1

190
(VITI XXII i BOTIMIT)

PYJET, NË TYM DHE FLAKË

O njerëz! Mos i digjini pyjet,
mos e shkatërroni jetën tonë!
Mungesën e pyjeve do ta
zëvendësojë corona virusi!
Zjarret në pyje-askush
Editorial nuk e vë ujin në zjarr!
Parandalimi dhe menaxhimi i ABDULLA DIKU

zjarreve në pyje e kullota
Për të parandaluar zjarret në pyje
e kullota lypset përmbyllur me
sukses trekëndëshi i parandalimit
të tyre, i cili përfshin: Edukimin,
ndërhyrjet inxhinierike dhe
zbatimin e ligjit.
Edukimi
Eshtë hallka kryesore për pa-
randalimin dhe menaxhimin e zja-
rreve. Për edukimin duhen sqa-
ruar këta faktorë kryesorë, që li-
dhen shumë me njëri-tjetrin:
Njerëzit e duhur; Mesazhi i duhur;
Koha e duhur; Mjeti dhe transme-
tuesi i duhur.
Me njerëz të duhur kuptojmë
të gjithë ata që duhet të marrin
pjesë në parandalimin dhe mena-
xhimin e zjarrit, në rast rënieje.
Njerëzit janë kryesorë për para-
ndalimin e menaxhimin e zjarreve,
pavarë-sisht nga pronësia e pyllit
apo e kullotës. Prandaj ata duhet:
- Të kenë njohuri për llojin e
mbulesës (pyll apo kullotë).
- Të jenë fizikisht të fuqishëm
për të mbërritur në vijën e zjarrit
dhe rezistues.
- Të kenë njohuri mbi zjarret
dhe sjelljen e tyre.
- Të kenë aftësi komunikuese
me terrenin dhe me institucionet,
për të marrë e dhënë informa-
cionet dhe urdhrat e nevojshëm.
- Të dinë të bëjnë përllogaritje
statistikore paraprake dhe
përfundimtare.
- Të zbulojnë dhe evidentojnë
shkakun e rënies së zjarrit, si dhe
mënyrën e rehabilitimit pas shua-
rjes, me kosto sa me efikase dhe
me lloje sa më të përshtatshme.
- Të jenë trajnuar e kualifikuar
për parandalimin dhe menaxhim
e zjarreve dhe për shpëtimin e
komuniteteve.
Me mesazhin e duhur, ku-
ptojmë sensibilizimin nëpërmjet
Vijon në fq. 3
Prej ditësh mali i Kakarriqit në Lezhë digjet nga
zjarret e shumta.
Është e pamundur të mos ketë zjarre në pyje gjatë
verës, pasi me apo padashje zjarre ka pasur e do të
ketë.
Por, të kesh zjarr në një prej burimeve më të
rëndësishëm të planetit dhe të mos e vësh ujin në
zjarr, kjo ndodh vetëm në Shqipëri.
Në vitin 2014 qeveria vendosi që të transferojë
të drejtën e menaxhimit dhe administrimit të pyjeve te bashkitë. Një
vendim ky jo vetëm i nxituar, por edhe me kosto katastrofike në drejtim
të reduktimit të këtij burimi.
Me disa përjashtime të vogla, asnjë bashki nuk ka pasur dhe nuk do
të ketë kurrë kapacitete të mjaftueshme për të menaxhuar pyjet.
Edhe në ato bashki që kanë një strukturë modeste pyjore, pjesa me e
madhe e stafit nuk ka asnjë lidhje me pyjet. Specialistët e pyjeve (ndryshe
nga sa thotë kryeministri) shesin fara luledielli, sepse nuk ka punë për
ta. Punë ka për militantët jo-specialistë, që as dinë e as munden të bëjnë
ndonjë gjë për pyjet.
Bashkitë nuk kanë financa për të menaxhuar pyjet. Ose, thënë troç,
asnjë bashki nuk është e interesuar për pyjet. Nuk i bëhet vonë!
Pyjet konsiderohen mall pa zot, anipse na japin oksigjenin, që na

Ata që i vënë qëllimisht zjarret mundësin jetën tonë të përditshme, na sigurojnë ngrohjen në dimër, na
mbrojnë fshatrat e rrugët që të mos rrëshqasin, sigurojnë kullotje për
dy milionë krerë bagëti, etj., etj.
mund të djegin edhe njerëz!? Qeverisë nuk i është bërë dhe nuk i bëhet vonë për pyjet. Pavarësisht
se mbulojnë 2/3 e territorit të vendit, në ministri janë vetëm tre persona
Ipeshkvi i Dioqezës së Rrëshenit, Dom Gjergj Meta ka shprehur që merren me çështjet e pyjeve. Kaq mjafton për të kuptuar vlerën dhe
dhimbje dhe zemërim për djegien e disa pyjeve në vend gjatë ditëve rëndësinë që u kushtohet pyjeve në Shqipëri.
të fundit. Kemi struktura e superstruktura, kemi agjenci e inspektorate, kemi
“Ndjehet dhembje e madhe përballë një pylli që digjet, sidomos kur stafe e logjistikë, por asgjë për pyjet. Asgjë për të mirën publike. Asgjë
për të ardhmen, asgjë për zhvillimin. Asgjë për atë se çfarë po u lëmë
imagjinon që aty ka kafshë, bimësi, jetë të shumëllojshme, që merr
brezave! Vijon në fq. 3
fund. Dëmtohet ekosistemi, dëmtohet cilësia e jetës, dëmtohen
bizneset dhe turizmi. Dhimbja më e madhe është se ndjehesh i
pafuqishëm të bësh diçka. Ndërsa ndjen dhembje, ajo përzihet me zemërimin që shkakton
ideja se ekziston një qenie njerëzore, që e ka vënë zjarrin qëllimisht. Ai/ajo nuk janë as më
shumë e as më pak se sa vrasës me pagesë, të frikshëm dhe jetojnë mes nesh çdo ditë. Ata,
apo kush i ka paguar e shtyrë, janë të aftë të djegin gjithçka, edhe njerëz. Shkakton zemërim
Nj o f t i m
indiferenca institucionale dhe mediatike për zjarret në Tropojë, Malësi e Madhe, Shkodër, Gazeta “Kurora e Gjelbër” së shpejti
do të nxjerrë në qarkullim librin për
Lezhë, Mirditë. Gjithçka për politikën, por jo për natyrën, e cila po digjet.
Bimët Mjekësore, i përditësuar me të
Po e paguajmë dhe do ta paguajmë shtrenjtë këtë pabesi dhe indiferencë ndaj natyrës. Po e
dhënat më të reja të përdorimit të tyre.
paguajmë me pyjet që premë, me ujërat që devijuam, me mijëra HEC-e nëpër çdo shkrep
ku ka një burim uji, me ndotjen, që po i bëjmë ambientit në çdo lloj mënyre, me ndërtimet, HISTORI TË FSHEHURA NATYRORE
me shfrytëzimet pa kriter. Në këto raste nuk ka nevojë të lëshojë njeri mallkim, sepse BIMËT MJEKËSORE
mallkimi është vetë natyra e djegur. Ajo klith, bërtet dhe gjëmon e ne frymorët arsyetorë do
Vetitë sekrete të 150 bimëve mjekåsore
ta paguajmë shtrenjtë …”, shkruan Dom Gjergj Meta.
 2
LLAZAR TRESKA DHE THEMELUESIT E TJERË
Nga Ahmet MEHMETI
TË SHKOLLËS SHQIPTARE TË PYLLTARISË
Prof. Ll, Treska (majtas) dhe A. Mehmeti
I
pari që takova në shtatorin e vitit 1966 në Fakultetin e
Pyjeve, ishte dekani Llazar Treska (Treskë, Korçë, 1909-
Tiranë 1987). Kishte mbaruar Liceun e Korçës (Liceu
Kombëtar Francez) dhe kishte përfunduar studimet në Shkollën
e Lartë Kombëtare të Pyjeve dhe Ujërave në Nansi të Francës
në vitin 1932. Punoi inxhinier dhe drejtor në Drejtorinë e
Përgjithshme të Pyjeve të Ministrisë së Ekonomisë Kombëtare
në vitet 1932-1944. Gjatë Luftës Nac.çl. dhe më pas ishte
kryetar i Këshillit Nac.çl. në Prefekturën e Tiranës (1944-
1946). Vijoi si kryeinxhinier dhe zv.drejtor i Drejtorisë së
Përgjithshme të Pyjeve (1946-1959) dhe më tej themelues
dhe dekan i Fakultetit të Pyjeve në Institutin e Lartë Shtetëror
të Bujqësisë(1959-1976) si dhe pedagog i lëndëve bazë
Dendrometri, Mbarështim Pyjor dhe Silvikulturë. Ishte i pari
që përpiloi e botoi libra për pyjet si “Dëmtuesit kryesorë të
pyjeve” (1952) dhe “Manuali Pyjor”(1959) si dhe tekstet e
arsimit të lartë “Dendrometria” (1964) dhe “Silvikultura”
(1969) në disa ribotime si dhe artikuj të ndryshëm shkencorë.
Veçoj këtu njërin prej artikujve shkencorë botuar në Buletinin
e Shkencave Bujqësore Nr. 4, në vitin 1970 si modelin e një
punimi serioz që i hapi rrugën punës kërkimore-shkencore në
pylltarinë shqiptare dhe u bë frymëzim për brezat e rinj në këtë
fushë. Që në vitet 1949-1950 ai ka shkruar në gazetën “Përpjekja
fshatare” artikuj për kullotjen në pyje duke u bërë kështu nga
pionierët më të hershëm të silvopastoralizmit shqiptar.
Pata fatin të njihesha mirë me këtë figurë madhore të
arsimit profesional pyjor që për më shumë se gjysëm shekulli,
me shembullin personal dhe dijet që dha, organizimin dhe
drejtimin shembullor, themeloi shkollën shqiptare të
pylltarisë. Por mbi të gjitha, përveç mësimeve në leksionet e
tij të jashtëzakonshme, mësuam shumë nga sjellja, takimet,
bisedat e sinqerta plot dije e kulturë, urtësia e modestia e tij
proverbiale.
Në ditën e parë të regjistrimit në Fakultetin e Pyjeve
arrita ta takoj Prof. Treskën si dekan në zyrën e tij. Megjithëse
u regjistrova, mendjen e kisha të largohesha për të vazhduar
studimet për Gjuhë-Letërsi Shqipe në Fakultetin Histori-
Filologji. Pikërisht për këtë trokita tek dekani, për t’i kërkuar
ndihmë të më lejonte të largohesha ose të mos më pengonte
të shkoja atje ku doja. Më priti me shumë njerëzi, gjatë gjithë
kohës që flisja më dëgjoi me vëmendje duke më shikuar drejt
në sy dhe kur u bind se mbarova, e para fjalë që më tha ishte:
“Do të të ndihmoj”. Më shumë se kjo fjalë fliste qëndrimi i
tij dashamirës, fizionomia e sinqertë dhe e gatshme për të
bërë më të mirën. Më siguroi se nuk do kisha asnjë pengesë
nga ana e tij, por më paralajmëroi se në Ministrinë e Arsimit
kishte mundësi të mos gjeja njeri që mund të merrja përgjigjen
e duhur, se ishte shumë vështirë të takoja njeri mbi të gjitha,
pasi siç tha ai “ata nuk kapen tani sepse dalin në terren”. Në
fund e mbylli fjalën e vet se “Kushte më të mira s’ke për të
gjetur se në Fakultetin e Pyjeve e më vonë kur të bëhesh
inxhinier për t’u marrë me letërsi. Ka edhe të tjerë që merren
me letërsi nga fusha e pyjeve, këtu tek ne por edhe jashtë”.
