Nr.

145

Parku Natyror Rajonal Nikaj-Mrtur

- Mbshtetje nga Organizata Gjermane pr Bashkpunim (GiZ)-

Nga Abdulla Diku

Prse nj Park
Natyror Rajonal?

T reva e Lekbibajt, Tropoj,

vendosur n zemr t alpeve, e
njohur historikisht me emrin e dy
fiseve kryesore t saj: Nikajt dhe
Mrturit, shpalos nj peizazh unik
kulturor e natyror. Aty ka nj histori, q grshetohet midis t vrtets
dhe legjends. Pr nga shtrirja
gjeografike, Nikaj-Mrturi prbn
nj rast unik n Shqipri, ku n
nj territor aq t kufizuar t ket
nj altitud, q shkon nga afro 200
n 2600 m mbi rrafshin e detit,
ku t ket liqen e lumenj, por dhe
male t larta, ku ndesh elemente
t klims mesdhe-tare, por dhe

vende ku bora thuaj-se nuk shkrin

kurr. Po ashtu, Nikaj-Mrturi,
megjithse ende pa u eksploruar
trsisht, mendohet se prbn nj
ndr komplekset m t mdha t
shpellave n vendin ton.
Pikrisht, kto vlera t rralla t
natyrs dhe kulturs s zons,
s bashku me dshirn e mir
t komunitetit vendas dhe drejtuesve lokal, pr ta shpallur
zonn e tyrePark Natyror Rajonal, bn q Organizata Gjermane
pr Ba-shkpunim (GiZ) t jepte
mbshte-tjen e saj pr ta realizuar
kt pro-ces.

Pranvera dhe
mdyshjet e bujkut
Sknder Sina,
Shoqata e Gazetarve
Shqiptar t bujqsis

Pranvera tashm sht n

ku l m i n e s a j . K j o s t i n e
luleve shumngjyrshe dhe e
aroms s kndshme, t lodh
dhe e bn mjedisin m trheqs.
Pr bujkun ajo shnon fillimin e
punve t shumta, pr t hedhur

themelet e prodhimit dhe pr t

shijuar frytet e djerss s derdhur.
N t njjtn koh, krahas
mendimit pr t zbatuar metoda
sa m t prparuara pr t shtuar
prodhimin, nisin edhe shqetsimet
dhe mdyshjet se far duhet t
mbjell n pronn e tij, n far
siprfaqeje dhe sa bim, q mundi
t mos i shkoj kot dhe fitimi t jet
sa m i lart.
Shqetsimi i par lidhet me
prgatitjet. Prona, prej disa metra
katror n disa dynym, krijon
vshtirsi pr prdorimin n gjersi
t mekaniks bujqsore. Por, kjo
nuk do t thot ta lsh tokn djerr;
lypset t shfrytzosh prvojn
me do mjet, sado primitiv, pr
ta punuar tokn, e cila sht
baza e zbatimit t teknologjis s

Vijon n fq.5

N t gjith botn, zonat e mbrojtura natyrore paraqiten si

emblema e bukuris se nj vendi dhe shrbejn si flamur,
pr t trhequr vizitort. Edhe n rastin ton, arsyet e krijimit
t ktij Parku jan t njjta:
Nikaj-Merturi prbn nj zone unike n Shqipri, ku
natyra, tradita dhe kultura e zons formojn nj peizazh
unik, me vlera t jashtzakonshme, ku vizitori mbetet i
impresionuar n do hap q hedh.
Trashgimia kulturore e zons (veshjet, kngt, vallet,
ritet, ceremonit, legjendat, gatimet, historit, etj.) e
bjn at unike n llojin e saj.
Parku identifikon zonn dhe ruan prjetsisht identitetin
e saj (Nikaj-Mrturi).
Identifikon banort me Parkun, duke prber nj
ansambl unik t vlerave natyrore me ato kulturore.
Esht nj garanci m shum pr zhvillimin e
qndrueshm t zons.
Prmes zhvillimit t turizmit natyror, prfiton komuniteti i
zons.
Zhvillohet zona (bujqsia, blegtoria, kultura, natyra).
Promovohet turizmi dhe, pr m tepr, promovohet zona
e Nikaj-Mrturit n vend dhe n bot.

Prof.dr. Hysen obani:

Siprfaqja e Parkut sht 17.505

ha, ku prfshihen: pyje me ah, pyje
t przier, q prdoren n mnyr
tradicionale, pyje me rrobull,
kullota alpine, qendra t banuara,
bashk me tokat e livadhet. Nj
pjes e si-prfaqes s pyjeve t
przier mbu-lohet nga gshtenja e
lajthi (shih grafikun 1 me t dhna
mbi mbule-sn e toks).
Plani i menaxhimit t parkut sht
instrumenti, q garanton zhvillimin e qndrueshm t zons,
prmes harmonizimit t aspekteve
sociale, ekonomike e mjedisore n
territorin e Parkut. Banort dhe
komuna e kan kuptuar tashm
se zhvillimi i qndrueshm prbn
thelbin e ruajtjes dhe zhvillimit
t vlerave natyrore e kulturore t

Thethi ju mirpret
Inxh. Gjon Fierza
Agjencia Kombtare e Mjedisit

Nj jet n
bujqsi dhe pr
bujqsin
Faqe 6

Vijon n fq.2

Faqe

4-5

Saranda ... e gjelbruar dje a do ta kemi dhe nesr?!

Ing. Kristo Kauri,
specialist pyjesh Sarand

Faqe

T nderuar lexues, bashkpuntor!

Q nga numri 143, Gazeta Kurora e Gjelbr, nisi
vitin e 17 t udhtimit t saj. N t gjith numrat e
botuar deri sot, pasqyrohen sfidat, arritjet dhe mosarritjet e pylltaris shqiptare n veanti, si dhe problemet e
shumta mjedisore me t cilat jemi ndeshur. N kushtet
e mungess s botimeve t tjera t specializuara t
ktij sektori, Kshilli Botues dhe Redaksia e saj, kan
mbajtur ekuilibr t plot, pavarsisht grupimeve politike apo t tjerave, q kan qen e jan t shumta.
Edhe n vazhdim Kurora... do t ndjek rrugn e nisur

16 vjet m par. Do t mbetet e pavarur dhe do t

pasqyroj vetm realitetin.
T respektuar Donator!
Kjo Gazet, Ju falnderon pr kontributin Tuaj, duke e
vlersuar at si ndihm t veant q edhe Shrbimi
Pyjor Shqiptar t renditet prkrah vendeve me pylltari
t zhvilluar. Ndihmesa Juaj do t pasqyrohet n faqet e
ksaj Gazete dhe do tu transmetohet brezave q do t
vijn.

2
Vijon nga fq.1

Parku Natyror Rajonal Nikaj-Mrtur

Grafiku 1
zons, nj burim t sigurt ekonomik
pr ta dhe gjeneratat e ardhshme.
Plani prbn n vetvete nj udhzues mbi prdorimin e territorit
t Parkut, aktivitetet dhe masat menaxhuese n pjes t ndryshme t
tij, ruajtjen dhe promovimin e vlerave natyrore e kulturore t zons,
etj. Territori i Parkut sht ndar
n tri zona kryesore menaxhuese,
t cilat jan shnuar edhe n hart.

Zona qendrore (4679
ha) sht e vendosur n brezin e
pyjeve t ahut e at t kullotave
alpine dhe prfaqson zonn m t
rndsishme pr nga bio-diversiteti.

Zona e prdorimit tradicional (11.720 ha) prfshin territoret prreth qendrave t banuara,
shkurret dhe pyjet e dushkut, gshtenjs e lajthis.

Zona e zhvillimit t qndrue-shm (1.106 ha), prfshin
te-rritoret e qendrave t banuara,
tokat bujqsore, pemtoret dhe
kopshtet. (Shih grafikun 2).
Ashtu si do aspekt tjetr, edhe
traditat e zons jan unike; veshjet
popullore, kngt, rrfenjat, vallet,
ritet dhe do gj, q lidhet me jetn
kulturore e sociale t zons. Kto
vlera t rralla kulturore e sociale,

tndrthurura me ato t natyrs,

e bjn zonn e Nikaj-Mrturit nj
potencial t madh pr zhvillimin e
turizmit.
Disa nga aktivitetet turistike, q
mund t zhvillohen aty jan: sportet ujore, shtitjet n natyr, alpinizmi, turizmi mitologjik e ai kulturor, eksplorimi i komplekseve m
t mdha t shpellave, kampingje,
ture edukative, etj.
N zon jan identifikuar shtpi t
prshtatshme, nga ku do t filloj

turizmi familjar, q tashm jan

trajnuar dhe jan t gatshme t
presin turist vendas e te huaj. Po
ashtu, jan hapur shtigje malore
(rrug t vjetra kmbsore), ndr
t cilat sht ajo q lidhLekbibajn
me Valbonn dhe Thethin. Natyra
sht prrallore dhe krijon iden
e kthimit n antikitetin e lasht,
prmes peizazhit, maleve, urave,
kullave karakteristike, mullinjve t
vjetr, etj.
Flora e Parkut
Vendosur midis dy prej parqeve
kombtare m t njohura t vendit, n juglindje PK Thethi dhe
n jugperndim ai Lugina e Valbo-ns, komuna Lekbibaj sht
pr kt arsye pjes integrale e
Alpeve Shqiptare. Me klim e terren
t theksuar malor, karakterizuar
nga shpate t pjerrta, lugina t
thella, blloqe shkmbore, q ngrihen thik, duke mbrritur deri n
kufijt e altitudave prej 1900-2500
m, me rrjet hidrografik t dendur,
prbr nga degzimet e lumit
t Nikajt dhe atij t Mrturit, q
karakterizohen nga nj regjim ujor
gjithvjetor, me flor t pasur e t

variueshme dru-nore e barishtore,

natyrale e t kulti-vuar dhe, s
fundi, me nj popullsi t rrall e
t shprndar n mnyr kapilare
n gjirin e natyrs, n te-rritorin e
ksaj komune ekzistojn, pr kto
arsye, por edhe pr shum t tjera
t natyrs ekonomiko-shoqrore, si
dhe historike, mnyra t ndryshme
prdorimi t terrenit:
Kullota alpine e subalpine, me
pjes shkmbore glqerorsh t
thepisur;

