1

156

Ky projekt sht financuar nga Delegacioni Europian

Edukimi Mjedisor n Bulqiz

DANJEL BICA - Drejtor Ekzekutiv, Shoqata Ekspertet e Rinj Mjedisor

hoqata Ekspertet e Rinj Mjedisor (SHERM) realizoi me

sukses aktivitete edukuese
n kuadr t projektit Eco-Nord,
Rritja e kapaciteteve t Shoqris
Civile n Shqiprin e Veriut, pr
prmirsimin e biodiversitetit dhe
mbrojtjes s mjedisit, mundsuar

ke endemike t rrezikuara n rrethin e Bulqizs, q po zbatohet

nga SHERM. Qllimi i prgjithshm
sht pr t zhvilluar nj kuptim t
plot pr mbrojtjen e natyrs, prmes pjesmarrjes s komunitetit,
sigurimin, shfrytzimin e qndrueshm t burimeve natyrore dhe i

nga ALCDF dhe financuar nga

Fondet IPA t Delegacionit Evropian n Tirane. Titulli i Projektit
sht Mbrojtja e specieve floristi-

prosperitetit social. Si i till, ky

projekt parashikon reduktimin e
degradimit t ktij fondi prmes
edukimit mjedisor, edhe ofrimi i

Krkes pr shprehje interesi

KEL ushtron aktivitetin e saj q nga viti 1998.
Gjat ksaj periudhe KEL ka fituar besimin e
autoriteteve lokale, institucioneve dhe donatorve t ndryshm q veprojn n Qarkun e
Lezhs. Ne jemi t bindur q prsa i prket
njohjes dhe trajtimit t shtjeve t mjedisit
n kt Qark jemi prfaqsuesit m t dalluar
t shoqris civile. Ne bashkpunojm rregullisht me Bankn Botrore, USAID, REC, ADF, etj.
Ju adresojm kt krkes n kuadr t
finalizimit t Projektit ton pr ribotimin e
Guida Lezh.
Ne dshirojm t ftojm Institucionin Tuaj t
jet protagonist n ribotimin e nj prej botimeve m t suksesshme t KEL, Guida Lezh,
projekt i realizuar e i mbshtetur financiarisht
nga Ambasada Amerikane Tiran n vitin 2001.
Ribotimi i Guida Lezh do t ishte nj oportunitet, si pr promovimin e mtejshm t vlerave mjedisore e kulturore t Lezhs, edhe
pr t gjitha veprimtarit ekonomike e social
- kulturore n kt zon.
Mbetemi n dispozicionin Tuaj pr takime t
mundshme pr dhenien e informacioneve m
t detajuara, duke shpresuar fuqimisht n gje- Klubi Ekologjik LEZHE
tjen e nj bashkpunimi t frytshm e rezul- Credins Bank Conto
tativ pr arritjen e ktij objektivi t prbashkt.
Nr. 21954
TelFax: 02 15 28 62
Zef Imeraj
Mobil 0666679059

Drejtor ekzekutiv
Klubi Ekologjik, Lezh

E-Mail: zefimeraj@gmail.com

mundsive prmes shprndarjes

s njohurive pr komunitetin e zons s synuar, pr t prdorur n
mnyr t qndrueshme kto burime.
Ne kuadr t ktij Projekti, gjat
fazs s par u kryen pes
takime informuese pr Edukimin
Mjedisor dhe Mbrojtjen e Biodiversitetit me nxnsit e shkollave
(Zerqan, Fush-Bulqiz, Ostren,
Trebisht, Klenj), ku aspekti i
par ka t bj me ngritjen e vetdijes dhe ndjenjn e prgjegjsis
s gjeneratave t reja pr vlerat
dhe mbrojtjen e biodiversitetit, ku
e vlersojm q prania dhe interesi ka qen maksimal. Gjat ksaj faze Projekti ka arritur edukimin mjedisor t rreth 190 nxnsve pjesmarrs n aktivitet, ku u
informua pr mbrojtjen e biodiversitetit, rndsin dhe humbjen
e tij, pasi t tilla probleme e shtje ishin trajtuar edhe n broshur e fletpalosje. Mendojm
q deri tani, nga diskutimet e
kryera, Projekti ka arritur rezultatet e parashikuara: Ndrgjegjsimi dhe ndjenja e prgjegjshmris midis t rinjve dhe komunitetit pr mbrojtjen e biodiversitetit
dhe llojet endemike.
Faza e dyt e Projektit bazohet
tek: Prmirsimi i njohurive mbi
praktikat m t mira t vjeljes dhe
prpunimit pas vjeljes t BMA t
egra dhe futja e teknologjis s
kultivimit t llojeve t rrezikuara,
duke rritur vlern e produkteve
bimore. Projekti do t fokusohet
n zonat e lartprmendura me komunitetin dhe fermert grumbullues t BMA. Aspekti i dyt sht
trajnimi teknik pr fermert dhe
vjelsit e BMA t egra. Trajnimi
do t fokusohet mbi praktikat m
t mira t vjeljes dhe prpunimit
pas vjeljes s BMA t egra, gjithashtu n futjen e teknologjis s
kultivimit pr llojet e rrezikuara.
N kt faze sht parashikuar
ekspedita fushore pr rilevimin e
zons dhe gjetjen e bimve endemike. Edhe n kt faz do t arrihen pritshmrit e parashikuara.

PROJEKTI I SHRBIMEVE
MJEDISORE

INVENTARIZIMI I
PYJEVE N KOSOV,
A SHRBEN SI PRVOJ
PR SHQIPRIN?
Projekti i Shrbimeve Mjedisore, i financuar nga Banka
Botrore, Qeveria e Suedis dhe Organizata Globa e Mjedisit
(GEF), pr t mbshtetur praktikat e qndrueshme t
menaxhimit t toks ka filluar nga zbatimi.
Ndr veprimtarit kryesore t ktij Projekti sht dhe Inventari
i Pyjeve t Shqipris, q do t kryhet n periudhn 20162017. I vlersuar si veprimtari e rndsishme, q krkon punime
dhe staf t kualifikuar, gazeta Kurora, nprmjet ktij shkrimi
prpiqet t sjell prvoj nga inventart e kryer vitet e fundit
n Kosov.
I prmbledhur, ky shkrim mbshtetet n raportin prfundimtar,
prgatitur nga z. Hysen Abazi, drejtor i Departamentit t
Pylltaris n Ministrin e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit
Rural t Kosovs, pr inventarizimin e pyjeve n Kosove, i cili
u krye n vitet 2012-2013. (Pr m shum informacion,
raportin t plot mund ta gjeni: www.mbpzhr-ks.net).

T prgjithshme

llimi kryesor i Inventarizimit

Nacional te Pyjeve (INP) t
Kosovs, ishte q t promovoj nj
menaxhim t qndrueshm t pyjeve
duke vlersuar resurset totale t
pyjeve dhe lartsin e prerjeve
vjetore t qndrueshme.

Inventarizimi i pyjeve, i pari n

nivel vendi sht kryer n vitet 20022003 nga Organizata e Kombeve t
Bashkuara pr Ushqimi dhe Bujqsi
(FAO), dhe implementuar nga
Norwegian Forestry Group (NFG). N
vitin 2010 Ministria e Bujqsis,
Pylltaris dhe Zhvillimit Rural
(MBPZHR), krkoi riprtritje t