Në të vërtetë dolën fjalët e Prof. Treskës, pikë për pikë. Pas
tre muaj sorollatjesh nëpër ingranazhet e Ministrisë së Arsimit
iu vura punës së studimit seriozisht në Fakultetin e Pyjeve. E
quaj veten me fat që njoha Prof. Llazar Treskën, mësova shumë
prej tij, dhe iu shmanga të papriturave fatale që mund të kisha
edhe sikur të ndiqja Filologjikun si shkollë formale sepse
librat e programit të tij i kisha studiuar që kur isha ne gjimnaz.
Kështu, ju ktheva studimeve në Fakultetin e Pyjeve me
vendosmëri dhe plot optimizëm pa hequr dorë nga letërsia.
Para çdo leksioni Prof. Llazari e kishte bërë rregull të
shkonte në auditor, të paktën dhjetë minuta para, për të shkruar
gjithçka duhej për mbarëvajtjen e leksionit. Kur hynin studentët
e gjenin dërrasën e zezë të mbushur me formula, grafikë etj.
Kjo mundësonte që të shfrytëzohej koha maksimalisht por
edhe vëmendja të përqendrohej tek shpjegimi i lëndës dhe në
përqindje të lartë të përvetësohej nga studentët, gjë që nuk
ndodhte me asnjë pedagog tjetër. Dhe kur ndodhte që mësimi
i planifikuar mbaronte para sinjalit të përfundimit të orarit
dëgjonim fjalët klishe të profesorit tonë: “Në majë të gishtave,
pa prishur qetësinë e të tjerëve, dilni në pushim” ...
Kur shkonim në praktikat mësimore, profesori, ndryshe
nga të tjerët, nuk harronte të merrte gjithmonë me vete edhe
xhezven për ta pirë kafen në mes të pyllit, kur t’i pihej, duke
demonstruar tek shoqëruesit, studentë e pedagogë,
individualitetin e tij fisnik, të lirë dhe shume njerëzor, gjë që
për kohën tregonte shumë
Pas studimeve, kur fillova punën dhe kur kthehesha me
shërbime në Tiranë, takohesha herë pas here me Prof. Llazarin.
Interesohej se me çfarë merresha, si zbatoheshin në terren
ato që kishim mësuar në auditorë, etj. Njëherë më foli me
pakënaqësi për nja dy ish-studentë të tij, që kishin zënë vend
nëpër institucione dhe kishin folur keq për librin e
Dendrometrisë, që siç më tha: “Kam punuar shumë me kujdes,
duke u konsultuar me literaturën përkatëse (përdorte gjashtë
gjuhë të huaja), sidomos atë rumune” dhe më përmendi autorin
më të njohur në këtë gjuhë.
Një figurë tjetër madhore e arsimit të lartë ishte edhe
Alaudin Frashëri (Pogradec, 3 maj 1912-Tiranë, 4 qershor
1997). Mbaroi Liceun Kombëtar (francez) të Korçës dhe
gjimnazin e Shkodrës (1934). Studimet i përfundoi në
Shkollën e Lartë teknike të Gracit, Austri në vitin 1941, ku u
diplomua inxhinier gjeoded. U emërua asistent në Katedrën
e Gjeodezisë të asaj shkolle dhe punoi njëkohësisht edhe si
ekspert në disa firma ndërtimi, deri në vitin 1945 kur u kthye
në Tiranë. Menjëherë u emërua specialist topograf në Degën
e Kadastrës në Ministrinë e Bujqësisë, ku kreu një punë
kolosale mbi baza shkencore për riorganizimin tërësor të
fondit gjeodezik dhe topografik të Shqipërisë dhe
njëkohësisht dha një ndihmesë të jashtëzakonshme për
bonifikimin dhe përpilimin e hartave kadastrale. Ai ka meritë
të veçantë për përgatitjen dhe kualifikimin e një numri të madh
specialistësh topografë e gjeodedë.
Në vitin 1961 u emërua në Institutin e Lartë Shtetëror të
Bujqësisë ku shërbeu derisa doli në pension (1977) si pedagog
i lëndës së gjeodezisë për të cilën hartoi dhe tekstet përkatëse:
“Gjeodezia” (1966), “Gjeodezi e aplikuar, tekst për Fakultetin
e Pyjeve” në dy vëllime (1976) si edhe dha lëndën e
“Gjeometrisë deskriptive”. Hartoi edhe tekste për Fakultetin
e Agronomisë dhe për shkollat e mesme.
Alaudin Frashëri ishte njeri me shpirt të madh. Me
studentët sillej si shok e mik i afërt, dinte t’i nxiste për mësimin
e gjuhëve të huaja që i vlerësonte si dritare të mëdha në jetë.
Ishte i vetmi pedagog që ka organizuar leksione të posaçme
me studentët në auditorë për gjendjen e shqiptarëve në
Jugosllavi, veçanërisht në Kosovë, për dhunën që ushtrohej ndaj
shqiptarëve, për protestat e studentëve në vitin 1968, etj. Me
një grup shokësh si Sokrat Lili, Kristaq Shore e Muharrem
Serani kemi bërë vizita në shtëpinë e tij në shenjë nderimi ku
një herë e uruam për dërgimin e televizorit si dhuratë nga i biri
që banonte në Austri. Atë mbrëmje pamë për herë të parë një
film në ekranin e një televizioni italian. Shoku ynë Sokrati i
dhuroi një kuti cigaresh prej druri të punuar me dorë vetë
artistikisht që po të lëvizje një mekanizëm të vogël shërbente
duke të ofruar një cigare. Profesori nuk e pinte duhanin por kjo
dhuratë e bukur i pëlqeu shumë për mjeshtërinë e lartë të
punimit në dru dhe i befasuar nga pamja i tha me modesti: “Kjo
dhuratë e shkëlqyer do t’i takonte një njeriu më të lartë se mua”.
Emri i Alaudin Frashërit ka zënë vend në enciklopeditë
gjermane e austriake të gjeodezisë.
I paharrueshëm dhe shumë i përkushtuar ishte edhe Doc.
Ilia Nako (Korçë, 1916-Tiranë, 1981). Gjimnazin e mbaroi
në Tiranë dhe studimet e larta në Fakultetin e Bujqësisë në
Universitetin e Firences në vitin 1942. Si inxhinier pyjesh
filloi punën në Drejtorinë e Milicisë Pyjore në Shkodër prej
të cilës varej edhe administrata pyjore e Prishtinës (1942-
1943). Më vonë punoi në administratën pyjore në Vlorë
(1945-1950) dhe më pas kryeinxhinier në Drejtorinë e
Përgjithshme të Pyjeve në Ministrinë e Bujqësisë (1950-
1965). Nga viti 1965 deri sa doli në pension në vitin 1980
ishte përgjegjës i Katedrës Pyllëzim-Erozion në Fakultetin e
Pyjeve. Eshtë autor i teksteve për Fakultetin e Pyjeve
:”Pyllëzimet artificiale”(1971) në 6 vëllime dhe “Praktikumi
i pyllëzimeve” (1977) etj. Ka botuar librat e broshurat:
“Eukalipti dhe kultivimi i tij” (1955", “Agavja dhe kallami”,
(1956), “Dafina” (1957), “Valanidhi” (1957), “Sistemimi i
tokave të pjerrëta”(1964), “Mbrojtja e tokës dhe e kulturave
nga erërat dhe erozioni” (1964), “Plepi” (1968) si dhe tekste
të ndryshme për shkollën e mesme pyjore. Ai është ekologu
i parë pyjor në historinë e shkencave shqiptare.
Me thjeshtësinë, durimin, përkushtimin dhe pasionin për
punën e vet pushtoi zemrat e studentëve dhe të atyre që e
njohën nga afër.
Një tjetër figurë e paharruar dhe me ndihmesë të
jashtëzakonshme në pylltarinë shqiptare ishte Dhimitër Jançe,
një pedagog shpirtmirë dhe me kulturë të gjerë, që mbaroi
studimet e larta në BS. Megjithëse nuk më ka dhënë mësim
kam pasur miqësi të sinqertë dhe kishte besim të plotë sa që
më linte çelësat e laboratorit. Kur do të ndaheshin degët në
vitin e tretë më besoi të përgatisja listën sipas dëshirave të
studentëve për çdo degë që preferonin dhe e bëri fakt
përzgjedhjen e tyre që për atë kohë ishte e jashtëzakonshme.
Për qëndrimet e tij të avancuara për kohën dëshmon edhe ky
fakt kuptimplotë dhe shumë human. Në vitet gjashtëdhjetë të
shekullit të kaluar lufta e klasave arriti kulmin. U hapën fjalë
për një student të një viti para meje që kishte një të afërm të
pushkatuar dhe po aludohej se duhej përjashtuar nga Fakulteti.
Profesor Dhimitri i quajti ato diskutime “sëmundje foshnjore
e majtizmit në komunizëm” dhe me autoritetin e vet e me shumë
marifet e shmangu obskurantizmin kërcënues për studentin e
pafajshëm dhe që dallohej edhe si sportist i talentuar.
Një figurë e spikatur e Fakultetit të Pyjeve ishte Dr.
Mirdash Kalo. Lindi në Gjirokastër dhe mbaroi studimet e
larta në Rumani. Në vitin 1960 e nisi jetën e pedagogut me
lëndën e parë “Ksilologjia” të pasuar më tej me “Studimi e
përpunimi hidrotermik i drurit” dhe më vonë edhe “Studimi i
drurit”(I- II), (1971), “Mobilieria” (I-III,1973). Gjatë viteve
në Fakultetin e Pyjeve mori drejtimin dhe udhëheqjen e 86
diplomantëve, programeve dhe teksteve mësimore për
Fakultetin por edhe për shkollat e mesme profesionale. Arriti
të ngrejë kabinetin për lëndët “Studimi i drurit”, “Tharja e
drurit” dhe “Mobilieria” si dhe Laboratorin e Zdrukthëtarisë,
i pajisur me kompleksin e makinerive të përpunimit të drurit.
Pjesën e dytë të karrierës së vet aktive në Institutin e Lartë
Shtetëror të Bujqësisë / Universitetin Bujqësor të Tiranës Dr.
