إعداد الداعية على ضوء سورة فصلت

YAZAR HAKKINDA Dr. Hamed b. Nasr b.
Abdurrahman el-Ammar,
: Fussilet Sresi Inda Davetinin E itimi

Y a z a n: Dr. Hamed b. Nasr b. Abdurrahman el-Ammar Riyad mam Muhammed b. Suud slm niversitesi slm Dvet ve letiim Fakltesi Dvet Blm retim yesi
H. 1382 ylnda Suudi Arabistann Bakenti Riyadta dodu. H. 1405te mam Muhammed b. Suud slam niversitesi Usulud-din fakltesinden Akide ve ada mezhepler dalnda Bakalorya ald. H. 1408de ayn niversitenin letiim ve Davet
fakltesinde, Davet ve Tebli konusunda yksek lisansn; H. 1414 ylnda ise doktorasn tamamlad. eitli tarihlerde ayn niversitede renci leri
mdrl ve Davet ve Tebli blm vekillii yapt. Halen ayn niversitenin letiim ve Davet Fakltesinde dekan yardmcl grevini yrtmektedir. Yazar, bu kitabn dnda aadaki eserleri de kaleme almtr: Esalibud-davetul-islamiyye el-muasire Sifatud-daiye Hakikatul-emri bil-maruf ven-nehyu anil-munker ve
eviren: Mehmet Ali Kara
erkanuhu ve mecalatuhu Nususud-dave fil-kuranil-kerim Diraseten tesiliyye
nsz
NSZ slama daveti, dini deerlerin yaamas iin bir ara yapan, kendisine kar gelmekten saknan ve her an sorumluluklarnn bilincinde olanlara bunu bir grev olarak veren Allaha hamd olsun. Ik veren bir kandil gibi insanlar doru yola ileten, mjdeleyen, uyaran ve Allaha davet eden sevgili peygamberimiz Muhammed (s.a.v.)e ailesine yakn arkadalarna ve kyamet gnne kadar onun yolunu izleyecek olanlara selam olsun. slam toplumunu ayakta tutacak gl dayanaklardan biri de, insanlar Allahn dinine davet etmek, onlar bu davete ikna etmek ve hkmlerine uymaya hazr hale getirebilmektir. slami bir hayat ancak slama davet ile birlikte gerekleebilir. nsanlk, slama davet glgesinde ancak adaletin gerek havasn teneffs edebilirler. Ktlk ve bozulma her taraf kaplad. Karada ve denizde ktln bulamad yer kalmad. Btn milletler bu kt gidiattan ve kt sondan ikayet etmeye balad. Bilim adamlar, yarn meydana gelebilecek dehetli olaylarn skntlaryla gecelemekte, youn almalarla zihinlerini yormaktadrlar. Bu yzden insanlarn slama davete duyduklar ihtiya daha fazla artmakta, bu tehlikeli gidiin durdurulmas ve azgn ktlklere kar konulmas iin bu grev zorunlu hale gelmektedir. Unutulmamaldr ki, vacibin ancak kendisiyle tamamland ey de vaciptir. nsanlk bugn, Rablerine kar iten ve samimi, nefislerine kar doru ve drst davranan, sorumluluklarnn
bilincinde, hizmet iin
evrelerinde koturan ve
meydana almalar
gelen yapan
olaylardan davetilere
haberdar, iinde yaadklar artlarn farknda olan, bu dine muhtatr. Samimi ve gayretli daveti gruplar bulunmadka insanln mutlulua kavumas mmkn deildir. Dininin gereklerini ilk indii berraklk ve netlikte tanyan, her trl ek, phe ve sapmalardan uzak, kendilerini insanln mutlu olmas iin feda eden daveti bir grup Kendilerine verilen bu cann Allaha adanmas gerektiine inanan, Onun yolunda lmeyi en byk mutluluk bilen bylece dinlerini inkarclarn tuzaklarndan, sapklarn sapmalarndan ve aldanmlarn samalklarndan koruyabilen daveti bir grup. Mslman aratrmaclarn davet konusunu ele alp incelemeleri, gerekli nem ve ilgiyi gstermeleri gerekir. Ben de bu almamda sadece Fussilet suresinin slama davet konusuyla ilgili vermek istedii mesaj ve alnabilecek dersleri ele aldm. Surenin ne kard davet konular ve zellikle de davetinin eitim ve yetimesiyle ilgili konularn zerinde durdum. Dnyada slam mmeti kadar inan ve dnce birliine muhta baka bir milletin bulunduunu sanmyorum. Kurann berrak pnarndan yararlanmadka, onun tatl kaynandan imedike davetin rnn vermesi ve ayaklar zerinde durabilmesi mmkn deildir. O pnar ki, Allahn sevgili elisi ondan imi, yakn sohbet arkadalar onun izini takip etmilerdir. Bylece nefisler, Onun izdii yolda
nsz
samimiyetle ilerlemi; akllar Onun ile aydnlanm, duygular, Onun dnda hibir eyden etkilenmez olmutur. Bu yzden slam mmetinin u an iinde bulunduu sknt ve hastalklardan kurtulup salna kavumas ancak tertemiz bir evrede doru ilalar kullanmakla mmkn olacaktr. Eer bu ilac kullanmaz ve ondan uzak dururlarsa durumlarnn dzelmesi, bayraklarnn gklerde dalgalanmas mmkn olmayacak ve hibir k yolu kendilerine almayacaktr. Bu sure nda Mslman davetide bulunmas
nasl sure
tamamlayaca Fussilet suresidir.
konularna Sure,
deinmi
ve
ayrntl ve
izahlarda bulunmutur. Bu konular detayl ekilde ele alan davetinin yetitirilmesi hazrlanmasn bir ok ynden ele almaktadr. Sure, davetinin insanlar davet ederken gzel, ho ve akc bir slup kullanmasn ve amacn aklarken etkileyici ve derin anlaml ifadeler kullanmas gerektiini vurgular. Sure, davetin yaplaca alanlar aklarken bunlarn, inan, yasama ve ahlaki alanlar olduunu vurgulamakta ayn zamanda davetinin normal gnlk ve i hayatnda sahip olmas gerektii temel nitelikleri aklamaktadr. Bu kutsal yolculuun yegane amac, Yce Allahn huzuruna Onun honutluunu kazanarak kmaktr. Byle bir yolculua kn tek amac bu olmaldr. Hayatnda ve lmnden sonra davetinin elde edecei en byk mutluluk, kendisini var eden yaratcnn stnln ve yceliini hissedebilmek ve Onun honutluunu kazanmaya alacak; bedeninden dklecek hibir ter damlacn, kendisine iyilik ve ktl ilham edenden bakas iin dkmeyecektir. Sureyi incelemenin ardndan dikkatleri, surenin anlatt baarl ve etkili davet sluplarna ektim. Bu sluplarn davette kullanlmas, insanlar iinde bulunduklar sapma ve huzursuzluklardan daha rahat kurtaracak, onlar daha rahat dorulua ve mutlulua kavuturacaktr.
gereken zellikleri ortaya koymaya altm. nsanlara Allahn vahyini anlatan, onlara vahiy dorultusunda yol gstermeye alanlarn ne derece vahiyle irtibatl olduklarn ve ondan ne kadar faydalandklarn, kendilerinin insanlara ticari bir rn pazarlayan tccarlar olmadklarn, rnn sattktan sonra parasn alp yollarna devam edemeyeceklerini, kendilerinde mutlaka baz niteliklerin bulunmas gerektiini izah etmeye altm. nsanlarn onlar vastasyla kayg ve endielerinden kurtulabileceklerini, iinde yamur olmayan youn kara bulutlarn onlar vastasyla dalabileceini ortaya koymaya gayret ettim. Bu din, hibir grlt ve gerek d iddialarda bulunmadan alan, kendi urunda maln, cann ve vaktini harcamaktan ekinmeyen mehul askerler, direnli ve kararl savalar ister. Kuran, kim olursa olsun her bireyin ihtiya duyduu eylerle doludur. Bu yzden Kuran, bir ok ayet ve surede davetinin nasl yetitirilecei, nasl donatlaca ve geliimini
nsz
Bu konunun nemi ve bunu seme nedenleri 1- Kuran metodu nda slama davet sluplarn, alanlarn ve zelliklerini tanma istei. Davetle ilgili bir ok gerei kapsayan ve anlatan Fussilet suresi, bu konuda nde gelen surelerin en banda yer alr. 2Gnmzde Kuran metodundan elde edilmi
Sanrm benden nce, sureyi bu ynyle ele alan ve aratran kimse yoktur. Ancak gerek eski gerekse son dnemlerde sureyi, baka ynlerden ele alan bir ok almalar bulunmaktadr. Bu almalar ya Hadis ekolu denilen metoda dayanm ya da Rey ekol denilen metoda dayanarak yaplmtr. Genel itibariyle bu almalar, kelimeleri ve ayetleri aklama eklindedir. Fakat benim almamda, surede bulunan davet meselelerini inceleme zellii bulunmakta ve konuyla ilgili eitli analizler yaplmaktadr. Ayetlerin iaret ettii anlamlardan hareketle davet iin, farkl slup ve anlaylar ortaya karlmaktadr. Bu yzden daveti ve aratrmaclar, bu almadan byk fayda grecek ve yazarn takdir edeceklerdir. Bu almam, surenin bir tefsiri saylmaz. Zira benim gibi biri, tefsir almas yapmaktan acizdir ve tefsir, konusunda uzman olanlarn iidir. Tefsir ilminin kendine has ehli, artlar ve db vardr. Tefsirin, benim bu aratrmada izlediim metottan tamamen farkl eitli metotlar vardr. Bu yzden bu aratrma, Fussilet suresini esas alarak, davet konularn ve sorunlarn ortaya koymaya almaktadr. Aratrmada izlediim metot Bu aratrmamda, bazen i ie bazen de birbirinden farkl iki metot izledim. Bu iki metot, tmdengelim metodu ve tmevarm metodudur.
davetle ilgili bilimsel verilerin az olmas. 3- zelde slam mmetinin genelde btn insanln durumuna bakldnda, davete ar derecede ihtiya duyulduu ve bunun iyi yetimi davetiler eliyle yaplmas gerektii kanaatini bizde uyandrmaktadr. Zira iyi eitim alm, gl bir slami terbiye grerek yetimi daveti saysnn son derece az olduunu grmekteyiz. 4- Bugnk slam mmetinin dzelmesi, dirilmesi, dini fikri ve ahlaki asaletine tekrar kavumas ancak ilk slami neslin dzeldii metot ve prensiplerle mmkn olacana inanyorum. O metot ilahi bir metottu ve ilk kaynak olan kurana ve hemen ardndan gelen snnete dayanmaktayd. 5- Fussilet suresi, davet iin son derece nemli prensipler iermekte, davetide bulunmas gereken nitelikleri ak bir ekilde iaret etmekte ve Allaha davette nasl bir yol izlemesi gerektiini belirtmektedir. 6- Sure hacim olarak, ne davetin ama ve hedeflerini anlatmayacak kadar ksa ne de byk ve yorucu almalar gerektirecek kadar uzundur. inde daveti iin son derece nemli tavsiyeler bulunan, orta byklkte bir suredir.
nsz
1- Tmdengelim metodu:Bu metot, herkes tarafndan kabul edilen ilkesel meselelerden hareket ederek, deneyime ihtiya duymadan zorunlu olarak elde edilen baka sonulara ular. Bu sonu, bir sz veya hesap vastasyla elde edilir. Yani bu metot, temel sabit ilkelerden hareket ederek kapsad sonulara ular. Bir baka ifadeyle, btn paralara ayrmak veya btnden paraya ulamaktr.1 2- Tmevarm metodu: Bu metot ise, herhangi bir konuyla ilgili btn bilgilerin toplanmas ve analiz edilerek bir sonuca varlmasdr. Bir baka ifadeyle, konuyla ilgili toplanan bilgilerin deerlendirilerek, bir sonu elde etmek veya varolan bir sonucu yeniden dzenlemek veya tmyle deitirmektir.2
1- Davet, zellikle davetinin yetitirilmesi ve eitilmesiyle ilgili kaynak eserlerin son derece snrl olmas. 2- Pek az dnda gemi mfessirlerin, sureyi tefsir ederken ayetlere genel anlam vermeleri, zellikle kelime anlam zerinde durup surenin dikkat ektii davet ruhundan uzaklamalar ve davet sorunlarna dikkat ekmemeleri. 3- Aratrmann yapld bu ilmi konunun ok geni olmas. yle ki, aratrmac konuyu izlemekte ve ona hakim olmakta aciz kalmaktadr. Tpk iinde ok iek eidi bulunan geni bir bahenin, kendisini ziyaret edeni, iek eitlerini renmekten ve kokularn almaktan aciz brakmas gibi. Aratrmann genel plan Bu aratrma, bir giri ve drt blmden olumaktadr. Giri, u nokta zerinde durmaktadr: 1- Sureye genel bir bak, dier isimleri, ele ald nemli meseleler ve surenin fazileti. 2- Allaha davetin, tm elilerin grevi olduunu, elilerin, bu grevlerini hakkyla yerine getirdiklerini ve slam mmetinin, davet grevini tama ve bu grevi yerine getirmekte Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem-e ortak olduunu izah etmek. 3- Kuran- Kerimin, insann mutluluk yolu olduunu
Sureyi bu iki metotla inceledikten sonra konuyla ilgili Kuran- Kerimin dier surelerinde geen ayetleri, Hz. Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem-hadis-i eriflerini zikrettim. Bu aratrmamda geen szlerin kime ait olduklarn belirtmeye altm. Bu szler gerek eski gerek ada din bilginlerine ait olsun, alnt veya bakasndan naklen olsun, sz sahiplerini dipnot olarak belirtmeye zen gsterdim. Aratrmada karlatm sorunlar Aratrmam srasnda karlatm sorunlardan bazlarn yle sralayabilirim:
1 Dr. Gazi Hseyin Gnaye, Menahicul bahs, s. 81; Dr. Abdurrahman bedevi, Menahicul-bahsil ilmi, s. 18 2 Dr. Ysuf Mustafa el-kad, Menahicul-bahs ve kitabetuha, s. 89
ortaya koymak, onun, btn insanlar iin bir k ve yol
10
nsz
gsterici olduunu, kendisine inananlar iin tam bir ifa ve merhamet kitab olduunu belirtmek. Birinci blm: alt blmden olumaktadr. Davetin tanm Davetinin tanm nsanlarn davete olan ihtiyac kinci blm: davette kullanlacak sluplar blm halinde aklamaktadr. 1- Mjdeleme ve uyarma: Bu blmde, Kuran- Kerimin insanlar davet ederken kulland sluplar aklamaya altm. Kurann, bazen mjdeleyici bazen uyarc, bazen tevik ve zendirici bazen de tehdit ve sakndrc bir slup kullandna dikkat ektim. Kuran, insanlar bazen cennetle mjdeleyici Allah, bizi ona kavuanlardan eylesin- bazen de cehennem ve atele Allah, bizi ondan korusunkorkutmaktadr. 2- Gemi milletlerin bana gelenlere dikkat ekme: Sure, Ad ve Semud gibi toplumlarn bana gelenleri anlatr ve bunlardan ders almamz tler. Sure, Salih ve Hd peygamberlerden ksaca sz eder. Bu peygamberlerin yaad toplumun, kendilerine ne cevaplar verdiini ve davetlerinin nasl karlk bulduu-nu anlatr.Peygamberlerin davetini reddetmeleri nedeniyle bu toplumlarn bana nasl bir felaketin geldiini haber verir.
3- Yce Allahn kevni ayetlerine dikkat ekme: Surede bir ok kevni ayetler gemektedir. Gece ve gndzn pe pee gelmesi, insanlarn bundan faydalanmas, gne ve ayn etraflarna k samas, btn varlklarn bu ktan yararlanmas, kupkuru olan yeryznn yamurun yamas ile birlikte Allahn izniyle nasl dirilip yeerdii bu surede anlatlan konular arasnda yer alr. Btn bu ayet ve olaylarn, Allahn sonsuz kudretini gsterdiini dolaysyla sadece ona ibadet etmenin gerektii vurgulanr. nc blm: Surenin dikkat ektii davet alanlar balk altnda incelenmektedir. 1- Allahn varlna ve stnlne iman etmeye davet. Sure, bu konuyu bir ok ayette ele alnmakta ve onu, davet edilen en temel konulardan biri olarak kabul etmektedir. 2- Ahiret hayatna iman etmeye davet. Ahiret hayatna iman, imann alt artndan biridir. Ahiret hayatyla ilgili bir ok konu bulunmaktadr. Ancak sure, daha ok bunlardan cennet ve cehennem zerinde durmaktadr. 3- Vahye iman etmeye davet. Bu konu, u iki balk altnda incelenmektedir. a- Peygamber efendimiz Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-peygamberliini ispat etmek. b- Kurann, btn varlklarn sahibinden geldiini ispat etmek.
11
12
nsz
Drdnc blm: Davetinin zelliklerinden bahseden bu blm, 9 balk altnda incelenmektedir. 1- Allaha iman 2- Salih amel 3- Takva 4- stikamet 5- Davet 6- Ballk ve stnlk 7- Ktlklere iyilikle karlk verme 8- Sabr 9- eytandan Allaha snma Bu saydmz zelliklerin tamam mutlaka her
davetide bulunmas gerekmektedir. Btn bu konular, yeri geldike delilleri ile birlikte izah edilecektir. Sonu: Bu aratrma sonunda ulatm nemli sonular, bu blmde zetlenecektir. Yegne kazanabilmektir. Aratrmac amacmz, Allahn honutluunu
13
GR
Giri, u noktay kapsamaktadr: 1- Fussilet suresine genel bir bak. 2- Allaha davet, btn peygamberlerin grevidir. 3- Kuran- Kerim, insanln tek mutluluk yoludur.
1- FUSSLET SURESNE GENEL BR BAKI. 1.1- Surenin dier isimleri: a- Surenin herkes tarafndan bilinen ad, Fussilettir. Bu ad, 3 ve 44. ayetlerde olmak zere surede iki kez geer: Ayetleri (eitli biimlerde, birer birer) 'fasllar halinde aklanm' bir kitaptr.1, Eer biz onu A'cemi (Arapa olmayan bir dilde) olan Kur'an klsaydk, herhalde derlerdi ki: "Onun ayetleri aklanmal deil miydi?2
1.2- Surenin tr ve ayet says Btn dneminde mfessirlere nazil gre Fussilet suresi, Mekke
olmutur.
Ayet
says,
mfessirlerin
ounluuna gre 54, baz mfessirlere gre ise 53tr.1 Sure, yedi yz doksan alt (796) kelime, bin yz elli (3350) harftir.2 1.3- Surenin Fussilet olarak adlandrlmasnn nedeni Yce Allahn, bir ok ayetini bu surede ayrntl olarak aklamas, birliini ve gcn gsteren delilleri burada zikretmesi, varln ve yceliini gsteren kantlar burada sunmas, kendisinin ululuk ve byklne delalet eden bu esiz ve mkemmel kainatn yaratln bu surede anlatmas nedeniyle sureye, bu ad verilmitir. Allah, yaratt her eyde kendi birliine, esiz bilgisine ve yaratclna delalet edecek izler mutlaka brakmtr.3 1.4- Surenin ele ald konular Mekke dneminde inen her sure gibi Fussilet suresi de, genellikle itikat / inan ile ilgili konular ve mutlaka inanlmas gereken temel esaslar ele almaktadr. Sure, inkarclarn Allahn varl, birlii, ahiret hayat, vahiy ve peygamberlik konusundaki phelerini gidermeye almakta, bunun yannda Allaha davet metodu ve davetinin ahlak gibi konular ilemektedir.
b- Surenin bir dier ad, secdeli H-mmdir. c- 37.ayette geen secde emri nedeniyle sureye Secde suresi de denilmektedir. Siz gnee de, aya da secde etmeyin. Bunlar yaratan Allah'a secde edin. d- 12. ayette geen ve kandiller anlamna gelen mesabih kelimesi nedeniyle sureye Mesabih suresi de denilmitir. Biz dnya gn de kandillerle ssleyip-donattk ve bir koruma (altna aldk) e- 10. ayette geen ve rzklar anlamna gelen Ekvat kelimesi nedeniyle sureye, Ekvat suresi de denilmektedir. steyip-arayanlar iin eit olmak zere oradaki rzklar drt gnde takdir etti.3
1 Fussilet, 41/3 2 Fussilet, 41/44 3 Bkz. Suyti, el-tkan fi lmil-kuran, 1/54; el-Ayni, Umdetul-kari erhu sahihil-buhari, 19/149; Dr. Muhammed mahmud hicazi, et-Tefsirulvadh, 24/51.
1 2 3
Kurtubi, el-Cami li ahkamil-kuran, 15/327. Hazin, Lbabut-tevil fi meanittenzil, 6/87; el-Ayni, a.g.e., 19/149. Muhammed Ali es-Sabuni, cazul-beyan fi suveril-kuran, s. 168.
18
Giri
Sure tamamyla bu gibi konular ele almakta, delilleri ortaya koyarak ayrntl aklamalar yapmaktadr. nsann kendi iindeki ve d dnyadaki ayetlere dikkat ekerek, peygamberlerin bana gelenleri getirdikleri hatrlatarak gerekleri insanlara, yalanlamaktan onlardan ders sakndrmaktadr. Yalanlamalar nedeniyle nceki toplumlarn almalarn tavsiye etmektedir. Kyamet gn, peygamberleri yalanlayanlarn urayacaklar cezaya dikkatleri ekmektedir. Sure, bu gerekleri, sadece bir ksm insan ve cinlerin kabul etmediini ve Allaha teslim olmadklarn, buna karlk, yerin, gn, gne ve ayn Allaha teslim olduklarn aklamaktadr. Btn bu varlklarn Allahn emrine boyun eerek ona itaat ettiklerini, ona kar gelmekten sakndklarn ve emrine amade olduklarn sylemektedir. Sure, Kurandan ve nkarclarn Kurana kar takndklar tutumlardan da sz etmektedir. Sure, Allahn yeryzn ve gkyzn yaratmadaki g ve kudretinden bahsettikten sonra mrikleri, Ad ve Semud toplumlarnn bana gelen azap ve ykmla tehdit etmektedir. Onlara, kyamet gn kendilerini daha ackl bir azabn istikrarl beklediini haber ve vermektedir. Bunun ardndan mminlerden
anlatmlar, insann iini amakta, nefisleri kt duygu ve dncelerden arndrmakta ve gnlleri aydnlatmaktadr.1 1.5- Surenin baz ayetleri hakknda Hz. Peygamberin syledii szler. mam evkani naklediyor: a- bn Ebi eybe, Abd b. Hamid, Ebu Yala, Hakim, bn Merdeveyh, Ebu Nuaym, Beyhaki ve bn Asakir, Cabir b. Abdullahtan aktaryor: Kureyliler, bir gn toplanarak yle dediler: aranzdan byy, kehaneti ve iiri en iyi bilen kimseyi bulun ve birliimizi bozan, ilerimizi datan ve dinimizi ayplayan u adamn (Hz. Peygamberi kastederek) yanna gitsin de onunla konusun. Bakalm ne cevap verecek? Dediler ki: Biz, bu konuda Utbe b. Rebiann dnda kimseyi bilmiyor ve tanm-yoruz. Utbeye: Ey Ebul-velid (Utbenin lakab)! u adamn yanna git ve onunla konu! Dediler. Utbe, Hz. Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem-yanna geldi ve: Ey Muhammed! Sen mi daha stnsn? Baban Abdullah m? Sen mi daha hayrlsn? Deden Abdulmuttalip mi? Bu szler zerine Hz. Peygamber sustu ve cevap vermedi. Utbe yle devam etti: Eer, onlarn senden daha hayrl ve stn olduunu dnyorsan, unu bil ki, onlar, senin ayplamakta olduun bu ilahlara taptlar. Yok, eer kendini onlardan daha hayrl ve stn gryorsan, konu ki, szlerini dinleyelim. Allaha yemin olsun ki, senin kadar toplumuna uursuz gelen bir kimse kesinlikle grmedik. Birlik ve beraberliimizi dattn,
1 Dr. Muhammed mahmud hicazi, et-Tefsirul-vadh, 24/51
bunlarn sahip olduklar gzel ahlaktan sz etmekte, dnyada ve ahirette kavuacaklar mutlu sondan bahsetmektedir. Ardndan Allahn baz kevni ayetlerine deinmekte ve Kurandan sz etmektedir. Bu arada baz ahlaki deerlerden ve insan karakterlerinden bahsetmektedir. Btn bu
19
20
Giri
ilerimizi param para ettin. Taptmz ilahlar ve dinimizi aypladn. Bizi Arap toplumlar arasnda rezil ettin. Her tarafa, Kurey arasnda bir byc ve kahin kt haberi yayld. Allaha ant olsun ki, artk birbirimize kllarla saldrmak iin hamile kadn l gibi bir lk bekliyoruz. Be adam! Eer mal ve mlke ihtiyacn varsa, senin iin aramzda mal toplayalm; bylece Kureyin en zengin adam olursun. Eer bekarlk bana vurmusa, Kurey kadnlarndan dilediini se; seni on kadnla evlendirelim. Utbenin bu szlerinden sonra Allah resul: Szlerini bitirdin mi? Diye sordu. Utbe: Evet deyince Allah resul, Fussilet suresinin ilk on ayetini okumaya balad. Bu durumda eer onlar yz evirirlerse, artk de ki: "Ben sizi, Ad ve Semd (kavimlerinin) yldrmna benzer bir yldrmla uyarp-korkuttum."1 Ayetine gelince Utbe: yeter, yeter. Bunun dnda yannda bir ey var m? Dedi. Allah resul: hayr deyince Utbe, Kureylilerin ileri gelenlerinin yanna geri dnd. Kureyliler: Ne haber getirdin? Utbe: Sizin aranzda konutuunuz bu szlerin hepsini ona syledim. Hi birini eksik brakmadm. Kureyliler: Peki sana cevap verdi mi? Utbe: Oullarmn bana yemin ederim ki, onun sylediklerinden hibir ey anlamadm. Sadece sizi, Ad ve Semud (kavimlerinin) yldrmna benzer bir yldrmla uyarpkorkuttuunu anladm.
1 Fussilet, 41/13
Kureyliler: Yazklar olsun sana! Yazklar olsun sana! Adam seninle Arapa konuuyor ve sen, onun sylediklerinden hibir ey anlamyorsun ylemi? Utbe: Evet. Allaha yemin olsun ki, size yapt uyarnn dnda hibir ey anlamadm. Ebu Nuaym ve Beyhaki, Delail adl kitaplarnda bn merin yle dediini aktarrlar: Allah resul, Utbe b. Rebiaya, Fussilet suresinin ilk ayetlerini okuduktan sonra Utbe, arkadalarnn yanna geri geldi ve: Ey topluluk! Bugn bana itaat edin ve szlerime uyun. Bundan sonra bana itaat edip etmemek size kalmtr. Allaha yemin olsun ki, bu adamdan yle szler iittim ki, kulaklarm, daha nce benzer szler hi iitmedi. Ona ne cevap vereceimi bile bilemedim.1 b- bn Kesir naklediyor: bn Cerir aktaryor: Hunad b. es-Srriden, Ebubekir b. Ayyatan, bn Said el-bekkaldan, krimeden, bn Abbastan rivayetle, Hunad dedi ki: Hadisin devamn okudum. Bir grup Yahudi, Hz. Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem-yanna gelerek ona, yer ve gkyznn yaratln sordular. Hz. Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-yle cevap verdi: Allah, yerleri pazar ve pazartesi gn, dalar ve yararl eyleri sal gn yaratt. aramba gn ise aa, su, ehir, yaplama ve ykm yaratt. Allahn De ki: "Gerekten siz mi yeri iki gnde yaratana (kar) kfre sapyor ve O'na birtakm
1 evkani, Fethul-kadir, 4/504; bkz. Kurtubi, el-Cami li ahkamilkuran, 15/338 v.d.; bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim.
21
22
Giri
eler klyorsunuz? O, lemlerin Rabbidir. Orda (yerde) onun stnde sarslmaz dalar var etti, onda bereketler yaratt ve isteyip-arayanlar iin eit olmak zere oradaki rzklar drt gnde takdir etti.1 ayetinde belirttii drt gn ite budur. Perembe gn g, Cuma gn yldzlar, gnei, ay ve melekleri yaratt. Bu gnden sadece saat kald. lk saatte, insanlarn yararland her eye bela ve musibet verdi. kinci saatte, Ademi yaratt; onu cennete yerletirdi ve iblise, Ademe secde etmesini emretti. Son saatte ise iblisi cennetten kard. Yahudiler:Peki daha sonra ne oldu ey Muhammed? Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem-: Sonra ara istiva etti. dedi. Yahudiler:Doru syledin. Szn tamamla. Sonra Allah, dinlendi dediler. Bunun zerine Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- ok iddetli bir ekilde fkelenince u yet indi: Andolsun, biz gkleri, yeri ve ikisi arasnda bulunanlar alt gnde yarattk; ve bize hi bir yorgunluk da dokunmad. yleyse sen, onlarn dediklerine karlk sabret. 2 c- Hafz Ebu Bekir el-Bezzar aktaryor: e-abi, Enes b. Malikten rivayetle anlatyor: Allah resul bir gn gld veya glmsedi ve: Ne iin gldm sormayacak msnz? dedi. Oradakiler: Ne iin glyorsunuz
ey Allahn resul? dediler. Allah resul yle buyurdu: Kyamet gn kulun, Rabbi ile mcadelesine ardm. Kul: Ey Rabbim! Bana zulmetmeyeceine sz vermedin mi? Allah: Evet der. Kul: Ben, nefsimden baka aleyhime ahitlik edecek kimseyi kabul etmem der. Bunun zerine Yce Allah: Kiramen katibin (deerli yazc) meleklerin bana ahitlik yapmas yetmez mi? Der ve bunu defalarca tekrarlar. Daha sonra kulun az mhrlenir ve dier organlar dile gelerek kulun iledikleri haber verir. Kul: yazklar olsun size. Uzak olun. Sizin iin mcadele ediyordum der.1 d- Abdullah b. Mesut anlatyor: Karnlar byk, akllar kt iki kureyli bir Sakifli veya iki Sakifli bir Kureyliden oluan kiilik bir grup Kabenin yannda toplanm konuuyorlard. Aralarndan biri: Acaba Allah, bizim bu konutuklarmz iitiyor mu? Dedi. Biri: Eer sesli konuursak bizi iitir; sessiz konuursak iitmez dedi. teki ise: Eer sesli konutuumuzda iitiyorsa, gizli konutuumuzda da iitir dedi. Bunun zerine u ayet indi: Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknp-korunmuyordunuz. Aksine, yapmakta olduklarnzn birounu Allah'n bilmeyeceini sanyordunuz."2 Yine Abdullah b. Mesut anlatyor: Kabenin rtsne brnm bir haldeydim. Karnlar byk akllar kt, kiilik bir grup geldi. Biri Kureyli ikisi Sakifli veya ikisi Kureyli biri Sakifli idi. Anlamadm baz szler sylyorlard. Onlardan biri: Allah, bu
1 bn Kesir, a.g.e., 4/96. Mslim ve Nesai de baka rivayet yollar ile benzer hadisler nakleder. 2 Fussilet, 41/22. Buhari, 6/43; Mslim, 4/2141; Elbani, Sahihu snenittirmizi, 3/101-102.
1 Fussilet, 41/9-10. 2 Kaf, 50/38-39. bn Kesir, bu hadiste bir gariplik olduunu syler. Bkz. Sahih-i Mslim,Tahkik: Muhammed Fuat Abdulbaki, 4/2149.
23
24
Giri
szlerimizi acaba iitiyor mu? Dedi. Birisi: Eer sesimizi ykseltirsek bizi iitir; alak sesle konuursak bizi iitmez dedi. Dieri ise: Eer szlerimizin bir blmn iitiyorsa, btn szlerimizi iitiyordur dedi. Abdullah b. Mesut der ki: bu olay Hz. Peygambere -sallallahu aleyhi ve sellem-anlattm. Allah u ayetleri indirdi: Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde Aksine, ahitlik eder diye saknp-korunmuyordunuz. birounu Allah'n yapmakta olduklarnzn
a- Fussilet suresinin fazileti hakknda rivayet edilen hadisler: Cabir b. Abdullah yle syler: Allah resul, Mlk ve Fussilet surelerini okumadan uyumazd.1 Bu hadisi, Abdullah b. Mesuttan rivayet edilen u hadis de desteklemektedir: Kim, Allahn kitabndan bir harf okursa, ona bir sevap vardr. Ve her sevap, benzer on sevaba eittir. Ben, elif-lam-mim bir harftir demiyorum. Aksine elif bir harf, lam bir harf ve mim bir harftir.2 b- H-mm ile balayan surelerin fazileti hakknda rivayet edilen hadisler Abdullah b. Mesuttan mevkf olarak rivayet edilmitir. bn Mesut yle dedi: H-mm ile balayan sureler, Kurann balangc / nszdr.3 bn Abbas yle syledi: Her eyin bir giri kaps vardr. Kurann kaps da H-mmlerdir.4 Semure b. Cundupten, Allah resul yle buyurdu: Hmmler, cennet bahelerinden bir bahedir.5 Halil b. Murrenin yle dedii mrsel olarak rivayet edilmitir: H-mmler yedi tanedir. Cehennemin de yedi kaps vardr. Her H-mm, bu kaplardan birinin nne gelir
1 mam ahmed, el-Msned, 3/340; Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 3/6; ed-Darimi, 2/455. 2 Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 3/9. ed-Darimi, 2/429. 3 Hakim, el-Mstedrak, 2/437. 4 Hsameddin el-hindi, Kenzul ummal, 8/447. 5 Kenzul ummal, 1/580.
bilmeyeceini sanyordunuz. te bu sizin zannnz; Rabbiniz hakknda beslediiniz-zannnz, sizi bir ykma uratt, bylelikle hsrana urayanlar olarak sabahladnz."1 e- Enes b. Malik anlatyor: Allah resul, phesiz: Onlar "Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu); onlarn zerine melekler iner (ve der ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin."2 Ayetini okudu ve yle buyurdu: nsanlarn ou, Rabbimiz Allahtr dediler, sonra da bunu inkar ettiler. Kim bu sz zerine lrse ite o, dosdoru bir istikamet tutturanlardandr.3 1.6- Fussilet suresinin fazileti Baz hadislerde, zel olarak bu surenin faziletinden sz edilirken bazlarnda ise, genel olarak H-mm ile balayan surelerin faziletinden bahsedilmektedir. Fussilet suresi de Hmm ile balayan surelerden biridir.
1 2 3
Fussilet, 41/22-23. Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 3/102. Fussilet, 41/30. Elbani, Zaifu snenit-tirmizi, s. 411.
25
26
Giri
ve yle der: Ey Allahm! Bana inanan ve beni okuyan kimse bu kapdan ieri girmesin.1
De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin."1 nkr edenler dediler ki: "Bu Kur'an' dinlemeyin ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz."2 Bu, Allah'n dmanlarnn cezas olan atetir. Bizim ayetlerimizi inkr etmeleri dolaysyla bir ceza olarak, orada onlar iin ebedilik yurdu vardr.3 Onlar, Bizim ayetlerimiz konusunda arptma yapanlar, bize gizli kalmazlar. yleyse atein iine braklan m daha hayrldr yoksa kyamet gn gvenle gelen mi? Siz dilediinizi yapn. nk O, yapmakta olduklarnz gerekten grendir.4 phesiz, kendilerine zikir gelince ona (kar) kfre sapanlar (atein iine braklrlar) ; oysa o, aziz (erefli yksek, stn) bir Kitaptr.5 Batl, ona nnden de ardndan da gelemez. (nk Kur'an) Hkm ve hikmet sahibi, ok vlen (Allah) tan indirilmedir.6 Eer biz onu A'cemi (Arapa olmayan bir dilde) olan Kur'an klsaydk, herhalde derlerdi ki: "Onun ayetleri
Said b. brahim der ki: H-mmler, yasemin gibi gzel kokar.2 1.7- Fussilet suresinde, Kurann adlar ve sfatlar Kurann bir ok ismi vardr. Bu isimlerden bir ksm, Fussilet suresinde bir ok ayette geer. Allah, Kuran-kerimi, Hakk/gerek, Nezir/uyarc, Vahiy/ilahi bilgi, Hd/yol indirilen, gsterici, Kitap, if, Tenzil/Allahtan Kuran,
yat/ayetler ve Zikra/t olarak adlandrmtr.3 Bu adlarn getii ayetler unlardr: H, indirilmitir.4 Bilen bir kavim iin, ayetleri (eitli biimlerde, birer birer) 'fasllar halinde aklanm' Arapa Kur'an (veya okunan) kitaptr.5 Bir mjde verici ve bir uyarc-korkutucu olarak. Ama onlarn ou yz evirdiler. Artk onlar dinlemezler.6 Mm. (Bu Kur'an,) Rahman ve Rahim'den
1 Hsameddin el-hindi, Kenzul ummal, 1/579; Beyhaki, uabulimanda bunu destekleyen hadisler nakleder. 2 ed-Darimi, 2/458. 3 Kurann dier isimleri iin bkz. Salih el-Belihi, el-Hda vel-beyan fi esmail-kuran, s. 444-445. 4 Fussilet, 41/1-2. 5 Fussilet, 41/3 6 Fussilet, 41/4
1 2 3 4 5 6
Fussilet, 41/6 Fussilet, 41/26 Fussilet, 41/28 Fussilet, 41/40. Fussilet, 41/41. Fussilet, 41/42.
27
28
Giri
aklanmal deil miydi? Arap olana, A'cemi (Arapa olmayan bir dil) mi?" De ki: "O, iman edenler iin bir hidayet ve bir ifadr. man etmeyenlerin ise kulaklarnda bir arlk vardr ve o (Kur'an), onlara kar bir krlktr.te onlara (sanki) uzak bir yerden seslenilir."1
2- ALLAHA DAVET,BTN PEYGAMBERLERN GREVDR. Bu dnya hayatndaki her varln mutlaka bir grevi ve sorumluluu vardr. Her varlk, bu dnyadaki grevini ve roln, Allahn iradesi ve bu byk evrenin dzenine uygun biimde, yerine getirmek zorundadr. , Peygamberlerin, insanlara ynelik en nemli grevi, eitli slup ve metotlarla onlar Allaha davet etmek ve onlar cennetle mjdeleyip cehennem ateinden sakndrmaktr. Peygamberleri bu greve hazrlamann, onlar bu konuda yetkin klmann ve dier insanlar arasndan onlar semenin hikmeti, kendilerine yklenen bu ilahi mesaj insanlara ulatrmaktr. Bu hikmeti, yce Allah u ayette bildiriyor: Andolsun, biz her mmete: "Allah'a kulluk edin ve tauttan kann" (diye tebli etmesi iin) bir peygamber gnderdik.1 Yce Allah, Peygamber efendimiz -sallallahu aleyhi ve sellem-hakknda ise yle buyurur: Ey Peygamber, Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer (bu grevini) yapmayacak olursan, O'nun eliliini tebli etmemi olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktr.2 Ey Peygamber, gerekten biz seni bir ahit, bir mjde verici ve bir uyarc-korkutucu olarak gnderdik. Ve kendi
Fussilet, 41/44.
1 2
Nahl, 16/36. Maide, 5/67.
29
Giri
izniyle Allah'a aran ve nur saan bir era olarak (gnderdik).1 Sen, Rabbine ar. phesiz sen dosdoru bir hidayet zerindesin.2 Bu ayetlerden de anlalaca zere Allaha davet, btn peygamberlerin grevidir. Allah, mesajn yklenmeleri ve onu insanlara ulatrmalar iin peygamberleri semitir. Bu yzden, Allaha davet, grevlerin en stn ve en nemlisidir. Peygamberler de, Allahn en sevgili kullar olup insanlarn en stndrler. Buna bal olarak peygamberlerin grevleri de, en stn grevdir.3 Yce Allah, kendisine davet etmeleri iin
Ad (halkna da) kardeleri Hd'u (gnderdik) . Dedi ki: "Ey kavmim, Allah'a ibadet edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. 1 Salih (a.s.) hakknda yle buyurur: Semud (toplumuna da) kardeleri Salih'i (gnderdik. Salih onlara:) "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. 2 uayb (a.s.) hakknda yle buyurur: Medyen (toplumuna da) kardeleri uayb'
(gnderdik. uayb onlara:) Dedi ki: "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. 3 te byle Btn peygamberler istisnasz Allaha davet etmiler, yalnz Allaha ibadet etmeye ve onun dndaki btn tanrlara tapmaktan uzak durmaya armlardr. yle buyurur yce Allah: Andolsun, biz her mmete: "Allah'a kulluk edin ve tauttan kann" (diye tebli etmesi iin) bir peygamber gnderdik.4 Demek ki, Allahn gnderdii eliler, birer Allah davetisidirler. Allah, mesajn tamalar ve onu insanlara ulatrmalar iin insanlar arasndan peygamberleri semitir. Yce Allah, peygamberlerin bu mirasn tamalarn, ilahi
1 2 3 4 Hud, 11/50. Araf, 7/73. Araf, 7/85. Nahl, 16/36.
peygamberleri grevlendirmitir. Onlar bu nemli grev iin yaratmtr. stisnasz btn peygamberler, bu grevlerini en gzel ekilde yerine getirmilerdir. Gnderildikleri toplumlar, Allaha inanmaya ve Allahn belirledii ekilde yalnz ona ibadet etmeye armlardr. Allah, Nuh (a.s.) hakknda yle buyurur: Andolsun, biz Nuh'u kendi kavmine (toplumuna) gnderdik. Dedi ki: "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. 4 Hud (a.s.) hakknda yle buyurur:
1 2 3 4
Ahzab, 33/45-46. Hacc, 22/67. Muhammed seyit vekil, Ussd-dave ve dbud-dut, s. 15. Araf, 7/59.
31
32
Giri
mesajn ykn tamay ve insanlar Allaha ynlendirmeyi mslmanlara farz klmtr. Mslmanlar, insanlar iyilie ve geree armaldrlar. Bylece insanlk dereceleri ykselir, gizli kt duygularndan kurtulur, doruluk, hidayet ve olgunluk vasflar kendilerinde gerekleir. Bu mmet, sadece bu nitelikleri ile dier milletlerden daha stndr. Yce Allah, bu stnl u ayetle ak bir ekilde beyan eder: Siz, insanlar iin karlm hayrl bir mmetsiniz; maruf (iyi ve slm'a uygun) olan emreder, mnker olandan sakndrr ve Allah'a iman edersiniz. 1 Durumu byle olan bir mmet, birlik ve beraberliini koruduka, birbirleriyle bark ekilde yaadka, ktlklerden korunduka, Allahn rahmet ve merhametini hak eder. Glgesinde olanlarn kesinlikle huzursuz olmad yce yaratcnn, glgesi altnda olur. yle buyurur yce Yaratc: M'min erkekler ve m'min kadnlar birbirlerinin
Asra andolsun; Gerekten insan, ziyan iindedir. Ancak iman edip salih amellerde bulunanlar, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler baka. 1 Allah, kendisinin emir ve yasaklarn uygulamalar iin, bu hayrl eylemleri gerekletiren mslmanlara, yeryznde g ve iktidar verir. Bylece mslmanlar, Allahn yeryzndeki halifeleri vasfn kazanr. Yce Allah, bu gerei yle dile getirmektedir: Onlar ki, yeryznde kendilerini yerletirir iktidar sahibi klarsak, namaz dosdoru klar, zekat verir, iyilii emreder, ktlkten sakndrrlar. Btn ilerin sonu Allah'a ittir. 2 Davet farizasnn uzun vadede, mslmanlarn
hayatnda bu kadar nemli etkileri bulunduuna gre, bu farizann ihmal edilmesi veya hafife alnmas durumunda, mslmanlarn zerinde son derece olumsuz etkileri de olacaktr. Dini deerlerin hafife alnp onlarla alay edilmesi, iman ilkelerinin inkar edilmesi, ahlaki bozulma ve rme, erdemli davranlardan uzaklama, gzel gelenek ve greneklerin dna kma, gzel adetleri terk etme ve bireyi ycelten toplumu ayakta tutan btn ahlaki deerlerden kurtulma, bu olumsuz etkilerin en banda gelir. Toplumu ve bireyi ayakta tutan bu yce deerlerin ihlal edilmesi slam toplumunun, byk ve ar bir felaketle kar karya kalmasna neden olur.3
velileridirler. yilie emreder, ktlkten sakndrrlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah'a ve Resulne itaat ederler. te Allah'n kendilerine rahmet edecei bunlardr. 2 Her trl eksiklik ve hsrandan kurtulmak, yararl ilimde en st noktaya ulamak, yararl iler yapabilmek ve hakka ynelmek iin, ayette belirtilen eylemleri gerekletirmek gerekiyor. Yce Allah yle buyuruyor:
1 2
Al-i mran, 3/110. Tevbe, 9/71.
1 2 3
Asr, 103/1-3. Hacc, 22/41 Seyit Sabk, Davetul-islam, s. 285-286.
33
34
Giri
Davet etmenin hkm ncelikle unu belirtmekte yarar var; her mslman, gc nispetinde insanlar Allaha davet etmekle mkelleftir. Bunun en ak delili, Kurandaki u ayet-i kerimedir: De ki: Bu, benim yolumdur. Bir basiret zere Allah'a davet ederim; ben ve bana uyanlar da. Ve Allah' tenzih ederim, ben mriklerden deilim." 1 bn Kesir, bu ayeti tefsir ederken unlar syler: Yce Allah bu ayette, insanlara ve cinlere eli olarak gnderdii Hz. Peygambere (s.a.v.), yolunun, metodunun ve yaam tarznn Allaha davet zere kurulu olduunu, insanlara haber vermesini emretmektedir. Tam bir kararllk ve ileri grllkle, hibir kuku ve phe olmayan kesin bir inanla insanlar, Allahtan baka ilah yoktur; O, tektir ve hibir orta yoktur szne davet etmenin, peygamberin tek amac olduunu haber vermektedir. Buna gre Hz.peygamberin izinden gidenler de, basiretle, kesin bir inanla, akli ve eri deliller nda insanlar, Allah elisinin davet ettiine davet etmekle mkelleftirler.2 Mslman bir kii iin, Allaha davet etmek imann bir gerekliliidir. Mslmann davetten geri durmas, imannda bir eksikliin ve bozukluun bulunduunu gsterir. Allaha davet grevini yerine getirmekle mslman, imanndaki bu eksiklii
giderir ve bozukluu onarr. Bir ok ayet ve hadis, Allaha davetin farz olduunu bildirmektedir. Din bilginleri, Allaha davet etmenin farz- kifaye1 olduunu sylemektedirler. Dolays ile dnyann her blgesinde davetilerin bulunmas ve davet almalarnn yrtlmesi, dini bir zorunluluktur. Mslmanlar arasnda bir grubun bu grevi yerine getirmesi, dierlerinin zerinden sorumluluu kaldrr. Bu durumda davet, dierleri iin kuvvetli bir snnet ve salih bir amel haline dnr. Bir blgede davetin yaplmamas veya yeterli derecede yaplmamas durumunda, btn mslmanlar bundan sorumlu olur ve gnaha girerler. Artk herkes, bu grevi yerine getirmekten sorumludur. Her mslman, gc ve imkanlar nispetinde insanlar Allaha davet etmelidir.2
1 2
Yusuf, 12/108. bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 495-496
1 Yeterli sayda kiinin grevi yerine getirmesi ile gnahn, dierlerinin zerinden kalkmas. ev. 2 Abdulaziz b. baz, Fazlud-dave ilallah, s. 4 vd.
35
36
3- KURAN-I KERM, NSANLIIN TEK MUTLULUK YOLUDUR. Kuran- Kerim, bir hidayet, mutluluk, ifa ve daima k saan bir kitap olduu gibi, ayn zamanda iinde, hkm ve sorumluluklarn bulunduu bir kitaptr. nkarclara meydan okuyan ve onlar, bir benzerini getirmekten aciz brakan bir kitaptr. Btn iyilik kanallar, hi kurumayan o saf ve berrak kaynaktan akar. Ona skca tutunan, kesinlikle doru yolu bulur; onunla konuan, yalan deil doru konuur; onunla hkm veren adaletle hkm verir. Rablerinin retilerinden ayrlmayan ve onlara skca tutunan milletler, yksek, onurlu ve herkes tarafndan sayg duyulan mertebelere ulamlardr. Hayatlarnn her alannda Kuran metodunu izleyen ve peygamberin izinden giden Allah resulnn sahabeleri, bu konuda bizim iin en gzel rnek saylrlar. Anlatldna gre onlar, Kurandan sadece on ayet renir, sonra bu ayetleri iyi anlamadan ve gerekleriyle amel etmeden baka ayetlere kesinlikle gemezlerdi. Ebu Abdurrahman es-Slemi anlatyor: Bize, Hz. Osman ve Abdullah b. Mesut gibi sahabelerden Kuran okutanlar derlerdi ki, bizler, Hz. Peygamberden on ayet rendiimizde, onlar iyi anlamadan ve amel etmeden baka ayetlere gemezdik. Bylece Kuran, ilmi ve ameli hep birlikte rendik.
1
olduunu ak bir ekilde ifade eder. Yce Allah yle buyurur: Bu, Rabbinizden (gelen) basiretlerdir; iman edecek bir topluluk iin de bir hidayet ve bir rahmettir." 1 Mrikler istemese de O, dini (slam') btn dinlere stn klmak iin peygamberini hidayetle ve hak dinle gnderendir. 2 De ki: O, iman edenler iin bir hidayet ve bir ifadr. man etmeyenlerin ise kulaklarnda bir arlk vardr ve o (Kur'an) , onlara kar bir krlktr. te onlara (sanki) uzak bir yerden seslenilir." 3 Bu (Kur'an) , insanlar iin basiret (nuruyla Allah'a ynelten ayet) lerdir, kesin bilgiyle inanan bir kavim iin de bir hidayet ve bir rahmettir. 4 Dnen insan, bu szlerin doruluunu her zaman ve her yerde grebilmektedir. Kuran, nefislerini eiterek ina ettii ve dirilttii insanlar en st mertebelere karr. Kimi insanlar, Kuran retilerine sarlmakla ycelir, evresinde saygnlk kazanr; o retilerden uzaklamakla alalr. Kimi insanlar da Kuran retilerinden nefret eder; Kuran, onlarn kulaklarna ve kalplerine pek ar gelir. Kuran, byle olanlarn krlk ve sarlklarn arttrmaktan baka bir etki yapmaz. Kurann kendisi deimez ama, kalpleri ve dnceleri deitirir.
1 2 3 4 Araf, 7/203. Tevbe, 9/33. Fussilet, 41/44. Casiye, 45/20.
O halde Kuran, gsterdii yolu ve metodu izleyen, emir ve yasaklarna uyan insanlar iin tam bir mutluluk yoludur. Kuran, bir ok ayette hidayet, mutluluk ve kesin bir kant kitab
Abdurrezzak es-Sanani, el-Musannef, 3/380.
38
Giri
eyh Abdurrahman es-Sadi, Casiye suresindeki ayeti u ekilde aklar: Bu yani deerli bir t olan Kuran- Kerim, insanlar iin basiretlerdir Yani bununla insanlar, btn ilerini ileriyi grerek ve sonucunu dnerek yaparlar. Kuran, bu ekilde mminlere yol gsterir ve doruyu bulmalarna yardm eder. (Kuran) kesin bilgiyle inanan bir kavim iin bir hidayet ve bir rahmettir. Yani hayatlarnn her alannda, gerek temel konularda gerekse ayrntlarda onunla doru yolu bulurlar. Bylece dnyada iyilik, sevin ve mutlulua kavuur, ahirette de Allahn honutluk ve merhametini kazanrlar. nananlarn nefisleri ancak Kuranla arnr, anlaylar ancak onunla artar. Kuran, inananlarn imanlarn ve kesin bilgilerini arttrr; inkarda srar edenlerin aleyhine de ahitlik eder.1
1 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 7/26.
39
Birinci Blm DAVET VE DAVETNN TANIMI
Bu blm u ana balk altnda incelenecektir. 1- Davetin tanm 2- Davetinin tanm 3- nsanlarn davete olan ihtiyac
1- DAVETN TANIMI a- Dil bakmndan davetin tanm ve kkeni Davet, Arapa (Daava) kknden tremekte olup szlkte bir ok anlama gelmektedir. En ok ne kan anlamlar unlardr: 1- arma ve seslenme (nid) anlamnda kullanlr.1 Biri dierine seslendi, onu ard gibi. Daava kkten treyen dua szc de aslnda bir nevi arma ve seslenme demektir. Ancak ikisi arasnda ince bir fark bulunmaktadr. Nid, bir isimle birlikte ve bana y, Eyy gibi baz edatlarn gelmesiyle kullanlabilecei gibi hibir isim olmadan yaln olarak da kullanlabilir. Dua ise, neredeyse beraberinde isim olmadan hi kullanlmaz. Fakat aadaki ayeti kerimede olduu gibi bazen birbirlerinin yerine kullanld olmutur: Kfre sapanlarn rnei arma ve barmadan baka bir eyi duymayan (duyduu eyin anlamn bilmeyen hayvan) a haykrann rnei gibidir. Onlar, sardrlar, dilsizdirler,
2
3- Hak veya batl olsun ispat edilmek ve savunulmak istenen bir davaya armak anlamnda kullanlr. Davet szc, batl olan iddia ve davalar iin de kullanlmtr. Aadaki ayette bu anlamda kullanlmtr: (Yusuf) Dedi ki: "Rabbim, zindan, bunlarn beni kendisine ardklar eyden bana daha sevimlidir. ilemektir. Davet szc, hak ve gerek olan davalar iin de kullanlmaktadr. kullanlmtr: Hak olan ar (dua, ibadet) yalnzca O'na (olan) dr.2 Allah bar yurduna arr ve kimi dilerse dosdoru yola yneltip-iletir.3 4- nsanlar davetiye ynlendirmek iin yaplan her trl szl ve fiili gayretler iin kullanlr.4 5- Allaha yalvarmak ve Ondan dilekte bulunmak iin kullanlr.5 Allaha dua ettim demek: Ona yalvardm, Ondan talepte bulundum, Onun katnda bulunan iyilik ve hayrlardan istedim demektir. Aadaki ayette bu anlamda kullanlmtr:
1 2 3 4 5 Yusuf, 12/33. Rad, 13/14. Yunus, 10/25. bn Fars, Mucem makaysul-la, 2/279. Bkz.el-Misbahul-mnir,1/231;ez-Zebidi,Tcul ars, 10/126.
1
Yusuf (a.s.)n arld ey,
kadnlarn kendisine yapt taleplere cevap vererek gnah
Aadaki
ayetlerde
bu
anlamda
krdrler;
bundan
dolay
akl
erdiremezler.
2- Bir amaca tevik etmek, ynlendirmek anlamnda kullanlr.3 rnein: birini namaza davet ediyorum yani onu namaza tevik ediyor, ynlendiriyorum.4
1 14/260. 2 3 4 Zemaheri, Esasl-belaga, 1/272; bn Manzur, Lisanl-arap, Bakara, 2/171. Rab el-Isfahani, el-Mfredat fi arbil kuran, s. 170. Er-Rzi, Muhtarus-sihah, s. 206.
44
Davet ve Davetinin Tanm
Rabbinize yalvara yalvara ve iin iin dua edin. phesiz O, haddi aanlar sevmez.1
Allah birlemek, Onu vmek ve Ona kretmek. Ey Allahm!, Senden baka hibir ilah yoktur!, Ey Rabbimiz! Sadece sen vgye layksn! gibi ifadelerle Allah birlenmi, vlm ve yceltilmi olur. Allahtan af ve merhamet dilemek. Ey Allahm! Bizi
6- Yemee armak anlamnda kullanlr.2 rnein filancann davetinde idik yani filancann verdii yemekteydik demektir. Davet szc bu anlamlarn dnda istemek,
affet! ifadesiyle Ondan af ve merhamet dilenilir. Allahtan dnyevi taleplerde bulunmak. Ey Allahm! Bana mal ve evlat vererek beni rzklandr! demekle Allahtan dnyevi talepte bulunulmu olur. Btn bu trlerin dua olarak adlandrlmasnn nedeni, insanlarn bu tr taleplerde bulunurken genellikle Ey Allahm!, Ya Rabbi!, Ey merhametlilerin en merhametlisi! gibi ifadelerle dua etmeye balamasdr.1 Davet, dua anlamnda kullanld gibi dava
toplanmak, sz vermek, adlandrmak ve peinden gitmek gibi daha baka anlamlara da gelmektedir.3
Ayn kkten gelen Duiyy szc evlat edinmek anlamna saymad. gelmektedir.
4
Aadaki
ayette
bu
anlamda
kullanlmaktadr: Evlatlklarnz da sizin (z) ocuklarnz iddia szc Orada taptaze-meyveler ve istek duymakta olduklar her ey onlarndr. 5 Ayetinde olduu gibi temenni etme ve istek duyma anlamnda; Dua szc Allah'tan baka taptklarnz da sizler gibi kullardr. szller iseniz, Allah'tan baka ahitlerinizi
8 6
ayetinde olduu gibi kul, kle anlamnda7; Eer doru (kendilerine gvendiiniz yardmclarnz) arn. isteme anlamnda kullanlmtr. Allaha trl dua edilir: Ayetinde ise yardm
anlamnda da kullanlr. Hz. Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-bu anlam, Rum mparatoru Herakliyusa gnderdii mektupta kullanmtr. Seni slam davasn kabul etmeye aryorum2 zet olarak davet kelimesi, insanlar bir amaca veya bir ie ynlendirmek ve ona ulamalarn salamak iin gsterilen her trl szl ve fiili gayret ve almalardr diyebiliriz. Bunun
1 2 3 4 5 6 7 8
Araf, 7/55. Er-Rzi, Muhtarus-sihah, s. 205. bn Fars, a.g.e., 2/279-280. Ahzab, 33/4. Yasin, 36/57. Araf, 7/194. Ez-Zebidi, a.g.e., 10/127-128. Bakara, 2/23.
1 bn Manzur, Lisanl-arab, 14/257. 2 Hz. Peygamberin Rum mparator Herakliyusa gnderdii mektubun tam metni yledir: Allahn kulu ve elisi Abdullah olu Muhammetten Rum mparatoru Herakliyusa! Hidayet yoluna tabi olanlara selam olsun. Hakl olarak seni slam davasn kabul etmeye aryorum. Mslman ol! Hem kurtulua erersin hem de Allah, sana iki kat ecir verir. Eer bu davetten yz evirirsen sana tabi olanlarn gnah da senin boynunadr. Buhari, 1/6-8.
45
46
yannda arma , seslenme, isteme, tevik etme, doruya iletme ve yalvarma anlamlarna da gelmektedir. Bir ok anlama gelen mterek bir szck olmas nedeniyle davet, slam, islam yayma ve tebli etme anlamna da gelir. Bu kadar anlam arasnda davet szcnn nerede ve hangi anlamda kullanldn anlamak iin, kullanld cmlenin siyakna / ncesine ve sonrasna baklarak hangi anlamda kullanld anlalr. rnein, Bu adam, Allaha davet eden kimselerdendir. Denildii zaman burada davet szcnn slam yayma ve tebli etme anlamnda kullanld anlalr. Allahn davetine uyunuz denildiinde kast edilen anlamn bizzat slamn kendisi olduu anlalr.1 b- Terim olarak davetin tanm: Bilindii gibi yayma ve tebli etme anlamnda
bulunmaktadr. Bu yzden her iki anlam iin birer terimsel tanmn yaplmas zorunludur. a- Yayma ve tebli etme anlamnda davet: 1- Aydn din adamlarnn, gleri nispetinde halk dini ve dnyevi konularda bilgilendirmesi, eitmesi ve retmesidir.1 2- nsanlar iyilie ve doru olana ynlendirerek onlar tevik etmek, dnyada ve ahirette kurtulua ermeleri iin iyilii emredip ktlkten alkoymaktr.2 3- Bir toplumu, bir okyanustan alp teki bir okyanusa tamaktr.3 4- Bu hayattaki hedeflerini grebilmeleri iin insanlarn ihtiya duyduu btn bilgileri iine alacak ekilde hazrlanan kapsaml bir programdr. Bu program, insanlar doruluk zerinde bir arada tutan ve yol iaretlerini belirleyen bir programdr.4 5- nsanlarn baklarn ve dncelerini bir inan ve ideolojiye ynlendirmek, onlar bu konuda tevik etmektir.5 6- slamn inan, hukuk ve ahlak sistemini insanlara tebli etmek iin kullanlabilecek slup ve metotlarn aratrld bir ilim daldr.1
1 Ebubekir Zikri, ed-Davetul-islamiyye, s. 8. 2 Ali Mahfuz, Hidayetl-mridin ila turukil-vazi vel-hitabe, s. 17. 3 El-Behiy el-Huli, Tezkiretud-duat, s. 35. 4 Muhammed gazali, Maallah, s. 17. 5 Adem Abdullah el-Aluri, Tarihu davetul-islamiyye, minel-ems ilelyevm, s. 17.
kullanlan davet, artk kendisine has konusu, zellikleri ve hedefleri olan bal bana bir ilim dal haline gelmitir. Bu ynyle davet, dier slam ilimleri arasndaki yerini alm, hem faydalanan hem de faydalanlan bir konuma gelmitir. slamn yaylmas ve tebli edilmesinde gzel yntemler ortaya koyarak slamn yceltilmesine katkda bulunmaktadr. Bilindii gibi din anlamnda kullanlan davet, yalnz bana kullanldnda retileriyle birlikte slam kastedilir. Yayma ve tebli etme anlamna gelen davetin terimsel tanm ile
1
din
anlamna
gelen
davetin
tanm
arasnda
fark
Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 10.
47
48
7- Sz ve eylemlerle insanlar slama, slamn inan esaslarn kabule, hayat iin ngrd metodun uygulanmasna ve hukuk sisteminin geerli klnmasna davet etme giriimidir.2 8- Gzele tevik edip irkinliklerden uzak durmak, iyilii emredip ktl yasaklamak, ahlaki davranlar sevdirip ahlak d eylemlerden kanmak, hak ve gerek olann peinden gidip batl ve gerek d olan bir kenara brakmaktr.3 9Mslman olmayanlar slama ekecek veya
b- Din anlamnda davet: 1- Allah, insanlarn yeryzndeki hilafetini pekitirmek, ihtiya duyduklar eyleri kolaylatrmak, haklarna sayg duymak, ilerini gzetmek, birlik ve beraberliklerini korumak, insanlklarna deer vermek, aralarnda hak ve adaleti tesis etmek iin btn varlklar iin setii ve kabul ettii tek din slamdr. Dolays ile davet, insan yaamnn btnn kapsayan, haklarn ve sorumluluklarn belirleyen kaideler btndr. Her eyden nce davet, yaratcy tanmak ve varln kabul etmek sonra da btn varlklara iyilik yapmaktr.1 2- slama davet, kaytsz ve artsz bir ekilde Allaha teslim olmak ve itiraz etmeden buyruklarna boyun emektir. Bu tanm iin u ayet delil gsterilir: De ki: phesiz benim namazm, ibadetlerim, dirimim ve lmm alemlerin Rabbi olan Allah'ndr. O'nun hi bir orta yoktur. Ben byle emrolundum ve ben mslman olanlarn ilkiyim." 2 3- slama davet, Allahn btn varlklar iin raz olup setii, retilerini vahiy yoluyla elisine indirerek Kuranda koruma altna ald ve snnetin aklad dindir. Bu tanm, u ayetten alnmtr:
mslmanlarn dini deerle bal kalmasn salayacak uygun slup ve metotlar aratran bir ilim daldr.4 10- Her zaman ve her yerde ehliyetli ve yetkin kimselerin, insanlar, Hz. Peygamberin izini takip etmek, sz, fiil ve yaantda onu rnek almalarn salamak iin yaptklar almalardr.5 11- nan, hukuk ve ahlak ynleriyle slam, insanlara ulatrmak iin yaplacak alma ekillerini aratran bir ilim daldr.6
1 Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 10. 2 Dr. Tevfik el-Vai, ed-Davetu ilallah, s. 17. 3 Muhammed Nemr el-Hatip, Mridud-duat, s. 24. 4 Dr. Abdullah e-azeli, ed-Davetu vel-insan, s. 39. 5 Muhammed b. Seydi b. el-Habib, ed-Davetu ilallah fi sureti brahim, s. 27. 6 Muhammed Said el-Barudi, ed-Davetu ved-daiye fi davi suretilfurkan, s. 24.
1 2
Muhammed er-Ravi, ed-Davetul-islamiyye davetun alemiyye, s. 30. Enam, 6/162-163.
49
50
Bugn beendim.
1
size
dininizi
kemale
erdirdim,
zerinizdeki
arasnda, teferruata ilikin farkllklar, toplumlara gre deiiklik gstermektedir. Bu durumu Yce Allah, aadaki ayetlerde yle izah etmektedir: O: "Dini dosdoru ayakta tutun ve onda ayrla dmeyin" diye dinden Nuh'a vasiyet ettiini ve sana vahyettiimizi, brahim'e, Musa'ya ve sa'ya da vasiyet ettiimizi sizin iin de teri' etti (bir eriat kld) 1 Sizden her biriniz iin bir eriat ve bir yol-yntem kldk.
nimetimi tamamladm ve size din olarak slm' seip-
4- slama davet, Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-Rabbinden getirdii ve insanlara tebli etmekle ykml olduu, insanlarn dnya ilerini kapsaml bir ekilde dzenleyen ve onlara bir yaam tarz sunan genel bir sistemdir.2 Bu tanm ise u ayetten karlmtr: Hayr yle deil; Rabbine andolsun, aralarnda
2
ekitikleri eylerde seni hakem klp sonra senin verdiin hkme, ilerinde hi bir sknt bulmakszn, tam bir teslimiyetle teslim olmadka, iman etmi olmazlar. 3 slama davet, aslnda bu anlamyla btn bu tanmlar kapsamaktadr. slama davet, Allahn emirlerine hi itiraz etmeden tam bir teslimiyetle boyun emektir; Kuran ve hadislerdeki retileri uygulamaktr; insan hayatn btnyle kuatan bir hayat istemidir. Btn bu tanmlar, birbiriyle elimemektedir. Aksine davet olarak adlandrlan slam hakknda, farkl bak alarn dile getirmektedir. slamiyet, bir din olarak temel ilkelerden ve frulardan oluur. Bu temel ilkeler, dier ilahi davetlerin temel esaslar ile ayndr. Farkllklar, sadece teferruattadr. lahi davetler
Bilindii gibi btn ilahi davetlerdeki temel esaslar: Tevhit / Allahn birlii, peygamberliin ve ldkten sonra tekrar diriliin ispat, temel ibadet ilkeleri ve gzel ahlaki deerlerdir. lahi davetlerdeki ayrntlar ise, her toplumun iinde bulunduu artlara gre deiiklik gsterir. Usul ile fru arasndaki fark ak bir ekilde ortadadr. O halde Allaha davet, en yce bir amatr. Bu daveti bakalarna ulatrmak ise sadece bir vesiledir. Ama ve vesilenin birlemesi ile davet gerekleir.3
1 Maide, 5/3 2 Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 13; Dr. Tevfik el-Vai, ed-Davetu ilallah, s. 17-19; Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, ed-Davetl-islamiyye mefhumuha ve hacetul-muctemeat ileyha, s. 13. 3 Nisa, 4/65.
1 2 3 14.
ura, 42/13. Maide, 5/48. Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 13-
51
52
2- DAVETNN TANIMI a- Dil bakmndan davetinin tanm Arapa, davet eden, daveti gibi anlamlara gelen ed-Daiye szc, atllarn, savalarda yardm istedii kimselere yapt ar anlamnda da Allaha yle bildiriyor: Ve kendi izniyle Allah'a aran ve nur saan bir era olarak (gnderdik) 2 Bunun yannda mezzine de daveti denilmektedir. nk o da, insanlar Allaha yaklatran amellere davet etmektedir. Davetiler anlamna gelen Duat szc, geni anlaml bir szcktr. Hakka veya batla davet edenlerin tamamn kapsar. Dil bakmndan, hidayete aranlara da sapklk ve batla aranlara da daveti denilmektedir. Dinde asl olmayan herhangi bir bidate veya geerli olmayan dine aran kimseye de daveti denilir. O halde daveti, mutlak anlamda, herhangi bir dnceye sahip olan ve insanlar, bu dnceye aran kimsedir. Bu dncenin doru ya da yanl olmas, iyi veya kt olmas, dinen vlen veya yerilen bir dnce olmas
1 2 Firzbd, el-Kamusul-muhit, 4/329. Ahzab, 33/46.
nemli deildir. Davet eylemini gerekletiren kiiye, szlkte daveti denilir.1 b- Terim olarak davetinin tanm Daveti szcn dil bakmndan tanmlarken onun iyi yada kt, hak ya da batl olsun mutlak anlamda, davet birer eylemini gerekletiren kii olduunu belirtmitik. Fakat ada terminolojide veya davet adamlarnn anlaynda davetinin tanm, sadece iyilik ve gzellie davet eden kimseyle snrlandrlmaktadr. Buna gre daveti, insanlar slama, iyilie ve doru yola davet eden, onlarn gnllerini fethetmeye alan kimsedir. Bu tanm en bata peygamberleri, sonra da davet grevini yerine getiren din bilginlerini kapsamaktadr. Davet eylemini gerekletiren dier normal mslmanlar da bu tanmn iine girmektedir.ada davetiler, davetiyi bu anlam erevesinde tanmlamaktadrlar. Ksaca, onlara gre daveti, iyilikleri emrederek ve ktlklerden sakndrarak insanlar slama davet eden kimsedir.2 Davetinin bir dier tanm ise yledir: Dinin Allaha davet etmekle mkellef kld mslman kiidir. Bu tanm, peygamberleri, alimleri, devlet bakanlarn ve yneticileri ve btn dier mslmanlar kapsayan geni bir tanmdr. O halde daveti peygamber, Allah tarafndan seilen ve mucizelerle desteklenen, kendisine vahyedileni insanlara
1 Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 105. 2 Adem Abdullah el-Aluri, Tarihu davetul-islamiyye, minel-ems ilelyevm, s. 18.
kullanlmaktadr.1 de
davet
eden
Peygamberler
davetidirler. Onlarn daveti olduklarn Yce Allah, bize
54
tebli ederek onlar Allaha davet etmekle sorumlu olan mslman kimsedir. Daveti alim ise, kant ve delilleri ile birlikte, gzel ve etkileyici szler kullanarak, insanlar Allaha davet etmekle mkellef olan, peygamberlerin yapt gibi bu zor grevi yerine getirmek iin zel eitim grm ve konusunda uzmanlam mslman kimsedir. Normal daveti de, daveti alim ile ayn anlamdadr. Ancak aralarndaki fark udur: daveti alim, dinin btn gereklerine ve inceliklerine davet ederken normal daveti, gc orannda renmi olduu dini bilgilere davet eder. Unutulmamaldr ki, Allah, hi kimseye kaldramayaca bir yk yklemez. Yce Allah, yle buyurur: Allah, hi kimseye g yetireceinden bakasn yklemez. 1 Abdullah b. Amrn rivayet ettii u hadis, her
mslman olmayan kimse de daveti olarak adlandrlamaz. Mslman olmadka slam davasna arsa dahi ona, yine de daveti denilemez.1 Yce Allah, bizi slam nimeti ile onurlandrdktan sonra, kendisine davet eden ilk daveti, Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)dir. yle buyurur Yce Allah: Ey Peygamber, gerekten biz seni bir ahid, bir mjde verici ve bir uyarc-korkutucu olarak gnderdik. Ve kendi izniyle Allah'a aran ve nur saan bir era olarak (gnderdik) 2 slam mmetinin, Allaha davet etme grevinde Hz. Peygambere ortak olduunu u ayet-i kerime bildirmektedir: Siz, insanlar iin karlm hayrl bir mmetsiniz; maruf (iyi ve slm'a uygun) olan emreder, mnker olandan sakndrr ve Allah'a iman edersiniz. 3 Demek ki, slam mmeti arasnda akl yerinde ve ergenlik ana ulam her mslman, kadn olsun erkek olsun Allaha davet etmekle mkelleftir. Allah, peygamberlerin ve dier insanlarn davet ettii mesaj u ayette bildirir: De ki: Bu, benim yolumdur. Bir basiret zere Allah'a davet ederim; ben ve bana uyanlar da. Ve Allah' tenzih ederim, ben mriklerden deilim." 1
mslmann bildiklerini tebli etmekle mkellef olduunu haber vermektedir. Hz. Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-yle buyurmutur: Benden duyduunuz bir ayet bile olsa, onu tebli ediniz.2 O halde mslman, sadece slama davet ettii zaman daveti olarak adlandrlr. slam dnda baka bir dnceye davet ettiinde, terimsel adan ona daveti denilemez. Ayn ekilde davet konusu ne olursa olsun, terimsel adan
1 2 Bakara, 2/286. Buhari, 4/175; Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/340.
1 Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 105-110; Abdulbedi Sakr, Keyfe nedu en-nas, s. 108. 2 Ahzab, 33/45. 3 Al-i mran, 3/110.
55
56
Yce Allah, bu ayet-i kerimede, peygamberin izinde gidenlerin gerek daveti olduklarn ve basiret sahibi kimselerin bunlar olduunu haber veriyor. Allah, peygamberlerin dndaki insanlarn davetini ise aadaki ayette yle bildiriyor: Allah'a aran, salih amelde bulunan ve: "Gerekten ben mslmanlardanm" diyenden daha gzel szl kimdir? 2 Allah, bu ayette de, kendisine davet edenleri vmekte ve onlardan daha gzel szl kimselerin bulunmadn haber vermektedir. 3 3- NSANLARIN DAVETE OLAN HTYACI Irklar, renkleri, gleri, zenginlikleri, yaadklar
ve ahiret azabndan kurtulamazlar. nk Allah, onlar bu yce deerler iin yaratm ve onlardan, bu deerlere uyacaklarna dair kuvvetli sz almtr. Bu deerler ile onlara, elilerini gndermi ve kitaplar indirmitir. Dnya, ahiret, cennet ve cehennem bunun iin var edilmitir. Bu deerlerin en banda, Allahn lahlk ve Rabliini tanmak, Onun birliini, ycelik ve stnln kabul etmek, Ona hibir eyi ortak komamak, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahiret hayatna, hayr ve errin Odan geldiine inanmak gelir. Onun gnderdii elilere ve indirdii kitaplara uyarak, emirlerini uygulamak ve yasaklarndan iddetle kanmak, her davrannda Allahn ve resulnn meru kld izginin dna kmamak bu ilahi deerlerin en banda yer alr.1 nsanlar slam davetine iddetle muhtatrlar. nk insan akl, yalnz bana, dnya ve ahiret mutluluunu kendisine garanti edecek gerekleri kavramaktan acizdir. Ayn ekilde akl, iyilik ve ktl de birbirinden ayrt etmekten acizdir. ou kez ona, ktlk iyilik gibi iyilik de ktlk gibi grnr. Bu yzden iyilikten yz evirir. Yce Allah yle buyurur: Olur ki hounuza gitmeyen bir ey, sizin iin hayrldr ve olur ki, sevdiiniz ey de sizin iin bir erdir. Allah bilir de siz bilmezsiniz. 2 nsann akl ve duyu organlar hereyi kavramaktan aciz olduu iin eksiktir.Ufku ne kadar geni olursa olsun akln bilgisi
dnemleri ne olursa olsun btn insanlar, slam davetine son derece muhtatrlar. nsanlar, bu dnyadaki hayatlarn bir dzene sokacak, Yce Yaratc ile, insanlarla ve kainattaki dier varlklarla olan ilikilerini dzenleyecek ilahi bir dine ihtiya duymaktadrlar. eyh Hafz el-Hakemi yle syler: nsanlar, Allah tarafndan kendilerine takdim edilen deerleri kabul edip onlarla amel etmedike, hibir zaman kurtulua, esenlie, gzel ve mreffeh bir hayata, dnya ve ahiret mutluluuna kavuamazlar; bu dnyadaki skntlardan
1 2 3
Yusuf, 12/108. Fussilet, 41/33. Abdulaziz b. baz, ed-Davetu ilallah ve ahlakud-duat, s. 13-19.
1 2
Hafz el-Hakemi, Mearicul-kabul, 1/13-14. Bakara, 2/216.
57
58
ve kavrama alan yine de snrldr. Bu yzden Yce Allah, insanlar bilgisizlik karanlklarndan kurtarp bilginin aydnlna karmak iin, onlara eliler gndermi ve kitaplar indirmitir. nsann yaratlnda hakla batl, iyi ile kty birbirinden ayrt edecek bir g vardr. Fakat bu g, yalnz bana iyilii ktlkten ayrt edecek, btn gerekleri bilebilecek, insanlarn hayatlarn eksiksiz bir sistemle dzenleyecek bir kapasiteye sahip deildir.Akl, en st dzeyde bir anlaya ulasa bile, bazen olayn olu hikmetini kavrayamadndan veya iin nereye varacan bilmediinden haktan uzaklaabilir. Gerekte iyi olan bir eye bakp, nyargl ve aceleci davranarak ona kt nazaryla bakabilir veya kt bir ey, kendisine gzel grnr de bu yzden onu kabullenir.Bu mantki gereklerden hareketle diyoruz ki, ilahi davete duyulan ihtiya son derece zaruridir.1 nsan, iki tabii kuvvetten olumaktadr: Beden kuvveti ve ruh kuvveti.Bedenin doas, topraa daha yakndr. nk insan, topraktan yaratlmtr.Yeryznde yaadktan sonra ldnde, topraa gmlerek tekrar oraya dnecektir. Yce Allah bu gerei yle haber veriyor: Sizi ondan yarattk, sizi ona geri vereceiz ve sizi bir kere daha ondan karacaz. 2 Beden tek bana cansz bir yapdr ve ruh, bedene girmeyinceye kadar asla hareket edemez. nsann yapsnda
var olan iyilik ve ktlk duygular, srekli bir ekime iinde olduklar iin insan akl, yalnz bana kendi ilerini bir dzene sokamaz.Bu yzden tutkularna veya eytanlarn fsldamalarna aldanmaktan kurtulamaz. Dolays ile dnyevi ve uhrevi ilerde doruyu, iyiyi ve gzeli bulmas son derece g olur. Bunlarn dnda fke, tereddt, kuku ve panik durumlar da akln doruyu bulmasna engel olur. Btn bu olumsuz duygular, aklda unutkanlk yaratr ve onu baarsz klar. Bu hastalklarn tek ilac ise, gkyznden vahiyle gelen ilahi mesajlardr. nsan aklnn karlat bu sorunlarn hepsi, Allahn kendilerini setii ve insanlara eli olarak gnderdii peygamberlerin getirdikleri mesajlarla zlebilir. nsanlar vahye ihtiya duyduklar gibi, dinler de davete ihtiya duyar.Dini emir ve yasaklarn tebli edilmesi, tantmnn yaplmas, ilkelerinin ve amalarnn insanlara aklanmas gerekmektedir. Bu yzden peygamberler, davet grevini yerine getirmek iin gnderilmilerdir. Peygamberlerden sonra bu grev, kendilerine tabi olan insanlara miras olarak verilmitir.1 nsanlk, slami konulara ve bu dinin btn paralarna muhtatr. Zira paralarn her biri, insanlar uurama iten yukardaki hastalklarn birer ilacdr. Bildiimiz gibi insanlk, bir ok hastalkla yz yzedir. slam, bu hastalklarn her birine ifal birer ila hazrlamtr.
1 2
Muhammed Hudayr Hseyn, ed-Davetu ilel-islah, s. 5. Taha, 20/55.
1 Adem Abdullah el-Aluri, Tarihu davetul-islamiyye, minel-ems ilelyevm, s. 21-22.
59
60
nsanlk, slama bir btn olarak muhtatr. Bu yzden insanlar, slamdan uzak duramazlar. slam olmadan dnyann huzur ve mutlulua kavumas mmkn deildir. Her ne kadar insana akl nimeti verilmi, dnce ile dier varlklardan stn klnm ve ona anlama zellii verilmi olsa da o, yine de gkten gelen hidayete muhtatr. Allah, grmesi iin insana gz nimeti vermitir. Fakat bu gzler, bir k olmazsa insana hibir fayda vermez. Ik olmad zaman gren ile grmeyen arasnda bir fark yoktur. Akl, anlay ve kavrama da byledir. Akl, kararl admlarla gkten gelen hidayetin nda yrd srece btn bunlar, insan iin yararl birer alettirler. Allahn insanlar iin gnderdii din ve hidayet olmazsa, aklllar ile deliler arasnda hibir fark olmaz. Dolays ile dine duyulan ihtiya, insanln nemli gereklerinden biri olup varlklarn ve yaratllarn tamamlayan bir edir. Bu yzden insanlar, sudan ve havadan daha ok dini deerlere muhtatrlar.1 nsanlar, Allahn kendilerine verdii rzktan ve
inde
yaamakta
olduumuz
bu
ada,
her
zamankinden daha ok dini deerlere ve gkten gelen ilahi mesajlara muhtacz. nk insann salt aklla ulat bu teknolojik ykselme eer, Allaha ve resulne dayanan manevi bir ykseli ile dengelenmezse, insanln geleceini tehdit etmekte ve onu derin bir uuruma gtrmektedir. Dnya, Allah, Allahn kendisini Kuranda tantt gibi tanmaya muhtatr. Allah inanc, Kuranda ak ve net bir slup ile ifade edilmitir. Bu derece net bir slup, baka hibir kitapta bulunamaz. nsan akl, kendisinden yce olan idrak edemez. Ancak Kuranla iliki kurup onu dinledii zaman, salam ve kkl bir inanca sahip olur ve Kurann gsterdii yolda yrmeye karar verir. Yce Allah yle buyurur: Bylece biz seni, kendisinden nce nice topluluklarn gelip-getii bir topluma (peygamber olarak) gnderdik, sana vahyettiklerimizi onlara okursun diye. Oysa onlar Rahman' (nankrlk edip) inkar ediyorlar. De ki: "O, benim Rabbimdir, O'ndan baka ilah yoktur. Ben O'na tevekkl ettim ve son dn O'nadr." 1 Dnya, Hz. Muhammed-sallallahu aleyhi ve sellem-i tanmaya, Onun yaamn, her trl iftira ve gerek d sylentilerden uzak bir ekilde incelemeye, kendileri iin onun hayatndan dersler ve ibretler karmaya iddetle muhtatr. Dnya, slamn itikat, ibadet, ahlak ve muamelat gibi btn konularda ileri srd gerekleri anlamaya muhtatr.
hidayetten uzak duramazlar. Onlar bedenlerini alktan doyuran ve ruhlarn her trl kirden arndran Allaha her zaman muhtatrlar. Vahye ve peygamberlerin nderliine duyulan ihtiya, sonsuza kadar devam edecek ve hi kesintiye uramayacaktr.
Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 38-40.
Rad, 13/30.
61
62
nk bu gerekler, insanlar iin son derece nemli ve yararldr. Bunlarla amel ettikleri takdirde huzura kavuur; bir ok yarar elde eder ve bir ok ktlkten de korunurlar. Sonu olarak, mslman olsun veya olmasn her insan, slam davetine ihtiya duyar. Mslman, slamla donanmak, retileriyle, edep kurallar ile ve hkmleri ile amel ederek ykselmek, eliki ve ktlklerden kurtulmak iin; mslman olmayan ise, inkarn karanlklarndan inancn aydnlna kmak iin slam davetine muhtatr. Yce Allah, bunu u ayette dile getirmektedir: Allah, iman edenlerin velisi (dostu ve destekisi) dir. Onlar karanlklardan nura karr; kfredenlerin velileri ise taut'tur. Onlar nurdan karanlklara karrlar.te onlar, atein halkdrlar, onda srekli olarak kalacaklardr.1
Bakara, 2/257.
63
kinci Blm FUSSLET SURESNDE DAVET SLUPLARI
Bu blm u ana balk altnda incelenecektir: 1- Mjdeleme ve uyarma 2- Gemi milletlerin bana gelenlere dikkat ekme 3- Yce Allahn kevni ayetlerine dikkat ekme
1- MJDELEME VE UYARMA a- Uyarma1 Kuran- kerim bir davet slubu olarak bu surede, mjdeleme ve uyarma slubunu ne karmaktadr. Hatta 3. ve 4. ayette olduu gibi Kuran, mjdeleyici ve uyarc olarak nitelemektedir: Bilen bir kavim iin, ayetleri (eitli biimlerde, birer birer) 'fasllar halinde aklanm' Arapa Kur'an (veya okunan) kitaptr; Bir mjde verici ve bir uyarc-korkutucu olarak. Ama onlarn ou yz evirdiler. Artk onlar dinlemezler. 2 Sure, aadaki ayetlerde olduu gibi ahiret gnnden baz tablolar sunarak davette, tehdit ve korku slubunu etkileyici bir ekilde kullanmaktadr: Allah dmanlarnn bir araya getirilip-toplanacaklar gn ite onlar, atee blkler halinde datlrlar. Sonunda oraya geldikleri zaman, onlarn iitme, grme (duyular) ve derileri kendi aleyhlerine ahitlik edecektir. Kendi derilerine dediler ki: "Niye aleyhimizde ahitlik ettiniz?" Dediler ki: "Her eye nutku verip-konuturan Allah, bizi konuturdu. Sizi ilk defa O yaratt ve O'na dndrlmektesiniz. Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknpkorunmuyordunuz. Aksine, yapmakta olduklarnzn birounu
Allah'n bilmeyeceini sanyordunuz. te bu sizin zannnz; Rabbiniz hakknda beslediiniz-zannnz, sizi bir ykma uratt, bylelikle hsrana urayanlardan oldunuz. imdi eer sabredebilirlerse, artk onlar iin konaklama yeri atetir. Ve eer onlar honut olma (dnya) ya dnmek isterlerse, artk onlar honut olacaklardan deildirler. Biz onlara birtakm yakn-kimseleri 'kabuk gibi zerlerine kaplattk', onlar da, nlerinde ve arkalarnda olanlar kendilerine ssl gsterdiler. Cinlerden ve insanlardan kendilerinden nce gelip-gemi mmetlerde (yrrlkte tutulan azab) sz onlarn zerine de hak oldu. nk onlar, hsrana urayanlard. nkr edenler dediler ki: "Bu Kur'an' dinlemeyin ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz. Artk gerekten o inkr edenlere iddetli bir azap tattracaz ve onlar yapmakta olduklarnn en ktsyle cezalandracaz. Bu, Allah'n dmanlarnn cezas olan atetir. