rruga e gjelbr
m thrret n prditshmrin e heshtjes.
Pyllin e dua dhe m do si blerimin e tij.
Pse u vonove? M pyesin gjethet me kureshtje,
duke m vshtruar miqsisht, si mijra sy.
Hapat e fryms sime,
m shpien aty vetvetiu,
si somnambul q del n ort e para t agimit,
me nj fletore ylberore palosur pas shiut,
kur oksigjeni shushurits
prhap aromn e blerimit.
N njrn nga ditt e rinis s par,
ahu plak, i ngarkuar
me zogj dhe fole te kraht,
m pyeti:
Pse bie era det, more djal i mbar?
Vij nga viset Joniane!, thash me z t pakt.
Plaku mjekrgjelbr qeshi,
duke tundur degt nn tnd
dhe m shtroi hijen e freskut mbi barin veror.
Ktu do biesh era kng, m tha hijernd.
Dgjoi t gjitha ligjrimet e zogjve n kor,
kur i kndojn stins t gjith bashk,
pi cicrimat e mbla, si gllnjkat e burimit,
dehu me shushurimat e frymzimit tim t lasht
dhe ktu do bhesh patjetr
poet i blerimit! ...
Aty, mes klorofilit t gjetheve t dndura
dhe kngve t zogjve bishttunds,
m gjeti Diana, e bukur, si vet perndesha.
Ajo m deshi si e marr
dhe si i mendur e desha.
Nga puthjet e blerta,
elnin gonxhe buzt tona aguridhe
dhe lidhnin kokrra t kuqe
lirishtat me luleshtrydhe ...
Derisa n shtratin me gjethurina t thata,
u ngjiz fmija
dhe lindi vajza e par, poezia.
Pastaj flora vegjetative dhe ozoni pyjor,
mbushn me vargje tr jetn time.
Dhe prap shkoj n pyll,
t shtyj ditt e thinjura t trokut kohor.
Se aty nn gjethet e rna npr vjeshtra,
kam gjurmt e kujtimeve t rinis nostalgjike,
arkeologjin humusore me eshtra,
t fosilizuara npr vite frike ...
O pylli im i shtrenjt,
vetm ti ma zbut e bleron shpirtin tim t trazuar!
Sepse ti m ke dashur si baba i vrtet,
dhe m do me sinqeritet prindror t kulluar
edhe tani kur jam br tri her baba vet,
dhe msova qndrimin vertikal prball bots,
nga shembulli i mbijetess tnde shekullore,
duke shtrir rrnjt n thellsi t toks
dhe zgjatur degt n kaltrsi qiellore ...
VULLNET MATO
N
j dit nga ditt, panja e bukur, si amazon,
lart n Shndlli, nuk i duroi dot m psh - pshet
dhe t folurat nn z e me kast, t shoqeve
prreth. U skuq e u b flak, sa q asnj nga vjeshtrat
e kaluara nuk e kish par nj skuqje t till. Pastaj, me
z t lart, foli:
- Zot, spaska mallkim m t madh sesa t jetosh
me shoqe q nuk e durojn dot bukurin tnde,
mirsin tnde, zotsin tnde e shpirti u grryhet nga
zilia, cmira e xhelozia. Njmij her m mir e vetme!
Cili sht faji i im, q barinjt e staneve, ktu n mal,
kan qejf ti mrzejn bagtit nn kurorn time? Apo
q errat e flladet lodrojn e prkdhelen m shum
me degt dhe gjethet e mia, e zogjt mblidhen e
kndojn ktu mbi mua? Un i pranoj shoqet, ashtu
si i ke br ti, o Zot. Po ato prse nuk bjn t njjtn
gj me mua? sht gjith kjo mri e pakuptimt?
Dhe prsri, e dshpruar, pshertin:
- Zot, spaska mallkim m t madh!
- Ka, ka - mezi soset nj z i dobt deri lart n
majn e kurors s saj. Ishte zri i nj trndafili t egr,
aty posht, zbardhur fund e krye nga lulet.
- Cili sht?