Mirdashi e kaloi si drejtor i Bibliotekës së Universitetit
Bujqësor, njëra nga më të mëdhatë e më të pasurat me
literaturë specialiteti, etj., në Ballkan. Në çdo kohë në
Bibliotekë mund të merrje informacionin e nevojshëm, atë
që kërkoje dhe nëse libri do të ishte në shërbim, ku ndodhej
dhe kur mund të vihej në dispozicion, me një përpikëri të
jashtëzakonshme, duke qenë shembull në nivel republike.
Merita për këtë i takonte Dr. Mirdash Kalos.
Ruaj kujtimet më të bukura kur në shtator të vitit 1970,
profesor Mirdashi në cilësinë e udhëheqësit të temës së
diplomës në Mobilieri më zgjodhi mua dhe kolegun tim Sokrat
Lili. Tema ime ishte “Ndërtimi i një fabrike mobiliesh me dy
larje”. Na dha porositë se si do punonim dhe literaturën e
nevojshme, kryesisht ruse dhe gjermane. U caktova të merrja
përvojë të përparuar në Kombinatin e Përpunim Drurit në
Elbasan dhe në Ndërmarrjen e Përpunim Drurit në Berat.
Vijon nga fq. 3
 3

Parandalimi dhe menaxhimi i zjarreve në pyje e kullota

Vijon nga fq. 1
medieve dhe formave të tjera. Po macionit, transportin e njerëzve, Zbatimi i ligjit sjell dëme të pallogaritshme, por vatër zjarri në pyjet e lisit është e
ashtu, mesazhet e duhura lypset etj. Emergjencat civile dhe Në rastet e emergjencave ka të bëjë edhe me jetë njerëzish. ndryshme me atë në pyjet me
të merren edhe në shkolla. Të gji- institucionet e tjera që kanë të civile, sidomos në rëniet e zjarreve Elementët kryesorë mjedisorë, pishë, hartinë ose bredh. Përbërja
thë punonjësit, që kanë të bëjnë bëjnë me mbrojtjen dhe shpë- në pyje e kullota, pavarësisht që ndikojnë në sjelljen e zjarrit, e drurit dhe përmbajtja e tij ka
me çështjet mjedisore e kanë de- timin, lypset të koordinojnë pla- pronësisë së tyre, gjithçka, çdo janë: Lëndët e djegshme, Moti dhe shumë ndryshime. Për sa i përket
tyrë morale dhe ligjore dhënien e net, mjetet dhe kapacitetet në rast veprim, lyp zbatimin me përpikëri Topografia. Lëndët e djegshme, motit, sjellja e zjarreve është e
këtyre mesazheve. Në media mu- nevoje, por e rëndësishme është të ligjeve. Ligji i pyjeve dhe i mund të jenë të lëngshme (hidro- lidhur ngushtë, sepse ka të bëjë me
nd të jepen spote kundër zjarrit ta parandalojnë atë me të gjitha karbure, karburante, parqe ener- temperaturën. Sa më nxehtë të jetë
shërbimit pyjor, Ligji i Kullotave
ose emisione për natyrën dhe mënyrat. gjetike, etj.), apo të ngurta (lëndët aq më lehtë përhapet zjarri. Po
e livadheve, Ligji i faunës dhe
faunën, që të rritet interesi i mb- plasëse apo lënda drusore), që ashtu, era ndihmon zjarrin për tu
gjuetisë, Ligji i zonave të
rojtjes dhe për të tërhequr vëme- Ndërhyrjet inxhinierike ndodhen aty ku bie zjarri. P.sh, një përhapur. Edhe topografia lidhet
mbrojtura, Ligji i Monumenteve
ndjen e publikut. Në vende të ngushtë me sjelljen e zjarrit
Pasi janë përcaktuar rreziqet dhe biomonumenteve të natyrës,
dukshme publike vihen shënime, dhe llojin e tij. Pra, sjellja e
dhe materialet e rrezikshme për përbejnë kuadrin ligjor në sektorin
si: ”Mbroni pyjet dhe kullotat nga një zjarri varet nga kundrejtimi
zonën, zbatohen masat për ndër- e pyjeve.
zjarri”, “Zjarret janë katastro- (drejtimi nga orientohet
hyrjet inxhinierike, duke bërë in- Menaxhimi i zjarrit është
fa”, “Pyjet dhe mjedisi janë je- shpati), nga relievi (hapësira të
spektime të herëpashershme për mision sa human aq edhe pro-
të”, “Pa mjedis nuk ka jetë, pa gjera apo vende të mbyllura),
zbatimin e rregullave të sigurimit fesional, që ka të bëjë me shumë
pyje nuk ka mjedis”, etj. nga pjerrësia e terrenit, nga
teknik. Ndërhyrjet inxhinierike aspekte mjedisore, ekonomike,
Koha e duhur për para-
duhet të kenë ndikim edhe në një private, humane dhe rekreative. vendndodhja e zjarrit (në
ndalimin e zjarreve është që nga
objekt që pyllëzohet, që të mbillen Për të pasur hallka të posaçme për majë, në mes apo në fund të
fillimi i vitit, po sidomos me
lloje të vlefshme e me kurora sa menaxhim duhet të jenë disa shpatit), etj.
ngrohjen e motit, pasi, siç dihet:
më të ngushta, që në rast zjarri mjete, si njerëzore edhe të posa-
Temperatura + Lënda e djegshme
flakët të mos dalin nga kurora në
Zjarret në pyje -
+ Oksigjeni, janë barabar me çme, përshtatur për vijën e zjarrit,
kurorë, si dhe të bëhen mbjellje si kostume, këpucë, bombola,
Zjarr. Koha e duhur ka të bëjë
me lloje të përzier, halorë + fle- vegla pune dhe mjete te lëviz-
askush nuk e vë ujin
edhe me izolimin e një vatre zjarri,
torë. shme. Kjo gatishmëri planifikohet
qysh orët e para të mëngjesit, pa
Ndërhyrjet inxhinierike lidhen që në fillim të vitit. Institucionet e
nisur temperaturat e larta. Pra,
faktori kohë është kyç për sjelljen
ndaj zjarreve.
ngushtë me edukimin me anë të
spoteve televizive dhe me demon-
ndryshme në bashki duhet të
bashkëpunojnë jo vetëm brenda
në zjarr!
strime. Strukturat e specializuar Vijon nga fq. 1
Mjeti dhe transmetuesi i bashkisë, po edhe me fqinjët e
kundër zjarreve dhe shpëtimit në
duhur në emergjenca, si zjarret deri me shtetet fqinje, sepse zja-
ndërhyrjet inxhinierike kanë të Mali i Kakarriqit dhe shumë male të tjera në Shqipëri digjen sepse
dhe dukuritë e tjera natyrore, janë rret nuk njohin kufij e as territore.
bëjnë edhe gjatë menaxhimit të nuk kemi struktura për pyjet, sepse Shërbimi Pyjor Shqiptar është
mëse të domosdoshme e të Shtabet duhet të trajnohen për
zjarreve, për të shpëtuar një zonë shkatërruar në themel, me kohë.
nevojshme, pasi kanë të bëjnë me situata të tilla, sepse një ndërhyrje
apo një objekt, pas evakuimit të Bashkitë nuk kanë as dëshirë e as mundësi që të merren me pyjet.
marrjen e dhënien e infor- ose një veprim i gabuar, jo vetëm
banorëve. Për sa kohë pyjet nuk flasin, askush nuk do të merret me ta.
Menaxhimi i pyjeve nga bashkitë është një shpikje shqiptare, e cila,
si e tillë, është një idiotizëm ‘made in Albania’. Askush si ne, askush
Vijon nga fq. 2 kaq armiqësor me natyrën sa ne, askush kaq dritëshkurtër sa ne ..., madje
Tirana dhe Elbasani. Shkolla Normale e Prishtinës
Erdhi vetë në Berat pas dy muajsh për të parë dhe kishte rreth 450 nxënës, djem e vajza nga Kosova, edhe armiqtë tanë më të urryer do të na kishin zili mbi atë se çfarë i
ndihmuar konkretisht në terren. Më pas fatkeqësisht Maqedonia e Mali i Zi. Profesor Xhevdeti ishte shume kemi bërë dhe po i bëjmë natyrës tonë.
në atë periudhë sëmuret rëndë, i shtruar në krevat në i përpiktë dhe kërkues si atëherë edhe në kohën tonë. Askush nuk e ka seriozisht me pyjet, askush.
shtëpi për një kohë të gjatë. Unë dhe kolegu im Nga 45 studentë që hymë në provimin e lëndës së Të gjitha ‘strukturat’ dhe ‘superstrukturat’ tona në nivel kombëtar,
vazhduam intensivisht punën për përgatitjen e temave, matematikës kaluam vetëm 9 vetë, të tjerët përsëritën kanë bërë aq punë sa ka bërë komuna e Pejës në Kosovë për tre muaj.
i përfunduam ato dhe shkuam te Prof. Mirdashi në provimin. Në atë kohë për kërkesat ndaj përgatitjes Ky është realiteti i hidhur i përkushtimit tonë ndaj pyjeve dhe natyrës.
shtëpi. Megjithëse në regjim shtrati, me dhembje së studentëve thuhej se “duhet të kalonin në brimë të Brezave po u lëmë tokë të shkretë. Male e pyje të djegur. Po u lëmë
fizike, ai i pa me vëmendje të veçantë të dy punimet, gjilpërës”. Profesor Xhevdet Harbuli botoi librat një natyrë që edhe pushtuesit e kanë trajtuar shumë më mirë se vetë ne,
na shprehu përgëzimet, kënaqësinë dhe habinë për “Elemente të matematikës së lartë” për Fakultetin e ‘patriotët’ dhe ‘nacionalistët’ e internetit.
punën e kryer në një kohë rekord nga ana jonë dhe në Pyjeve (1965) dhe më vonë për Fakultetin e Do të duhen dekada e shekuj që të kthejmë ekuilibrin, tashmë të
mungesë të tij. I uruam profesorit tonë shërim të Agronomisë (1969). prishur, për pyjet dhe natyrën tonë. Kuptohet, që ajo të ndodhë duhej të
shpejtë dhe për fatin tonë të mirë arriti të marrë pjesë Ndër pedagogët me përgatitje të lartë profesionale kishte filluar dekada më parë. Por, ne as e kemi ndërmend ta bëjmë.
në mbrojtjen e diplomave nga mesi i muajit shkurt dhe shembull korrektese kujtoj me nderim të veçantë: Ne vazhdojmë t’i djegim e shkatërrojmë pyjet. Vazhdojmë të
1971 ku u paraqitëm me sukses të plotë. Bashk. Vj. Shk. Ilia Mitrushi (Drurët e shkurret e paguajmë mercenarë në vend të specialistëve, vazhdojmë të vjedhim
Një pedagog shumë i afërt me studentët ishte Shqipërisë, 1955), Vito Koçi (Manuali i gjuetisë, ditët e jetëve tona, vazhdojmë të vjedhim të ardhmen e brezave tanë, si
Docent Temo Mandili (Sheper, 1920-Tiranë, 2002). 1961), Aleko Xoxe (Kimi inorganike), Qevqep Kambo askush tjetër në Evropë e botë.
