www.ekolevizja.

org

Botim i shoqatave mjedisore Ekolvizja Nr. 97, viti i katrt i botimit,

26 SHKURT 2009 mimi: 40 LEK

Pavarsisht se ende nuk sht aprovuar nga Ministria e Mjedisit vlersimi i ndikimit n mjedis t TEC me qymyr n Porto Romano, pavarsisht se ekspertt thon se teoria e qymyrit t pastr sht prrall dhe e prkrah vetm ENEL, pavarsisht se deti ka hyr n tok 50 metra duke prishur dhe rrugn e Bishtit t Palls, pavarsisht se Bashkia e Durrsit ka krijuar nj grup me pjestar t komunitetit dhe specialist, duke krkuar nj ngrirje t proceseve pr t vlersuar ndikimin n popullsin e rrethit t Durrsit, ENEL vazhdon punt e tij. Si duket, qeveria, pa u br vlersimi mjedisor dhe informimi i publikut, ja ka dhn lejen q nga bisedimet me Fratinin dhe Berluskonin. Kontratat q po lidh ENEL, po merren vesh, pr mungesn e informacionit t brendshm, prsri nga jasht Shqipris. Nuk sht hera e par, jo vetm nga ENEL, por dhe nga qeveria jon!

ENEL FIRMOS KONTRATEN ME NDERTUESIT PA MIRATIMIN E STUDIMIT MJEDISOR

19.02.2009, - Tirana Albania: http://www.rinascitabalcanica.com Kompania energjetike ENEL ka firmosur dje nj kontrat me Konfindustria t Shqipris me t ciln disiplinohen nnkontratat me siprmarrjet lokale pr ndrtimin e kompleksit energjetik n Porto Romano, n veanti t ndrtesave, pjes e projektit. Rikujtojm se ENEL ka ratifikuar me qeverin shqiptare nj akord pr ndrtimin e nj termocentrali me qymyr t pastr, q do t prodhoj 800 MW elektricitet, nj bankin pr t shkarkuar qymyrin, nj linj interkoneksioni nga centrali me rrjetin italian t shprndarjes s energjis prej 500 Kv, si dhe nj linj ajrore 400 Kv q do t lidh termocentralin me rrjetin shqiptar t shprndarjes. Kostua totale e projektit kap shumn 1 miliard euro.

2009 VITI I DARVINIT

ULLINJTE A MUND BASHKIA DHE KOMPANIT TE JENE 20 MILIONE?! PR RICIKLIMIN E MBETJEVE

200 vjetori i lindjes dhe 150 vjetori i publikimit t Origjina e specieve Asgj n biologji nuk ka kuptim nse nuk shikohet n dritn e evolucionit. Origjina e specieve sht vepra q ndoshta, n rrjedhn e historis s shkencs, ka krijuar m tepr debat

dhe kundrshti. Triumfi i teoris s evolucionit bhet m i plot kt prvjetor, kur kisha anglikane krkoi falje n mnyr zyrtare se nuk e pati kuptuar n koh kt teori .

Lexo fq. 4

ERA E NDRYSHIMIT:

EDUKIMI MJEDISOR (R)EVOLUCIONI QE PO NDODH

GURORET FARAONIKE TE SARANDES

Nga Shklqim Hajno (AJMMI) N kilometrin e dyt t rrugs turistike Sarand-Vlor, n afersi t fshatit Gjasht, prej m tepr se nj dekad, po funksionojn dy gurore faraonike duke ngrn papushim malin e Sarands. T dy subjektet kan leje pr shfrytzim karriere, por aktualisht jo leje mjedisore.

Haki KOLA, CFMP expert A mund t mbjellim ullinj ne, betonuesit e prjetshm ? Shenim i redaksise: Ministri Gjana ka deklaruar se ende nuk ka nj studim t plot pr nismn e kryeministrit Berisha pr t mbjell 20 milion rrnj ullinj brenda 4 viteve t ardhshme, pasi studimet ekzistuese jan pjesore.Megjithate Ministria e Bujqsis jep koncesionin e par pr ullishtet, 1000 hektar t Kavajs, pr kompanin Agrotal. Kuvendi e miratoi kt pr 99 vjet ?!.

Bashkia e Tirans, n bashkpunim me kompanit ricikluese do t bashkpunojn pr t prforcuar dhe shtuar riciklimin e mbetejeve prej letre dhe plastike, do t krijojn nj shesh depozitimi paraseleksionues n afrsi t Tirans, si dhe do t zbatojn nj projekt pilot n nj lagje t qytetit, pr futjen e ktij procesi nprmjet edukimit t qytetarve, ku fillon dhe vshtirsia e riciklimit.

Lexo fq. 2

Lexo fq. 2

NJE LLOJ I RI PESHKU I SHTOHET IKTIOFAUNES

Prof. as.dr. Ferdinand Bego, Drejtor i Muzeut t Shkencave Natyrore N dat 06 shkurt 2009, ujrat detare t gjirit t Vlores, n afrsi t Radhims, u bn dshmitare t nj ngjarje shum t rrall. Nj individ i nj lloji shum t rrall peshku pr Mesdheun u kap n nj distanc prej 150 m nga bregu nga nj peshkatar dhe zhyts i Radhims.

Nga Mihallaq Qirjo, REC Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) Shqipri, n bashkpunim me Institutin e Kurikuls dhe Trajnimit (IKT) vijon me dhnien e trajnimeve t avancuara pr edukimin mjedisor n t gjitha Drejtorit Arsimore Rajonale.

Lexo fq. 6

Lexo fq. 2

LIVING PLANET REPORT 2008

Publikohet Raporti dyvjear i WWF. Njerzimi sht n borxh ekologjik ndaj planetit. Nj e treta e tij sht uj dhe toka pjellore, pyjet e burimet hidrike njerzimi po i konsumon, por pa i rigjeneruar. Ajo q i merrnim planetit, dhe ishte e mnyr gjithnj e m t paqndrueshme, mjaftueshme deri n 1961, sot sht transformuar kapitalin ekologjik t pjesve t tjera t bots. n nj borxh n rritje . Shum shpesh, stili yn i jetess e rritja jon ekonomike, konsumojn, n Lexo fq. 7

Lexo fq. 3

TELEFON I GJELBER 04 2234 851

KUSH JANE SHKAKTARET ME TE MEDHEJ TE NDOTJES SE AJRIT NE TIRANE DHE FARE DUHET BERE NE KETE DREJTIM?

Na informoni dhe krkoni informacion n telefonin e gjelbr. JU MIREPRESIM

CMYK

FUSHATE FUSHATE PER MJEDISIN N pavionin e qelqt tek sheshi Sknderbej, ku u ekspozua edhe Plani i Ri Rregullues i Tirans, kryetari i Bashkis, z. E. Rama, ka elur fushatn sensibilizuese pr mjedisin.

NGA BASHKIA E TIRANES

NGA MMPAU
q i prkasin jo vetm brezave t sotm, por dhe atyre q do t vijn pas, nga kjo buron dhe domosdoshmria pr nj prkujdesje, prdorim dhe mbrojtje mbi bazn e parimit t zhvillimit t qndrueshm. Ktij objektivi t madh i shrben dhe ideimi, hartimi, miratimi dhe zbatimi n praktik i politikave t reja nga qeveria shqiptare. Kto politika gjejn shprehjen e tyre m t drejtprdrejt n legjislacionin, q po plotsohet e prmirsohet

prfundimin q Bashkia e Tirans, n bashkpunim me kompanit ricikluese do t bashkpunojn pr t prforcuar dhe shtuar riciklimin e mbetejeve prej letre dhe plastike.Kompanit ricikluese krkuan nga bashkia q t forcoj

Fushata e mjedisit do t zgjas tre muaj dhe Bashkia synon q nprmjet nj programi informues, t trajtoj tema t rndsishme pr mjedisin, n mnyr ndrvepruese me qytetart e grupmoshave t ndryshme, sidomos pr fmijt dhe t rinjt. Fushata do t shoqrohet edhe me nj sensibilizim mediatik dhe n themel t fushats qndron vullnetarizmi rinor dhe Rrjeti Rinor q operon pran Bashkis s Tirans. Tema t tilla si, riciklimi i mbetjeve, reduktimi i mbeturinave dhe rndsia e siprfaqeve t gjelbra do t jen n fokus t aktiviteteve q do t zhvillohen. Sot n zemr t kryeqytetit, ne krijojm kt hapsir t re, brenda ktij pavioni, i cili do t jet n dispozicion t nj programi informimi dhe edukimi pr mjedisin dhe q synon t adresoj problemet dhe njkohsisht t ngrej t gjitha ato shtje q trajtohen sot, n kulturn qytetare bashkkohore, lidhur me detyrimet e do qytetareje e qytetari, n raport me mjedisin ku ne jetojm, por edhe me t gjitha krcnimet q vijn nga shtje t natyrs globale apo t natyrs lokale sht shprehur ndr t tjera Kryebashkiaku Rama. TAVOLINE E RRUMBULLAKET Riciklimi i Mbetjeve Urbane, Krijimi i Partneriteti Publik Privat, Angazhimi Qytetar Problemi i diskutuar n takim ishte pr riciklimin e mbetjeve urbane duke synuar nj veprim t koordinuar dhe t prbashkt t t gjithe aktorve kryesor q jan pjes e ktij procesi.N takim merrnin pjes prfaqesues nga Bashkia e Tirans, drejtues t shoqats s ricikluesve, prfaqsues t kompanive t pastrimit dhe kompanive t riciklimit, t IFDC, t REC, t Grupimit Ekolvizja, t qendrs EDEN etj. Pjesmarrsit debatuan mbi problemet dhe mundsite e futjes s industris s riciklimit si nj proces n bashkpunim me qytetarin dhe pushtetin lokal, konkretisht t Bashkis s Tiranes.Nga takimi u arrit n

zbatimin e ligjit mbi mbetjet urbane dhe ta prmirsoj at n disa drejtime q ndihmojn n stabilizimin e riciklimit n shkall m t gjer.N perfundim u vendos q Bashkia e Tirans, n bashkpunim me kompanit ricikluese dhe me