Pyje ahu t altituds, karakte-rizuar nga shoqrimi Asperulo-Fagetum;

Pyje rrobulli, n pjest e terrenit
me altitud t madhe;
Pyje fletor t gshtenjs, t
shpardhit t degraduar dhe pyje
aluvial t vrriut t zi;
Pyllzime artificiale me pish
t zez 40-50 vjeare, tashm
e natyralizuar n terrene me
altitud m t vogl;
Siprfaqe t zhveshura t
frag-mentuara me bimsi barishtore e shkurre t rralla e t
degra-duara;
Zon e banuar, ku sht vendo-sur fshati, q prbhet nga
banesa t shprndara n pjest
e ulta t territorit.
Parku ka flor t pasur, si rezultat i ndryshueshmris se relievit, tokave, shkmbit amnor, etj.,
duke krijuar kshtu habitate t
ndryshme. Ajo prshkohet nga nj
rrjet i dendur ujor, i prbr nga dy
prrenj kryesore, Nikaj dhe Mrtur,
dhe nga degzimet e shumta te
tyre.
Llojet kryesore te ktyre pyjeve
jan: Ahu (Fagus sylvatica L.),
gshtenja (Castanea sativa Mill.).
Takohen edhe ekzemplar t rrall
qarri (Quercus cerris L) e shpardhi
(Q. frainetto Ten.), frashri i bardh
(Fraxinus ornus L.), panj mali
(Acer pseudoplatanus L.), Bliri fletargjent (Tilia argentea Desf.), etj.
Nga shkurret, me sasi-mbules
m t madhe, jan: Shkoza e zeze
(Carpinus orientalis), bushi (Buxus
sempervirens L.), lajthia e but
(Corylus avellana L.) dllinja e kuqe
(Juniperus oxycedrus L.). M rrall
takohen: Murrizi njbrthamsh,
fshikkartha (Colutea arborescens
L.), trndafili i qenit (Rosa canina
L.), Thana (Cornus mas L.), uleza
(Acer tataricum L.). Takohen edhe
ekzemplar t rrall boshtre (Forsythia europaea Deg & Bald,), bim
endemike shqiptare.
Nj pjes e pyjeve mbi 1000 m
lartsi, jan djegur vitet e fundit,
du-ke prfaqsuar sot stadet e para
t suksesionit dytsor t ktyre
sipr-faqeve. N pyjet e ktij Parku
gjen-den disa habitate, q prfshihen n listn e Natyra 2000 dhe,
sipas Direktivs s Habitateve,
prfitojn status mbrojtjeje: Ndr
kto habitate prmendim:
Prrenjt alpin dhe vegjetacioni i tyre drunor me Salix
elaeagnos.
Formacionet kserotermike me
Buxus sempervirens, mbi shpate
shkmbore.
Shoqrimi Asperulo-Fagetum, i
ahishteve.
Pyjet aluvial me vrri t zi
(Alnetum glutinosae).
Pyjet me gshtenja (Castanea
sativa).
Pyjet me shpardh (Q. frainetto).
Shoqrimet bimore kryesore, q takohen n pyjet e Komuns Lekbibaj
jan Asperulo Fagetum, Castanetum sativa, Querco Frainettum
cerris Ht 58., Pinetum heldreichii
patuletorum, Pinetum heldreichii
tipicum, Salicetum incanae, Coryletum avellanae, Buxetum sempervirensis.
Fauna e Parkut

Kushtet klimatiko-toksore, por

edhe mungesa e nj urbanizimi t
vrtet, kan br q n territorin
e ktij Parku t gjejn strehim
dhe kushte jetese nj numr i
konside-rueshm kafshsh dhe
shpendsh.
Gjitart kan nj shumlloj-shmri
speciesh (rreth 37), duke filluar
nga grupet e gjitarve t ve-gjl,
kryesisht brejts, insektngr-ns
dhe lakuriq nate, si ketri (Sciurus
vulgaris), urithi i verbr (Talpa
coeca), miu merimang i alpeve

(Sorex alpinus), lakuriqi i nats

hundpatkua i mesdheut (Rhinolophus euryale), etj., deri tek mishngrnsit e mdhenj, si rr-qebulli
(Lynx lynx), ariu (Ursus arctos),
ujku (Canis lupus) e dhelpra (Vulpes vulpes), apo dythundrakt e
mdhenj omnivor e barngrns, si
derri i egr (Sus scrofa), dhia e egr
(Rupicapra rupicapra) dhe kaprolli
(Capreolus capreolus).
Shpendt numurojn reth 135
specie t qndrueshme, por edhe
shtegtar, ndr t cilat m t rndsishm jan: Shqiponja e malit (Aquila chrysaetos), shkaba (Gyps fulvus), pula e egr me afk (Bonasa
bonasia), gjeli i egr (Tetrao urogallus), gjeraqina e shkurts (Accipiter nisus), shqi-ponja e vogl

(Hieraaetus penatus), shqiponja e

bonelit (Hieraaetus fasciatus), kali
i qyqes (Neophron percnopterus),
shqiponja gjarpr-ngrnse (Circaetus gallicus), gjeraqina (Accipiter
gentilis), skifteri me kthetra t
verdha (Falco naumanni), skifteri
kthetrazi (Fal-co tinnunculus),
skifteri i drurve (Falco subbuteo),
petriti (Falco peregrinus), thllza
e malit (Alec-toris graeca), si dhe
nj numr i madh paseriformsh,
si laureshat, crlat, korbat, zogjt
kngtar, dallndyshet, larasht,
drenjat, bishttundsit, bilbilthat,

trishtilt, hatabelat, dredhuesit,

zvaritsit, mllenjat, etj.
Zvarranikt jan rreth 31 lloje, nga
t cilt m kryesor jan: Breshka
e zakonshme (Testudo hermani), hardhuca e mureve (Podarcis
muralis), bolla e shtpis (Elaphe
longissima), neprka (Vipera ammodytes), etj.
Amfibt jan me prafrsi 12 lloje
ku mund t prmendim: t bukurn
e dheut (Salamandra salamandra),
thithlopn (Bufo bufo), si dhe
bretkoca t llojeve t ndryshme,
bretkosn e Shqipris (Pelophylax
shqipericus), etj.
Peshqit prfaqsohen nga lloje q
jetojn n t dy prrenjt krye-sor

Saranda e kndshme dhe e gjelbruar dje a do t mund ta kemi dhe nesr?!

Ktu n Sarand ndodhet

vendbanimi i ardhshm i evropia-nve, ndoshta pasuria m e
madhe e Shqipris . Kshtu
shkruante n vitin 1936 nj nga revistat e njo-hura n bot National
Geografik. Vitet ikn dhe ja, 80
vjet m pas, si sht shndrruar
Saranda? Kemi ndrtuar nj qytet
betonarme, me nj zhvillim kaotik
urban, ku koeficienti i ndrtimit
sht dy her m i lart se kufiri i
lejuar, me gjel-brim thuajse trsisht t munguar.
Saranda vlersohej pr tri gjera, pr
diellin (qytet me mbi 300 dit me
diell n vit) pr detin e pastr dhe

pr gjelbrimin. Zoti i dhuroi nj

peizazh t mrekullueshm detin
me ujra t kris-talta e plazhe, kodrat dhe malin me gjelbrim. Nj
bregdet i rrall, me mbi 8 km gja-tsi e me nj brez bimsie t gjel-br
t mekies mesdhetare, me pllakat e
gurta karakteristike milio-navjeare
(monument natyre) krijo-nin knaqsi t veanta pr vizito-rt.
Gjendja e qytetit, e detit ku zhvillohet plazh dhe e kurors s gjelbr
deri n vitet 1990 qe prgjithsisht