Konkurroi në gjimnazin e Shkodrës dhe vazhdoi (Kimi organike), Remzie Dvorani (Ekonomi Politike), Ne jemi shqipet, që për një foto në internet, djegim folenë tonë.
studimet për Matematikë në Universitetin e Pizës në Vezir Muharremaj (Mbarështim pyjor), Kastriot Selimi
Itali. U kthye në atdhe me fillimin e luftës, mori pjesë Ne jemi ‘atdhetarët’ e internetit, që të nxjerrim sytë për partinë,
(Silvikulturë), Estref Haxhialushi (Botanikë,
aktivisht në të duke u aktivizuar me të rinjtë ku shpesh por i vëmë zjarrin pa asnjë pro-blem shtëpisë sonë.
Sistematikë e bimëve), Sabaudin Qyteti (Fiziologji e
shkruante edhe skeçe që viheshin në skenë nga vetë Media është e fokusuar te politika dhe djegia e pyjeve e shkatërrimi
bimëve), Skënder Fico (Prodhim i lëndës së sharruar)),
të rinjtë partizanë e partizane. Pas luftës i vazhdoi Panajot Koçi (Shfrytëzim pyjesh, Teleferikë dhe Rrugë i mjedisit nuk janë në agjendën e tyre. Nuk janë biznes për to. Ndaj dhe
studimet pesë vjet për herë të dytë në Universitetin e pyjore), Lefter Veshi (Pedologjia me bazat e kemi kaq pak lajme për zjarret në pyje apo shkatërrimin e mjedisit.
San Petërburgut në Rusi për Fizikë Atmosferike. Në gjeologjisë për Fakultetin e Pyjeve”), Sotir Dimoshi Nëse nuk është biznes dhe nëse dikush nuk fiton lekë, nuk ka lajme
ILB Tiranë ishte shef i Katedrës së Matematikës dhe (Tharje druri), Viron Asdurian (Mekanikë teorike dhe për pyjet dhe as për mjedisin. Ka vetëm vjedhje të oksigjenit tonë, në
Fizikës kurse në Fakultetin e Pyjeve ka dhënë Fizikë Rezistencë materiale), Myfit Balani (Histori e PPSH), heshtje.
dhe Meteorologji. Profesor Temoja ishte mjeshtër i Hulusi Hako (Materializmi Dialektik dhe Historik), Për ta mbyllur, po citoj një shprehje të Guy McPherson, profesor i
mësimdhënies, komunikues dhe i thjeshtë me Nos Xhuvani (Gjuhë Ruse për studentët e Fakultetit të njohur në Arizona: “Nëse mendoni se ekonomia është më e rëndësishme
studentët, serioz kur dikush e meritonte. Ai botoi Pyjeve dhe Fjalor Rusisht-Shqip për Pyjet) , etj. Kujtoj se mjedisi, përpiquni të mbani frymën, ndërsa numëroni paratë tuaja”.
librat: “Nga aerostati i parë tek raketa kozmike” me nderim gjithashtu asistentët Afroviti Kllapi (Fizikë Janë pyjet dhe mjedisi ato që na mundësojnë jetën tonë, të cilën ne
(1959), “Burimet e energjisë: sot dhe nesër” (1967), dhe Meteorologji), Nos Nosi (Kimi), Gjergj Kuke shqiptarët po e shpenzojmë pikërisht për t’i shkatërruar ato.
“Klima dhe kulturat bujqësore” (1975) etj. (Teleferik), Luan Kaceli (Energjetikë) etj. Kakarriqi vazhdon e digjet. E vetmja shpresë mbetet shiu, që zor se
Nga të parët pedagogë të Fakultetit të Pyjeve Të gjithë këta personalitete dhe kontributorë do duket. Bashkitë dhe qeveria nuk e kanë aspak në agjendë djegien e
ishte Xhevdet Harbuli, i cili kishte qenë ndër të parët hodhën themelet e shkollës së re të pylltarisë shqiptare. pyjeve.
mësimdhënës që Ministria e Arsimit me Ernest Kjo u arrit me përpjekje dhe punë titanike, në kushte të Ne e kemi mendjen te këshilli politik, ngjyra e fletës së votimit,
Koliqin në krye dërgoi në Kosovë. Ai në vitet 1942- vështira, duke triumfuar mbi pengesa e mungesa, në apo të brendshmet e kushedi se kujt këngëtareje tallavaje.
1943 dha matematikën në Normalen “Sami Frashëri” luftë me mentalitete frenuese dhe që u kurorëzua me Made in Albania!
të Prishtinës, së bashku me disa kolegë të tjerë nga një traditë krejt të re shkencore.
 4
Illo FOTO
Astoria Nju Jork Kodi
Kodi sekret
sekret ii kullotave
kullotave shqiptare
shqiptare
4oo mijë ha ishte fondi ku-
llosor i Shqipërisë në vitin
1953. Kjo shifër dihej me
siguri, sepse Ministri i pa-
përsëritshëm Gaqo Tashko i
inventarizoi vetë kullotat,
duke i shkelur të tëra me kë-
mbë, në krye të një komisio-
ni ekspertësh. Ministri nuk i
inventarizoi kullotat për t’i
tjetërsuar, por për t’i kulti-
vuar, si një nga pasuritë më
të mëdha të këtij vendi.
Eureka! thanë ideologët mo-
nistë shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit 20. Kullotat
do t’i kthejmë në toka buke dhe problemi u zgjidh. Traktorët
rusë punonin ditë e natë, që nga Qafa e Gjarprit, deri në Le-
qet e Hotit. Pritej të prodhonin drithë, të mbarë si bimësia
shekullore, që rritej mbi to. Por ..., të mos zgjatemi. Nuk u
prodhua pothuaj asgjë, sepse kullotat e çdo vargmali kanë
një kod sekret, që nuk mund t’ua tjetërsosh destinacionin.
Në titull shkrova dhe përkatësinë “shqiptare”. Pronësia e
kullotave është vargmali. Kur vargmali vijon matanë kufirit,
natyra e kullotës mbetet si në origjinë. Le ta ilustrojmë
këtë. Nëse kullotat e Pindit, në Greqi, janë të ngjashme me
ato të Papingut ose të Gramozit; duket se damari tokësor
është i njëjtë. Meqë jemi këtu, po shtojmë se kullotat e
veriut grek, janë të njëjta me Nemërçkën. Të parët tanë, kur
vendosnin kufirin midis etnive, merrnin parasysh rrjedhjen
e ujërave. Por, burrat e shtetit, evropianë, kur ndanë kufijtë,
përdorën, me xhinde lapsin e kuq dhe i sakatuan kufijtë.
Kushtin e rrjedhjes së ujërave e anashkaluan. Krijuan kështu
shtete me konflikte kufitare shekullore.
Në kurrizin tjetër të vargmalit grek natyra e kullotave, kam
besim se ndryshon, sipas kodit sekret të kullotave natyrore.
Ndonjë ekip ekspertesh miks, mund t’i studiojë kullotat, në
të dy anët e kufirit. Jam i sigurt, që mbulesa me bar dhe
identifikimi bimor, janë të njëjtë në kufirin greko - shqiptar.
Stanarët tanë (çetnikët) kurrë nuk do t’i ndanin kullotat
kështu.
Deri tani zbuluam dy sekrete të kodit: Bimësinë e patjetër-
sueshme dhe kufijtë malorë të brezave kullosorë. Kodi
është shumë i gjerë, sa vetë kullotat. Një ndryshim vërehet
dhe në temperamentet e njerëzve, që janë ushqyer me ush-
qime të një treve të caktuar. Fare lehtë dallohet një nordik.
Eskimezët janë ekstrem.
Një gazetar i BIRN, i interesuar për kullotat tona, me pyeti
nëse i njihja kullotat shqiptare. I fola për aq njohuri sa ki-
sha, por as Ai mbeti i kënaqur, as unë. Problemi i kullotave
shqiptare është biologjikisht kompleks, sepse terreni ku-
llosor vishet me bimë krejt specifike nga ana botanike dhe
fiziologjike, në përshtatje me tokën dhe klimën, ku zhvillo-
het bimësia e shumëllojshme kullosore. Sipas të dhënave të
praktikës në kullotat shqiptare rriten disa fish lloje bimësh,
krahasuar me botën bimore të kultivuar. Disa inventarizues
të florës thonë se në kullotat tona rriten mbi 25 mijë lloje
bimësh kullosore e jo kullosore (helmuese).
Natyra ka përshtatur vlerën ushqimore të bimësisë, në har-
moni me kërkesat biologjike të një lloji kafshe. Kullotat e
kuajve dhe qengjave të mishit p.sh, kanë tjetër florë, nga ajo
e deleve pëlleja dhe deshëve.
Jo vetëm specialistët e terrenit kanë interes të njohin me
hollësi kullotat, por edhe shkencëtarët mjekësorë, kërkojnë
varësinë e ushqimeve shtazore, që prodhohet në male mbi
800 m mbi rrafshin e detit. Bimësia është në raport me lar-
tësinë detare. Kemi parasysh, që bima konservon tërë ener-
gjinë klimatike dhe tokësore, ku rritet. Po përmend dy
kullota të njohura nga inventari, që ka përcaktuar komisioni
shtetëror: Jaruja (dimërore) dhe Biza e Malit me Gropa
(verore). Kullota dimërore “Jarua”, shtrihet në pjesën fun-
dore të kodrave të Levanit, afër Apolonisë. Kjo kullotë ka
kapacitet 600 dele/bar, megjithëse ka sipërfaqe të kufizuar.