PER SHPALLJEN E LIQENIT TE OHRIT MONUMENTNATYRE I TRASHEGIMISE BOTERORE Ministri Xhuveli, s bashku me homologun e Qeveris Maqedonase Z. N. Jakupi zhvilluan n 6 Shkurt 2009 nj takim dypalsh n qytetin e Ohrit. N qndr t bisedimeve ishte Liqeni i Ohrit dhe ekosistemi i prbashkt natyror. Ministri Xuveli n nj deklarat pr mediat konfirmoi se Shqipria shum shpejt do t aplikoj zyrtarisht pran UNESCO-s q, pjesa shqiptare e Liqenit t Ohrit t marr statusin Monument Natyre i Trashgimis Botrore. Sipas Ministrit, Shqipria tashm me situatn mjedisore t krijuar dhe treguesit e veant, i plotson

kushtet pr t fituar kt status t UNESCO-s. PAKETE LIGJORE PER PYJET MMPAU ka prezantuar prmbledhjen e Pakets Ligjore t legjislacionit n fuqi pr ruajtjen dhe shfrytzimin e pyjeve n vend, e cila prmbledh 21 ligje, 30 Vendime t Kshillit t Ministrave dhe 16 rregullore dhe manuale mbi pr pyjet shtetrore, komunal apo privat, si dhe pr zonat e mbrojtura dhe parqet kombtare. Sipas Ministrit Xhuveli kto dokumente ligjor jan t harmonizuara me direktivat e Bashkimit Europian dhe praktikat m t mira t vendeve t prparuara. Pyjet jan pasuri kombtare

mbi bazn e kuadrit ligjor t Bashkimit Europian, ku po integrohemi, u shpreh Ministri Xhuveli.

shoqatat pran tyre, do t krijojn nj shesh depozitimi paraseleksionues n afrsi t Tirans, si dhe do t zbatojn nj projekt pilot n nj lagje t qytetit, pr futjen e ktij procesi nprmjet edukimit t qytetarve, ku fillon dhe vshtirsia e riciklimit. Pr m shum: Drejtoria e Prgjithshme e Politikave t Zhvillimit dhe Planifikimit, Bashkia e Tiranes Tel: +355 4 225 3053 Fax: +355 4 222 8430 TAKIM TAKIM ME STUDENTET PER REDUKTIMIN E MBETJEVE MBETJEVE Kryetari i Bashkis s Tiranwes, E. Rama, gjat nj takimi me studentet e universitetit Marlin Barleti ka diskutar mbi mjedisin dhe reduktimin e mbetjeve urbane n kryeqytet dhe ruajtjen e burimeve natyrore. Rama n kt leksion mbi mjedisin tha se kjo fushat synon, jo vetm t informoj qytetart, por edhe ti bj ate mbrojtsit kryesore t mjedisit. Ne synojm , u shpreh Rama, t reduktojm mbetjet urbane deri n 100 kilogram pr banor. Kjo sht domosdoshmri n kushtet, kur prodhojm m shume mbetje dhe kur jemi gjithnj e m t kercenuar nga pasojat e mosreduktimit. Ai tha se edukimi dhe sensibilimi i brezit t ri, mbi mbrojtjen e mjedisit ku ne jetojm, do t bnte q n t ardhmen ne t kishim nj qytet t pastr. Kesaj nisme te bashkise se Tiranes synon reduktimin e mbetjeve, respektimin e mjedisit.

GURORET FARAONIKE TE SARANDES - MODEL FLAGRANT I DEMTIMIT TE MJEDISIT

Nga Shklqim Hajno, Agjensia Joniane e Mjedisit, Medias dhe Informacionit (AJMMI) N kilometrin e dyt t rrugs turistike Sarand-Vlor, n afersi t fshatit Gjasht, prej m tepr se nj dekad, po funksionojn dy gurore faraonike, t cilat si t jen n nj gar t ethshme pr fitime me njeratjetrn, punojn non-stop duke dhe ajo e Delvins. Por sipas tij, fakti q nuk po merret askush me kt problem mjedisor q cnon rnd shndetin e banorve t fshatit Mavropull (Delvine), po edhe t Shelegarit q varet nga bashkia e Sarands, tregon se ankesat tona kan rn n vesh t shurdhr . Kryekomunari bn thirrje : Ejani n komunn ton dhe do t shihni pran fshatit, n afrsi t guroreve, sesi krejt bimsia sht mbuluar nga pluhuri i bardh i emetuar ditn dhe natn nga kto gurore. Une nuk jam mjek -,thot Lluci,- por besoj, se po t vizitohen fmijet e fshatit dhe banort n prgjithsi, do t dalin me probleme nga pasojat e pluhurit n mushkri . Rruga turistike dhe krateret e guroreve Rehabilitimi i plot e i shumpritur i rrugs kombtare Sarand-Himar-Llogara-Vlor, parashikohet t prfundoj pr sezonin veror turistik 2009. Me sa Prfundimi i rehabilitimit t rrugs s Riviers, njohur ndryshe edhe

ngrn papushim malin e Sarands. Produkt i puns s tyre nuk jan vetm inertet e glqerorve, por edhe dmtimet e mjedisit n nj rrug pejzazhi, sicc sht ajo e Bregdetit. Dhe m tepr se kaq, dmtimet jan prezente pr shndetin e banorve t fshatrave n afersi t saj.Kta t fundit jan t detyruar t thithin pluhurin ditn dhe natn, ku shtllungat e tij jan m t padukshme nga syri i njeriut. Dmet gjithesesi jan t shumfishta. Dmtim me leje Sipas burimeve t Agjensis AJMMI , t dy subjektet kan leje pr shfrytzim karriere, por aktualisht jo leje mjedisore. Kryetari i komuns sae Finiqit, Ziso Lluci, ka prsritur shqetsimin e banorve nprmjet shkresave q ka nisur n disa drejtime zyrtare, po edhe n qarkun e Vlors ku prfshihet nprefektura e Sarands

si segment i korridorit jonian, do t duhej t parakuptonte largimin e aktivitetit t gruroreve ndan saj. Madje, kjo duhej t paralajmrohej zyrtarisht nga dikasteret e linjs pr keto subjekte, t cilat vecc t tjerash do t duhej edhe t rehabilitonin mjedisin e dmtuar, n respektim t kuadrit ligjor pr mjedisin n Shqipri. Situata n mesin e muajit shkurt sht ajo q ka vijuar pr vite t tra : Shfrytzim non-stop i karrierave t gurit, zmadhim i kratereve qikllopike dhe asnj

Dy gurore faraonike punojn non-stop pr vite t tra duke ngrn papushim malin e Sarands. Sipas burimeve t agjensis AJMMI , t dy subjektet kan leje pr shfrytzim karriere, por aktualisht jo leje mjedisore.

duket askush nuk po shqetsohet pr mbylljen e ktyre atkiviteteve ose pr zhvendosjen e tyre diku gjetk me m pak dme n mjedis dhe n shendetin e njerzve.

qindark nga fitimet e majme prej inerteve, pr t mbjell, qoft edhe nj pem t vetme, si fillim i rehabilitimit t mjedisit t shkaterruar pa hezitim.

ULLINJTE A MUND TE JENE 20 MILIONE?!