Vijon nga fq.1

q prshkojn territorin e ko-muns
fauna ujore e t cilve lidhet me
at t lumit Drin ku ata derdhen
mbasi bashkohen nga fundi i lugins. Megjithse nuk ka studime
periodike pr t konstatuar dinami-kn e prbrjes llojore t fauns
ujore, nga informacionet e marra
n terren del se jan rreth 7 lloje
peshqish, si trofta e Drinit (Salmon
farioides), trofta e prrenjve (Salvelinus fontinalis), etj.
Insektet prfaqsohen nga nj
numr i madh llojesh (rreth 200),
q jetojn si n mjediset natyrale
pyjore apo kullosore, ashtu edhe
n ato bujqsore, duke shoqruar

e mir, ndonse nuk kishte ndonj

plan t zhvillimit n perspektivn.
Kurora e Gjelbr e Sarands, krijuar
nga pyllzimet artificiale, filloi t
mbillej n vitin 1968 e deri me
1992. Pyllzimet filluan n pjesn
jugore, n malin e Lkursit (pran
fshatit uke) deri n prerjen e malit
mbi Limion. U pyllzuan rreth 400
ha me lloje q duronin thatsirn,
si pish e egr, selvi, dafin, etj.
Fal kujdesit t ish-N. Pyjore, kto
pyllzime u zhvilluan mire dhe n
pak vite siprfaqet e gurta e me
shkurre u veshn nga bimsia.
Ato vite, sapo pylli krijonte hije e
gjelbrim, banort e Sarands nuk
shkonin vetm drejt plazhit, por
filluan t frekuentonin edhe pyllin,
q qarkonte qytetin.
M pas. Q nga viti 1992 nuk u
b asnj mbjellje, por vetm shka-trrim, masakrim i kurors. Mbi
500 mij pisha 20-30-40 vjeare
jan prer e zhdukur, n emr t
zhvillimit urban t qytetit, shtrirjes
s tij pr tiu prshtatur ritmeve
bashkkohore!? Pr t hapur troje
banimi, shpesh pyjet digjeshin dhe
nj vit m pas fillonin ndrtimet
me e pa leje. Pas viteve 1990 e
sido-mos pas vitit 2000, betejn
n kt qytet e fitoi aventura dhe jo
logjika, e fitoi shkatrrimi i natyrs
e i peizazhit dhe jo bashkjetesa
me t, betonizimi i hapsirave
t gjelbra, ndrtimi i shtpive t
ba-nimit, nga nj deri 12 kate.
Mjedisi urban gjat ktyre 23 viteve

ra n duart e aventurierve dhe jo

spe-cialistve e intelektualve evro-pian. Pr rrjedhoj, sot mjedisi
qytetas i Sarands konsiderohet
i paprshtatshm pr banim, pa
kuror e mjedise t gjelbruara,
ku mbizotrojn ndrtimet kaotike
dhe nj qarkullim i pamundur, kudo
beton, deri n shprfytyrim.
Kurora e gjelbr dhe bregdeti sot
mund t konsiderohen t dmtuar
rend, diku dhe n m-nyr t
pakthyeshme, ndrkoh q disa
t quajtur biznesmen, n fakt
shkatrrues t mjedisit, mbushn
xhepat n kurriz t qytetit ton,
t jets son. Por, edhe kta zoti
i dnoi, aparta-mentet i kan t
pashitura. Harruan biznesment,
n fakt jo ndr-tuesit por shkatrruesit, q do apartamenti i duhet,
e ka t domo-sdoshm gjelbrimin,
do ndrtim duhet t jet n harmoni, por s pari t mos dmtoj
natyrn-mjedisin. Sot jemi dshmitar t shkatrrimit t vlerave t
krijuara n natyr pr miliona vjet,
gj q me t drejt mund t quhet
marrzi njerzore, ku t gjith jemi
prgjegjs.
Vjen nj ast, kur menduria duhet
t marr fund, kur e keqja nuk
mund te vazhdoj m. Ka nj
shpres t njerzve, ka nj besim
e prkushtim intelektual pr t
marr nj kahje pozitive zhvillimi
dhe jeta! Pra, ka akoma shpres
q qyteti yn t mos vdes, por
t vazhdoj frymmarrjen. Oksigjeni jetdhns sht kusht i domos-doshm pr do organizm t
gjall, prfshi dhe njerzit, burimin
ai e ka te bimsia.
far dhe si mund t ndreqet? N
kuadr t ksaj thirrjeje shpre-se,
krahas disa masave t tjera, u hartua dhe Projekti pr mena-xhimin
e territorit t Kurors s Sarands.
Detyra q duhet t zgjidhte sht
t ringrihej, t gjelbrohej pjesa
q mbeti nga shkatrrimi urban.
Qeveria e vlersoi kt Projekt dhe
akordoi fondin pr pyllzimin e
Kurors. N fillim t dhjetorit t
kaluar nisn punimet. 50 puntor
me prvoj, kryesisht t ish-DSHP,

Grafiku 3

pr dy muaj e gjysm hapen gropat

dhe mbolln 22 mij pisha e 4 mij
selvi, n nj siprfaqe prej 10.08 ha.
Si faz e par. Jan siguruar fondet q ky investim t shoqrohet
me shrbime (ujitje, prashitje,
plehrime) pr dy vjet, q t garantohet Kurora. Ky pyllzim nuk u
krye vetm nga subjekti i kontratuar si zbatues i punimeve, por pati
pjesmarrje aktive nga shoqria civile. Shum aktive AJMM (Agjencia
Joniane e Mjedisit), q sensibilizoi
komuni-tetin, qytetart, sidomos
nxnsit e shkollave dhe studentt
e Uni-versitetit, t cilt hapn gropa
e mbolln mjaft fidan. Nisma e
AJMM pr nj Dit t Vullne-tarizmit t Gjelbr shrbeu dukshm
n zgjim t vetdijes qytetare, pr
t ndrgjegjsuar opinionin pr

sfidat dhe emer-gjencat mjedisore prreth qytetit t Sarands.

Rikthimi i tradits s mbjelljes s
pishave, bananeve, bukoviles, ullirit, manjols, etj., duhet vlersuar
si ecuri n dina-mik, q i drejton
komunitetet n krijimin e mjediseve
t kndshme. Ndrgjegjsimi i
komunitetit, krijimi i nj mjedisi
ekologjik, konceptimi m i drejt,
pr te mbrojtur do pish q ka
shptuar nga prerja dhe do pish
q u mboll, ishte mesazhi q dhan
kto aktivitete t prbashkta.
Knaqsi e vean-t pr drejtuesit
dhe pr ata q ndoqn punimet, po
dhe pr vet qytetart pjesmarrs
vullnetar.
Ky pyllzim, i konsideruar si aksioni
m masiv mjedisor, pati ndjeshm
vmendjen e qytetarve, duke
shpresuar pr nj mjedis lodhs
e jetdhns, qe do ti rikthehet
Sarands. Sjellim n vmendje se
sot jemi n kufijt minimal, kur
Saranda ka m pak se 1 m2 gjel-

Ing. Kristo Kauri,

specialist pyjesh Sarand

brim pr do banor, ndrkoh q

qytetet evropiane kan 20-30 her
m shum. Po turistet dhe vizitort
e shumt, qe e duan Sarandn e do
t vijn, ku e kan gjelbrimin?!
Pr vet rndsin komplekse q
patn punimet n Kurorn e Sarands, n prag t Dits ndr-kombtare t pyjeve - 21 Mars, kto
punime i vizitoi dhe Krye-ministri
Edi Rama. Nga ballkoni i qytetit
(Kurora e Sarands) ai tha: Projekte t tjera do t vijojn pr gjelbrimin e saj, pr ti dhn ngjyr,
kontrast, oksigjen, qytetit.
Investimi sht i konsiderue-shm,
faza e par prfundoi, por puna
vazhdon. Kurorn duhet ta mbrojm me do mim, do fidan i
mbjell tani e n vazhdim, duhet
t rritet. Bashkia e Sarands, me
stafin e saj, duhet ti dalin pr zot
vazhdimsis se Projektit. Esht
detyra e tyre pr ta menaxhuar e
administruar. Kullotja e bagtive
nga fshatrat e afrt duhet konside-ruar rreziku m i madh pr
dm-timin e fidanve t mbjell.
Ndoshta rrethimi i prkohshm i
zons do t qe garancia m mir pr
t mbrojtur fidant. Administrata e
Bashkis tashme ka nj prgje-gjsi t shtuar dhe prgjegjsi para
ligjit. Nuk duhet lejuar m prerja
dhe djegia e asnj pishe. Por ato t
matrikullohen dhe t monito-rohet
e gjith Kurora, bile dhe n kufijt e
shtrirjes urbane t qytetit. Nj vije
e kuqe duhet vendosur n shtrirjen
urbane t qytetit drejt Kurors. Ajo
nga askush dhe me asnj projekt
ndrtimor nuk duhet cnuar. Ashtu
si do t rriten pishat dhe selvit e
mbjella, do t rritet dhe shpresa
e qytetarve t Sarands, pr nj
mjedis m t mir, pr jet m t
lumtur. Duke i dhn Kurors s
Gjelbr, pr-kushtimin dhe kujdesin
ton sot, ajo do t na i shprblej
shumfish me ajrin e pastr, me
knaqsin e pafundme, q do dhuroj jo vetm pr ne, po pr shum
breza q do t vijn.

Parku Kombtar
Thethi
Inxh. Gjon Fierza
Agjencia Kombtare e Mjedisit

Shqipria e vogl n siprfaqe, tok e bekuar e bukurive

t pafundme.Ndr mjediset natyrore malore przgjedhja
e par pr t vizituar sht Paku Kombtar i Thethit,
n zemr t Alpeve. Thethi sht nj ndr zonat m t
veanta t turizmit malor. N Theth mund t gjeni nj
natyr praktikisht t virgjr, mund t vizitoni kisha,
kulla, shtpi tradicionale dhe mjaft monumente t

natyrs. Aty ju presin njerz mikprits e t dashur. Thethi

listohet i pari n dhjet fshatrat turistik m t mir
t Shqipris, i ndjekur nga Voskopoja n Kor dhe
Bnja n Prmet. Ky vlersim sht br duke marr n
konsiderat elemente, si natyra dhe ekosistemi, tradita
dhe kulinaria, infrastruktura dhe mundsit akomoduese.

Pranvera erdhi, Thethi ju mirpret

Me vendim t Kshillit t Ministrave, Nr. 96,

dat 21.11.1966, zona malore e Thethit, me
siprfaqe 2 630 ha, shpallet Park Kombtar
dhe administrohet nga DSHP, Shkodr.
Parku i Thethit ndodhet n Alpet e
Shqipris, pran Bjeshkve t Namuna.
Thethi sht qendra turistike-alpinistike m
e rndsishme e zons veriore, 70-75 km
larg qytetit t Shkodrs. Ai kufizohet nga
majat e larta shkmbore, q bien thik n
lugin dhe krijojn pamje t paprsritshme.
T tilla jan maja e Radohims (2568 m),
Arapit (2217 m), Papluks (2569 m), Alijes
(2471 m), etj. N lartsit 750-800 m,
posht n lugin, shtrihet fshati piktoresk
i Thethit. Aty buron lumi i Thethit, i cili,
pasi bashkohet me prroin e Kaprrekut, n
fshati Nderlysaj, formojn lumin e Shals, q
derdhet n Drin. Lumi i Thethit, i kthjellt e
i shkumzuar, me prurje 1000-1300 l/sek e

temperatur mesatare uji 70C, sht i pasur

edhe me troft mali. Kanioni n grykn
e Shkalls s Thethit, vend i pllumbave
t egr, ka lartsi rreth 40 m e gjersi 1
m. Ujvara e Grunasit sht piktoreske e
mahnitse, me rnie t ujit mbi 30 m lartsi.
Bien afro 2400-2500 mm shi n vit. Shtresa
e dbors arrin 1.5-2.5 m dhe zgjat 130160 dit; n disa pika t veanta t Parkut
dbora sht e prhershme, gj q shton
vlerat pr turizm.
Parku sht kompleks, me larmi habitatesh
dhe tipe vegjetacioni, ku pjesn m t
madhe e zn ato t pyjeve t ahut, por ka
edhe formacione shkurrore, me mbizotrim
boronicn apo kullota subalpine, q
bashkshoqrohen me shkurre xhuxhe dhe
t zonave alpine, etj. N kt park ka rreth
1500 lloje bimsh, q prfaqsojn gati
gjysmn e flors s vendit ton. Nga bimt,
rreth 100 lloje jan mjeksore e tanifere
shum t dobishme. Rreth 70 lloje jan t
rrezikuara pr zhdukje, t rralla, etj. Pr
tu vlersuar sht prania e drurit relik t

tisit (Taxus baccata) brenda katit drunor t

pyllit t ahut, megjithse n individ t rrall,
si dhe e bimve endemike (Wlfenia baldaccii;
Viola dukagjinica, Lilium albanicum). Bim
subendemike jan: Aquilegia dinarica dhe
Teucrium arduini.
Fauna e parkut sht e pasur dhe e larmishme.
Ka rreth 20 lloje gjitarsh, 50 lloje shpendsh
folezuese, afro 10 lloje zvarraniksh, rreth
8 lloje amfibsh. Rendsi paraqesin gjitart
dhe shpendt e lidhur me pyjet e lart dhe
ekosistemet malore e alpine. Ndr gjitart
e mdhenj t parkut t Thethit prmendim
pranin e ariut (Ursus arctos), ujkut (Canis

lupus), rrqebullit (Lynx lynx), dhis s

egr (Rupicapra rupicapra) dhe kaprollit
(Capreolus capreolus).
Thethi sht vendbanim shum i hershm, i
lidhur me at t fisit ilir t Labeatve. Pasurit
natyrore t ksaj zone jan t lidhura ngusht
edhe me trashgimin kulturore e historike t
banorve vendas, duke formuar kshtu bazat
m t rndsishme pr zhvillimin e turizmit.
Thethi, si vend shum t prshtatshm pr
turizm, krahasohet me viset e bukura t
Tirolit, Austri. Bukurit e paprsritshme
t ktij fshati malor n zemr t Alpeve
shqiptare, lugina me lumin me ujrat e
kristalta, e bjn Thethin q t zr vend
t rndsishm n natyrn dhe turizmin
shqiptar. Duke u nisur nga veorit e tij
dhe nga vendndodhja pran kufirit, Parku
Kombtar i Thethit sht propozuar t jet
pjes e nj parku ndrballkanik, t quajtur
Parku i Paqes, ku t prfshihen territore edhe
nga Kosova dhe Mali i Zi.

Me vendim t KM, Nr. 676, dat

20.12.2002, n Park apo afr tij, jan
shpallur monumente natyre:
Ujvara e Thethit,
Shpella e Thethit,
Cirku i grops s Jezercs,
Liqeni i Jezercs,
Pisha flamur e qafs s Pejs,
Burimet e Okolit,
Shpella e majs s Arapit,
Kalaja e shtegut t dhenve.

N Theth, do vit shtohen mundsit akomoduese pr pritjen e vizitorve

Ja disa nga komentet:
Koha ime me pushime n Shqipri ishte e shkurtr, dhe un
kam qen i pasigurt nse kam krkuar pr t kaluar ditt e
mia t fundit n Villa Gjeaj Theth. Un mund t them se
do sekond e vetme e kohs sime atje ishte e mahnitshme
... Prve mjedisit fantastik, takova njerz, q m mirpriten
m nj ngrohtsi q nuk kisha provuar kurr ... (Ela W,
Gothenburg, Sweden Gothenburg, Sweden, 11 nntor 2014).
E. Durham Kralica e
Malsorve
Pllak prkujtimore n
Parkun e Thethit

Kam qndruar 2 net n Thethin e Shqipris, n Villa Gjeaj.

Nga kjo vil ka nj pamje t shklqyer lugina e Thethit; kjo
duket nga dritarja ime. Strehimi ishte i pastr, i mirpajisur.
Ushqimet tradicionale shqiptare t gatuara n shtpi ishin
me shum shije. Mjediset e gjelbra q qarkonin viln, ishin
magjepsse (O.W. Orlando, Florida. 11 nntor 2014).

Vila Gjeaj

Jan me dhjetra mjedise,

q ofrojn mundsi pr fjetje
e ushqim, pr t udhhequr
guidat n mje-disin natyror
t Thethit apo dhe n
luginn e Shals. Vendasit,
n t shumtn e rasteve i
kan prshtatur shtpit e

Vijon nga fq. 1

Sknder Sina,
Shoqata e Gazetarve
Shqiptar t bujqsis
prodhimit bujqsor. N kt
periudh sht e nevojshme
q jo vetm t sqarohet
bujku, por edhe t zgjidhen
mnyrat sesi do t veprohet
me akcizn e nafts. Prdorimi i do mjeti primitiv
apo i mekaniks bujqsore
sht domosdoshmri. Pr
kt, flasin tokat e punuara
nga bujqit e prparuar, n
t gjith vendin, prvoj q
krkon pun m t organizuar nga strukturat shtetrore, pr ti informuar e
ndihmuar ata n koh, q
t shfrytzojn do mundsi
pr t punuar tokn.
Pr zhvillimin e bujqsis
dhe shtimin e prodhimit
bujqsor, jan hartuar strategji, q shum pak njihen
nga bujku, por edhe nga
specialistt. Detyra e specialistve, q nga Ministria e
deri n Komun, sht q n
prputhje me kto strategji,
t orientojn bujkun pr
shfrytzim sa m t mir
t toks, pr prcaktimin e
strukturave mbjellse, si dhe
t rritjes s rendimentit dhe
efektivitetit t prodhimit.
Pr kt nuk mund t jepen
receta, por prvoja jon dhe

tyre, duke i kthyer n bujtina,

hotele apo vila, pr vizitort familjar apo grupe t
organizuara. Vitet e fundit
po bhen edhe ndrtime t
reja hoteliere, me pro-jekte.
Nuk qe e prshtat-shme tu
thon Hane, q vite me

par u promo-vua si emrtim

i shtpive q prisnin vizitor.
U b mir q vet banort
e refuzuan kt emr. Ata
t kujtojn se n Theth ka
pasur kulla me ardak e
oda burrash dhe jo Hane,
por i quajn kulla, bujtina e
hotele.
Veojm nj prej ktyre
mjediseve akomoduese, q
u ofron shrbim vizitorve
gjat gjith vitit, n do or
t dits e nats, q tashm
njihet brenda e jasht vendit
dhe me faqen e saj n inter-

net, q ka mikpritur vizito-r

nga do skaj i globit, Vila
Gjeaj. Komentet n internet
t disa vizito-reve fundvitin e
kaluar pr kt mjedis dhe pr
Thethin ne trsi, jan treguesi
m i mir pr kt. Komentet
pr The-thin n trsi dhe pr
mjediset mikpritse familjare
jan t shumta, tek t gjith.
Prve knaqsis s prjetuar
e dshirs pr tu rikthyer,
ata ua rekomandojn miqve
e shokve, pasi ky vend ka
shum vlera pr ta vizituar
dhe jo vetm njher.