Në kohen e furisë së tokave të reja, pjesa më e shëndoshë e
kësaj kullote u plugua, për ta kthyer në tokë arë. Unë këtë
kullotë e kam arritur të papluguar tërësisht. Qysh pas shira-
ve të para të vjeshtës, kjo kullotë vishej me bar të gjelbër
dhe nga dhjetori mbulohej me lule të shumëllojshme. Kur
ndodhësh përballë saj kujtoje se ishte pranverë. Kur lulet i
hanin delet, bari gjenerohej si në film. Kullotat, qe kufizo-
heshin me të, zinin bar të gjelbër, ndonjë lule të rrallë, por
jo mbulesën e Jaruasë. Barinjtë thoshin, një Jarua ka
Shqipëria. Kjo shprehje përmbledh gjithçka: Nuk gjen një
lloj të tille lulesh, në janar, madje as në Mallafre. Nuk gjen
zhvilluara. Duhet të ngrihet struktura studimore komplekse,
15 ha tokë të mbuluar me lule në janar e shkurt. Ishte vetëm
vetëm për kullotat. Të vijojmë punën, ku na i la shkencëtari
Jaruaja e Levanit! Kemi të bëjmë me specifiken e tokës, se-
Tashko. Do ta quaja privilegj të merrja pjesë në një ekspe-
pse flasim, për klimë të njëjtë. Jarua është kodër në formë
ditë të tillë! Ne, si shtet, shquhemi për kullota cilësore dhe
patkoi, me hapje nga deti.
për shfrytëzim empirik të tyre. Në kohën e Zogut, nëpunësi
Kullota malore ruan brenda vetes energji, që specifikisht ia
kryesor i Komunës, ishte tekniku i kullotave. Tani nevojiten
transmeton një lloj kafshe të caktuar. Në kullotat e famsh-
struktura shkencore autoritare, që të bashkëpunojnë me
me të Teksasit p.sh, rriten vetëm gjedhë. Nuk gjen asnjë
struktura analoge të rajonit e me gjerë. Këto probleme te
dele.
mos ia lëmë mjekësisë, por t’i programojmë dhe t’i zbatoj-
Kafshët, në kullotat verore ndryshojnë ngjyrën e mantelit,
më me mendje dhe studim të vazhdueshëm. Nuk është e
vështrimin dhe skeletin. Në një rast kam parë një dukuri.
thënë, që në krejt malin të mos mbillet gjë prej gjëje, por
Dikush pati çuar në Bizë dy lope Xhersej, që dihet se kanë
duhet gjetur fara dhe toka, që i përshtatet. Të krijojmë fara
ngjyrën e sorkadhes. Dhe ato ishin kthyer me ngjyrë te bar-
dhe kafshë të malit, që i dikton edhe situata e pandemive.
dhë, si Brunalpinia. Ngjyrën origjinale e merrnin përsëri
Po të keni venë re, gjatë zhvillimit të turizmit në Shqipëri,
kur vinin në fushë. Ngjyra e mantelit ka lidhje fiziologjike
bie në sy fakti se kudo ku ka pika turistike, fillimisht në ato
me organizmin në tërësi.
rrethina kanë qenë stanet e bagëtive shtegtuese. Të parët
Kërkimet e sotme shkencore, janë duke u thelluar. Lidhin
tanë, nuk kishin me kë të këshilloheshin. Ata gjithmonë i
efektin e klimës malore, në cilësinë e ushqimeve, veçanëri-
janë drejtuar inteligjencës natyrore. Aty ku ndodhen plazhet
sht mishi dhe djathi, që konsumohen në malësi. Në vitet ‘80
e Sarandës dhe të Ksamilit, kanë qenë stanet e famshme te
të shekullit të kaluar, në kullotat malore të Bizës, kam taku-
çelnikëve, që nuk i kishte as Ballkani. Paraardhësit e këtyre
ar një teknik kullotash, që quhej Abedin Braçe. Në atë kohë,
megjithëse i moshuar, rrekej të shtonte farërat e bimëve ku-
llosore dhe rrethonte parcela të vogla, për të mos u kullo-
tur. Kishte arritur të siguronte disa koleksione farërash, por
fara e prodhuar në parcelën “X”, nuk mbinte në parcelën
fqinje “Y”, kërkonte vetëm kushtet e “X”. Atëbotë, nuk e
besova, Abednin, po kur dëgjova se jonxha dhe tërfili, nuk u
pranuan, nga parcelat e Sharovës (Skrapar), gjithçka fliste,
në favor të tij. Është e vështirë të ndash trupin e bimës ku-
llosore nga sistemi rrënjor, sepse rrjeti rrënjor është i
fuqishëm, i imët. Më shumë përbëhet nga volumi i rrënjëve. plazheve ishin kullotat me nam ballkanik: Ksamili, Shën-
Çdo bimë është një botë më vete. vasia Jala, Mallafreja. Plazhi i Himares rakordon me stanet
Me kaq pak shembuj, krijohet bindja se pedologjia dhe zhvi- në Himarë, Vuno, Pilur. Plazhi i Vlorës - Orikumit, rakor-
llimi bimor në kullota është ndryshe nga zona e ulët, që don me Shashica - Radhima. Semani rakordon me Fierin,
rrihet nga të tjera erëra dhe ka ndikimin e detit. Kjo ndodh, Shijaku rakordon me Sukthin, Hamallaj. Velipoja rakordon
deri diku dhe në kullotat specifike dimërore, siç është rasti me Zadrimën, Shtoin, Kakarriqin. Në të tëra këto pika (një
i Jaruasë, qe përmendëm pak me lart. Gjithçka varet nga brez në lindje të buzës së ujit), kanë dimëruar stanet e dhen-
orët me diell, që e kane të përqendruar në gjethe. Me foto- ve e të dhive. Janë kullotat e famshme të dimërimit, për të
sintezën krijohen esencat e tjera, ndaj te cilave reagon or- cilat zhvilloheshin ankande dhe shiteshin me flori, çdo vit,
ganizmi frymor. Në këtë vështrim, i sëmuri, që vete në mal për dimërimin e bagëtive.
dhe ushqehet me mish e djathë, krijon barrierën, që quhet Në stane është kopjuar jeta dhe puna e komunitetit, nga ku
imunitet. Ajo që dihet prej kohësh nga specialistët dhe ka dalë stani. Thonë se me CORNVID-19, nuk u infektua
barinjtë, është fakti se janë njohur vendet e kullotave, qe ndonjë pjesëtar stani. Njerëzit duhet të krijojnë aleanca të
rrisin barna helmuese. Kur kopeja kullot në këto breza, tjera me malet. Këtë më shumë se nevoja ekonomike, do na
ngordhin deri edhe 20-25 kokë dele në ditë. Këto ngordhje i diktojnë infeksionet pandemike.
nuk ndodhin gjithnjë, por në disa ditë të korrik. Kur shman- Njohja e kullotave dhe shfrytëzimi i tyre, ishin e vetmja indu-
stri e kohës, rreth së cilës zhvillohej jeta në Shqipërinë bleg-
torale. Stanarët e vjetër (çelnikët), e kane vlerësuar dhe kanë
gjetur mënyrën më të mirë të mundshme, për të venë në lë-
vizje resurset natyrore. Të parët tanë mendonin gjatë kur ng-
rinin stan ose një vendbanim, qofte dhe me dy shtëpi. Duhet
të kishte mundësi zgjerimi, të mos ishte terren i rrëshqitsh-
ëm, të sigurohej uji, të ishte i mbrojtur nga erërat e veriut, të
mos rrezikohej nga shpellat e malit, ortekët dhe zjarret. Duke
njohur këto kërkesa të ngritjes së një fshati, kujton proverbin
“Nuk bëhet zakon i ri në fshat të vjetër”. Nënkuptohet se në
fshatin e vjetër nuk mund të lëvizësh asnjë gur, që ka vendosur
get kullotja këto ditë, nuk ka më ngordhje; pra vegjetacioni mendimi i shëndoshë kolektiv. Pjesë integrale e fshatit ishte
varet nga toka dhe afati kohor i kullotjes. stani dhe kullota, me te gjithë sekretet që fshihnin në vetvete.
Që kullotat verore kanë pasur veçori, nga zona e ulët e di- Shumica e vendbanimeve të reja, kanë të meta thelbësore.
nim, por që studimet komplekse janë thelluar dhe po gjejnë Një nga vendbanimet më të studiuara është ish-ferma e
lidhje midis mjedisit dhe zhvillimeve të tilla biologjike, ja- Levanit. Ndërtuar në kodër, por gjysma ekspozohet nga Veriu,
në studime, që nuk i kemi ditur. ku kodra ka shumë xhepa, që të ndërtohej një qytezë krejt e
Specialistet e terrenit lypset të krijojnë kushte që të ketë sa mbrojtur. Thumana ka pas qenë në kodër, pot u spostua, për të
më shumë bagëti në male dhe të përdorin teknika që të zgja- pasur tokat afër shtëpive.
tet laktacioni i bagëtive në male dhe të vijnë nga kullotat ka- Ata që ndërtuan plazhet, hotelet dhe fushat e lojnave, patën
fshë te zhvilluara ... një reference të jetesës: stanet, qe ngritën të parët tanë të
Studimet e sotme synojnë më shumë anën mjekësorë se atë urtë e të mençur, veti, që ndoshta i kultivon jeta në male.
ekonomike. Ne nuk kemi pse të ngelemi pas vendeve të maj 2020

Përhapja në Evropë, pse jo edhe në Shqipëri,
e disa lloje perimesh me prejardhje nga Azia
Akademiku Nazim Gruda, i cili për shu-
më vite është ligjërues i suksesshëm në
Universitetin e Bonit dhe specialist në
Ministrinë e Bujqësisë në Gjermani, ka
kryer një studim me shumë vlera shken-
core dhe teknike së bashku me një stu-
denten e tij, lidhur me mundësitë e pro-
dhimit e të përdorimit në Evropë, të
disa perimeve me prejardhje nga Japo-
nia, Kina dhe Koreja. Për traditë, në kë-
to vende, perimtaria spikat sidomos me
perimet gjethore, që kanë prodhimtari
shumë të lartë, përmbajnë vitamina e
lëndë minerare dhe janë oreksndjellëse
për njerëzit.
Autorët e artikullit shkencor:
Jungha Hong dhe Prof. Dr. Nazim Gruda
(akademik)
Evropa dhe sidomos vendet e Mesdheut
shquhen shumë për prodhimin dhe
përdorimin e perimeve, por larmimi
edhe më i madh i llojeve të perimeve në
përdorim, ndihmon për ushqim më të
shëndetshëm e të shijshëm për njerëzit.
Organizata botërore e shëndetësisë kë-
shillon ngrënien e së paku 400 g perime
e fruta në ditë. Sot në shtetet e BE-së
mesatarja është 383 g/frymë në ditë.
Edhe fushata e ndërmarre nga BE për
të ngrënë “5 herë në ditë” perime dhe
fruta, çka ndihmon parandalimin e së-
mundjeve kronike dhe uljen e rrezik-
shmërisë si dhe të vdekshmërisë, ende
nuk po arrihet në disa shtete. Kjo prak-
tikë të ushqyeri dhe mënyrë jetese, du-
het mësuar qysh në fëmijëri nga ana e
familjes dhe nga sistemi shkollor.
Një përpjekje modeste për pastrimin e Drinit të Lezhës, duke
mbrojtur “Ekosistemin natyror Kune - Vain – Tale”
Nga Prof. Dr. Andrea SHUNDI - ChapelHill – NC, USA
Përsëri duke iu referuar organizmave
ndërkombëtare, FAO (Organizata e
Bujqësisë dhe e Ushqimit) ka vërejtur
se në botë, rreth 75 për qind e ushqime-
ve për njerëzit sigurohen vetëm nga 12
lloje bimësh dhe nga 5 lloje kafshësh.
Nisur nga kjo gjendje dhe nga domos-
doshmëria për prodhim e përdorim më
të madh dhe më të larmishëm të peri-
meve, në studimin e akademikut Gruda
shtjellohen perspektiva krejtësisht të
mundshme për t’u përhapur në Evropë
disa lloje perimesh me prejardhje nga
Azia:
1. Panaxginseng Meyer: Kemi të
bëjmë me një lloj perime rrënjore dhe
gjethore, tradicio-
nale për mëse
2000 vjet e për-
dorur në Azinë Li-
ndore e veçanëri-
sht në Korenë e
Jugut, me jetëgja-
tësi selitjeje tej-
vjeçare dhe që
shquhet për veti
shëruese kundër
kancerit, diabetit e stresit.
2. Brassica leessp. Namaicv.
Ssamchoo: Lloj perime me gjethe të
vogla, që ngjajnë me ato të lakrës e të
sallatës marule, por përmban më shu-
më lëndë minerare, si kalcium e hekur,
si edhe vita-
minë A dhe
acid askor-
bik. Kjo lloj
perime nuk
duhet selitur
në vende me klimë të nxehtë e të lagë-
sht. Prodhimi i parë i gjetheve mund të
vilet rreth një muaj mbas mbjelljes së
fidanëve.
3. Peucedanum japonicum: Lloj
perime me jetëgjatësi tejvjeçare, që ka
shumë cilësi si bimë mjekësore, sepse
është kundëroksiduese, kundër diabetit
dhe baktere-
ve të dëmsh-
me në orga-
nizmin e
njeriut. Gje-
thet e saj, së
bashku me
kërcellin e
hollë e të njomë, mund të shërbehen si
sallatë, mund të përpunohen turshi,
mund të teren (thahen).
4. Aralia Elata (Miq.) Seem: Lasta-
rët e njomë të kësaj perime shkurrore
shquhen si-
domos për erë-
mirim të kënd-
shëm dhe shije
hidhërake të
pëlqyeshme, si
edhe për veti
kundër artriteve, diabetit dhe tumore-
ve. Prodhimi kryesor vilet përgjatë
muajve prill dhe maj.
Njerëzit tërhiqen nga ngrënia e perime-
ve të freskëta, por edhe jo aq të njohu-
ra, ekzotike, por edhe priren drejt peri-
meve me vlera të larta ushqimore dhe
shijesuese. Prirje tjetër themelore është
parapëlqimi i perimeve që të shëndet-
shme, ngjyrë bukur dhe zbukuruese të
pjatës, prodhime vendëse dhe bio, peri-
me të stinës përkatëse dhe, mbi të gji-
tha, me vlera të larta ushqyese e mjekë-
sore. Pikërisht katër llojet e perimeve të
shtjelluara më sipër, gëzojnë shumicën
e këtyre cilësive; seliten lehtë dhe pro-
dhojnë shumë, përpunohen dhe gatu-
hen në shumë mënyra. Për më tepër,
mund të prodhojnë edhe përgjatë dim-
rit, kur shumë lloje perimesh prodho-
hen me vështirësi. Janë lloje perimesh
me mundësi përpunimi dhe gatimi të
Ne guxuam të “ndalojmë detin”. Deri tani çdo gjë shumë
interesante
5
shumëllojshëm.
Autorët, një
studente nga
Koreja si edhe
z. Gruda këtë
studim e sht-
rijnë edhe për
vlerësimin eko-
nomik, shoqë-
ror dhe ekolo-
gjik të këtyre
perimeve.
Në vijimësi të këtyre të dhënave nga
studimi i akademikut Gruda, para-
shtrohen edhe nevojat e kërkesat lidhur
me zgjedhjen e zonave klimatiko -
tokësore më të përshtatshme për seli-
tjen e këtyre lloje perimesh, përcaktimi i
agro-teknologjisë për selitjen e tyre në
kushtet ekologjike të Evropës, si edhe
ushqimet përbërëse që do të shoqërojnë
gatimet e këtyre perimeve. Autori shë-
mbëllen rastet e brokolit, që nga Evro-
pa u përhap vetëm mbasi qarkulloi për-
mes SHBA ose fruti kivi, me prejardhje
nga Kina, që u bë frut evropian vetëm
mbasi qarkulloi përmes Zelandës së Re,
etj. Njerëzit kërkojnë të renë më me vle-
ra, çka dëshmohet gjithashtu me për-
hapjen në 50-100 vitet e fundit të mini-
karotave/bebikarotave, të domateve të
vogla që bashkohen në një vile, të zem-
rave të angjinareve, të trangujve të ve-
gjël për të përgatitur turshi, etj.
Ky studim është fryt edhe i këshillimit
të autorit me 127 botime, që lidhen me
veçoritë dhe me vlerat e këtyre perime-
ve. Nuk është rastësi që ky studim i sa-
pobotuar, në qershor 2020, ka gjetur
jehonë në medien gjermane, zvicerane,
etj., si p.sh. https://
www.fruchtportal.de/artikel/studie-
potential-fr-einfhrung-asiatischen-
gemses-in-europa/044729 .
Specialistët dhe dashamirët e perimeve,
artikullin e plotë prej 25 faqe në anglisht
mund ta gjejnë në adresën elektronike
https://www.mdpi.com/2311-7524/6/3/38
Fotot nga z. Hong
 6
Profil Pylltarësh Bujar i dashur, gjithmonë do të të kujtojmë
Kaluan 5 vjet, nga 11
gushti i vitit 2015, kur
shoku, kolegu dhe miku
ynë, Bujar Bedalli u nda nga
jeta. Ai mbyll sytë
përgjithmonë, por vetëm
fizikisht, sepse shpirtërisht
ndodhet midis nesh, në
zemrat tona. Viktor Hygoi
ka thënë: “Nëse jeton pasi
ke vdekur, je njeri i madh”.
Dhe kështu është. Jeta dhe
veprimtaria e Bujarit,
dashuria e tij e pakufishme
për familjen, respekti për miqtë, kolegët dhe shokët, kanë
mbushur faqet e tre librave të botuar për të, dy në gjuhën shqipe
dhe një në gjuhën kineze. Nëpërmjet kujtimeve, bashkëshortja,
fëmijët, të afërmit, miqtë, kolegët dhe shokët e shumtë,
shqiptarë e kinezë, kanë sjellë jetën e tij, që nga mosha e
fëmijërisë e deri në ditët e fundit të jetës. Kontributi i tij, si
Kryetar i Shoqatës së Miqësisë Shqipëri-Kinë, në forcimin e
lidhjeve ndërmjet dy vendeve, ishte motivi, që Ambasada e R.
P. të Kinës mbështeti përkthimin dhe botimin në gjuhën
kineze, të librit për jetën dhe veprimtarinë e Bujarit.
Studimet e larta i kreu në Institutin e Pyjeve të Pekinit
dhe pas përfundimit të tyre, në janar 1967, Bujari emërohet
inxhinier teknolog në Fabrikën e Fibrës, në Kombinatin e
Drurit në Shkodër. Pavarësisht moshës së re, këmbëngulja,
bashkëpunimi, objektiviteti dhe korrektësia e tij në punë dhe
në marrëdhëniet me kolegët e punëtorët, shumë shpejt u
reflektuan në rezultatet shumë të mira, të arritura, sidomos
në treguesit cilësorë të prodhimit, megjithëse, që të gjithë
ata që punonin në atë fabrikë të re, nuk kishin shumë përvojë.
Pas 5 vjetësh, në vitin 1972, ai ngarkohet me detyrën e
kryeinxhinierit të Kombinatit, një ndërmarrje e madhe, që
përbëhej nga disa fabrika të për punimit të drurit dhe disa
sektorë të shfrytëzimit të pyjeve, si ai i Vermoshit,
Fushëzezës, Cukalit dhe Shoshit. Shumëllojshmëria e
problemeve, fillimisht i krijoi vështirësi në këtë detyrë,
sidomos në shfrytëzimin e pyjeve, për shkak të natyrës tepër
të veçantë, në dallim nga sektorët e tjerë të Kombinatit. Por,
me karakterin e tij, si njeri i përkushtuar dhe i vëmendshëm,
ai studionte dhe përfitonte nga përvoja e specialistëve të atij
sektori, e deri nga përvoja e punëtorëve të shfrytëzimit.
Jeta dhe puna në Kombinat e sidomos në shfrytëzimin e
pyjeve, e bënë Bujarin një djalë të dashur e të respektueshëm,
në ambientin shkodran. Ndjente kënaqësi për punën dhe për
rezultatet e arritura, me gjithë vështirësitë e shumta. Dëshira
e tij, të cilën e shprehte në çdo ambient shoqëror, ishte të
vazhdonte punën në atë ndërmarrje, pasi ishte pasioni i tij.
Në vitin 1975, vendoset nga organet e nomenklaturës,
Sekretar i parë i Komitetit të Rinisë në Shkodër. Një detyrë e
tillë nuk përputhej me përvojën e fituar në drejtimin e
ekonomisë. Por, ai i qetë, i vendosur, me thjeshtësi, pjekuri
dhe optimizëm, filloi punën e re, e cila e bëri të njihej me shumë
të rinj e të reja, jo vetëm nga qyteti por edhe nga fshatrat e
rrethit dhe mbi të gjitha, të njihej me hallet dhe shqetësimet e
tyre. Përveç të tjerave, kjo ishte një përvojë e mirë për Bujarin,
sepse njohu edhe jetën, zakonet dhe traditat e zonave fshatare.
Informacion mbi mbetjet në Shqiperi
dhe problematikat e tyre
Në kuadër të zbatimit të projektit SWAN, i mbë-
shtetur nga fondet e Bashkimit Evropian dhe fondet
kombëtare të vendeve pjesëmarrëse, Shqipëri,
Qipro, Greqi, Bullgari, po japim disa të dhëna për
situatën e menaxhimit të mbetjeve në Shqipëri.
Në shumë dokumente shtetërore dhe projekte të
ndryshme është pranuar gjerësisht se menaxhimi i
mbetjeve në Shqipëri është në nivel të ulët dhe që
kjo çështje është një nga prioritetet me të larta
mjedisore të vendit. Gjithashtu, kjo çështje është
sjellë si e tillë nga të gjithë Raportet e Progresit të
KE për dhjetë vitet e fundit për Shqipërinë.
Mbas përvojave disavjeçare në Shkodër, në janar të vitit
1976, ai emërohet zv/ministër në Ministrinë e Industrisë dhe
Minierave, ku punoi përreth 11 vjet. Mungesa e përvojës së
punës në dikaster, nuk u bë pengesë në këtë detyrë, sepse
përkushtimi dhe vullneti i tij, bënë që shumë shpejt t’i kalonte
vështirësitë e fillimit dhe gradualisht të bëhej një nga kuadrot
më kompetentë, i aftë për të zgjidhur shumë probleme, jo
vetëm në sektorin e drurit dhe të letrës, por dhe në sektorë të
tjerë, në varësi të tij.
Në mënyrë të veçantë, kontributi i tij ka qenë në industrinë
e drurit, të letrës dhe shfrytëzimit të pyjeve. Ishte një nga
mbështetësit kryesorë për rikonstruksionin e fabrikave dhe
linjave të vjetra dhe për ndërtimin e të rejave, sidomos të
fabrikës së letrës në Laç, fabrikës së fibrës në Fushë-Arrëz,
etj. Një kontribut të madh ka dhënë në fabrikën e letrës në
Lezhë, ku udhëhoqi punën për përshtatjen e teknologjisë, për
përdorimin në një masë më të madhe të trupave fletorë dhe
pakësimit të trupave halorë, si rezultat i uljes ndjeshëm të
rezervave të llojeve halorë, në fondin pyjor. Po ashtu, ai
ndihmoi për zgjidhjen e problemeve në shfrytëzimin e pyjeve,
që tashmë i njihte mirë, nëpërmjet rritjes së fondeve për
ndërtimin e rrugëve të reja pyjore, për rritjen e nivelit të
mekanizimit të punimeve, etj.
Kontributi i Bujarit kujtohet edhe sot, në drejtimin e
sektorëve të tjerë të varësisë, si dhe në ndërtimin e disa veprave
industriale me specialistët kinezë, nëpërmjet ndihmës dhe
mbështetjes së tij direkt.
Problemet kryesore, të shprehura në mënyrë të
përgjithshme, lidhen kryesisht me:
• Shtrirjen e pjesshme të mbulimit me shërbim,
grumbullimin e pamjaftueshëm të mbetjeve.
• Sasinë e kufizuar që depozitohet dhe trajtohet në
landfille.
• Ekzistencën e një numri të madh të venddepozi-
timeve (të lejuara dhe të palejuara), të cilat janë
jashtë standardeve sanitare dhe inxhinierike.
• Numrin e kufizuar të pajisjeve për grumbullimin
dhe transportin e mbetjeve.
• Mungesën e ndarjes së mbetjeve në burim dhe
përqindje e vogël riciklimi.
• Mungesën e infrastrukturës për menaxhimin e
integruar të mbetjeve.
• Ndryshimet e papritura në kursin e politikave që
udhëheqin zhvillimin e infrastrukturës për përpu-
nimin përfundimtar të mbetjeve.
Puna e tij u vlerësua shumë pozitivisht dhe në vitin 1987,
emërohet Kryetar i Komitetit Ekzekutiv në rrethin e Shkodrës,
ndërsa në maj të vitit 1989, ai vendoset Drejtor i Drejtorisë
së Përgjithshme të Pyjeve dhe Kullotave, institucion jashtë
Ministrisë së Bujqësisë.
Në krye të Drejtorisë, organizoi strukturat dhe me taktin
e metodën e tij të punës, ai diti të fitojë respektin e kuadrove
dhe specialistëve, në qendër dhe në rrethe. Megjithëse për
një periudhë të shkurtër drejtimi demobilizimi të
specialistëve, rezultatet filluan të përmirësoheshin, sidomos
në punimet pyjore e kullosore, në eksportin e bimëve
mjekësore, etj.
Pas përfundimit, në vitin 1989, të studimit për
intensifikimin edhe në periudhën pa dëborë, të prerjeve të
dyta dhe përfundimtare, në sipërfaqet me filizëri shumë të
zhvilluar, ai hodhi idenë e eksportit të lëndës drusore, për të
mundësuar importin e pajisjeve, mjeteve, etj., për nevojat e
sektorit të pyjeve, shfrytëzimit të pyjeve, industrisë së drurit
dhe të letrës.
Së fundi, ai do të kujtohet për kontributin e dhënë për
krijimin e Drejtorisë së Përgjithshme të Ekonomisë Pyjore,
në vitin 1991, ku u përfshinë sektori i pyjeve, shfrytëzimit të
pyjeve, industrisë së drurit dhe letrës, me synim që në një të
ardhme të kthehej në një korporatë.
Mbas këtij aktiviteti të gjithanshëm e rezultativ, ai largohet
nga puna në vitin 1992, ndërsa për 4 vjet, nga viti 1998 deri
në vitin 2002, vit kur doli në pension, punoi me detyrën e
drejtorit të Qendrës së Panaireve.
Nga disa ish-studentë shqiptarë, që kishin studiuar në Kinë,
në vitin 2002 u krijua shoqata e Miqësisë Shqipëri-Kinë, me
kryetar Bujarin, të cilën ai e drejtoi deri në fund të jetës së
tij. Për veprimtarinë që zhvilloi kjo Shoqatë, ai vazhdimisht
mori vlerësime nga ambasadorët kinezë, nga punonjësit e
ambasadës, si dhe njerëzit e thjeshtë kinezë, që punonin në
vendin tonë.
Nëpërmjet këtij shkrimi përkujtimor, të botuar në gazetën
“Kurora e Gjelbër”, kemi dashur të sjellim në vëmendjen e
shokëve dhe kolegëve, njeriun që mëshironte mirësinë,
dashurinë, ndershmërinë, përkushtimin dhe respektin për
njerëzit dhe punën.
Ky ishte Bujar Bedalli, që do ta kujtojmë gjithmonë.
Irfan MEKO, Artan GORICA, Kiço TREBICKA, Vaso
PANO, Petrit VELO, Nihat DRAGOTI, Genci KACORI
• Zbatimi i dobët i ligjit, ndërveprim dhe koor-
dinim i dobët i strukturave të qeverisë qëndro-
re me ato vendore dhe sektorë të tjerë të inte-
rësuar.
Gjenerimi dhe trajtimi i mbetjeve në
Shipëri
Sipas të dhënave të fundit të publikuara nga
INSTAT, në 2016 në Shqipëri janë gjeneruar rreth
2.2 milionë tonë, nga të cilat 1,300,373 tonë/vit
Mbetje të Ngurta Bashkiake, sasi e cila përfshin
rreth 17% ose 221,000 tonë/vit mbetje jourbane
(industriale). Sipas këtyre të dhënave në 2016 janë
gjeneruar rreth 373 kg/banor në vit MNB.
www.facebook.com/SWANplatform
www.swan-interreg.com

Iku njeriu i qeshur dhe punëtor, Ali Coka
Pas një sëmundjeje të rëndë, u nda
nga jeta Ali Coka, anëtar i Shoqa-
tës së Gazetarëve të Bujqësisë së
Shqipërisë, agronom dhe pedagog,
njeri që e donte punën dhe shken-
cën, fjalëmbël, i dashur me të gji-
thë, i këngës dhe dollisë, njeri i
me humor të mirë, karakteristikë
kjo e njerëzve me intelekt. Me
gjithë përpjekjet e mjekëve dhe
kujdesit të jashtëzakonshëm të
bashkëshortes së tij, Valbonës, fë-
mijëve, Marselit dhe Aurelës, ai
nuk mundi ta mposhtte sëmundjen
vdekjeprurëse.
Ali Coka u lind në Rrajcë të Libra-
zhdit, më 25 maj të vitit 1962. Aty
kreu shkollën fillore dhe tetëvje-
çare, më pas edhe shkollën e mes-
me bujqësore. Pasioni i Aliut nuk
ishte bujqësia, ndonëse edhe atë e
donte dhe e nderonte, por arti. E
kuptonte që kishte prirje aktoriale,
por e shihnin dhe shokët, të cilët e
nxisnin të udhëtonte në drejtim të
aktrimit. Për këtë arsye, mori pje-
së në konkursin e zhvilluar për
aktrim në Universitetin e Arteve,
ku edhe fitoi. Para jurisë shtetëro-
re, ai interpretoi fshatarin në punët
e bujqësisë, ku shfaqi shpirtin e
vet aktorial, duke befasuar jurinë.
Të gjithë anëtarët e jurisë votuan
pro talentit të tij, për të vijuar stu-
dimet në Akademinë e Arteve, por
seksioni i arsimit në rrethin e Li-
brazhdit, nuk e lejoi të vazhdonte
rrugën që ëndërronte. Drejtuesit e
rrethit thanë se nuk kishin nevojë
për aktorë teatri, por për agrono-
më, pasi synohej prodhimi i bukës
në vend. Kështu, vendosën ta dër-
gonin djaloshin Coka, në Fakul-
tetin e Agronomisë, pranë Univer-
sitetit “Fan Noli”, në Korçë, ku iu
përkushtua studimeve. Mirëpo,
krahas mësimeve, ai bënte pjesë
ndër talentet e reja dhe u përfshi
në aktivitete artistike që organi-
zonte Pallati i Kulturës, si dhe në
teatrin “A. Z. Çajupi”, Korçë.
Studenti agronomisë u bë i njohur
në rrethet artistike të qytetit.
Shokët i thoshin shpesh: “Ke hu-
mbur kot, duhej të ishe bërë ak-
tor”. Aliu qeshte me dashamirë-
sinë e tyre, pasi e dinte që nuk
mund të shkoje aty ku dëshiroje,
nëse nuk të mbështeste dikush.
Pas fakultetit, punoi në koopera-
tivën e tipit të lartë, në Rrajcë.
Edhe pse agronom, talentin si ar-
tist e mbajti në shpirt, gjatë gjithë
jetës, të cilin e shfaqte herë pas
here, në mjedise zyre dhe shoqë-
Xhevdet BASHLLARI - Nuri DRAGOJ
rore, ku me të folurën aktoriale
tërhiqte vëmendjen e të tjerëve,
madje krijonte dhe humor të kënd-
shëm. Dihet që humori është nga
format më të rëndësishme të
shprehjes emocionale. Kur ai vjen
spontanisht, tregon një sjellje të
caktuar sociale dhe na zbulon kush
jemi në të vërtetë. Në këtë mëny-
rë, u krijohet mundësia edhe nje-
rëzve, që t’i pëlqejnë apo t’i kup-
tojnë ata. Por njëkohësisht na mu-
ndësojnë ndërtimin e marrëdhë-
nieve midis hierarkive, si dhe
ndarjeve kulturore, që ndonjëherë
përmbysin raportet. Në jetën e
përditshme, dëgjojmë të thonë për
individ të veçantë: “Na shkuli së
qeshuri”; “Na u këputën plaçkat e
barkut nga të qeshurit”; “Ke dëshi-
rë të rrish me të, sepse ka humor,
të bën për të qeshur”; “Rrofsh për
humorin që na dhurove, pasi ki-
shim harruar të qeshurën” etj. I
tillë ishte dhe Ali Coka.
Psikologët, Herbert Lefcourt dhe
Rod Martin, kanë provuar që nje-
rëzit me humor, janë më pak të
stresuar, më pak depresiv, se ata që
nuk e kanë të zhvilluar ndjenjën e
humorit. Prania e humorit ndih-
mon edhe në forcimin e imunite-
tit. Është e vështirë të gjendet
njeri në botë, që të mos e vlerësoj
humorin. Besoj se të gjithë njerë-
zit pajtohen me mendimin se një e
qeshur e përbashkët, është nga
përvojat më të mira.
Ali Coka ishte ndër ata njerëz që
dhuronte humor dhe të bënte të
ndiheshe mirë. Në të gjitha
udhëtimet e shërbimet e shoqatës
nëpër rrethe, për publikimin e
përvojës së përparuar, festa ditëli-
ndjesh të anëtarëve të shoqatës,
pasqyrimet në shtyp të veprimta-
rive dhe arritjeve të bizneseve
bujqësore, gjatë shpalljes së fi-
tuesit të konkursit të përvitshëm
“Vasfi Samimi”, Aliu ishte promo-
tor i nisjes së këngës, recitimeve,
duke na e bërë edhe më të këndsh-
me veprimtarinë. Ishte nismëtar
dhe zotërues i këngës dhe i fjalës.