Haki KOLA, CFMP expert

A mund t mbjellim ullinj ne, betonuesit e prjetshm ? Ideja pr m shum ullinj, sht nj shtys, pr t shtuar dicka dhe

betonimit t fushs me ndrtime, q nga buzdeti e deri ne shpatet e maleve. Shkatrrim i pandrprere i malit dhe betonim i fushs. Nuk

si e till duhet prgzuar. Problemi shtrohet pse, sa, si, kur, apo sa sht efektiviteti i ksaj ndrhyerje n jetn dhe ardhmrin e shqiptarve. Askush nuk sht i sigurt nse ishte Sknderbeu, inisiatori i mbjelljes s ullinjve nga do ift, por inisiativa duket progresiste. Jetojm n koh moderne, shqiptart po shkollohen e evolojn, do t ishte llogjike q, edhe t tilla nisma me ndikim t rndsishm n jetn e kombit, t kishin analizn dhe prgjigjet e duhura gjat zbatimit t tyre. Zoti u jep Shqipris diell pa kursim. I ka dhn nj larmi pr ta patur zili, mal fush, shkmb, t ngroht, t ftoht, uj t rrjedhshm, t ndenjur, det, lum e far ti doj zemra njeriut. Ne kemi plot diell, dhe nga nj begati na kthehet n nj telash, duke na br vap n ver, cka na bn t harxhojm energji q t freskohemi, e ftoht n dimr, q na bn prsri t harxhojm energji q t ngrohemi. Kjo sepse jemi posht diellit, t pa zot q ta shijojm, kt begati, ta marrim e ta ruajm e ta prdorim kur duhet, energjin e tij. Toka jon rri n nj pjes t konsiderueshme e zbuluar, e ka humbur shtresn e siprme t saj,

dihet nse dikush po e analizon ket tendenc. Betoni i zuri vendin pyllit t Golemit, po kshtu ullirit e pemve t tjera. Shteti investon

mendsine e kohs s Sknderbeut, dmth, prpara martes thjesht t mbjellim dy rrnje ullinj. Neve pretendojme se jemi shkolluar e kemi evoluar. Q ky slogan t realizohet, ai duhet shoqruar me nj kompleks masash prgatitore, q nga vendet ku mund t mbillet, llojet m t prshatshme, koleksionet e ullinjve t importuar nga vendet q kultivojne, me karakteristikat e do kultivari, prparsite e pikat e dobta, teknologjit e kultivimit e kshtu me radh. Kjo nism e mrekullueshme, krkon q Shqipria t manifestoj rritjen shkencore q ka arritur n shekujt e pas Sknderbeut, Universitetet duhet t kishin memorandumet me Ministrit e linjs, pr t filluar hartimin e strategjive indicative, me dhjetra

NJE LLOJ I RI PESHKU I SHTOHET IKTIOFAUNES SE SHQIPERISE

Prof. as.dr. Ferdinand Bego Drejtor i Muzeut t Shkencave Natyrore

N dat 06 shkurt 2009, ujrat detare t gjirit t Vlores, n afrsi t Radhims, u bn dshmitare t nj ngjarje shum t rrall. Nj individ i nj lloji shum t rrall

Qeveria bn gati koncesionin e par pr ullinjt, duke startuar kshtu nismn e kryeministrit Berisha pr mbjelljen e 20 milion rrnjve ullinj brenda 4 viteve. Ministri Gjana ka dhn shpjegime n komisionin parlamentar pr kontratn me Agrotal. Ministria e Bujqsis jep koncesionin e par pr ullishtet, duke startuar kshtu nismn e kryeministrit Berisha pr mbjelljen e 20 milion rrnj ullinjve n vendin ton. N komisionin parlamentar t veprimtarive prodhuese ministri Gjana ka dhn detaje t kontrats me kompanin Agrotal, e cila do t marr me koncesion pr nj periudh 99-vjeare nj mij hektar afr Kavajs. Kontrata, e miratuar dhe ne Kuvend, parashikon q ullishtja n kt zon t ngrihet brenda 7-vitesh dhe prej saj t prodhohen 10 ton ullinj pr hektar. Ministri Gjana ka deklaruar se ende nuk ka nj studim t plot pr nismn e kryeministrit Berisha pr t mbjell 20 milion rrnj ullinj brenda 4 viteve t ardhshme, pasi studimet ekzistuese jan pjesore. Por sipas tij mbjellja e ullinjve do t jet kt vit nj ndr prioritetet e Ministris s Bujqsis. (a.r/news24/balkanweb) Ministri Gjana ka deklaruar se ende nuk ka nj studim t plot pr nismn e kryeministrit Berisha pr t mbjell 20 milion rrnj ullinj brenda 4 viteve t ardhshme, pasi studimet ekzistuese jan pjesore. miliona pr prita me gur e beton, mjedisi shmtohet, investimi dhe energjit bhen bunker e zhvillimi e proseperiteti largohen. eskpert duhet t shkonin pr t msuar n vendet me m shum eksperienc n Mesdhe teknikat e shtimit, duhet t ishin nisur me dhjetra t rinj pr t punuar n koleksionet dhe fermat m t zhvilluara pr t importuar teknologji t avancuara t prpunimit, prodhimit t llojeve t ndryshme t vajit aq t krkuar t ullirit, dhe t gjitha kto t shoqroheshin me studime, pr tokat, klimat e mikroklimat, kultivart q u prshtaten, kush do

peshku pr Mesdheun u kap n nj distanc prej 150 m nga bregu nga nj peshkatar dhe zhyts i Radhims, z. Njazi Mustafa. Bhet fjal pr peshkun mbret Lampris gutatus, i familjes Lampridae t rendit Lampriformes, q prfshin nj numer t pakt llojesh t t kene prioritet sipas zonave, ulliri i tavolins apo pr lloje t ndryshme t vajit, nnshartesat vegetative pr futje t shpejte n prodhim, apo nnshartesat klasike pr jetgjatsi, kultivim ekstensiv n toka t varfra. Nj grup ekspertsh Gjerman q po prezantonin alternative pr bionergjin n nj konference ndrkombetare n Tiran me 21-22

ujrave tropikale dhe t temperuar. Individi sht me prmasa 106 cm i gjat, 18 cm i gjer dhe 55 cm i lart. Pr vet rndsine shum t madhe q ky objekt paraqet pr vendin ton, individi u mor nga Muzeu i Shkencave t Natyrs, ku dhe u ekzaminua dhe po balsamoset. Nga ekzaminimi i br i individit t kapur, rezulton se ky lloj peshku batipelagjik mund t jet vrar n thellesi t detit, n afrsi t Karaburunit nga shprthimi i ndonj lnde explosive. Dmtimi i kapakut operkular t njers an, si dhe hemoragjia difuze n organet e brendshme dhe n sistemin e velzave, tregojn se individi n momentin e kapjes nga ana e peshkatarit ka qen duke ngordhur. me tepr mbjelljen e kulturave shum vjeare, si n fushe, kodr e mal. Kto i duhe pr t veshur dhe kuruar tokn, e cila duke qn e zbuluar dhe pa bim, jo vetm nuk e akumulon diellin, por przhitet nga dielli e grryhet, duke realizuar humbje n kufinj alarmant. Q Shipria t mbjell m shum kultura drusore, i duhet, n rradh t par, t ket politika q mbshtesin

Ulliri sht nj makin e shklqyer, akumulatore e mrekullueshme energjie, n tok t mir e t keqe, n fush, shpat e shkmb, nj bim q vazhdon t punoj q para kohs s Sknderbeut, dhe akumulon e akumulon pr ne nj energji t veant

Shqipria duhet t manifestoj rritjen shkencore; Universitetet duhet t ken memorandume me Ministrit e linjs, pr t filluar hartimin e strategjive indikative; eskpertt duhet t shkojn pr t msuar teknikat e shtimit n vendet me m shum eksperienc n Mesdhe. dhe dielli e pjek, e shiu e grumbullon dhe ja on lumit, liqenit e detit. Nse e gjithe toka shqiptare do t ishte e veshur me bim, ajo q do ndodhte ishte akumulim m shume nga energjia e diellit e begatia e toks dhe prdorim i energjis s akumuluar athere kur, duhet, po ashtu edhe eksportim apo tregtim i ksaj energjie. Vazhdimisht ankohemi se kemi shum shkmbinj, q nuk prodhojn. Q sa mbahet mend e kndej, neve nuk jemi prpjekur t shtojm tokn, prkundrazi t shtojm shkmbin. Kemi grumulluar vazhdimisht gur e kemi ngritur kshtjella, mure, e m pas jashtzakonisht shum bunker, rreth 700 mij, secili prej tyre ndoshta edhe sa nj mij ullinj. Aktulaisht kemi filluar garn e

nntor t ktij viti, u njohn me kt nism t Shqipris dhe u shprehn skeptik pr tregun pr vajin e ullirit. Dikusht tjetr shprehet skeptik pr kujdesin aktual q tregohet per kt kultur. N an t rrugs Elbasan Tiran ullinjt duken si t braktisur, e gomert q kullosin s bashku m dhit e delet, duken sikur jan pr fermert m prioritar se sa ullinjt. Kto mbeten skepticizma q krkojn t analizohen, prpara se t thuhet nj po apo jo. do kush sht i sigurt q Shqipria ka nevoj t mbshtes

E gjith bota ndodhet prpara nj sfide, si t siguroj energjine e nevojshme, neve e kemi t teprt, nuk jemi t zot ta akumulojme, si energjin e diellit, t ujit, apo t ers dhe ta prdorim ashtu si neve na duhet dhe kur na duhet. Edhe ulliri sht nj makin e shklqyer, akumulatore e mrekullueshme energjie, n tok t mir e t keqe, n fush, shpat e shkmb, nj bim q vazhdon t punoj q para kohs s Sknderbeut, dhe akumulon e akumulon pr ne nj energji t veant, q pr mesdhetart prbn nj prparsi.Q t shrytzojm kt avantazh, e t bhemi atraktiv n tregun e madh, pr ku tentojm t futemi, ne shqiptart, nuk mund t kemi edhe pas 500 vjetsh

fermert n mbjelljen e tyre, t ket material mbjells me cilsi t lart, si dhe t ket nj treg atraktiv, pr shitjen e t tilla produkteve. Shqiptart n Ballkan po krijojn gradualisht tregun e tyre. Si ulliri, ashtu edhe t tjera produkte strategjike, si perimet, bimt medicinale e shum t tjera, n nje sasi t konsiderueshme na duhen pr nevoja t vendasve, por edhe t shqiptarve q nuk e kan privilegjin e klims detare, n Kosov e Maqedoni. Por kjo krkon t konkurosh me dije, me produkte me cilesi t larte e t krkuar nga tregu. Ne kemi kushte predominuese pr frutat, por vendet fqinj jan prshtatur prpara nesh n kultivart q durojn transportin, kan pamje tregtare dhe megjithse nuk kan shijen q neve na plqen, duke qn nga vendet tradicionale t vreshtit apo t molls, ne blejme fruta t importuar nga fqinjt. Ato q iI marrim nga Greqia jan rritur me mundin dhe djersn e vllezrve ton emigrant. Pra duhet q t mobilizojm prvojn dhe dijet tona, t prgatitemi pr tu prgjigjur pyetjeve q jan pjes e do projekti zhvillimi, ku, pse kur, sa , duke i drejtuar drejt tregut e duke prgatiur kapacitetet njerzore e pr t harxhuar me efektivitet energjite e shqiptareve pr prosperitet.

200 vjetori i lindjes dhe 150 vjetori i publikimit t Origjina e specieve

nj pasion pr vrojtim t hollsishm t qnieve t gjalla e, megjithse nxns mesatar, ishte tepr i dhn n historin e natyrs e mblidhte ekzemplar kudo q mundte. N moshn gjashtmbdhjet vjeare u fut n fakultetin e mjeksis t Edinburgut t cilin e vazhdoi pr dy vjet (1825-1827). N kt koh vazhdonte t mblidhte npr plazhe ekzemplar t jets detare dhe msoi pr her t par mbi teorin e evolucionit t Lamarck. M pas i jati e vendosi n Christs College t Cambridge pr tu br prift ose misionar, eksperienc q, dhe kjo, prfundoi shpejt.N t njjtin kolegj u diplomua si biolog dhe studoi gjithashtu shkencat e tjera natyrore dhe gjeologjin . N nntor 1831, pati rastin t

150 VJET D

JETA Charles Robert Darvin lindi n 12 shkurt 809 a Shrewsbury, Angli. Ishte i pesti fmij i nj familjeje n gjendje t mir. I jati, Robert, ishte mjek dhe e ushtronte profesionin deri Uells. Gjyshi nga

Darvinizmi sht teori me baz solide pr t arritur njohjen e raealitetit me objektivitet, e besueshme dhe e verifikueshme. Kreacionizmi sht vetm besim fetar. i jati, Erasmus Darvin (1731-1802), mjek, shkenctar, shpiks e letrar, i njohur pr disa traktate n biologji, u mor me fizik, kimi, botanik e gjeologji. Ishte i dhn mbas shpikjeve e teknologjis, prktheu nga latinishtja, shkroi nj poem enciklopedike Kopshti Botanik dhe pas vdekjes ju botua Tempulli i Natyrs dhe Zoonomia, nj prmbledhje e ideve t tij pr evolucionin . N bashkpunim me gjyshin nga e jma t Darvinit, Josiah Wedgwood, ai mbshteti idet e prparuara t mutacionit t qnieve t gjalla dhe t prftimit t sjelljeve t reja nga to. Mbshteste teorin e trashgimis e cila, m von, u prfshi n punimet e Lamarck. T dy u morn dhe me politik dhe ishin kundrshtar t skllavris dhe mbshtesnin revolucionin frances e at amerikan. Biograft, ndr t cilt i pari

merrte pjes n at q u quajt udhtimi rreth bots pa t cilin nuk do t kishte patur mundsin t formulonte teorin e tij . N 27 dhjetor t atij viti, anija Beagle q kishte n bord natyralistin e ri, nisi udhtimin e saj q zgjati katr vjet e nnt muaj. Gjat ksaj kohe vizitoi brigjet lindore t Ameriks s Jugut, Zelandn e Re, disa zona t brigjeve australiane dhe shum ishuj t Paqsorit, midis tyre dhe ato Galapagos. Kto ishuj pran ekuatorit prbn eksperiencn m t madhe t Darvinit dhe kishin rndsi vendimtare n zhvillimin e teoris s tij. Si rezultat i ksaj ekspedite botoi n 1859, pas nj pune t gjat q nga 1837, librin Origjina e llojeve . Vdiq n 1882 n Kent. TEORIA Origjina e llojeve sht vepra q ndoshta, n rrjedhn e historis s shkencs, ka krijuar m tepr

bindur mbi vazhdimsin e formave t kafshve e bimve npr koh, rndsin n to t mjedisit si element q bashkon ose izolon llojet, n Galapogos kto ju bn t qarta. Darvini ishte i vetdijshm pr implikimet q do t sillnin punimet n reputacionin dhe kariern e vet, sidomos nga kisha dhe i kreu ato pr shum koh n fshehtsi deri sa mblodhi prova t pakundrshtueshme n mbshtetje t teoris s tij. Megjith problemet shndetsore ai i prfundoi dhe i paraqiti, sbashku me punimin e natyralistit A. R. Wallace, q punonte n Borneo, para Linnean Society t Londrs n 1858. Botimi i par, q kt vit mbush 150 vjet, u b n 1859. Ndryshe nga far besohet n mas, Darvini nuk e zbuloi evolucionin q ishte nj koncept i njohur e i prhapur, megjithse jo i pranuar plotsisht nga komuniteti shkencor. Por ai parashtroi nj mekanizm evolutiv binds dhe koherent. Puna e Darvinit prmban nj list t gjat t fakteve dhe, e mbshtetur nga natyralistt, tregoi se si kan ndryshuar format e llojeve (shtati, prmasat, ngjyra,

njjtin numur, me ndryshime t vogla. 3. Burimet e ushqimit jan t kufizuara, por relativisht konstante pr shumicn e kohs.

sht djali i tij Francis, e prshkruajn Darvinin si nj fmij normal, t lvizshm por edhe me

debat dhe kundrshti, sidomos nga kreacionistt. Nse vrojtimet e mparshme t Darvinit e kishin

trajta etj..) dhe mnyra e t sjellit n nj mjedis t dhn. Teoria e Darvinit qndron n at q, individt e do llojeje, pr burimet natyrore, jan n lidhje t ngusht me njeri tjetrin . N kt luft pr mbijetes, mjedisi bn nj perzgjedhje, t quajtur seleksionimi natyral, ku eliminohen m t dobtit dhe m t aftt mbijetojn dhe i prcjellin karakteristikat e tyre tek pasardhsit. N mnyr t prmbledhur teoria e evolucionit bazohet n: diversitetin e karakteristikave t llojeve ; trashgimin e karakteristikave ; prshtatjen me mjedisin ; luftn pr mbijetes ; seleksionimin natyral dhe izolimin gjeografik. Po ashtu, kjo teori, bazohet n pes vrojtime e n prfundimet q dalin, sipas prmbledhjes q ka br biologu Ernst Mayr: 1. Llojet kan nj pjellori t madhe dhe prodhojn shum pasardhs q mund t arrijn moshn madhore. 2. Popullsit e ktyre llojeve qndrojn pak a shum n t

Nga kto tre vrojtime sht e mundur t nxirret prfundimi se n do mjedis do t ket, midis individve, luft pr mbijetes. 4. Me riprodhimin seksual, prgjithsisht, nuk prodhohen individ identik. Variacioni sht tepr i madh. 5. Pjesa m e madhe e ktij

seleksionimi natyral. Por Darvini afirmon gjithashtu se kjo vazhdon pr nj koh t gjat, prodhon ndryshime n popullsit e llojeve dhe, eventualisht, krijon dhe lloje t reja. Ai, q athere, imagjinoi se gjith llojet e gjalla vinin nga nj parardhs antik i prbashkt. Provat moderne t ADN-s e kan vrtetuar edhe kt ide. HISTORIA E MENDIMIT EVOLUCIONIST DHE FEJA Ideja e nj evolucioni biologjik t qnieve t gjalla sht mbshtetur q n ern klasike nga t ashtuquajturit atomist grek e romak, ku dallohet Lukreci me veprn-poem t tij Dererum natura - Mbi natyrn . Me prparimin e krishtrimit filloi t besohej n historin biblike t kreacionizmit - krijimit , mbshtetur n Gjenezn sipas ungjijve, duke i konsideruar llojet t pandryshueshme, sepse ishin krijuar drejtprsdrejti nga zoti. N shekullin e tetmbdhjet, megjith q historia e natyrs u zhvillua shum, pati dhe teori t tilla si katastrofizmi i Cuvier q thoshte se, periodikisht, kafsht e bimt

Nse do t jepja nj mim pr nj ide t vetme m t mirn q dikush ka patur deri m sot, do tja jepja Darvinit. Filozofi Daniel Dennett, Ideja e rrezikshme e Darvin , 1995 shfarosen nga katastrofa natyrore pr tu rikrijuar t tjera, t lindura nga asgjja, d.m.th. nga zoti. N t kundrt me t, teoria e uniformitarizmit e J. Hutton (n 1785) kishte n baz hipotezn e nj zhvillimi gradual t toks, jo nga katastrofat, por nga nj process i ngadalt nprmjet eonve. 1*) Nga 1796 E. Darvin, gjyshi i Charles, oi m tej hipotezn e nj paraardhsi t prbashkt, duke

variacioni sht i trashgueshm. Pr kto arsye Darvini thekson se n nj bot popullsish t qndrueshme, ku do individ duhet t luftoj pr t mbijetuar, ata me karakteristika m t mira , kan mundsit t mbijetojn . Me kalimin e gjeneratave, duke i transmetuar kto tek pasardhsit, bhen karakteristika dominuese t popullimeve. Ky sht

VINIZEM DAR
Nj shekull e gjysm nga shpallja e saj, ideja e rrezikshme e Darvinit po tregohet m vitale se kurr. Asgj n biologji nuk ka kuptim nse nuk shikohet n dritn e evolucionit.
Th. Dobzhansky, biolog
shpreht t kundrtn e teorive shkencore , athere t prhapura t ndrhyrjes hyjnore n natyr. Megjithse e mbshtetur nga shum shkenctar, teoria e evolucionit pati dhe t tjer q hezituan ta pranonin. Nj mbshtetje t madhe do t kishte qn punimi dhe zbulimet n gjenetik t G.Mendel por, q, deri n vitet e para t shekullit t XX-t, ngeli e pashfrytzuar. Nga 1860 deri n vitet 1930, teoria e evolucionit nuk u pranua trsisht nga shkenctart. Doln, mbi bazn e saj, teori t tjera si neodarvinizmi, neolamarkizmi, ortogjeneza dhe teoria e mutacioneve. E rndsishme vitet 1950, me zbulimet e AND dhe t proceseve fiziko-kimike n nivel molekular, teoria, pas viteve 70-t mori prsri rndsin e duhur n shkencat, duke vn n dukje problemet e prshtatjes s njeriut ndaj ndryshimeve t mdha e t shpejta . Kshtu, p.sh. rritja e madhe n nj koh t shkurtr e prdorimit t sheqerit provokoi, ve t tjerave, edhe nj shum fishim t obezitetit dhe miopis n popullsin e bots, sidomos n vendet me mirqnie m t lart. Triumfi i teoris s pranimin me doreza t evolucionit. Kjo me kishn katolike ka ndodhur dhe m par, si n rastin e Xhordano Brunos apo Galileut, t cilit n 15 shkurt t ktij viti i celebroi nj mesh, pr t lar mkatin e dnimit t tij nga ajo, pr herezi n 16 qershor 1633 . Sot nuk mund t kuptohet shkenca pa kt teori t Darvinit q, kur ishte djal i ri, sipas kujtimeve t t birit, e filloi me dy deduksione: Kush ka sqep - ka pupla dhe kush ka gjymtyr - ka vertebra.
Agim DALIPI

afirmuar q organizmat prftojn pjes t reja n prgjigje ndaj ngacmimeve t mjedisit dhe kto ndryshime transmetohen tek pasardhsit ; n 1802 ai sugjeroi seleksionimin natyral. N 1809, Jean-Baptiste Lamarck zhvilloi nj teori t njgjashme: trashgimtaria e karakteristkave t fituara . N kt periudh influencoi edhe vepra e T. Maltus Punim mbi parimet e popullsis q shtimin e saj e lidhte me tepricn e burimeve t disponueshme. Teori t ndryshme u propozuan pr t mbshtetur

ndrhyrja e zotit ishte e vazhdueshme prjet. Pas publikimit t veprs, teoria e evolucionit u diskutua dhe debatua gjersisht. N 1874, teologu Ch. Hodge akuzoi Darvinin se mohonte egzistencn e zotit. N debatin midis kishs anglikane dhe Darvinit, Thomas H. Huxley, biolog e filozof dhe nj nga mbshtetsit m t mdhej t kohs pr evolucionin, duke i br nj shrbim t madh teoris dhe vet atij, u prgjigj me thnien e famshme: Preferoj t jem pasardhs i nj majmuni, sesa i ishte q, n vitet 1930, puna e shum biologve, sataticienve e paleontologve oi n formulimin e t ashtuquajturs Sintez moderne t evolucionit q bashkoi konceptin e seleksionimit natyral te Darvinit me gjenetikn e Mendel. Duhet mbajtur parasysh se, teoria evolucioniste, u prdor edhe pr qllime raciste e genocidi, qoft pr t vrtetuar eprsin e racs s bardh mbi t tjerat, apo n krijimin dhe seleksionimin e racs s pastr, si ishte shmbulli famkeq i eksperimenteve naziste. Teoria e Darvinit sot pranohet nga t gjith biologt. Megjithat, n SHBA, nj pjes e popullsis, pr shkak t paragjykimeve, sht kundr saj. Por debati vazhdon pr at q teoria e evolucionit t studjohet apo jo nga shkollat e larta. Nj nga arsyet q nxjerrin m radikalt, (pranojn, sipas Bibls, se jeta n tok ka lindur vetm 6000 vjet evolucionit bhet m i plot kt vit n 200 vjetorin e lindjes s tij dhe 150 vjetorin e botimit t Origjins s llojeve , kur kisha anglikane krkoi falje n mnyr zyrtare se nuk e pati kuptuar n koh kt teori. Ndrsa Vatikani, m i trhequr, do t organizoj n 3 deri 7 mars nj ballafaqim me shkenctar e teolog pr t gjetur nj rrug q do t tregoj edhe shkencrisht ndrhyrjen hyjnore. Gj e vshtir q, besojm, do t prfundoj me 1*) Eon, njsi kronologjike q prdoret n gjeologji dhe sht shkalla m e hershme e kohve gjeologjike. Kufiri midis nj eoni dhe pasardhsit t tij korespondon me nj ndryshim thelbsor n historin e qnieve t gjalla. Eont jan katr: Azoiku - para 3800 milion vjet m par ; Kriptozoiku midis 2500 e 3800 milion vjet m par ; Proterozoiku - midis 545 e 2500 milion vjet m par ; Fanerozoiku -filluar 545 milion vjet m par .

kreacionizmin biologjik si aktualizmi i Charles Lyell q shtonte se do lloje ka nj qendr krijimi e ishte krijuar pr nj habitat t caktuar ; Charles Babbage q thoshte se zoti kishte krijuar nj program hyjnor pr prodhimin e llojeve ; Richard Owen dhe Johannes Mller q kishin mendimin se materia e gjall ka nj energji oraganizative (Lebenskraft) etj..Prgjithsisht, kreacionistt mbshteteshin n ato fenomene, t cilat nuk ishin spjeguar akoma shkencrisht dhe prkrahnin konceptin e evangjelistit Xhovani, sipas t cilit

nj njeriu t kulturs q ka prostituar njohurit dhe elokuencn n shrbim t paragjykimit dhe falsitetit . Leksionet e Huxley, ndiqeshin me vmndje, si nga natyralistt

Sot nuk mund t kuptohet shkenca pa kt teori t Darvinit q, kur ishte djal i ri, sipas kujtimeve t t birit, e filloi me dy deduksione: Kush ka sqep - ka pupla dhe kush ka gjymtyr - ka vertebra. m par), sht dhe rendi me mijvjear i vrtetimit t moshs s foslileve, p.sh. me karbonin 14. Me nj rnie t prkohshme n

ashtu dhe nga fetart. Libri pati kundrvnie t ashpra q me daljen n drit sepse, n radh t par,

ERA E NDRYSHIMIT: EDUKIMI MJEDISOR (R)EVOLUCIONI QE PO NDODH

Nga Mihallaq Qirjo, REC

Ndr vitet e tranzicionit, n emr t problemeve t shumta, i kemi dhn t drejt faktit q pr s pari

pr mjedisin? Edukimi i sotm fmijve bhet pr t krijuar nj brez t aft t drejtoj dhe oj prpara

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) Shqipri, n bashkpunim me Institutin e Kurikuls dhe Trajnimit (IKT) vijon me dhnien e trajnimeve t avancuara pr edukimin mjedisor n t gjitha Drejtorit Arsimore Rajonale. t mendojm pr gjrat m parsore t jets. Kjo sht e vrtet sidomos n Shqipri ku ende mendohet pr vezn sot, sesa puln nesr!. Nuk do ti referohem zhvillimit ekonomik shoqrin e nesrme, t paktn at shoqri q do ti takoj 15-25 viteve t ardhshme. E meq kjo sht e pashmangshme, na bhet edhe m e vshtir vendimmarrja se cilat

t vendit, pr t cilin ky proverb i popullit do t shkonte m mir. Le t shohim nj tjetr drejtim. Nj ndr dimensionet m t rndsishme t do familjeje sht edukimi i fmijve. Cili sht i zoti t argumentoj s matematika apo leximi, edukimi fizik apo muzika jan m t rndsishme se sa edukimi

lnd apo kurrikula jan m t rndsishme sot pr fmijn 10 vjear! Edukimi mjedisor shpesh shihet si zgjidhje e problemeve t s tashmes. Pr shembull, edukimi m i mir i fmijve do t ndihmoj shoqrin t ndrgjegjsohet m shum mbi mbajtjen pastr t

mjediseve t prbashkta apo krijimit t sjelljeve m t prgjegjshme konsumatore. Ndonse kjo sht e vrtet, m shum pun edukuese dhe detyruese duhet br me ne t rriturit. Le tu kthehemi srish m t vegjlve dhe thelbit t edukimit mjedisor. Edukimi i tyre prmban jo vetm prgjegjsin e formzimit t tyre pro mjedisor, por edhe ndryshimit q brezi yn duhet t kryej sot si msues e formator t tyre. Mjedisi i dmtuar prreth nesh dhe burimet e shterrshme t planetit po konturojn nj bot gjithnj e m konkuruese dhe t egr, me mime n rritje dhe m shum njerz q zhyten n varfrin dhe dit-nett plot prpjekje pr nj jet qoft edhe modeste. Pak apo aspak mendojm sot q prodhimi dhe konsumi t na plotsoje nevojat tona dhe jo t na ushqej egon personale pr t gjetur lumturin tek shpenzimi i tepruar dhe harxhimi material. Msuesit tan t arsimit baz renditen ndr mbi 15,000 msuesit e shum vendeve t Evrops, t cilve m s fundi u sht shtuar edhe Maqedonia, t cilt japin Paketn e Gjelbrt. Ata prcjellim njohurit, aftsit dhe mesazhet edukuese pr mjedisin, q po z m shum vend n

diskutimin dhe veprimin e prditshm. Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) Shqipri, n bashkpunim me Institutin e Kurikuls dhe Trajnimit (IKT)