- Mallkimi m i madh sht kur ti vet kthehesh n
mallkim pr t tjert. Pa mendo sikur kjo q po krkon,
t t realizohet. Do t mbeteshe e vetme. Fillikate. Do
t fitoje vetmin. Dhe njerzit e fshatit ktu pran, jan
gati. Do t bjn njsoj si me njri - tjetrin. Do t krijojn
mallkimin pr ne dhe t vett: Mbe shkret, mbe
fillikat si panja e Shndlliut! Athere ti dhe kur t
mos jesh m n kt bot, ke pr t bredhur goj m
goj si mallkim pr t tjert. Si do t dukej kjo gj?
Pastaj, cila nga bimt e tjera, apo dhe nga njerzit, e
ndryshoi dot fatin e vet? Nuk ndodh vetm me ju
panjat kjo. Edhe me ne trndafilat, kshtu ndodh.
Thon se edhe njerzit, n t njjtn mnyr veprojn
me njri - tjetrin. E pranojn bukurin e shokut,
zgjuarsin, pasurin shpirtrore, suksesin e gjith t
tjerat, deri tek vetja. M lart, i mbyt zilia. Nuk e
prmbajn dot cmirn. Por, ske i bn moj mike e
dashur! Kjo sht jeta
Zemrimi i panjs Zemrimi i panjs
Zemrimi i panjs Zemrimi i panjs Zemrimi i panjs
nga ASTRIT XHAFERI
Ajo e dgjoi at me
simpati dhe heshti goxha.
Pastaj nisi t rrzoj disa
nga gjethet e saj t kuqe,
si t donte t thoshte:
- Po, ashtu sht. Po
m dukesh nj trndafil i
rrahur nga jeta. Me prvoj m shum se un. Paske
mendime t vyera. Dhe, qysh nga ai ast, panja e
zmruar, nuk pushoi m s shkarkuari n tok, gjith
pigmentin e bukur, deri sa u zhvesh fare
mimi Vasfi Samimi
po kthehet n tradit
Koht e fundit jan organizuar dy
takime t gazetarve t bujqsis. N
t parin u diskutua pr kontributin e
shtypit bujqsor dhe shkrimeve t
botuara n shtypin e prditshm pr
gjendjen, arritjet dhe shqetsimet e
bujqsis, blegtoris, pyjeve,
pemtaris, perimeve dhe sektorve
t tjer, q lidhen me bujqsin dhe
zhvillimin e saj, n kushtet e sotme. U
morn si shembull mjaft shkrime e
gazetar t veant dhe u prcaktuan
detyra pr t ardhmen.
N takim morn pjes edhe
gazetart e njohur Fiqri Shahinllari e
Fuat Memeli, t cilt edhe pse prej
disa vitesh jetojn n SHBA, nuk i
kan ndrprer lidhjet me Shoqatn
ton t Gazetarve.
Ndrsa n takimin e dyt, u bn
disa antarsime t reja n shoqat, u
diskutuan projekte pr t ardhmen dhe
u shpall fituesi i konkursit pr shkrimin
m t mir t botuar vitin e kaluar, t
cilit i jepet mimi Vasfi Samimi.
Ky konkurs ka filluar para 3-4
vjetsh, ideuar nga kryetari i Shoqats
s Gazetarve Shqiptar t Bujqsis,
Prof. dr. Xhevdet Bashllari.
Sivjet ky mim u fitua nga gazetari
i njohur Bashkim Koi pr shkrimin e
botuar n gazetn Telegraf, me titull
T fala nga fshati.
Tashm dhnia e ktij mimi u
kthye n tradit t ksaj Shoqate dhe
shrben si nxitje pr t gjith gazetart
e bujqsis.
Nga veprimtarit e Shoqats s Gazetarve Shqiptar t Bujqsis
7 Kurora e Gjelbr
E
sht bim q i plqen
klima e ngroht, me
prejardhje nga Mesdheu.
Prdorej qysh hert, nga
popujt e lasht. Grekt e ka-
n prdorur kundr helmi-
meve nga gjarprinjt dhe
pr shrim nga shum s-
mundjeve t tjera. Romakt
e vjetr e kan vlersuar aq
shum sa e kan quajtur bar
i shenjt. Sot n bot sher-
bela e kultivuar n bregdetin
Adriatik konsiderohet si m
cilsore.
Veori
morfologjike e
fiziologjike
Sherbela bn pjese ne
familjen Buzore (Labiate).