Recitimi i tij në Lezhë, para me-
morialit të Skënderbeut, me fjalët
e heroit kur kthehet në atdhe, janë
të paharruara. Aliu qe dhe patriot.
Shpesh kur prezantohej, thoshte:
Vij nga fusha e Domosdovës. Nga
fusha ku Skënderbeu korri fitore
në luftime, ndërsa ne kemi korrur
grurë dhe kemi marrë rendimente
të larta, të vlerësuara në shkallë
vendi.
Një tjetër moment mbresëlënës
është shënuar gjatë vizitës së
gazetarëve të bujqësisë në Beo-
grad. Në mbrëmjen e pritjes së
gazetarëve ballkanas, muzikantët
serb këndonin dhe interpretonin
këngë të ndryshme. Në një çast,
Aliu shkoi pranë muzikantëve dhe
bisedoi me kitaristin e orkestrës.
Duket se i shprehu dëshirën të
interpretonte me veglën e tij
muzikore. Ai nuk nguroi, por ia
dha kitarën menjëherë. Me të në
qafë, Aliu shkoi te grupi i gazeta-
rëve nga Shqipëria dhe filloi të
këndonte serenata korçare, duke
luajtur njëkohësisht dhe rolin e
dirigjentit. Salla shpërtheu në
duartrokitje.
Duket se qe i lindur me talent,
ndaj ishte artist edhe në punë. Kuj-
desej për bimët, njëlloj si për
fëmijët. Gjithnjë thoshte, se jemi
me fat që Shqipëria ka florë dhe
faunë të pasur. Të huajt na e kanë
zili. Kemi mbitokë dhe nëntokë të
pasur, por ende nuk po bëhemi të
zot për ta administruar.
Ai punonte për një bujqësi të qën-
drueshme organike, për shfrytëzi-
min e përvojës dhe të traditës së
bujqësisë sonë, për shtimin e ka-
paciteteve të prodhimeve bio.
Ishte i dashur me shokët e punës
dhe sidomos me punëtorët, të
cilët i respektonte dhe ndihmonte,
por edhe merrte prej tyre shumë
dashuri e mbështetje. Në sajë të
këtyre cilësive, u emërua në Insti-
tutin e Perimeve dhe Patateve, ku
punoi bashkë me kërkuesit dhe
studiuesit e atij instituti, për mbi
15 vite. Në institut punoi me për-
kushtim, sidomos në studimin e
kultivarëve autokton të vendit.
Është marrë me testimin e kultiva-
rëve dhe hibrideve të domates për
prodhim në sera dhe në fushë, kra-
hasimin e hibrideve, mënyrat e
ndryshme të rritjes së kastravecit
në sera. Po ashtu ka marrë pjesë
në studime shkencore për kultivi-
min e jonxhës në viset e thata (In-
stituti i Farërave në Fushë-Krujë).
Me të njëjtin pasion vazhdoi të
punonte edhe me bimët e florës
shqiptare. Për vite me radhe kër-
koi, zbuloi dhe studioi “Boronicën
e kuqe - bimë e pasur me vitamina
dhe kripëra minerale, e pakonku-
rrueshme për dobinë që sjell në
shëndetin e njeriut. Ishte i pari që
studioi, shkroi dhe publikoi për
këtë bimë mjekësore, por edhe bi-
7
më të tjera, si zambakun e maleve,
“zambaku i dëborës”.
Aliu është autor i projekteve për
të mbrojtur bimët e rralla shqip-
tare, në rrezik zhdukje. Renditet
në radhët e para të ambientalistëve
që janë përpjekur dhe vazhdojnë të
bëjnë të njëjtën gjë, për ta mbajtur
mjedisin sa më të pastër, për ta
ruajtur nga ndotja e kimikateve.
Aliu qe ndër të parët që protestoi
për mbrojtjen e vendit nga helmet
dhe plastikat.
Ali Coka ka botuar disa shkrime
profesionale në revistën “Bujqë-
sia”, ka qenë pjesë e redaksisë së
gazetës lokale “Domosdova”, bo-
tim i shoqatës së vendlindjes së
tij, në numrat e të cilës, gjeje
shpesh shkrime të spikatura të Ali
Cokës. Por shkrime të tij i gjeje
dhe tek “Agrobiznesi”, “Kurora e
Gjelbër”, “Drini”, etj. Prej 22 vje-
tësh ka qenë anëtar i Shoqatës së
Gazetarëve Shqiptarë të Bujqësisë,
ndërsa për 18 vite, anëtar i Federa-
tës Ndërkombëtare të Gazetarëve
të Bujqësisë.
Me ikjen e tij do të na mungojë
njeriu i qeshur, i dituri, entuziasti,
i shoqërueshmi, i papërtuari, ener-
gjiku, i papërkuluri në punë e kudo
në jetë, në studime e kërkime shk-
encore për bujqësinë, për ambien-
tin, në çdo fushë të jetës, punëtori
pasionant, shoku ynë i mirë.
Redaksia e gazetës “Kurora e
Gjelbër” i shpreh ngushëllime fa-
miljes, bashkëshortes dhe fëmijve.
I paharruar qoftë kujtimi i këtij
njeriu të mirë.
 8 E N G L I S H
Editorial
Prevention and management of fires in
forests and pastures
To prevent fires in forests and
pastures, the triangle of their
prevention needs to be
successfully completed, which
includes: Education,
engineering interventions and
law enforcement.
Education
It is the main link for fire
prevention and management.
For education, the following key
factors need to be clarified,
which are very much related to
each other: The right people;
The right message; Right time;
The right tool and transmitter.
Engineering interventions
Once the hazards and hazardous
materials for the area have been
identified, measures for
engineering interventions are
implemented, conducting
periodic inspections to enforce
Albanian code of our pastures
Illo FOTO
Astoria New York
The problem of Albanian
pastures is biologically
complex, because the pasture
terrain is covered with very
specific plants from the
botanical and physiological
point of view, in adaptation to
the soil and climate, where the
diverse pasture vegetation
develops. According to
practice data, in Albania
pastures grow several times
more plant species, compared
to the cultivated plant world.
Some flora inventors say that
over 25,000 species of pasture
and non-pasture (poisonous)
plants grow in our pastures.
Nature has adapted the
nutritional value of vegetation,
in harmony with the biological
requirements of an animal
species. Horse and lamb
pastures for meat, for
example, have a different flora
than that of sheep, goats and
rams.
Nr. 190 - 2020
technical safety rules.
Engineering interventions should
also have an impact on an
object that is afforested, to plant
valuable species with crowns as
narrow as possible, so that in
case of fire the flames do not
come out from crown to crown,
as well as to be planted with
mixed species, conifers +
broadleaved.
Law enforcement
In cases of civil emergencies,
especially in the start of fires in
forests and pastures, regardless
of their ownership, everything,
every action, requires strict
implementation of laws. The
Law on Forests and Forest
Service, the Law on Pastures
and Meadows, the Law on
of Nature, constitute the legal
Fauna and Hunting, the Law on
framework in the forest sector
Protected Areas, the Law on
...
Monuments and Biomonuments Page 1, 3
Complex study structure
should be set up, only for
pastures. To continue the
work, where the scientist
Tashko left us. Authoritarian
scientific structures are now
needed to cooperate with
analogous structures in the
region and beyond. We should
not leave these problems to
medicine, but program them
and implement them with mind
and constant study. It is not
said that nothing should be
planted in the whole mountain,
but seeds and soil should be
found that suits it. To create
mountain seeds and animals,
which are also dictated by the
pandemic situation.
If you have noticed, during
the development of tourism in
Albania, the fact that where-
Today’s studies aim more at the
ver there are tourist spots, in-
medical side than the economic
itially in those surroundings
side. We do not have to lag
were the camps of migratory
behind developed countries.
cattle ...
Page 4
Drejtor: Dr. Erinda Imeraj - Kryeredaktor: Veli Hoxha
Redaksia:
Th. Lako, A. Diku, Gj. Fierza, A. Seci (pyje, kullota, florë e faunë, portrete pylltarësh)
B. Koçi, F. Memelli (bujqësi, biodiversitet, probleme të mjedisit, etj).
Financë – Marketing: Gjovalin Fusha
Forest fires – nobody’s
caring!
ABDULLA DIKU
For some days, the mountain of
Kakarriq in Lezha has been burning
from numerous fires. It is impossible for
a summer to pass and not have forest
fires, them being with or without
intention.
But, to have one of the most important
resources of the planet on fire and to be
unconcerned, this happens only in
Albania.
Forest management by municipalities is
an Albanian invention, which, as such, is
an idiocy ‘made in Albania’. No one like us, no one as hostile
to nature as we are, no one as short-sighted as we are ...,
even our most hated enemies would envy us for what we
have done and are doing to our nature. The media is focused
on politics and the burning of forests and the destruction of
the environment are not on their agenda. They are not a
business for them. That’s why we have so little news about
forest fires or environmental destruction.
We have in mind the political council, the color of the ballot
paper, or the underwear and who knows which whack singer
...
Information on waste in
Albania and their problems
In the framework of the implementation of the SWAN project,
supported by the funds of the European Union and the national funds of
the participating countries, Albania, Cyprus, Greece, Bulgaria, we are
providing some data on the situation of waste management in Albania.
In many state documents and various projects it is widely accepted that
waste management in Albania is at a low level and that this issue is one
of the highest environmental priorities of the country. Also, this issue
has been brought as such by all EC Progress Reports for the last ten
years for Albania. The main problems, expressed in general terms, relate
mainly to:
* Partial coverage of service, insufficient waste collection.
* Limited quantity deposited and treated in landfills.
* Existence of a large number of landfills (allowed and not allowed),
which are outside the sanitary and engineering standards.
* Limited number of equipment for waste collection and transportation.
* Lack of waste separation at source and small percentage of recycling.
* Lack of infrastructure for integrated waste management.
* Unexpected changes in the course of policies that guide the
development of infrastructure for final waste processing.
* Poor law enforcement, poor interaction and coordination of central
government structures with local and other interested sectors.
Waste generation and treatment in Albania
According to the latest data published by INSTAT, in 2016 in Albania
were generated about 2.2 million tons, of which 1,300,373 tons / year
Municipal Solid Waste, the amount which includes about 17% or
221,000 tons / year of non-urban (industrial) waste . According to these
data in 2016 were generated about 373 kg / inhabitant per year MNB.
www.facebook.com/SWANplatform
www.swan-interreg.com
Page 6
Kontaktoni:
velihoxha@yahoo.com - 068 21 42 098 Materialet në anglisht
Klubi Ekologjik, Lezhë u përgatitën nga
klubiekologjik@gmail.com A. Diku
Nr. llogarie: 0110154266