20 trajnime t ktij niveli. Vazhdimsia e trajnimit t msuesve, jo vetm pr informacionin mjedisor, por dhe metodologjit e edukimit mjedisor

vijon me dhnien e trajnimeve t avancuara pr edukimin mjedisor n t gjitha Drejtorit Arsimore Rajonale. Gjat muajve nntordhjetor 2008 jan organizuar

ka nj rndsi parsore n garantimin e qndrueshmris s edukimit mjedisor t nxnsve n shkoll. Gjat dy viteve t fundit statusi i zbatimit t ksaj pakete n

Vazhdimsia e trajnimit t msuesve, jo vetm pr informacionin mjedisor, por dhe metodologjit e edukimit mjedisor ka nj rndsi parsore n garantimin e qndrueshmris s edukimit mjedisor t nxnsve n shkoll. trajnime me msuesit e shkollave 9 vjeare t Lezhs, Kavajs dhe Tirans. Deri n fund t ktij viti shkollor, REC do t zhvilloj rreth shkolla t ndryshme ka variuar nga lnd me zgjedhje, n lnd kroskurrikulare apo veprimtari ekstrakurrikulare.

GJELBER TELEFONI I GJELBER

KUSH JANE SHKAKTARET ME TE MEDHEJ TE NDOTJES SEAJRIT NE TIRANE DHE FARE DUHET BERE NE KETE DREJTIM? Nga t dhnat rezulton se n vendin ton qarkullojn do dit rreth 300 mij automjete, 80% e t cilave prdorin lnd djegese diezel (pa harruar faktin se numri m i madh i tyre jan mjaft t amortizuara). Cilsia e lndve djegse t prdorura deri tani, me prmbajtje t lart squfuri, ka sjell shqetsimet q dihen e njihen tek qytetart duke u br burim smundjesh dhe krcnuar jetn e tyre. Vetm gjat vitit t kaluar jan importuar 289.253 ton lnd djegse diezel dhe 54.734 ton benzin .
MENDIME NGA EKSPERTET Z. Agron DELIU, specialist mjedisi: Nj hektar siprfaqe e gjelbr thith, ose pastron 3 ton dioksid karboni, 6 ton grimca t respirueshme, q kan absorbuar edhe t gjith komponentt kancerogjen organik. Un kam br nj llogari shum t thjesht, t ciln ja kam uar edhe Bashkis: duke marr koncentrimin e grimcave t respirueshme, s fundmi t NO2 dhe t benzenit (q po kaprcejn normat), dhe nse Tirana sht 40 mij m (4000 mij hektar), pr t ulur nivelin e grimcave t respirueshme nga 120 mikrogram pr metr kub, n 40 q sht norma e Europs, duhen 7000mij hektar gjelbrim. Makinat jan kontribuesi kryesor i ndotjes s qytetit, qoft edhe pr shkak t grimcave n suspension, q jan edhe m t rrezikshmet pr organizmin e njeriut dhe qndrojn n ajr. Duke qn se kan pesh specifike t vogl, ato nuk bien n tok e ngjiten edhe shum lart. Shifra e sakt, psh pr 21 Dhjetorin sht 18 gram n vit. Kjo sht pes her m e madhe se norma e jon e lejuar dhe shum m tepr se norma e Bashkimit Europian. Nj prmirsim i emetimeve t makinave, q ka prbrs kancerogjen, nprmjet kufizimit, por dhe ndalimit t prkohshm t qarkullimit t makinave. Mendoj, duke zbatuar at q sht parim n mjedis ndotja ndalohet n burim , t bjm edhe sensibilizim t qytetarve, por t dgjohen m tepr edhe specialistt pr t gjetur alternativat m t mira. Prof. Sazan GURI: do qytetar i Tiranes thith zyrtarisht 73 kg pluhur n vit, do dit, secili banor tiranas thith 10,000 litra ajr, pr t ciln ai kujton se sht i pastr. Prballemi me politika mbi ajrin q vrasin do vit n Tiran rreth 300 veta; Aktualisht, siprfaqja e gjelber, brenda qytetit sht 0.5 m pr banor. Pr t dhna si radioaktiviteti e t tjera, Shqipria n hartat e Europs sht bosh pa t dhna, t cilat na i krkojn edhe specialistt e huaj. Z. Lavdosh FERRUNI, specialist mjedisi: N fakt, interesat tona si ambientalist jan e duhet t jen t prbashkta dhe duhet marr parasysh shtimi i qytetit me 400 mij banor t tjer. Rritje t tilla si kjo q ndodhi e vazhdon n Tiran, bota i ka kaluar n dhjetra e qindra vjet, ndrsa ne n nj periudh shum t shkurtr dhe pa nj sistem nntoksor t transportit. Kjo, sbashku me rritjen e mirqnies e shtimin e makinave do ta oj Tirann n kolaps. Pr kto duhet edhe ndrhyrja e qeveris qndrore, por q aktualisht duket se nuk do t ket. Me fluksin q pritet dhe nuk do t merren masa t ndalet, si n qendr, por dhe n komunat prreth, ato zona q n plan jan t gjelbra, do t kthehen n ndrtime. Prandaj, edhe Bashkia, edhe ndrtuesit, duhet ta shikojn me vizion kombtar. Pr 175 hektar gjelbrim q parashikohet t shtohet n plan dhe me ata 400 mij banor t rinj, gjelbrimi do t shtohet vetm me 4 m pr banor, parametr edhe ky i papranueshm. PERGJIGJE NGA PUBLIKU U anketuan 44 persona. Nga kta: - 22 me arsim t lart. - 8 me arsim t mesm . - 14 me arsim t ult. 1. 68 % (30 vet) e t anketuarve mendon se ndotja m e madhe vjen nga automjetet, ku: - 8 ven si shkak qarkullimin e shum mjeteve . - 16 vet mendojn se shkaku kryesor sht qarkullimi i mjeteve t importuara me amortizim t lart dhe me shkarkime t mdha t gazrave. - 6 vet e gjejn jasht standardeve naftn e prdorur n Shqipri, si prodhimin vendas dhe at t importit. 2. 25 % (11 vet) ngren problemin e ndrtimeve dhe t lvizjes s automjeteve t mdha brenda qytetit q ndotin ajrin n vazhdimsi, megjith se ka nj kufizim t tyre vetm pr periudhn e nats.. 3. 88 % e personave t komunikuar (41) mendojn se, ligji pr tregtimin e karburanteve q sjellin ndotje t madhe t ajrit (nafta D2 etj..), duhet t ishte vendosur m par pr t dhn nj impakt pozitiv n mjedis. 4. Krijimi i mundsis tek ARMO, pr tregtimin e nafts D2 edhe nj vit, sht quajtur i papranueshm nga 18 t intervistuar (41 %).

Jo vetm pr kuriozitet

MBETJET E ENERGJISE ELEKTRIKE DHE NGROHJA

Ka filluar t prdoret prher e m tepr prodhimi i energjis elektrike i kombinuar me prodhimin e energjis termike pr ngrohje. Kjo me kapjen e mbetjeve t nxehtsis nga gjenerimi i rryms elektrike dhe riciklimi i ketyre mbetjeve n ngrohje, si pr industrin, ashtu dhe pr banesat. Ky proces, i quajtur bashkgjenerim, ka arritur n 8 % t kapaciteteve botrore t prodhimit t energjis elektrike, ose rreth 350 mij MWat. Bashkgjenerimi (CPH combined power and heat) shfrytzon nxehtsin e prodhuar nga sistemet konvencionale (centralet, termoPrparsit jan shum t dukshme. Nj central me qymyr, mesatarisht kthen n energji t prdorshme 33 % t lnds djegse. M t efektshmit prej tyre kan nj koeficient deri 60-64 %. Ndryshe nga kjo, sistemet CPH arrijn n nj shkall nga 75 deri n 90 %, por dhe me humbje t vogla n transmetimin dhe shprndarjen e energjis. Duke qn se energjia termike humbet nj pjes t konsiderueshme gjat transportit, CPH po planzon q burimet e saj t jen sa m afr konsumatorve. Kjo, n SHBA e Kanada sht realizuar me sukses pr

centralet etj), q lirohet n atmosfer, por edhe at q del nga proceset industriale, ku prdoret energji elektrike nga ku lirohet mbetje termike. Kjo nxehtsi q lirohet n mjedis, q ka krkuar nj sasi karburanti pr tu prodhuar, duke e riprdorur, shpie, jo vetm n kursim t karburanteve, si rrjedhim t shpenzimeve, por edhe n uljen indirekt t ndotjes s atmosfer nga djegja e tyre.

disa universitete dhe spitale . M efektive sht kur, ky sistem, prdoret n rajone t ftohta, q krkojn dhe sasi t mdha energjie pr ngrohje. Sektort m efikas pr ta shfrytzuar kt sistem jan ata t energjis intensive ku hyjn prodhimet e letrs, kimikateve, shkrirja e prpunimi i metaleve, rafinerit, proceset e prpunimit t ushqimeve etj.., t cilat, s bashku, krkojn rreth 80 % t energjis botrore.

LIVING PLANET REPORT 2008

Publikohet Raporti dyvjear i WWF.
Njerzimi sht n borxh ekologjik ndaj planetit. Nj e treta e tij sht uj dhe toka pjellore, pyjet, burimet hidrike njerzimi po i konsumon ; por pa i rigjeneruar. Ajo q i merrnim planetit, dhe ishte e mjaftueshme deri n 1961, sot sht transformuar n nj borxh n rritje . baz e mirqnies t do shoqrie. N qoft se presioni yn ndaj Toks, do t vazhdojm me ritmet e tanishme, rreth vitit 2035 do t kemi nevoj pr nj planet tjetr pr t mbajtur nivelin e sotm t stilit t jets. Raporti tregon se mbi tre t katrtat e popullsis njerzore jeton n vende q jan debitor n terma ekologjike, ku konsumet kombtare kan tejkaluar, n mnyr t bollshme, kapacitetin biologjik kombtar t tyre. Shum shpesh, stili yn i jetess e rritja jon ekonomike, konsumojn, n mnyr gjithnj e m t paqndrueshme, kapitalin ekologjik t pjesve t tjera t bots. Kshtu shprehet Gianfranco Bologna, drejtor i WWF Italia .Ai vazhdon N 1961 pothuaj gjth vendet e bots kishin nj kapacitet m se t mjaftueshm pr t plotsuat krkesat e tyre, n 2005 situata ka natyral). N Treguesin e Planetit pasqyrohet se, q nga viti 1970 sht verifikuar rnia komplesive e shpyllzimet, tjetrsimi i terrenit, ndrtimi i digave, ndryshimi i rrjedhs s ujrave dhe 35 % nga ndryshimet rnd se ajo ekonomike aktuale. Emetimet e CO2 nga burime energjie fosile dhe konsumimi i toks, jan veprimtarit njerzore q rndojn s teprmi Gjurmn Ekologjike dhe ndryshimet klimatike. Nga analiza e saj, kryer nga Global Footprint Network (GFN), del se biokapaciteti global, ose m mir hapsira e nevojshme pr t prodhuar lndt e para t konsumit ton dhe t kap emetimet tona t gazrave serr, sht 2.1 hektar pr banor t toks. Analiza tregon se, me sistemet e sotme duhet t jen 2.7 hektar, pra me nj defiit prej 0.6 ha pr person. M. Wackernagel, drejtor ekzekutiv i GFN shprehet se: Duke vazhduar t ushqejme defiitin ekologjik rndojm dhe ekonomin. Limitet dhe kolapsi i sistemeve natyrore mund t ojn n rnien e vlers s investimeve dhe ngritjen n qiell t kostos s ushqimeve dhe energjis. Shtetet e Bashkuara dhe Kina kan Gjurmn Ekologjike kombtare m t madhe, secila me 21 % t

SONDE PER KERKIM PLANETESH TE PERAFERT ME TOKEN

NASA, agjensia hapsinore amerikane, do t lshoj, n 5 mars, nga baza e kepit Kanaveral, Florida, sondn vrojtuese Kepler. Misioni i saj do t jet vrojtimi i rreth 100 mij yjeve t sektorit ton t Rrugs s Qumshtit, t njgjashm me diellin ton. Ajo, pr tre vjet e gjysm, do t krkoj n orbitat e ktzre yjeve, planet pr gjetjen e planetve telurik, n form dhe kushte t afrta me Tokn dhe n orbita t banueshme. Nga viti 1995 jan zbuluar nga astronomt, rreth 300 eksoplanet ( planet jasht sistemit diellor ), por shumica e tyre jan gjigant t gazt

Jo vetm pr kuriozitet

N 45 vitet e fundit krkesat e njerzimit ndaj Toks jan dyfishuar si rezultat i rritjes demografike por dhe i shtimit t konsumit individual. Ky sht rezultati i monitorimit dhe prmbajtjes s publikimit t fundit t Living Planet Report t WWF, ZS

Nga analizat del se hapsira e nevojshme pr t prodhuar lndt e para t konsumit ton dhe t kap emetimet tona t gazrave serr, sot sht 2.1 hektar pr banor t Toks. Por q sot na duhen 2.7 hektar, pra kemi nj defiit prej 0.6 ha pr person. Londr dhe Global Footprint Netork . Aty bhet analiza e gjendjes s planetit, situats s mjedisit global e t biodiversitetit prher n rnie dhe zonave, gjithnj e m t shumta e m t mdha t asaj q quhet sot stresi hidrik, stinor apo i prhershm. James Leape, drejtori i WWF International shprehet se Bota po jeton makthin e nj reesioni ekonomik sepse ka mbivlersuar burimet financiare n dispozicion, por nj kriz m e rnd na ka ardhur te dera, ose m mir erozioni i kreditit ekologjik, shkaktuar nga nnvlersimi i rndsis s burimeve mjedisore si ndryshuar ka ndryshuar n mnyr radikale dhe shum vende plotsojn krkesat vetm duke importuar burime nga vende t tjera dhe duke prdorur atmosfern toksore, si nj vend pr t shkarkuar dyoksidin e karbonit dhe gazra t tjera serr. Raporti 2008, pr her t par publikon dhe Gjurmen Hidrike, n nivel global e kombtar, q i shtohet Gjurms Ekologjike (analiza e krkess pr burime natyrale q rrjedhin nga veprimtaria njerzore) dhe Treguesit t Planetit t Gjall (mats i shndetit t sistemeve

ku, egzistenca e jet, duket e pamundur. Nj planet telurik, pran yllit Gliese 581, sht zbuluar nga astronomt n prill 2007. Ai ndodhet 22. 5 vite drit larg toks, me nj diametr 5 her at t Toks dhe me nj temperatur q varion nga 0 deri n 40C. Ne krkojm planet, u shpreh William Borucki, studjues i NASA, ku temperatura lejon prezencn e ujit t lngshm n siprfaqe. sht zona ku ne, mendojm, se mund t zhvillohet jeta. Ndrsa Jon Morse, drejtor i astrofiziks s NASA, mendon se zbulimet q priten jasht zonave t njohura t sektorit ton t Rrugs s Qumshtit, mund t ndryshojn vizionin q njerzimi ka pr veten e vet.

biodiversitetit n rreth 30 %, duke analizuar 5000 popullsi t 1686 kafshve vertebrore (sisor, zogj,

klimatike. N raport ngrihet dhe analizohet problemi rritjes materiale nprmjet

Shum shpesh, stili yn i jetess e rritja jon ekonomike, konsumojn, n mnyr gjithnj e m t paqndrueshme, kapitalin ekologjik t pjesve t tjera t bots.

reptil, amfib e peshq). N zonat tropikale ky reduktim shkon deri n 50 %. Shkaqet kryesore jan

shfrytzimit t skajshm t burimeve natyrore e theksohet se kriza ekologjike globale sht edhe m e

konsumit t biokapacitetit global, por n treguesit pr person, SHBA kan rekordin absolut t harxhimit . Duke marr parasysh raportin e siprfaqes n dispozicion (2.1 ha) me siprfaqen q nevojitet (t paktn 2.6 ha), n raport theksohet, jo pa ironi, se s shpejti do t na nevojitet nj planet tjetr.