Vijon n fq. 2

Thesare t ZOGAJ I SHKODRS, NJ

natyrs son FSHAT MAGJIK SI VET
EMRI Q KA Fq. 4
Nga Luftar GALINA

Monumentet e Natyrs n
Fq. 3
Nikaj - Mrtur
Turizmi Alpin n Evrop

Fq. 5

5 Qershori - Dita Botrore

e Mjedisit

Mbroni florn dhe

faunn e rrall

Fq. 6

2
PROJEKTI I
SHRBIMEVE
MJEDISORE
Vijon nga fq. 1
inventarizimit nacional t pyjeve t
Kosovs - dhjet vjet pas t parit.
N Dokumentin pr Politik dhe Strategjis pr Zhvillimin e Sektorit t
Pylltaris n Kosov 2010 - 2020, thuhet: Informacionet e sakta rreth
gjendjes s resurseve pyjore do t
jen gjithmon n dispozicion. N
veanti, politikat e Qeveris jan q
t krijohen dhe t mirmbahen resurset e prhershme pr zhvillim t
inventarizimeve nacionale t pyjeve. Kto informacione do t sigurojn t dhna pr monitorim t resurseve pyjore, brjen e politikave
dhe planifikim strategjik prej autoriteteve qendrore t pyje, n mnyr q t ruhen dhe t shfrytzohen
produktet drusore n harmoni me
zhvillimet e bazs s resurseve pyjore.
Objektivat kryesore t ktij Inventarizimi jan:
- Sigurimi i statistikave t vlefshme
pr pyjet n shfrytzimin e toks dhe
ndryshimin e prdorimit t toks.
- Nxjerrja e statistikave t vlefshme
pr pyjet mbi gjendjen dhe ndryshimin e vllimit n kmb, rritjes s
drurit, dhe stoku i karbonit pr planifikimin nacional dhe raportimin ndrkombtar.
- Ruajtja dhe forcimi i vlersimit t
njohurive pr pyjet. Duke prdorur
metodn t quajtur inventarizimi sistematik i siprfaqeve prov dhe kombinuar me teknologjin e remote
sensing dhe vlersimit tradicional n
terren, 12 pylltar vizituan e vlersuan
1 860 siprfaqe prove n t gjith territorin prgjat gjasht muajve.
Siprfaqja pyjore n Kosov sht
mjaft e qndrueshme, me rreth 481 000
ha (44.7 % e siprfaqes totale). Disa
toka bujqsore mund t ken qen
konvertuar n kullosa e vendbanime,
por kjo sht e pamundur pr shtetin
me siguri q nj zon t madhe t
paklasifikuar, pr shkak t kufizimeve
t aksesueshmris dhe mungess s
t dhnave n vitin 2003, tani kan
qen t klasifikuar. 38 % e siprfaqes
pyjore sht n pronsi private,
ndrsa 62 % jan pyje publike. Pyjet
cungishte dominojn siprfaqet
pyjore me 84 %. Pyjet e pastra fletore
mbulojn pothuaj 83 % t siprfaqes
pyjore. Vllimi n kmb i drurve me
diametr n lartsi t gjoksit >= 7 cm
mbetet 40.5 milion m3, afrsisht si
dhjet vjet m par. N mesin e drurve, ahu (Fagus) z 46 % t vllimit,
ndrsa dushqet (Quercus) 23 %. Mesatarja e vllimit n kmb sht 84
m3/ha.
Rritja vjetore mbi lvore t drurve
me diametr (DLG) >= 7 cm sht
llogaritur n 1.55 milion m3 (1.32
milion fletort e 0.23 milion halort).
Maksimumi i prerjes vjetore afatgjat
n mnyr rigoroze nga nj pik e
produktivitetit t par sht n rendin
e 1.45 milion m3. Kjo sht nj shifr
bruto dhe duhet t reduktohet pr
shkak t humbjeve me prerje, humbjet
natyrore dhe konsideratat mjedisore.
Neto maksimumi i nivelit t prerjeve
afatgjat pr Kosovn sht n nivelin 1.2 milion m3. Ky vlersim duhet
t reduktohet m tej pr shkak t
siprfaqeve t padisponueshme pr

INVENTARIZIMI I PYJEVE N KOSOV,

A SHRBEN SI PRVOJ PR SHQIPRIN?
furnizim me dru, duke prfshir Parqet
Nacionale.
Nj analiz e kryer n 60 % t dokumenteve pr siprfaqet pyjore,
evidenton se prerja mesatare prej 950
mij m3 do vit ka ndodhur. Rrjedhimisht, prerjet vjetore mund t vlersohen n afrsisht 1.6 milion m3.
Vetm nj pjes e vogl e prerjeve (7
%) sht kryer n prputhje me legjislacionin pyjor. N nivel nacional
duket se largimet vjetore dhe humbjet
natyrore t drurit jan t balancuara
me rritjen vjetore bruto. Bazuar n
pjesn e pyjeve t degraduara t lart
dhe rezultatet nga planet menaxhuese
t pyjeve, kohve t fundit, n shum
siprfaqe t caktuara mbiprerje kan
ndodhur.

Pse Inventarizimi
Nacional i Pyjeve?

nventarizimet Nacionale t Pyjeve

jan t dobishme pr qllime t
ndryshme:
Ndihmojn hartuesit e politikave
n zhvillimin e sektorit t pyjeve.
Vlersojn ekuilibrit n mes prerjes
s pyjeve dhe rritjes.
Vlersojn disponueshmrin e
materialeve t paprpunuara t drurit.
Krijojn kapacitete t nevojshme
t prpunimit dhe teknologjis, pr
t prmbushur m mir krkesat e
tregut me produkte.
T dhnat e INP-s t Kosovs,
jan t rndsishme pr raportim t
obligimeve ndrkombtare, si the
Global Forest Resources Assessment
t FAO-s dhe Konferenca rajonale
Ministrore pr Mbrojtjen e Pyjeve n
Evrop (FOREST EUROPE), q
krkojn informacione pr pyje n
nivel vendi.
Nevojat e ardhshme t Kosovs,
pr raportim ndrkombtar, mund t
grupohen n tri kategori:
1. Vlersimet e kryera nga FAO,
t tilla si: the Global Forest Resources Assessment.
2. Ndryshimet klimatike. Kosova
ende nuk sht nnshkruese e the
UN Framework Convention on
Climate Change (1993), and the Kyoto
Protocol (2004). Megjithat, si vend
potencial i ashtuquajtur no-Annex
1, Kosova do t jet e nevojshme
pr t siguruar disa informacione mbi
emetimet e karbonit dhe mbytet nga
sektor t ndryshm, duke prfshir
prdorimin e toks, ndryshimi i prdorimit t toks dhe pylltaris.
3. Proceset rajonale mbi kriteret
dhe indikatort pr menaxhimin e qndrueshm t pyjeve (FOREST EUROPE). Procesi ka identifikuar gjasht
kriteret, secili me nj sr treguesish
sasior pr monitorimin, vlersimin
dhe raportimin mbi progresin drejt
menaxhimit t qndrueshm t pyjeve
n nivel nacional.

Sistemi Inventarizimit

nventarizimi Nacional i Pyjeve jep

nj pasqyr t pavarur pr gjendjen aktuale t pyjeve t vendit. Informacioni sht i bazuar n nj rrjet
t siprfaqeve prove, t shprndara

sistematikisht n t gjith vendin.

Siprfaqet prov s pari jan vlersuar dhe klasifikuar n prdorimin e
toks, duke prdorur imazhet ajrore.
T gjitha siprfaqet prov, q
shtrihen n pyje apo tok tjetr pyjore, jan vizituar n terren. Pr t gjitha
siprfaqet prov, gjendja e pyjeve sht vlersuar n detaje. Siprfaqet prov jan t prhershme, q do t thot
se siprfaqet prov t njjtat n parim
jan matur n intervale t rregullta,
shpesh do 5 vjet. Kjo i jep nj baz
t shklqyer pr monitorimin e rritjes,
shndetit dhe atributet e tjera. Pr gjith Kosovn ekzistojn 3 453 siprfaqe prov. Nga kto, 1 860 jan vizituar
n terren.
Inventarizimi Nacional i Pyjeve
(INP) prbhet nga nj rrjet prej 4 x 4
km n tr Kosovn. Pr t prmirsuar saktsin e inventarizimit n
siprfaqet me prpjestim pritshm m
t lart t pyjeve t vlefshme, dendsia e rrjetit sht rritur n 2 x 4 km.
Siprfaqja e mostrs prbhet nga
katr siprfaqe prov rrethore,
vendosur 200 m larg njra-tjetrs n
do kryqzim t rrjetit.
Pr t patur inventarizim efikas t
pyjeve, INP kombinon metodologjin
e re dhe at tradicionale. Sistemi i
informacionit gjeografik pr remote
sensing dhe menaxhimi i t dhnave
hapsinore sht prdorur me
kombinimin e vlersimit tradicional t
pyjeve dhe mjetet pr matje t pyjeve
dhe teknikat. Fotografi ajrore jan
prdorur pr klasifikimin fillestar, me
qllim identifikimin e siprfaqeve
prov me pyje q krkojn matje n
terren dhe pr t lehtsuar nj
klasifikim t prafrt t pyjeve.

Siprfaqet prov t caktuar n

klasa Pyje apo tok tjetr pyjore,
n parim przgjidhen pr matje n
terren. Nga fillimi, pritej q do t jet e
pamundur pr t vizituar t gjitha
lokacionet e siprfaqes prov n
terren. Interpretimi fotos bri t
mundur krijimin e klasave t prdorimit
t shprndarjes pr Kosovn.
Siprfaqet prov t prhershme,
t krijuara n vitet 2002-2003, jan
rivizituar n vitin 2012, duke
mundsuar vlersim t sigurt t
trendeve t vllimin n kmb. Duke
prdorur t dhnat nga INP i par, mes
specieve t tjera, azimutit dhe
distancs nga qendra e siprfaqes
prov pr secilin dru, puntort e
terrenit ishin n gjendje t
identifikonin qendrn e siprfaqes
prov dhe rimatur sakt drurt e njjt.
Matja e drurve t njjt me kalimin e
kohs ofron t dhna t vlefshme pr
rritjen, prerjen dhe humbjet natyrore.

Matjet dhe vlersimet

una n terren pr INP sht kryer

gjat nj periudhe gjashtmujore n vitin 2012 nga 12 profesionist t ndar n gjasht ekipe
terreni.
Siprfaqja prov e prhershm
rrethore konsiston me rrethin e
brendshm me rreze 2,5 m, kryesisht
pr vlersimin e rigjenerimit dhe
drurt e imt, nj rrethi kryesor me
rreze 10 m pr matje t drurve me
diametr n lartsi t gjoksit > = 7 cm
dhe nj rrethi t jashtm me rreze 20
m, kryesisht pr vlersimin e gjendjes
s grumbullit.
Duke prdorur marrsin GPS,
puntort n terren ishin n gjendje
q saktsisht t lundrojn n qendr
t siprfaqes prov t paraprcaktuar.
Nj piket alumini sht vendosur n
mnyr diskrete n qendr t do siprfaqeje prov, me qllim q t njihet
fizikisht nga puntort e terrenit t
INP n t ardhmen. Shnjuesit nuk
jan t dukshme pr kalimtart, duke
siguruar se siprfaqet prov jan trajtuar n mnyr t ngjashme n siprfaqe t tjera pyjore pran. Kjo siguron
vlersim m t sakt t shfrytzimit t
pyjeve me kalimin e kohs.
INP mat diametrin e drurit t t
gjith drurve t njom e t thar n
siprfaqen prov, krahas matjeve t
lartsis t nj druri nnmostr. Pr
m tepr, lista e prbr e atributeve
m t rndsishme pr vlersimin e
strukturs, shtrirja dhe cilsia e burimeve pyjore pr qllime kombtare
dhe ndrkombtare.