Pranvera dhe
mdyshjet e bujkut
ajo botrore, tregojn se
bujku duhet t mbjell bim
n prshtatje me klimn e
tokn, t siguroj jetesn e
tij, t furnizoj tregun dhe t
zhvilloj blegtorin.
M tregonte Mustafa Hoxha
nga Rrogozhina, se nj pjes
e mir e siprfaqes s toks
q ai kishte, pr pamundsi
punimi, pr shkak t terrenit,
e kishin mbuluar ferrat.
Prpara 2-3 vjetsh e pastroi,
e punoi dhe e mbolli gjith
siprfaqen bostan (pjepr).
Prodhimi qe shum i mbar,
por tregu nuk e mori dhe nj
pjes e prodhimit u prish.
Nga kjo vendosi q vitin e
ardhshm t mos mbillte
kaq shum bostan, por
edhe bim t tjera, si ullinj
e hardhi, duke plotsuar
nevojat e familjes, si dhe
prodhim pr treg. Mendimi
se dikush me serrn e mbjell
me perime kishte fituar
mjaft, nj pjes e mir e
bujqve, veanrisht n zonat
fushore, u shtuan siprfaqet
e mbjella me serra. U shtua
prodhimi, tregu i brendshm
e i ja-shtm morn aq sa
kishin nevoj, por ngeli
prsri prodhim ,i cili u prish.

Disa bujq fajsuan shtetin

se nuk po i ndihmonte. Nj
menta-litet i paprshtatshm
pr sistemin q jetojm.
Fsha-tart e Fush-Kuqes,
Go-rres, Gurrzit n Kurbin,
njihen pr prodhimin e
shalqirit. do vit, si thoshin
Flora Ceni e Luigj Vata, nj
pjes e prodhimit mbetet
n fush. Po ashtu edhe
fsha-trat e Devollit, q kan
tradit kultivimin e qeps,
nuk arrijn ta shesin t
gjith prodhimin dhe prsri
mbjellin siprfaqe t konsiderueshme. Ata harrojn q
ka edhe bim t tjera, q
sigurojn t ardhura. Bujqit
n zonn e Bellovs, n
Dibr, dhe t Shishtavecit t
Kuksit, kan prvoj t gjat
n prodhimin e patates, por
dhe ktu prodhimi mbetet.
Edhe n kto kushte klimatike, jan te gjitha mundsit
pr t mbjell bim t tjera,
q tregu i krkon, si fasule,
lakr dhe pem frutore.
Vitet e fundit, nisur nga
mendimi se bimt mjeksore
japin t ardhura dhe jan t
krkuara nga tregu i huaj, ka
filluar kultivimi veanrisht
i sherbels n mas t gjer

nga fshatrat e Mbishkodrs

dhe t Myzeqes. Prodhimi
sht shtuar disa her, cilsia
e diskutueshme, por tregu
nuk e trheq prodhimin
dhe ai mbetet stok, d.m.th.
investimi nuk jep efektivitetin e krkuar. Fshatrat e
Shngjergjit kan vite q
furnizojn tregun e Tirans
me domate t von, por edhe
ktu nj pjes e prodhimit
prishet se nuk e trheq tregu.
Ka pasur edhe dmtime, si
rrjedhoj e fars s infektuar
nga smundjet. Pr disa t
tjer ka pasur dmtim t
prodhimit t misrit pr arsye
t fars. Tharja e fidanve
frutor dhe moshyrja n
koh e tyre n prodhim,
prej paprshtat-shmris me
kushtet kli-matike e taksore
t vendit.
Kta shembuj tregojn se
klima, toka dhe prvoja
duhen grshetuar dhe
lloga-ritur mir me krkesat
e tregut. Pra edhe n kto
kushte mund t mbillen disa
bim q shfrytzojn m
mir tokn dhe japin efektivitet t lart t prodhimit.
Tani q pranvera po troket,
nj takim me profesor

Ushqim Exellent, dhoma t rehatshme, shrbim exellent.

Un kam kaluar disa dit n Villa Gjeaj, e gjeta ne internet
www.villagjecaj.com. Kam mbetur i knaqur me mikpritjen
dhe dhoma t rehatshme. Ushqimi ishte exellent dhe t gjitha
bio. Gjithashtu, shrbimet e tjera pr t mundsuar vizitn sa
m t mir t Thethit, ishin t mira ... (ardit brame, Tiran, 31
tetor 2014).

Vendi i Madh, mikpritjen e madhe. Vendi m i mir q

kam vizituar ndonjher. Pamje t mrekullueshme malore,
ushqim i shklqyer dhe uj, njerz t bukur dhe ajr shum i
shndetshm. aji i malit, mjalt blete dhe luleshtrydhet, jan
prtej do imagjinate (Dritan K, Tiran, 29 tetor 2014).

Ahmet Osjen, pr t marr

nj mendim pr hibridt e
misrit, me profesor Llukan
Ta s e n , p r l l o j e t d h e
vargzimin e perimeve, me
profesor Petraq Sotirin, pr
vreshtarin, me profesor
Resmi Osmanin pr ullirin
e agrumet, me profesor Sokrat Janin, pr llojet dhe
teknologjin e bostanoreve,
me profesor Selim Karajin,
pr prodhimin e foragjereve,
jan te domosdoshme, pr
t mos br gabime n
prcaktimin e strukturave
mbjellse gjat ksaj pranvere. Skemat jan t ndryshme. Nuk mund t jepen
prqindje t prcaktuara pr
siprfaqet q duhet t zr
kjo apo ajo bim. Kryesorja
sht q ato t mos pengojn
zbatimin e teknologjive dhe
t sigurojn efektivitet. Nga
shkmbimi i mendimeve,
njohja e t dhnave shkencore dhe e prvojs, shum
bujq po organizojn shfrytzimin e toks, duke harmonizuar drejt mbjelljen e disa
bimve n pronn e tyre,
pr t siguruar prodhime t
mira, q justifikojn punn
dhe djersn e derdhur.
Kshtu, Sokrat Shtmbari
n Rremas t Lushnjs, edhe
pse ka pa-sion pemtarin,
n pronn e tij nuk ka
vetm pem. Ai ka krijuar
nj bllok me rreth 1000
rrnj portokalle, nj pjes
t toks e mbjell me patate t
hershme e perime, si pr vete

dhe pr treg, pjesn tjetr

foragjere, pr t mbajtur
lopt, me te cilat siguron
bulmetin. Me prodhimin
e portokalleve, q tani ka
rreth 60 % t rrnjve n
prodhim, siguron t ardhura
pr t shtuar investimet dhe
pr t prmirsuar jetesn.
Hilmi Agai, n Shngjergj
t Tirans, n prshtatje me
klimn e zons, nuk mbeti
peng i mendimit pr t
mbjell sa m shum domate
n pronn e tij, por nj pjes
e ka vresht, nj pjes perime, nj pjes bim foragjere,
pr blegtorin. Zan Veseli n
Fush-Milot t Kurbinit, nj
pjes t toks e mbjell grur,
duke siguruar jo vetm
bukn, por edhe prodhim
pr tregun. Mbjell pem,
krye-sisht kumbulla e hardhi
dhe perime, kryesisht pr
vete, si dhe bim foragjere
pr t mbajtur lopt.
Kto prvoja jan shprehja m e mir e zbatimit
t mendimit shkencor n
praktikn e prodhimit. Takimet zonale me bujq e
specialist n kt pranver
jan forma m efektive e
grshetimit t mendimit
shkencor, prvojs s prparuar, pr aplikimin e
skemave m t prshtatshme t mbjelljeve t ksaj
pranvere, pr t arritur
synimin q ka do bujk, pr
t marr sa m shum nga
djersa, bima e toka, si dhe
me kosto sa m t ult.