TETE NGJARJET MJEDISORE TE EUROPES NE 2009

EEA, Agjensia Europiane e Mjedisit) njofton serin e publikimeve mjedisore m t rndsishme t vitit, duke prfshir artikujt: 1- Diplomacia: Diplomacia globale dhe krkimi pr nj pasardhs t Protokollit t Kyotos. 2- Uji: Adaptimi me ndryshimet klimatike dhe uji. 3- Krmijt vrass dhe alien t tjer (artikull i botuar): Krmilli vrass sht br krcnim pr biodiversitetin e brisht t Europs, sidomos pr zvoglimin e imunitetit t bimve n kopshtari. 4- do frymmarrje: Cilsia e ajrit n Europ. 5- Nse ndodh boom i bioenergjis: Prodhimi n shkall t lart i bioenergjis do t sjell risqe t konsiderueshme pr mjedisin. Si do t zhvillohet biodebati ? 6- Peshku jasht ujit: Menaxhimi detar n ndryshimet klimatike. 7- Reforma n Politikn Komunitare t Bujqsis. 8- Jo n oborrin tim: Menaxhimi ndrkombtar i mbetjeve. Pr politikat e Agjensis, Bursk, Ministri ek i Mjedisit shprehet se: 2009 ofron mundsin pr t angazhuar komunitetin dhe pr t filluar nj ndryshim mjedisor t mirfillt. Ne na nevojitet t lvizim me kujdes por edhe me shpejtsi . mundsin pr tu angazhuar atyre, dhe qeverive t tyre . Studimet e msiprme, q do t kryhen n 2009, nuk sht se do t ezaurojn problemet e trajtuara. Ato do t shbejn m tepr pr ti dhn prparsi debatit politiks s sotme mjedisore n Europ ndaj

NGA BOTA
NE MBROJTJE TE PEISAZHIT Esht e vjetr ideja pr t mbuluar ndrtimet me xham dhe material reflektues, prgjithsisht pasqyra. Po ashtu edhe ndrtimi i shtpive n pem (treehouses). Por firma suedeze e arkitekturs Tham & Videgard Hansson, n prshtatjen e ndrtimit me mjedisin ka gjetur nj mnyr origjinale pr t shmangur impaktin viziv ose, thn ndrysh pr t mos prishur peisazhin. Ndrtimet e tyre n pem, me veshjen me pasqyra, duke u przier me pamjen e qiellit dhe natyrs prreth e duke u br gati t shkrira me mjedisin, kan gjetur prhapje koht e fundit n vendet nordike. t tilla, q pas ksaj periudhe, do t fillojn t jen t pandreqshme, si rezultat i proceseve fizike t gazeve serr. Studjuesit japin shembull shkrirjen e masive t akullit n polet

J. Mcglade, Drejtoresha Ekzekutive e EEA, shton: Ne na duhet t zvoglojm ndryshimet klimatike me urgjenc dhe po ashtu t komunikojm me efekt me nj audienc sa m t madhe. M par se t motivojm popullin pr t vepruar, duhet ti japim

zgjidhjeve pr ndryshimet klimatike, natyrs e biodiversitetit, prdorimit t burimeve natyrore e shndoshjes s mjedisit n rajon..

100 MUAJ PER TE NDERHYRE PER NGROHJEN e Toks, por dhe n vende t tjera. GLOBALE N fillim t shkurtit, nj grup Kjo sjell, me reduktimin e siprfaqes studjuesish t ngrohjes globale t s bankizave, uljen e reflektimit t NEF (Fondacioni i Ekonomive t mxehtsis q vjen nga Dielli. Po reja) ka deklaruar se brenda 100 ashtu, vrojtimet e bra n detrat e muajsh do t hym n nj periush jugut dhe Atlantikun verior kan pa kthim t ndryshimeve klimatike. treguar se shkalla e absorbimit t Ndryshimet e pritshme do t jen CO2 sht ulur ndjeshm. Pr m tepr vizitoni neweconomics.orgonehundredmonths.org.

GRUPIMI EKOLEVIZJA PROMOVON PROJEKTIN: SHQIPERIA IME E PASTER DHE E BUKUR

N 30 janar janar, grupimi EKOLEVIZJA promovoi projektin Shipria ime e pastr dhe e bukur , mundsuar nga UNICEF, mbshtetur nga Ambasada Hollandeze. Merrnin pjes nxns dhe msues t shkollave t prfshira n projekt nga Tirana, Shkodra, Korcca, Durrsi e Lezha, zv/ ministri i Mjedisit, z. Taulant Bino, znj. Ardi Stoios-Braken nga Ambasada Hollandeze, prfaqsuesit e UNICEF n Shqipri z. Robert Carr dhe znj. Mirlinda Bushati, znj Pranvera Kamani nga Ministria e Arsimit, prfaqsues t biznesit t riciklimit etj... Ndotja plastike nga qeset/shishet sht sot ndotja m e madhe dhe m e vshtira pr tu zgidhur n Shqiperi (jane t padegradueshme, qndrojne pr dekada n mjedis, jan te rrezikshme per shendetin kur digjen, shkaterrojne imazhin turistik dhe ndotja prej tyre eshte ne rritje. Pr kt projekti parashikon prfshirjen e nxnsve pr grumbullimin dhe riciklimin e plastikave. Grupimi Ekolvizja edhe n vitin 2007 ka zhvilluar nj fushat kombtare me titull Ndotja mban peng zhvillimin,ku u prfshin shoqatat e rrjetit t grupimit n gjith qytetet e Shqipris. Projekti ka pr qllim:

T gjith fmijt n shkollat e przgjedhura dhe m tej, s bashku me familjet, prindrit, msuesit dhe komunitetin e tyre informohen dhe edukohen plotsisht pr rrezikun e madh q shkaktojn mbetjet, shishet dhe materialet plastike n mjedis. Ata duhet gjithashtu t kuptojn procesin prmes t cilit grumbullimi dhe riciklimi i materialeve plastike do t kontribuoj pr nj mjedis m t mir. T gjith fmijt dhe komuniteti e tyre kuptojn sistemin prmes t cilit fmijt dhe pjestart e tjer t komunitetit do t sjellin do t hn n shkoll mbetjet plastike, t cilat do t grumbullohen dhe prcillen n fabrikat e riciklimit sipas nj periudhe q do t prcaktohet n do shkoll. T gjith fmijt dhe komuniteti i tyre do t ndjejn nj lidhje emocionale midis sjelljes s ndryshuar pr mbetjet plastike dhe dshirs s tyre pr ta par Shqiprin t pastr e t bukur. T gjitha familjet duhet t ndiejn nj presion social pr ti prfshir fmijt e tyre n aktivitete e pastrimit t mbetjeve plastike pr n komunitet dhe ti ojn pr riciklim. T gjitha familjet duhet t ndjejn edhe nj ndjenj krenarie q fmijt e tyre marrin pjes dhe kontribuojn n aktivitete shkollore q prmirsojn jetn dhe mirqenien duke e mbajtur mjedisin ku ata jetojn t pastr dhe t bukur.

KY NUMUR I GAZETES EKOLEVIZJA SPONSORIZOHET NGA REC QENDRA RAJONALE E MJEDISIT SHQIPERI DHE NGA PROGRAMI FORCIMI I SHOQERISE CIVILE SHQIPTARE PER NJE MJEDIS ME TE MIRE MBESHTETUR NGA MINISTRIA E JASHTEME E HOLLANDES.

GRUPIMI EKOLVIZJA
Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes s Mjedisit Natyror, Shkodr - Fatbardh Sokoli Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes s Mjedisit Natyror, Tirane - Pranvera Bekteshi Shoqata Kombtare progresi pyjor Tirane, Liljana Shehu Albaforest, Tirane, Mehmet Meta Qendra Eden, Tirane - Merita Mansaku Klubi Ekologjik, Kruj - Muharrem Goci Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes s Mjedisit Natyror, Berat - Genta Decolli Lilium Albanicum, Librazhd- Ferit Hysa Masmedia dhe Mjedisi - Xhemal Mato Qendra pr Komunikimin Elektronik, Tiran Ladi Balla Qendra Kombtare e Lvizjes Ambjentaliste, Tiran - Haziz Marku Klubi Ekologjik, Elbasan - Ahmet Mehmeti Instituti i Studimeve t Ambjentit, Tiran - Agron Deliu Laguna e Kaltr, Orikum - Sknder Mejdiaj Klubi Ekologjik, Librazhd - Naim Disani Forumi pr integrimin social, ekonomik e kulturor, Gjirokastr Luan Pogai Shoqata Pylli i Blert - Buimas, Pogradec - Ruzhdi Hymetllari Milieukontakt International, Tiran Valbona MAZREKU Shoqata e Prmakulturs, Tiran - Edlira Mulla Klubi Ekologjik, Tiran - Fatos Xhemalaj G&G Group, Tiran - Sazan Guri AULEDA, Vlor Shoqata Mjedisi Ekologjik dhe Turistik Lura, Lur Ismail Hysa Federata e gjuetarve sportiv t Shqipris, Tiran Themi Perri Qendra e konsulencs veterinare dhe siguris ushqimore, Tirane Gani Moka Klubi Ekologjik, Maliq Myzafer Gjiriti Shoqata Natyra pr njeriun, Durrs Fali Ndreka Instituti Kombtar pr Studime dhe Krkime t Mjeksis dhe Mjedisit Fillonid Durrachieni Flamur Tartari Shoqata Adriatiku, Vlor Petrit Drvishi Shoqata Miqt e Thethit, Shkodr Ded Nika Shoqata "PASS, Majlinda Lleshi Shoqata Nnujsat Ened Mato Shoqata Vazhdon Gazmend Koduzi Shoqata "EKOLOGJISTI "- Durres, president Bashkim Shyle. EKOMJEDISI, Durres, Presidente Magda CARA Shoqata e Mbrojtjes s Peizazheve Natyrore n Shqipri, Sknder Sala Agjensia Joniane e Mjedisit, Medias dhe Informacionit, Shklqim Hajno

STAFI

Adresa e redaksis: Ish- klinika qeveritare, shkalla 3, kati IV, Tiran Tel.: 04 234 851, Cel.: 068 21 82081 e-mail: ekolevizja@yahoo. com
TIRAZHI: 600 KOPJE

EDITORI Xhemal MATO KRYEREDAKTOR Agim DALIPI

CMYK