Emri i saj vjen nga latini-
shtja Salvus =shndet-
dhns. N prgjithsi
kultivohet deri 900 m lar-
tsi; klimn shum t ftoht
nuk e duron. Mund t rritet
edhe n apartamente.
Preferon qarkullim t mir
t ajrit. N tok mund t
qndroj edhe 10-15 vjet, por
bimt drunjzohen dhe
dmtohen pjest barishtore,
prandaj kshillohet q pas 4-
5 vjetsh t zvendsohen.
sht bim shumvjea-
re, me sistem t zhvilluar
rrnjor, prandaj konsiderohet
shum e dobishme kundr
erozionit. Meq shfrytzohet
vetm pjesa mbitoksore,
kultivimi i saj n terrene
erozive e toka zallore ka
mjaft leverdi. Krcejt rriten
50-80 cm dhe nuk jan
shum t degzuar; n pjesn
e poshtme drunjzohen.
Gjethet jan t vendosura n
krcell njra kundrejt tjetrs;
jan ovale t zgjatura, me
ngjyr t prhimt n
argjend, me qime shum t
buta. Lulet jan t kaltra n
vjollc, t grumbulluara n
maj ose n degt ansore.
Krejt bima ka arom
karakteristike dhe shije t
hidht. Lulzimi fillon n maj
dhe zgjat deri n fund t
qershorit. Lulet jan shum
t pasura me nektar dhe
shfrytzohen nga blett.
Farat jan t rrumbullakta,
me diametr 2 - 3 mm, me
ngjyr t errt t mbyllur;
1000 fara peshojn 6-8 g.
Prbrja dhe
prdorimi
Nj gjethe prmban 1.5-2
% vaj eterik dhe tanin.
Shfrytzohet m shum pr
prodhim vajrash eterike.
Prdoret kundr djersitjes, si
aj, pastaj pr shplarjen e
fytit, kundr djegies smuko-
zs s xhinxhivave. Vean-
risht vlersohet ekstrakti i
sherbels kundr gjakder-
dhjes nga xhinxhivat dhe pr
forcimin e muskujve t gojs.
Kul t i vi mi
Punimi. Meq qndron
disa vjet n t njjtn tok,
krkon kujdes qnpunimin
baz, i cili kryhet nfund t
vers, nthellsi jo mpak se
40 cm. Nsekabarojabhet
edhenjpunimsiprfaqsor,
pasi shtbimshumvjeare
dhe mnjanimi barojave m
vonshti vshtir.
Sherbel a Sherbel a
Sherbel a Sherbel a Sherbel a
Teknologji: Veori - Prbrja dhe prdorimi - Kultivimi - Prkujdesje
Plehrimi. Krkon shu-
m pleh. Zakonisht prdoret
pleh stalle, 20-30 t/ha, q
hidhet gjat prpunimit t
toks, pra para mbjelljes.
Shumimi. Bhet me far
ose me copza. Kjo e fundit
shfrytzohet m pak. N
praktikn e gjer sherbela
shumohet duke prgatitur
fidant ose drejtprdrejt me
far n vendin e prhershm.
Me far bhet mbjellja e
drejtprdrejt n fush (15-20
kg/ha) ose n shtretr pr
prodhimin e fidanve para
dimrit. Prodhimi i fidanven
leh sht mnyra m pr-
hapur. Mbjellja bhet n fund
t marsit - fillimi i prillit. Fara
mbillet n thellsi 1 cm, dhe
mbulohet me dh t imt. Pr
1 m
2
nevojiten 8-10 g far, e
cila mbin pr 15-20 dit.
Fidant e porsambir ujiten
vazhdimisht. Pr prgatitjen e
fidanve pr 1 ha, nevojitet
1.5-2 kg far, e cila mbillet
n 250-300 m
2
farishte. N
tetor, fidant me gjatsi 15-
20 cmmbillen n fush, 70
cmmidis rreshtave dhe 40-
50 cmbrenda rreshtit. Mbje-
llja nvjeshtmefidansht
m e kshillueshme, sepse ka
lagshti dhebimt rrnjzohen
m mir. Nse mbjellja nuk
sht kryer n vjesht, duhet
t bhet sa m hert n
pranver. Von n pranver
nuk preferohet, pasi fidant
e sherbels jan shum t
ndjeshmndaj thatsis.
Mbjelljaesherbels mund
t kryhet edhe me far, me
makina speciale. Distanca n
mes rreshtave duhet t jet
70 cmdhe brenda rreshtit 30
cm, thellsia e hedhjes s
fars 2 cm.
Prkujdesje
Nse ka mbirje t rralla,
plotsohen boshllqet. Gjat
vitit t par bimt ndihmohen
q t rriten e zhvillohen me
shrbime t ndryshme, sipas
gjendjes s tyre. N mnyr
q t ruhet sasia e vajrave
eterike preferohet q bim t
priten n lartsi 8-10 cm, n
fillimt pranvers s vitit t
dyt. N kt mnyr do t
zhvillohen shum degza t
reja q t japimpastaj shum
gjethe. Vitin e dyt largohen
barojat n mnyr mekanike.
Vjelja e par bhet vitin e
dyt, pas lulzimit. Kositet
pjesa mbitoksore n lartsi
10 cm, n gjysmn e dyt t
korrikut. Gjethet ndahen me-
njher nga krcelli dhe futen
n tharse 2-3 ort e para n
55C, pastaj pr rreth 1or n
40C. Prodhimi ruhet nvend
t that e t errt.
Distilimi kryhet me bim
t njoma, por kur nuk ka mu-
ndsi, thahet epastaj distilohet
pr nxjerrjen e vajit eterik.
Vitet e para rendimentet
jan m t ulta; rriten duke
filluar nga viti tret e i katrt
dhe maksimumi arrin vitin e
gjasht, pastaj fillon rnia e
rendimentit. Nga 1 ha merren
3-5 t herba dhe 2-3 t gjethe t
thata, kurse mas e njom
50-80 t bim t freskta me
dy vjelje. Raporti i tharjes
sht 5 : 1. Zakonisht 1 kg
bim e thar shitet 1 euro.
Kurse vaj eterik merren 30-
50 l/ha dhe 1 litr kushton
120-150 euro.
Vaji i gshtenjs Vaji i portokallit
Vaji i eukaliptit
Efektet kuruese t disa
vajrave esencial bimor
V
aji i gshtenjs ka
gjetur prdorim t
gjer n smundjet reuma-
tizmale. Pr t qetsuar
dhmbjet frkohet vendi i
smur disa her n dit,
pa probleme t dmshme.
Fal prbrsve t saj, prdorimi i gshtenjs n mjeksin
popullore sht i njohur dhe mjaft i prhapur. Kokrrat
kan vler t lart ushqyese e dietike. Ato prmbajn
rreth 40 pr qind niseshte, kur jan t freskta. Kokrrat
e zjera a t pjekura, kan veti t mira rrudhse dhe
rregullojn funksionimin e stomakut e t zorrve, treten
leht dhe ndihmojn n tretjen edhe t ushqimeve t tjera,
duke aktivizuar organet dhe gjndrat e tretjes. Prdoren
me efekt t mir n rastet e heqjes s barkut ose diarres.
Veanrisht kshillohen pr fmijt e vegjl, pr t
normalizuar procesin e tretjes kur ka rregullime. Gjethet
e gshtenjs kan gjetur prdorim t mir si zbuts t
rrugve t frymmarrjes dhe qetsues t kolls. aji me
gjethet e gshtenjs ka veti tonike dhe jep rezultate t
mira n stomak si trets dhe si nxits pr hapjen e oreksit.
Bn mir posarisht kundr heqjes (shkuarjes) s barkut.
Ndikon edhe pr uljen e temperaturs.

sht nj mrekulli pr t
liruar rrugt e frym-
marrjes, pr ftohjet, pr
kolln. Prdoret pr tu pir
edhe n form aji, pr tu
futur n vask ose pr masazh. Pas prdorimit t ktij
vaji, ndihet menjher lirimi i muskujve t trupit dhe
mbushja e tyre me ajr.
Eukalipti sht nj dru q arrin lartsin deri n 3 m. Ka
dy lloje gjethesh: t vjetrat jan t gjata, n form drapri,
t trasha, me gjatsi rreth 35 cm, kurse t rejat jan pa
bisht, n form vezake, me er t kndshme. Lulet i ka
t veuara, fryti kapsul me madhsi 3-4 cm. Lulzon
nga shkurti deri n korrik. Bims i mblidhen gjethet e
vjetra n korrik-gusht, t cilat thahen n diell.
Eukalipti ka veprim antimikrobik. Prdoret si balsamik,
n jashtqitjen e klbazs, si dezinfektant urinar. Nga
jasht, n form pomade, prdoret n smundjet
dermatologjike.
M
und t prdoret me
pika nga goja, duke e
marr tre ose katr her n
dit nga nj pik, pr t
larguar errat e kqija nga
goja, mund t largoj aro-
mat e kqija t djerss,
duke u prdorur n vendet
intime. Ky vaj, duke pasur
vitamin C, jep ndjenjn e
nxehtsis, duke u ndier
mir dhe i qet. Portokalli sht i pasur me vitamina A,
B, C, P, me kripra kalciumi, fosfori, etj. Lngu i portokallit,
i konsumuar me ose pa sheqer ose me gaz karbonik,
sht freskues. Nga lvozhga e portokallit del vaj eterik
shum i mir, i cili gjen prdorim n prodhimin e pijeve,
aromave, ilaeve, etj. Lngu i portokallit ka veti diuretike
dhe antiseptike (q ndalon kalbzimin ose pengon
zhvillimin e mikroorganizmave), prdoret me sukses n
luftimin e smundjeve t veshkave edhe n rastet kur jan
formuar gur n to, n smundjet e mlis dhe n ato t
zemrs dhe t enve t gjakut. Lngu i portokallit, duke i
shtuar pak sheqer, plqehet edhe nga fmijt e vegjl
dhe kshillohet t prdoret qysh n muajin e tret pas
lindjes. Lvozhgat jan t pasura me elemente aktive dhe
lngu i fituar nga zierja e tyre prdoret edhe n rastet e
rregullimeve t stomakut dhe t zorrve.
Peshku parandalon hemorragjin cerebrale
N nj studimbotuar n revistn e Shoqats amerikane t Mjeksis thuhet se ngrnia e
peshkut mund t ndihmoj n uljen e rrezikut t hemorragjis cerebrale, nj nga shkaktart
kryesor t vdekjeve n Shtetet e Bashkuara. Po ashtu, shkenctart pran universitetit
Harvard studiuan pr 12 vjet dietn ushqimore t 40 mij burrave t moshave 40 deri 75
vje. Studimi arrin n prfundimin se ata q han peshk pothuaj do dit dhe ata q prdorin
peshk vetmdisa her n muaj prfitojn thuajse njsoj pr nga shndeti.
Mishi i peshkut ndihmon n parandalimin e hemorragjis cerebrale, pasi acidi yndyror q
prmban peshku ndihmon qarkullimin e gjakut. Gjat ktij studimi shkenctart nuk u
prqendruan n ndonj peshk t veant, prandaj duket se prdorimi i fardolloj peshku pr
ushqim, sht mir pr shndetin.
8
Kurora e Gjelbr
KSHILLI BOTUES
Dipl. ing. Z. Imeraj, Prof. dr. V. Tabaku,
Dr. A. Petto, Prof. dr. A. Osja, Prof. dr. M. Kotro,
ing. K. Malaj, Prof. dr. B. M. Lushaj,
Prof.as. dr. V. Mine, Prof.as. dr. E. Toromani,
Prof.as. dr. E. Isufi, Dr. D. Pistoli,
Prof.as. dr. Z. Gjeta, ing. Zh. Prifti.
8
Kurora e Gjelbr E N G L I S H
REDAKSIA
Veli Hoxha (prgjegjs), Admir Seci, Abdulla Diku, Gjon Fierza
BASHKPUNTOR
F. Brazhda (Elbasan), S. Guri (Shkodr), I. Gjana (Kuks), J. Papa (Sarand),
Dr. R. Preka, Dr. S. Meziu (Itali), Dr. R. Meshi, Prof. dr. M. Dida (Kanada),
Dr. Z. Naaj, F. Memeli (SHBA)
Financ, marketig: Msc. Gjovalin Fusha, Msc. Erinda Imeraj
Kontaktoni:
zefimeraj@gmail.com
066 66 79 059
velihoxha@yahoo.com
068 21 42 098
Klubi Ekologjik, Lezh
Gazeta Kurora e Gjelbr
Raiffeisen Bank, Albania
Nr. llogarie: 0110154266
We talk a lot about our natural
resources and forests but little or
nothing is done for themcompared
with European countries and even
with neighboring countries. Our
country as a Mediterranean
country is relatively rich in natural
resources but former undergone
vandalisms systemand especially
in the transition period as from
satellite images it still appears a
saharan desert country.
