Prirucnik za nansijsko, racunovodstveno i porezno poslovanje za udruenja i fondacije u BiH

Izdava: Centar za promociju civilnog drutva (CPCD) Kalesijska 14, 71000 Sarajevo Tel/fax: 033 644810 611798 611834 e-mail: info@cpcd.ba; rc@cpcd.ba www.cpcd.ba; www.civilnodrustvo.ba

Za izdavaa: Aida Daguda, direktorica Pripremio: Deloitte Advisory Services d.o.o. Sarajevo

Lektura: Zlatan Deli Dizajn i DTP: Aida Filipovi

2012. godina

Sadraj...
POGLAVLJE 1: SAETAK ................................................................................................. 7 POGLAVLJE 2: PRAVNI IZVORI I ZAKONSKA REGULATIVA U BIH .................................................. 11 Pravni status udruenja i fondacija ................................................................................. 12 Pravna sposobnost ..................................................................................................... 12 Poslovna sposobnost ................................................................................................... 12 Pregled zakonske regulative koja ureuje oblast poslovanja udruenja i fondacija ........................ 12 POGLAVLJE 3: OSNIVANJE I REGISTRAcIJA UDRUENJA I fONDAcIJA ......................................... 15 Zakonska podloga ...................................................................................................... 16 Postupak osnivanja .................................................................................................... 16 Osnivanje ............................................................................................................ 16 Registracija u nadleni registar .................................................................................. 17 Prijava za dodjelu identifikacionog broja Porezna registracija ............................................ 20 Prestanak rada udruenja i fondacije ........................................................................... 21 POGLAVLJE 4: fINANSIJSKO POSLOVANJE .......................................................................... 23 Finansiranje ............................................................................................................ 24 Samofinansiranje (Obavljanje privrednih djelatnosti) ........................................................ 24 Platni promet i transakcije ........................................................................................... 25 Poslovanje sa komercijalnim bankama ............................................................................. 25 Otvaranje rauna ...................................................................................................... 25 Raspolaganje sredstvima i obavljanje prometa ................................................................ 26 Bezgotovinske platne transakcije ................................................................................ 26 Gotovinske platne transakcije .................................................................................... 26 Bankovni izvodi ..................................................................................................... 26 Alternativni naini naplate potraivanja i izmirenja obaveza ............................................... 27 Upravljanje ............................................................................................................. 27 Kancelarijsko poslovanje ............................................................................................. 28 Interni akti udruenja i fondacija ................................................................................... 29 Stupanje u duniko povjerilake odnose ........................................................................ 30 POGLAVLJE 5: ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLIcI ANGAOVANJA LIcA OD STRANE NVO ..................... 33 Angaovanje fizikih lica osnovni koncept ....................................................................... 34 Prava i obaveze ........................................................................................................ 34 Zapoljavanje (nesamostalna djelatnost) ....................................................................... 34
3

Ugovor o radu ....................................................................................................... 34 Obaveza sklapanja ugovora ....................................................................................... 34 Primanja po osnovu ugovora o radu.............................................................................. 35 Zapoljavanje lica sa invaliditetom (FBiH) ..................................................................... 36 Zapoljavanje lica sa invaliditetom (RS) ........................................................................ 37 Bolovanje FBiH ...................................................................................................... 37 Bolovanje RS ......................................................................................................... 39 Odmori i odsustva FBiH ............................................................................................ 40 Odmori i odsustva RS ............................................................................................... 41 Prestanak ugovora o radu ......................................................................................... 41 Uloga pravilnika o radu ............................................................................................ 41 Ugovor o privremenim i povremenim poslovima ............................................................... 41 Ugovor o zapoljavanju pripravnika ............................................................................. 41 Ugovor o volonterskom radu i volontiranje ..................................................................... 42 Angaovanje lica kroz samostalnu djelatnost .................................................................. 43 Ugovor o djelu....................................................................................................... 43 POGLAVLJE 6: RAUNOVODSTVENE EVIDENcIJE I fINANSIJSKO IZVJETAVANJE ............................ 45 Okvir za finansijsko izvjetavanje ................................................................................... 46 Zakon o raunovodstvu i reviziji..................................................................................... 46 Raunovodstvene evidencije ......................................................................................... 46 Poslovne knjige i raunovodstvena evidencija .................................................................... 46 Kontni plan .............................................................................................................. 47 Obrasci bilansa i drugih finansijskih izvjetaja .................................................................... 47 Obaveze sainjavanja finansijskih izvjetaja ...................................................................... 48 Rokovi za uvanje finansijske dokumentacije ..................................................................... 49 Revizija finansijskih izvjetaja ....................................................................................... 50 POGLAVLJE 7: POREZI ................................................................................................... 51 POREZ NA DOHODAK ................................................................................................... 52 Uvod .................................................................................................................. 52 Obaveze prijavljivanja i plaanja ................................................................................ 52 Porezne kartice ..................................................................................................... 52 NVO kao obveznik uplate poreza za lina primanja ........................................................... 53 Poreska osnovica i primjena propisanih stopa - koncept ..................................................... 54 Poreska osnovica i osnovica doprinosa .......................................................................... 54 Poreska osnovica - RS .............................................................................................. 54 Prihodi koji nisu predemt oporezivanja ......................................................................... 54 Prihodi koji ulaze u osnovicu - nesamostalna djelatnost ..................................................... 55

Poreska osnovica kod samostalne djelatnosti .................................................................. 55 Stope poreza i doprinosa .......................................................................................... 56 PRIMJERI OBRAUNA RS ............................................................................................... 57 Primjer 1: OBRAUN POREZA I DOPRINOSA - UGOVOR O RADU ................................................. 57 Primjer 2: OBRAUN POREZA - UGOVOR O DJELU ................................................................ 57 Poreska osnovica - FBiH ............................................................................................ 58 Prihodi koji nisu predmet oporezivanja ......................................................................... 58 Poreska osnovica kod nesamostalne djelatnosti ............................................................... 58 Poreska osnovica kod samostalne djelatnosti .................................................................. 60 Stope poreza i doprinosa .......................................................................................... 61 PRIMJERI OBRAUNA FBIH ......................................................................................... 63 Primjer 1: OBRAUN POREZA I DOPRINOSA - UGOVOR O RADU .............................................. 63 Primjer 2: OBRAUN POREZA I DOPRINOSA UGOVOR O DJELU ............................................. 64 Primjer 3: OBRAUN POREZA I DOPRINOSA UGOVOR O AUTORSKOM DJELU.............................. 66 Porez na dobit ....................................................................................................... 67 Obveznik poreza na dobit ......................................................................................... 67 Porezna osnovica i stopa poreza na dobit....................................................................... 68 Porez po odbiku ........................................................................................................ 70 Sporazumi o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja.............................................................. 70 Porez na dodanu vrijednost (PDV)................................................................................... 72 Obaveza registrovanja za PDV .................................................................................... 72 NVO kao krajnji potroa (neregistrovan za PDV) ............................................................. 72 NVO koji je registrovan kao PDV obveznik ...................................................................... 73 Oslobaanje od plaanja PDV-a i povrat PDV-a ................................................................ 75 Povrat PDV-a u okviru meunarodnih projekata ............................................................... 75 Povrat PDV-a po osnovu carinskog oslobaanja ................................................................ 75 Carine.................................................................................................................... 76 Ostale poreske obaveze............................................................................................... 77 Posebni porezi (akcize/troarine) ................................................................................ 77 Porez na promet nekretninama u BiH ........................................................................... 78 POGLAVLJE 8: OSTALO .................................................................................................. 81 Fiskalizacija ............................................................................................................ 82 Zakon o sprjeavanju pranja novca ................................................................................. 84

Deloitte
Deloitte se odnosi na Deloitte Touche Tohmatsu Limited, pravno lice osnovano u skladu sa zakonom Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske (izvorno UK private company limited by guarantee), i mreu njegovih lanova, od kojih je svaki zaseban i samostalan pravni subjekt. Molimo posjetite www.deloitte.com/ba/about za detaljni opis pravne strukture Deloitte Touche Tohmatsu Limited i njegovih firmi lanica. Deloitte prua usluge revizije, poreznog konsaltinga, poslovnog i finansijskog savjetovanja firmama iz razliitih privrednih sektora. S globalnom mreom lanica u preko 150 zemalja Deloitte svojim kompetencijama svjetske klase, te visokim kvalitetom usluge, klijentima nudi uvid u kompleksne izazove s kojima se suoavaju u svom poslovanju. Oko 182.000 Deloitteovih strunjaka usmjereno je postizanju izvrsnosti. 2012 Deloitte Bosna i Hercegovina. Sva prava pridrana.

Ogranienje odgovornosti
Namjena materijala i informacija, koje ovdje navodi Deloitte Bosna i Hercegovina, jeste pruiti ope informacije o nekoj temi ili temama. Ova publikacija ne predstavlja iscrpnu razradu tih tema. U skladu s tim, informacije iz ove publikacije ne predstavljaju profesionalni savjet ili uslugu iz revizijskog, poreznog, pravnog, investicijskog, savjetnikog ili nekog drugog podruja. Ove informacije nisu namijenjene kao iskljuiva osnova za odluke koje mogu uticati na vas ili vae poslovanje. Prije donoenja bilo kakve odluke ili poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu uticati na vae line finansije ili vae poslovanje, svakako zatraite savjet kvalificiranog profesionalnog konsultanta. Ovi materijali i informacije koje oni sadre, dati su takvi kakvi jesu, a Deloitte Bosna i Hercegovina ne daje nikakvo izriito niti implicitno jamstvo u vezi s materijalima ili informacijama koje sadre. Bez ograniavanja spomenutog, Deloitte Bosna i Hercegovina ne jami da materijali ili informacije u njima ne sadre greke niti da udovoljavaju specifinim kriterijima izvrenja ili kvalitete. Deloitte Bosna i Hercegovina se izriito ograuje od svih indirektnih jamstava, ukljuujui, bez ogranienja, jamstva koja se odnose na utrivost, vlasnitvo, primjerenost odreenoj svrsi, pravilnost u odnosu na zakone, propise i druge akte, kompatibilnost, sigurnost i tanost. Ova publikacija i informacije koje sadre, koristite na vlastiti rizik i preuzimate punu odgovornost i rizik za gubitke koji mogu nastati njihovim koritenjem. U vezi sa koritenjem ove publikacije i informacija koje oni sadre, Deloitte Bosna i Hercegovina ne snosi odgovornost ni za kakvu posebnu, indirektnu, sluajnu ili posljedinu tetu ili kaznenu odtetu, bilo po ugovornoj, zakonskoj, graanskopravnoj osnovi (koja ukljuuje, ali nije i ograniena na nehaj) ili prema nekoj drugoj osnovi. Obavijest ostaje na snazi i u sluaju da neto od gore navedenog, iz bilo kojeg razloga, nije u potpunosti zakonski primjenjivo.

SAETAK...

SAETAK
Nevladine organizacije (NVO) pripadaju sektoru civilnog drutva, i imaju sljedee karakteristike: da su nevladine, nestranake i neprofitne. NVO su pravne osobe, rezidenti Bosne i Hercegovine, i/ili Federacije ili Republike Srpske (u zavisnosti gdje su registrovani). Svojstvo pravnog subjektiviteta stiu upisom u nadleni registar. Najrasprostranjeniji oblici NVO na podruju Bosne i Hercegovine (BIH) su udruenja i fondacije, te dobrotvorne/humanitarne organizacije i fondovi. Udruenje se osniva zajednikim sporazumom u kojem se skupina od tri ili vie fizikih, odnosno pravnih osoba, u svim kombinacijama, dobrovoljno udruuje radi ostvarivanja nekog zajednikog ili javnog interesa, a pri tome nema namjeru sticati profit. Udruenje postaje pravnom osobom onda kada je registrovano onako kako je predvieno zakonom po kojem je osnovano. Fondacija je pravna osoba koja nema svoje lanstvo, a iji je cilj upravljanje odreenom imovinom u javnom interesu ili u dobrotvorne svrhe. Fondacija postaje pravnom osobom iz Bosne i Hercegovine onda kada je registrovana onako kako je to predvieno zakonom po kojem je osnovana.

(Ciljevi i aktivnosti)
NVO samostalno utvruju svoje ciljeve i aktivnosti u skladu s Ustavom i zakonima. Program i djelovanje NVO-a ne mogu biti u suprotnosti sa ustavnim poretkom Bosne i Hercegovine, niti usmjereni ka njegovom nasilnom ruenju niti raspirivanju nacionalne, rasne, spolne i vjerske mrnje ili diskriminacije zabranjene zakonom. NVO definie ciljeve u osnivakom aktu i statutu. Aktivnosti koje NVO obavlja moraju biti usmjerene na ostvarivanje ciljeva.

(Naini finansiranja)
Uobiajeni izvori finansiranja su: donacije i grantovi (gdje donatori mogu biti pravna i fizika lica iz javnog i privatnog sektora); sponzorstva; samofinansiranje kroz obavljanje privredne djelatnosti (prodaja roba ili usluga).

(Obavljanje privrednih djelatnosti)

Udruenje, odnosno fondacija moe obavljati privredne djelatnosti samo ako je osnovna svrha takvih djelatnosti ostvarivanje ciljeva utvrenih statutom. Udruenja ili fondacije mogu obavljati nesrodne privredne djelatnosti (privredne djelatnosti koje nisu neposredno povezane sa ostvarivanjem osnovnih statutarnih ciljeva udruenja i fondacija) samo preko posebno osnovane pravne osobe, odnosno privrednog drutva. NVO moe obavljati aktivnosti prodaje proizvoda i pruanja usluga privrednu djelatnost - ako je to odreeno statutom kao nain samofinansiranja. Privredne djelatnosti moraju biti srodne ciljevima utvrenim statutom. Za razliku od privrednih drutava, osnivai i lanovi NVO-a nemaju i status vlasnika. U tom smislu, viak prihoda nad rashodima, odnosno dobit, se ne moe raspodijeliti (npr. osnivaima, lanovima, donatorima, uposlenicima), nego se investira u osnovne statutarne aktivnosti.Kada se dobit investira u osnovne statutarne

(Prava i obaveze)
NVO ima sva prava i obaveze u skladu sa zakonima koji se primjenjuju na teritoriji BiH i/ili FBiH ili RS-a. NVO moe, izmeu ostalog: koristiti svoj registrovani naziv u pravnom prometu, samostalno zapoljavati uposlenike, biti samostalna stranka pri zakljuivanju ugovora, biti vlasnik imovine i nekretnina, obavljati aktivnosti na itavoj teritoriji BiH, otvoriti bankovni raun, registrovati i zatititi znak, i slino. Sve pravne osobe dune su se pridravati odredbi zakona relevantnih za njihovo poslovanje i aktivnosti. Sukladno tome, NVO ima obavezu da u svom poslovanju i pravnim odnosima primjenjuje vaee zakone na teritoriji BiH, odnosno teritoriji entiteta ili kantona, izmeu ostalog iz sljedeih oblasti: raunovodstva i finansijskog izvjetavanja, poreza i doprinosa, radnih odnosa obligacionih odnosa, upravljanja, kancelarijskog poslovanja i slino.

SAETAK

aktivnosti koje se obavljaju da bi se ostvarili ciljevi, tada nema implikacija u smislu poreza na dobit. NVO moe uzimati komercijalne kredite, ali ih ne moe davati osim ako za to nema posebno odobrenje od nadlene agencije za bankarstvo, ak i kada je to statutom odreena aktivnost kojom se ostvaruju ciljevi. NVO moe izdavati fakture, koje trebaju sadravati sve propisane elemente.

(Sistem internih kontrola i upravljanja)

Statut je dokument koji definie i ureuje nain upravljanja udruenjem odnosno fondacijom, te definie sistem internih kontrola. Interna kontrola se sastoji od svih zvaninih politika i procedura, kako bi se osiguralo ekonomino, djelotvorno i efikasno ispunjavanje ciljeva NVOa; osigurao rad u skladu sa vaeim zakonima, propisima i upravljakim politikama; osigurala zatita resursa od gubitka izazvanog rasipanjem, zloupotrebom, pogrenim upravljanjem, grekama, prevarom i drugim nepravilnostima; i kako bi se osigurao razvitak i odravanje pouzdanih finansijskih i upravljakih podataka. NVO ima skuptinu koju ine osnivai i lanovi NVO-a, odnosno upravni odbor, a koji su organi upravljanja NVO-om.Upravljanje je takoer dio sistema internih kontrola. Skuptina je nadlena za odluivanje od stratekog znaaja (kao to su pripajanje, razdvajanje, transformisanje, primanje i razrjeenje novih lanova, usvajanje finansijskih izvjetaja itd.). Upravni odbor ili lice ovlateno za zastupanje je izvrno tijelo koje provodi politiku i odluke doneene od strane skuptine, te sainjava i podnosi izvjetaje za Skuptinu.

Federaciji BiH smatra se obveznikom poreza na dobit ako vie od 50% svojih prihoda ostvaruje na tritu (ipak, ovaj stav je izdat prije stupanja na snagu vaeeg Zakona o porezu na dobit, pa preporuujemo da se, ukoliko vam je ova odredba relevantna u poslovanju, obratite FMF za aktuelnije tumaenje). Takoer, NVO je obveznik poreza na dobit za sredstva isplaena iz vika prihoda nad rashodima (dobiti) treim licima kao to su osnivai, lanovi, donatori, uposlenici (isplate po osnovu plaa i naknada ne smatraju se isplatama iz dobiti). Porez po odbitku: bez obzira na injenicu da li je NVO obveznik poreza na dobit, duan je obraunati i obustaviti porez po odbitku od 10% na bruto isplatu nerezidentima po osnovu razliitih plaanja kao to su plaanja kamata, autorskih prava i razliitih vrsta usluga pruenih na teritoriji BiH. Naime, porez po odbitku predstavlja oporezivanje nerezidentnog pravnog lica obveznika poreza na dobit u njegovoj rezidentnoj zemlji, te ide na njegov teret. Porez na promet nekretninama: NVO je obveznik poreza na promet nekretninama u sluaju da prometuje istima. Porez na promet nekretninama javlja se u FBiH, dok se u RS-u ne primjenjuje.

(Sprjeavanje pranja novca)

NVO je duna izvriti procjenu rizika, kojom e utvrditi stepen rizinosti klijenta s kojim posluju, samog poslovnog odnosa, transakcije ili proizvoda, a sve u vezi s mogunou zloupotrebe u svrhe pranja novca ili finansiranja teroristikih aktivnosti.

(Porezi)
Porez na dohodak: NVO je obveznik obustavljanja poreza na dohodak i pripadajuih doprinosa na isplate fizikim licima koje angauje po osnovu ugovora o radu, ugovora o djelu i ostalih oblika angamana. Porez na dobit: NVO je obveznik poreza na dobit u sluaju da ostvaruje prihode na tritu, a koji nisu u vezi sa njenim ciljevima. Prema stavu Federalnog ministarstva finansija (FMF), neprofitni subjekt u
SAETAK

PRAVNI IZVORI I ZAKONSKA REGULATIVA U BIH...

PRAVNI IZVORI I ZAKONSKA REGULATIVA U BIH

Udruenja, odnosno nevladine organizacije i fondacije, predstavljaju izraz volje graana (fizikih lica) i/ili pravnih lica da, radi ostvarivanja zajednikih ciljeva, kroz odreeni oblik organizacije, koji osnivanjem i upisom u odgovarajui registar stie pravni subjektivitet i aktivno uestvuju u drutvenopolitikom ivotu svoje zajednice. Djelovanje udruenja i fondacija, tj. osnivanje, registracija i sam rad, regulisano je zakonima o udruenjima i fondacijama koje su usvojila zakonodavna tijela entiteta i drave Bosne i Hercegovine kao i pripadajuim podzakonskim aktima. Sadraj dravnog i entitetskih zakona o udruenjima i fondacijama, kojima emo se pojedinano posvetiti u nastavku, u principu su jednaki, obzirom da na identian nain ureuju pitanja osnivanja, unutranje organizacije, registracije, prestanka udruenja i fondacija, kao i druga pitanja od znaaja za slobodno i dobrovoljno udruivanje graana i pravnih lica u Bosni i Hercegovini.

Poslovna sposobnost
Kao pravna osoba koja ima pravnu sposobnost, udruenje i fondacija je nosilac prava i obaveza. Meutim, kao pravna osoba koja osnivanjem i upisom u odgovarajui registar stie pored pravne i poslovnu sposobnost,udruenje i fondacija postaje ne samo nosilac prava i obaveza, ve ta prava i obaveze moe samostalno sticati i prenositi. Obzirom da je za pojam poslovne sposobnosti karakteristino da se vlastitim oitovanjem volje stiu prava i preuzimaju obaveze, udruenja i fondacije posredstvom svog statuta i osnivakog akta s jedne strane, te svojih tijela/organa s druge strane, izraavaju svoju volju. Prema tome, tijelo ili organ preko kojeg udruenje i fondacija, kao pravna osoba, izraava svoju volju kao izraz poslovne sposobnosti, jeste fizika osoba ili skup fizikih osoba kojima je to ovlatenje dato posredstvom osnivakog akta i statuta udruenja, odnosno fondacije. Osnovna obiljeja udruenja i fondacije kao pravnog lica jesu: 1)Da je osnivanje predvieno zakonom; 2)Postojanje osnivakog akta i statuta; 3)Da ima svoje organe upravljanja; 4)Da tei ostvarivanju odreenog cilja; 5)Da ima imovinu; 6)Da se moe identifikovati u pravnom prometu (naziv, sjedite, i sl.); 7)Da je osnivanjem i upisom u odgovarajui registar steklo pravnu i poslovnu sposobnost.

Pravni status udruenja i fondacija

Udruenje i fondacija osnivanjem i upisom u odgovarajui registar (koji se vodi kod nadlenog organa), u skladu sa odredbama vaeih zakona, stie svojstvo pravnog lica.

Pravna sposobnost
Na taj nain udruenje i fondacija postaje pravna osoba, tj. drutvena tvorevina kojoj pravni poredak priznaje svojstvo pravnog subjekta. Udruenje i fondacija, kao pravni subjekt, postaju nositelj prava i obaveza koji ovise o cilju/ciljevima koje ele ostvariti. Prema tome, pravna sposobnost udruenja i fondacije odreuje se statutom, internim pravilima i osnivakim aktom u kojima su izraene osnovne karakteristike ovih oblika organizovanja, ciljevi i svrha osnivanja, unutranja organizacija kao i imovinska podloga. Kroz prethodno navedene karakteristike, odreuje se direktno ili indirektno i obim njihove pravne sposobnosti.

Pregled zakonske regulative koja ureuje oblast poslovanja udruenja i fondacija

Bosna i Hercegovina Zakon o udruenjima i fondacijama Bosne i Hercegovine (Sl. glasnik BiH, br. 32/01, 42/03, 63/08 i 76/11, u nastavku Zakon o udruenjima i fondacijama BiH);

12

PRAVNI IZVORI I ZAKONSKA REGULATIVA U BIH

 Pravilnik o nainu voenja Registra udruenja i fondacija BiH i stranih i meunarodnih udruenja i fondacija i drugih neprofitnih organizacija (Sl. glasnik BiH, br. 44/10, Pravilnik o Registru udruenja i fondacija BiH); Memorandum o razumijevanju za uspostavljanje Zajednikog registra udruenja i fondacija u BiH (Sl. glasnik BiH, br. 6/05); Zakon o porezu na dodatnu vrijednost (Sl. glasnik BiH br. 09/05, 35/05 i 100/08); Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na dodatnu vrijednost (Sl. glasnik BiH br. 93/05, 21/06, 60/06, 6/07, 100/07, 35/08 i 65/10); Zakon o arhivskoj grai i Arhivu BiH (Sl.glasnik BiH, br. 16/01); Pravilnik o zatiti i uvanju arhivske grae u Arhivu BiH i registraturne grae u institucijama BiH (Sl. glasnik BiH, br. 10/03); Zakon o sprjeavanju pranja novca i finansiranja teroristikih aktivnosti (Sl. glasnik BiH, br. 53/09, u nastavku Zakon o sprjeavanju pranja novca); Zakon o carinskoj politici BiH (Sl. glasnik BiH, br. 57/04, 51/06, 93/08, 54/10 i 76/11); Zakon o akcizama u BiH (Sl.glasnik BiH br. 49/09); Pravilnik o primjeni Zakona o akcizama u BiH (Sl. glasnik BiH br. 50/09 i 80/11).

Zakon o zapoljavanju stranaca (Sl. novine FBiH, br. 8/99); Zakon o finansijskom poslovanju (Sl. novine FBiH, br. 2/95, 13/00 i 29/00); Zakon o obligacionim odnosima (Sl. list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89, Sl. list RBiH, br. 2/92, 13/93, 13/94 i Sl. novine FBiH, br. 29/03 i 42/11, u nastavku ZOO FBiH); Zakon o raunovodstvu i reviziji u FBiH (Sl. novine FBiH , br. 83/09); Zakon o porezu na dohodak (Sl. novineFBiH, br. 10/08, 09/10 i 44/11); Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na dohodak (Sl. novineFBiH, br. 67/08, 4/10, 86/10, 10/11, 53/11 i 20/12); Zakon o doprinosima (Sl. novine FBiH, br. 35/98, 54/00, 16/01, 37/01, 1/02, 17/06 i 14/08); Pravilnik o nainu obraunavanja i uplate doprinosa (Sl. novineFBiH, br. 64/08 i 81/08); Zakon o porezu na dobit (Sl. novine FBiH, br. 97/07, 14/08 i 39/09); Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na dobit (Sl. novineFBiH, br. 36/08 i 79/08); Pravilnik o dodjeljivanju identifikacionih brojeva i poreznoj registraciji poreznih obveznika na teritoriji Federacije BiH (Sl. novine FBiH, br. 39/02, 1/03, 11/04, 2/10, 83/10 i 66/11, u nastavku Pravilnik o dodjeli ID brojeva FBiH); Zakon o porezu na promet nekretnina prema Kantonima; Zakon o fiskalnim sistemima (Sl. novine FBiH, br. 81/09); Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju lica sa invaliditetom (Sl. novine FBiH, br. 9/10, u nastavku Zakon o zapoljavanju lica sa invaliditetom FBiH); Zakon o zdravstvenom osiguranju (Sl. novine FBiH, br. 30/97, 7/02, 70/08 i 48/11, u nastavku Zakon o zdravstvenom osiguranju FBiH).

Federacija Bosne i Hercegovine

Zakon o udruenjima i fondacijama (Sl. novine FBiH, br. 45/02, u nastavku Zakon o udruenjima i fondacijama FBiH); Pravilnik o nainu voenja Registra udruenja i fondacija i stranih i meunarodnih nevladinih organizacija (Sl. novine FBiH, br. 61/02, 8/08 i 78/10, u nastavku Pravilnik o Registru udruenja i fondacija FBiH); Autentino tumaenje lana 52. Zakona o udruenjima i fondacijama (Sl. novine FBiH, br. 85/07); Zakon o radu (Sl. novine FBiH br. 43/99, 32/00 i 29/03);

PRAVNI IZVORI I ZAKONSKA REGULATIVA U BIH

13

Republika Srpska
Zakon o udruenjima i fondacijama Republike Srpske (Sl. glasnik RS br. 52/01 i 52/05, u nastavku Zakon o udruenjima i fondacijama RS); Pravilnik o jedinstvenom registru udruenja i fondacija (Sl. glasnik RS, br. 59/01, u nastavku Pravilnik o Registru udruenja i fondacija); Pravilnik o kriterijumima i postupku za dodjelu novane pomoi udruenjima od javnog interesa, ostalim udruenjima i fondacijama (Sl. glasnik RS br. 47/11); Zakon o radu Preieni tekst - (Sl. glasnik RS, br. 55/07); Zakon o zapoljavanju stranih dravljana i lica bez dravljanstva (Sl. glasnik RS, br. 24/09 i 117/11); Zakon o finansijskom poslovanju Republike Srpske (Sl. glasnik RS, br. 44/00 i 12/01); Zakon o obligacionim odnosima (Sl. list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89 i Sl. glasnik RS, br. 17/93, 3/96, 39/03 i 74/04, u nastavku ZOO RS); Zakon o raunovodstvu i reviziji Republike Srpske (Sl. glasnik RS, br. 36/09 i 52/11); Zakon o porezu na dohodak (Sl. glasnik RS, br. 91/06, 128/06, 120/08, 71/10 i 1/11); Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na dohodak (Sl. glasnik RS, br. 22/11); Zakon o doprinosima Preieni tekst - (Sl. glasnik RS, br. 31/09 i 1/11); Pravilnik o uslovima, nainu obavjetavanja, obraunavanja i uplate doprinosa (Sl. glasnik RS, br. 19/11); Zakon o porezu na dobit (Sl. glasnikRS, br. 91/06); Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na dobit (Sl. glasnik RS, br. 129/06, 110/07, 114/07, 62/08, 9/09, 122/10 i 73/11); Pravilnik o registraciji i identifikaciji poreskih obveznika (Sl. glasnik RS, br. 25/10, u nastavku Pravilnik o registraciji obveznika RS); Zakon o porezu na nepokretnosti (Sl. glasnik RS, br.110/08 i 118/09, u nastavku ZOPN RS);

Zakon o fiskalnim kasama (Sl. glasnik RS, br. 69/07 i 1/11); Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Preieni tekst (Sl. glasnik RS, br. 54/09, u nastavku Zakon o zapoljavanju invalida RS); Zakon o zdravstvenom osiguranju (Sl. glasnik RS, br. 18/99, 51/01, 70/01, 51/03, 57/03, 17/08, 1/09 i 106/09); Zakon o djeijoj zatiti Preieni tekst (Sl. glasnik RS, br. 4/02, 17/08 i 1/09, u nastavku, Zakon o djeijoj zatiti RS); Zakon o volontiranju Republike Srpske (Sl.glasnik RS br. 73/08).

