1

160
Projekt me
vlera t veanta

Ky projekt sht financuar nga Delegacioni Europian

PROJEKTI I SHRBIMEVE
MJEDISORE

Ruajtja e Habitateve me
Metoda, q Promovojn
Zhvillim t Qndrueshm
Prgaditi: PhD.C. ERINDA IMERAJ

lubi Ekologjik Lezh organizoi nj Seminar Trajnues n kuadr t Projektit Ruajtja e habitateve t nj rndsie t veant, me metoda q
promovojn zhvillim t qndrueshm, financuar nga ALCDF,
pjes e projekteve EcoNord R239, Rritja e kapaciteteve t Shoqris Civile n Shqiprin e Veriut
pr prmirsimin e biodiversitetit
dhe mbrojtjes s mjedisit, i financuar nga Fondet IPA t Delegacionit Evropian n Tiran.
Pjesmarrja e madhe me ekspert
t rajonit t Lezhs n fushn e
mjedisit dhe pyjeve, grupeve t interesit dhe stafit t Bashkis Lezh,
tregoi dhe nj her rendsin q
ka do produkt i ktij Projekti.
Pas fjals mirseardhse dhe paraqitjes s qllimit dhe produkteve t pritshme t Projektit nga
grupi i puns, vazhdoi trajnimi
nga ekspertt e ftuar.
Z. Ylli Hoxha, Drejtor i Prgjithshm i Pyjeve, pran Ministris s
Mjedisit, ligjroi mbi temn Aktet
ligjore dhe nnligjore, q lidhen

me administrimin e fondit pyjor

dhe t mbrojtjes s biodiversitetit.
M pas, Znj. Aida Tafili, inxhiniere
pran Ministris s Mjedisit, prezantoi temn Specifikimi i rndsis s detyrimeve dhe t drejtave
t strukturave t reja t menaxhi-

t e rinj t saj, ekonomit pyjore,

q prfshihen n t, si dhe kufijt
e Zonave t Mbrojtura, ligjeruar
nga Znj. Valbona Simixhiu, specialiste pran GIS.
Diskutimet prmbyllse mes trajnuesve dhe pjesmarrsve nga
stafi i Bashkis Lezh, nga njsit
administrative Ugrenj, Kallmet,
Zejmen, Shnkoll, Shngjin e Kolsh
dhe nga grupe t tjera t interesit,
riftuan do pjesmarrs n aktivitetet pasardhse t Projektit n terren, n hotspotet e targetuara, ku

Bashkia Klos

mit n Bashki, n kuadr t moratoriumeve. Tema e tret konsistoi

n Hartografin. Harta dixhitale e
habitateve t Bashkis Lezh, kufij-

priten ndrhyrje natyrore e teknike,

q do iniciojn mbrojtjen dhe zhvillimin e qndrueshm, objektiv kryesor i Projektit. Vijon n fq. 2

Koordinator i Projektit
AGRO - EKODIBRA

ZANA PRELA, psikologe,

koordinatore F.P. Shkodr

tarton apo
nis t frymoj PRO
JETES, n kuadr
t EcoNord, projekt
i financuar nga
fondet e BE-s. E
jetson kt Projekt Federata e
Pyjeve-Bashkia Shkodr. Promovimi i ktij Projekti pati si synim

kryesor informimin e
pjesmarrsve me
qllimin, objektivat
dhe aktivitetet q do t
ket ky Projekt. Pjesmarrja ishte e
larmishme: Prfaqsues t Bashkive Shkodr e Vau i Dejs, t drejtorive Administrative e Pyjeve t
ktyre Bashkive, t Inspektoriatit t
Pyjeve e Mjedisit t Rajonit Shkodr,
t Drejtoris s Zonave t Mbrojtura
dhe asaj QKSHP, t shkollave At

Vijon n fq. 2

Rritja e kujdesit mjedisor komunitar

Dr. Maksim HAJRULLAJ

zbatim t ktij Projekti n

bashkin e Klosit sht
studiuar situata mjedisore,
e cila lidhet ngusht me ndrveprimin
midis komunitetit dhe mjedisit, duke

Gzuar

Krishtlindjet dhe
Vitin e Ri 2017
Kurora 160

Promovimi i Projektit Pro Jets

Toka nuk u prket njerzve, njerzit i prkasin toks.
Chief Seattle
Shiko thell n natyr dhe pastaj
do t kuptosh gjithka m mir.
Albert Einstein
Nse do t mbjellsh pr nj vit
mbill misr e grur. Nse do t
mbjellsh prgjithmon, mbill
ARSIM dhe KULTURE.
Sami Frashri

KEL dhe
Kurora e Gjelbr
ju urojn

u kthyer n disa zona edhe problematike. Popullata ose komuniteti

sht elsi, pasi kontrollon jetesn
nprmjet ndryshimeve t vazhdueshme dhe transformimeve q
ndodhin n mjedisin ku ata jetojn.
Kto ndryshime jan evidente dhe
t vlersueshme, pasi shoqrohen

T nderuar lexues, bashkpuntor!

Gazeta Kurora e Gjelbr, boton Nr. 160 t saj, duke
mbyllur kshtu gati 18 vjet nga botimi i numrit t par.
N t jan pasqyrohen sfidat, arritjet dhe mosarritjet e
pylltaris shqiptare n veanti, si dhe problemet e shumta mjedisore me t cilat jemi ndeshur.
Kshilli Botues dhe Redaksia e saj, ju ftojn t bashkpunoni, pasi vetm kshtu kontribuojm n jetgjatsin dhe prmbushjen e misionit t saj, si gazet
Mbarkombtare pr Pyjet dhe Mjedisin.
T respektuar Donator, Biznesmen!
Kontributi Juaj, sht ndihm e veant, q edhe Shrbimi Pyjor Shqiptar t renditet prkrah vendeve me
pylltari t zhvilluar.
Ndihmesa Juaj pasqyrohet n faqet e ksaj Gazete dhe
do tu transmetohet brezave q do t vijn.
Faqet e saj jan t hapura pr t reklamuar at far u
intereson, n t mir t ecuris s biznesit Tuaj dhe,
njhersh, n shrbim t pylltaris dhe mjedisit ton t
prbashkt.

Meditim pr krijuesit e
shkencs pedologjike shqiptare
ILLO FOTO, publicist

Fq. 2

N kompleksin lagunor Kune-Vain

Dipl. Ing. ZEF IMERAJ

Fq. 3

Profile pylltarsh

Rrfim pr jetn dhe pyjet inxhinier Miftar Lokaj

Vijon n fq. 2

Prgatiti: GJON FIERZA, AKM Tiran

Fq. 6

Meditim pr krijuesit e

ILLO FOTO, publicist

shkencs pedologjike shqiptare

estimet e 65 vjetorit t
Universitetit Bujqsor t
Tirans (UBT) m ngjalln shum kujtime, pr themeluesit dhe shkenctart, q bn
emr, brenda ksaj godine, q
fillimisht ka qen shkolla e
atdhetarit me emr, Kristo Dako.
Kurr nuk duhet harruar, q n
vitin shqiptar 1997 bandat destruktive e kthyen n zero kt
tempull shkencor, duke djegur
edhe bibliotekn, veprim, q do
ta kishin zili edhe inkuizitort
mesjetar.
Nj ndr themeluesit dhe
shkenctart e Institutit t Lart
Bujqsor (sot UB Tiran), ishte
agronomi Faik Bajraktari, q
pati kryer studimet me diplom
shklqyeshm n ish-BS. Ai
ishte studiues skrupuloz. Kur
filloi punn krijoi kabinetin e
toks bujqsore, t pajisur jo
vetm me mjete grafike, por
edhe me mjete plastike msimore, q ta zbrthenin tokn
bujqsore n pllmb t dors.
E vizitova kt kabinet n
vitin 1955 dhe ngela i shtangur.
Toka jon sht kaq e kom-

plikuar dhe kaq funksionale, sa

dhe enigmatike! Gjithka ma
shpjegoi profesoresha legjendare Etibe Ohri, ligjruese n
kt katedr. Tingllojn pak
euforike cilsort, q prmend
pr kta dy ish-pedagog, por
gjithsesi nuk arrij ta prkufizoj
sakt veprn e tyre madhore.
Ata themeluan disiplinat shkencore bujqsore, me ngjyr krejt
shqiptare. Pedologjia sht
shkenca nga ku nisin gjith
disiplinat e shkencave bujqsore, prfshir edhe zooteknin e
pylltarin.
N kt kabinet msova se
toka bujqsore, n thellsin
deri 50 cm sht universi m
kompleks, ku gatuhet jeta e gjall. Toka bujqsore plotsohet si
mjedis jetsor pr bimt, me
diellin dhe ujin. Dielli sht ai q
sht. Ndikimi i tij mund t rritet
vetm me mjedisin serra. Marrdhniet e toks me ujin i rregullon njeriu.
Prof. Faik Bajraktari mori
nismn shkencore pr studimin
trsor t toks s Shqipris
dhe t krijoj hartn pedologjike
t vendit, qysh n vitin 1955. Fillimisht, kjo nism u quajt aventur. Por, n koh rekord dhe me
saktsi shkencore t papar,
harta pedologjike u var n murin
e do institucioni shkencor dhe
administrativ shqiptar. Vepra
dhe t tr pjesmarrsit u

Promovimi i
Projektit Pro Jets

Vijon nga fq. 1

Luciano Agostini e Shejnaze Juka,

msues e nxns t shkolls Pyjore,
specialist pyjesh e mjedisi, etj.
Projekti do t zbatohet n rajonin e
Shkodrs; n bashkit Shkodr e
Vau i Dejs, si dhe shkollat Shejnaze
Juka e At Luciano Agostini.
Federata e Pyjeve Shkodr, n kuadr t zbatimit t tij ka si qllim kryesor adresimin e interesave pr menaxhim t qndrueshm t BURIMEVE NATYRORE, pr nj mjedis
m t shndetshm e funksional,
pr sot dhe pr t ardhmen. Synohet
ndrgjegjsimi i grupeve t interesit,
pr t kontribuar n mbrojtjen e mjedisit, informimi i komunitetit pr gjendjen reale t mjedisit dhe prcaktimin e hapave pr normalizimin e
qndrueshm t tij. Nxitja pr pjesmarrje masive, prmes veprimtarive
q kan si qllim t mbrojn natyrn
dhe biodiversitetin, n dobi t integritetit lokal dhe rajonal.
Objektivi i prgjithshm i Projektit:
Mbrojtja e mjedisit pr t rinjt e rajonit t Shkodrs, q t japim nj
shembull t mir pr t gjith vendin.
Objektiva t veant: (i) Informimi i
popullsis mbi rndsin e mjedisit
sot dhe pr t ardhmen. (ii) T promovojm dhe identifikojm masat
q duhen marr pr mbrojtjen dhe
ruajtjen e mjedisit. (iii) T prmirsojm gjendjen e mjedisit, nprmjet shtimit t zonave t gjelbra dhe
numrit t pemve.

Aktivitetet kryesore do t jen:

Trajnime me tema q japin shembuj t mirmenaxhimit se si
administrohet nj mjedis publik
dhe rndsia e tij n jetn ton.
Prmirsimi i mjediseve t gjelbra
n shkollat e prfshira n projekt.
Prmirsimi i dy lulishteve me baz komunitare.
Rritja e ndrgjegjsimit t komuniteteve lokale dhe prfshirja e
tyre n baza vullnetare pr t kryer
veprime t prsritura, me synim
mirmenaxhimin e eko-sistemit.
Hartimi dhe shprndarja e broshurave informuese dhe kalendarit me qllim sensibilizues n komunitetin e prfshir n projekt.
Dhnia e shembujve konkret se
si administrohet mjedisi publik.
Tryeza t prbashkta me
specialist t fushs s mjedisit.
Pjesmarrsit, n form bashkbisedimi, shkmbyen prvoja, diskutuan vshtirsi e problematika
dhe bn sugjerime pr mirmenaxhimin e qndrueshm t burimeve
natyrore.
Promovimi m specifik i ktij Projekti
mbetet rritja e kapaciteteve menaxhuese t mjedisit, nprmjet trajnimit t t rinjve, me ndikim n mjedis. T sensibilizosh e t transmetosh modele te brezi i ri n t gjitha
aspektet e jets sht detyra m
fisnike, sht thesar i nj shoqrie.

Prof. Faik Bajraktari

dekoruan me mimin e Republiks t klasit t par.
Harta pati kosto simbolike.
Pjestar t ekspedits ishin
ish-studentt e ekselencs:
Irakli Leka, Isuf Pisrengu, Jorgji
Papa, Lefter Veshi, Minella Xinxo, Idriz omo, etj., q smund
ti kujtoj pas kaq vitesh. Shpenzimi kryesor ishte nj mikrobus,
pr ekspeditn dhe mostrat
laboratorike t dheut.
Harta nuk ishte thjesht nj
punim hartografik, q varej n
mur. N funksion t saj ishin 20
laborator t terrenit, q lidheshin dhe ishin n varsi t katedrs Bajraktari e m von t
Institutit t Studimit t Tokave.
Toka varfrohet dhe pasurohet.
Dinamika e ktij ndryshimi ndiqet metodikisht nga laboratort.
Bhet fjal pr skanerin e toks.
Kto mu kujtuan, kur ndoqa
festimet e 65 vjetorit te UBT.
Salla festive ishte e mbushur me
burra e gra, t veshur e t mbajtur bukur, megjithse t rru-

dhur, t lodhur nga leksionet,

skedat, analizat, enciklopedit
me gjuh t huaja, kabinetet e
sofistikuar, ku derdhin diturit. N sall mungonin, natyrshm, Prof. Bajraktari, Prof.
E. Ohri dhe ekspedita pedologjike legjendare. E panatyrshme
sht mungesa e gjurmve t
disiplins shkencore, q themeluan profesort e paharruar. Nuk
mungon vetm harta pedologjike. Mungon pothuaj i tr
regjimi ujor i toks shqiptare. i
mbetet shkencs bujqsore, kur
shkenca e toks sht ekuilibruar? Leksionet mbeten pa vlagn, q ngjiz teorin me praktikn. Bujqsia lypset t zr mbi
60-65 % t vllimit ekonomik,
sepse Shqipria do t mbetet

vend nga moria e referencave,

q fillojn nga parahistoria, tek
eksperimentet e doktoraturave
aktuale, pa klorofil shqiptar ...
Festimet e 65 vjetorit t UBT,
jan nj lajm i mir, q jep shpres se mund t shkohet drejt nj
shkence bujqsore kohore, q
nnkupton lidhje organike t
teoris me praktikn e gjer prodhuese. Aktualisht toka bujqsore shqiptare sht e ekspozuar
ndaj prmbytjeve. Harta pedologjike dhe vet kjo disiplin e shkencs bujqsore, jan varrosur,
bashk me autort, q na kan
len pas lavdin e tyre shkencore.
Trupa ligjruese e UB sht
truri i bujqsis s vendit. Kushdo, q ulet pr t shkruar si un,
mund ti shtroj asaj pyetjen: Pse

Specialist t ish-Institutit t Studimit t Tokave

(Foto majtas: Prof. F. Bajraktari, n kmb)
vend bujqsor, por z diku te 23 %.
Pavarsisht ktyre, ligjruesit
japin leksione kryesisht pr
tokn bujqsore. A i rekomandojn, n leksionet e tyre punimet e profesorve Bajraktari e
Ohri? Apo ndoshta nuk krijohet

toka bujqsore fushore nuk

kultivohet e tra, kt erek
shekulli ... Si do ti rikthehet toks
bujqsore shqiptare identiteti
fizik e prodhues?
Nju Jork, SHBA Nntor 2016

Rritja e kujdesit mjedisor

komunitar

Vijon nga fq. 1

me ndryshimet klimatike, ndryshime

n mjedisin siprfaqsor t territorit,
ndryshimet dhe ndotjen e ujrave, si
pasoj e ndrhyrjeve pa kriter n
ndrtime, devijimet, derdhjet e mbeturinave, etj. Faktor ndikues sht
edhe hapja e rrugve, ndrtesat, linjat
teknologjike dhe shfrytzimi i minierave jasht normave t mbrojtjes
mjedisore. Pr kt, krkohet sensibilizimi pr njohjen e gjendjes, q
lidhet direkt me mirqenien e popullats. Me qllim q t mbrohet mjedisi natyror, lypset q komuniteti t
bhet pjes e nj kulture gjithnj n
rritje. Nga kontaktet me prfaqsues
t komunitetit, pushtetit lokal dhe
bizneseve, del se gjendja krkon
ndrhyrje pr rritjen e shkalls s
prgjegjsis pr grumbullimin, sistemimin dhe evadimin e tyre n mjediset prkatse.
Bashkia e Klosit ka nj organizim pr
pastrimin e qytetit nprmjet nj
firme private, q e mban pastr, duke
shprndar kontejnert e plehrave n
vende t caktuara. Bhet edhe larja e
pastrimi i rrugve, megjithse mjetet
jan t kufizuara. Por, n periferi dhe
n mjediset e shkollave vrehen iner-

te dhe mbetje ushqimore jasht kushteve higjieno-saniatare. Kjo lidhet

edhe me mosseleksionimin e mbetjeve q n burim dhe me mungesn
e ndrgjegjsimit, si dhe me mosorganizimin e ditve mjedisore.
Prandaj, nprmjet takimeve e bisedave sht arritur t ngrihet Kshilli Qytetar Mjedisor, q do t jet
pjes aktive n takimet e Kshillit
Bashkiak pr trajtimin e mbrojtjes s
mjedisit edhe me fonde simbolike,
por q krijojn impakt ne rritjen e
ndrgjegjes s komunitetit dhe bizneseve q prodhojn ndotje.
Informimi pr vendin e ndotur dhe
personat q krijojn ndotje sht nj
impakt tjetr, realizuar nprmjet
Linkut t hapur n faqen e Bashkis
Klos Denonco Gjelbr pr t
shrbyer si mas parambrojtse pr
ndrhyrje sa m t shpejt nga strukturat prgjegjse t mbrojtjes s
mjedisit. Zona e Bashkis Klos sht
n studim nga ekspert t mjedisit
pr t prcaktuar gjendjen dhe mundsit pr t krijuar hapat e duhura
pr mbrojtjen e mjedisit afatshkurtr
dhe afatgjat, duke shrbyer si plane
strategjike pr periudhn n vazhdim.

Organizimi i ditve t hapura pran

shkollave Su e Klos do t krijojn
mundsi pr ndrgjegjsimin e
pjess me aktive te popullats dhe
qe do krijojn nj qndrueshmri ne
pastrimin e mjediseve, vlersimin e
higjiens dhe selektimin e tyre q n
burim, duke i ndar mbetjet ushqimore nga ato t riciklueshme.
N takimet e bra n minierat aktuale
t Klosit sht trajtuar edhe mnyra
e krijimit t stoqeve t mbetjeve minerare, me qllim q t mbrohet
mjedisi, pyjet, kullotat dhe ujrat e
zons.
N trajtimin prfundimtar do t
organizohet nj konferenc pr
trajtimin e temave pr mbrojtjen e
mjedisit, q lidhen me veprimtarin e
njeriut, duke vlersuar ndryshimet
dhe ndotjet ditore dhe ato afatgjata.
Qllimi sht t krijohet e zbatohet
nj program mbrojtje mjedisi nga
pushteti lokal dhe t realizohet
mbshtetje financiare nga pushteti
qendror pr t krijuar nj zinxhir
masash mbrojtse efikase, ku prfshihen aktort kryesor, Komuniteti,
si dhe Biznesi e Pushteti Lokal me
specialistt pran strukturave t tyre.

aguna Kune-Vain shtrihet

n perndim t qytetit t
Lezhs, n nj siprfaqe
prej 2200 ha, nga t cilat 200 ha
pyje, 74 ha taka bujqsore dhe
1881 ha siprfaqe ujore. Nga
studimet del se kjo zon merr
2547 or diell n vit.
Temperatura mesatare e ajrit
shkon nga 6.9C (janar), n
24C (gusht), ndrsa tempera-

N kompleksin lagunor
Kune - Vain

Grupi i KEL dhe gazets Kurora e

Gjelbr me drejtorin e ADZM Lezh, nj
dit n kompleksin lagunor Kune - Vain.
Prgatiti: Dipl. Ing. ZEF IMERAJ

me njri-tjetrin me uj. Laguna

e Merxhanit sht 3.1 km2; gjatsia maksimale 4.8 km dhe
gjersia 2.1 km. Thellsia mesatare 0.75 m, ndrsa m e madhja 1.3 m. Laguna e Knalls
sht e vendosur n skajin verilindor t sistemit lagunor dhe
sht shum m e vogl se t
tjerat. Siprfaqja e saj sht 0.2
km2, me gjatsi 750 m dhe gjersi 500 m. Por ajo sht m
e thell se lagunat e tjera fqinje;
thellsia mesatare 4.2 m dhe
m e madhja 13,5 m. Lumi Drin
i prshkon kto laguna para se
t mbrrij detin, prandaj shtrarti
i lumit sht i gjer dhe i cekt
dhe, pr rrjedhoj, gjat rnies

tura e ujit n lagun 17C. Bien

mesatarisht 1463 mm reshje
shiu. Esht zon e ekspozuar
ndaj errave (jan regjistruar erra me shpejtsi mesatare 5.5 5.8 m/sek). Meq n sistemin
lagunor Kune - Vain haset nj
kompleks i tr faktorsh mjedisor, po ndalemi n disa, pasi
do njri prej tyre krkon hulumtim m vete.
Sistemi lagunor vendoset n t dy ant e
grykderdhjes s lumit Drin, n
zonn bregdetare. Nga Shngjini
deri te grykderdhja e lumit t
Matit, zona bregdetare sht e
ult dhe moalore. Ajo prfshin
lagunn bregdetare t Vainit e
Ceks n pjesn perndimore t
lumit dhe Kune-n, Merxhanin e
Knalln, n at veriore t tij.
Sistemi lagunor sht 10-15 km i
gjat dhe 3 km i gjer, me siprfaqe rreth 2188 ha, nga t cilat
1165 ha siprfaqe ujore, 215 ha
pyje dhe 700 ha ligatina.
Kompleksi i delts lagunore t
Lezhs ka pes sisteme t ndar t ligatinave bregdetare, si dhe
ka pyje, shkurre, kullota dhe tok bujqsore, gj q e bn at
zon me rndsi kombtare e
ndrkombtare. Zona KuneVain n Lezh ka vlera t larta

ekologjike dhe biodiversiteti, si

kombinim i rrall i elementve
natyror t toks dhe ujrave t
mbla e t kripura, si dhe prani
t bimsis pyjore e bujqsore,
duke e br kt kompleks me
vlera t rndsis ndrkombtare.
Laguna e Vainit ka nj siprfaqe
prej 8.95 km2, me gjatsi maksimale 4.25 km dhe gjersi 2.25

km. Pjest kryesore t saj jan

Ceka (4.9 km2) dhe Zaja (2.4
km2).Thellsia mesatare e laguns sht 0.7 m, kurse m e
madhja 1.7 m. Bashkohet me
detin Adriatik, me nj kanal 1.5
km t gjat. N t shihet nj
mozaik uji i shprndar, moale
ujore, ishuj t vegjl, q lidhen

s reshjeve mbirrjedhja e lumit

krijon ligatina sezonale.
E gjith zona e Kune-Vainit ka
nj siprfaqe prej 4100 ha, nga e
cila 300 ha Kune dhe 3800 ha
Vaini e nnzonat e tjera t tij.
Kune sht e rrethuar nga kneta e Knalls ne veri dhe toka
bujqsore n lindje, lumi Drin n
jug dhe deti Adriatik n perndim.
Ndrsa Vaini sht i rrethuar
nga Drini n veri, kanali dhe toka
bujqsore n lindje, kanali ujits
dhe hidrovori n jug dhe deti
Adriatik n perndim. Zona e
Kune-Vainit sht me rndsi t
veant pr larmin e tipeve t
habitateve q bart dhe arealin q
ajo krijon pr mbajtjen e shpendve migrator, sidomos t afkave (Ardeidae).Toka sht trsisht livadh moalor, formuar
nga materiale ranore, e mbuluar
nga nj shtres aluvionale me
trashsi rreth 30 cm. Lartsia
mbi rrafshin e detit sht 0-1 m

me shtretr t shtrir mjaft mir

t kallamishteve t alternuara me
pasqyra uji. Kompleksi ligatinor
dhe tokat e prknetuara, t kombinuara me grykderdhjen e
lumit Mat, krijojn kushte pr
mbajtjen e nj numri t madh rezervash natyrore.
Shoqrimet bimore pyjore mbizotrohen nga vrriri (Alnus glutinosa) e frashri (Fraxinus angu-

stifolia), por gjenden edhe vidhi

(Ulmus minor), rrnja (Quercus
robur), plepi (Populus alba),
murrizi (Crataegus monogynna),
si edhe Rosa sempervirens,
Tamarix dalmatica, Hedera helix,
Periploca graeca, Clematics
viticella, Lythrum salicaria,
Asparagus acutifplius, Agrostis
stolonifera, etj.
Shpendt e egr prbjn rreth
60 % t fauns s zons. Aty
rriten rreth 196 lloje shpendsh
t egr, nga t cilt 56 jan t
prhershm, 65 dimrues, 51
verues dhe 21 t rastsishm.
Nga t dhnat del se n vitet 70
n kt zon ka patur deri 5000
krer shpend t ndryshm, 12
lloje rosash, 5 lloje patash. N
Kune jan kthyer prfaqsues
s pelikanve, sidomos Pelikani
kaurrel (Pelicanus crispus)ose,
si e quajn vendasit, dashi i
detit, n koloni nga 5 deri 10
krer. Pra, kushtet dhe mundsit jan q n t ardhmen kjo
zon t popullohet me shum
shpend t egr.

Vijon nga fq. 1

me vij kufitare prej 181 km, nga e cila

124 km kufi toksor, 27.5 km detar dhe
29.5 km kufi lumor.
Relievi i Lezhs paraqitet n dy
pamje: Krahina Malore Qendrore
(Kashnjet, Kresht, Mali i Vels, Malsia e Lezhs, deri n jug, Kodrat e
Pllans) dhe Ultsira Perndimore
(fusha dhe tokat e lagura). Ndryshe
nga relievi i vendit, ai i Lezhs paraqet
nj pamje me siprfaqe nn rrafshin e
detit (Knetat Knall e Kakarriq),
fusha me lartsi 0-10 m mbi rrafshin e
detit dhe male me lartsi mbi 1000 m.
Ky reliev, prania n t e zonave t la-

gta (ligatinave), fushave e malit, tokave t pasura dhe klims mesdhetare,

ka kushtzuar vegjetimin e nj flore t
pasur: Afro 80 % e specieve t vendit
(3250 specie). Speciet e drurve pyjor
jan n formn e shoqrimeve. Prve
specieve q rriten rastsisht (spontanisht), nprmjet pyllzimeve jan
instaluar lloje me rritje t shpejte, si
pisha e detit (Pinus pinaster), pisha e
bute (P. pinea), pisha e egr (P. halepensis), etj. Fondi pyjor z 38 % t
siprfaqes totale. Pra, siprfaqja me
pyje sht e vogl e, pr rrjedhoj,
ndikimi n ekonomi sht i tille. Por,

duhet veuar sistemi lagunor Kune Vain, si pasuri e rrall e me vlera t

mdha. Sipas funksionit q kryejn,
pyjet grupohen:
* Me funksion prodhues 10860 ha
ose 60 % e siprfaqes (pyjet me funksion kryesor prodhimet drunore).
* Me funksion mbrojts 7280 ha
ose 40 % e siprfaqes (pyjet me funksion kryesor mbrojtjen e mjedisit).
Sipas forms s qeverisjes, fondi
pyjor (shtetror + komunal) grupohen: Trungishte 5530 ha, cungishte
5510 ha dhe shkurre 7030 ha. N 16
% t siprfaqes jan instaluar pyje

halor, ndrsa llojet fletor zn 45.6

% dhe shkurret 38.4 %. N pyjet
fletor peshn kryesore e zn dushqet (Quercus L.), ndrsa n shkurret peshn kryesore e zn mareja
(Arbutus uneda), shkoza (Carpinus
L.), etj.
Pr nga vllimi i fondit pyjor (n
m3) ekonomia pyjore e Lezhs sht
nga m t varfrat, me 514 mij m3
material drusor ose rreth 28.3 m3/ha.
Pyjet me funksion prodhues kan
rreth 79.7 % t vllimit total (shtetrort 80 %, ndrsa ata komunal 20
%).

T dhna pr Rajonin
e Lezhs
Shtrihet n pjesn perndimore t
Shqipris, n jug t fushs s Shkodrs dhe z nj vend t favorshm n
rrugt q lidhin perndimin me lindjen
e rajoneve shqipfolse. Me nj largsi
prej 200 km sht nyj lidhse e Prishtins me rajonet jugore t Shqipris. Nisur nga kjo pozit gjeografike,
venedikasit qysh 600 vjet m par e
quajtn syri i djathte i Durrsit.
Rajoni ka nj siprfaqe prej 473 km2,

dhe pellgjet e moalet e saj lidhen lirshm me detin. sht e

pasur me vegjetacion ujor (t
ujrave t njelmta e t mbla)

4
Thesare t
natyrs son

BOGA RAZMA
DHE

Mrekullit
klimaterike
t Malsis
s Shkodrs

Boga dhe Razma bjn pjes n Njsin Administrative t

Shkrelit n qarkun e Shkodrs. Jan t njohura e t frekuentuara q hert, pasi kan vlera turistike t njohura. Esht
shpallur zon turistike n vitin 1935, pikrisht pr veorit
klimaterike t zons. Asetet m t mdha t ksaj Njsie jan
pozita gjeografike, klima e freskt malore, pyjet, ushqimi i shndetshm, tradita e mikpritjes, pistat dhe fushat sportive pr t
gjitha llojet e sporteve, edhe ato dimrore. Deri tani n Shkrel
jan ndrtuar 15 hotele me 400 shtretr, si dhe shum vila banimi, kryesisht pr muajt e vers. Pjesa me e madhe e vizitorve jan turist t vendit, por po zhvillohet shum dhe turizmi
ditor, favorizuar nga afrsia me Shkodrn, Koplikun e Tirann.

Boga

oga sht emr mali, bajraku apo fshati, q bashkon historin

qindravjeare me parajsn e ndrruar klimaterike, parajs e cila
prej shekujsh ruan me fanatizm virgjrin mahnitse t bukuris s
lugins e maleve t gjelbruara q e rrethojn...

Lugina e Bogs ka nj lartsi

mesatare rreth 950 m mbi
rrafshin e detit. Boga, si fshat,
rrethohet nga tre male mjaft
t lart: Mali i Livadhit, 2494 m
i lart, Mali i Rrabs, 2222 m
dhe Mali i Bridashit, 2128 m. Lartsit e ktyre maleve jan prher t
mbuluar me bor, gj q ndikon n freskin e mrekullueshme t Bogs
gjat vers. Temperaturat n ver jan disi t prziera, mesdhetarekontinentale. Maksimalja gjat dits n korrik nuk kalon 19-200C, ndrsa
natn mesatarja shkon 12-150C. Rol t veant pr ajr t pastr e t
pasur me oksigjen, si dhe pr krijimin e nj mikroklime me vlera luajn
masivet e pyjeve drunore, si dhe bimsia, q lulzon n pranver, ver
e vjesht. I gjith ky gjelbrim i ngjan jo vetm nj mushkrie gjigante
me vlera t jashtzakonshme klimaterike, por sht edhe nj mrekulli
piktoreske e natyrs, q vetm duke e soditur t knaq e lodh syrin, t
mahnit mendjen dhe t shton ymrin, si thot nj fal popullore.
Razma sht shfrytzuar si vend turistik q n shekullin e
XIX nga t huajt. Botanisti italian Antonio Baldaci, gjeologu
Boran Nopce, austriaku Dofler, e kan vlersuar Razmn pr
bukurit dhe pasurit e saj natyrore t veanta.