I t is fortunate for us and
generations to come that about 60
% of our countrys territory is
covered by forests and pastures
(1.5 million ha of forests and 400
thousand hectares of pasture),
although remaining forests really
have only about 400 thousand ha.
But their management and
governance over the years and
especially during the transition
period leaves much to be desired,
which was destroyed by vandalism
around 100 thousand ha of forests
were cut down, and another 100
ha burned and hundred thousands
are undergoing devastation from
limestones and quarries.
With transfer and left still the
forest and pastures management
under the Ministry of Environment
and arbitrary dessolution of the
General Directorate of Forests and
Pastures (DGFP) in 2005, and
instead create a new structure they
were attached this Ministry that
works in open conflict of interest
by managing resources and
simultaneously management and
monitor the implementation of the
legal framework . Albanian Forest
Service is almost the only one who
inherits the old organization
structure and not efficient for the
protection and control of forest
management without intending it
sustainable to have begun
improperly.
In thecontext of new concepts
of protection and sustainableforest
management institutional reforms, to
be approximation with western
countries and avoid conflicts of
interest and compromise where a
director has in hand foresters both,
and issuing licenses for forests use
and control of forest law
enforcement through the forest
police(?!), and given thefact that
continuing to be treated and
administered forest structures and
practices, FAO in cooperation with
theWB and approved by theAlbanian
Government, which was worked out
for about 7 years (1996-2003),
developed and proposed institutional
reformin theforestry sector, with a
view to sharing thecommercial and
regulatory functions, as we have
doneall theformer eastern countries
to bealigned with thoseof European
countries and avoid conflicts of
interest and corruption,
concentration of powers in onepoint,
as pursueof any countries in Europe.
And in the case say that
profane behavior in forests or
natural resource management in
general, showing low level of our
mentality and behavior of
vandalism against nature, are old
ritual sequences as a tertiary
sector , not only will you pay but
even more this country can not
recover even for 100- years (?!)
And further on surprisingly in
reform and restructuring of the
Forest Service done by the
Ministry of Environment, was not
remembered and to consult and to
consider the modalities of this
platform and its application
(ignoring consultancy work and
about 150 foreign experts and
local, 1995-2005), representatives
of international institutions, FAO
and the World Bank and between
them and the professor s of
Oxford and Harvard).
And do not even deign
Environment Minister to consult
and undertake the implementation
of the reformand reorganization of
the existing structure of the Forest
Service, disregarding this platform
rigorously and without any
consultation or meeting-workshop
for large enterprise as institutional
reform in forestry and pasture
bringing an institutional confusion
and anarchy unnecessary and
catastrophic consequences for
forests and pastures that will take
decades to come to normalcy.
After 24 years of forest
extermination the Forest Service
was finally destroyed and
specialists have been replaced with
partys. Its enough to mention that
the Ministry has been irresponsibile
so much as to the extent of
deformation of such reformand for
Puka district with 80,000 ha of
forest and of forest and Kuova
district with 300 ha of forests has
left almost the same number of
management administration
employees, when worldwide
referral base administration is
managing the territory, and for
every 2000-3000 ha of forests is
responsible a manager (?!)
For coming out of this situation
and saving theforests and pastures
can and should bedoneonly through
thecreation of National Forests and
Pastures Agency(NFPA), a new
structure under the Ministry of
Agriculture, Rural Development and
Water Administration, as proposed
and argued Governing Programme
(2004 - 2017).
The Governments and emerge-
ncy measures to draw forests from
catastrophic situation are :
1. Approval of the new law On
Forests and Forest Service, drafted
under the Development of Natural
Resources Project WB (2013), to
complete the forest sector
restructuring: through abrogation of
undertaken reformand creating the
National Forests and Pastures
Agency (NFPA), as they have done
all former eastern countries, with
prerequisite the separation of
regulatory functions (policy and
control functions/police) from
management/commercial and once
the creation of a policy directorate
in theMinistry of Environment. And
by this reformincreases efficiency
of the control in the protection and
management of forest resources and
reduce the number of employees
and increase their salaries and
motivation.
2. Local Government or the
Ministry of the Interior to establish
its own administration to
administer the 50 % of the
transferred forests, or 600
thousand ha of forests and 150
thousand ha pasture transferred for
use and owned by communities,
although unregistered. WB new
suggestion is that these forests have
been completely transferred to
community ownership, so that
communities, especially those in
rural areas have the right to make
use of these forests within the
Establishment of the National Forest and Pasture Agency-is the forests savior
By MEHMET METAJ
rules, but mainly for timber,
firewood and forest products and
medical plants under the control of
the forest to enhance the
development of rural areas and
ensure their protection first. And
for this and requested that the
Ministry of Interiors having in its
structure for managing a
department of natural resources
(forests, pastures, waters, local
parks, etc.).
3. Institutional reformis not an
allegation but a proposal of foreign-
FAO assistance, according already
accepted standards by all EU
member countries and assisting
them to enter the EU, the
institutional reformto be applied
platformelaborated and approved
by Government, as proposed from
foreign assistance of international
institutions like the World Bank and
FAO (of about 150 experts and
foreign countries) etc.
4. CoM to reconsider the
institutional reformof forest and
pasture sector, doing what they
have proposed the most prestigious
International Institutions and that is
reflected in the Governance
Programme (2014-2017): creation
of the National Forests and Pastures
Agency (NFPA) and forests and
pastures as part and main basis of
rural development being returned
back to the Ministry of Agriculture,
Rural Development and Water
Administration (MoARDWA).
FORESTS AND DEVASTATING FOREST SERVICE REFORM
www.ecl-albania.org
Sustainable agriculture practices
are vital for the Earths future.
Conventional food production
methods abuse limited resources like
water, land and energy to feed the
planets seven billion people.
Intensive farming damages soil,
increases erosion and leaks fertilizers,
pesticides and other dangerous
chemicals into the environment.
Water is conserved by using
irrigation systems that rely on natural
rainfall or groundwater. To managesoil,
farmers may practiceno-till farming,
plant crops in akeylinedesign, recycle
organic matter back into the fields,
protect soil fromwater runoff and plant
trees to act as wind breaks that hold
thesoil. All of thesetechniques work
with natural cycles to producefood
without harming theenvironment.
This practice benefits the earth by
replenishing water, air, soil and land
for future use. Instead of allowing
waste to pollute the environment, it
is recycled and absorbed back into
the farms ecosystem. Sustainable
farms also limit their relianceon fossil
fuels, and therefore limit their
contribution to global warming.
Sustainable agriculture does not
just benefit theenvironment, but is also
beneficial to people. Products madein
a sustainable manner often contain
more nutrients than genetically-
modified products and contain littleor
no pesticides. For these reasons,
sustainable agriculture should be
encouraged by all those concerned
about both their health and the
environment.
Sustainable Agriculture Ngrohja globale
Global warming caused by human
activities is one of the most serious
threats to our planets future. The Earths
average temperatures have already risen by 1.4 degrees Fahrenheit, and
depending on human choices, will rise an additional 2.5 to 10 degrees in
the future.
Swapping halogen lights for fluorescent or LED lights is an easy way to
act on CO
2
that saves 0.1 tons of carbon dioxide a year, and using the washing
machine and dishwasher only when full saves 0.1 tons per year. Allowing
clothes to air dry instead of using a tumble dryer saves 0.1 tons per year.
Food production is another important source of greenhouse gases.
By adopting a vegan diet just three days a week, people can reduce their
emission of carbon dioxide by 0.5 tons per year. Eating a vegetarian diet of
unprocessed whole foods seven days a week saves the same amount.
People that never buy processed foods save 0.2 tons of carbon dioxide
from being emitted each year, and those that grow their own vegetables
and fruits during the summer save 0.1 tons.
Governments can act on CO
2
by reducing their dependency on fossil
fuels and increasing the use of renewable energy sources instead. By
increasing the use of solar panels, wind turbines, water wheels and
biomass, countries can significantly reduce their greenhouse gas
emissions every year and slow the pace of global warming.
Page 1, 2
Page 5
Page 5