Prllogaritje

njohur klasn e bonitetit, vllimi mund

t vlersohet duke prdorur funksionet vetm diametrin n lartsi t
gjoksit, si variabl e pavarur.
Meq tabelat dhe funksionet e
klass s bonitetit nuk jan n
dispozicion pr drurt fletor n pyjet
cungishte, funksionet e vllimit pr
dushk dhe ah jan krijuar duke
shfrytzuar (Drini et al. 1990). Kto
vetm mund t aplikohen direkt pr
drurt mostr me futjen komplete t
matjeve. Lakoret e zakonshme t lartsis, t bazuara n t gjith drurt
mostr n pyjet cungishte jan llogaritur pr t br t mundur vlersimin
e lartsis s drurit dhe zbatuar funksionet vllim edhe pr drurt ku vetm diametri ishte i njohur (Tomter 2003).
Funksionet e rritjes vjetore jan
krijuar nga analiza e regresionit gjat
INP 2002. Matjet e gjersis t dhjet
rrathve t fundit t rritjes vjetore
(rritja dhjet vjet) jan bre duke
shpuar dhe nxjerr pjes nga drurt
mostr. Funksionet jan gjeneruar pr
grupet kryesore t species s drurit.

Sa t besueshme jan
rezultatet?

Vlersimi i vllimit pr pyje t larta

kryhet n dy hapa: S pari, krijimi i
klass specifike t bonitetit dhe, s
dyti, vllimi i vlersuar i drurit. Drini
et al. (1990) kan krijuar marrdhnie
t forta mes diametrit n lartsi t
gjoksit dhe lartsis totale t drurit.
Pr secilin nga speciet e drurit, jan
ngritur pes lakore t tilla, secila prcakton klasn specifike t bonitetit.
Bazuar n diametrin dhe lartsin e
drurve mostr, sht prllogaritur nj
mesatare e vlersuar e klass s bonitetit pr do siprfaqe prov. Me t

1) S= Gabimi standard i vlersimit mesatar

n siprfaqen prov, n=nr. i sip. prov.
2) Formula pr llogaritjen e dy komponentve t gabimit (vllimi dhe siprfaqja):
(4.32+1.92 ) = 4.7 %.

gjitha t dhnat n terren jan

ruajtur vazhdimisht n nj
databaz Microsoft Access, duke
prdorur softuerin ndrfaqe ArcPad
pr transferimin formularit regjistrues. Kontrollet logjike pr shprndarjen gjeografike jan br duke
prdorur ArcGIS, dhe analizat e t
dhnave numerike jan br duke
prdorur SASsoftuerin (Statistical
Analysis System, Version 9.2.).
N INP e 2002, funksionet matematikore q duhet t prfshihen n
nj program kompjuterik, u krijuan
prmes analizs s regresionit. Kto
funksione jan riprdorur n kt INP.

etm gabimi i mostrave t

inventarizimit mund t vlersohet. Prve ksaj ka komponente
me gabime pr shkak t klasifikimit
t pasakt t siprfaqes, matje druri
e t tjera. Nuk sht e mundur pr t
matur madhsin e gabimeve t matjes dhe gabimeve t vlersimit.
Nj vlersim kontrolli i nj
nnmostre m t vogl t siprfaqeve
prov, tregoi ndryshueshmri mes
pu-ntorve t terrenit, lidhur me
klasifikimin e grumbullit, por matjet e
drurit ishin mjaft t sakta.
Nuk ka metod pr llogaritjen e
sakt t gabimeve standarde sistematike n nj mostr t till si INP.
Duke zbatuar formuln standarde
pr marrjen e mostrave t rastit sht
e mundur pr t vlersuar gabimin
standard t vllimit pr hektar S%/
n = 4.3%.1)
Duke menduar se numri total i
siprfaqeve prov prfaqson siprfaqen totale t Kosovs dhe se siprfaqet pyjore t anketuara prbjn 45 %
t siprfaqes totale, sht vlersuar se
gabimi standard i siprfaqes pyjore t
anketuar do t jet rreth 1.9 %. Marr
s bashku, t dy komponentt e gabimit
(vllimi pr ha dhe siprfaqja),
mblidhen n rreth 4.7 %.2)

3
Nikaj - Mrtur

Nikaj-Mrturi, tashm sht

kthyer n zon turistike. Ve
natyrs s bukur me pyje e
flor t pasur, me shpend e
kafsh t rralla, pa prmendur historin dhe kulturn,
mikpritjen dhe kodet familjare
e shoqrore, nj grup specialistsh vendas, po punojn pr identifikimin e nj

tjetre vlere t ksaj zone, si

jan Monumentet e Natyrs
dhe pr tu dhn atyre statusin e mbrojtjes nga shteti.
Blerant Lushaj, nj banor i
ktyre zonave dhe njohs i
mir i vlerave q duhet t
ket nj Monument Natyre,
ndryshe i thirrur nga miqt e
tij, Bleranti i Zonave t Mbrojtura, po punon me prkush-

Monumentet e Natyrs dhe ato t

Kulturs krkojn mbrojtje nga shteti
tim pr mbrojtjen e vlerave
natyrore, identifikimin e monumenteve t natyrs dhe
plotsimin e dokumentacionit
pr status t tyre. N saje t
puns s tij, jan nj numr i
madh objektesh t natyrs
n Nikaj-Mrtur, q s shpejti
do t marrin statusin Monu-

ment Natyre, t mbrojtura

nga shteti.
Jan t shumta dhuratat e
natyrs n Nikaj Mrtur, q
duhet t kishin marr statusin Monument Natyre dhe
t tjera nga trashgimia kulturore e shpirtrore, q duhet
t kishin marr statusin Monument Kulture, thot pr
ATSH-n Ndoc Mulaj, spe-

cialist biolog, banor i ksaj

zone.
Ai numron disa nga monumentet e natyrs dhe t kulturs q duhej t gzonin statusin Mbrohet nga Shteti.
Disa prej tyre jan: Shpella
Bira e Zez, n Qeresh;
Shpella e Alis dhe Muldea,
n Mulaj; Shpella e Lumit
dhe e Boshit, n Curraj t
Epr; Shpella e Kakverrit, n
Kaki t Nikajve; Shpella e
Fratit dhe e Kol Gegs, n
Palc dhe disa t tjera, q jan n proces eksplorimi:
Ujvara e Briss, Ujvara e
Mulajve; Syri Jeshil n lumin
e Kuit, Tinari n Lumin e
Zi; Gurrat e Mirash Bals;
Kanioni i lumit nga Mulaj deri
n Qeresh; Kanioni i lumit

Mrtur, nga Ama e Kanalit

deri Nenguri, Curraj i Epr;
Vorri i Fratit; Logu i Kol
Dods; Piku i Currajve, etj.
Ata kan identifikuar edhe
disa objekte Monument
Kulture, q duhet t ken

mbrojte nga shteti, si: Kulla e

Thepit, n Curraj i Epr; Kulla e Qndres, n Bris; Kulla e Deli Tahirit, n Salc;
Kulla e Kurtesh Kurtit, n
Lekbibaj; Kulla katrkatshe
e Pal Zefit, n Mserr; Kulla e
Fazli Tahirit, n Mulaj; Kulla e
Sukullarit, n Qeresh, etj.
Jan dhe disa Monumente t
Trashgimis Shpirtrore, q
duhen shpallur t mbrojtura,
si: Knga Majekrahu; Xhama
e Burrave; Kngt e Kreshnikve, me lahut, etj.
Objekte q duhen mbrojtur.
Ky sht nj studim serioz, i
br nga specialist t fushave prkatse dhe pritet t
paraqitet pr miratim n strukturat prkatse n ministrit
e linjave dhe m pas n qeverin shqiptare.

Rafting n lumin
Vjosa, Prmet

Nj udhtim n lumin Vjosa mbetet pjes e

paharrueshme e pushimeve verore. Lundrimi zgjat 2.53.5 or. Vjosa sht nj prej lumenjve t fundit t
paprekur t Evrops dhe rrjedha e ktij lumi n afrsi
t Prmetit sht quajtur Zemra Blu e Evrops.

Banka Botrore n Shqipri

4
Thesare t
natyrs son
Nga Luftar GALINA

ZOGAJ I SHKODRS, NJ FSHAT

MAGJIK SI VET EMRI Q KA

etm 12 km nga
qendra e qytetit t
Shkodrs, rrz malit t Taraboshit, n brigjet e
liqenit t Shkodrs, shtrihet
Zogaj, e prfshir n vijn e
verdh t qytetit. Ajo vjen
menjher pas Shiroks dhe

ndodhen mbi 100 shtpi, me

rreth 500 banor. Ato jan
shtpi me shkall t gurta
n hyrje t oborreve e t banesave, me rrethim guri,
kryesisht dykatshe. sht
karakteristik se, ndrsa n
t gjith Shqiprin ka lvizje

bashk me t jan ndr plazhet m t bukura t Veriut.

Zogaj ka nj siprfaqe prej
842 620 m 2, bashk me
bregun pran pjess s liqenit, q ndodhet aty. Ndrsa Shiroka sht shfrytzuar
steprmi para viteve 90-t,
Zogaj nisi t frekuentohej pas
ktyre viteve, sepse m par
ishte zon kufitare dhe nuk
shkonin pushues. Sot, Shiroka shfrytzohet si pik
ndaluese dhe m pak si plazh, ndrsa m i frekuentuar
sht plazhi i Zogajt. Ktu

t shumta demografike, n
Zogaj as ka ardhur e as ka
ikur njeri nga fshati. Po
ashtu, ai ruhet edhe nga ana
arkitektonike, me ndrtesa
karakteristike me gur dhe
me arkitektur t vjetr. N
stinn e vers kto shtpi
vihen n dispozicion t
pushuesve. Popullsia e zons merret kryesisht me
peshkim, si aktivitet q kjo
zon e ka tradit t hershme, meq ka liqenin pran, si dhe me blegtori e pak
bujqsi. Ktu ka mjaft dru-

frutore, fiq, kumbulla, gshtenja, mana me trungje t

gjer, q qndrojn si dshmitare t lashtsis s
ksaj zone, sheg, q hasen
kudo gjat rrugs, t cilat n
pranver, me lulet e tyre t
kuqe, i japin nj hijeshi t
veant, duke krijuar nj
pamje unike. Drur t tjer
frutor, t mbjell bukur, n
form brezaresh, kryesisht
n hyrje t zons, q e bjn
edhe m t bukur e vrtet
unik kt vend, jan ullinjt.
Banort dallohen pr prpunimin e tyre dhe nxjerrjen e
vajit t ullirit. Ata merren gjithashtu me prodhimin e mjaltit.
Tradit e zons, q vazhdon t ruhet edhe sot,
sht punimi i qilimave artizanal. Mjafton t shohsh
motivet, harmonizimin e
ngjyrave t qilimave, pr t
zbuluar botn e pasur shpirtrore t zoganjarve.
Prve shijimit t veantis dhe bukuris s
produktit turistik t zons s
Zogajve, turistt mund t
vizitojn atraksionet turistike
prreth, si: burimin me uj
t ftoht, t quajtur ezme,
kishn e Shn Rrokut, q
lidhet me festn e Shn
Rrokut, e cila festohet me 16
gusht, si dhe baret e restorantet e shumta.

Pr t shkuar n Zogaj
kalon urn e Buns, kthehesh djathtas dhe udhton
n rrugn rrz Taraboshit,
e cila t on fillimisht n
Shirok e pastaj n Zogaj.
Rruga nga Shiroka deri n
Zogaj sht e ngusht, por
lokalet e shumta buz liqenit, nj pjes e t cilave me
shkall, q zbresin nga rruga, kan br zgjerime t
pjesshme dhe vende parkimi
pr makinat. Rruga e ngusht, njkalimshe, krijon problem t madh sidomos pr
lvizjen e autobusve me
turist t cilt mbrrijn deri
n Shirok dhe e kan t
vshtir t lvizin m tej drejt
Zogajt!?
Pozita gjeografike e zons turistike t Zogajt pran

Turizmi n Zogaj, mjaft mbreslns

Llojit i turizmit q zhvillohet
aktualisht n Zogaj sht
kryesisht turizm familjar. Si
rrjedhoj e sasis s madhe
t sherbels q gjendet n
kt zon, Zogaj ka ajr t
pastr e shum kurativ, q
kshillohet sidomos pr
fmijt astmatik dhe
alergjik.
Duke pasur parasysh
pozitn gjeografike, ofertn
e pasur natyrore e kulturore,
veantin arkitekturore, jetn
e thjesht, si t nj fshati,
kjo zon ka potenciale pr
zhvillimin e disa lloje turizmi,
si ai balnear, agroturizmi,
turizmi kurativ ...
Prve shijimit t veantis
dhe bukuris s produktit
turistik t zons s Zogajt,
turistt mund t vizitojn
atraksionet turistike q
ofrojn edhe zonat prreth,
si: burimin e ujit t ftoht, t
quajtur ezme, kishn e
Shn Rrokut, e cila sht e
lidhur me festn e Shn
Rrokut, q festohet me 16
gusht, baret dhe restorantet
e shumta.
E gjith zona prbn nj
ekosistem delikat dhe
zhvillimi i nj turizmi masiv

shpatit t Taraboshit dhe

Liqenit t Shkodrs ndikojn
n formimin e mikroklimave.
Sasia e reshjeve mesatare
vjetore sht rreth 1800 mm,
temperaturat maksimale t
ajrit jan 40C dhe t ujit
27C.
N zonn turistike t
Zogajt jetojn n harmoni
shum lloje bimsh, peshqish, shpendsh e kafshsh. Ka mjaft lloje bimsh
endemike n form shkurresh. Po ashtu, dallohet pr
pasurin e bimve mjeksore, si trumza, balsami,
kina e verdh dhe e kuq e
sidomos sht e pasur me
sherbel, me t ciln sht
e veshur pjesa m e madhe
e malit t Taraboshit. Pr sa
i takon fauns, si ajo toksore ashtu dhe ajo ujore

sht e pasur. Ndr llojet e

kafshve, q gjenden ktu
dhe q shfrytzohen pr
gjueti, jan derri i egr dhe
lepuri. Takohet ujku, dhelpra
dhe nj sr zvarraniksh.
Pjesa m e madhe e fauns
prbhet nga shpendt.
Numrohen 240 lloje shpendsh. Tipike dhe shum t
bukura jan pulbardhat.
Ndr shpendt q gjuhen
jan: rosat e egra, shapkat,
karabullakt, patat e egra,
thllzat, etj. Pr t pasionuarit e peshkimit fauna ujore
ofron rreth 65 lloje peshqish.
Prmendim, krapin, ngjaln,
karasin, kubln, qefullin, gjuhcn, skortn, etj. Kjo pasuri
e fauns dhe e flors, e bn
kt zon nj ekosistem
shum t veant dhe
atraktiv.

Plazhi i Zogajt
Zogaj ka nj plazh t mrekullueshm, q laget nga uji
i liqenit t Shkodrs. Relievi i ult kodrinor, prania e
mjaft gjireve t vegjl shkmbor, plazhet me zhavorr
e gjelbrim, klima shum e shndetshme e ndikuar
nga prania e liqenit dhe e malit, e bjn Zogajn nj
plazh t plqyeshm. Ky plazh, duke qen m pak i
shfrytzuar, afron mjedise deri diku t virgjra e t
plqyeshme. sht kjo arseja q shkodrant krahas
Shiroks tradicionale, zgjedhin m tepr Zogajn, ku
krahas plazhit shijojn edhe bukurit natyrore t ktij
fshati interesant.

Pasuri turistike t Shkodrs

Natyra e ka mbajtur me hatr Shkodrn, q, ve bujaris, i ka dhn edhe bukuri
natyrore t shumta. Liqen, det, lumenj n relieve t ndryshm, fushor, kodrinor e
malor, bjeshk t pakrahasueshme n lartsi t ndryshme. Shiroka, Zogaj, Velipoja,
Thethi, Razma, Boga e Vermoshi jan pika turistike, q njihen nga t gjith shqiptart,
por edhe nga t huajt dhe do vit n sezone t ndryshme, por sidomos n ver,
trheqin pushues e vizitor t shumt, vendas e t huaj. Por Shkodra ka dhe mjaft
resurse t tjera, q qndrojn t fshehura, q nuk jan aq t njohura, por q ofrojn
mundsi pr turizm, sidomos at ditor. Ja disa nga kto vende:

Delta e Buns
Esht krijuar nga depozitimet e ktij lumi, ka formn e nj trekndshi t madh, me
baz nga deti. N t ndodhen dy ishuj t mdhenj, Ada n Mal t Zi dhe ishulli i
Franc Jozefit, i krijuar nga depozitimet e aluvioneve t lumit, mbas mbytjes n 1881
t anijes austriake me t njjtin emr. Ky ishull dallohet pr bimt dhe kafsht e
rralla. Delta e Buns sht afr 10 km nga qendra e Velipojs, n pjesn veriore t tij,
n t kundrt t Laguns s Vilunit.

Laguna e Vilunit
Ndodhet 2 km n lindje t plazhit t Velipojs, ka nj siprfaqe rreth 300 ha e thellsi
prgjithsisht 1-3 m. Kjo lagun rrethohet nga ligatina, komunikon me detin prmes
nj kanali natyror, n t cilin pr shkak t batics e zbatics uji ndryshon drejtim do
6 or. Ka uj t kripur dhe sht e pasur me peshq t llojeve t ndryshm, mjaft t
shijshm.

Lumi Kir

do t sillte pasoja negative

pr t, ndaj zhvillimi i turizmit
duhet t karakterizohet nga
zhvillimi i qndrueshm. N
dispozicion t pushuesve jan shtpit e banorve, q

jan banesa tipike me shkall t gurta, oborr t rrethuar

dhe kryesisht me dy kate. N
Zogaj ndodhet edhe nj hotel
shum i mir, me pajisjet
dhe kushtet e nevojshme.

Nj nga lumenjt e Shkodrs, q kalon nga qyteti dhe m pas gjarpron prmes
Postribs e maleve t Dukagjinit. Kiri ofron mundsi pr turizm ditor. Pjesa e ktij
lumi pran urs s Mesit, n vite sht shfrytzuar pr turizm. Uji i kristalt dhe
pjest shkmbore q bien n t, i japin bukuri t rrall.