Prof. Dr. Hysen obani:

Nj jet n bujqsi
dhe pr bujqsin

N ditt e para t ksaj pranvere

ndahet nga jeta n moshn 83
vjeare Prof. Hysen obani. Nj
personalitet i shquar i shkencs
shqiptare. Nj emr i njohur dhe
korife i bujqsis, sepse gjith
jeta e Profesorit sht e lidhur
me bujqsin. Plot 64 vjet pun
me bujqsi. I njohur nga shum
spe-cialist e prodhues t bujqsis
pr prgatitjen e tij profesionale.
Intelektual, q kontribuoi me kuroj
n transformimin e bujqsis moderne, q arriti rekorde t nivelit
ndrkombtar. Rendimentet e Profesorit n prodhim jan gur kilometrik, q vetm kalorsit i kapin.
Nj legjend e padiskutue-shme
me veprat q arriti dhe ka ln n
shkencn e bujqsis. Si specia-list
n prodhim dhe krkues n institucione, krijoi modele, apo si
quhen sot, standarde. Personalitet
shkencor i nivelit m t lart, novator dhe kmbnguls fitimtar.
Njihej Profesori si ekspert, studiues
e akademik. Ka punuar n detyra
e nivele t ndryshme, n prodhim,
agronom e kryeagronom pr 17 vjet
(n ekonomit bujqsore Cakran,
Vor, Ndroq e Pez) dhe n institucionet krkimore, studiues e
drejtues pr 18 vjet (Lushnj dhe
Tiran). Ishte ekspert i shquar, q
ka hartuar teknologjit e kultivimit t mbi 20 bimve bujqsore
dhe studiues i pasionuar i shum
bimve (drithrat, pem dhe perime). Pr-vojn dhe njohurit teknike i shpr-ndante tek t gjith. Ishte
njohs i bujqsis dhe i fshatit. Ishte
orga-nizator dhe drejtues shum
efektiv. Mendimet dhe diskutimet
e prof. Hysenit dgjoheshin me
vmendje, pasi ai ishte orator
elokuent dhe bnte pr vete auditorin. Ishte mendimtar dhe filozof
i jets dhe i agronomis. E donte
bujqsin, sepse u rrit me t. Dhe
bujqsia moderne shqiptare u rrit
prej tij.
Profesor Hyseni u lind n Libohov
(Gjirokastr) m 5 nntor 1932.
Q fmij familja e tij u vendos
n Tiran, ku u rrit e u shkollua
prof. obani. Veprimtaria e tij me
bujqsin lidhet q n mosh t re,
kur shkonte n ferma me dajn e tij,
profesorin e frutikulturs, t mirnjohurin e t paharruarin Abedin

ii. N vitet 1951-55 Hyseni ndoqi

studimet n Institutin e Lart Bujqsor (sot UB Tiran), ku mbaroi
me rezultate Shklqyeshm dhe u
emrua Bashkpuntor i ri shkencor n IKB, Lushnj. N at Institut
punoji pes vjet (1955-60) dhe kreu
studime krkimore me drithrat:
trshr, elb e misr. M pas (196066), punoi kryeagronom n Cakran
t Fierit. Cakraniott e mbajn
mend kryeagronomin e tyre, q
kontro-llonte do parcel hipur n
kal, prandaj e kan nderuar edhe
me titullin Qytetar nderi. N vitet
1966-69 caktohet kryeagronom i
NB, Vor dhe i asaj Gj. Dimitrov,
Tiran. N vitet 1969-77 transfero-het kryeagronom n Ndroq
e Pez, po n Tirans. N vitet
1977-1981 puno bashkpuntor
shkencor dhe kryeagronom i Stacionit t Farrave t Perime-Patate
n Tiran. Me krijimin e Institutit
t Perimeve dhe Patates (IPP) n
Tiran, n vitin 1981, emrohet
drejtor i institutit, detyr q e vazhdoj deri n vitin 1990, ndrsa m
1990-95 vazhdoi bashkpuntor
n IPP. N periudhn 1977-93 ka
qen lektor i jashtm n UB, Tiran, n Katedrn e Perimeve, por
dhe antar i Komi-sionit shtetror
pr kualifikimin pasuniversitar. Ka
shkruar dhjetra artikuj shkencor
dhe libra profesional. N vitet 90,
ai u prfshi aktivisht n lvizjet demo-kratike, ku ka dhn kontribut
t dukshm.
Profesor Hyseni e njohu fshatin
dhe bujqsin kur toka punohej
me lopat e kur korrej me drapr.
U lidh me bujqsin q i ri dhe e
dashuroi profesionin e agronomit.
Filloi pun n bujqsi dhe deri sa u
nda prej nesh punoi pr bujqsin.
Punoi me bimt e kultivuara n
fush dhe n mjediset e mbrojtura,
me serrat. Ekspert i misrit, ullirit,
rrushit, pjeshks, patates dhe perimeve. Fillimet i ka me drithrat n
Institutin e Krkimeve Bujqsore n
Lushnj (1955). N disa ekonomi
bujqsore realizoj disa rekorde, si
me misrin, q arriti t marr rendimente t nivelit botror (100 kv/
ha), prvoj q u prhap n shum
ekonomi t tjera. Zbatoi me sukses
krasitjen riprtritse me pemn e
shenjt t ullirit n Cakran (Fier)
dhe n Tiran, n 200 mij rrnj
she-kullor. Ngriti pemtoret me
pjeshk n Ndroq e vreshtat n
NB-t e Tirans. Krijoi e i dha emr
Institutit t Perimeve dhe Patates
(IPP) n Tiran, ku mbshteti fort
prodhimin e farave dhe krkimin.
Krijoi linja prindrore dhe hibride t
rinj domatesh t marks shqiptare.
Profesor obani lexonte, m-sonte
dhe zbatonte teknika e metoda t
reja. Punoi pr kualifikimin e tij
shkencor dhe t stafit q punonte.
Mbrojti disertacionin me misrin
dhe morri gradn Kandidat i
shken-cave (1984). N vitin 1986
mori titullin Bashkpuntor i
Vjetr Shkencor. N vitin 1990

mbaroi gradn shkencore Doktor i

shkencave, me punimet krkimore
me mbretreshn e perimeve, me
bimn e domates. Pr arritjet e tij
n praktik, n vitin 1995, mori
titullin e lart Profesor. Dijet e
tij ai i transferonte pa asnj kusht
te kolegt e bujqit. Nxiti dhe udhhoqi doktoraturat e krkuesve
t rinj n IPP.
Pas daljes n pension ka drejtuar
Shoqrin TARADIA shpk, nj
nga firmat private m t njohura t
shumzimit e tregtimit t farrave
t perimeve dhe patates. Edhe n
biznes eksperimentoi e promovoi
me sukses hibride t rinj, t vendit
e t huaj.
Prof. Hysen obani sht ush-qyer
me dije, humanizm e dashuri
pr bujqsin dhe Shqiprin nga
familja dhe pedagogt. Ai i prmendte shpesh me respekt pedagogt e tij, R. Jarani, M. S. Gurra,
M. Pidreni, L. Shala, N. Hakiu, F.
Dika, R. Kosturi, J. Morcka, A. ii,
M. Shashai, M. Selenica, S. Bai,
P. Mamali, Q. Turdiu, A. Xoxe, P.
Dodbiba, A. Ikonomi, etj. N Universitet ka punuar me profesort
rus Zujev, Berezina, Bruhi, etj.
Ai ka ln shum shkrime. sht
autor e bashkautor i 6 librave,
22 artikujve n revista shkencore
t vendit e t huaja, 8 referimeve
n Konferenca Kombtare, 40
metodikave kr-kimore, mbi 50
artikujve proble-mor, etj. Ishte
antar i disa sho-qatave t bujqsis, i disa komi-sioneve dhe
grupeve studimore. Pr punn e
tij sht dekoruar me Urdhrin e
Puns t Klasit t Par (1988). Me
rastin e 70 vjetorit t lindjes Prof.
Dr. Hysen obani u dekorua nga
Presidenti i Republiks Mjeshtr
i Madh i Puns, me motivacion:
Pr 47 vjet rresht ka punuar pa
ndrprerje n sfern e bujqsis si
agronom novator, n prodhim dhe
shkenc, duke hapur rrug t reja
n marrjen e ren-dimenteve t larta
n bimt e arave, fruti-olivikultur,
vreshta, perime-kultur dhe n
ngritjen e planta-cioneve t mdha
industriale n pemtari. Shquhet
si nj nga per-sonalitetet m n z
n fushn e eksperimentimit fushor
bujqsor dhe seleksioner pionier,
q ka hedhur bazat e teknologjis
ekspe-rimentale dhe t gjenetiks
apli-kative pr bimn e misrit dhe t
perimeve. Autor i dhjetra librave,
artikujve shkencor e studimor.
Profesor Hysen obani u nda nga
jeta, duke na ln vepra t mdha,
q bjn histori n bujqsi. Ai ishte
dhe mbetet nj pasuri kombtare,
nj kalors i arritjeve t mdha,
nj guximtar, q vendosi disa gur
kilometrik n bujqsin moderne.
Krenare familja dhe t afrmit, q
kishin nj njeri t till. Krenar dhe
ne q ishim bashk-kohs n nj
pjes t rrugs s gjat t Profesorit n bujqsi. Krenar sht dhe
vendi q kishte t till Mjeshtra t
Mdhenj.

M shum njohuri
pr mjaltin
Nektari i luleve sht burimi
kryesor i karbohidrateve, t
cilin blett e shndrrojn n
sheqer, glukoz dhe fruktoz.
Blett n zgjua e mbulojn at
medyll,i cili e mbron nga
lagshtia dhe prishja. Mjalti prmban mbi 15 %uj. Pr-mban,
gjithashtu, minerale, amino-acide,
acide organike, si p.sh. acidi i
thnegls, acidi i molls, acidi i limonit, si dhe pigmente e derivate
t klorofilit dhe komplekse t vitamins B. Mjalti i malit, q ka ngjyr t errt, prmban 13 her m
shum minerale se ai i luleve, sht i pasur me hekur. Vlera e mjaltit
qndron jo n sasin e teprt t sheqernave (76 % karbohidrate),
por n efektet e tij biologjike (mikroelemente, enzima). Pothuaj n
asnj ushqim tjetr nuk ka prbrje m biologjikisht t freskta si n
mjalt. Bioefektet, enzimat dhe materiet eterike, ruhen m s miri n
mjalt.
Mjalti, me ligje ndrkombtare, trajtohet si ushqim i zakonshm,
sidomos si mblsir ose produkt me t ciln bhen mblsirat
shtpiake ose industriale.
Historia antike thot se mjaltin e kan prdorur zotat e athershm
ose njerzit e shenjt dhe nnkupton ushqimin specifik e t rrall,
kurse filo-zofet e vjetr dhe inteligjenca e kan prdorur si ushqim
delikates dhe si shrues. Pra, mjaltin mund ta
prdo-rim si t duam, mjafton q t kemi dobi
nga ky produkt i mrekullueshm.
Kshillohet q mjalti t konsumohet sa m shum
dhe bletart t shtojn sa m shum blett. Kshtu, ata rrisin fitimet e tyre, por ndrkoh, rriten
edhe rendimentet e bimve bujqsore, nga roli i
veant q luajn blett n pjalmimin e bimve. Pra, bletari prfiton
nga mjalti, dhe bujqit prfitojn nga prodhimet bujqsore. Mir sht
q mjalti t prdoret si ila e jo vetm si ushqim, pasi nuk sht mir
vetm t mbushim barkun, por t kemi dobi shruese nga mjalti.
Thuhet kshtu, pasi nga t dhnat del se n 1 kg (1000 g) mjalt,
gjenden afro 30-40 g substanca shruese. Kjo na jep t kuptojm se
n ushqimet e prditshme shum m pak gjenden elementet q ka
mjalti.
Sa mjalt t prdorim?
S pari, kshillohet q fmija deri 3 muajsh, mundsisht t mos ushqehet me mjalt, sepse ai n njfar mnyre sht pasiv dhe nuk ka si
harxhon shum energji. Por, n vend t fmijs, mjaltin sht mir ta
prdor nna, q ushqen fmijn me qumshtin e vet. Derisa fmija
i vogl ushqehet kryesisht me qumshtin e nns, duhet t dihet se
qumshti, i nns apo i lops, ka prmbajtje t madhe laktoze, q nnkupton lloj sheqeri, dhe n kt raste mjalti mund t jet i teprt pr fmijn e vogl dhe i mundimshm. Sasia e teprt e karbohidrateve (sheqernave) n organizmin e fmijs e bn at nervoz, i ul inteligjencn dhe
freskin e moshs. Kur fmija fillon t ec, zvarre pr toke apo n kmb,
organizmi i tij ka krkesa m t mdha pr energji, sistemi i tretjes aktivizohet e aftsohet pr sasi edhe m t mdha ushqimi.
T rriturit mund t konsumojn mjalt sipas dshirs, por kur marrin
shum lypset q sheqernat e tjera t mos i prdorin fare ose ti rrallojn dukshm. P.sh., sasia e qumshtit, mblsirave, pemve t mbla,
sheqernat q prdoren n kafe ose n aj, etj., duhet t reduktohen
ose mundsisht, t mos prdoren. Nse prdoret mjalti dhe ushqimet
e tjera t mbla, n vend q t ket efekt pozitiv, mund t ket efekt
negativ. Prandaj, nse doni dik ta shroni (edhe veten), mjaltin
kurrsesi mos e przieni me sheqerna t tjer.
Si ta prdorim mjaltin?
Preferohet q ta prdorim para ushqimit ose menjher pas ushqimit pasi ai prmban sheqerna dhe mund t jet ushqim i mir
pr bakteret e dhmbve. Menjher pas prdorimit t mjaltit sht
mir q dhembt t pastrohen. Vlerat biologjike q i ka, mjalti i ruan
shum t freskta dhe bioefektin e ka t drejtprdrejt, sidomos kur
e mbajm sa ma gjat n goj. Kurse nse e kaprcejm menjher,
prmes thartirs se tretjes atij i ulen vlerat ushqyese. Po ashtu,
mjaltin nuk sht mir ta vlojm ose ta hedhim n uj me temperatur t lart e as n qumsht tepr t ngroht, sepse temperatura
shum e lart, mbi 450C, ia dmton ose ia ul efektin e vlerave biologjike q ka.
Mjalti ka edhe aftsi shruese e dezinfektuese pr plag dhe grvishtje t lkurs. Sipas nj studimi, mjalti triumfon mbi 7 lloje bakteresh,
si dhe jan identifikuar aftsit e tij kundr gripit, pr qetsimin e
stomakut, kundr diarres, etj.

7
N nj shkrim t AFP, trajtohet
si mjaft alarmant problemi i
erozionit detar n vendin ton.
Ndrmjet t tjerave, thuhet: Barbaria vazhdon n t gjith Shqiprin,
duke masakruar e grabitur do pjes
t saj. Struktura jo-funksionale apo
t korruptuara, shtetar qendror
e lokal, q rrin e vshtrojn,
teksa Shqipria trhiqet, shqyhet e
shkallmohet, sikur t jet nj rrob
e pavler. Politika hesht, ndrsa
makinerit e rnda vazhduan punn
n shtretrit e lumenjve. Shfrytzimi
i tejskajshm i tyre, pr t marr
inertet, ka kputur zinxhirin natyror, q ruante ekuilibrin midis tyre
dhe detit. T zhvatur e shkatrruar
pa asnj kriter, lumenjt t ndar
n dhjetra copash, mes gropzash
uji e prrenjsh t pafuqishm e
kan t pamundur t shkarkojn
materiale t gurta n bregdet. Rrjedhimisht, deti ka nisur ofensivn
e tij, duke pushtuar e mbuluar pa
asnj penges, tokn, e t gjej
prpara
Pavarsisht ndrhyrjeve t fundit pr
t ndaluar shkatrrimin e shtretrve
t lumenjve, realiteti i pas mse 20 e
kusur vitesh, sht i frikshm. Mjafton t udhtosh edhe sot, n mjaft
zona bregdetare.
E nisim nga bregdeti i Semanit, ose
m mir ajo ka mbetur nga plazhi
i dikurshm. Ktu, m shum se
kudo, mund t dallohet pushteti i
detit mbi tokn, avancim i jashtzakonshm i tij n t gjith zonn. Ja,
p.sh., nj depozit uji, dikur 300-350
metra nga deti, sot sht krejtsisht

Pr t jetuar
gjat
N jetgjatsin e njeriut
ndikojn shum faktor. Ja
disa:
* Gjendja shpirtrore.
* Dieta ushqimore me kalori
t larta (mish, peshk, vajra,
etj.).
* Prdorimi i vazhdueshm
i frutave dhe perimeve t
freskta, etj.
* Prdorimi sa m shum i
bulmetit.
* Sa m pak t tiganosura/
skuqura.
* Sa m pak pije alkoolike.
* Mosprdorimi i pijeve
narkotike (duhan, hashash e
droga t tjera).
* Lvizjet, shtitjet n ajr t
pastr (n parqe e jo n rrug, ku mjetet krijojn pluhur,
nxjerrin gazra e tymra).
* Gjimnastika e prditshme
trupore, pirja e ujit natyror,
larje dhe pastrti trupore,
masazhe e t tjera ...
* lodhje t nevojshme, por
jo t tepruar (fjetje 6-8 or).
*Bima perimore m e vjetr
e njohur nga njerzit sht
bizelja.
* Rreth 96 % e ujit n tok
sht i kripur.
* Ujku sht gjitari, sisori, me
temperaturn e trupit m t
lart (40.7oC).
* Macet kan m shum se
100 korda vokale, ndrkoh
q qent kan rreth 10.
* Kafshngrnsi m i madh
n bot sht ariu polar, me
gjatsi prej 2-2.6 m e pesh
400-600 kg.

Erozioni detar: Shqipria humbet

mijra hektar vij bregdetare do vit

n brendsi t tij. E nuk mbaron

ktu, sepse m tej ngriheshin edhe
godina t tjera. Nj lokal, ku qndronin pushuesit dhe kabinat pr
ta. E po ashtu, nj bunker i kohs s
kaluar, i gjithi nn uj. Pamjet jan
vrtet katastrofike dhe tregojn pr
avancimin e jashtzakonshm t
detit n t gjith zonn. Godinave
t tra, sot nuk u duket asgj. Turistt e dikurshm jan zvendsuar
nga banort e rinj: peshqit
Sipas nj studimi t detajuar nga
profesori i ksaj fushe, Spiro Boi,
gjithka sht shkaktuar nga dy faktor kryesor. E para, marrja e rrs,
q ka nisur diku n vitin 1992; dhe
e dyta, e m kryesorja, ndrhyrja pa
kriter n shtratin e lumit t Semanit.
Situata pritet t prkeqsohet n
momentin kur do t nis funk-

sionimin HEC-i i Kalivait, i cili do

t frenoj edhe prurjet e gurta t
lumit Vjos, duke e zbuluar edhe m
shum kt zon, prball presionit
t detit. Vetm gjat 10 viteve t
fundit, Semani ka humbur rreth 200
ha plazh, pyll dhe tok.
Nga Semani, udhtojm n Golem
t Durrsit, ku uji avancon me t paktn 2 m n vit N zonn e njohur
si e pishave t buta, uji ka zhdukur
trsisht brezin e rrs, duke deformuar e hedhur posht edhe pllakat
e mdha t betonit. E njjt sht
situata edhe n plazhin e vjetr,
apo zonn e njohur si zona e Iliris.
N kt pjes, sulmi i detit sht
shkaktuar nga ndrtimet pa kriter,
grryerja e Shkmbit t Kavajs, si
dhe dmtimet e prrenjve t vegjl,
q depozitonin inerte.

Sot, pallatet shumkatshe po ndiejn do dit ftohtsin e ujit, nj

pjes e tyre bodrumet i kan t
prmbytura. E, megjithat, ne shkojm m tej, pr nga veriu i bregdetit.
Kalojm n zonn e grykderdhjes
s lumit Erzen, n afrsi t fshatit
Rrushkull t Durrsit. Hektar t
tr jan nn uj, ashtu si godina t
vjetra e t reja. Pr t kuptuar nivelin
e masakrs, mjafton t shikosh sesa
shum ka grmuar deti, sesa tok
ka marr, apo t shikosh godina t
ndryshme, q thuajse duhet t qndrojn n ajr, sepse deti ka marr
trsisht tokn posht kmbve t
tyre. E gjith zona sht e hapur,
prball nj presioni t vazhdueshm. Kjo pamje sht treguesi m
i qart, sesa shum ka avancuar dhe
sa shum po vazhdon t avancoj
deti, n t gjith kt pjes.
Masakra mbi lumin Erzen, kudo
prgjat shtratit t tij, ka dhn sot
nj realitet t zymt n Rrushkull.
Nj tok q po shkon nn uj, duke
rrezikuar tashm si thon ekspertt edhe Gjirin e Lalzit.
Dika m tej, edhe n Qerret, deti
vazhdon t gllabroj tokn, pr shkak t dmtimeve t shtratit t lumit
Shkumbin. Prfundimi i mse 20
viteve marrjeje inertesh sht qindra metra tok t zhytura e gjithka

qndronte mbi to.

Nj bunker, q sot mund t dallohet
vetm nga sipr, dikur ka qen mse
300 metra nga deti. Sot sht mse
500 metra brenda tij, i zhytur nn
uj. Grafiku i shfaqur n video, tregon se ku niste dikur brezi i rrs dhe
ku nis sot. Drithruese sesa shum
ka avancuar deti.
Lm pas Durrsin, pr t shkuar
n Patok. Shkatrrimi i shtratit t
lumenjve Ishm e Mat sht ndikuesi i drejtprdrejt n ndryshimet
e mdha q ka psuar ajo lagun.
Rruga e dikurshme thuajse sht
zhdukur. Nj pjes e shtyllave t tensionit flluskojn nn uj, ndrsa kabinat, ku dikur qndronin pushuesit
e q ngriheshin rreth 400 m nga uji,
sot jan me kmb brenda tij.
Asgj nuk ndryshon n Veli-poj,
ku brezi i gjat i rrs e bn m t
vshtir dallimin, por pjerrsia e saj
tregon prirjen e fort t detit pr
t avancuar drejt toks. Gjithka e
shkaktuar prej shkatrrimit t grykderdhjes s Buns.
Para viteve 1990 raporti mes toks
s fituar dhe asaj t humbur nga deti
ka qen 2,4 me 1; pra fitohej 2,4 m
dhe humbej vetm 1 i till. Sot ky
raport sht tejkaluar n krahun
tjetr. ka do t thot se kufijt e
Shqipris nuk jan m t njjtt.

Farat e kungullit, ila natyror

sishme pr humbje t peshs.
Vetm 30 g fara kungulli
prmbajn rreth 5 g proteina, gj q do tu mbaj t
ngopur pr nj koh m t
gjat. Megjithat, duhet ti
konsumoni me kujdes, sepse
nj filxhan me fara prmban
rreth 285 kalori.

Farat e kungullit pr qllime

mjeksore pr-doren prej mijra vje-tsh. Ato jan burim
magnezi, kalciumi, kaliu-mi,
hekuri, zinku e vita-mine K.
Prandaj, njihini prparsit
shndet-sore t tyre dhe
konsu-mojini ato pr shndetin tuaj.

Vaji i farave t kungullit prdoret pr shrimin

e prostats s rritur. Vaji
prmban fitokemikate dhe
antioksidues, q re-duktojn
nivelin e radi-kaleve t lira
n organi-zm dhe parandalojn krijimin e qelizave
kan-cerogjene.

Mundin kancerin
Shkenctar spanjoll kan
zbuluar se farat e kungullit prmbajn pr-brs, q
veprojn me sukses kundr
qelizave t kancerit. N
fakt, jan efikase n luft
kundr llojeve t ndryshme
t kancerit dhe kan efekt
anti-inflamator. Nj stu-dim
i shkenctarve gjerman
ka ardhur n prfundim
se femrat, q kan kaluar
menopauzat dhe pr do dit
konsu-mojn fara kungulli,
kan 23 % m pak rrezik nga
krijimi i kancerit t gjirit. Efikasitet t njjt kan treguar
edhe farat e lulediellit.

Zbusin simptomat e
menopauzs
Nse jeni n krkim t
nj mnyre natyrore pr
prmirsim t humorit ose
pr zbutje t simpto-mave
t menopauzs, farat e kungullit jan nj zgjedhje e
shklqyesh-me. Ato rregullojn dhimbjet e koks,
zvo-glojn dhimbjet n nyja
dhe zvoglojn shpesh-tsin
e ndryshimeve t papritura
t humorit.
Jan t mira pr humbje
t peshs
Jan burim i pasur me fibra
e proteina, lend t rnd-

Reduktojn kolesterolin
Studimet kan zbuluar se
farat e kungullit mund ta
reduktojn nivelin e kolesterolit t keq 13 %, ndrsa
nivelin e koleste-rolit t prgjithshm 10 %. Po ashtu, ulin
rrezi-kun nga smundjet e
sistemit kardiovaskular, sulmit n zemr dhe n tru.
Mbrojn nga diabeti
Farat e kungullit jan t pasura me acide t pa-ngopura yndyrore. Shkenctart
kan gjetur se jan efikase
n rregu-llimin e nivelit t
sheqe-rit n gjak dhe rritjen e
ndjeshmris s organiz-mit
ndaj insulins. Ekspertt u
kshillojn diabetikve fara
kungulli si ushqim t prditshm.
Lehtsojn artritin
Shkenctart kan vr-tetuar
se farat e kungullit kan ndikim anti-infla-mator, q zbut
simpto-mat e artritit. Nse
vuani nga artriti, do dit
konsumoni rreth 30 g fara q
t lehtsoni simptomat e tij.

Vaji i farave t kungullit

(Cucurbita pepo var. styriaca)

Vaji i kungullit, me prejardhje nga zona m e gjelbr
e Austris (Steiermark), ka ngjyr t errt, arom
t kndshme dhe sht i njohur pr vetit e tij t
shumta antioksidative e shruese.
Prmban Selen dhe Vitamin E, t njohura pr
efektin antioksidant dhe pr mbrojtjen e organizmit
nga radikalet e lira.
Ul kolesterolin, n saj t prqindjes s lart t
acidit linoleik dhe fytosterolit.
Ka veti antiinfektive dhe prdoret pr trajtimin e
artritit reumatoid.
Prmban gjithashtu vitamina C, beta-Karoten,
hekur, kalcium, kalium dhe magnez.
Vepron si vazodilatator (pra zgjeron kapilaret)
dhe kshtu ul tensionin e lart n saj t
acideve yndyrore t pangopura (omega3),
duke parandaluar smundjet e zemrs dhe t
fshikzs s urins. Ky vaj sht gjithashtu
i njohur pr efektin pozitiv n kancerin e
prostats.
Kshillohet t prdoret n sallaturina dhe n disa
gatime. Ka shije t veant e t kndshme arre
dhe njihet si delikatese n shum restorante
evropiane.

Cel: +355 66 66 79 059