Razma

shati turistik i Razms, rreth 40 km nga qyteti i Shkodrs, lidhet me

t me rrug automobilistike t asfaltuar. Ka bjeshk shum t njohura
pr bukuri t rralla, me lartsi mbi rrafshin e detit 950 m, me nj pozicion
mes majave piramidale, t
pyllzuara e t rrethuara me
kullota alpine. Ktu ndodhet dhe
mali Veleik, 1724 m i lart.
Razma ka klim me vlera
kurative, ka dhe shpella, si ajo e
Pllumbave, e Dhenve, e Ujit n
Lujs, etj. Me reliev malor, ku
mbizotrojn ahu, pisha, larmia
e kafshve dhe e shpendve t egr, q e bjn kt zon piktoreske dhe
destinacion t frekuentuar edhe pr gjueti.

Razma sht shfrytzuar si vend turistik q n shekullin e XIX nga t huajt.

Botanisti italian Antonio Baldaci, gjeologu Nope, austriaku Dofler, e kan
vlersuar Razmn pr bukurit dhe pasurit e saj natyrore t veanta. Rreth
viteve 1920 tregtart shkodran ndrtuan atje shtpit e tyre t verimit, gj
q dshmohet nga rrugt dhe shtpit e vjetra me arkitekturn e kohs.

Tradit histori kultur

Si t gjitha trojet e Shqipris
Etnike edhe ato t Malsis s
Madhe, kan nj histori prej
qindramij vjetsh. N trojet e
Bogs jan gjetur dshmi
arkeologjike t vendbanimeve t
hershme Ilire, si dhe t
periudhs Romake. M pas,
Malsia e Madhe ka qen
mbshtetje e Sknderbeut, por
edhe e rezistencs s
mvonshme antiosmane. Por,
historin m t shklqyer ajo e
pati me pjesmarrjen n Lidhjen
e Prizrenit dhe n kryengritjet e
Veriut, t viteve 1909-1911, t
cilat solln edhe shpalljen e
pavarsis s Shqipris.
N Bog ka objekte t lashta
social-kulturore, si sht Kisha
450 vjeare e Shn Mhill-it, ku
m 28-29 shtator bhet edhe nj
fest e bukur. Kush dshiron t
kaloj dit vere n Bog, mund
t shijoj Akulloren Natyrale, e
cila prbhet nga bora q mund
t merret n majat e maleve
prreth dhe qumshti i freskt.
Po ashtu, n Bog prgatitet
djathi i bjeshks, gjalpi, kosi e
mishi i freskt. Patatja e
prodhuar aty ka vlera t njohura
kombtarisht (patate Boge).
N malet q rrethojn luginn e
Bogs gjendet Bari i Zemrs
ose Sanza, rrnjt e s cils
kan vlera kurative pr ent e
gjakut, frymmarrjen e zemrn.
Kjo bim sht zbuluar rreth
2200 vite m prpara nga mbreti
Ilir Genti dhe, pr nder t tij
edhe sot njihet me emrin
shkencor Gentiana lutea ...
Boga ka uj t mrekullueshm,
burimi i t cilit njihet me emrin
Kroni i Bogs. Thuhet se
italiant ia njohn vlerat ktij
burimi, ndaj e rikonstruktuan pr
tu shfrytzuar pr uj t
pijshm
Rruga e asfaltuar, si dhe
mikpritja e bogianve, q
siguron nj turizm familjar, jan
garancia e mrekullis s virgjr
klimaterike, q pret dashnort
pushues ...

Kanionet e
Gryks s Shejs
Ka qen nj grup t rinjsh amerikan me
origjin shqiptare, q,
me sa duket, t shtyr
nga prindrit e tyre,
kan ardhur enkas n
Shqipri pr t promovuar dhe pr t br
t njohur nj nga bukurit m t rralla t Alpeve t Veriut, kanionet e Gryks s Shejs t Bicajt, n malin e Gjallics t Kuksit.
Pak t njohur, pak t propaganduar, pak t promovuar, t
par si nj mallkim Zoti ose si nj shenjt, q nuk mund ti
afrohet kush, pr shkak t ashprsis natyrore, kanionet e
Gryks s Shejs deri tani kan qen larg vmendjes, t
shtetit po e po, t medias, por edhe vet atyre q jan m t
interesuar, udhtarve e turistve aventurier, t pasionuar pas natyrs s ashpr, t veant, por edhe t bukur.
Banor t kulturuar
dhe t kultivuar t
ksaj zone, q jan
aty apo jan larg n
vende t tjera, sidomos t rinj, tashm
q po ia din vlern
natyrs s krahins
s tyre, kan filluar
q jo vetm vet t
frekuentojn bukurit e rralla t zons, por po sjellin edhe
t tjer apasionant t ktij lloji turizmi.
Kanioni i Gryks se Shejs n Bicaj, ndodhet n malin
Gjallica, n lartsin 2100 m dhe sht nj nga monumentet e natyrs m t vizitueshm t zons Verilindore t
Shqipris. Kanioni sht pjes e Parkut Natyror KorabKoritnik. sht nj kanion madhshtor me pamje befasuese. Brenda e rreth tij gjenden edhe shum specie t bimore
e shtazore.
Rruga drejt tij sht e vshtir dhe vizitohet kryesisht nga
amatore t ngjitjeve malore dhe speleolog. Por, drejt tij pr
vizitor t zakonshm ngjitja mund t bhet edhe me kafsh.

Gjallica
Gjallica sht mali m i lart i Kuksit, 2489 m mbi rrafshin
e detit. Bn pjes n vargun malor t Korabit (vargmal n
skajin lindor t Shqipris, midis Kuksit e Dibrs) dhe shtrihet n skajin veri-lindor t ktij vargu, midis pellgut t Kuksit n veri-perndim dhe pllajs s Shishtavecit n juglindje. N veri-lindje Gryka e Vanave e ndan nga mali i Koritnikut, kurse kanioni i Bicajt n jug-perndim e ndan nga
mali i Kolesjanit. Pjesa kulmore formon nj kresht t mpreht, q bie pingul mbi grykn e Vanave, kurse shpatet jan
mjaft t pjerrta,
duke formuar rrpira t dukshme
tektonike n glqerort e pjess
s poshtme t tyre.
Ka form vezake
(11 x 5 km) me
drejtim veri-lindor dhe jug-perndimor, me shpate
shum t pjerrta q bien thik mbi lumin Lum, pellgun e
Kuksit dhe pllajn e Shishtavecit.
Nga ana perndimore, nga t gjitha pikat, me nj vshtrim
mund t perceptohet e gjith prmasa e Gjallics, q ngrihet si piramid gjigante mbi Rrafshn e Lums, skematikisht n formn e nj trekndshi t strmadh, gati dybrinjnjshm, me baz prej afro 11km (Gryka e Vanave-Kanioni
i Bicajve) dhe lartsi mbi 2100 m.
N rreth 90% t perimetrit t Gjallics dallohet lartsia prej
m se 2000 m dhe siprfaqet e shpateve nga rrza deri n
maj, dukuri q nuk hasen te asnj mal i vargmalit t Korabit, Alpeve t Shqipris apo gjetk.

Bari i blets
(Melissa officinalis)

ari i Blets sht njohur e prdorur pr nj koh t gjat

si bim mjeksore me arom t knaqshme. Gjethet
(Melissae folium) dhe bari i thar (Melissa herba) jan
prdorur tradicionalisht kundr rrufs, etheve, fryrjes s zorrve,
dhimbjeve t koks, gjendjeve gripale e dhmbjes s dhmbve.
Po ashtu, sht prdorur si akarminativ, diaforetik dhe qetsues.
Koht e fundit sht vrtetuar se ka edhe veprim qetsues n
sistemin nervor qndror, shton sekretimin e tmthit, qetson
rrahjet e forta t zemrs, lehtson tretjen e ushqimeve, etj. sht
vrtetuar gjithashtu se esenca vajore e barit t blets ka veprim
antiviral, antibakterial dhe antispasmatik. Ai sht i njohur edhe
si bar insekt largues.
Bari i blets sht kultivuar n Mesdhe, Evropn Qndrore e
vendet aziatike. Kushtet tona klimatike e toksore, si dhe
prhapja e madhe q ka n disa zona, e favorizojn kultivimin e
tij edhe tek ne.

Veorit botanike
Bari i blets sht bim barishtore shumvjeare, q i
prket familjes Laminaceae. Vendorigjina e saj jan rajonet
jugore t Evrops, Azia e Vogl dhe Amerika Veriore.
Rrnjt, q dalin prej nyjeve t rizomave, jan t holla dhe
me ngjyr kafe n t verdh. Rizomat rriten n drejtim
horizontal. Prej nyjeve t tyre zhvillohen stolonet, q dalin
mbi siprfaqen e toks, duke dhn bim t reja.
Krcelli, n prgjithsi sht i drejt, katrkndor, me
gjatsi 0.5-1 m; her-her mund t jet edhe kaubor.
Gjethet jan me bisht, n form vezake dhe t prkundrta.
Llapa ka ngjyr t gjelbr t errt, e pushzuar, shum leshtore
dhe lehtsisht e flluskuar n siprfaqe, me gjatsi 6-8 e gjersi
3-5 cm.
Lulet jan vendosur n mnyr vertikale n sqetullat e
gjetheve t siprme, me cima sqetullore t bardh n roz.
Frutat jan silik, n form ovale, me gjatsi 1-1.5 mm, me
ngjyr t errt, me shklqim dhe her-her t murrme. Pesha e
1000 farave sht 0.6-0.7 g.
Aroma e prgjithshme e bims sht e ngjashme me at
t limonit. Pjest mbitoksore t bims, kryesisht gjethet,
prmbajn 0.1-0.3 % esenc vajore, tanin, acid rozmarine, acide
yndyrore.
Farat mbijn shum ngadal dhe fuqia mbirse e tyre ruhet
3-4 vjet. Bimt n fillim t mbirjes kan zhvillim shum t
ngadalshm. Vitin e dyt ato fillojn t zhvillohen vetm pas
ngrohjes s motit n pranver, n fund t marsit-fillimi i prillit.
Periudha e lulzimit sht relativisht e gjat, nga fundi i qershorit
deri nga mesi i gushtit. Lulet prodhojn shum nektar, prandaj
sht bim mjaft e mir mjaltse.
Farat fillojn t piqen n mnyr jo t njtrajtshme n
fund t gushtit dhe jan t prirura t rrzohen vazhdimisht me
lehtsi.

Krkesat mjedisore
Bari i blets plqen mot t ngroht e me diell. Mund t
duroj temperaturat e ulta deri minus 20-250C, nse toka sht
e mbuluar me dbor. N rastet e zgjatjes s motit me temperatura
t ulta shpesh rrnjt, kryesisht ato m t vjetra, dmtohen
rnd edhe posht mbuless s dbors. Rritja dhe zhvillimi i
bims vshtirsohet s teprmi, si dhe prmbajtja e esencs
vajore ulet kur zgjatet stina e ftoht (veanrisht n vndet e
hijzuara).
Bari i blets mund t kultivohet n t gjitha tokat, me
prjashtim t atyre shum t varfra. Bima rritet e zhvillohet me
shpejtsi n tokat e shkrifta, t thella e t pasura. sht tepr
e ndjeshme ndaj nivelit t pamjaftueshm t ujit n tok.

Kultivimi
Bari iblets qndron n nj parcel 6-8 vjet. Nuk kshillohet
mbjellja n t njjtin vend pr 4-5 vjet. Rritja optimale e bimve
dhe prodhim i knaqshm mund t arrihet vetm n toka me
prbajtje t mjaftueshme elementsh ushqyes. Pr kt qllim,

sht e domosdoshme t bhet plehrimi organik me 25-30 t/

ha, i cili shprndahet e prmbyset gjat plugimeve t thella t
vjeshts apo dimrit. sht mir q gjat vegjetacionit bima t
trajtohet me 20-30 kg/ha N.
Mbjellja. Mund te kultivohet me mbjellje direkt me far,
me fidan ose me ndarje t rrnjve vegjetative. Mbjellja direkte
bhet n fund t tetorit-fillimi i nntorit, n rreshta me largsi 60
cm. Thellsia e mbjelljes s fars shkon 0,5-1 cm dhe prdoren
8-10 kg/ha far. Farat fillojn t mbijn n pranver. Si mbirja
edhe rritja e zhvillimi n fazat e para jan mjaft t ngadalshme
dhe bima mbulohet nga barrat e kqija, prandaj mbjellja direkte
me far nuk mund t vlersohet si metod e sigurt, por mund
t bhet vetm n siprfaqe t vogla (kopshte). Metoda q
prdoret m gjer n prodhim sht mbjellja n farishte. Pr
shkak t veprimit dhe t mbirjes s ngadalt, farat paraprgatiten
(trajtohen) duke i futur n uj pr 16-20 or ose 1-2 dit n
temperaturn e ngrirjes. Pastaj mbillen n farishte t mbuluara
me plastmas n fillim t marsit ose n farishte t hapura n fillim
t prillit. N kto kushte, farat mbillen 30 cm midis rreshtave
dhe n thellsi jo mse 1 cm. Sigurimi i fidanve t nevojshm
pr 1 ha mund t bhet n 150-200 m2 farishte, duke prdorur
0.8-0,9 kg far.
Fidant nxirren n fush t hapur n fund t prilli, ndrsa
fidant e rritur n farishte t hapura mbillen n fush n fund t
gushtit-fillimi i shtatorit. Distanca optimale e kultivimit mund t
mbahet 60 cm rreshti nga rreshti dhe 30-40 cm bima nga bima.
Pr kultivimin me pjes rrnjore (metod e prdorur rrall),
shfrytzohen bim me mosh 2-3 vjeare. Pjesa rrnjore sht
mir t merret gjat shtatorit.
Shrbimet kryesore jan tharrja dhe prashitja e toks (kjo
e fundit bhet nj ose dy her deri n mbylljen e rreshtave dhe
pastaj pas prerjes s par). Tharrja kryhet me dor ose mjete
mekanike n siprfaqe t vogla dhe mund t prdoren dhe
trajtime me herbicide n siprfaqe shum t mdha.

Korrja (Vjelja)
Pjest mbitoksore priten nj her vitin e par dhe
zakonisht dy her vitet pasues. Koha optimale pr prerjen e
par sht fillimi i lulzimit. Prerja e dyt zakonisht mund t
bhet n mes t shtatorit. Gjethet grumbullohen para lulzimit,
gjat dhe pas tij. Prerja bhet me dor n siprfaqe t vogla
dhe me makin kositse bari pr parcela t mdha. Kositja
bhet n lartsi 4-5 cm nga toka n dit me diell dhe pasi ka
kaluar vesa e mngjesit. Kur prodhohen gjethe t thata
(aplikohet m rrall) ato vilen apo ndahen nga krcejt kur
bimt e prera jan akoma t freskta.
Transporti i menjhershm dhe tharja e shpejt jan t
rndsishme. Gjethet e barit t blets marrin shum shpejt ngjyr
kafe t errt, prandaj preferohet tharja n 45-500C n tharse
artificiale.
Mund t merren 10-20 t/ha bar i freskt ose 2-4 t/ha mas e that.

Krasitja e boronics
Prgatiti: Msc. Alkend TAHIRSYLAJ
ekspert pr boronicn dhe asparagun
Krasitja e rregullt sht proces jetik n teknologjin e
kultivimit t boronics, por shpesh rndsia e saj nuk njihet
e vlersohet, prandaj neglizhohet, sepse, gjoja, pr bimt
q rriten n mnyr t parregullt ndikon n kosto. Por,
krasitja sht e nevojshme pr t ruajtur energjin dhe
produktivitetin e shkurres, pr t ndihmuar n menaxhimin
e insekteve dhe smundjeve, si dhe pr t pasur prmasa
t mdha t frutave dhe cilsi t lart. Nj fush e re me
boronic do t prodhoj m shum degza t reja n vitet
e para. Por, prodhimi i degzave t reja do t ngadalsohet
n mnyr graduale deri sa shkurret bhen m t mdha.
Rendimentet do t ulen me kalimin e viteve, pr shkak t
mungess s degzave t reja n t cilat formohen lulet.
Nj sasi e gjetheve do t jet e nevojshme pr t
prmbushur nevojat e frymmarrjes s frutit dhe trungut.
Prandaj praktikat e prshtatshme t krasitjes, bjn q t
mbajn nj kaube produktive, pa shkaktuar dmet e
prmendura m lart.
Kur zgjidhet nj degz pr krasitje, s pari duhet t shikohet
pr ndonj q e ka dmtuar dimri ose q sht e thyer, apo
degza me smundje dhe me dmtime insektesh. Nse
dmtimi sht i rnd, duhet t hiqet e gjith degza. S
dyti, duhet t eliminohen degzat q frkohen me njra tjetrn, pr t parandaluar infeksionet. S treti, eliminohen
degzat q pengojn lvizjen dhe kryerjen e punve n
mes t rreshtave. S fundi, hiqen degzat e vogla, t cilat
nuk arrijn t marrin mjaftueshm drit.
Pranvera e hershme sht koha m e mir pr krasitjen e
boronics. Edhe pse disa kultivues e fillojn menjher
pas vjeljes, por kjo i bn bimt m t ndjeshme ndaj
lndimit nga i ftohti i dimrit dhe ul produktivitetin afatgjat t
bims. Nga krasitja n pranvern e hershme dallohen dhe
largohen pjest e dmtuara nga dimri. Po ashtu,
karbohidratet e prodhuara gjat vjeshts do t ken koh
t mjaftueshme q t lvizin nga trungu n rrnj, ku ruhen
deri n pranver.

SAMI FRASHRI
Rekomandime mbi prdorimin e qndrueshem t pyllit shqiptar
Shqipria n malet e larta ka pyje t dendura; gjith
ana e detit sht e mbuluar me ullinj e me pyje t
bukura
N rekomandimet pr menaxhimin e pyllit,
thuajse pr her t par n dokumentet e
shkruara n shqip, kshillon:
do pyll do t ndahet m disa ngastra edhe, gjer sa
t vij radha t pritet ngastra e fundit, ngastra q u
pre t parn her, do t jet rritur pr s rish; e kshtu gjithnj do t pritet lnd nga pyjet, edhe kurr
pyjet do t mos mbarohen, po do t prsriten e t
jen kurdo t lulzuara1).
1)

Shqipria ka qen, sht e do t bhet

6
Profile pylltarsh
Prgatiti: GJON FIERZA
AKM Tiran
Me inxhinierin e pyjeve Miftar Lokaj, jam
njohur n vjeshtn e viti 2005, kur ai sbashku me nj grup specialistsh t Pylltaris
s Kosovs, kishin ndrmarr nj vizit
private nga Kuksi n Sarand pr tu njohur
m nga afr me mjedisin dhe personelin pyjor
n Shqipri. Ndonse vizita q private (me
prgjegjs inxh. Naim Ramadanin), drejtori
i prgjithshm i pyjeve n at koh, inxh.
Kol Malaj, pasi i priti przemrsisht, m
caktoi mua dhe inxh. Nihat Dragotin ti shoqronim n kt udhtim disaditor. Ato
mbetn dit t paharruara, pr t cilat mund
t shkruhet gjat. Me Miftar Lokajn, kam
pasur mundsit dhe komunikimin q ather
ka qen i pandrprer. Prfitova nga ditlindja e tij q ti bj kt intervist pr rubrikn Profile kolegesh t na thot dika
pr jetn e tij, kolegt dhe pyjet n Kosov, etj.
Njherazi, Miftarit (edhe bashkpuntor i
Gazets Kurora e gjelbr) i urojm Jet t
gjat dhe t lumtur, gjithnj midis kolegsh
dhe pyjeve t Kosovs.

Kur dhe ku keni lindur, dika pr familjen;

pr vendlindjen, pr vlerat historike kulturore dhe pr pasurit natyrore?
Kam lindur m 27 nntor 1954, n Prejlep t
Deanit, fshat me rreth 1500 banor. Familja jon
e ngusht numron 40 shtpi me rreth 200 banor. Un jetoj me dy djemt, t cilt, pas studimeve jan punsuar n kompanin e familjes
Lokaj Plast, me mjaft efektivitet. Dy vajzat,
pasi prfunduan studimet e gjermanishtes n
Prishtin, jetojn n Belgjik me fmijt e bashkshortt e tyre. Bashkshortja ime, Fatmushja, para lufte ka punuar n komunn e Deanit,
tani merret me pun shtpie. Kemi dhe 12 mbesa
e nipa, nga t cilt 4 jan n Kosove e 8 n Belgjik. Ndjehem i plotsuar dhe krenar pr familjen
dhe t afrmit e mi.
Vendlindjen time, Prejlepin, e ndan n gjysm
lumi i Lloqanit, i cili buron rrz Alpeve Shqiptare
tek maja e Gjeravics. Prejlepi, ka nj pozite
strategjike pr rrafshin e Dukagjinit me nj tradit
historike n mbrojtjen e vlerave t trashguara.
Njerzit, ve t tjerash, ende mbajn plisa t bardh. N t gjitha koht, Prejlepi ka dhne kontributin e tij n mbrojtje t trojeve shqiptare.
Fshati Prejlep, ka edhe territorin e vet n Alpet
Shqiptare, q prfshin nj siprfaqe prej rreth
2000 ha.
Dika pr shkollimin tuaj. A mund t prmendni disa nga kolegt bashkkohs, student. Nse e njeh dhe Fakultetin e Pyjeve n
Shqipri, mund t bsh ndonj koment pr ata.
Shkolln fillore e kam kryer n vendlindje,
ndrsa t mesmen n Dean n Gjimnazin
Vllezrit Frashri nj prej gjimnazeve t para
n Kosov, i njohur pr numrin e madh t
kuadrove. N lartsit e Alpeve veroja si fmij,
por dhe n rini dhe sot, i pjekur, gjithnj dua t
jem n ato vende. Ishte ky mjedis jetdhns n
Alpet Shqiptare, ku, si t thuash, u frymzova
q pas gjimnazit t orientohem pr studime t
larta n fushn e pylltaris. N at koh nuk kishte Fakultet t Pyjeve n Prishtin (nuk ka as

Rrfim pr jetn dhe pyjet inxhinier Miftar Lokaj

sot). Tirana ishte vetm nj ndrr dhe askush

nuk studioi ato vite n Shqipri pr pyjet ... N
vitin 1973, pas kryerjes s gjimnazit, me z. Haki
Tahirukaj (Inspektor i pyjeve t Kosovs) morm biletat dhe, me tren, u nism pr Sarajev ku
u regjistruam n Fakultetin e Pylltaris. Ndrkoh, n Sarajev na u bashkuan edhe kolegt
Qazim Kukalaj e Hasan Ukaj. Atje, gjetm z.
Dem Loxha, tani n pension, pastaj z. Shefqet
Tolaj (tani drejtor i Institutit t Pyjeve n Pej)
dhe dy inxhiniert e ndjer Musa Tolaj e Isuf
Ramosaj. Vite m par (para 1973) n Sarajeve
kishte kryer studimet pr pylltari z. Adnan Basha
(ish drejtori i Institut t Pyjeve n Pej), me t
cilin u njoha pasi kreva studimet, n vitin 1978.
M pas, e solli koha t punoja dhe n masivet
pyjore nga m t mdhat e Kosovs, n Gjeravica e Dean, ku me Adnanin u njohm e bashkpunuam m afr.
Studimet e larta, vitin e tret i vazhdova n
Fakultetin e Pyjeve t Zagrebit n Kroaci. Duke
i njohur q n rini, them se Sarajeva e Zagrebi
jan dy kryeqytete t mdha e me shum vlera,
q tek un kan ln shum mbresa. N Zagreb,
m pranuan dhe m priten si mik, m nj ngrohtsi, q nuk e kisha ndrruar. Nuk ka qen e
njjt pritja dhe vlersim i mir pr ne shqiptart!?
Fakulteti i Pyjeve n Zagreb ka emr t mir dhe
tradit akademike t vlersueshme deri n ditt
e sotme. Ai daton fillimin e veprimtaris akademike q nga 1789, pra si fakultet pylltarie sht
ndr m t vjetrit n Evrop. Meq e solli rasti,
po prmend disa nga profesort, q ishin t
rangut evropian. Shum prej tyre ligjronin n
Fakultetet t Pyjeve t Evrops, si: Profesort
Klepac, Beni, Dekani, Mati, etj. Fakulteti i
pyjeve n Zagreb kishte n pronsi siprfaqe t
mdha me pyje n brendsi t vendit, n zonat
Alpine dhe n ato bregdetare. Praktikat
msimore studentt i kryenin n masivet pron
e Fakultetit. Aty gjendeshin edhe objektet e
qndrimit pr studentet. Ka shum gjera t mira
pr t kujtuar e thn pr at fakultet, stafin
akademik dhe specialistt q diplomoheshin aty.
Aty n at koh nuk gjeta ndonj student
shqiptar. Kam krkuar t dhna se mos dikush
sht diplomuar aty pas Lufts s dyt botrore,
po nuk kam gjetur asgj.
Pr Fakultetin e Pyjeve n Tiran, nuk kam shum njohuri, ndonse kam kontakte me msimdhns t tij. Kto 10 vitet e fundit ka shum
koleg e miq, q jan diplomuar aty dhe sot punojn n Kosov. N vlersimin tim shoh se jan specialist t prgatitur mir n menaxhim,
trajtime silivikulurore dhe fusha t tjera, t cilt
po punojn pr prparimin e pylltaris n Kosov. M duken me mjaft vler vizitat e stafit
akademik t Fakultetit te Shkencave Pyjore t
Tirans n masivet pyjore t Kosovs. Veoj,
tani s fundi, nj vizit t dekanit Lonidha Peri
me koleg n njohje t prvojs dhe t asaj far
ne synojm, pr problemet e prdorimit t
biomass, n kuadr t projektit CNVP.
mund t veosh nga periudha e regjimit
serb n mbarshtimin e pylltaris s Kosovs,
ka pasur prirje shkatrrimi dhe grabitjeje t
pasuris pyjore? A keni ditur dika para

viteve 90 pr Pyjet e Shqipris dhe specialistt e saj?

Sa i prket menaxhimit, nuk ka pasur ndonj
prirje t hapur t shfrytzimit joracional apo t
paplanifikuar t pyjeve, sepse n menaxhimin
e pyjeve, prve kuadrit serbo-malazez, kemi
qen t punsuar dhe mjaft inxhinier shqiptar
nga Kosova, q kishin kryer studimet n kryeqendrat e ish-shtetit federativ.
Nuk kam shum informacion si jan menaxhuar
pyjet nga viti 1990 deri n lirimin e Kosovs.
N at periudh shumica e inxhinierve shqiptar u dbuan nga vendet e puns. Un emigrova pr nj koh n Gjermani, pr tu kthyer n
vitin 2000. Pas kthimit, kam filluar t punoj n
Agjencin e Pyjeve t Kosovs, n sektor t
ndryshm, deri n vitin 2008. N vitin 2009 nisa
pun n organizatn Holandeze SNV - CNVP
Bashkojm Vlerat e Njerzve me Natyrn,
organizat legale e SNV, q filloi t punonte n
Kosov.
Shqiprin, kam pas fatin ta vizitoj s pari n
vitin 1977, s bashku me 40 student shqiptar
t Kosovs, q studionin n Universitetin e Zagrebit, me kt rast vizituam shum vende n
Shqipri. N at kohe mu duk se kishte pyje dhe
peizazhe t bukura, nuk viheshin re dmtime
masive t pyjeve. Ishte nj vizit e prcjell me
shum emocione, tek realizoja nj ndrr pr t
shkelur n kt vend dhe, ndoshta, prandaj
gjithka m dukej e bukur. Pas vitit 2000, vij
shpesh n vizita e takime pune.

Miftar Lokaj (ulur, i pari majtas) n Tiran

Nuk kam njohuri t thella pr menaxhimin dhe
gjendjen aktuale t pyjeve n Shqipri dhe
ndryshimet e vazhdueshme q dgjoj t bhen.
Ndr shum probleme, ajo q m bie n sy jan
siprfaqet e pyjeve t djegura dhe t degraduara
n shpatet e maleve dhe luginat. Dua t them se

sado q prerjet ilegale dmtojn pyjet, toka,

natyra n trsi, e kane at fuqi q pr nj periudhe relativisht t shkurtr t filloj riprtritja
e pyllit. Pra, nnvizoj se zjarret n pyjet shqiptare
mendoj q kan uar n dmtim masiv deri n
katastrof t tyre. Prerjet ilegale me zhdukje t
drurve faror, shoqruar dhe me zjarre, e kan
uar n disa dekada larg mundsin e riprtritjes
dhe instalimit natyror t pyjeve. Pyllzimi artificial i ktyre siprfaqeve (sot mund t jet alternativa e vetme) mendoj se paraqet shum vshtirsi dhe krkon financime t mdha. Qeveria dhe
kolegt n Shqipri jan prball ksaj sfide!?
Cili ka qen roli i pyjeve e pylltarve t Kosovs. Silvikultura kosovare ka tashm prfaqsuesit e saj, q kontribuojn, problemet me
t cilat po ndeshet sot, gjat konsolidimit t
shtetit t ri. Veoni ndonj koleg e bashkpuntor!
Pyjet zn rreth 41 % t territorit t Kosovs
ose 464 800 ha. Pjesa m e madhe e tyre gjenden
n jugperndim, n rrethinat e Pejs, Deanit,
Burimit, Junikut e Gjakovs dhe jan t mbrojtura nga Kushtetuta e Kosovs me ligje e akte
nnligjore. N Kosov gjenden disa lloj pyjesh,
por kryesisht pyjet e larta t ahut, t hormoqit,
bredhit, arnenit e rrobullit. Pyjet kan faun e
flor t gjer, me ka rndsi pr t gjith Ballkanin. Flora e Kosovs prfaqson rreth 25 %
t flors s Ballkanit dhe asaj t Evrops. Rajoni
me shumllojshmrin m t lart sht rajoni ai
i maleve t Sharrit dhe Alpet Shqiptare. Por e
Kosovs n shum raste jan br pr e dmtimeve nga zjarret dhe prerjet e paligjshme.
Gjithsesi, ato mbeten ndr pasurit m t
dobishme dhe Kosovs i japin bukuri n do

Vijon n fq. 7

Vaji i farave t kungullit

(Cucurbita pepo var. styriaca)

Vaji i kungullit, me prejardhje nga zona m e gjelbr e Austris (Steiermark), ka ngjyr
t errt, arom t kndshme dhe sht i njohur pr vetit e tij t shumta antioksidative
e shruese.
Prmban Selen dhe Vitamin E, t njohura pr efektin antioksidant dhe pr mbrojtjen
e organizmit nga radikalet e lira.
Ul kolesterolin, n saj t prqindjes s lart t acidit linoleik dhe fytosterolit.
Ka veti antiinfektive dhe prdoret pr trajtimin e artritit reumatoid.
Prmban vitamina C, beta-Karoten, hekur, kalcium, kalium dhe magnez.
Vepron si vazodilatator (pra zgjeron kapilaret) dhe kshtu ul tensionin e lart n
saj t acideve yndyrore t pangopura (omega3), duke parandaluar smundjet
e zemrs dhe t fshikzs s urins. Ky vaj sht i njohur edhe pr efektin pozitiv n
kancerin e prostats.
Kshillohet t prdoret n sallaturina dhe n disa gatime. Ka shije t veant e t
kndshme arre dhe njihet si delikatese n shum restorante evropiane.

Cel: +355 66 66 79 059

peci (Capsicum spp.) ka

nj numr t madh formash biologjike, me qendrn e tij t origjins n zonn
tropikale t Ameriks, midis
Meksiks e Bolivis. N kontinentin e vjetr sht futur nga
Kristofor Kolombi. Evropa filloi
ta vlersoj specin djegs rreth
gjysm shekulli pas futjes s
tij, duke e prdorur fillimisht si
dika shum t rrall, n form
t nj piperi t kushtueshm pr
ruajtjen dhe aromatizimin e ushqimeve. N vendet e Mesdheut,
speci djegs gjendet n zonn
m t preferuar t prdorimit t
tij, duke hyr me forc n rregullat dhe zakonet e t ushqyerit, bil shpesh duke i ndryshuar
ato n mnyr rrnjsore.

Shije antike shum e

vlersuar
Speci djegs, i quajtur ndryshe
droga e t varfrve, ka qen
prhapur fillimisht n Azi e m
pas n Afrik, si pasoj e shkmbimeve tregtare. sht fakt se
dieta e t ushqyerit bhet m
shum pikante, sa m shum
spostohesh drejt zonave tropikale, klima e t cilave favorizon
shfaqjen e patologjive gastrike,
ku s bashku me salmoneln
bashkjeton edhe kolera e baktere t tjera, q kan veprim t
ngjashm, bile n kushte shum
t prshtatshme pr zhvillimin e
tyre. Nuk sht i rastit konstatimi se njerzit e msuar me
konsumin e specit djegs, marrin doza t forta kapsicine (lnd me origjin djegse), si dhe
preken m pak nga epidemit
endemike. Ndrmjet shum vlerave t tjera, speci djegs sht
provuar se ka veti bakterostatike.
Me kto veti, shum t spikatura, lidhet dhe konsumi i madh
pr frym nga popujt aziatik,

Profile pylltarsh
Vijon nga fq. 6
skaj t saj. Vlersohet q n Kosov
konsumohen rreth 2 milion m3 dru
zjarri n vit. Kjo sasi konsumi e tejkalon masn e lejuar pr shfrytzim t
prllogaritur. Prandaj, po punohet n
krkim t burimeve energjitike dhe
biomass, duke mundsuar q t paksohet prerja dhe konsumi i druve t
zjarrit. Esht nj sfid vendosja e ksaj
baraspeshe pr t ndalur degradimin
e pyjeve.
Pyjet e larta, rreth 30 % e pyjeve t
Kosovs, me vler t lart ekonomike,
menaxhohen nga Ministria e Mjedisit,
gj q vshtirson menaxhimin e qndrueshm t tyre dhe zbatimin e ndrhyrjeve silvikulturore. Prandaj, mendoj se nj menaxhim i prbashkt,
duke marr prgjegjsit midis Agjensionit t Pyjeve t Kosovs, Komunave me komunitetin vendor npr
zona kadastrale, do t ndihmonte q
kto pyje te mbrohen nga prerjet e paplanifikuara. Esht e mundur dhe e nevojshme t njihet e prhapet prvoja
e menaxhimit t pyjeve private, t cilat

Speci djegs
Si kultivohet dhe prdoret
latinoamerikan e afrikan. Ky
realitet gjen nj refuzim gati t
plot nga vendet nordike. Ndrsa
n vendin ton, sidomos n
zonat jugore, speci djegs sht
historikisht i pranishm n kopshtet familjar, ku dhe sht
konsoliduar tradita e gatimit.
Vetm pak koh m par, si
pasoj e rritjes n mnyr konstante t mirqenies s njeriut
modern, ka lindur prsri nevoja
e rivlersimit t shijeve antike
dhe t ushqimeve t thjeshta.
N ditt e sotme, shpesh vlersohet dieta mesdhetare e t
ushqyerit, riprsritet dhe rndsia e cerealeve, por duhet
theksuar se ka dal jasht mode konsumi i trshrs, thekrs, melit dhe sht kthyer moda e t konsumuarit t krundeve. N kt vshtrim, nuk kan
munguar prirjet pr tu dhn
hapsir t re vlerave t specit
djegs, sidomos pr vetit e tij
udibrse.
Vendet m t preferuara t specit djegs jan zonat e ngrohta,
ku ai mund t kultivohet pa probleme n fush t hapur, jo vetm se krkohet nga tregjet lokale, por edhe pr mundsin e
eksportit drejt vendeve veriore,
t cilat kan rritur krkesat pr
kt produkt. Kjo mund t shpjegohet kryesisht me imigrimin
e popullsis ekstrakomunitare,
e cila nuk e ndryshon thelbsisht mnyrn e t ushqyerit.
Por, me daljen n treg t specit
djegs, sht e nevojshme t
jepen edhe informacionet e domosdoshme lidhur me fuqin
tregtare t tij, si alternativ reale
pr konsum n gjendje t freskt, duke marr n konsiderat gamn e gjer t produkteve prfundimtare, t cilat mund t jen si pasoj e shkalls
s djegsirs, morfologjis dhe
prmasave t frutave.

kan prodhimtari 3 - 4 her m t lart

se e njjta njsi e pyjeve shtetrore.
Kosova ka tradita t mira n punt n
Pylltari dhe dshiroj t shkoj drejt
prmirsimit t tyre. Inxhiniert e par
shqiptar kan filluar pun diku n
vitet 70. Ata kan punuar n menaxhim e silvikultur, por mjaft prej tyre
kan punuar n Institutin e pyjeve t
Pejs. Ky institut, pr fat t mir, sht
shume aktiv edhe sot. Nga ata q kan
punuar aty prmendim inxh. ernjavskin, pastaj inxhiniert shqiptar
Adnan Basha, Qazim Kukalaj, Hysen
Shabanaj, etj. Tani n pylltarin e
Kosovs punojn mjaft specialist, n
nivel qendror, rajonal e lokal. Me kt
rast, meritojn t vlersohen pr punn specialistt, q tashm jan n
pension: Rexhep Shkodra, Adnan Basha, etj. Nj numr i madh specialistsh jan diplomuar dhe vazhdojn
t diplomohen n Fakultetin e Shkencave Pyjore n Tiran. Kjo sht nj
mundsi e mir pr plotsimin dhe
ngritjen e nivelit t kualifikimit profesional t pylltarve n Kosov. Ndr
kolegt bashkkohs dhe bashkpuntor mund t veoja: Hysen Shabanaj, Haki Tahirukaj, Tahir Ahmeti,

Ku formohet shija
djegse e specit
Shija djegse e frutit shkaktohet
nga alkaloidi i quajtur kapsicin,
q formohet nga qeliza t shumta epidermike, t lokalizuara n
shtratin e farave, ku gjendet placenta dhe shtat dhomza t
ndrmjetme. Kapsicina, n gjendje t pastr paraqitet n form grimcash shum t lehta,
me ngjyr t bardh e pa ndonj
arom. Prania e saj n perikarp
dhe n fara lidhet me mbetjet e
shtratit lulor (i fars). Alkaloidi
sht i tretshm n alkool etilik
dhe n vajra bimore. Esht pranuar se pjesa m e madhe e
alkaloidit prodhohet brenda pak
ditsh nga formimi i luleve (lidhja e frutave); nj rritje e vogl vihet re edhe gjat pjekjes fiziologjike t frutave. Shprehja e ksaj veorie mund t ndikohet
dukshm nga kushtet klimatike.
Nj gjendje thatsire e zgjatur,

Si kultivohet
Teknika e kultivimit t specit djegs sht pothuaj e njjt me
at t specit t zakonshm. Ka
krkesa t mdha pr temperatur e ndriim. Temperatura optimale pr zhvillim sht 20-250C,
ndrsa ajo minimale biologjike
10-120C. Pr mbirjen e fars nevojiten 8-15 dit. Mbjellja bhet
me fidan, q prgatiten n shtretr t nxeht ose n kontenitor gjat shkurtit. Mosha e fidanit pr mbjellje duhet t jet
rreth 40 dit. Mbjellja e tyre bhet n toka t freskta, mesatarisht t ngjeshura, t kulluara
mir e me pH 5.5-7. Fidant
mbillen 70 cm midis rreshtave
dhe 50 cm midis bimve n rre-

prve problemeve t prgjithshme, q lidhen me rritjen e pakt t bimve e frutave, on

edhe n rritjen e prqendrimit t
kapsicins. N t kundrt, n
kushte t nj regjimi ujor t
teprt, vihet re paksim i djegsirs n frut, pr shkak t hollimit t alkaloidit n frutat me prmasa m t mdha.

sht. Pr kultivart me zhvillim t

fuqishm, sht e nevojshme t
prdoret sistem mbshtets.
Speci djegs krkon plehrim t
balancuar, me rreth 250 kg/ha
N, 50 kg fosfor dhe 250 kg potas. Bimt kan sistem rrnjor
t zhvilluar dobt, prandaj sht
e nevojshme t ndrhyhet me
ujitje t shpeshta. Luftimi i barrave t kqija mund t bhet

Brahim Muja, etj. nga Kosova; ndrsa

nga bashkpuntort n Shqipri,
prmend: Haki Kola, Janaq Male, Isuf
Omuri, Xhelal Shuti, etj.. Bashkpunimi me kolegt i shrben prmirsimit
t puns, marrim dhe japim tek njeritjetri.

Inxh. Haki Kola, si drejtues i Projektit

(kolegu nga Shqipria), i takojn
meritat kryesore pr sukseset e ktij
Projekti, i cili tani ka ln gjurmt e
veta n aspekte pozitive n Pylltarin
e Kosovs. N Projekt punon nj staf
i mir. S pari, ndiejm knaqsi t kur
t gjith komunikojm shqip, bashkpunojm ngusht dhe prpiqemi
t bjm m t mirn n fushat q mbulojm.
N Kosov, shoqata e par kombtare
e pronarve t pyjeve private u themelua n vitin 2005 me mbshtetje t
FAO-s. Me ardhjen e SNV-CNVP, n
vitin 2009, filluam t punojm me baza
ligjore. Tani n komuna ekzistojn 24
shoqata t pavarura t pronarve t
pyjeve private. Asociacioni dhe rrjeti
i shoqatave lokale kan dy funksione
kryesore: Prfaqsimi i pronarve
privat n nivel lokal e nacional, si
dhe ofrimi i shrbimeve pr antart e
saj. Nj zhvillimi i rndsishm ka qen
edhe Memorandumi i mirkuptimit,
midis Agjencionit t pyjeve dhe
Asociacionit kombtar t familjeve
pronare t pyjeve. Agjencioni pyjor
merr prsipr furnizimin me rreth 30
mij fidan pyjor n vit t pronarve

Pas nj prvoje n pylltarin e Kosovs, ka disa vite punoni n nj organizat t huaj, mund t veoje
pr kt?
Tani punoj n organizatn Holandeze
CNVP Bashkojm Vlerat e Njerzve
me Natyrn, e mbshtetur nga Ambasada Suedeze. Jemi duke zbatuar
projektin n prkrahje t sektorit t
pylltaris, q nga viti 2009. Projekti ka
n fokus tri fusha: Prmirsimin e
menaxhimit t pyjeve t decentralizuara; prmirsimin e menaxhimit t
pylltaris private; aplikimin e energjis
s rinovueseve, prmes biomass
drunore. Kemi realizuar s pari, bashkpunim t ngusht me partner
koordinues t nivelit qendror, si
MBPZHR dhe institucione t tjera,
ashtu edhe me partnert tan lokal,
si jan komunat, asociacionin e shoqatat e pronarve t pyjeve private.

me an t mulirimit me material plastik me ngjyr t zez

ose nprmjet prdorimit t herbicideve selektiv. Kto t fundit
mund t prdoren para mbjelljes
(Trifluralin), ose pas mbjelljes
(Chlorthal dimetil). Speci djegs
n prgjithsi dmtohet nga po
ato smundje e dmtues q preket speci i zakonshm (i mbl), por sht m rezistent.
Nga smundjet krpudhore prmendim kalbzimin e qafs (Pythium), q shkakton deri zhdukjen n mas t bimve n farishte. N fush t hapur bimt
mund t preken nga Phytophtora capsici ose Verticillium
dahlie. Jo m pak t vogla jan
edhe dmtimet e shkaktuara
nga viruset, q mund t transmetohen edhe me an t fars.
Vjelja zakonisht bhet me dor
dhe mund t filloj kur frutat t
ken arritur prmasat e llojit; n
prgjithsi pas rreth 120 ditsh
nga mbjellja n fush. Kur prodhimi destinohet pr konsum t
freskt, vjelja bhet kur frutat t
ken pesh mesatare 18-25 g.
Frutat vilen t papjekur plotsisht, kur kan marr ngjyr t
gjelbr t errt ose t elt, si
limon. Normalisht bhen 5-6
vjelje, do 10-14 dit. Kur destinacioni ndryshon nga ai pr konsum t freskt, frutat vilen n
gjendje t pjekur, bile dhe pjesrisht t thara. Por prodhimi mund t vilet edhe nprmjet shkuljes s plot ose prerjes s pjesshme t bimve. Nga 1 ha i
mbjell me spec djegs mund
t merren 200-500 kv/ha (do
bim jep 0.5-2.5 kg).

privat dhe e konsideron Asociacionin si partner pr konsultime e

prfaqsim t pronarve. Pr kto
CVNP ka rol t rndsishm mbshtets dhe lehtsues.
Dshironi t shtoni ndonj gj tjetr
n mbyllje t ksaj bisede?
Gjej rastin t falnderoj kolegt dhe
bashkpuntort n Shqipri dhe
Kosov, t prgzoj gazetn Kurora
e Gjelbr pr shkrimet q boton pr
informimin dhe sensibilizimin; pr
mbrojtje dhe zhvillim t pyjeve jo
vetm n Shqipri. Shpresoj se n t
ardhmen n faqet e ksaj gazeta do
t gjejm m shum shkrime nga
profesort tan t respektuar t
Fakultetit t Pyjeve n Tiran.
Ishte knaqsi kjo bised me ju.
Shpresoj t vazhdoni dhe me koleg
t tjer, pasi copza jete t pylltarve, s bashku, n trsi prbjn
Jetn e Pylltaris n Shqipri dhe
Kosov. Urimet m t mira pr kolegt n Shqipri e Kosov pr festat
e fundvitit. Ju falnderoj shum i
nderuari Gjon, q przgjodhe pikrisht ditlindjen time pr kt bised.

E N G L I S H

Project of special value

ENVIRONMENTAL SERVICES
PROJEKT

This project is funded by the European Union

Habitat Preservation Through Methods

That Promote Sustainable Development

At the lagoon complex

of Kune - Vain

Prepared by: PhD.C. ERINDA IMERAJ

KEL and the newspaper Kurora e Gjelber working

group with the director of Lezha ADZM, one day in the
lagoon complex of Kune - Vain.

Ecological Club of Lezha organized a training seminar in the frame work of the project Conservation of habitats of special importance, with methods that promote sustainable development,
funded by ALCDF part of EcoNord R2-39 project Capacity
building of Civil Society of Northern Albania to improve biodiversity and environmental protection , financed from IPA
funds of the European Delegation
in Tirana.
The participation by experts in
the region of Lezha in the field of
environment and forests, stakeholders and staff of Lezha Municipality, showed once again the
importance of every product of
this project.
After the welcoming speech and
presentation of scope and the
expected products of the project
by the working group, the training continued by the presentations of the invited experts.
By: ZANA PRELA,
Psychologist
Coordinator F.P. Shkoder
Starts the implementation project
PRO LIFE, in
frame of EcoNord
projects financed
by the EU funds.
Helps in the implementaiton
Federation of Forest - Municipality
of Shkodra. The launch of the
project aimed at informing the
participants about the main goal,
objectives and activities that will
have this project. Attendance was
diverse: Representatives of the
Municipalities of Shkodra and Vau
Deja, directories of Administration
of Forestry of these municipalities,
the Inspectorate of Forestry and
Environment of the region of Shkodra, the Department of Protected
Areas and the QKSHP, schools as

Klos Municipality

Mr. Ylli Hoxha, General

Director of
Forests at
the Ministry
of Environment, lectured on
the topic
Laws and
regulations related to the management of forests and the protection of biodiversity. Later,
Mrs. Aida Tafili, an engineer at
the Ministry of Environment,
presented the topic Specification
of the importance of rights and
obligations of the new management structures in the Municipality, within the moratorium.
The third topic consisted in
Mapping. Digital map of
habitats of Lezha, its new
boundaries, forest economies,
which are included in it, and the
borders of the Protected Areas,

Prepared by: Dipl. Ing. ZEF IMERAJ

lectured by Mrs. Valbona Simixhiu, specialist of GIS.

The closing discussions between
the trainers and the participants
from the staff of Lezha Municipality, by administrative units
of Ugrenj, Kallmet, Zejmen,
Shnkoll, Shengjin and Kolsh
villages and other groups of
interest, invited each participant
in the following activities of the
project in the field, in the targeted hotspots, where natural and
technical interference are expected, which will initiate the protection and sustainable development,
the main objective of the project.

Page 1

Project Promotion PRO LIFE

Father Luciano Agostini, Shejnaze Juka, teachers and students
from Forest school, specialists
forest and environment etc.
The project will be implemented in
the region of Shkodra; on focus are
the municipalities of Shkodra and
Vau Deja and schools Shejnaze
Juka and Father Luciano Agostini.
Shkodra Federation of Forest, in the
framework of it, aims to address the
interests of sustainable management of natural resources, a healthy
environment and functional for today
and for the future. The project aims
the awareness of stakeholders to
contribute to environmental protection, information of the community
about the real state of the environment and determining the steps to
normalize its stustainability. It is

important as well the encouraging

of mass participation through
activities that aim to protect nature
and biodiversity for the benefit of local
and regional integrity.
The general objective of the
Project: Environmental Protection
for young people in the region of
Shkodra, in order to give a good
example for the whole country.
Specific objectives: (i) Informing the
population about the importance of
the environment today and for the
future. (ii) Promote and identify
measures to be taken to protect and
preserve the environment. (Iii)
Improve the state of the environment,
by increasing the number of green
areas and trees ...

Page 1, 2

Rise of community environmental vigilance

Dr. Maksim HAJRULLAJ - Project Coordinator AGRO - EKODIBRA

In the frame work of this project in
the Municipality of Klos the
environmental situation is studied,
which is closely related to the
interaction between the community
and the environment, returning in
some problematic areas. Population
or community is the key, with the
control of living through constant
changes and transformations that
occur in the environment where they
live. These changes are evident and

Kune-Vain Lagoon lies west of

the town of Lezha, in an area of
2200 ha, of which 200 ha of forest, 74 ha and 1881 ha agricultural land and water surface.
The studies show that this area
receives 2547 hours of sunshine
a year. The average air temperature ranges from 6.9C (January) to 24C (August), while the
lagoon water temperature 17C.
There is a 1463 mm average
rainfall. It is an area exposed to
winds (wind speeds were recorded average 5.5 - 5.8 m / sec).
Since the lagoon system of Kune
- Vain has a whole complex of
environmental factors, we will
present some of them, as every
one of them requires a separate
research.

assessable, as associated with

climate change, changes in the
surface environment of the territory,
changes and water pollution as a
result of uncontrolled interventions
in buildings, deviations, waste spills,
etc. Influencing factor is the opening
of roads, buildings, technological
lines and mining outside the norms
of environmental protection. It
requires awareness for state
recognition, which is directly related

to the welfare of the population. In

order to protect the natural
environment, it needs the community
to become part of a growing crop.
According to the contacts with
representatives of the community,
local government and businesses, it
appears that the situation requires
intervention to increase the
responsibility for collecting, collating
and dispose of their respective
environments ...

Lagoon system is placed on both

sides of the mouth of the river
Drina, in the coastal area. From
Shngjini to the mouth of the river Mat coastal areas is low and
swampy. It includes the coastal

lagoon of Ceka and Vain in the

western part of the river and
Kune, Knall and Merxhani, in
the north of it. Lagoon system
is 10-15 km long and 3 km wide, with an area of about
2188 hectares, of which 1165
ha of water area, 215 ha of forest and 700 ha of wetlands.
Delta wetland complex of Lezha has five separate systems
of coastal wetlands, forests,
bushes, pastures and farmland,
which makes that area of national and international importance. Area of Kune-Vain in
Lezha has high ecological value
and biodiversity, as a rare combination of natural elements of
the land and salty freshwater,
and the presence of forest vegetation and agriculture, making this complexs value internationally significant ...

Page 3

OUR NATURAL TREASURES

Boga and Razma

Climate wonders of Malesia of Shkodra
Boga and Razma are part of Shkrel Administrative Unit in Shkodra.
They are recognized and frequented earlier, as their tourist value are
popular. Its declared as tourist area in 1935, according to the climatic
features of the area. Greatest assets of this unit are geographical
position, fresh mountain climate, forests, healthy food, traditions of
hospitality, runways and sports fields for all kinds of sports, as winter
ones too. Until now in Shkrel are built 15 hotels with 400 beds, as
well as many residential villas, mainly for the summer months. Most
visitors are domestic tourists, while one day tourism is developing
as well, favored by the proximity of Shkodra, Koplik and Tirana ...

Page 4

Page 1, 2

KSHILLI BOTUES

REDAKSIA

Prof. dr. M. Kotro,PhD.C E. Imeraj, A.

Sokoli, Mrs. Lindita Manga, Prof. dr. B.
Lushaj, Prof.as. dr. E. Toromani, MSC
J. Gjini, Dr. D. Pistoli, Prof. dr. A. Postoli,
A. Gacaferi

V. Hoxha (Kryeredaktor),
G. Kacori, F. Memeli, A. Seci
Financ, marketig:
Msc. Gj. Fusha

Kontaktoni:
erinda 001@gmail.com
velihoxha@yahoo.com - 068 21 42 098
Klubi Ekologjik, Lezh
Gazeta Kurora e Gjelbr
Nr. llogarie: 0110154266
www.ecl-albania.org