Prekali
Duke vazhduar m tej, gjatsin e lumit Kir, n drejtim t Dukagjinit, pjesa pran
fshatit Prekal t Postribs, paraqet nj tjetr resurs turistik t fshehur. Pushues
ditor, jo vetm nga zona, por dhe nga Shkodra, po i drejtohen pr her e m shum
ksaj pjese t lumit pr turizm ditor.

arku alpin evropian

sht sot hapsira
turistike malore m e
rndsishme n bot. Kjo zon
prmbledh nj siprfaqe rreth
240 mij km2, afrsisht 1000 km
i gjat dhe 130-250 km i gjer,
ku prfshihen territore franceze, austriake, zvicerane, italiane, gjermane, si dhe nj pjes e Sllovenis dhe Lihtenshteini, ku jepet hapsir jetese
pr rreth 11 milion njerz. Ky
rajon, q dikur ishte rezervat i
bujqsis malore, sot njihet si
Parku ati i Evrops, q siguron mundsi t gjithanshme
rekreative e siprfaqe sportive
pr gjith popullatn urbane t
kontinentit. Rreth 25 % e qarkullimit global turistik nis n
Alpe. Rndsia e bujqsis
tradicionale sht ulur vazhdimisht dhe sht prqendruar
m tepr n lugina, ku kushtet
e prodhimit jan m t favorshme.
Para Lufts s Dyt Botrore turistt zun nj pjes
t gjer t territorit alpin, t
shprndar n disa komuna si
Charmonix e Megeve, n
Franc, Davos apo CransMontana, n Zvicr, Innsbruck, n Austri, apo Cortina
dAmpezzo, n Itali. Zhvillimi
i turizmit n Alpe njeh fillimet
e tij n shek. 18, kur artist,
shkrimtar, poet e eksponent t aristokracis udhtonin
pr arsye kulturore, religjioze
apo arsye shndeti. Por turizmi si form e dukuri masash
nisi gjysmn e dyt t shek.
19, me hekurudhat e para, q
prshkuan Alpet. Ngjitsit
filluan t eksplorojn majat e
Alpeve. N fillimet e shek. 20,
Zvicra prbnte destinacionin
m t rndsishm t Alpeve
dhe industria turistike zvicerane konsistonte n tre tipe
turizmi: 1. Turizm i nivelit t
lart, n hotelet e mdha t brigjeve t liqeneve prealpine, si
psh Gjeneva. 2. Turizm malor,
n stacionet e verimit t fushave Alpine, si Grinderwaldi.
3. Turizm i nxitur nga kurat
shndetsore n shtpit e verimit, t vendosura mbi tarracat alpine, n diell, posht
nivelit t mjegulls (Davos).
N Austri prmendim: Turizmin e klass s lart, n bashkpunim me aristokracin
Austro-Hungareze; ngjitjet n
mal e rekreacionin veror, po
aty; shtpit e shndetit, pran ujrave termale. Nga fundi
i shek. 19 turizmi u ndikua nga
novacione n sport e rekreacion. Skit dhe rrshqitjet n
akull ishin format e reja, t
shpikura nga rinia zvicerane.
Rritja e popullaritetit t sporteve dimrore oi n ndryshimin e natyrs s turizmit
Alpin pas Lufts s Par Botrore. Mundsia pr t krijuar
nj sezon t dyt, pr t prhapur turizmin prtej brthamave ekzistuese, rriti impaktin ekonomik t turizmit
dhe kontribuoi n ndalimin e
humbjeve demografike n
ambientin e ashpr alpin. N
kt mnyr u krijuan sfida t
reja pr shoqrin fermere
alpine. Ndrsa n Zvicr, Gjermani e Austri zhvillimi i qen-

Turizmi Alpin n Evrop

Prshtati pr Kurorn
dipl. ing. Zef IMERAJ
drave t sporteve dimrore u
shoqrua me zgjerimin e vendbanimeve ekzistuese rurale, n
Alpet Franceze pati m tepr
zhvillime n zonat e lartsive
t mdha. Ky lloj turizmi sht
nj zhvillim i dekadave t fundit, i karakterizuar nga ndrtimi
i stacioneve t reja dhe zgjerimi
i qendrave ekzistuese, rritja e
rndsis s kompanive t
gjera multinacionale.
Ndryshimet jan t dukshme n peizazh, n ambientet
moderne t ndrtuara pr kt
qllim, n apartamente, hotele
e restorante, ski-lifte e pista t
pjerrta n zona t lartsis s
madhe. Bujqsia filloi t

15 milion turist-skiator n
malet e mbuluara me dbor.
Turistt vijn nga t gjitha
drejtimet, edhe nga larg Evrops. Vetm Alpet perndimore
franceze trheqin 1/3 e skiatorve, ndjekur nga Alpet austriake, zvicerane e italiane.
Cilsia e mbuless me dbor,
pra faktori klimatik, bn t qart
rolin primar q zn Alpet n
flukset e mdha turistike dimrore. N saj edhe t politikave
turistike t viteve t fundit,
malet trheqin miliona turist
edhe gjat vers. Sipas shprndarjes, numrit t turistve,
zonat kryesore turistike alpine
jan nga perndimi n lindje:

N Alpet e Italis

zhduket pr arsye t eksodit t

popullsis dhe futjes s rezidentve t mbetur n sektorin
terciar t puns. Kshtu q,
turizmi ka qen nj arsye pr
ndryshim fondamental n
shoqrin e ktyre zonave.
Rendja drejt dbors, t
ashtuquajturs ari i bardh,
pas Luft s Dyt Botrore ka
transformuar mjaft hapsira
malore n hapsira turistike e
rekreative. Kjo sht m e dukshme sidomos n masivet malore t vendeve t zhvilluara.
Tipi i fluksit dhe organizimit
turistik lejon q t prcaktohet
n kt periudh edhe nj tipologji e hapsirs turistike malore: Zhvillimi i sporteve dimrore u dha jet hapsirave turistike rajonale origjinale, n
rrafshina t larta e masive t
lart t lidhur nga nj seri
brezash t ndryshm stacionesh dimror. Kjo rendje drejt
arit t bardh n fushat
evropiane me dbor sht
vn re m tepr n vitet 60 t
shekullit t kaluar, me shtimin
e periudhave t pushimeve
dimrore dhe rritjen e nivelit
mesatar t jetess. Pr 20 vjet,
organizimi i stacioneve t sporteve dimrore ka lejuar t priten

Kshtu, Alpet kan kushte t

favorshme pr shrbime turistike dhe pozicion unik tregtar,
gj q shoqrohet me pranin
e 50 milion turistve, q
kalojn mbi 300 milion net
qndrimi aty dhe mse 150
milion vizitor njditor do
vit. N Alpe dallohet dhe nj
konkurrenc intensive e prdorimit t toks mes bujqsis
dhe nevojave super e infrastrukturore t turizmit. Ilustrim
t qart prbn ekzistenca e 3
milion shtretrve n kt
industri turizmi. Po ashtu,
ekzistojn afrsisht 12 mij skilifte, q jan n gjendje t
transportojn 1.2 milion persona n maj t malit, pr t
shfrytzuar mbi 40 mij pjerrsi
shpatesh n nj siprfaqe prej
1000 km2 e gjatsi 120 mij km.
Nj prdorim i till turistik i
hapsirs n Alpe mund t shkaktoj dhe probleme ekologjike,
si degradim t terreneve, zhurma dhe ndotje. Ktu qndron
dhe rreziku i aktivitetit turistik
masiv, q mund t shkatrroj
bazat pr t ardhmen e zhvillimeve turistike. Strukturat
ekonomike, sociale e ndrtimore e kan t vshtir tu prgjigjen krkesave t tyre.

Zona e tret e rndsishme

e krkess turistike jan hapsirat q u kan mbijetuar
fazave t ndryshme t zhvillimit
turistik, duke ua prshtatur
cilsit e veanta t tyre rrethanave t tregut modern, ndonjher duke prfshir dhe
zhvillimin e aktiviteteve sportive dimrore. Pr t plotsuar
kt kuadr t turizmit n rajon
shtojm se n periferit rreth
Alpeve ka qytete q ofrojn
aktivitete kulturore t rndsishme e pamje mjaft te kuruara
si Salsburg apo Vien, t cilt
plotsojn imazhin e tyre edhe
duke pritur ngjarje sportive
ndrkombtare si psh Lojra
Olimpike.
Rndsia e harkut Alpin pr
turizm mund t ilustrohet dhe
me shembullin e Zvicrs. Mse
80 % t netqndrimeve n
Zvicr kalohen n Alpe. Pjesa
m e madhe e stacioneve Alpine vizitohen n ver e n dimr, por me gjith imazhin e tyre
si hapsira rekreative dimrore,
ka mbizotrim t turizmit t
vers, afrsisht 55 % e gjith
netqndrimeve turistike.
Kshtu, rndsia e Alpeve n
ekonomin turistike t nj
rajoni kaq t madh sht e padiskutueshme. Pr t analizuar
impaktet ekonomike t turizmit
Alpin, mund t sjellim statistika
t rajoneve austriake apo zvicerane. Austria merr nga turizmi
ndrkombtar rreth 13 bilion
dollar t ardhura. Shum
kuptimplot nga ana ekonomike sht turizmi shtpiak me
mbi 6 milion turist, q kalojn
29 milion net turistike n vit,
duke dhn kontribut t ndjeshm n t ardhurat totale t
turizmit. N t ardhura turistike
pr person n vit Austria ka vendin e par n bot. Impakti
ekonomik i turizmit shihet n
strukturn e industris. Organizimi i industris s turizmit n
Austri (strukturat jan t njjta
me ato te hapsirave alpine n
Bavari, Itali e disa raste n
Slloveni) karakterizohet si i
shkalls s vogl deri t mesme,
meq burimet e kapitalit jan m
shum private dhe ndrmarrjet
familjare jan dominuese. Investimet multinacionale direkte
jan t kufizuara dhe kapitali i
prbashkt n turizmin austriak
sht i nj rndsie t vogl.
Zhvillimi turistik ktu i detyrohet presionit t fuqishm t
ushtruar nga krkesa n fillim
t viteve 60. Nga nj numr
fillestar prej 200 mij shtretr
m 1950, m 1992 arriti 1.2
milion t till. Ndrsa n fillim
t 1950 turizmi zviceran numronte rreth 15 milion net
turistike, 40 vjet m von numri
arriti n 75 milion (prfshir
hotele, apartamente, kampingje, etj). N 1992 t ardhurat nga
turizmi ndrkombtar ishin
rreth 9 bilion dollar. N
ndryshim nga Austria, turizmi
modern n Zvicr u stabilizua
rreth viteve 70.