14

PRAVNI IZVORI I ZAKONSKA REGULATIVA U BIH

OSNIVANJE I REGISTRACIJA UDRUENJA I FONDACIJA...

Osnivanje i registracija udruenja i fondacija

Zakonska podloga
Udruenje i fondacije osnivaju se i registruju na podruju Bosne i Hercegovine u skladu sa odredbama Zakona o udruenjima i fondacijama BiH i pripadajueg Pravilnika o Registru udruenja i fondacija BiH. Na podruju entiteta (Federacije BiH i Republike Srpske) oblast osnivanja i registracije udruenja i fondacija ureuju odredbe sljedeih zakona i podzakonskih akata: - Zakon o udruenjima i fondacijama FBiH; - Pravilnik o Registru udruenja i fondacija FBiH; - Zakon o udruenjima i fondacijama RS; - Pravilnik o Registru udruenja i fondacija RS. Navedeni zakoni i podzakonski akti (kako na nivou drave, tako i na nivou entiteta), predviaju dva osnovna oblika dobrovoljnog povezivanja vie fizikih ili pravnih lica: 1) Udruenje kao oblik dobrovoljnog povezivanja fizikih ili pravnih lica, u svim kombinacijama, radi unaprjeenja i ostvarivanja nekog zajednikog ili opeg/opteg interesa ili cilja, u skladu sa Ustavom i zakonom, a ija svrha nije sticanje dobiti; 2) Fondacija - pravno lice koje nema svoje lanstvo, a cilj njenog osnivanja je upravljanje odreenom imovinom u opem ili zajednikom interesu.

Za osnivanje udruenja nije nuno da su osnivai samo fizika ili samo pravna lica, ve se kao osnivai mogu pojaviti najmanje tri fizika i pravna lica u bilo kojoj kombinaciji. Isto vrijedi i za osnivanje udruenja na nivou entiteta, s tim da je zakonom za podruje FBiH za strance propisan i uslov da su stalno nastanjeni ili da borave na podruju FBiH due od jedne godine, ili da udruenje mogu osnovati zajedno sa graanima FBiH. Udruenje se osniva na osnivakoj skuptini, donoenjem akta o osnivanju (osnivakog akta), statuta udruenja i imenovanjem organa upravljanja udruenjem. Osnivaki akt obavezno sadri sljedee podatke: ime i prezime osnivaa (fizikih lica), odnosno naziv osnivaa (pravnih lica); naziv, skraeni naziv, sjedite i adresu udruenja; ciljeve i djelatnosti udruenja; ime i prezime lica ovlatenog za obavljanje poslova upisa u registar udruenja; ime i prezime lica koje je ovlateno da zastupa udruenje; potpise osnivaa (te jedinstveni matini broj graana, ukoliko su osnivai dravljani Bosne i Hercegovine). Statut udruenja sadri: naziv udruenja, skraeni naziv ukoliko postoji, i adresu udruenja; ciljeve i djelatnosti udruenja; postupak za primanje i iskljuivanje lanova; tijela udruenja, nain na koji se biraju, ovlatenja koja imaju, kvorum i pravila glasanja, trajanje mandata, osobu ovlatenu da sazove skuptinu, uslove i nain rasputanja, odnosno prestanak rada; pravila za ostvarivanje, upotrebu i raspolaganje sredstvima udruenja, kao i tijelo koje je ovlateno za nadzor nad upotrebom tih sredstava; nain podnoenja finansijskog izvjetaja i izvjetaja o radu; javnost rada;

Postupak osnivanja
Osnivanje
Udruenje Udruenje na podruju Bosne i Hercegovine mogu osnovati najmanje tri fizika lica koja su dravljani Bosne i Hercegovine i stranci koji u Bosni i Hercegovini imaju boravite, ili pravna lica koja su u Bosni i Hercegovini registrirana, u bilo kojoj kombinaciji.

16

OSNIVANJE I REGISTRACIJA UDRUENJA I FONDACIJA

 postupak za izmjenu i dopunu statuta, ovlatenje i nain donoenja drugih opih akata; opis oblika i sadraj peata; zastupanje udruenja; uslove i postupak za spajanje, podjela udruenja, odnosno prestanak rada ukljuujui i bilo kakav poseban kvorum ili pravila za postizanje kvalifikovane veine u postupku glasanja; postupak za raspolaganje preostalom imovinom ili drugim sredstvima u sluaju rasputanja ili prestanka rada udruenja.

potpise osnivaa, a za dravljane Bosne i Hercegovine i jedinstvene matine brojeve. Statut fondacije sadri: naziv, skraeni naziv ukoliko postoji i sjedite fondacije; ciljeve i djelatnosti fondacije; tijela fondacije, nain njihovog izbora, nadlenost, kvorum, pravila glasanja te uslove procedure njihovog rasputanja; pravila upravljanja i upotrebe imovine fondacije; mogue korisnike sredstava fondacije; postupke za izmjenu i dopunu statuta, kao i ovlasti i postupke donoenja ostalih opih akata; uslove i postupak za pripremanje, razdvajanje, transformaciju ili prestanak rada fondacije, ukljuujui sva pravila glasanja za koja je potreban poseban kvorum ili kvalifikovana veina; kriteriji za raspolaganje imovinom fondacije u sluaju prestanka rada fondacije; opis oblika i sadraj peata fondacije.

Fondacija
Fondaciju moe osnovati jedna ili vie fizikih ili pravnih osoba, s tim da osnivai ne mogu biti drava Bosna i Hercegovina, entiteti, kantoni, gradovi, opine/optine, mjesne zajednice, dravna tijela, dravna preduzea i fondovi. Osnivai fondacije ne moraju biti dravljani ili pravne osobe iz Bosne i Hercegovine.Isto vrijedi i za osnivanje fondacije na nivou entiteta. Fondacija se osniva jednostranom izjavom volje, ugovorom, testamentom, legatom ili drugim odgovarajuim pravnim aktom. Fondacija mora imati osnivaki akt, statut i upravni odbor. Osnivaki akt fondacije obavezno sadri: ime i prezime osnivaa (fizikih lica), odnosno naziv osnivaa (pravnih lica); adresu odnosno sjedite osnivaa; naziv fondacije, skraeni naziv i sjedite fondacije; osnovne ciljeve zbog kojih je fondacija osnovana; izvod o novanim iznosima i izvorima poetnih osnovnih sredstava fondacije, odnosno novana sredstva ili druge vidove imovine koju osniva ulae;1 ime i prezime osobe koja zastupa fondaciju i koja je ovlatena za obavljanje poslova registrovanja fondacije;
1 U FBiH novana sredstva ili drugi oblici imovine koju osniva ulae ne mogu biti manji od 2.000 KM.

Registracija u nadleni registar

Udruenje i fondacija koji djeluju na podruju cijele Bosne i Hercegovine, upisuju se u registar udruenja, odnosno fondacija koji se vodi kod Ministarstva pravde Bosne i Hercegovine. Odredbe zakona o registraciji udruenja i fondacija na podruju BiH, primjenjuju se i na registraciju ureda, predstavnitava ili drugog organizacionog oblika stranog ili meunarodnog udruenja ili fondacije, ili druge meunarodne organizacije. Registar udruenja koja djeluju na podruju dva ili vie kantona unutar Federacije BiH vodi Federalno ministarstvo pravde, dok registar udruenja koje djeluje na podruju jednog kantona, vodi kantonalni organ (nadleno Kantonalno ministarstvo pravdepravosua). S druge strane, registar svih fondacija i svih stranih nevladinih organizacija, koje djeluju na podruju Federacije BiH, vodi Federalno ministarstvo pravde.

OSNIVANJE I REGISTRACIJA UDRUENJA I FONDACIJA

17

Udruenja i fondacije koje djeluju na podruju Republike Srpske, upisuju se u registar udruenja ili fondacija koji vodi osnovni sud prema sjeditu okrunog suda na ijem podruju udruenje ili fondacija ima svoje sjedite. Odredbe zakona o registraciji udruenja i fondacija na podruju RS, primjenjuju se i na registraciju kancelarije, predstavnitva ili drugog organizacionog oblika stranog ili meunarodnog udruenja ili fondacije, ili druge meunarodne nevladine organizacije. Upisom u registar, udruenje, odnosno fondacija stie svojstvo pravnog lica. Registracija udruenja i fondacija vri se na osnovu zahtjeva podnesenog nadlenom registarskom organu kod kojeg se vodi registar udruenja i fondacija. Udruenje Uz zahtjev za upis u registar udruenja prilae se: zapisnik osnivake skuptine udruenja; osnivaki akt/akt o osnivanju udruenja; statut udruenja; odluka osnivake skuptine o imenovanju osobe ovlatene za zastupanje udruenja; ovjerena fotokopija line karte i ovjeren potpis osobe ovlatene za zastupanje udruenja; odluka osnivake skuptine o imenovanju lanova upravnog odbora i drugih tijela udruenja (ako su takva tijela predviena statutom); ovjerena fotokopija line karte, na osnovu koje se dokazuje da je osniva udruenja fiziko lice iz Bosne i Hercegovine, odnosno ovjerena fotokopija pasoa i dozvole za boravak u Bosni i Hercegovini, ako je osniva strano fiziko lice, te Izvod iz Registra ako je osniva pravno lice; u sluaju kada je osniva udruenja pravno lice, prilae se i odluka o osnivanju koju je donio nadleni organ tog pravnog lica; otisak i opis znaka udruenja, ako je on predvien statutom; prijevod naziva udruenja na strani jezik, ako udruenje ima naziv i na stranom jeziku (u skladu

sa statutom udruenja), ovjeren od ovlatenog sudskog tumaa; dokaz o uplati administrativne takse. Fondacija Uz zahtjev za upis u registar fondacije prilae se: osnivaki akt/akt o osnivanju fondacije; statut fondacije; odluka nadlenog organa o imenovanju osobe ovlatene za zastupanje fondacije; ovjerena fotokopija line karte, odnosno pasoa i dozvole za boravak u Bosni i Hercegovini, kada je osoba ovlatena za zastupanje strani dravljanin; ovjeren potpis osobe ovlatene za zastupanje fondacije od nadlenog organa; odluka o imenovanju lanova upravnog odbora fondacije; ovjerene fotokopije linih karata svih lanova upravnog odbora fondacije, odnosno fotokopija pasoa i dozvole za boravak u Bosni Hercegovini, kada je lan upravnog odbora strani dravljanin; dokaz o uplati novanih sredstava ili drugih vidova imovine, koju osniva ulae pri osnivanju fondacije; ovjerena fotokopija line karte, kada je osniva fondacije fiziko lice iz Bosne i Hercegovine, ili ovjerena fotokopija pasoa, kada je osniva fondacije strano fiziko lice ili Izvod iz Registra, kada je osniva fondacije pravno lice; lina isprava, odnosno Izvod iz Registra kojim se dokazuje identitet osnivaa, kada je fondacija osnovana jednostranom izjavom volje, ugovorom, testamentom, legatom ili drugim odgovarajuim pravnim aktom; otisak i opis znaka fondacije, ako je on predvien statutom fondacije; odluka o imenovanju drugih tijela fondacije, ako su takva tijela predviena statutom fondacije; prijevod naziva fondacije, ako fondacija ima naziv i na stranom jeziku, u skladu sa statutom fondacije, ovjeren od ovlatenog sudskog tumaa;

18

OSNIVANJE I REGISTRACIJA UDRUENJA I FONDACIJA

 dokaz o uplati administrativne takse. Odredbe koje reguliu registraciju udruenja i fondacija primjenjuju se i na registraciju ureda/kancelarija, predstavnitava ili drugog organizacionog oblika stranog ili meunarodnog udruenja ili fondacije, ili druge meunarodne nevladine organizacije (u nastavku meunarodne organizacije). Ukoliko je rije o meunarodnoj organizaciji, uz zahtjev za upis u registar prilae se: rjeenje o registraciji meunarodne organizacije od domicilne zemlje ili Izvod iz Registra meunarodne organizacije od domicilne zemlje ili druga pisana isprava, kada prema zakonu domicilne zemlje nije propisana registracija; - kada prilog iz prethodne take ne sadri podatke o statutarnim ciljevima i djelatnostima meunarodne organizacije, prilae se: a) statut ili neki drugi unutranji akt meunarodne organizacije, na osnovu kojeg se nesumnjivo moe utvrditi koji su ciljevi i djelatnost meunarodne organizacije; odluka ovlatenog organa meunarodne organizacije o otvaranju ureda, predstavnitva ili drugog organizacionog oblika u Bosni i Hercegovini; - u odluci iz prethodne take moraju biti navedeni: a) ciljevi i djelatnosti koje e meunarodna organizacija obavljati u Bosni i Hercegovini; b)sjedite i adresa u Bosni i Hercegovini; c) ime iprezime osobe ovlatene za zastupanje ureda ili predstavnitva strane meunarodne organizacije u Bosni i Hercegovini; ovjerena fotokopija line karte osobe ovlatene za zastupanje ureda ili predstavnitva meunarodne organizacije; - ako je osoba za zastupanje ureda ili predstavnitva strane meunarodne organizacije stranac, potrebno je priloiti: a) ovjerenu fotokopiju pasoa i dozvole za boravak u Bosni i Hercegovini; ovjeren potpis osobe ovlatene za zastupanje ureda ili predstavnitva meunarodne organizacije od nadlenog organa;

dokaz o uplati administrativne takse. Navedeni prilozi moraju biti ovjereni od nadlenog organa Apostille peatom domicilne zemlje i prevedeni na jedan od slubenih jezika koji su u upotrebi u Bosni i Hercegovini od ovlatenog sudskog tumaa, a ovjereni kod nadlenog organa u Bosni i Hercegovini. Uz zahtjev za upis udruenja, fondacije ili meunarodne organizacije u nadleni registar entiteta, podnose se isti dokumenti kao i za upis u nadleni registar na nivou BiH. Udruenje, fondacija i meunarodna organizacija registrovana na podruju jednog entiteta, moe obavljati djelatnost na podruju drugog entiteta uz prethodno prenoenje podataka iz registra jednog entiteta u registar nadlenog organa drugog entiteta. Organ kojem se podnosi zahtjev za registraciju zavisi od nivoa na kojem e djelovati udruenje, fondacija ili meunarodna organizacija. U tom kontekstu bitno je istai sljedee: - Udruenja i fondacije, osnovane u skladu sa Zakonom o udruenjima i fondacijama BiH te upisane u registar Ministarstva pravde BiH, imaju slobodu djelovanja na cijelom podruju Bosne i Hercegovine, bez obzira gdje je sjedite subjekta upisa; - Udruenja, osnovana u skladu sa Zakonom o udruenjima i fondacijama FBiH te upisana u registar entitetskog/kantonalnog ministarstva pravde, imaju slobodu djelovanja na cijelom podruju Kantona/FBiH. Registar vodi Ministarstvo pravde FBiH ako se statutom udruenja predvidi da e udruenje djelovati na podruju dva ili vie kantona, a ako se statutom predvidi da e udruenje djelovati na podruju jednog kantona, registar udruenja vodi kantonalni organ. Registar svih fondacija i svih stranih nevladinih organizacija vodi Ministarstvo pravde FBiH2; - Udruenja i fondacije, osnovane u skladu sa Zakonom o udruenjima i fondacijama RS-a te upisane
2 Ako ciljevi udruenja ili fondacije nisu u suprotnosti s Ustavom FBiH, Zakonom o udruenjima i fondacijama FBiH i pravnim sistemom FBiH, udruenje odnosno fondacija, sa sjeditem na podruju Republike Srpske, moe obavljati svoju djelatnost na podruju FBiH bez daljnjih administrativnih uslova. U tom sluaju upis u nadleni registar vri se na nain to se podaci iz rjeenja o upisu iz registra koji se vodi u Republici Srpskoj prenose u registar koji se vodi u FBiH.

OSNIVANJE I REGISTRACIJA UDRUENJA I FONDACIJA

19

u nadleni registar Osnovnog suda RS-a, imaju slobodu djelovanja na cijelom podruju RS-a3. Nadleni organ duan je donijeti rjeenje o zahtjevu za upis u registar u roku od 30 dana od dana prijema urednog zahtjeva za upis. Udruenja i fondacije duni su nadlenom registarskom organu (Ministarstvu/Sudu) podnijeti prijavu o svakoj promjeni injenica koje se upisuju u registar, u roku od 30 dana od dana izvrene promjene. Te promjenu se odnose prvenstveno na svaku promjenu statuta, naziva, sjedita, djelatnosti, lica ovlatenog za zastupanje i predstavljanje, lanova organa upravljanja, pripajanja, razdvajanja ili transformaciju i prestanak rada udruenja odnosno fondacije. O upisu promjene u registar, nadleni registarski organ donosi rjeenje.

Porezni obveznik udruenje i fondacija duan je sutradan, a najkasnije u roku od pet (5) radnih dana od dana dobivanja rjeenja o upisu u registar koji se vodi kod nadlenog organa, podnijeti nadlenom kantonalnom uredu/slubi Zavoda za statistiku sljedee dokumente (u svrhu dobijanja identifikacionog broja i koritenja istog za plaanje poreza i doprinosa iz plaa zaposlenika - rezidenata Federacije BiH): - dva primjerka popunjenog obrasca prijave poreznog obveznika za dobivanje identifikacionog broja i poreznu registraciju; - kopiju rjeenja o upisu u registar koji se vodi kod nadlenog organa. Na osnovu navedene dokumentacije, nadleni kantonalni ured za statistiku, dodjeljuje 13-cifreni identifikacioni broj udruenju i fondaciji. Obavjetenje o dodijeljenom identifikacionom broju zajedno sa prijavom i ostalom dokumentacijom, prosljeuje se nadlenom odjelu Porezne uprave, ovlatenom za registraciju poreznih obveznika, koji procjenjuje da li udruenje i fondacija ispunjava sve uslove za poreznu registraciju utvrene prema propisima Porezne uprave. Ako se utvrdi da udruenje i fondacija ispunjava sve uslove za registraciju, Porezna uprava registruje poreznog obveznika i izdaje Uvjerenje o poreznoj registraciji, koje sadri i identifikacioni broj udruenja i fondacije. Registracija stranih meunarodnih organizacija vri se na isti nain kao to je gore opisano za udruenja i fondacije. RS Registracija udruenja i fondacija vri se, u skladu sa odredbama Pravilnika o registraciji obveznika RS, dodjeljivanjem jedinstvenog identifikacionog broja (u nastavku JIB) i upisom identifikacionih podataka o poreznom obvezniku u jedinstveni registar obveznika Republike Srpske. Svrha dodjeljivanja JIB-a jeste jedinstveno, pravilno, zakonito i ekonomino plaanje poreza od strane udruenja i fondacija kao poreskih obveznika. JIB se sastoji od 13 cifara i dodjeljuje se za glavnu organizacionu jedinicu prema glavnom sjeditu poslovanja.

Prijava za dodjelu identifikacionog broja Porezna registracija

NVO je duna pribaviti ID broj da bi bila u mogunosti prijavljivati porez na dohodak i doprinose za svoje uposlene. Takoer, ovaj broj se koristi i za prijavljivanje poreza na dobit kad je NVO obveznik prijavljivanja i plaanja takvog poreza, te kod predavanja finansijskih i drugih izvjetaja nadlenim organima. FBiH Identifikacioni brojevi formiraju se i dodjeljuju pravnim licima i drugim organizacijama prema odredbama Pravilnika o dodjeli ID brojeva FBiH. Porezna registracija poreznog obveznika vri se na osnovu prijave za registraciju koju podnosi porezni obveznik, odnosno odgovorno lice u njegovo ime. Poreznu registraciju poreznih obveznika vri kantonalni ured Porezne uprave Federacije Bosne i Hercegovine za obveznike ije je sjedite na podruju tog kantona i dodjeljuje identifikacioni broj.

3 Ukoliko aktivnost udruenja ili fondacije nije u suprotnosti sa Zakonom o udruenjima i fondacijama RS-a, udruenje ili fondacija sa sjeditem u Federaciji Bosne i Hercegovine slobodno djeluje na podruju Republike Srpske, bez daljih administrativnih uslovljavanja.

20

OSNIVANJE I REGISTRACIJA UDRUENJA I FONDACIJA

Registracija, odnosno evidentiranje kod Porezne uprave RS, vri se podnoenjem prijave za registraciju i rjeenja o upisu u registar koji se vodi kod nadlenog organa. Prijava se podnosi nadlenoj Podrunoj jedinici gdje se nalazi sjedita udruenja i fondacije. Ukoliko poreski obveznik ispunjava uslove za registraciju, izdaje mu se Potvrda o registraciji u roku od dva radna dana od dana podnoenja uredne i kompletne prijave za registraciju. Strane meunarodne organizacije prijave za registraciju podnose mjesno nadlenoj Podrunoj jedinici u roku od pet radnih dana od dana registracije kod nadlenog organa u BiH. Uz prijavu se dostavlja: - dokumentacija izdata od nadlenog organa BiH kojom se potvruje osnivanje strane meunarodne organizacije; - lista zaposlenog osoblja; - kopija ugovora o voenju poslovnih knjiga samo u sluaju kada knjige vodi drugo pravno ili fiziko lice. Nadlena Podruna jedinica izdaje Potvrdu o registraciji u roku od dva radna dana od dana podnoenja uredne prijave za registraciju.

Udruenja i fondacije se briu iz registra kada rjeenje o prestanku rada udruenja odnosno fondacije, koje donese nadleni registarski organ (Ministarstvo/Sud) postane konano. Udruenje ili fondacija takoer prestaje sa radom ako: - nadleni organ udruenja, odnosno fondacije donese odluku o pripajanju, razdvajanju ili transformaciji udruenja odnosno fondacije. Prestanak rada odlukom nadlenog organa: Udruenje ili fondacija prestaje sa radom ako se utvrdi da je udruenje ili fondacija prestala djelovati. Pri tome e se smatrati da je udruenje prestalo djelovati ako: - je proteklo dvostruko vie vremena od vremena utvrenog statutom udruenja za odravanje skuptine, a skuptina udruenja nije odrana; - se broj lanova udruenja smanji ispod broja tri, odnosno ispod broja odreenog zakonom za osnivanje udruenja (a skuptina udruenja u roku od tri mjeseca od dana nastupanja ove okolnosti ne donese odluku o prijemu novih lanova). Kada nadleni registarski organ (Ministarstvo/Sud) utvrdi neku od gore navedenih injenica, isti donosi rjeenje o prestanku rada udruenja, odnosno fondacije.

Prestanak rada udruenja i fondacije

Udruenje ili fondacija mogu prestati sa radom dobrovoljno ili po sili zakona pod uslovima koji su predvieni zakonom. U tom kontekstu postoje dva osnovna naina prestanka sa radom udruenje ili fondacija, dobrovoljno ili na osnovu odluke nadlenog tijela udruenja ili fondacije. Dobrovoljni prestanak rada: U principu vai sljedee, ako statutom nije drugaije predvieno, odluka o prestanku sa radom se donosi dvotreinskom kvalifikovanom veinom glasova lanova udruenja ili dvotreinskom veinom glasova upravnog odbora fondacije. U sluaju dobrovoljnog prestanka rada registrovano udruenje ili fondacija usvaja plan likvidacije koji je u skladu sa statutom i zakonom.

OSNIVANJE I REGISTRACIJA UDRUENJA I FONDACIJA

21

FINANSIJSKO POSLOVANJE...

FINANSIjSKO POSLOVANjE
Finansiranje
Kada je rije o finansiranju udruenja i fondacija, zakonska regulativa na dravnom, odnosno entitetskom nivou navodi gotovo identine izvore. U tabeli ispod, dat je uporedni prikaz izvora finansiranja udruenja i fondacija iz relevantnih zakona oba entiteta BiH, kao i zakona BiH.
BiH lanarina Dobrovoljni prilozi i pokloni Dravne subvencije i sredstva iz budeta Prihod od kamata, dividendi, dobiti od kapitala, zakupnina, honorara i tome slino Prihodi steeni kroz ostvarivanje ciljeva i drugih aktivnosti utvrenih statutom X X X FBiH X X X RS X X X Napomena Primjenjivo samo na udruenja Na nivou BiH u novcu, uslugama ili imovini bilo koje vrste, u RS pokloni i prilozi koji imaju novanu vrijednost, dok u FBiH nije precizirano.

X Svi izvori koji su rezultat aktivnosti udruenja i fondacija u skladu sa statutom. Kreditno zaduivanje kod komercijalnih banaka ili drugih kreditora se takoer moe svrstati u ovu kategoriju.

Dakle, udruenja i fondacija se mogu finansirati iz sredstava obezbijeenih od strane treih lica ili vlastitim aktivnostima koje se provode u skladu sa njihovim statutom.

Samofinansiranje (Obavljanje privrednih djelatnosti)

Samofinansiranje podrazumijeva ostvarivanje prihoda kroz obavljanje privredne djelatnosti. Potrebno je naglasiti da zakoni o udruenjima i fondacijama BiH i oba entiteta prave jasnu razliku izmeu srodnih i nesrodnih privrednih djelatnosti. Pri tome srodnu djelatnost definiu kao djelatnost koja ja direktno povezana sa ostvarivanjem ciljeva iz statuta. Sve ostale privredne aktivnosti koje nisu u direktnoj vezi sa ciljevima iz statuta, smatraju se nesrodnim privrednim aktivnostima. Obavljanje srodnih privrednih aktivnosti je doputenou oba entiteta, kao i na dravnom nivou bez potrebe osnivanja posebnog pravnog subjekta preko kojeg bi se obavljale srodne privredne aktivnosti. To znai da udruenja i fondacije mogu obavljati srodne privredne

aktivnosti pod uslovom da su iste u skladu sa njihovim statutarnim ciljevima, tj. da doprinose ostvarenju statutarnih ciljeva te da osnovna svrha obavljanja takvih djelatnosti nije sticanje dobiti. U tom kontekstu, bitno je da udruenja i fondacije u svojim statutima jasno i detaljno definiu ciljeve i privredne djelatnosti koje e obavljati u cilju ostvarivanja svojih ciljeva. U skladu sa odredbama zakona o porezu na dobit oba entiteta, udruenja i fondacije ne plaaju porez na dobit ostvaren obavljanjem srodnih privrednih djelatnosti. Naime, to znai da ne plaaju porez na dobit za ostvareni viak prihoda nad rashodima1. S druge strane, za obavljanja nesrodnih privrednih aktivnosti, udruenja i fondacije su duna osnovati zasebno pravno lice. Pored toga, viak prihoda nad rashodima, odnosno dobit ostvarena obavljanjem nesrodne privredne djelatnosti podlijee oporezivanju porezom na dobit.

1 Kada udruenja i fondacije obavljaju srodnu privrednu djelatnost, uvijek se koristimo izrazima prihodi i rashodi, odnosno viak prihoda nad rashodima, a ne izrazom dobit, obzirom da je isti vezan za privredna drutva i nesrodne privredne djelatnosti.

24

FINANSIJSKO POSLOVANJE

Bitno je napomenuti sljedee: Ukoliko su prihodi od privrednih aktivnosti vei od rashoda od obavljanja te djelatnosti, razlika predstavlja viak prihoda nad rashodima ili dobit koju nije dozvoljeno isplaivati osnivaima, lanovima udruenja, lanovima upravljakih tijela, odgovornim licima, djelatnicima, donatorima ili treim licima. Tako ostvareni viak prihoda nad rashodima doputeno je iskljuivo koristiti za ciljeve utvrene statutom, tj. mora se investirati u osnovne statutarne aktivnosti udruenja ili fondacije.

Poslovanje sa komercijalnim bankama

Otvaranje rauna
Otvaranje transakcijskog rauna je preduslov za poetak poslovanja pravnih lica, ukljuujui udruenja i fondacije. Ovlatenja za otvaranje rauna kod komercijalnih banaka, izbora banke, kao i broja i vrsta transakcijskih rauna utvruju se statutom udruenja i fondacija. Pri tome, izbor komercijalne banke i ostalih usluga koje pruaju banke je stvar komercijalne prirode i poslovne politike. Dakle, zavisi od potreba udruenja i fondacija, te ostalih trinih faktora. Potrebno je napomenut da sva pravna lica mogu otvoriti vie transakcijskih rauna u jednoj ili vie razliitih komercijalnih banaka. Postupak otvaranja transakcijskih rauna utvren je internim politikama i procedurama svake komercijalne banke zasebno. S obzirom na zahtjeve zakonske regulative, ovaj postupak je u znaajnoj mjeri usaglaen meu bankama na tritu BiH. Uobiajena lista dokumentacije potrebne za otvaranje rauna sadri sljedee: Zahtjev za otvaranje rauna, potpisan od strane ovlatenog lica i opeaen peatom udruenja ili fondacije. Obino je rije o tipskim obrascima komercijalnih banaka; Rjeenje o upisu u registar kod nadlenog organa; Statut udruenja ili fondacije; ID broj udruenja ili fondacije; Statistiki broj udruenja ili fondacije; Kopija identifikacionih dokumenata lica ovlatenih za zastupanje; Karton deponovanih potpisa. Rije je o tipskom formularu koji pripremaju komercijalne banke i koji sadri line podatke i potpise lica koji e biti ovlateni za raspolaganje novanim sredstvima i autorizovanje platnih naloga. Obino je to isto lice koje je ovlateno da zastupa pravno lice, ali ne postoji zakonska smetnja da to bude neko drugo lice. S obzirom na postojanje izvjesnih razlika u zahtjevima komercijalnih banaka, prilikom otvaranja rauna potrebno je od komercijalne banke zatraiti detaljnu listu potrebne dokumentacije i sa uposlenicima iste se posavjetovati o postupku otvaranja rauna.

Platni promet i transakcije

Platni promet predstavlja sva plaanja izmeu pravnih i fizikih lica koja se vre sa ciljem podmirenja novanih obaveza i naplate potraivanja. Platni promet se najveim dijelom obavlja nenovanim transferima putem komercijalnih banaka, dok je gotovinsko plaanje svedeno na minimum. Bezgotovinskim platnim prometom smatra se prijenos novanih sredstava sa transakcijskog rauna jednog lica na transakcijski raun drugog lica. U zavisnosti od toga da li se platni promet obavlja izmeu lica unutar jedne zemlje ili izmeu lica u razliitim zemljama, mogue je razlikovati unutranji i meunarodni platni promet. Platni promet u BiH regulisan je na entitetskom nivou putem Zakona o platnim transakcijama. Glavni uesnici u unutranjem platnom prometu su Centralna banka BiH, komercijalne banke i sva ona pravna i fizika lica koja imaju otvorene raune kod komercijalnih banaka. Shodno pomenutim zakonima, kao i Zakonima o finansijskom poslovanju entiteta, sva pravna lica imaju obavezu da novana sredstva dre na raunima kod komercijalnih banke ije je sjedite u BiH, te da platne transakcije obavljaju putem transakcijskih rauna otvorenih kod komercijalnih banaka u BiH. Obzirom da udruenja i fondacije imaju status pravnog lica, ova obaveza se odnosi i na njih.

FINANSIJSKO POSLOVANJE

25

Pored transakcijskog rauna, udruenja i fondacije mogu otvarati i devizne raune kod komercijalnih banaka. Namjena ovih rauna jeste dranje novanih sredstava u stranim devizama, kao i obavljanje platnog prometa sa inostranstvom.

isporuena dobra i usluge, izmirivanje drugih novanih obaveza, povrat uzetih kredita, plaanje kazni i penala, isplata plaa i drugih primanja uposlenicima, plaanje javnih prihoda i tome slino), koja mora biti jasno naznaena na nalogu za plaanje. Ovlatena lica tj. lica koja se nalaze u kartonu deponovanih potpisa mogu raspolagati sredstvima na raunu u skladu s vaeim propisima i pravilima banke. Prilikom obavljanja transakcija po raunima, lica se identifikuju linim dokumentima. Gore navedeno primjenjivo je za unutranji i meunarodni platni promet.

Raspolaganje sredstvima i obavljanje prometa

Danom aktiviranja rauna (transakcijskog ili deviznog) on postaje operativan i sa istog je mogue obavljati platne transakcije (uplate i isplate novanih sredstava). Dakle, od tog momenta mogue je vriti novane isplate i uplate na raun.

Bezgotovinske platne transakcije

Pod bezgotovinskim platnim transakcijama podrazumijevaju se prijenosi novanih sredstava sa jednog transakcijskog rauna na drugi. U zavisnosti od toga da li se prijenos novanih sredstava deava izmeu rauna otvorenih u istoj banci ili u razliitim bankama mogue je razlikovati unutarbankarski ili meubankarski transfer. U bezgotovinskim platnim transakcijama mogue je vriti uplate i/ili isplate sa rauna. Pod uplatama se podrazumijeva priliv novanih sredstava na transakcijski raun, za razliku od isplata koje oznaavaju odliv sredstava. Isplate i uplate gotovine, kao i bezgotovinske transakcije obavljaju se na osnovu tipskih obrazaca dostupnih u svim bankama u tampanom formatu ili slanjem elektronskih naloga, to zavisi od internih politika banke i usluga koje pruaju pojedine banke. Osnovni instrument platnog prometa je Nalog za plaanje, koji predstavlja bezuslovnu instrukciju datu banci da isplati ili uplati odreenu sumu novca sa oznaenog rauna. Nalog za plaanje moe biti izdat u pisanoj formi ili elektronski. Nalogodavac u nalogu za plaanje mora tano identifikovati primaoca i odredinu banku. Kada je na nalogu za plaanje bilo koji uesnik u platnoj transakciji identifikovan imenom i brojem, banka primalac nije duna utvrditi usaglaenost imena i broja i moe izvriti plaanje ili na osnovu imena ili na osnovu broja. Pored navedenog, svaka platna transakcija mora imati odgovarajuu pravnu podlogu (plaanje obaveza za

Gotovinske platne transakcije

Platne transakcije u kojima dolazi do uplate ili isplate gotovine na raun, odnosno sa rauna kod poslovne banke mogu se smatrati gotovinskim platnim transakcijama. Uplate i isplate gotovog novca obavljaju se na alterima banke kod koje je otvoren raun. U ove svrhe, takoer se koriste tipski obrasci koji su dostupni u poslovnicama komercijalnih banaka i razlikuju se od naloga za plaanje koji su opisani u prethodnom poglavlju. Ovlatena lica tj. lica koja su se nalaze u kartonu deponovanih potpisa mogu raspolagati sredstvima na raunu u skladu s vaeim propisima i pravilima banke. Drugim rijeima, nalozi za uplatu i isplatu gotovine sa transakcijskog rauna moraju biti potpisani od strane lica koje se nalazi na kartonu deponovanih potpisa. Prilikom obavljanja transakcija po raunima, lica se identifikuju linim ispravama.

Bankovni izvodi
Shodno zakonskoj regulativi, banke su dune da najmanje jednom mjeseno klijentima dostavljaju izvjetaje o svim promjenama na raunu od posljednjeg izvjetaja. Meutim, uobiajena praksa veine banaka je da izvode dostavljaju na dnevnoj bazi. Izvodi, uobiajeno, mogu biti dostavljeni putem obine ili elektronske pote u zavisnosti od preferencija klijenta i/ili internih politika banke.

26

FINANSIJSKO POSLOVANJE

Alternativni naini naplate potraivanja i izmirenja obaveza

Prema Zakonu o finansijskom poslovanju, sva pravna lica su duna izmirivati svoje obaveze u ugovorenom odnosno propisanom roku, nalozima za prijenos (plaanje) i drugim instrumentima plaanja. Prema odredbama istog zakona, te Zakona o obligacionim odnosima, pravna licameusobne obaveze mogu

izmirivati i prijenosom vrijednosnih papira, prebijanjem (kompenzacijom), asignacijom, cesijom, te na druge naine u skladu sa zakonima koji ureuju ovu oblast. Dakle, pravna lica svoje obaveze primarno izmiruju novanim plaanjima na nain opisan u prethodnom poglavlju. U nastavku slijedi kratak opis ostalih instrumenata koji se najee koriste za izmirenje duniko ovjerilakih obaveza.

Mjenica

Mjenica je vrijednosni papir na odreeni iznos novca koji svom imaocu daje pravo da taj iznos naplati od osobe koja je u njoj naznaena kao dunik. Mjenica je jednostrani pravni posao u kojem njen izdavalac (trasant) daje nalog drugoj osobi (trasatu) da korisniku mjenice (remitentu) isplati odreeni iznos novca ili se njime obvezuje da e sam ispuniti tu isplatu. Kompenzacija je pravni posao propisan Zakonom o obligacionim odnosima. Dunik moe prebiti potraivanje koje ima prema povjeriocu sa onim to ovaj potrauje od njega, ako oba potraivanja glase na novac ili druge zamjenjive stvari istog roda i iste kvalitete, i ako su oba dospjela. Prebijanje ne nastaje im se steknu uslovi za to, nego je potrebno da jedna strana izjavi drugoj da vri prebijanje. Cesija, kao pravni posao utvren Zakonom o obligacionim odnosima, predstavlja ustupanje potraivanja ili prava pismenom izjavom povjerioca (cedenta) u korist novog povjerioca (cesionara), koji stupa na mjesto sadanjeg povjerioca. Za prijenos potraivanja nije potreban pristanak dunika, ali je ustupalac duan obavijestiti dunika o izvrenom ustupanju. Cesijom se ne moe pogorati poloaj dunika. Sutina ovog posla se sastoji u tome da cedent cesijom, tj. prenoenjem potraivanja, izmiruje obavezu prema cesionaru koji je njegov povjerilac. Asignacija ili upuivanje je pravni posao kojim jedno lice - uputilac (asignant) ovlauje drugo lice - upuenika (asignat) da za njegov raun izvri neto odreenom treem licu, primaocu uputa (asignatar), a ovoga ovlauje da to izvrenje primi u svoje ime.

Kompenzacija

Cesija

Asignacija

Zajednika karakteristika posljednja tri navedena posla je da se provode na osnovu vjerodostojnih isprava (izjava, ugovor i dr.). U sva tri pravna posla mogue je stupati sa licima iz BiH, kao i licima iz inostranstva. U drugom sluaju, za lica koja sjedite imaju u RS-u, potrebna je saglasnost entitetskog ministarstva finansija. Izuzetno, entitetskim zakonima o finansijskom poslovanju u Federaciji BiH i Republici Srpskoj je ureeno da pravna lica ne mogu izmirivati meusobne obaveze prebijanjem, niti na druge naine predviene propisima o obligacionim odnosima, sve dok imaju evidentirane neizmirene dospjele obaveze kod ovlatenih organizacija za obavljanje poslova platnog prometa, tj.banaka.

Upravljanje
NVO kao pravno lice ima svoje organe upravljanja. Uobiajena tijela u NVO-u, zavisno od njenih potreba i zahtjeva su, izmeu ostalog: Predsjednitvo/Lice ovlateno (obavezan upravni organ); Sekretar; Upravni i nadzorni odbor; Skuptina (obavezan upravni organ); Druga upravna tijela (privremena/trajna). Navedene organe uprave je potrebno definisati statutom NVO-a, a eventualnim naknadnim izmjenama statuta je mogue nadopunjavati/mijenjati iste, zavisno od potreba i zadataka NVO. za zastupanje

FINANSIJSKO POSLOVANJE

27

Pored organa upravljanja koji su slobodno formirani od strane NVO, Zakon o udruenjima i fondacijama BiH propisuje obavezu uspostavljanja sljedeih organa: Skuptina; Upravni odbor (ukoliko je osnivanje istog propisano statutom NVO-a); Osobu/e koja/e e zastupati NVO u pravnom prometu (u sluaju da nije uspostavljen Upravni odbor). Kao to je gore navedeno, osnovni organ NVO-a je Skuptina ije je osnivanje obavezno i iji se zadaci definiu statutom NVO-a. Ako nije drugaije odreeno statutom NVO-a, lanove Skuptine ine svi lanovi NVO-a. U praksi je est sluaj da lanovi NVO-a izaberu stalnu skuptinu koja broji manji broj lanova, a koja zatim obavlja zadatke upravljajueg organa NVO-a. Iako ne postoji takva zakonska obaveza, za potrebe donoenja odluka uobiajeno je da broj lanova Skuptine bude neparan. Zakonom je propisano da Skuptina obavlja sljedee zadatke: donoenje statuta, izmjena i dopuna statuta i drugih akata odreenih statutom; odluivanje o pripajanju, razdvajanju, transformisanju, rasputanju i prestanku rada, kao i o drugim statusnim promjenama NVO-a; imenovanje i razrjeenje lanova upravnog odbora, ako takvo tijelo NVO-a postoji; usvajanje izvjetajakoje je pripremio Upravni odbor, ako takvo tijelo NVO-a postoji; odluivanje o svim drugim pitanjima koja nisu u nadlenosti drugih tijela NVO-a. Upravni odbor (u sluaju da je isti predvien statutom) je izvrni organ koji je zaduen za sprovoenje zadataka i ciljeva udruenja utvrenih statutom. Broj lanova Upravnog odbora definie se statutom, a u sluaju da Upravni odbor nije predvien statutom, Skuptina odreuje osobu/e ovlatenu/e za zastupanje NVO-a. U skladu sa Zakonom o udruenjima i fondacijama BiH, Upravni odbor, ili osoba ovlatena za zastupanje: priprema sjednice Skuptine;
28
FINANSIJSKO POSLOVANJE

priprema nacrt statuta i drugih akata koje donosi Skuptina; provodi politiku, zakljuke i druge odluke koje je donijela Skuptina; upravlja imovinom NVO-a; podnosi godinji ili periodini izvjetaj o svom radu Skuptini na usvajanje; obavlja i druge poslove odreene statutom. Uobiajeno je da NVO u javnosti predstavlja i zastupa statutom ovlateni Predsjednik NVO-a koji se za obavljanje navedene funkcije ovlauje statutom NVO-a. Ime zastupnika NVO-a se dostavlja nadlenom registarskom organu radi upisa u registar, a u sluaju bilo kakve izmjene zastupnika (istek mandata, ostavka ili smjena), NVO je duna da navedene izmjene dostavi nadlenom registarskom organu. Pored gore navedenih organa, NVO u praksi esto statutom predvidi imenovanje Nadzornog odbora NVO-a, koji obino broji 3 ili 5 lanova. Funkcija Nadzornog odbora se u ogleda u nepristrasnom nadzoru rada NVO-a i njenog finansijskog poslovanja. Uobiajeno je da se u lanove Nadzornog odbora biraju osobe koje nisu u sukobu interesa, odnosno nemaju lini interes u NVO-u. Nadzorni odbor je obavezan podnositi izvjetaj Skuptini.

Kancelarijsko poslovanje
Iako trenutno ne postoje propisi o kancelarijskom poslovanju koji su obavezujui za pravna lica, NVO u praksi primjenjuju propise o kancelarijskom poslovanju koji su obavezujui za ministarstva i druga vladajua tijela BiH. U kancelarijsko poslovanje spada: primanje, otvaranje, pregledanje i rasporeivanje pote odnosno akata, zavoenja akata, njihovo zdruivanje i dostavljanje u rad, administrativno-tehniko obraivanje akata, otpremanje pote, razvoenje akata, kao i njihovo stavljanje u arhivu (arhiviranje i uvanje). Preporuljivo je da NVO usvoji interni akt koji e regulisati kancelarijsko poslovanje organizacije i propisati procedure za: odreivanje osobe odgovorne za voenje kancelarijskog poslovanja koja je duna u toku radnog

vremena organizovati vrenje poslova NVO-a tako da predmeti, akti, peati i drugi materijali, ne smiju doi u posjed neovlatenih osoba; protokolisanje ulazne i izlazne pote; razvrstavanje i klasifikacija akata NVO-a; nain i rokove predaje akata i predmeta nadlenom arhivu, procedure arhiviranja i uvanja akata i drugih predmeta (tembilji, igovi); prijem i uvanje povjerljivih dokumenata; itd. NVO su pored kancelarijskog poslovanja dune obavljati i arhivske poslove koje proizilaze iz njihovih aktivnosti u skladu sa Zakonom o arhivskoj grai i arhivu BiH. Na NVO se iz navedenog Zakona primjenjuju odredbe o privatnoj arhivskoj grai. Specifino, NVO, kao pravna lica-imaoci privatne arhivske grae, koji uvaju arhivsku grau ili pojedinane dokumente trajne vrijednosti, obavezni su: a) uvati je, srediti i popisati; b) omoguiti ovlatenoj osobi nadlenog arhiva pregled, popis i prouavanje u sigurnosne svrhe; c) obavijestiti nadleni arhiv o svim promjenama u vezi s arhivskom graom; d) omoguiti snimanje arhivske grae po zahtjevu nadlenog arhiva. U kontekstu gore navedenog, bitno je napomenuti da se propisi o arhivskoj grai odnose iskljuivo na dokumentaciju koja je proizvod NVO-a, tj. sve ono to u okviru svog poslovanja nastaje kao proizvod NVO-a (npr. fakture, izvjetaji, programi rada, odluke, projekti i sl.). To znai sljedee, NVO je duna usvojiti interni akt pod nazivom Lista kategorija registraturne grae sa rokovima uvanja (u nastavku lista). U listu se unose nazivi svih dokumenata koji su proizvod NVO-a sa pripadajuom oznakom, rokom i nainom uvanja (trajno/ogranieno-izvorno/elektronski). Rokovi uvanja finansijske dokumentacije dati su u poglavlju 6. ovog Prirunika. Rokove uvanja dokumentacije koju ine izvjetaji, programi rada i sl. odreuje sama NVO u skladu sa svojim internim propisima i potrebama.

Navedenu listu usvaja i donosi osoba ovlatena za zastupanje NVO-a, te se ista ovjerava potpisom te osobe i peatom NVO-a. Nakon toga, lista se dostavlja Arhivu BiH na pregled i ovjeru, na koju Arhiv BiH daje svoju saglasnost. Nakon davanja saglasnosti Arhiva BiH, lista se moe poeti primjenjivati od strane NVO-a. U skladu sa dokumentima koji su, kao proizvod NVOa, navedeni u listi, isti se unose u arhivsku knjigu sa pripadajuom oznakom i nazivom. Nakon proteka propisanog roka uvanja pojedinih dokumenata, isti se mogu unititi uz saglasnost Arhiva BiH. Dovoljno je da NVO saini listu dokumenata za koje je obavezni rok uvanja, u skladu sa rokovima navedenim u listi, protekao, te istu dostavi Arhivu BiH na davanje saglasnosti. Nakon to Arhiv BiH da svoju saglasnost, navedeni dokumenti se mogu unititi, pri emu se saglasnost Arhiva BiH uva trajno kao dokaz da je istekao propisani rok uvanja dokumentacije koja je unitena, te da NVO nije bila duna dalje uvati datu dokumentaciju.

Interni akti udruenja i fondacija

S ciljem to preciznijeg regulisanja internih procedura/internih politika, NVO su u obavezi da donesu odreen broj internih akata. Obavezni akti NVO-a, koji su regulisani i Zakonom o udruenjima i fondacijama BiH su: a) Osnivaki akt/odluka o osnivanju NVO-a Osnivaki akt NVO-a je odluka o osnivanju NVO koju donosi osnivaka skuptina NVO-a. Zakonom o udruenjima i fondacijama BiH je odreeno da osnivaki akt NVO-a obavezno sadri: imena i prezimena i adrese, odnosno naziv i skraeni naziv i sjedite osnivaa; naziv, sjedite i adresu NVO-a; ciljeve i djelatnosti NVO-a; ime i prezime osobe ovlatene za obavljanje poslova upisa u registar NVO-a; potpise osnivaa ili osoba ovlatenih za zastupan-

FINANSIJSKO POSLOVANJE

29

je, te jedinstveni matini broj graana, ukoliko su osnivai dravljani Bosne i Hercegovine. b)Statut Statut je najvii akt koji definie rad NVO-a, a kojeg donosi Skuptina NVO-a. U skladu sa Zakonom o udruenjima i fondacijama, statut NVO-a mora sadravati sljedee obavezne elemente: naziv NVO-a, skraeni naziv ukoliko postoji, i adresu NVO-a; ciljeve i djelatnosti NVO-a; postupak za primanje i iskljuivanje lanova; tijela NVO-a, nain na koji se biraju, ovlatenja koja imaju, kvorum i pravila glasanja, trajanje mandata, osobu ovlatenu da sazove Skuptinu, uslove i nain rasputanja, odnosno prestanak rada; pravila za ostvarivanje, upotrebu i raspolaganje sredstvima NVO-a, kao i tijelo koje je ovlateno za nadzor nad upotrebom tih sredstava; nain podnoenja finansijskih izvjetaja i izvjetaja o radu; javnost rada; postupak za izmjenu i dopunu statuta, ovlatenje i nain donoenja drugih opih akata; opis oblika i sadraj peata; zastupanje NVO-a; uslove i postupak za spajanje, podjelu, odnosno prestanak rada ukljuujui i bilo kakav poseban kvorum ili pravila za postizanje kvalificirane veine u postupku glasanja; postupak za raspolaganje preostalim imetkom ili drugim sredstvima u sluaju rasputanja ili prestanka rada NVO-a. Pored navedenih obaveznih internih akata, u praksi NVO-i na osnovu statuta donose druge interne akte koji reguliu pravila poslovanja organa NVO, razliite interne procedure, rasporede poslova, itd. Pri donoenju ostalih internih akata bitno je voditi rauna da se uspostavi procedura donoenja internih akata te da akti precizno i jasno reguliu oblast/pitanja zbog kojih se ista donose, kao i da se odredi vremenski period vaenja akta.

U praksi NVO-i najee donose sljedee interne akte: a) Pravilnik o radu - poblie regulie obaveze i prava lanova kao i zaposlenih NVO-a, radno vrijeme NVO-a, i sl.; b)Pravilnik o raunovodstvu - ureuje organizaciju raunovodstva, interne raunovodstvene procedure, kontrolne postupke, raunovodstvene politike za priznavanje i procjenjivanje imovine i obaveza, prihoda i rashoda. Osim toga utvruju se uputstva i smjernice za usvajanje, dostavljanje i objavljivanje finansijskih izvjetaja i druga pitanja voenja poslovnih knjiga i sastavljanja finansijskih izvjetaja za koja je propisano da se ureuju optim aktom u skladu sa Zakonom o raunovodstvu i reviziji, drugim podzakonskim propisima; c) Raunovodstvene politike NVO-a - utvruje posebna naela i pravila koja je usvojila NVO za pripremanje i prikazivanje finansijskih izvjetaja u skladu sa Meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja. Usvojene raunovodstvene politike odnose se na priznavanje, ukidanje priznavanja, mjerenje i procjenjivanje imovine, obaveza, prihoda i rashoda NVO-a; d)Pravilnik o kancelarijskom poslovanju ureuje kancelarijsko poslovanje, osobe zaduene za kancelarijsko poslovanje, nain voenja protokola, uvanje dokumenata i peata; e) Pravilnik o finansijskom poslovanju ureuje naela finansijskog poslovanja NVO-a, odreuje osobe nadlene za upravljanje finansijskim sredstvima NVO-a, ureuje sistem kontrola finansijskog poslovanja NVO-a, propisuje nain upravljanja blagajnom i osobe odgovorne za blagajniko poslovanje, itd.

Stupanje u duniko povjerilake odnose

NVO kao i ostala pravna i fizika lica moe stupati u duniko - povjerilake odnose. Stupanje u duniko povjerilake odnose regulisano je Zakonima o obligacionim odnosima. Propisi o obligacijama u BiH ureuju obligaciono pravne odnose izmeu dvije odreene strane na osnovu kojih je jedna strana (povjerilac) ovlatena da

30

FINANSIJSKO POSLOVANJE

zahtjeva od druge strane (dunik) odreeno davanje, injenje ili uzdravanje od neega to bi inae imala pravo da ini, a druga strana je duna da to ispuni. Obligacioni odnosi se javljaju u sferi prometa i usluga i podrazumijeva korelaciju izmeu ovlatenja i obaveza odnosno, dug je jednak obavezi, tj. to je sa jedne strane dug/obaveza, to je sa druge strane pravo/ovlatenje. Uobiajeno je da se prilikom stupanja u duniko povjerilake odnose zakljuuje ugovor. NVO moe formirati obligacioni odnos, te potpisati ugovor i sa fizikim i sa pravnim licima. Predmet ugovora se moe sastojati u davanju, injenju, neinjenju ili trpljenju i mora biti mogu, doputen i odrediv. Ugovor se uglavnom zakljuuje na tano odreeno vrijeme, gdje su jasno definisani poetak i kraj roka. Ukoliko rok nije definisan samim ugovorom stranaka, isti e se odrediti primjenom odredbi ZOO FBiH, odnosno ZOO RS. Za pojedine pravne poslove (npr. zakup, graenje, prodaja, prijevoz stvari, itd.) propisani su bitni elementi ugovora, dok se za ostatak forma slobodno ugovara. Bitni elementi ugovora su osnova njihove punovanosti. Stupanjem u obligaciono pravni odnos, NVO saglasnom izjavom volje ureuje svoje meusobne odnose sa drugom ugovornom stranom, ukoliko to nije u suprotnosti za pozitivno pravnim propisima u BiH. Za neispunjavanje ugovornih obaveza, oteena strana moe zahtijevati naknadu tete, a za neblagovremeno izvrenje novane obaveze dunik je duan platiti i zateznu kamatu koja trenutno u FBiH iznosi 12% godinje, a u RS-u 0,05% dnevno plus stopa rasta cijena na malo za period za koji se rauna zatezna kamata. U praksi NVO-i stupaju u obligacione odnose sa razliitim pravnim i fizikim licima od kojih se kao najei pojavljuju kreditori, dobavljai komunalnih usluga, zakupodavci, itd. NVO je duna internim dokumentima odrediti odgovorno lice za potpisivanje ugovora u ime NVO-a, kao i procedure stupanja u obligaciono-pravne odnose sa treim stranama (npr. oglasi, tenderi, itd.).

FINANSIJSKO POSLOVANJE

31

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO...

ZAPOLjAVANjE I DRUGI OBLICI ANGAOVANjA LICA OD STRANE NVO

Angaovanje fizikih lica osnovni koncept
Zapoljavanje ili radni odnos kao i ugovor o privremenim i povremenim poslovima imaju karakter nesamostalne djelatnosti, dok ugovor o djelu ima obliksamostalne djelatnosti. Da li e NVO sa licem zakljuiti ugovor o radu odnosno zaposlenju, ili je angaovati po osnovu samostalne djelatnosti (ugovor o djelu ili ugovor o autorskom djelu), zavisi od vrste konkretnih poslova koje e to lice obavljati, te naina obavljanja poslova. Nesamostalna od samostalne djelatnosti razlikuje se, izmeu ostalog, u dva osnovna aspekta: prava i obaveza koje se pripisuju poslodavcu ili naruiocu, odnosno zaposleniku ili angaovanoj osobi; poreznog tretmana i tretmana obrauna doprinosa. Zapoljavanje odnosno radni odnosi regulisani su zakonima o radu (koji vae na entitetskim nivoima), dok se angaovanje po ugovorima o djelu (ukljuujui autorsko djelo) reguliu zakonom o obligacionim odnosima, takoer na entitetskim nivoima. Ugovori o radu pripravnika i volontera te ugovori o privremenim i povremenim poslovima spadaju u domen radnog prava odnosno nesamostalne djelatnosti, s tim to, za razliku od ugovora o radu, nemaju karakter radnog odnosa.

Ugovor o radu
Obaveza sklapanja ugovora NVO treba zakljuiti ugovor o radu sa fizikom osobom ako postoji jedan od sljedeih elemenata: poslodavac odreuje vrstu, mjesto i vrijeme rada; poslodavac stavlja na raspolaganje zaposleniku sredstva za rad (npr. poslovni prostor sa opremom, radnu odjeu, potreban materijal i dr.); poslodavac snosi poslovne izdatke za zaposlenika (putne trokove, dnevnice, terenski dodatak, naknada za odvojeni ivot i dr.); poslodavac zaposleniku isplauje redovnu plau; poslodavac snosi isplate naknada za obavljanje nesamostalne djelatnosti i za vrijeme odmora i bolesti zaposlenika; zaposlenik pri obavljanju djelatnosti koristi samo svoju sposobnost (fiziku ili umnu), a ne i kapital; zaposlenik je obavezan da ima odreeni uinak ali ne i odreeni uspjeh. Ugovor o radu sklapa se u pisanoj formi, na odreeno ili neodreeno vrijeme sa punim ili nepunim radnim vremenom. Ugovor o radu koji ne sadri podatak u pogledu trajanja smatrat e se ugovorom o radu na neodreeno vrijeme. S druge strane, ugovor o radu na odreeno vrijeme ne moe se zakljuiti na period dui od dvije godine. Meutim, ukoliko zaposlenik i poslodavac izriito ili preutno obnove ugovor o radu na odreeno vrijeme, odnosno izriito ili preutno sklope uzastopne ugovore o radu na odreeno vrijeme za period dui od dvije godine bez prekida, takav ugovor smatrat e se ugovorom o radu na neodreeno vrijeme, ako kolektivnim ugovorom nije drukije odreeno. Puno radno vrijeme zaposlenika traje najdue 40 sati sedmino. Ugovor o radu moe se zakljuiti i za rad sa nepunim radnim vremenom. Ugovor o radu u pisanoj formi sadri, naroito, podatke o:

Prava i obaveze
Zapoljavanje (nesamostalna djelatnost)
NVO moe zaposliti osoblje po osnovu nesamostalne djelatnosti sklapanjem ugovora o radu (na odreeno ili neodreeno vrijeme). te ako su ispunjeni odreeni uslovi, sklapanjem ugovora o radu sa pripravnicima, ugovora o obavljanju privremenih i povremenih poslova, te ugovora o volonterskom radu.

34

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

1. nazivu i sjeditu poslodavca; 2. imenu i prezimenu, prebivalitu odnosno boravitu zaposlenika; 3. trajanju ugovora o radu; 4. danu otpoinjanja rada; 5. mjestu rada; 6. radnom mjestu na koje se zaposlenik zapoljava i kratak opis poslova; 7. duini i rasporedu radnog vremena; 8. plai, dodacima na plau, naknadama, te periodima isplate; 9. trajanju godinjeg odmora; 10. otkaznim rokovima kojih su se duni pridravati zaposlenik i poslodavac; 11. druge podatke u vezi sa uvjetima rada utvrene kolektivnim ugovorom. Umjesto podataka navedenih u taki 7. do 11., moe se u ugovoru o radu naznaiti odgovarajui zakon, kolektivni ugovor ili pravilnik o radu kojim su ureena ta pitanja. Nakon sklapanja ugovora o radu, NVO je, izmeu ostalog, duna u roku od 15 dana prijaviti zaposlenika nadlenomfondu penziono-invalidskog i zdravstvenog osiguranja, a zaposleniku uruiti kopiju prijave na ova osiguranja; zaposleniku osigurati sva prava iz radnog odnosa propisana zakonima, kolektivnim ugovorom ili pravilnikom o radu (pravo na dnevni, sedmini i godinji odmor, pravo na plaeni dopust, prava na naknade, pravo na usavravanje za rad i dr.). NVO moe sklopiti ugovor o radu i sa osobama koje nisu dravljani BiH odnosno strancima, s tim to takve osobe prethodno moraju dobiti radnu dozvolu. Radna dozvola se izdaje kada su ispunjeni uslovi koje propisuju zakoni o kretanju stranaca, a izmeu ostalog to podrazumijeva regulisanje boravka. Relevantna tijela kojima se potrebno obratiti su Sluba za poslove sa strancima (http://www.sps.gov.ba), te entitetski zavodi za zapoljavanje.

Primanja po osnovu ugovora o radu

Ugovor o radu definie, izmeu ostalog, i primanja po osnovu plate. U skladu sa Zakonom o porezu na dohodak, ugovorom treba definisati iznos bruto plate (bruto plata ukljuuje iznos osnovne plate, poreza na dohodak i doprinosa iz plate). Pored primanja po osnovu plate, poslodavac je duan u skladu sa kolektivnim ugovorom uposleniku isplaivati i sljedea primanja: FBIH: Poveanu osnovnu plau za: - oteane uslove rada (buka, vlaga, praina, mrane prostorije, rad pri obojenoj svjetlosti, teki fiziki napori i sl.), kao i za rad gdje je zakonom propisana primjena sredstava zatite na radu; - prekovremeni rad najmanje 30% od bruto satnice; - noni rad najmanje 30% od bruto satnice; - rad na dan sedminog odmora najmanje 20% od bruto satnice; - rad u dane praznika koji su po zakonu neradni najmanje 50% od bruto satnice; - za godine radnog staa (za svaku godinu radnog staa kod tog poslodavca za 0,6%, s tim da ukupno poveanje ne moe biti vee od 20%); Naknadu plae u sluaju smrti zaposlenika i lana ue porodice i teke invalidnosti zaposlenika u visini najmanje tri prosjene plae prema posljednjim objavljenim podacima; Ishranu u toku radnog vremena (topli obrok) Ukoliko poslodavac ne obezbjeuje ishranu, zaposleniku se isplauje mjesena naknada u iznosu od najmanje 20% prosjene neto plae prema posljednjim objavljenim podacima zavoda za statistiku; Prijevoz na posao i sa posla - u skladu sa pravilnikom o radu, odnosno ugovorom o radu; Regres za godinji odmor u visini najmanje 50% prosjene neto plae svih zaposlenih ostvarene kod poslodavca u mjesecu koji prethodi isplati regresa, pod uslovom da privredni subjekt -poslodavac nije prethodnu poslovnu godinu zavrio sa gubitkom;

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

35

 Naknada za vrijeme bolesti zaposlenika u skladu sa posebnim zakonima; Otpremninu prilikom odlaska u penziju - u visini tri prosjene plae prema posljednjim objavljenim podacima zavoda za statistiku; Otpremninu u sluaju otkaza pod uvjetima utvrenim u Zakonu o radu; Pravo na dnevnice - plaene trokove prilikom slubenog putovanja (dnevnica); Naknada trokova zbog odvojenog ivota od porodice; Naknada za rad na terenu (terenski dodatak). RS: Dnevnicu za slubeno putovanje u RS, u FBiH i u inostranstvo u visini koju odredi vlada RS; Naknadu trokova prijevoza kod dolaska na posao i povratka s posla, ukoliko prijevoz nije organizovan od strane poslodavca, u visini do pune cijene prijevozne karte u javnom saobraaju; Naknadu za poveanje trokova boravka za vrijeme rada na terenu - u visini od 10% dnevno od cijene rada utvrene; Trokove jednog toplog obroka za vrijeme jednog radnog dana, kao i u sluaju obavljanja prekovremenog rada dueg od tri sata dnevno; Regres za koritenje godinjeg odmora najmanje u visini tri mjeseca rada utvrene granskim kolektivnim ugovorom; Otpremnine prilikom odlaska radnika u penziju najmanje u visini trostruke plate radnika obraunate u skladu sa kolektivnim ugovorom; Naknada trokova za koritenje sopstvenih automobila kod obavljanja slubenog posla, po nalogu poslodavca u visini od 20% cijene goriva po jednom litru za svaki preeni km. Radniku ili njegovoj porodici pripada pomo u sluaju: Smrti radnika najmanje tri prosjene plate u RS-u; Smrti lana ue porodice najmanje dvije prosjene plate u RS-u;

Teke invalidnosti i dugotrajne bolesti radnika najmanje jedna prosjena plata u RS-u. Bitno je napomenuti da se ova primanja ne moraju posebno navoditi u ugovoru o radu, jer obaveza poslodavca da iste isplauje definisana je Kolektivnim ugovorom.

Zapoljavanje lica sa invaliditetom (FBiH)

Zakonodavstvo Prema odredbama Zakona o zapoljavanju lica sa invaliditetom FBiH, lica sa invaliditetom zapoljavaju se i rade na tritu rada pod opim/optim i posebnim uslovima. Pod opim/optim uslovima zapoljavaju se lica sa invaliditetom na otvorenom tritu rada, tj. u dravnim organima, organima pravosua, organima lokalne uprave, javnim slubama, ustanovama, fondovima, javnim preduzeima, privrednim drutvima i drugim pravnim licima koja nisu osnovana za zapoljavanje lica sa invaliditetom. Pod posebnim uslovima zapoljavaju se lica sa invaliditetom u ustanovi ili privrednom drutvu koja su osnovana radi zapoljavanja lica sa invaliditetom. Zapoljavanje Prilikom zapoljavanja lica sa invaliditetom pod opim/optim uslovima, subjekti navedeni u prethodnom dijelu, meu koje spadaju i udruenja i fondacije (kao druga pravna lica) duni su zapoljavati lica sa invaliditetom srazmjerno ukupnom broju zaposlenih unutar udruenja i fondacije kako slijedi: do 31. decembra 2009. godine najmanje jedno lice sa invaliditetom na svakih 39 zaposlenih; do 31. decembra 2010. godine najmanje jedno lice sa invaliditetom na svaka 32 zaposlena; do 31. decembra 2011. godine najmanje jedno lice sa invaliditetom na svaka 24 zaposlena; do 31. decembra 2012. godine najmanje jedno lice sa invaliditetom na svakih 19 zaposlenih; do 31. decembra 2013. godine najmanje jedno lice sa invaliditetom na svakih 16 zaposlenih.

36

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

Ukoliko NVO ne zaposli lica sa invaliditetom u skladu sa gore navedenim uputama, duni su mjeseno prilikom isplate plata, obraunati i uplatiti u Fond za podsticanje rehabilitacije i zapoljavanja lica sa invaliditetom (u nastavku Fond), novani iznos u visini 25% od prosjene plate u Federaciji BiH za svako lice sa invaliditetom koje su bili duni zaposliti u skladu sa gore navedenim uputama. Bitno je naglasiti da privredni i drugi pravni subjekti (a meu njima svakako i udruenja i fondacije), koji ne ispunjavaju gore navedene uslove u pogledu zapoljavanja lica sa invaliditetom srazmjerno ukupnom broju zaposlenih, takoerpodlijeu i obavezi da svakog mjeseca prilikom isplate plata uplate u Fond poseban novani iznos u visini 0,5% od iznosa isplaene mjesene bruto plate svih zaposlenih. Navedene obaveze ne obuhvataju strana diplomatska i konzularna predstavnitva, privredna drutva za zapoljavanja lica sa invaliditetom, zatitne radionice, radne centre, ustanove za profesionalnu rehabilitaciju i organizacije lica sa invaliditetom.

Poslodavci koji zapoljavaju lica sa invaliditetom na odgovarajue poslove, mogu po tom osnovu ostvariti odreene stimulanse i povlastice.

Bolovanje (FBiH)
Osiguranici imaju pravo na naknadu plate za vrijeme privremene sprijeenosti za rad ako su: - privremeno sprijeeni za rad zbog bolesti ili povrede odnosno radi lijeenja ili medicinskih ispitivanja smjeteni u zdravstvenu ustanovu; - privremeno sprijeeni za rad zbog odreenog lijeenja ili medicinskog ispitivanja koje se ne moe obaviti izvan radnog vremena osiguranika; - izolovani kao kliconoe ili zbog pojave zaraze u njihovoj okolini, odreeni za pratioca bolesnika upuenog na lijeenje ili ljekarski pregled u najblie mjesto; - odreeni da njeguju oboljelog suprunika ili dijete. Visina i nain ostvarivanja prava na naknadu plate za vrijeme trajanja privremene sprijeenosti za rad, koja se isplauje na teret Zavoda zdravstvenog osiguranja svakog kantona (u nastavku Zavod), odreuje se propisima kantona, dok Zakon o zdravstvenom osiguranju FBiH daje opi okvirureenja ovog prava. Prema odredbama Zakona o zdravstvenom osiguranju FBiH, naknada plate utvruje se od osnovica za naknadu koju ini plata osiguranika isplaena u prethodnom mjesecu prije nastupanja sluaja na osnovu kojeg osiguranik stie pravo na naknadu. Naknada plate za vrijeme privremene sprijeenosti za rad, koja se refundira od Zavoda, je 80% osnovice za naknadu, s tim da ne moe biti nia od iznosa minimalne plate vaee za mjesec za koji se utvruje naknada. Naknada plate iznosi 100% od osnovice za naknadu u sljedeim sluajevima: - za vrijeme privremene sprijeenosti za rad zbog povrede na radu ili oboljenja od profesionalne bolesti; - za vrijeme privremene sprijeenosti za rad zbog bolesti i komplikacija prouzrokovanih trudnoom i poroajem;

Zapoljavanje lica sa invaliditetom (RS)

Prema odredbama Zakona o zapoljavanju lica sa invaliditetom RS, svaki poslodavac (pa prema tome i udruenje i fondacija) je duan svakog mjeseca prilikom isplate plata uplaivati na raun javnih prihoda Republike Srpske poseban doprinos u visini 0,1% iznosa isplaene mjesene bruto plate svih zaposlenih. Ova obaveza se ne odnosi na poslodavce (udruenja i fondacije) koji dobrovoljno zapoljavaju lica sa invaliditetom u skladu sa dole navedenom strukturom prema broju ukupno zaposlenih: - do 31. decembra 2005. godine najmanje jedno lice s invaliditetom, na svakih 49 zaposlenih; - do 31. decembra 2006. godine najmanje jedno lice s invaliditetom, na svaka 32 zaposlena; - do 31. decembra 2007. godine najmanje jedno lice s invaliditetom, na svaka 24 zaposlena; - do 31. decembra 2008. godine najmanje jedno lice s invaliditetom, na svakih 19 zaposlenih; - do 31. decembra 2009. godine najmanje jedno lice s invaliditetom, na svakih 16 zaposlenih.

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

37

- za vrijeme privremene sprijeenosti za rad zbog transplantacije ivog tkiva i organa u korist druge osobe. Pravo na naknadu osigurana lica mogu ostvariti pod uslovom da je obveznik doprinosa izmirio obavezu uplate doprinosa. Naknadu plate za vrijeme trajanja privremene sprijeenosti za rad, obraunava i isplauje osiguraniku na teret svojih sredstava: - pravno lice, ukljuujui i NVO, za prvih 42 dana bolovanja. Visinu naknade plate utvruje opim aktom nadleni organ udruenja i fondacije. Zahtjev za refundaciju isplaene naknade plate osiguraniku, udruenje i fondacija podnosi poslovnici zdravstvenog osiguranja prema mjestu uplate doprinosa. Uz zahtjev se prilau doznake izdate od ovlatenog ljekara i potvrda o neto isplaenoj plati. Prema tome, naknadu plate zbog povrede na radu ili oboljenja od profesionalne bolesti obraunava i isplauje iz svojih sredstava udruenje i fondacija kod kojeg je zaposlen osiguranik, sve dok osiguranik nije radno sposoban, odnosno do pravosnanosti odluke nadlenog organa o utvrivanju invalidnosti osiguranika, s pravom refundacije od strane nadlenog Zavoda. Osiguranik ima pravo na naknadu plate na teret sredstava Zavoda, odnosno na teret sredstava udruenja i fondacije, do navrenih 14 mjeseci neprekidnog trajanja privremene sprijeenosti za rad. Ako nadleni organ penzijskog i invalidskog osiguranja ne donese ocjenu radne sposobnosti i invalidnosti u roku od 60 dana od dana prijema prijedloga izabranog doktora medicine, Zavod e i dalje isplaivati naknadu plate osiguraniku (ali je nadleni organ penzijskog i invalidskog osiguranja obavezan vratiti isplaenu naknadu Zavodu, najkasnije u roku od 30 dana od dana prijema zahtjeva za povrat).

Porodiljsko odsustvo Za vrijeme trudnoe, poroaja i njege djeteta, ena-majka ima pravo na poroajno odsustvo u trajanju od jedne godine neprekidno. Na osnovu nalaza ovlatenog lijenika, ena-majka moe da otpone poroajno odsustvo 28 dana prije oekivanog datuma poroaja. ena-majka moe koristiti krae poroajno odsustvo, ali ne krae od 42 dana poslije poroaja. Prema odredbama Zakona o zdravstvenom osiguranju FBiH, regulativa kojom se ureuje naknada za porodiljsko odsustvo je prebaena iz domena zdravstvene zatite u domen djeije zatite, a u vezi s kojom nadlenost imaju kantoni. U tom pogledu, odredbe kantonalnih propisa koji reguliu oblast porodiljskog odsustva su veoma arolike to se prvenstveno odnosi na visine naknade i obveznika isplate naknade za vrijeme trajanja porodiljskog odsustva. Za vrijeme trajanja porodiljskog odsustva, naknadu za porodiljsko odsustvo eni-majci isplauje njen poslodavac, s tim da isti ima pravo na refundaciju isplaene naknade od nadlenog kantonalnog organa. Bitno je naglasiti da se refundiranje vri samo do visine iznosa koji eni-majci pripada u skladu sa odredbama propisa pojedinih kantona. Visina naknade koja se priznaje enama-majkama koje se nalaze na porodiljskom odsustvu je razliita od kantona do kantona i kree se od 60% prosjene plate u kantonu do 80% prosjene plate ene-majke u odreenom periodu koji prethodi odlasku na porodiljsko odsustvo. Taan iznos naknade po kantonima za vrijeme trajanja porodiljskog odsustva dat je u tabeli ispod.

38

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

Kanton Sarajevo Unsko-sanski

Visina naknade 60% od prosjene plae Kantona, ali ne nie od najnie plae u FBiH 50% od plae porodilje, ali ne nie od prosjene plae Kantona iz prethodne godine 90% ostvarene prosjene plae korisnika prava u periodu od est mjeseci prije poroaja ili u iznosu od 55% prosjene plae FBiH ostvarene u istom periodu, ako je to za korisnika povoljnije, a najvie do iznosa prosjene neto plate ostvarena u prethodnoj godini u tuzlanskom kantonu 80% od prosjene plae porodilje ostvarene u periodu od est mjeseci prije poroaja, ali ne nie od 50% prosjene plae Kantona u prethodnoj godini 80% od prosjene plae koju je porodilja ostvarila u periodu od est mjeseci prije poetka porodiljskog odsustva, ali ne vea od prosjene plae u Kantonu u mjesecu koji prethodi odlasku na porodiljsko odsustvo, niti manja od 150 KM 50% od ostvarene plae za period od est mjeseci prije poroaja, a najmanje u visini najnie plae u FBiH za taj period za 12 mjeseci porodiljskog odsustva: 70% od plae porodilje ostvarene u periodu od est mjeseci prije porodiljskog odsustva; Pravo na naknadu plae za vrijeme porodiljskog dopusta ostvaruje ena-uposlenica s podruja Kantona 10 koja je prije poetka koritenja porodiljskog dopusta ostvarila radni sta u neprekidnom trajanju najmanje 12 mjeseci i za koju je vrena uplata doprinosa u skladu s propisima u podruju zdravstvenog osiguranja. Osnovica za naknadu plae ini prosjena plaa koju je ena-uposlenica ostvarila u periodu od 12 mjeseci prije poetka koritenja porodiljskog dopusta, a visina se utvruje u iznosu od 80% od osnovice za naknadu. Utvrena naknada plae ne moe biti vea od prosjene plae na podruju HB u mjesecu koji prethodi poetku koritenja porodiljskog dopusta, odnosno ne moe biti manja od 150 KM mjeseno. Naknada plae isplauje se u razdoblju od 12 mjeseci od dana poroaja.

Tuzlanski

Bosansko-podrinjski Zeniko-dobojski Srednjobosanski Zapadnohercegovaki

Kanton 10 (Hercegbosanska upanija)

Hercegovako-neretvanski i Posavski

Propisima ovih kantona nije ureeno pravo ene-majke na naknadu za vrijeme porodiljskog odsustva. To znai da u ovim kantonima naknadu eni-majci, za vrijeme porodiljskog odsustva, daje poslodavac u skladu sa svojim finansijskim mogunostima ukoliko to eli.

Bolovanje (RS)
Privremenu nesposobnost za rad utvruje ovlateni ljekar pojedinac do 30 dana, a preko 30 dana nadlene ljekarske komisije. Naknadu plate za prvih 30 dana privremene nesposobnosti za rad obezbjeuje udruenje i fondacija iz svojih sredstava, a po isteku 30 dana, a najdue do 12 mjeseci naknadu neto plate obezbjeuje Fond zdravstvenog osiguranja. Osnov za obraun naknade plate za vrijeme privremene nesposobnosti za rad je neto plata koju bi osiguranik ostvario da je bio na radu, s tim to ne moe biti vei od neto plate koja slui kao osnov za obraun i uplatu doprinosa za zdravstveno osiguranje.

Naknada plate, za vrijeme privremene nesposobnosti za rad, odreuje se u iznosu od najmanje 70% od osnova za obraun naknade, s tim da ne moe biti vea od 90% od plate koju bi osiguranik ostvario da je bio na radu. Udruenje i fondacija svojim optim internim aktima blie utvruju pitanja u vezi isplate naknade plate na teret poslodavca. Naknada plate pripada osiguranicima ako su: - uslijed bolesti ili povrede privremeno nesposobni za rad; - sprijeeni da rade zbog medicinskog ispitivanja;

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

39

- izolovani kao kliconoe ili zbog pojave zaraze u njihovoj okolini; - odreeni da njeguju oboljelog lana ue porodice; - sprijeeni da rade zbog dobrovoljnog davanja tkiva i organa. Pravo na naknadu plate prestaje kada rjeenje o utvrenoj invalidnosti prema propisima o invalidskom osiguranju postane pravosnano. U sluaju dueg trajanja privremene nesposobnosti za rad prouzrokovane boleu ili povredom, a najkasnije do isteka jedne godine neprekidne nesposobnosti za rad, doktor porodine medicine je duan osiguranika, sa potrebnom medicinskom dokumentacijom, uputiti nadlenom organu za ocjenu radne sposobnosti, odnosno invalidnosti prema propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju. Organizacija penzijskog i invalidskog osiguranja duna je da izvri ocjenu radne sposobnosti, odnosno invalidnosti u roku od 60 dana od dana podnoenja zahtjeva za ocjenu radne sposobnosti, a za to vrijeme naknadu neto plate obezbjeuje Fond zdravstvenog osiguranja. Istekom navedenog roka, naknadu plate obezbjeuje nadleni fond za penzijsko i invalidsko osiguranje. Porodiljsko odsustvo Za vrijeme trudnoe, poroaja i njege djeteta, ena ima pravo na porodiljsko odsustvo u trajanju od jedne godine neprekidno, a za blizance i svako tree i naredno dijete, u trajanju od 18 mjeseci neprekidno. Na osnovu zahtjeva ene i preporuke ovlatenog doktora medicine, ena moe otpoeti sa koritenjem porodiljskog odsustva 28 dana prije dana poroaja. Roditelji djeteta mogu se sporazumjeti da porodiljsko odsustvo nakon isteka 60 dana od dana roenja djeteta, umjesto majke nastavi da koristi otac djeteta. Zakon o djeijoj zatiti RS, ureuje podruje naknade plate za vrijeme koritenja porodiljskog odsustva. Naknada plate eni-majci za vrijeme koritenja porodiljskog odsustva isplauje se u visini prosjene
40

neto plate prema Zakonu o radu RS, ali ne moe biti vea od visine neto osnovne plate na koju su plaeni doprinosi, tj. visine neto plate koja je isplaena eni-majci za vrijeme trajanja radnog odnosa u posljednja tri mjeseca prije otpoinjanja porodiljskog odsustva. Obraun i isplatu plate, za vrijeme trajanja porodiljskog odsustva, vri poslodavac, tj. udruenje i fondacija na temelju prethodno donesenog rjeenja. Pravna lica, ukljuujui NVO, imaju pravo na refundaciju isplaene naknade plate pod uslovom da su prilikom isplate plate vrili uplatu doprinosa za djeiju zatitu za sve svoje zaposlenike u posljednjih godinu dana prije otpoinjanja koritenja porodiljskog odsustva, kao i za vrijeme njegovog koritenja.

Odmori i odsustva (FBiH)

Zaposlenik koji radi u punom radnom vremenu, ima pravo na odmor u toku radnog dana u trajanju od najmanje 30 minuta. Ovo vrijeme se ne uraunava u radno vrijeme. Zaposlenik ima pravo na dnevni odmor izmeu dva uzastopna radna dana u trajanju od najmanje 12 sati neprekidno. Zaposlenik ima pravo na sedmini odmor u trajanju od najmanje 24 sata neprekidno. Zaposlenik, za svaku kalendarsku godinu, ima pravo na plaeni godinji odmor u trajanju od najmanje 18 radnih dana. Zaposlenik koji se prvi put zaposli ili koji ima prekid rada izmeu dva radna odnosa dui od osam dana, stie pravo na godinji odmor nakon est mjeseci neprekidnog rada. Ako nije stekaopravo na godinji odmor u tom smislu, tada, ima pravo na najmanje jedan dan godinjeg odmora za svaki navreni mjesec dana rada. Zaposlenik ima pravo na odsustvo sa rada uz naknadu plae do sedam radnih dana u jednoj kalendarskoj godini - plaeno odsustvou sluaju: stupanja u brak, poroaja supruge, tee bolesti i smrtilana ue obitelji, odnosno domainstva. Poslodavac je duan omoguiti zaposleniku odsustvo do etiri radna dana u jednoj kalendarskoj go-

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

dini, radi zadovoljavanja njegovih vjerskih odnosno tradicijskih potreba, s tim da se odsustvo od dva dana koristi uz naknadu plae - plaeno odsustvo.

Uloga pravilnika o radu

Pravilniko radu, kao interni akt drutva, regulie ona pitanja koja zakon o radu nisu uopte regulisana, zatim pitanja koja su Zakonom o radu djelimino regulisana i pitanja za koja je Zakonom o radu predvieno da trebaju biti regulisana pravilnikom o radu.

Odmori i odsustva (RS)

Zaposlenik koji radi s punim radnim vremenom ima pravo na odmor u toku radnog vremena u trajanju od 30 minuta. Vrijeme dnevnog odmora u toku radnog vremena uraunava se u puno radno vrijeme zaposlenika. Zaposlenik ima pravo na dnevni odmor izmeu dva uzastopna radna dana u trajanju od najmanje 12 sati neprekidno. Zaposlenik ima pravo na sedmini odmor u trajanju od najmanje 24 sata neprekidno. Zaposlenik koji ima najmanje est mjeseci neprekidnog rada, ima pravo na godinji odmor u trajanju od najmanje 18 radnih dana. Ukoliko zaposlenik nema najmanje est mjeseci neprekidnog rada, ima pravo na godinji odmor u trajanju od najmanje jedan dan za svaki navreni mjesec rada. Zaposlenik ima pravo da, uz naknadu plate, odsustvuje s posla najmanje pet radnih dana u kalendarskoj godini, u sluaju stupanja u brak, poroaja supruge, tee bolesti ili smrti lana porodice i u drugim sluajevima, odreenim kolektivnim ugovorom i pravilnikom o radu. Poslodavac je duan da zaposleniku, na njegov zahtjev, odobri odsustvo s rada do tri dana u toku kalendarske godine radi zadovoljavanja njegovih vjerskih, odnosno nacionalno-tradicijskih potreba, bez prava na naknadu plate, ukoliko poslodavac drugaije ne odlui.

Ugovor o privremenim i povremenim poslovima

Privremeni i povremeni poslovi, u FBiH/RS, reguliu se entitetskim zakonima o radu, kolektivnim ugovorima ili pravilnikom o radu. Za primjenu ovog zakonskog instituta potrebno je da se ispune sljedei uslovi: da su privremeni i povremeni poslovi utvreni kolektivnim ugovorom ili u pravilniku o radu; da privremeni i povremeni poslovi ne predstavljaju poslove za koje se zakljuuje ugovor o radu; da ne traju due od 60 dana u toku kalendarske godine. Rok od 60 dana rauna se u kalendarskim danima, tako da u rok ulazi i nedjelja, dani dravnih praznika i drugi dani kojima se ne radi. Prema navedenim uslovima, ugovor se moe zakljuiti sa svakim licem, koje ispunjava uslove za obavljanje poslova za koje se zakljuuje ugovor. Licu koje obavlja povremene i privremene poslove osigurava se odmor u toku rada pod istim uslovima kao i za zaposlenike u radnom odnosu i druga prava u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju.

Prestanak ugovora o radu

Otkazivanje ugovora o radu takoer se definie u samom ugovoru, pazei pri tom da se potuju zakonske procedure u sluaju otkaza ili sporazumnog raskida. Takoer, u sluaju da je otkaz iniciran od strane poslodavca, zaposlenik ima pravo na isplatu otpremnine (vidjeti pod Primanja iz kolektivnog ugovora).

Ugovor o zapoljavanju pripravnika

Ugovor o obavljanju pripravnikog staa u FBiH/RS je ugovor o osposobljavanju za rad lica sa zavrenom srednjom ili viom kolom, odnosno fakultetom koje prvi put zasniva radni odnos u tom zanimanju, a koje je, prema zakonu, obavezno poloiti struni ispit ili mu je za rad u zanimanju potrebno prethodno radno iskustvo. Ugovor o obavljanju pripravnikog staa zakljuuje se u pisanoj formi, te je poslodavac duan kopiju ugovora dostaviti nadlenoj slubi za

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

41

zapoljavanje u roku od pet dana od dana njegovog zakljuivanja radi evidencije i kontrole. Prema odredbama zakona o radu, rad pripravnika ima karakter radnog odnosa. Pripravnik se prijavljuje na penziono-invalidsko osiguranje. U toku obavljanja pripravnikog staa, pripravnik ima pravo na novanu naknadu u iznosu najmanje 80% od najnie plae. Poslodavac i pripravnik mogu se dogovoriti i o veem iznosu novane naknade, ovisno od strune spreme pripravnika. Poslodavacosigurava pripravnika za sluaj povrede na radu i profesionalne bolesti, a zdravstveno osiguranje osigurava nadlena sluba za zapoljavanje. Pripravnik ima pravo na odmor u toku radnog dana, dnevni odmor izmeu dva uzastopna radna dana i sedmini odmor. U skladu sa gore navedenim injenicama, moemo rei da ugovor o obavljanju pripravnikog staa, u stvari, predstavlja ugovor o radu na odreeno vrijeme.

ntera. Pored toga, volonter ima pravo na odmor u toku radnog dana, dnevni odmor izmeu dva uzastopna radna dana i sedmini odmor. Kada govorimo u ugovoru o volonterskom radu, bitno je napomenuti da je ova kategorija ugovora kako u FBiH, tako i u RS-u regulisana Zakonom o radu FBiH, odnosno RS-a. Posmatrano sa stanovita zakona o radu, ovdje je rije o volonterskom radu u smislu strunog osposobljavanju, bez zasnivanja radnog odnosa, lica koja zavre kolovanje za odreeno zanimanje, a kada je struni ispit ili radno iskustvo utvreno zakonom ili pravilnikom o radu, uslov za obavljanje poslova odreenog zanimanja. Od izraza volonterski rad treba razlikovati izraz volontiranje koji podrazumijeva ulaganje linog vremena, truda, znanja i vjetina kojima se obavljaju usluge ili aktivnosti za dobrobit drugog lica ili za optu dobrobit. Kategoriju volontiranja poznaje iskljuivo Zakon o volontiranju RS koji time daje odgovor na pitanje, kako zakljuiti ugovor sa volonterom ukoliko je rije o licu koje ne ispunjava uslove koje propisuje zakon o radu (tj. da se radi o licu koje je zavrilo kolovanje za odreeno zanimanje, a kada je struni ispit ili radno iskustvo utvreno zakonom ili pravilnikom o radu, uvjet za obavljanje poslova odreenog zanimanja). Ovaj zakon daje mogunost licima da obavljaju odreene poslove u okviru svog angamana unutar udruenja ili fondacije pod uslovom da se ovakvimvolontiranjem ne zamjenjuje rad koji obavljaju zaposlenici zaposleni u udruenju ili fondaciji u skladu sa zakonom o radu ili izvrioci poslova po osnovu ugovora o djelu, kao i da volontiranje ne traje due od 40 sati sedmino u periodu duem od est mjeseci bez prekida. Iz navedenih ogranienja jasno proizlazi da je namjera Zakona o volontiranju RS-a da se omogui dobrovoljni rad bez obaveze i prava na plaanje naknade i doprinosa s jedne strane1, te da se s druge strane, onemogui iskoritavanje takvog angamana.
1 Volonter ne moe volontiranje uslovljavati ispunjenjem neke usluge ili sticanjem imovine, novane naknade ili koristi. Pri tome se novanom naknadom ili imovinskom koristi ne smatraju novane naknade koje se odnose na trokove volontiranja kao npr. naknada za radnu odjeu, trokove putovanja, smjetaja, ishrane, medicinskih usluga, edukacije i sl. pod uslovom da su povezane sa obavljanjem volontiranja.

Ugovor o volonterskom radu i volontiranje

Ugovor o volonterskom radu zakljuuje se (u pisanoj formi) u sluaju kada struni ispit ili radno iskustvo utvreno zakonom ili pravilnikom o radu predstavlja uslov za obavljanje poslova odreeno zanimanja, teposlodavac moe lice koje zavri kolovanje za takvo zanimanje primiti na struno osposobljavanje za samostalan rad, bez zasnivanja radnog odnosa (volonterski rad). Ovakav ugovor ne predstavlja zasnivanje radnog odnosa ali se trajanje volonterskog rada rauna u pripravniki sta i radno iskustvo kao uslov za rad na odreenim radnim mjestima ili za polaganje strunog ispita. Kopiju ugovora poslodavac dostavlja nadlenoj slubi za zapoljavanje u roku od pet dana od dana zakljuenja ugovora radi evidencije i kontrole. Volonterski rad moe trajati onoliko vremena koliko je propisano trajanje osposobljavanja prema zakonu za odreeno zanimanje. Volonter ima pravo na zdravstveno osiguranje kako je to utvreno propisima za nezaposlena lica. Radi osiguranja za sluaj povrede na radu ili profesionalne bolesti poslodavac plaa nadlenoj slubi za zapoljavanje 35% od najnie plae za svakog volo-

42

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

Volonter i organizator volontiranja, temeljem ugovora o volontiranju ureuju meusobna prava i obaveze kao i specifinosti vezane za pojedinu volontersku aktivnost ili pruanje pojedine volonterske usluge.

Angaovanje lica kroz samostalnu djelatnost

Ugovor o djelu
Ugovor o djelu nije regulisan zakonom o radu, jer se radi o ugovoru iz oblasti obligacionog prava, te je u skladu s tim i regulisan ZOO FBiH i ZOO RS.2 Ugovorom o djelu ugovara se obaveza izvoaa da za naruitelja izradi djelo koje predstavlja njegov rezultat rada (npr. izrada ili popravak neke stvari ili izvrenje kakvog fizikog ili intelektualnog rada). Ugovor o djelu se u pravilu zakljuuje za obavljanje jednokratnog posla, za koji nije bitno vrijeme rada, ve izvrenje odreenog posla u odreenom roku i uz ugovorenu naknadu. Zakljuenjem ugovora o djelu ne zasniva se radni odnos, jer naruilac nije u ulozi poslodavca, a izvoa nije u ulozi zaposlenika.Izvoa jeu obavljanju djela potpuno samostalan i ne zavisi o naruiocu, nego se vodi iskljuivo uslovima i odredbama ugovora o djelu. Kod ugovora o djelu, naknada se u naelu daje odjednom, dok je kod ugovora o radu ona periodina u vidu mjesenih isplata. Ugovor o djelu mogao bi se zakljuiti npr. s ciljem da odreena osoba izradi pravilnik ili drugi interni akt, ali ne da obavlja redovne poslove unutarudruenja ili fondacije za koje se u pravilu zakljuuje ugovor na odreeno ili neodreeno vrijeme bilo sa punim ili nepunim radnim vremenom. Iako ZOO FBiH i RS vremenski ne limitira trajanje ugovora o djelu, jasno je da ugovor o djelu moe trajati sve dok se djelo ne kompletira.
2 lan 600: Ugovorom o djelu izvoa (poduzetnik, izvoa radova) obavezuje se da obavi odreeni posao, kao to je izrada ili popravak neke stvari ili izvrenje nekog fizikog ili intelektualnog rada i sl., a naruilac se obavezuje da mu za to plati naknadu.

Ukoliko je osoba angaovana od strane udruenja ili fondacije po osnovu ugovora o djelu, a ista ta osoba radi (boravi) u poslovnim prostorijama poslodavca prilikom obavljanja aktivnosti vezanih za ugovor, koristi se sredstvima rada koje joj na raspolaganje stavlja poslodavac, radi po uputama i nalozima poslodavca, koristi pravo na dnevni, sedmini, godinji odmor ili bolovanje, ako su joj plaeni trokovi slubenog putovanja, ako se taj rad obavlja u radno vrijeme poslodavca i sl., tada ne moemo govoriti o ugovoru o djelu, obzirom da isti ima karakter radnog odnosa. Rizik koji u tom kontekstu nastaje za NVO jeste mogunost da nadleni inspekcijski i porezni organi takav odnos kvalifikuju kao radni, to za sobom, izmeu ostalog,povlai obavezu obrauna i plaanja doprinosa kao da se radi o ugovoru o radu a ne ugovoru o djelu, uz obraun zateznih kamata. U okviru poglavlja 5. naveli smo koje su to karakteristike nesamostalnog rada, tj. radnog odnosa. Ukoliko je bilo koji od tih elemenata prisutan u obavljanju poslova po osnovu ugovora o djelu, postoji rizik da takav odnos bude kvalifikovan kao radni odnos. Ugovor o autorskom djelu je podvrsta ugovora o djelu, s tim to je bitno posebno definisati nain raspolaganja i ustupanja autorskih prava. Tipini ugovori iz ostalih samostalnih djelatnosti su primanja lanova komisija, nadzornog odbora i slino, kad takva lica nemaju status zaposlenika.

ZAPOLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAOVANJA LICA OD STRANE NVO

43

RACUNOVODSTVENE EVIDENCIJE I FINANSIJSKO IZVJETAVANJE...

RAUNOVODSTVENE EVIDENCIjE I FINANSIjSKO IZVjETAVANjE

Okvir za finansijsko izvjetavanje
Svi poslovni subjekti svoje poslovne aktivnosti i promjene evidentiraju u poslovnim knjigama. Na osnovu evidencija u poslovnim knjigama, periodino (najee godinje), poslovni subjekti sastavljaju finansijske izvjetaje koji bi trebali dati pregled poslovanja subjekata u posmatranom periodu. Dakle, cilj finansijskih izvjetaja je pruiti informacije o finansijskom poloaju, uspjenosti poslovanja i promjenama finansijskog poloaja subjekta, to je korisno irokom krugu korisnika u donoenju ekonomskih odluka.

Finansijski izvjetaji koje su NVO dune pripremati jesu: bilans stanja, bilans uspjeha, izvjetaj o novanim tokovima, izvjetaj o promjenama na kapitalu te napomene uz finansijske izvjetaje. Takoer, NVO su obavezne da donesu opte akte kojima se reguliu raunovodstvena pitanja to ukljuuje najmanje pravilnik o raunovodstvu i raunovodstvene politike.

Raunovodstvene evidencije
Shodno odredbama pomenutih entitetskih zakona iz oblasti raunovodstva, udruenja i fondacije sa sjeditem u BiH imaju obavezu voenja raunovodstvene evidencije. Sa druge strane, NVO ije se sjedite nalazi izvan BiH, nisu obavezni da vode raunovodstvene evidencije u skladu sa lokalnim propisima. Prema tome, NVO je obavezna voditi i uvati knjigovodstvene evidencije i dokumente koje pruaju dovoljne, adekvatne i kompletne dokaze o njihovim transakcijama. U svom raunovodstvu NVO su dune evidentirati svoju imovinu (imovina, oprema, zalihe, potraivanja i dr.), obaveze koje su nastale u poslovanju, te prihode i rashode koje ostvaruje svojim poslovanjem. Ove poslovne promjene, udruenja i fondacije su duna evidentirati u skladu sa Meunarodnim raunovodstvenim standardima (MRS) i Meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja (MSFI). Sve promjene evidentiraju se na osnovu dokumentacije o nastalim poslovnim dogaajima.

Zakon o raunovodstvu i reviziji

NVO, kao i ostale neprofitne organizacije registrovane kao pravna lica u BiH, obavezne su primjenjivati vaee propise o raunovodstvu entiteta zavisno od svog sjedita u BiH. Zakoni o raunovodstvu i reviziji entiteta propisuju primjenu Meunarodnih raunovodstvenih standarda (MRS) za sva pravna lica, ukljuujui i NVO. Raunovodstvo NVO-a temelji se na ope prihvaenim raunovodstvenim naelima tanosti, istinitosti, pouzdanosti i pojedinanom iskazivanju poslovnih dogaaja te na primjeni MRS osim ukoliko njihova primjena nije u suprotnosti sa vaeim propisima drave Bosne i Hercegovine. NVO su obavezne evidentirati poslovne dogaaje, voditi poslovne knjige i sastavljati finansijske izvjetaje prema temeljnim naelima urednog knjigovodstva. U skladu sa pozitivnim zakonskim propisima, NVO su dune sainjavati godinje finansijske izvjetaje. Finansijski izvjetaji temelje se na Meunarodnim raunovodstvenim standardima, Meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja, Zakonu o raunovodstvu i reviziji entiteta i Kodeksu raunovodstvenih naela.

Poslovne knjige i raunovodstvena evidencija

Poslovne knjige su jednoobrazne evidencije o stanju i promjenama na imovini, obavezama, kapitalu, prihodima i rashodima pravnih lica. Poslovne knjige vode se za poslovnu godinu i predstavljaju osnov za izradu godinjih i polugodinjih finansijskih izvjetaja. Poslovne knjige vode se u skladu sa naelima sistema dvojnog knjigovodstva, uvaavajui naela urednosti, aurnosti, dokumentovanosti i vjerodostojnosti.

46

RAUNOVODSTVENE EVIDENCIJE I FINANSIJSKO IZVJETAVANJE

Poslovnim knjigama, smatraju se:

Dnevnik Glavna knjiga Dnevnik je poslovna knjiga u koju se unose knjigovodstvene promjene, hronoloki, prema vremenskom redoslijedu njihovog nastanka. Glavna knjiga je sistemska knjigovodstvena evidencija promjena nastalih na finansijskom poloaju i uspjenosti poslovanja (imovini, obavezama, kapitalu, rashodima, prihodima i rezultatu poslovanja i vanbilansne evidencije). Pomone knjige su analitike evidencije koje se vode za nematerijalna sredstva, postrojenja i opremu, investicione nekretnine, dugorone finansijske plasmane, zalihe, potraivanja, gotovinu i gotovinske ekvivalente, obaveze, kapital i dr.

Pomone knjige

Pored navedenih, postoje i druge evidencije koje su dune voditi fondacije i udruenja, u zavisnosti od aktivnosti koje obavljaju.

Obrasci bilansa i drugih finansijskih izvjetaja

NVO ije je sjedite na teritoriji Federacije BiH, koje vode knjigovodstvo po posebnom propisanom Kontnom planu za udruenja i druge neprofitne organizacije, dune su da svoje finansijske izvjetaje sainjavaju i dostavljaju Agenciji za finansijske i informatike usluge (AFIP Sarajevo ili FIP Mostar) na posebnim propisanim obrascima seta finansijskih izvjetaja koji sadri: - Bilans stanja za udruenja i druge neprofitne organizacije; - Bilans uspjeha za udruenja i druge neprofitne organizacije; - Izvjetaj gotovinskih tokova; - Izvjetaj o sredstava; promjenama u kapitalu/izvorima

Kontni plan
NVO sa sjeditem u Federaciji BiH vode knjigovodstvo po Kontnom planu za udruenja i druge neprofitne organizacije, kojeg je propisao Savez raunovoa, revizora i finansijskih radnika Federacije BiH, a koji je objavljen u Slubenim novinama Federacije BiH, broj 10/2007. U Republici Srpskoj, za NVO i druge neprofitne organizacije nije predvien poseban kontni plan, tako da i NVO-i sa sjeditem u Republici Srpskoj primjenjuju onaj kontni plan koji vai i za preduzea, koji je u skraenom obliku donijelo Ministarstvo finansija i koji je objavljen u Slubenom glasniku RS broj 120/06, a koji je dodatno razraen od strane Saveza raunovoa i revizoraRepublike Srpske. I u FBiH i u RS, kontni plan jekoncipiran na bazi trocifrenih (sintetikih) konta, s tim da svaka NVO, prema svojim specifinim potrebama, moe izvriti i dodatnu analitiku razradu unutar propisanih konta, na etiri i vie cifara. Poredkontnog plana, u Federaciji BiH, odnosno u Republici Srpskoj,postojei propisani obrasci godinjih finansijskih izvjetaja (Bilans stanja, Bilans uspjeha i dr.) koje su NVO sa sjeditem u BiH dune podnositi Agenciji za finansijsko-informatike usluge do kraja februara svake godine, za prethodnu godinu.

- Raunovodstvene politike i zabiljeke uz finansijske izvjetaje (s tim da su samo prva dva izvjetaja posebno predviena za udruenja i druge neprofitne organizacije, dok su ostala tri izvjetaja identini obrascima za profitni sektor i koje je, stoga, prilikom popunjavanja i sainjavanja potrebno prilagoditi specifinostima neprofitnog sektora). Pored toga, uz raunovodstvene iskaze, ovi subjekti su duni dostaviti i posebne obrasce za statistike namjene (obrazac Posebni podaci o plaama i broju zaposlenih i obrazac INV-01 Godinji izvjetaj o investicijama), kao i obrazac ZS - Obraun posebnog poreza za zatitu od prirodnih i drugih nesrea. U Republici Srpskoj, set obrazaca godinjih izvjetaja za NVO propisan je jedinstvenim Pravil-

RAUNOVODSTVENE EVIDENCIJE I FINANSIJSKO IZVJETAVANJE

47

nikom o obrascima bilansa stanja i bilansa uspjeha za preduzea i zadruge, druga pravna lica i preduzetnike koji vode dvojno knjigovodstvo (Slubeni glasnik RS,broj 120/06). Prema tome, u RS nema nikakvih razlika izmeu obrazaca Bilansa stanja i Bilansa uspjeha koje podnose preduzea i obrazaca za NVO. U RS, NVO nisu obavezne podnositi Izvjetaj o tokovima gotovine niti Izvjetaj o promjenama u kapitalu.

Obaveze sainjavanja finansijskih izvjetaja

Pravna lica finansijske izvjetaje sastavljaju i prezentiraju za poslovnu godinu i to za period od 1. januara do 31. decembra tekue godine sa usporedivim podacima za prethodnu godinu. Finansijski izvjetaji se podnose najkasnije do posljednjeg dana februara naredne godine. Sva pravna lica za koja se smatra da imaju javnu odgovornost su, do 31. jula svake godine, duna podnijeti i svoj polugodinjiizvjetaj, koji predstavlja sumarni finansijski izvjetaj za estomjeseni raunovodstveni period koji se zavrava do 30. 06. svake godine. Zakonom se NVO moe povjeriti da u okviru svoje djelatnosti vri javne ovlatenja, pri emu se smatra da ima javnu odgovornost. U tom sluaju NVO je obavezna, pored godinjih finansijskih izvjetaja, podnositi i polugodinje izvjetaje. Meutim, potrebno je naglasiti da kriterij javne odgovornosti u smislu podnoenja polugodinjih obrauna treba posmatrati na nain kako ga definie Zakon o raunovodstvu i reviziji, a ne Zakon o udruenjima i fondacijama. Formalno, javnu odgovornost, prema kriterijima postavljenim u entitetskim zakonima o raunovodstvu i revizijibi, eventualno, mogle imati NVO u Federaciji BiH, dok se u RS javna odgovornost vee za profitni sektor, iz ega proizlazi da NVO u RS-u formalno ne moraju predavati polugodinje izvjetaje. Finansijski izvjetaji se, na propisanim obrascima, dostavljaju Agenciji za finansijske i informatike usluge (AFIP Sarajevo ili FIP Mostar), odnosno Agenciji za finansijske i informatike poslove Republike Srpske, zavisno od sjedita NVO-a.

NVO moe organizovati obavljanje raunovodstvenih poslova u okviru interne slube raunovodstva ili ove poslove moe (ugovorom) povjeriti treim licima (koja ispunjavaju zakonske uslove za obavljanje tih poslova). U prvom sluaju nije nuno da osoba koja je uposlena u NVO-u i koja obavlja raunovodstvene poslove za potrebe te NVO bude certificirani raunovoa u skladu sa Zakonom. Naravno, direktor NVO-a moe i tada angaovati certificiranog raunovou koji je kvalifikovan u skladu sa Zakonom, da ispuni knjigovodstvene i raunovodstvene zahtjeve koje stoje pred NVO-om. U drugom sluaju, tj. ukoliko se raunovodstveni poslovi povjere treim licima (raunovodstvenim agencijama, servisima i sl.), ta lica moraju biti registrovana i certificirana uskladu sa Zakonom o raunovodstvu, tj. moraju posjedovati vaei certifikat za zvanje certificiranog raunovoe, kao i vaeu licencu (dozvolu) za obavljanje raunovodstvenih poslova. Prema Zakonu, predsjednik, direktor ili drugo ovlateno lice NVO-a odgovoran je i za tanost, kompletnost, istinitost, fer prezentiranje i pravovremeno podnoenje finansijskih izvjetaja. Finansijski izvjetaji pravnog lica, moraju biti ovjereni potpisom i peatom certificiranog raunovoe koji sadri naziv certificirani raunovoa, njegovo ime i prezime, kao i broj vaee licence. Istodobno finansijski izvjetaji moraju biti potpisani od strane lica ovlatenog za zastupanje pravnog lica, upisanog u sudski registar, koje podnosi finansijske izvjetaje, ovjerene peatom pravnog lica - podnosioca.

48

RAUNOVODSTVENE EVIDENCIJE I FINANSIJSKO IZVJETAVANJE

Rokovi za uvanje finansijske dokumentacije

Zakonski rokovi za uvanje finansijske dokumentacije u RS-u i FBiH su sljedei:
VRSTA DOKUMENTACIjE Finansijski izvjetaji Revizorski izvjetaji Dnevnik i glavna knjiga Pomone knjige Godinji izvjetaj o poslovanju Knjigovodstvene isprave Platne liste Bankovni izvodi Kupoprodajni ugovori po kojima je izvreno sticanje nekretnina Svi interni akti od uticaja na finansijsko poslovanje
1

PROPISANI ROK UVANjA DOKUMENTACIjE RS trajno trajno 10 godina 5 godina 11 godina 5 godina (min.) trajno 5 godina trajno nije propisano FBIH trajno trajno 11 godina 7 godina 11 godina 7 - 11 godina2 trajno 5 godina trajno trajno

Mala pravna lica nisu duna pripremati godinji izvjetaj o poslovanju.

Knjigovodstvene isprave na osnovu kojih su podaci uneseni u pomone knjige uvaju se najmanje sedam godina. Knjigovodstvene isprave na osnovu kojih su podaci uneseni u dnevnik i glavnu knjigu uvaju se najmanje jedanaest godina.
2

RAUNOVODSTVENE EVIDENCIJE I FINANSIJSKO IZVJETAVANJE

49

Revizija finansijskih izvjetaja

Zakoni o raunovodstvu i reviziji Federacije BiH i RS razvrstavaju pravna lica u nekoliko skupina u zavisnosti od visine odreenih parametara/pokazatelja. U zavisnosti kojoj grupi drutava pripadaju, Udruenja i fondacije su u obavezi da angauju eksternog revizora za potrebe revizije finansijskih izvjetaja. Entitetski zakoni po ovom pitanju imaju razliite zahtjeve, koji se saeto mogu prikazati u tabeli ispod. Lica koja podlijeu obavezi revizije finansijskih izvjetaja Mala pravna lica Srednja pravna lica FBiH i RS broj zaposlenih manji od 50; prosjena vrijednost poslovne imovine manja od 1 milion KM; ukupan godinji prihod manji od 2 miliona KM. broj zaposlenih od 50 do 250; prosjena vrijednost poslovne imovine od 1 do 4 miliona KM; ukupan godinji prihod od 2 do 8 miliona KM. pravna lica koja prelaze kriterije iz najmanje dvije take prethodnog stava; banke, mikro-kreditne organizacije, tedno-kreditne zadruge, drutva za osiguranje, leasing drutva, drutva za upravljanje investicionim fondovima, drutva za upravljanje obaveznim odnosno dobrovoljnim penzijskim fondovima, brokersko-dilerska drutva i druge finansijske organizacije. pravnih lica ijim se vrijednosnim papirima trguje ili se vri priprema za njihovo emitovanje na organizovanom tritu vrijednosnih papira; pravnih lica ukoliko je to propisano posebnim propisima kojim se ureuje njihovo poslovanje; Konsolidovani izvjetaji (samo u RS-u). DA DA DA NE Obaveza revizije

Velika pravna lica

Ostala pravna lica

50

RAUNOVODSTVENE EVIDENCIJE I FINANSIJSKO IZVJETAVANJE

POREZI...

POREZI
POREZ NA DOHODAK
Uvod
Porezni tretman i tretman obrauna i uplate doprinosa razlikuje se u zavisnosti od vrste ugovora koju NVO zakljui sa fizikim licem. Posebno su izraene razlike u primjeni stopa doprinosa, te se tako na ugovore o radu u FBiH uplauju doprinosi na osnovicu u ukupnoj stopi od 41%, dok se na ugovore o djelu primjenjuje stopa doprinosa u stopi od 10%. Bitno je napomenuti da troak poreza i doprinosa koji NVO snosi ne smije biti faktor pri odluivanju kakvu vrstu ugovora NVO treba zakljuiti sa fizikim licem, jer je u pogledu odreivanja vrste i karaktera angaovanja primarno zakonodavstvo iz oblasti radnog prava, te obligacionih odnosa. Takoer, porezni i tretman uplate doprinosa razlikuje se u FBiH i RS-u, obzirom da su to odvojene porezne jurisdikcije.

cupredati poresku karticu, jer pravo na lini odbitak u toku poreskog perioda moe da ostvari samo kod jednog poslodavca. Porezni obveznici koji ostvaruju dohodak po osnovu samostalne djelatnosti i/ili po osnovu imovine i imovinskih prava, osim prihoda na koje je u toku poreskog perioda, porez obraunat i naplaen po odbitku i koji se smatra konanom poreznom obavezom, pravo na priznavanje linog odbitka mogu ostvariti na osnovu godinje poreske prijave uz prilaganje ovjerene fotokopije porezne kartice. U sluaju otuenja, gubitka, unitenja ili nestanka na drugi nain, nadlena organizaciona jedinica Poreske uprave je duna na zahtjev poreskog obveznika izdati novu poreznu karticu,koja se mora posebno oznaiti kao duplikat. Fiziko lice kojem Porezna uprava izda poresku karticu, ne moe biti kod drugog fizikog lica prijavljeno kao izdravani lan ue porodice ili po osnovu invalidnosti. Porezna kartica se ponitava, odnosno proglaava nevaeom u slijedeim sluajevima: nakon smrti poreskog obveznika, nakon trajnog iseljenja iz Federacije, kada porezni obveznik prestane biti rezident ili kada prestane ostvarivati prihode koji su oporezivi po ovom zakonu i eli da se kod lana svoje porodice prijavi kao izdravano lice. RS:Poreska kartica predstavlja dokument koji sadri podatke o poreskom obvezniku, kao i podatke o ostvarenom dohotku, porezu na dohodak i umanjenje poreske osnovice. Podatke u poresku karticu moe unijeti samo Poreska uprava, a svaki zaposlenik moe imati samo jednu poresku karticu. Kartica se izdaje na zahtjev zaposlenog, odnosno poreznog obveznika. Poreska kartica u svrhu umanjenja poreske osnovice izdaje se za poreski period koji poinje prvog dana narednog mjeseca u odnosu na mjesec podnoenja zahtjeva za izdavanje poreske kartice. Ukoliko se poreski obveznik nae u okolnostima koje mijenjaju njegova prava po osnovu umanjenja poreske osnovice, duan je da se obrati Poreskoj upravi sa zahtjevom za promjenu podataka u poreskoj kartici u roku od 15 dana od dana nastanka promjene. Ako Poreska uprava utvrdi da je poreska osnovica umanjenja na osnovu netanih podataka ili da poreski obveznik nije prijavio promjene koje ne dozvoljavaju

Obaveze prijavljivanja i plaanja

Obavezu prijavljivanja i plaanja poreza i doprinosa ima isplatioc, prilikom svake isplate.

Porezne kartice
FBiH: Porezna kartica (obrazac PK-1002) je dokument na osnovu kojeg se zaposlenom utvruje iznos linog odbitka, odnosno iznos na koji mu se moe umanjiti osnovica za obraun akontacije poreza na dohodak od nesamostalne djelatnosti po osnovu linog odbitka (300KM mjeseno) i po osnovu izdravanih lanova ue porodice. Rezidenti, porezni obveznici koji ostvaruju dohotke po osnovu obavljanja samostalnih djelatnosti i po osnovu imovine i imovinskih prava, a istovremeno ne ostvaruju i dohotke po osnovu nesamostalne djelatnosti, dokumentovane zahtjeve za izdavanje porezne kartice podnose neposredno Poreskoj upravi. Porezni obveznik moe imati samo jednu poreznu karticu. Ukoliko zaposlenik ostvaruje prihode kod dva i/ili vie poslodavaca, sam odluuje kojem e poslodav-

52

POREZI

umanjenje poreske osnovice, Poreska uprava e uskladiti podatke u poreskoj kartici sa stvarnim stanjem. U svrhu ostvarivanja prava na umanjenje poreske osnovice, poreski obveznik koji prvi put zasniva radni odnos podnosi Poreskoj upravi zahtjev za izdavanje poreske kartice, najkasnije 15 dana od dana zasnivanja radnog odnosa.

odnosa) i dodatni list DL5 (Isplate po osnovu bolovanja) za lica koja se nalaze na bolovanju. Ukoliko poslodavac ima zaposlenike kojima se sta rauna sa uveanim trajanjem, potrebno je popuniti i dodatni list DL1B (Isplate po osnovu staa sa uveanim trajanjem). Ukoliko postoji ugovor o djelu, uz obrazac 1002 se sastavlja dodatni list DL2 (Isplate po osnovu autorskih prava i prava srodnih autorskom pravu). Za isplate po osnovu samostalne djelatnosti, isplatioci su po isplati duni popuniti: dodatni list DL3 (Lina primanja koja nisu iz radnog odnosa); dodatni list DL4 (Isplate po osnovu zakupa i podzakupa); ili dodatni list DL6 (Posebne isplate neto primanja i uplate doprinosa). Prijavljivanje i uplata poreza na dohodak i doprinosa za licasa prebivalitem u FBiH a zaposlena u NVO-u koji se nalazi u RS-u Entitetski propisi nisu najjasnije propisali nain uplate doprinosa. Naime, Zakonom o doprinosima RS-a (Slubene novine RS br. 51/01, 96/03, 128/06, 120/08, 31/09 i 1/11), propisano je da su obveznici doprinosa u RS-u fizika lica rezidenti RS-a, to znai da NVO koji ima status rezidenta RS-a ne bi imao obaveze obraunavanja i plaanja doprinosa za Zaposlenika iz FBiH po propisima RS-a, ve samo poreza na dohodak u iznosu od 10%. Meutim, Zakon o doprinosima, lan 10. takoer navodi da je obveznik uplate isplatilac rezident RS-a. Prema opte prihvaenoj praksi, a i sukladno sa praksom u FBiH, zdravstveno osiguranje plaa se prema mjestu prebivalita uposlenika, dok se doprinosi za PIO, djeiju zatitu i zatitu od nezaposlenosti uplauju u fond RS-a. Poreska uprava RS-a nije predvidjela poseban obrazac za ovakve situacije, te se prijava poreza na dohodak i obraun doprinosa vri putem obrasca 1002. S druge strane, Zakon o doprinosima FBiH propisuje da su obveznici doprinosa izmeu ostalog fizika lica rezidenti Federacije koja su na teritoriju Federacije zaposlena kod pravne ili fizike osobe - nerezidenta Federacije .... Dalje, u skladu sa Pravilnikom o nainu obraunavanja i uplate doprinosa (Sl. novine FBiH br. 64/04 i 81/08, u daljem tekstu

NVO kao obveznik uplate poreza za lina primanja

Dohodak ostvaren po osnovu linih primanja, prihoda od kapitala, te dohodak plaen stranim licima je predmet poreza po odbitku od strane isplatioca.1To znai da je obveznik uplate poreza i doprinosa isplatilac prihoda, odnosno da se porez odbija od bruto plate. FBiH: Za isplate po osnovu linih primanja (iz nesamostalne djelatnosti), isplatilac prihoda je duan do 10. u mjesecu za prethodni mjesec podnijeti mjesenu prijavu poreza na dohodak i doprinosa na obrascu Specifikacija 2001, i 2001-A. Za isplate po osnovu samostalne djelatnosti, isplatioci su po isplati duni predati sljedee obrasce: AUG-1031 (Akontacija poreza po odbitku za povremene samostalne djelatnosti po osnovu ugovora o djelu ili ugovora o autorskom djelu); AUG-1032 (Akontacija poreza po odbitku na prihode od drugih samostalnih djelatnosti predstavniki organi vlasti, lanovi skuptina i nadzornih odbora itd.); Obrazac 2003 (za ostale nesamostalne djelatnosti). RS: Za sve isplate izvrene u prethodnom mjesecu isplatilac je duan podnijeti prijavu za porez najkasnije do 10. u mjesecu za prethodni mjesec. Svi isplatioci dohotka podnose osnovni obrazac 1002 na koji se porez plaa po odbitku i odgovarajue dodatne listove, u zavisnosti od vida isplate oporezivog dohotka i osnova uplate doprinosa. Uz osnovni obrazac 1002 za lina primanja iz radnog odnosa (iz nesamostalne djelatnosti) isplatilac popunjava i dodatni list DL1 (Primanja po osnovu radnog
1 Porez po odbitku ili akontacija poreza na dohodak sutinski znai da je porez uplaen mjeseno odnosno po isplati, od strane isplatioca. Naime, porezni obveznik je fiziko lice, a isplatilac je obveznik uplate poreza. Fiziko lice prijavljuje svoju konanu obavezu poreza na dohodak na kraju godine, te se zato sve uplate u toku godine nazivaju akontacijom poreza (jer su plaene prije isteka poreznog perioda tj. godine), odnosno porezom po odbitku jer je porez odbijen od bruto naknade.

POREZI

53

Pravilnik), obraun i uplatu doprinosa za primanja koja ostvari kod nerezidenta na teritoriji FBiH mora izvriti Zaposlenik najkasnije do 10. u mjesecu za prethodni mjesec, mada je dozvoljeno da to umjesto njega obavlja njegov poslodavac nerezident, to je esto u praksi i sluaj. U praksi je od strane porezne uprave RS-a prihvaeno da se zdravstveno osiguranje plaa prema mjestu prebivalita uposlenika, dok se doprinosi za PIO, djeiju zatitu i zatitu od nezaposlenosti uplauju u fond RS-a. Prijavljivanje i uplata poreza na dohodak i doprinosa za lica sa prebivalitem u RS-u zaposlena u NVO-u koji se nalazi u FBiH: FBiH propisi su definisali da je obveznik doprinosa fiziko lice nerezident FBiH (tj. u ovom sluaju Zaposlenik sa prebivalitem u RS-u) koje je na teritoriji FBiH u radnom odnosu kod pravne ili fizike osobe rezidenta FBiH. Dakle, prema vaeim propisima FBiH Zaposlenicima sa prebivalitem u RS-u je za njihov dohodak kojeg ostvare u NVO-u FBiH potrebno platiti ukupne doprinose iz plate (31%) i na platu (10,5%), kao i porez na dohodak od 10%. Uplata navedenih doprinosa u ovom sluaju je propisana na sljedei nain: Doprinos za PIO se u potpunosti uplauje u Fond PIO FBIH; Doprinos za zdravstveno osiguranje se uplauje u Fond solidarnosti FBiH (9%), odnosno u Fond zdravstvenog osiguranja RS-a (91%); Doprinos za osiguranje od nezaposlenosti se uplauje FBiH zavodu za zapoljavanje (30%), odnosno Zavodu za zapoljavanje RS-a (70%). Za prijavu i uplatu ovih doprinosa koristi se za to posebno predviena Specifikacija 2001-A.

Poreska osnovica i primjena propisanih stopa - koncept

Poreska osnovica i osnovica doprinosa
Poreska osnovica smatra se i osnovicom za obraunavanje doprinosa. Dakle, pri obraunu poreza i doprinosa, isplatilac odnosno NVO: 1) izrauna poresku osnovicu na nain da ukljui sve prihode koje isplauje a koji su oporezivi u skladu sa Zakonom o porezu na dohodak; 2) na tako izraunatu osnovicu primjenjuje stope poreza i stope doprinosa u skladu sa Zakonom o porezu na dohodak, i Zakonom o doprinosima. Detaljniji opis oporezivih prihoda, te stopa koje se primjenjuju pri obraunu obaveze za poreze i doprinose slijedi u nastavku ove Sekcije.

Poreska osnovica - RS
Prihodi koji nisu predmet oporezivanja
Prihodi koje NVO moe biti u prilici da isplauje, a koji nisu predmet poreza i doprinosa bez obzira na vrstu ugovora koju NVO ima sa angaovanim fizikim licem su sljedei:

RS: primanja po osnovu djeijeg i materinskog dodatka i novane pomoi za opremu novoroene djece; primanja po osnovu stipendija do 75% prosjene mjesene neto plate po zaposlenom u Republici Srpskoj prema posljednjem objavljenom podatku organa nadlenog za poslove statistike; naknadu za vrijeme nezaposlenosti; primanja po osnovu materijalnog obezbjeenja u skladu sa zakonom; primanja po osnovu organizovane socijalne i humanitarne pomoi; naknadu stvarne materijalne i nematerijalne tete; naknadu za tuu pomo i njegu i naknada za tjelesno oteenje.

54

POREZI

Prihodi koji ulaze u osnovicu - nesamostalna djelatnost

1. Porez i doprinosi se plaaju na: bruto platu i druge isplate zaposlenom, ukljuujui i koristi koje poslodavac daje uposleniku; regres za godinji odmor; topli obrok; bonuse, naknade i druge izdatke; posredne olakice i skrivene isplate; avansna primanja; naplaena potraivanja po osnovu linih primanja; bonuse i nagrade. 2. Porez i doprinosi se NE plaaju na: otpremnine za odlazak u penziju; otpremnine pri otputanju sa posla; naknade za trokove sahrane, pomo za gubitke nastale kao posljedica elementarnih nepogoda i pomoi po osnovu ozljeda i bolesti koje isplauje poslodavac za zaposlenog ili lana njegove porodice isplaene do visine utvrene po posebnim propisima; smjetaj koji poslodavac osigurava zaposlenom na mjestu gdje se obavlja djelatnost ako je neophodno da zaposleni koristi smjetaj radi obavljanja radnog zadatka; naknade za prevoz na posao i sa posla isplaene do visine po posebnim propisima; naknade putnih trokova i dnevnica u svrhu poslovnih putovanja ili privremenog obavljanja radnih zadataka isplaene do visine po posebnim propisima (maksimalna poresko dopustiva dnevnica za putovanje u BiH trenutno iznosi 48 KM); naknade za priznavanja trokova preseljenja u svrhu promjene mjesta zaposlenja isplaene do visine po posebnim propisima; pokloni koje daju poslodavci za djecu zaposlenih povodom praznika do iznosa od 20% isplaene prosjene bruto plate u Republici Srpskoj za taj mjesec.

3.

Godinji odbitak za izdravane lanove porodice iznosi 900 KM (75 KM/mj.)2

PORESKA OSNOVICA = Ukupno isplaeni oporezivi prihodi (1.) Doprinosi iz plate Odbitak za izdravane lanove porodice (3.)

Poreska osnovica kod samostalne djelatnosti

Ugovor o djelu: poreska osnovica je neto prihod koji ini ukupno ugovorenu naknadu umanjenu za stvarne ili nominirane trokove. Autorske naknade: poreska osnovica je neto prihod koji ini ukupno ugovorenu naknadu umanjenu za stvarne ili nominirane trokove. Rad pripravnika: osnovica je iznos koji se isplauje pripravniku. Volonteri: osnovicu za uplatu doprinosa ini 50% od prosjene bruto plate u RS-u.

2 Izdravanim lanovima ue porodice smatraju se brani drug, djeca i roditelji poreskog obveznika koji ne ostvaruju oporezivi dohodak i iji dohodak i drugi prihodi koji se u smislu Zakona o porezu na dohodak ne smatraju dohotkom, ne prelaze iznos od 3.000 KM. Ako vie lica izdrava lana ili lanove ue porodice, lini odbitak za ta lica ravnomjerno se rasporeuje na sva lica koja te lanove izdravaju, osim ako se ne dogovore drugaije.

POREZI

55

Stope poreza i doprinosa

Ugovor o radu 1 Doprinosi iz plate Doprinos za PIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti Doprinos za djeiju zatitu 2 Porez na dohodak 33.0% 18.0% 12.5% 1.0% 1.5% 10.0% 2 1 Ugovor o angaovanju volontera (u sluaju da volonter ne dobija naknadu) Doprinosi Doprinos za PIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti Doprinos za djeiju zatitu Porez na dohodak 30.5% 18.0% 12.5% 0.0% 0.0% 0.0%

Ugovor o privremenim i povremenim poslovima 1 Doprinosi iz plate Doprinos za PIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti Doprinos za djeiju zatitu 2 Porez na dohodak 30.5% 18.0% 12.5% 0.0% 0.0% 10.0% 2 1

Ugovor o angaovanju pripravnika Doprinosi iz plate Doprinos za PIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti Doprinos za djeiju zatitu Porez na dohodak 33.0% 18.0% 12.5% 1.0% 1.5% 10.0%

Ugovor o djelu 1 Doprinosi iz naknade Doprinos za PIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti Doprinos za djeiju zatitu 2 Porez na dohodak 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 10.0%

Ugovor o autorskom djelu (ako primalac naknade nije obavezno osiguran po drugom osnovu) 1 Doprinosi iz naknade Doprinos za PIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti Doprinos za djeiju zatitu 2 Porez na dohodak 33.0% 18.0% 12.5% 1.0% 1.5% 10.0%

56

POREZI

PRIMJERI OBRAUNA RS-a

Primjer 1: OBRAUN POREZA I DOPRINOSA UGOVOR O RADU
Ugovorena bruto plaa je 4.000 KM, i postoji jedan izdravani lan porodice:
UGOVOR O RADU Ukupni koef.odbitka za izdravane lanove porodice 1.0 R.br. 1 2 Opis Bruto plaa prema ugovoru o radu Doprinosi IZ plae Doprinos za PIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 3 4 5 6 7 8 9 10 Doprinos za djeiju zatitu Oporeziva osnovica Umanjenje porezne osnovice Osnovica za obraun poreza Porez na dohodak Iznos poreza za povrat fiz. licu (75 x 10%) Neto primanje [4- (7+8)] Posebna naknada za invalidna lica (osnovica pod 1)1 0,1% 10.0% 33% 18.0% 12.5% 1.00% 1.50% Iznos (KM) 75.00 Stopa Iznos 4,000 1,320 720 500 40 60 2,680 (75) 2,605 260.5 7.5 2,412 4

Primjer 2: OBRAUN POREZA - UGOVOR O DjELU

UGOVOR O DjELU Trokovi koji se priznaju pri obraunu osnovice (stvarni ili normirani) R.br. Opis 1 2 3 4 Bruto naknada prema ugovoru o djelu Bruto naknada po odbitku trokova Porez na dohodak Neto za isplatu na raun lica (2 - 4 + Trokovi koji se priznaju) 10.0% Iznos (KM) 800.00 Stopa Iznos 4,000 3,200 320 3,680

POREZI

57

Poreska osnovica - FBiH

Prihodi koji nisu predmet oporezivanja
Prihodi koje NVO moe biti u prilici da isplauje, a koji nisu predmet poreza i doprinosa bez obzira na vrstu ugovora koju NVO ima sa angaovanim fizikim licem su sljedei: prihodi na osnovu naknada za vrijeme nezaposlenosti i sprijeenosti za rad koji su isplaeni na teret vanbudetskog fonda; prihodi invalidnih lica koja su zaposlena u NVO-u za radno i profesionalno osposobljavanje i rehabilitaciju invalida; prihodi na osnovu naknada za tjelesna oteenja, umanjenu radnu sposobnost i naknada za pretrpljenu neimovinsku tetu; prihodi na osnovu naknada teta zaposlenicima po osnovu posljedica nesree na radu, plaanja po osnovu stipendija uenika i studenata na redovnom kolovanju, a najvie do iznosa od 75% prosjene neto plae po zaposlenom u Federaciji, prema posljednjem objavljenom podatku nadlenog organa za statistiku; prihodi koje ostvare uenici i studenti putem uenikih i studentskih zadruga u toku jedne kalendarske godine do iznosa od etiri prosjene mjesene plae zaposlenih u Federaciji prema posljednjem objavljenom podatku Federalnog zavoda za statistiku; nagrade uenicima i studentima osvojene na takmienjima u okviru obrazovnog sistema i organiziranim kolskim i visokokolskim takmienjima do visine dvije prosjene neto plae po zaposlenom u Federaciji, prema posljednjem objavljenom podatku nadlenog organa za statistiku; naknade plaa isplaenih licima za vrijeme trajanja prekida posla za koji zaposlenik nije kriv.

ili u vidu premija i drugih prihoda za rad obavljen prema njegovim uputama. Oporezivim prihodima od nesamostalne djelatnosti smatraju se i: dodatni prihodi na osnovu naknada, pomoi i sl. koje poslodavac isplati zaposlenicima iznad iznosa utvrenih Pravilnikom o primjeni Zakona o porezu na dohodak; plae koje umjesto poslodavca isplati drugo lice; svi drugi prihodi na osnovu i u vezi sa nesamostalnom djelatnou. Koristi koje su primljene na osnovu nesamostalne djelatnosti ulaze u dohodak, i to: koritenje vozila i drugih sredstava za line potrebe; smjetaj, hrana kao i koritenje drugih dobara i usluga koji su besplatni ili po cijeni koja je nia od trine cijene; odobreni beskamatni krediti ili krediti sa kamatnom stopom koja je nia od trine kamatne stope; izmirivanje linih trokova od poslodavca; izmirivanje ili oprost dunike obaveze od poslodavca. Porez i doprinosi se NE plaaju na: dnevnice za slubena putovanja u zemlji i inostranstvu u skladu sa posebnim propisima3 (trenutno neoporezivi iznos dnevnice za putovanje u BiH iznosi 25 KM, a u inostranstvo 90 160 KM); trokovi prevoza na slubenom putovanju u visini cijene prijevozne karte iz putnike tarife za prijevoz sredstvom one vrste i razreda koji se mogu
3

Poreska osnovica kod nesamostalne djelatnosti

1. Prihodom od nesamostalne djelatnosti smatra se: bruto plaa koju zaposleniku isplauje poslodavac na osnovu ugovora o radu, odnosno radnog odnosa ili daje u stvarima, koristima, protuuslugama i/

Jedna dnevnica obraunava se za svaka 24 sata provedena na slubenom putovanju. Za slubeno putovanje koje traje due od 12 sati, obraunava se jedna dnevnica, a za slubeno putovanje koje traje osam do 12 sati pola dnevnice. Ako je na slubenom putovanju osigurana besplatna ishrana, pripadajua dnevnica se umanjuje za 30%. Dnevnice odreene za stranu dravu u koju se slubeno putuje obraunavaju se od sata ulaska u Federaciju, odnosno Bosnu i Hercegovinu, a dnevnice odreene za stranu dravu iz koje se dolazi - do sata ulaska u Federaciju, odnosno Bosnu i Hercegovinu. Ako se slubeno putuje u vie zemalja, u odlasku se obraunava dnevnica utvrena za stranu dravu u kojoj poinje slubeno putovanje, a u povratku - dnevnica utvrena za stranu dravu u kojoj je slubeno putovanje zavreno. Za svako zadravanje odnosno proputovanje kroz stranu dravu koje traje due od 12 sati obraunava se dnevnica za tu stranu dravu.

58

POREZI

upotrebljavati na slubenom putovanju prema putnom nalogu; trokovi noenja na slubenom putovanju u visini plaenog hotelskog rauna, osim hotela Deluxe kategorije. Za hotel Deluxe kategorije izdatak za noenje obraunava se najvie do iznosa cijene hotela A kategorije u istom mjestu. Ako u mjestu slubenog putovanja nema hotelskog smjetaja ili ako se on ne koristi, pripadajua dnevnica se uveava za 70%; naknada za koritenje privatnog automobila u slubene svrhe (uz prethodno odobrenje lica ovlatene osobe u NVO-u) u visini 20% cijene jednog litra utroenog goriva po preenom kilometru; naknada trokova prevoza na posao i sa posla u visini kotanja cijene karte gradskog, prigradskog ili meugradskog prevoza, a u sluaju koritenja vlastitog automobila saglasno unutranjim aktima u visini od 20% od cijene jednog litra benzina po preenom kilometru na odobrenoj relaciji od mjesta stanovanja do mjesta rada, a najvie do iznosa cijene jedne i po mjesene karte u javnom saobraaju na odobrenoj relaciji; naknada za ishranu u toku radnog dana (topli obrok) u visini do 2% od prosjene neto plate u Federaciji prema posljednjem statistikom objavljenom podatku4; naknada za rad na terenu (terenski dodatak) pod uslovom da se rad obavlja van mjesta zaposlenja i da traje due od 30 dana neprekidno, i to: - 20% od iznosa propisane dnevnice, ako su na terenu obezbjeeni smjetaj i ishrana od strane poslodavca, - do visine propisane dnevnice ako je na terenu obezbijeen samo smjetaj, - do 70% iznosa propisane dnevnice, ako je na terenu obezbijeena samo ishrana; regres za godinji odmor u visini prosjene neto plate u Federaciji u posljednja tri mjeseca prije isplate ili u visini 70% plate zaposlenika utvrene rjeenjem o plati, isplaene u posljednja tri mjeseca;
Informacija o prosjenoj neto plati u FBiH se objavljuje mjeseno u Slubenim novinama FBiH, kao i na web stranici Federalnog zavoda za statistiku www.fzs.ba
4

otpremnina prilikom odlaska u penziju u visini est neto plata zaposlenika koje su mu isplaene u prethodnih est mjeseci ili est prosjenih neto plata u Federaciji prema posljednjem statistikom podatku, ako je to povoljnije za zaposlenika; otpremnina u sluajuotkaza ugovora o radu (u sluaju tehnolokog vika), ne podlijee obavezi plaanjaporezana dohodakukoliko je isplaenazaposleniku do iznosa koji ini 70% prosjene mjesene plae u posljednja tri mjeseca prije prestanka ugovora o radu, za svaku navrenu godinu rada kod poslodavca - isplatioca otpremnine; naknade trokova lijeenja teko oboljelih zaposlenika i lanova njegove ue porodice, shodno lanu 24. stav (5) Zakona o porezu na dohodak, u visini stvarnih trokova prema dokumentaciji; naknada trokova sahrane u sluaju smrti zaposlenika ili lanova njegove ue porodice, kao i smrti penzionisanog zaposlenika, u visini stvarnih trokova sahrane, a najvie etiri prosjene mjesene plae isplaene u Federaciji za prethodnaetirimjeseca prije donoenja rjeenja o isplati naknade; jubilarne nagrade za navreni odreeni broj godina neprekidnog radnog staa zaposlenika kod istog poslodavca i to: - za navrenih pet godina - 0,5 prosjene mjesene neto plate, - za navrenih deset godina - 1 prosjene mjesene neto plate, - za navrenih petnaest godina - 1,25 prosjene mjesene neto plate, - za navrenih dvadeset godina - 1,50 prosjene mjesene neto plate, - za navrenih dvadesetpet godina - 1,75 prosjene mjesene neto plate, - za navrenih trideset godina - 2 prosjene mjesene neto plate, - za navrenih tridesetpet godina - 2,50 prosjene mjesene neto plate. Osnovica za utvrivanje visine jubilarne nagrade je prosjena plata ostvarena u Federaciji BiH u

POREZI

59

prethodna tri mjeseca, u momentu isplate iste, a prema posljednjem statistikom podatku; novane pomoi jednokratno u visini tri prosjene plate zaposlenika isplaene u prethodna tri mjeseca ili u visini tri prosjene neto plate u Federaciji prema posljednjem statistikom podatku, ako je to povoljnije za zaposlenika u sluaju: teke invalidnosti zaposlenika (najmanje 60% invaliditeta); teke bolesti zaposlenika ili lanova njegove ue porodice i hirurkih intervencija na zaposleniku izvrenih iz zdravstvenih razloga i po preporuci ljekara; pokloni koje poslodavci daju zaposleniku u novcu, stvarima, uslugama ili pravima, povodom dravnih i vjerskih praznika i/ili jubileja firme i sl., ne podlijeu obraunavanju i plaanju poreza na dohodak ako njihova ukupna vrijednost na godinjem nivou nije vea od vrijednosti koja je jednaka iznosu 30% prosjene mjesene plae koju objavljuje Federalni zavod za statistiku za mjesec kada se daje poklon. Ako se gore navedeni trokovi slubenog putovanja isplate zaposleniku u iznosima veim od propisanih, smatrat e se oporezivim prihodom primaoca naknade po osnovi nesamostalne djelatnosti. Ako se navedeni trokovi slubenog puta isplate fizikoj osobi koja kod NVO isplatioca naknade nema status zaposlenika (npr. uesnicima seminara i radionica, ili lanovima NVO-a koji nisu zaposleni u NVO-u), smatrat e se prihodima primaoca naknade po osnovi drugih samostalnih djelatnosti odnosno naknadom isplaenom po osnovi ugovora o djelu ili autorskim honorarom te e se na taj nain i oporezivati. Koristi koje poslodavac daje zaposleniku, a koje su u interesu obavljanja djelatnosti i ne podlijeu oporezivanju su: posebna radna odjea sa znakom poslodavca; posebni ljekarski pregledi po osnovu posebnih propisa; sistematski kontrolni ljekarski pregledi za sve zaposlene; razni oblici obrazovanja i strunog usavravanja u

vezi sa djelatnosti koji su neophodni za ostvarivanje prihoda poslodavca i sl. 2. Osnovni lini odbitak iznosi 300 KM mjeseno (3.600 KM godinje), te dodatni lini odbici se odbijaju za lanove izdravane porodice mjeseno: - 150 KM za izdravanog branog druga; 150 KM za prvo dijete; - 210 KM za drugo dijete; - 270 KM za tree i svako slijedee dijete; - 90 KM za drugog izdravanog lana ue porodice; - 90 KM mjeseno za utvrenu invalidnost poreskog obveznika. PORESKA OSNOVICA = Ukupno isplaeni oporezivi prihodi (1.) Doprinosi iz plate - Lini odbici (3.)

Poreska osnovica kod samostalne djelatnosti

Ugovor o djelu: poreska osnovica je neto prihod koji ini ukupno ugovorenu naknadu umanjenu za 20%. Autorske naknade: poreska osnovica je neto prihod koji ini ukupno ugovorenu naknadu umanjenu za 30%. Rad pripravnika: Pripravniku se obezbjeuje zdravstveno osiguranje putem zavoda za zapoljavanje. Pored toga, organizacija koja upoljava pripravnika ima i obavezu plaanja doprinosa za zatitu od povrede na radu i profesionalnog oboljenja (35% od najnie plae). Neto naknada za rad pripravnika mora iznositi najmanje 80% najnie plae, prema posljednjim objavljenim statistikim podacima. Volonteri: volonter ima pravo na zdravstveno osiguranje koje mu uplauje nadleni Zavod za zapoljavanje. Radi osiguranja od povrede na radu ili profesionalne bolesti poslodavac plaa nadlenoj slubi za zapoljavanje doprinos od 35% od najnie plae za svakog volontera. Volonter ima pravo na odmor u toku radnog dana, dnevni odmor izmeu dva radna dana i sedmini odmor, kao i naknadu za topli obrok i trokove prijevoza na posao i sa posla. U sluaju da volonteri pored toplog obroka i trokova prijevoza na posao ostvaru-

60

POREZI

ju dodatnu novanu naknadu, ista se oporezuje kao drugi samostalni i povremeni rad po stopi od 10%, a na bruto osnovicu se obraunavaju i doprinosi za PIO (6%) i zdravstveno osiguranje (4%), kao i opa vodna naknada i posebna naknada za zatitu od prirodnih nesrea (po 0,5% na neto iznos naknade).

Stope poreza i doprinosa

Ugovor o radu 1 Doprinosi IZ plae Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 2 Doprinosi NA plau Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 3 Porez na dohodak 31% 17.0% 12.5% 1.5% 10.5% 6.0% 4.0% 0.5% 10.0% *uplauje se samo ako volonteri ne primaju naknadu za rad 2 1 Ugovor o angaovanju volontera Osiguranje za sluaj povrede na radu Doprinos za PIO/MIO 35% najnie plae 22 KM*

Ugovor o privremenim i povremenim poslovima 1 Doprinosi IZ plae Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 2 Doprinosi NA plau Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 3 Porez na dohodak 31% 17.0% 12.5% 1.5% 10.5% 6.0% 4.0% 0.5% 10.0% 2 1

Ugovor o angaovanju pripravnika Osiguranje za sluaj povrede na radu Porez na dohodak 10% od stvarno ugovorene naknade nije jasno definisano

POREZI

61

Ugovor o djelu 1 Doprinosi IZ bruto naknade Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 2 Doprinosi NA neto naknadu Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 3 4 5 Posebna naknada za zatitu od prirodnih i drugih nesrea Opa vodna naknada Porez na dohodak 0.5% 0.5% 10.0% 4 n/a n/a 3 6.0% n/a 2 n/a n/a 4.0% 1

Ugovor o autorskom djelu Doprinosi IZ bruto naknade Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti Doprinosi NA neto naknadu Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti Posebna naknada za zatitu od prirodnih i drugih nesrea Porez na dohodak 0.5% 10.0% n/a n/a 6.0% n/a n/a n/a 4.0%

62

POREZI

PRIMJERI OBRAUNA FBIH

Primjer 1: OBRAUN POREZA I DOPRINOSA UGOVOR O RADU
Ugovorena bruto plaa je 4.000 KM. Primjer obrauna je kako slijedi:
UGOVOR O RADU Ukupni koeficijent linog odbitka 1.0 R.br. 1 2 Opis Bruto plaa prema ugovoru o radu Doprinosi IZ plae Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 3 Doprinosi NA plau Doprinos za PIO/MIO Doprinos za zdravstveno osig. Doprinos za osig.od nezaposlenosti 4 5 6 7 8 Oporeziva osnovica Ukupni lini odbitak Osnovica poreza Porez na dohodak Za isplatu Posebna naknada za zatitu od prirodnih i drugih nesrea Opta vodna naknada Posebna naknada za invalidna lica (osnovica pod 1)
2

Iznos (KM) 300.00 Stopa 31% 17.0% 12.5% 1.5% 10.5% 6.0% 4.0% 0.5% Iznos 4,000 1,240 680 500 60 420 240 160 20 2,760 300 2,460 10.0% 246 2,514 0,5% 0,5% 0,5% 12.5 12.5 20

Takoer, isti princip se koristi i kod obrauna poreza i doprinosa za privremene i povremene poslove.5

5 U skladu sa izdatim miljenjima Porezne Uprave i Federalnog ministarstva finansija, doprinosi na ugovore o privremenim i povremenim poslovima se obraunavaju na nain propisan za nesamostalne djelatnosti (tj. rada po osnovu Ugovora o radu), iako u skladu sa lanom 136. Zakona o radu FBiH privremeni i povremeni poslovi ne predstavljaju poslove za koje se zakljuuje ugovor o radu na odreeno ili neodreeno vrijeme, tj. ne smatraju se zakljuivanjem radnog odnosa.

POREZI

63

Primjer 2: OBRAUN POREZA I DOPRINOSA UGOVOR O DJELU

a) Ugovorena bruto naknada od 1,000 KM
UGOVOR O DjELU Trokovi koji se priznaju pri obraunu osnovice (20% bruto ugovorene naknade) R.br. 1 2 3 4 5 6 7 Opis Bruto naknada prema ugovoru o djelu Bruto naknada po odbitku trokova Doprinosi IZ osnovice Doprinos za zdravstveno osiguranje POREZNA OSNOVICA (2-3) Porez na dohodak Neto za isplatu na raun lica (4 - 5 + Trokovi koji se priznaju) Doprinosi NA osnovicu Doprinos za PIO/MIO (osnovica pod 2.) Posebna naknada za zatitu od prirodnih i drugih nesrea (osnovica pod 6.) Opa vodna naknada (osnovica pod 6.) 0.5% 0.5% 4.5 4.5 6.0% 57 48 10.0% 4.0% Iznos (KM) 200 Stopa Iznos 1,000 800 32 32 768 77 891

64

POREZI

b) Ugovorena neto naknada (na ruke) od 1,000 KM6

UGOVOR O DjELU Trokovi koji se priznajupri obraunu osnovice (20% bruto ugovorene naknade)3 R.br. 1 2 3 Opis Ugovorena naknada za isplatu na ruke Porez na dohodak (1 x 8,6176 %) Doprinosi IZ osnovice za zdravstveno osiguranje (1 x 3,5907%) Doprinosi NA osnovicu za PIO/MIO (1 x 5,3860 %) Posebna naknada za zatitu od prirodnih i drugih nesrea (1 x 0,5%) Opa vodna naknada (1 x 0,5%) Bruto naknada (1+2+3) Ukupan troak ugovora o djelu (4+5+6+7) 5 5 1,122.09 1,185,95 53.86 35.91 Iznos (KM) 200 Stopa Iznos 1,000 86.18

5 6 7 8

6 Preraun neto naknade po ugovoru o djelu u bruto naknadu se vri mnoenjem ugovorene neto naknade za isplatu sa koeficijentom 1,122083.

POREZI

65

Primjer 3: OBRAUN POREZA I DOPRINOSA UGOVOR O AUTORSKOM DJELU

a) Ugovorena bruto naknada od 1,000 KM
UGOVOR O AUTORSKOM DjELU Trokovi koji se priznaju pri obraunu osnovice (30% bruto ugovorene naknade) R.br. 1 2 3 4 5 6 7 Opis Bruto naknada prema ugovoru o djelu Bruto naknada po odbitku trokova Doprinosi IZ osnovice Doprinos za zdravstveno osiguranje POREZNA OSNOVICA (2-3) Porez na dohodak Neto za isplatu na raun lica (4 - 5 + Trokovi koji se priznaju) Doprinosi NA osnovicu Doprinos za PIO/MIO (osnovica pod 2.) Posebna naknada za zatitu od prirodnih i drugih nesrea (osnovica pod 6.) 0.5% 4.5 6.0% 57 42 10.0% 4.0% Iznos (KM) 300 Stopa Iznos 1,000 700 28 28 672 67 905

66

POREZI

b) Ugovorena neto naknada (na ruke) od 1,000 KM7

UGOVOR O AUTORSKOM DjELU Trokovi koji se priznajupri obraunu osnovice (30% bruto ugovorene naknade)4 R.br. 1 2 3 Opis Ugovorena naknada za isplatu na ruke Porez na dohodak (1 x 7,4271 %) Doprinosi IZ osnovice za zdravstveno osiguranje (1 x 3,0946%) Doprinosi NA osnovicu za PIO/MIO (1 x 4,6419 %) Posebna naknada za zatitu od prirodnih i drugih nesrea (1 x 0,5%) Bruto naknada (1+2+3) Ukupan troak autorskog ugovora (4+5+6) 5 1,105.22 1,156.64 46,42 30,95 Iznos (KM) 300 Stopa Iznos 1,000 74,27

5 6 7

Porez na dobit
Obveznik poreza na dobit
U skladu sa lanom 3. Zakona o porezu na dobit FBiH, te lanom 4.Zakona o porezu na dobit RS-a, NVOi spadaju meu lica koja se izuzimaju od plaanja poreza na dobit, za prihode koji se odnose na: prihode iz budeta i javnih fondova, sponzorstva ili donacija u novcu ili naturi, kamata, dividendi i ostalih investicionih prihoda koji obuhvataju i prihode od nekretnina, lanarina, prihoda od prodaje ili prenosa dobara, osim dobara koja se koriste ili su se koristila za obavljanje djelatnosti. Ukoliko NVO obavlja i djelatnost koja nije u vezi sa njenim ciljevima, onda podlijee plaanju poreza na dobit ostvarenu obavljanjem te djelatnosti. U skladu sa gore navedenim zakonskim odredbama, NVO nije obveznik poreza na dobit i ako obavlja aktivnosti prodaje usluga i proizvoda privrednu djelatnost - pod uslovom da su takve aktivnosti definisane statutom kao nain samofinansiranja u slubi ostvarivanja ciljeva. Da bi NVO ispunila
7 Preraun neto naknade po autorskom ugovoru u bruto naknadu se vri mnoenjem ugovorene neto naknade za isplatu sa koeficijentom 1,105217.

uslove za status lica osloboenog od plaanja poreza na dobit, privredne djelatnosti moraju biti srodne ciljevima odreenim statutom, te se viak prihoda nad rashodima mora ulagati u aktivnosti odreene statutom drugim rijeima, ne mogu se isplatiti treim licima u vidu raspodjele dobiti. Naime, za razliku od privrednih drutava, osnivai i lanovi NVO-a nemaju i status vlasnika. U tom smislu, viak prihoda nad rashodima, odnosno dobit, ne moe se raspodijeliti (npr. osnivaima, lanovima, donatorima, uposlenicima), nego se investira u osnovne statutarne budue aktivnosti.Ovo je u duhu Zakona o porezu na dobit u oba entiteta, obzirom da se NVO i oslobaa plaanja poreza upravo zbog svog neprofitnog karaktera. Ukoliko NVO obavlja i djelatnost na tritu koja nije u vezi sa statutarnim ciljevima, takva NVO podlijee obavezi plaanja poreza na dobit ostvarenu obavljanjem te djelatnosti. Postupak utvrivanja poreske osnovice poreza na dobit NVO-a vri se na isti nain kao i drugi porezni obveznici koji obavljaju djelatnost radi sticanja dobiti. Poreska osnovica utvruje samo za prihode

POREZI

67

vezane za naprijed navedene djelatnosti. U praksi, NVO treba voditi odvojeno knjigovodstvo za ove djelatnosti, gdje e se svi prihodi i rashodi vezani za oporezive djelatnosti prikazivati odvojeno od prihoda i rashoda vezanih za statutorne ciljeve. Prijavljivanje i obraun Poreza na dobit vri se na sljedeim obrascima: FBiH: Obrazac PR-PD, ukljuujui i Porezni bilans RS: Obrazac 1101, te prilozi Obrazac 1102

kazne (novane kazne i penali; zatezne kamate za javne prihode); odreene trokove koji se baziraju na procjenama (rezerve/rezervisanja kod banaka i drutava za osiguranje i reosiguranje preko 20% dobiti iz bilansa uspjeha; rezervisanja za rizike i obaveze koja se ne smatraju porezno dopustivim rashodom; otpisi sumnjivih i spornih potraivanja koja se ne smatraju porezno priznatim rashodom; trokovi materijala, odnosno vrijednost prodate robe iznad iznosa obraunatog po metodi prosjene cijene; amortizacija koja je raunovodstveno obraunata iznad porezno dopustive visine); nedokumentirane trokove i ostale rashode koji nisu priznati u skladu sa MRS/MSFI; trokove koji mogu bitisumnjive komercijalne pozadine lina primanja, povezana lica (trokovi linih primanja zaposlenih i drugih fizikih lica isplaenih iznad iznosa koji je osloboen oporezivanja porezom na dohodak; razlika izmeu trine (nie) kamate i kamate po kreditima od povezanih lica; razlika izmeu trinih (niih) i vrijednosti stvarnih transakcija sa povezanim licima, za ostale rashode; razlika izmeu trinih (viih) i vrijednosti stvarnih transakcija sa povezanim licima, za iskazane prihode); trokovi priznati u ranijim poreskim periodima (ranije iskoritena ubrzana amortizacija). Sumnjiva i sporna potraivanja mogu se otpisati na nain da budu porezno priznat troak samo ako potraivanje nije naplaeno u roku od 12 mjeseci od datuma dospijea potraivanja na naplatu i ako je povjerilac utuio potraivanja ili se zbog njih vodi postupak prinudne naplate, ako su prijavljena u steajnom postupku nad dunikom ili ako je postignut sporazum sa dunikom, koji nije fiziko lice ili povezano lice, u postupku steaja ili likvidacije. b)Umanjuje za sljedee prihode (-): prihodi/dobici iz osnova likvidacije zavisnog privrednog drutva, koja je ve oporezovana kod tog privrednog drutva; prihodi od primljenih dividendi i udjela u dobiti drugih obveznika poreza na dobit; prihodi po osnovu naplaenih otpisanih potraivanja koja su u ranijim periodima tretirana kao porezno nepriznat rashod;

Porezna osnovica i stopa poreza na dobit

Oporeziva dobit odnosno porezna osnovica se utvruje usklaivanjem raunovodstvene dobiti iskazane u bilansu uspjeha, a usklaivanje se vri na sljedei nain: Uveavanjem raunovodstvene dobiti zatrokove koji nisu porezno priznati u skladu sa Zakonom o porezu na dobit; Umanjivanjem raunovodstvene dobiti zaprihode koji nisu oporezivi u skladu sa Zakonom o porezu na dobit; Umanjivanjem raunovodstvene dobiti za trokove koji su dozvoljeni u skladu sa Zakonom o porezu na dobit (npr. ubrzana amortizacija). Stopa poreza na dobit je 10%.

Porezna osnovica
FBiH Oporeziva dobit, odnosno porezni gubitak perioda utvruje se tako da se dobit ili gubitak poslovne godine, iskazana u bilansu uspjeha: a) Poveava za sljedee rashode (+): neposlovne/neobavezne trokove (30% trokova reprezentacije u poslovne svrhe, odnosno 100% reprezentacija koja nije direktno vezana za poslovanje; date donacije za humanitarne, kulturne, obrazovne, naune i sportske svrhe do 3% ukupnog prihoda; sponzorstva do 2% ukupnog prihoda; neobavezne lanarine komorama iznad 0,1% ukupnog prihoda; donacije politikim strankama; porez po odbitku plaen na vlastiti troak isplatioca; porez na dobit iskazan kao rashod);

68

POREZI

 prihodi iz osnova ranijih rezervisanja koja su ranijim godinama tretirana kao porezno nepriznat rashod; c) Umanjuje za sljedee dozvoljene trokove (-): porezno nepriznata amortizacija iz ranijih godina; razlika izmeu stvarne (nie) i pune porezno dozvoljene amortizacije, koja se koristi u porezne svrhe; jednokratno porezno iskoritena vrijednost kapitaliziranih izdataka za razvoj; jednokratno porezno iskoritena vrijednost stalnih sredstava ija je pojedinana vrijednost manja od 1.000 KM; jednokratno porezno iskoritena vrijednost hardvera i softvera; ubrzana amortizacija koja se koristi samo za porezne svrhe; kapitalni gubici iz bilansa stanja; neiskoriteni porezni gubici iz prethodnih pet godina. RS Oporeziva dobit, odnosno porezni gubitak perioda utvruje se tako da se dobit ili gubitak poslovne godine, iskazana u bilansu uspjeha poveava za odreene rashode, te tako sljedei trokovi nisu priznati: 30% trokova reprezentacije u vezi sa poslovnom djelatnou pravnog lica; nagrade radnicima do iznosa propisanih u Pravilniku za primjenu Zakona o porezu na dobit( u daljem tekstu: Pravilnik); amortizacija iznad stopa propisanih Pravilnikom; trokovi za putovanje, hranu i smjetaj, preseljenje i dnevnice do iznosa propisanih u Pravilniku; trokovi za istraivanje i razvoj u skladu sa Pravilnikom; gubici zaliha obraunavaju se posebno kako je propisano Pravilnikom; donacije javnim institucijama, humanitarnim, kulturnim i obrazovnim organizacijama u iznosu do 3% od ukupnog prihoda u toj poreskoj godini, s tim to se donacija koja prelazi taj iznos moe prenositi u naredne tri godine umanjujui budue donacije;

rashodi po osnovu sponzorstva u iznosu do 2% od ukupnog prihoda u toj poreskoj godini; stipendije studenata do 75% prosjene mjesene neto plate po zaposlenom u Republici Srpskoj prema posljednjem objavljenom podatku organa nadlenog za poslove statistike (u daljem tekstu: prosjena mjesena neto plata); kazne i kamate plaene zbog krenja zakona i drugih propisa; rashodi koji se odnose na neoporezivi prihod; rashodi evidentirani u knjigama, a koji nisu dokazani vjerodostojnim dokumentima kako je propisano vaeim zakonom; premije osiguranja koje plaa poslodavac za linu korist zaposlenih osim ako te premije nisu ukljuene u platu zaposlenih; rashodi u korist povezanog lica u iznosu za koliko ti rashodi prelaze trinu cijenu za robu ili usluge izvrene poreskom obvezniku od strane povezanog lica; gubitak na prodaji ili prenosu bilo koje imovine izmeu povezanih lica; donacije politikim strankama i organizacijama; kapitalni rashodi vezani za sticanje ili stvaranje imovine koja se amortizuje, a koja ima uobiajeni ekonomski vijek preko 1 godine; lini trokovi i trokovi koji nisu u vezi sa djelatnou koja se obavlja; rashodi vezani za nabavku kancelarijskih tepiha, umjetnina, dekorativnih elemenata i druge imovine koja ima karakter investicionog dobra; rashod po osnovu amortizacije goodwila. Sumnjiva i sporna potraivanja mogu se otpisati na nain da budu porezno priznat troak samo ako potraivanje nije naplaeno u roku od 12 mjeseci od datuma dospijea potraivanja na naplatu i ako je povjerilac utuio potraivanja ili se zbog njih vodi postupak prinudne naplate, ako su prijavljena u steajnom postupku nad dunikom ili ako je postignut sporazum sa dunikom, koji nije fiziko lice ili povezano lice, u postupku steaja ili likvidacije. Nadalje, u izraunavanju porezne osnovice, raunovodstvena dobit se umanjuje za sljedee prihode (-): (-) dividende i uee u dobiti koje primi pravno lice Republike Srpske;
POREZI

69

(-) prihode od naplaenih otpisanih potraivanja koja su u prethodnim poreskim periodima bila ukljuena u poresku osnovicu, a nisu iskljuena iz poreske osnovice kao priznati rashod; (-) prihod u obliku kamate od hartija od vrijednosti koje izda ili za koje garantuje Bosna i Hercegovina, Republika Srpska, Federacija Bosne i Hercegovine, Brko distrikt, jedinica lokalne samouprave, Centralna banka Bosne i Hercegovine, preduzea, osiguravajua drutva, investicioni fondovi i banke ili druge finansijske institucije koje djeluju kao ovlateni agenti; (-) prihod od konvertovanja imovine, ukoliko se imovina ne konvertuje slobodnom voljom poreskog obveznika, a prihod od takve konverzije se reinvestira u imovinu iste ili sline vrste prije isteka druge godine nakon godine u kojoj je imovina konvertovana, onda sva naknada primljena radi obeteenja poreskog obveznika za gubitak imovine ne ukljuuje se u oporezivi prihod. Smatra se da imovina nije konvertovana slobodnom voljom poreskog obveznika ukoliko je imovina unitena, ukradena, zaplijenjena ili konfiskovana ili je poreski obveznik na drugi nain prisiljen da prenese imovinu zbog prijetnji ili neposredne opasnosti od navedenih sluajeva; (-) kamata na depozite u banci; (-) prihod na koji je plaen porez po odbitku, a koji je platio isplatilac prihoda; (-) prihod od razmjene ili transfera istovrsne imovine.

Standardna stopa poreza po odbitku je 10%, dok se na isplate dividendi primjenjuje stopa poreza po odbitku od 5% u FBiH, odnosno 0% u RS-u. Bitno je napomenuti da, bez obzira na injenicu da li je NVO obveznik poreza na dobit, duan je obraunati i obustaviti porez po odbitku na bruto isplatu nerezidentima po osnovu gore navedenih plaanja. Naime, porez po odbitku predstavlja oporezivanje nerezidentnog pravnog lica obveznika poreza na dobit u njegovoj rezidentnoj zemlji, te ide na njegov teret. Primjer: U sluaju da NVO primi fakturu za usluge poslovnog savjetovanja, izdatu od strane dobavljaa konsultantske kue - pravnog lica koje je obveznik poreza na dobit u vicarskoj. Faktura iznosi 1000 KM. NVO e izvriti plaanje na sljedei nain: 900 KM isplauje na raun poslovnog partnera iz vicarske; 100 KM (tj. 10%) uplauje na raun Porezne uprave (FBiH, ili RS-a, u zavisnosti gdje je sjedite NVO-a). Prijavljivanje poreza po odbitku vri se na obrascu P-OD (FBiH), odnosno na obrascu 1101- Godinja poreska prijava za porez na dobit.

Sporazumi o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja

Sporazumi o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja nude mogunost smanjenja odnosno eliminiranja obaveze za plaanje poreza po odbitku. Tabela u nastavku nudi pregled zemalja sa kojima BiH ima vaee Sporazume, te stopa poreza po odbitku na isplate kamata, dividendi, autorskih prava i ostalih usluga.

Porez po odbitku
Porez po odbitku primjenjuje se na plaanja nerezidentnim pravnim licima po osnovu dividende, kamate i prava intelektualne svojine, istraivanja trita, usluga poreznog i poslovnog savjetovanja i usluge revizije, kao i sve ostale usluge koje pruaju nerezidenti na teritoriji FBiH, odnosno za sve usluge pruene od strane nerezidentnog pravnog lica bez obzira na kojoj teritoriji su izvrene (RS).

70

POREZI

Stopa % poreza po odbitku na sljedee isplate Red. Br. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 Zemlja Austrija Alir Belgija eka Danska Egipat Finska Francuska Holandija Hrvatska Iran Italija Katar Kina Kipar Maarska Malezija Moldavija Norveka Njemaka Pakistan Poljska Rumunija Slovaka Slovenija panija Srbija i Crna Gora ri Lanka vedska Turska Ujedinjeni Arapski Emirati Velika Britanija S. Irska Kamata Do 5% Do 10% Do 10% Do 15% Do 10% Do 10% Do 10% Do 10% Do 10% Do 10% Do 10% Do 10% Do 20% Do 10% Do 7,5% Do 7% Do 7% Do 10% Do 10% Do 10% Do 10% Do 10% Dividende Do 5% Do 10% Do 10% Do 5% Do 5% Do 15% Do 5% Do 5% Do 5% Do 5% Do 10% Do 10% Do 7% Do 10% Do 10% Do 10% Do 5% Do 5% DO 15% Do15% Do 10% Do 5% Do 5% Do 5% Do 5% Do 10% Do 5% Do 12,5% Do 5% Do 5% Do 10% Do 5% Autorskih prava Do 5% Do 10% Do 10% Do 10% Do 15% Do 10% Do 10% Do 15% Do 10% Do 7% Do 10% Do 10% Do 10% Do 8% Do 10% DO 10% Do 10% Do 15% Do 10% Do 10% Do 10% Do 5% Do 7% Do 10% Do 10% Do 10% Do 5% Do 10% Ostalih usluga -

POREZI

71

Primjer primjene sporazuma dvostrukog oporezivanja:

izbjegavanju

NVO kao krajnji potroa (neregistrovan za PDV)

Najee, NVO-i nisu obveznici PDV-a, te samim tim imaju i status krajnjeg potroaa. U tom kontekstu, NVO nema pravo odbitka ulaznog PDV-a, tj. PDV-a koji mu zaraunavaju dobavljai, te tako zaraunat PDV predstavlja troak. Takoer, krajnji troak predstavlja i PDV u sluaju uvoza dobara za svoje potrebe (kada plaaju PDV bilo direktno po nalogu carinarnice, bilo posredstvom peditera koji obavlja uvoz u ime NVO-a). U sluaju koritenja nekih usluga koje pruaju lica koja su registrovana u inostranstvu, a koja nemaju svog PDV zastupnika u BiH, NVO je duna obraunati i uplatiti PDV u iznosu od 17% na fakturisani iznos kroz institut samooporezivanja. Usluge na koje je potrebno izvriti samooporezivanje odnose se na usluge ustupanja autorskih i slinih prava, reklame, konsaltinga, iznajmljivanja pokretnih stvari i dr. koje bi joj izvrilo lice iz inostranstva; na usluge projektovanja, gradnje i druge usluge povezane sa nekretninama koje se nalaze u BiH koje bi joj izvrilo lice iz inostranstva; na usluge organiziranja manifestacija iz oblasti kulture, umjetnosti, obrazovanja, nauke, sporta, zabave i sl. koje bi joj izvrilo lice iz inostranstva itd.

U sluaju da NVO primi fakturu za usluge poslovnog savjetovanja, izdatu od strane dobavljaa konsultantske kue - pravnog lica koje je obveznik poreza na dobit u Njemakoj. Faktura iznosi 1000 KM. NVO e platiti puni iznos od 1000 KM dobavljau, te e, u svrhu primjene manje ili nulte stope poreza po odbitku, uraditi sljedee: u FBiH ispuniti P-OD obrazac, i uz obrazac dostaviti potvrdu o poreznoj rezidentnosti dobavljaa (koju dobavlja dobije od porezne uprave Njemakoj), te kopiju Sporazuma o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja; u RS-u popuniti obrazac Prilog 10, na kojem porezna uprava u Njemakoj potvruje da je dobavlja obveznik poreza na dobit te zemlje, te da je ta vrsta prihoda oporeziva u rezidentnoj poreznoj jurisdikciji u Njemakoj. Alternativno, takve potvrde dobavlja moe pribaviti kao posebne dokumente (dakle, da nisu u sklopu Priloga 10).

Porez na dodanu vrijednost (PDV)

Obaveza registrovanja za PDV
Plaanja PDV-a u BiH je, izmeu ostalog, osloboen i promet dobara i usluga koje su direktno povezane sa uslugama koje pruaju humanitarne, dobrotvorne i sline organizacije, udruenja i ostale neprofitne organizacije svojim lanovima za lanarinu, u skladu sa propisima koje reguliu te djelatnosti, pod uslovom da takva oslobaanja ne dovode do poremeaja konkurencije na tritu. Iako odredba vezana za poremeaj konkurencije na tritu nije dodatno razraena prateim podzakonskim aktima, ovo najvjerovatnije podrazumijeva da NVO posluje u skladu sa svojim ciljevima, te da se inae oporezivi prometi pruaju u obimu koji odgovara potrebama ispunjenja ciljeva. Ipak, preporuka je da NVO konsultuje Upravu za indirektno oporezivanje vezano za obavezu registracije za pojedinane sluajeve. U neoporezivi promet spadaju i lanarine koje su u direktnoj vezi sa ciljevima NVO-a.

72

POREZI

Ovako obraunat PDV kada ga uplauje lice koje nije obveznik smatra se jednokratnim uplatama koje se u skladu sa Pravilnikom o uplaivanju indirektnih poreza i ostalih prihoda i taksi koje vri UIO (Sl. glasnik BiH 99/07, 31/08 i 51/09) vre virmanom (dakle, nema posebne prijave) na jedan od sljedeih rauna:
Br bank. rauna 1320000000000250 5520020001634510 5550000107469810 5510010002066510 3380002200046010 1600200120608650 1540012000335030 5620990001785290 5671628202222270 5540010002370080 1610000046470180 5681631200001340 3060190000594130 Naziv banke NLB TUZLANSKA BANKA DD HYPO ALPE-ADRIA BANK DD NOVA BANKA AD UNICREDIT ZAGREBAKA BANKA UNICREDIT BANK d.d. VAKUFSKA BANKA DD INTESA SANPAOLO BANKA NLB RAZVOJNA BANKA VOLKSBANK AD PAVLOVI BANKA RAIFFEISEN BANK BALKAN INVESTMENT BANK DD HYPO ALPE ADRIA BANK DD MOSTAR

java, ukupan izlazni PDV u tom mjesecu se umanjuje za ukupan odbitni PDV u istom mjesecu, a razlika predstavlja ili iznos za uplatu (ako je izlazni vei) ili iznos preplate poreza (koji se moe prenijeti u naredni mjesec ili se trai povrat od UIO u roku od 60 dana). Poreska obaveza nastaje u momentu kada se izvri jedna od sljedeih radnji, koja god bude najranija: 1. isporuka dobara ili vrenje usluga; 2. izdavanje fakture kupcu; 3. primitka avansne uplate prije izdavanja fakture ili isporuke dobara odnosno usluga; 4. nastanak obaveze plaanja carinskog duga kod uvoza dobara, a ako te obaveze nema,u momentu kada bi nastala obaveza plaanja tog duga; 5. upotrebe dobara ili usluga u vanposlovne svrhe, po isteku poreskog perioda zavrijeme kojeg je izvren promet; 6. za svaku izmjenu u poreskoj osnovici. Odbitak ulaznog PDV-a: PDV koji NVO moe odbiti u cijelosti odnosi se samo na ulazne fakture koje se odnose direktno na oporezivi promet; PDV zaraunat na fakturama koje se u cijelosti odnose na neoporezivi promet ne moe se uopte odbiti; PDV zaraunat na fakturama za nabavke koje se djelimino koriste za oporezivi a djelimino za neoporezivi promet moe se odbiti srazmjerno (ukupno godinji oporezivi promet/ukupan godinji promet =% srazmjernog odbitka za mjeovite nabavke). Bez obzira na gore navedeno, obveznik ne moe ostvariti pravo na odbitak ulaznog poreza na: nabavku, proizvodnju i uvoz putnikih automobila, autobusa, motocikla, polovnih objekata i zrakoplova i rezervnih dijelova za takva prijevozna sredstva, goriva i potronog materijala za potrebe prijevoza, kao i iznajmljivanje, odravanje, popravke i druge usluge koje su povezane s koritenjem tih prijevoznih sredstava, osim ako prijevozna sredstva i druga dobra koristi iskljuivo za obavljanje svoje poslovne (oporezive) djelatnosti;
POREZI

Vrsta prihoda: 717214 Poziv na broj: 2100000000 Primalac: UIO Svrha doznake: Jednokratna uplata PDV-a Budetska organizacija: zavisi od sjedita NVO-a;

NVO koji je registrovan kao PDV obveznik

NVOkoji je registrovan kao PDV obveznik je duan da zaraunava PDV (17%) na sve one svoje isporuke dobara i usluga koje nisu osloboene plaanja PDVa, bilo da ih isporuuje sa naknadom ili bez. Tako obraunati PDV predstavlja izlazni PDV, tj. obavezu za PDV. S druge strane, takav NVO (PDV obveznik) ima pravo da ulazni PDV, kojeg joj njihovi dobavljai obraunavaju prilikom nabavke dobara ili usluga, kao i PDV kojeg plati prilikom uvoza, koriste kao ulazni (odbitni) porez. Period oporezivanja je jedan kalendarski mjesec, a PDV prijava se mora podnijeti do 10. u narednom mjesecu. Prilikom podnoenja mjesenih PDV pri-

73

 izdatke za poslovne zabave i smjetaj; izdatke koji se odnose na sticanje nepokretne imovine koju obveznik ili njegovo osoblje koristi kao objekat za stanovanje, boravak djece ili kao objekat za rekreaciju i aktivnosti u slobodno vrijeme, kao i dobra i usluge povezane s njima ili njihovom upotrebom; izdatke obveznika i zaposlenih lica za reprezentaciju; isplate zaposlenim u naturi. Pravo na odbitak ulaznog poreza obveznik moe ostvariti samo ako posjeduje: fakturu izdatu od strane drugog obveznika na kojoj je iskazan PDV, a koja sadri sve elemente PDV fakture; dokument koji se odnosi na uvoz dobara, a kojim se potvruje da je primalac ili uvoznik prilikom uvoza platio PDV koji je na ovaj nain iskazan. NVO koja je registrirana za PDV duna je voditi propisane evidencije za potrebe utvrivanja svojih obaveza za PDV (knjigu ulaznih i knjigu izlaznih faktura), na osnovu kojih se sainjavaju i podnose mjesene PDV prijave. NVO koje su registrirane kao PDV obveznici imaju sva prava i obaveze propisane Zakonom i Pravilnikom o PDV-u. U najkraem i najbitnijem rije je o sljedeim pravima i obavezama: dune su na sve isporuke dobara i usluga koje vre, osim onih koje su osloboene plaanja PDV-a, zaraunati PDV po stopi od 17%; dune su izdavati porezne raune/fakture, propisanog sadraja, za sve isporuke dobara i usluga koje vre; imaju pravo odbitka ulaznog poreza (pretporeza), s ulaznih rauna za svoje nabavke dobara i usluga, uz uslov da i ti ulazni rauni formalno zadovoljavaju propisan sadraj; dune su voditi propisane knjige ulaznih i izlaznih rauna/faktura; dune su u propisanim rokovima (do 10. u mjesecu za svaki prethodni mjesec) UIO podnositi svoje PDV prijave, na propisanom obrascu (www.uino.gov.ba);
74
POREZI

dune su, u istom roku, uplati iznos svoje PDV obaveze po prijavi (pozitivna razlika izmeu obraunatog PDV-a na izlaznim raunima i iznosa ulaznog PDV-a kojeg imaju pravo odbiti); u sluaju da je iznos ulaznog PDV-a kojeg imaju pravo odbiti u nekom mjesecu vei od obraunatog PDV-a po izlaznim raunima za taj mjesec, imaju pravo da odlue da li e taj iznos prenijeti kao porezni kredit za naredni period, ili e zahtijevati povrat tog iznosa u zakonskom roku od 60 dana, itd. Svi oni koji su registrirani kao PDV obveznici (pa i NVO koje su se registrirale za PDV) duni su da za svaku izvrenu isporuku dobara i usluga koja podlijee oporezivanju PDV-om izdaju tzv. porezni raun/fakturu. Porezne fakture imaju propisan sadraj/elemente, i to: 1) naziv, adresa i identifikacionibroj za indirektne poreze neprofitne organizacije, 2) mjesto i datum izdavanja fakture, 3) broj fakture, 4) datum isporuke dobara i/ili usluga, 5) ime, naziv, adresu i kada postoji identifikacioni broj za indirektne poreze poreznog obveznika kupca, 6) trgovaki naziv, vrsta, koliina i isporuenih dobara i obavljenih usluga, 8) ukupan iznos naknade bez PDV-a, 9) PDV stopa i ukupan iznos PDV-a, 10) ukupan iznos naknade ukljuujui PDV. za dobra i usluge, cijena

7) pojedinana vrijednost dobara i usluga bez PDV-a,

1. U sluaju da registrirani PDV obveznik svoje usluge i/ili dobra naplauje u gotovini, duan je da takav promet registruje preko registar blagajne i da za svaki takav promet izda blagajniki raun, koji sadri slijedee elemente: 1) naziv, adresu i identifikacioni broj obveznika, 2) mjesto prodaje (broj prodajnog mjesta, poslovnog prostora, prodavnice),

3) datum i broj izdavanja rauna, 4) koliinu, cijenu i uobiajeni trgovaki naziv isporuenog dobra ili izvrene usluge, 5) ukupan iznos naknade bez PDV-a, 6) ukupan iznos PDV-a i 7) ukupan iznos naknade sa PDV-om. U sluaju da registrirani PDV obveznik vri isporuku koja je osloboena PDV-a, duan je da na poreznoj fakturi navede osnov (tj. lan Zakona o PDV-u) po kome je ta isporuka osloboena PDV-a.

dobara i usluga u okviru meunarodnog projekta za koji je, meunarodnim ugovorom koji je potpisala BiH, predvieno da ne bude optereen PDV-om. Zahtjev za povrat se podnosi mjeseno, nadlenom regionalnom centru UIO (Tuzla, Mostar, Banja Luka), prema mjestu sjedita podnosioca ili direktno Regionalnom centru UIO Sarajevo. Za plaene fakture nominalne vrijednosti preko 10.000 KM, zahtjev se moe podnijeti i ee. Uz zahtjev se prilae: faktura na kojoj je iskazan PDV za koji se trai povrat (original ili kopija ovjerena od izdavaoca), koja ne moe biti starija od 12 mjeseci; dokaz o plaanju PDV-a za koji se trai povrat (praktino: dokaz o plaanju fakture); kopija ugovora po osnovu kojeg se trai povrat PDV-a (samo uz prvi zahtjev za povrat PDV-a u sklopu tog ugovora).

Oslobaanje od plaanja PDV-a i povrat PDV-a

Vaei sistem PDV-a u BiH ne predvia posebna generalna oslobaanja od plaanja PDV-a koja bi NVO mogle institucionalno primijeniti pri nabavci dobara i usluga za svoje potrebe. Obveznici, ukljuujui i NVO,mogu traiti povrat PDV-au okviru meunarodnih projekata: snabdijevanje dobrima i uslugama u okviru meunarodnih projekata pruanja pomoi u kojima je BiH obavezana meunarodnim ugovorom da osigura da takvi projekti ne budu optereeni PDV-om. Obveznici, ukljuujui i NVO, mogu biti osloboeni plaanja PDV-a po osnovu carinskih oslobaanja:pri uvozu dobara za odreene, ograniene svrhe, koje su izriito predviene Zakonom o carinskoj politici BiH (u tim sluajevima se, pored carinskih oslobaanja, moe koristiti i oslobaanje od plaanja PDV-a). Takoer, snabdijevanje dobrima i uslugama u okviru projekata koji se finansiraju iz instrumenta pristupne pomoi (IPA fondovi) je osloboeno od obraunavanja PDV-a. U ovom sluaju ne radi se o povratu PDV-a, nego se PDV nikako ni ne obraunava na fakturama vezanim za ovaj projekat, sa obaveznom napomenom na samoj fakturi: Osloboeno od obraunavanja PDV-a u skladu sa lanom 29. stav 2. Zakona o PDV-u.

Povrat PDV-a po osnovu carinskog oslobaanja

Prema Zakonu o carinskoj politici BiH, od plaanja carinskih dabina (pa i od plaanja PDV-a po lanu 26. taka 2. Zakona o PDV-u) oslobaa se slijedea uvezena roba u mjeri u kojoj to ne dovoditi do zloupotrebe ili veih poremeaja u konkurenciji: osnovne potreptine koje uvezu javne organizacije ili dobrotvorne i humanitarne organizacije, a koje mjerodavni organi ovlaste za njihovu raspodjelu u humanitarne svrhe; roba koju osoba ili organizacija registrirana u stranoj zemlji alje besplatno, a bez ikakve ko mercijalnenamjerepoiljatelja,javnimorganizacija ma ilidrugim dobrotvornim ilihumanitarnim organizacijama odobrenimod strane mjerodavnihorganaza prikupljanje priloga na dobrotvornim manifestacijama u korist siromanih osoba; oprema i uredski materijali koje osobe ili organizacije, registrirane izvan carinskog podruja BiH, bez ikakve komercijalne namjere poiljatelja besplatno alju javnim organizacijama ili drugim dobrotvornim ili humanitarnim organizacijama odobrenim od strane mjerodavnih organa,aiskljuivoza zadovoljenjeoperativnih

Povrat PDV-a u okviru meunarodnih projekata

Povrat plaenog PDV-a u ovakvim sluajevima se vri podnoenjem zahtjeva za povrat (obrazac CD-PDV 1M), kojeg podnosi investitor (nabavlja)

POREZI

75

potreba ili za ostvarivanje njihovih dobrotvornih ili humanitarnih ciljeva. Pod osnovnim potreptinama se podrazumijeva roba koja je potrebna za zadovoljenje neposrednih potreba ljudi, npr. hrana, lijekovi, odjea i posteljina. Nikakve olakice se ne mogu odobriti za alkoholne proizvode, duhan i duhanske proizvode, kafu, i za motorna vozila osim ambulantnih kola i specijalnih vozila za prijevoz invalidnih osoba. Oslobaanje od plaanja carine i PDV-a se ostvaruje direktno kod nadlene carinarnice.

vorne organizacije ovlatene za potreptina;

raspodjelu tih

roba koju strana organizacija alje besplatno (bez komercijalne namjere) humanitarnoj ili dobrotvornoj organizaciji koja ima odobrenje za prikupljanje dobrovoljnih priloga; oprema i kancelarijski materijal koje strana organizacija alje besplatno radi ostvarivanja humanitarnih ciljeva. Pod osnovnim potreptinama smatraju se hrana, lijekovi, odjea i posteljina. To svakako ne ukljuuje alkoholna pia, duhan i duhanske preraevine, kafu i motorna vozila (izuzev ambulantnih kola i specijalnih vozila za prevoz invalidnih lica). Uvoz navedenih roba i opreme osloboen je plaanja carine samo u mjeri u kojoj to nee dovesti do zloupotrebe ili veih poremeaja u konkurenciji. Drugi uslov za uvoz robe uz oslobaanje od plaanja carine, jeste da organizacija koja koristi oslobaanje, putem svog raunovodstva, obezbijedi podatke koji e nadlenim kontrolnim organima omoguiti uvid u poslovanje organizacije. Organizacije koje uivaju carinska oslobaanja/ olakice, ne smiju posuivati, iznajmljivati ili ustupati, bilo uz naknadu ili besplatno, robu i opremu koja je predmet oslobaanja plaanja carinskih dabina, bez prethodne saglasnosti carinskih organa. Ukoliko to ipak uine, dune su naknadno platiti carinske dabine. Humanitarne, dobrotvorne i druge organizacije, osloboene su plaanja carina i na uvoz: robe namijenjene rtvama nesrea; robe i predmeta namijenjenih za potrebe slijepih i hendikepiranih lica. Robe uvezene od strane humanitarnih, odnosno dobrotvornih organizacija osloboene su plaanja carinskih dabina ukoliko su namijenjene za besplatnu podjelu rtvama nesrea koje su pogodile podruje BiH ili kad se stavljaju na besplatno raspolaganje rtvama nesrea (ali pri tome ostaju u vlasnitvu navedenih organizacija). I za ove robe je propisano da se ne mogu posuditi, iznajmiti ili ustupiti, uz naknadu ili besplatno, bez odobrenja carinskih organa i da se pri njihovoj ra-

Carine
Carinski propisi BiH ne sadre generalno oslobaanje za udruenja i fondacije u pogledu carinskih dabina. Prema tome, udruenja i fondacije su obveznici plaanja carina i drugih carinskih dabina koje se, u skladu sa vaeom carinskom tarifom, obraunavaju na uvoz dobara u carinsko podruje BiH. Udruenja i fondacije mogu koristiti samo ona carinska oslobaanja koja su predviena carinskim propisima BiH i za druge uvoznike dobara u carinsko podruje BiH. Carinska oslobaanja koja se primjenjuju na uvozu dobara u carinsko podruje BiH, mogu se svrstati u sljedee grupe: carinska oslobaanja koja proizlaze iz meunarodnih ugovora (npr. za diplomatska i konzularna predstavnitva, strane meunarodne organizacije i sl.); carinska oslobaanja za humanitarne organizacije (ali za tano odreene vrste robe); carinska oslobaanja koja se odnose na djelatnost kulture i umjetnikog stvaralatva; carinska oslobaanja kod privremenog uvoza opreme. Humanitarne organizacije mogu uvoziti dobra u BiH za zadovoljenje osnovnih ljudskih potreba bez obaveze plaanja carinskih dabina ukoliko je rije o sljedeim vrstama robe: osnovne potreptine koje uvezu javne ili dobrot-

76

POREZI

spodjeli mora obezbijediti puna transparentnost kroz odgovarajue knjigovodstvene evidencije. Od plaanja carinskih dabina osloboeni su i predmeti posebno dizajnirani za potrebe slijepih lica, kada ih uvoze organizacije koje se brinu za obrazovanje ili pruanje pomoi slijepim licima, uz prethodno odobrenje od strane nadlenog organa. Olakica se odnosi i na rezervne dijelove, komponente i pribor koji su namijenjeni za predmete za potrebe slijepih lica. Od plaanja carinskih dabina osloboeni su i predmeti posebno dizajnirani za potrebe obrazovanja, zapoljavanja ili drutvenog napredovanja fizikih ili mentalno hendikepiranih lica kada ih uvoze organizacije koje se bave obrazovanjem ili pruanjem pomoi hendikepiranim licima, kao osnovnom djelatnou. Pravo na oslobaanje od plaanja carinskih dabina ostvaruje se na osnovu prethodnog odobrenja nadlenog carinskog organa. Posebna carinska oslobaanja propisana su za djelatnost obrazovanja, nauke i kulture. Od plaanja uvoznih dabina osloboeni su obrazovni, nauni i kulturoloki materijali sadrani u posebnoj listi koju utvruje Uprava za indirektno oporezivanje BiH. Prema carinskim propisima BiH, za potrebe predstavnitava stranih lica moe se privremeno uvoziti oprema, pod uslovom da strana drava, iz koje se oprema privremeno uvozi, svojim propisima dozvoljava isti tretman za opremu predstavnitava iz BiH. Pod opremom koja moe biti predmet privremenog uvoza podrazumijevaju se telekomunikacioni ureaji, putnika i teretna vozila, raunari i slino koji su namijenjeni za slubene potrebe stranih predstavnitava. Pod istim uslovima privremeni uvoz je dozvoljen i za dijelove za tehniko-tehnoloko usavravanje, zamjenu, odravanje, opravku i servisiranje opreme za rad predstavnitava, s tim da predstavnitva imaju obavezu da zamijenjene dijelove izvezu u inostranstvo, iste unite pod carinskim nadzorom ili predaju carinarnici na slobodno raspolaganje. Privremeni uvoz se vri na osnovu odobrenja carinskih organa na rok od godinu dana, a u opravdanim sluajevima, taj se rok se moe produiti. Za dobra koja se privremeno uvoze, postoje dva carinska reima:

- potpuno oslobaanje; - djelimino oslobaanje. Meutim, oprema namijenjena za potrebe predstavnitava stranih lica, podlijee reimu djeliminog oslobaanja od plaanja uvoznih dabina, tj. 3% mjeseno od iznosa uvoznih dabina koje bi se obraunale kod redovnog uvoza.

Ostale poreske obaveze

Posebni porezi (akcize/troarine)
Jedinstvenim Zakonom o akcizama u Bosni i Hercegovini (na nivou drave) propisano je oporezivanje prometa odreenih vrsta proizvoda akcizom/troarinom, kao posebnim oblikom poreza. Akcizama se oporezuju: derivati nafte, duhan i duhanske preraevine, veina bezalkoholnih pia, alkohol i alkoholna pia, pivo, vino, kafa (sirova, prena, mljevena i ekstrakti kafe). Iznos akcize po vrstama proizvoda je, po pravilu, odreen u apsolutnom iznosu na mjernu jedinicu proizvoda koji se oporezuje akcizom (npr. po litru piva 0,20 KM, po litru vina 0,25 KM, po kilogramu sirove kafe 1 KM itd.). Obveznicima obraunavanja smatraju se samo: uvoznici tih proizvoda. Prema tome, mala je vjerovatnoa da e se NVO pojaviti kao obveznik akcize. i plaanja akciza

proizvoai tih proizvoda, odnosno

Porez na promet nekretninama u BiH

RS U skladu sa Zakonom o porezu na nepokretnosti transakcije prijenosa nekretnina nisu predmet oporezivanja.
77

POREZI

FBiH Zakon o porezu na promet nepokretnosti (eng: Real Estate Transfer Tax) u BiH je regulisan na nivou 10 kantona. Pod nekretninama iji se promet oporezuje porezom na promet nekretnina, podrazumijevaju se: 1. zemljita (poljoprivredna, graevinska i drugo zemljite), 2. poslovne i stambene zgrade (zgrade, poslovni prostori, stanovi, garae i dr.),

3. drugi graevinski objekti podignuti na zemljitu. Obveznikom poreza na promet nekretnina se, formalno zakonski, najee smatra prodavac nekretnine, odnosno ono fiziko ili pravno lice koje prenosi svoje dotadanje vlasnitvo nad nekretninom. Meutim, ni kupac (sticalac) nekretnine ne moe izvriti uknjiavanje vlasnitva nad nekretninom bez dokaza o plaenom porezu, tako da on u svakom sluaju garantuje da e porez na promet nekretnina biti naplaen od prodavca. Stope poreza na promet nekretnina utvrene posebnim kantonalnim zakonima u Federaciji BiHi iznose 5%.
Obveznik Kupac/sticalac Prodavac Prodavac Prodavac Prodavac Prodavac Prodavac Prodavac Kupac/sticalac Prodavac Stopa 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5%

Podruje FEDERACIJA BiH Kanton Sarajevo Bosansko-podrinjski kanton Gorade Zeniko-dobojski kanton Hercegbosanska upanija (Kanton 10) Livno Srednjobosanski kanton Travnik Unsko-sanski kanton Biha Tuzlanski kanton upanija Zapadnohercegovaka iroki Brijeg Hercegovako-neretvanska upanija Mostar upanija Posavska Oraje

Poreska osnovica je trina vrijednost nekretnine koju utvruje posebna komisija optine u kojoj se nepokretnost nalazi, odnosno Porezne uprave. Prilikom izvravanja odluka organa uprave ili suda o prodaji nekretnine, osnovica za obraun je postignuta prodajna cijena. Obaveza utvrivanja i razrezaporeza na promet nekretnina nastaje u trenutku zakljuivanja ugovora o prodaji ili zamjeni nekretnine. Ukoliko nije zakljuen pravosnaan ugovor, ova obaveza nastaje danom kada je kupac, odnosno uesnik u razmjeni stupio u posjed nekretnine.Kada se radi o prometu novih objekata, obaveza nastaje u trenutku predaje tog objekta kupcu. Kada se prenos vlasnitva vri nad nekretninom uz naknadu po osnovu izvravanja odluka organa uprave ili suda, porezna obaveza nastaje u trenutku pravosnanosti te odluke.
1 Obraunava se sluaju je da je NVO obveznik plaanja naknade. Za vie informacija pogledati Poglavlje 5 Zapoljavanje lica sa invaliditetom.

2 Obraunava se sluaju je da je NVO obveznik plaanja naknade. Za vie informacija pogledati Poglavlje 5 Zapoljavanje lica sa invaliditetom.

3 Isplate po ugovoru o djelu nerezidentima FBiH su osloboene plaanja doprinosa IZ i NA naknadu, s tim da se ne moe koristiti odbitak od 20%. Porez na dohodak se obraunava mnoenjem neto isplaenog iznosa sa 11,11% (Bruto naknada u ovom primjeru bi bila 1,000 KM + 111,11 KM = 1,111 KM), a potrebno je platiti i poseban doprinos za zatitu od nesrea kao i opu vodnu naknadu (po 0,5% na neto isplaenu naknadu).

4 Isplate po autorskim ugovorima nerezidentima FBiH su osloboene plaanja doprinosa IZ i NA naknadu, s tim da se ne moe koristiti odbitak od 30%. Porez na dohodak se obraunava mnoenjem neto isplaenog iznosa sa 11,11% (Bruto naknada u ovom primjeru bi bila 1,000 KM + 111,11 KM = 1,111 KM), a potrebno je platiti i poseban doprinos za zatitu od nesrea (0,5% na neto isplaenu naknadu).

78

POREZI

OSTALO...

OSTALO
Fiskalizacija
Fiskalizacija se generalno odnosi na propisivanje obaveze stavljanje u funkciju i evidentiranja prometa pravnih lica preko posebnih ureaja fiskalnih kasa/fiskalnih printera koji su povezani za nadlenim poreskim organima preko posebnih ureaja za daljinsko oitavanje (terminala). Fiskalne kase su elektronski ureaji zasnovani na obinoj registar-kasi koja ima specijalan memorijski modul u kojem se pamte svi prometi koji su provedeni kroz fiskalnu kasu i iskazani na fiskalnim raunima, pri emu se jednom upisani podaci u fiskalnu memoriju vie ne mogu brisati. U skladu sa propisima o fiskalizaciji u FBiH pravna i fizika lica koja vre promet roba na malo i veliko ili pruaju usluge (koja su upisana u odgovarajui registar) obavezni su staviti fiskalne ureaje u funkciju registrovanja prometa. Obaveze posjedovanja i evidentiranja prometa putem fiskalne kase u FBiH ne odnosi se na: a) samostalnog poljoprivrednog proizvoaa, u sluaju prodaje vlastitih poljoprivrednih proizvoda na pijanim tezgama i porodinom poljoprivrednom gazdinstvu; b) vlasnika samostalne zanatske radnje, u sluaju prodaje vlastitih proizvoda umjetnikog i starog zanatstva i domae radinosti na pijanim tezgama i slinim objektima; c) banke i osiguravajua drutva; d) energetska, komunalna, telekomunikaciona i druga preduzea koja naknadu za prodatu robu, odnosno pruene usluge naplauju ispostavljanjem rauna o obraunu potronje preko mjernih instrumenata (elektrina energija, gas, grijanje, voda, telefon i dr.); e) potanske aktivnosti potanskih poiljki; f) i prevoz i isporuku

h) umjetniko i knjievno stvaralatvo i scensku umjetnost; i) j) l) n) o) rad umjetnikih ustanova; djelatnost biblioteka; djelatnost muzeja; djelatnost istaa cipela i nosaa; djelatnosti obrazovanja (predkolsko, osnovno, srednje i visoko).

k) djelatnost arhiva; m) prodaju preko automata;

Takoer, obaveze evidentiranja prometa putem fiskalne kase u FBiH su osloboene NVO koje nisu registrovane za obavljanje privredne djelatnosti. Drugim rijeima, one NVO koje su registrovane za obavljanje privrednih djelatnosti su dune evidentirati svoje promete putem fiskalne kase i izdavati fiskalne raune. Obavljanje privrednih djelatnosti se odnosi na prodaju proizvoda i pruanje usluga, osim onih koji su zakonski izuzete: a) djelatnosti javnih zdravstvenih ustanova; b) djelatnost organa uprave i upravnih organizacija; c) djelatnosti pravnih lica koja vre profesionalnu rehabilitaciju osoba sa invaliditetom i registrovanu djelatnost obavljaju upoljavanjem preko 50% lica sa invaliditetom, iji stepen invalidnosti iznosi najmanje 50%; d) djelatnosti Crvenog krsta/kria Federacije Bosne i Hercegovine propisane Zakonom o crvenom krstu/kriu (Slubene novine Federacije BiH, broj 28/06) i druge humanitarne djelatnosti humanitarnih organizacija, udruenja i fondacija koja nisu registrovana za obavljanje privredne djelatnosti; e) taksi djelatnost koju fizika lica obavljaju sa samo jednim (vlastitim) vozilom; f) djelatnosti obrtnika i srodnih djelatnosti koji paualno plaaju porez na dohodak;

obavezno socijalno osiguranje;

g) djelatnost vjerskih organizacija;

g) djelatnosti Komisije za vrijednosne papire, Registra vrijednosnih papira i drutava za upravl-

80

OSTALO

janje fondovima, prilikom obavljanja poslova finansijskog posredovanja; h) prodaja na trnicama na malo (pijacama), koja se obavlja izvan trgovakih radnji koje su rjeenjem nadlenog organa registrovane za djelatnost trgovine; i) prodaja na tandovima i stolovima izvan trnica na malo, koja se obavlja na mjestima za koje je nadleni organ izdao odobrenje.

u) djelatnost biblioteka; v) djelatnost arhiva; w) djelatnost muzeja; x) prodaju preko automata; y) ulina prodaja sladoleda, lozova, kokica, knjiga i tampe (kolporteri); z) djelatnost istaa cipela, nosaa i lica za parkiranje automobila; aa) djelatnosti obrazovanja (predkolsko, osnovno, srednje i visoko) i naunoistraivakog rada. Drugim rijeima, one NVO koje se bave prometom robe, odnosno pruanjem usluga (osim gore izuzetih aktivnosti), dune su izdavati fiskalne raune putem fiskalnih ureaja. Kao i u FBIH, NVO u RS-u koje spadaju u obveznike fiskalizacije su duni voditi knjigu dnevnih izvjetaja koji sadri sumirane iznose raznih vrsta prometa sa i bez poreza. NVO u BiH koje su u obavezi posjedovanja fiskalnih ureaja i izdavanja fiskalnih rauna putem fiskalnih kasa duni su obaviti sljedee radnje: Od ovlatenog proizvoaa fiskalnih kasa nabaviti ispravan fiskalni ureaj; Sa ovlatenim servisom zakljuiti ugovor o servisiranju i tehnikoj podrci svoga fiskalnog sistema; Uredno popuniti i potpisom i peatom ovjeriti Zahtjev za inicijalnu fiskalizaciju te predati Zahtjev ovlatenom servisu s kojim ima potpisan ugovor o servisiranju i tehnikoj podrci, koji u njegovo ime isti alje Poreznoj upravi; Putem ovlatenog servisa podnijeti zahtjev i potpisati ugovor o koritenju GPRS usluga sa nekim od telekomunikacijskih operatera ili drugih subjekata koji osiguravaju GPRS mreu, a s kojima je ovlateni proizvoa zakljuio ugovor; Nakon obavljene inicijalne fiskalizacije, ovlateni servis isporuuje fiskalizirani fiskalni ureaj obvezniku, a obveznik je u roku od dva dana nakon isporuke fiskalnog sistema obavezan poeti evidentiranje prometa preko istog. Vano je napomenuti da obaveza evidentiranja prometa putem fiskalnog ureaja nije povezana sa reg-

Obveznici fiskalizacije su takoer duni voditi knjigu dnevnih izvjetaja koji sadri sumirane iznose raznih vrsta prometa sa i bez poreza. U RS-u je obveznik fiskalizacije definisan kao lice koje je upisano u odgovarajui registar za promet robe odnosno za pruanje usluga. Od obaveze evidentiranja prometa putem fiskalnih sistema su osloboeni: j) samostalnog poljoprivrednog proizvoaa, u sluaju prodaje vlastitih poljoprivrednih proizvoda na pijanim tezgama i porodinom poljoprivrednom gazdinstvu;

k) vlasnika samostalne zanatske radnje, u sluaju prodaje sopstvenih proizvoda; l) umjetnikog i starog zanatstva i domae radinosti na pijanim tezgama i slinim objektima;

m) bankarsko pravno lice, u sluaju da obavlja finansijske transakcije preko bankarskih rauna; n) energetska, komunalna, telekomunikaciona i druga javna preduzea koja naknadu za prodatu robu, odnosno pruene usluge naplauju ispostavljanjem rauna o obraunu potronje preko mjernih instrumenata (elektrina energija, gas, grijanje, voda, telefon i dr.); o) potanske aktivnosti potanskih poiljki; p) advokatske djelatnosti; q) obavezno socijalno osiguranje; r) s) t) djelatnost vjerskih organizacija; umjetniko i knjievno stvaralatvo i scensku umjetnost; rad umjetnikih ustanova; i prevoz i isporuku

OSTALO

81

istracijom za PDV. Drugim rijeima, bez obzira da li je NVO registrovana ili nije registrovana za PDV, ista je obavezna izdavati fiskalne raune u sluaju da vri promet za kojeg postoji obaveza evidentiranja istog putem fiskalnih ureaja.

steene kriminalnim radnjama ili inom uea u takvim radnjama; uee ili udruivanje radi izvrenja, pokuaja izvrenja, odnosno pomaganja, podsticanja, olakavanja ili davanja savjeta pri izvrenju bilo koje od navedenih radnji. Pranjem novca smatrat e se i to kada su radnje kojima je steena imovina koja se pere izvrene na teritoriji druge drave. Finansiranje teroristikih aktivnosti podrazumijeva: osiguravanje ili prikupljanje sredstava, na bilo koji nain, direktno ili indirektno, s namjerom da budu upotrijebljena ili sa znanjem da e biti upotrijebljena, u potpunosti ili djelimino, za izvoenje teroristikih akata od strane terorista pojedinaca i/ili od strane teroristikih organizacija; pod finansiranjem teroristikih aktivnosti smatra se i podstrekivanje i pomaganje u osiguravanju i prikupljanju imovine, bez obzira da li je teroristiki akt izvren i da li je imovina koritena za izvravanje teroristikog akta. NVO je duna izvriti procjenu rizika, kojom e utvrditi stepen rizinosti klijenta s kojim posluju, samog poslovnog odnosa, transakcije ili proizvoda, a sve u vezi s mogunou zloupotrebe u svrhe pranja novca ili finansiranja teroristikih aktivnosti. Navedene mjere procjene rizika, tj. identifikacije i praenja klijenta, poduzimaju se prilikom: uspostavljanja poslovnog odnosa s klijentom; obavljanja transakcija u iznosu 30.000 KM ili vie bez obzira da li je transakcija obavljena u jednoj operaciji ili u nekoliko evidentno povezanih transakcija; postojanja sumnje u vjerodostojnost i adekvatnost prethodno dobivenih informacija o klijentu ili stvarnom vlasniku; postojanja sumnje na pranje novca ili finansiranje teroristikih aktivnosti u pogledu transakcije ili klijenta bez obzira na iznos transakcije. U skladu sa gore navedenim injenicama, udruenja i fondacije su dune, u okviru mjera identifikacije i praenja, izvriti:

Zakon o sprjeavanju pranja novca

Sprjeavanje pranja novca i finansiranja teroristikih aktivnosti (u nastavku pod zajednikim nazivom sprjeavanje pranja novca) regulisano je Zakonom o sprjeavanju pranja novca, za ije sprovoenje je nadlean Finansijsko-obavjetajni odjel koji djeluje u okviru Dravne agencije za istrage i zatitu BiH. Finansijsko-obavjetajni odjel prima, prikuplja, dokumentira, analizira, istrauje te prosljeuje dravnom tuilatvu informacije, podatke i dokumentaciju koja je primljena u skladu sa zakonom i drugim propisima BiH, a odnosi se na sprjeavanjem pranja novca. Odjel ostvaruje meunarodnu saradnju u oblasti sprjeavanja pranja novca, te osigurava strunu pomo dravnom tuilatvu u finansijskoobavjetajnom domenu. Zakonom o sprjeavanju pranja novca, kojim su definirani zadaci i nadlenosti Finansijskoobavjetajnog odjela, propisani su zadaci i obaveze lica (obveznika prema Zakonu o sprjeavanju pranja novca) na nain da su utvrene mjere i odgovornosti za otkrivanje, sprjeavanje i istraivanje pranja novca. U smislu Zakona o sprjeavanju pranja novca, pranje novca podrazumijeva: zamjenu ili prijenos imovine, ako je ta imovina steena kriminalnim radnjama, a s ciljem prikrivanja ili zatakavanja nezakonitog porijekla imovine ili pruanja pomoi nekom licu koje je umijeano u takve aktivnosti radi izbjegavanja zakonskih posljedica poinjenih radnji; prikrivanje ili zatakavanje prave prirode, mjesta porijekla, raspolaganja, kretanja, prava na ili vlasnitva nad imovinom ako je ta imovina steena kriminalnim radnjama ili inom uea u takvim radnjama; sticanje, posjedovanje ili koritenje imovine

82

OSTALO

 utvrivanje identiteta klijenta i provjeru njegovog identiteta na osnovu dokumenata, podataka ili informacija dobivenih od autentinih i objektivnih izvora: - ukoliko je rije o pravnom licu, to podrazumijeva izvriti uvid u original ili ovjerenu kopiju dokumentacije iz sudskog ili drugog javnog registra koju u ime pravnog lica dostavi zakonski zastupnik ili opunomoenik pravnog lica; - ukoliko je rije o fizikom licu, to podrazumijeva izvriti uvid u vaei identifikacioni dokument klijenta; (Tom prilikom e se izvriti i utvrivanje identiteta zastupnika, direktora, rukovodioca, opunomoenika pravnog lica); utvrivanje stvarnog vlasnika; dobivanje podataka o svrsi i namjeni prirode poslovnog odnosa ili transakcije; redovno praenje preduzetih poslovnih aktivnosti klijenta. Udruenje i fondacija duni su definirati procedure za provoenje gore navedenih mjera kroz svoje interne akte.

OSTALO

83