Zhvillimi ekonomik n t
gjith kto hapsira sht shum i orientuar nga turizmi, me
nj varsi ekstreme t punsimit nga turizmi. Nj zhvillim i
till i turizmit n Alpe shoqrohet dhe me aspekte negative.

- Ndrsa kompanit elektrike duhet t mendojn pr t

ndryshuar strategjit e tyre,
pasi ekziston nj konflikt i qart
mes turizmit t orientuar ekologjik dhe ndrtimit t stacioneve elektrike, transferimit t

N Alpet e Austris
Rritja e ndrgjegjes ambientale ka br q shumica e turistve t njohin disa probleme
ekologjike t zhvillimit turistik:
- Prishja e terrenit si rrjedhoj e kultivimit apo spekulimit ka uar n nj ekspansion
t stacioneve n zonat ekologjikisht t ndjeshme.
- Si rezultat i ktyre zhvillimeve, ka rritje t rrezikut t
vrshimeve, rrshqitjeve, ortekve, etj. Mund t prmendim
prdorimin pa kujdes t resurseve natyrore, si prerjet e pyjeve ose shkatrrimi i zonave
pyjore mbajtse, dmet n toka, hapja e akujve pr aktivitete
sportive dimrore, etj.
- Rnia e bujqsis on n
mungesn e kujdesit pr ruajtjen e peizazhit. Por ekziston
dhe mundsia q strukturat
sociale tradicionale harmonike
t zhvendosen nga strukturat
jolokale e stilet arkitektonike.
- Zonat pyjore Alpine jan
t krcnuara nga konfliktet pr
prdorimin e tyre dhe krkesa
n rritje pr hapsir turistike.
Prandaj, zvoglimi i ktyre zonave bn t domosdoshm ruajtjen m t mir t rezervave
pyjore t mbetura.
- Trafiku tranzit sht nga
problemet m evidente n Alpe.
N mjaft rajone popullsia lokale
ka arritur nivelet e durimit.

ujit nga rrafshinat alpine n nj

stacion t madh qendror, dhe
figurimit t peizazhit nga linjat
e tensionit t lart.
Faktor q ka gjurm n
objektivat e ardhshme t turizmit sht dimensioni i ri q
kan marr flukset turistike nga
hapja e Evrops Qendrore e
Lindore. Pas ktij fakti, politikat
turistike n Alpe jan orientuar
n prgjithsi drejt prmirsimit
cilsor t furnizimit turistik.
Nga sa tham m sipr, del
se industria turistike alpine ka
avantazhe t shumta zhvillimi,
si nj rajon me nj pozicion
qendror n Evrop, me natyr
e peizazh t ndryshueshm,
klim t shndetshme dhe
atribute pozitive pr aktivitete
dimrore. Nga ana tjetr, n
kt rajon ka bagazh t pasur
kulturor e arsimor, struktura n
zhvillim e eksperienc t gjat
dhe tradit n tregun turistik,
si dhe kuptim t gjer t rolit
t turizmit n rritjen e standardit e cilsis s jets.
Dhe, s fundi, ekziston nj
ofert variabl dhe e cilsis
s lart. N kt vshtrim mund t analizojm mundsit e
zhvillimit t turizmit alpin n
Alpet Shqiptare, n prshtatje
me resurset ekzistuese, si dhe
me prvojat e rajoneve alpine
evropiane ...

N Alpet e Zvicrs

6
5 Qershori - Dita Botrore e Mjedisit

Mbroni florn
dhe faunn e
rrall
GJON FIERZA
Agjencia Kombtare e Mjedisit

ita Botrore e Mjedisit, 5

Qershori, sht nj dat
e rndsishme n kalendarin e Kombeve t Bashkuara.
Kjo sht nj dit simbol, q
OKB e prdor pr t evokuar
dhe u bn thirrje pr veprime politike qeverive pr mbrojtjen e
mjedisit. Kjo ndihmon pr t
nxitur aktort q t gjenden
rrug pr t prmirsuar mjedisin, duke investuar n shtimin e
pyjeve, mbrojtjen e kafshve,
pastrim t mjedisit urban, etj.
Ka nj ndryshim t madh n
mnyrn se si kjo dit kujtohet

n vende t ndryshme. P.sh.,

tubime n rrug, parada, mbjellje pemsh, koncerte dhe fushata pastrim mjedisi, etj.
Programi i Mjedisit i OKB, do

vit zhvillon nj tem, e cila sht

prdorur n nivel global pr t
rritur ndrgjegjsimin dhe nxit
mbshtetje nga qeverit, organizatat dhe individt. Mesazhi ka
pr qllim tu krkoj t interesuarve t prqendrohen m shum n krcnimet me t cilat
prballet mjedisi n nivel global,
t mendojn pr mnyrat q mund t ndihmojn pr t zgjidhur
kto krcnime.
Tema pr vitin 2016 sht Lufta
kundr tregtis s paligjshme t
kafshve t egra. Angola sht
vendi prits i ktij viti. Zero toleranc pr tregtin e paligjshme
t kafshve t egra. Rreth 20 mij specie ndodhen prpara ktij
krimi njerzor, n t cilat bjn pjes dhe elefantt, rinocerontt ...
N Shqipri, tema e Dits Botrore t Mjedisit 2016 ishte:
Mbroni florn dhe faunn e
rrall t vendit. N kuadr t
ksaj Dite, Ministria e Mjedisit
dhe UNDP n Shqipri kan organizuar nj sr aktivitetesh pr
t rritur ndrgjegjsimin dhe pr
t edukuar brezin e ri, q t jap
kontributin e tyre pr mbrojtjen e
nj mjedisi t shndetshm e t
dobishm. N mbshtetje t
ksaj teme jan edhe dy ligjet
tashm n zbatim, Moratoriumi 10 vjear, pr ndalimin e
prerjes s Pyjeve dhe Zgjatja e afatit t Moratoriumit t
Gjuetis.
Nj nga 17 Objektivat e Zhvillimit
t Qndrueshm, miratuar n

Shtator 2015, ka pr qllim mbrojtjen, restaurimin dhe nxitjen e

prdorimit t qndrueshm t
ekosistemeve toksore. Mirqenia e njerzimit dhe funksionimi i ekonomis, n fund t fundit
varen nga menaxhimi i prgjegjshm i burimeve natyrore t
planetit. E, megjithat, njerzit
jan duke i konsumuar shum
burimet natyrore, duke cenuar
rnd zhvillimin e qndrueshm.
Shum prej ekosistemeve t Toks jan pran pikave kritike, si
pasoj e ndryshimeve t mdha
e t shpejta; rritjes s popullsis
dhe zhvillimit ekonomik, duke
mbishfrytzuar burimet natyrore.
Sot n bot, me qindra organizata e institute krkimore-shkencore, kryejn vrojtime, nxjerrin
prfundime dhe rekomandojn
masa pr nj mjedis t qndrueshm. Prfundimet q nxirren e
publikohen, synojn informim t
shoqris njerzore dhe strukturave vendimmarrse, ndrgjegjsim dhe veprime konkrete n
mbrojtje dhe administrim m t
mir t Mjedisit.
Ne nuk do t kemi shoqri
njerzore nse
shkatrrojm mjedisin.
Zogjt jan tregues t
mjedisit. Nse ata jan n
vshtirsi, duhet t presim
s shpejti nj jet me
telashe t njerzve.

5 Qershori
u caktua si Dita Botrore
e Mjedisit n vitin 1972 ,
nga Asambleja e
Prgjithshme e OKB.
U zgjodh kjo dat sepse
prkon me ditn e hapjes e
Konferencs s Kombeve t
Bashkuara mbi Mjedisin, q
u mbajt n vitin 1972 n
Stokholm, nn udhheqjen e
Programit Mjedisor t
Kombeve t Bashkuara.
Bota, n ditn e fests
vjetore ka adresuar shtje
t mdha mjedisore, t tilla
si humbje e ushqimit,
shpyllzimin, ngrohjen
globale, etj.
Disa nga objektivat e fushats n bot pr ditn e mjedisit jan:

Publiku, gjith strukturat

qeverisse dhe jo vetm,
t jen t vetdijshm
pr shtjet e mjedisit.

Inkurajimi i njerzve t
thjesht pr t marr
pjes n mnyr aktive
n zhvillimin e veprimtarive dhe masave t
siguris mjedisore.

Pjesmarrja aktive e komunitetit sht e domosdoshme pr t penguar

ndryshimet negative ndaj
shtjeve mjedisore.

T inkurajohen njerzit
pr t br pun t
pastra e t sigurta, pa
cenuar ekosistemin dhe
mjedisin ku jetojn,
duke siguruar kshtu t
ardhme m t begat.

Roger Tory Peterson

Gentiana dhe dhia e egr, dy lloje simbol t natyrs shqiptare, tashm pothuaj t munguara

Urtsi popullore shqiptare

Armiku m i madh i pyllit sht spata.
Kur plaket lisi, hapen zgrbonjat.
Lisi i njom hije e gjithkujt.
Lisi i rn prdhe nuk bn m hije.
Lisit plak i ka lezet nj deg e that.
Nse gjuetari nuk sht i zoti t gjej
lepurin n pyll, e gjen lepuri gjuetarin.
Nuk pritet lisi me nj spat.
Plepi plak ka palc m pak.
Plepi po ra prdhe e shkelin t tr.
Po hapi gjethi, ska m dimr.
Pyll pa derra nuk ka.

Pylli ka vesh e fusha ka sy.

Qeverit ven e vijn, pylli mbetet n vend.
Rrapi i madh del nga rrapishta.
Vetm zogjt e pyllit cicrojn pa para.
Shtati pyll e mendja fyll.
Sheh yllin e merr pyllin.
sht keq pr njeriun kur qan pylli pr
spat.
Puno nga ylli n yll q t bhet kopshti pyll.
Mos u sill si kafsh pylli.

Mblodhi Ilmi S. Qazimi

Vaji i farave t kungullit

(Cucurbita pepo var. styriaca)
Vaji i kungullit, me prejardhje nga zona m e gjelbr e Austris (Steiermark), ka
ngjyr t errt, arom t kndshme dhe sht i njohur pr vetit e tij t shumta
antioksidative e shruese.
Prmban Selen dhe Vitamin E, t njohura pr efektin antioksidant dhe pr
mbrojtjen e organizmit nga radikalet e lira.
Ul kolesterolin, n saj t prqindjes s lart t acidit linoleik dhe
fytosterolit.
Ka veti antiinfektive dhe prdoret pr trajtimin e artritit reumatoid.
Prmban gjithashtu vitamina C, beta-Karoten, hekur, kalcium, kalium dhe
magnez.
Vepron si vazodilatator (pra zgjeron kapilaret) dhe kshtu ul tensionin e
lart n saj t acideve yndyrore t pangopura (omega3), duke
parandaluar smundjet e zemrs dhe t fshikzs s urins. Ky vaj sht
gjithashtu i njohur pr efektin pozitiv n kancerin e prostats.
Kshillohet t prdoret n sallaturina dhe n disa gatime. Ka shije t veant
e t kndshme arre dhe njihet si delikatese n shum restorante
evropiane.

Cel: +355 66 66 79 059

Preshi (Allium porrum)

Pyjet dhe Klima

Pyjet jan thirrur mushkrit e Toks, meq lirojn oksigjen n atmosfer pas thithjes
s dyoksidit t karbonit, gjat fotosintezs. Procesi ndihmon stabilizimin e temperaturave
globale, sepse dyoksidi i karbonit sht gaz-serr, q shkakton ndryshimin e klims.
Rritja e temperaturave, ndryshimet n modelet e reshjeve dhe lvizjet m t shpeshta
ekstreme t motit ln gjurm n pyjet e bots. Marrdhniet mes pyjeve me ndryshimin
e klims jan br edhe m komplekse pr shkak t shpyllzimit, proces q nganjher
i kthen pyjet n burime t dyoksidit t karbonit. Djegia e fosileve liron dyoksid karboni
n atmosfer. Nga ana tjetr, kto ojn n ndryshimet klimatike dhe ngrohjen globale.
Bimt dhe pyjet i kufizojn kto ndryshime, duke hequr dyoksidin e karbonit atmosferik
dhe konvertimin e tij n oksigjen. Karboni ruhet ne formn e bimsis. N bot pyjet
mbajn mbi nj trilion ton karbon - pra mbi dy her shumn e pranishme n atmosfer.
N t kundrt, rreth 6 miliard ton dyoksid karboni t lshohet n atmosfer do vit,
si rezultat i shpyllzimit. Kur pyjet jan t varfruar me karbon do t thot se ai sht
lshuar n atmosfer dhe ndryshimet klimatike jan t dukshme.
Rainforest, m e madhja e planetit, jep nj shembull t fort t lidhjes midis pyjeve dhe
klims. Pylli luan nj rol t rndsishm n ruajtjen e funksionit t klims si globalisht
dhe rajonal. Ciklet rajonale hidrologjike varen shum nga pylli dhe shtresa kulm n
Amazon ndihmon n rregullimin e lagshtis dhe temperaturs. Amazon Rainforest
aktualisht ruan midis 90 e 140 miliard ton m3 karbon, por madhsia e saj sht
paksuar me rreth 20 pr qind n 40 vitet e fundit pr shkak t shpyllzimit. Shkenctart
parashikojn se nj shtes 20 pr qind e pyjeve tropikale do t zhduken n 20 vitet e
ardhshme, duke rezultuar n emisionet edhe m t mdha t gazeve serr dhe humbjen
e vazhdueshme t nj prej ekosistemeve m t rndsishme.
Marrdhniet mes pyllit dhe ndryshimeve klimatike ndikojn edhe n shprndarjen e
llojeve t bimve. Gama e pemve dhe e bimve t tjera varet shum nga reshjet dhe
temperaturat. Meq ndryshimet klimatike i ndryshojn kta faktor, shprndarja e shum
specieve do t ndryshoj. Shkenctart besojn se disa specie pemsh mund t lvizin
mbi 350 km n veri, n prgjigje t rritjes s temperaturave globale, duke ndryshuar
dukshm peizazhin e pyjeve n mbar botn. Shum specie nuk do t jen n gjendje
t prshtaten me ndryshimin e klims dhe mund t zhduken.

Produktet bimore q
ndikojn n bukurin tuaj
Sekretet pr nj lkur t pastr, pr flok t shndetshm e dhmb t
bardh, jan pikrisht n kuzhinn tuaj. Ne ju sugjerojm disa ushqime, q
ndikojn pr kto.

Farat e lulediellit dhe t kungullit

Kto fara antioksiduese jan t pasura me vitamin E dhe
Omega 3, si dhe me acide yndyrore, q bjn lkurn dhe
flokt shum t shndritshm. Ndihmojn n pamjen tuaj dhe
n dallim nga farat e lirit, nuk kan nevoj t jen baz pr
vajrat e tyre. Kto fara, prve q ndikojn n lkurn dhe
flokt, jan shum t mira edhe pr organet tjera t njeriut, sepse njihen si parandalues
dhe shrues t shum smundjeve.
Hani luleshtrydhe
Ky frut i mbl prmban vitamin C, nj antioksidues q nxit
prodhimin e kolagjenit dhe zvoglon dmin nga radikalet e lira,
molekulat e kqija, q i shkaktojn lkurs plakje t
parakohshme. Ato prmbajn edhe acide yndyrore, q
ndihmojn pr t hequr njollat e dhmbve. Kshillohen edhe
kivi, boronica e portokalli, por nuk duhet ti lini anash as pemt e tjera.
Piqni disa patate t mbla
Patatet e mbla jan plot fibra dhe shum t shijshme; prmbajn vitamin A,
antioksidues q e mban lkurn shum t pastr, t freskt e t but. Patatet jan
prbrse kryesore e disa recetave pr purra dhe te kremrat antirrudh. Prve
patateve t mbla kshillohen edhe karotat e domatet.
Konsumoni lakr t gjelbr
Gatimi i perimeve t gjelbra me gjethe ofron shum fibra, pr nj lkur t pastr, si
dhe vitamina A e C, t cilat reduktojn rrudhat dhe njollat e lkurs. Lakra e gjelbr,
pr m tepr prmban edhe lutein, e cila ndihmon n pastrimin dhe shklqimin e syve.
Po ashtu, kshillohet edhe spinaqi, por edhe perimet e tjera t gjelbra, sepse edhe ato
jan t mira pr lkurn dhe flokt tuaj.

as qeps, preshi
sht bim shum e
rndsishme n
perimet e familjes qepore.
Prejardhja mendohet se
sht nga Mesdheu dhe
Azia e Vogl, ku gjenden
forma t ngjashme n
gjendje natyrore. Preshi ka
qen selitur qysh para 3
mij vjetve, ka dshmohet me t dhna, shkrime
dhe vizatime n varret e
Egjipti t lasht.
N Bibl prmenden trangujt, pjepri, qept, hudhrat
dhe preshi. Pr t thuhet se
mbahej si bim e shenjt;
t betoheshe pr preshin
ishte njsoj sikur betoheshe

Preshi sht i lidhur me

Shn Davidin q kremtohet
n 1 Mars. N qoft se vajzat i zinte gjumi me nj fije
preshi nn jastk, do t
shikonin n ndrr burrin e
ardhshm t tyre. Prerja nj
paund e monedhs n

anglezet, kt e quajn si
kampionat kombtar dhe
botror.
Edhe n trojet shqiptare,
selitja e preshit z fill qysh
nga lashtsit. Jan przgjedhur ekotipe dhe kultivar me veti shum t
mira dhe unike, si sht
preshi i Kasharit, q dallon
pr gjatsin e krcellit
kryesisht t bardh dhe jo
aq i trash, me shije n
ngrnie dhe q tretet leht
n stomak. Me gjith territorin krahasimisht t
vogl, Shqipria z vendin
e 15 n bot pr prodhimin
e preshit, pr vitin 2009.

Preshi kampion n 2008 n Angli (majtas) dhe n 2010 n Uells (djathtas)

tek nj nga perndit. Pr

izraelitt, fjala presh
(yikartu) nnkupton shprehjen pr t mbajtur armiqt
larg.
Presht kan qen vlersuar nga grekt e lasht dhe
romakt. Vlersohej sidomos pr efektet pozitive n
fyt, kordat e zrit. Aristoteli
thoshte se t kesh zrin e
qart e t bukur si t thllzs, duhet t bsh kur
me presh. Ndrsa Neroni
nj diet t till e bnte pr
ta pasur zrin e fort; nga
q hante do dit presh, i
vun nofkn preshngrns.
Thuhet se fenikasit e
shpun preshin n ishullin
britanik. Preshi ka nj status
t veant n Uells, duke u
br emblem kombtare e
ktij vendi qysh prej nj
koh t gjat. Kjo lidhet me
nj betej q fituan ndaj
saksoneve; n kapelet e
tyre kishin vendosur presh,
pr tu dalluar nga armiqt.

Angli, ka figurn e preshit.

N provincn Oltenia n
Rumani, preshi sht gjithashtu simbol i ksaj province.
N Irlande preshi sht bim e prdorshme n shume
receta. Nj legjende e vjetr thot se Shn Patriku
nj gruaje qe po vdiste i dha
pr te ngrn nj presh dhe
u shrua.
N SHBA, Kanada e Australi, presht jan sjell
nga kolont e par. Preshi
e ka humbur popullaritetin,
pr arsye se e zvendsojn qept e thata, pasi jan
m t prshtatshme pr tu
prdorur. N kuzhinn
amerikane ka prdorim m
t kufizuar se n at evropiane dhe aziatike.
N Anglin verilindore,
qysh nga viti 1880 organizohen konkurse pr presht
m t mdhenj. Ai q z
vendin e par, vlersohet
me 1800 dollar. Madje

Dobit e preshit
Meq bn pjes ne familjen
qepore, zotron edhe disa
dobi t qeps dhe hudhrs:

Zvendson disa vlera

t mishit.
Ndikon pr t ulur kolesterolin, duke parandaluar goditjet n
zemr e tru, parandalon arteriosklerozn.
Ul shtypjen (presionin)
e gjakut.
Parandalon diabetin.
Ul ndjeshm kancerin
n vezore tek femrat.
Stabilizon sheqernat n
gjak, ndihmon thithjen e
ngadalshme t ushqimit
nga zorrt, krijon drejtpesh metabolizmi.
Diuretik dhe laksativ,
antiseptik i mir dhe
tonik i mirnjohur.

Prodhuesit m t
mdhenj t preshit
Prodhuesit m t mdhenj
t preshit jan: Indonezia,
Turqia, Franca, Belgjika,
Kina, Polonia, Koreja e
Veriut, Holanda,
Gjermania, Spanja,
Mbretria e Bashkuar,
Greqia, Kazakistani.

E N G L I S H

ENVIRONMENTAL SERVICES
PROJEKT

This project is funded by the European Union

The inventory of forests in

Kosovo, does it serve as an
experience for Albania?

Environmental Education in Bulqiza

DANJEL BICA, Executive Director - Association of Young Environmental Experts
Association of Young Environmental Experts (AYEE) has successfully implemented educational
activities according to the project
Eco-Nord, Capacity building of civil
society in Northern Albania, on
improvement of biodiversity and
environmental protection, powered
by ALCDF and financed from IPA

Funds of European Delegation in

Tirana. Project title is Protecting
endangered species of endemic flora
in the district of Bulqizs, implemented by AYEE partnering with
FKPKK. The overall goal is to
develop a complete understanding
of nature conservation through
community participation, security,
sustainable use of natural resources
and social prosperity. As such, this
project works on the degradation

reduction of this fund through

environmental education, the
provision of opportunities through
the dissemination of knowledge to
target local community, to use these
resources sustainably.
In the framework of this project,
during the first phase were organised
five informational meetings for

Environmental Education and

Protection of Biodiversity with
schoolchildren (Zerqan, FusheBulqiz, Ostren, Trebisht, Klenje),
where the first aspect deals with
awareness rise and sense of
responsibility of the new generations
for the protection of biodiversity
values. The maximum presence and
interest was appreciable. During this
stage the project has reached the
environmental education of about

OUR NATURAL TREASURES

190 students that participated in the

event, where they were briefed on
the protection of biodiversity, its loss
and its importance, such as problems
and issues were also addressed in
the brochure and leaflets. We think
that so far, based on the discussions
carried out, the Project has achieved
the anticipated results, Awareness
and sense of responsibility among
young people and the community for
the protection of biodiversity and
endemic species.
The second phase of the project is
based on: Improving knowledge on
the best practices of harvesting and
postharvest processing of wild BMA
and the introduction of technology
for cultivation of endangered
species, increasing the value of plant
products. The project will focus on
areas mentioned above with the
collector community and farmers of
BMA. The second aspect is technical training for farmers and gatherers
of wild BMA. Training will focus on
best practices of harvesting and
postharvest processing of wild
BMA, also in introducing technology for the cultivation of endangered species. At this stage it is
planned also the field expeditions for
survey of the area and finding
endemic plants. Hopefully at this
stage the expectations will be met.

Page 1

By Luftar GALINA

Zogaj, Shkodra. A magical and fragile

village as the name itself
Only 12 km from the city center
of Shkodra, at the foot of Taraboshi mountain, on the shores of
Lake of Shkodra, lies Zogaj,
included in the citys yellow line.
It comes immediately after Shiroka and with it are among the
most beautiful beaches of the
North.
In the tourist area of Zogaj live in
harmony many species of plants, fish, birds and animals. There
are quite endemic plant species
in shrub form. Also known for its
wealth of herbs, like thyme, spices, china yellow and red, in
particular is rich with sage,
which wears the most surface of
Taraboshi. Regarding to ground

Environmental Services Project, funded by the World Bank,

the Swedish Government and the Globa Organization of
Environment (GOE), in the support of sustainable practices of
land management started its implementation.
Among the main activities of this project is the Forest
Inventory of Albania, which will be carried out in the period
2016-2017. Regarded as important activity that requires hard
work and qualified staff, the newspaper Kurora, through this
writing tries to bring experience from inventories in the recent
years in Kosovo.
Summarized, this article is based on the final report prepared
by Mr. Hysen Abazi, director of the Department of Forestry in
the Ministry of Agriculture, Forestry and Rural Development
of Kosovo, inventory of forests in Kosovo, which was
conducted in 2012-2013. (For more information, the full
report can be found: www.mbpzhr-ks.net).
Page 1, 2

Nikaj-Merturi

Natural and Cultural Monuments

seek protection from state
Nikaj-Merturi, has become a tourist area. Besides the beautiful
nature with forests and rich flora,
the rare birds and animals, mentioning history and culture, hospitality and family codes and social
life, a group of domestic specialists, are working to identify
another value of this area, such as Natural Monument and give
them the status of state protection.
Mr. Blerant Lushaj, a resident of these areas and connoisseur of values must have a Natural Monument, otherwise called by his friends, Bleranti of the Protected Areas, is working on the protection of
natural values, identification of monuments of nature and completion of documentation for their status. Thanks to his work, there are
a large number of objects of nature in Nikaj- Mertur, which will soon
receive the status of Natural Monument, protected by the state.
There are many gifts of nature in Nikaj- Merturi, which should
have received the status of Natural Monument and other from the
cultural and spiritual heritage, that should have received the status
of Cultural Monument, said for ATSH, Mr. Ndoc Mulaj, biologist,
a resident of the area.

Page 2

Rafting on the Vjosa river, Prmet

and water fauna, as well as it is

rich. Among the species that are
found here and used for hunting,
are wild boar and rabbit. Wolf,
fox and a variety of reptiles may
be met. Most of the fauna consists of birds. They count 240 spe-

cies of birds. Typical and very

beautiful are the gulls. Among
the hunted birds are wild ducks,
woodcock, cormorants, wild
geese, quails, etc. For fishing
enthusiasts of aquatic fauna it
offers about 65 kinds of fish.
Mention, Carp, Eels, Karasin,
etc. This wealth of fauna and
flora, makes this area a very
unique ecosystem and very
attractive one.

A trip to the Vjosa river would remain an

unforgettable part of the summer holidays. Navigation
takes 2.5-3.5 hours. Vjosa is one of the last untouched
rivers of Europe and the flow of the river near the city
of Permet is called Blue Heart of Europe.

Page 2

Page 4

KSHILLI BOTUES

REDAKSIA

Prof. dr. M. Kotro,PhD.C E. Imeraj, A.

Sokoli, Mrs. Lindita Manga, Prof. dr. B.
Lushaj, Prof.as. dr. E. Toromani, MSC
J. Gjini, Dr. D. Pistoli, Prof. dr. A. Postoli,
A. Gacaferi

V. Hoxha (Kryeredaktor),
G. Kacori, F. Memeli, A. Seci

Financ, marketig:
Msc. Gj. Fusha

Kontaktoni:
erinda 001@gmail.com
velihoxha@yahoo.com - 068 21 42 098
Klubi Ekologjik, Lezh
Gazeta Kurora e Gjelbr
Nr. llogarie: 0110154266
www.ecl-albania.org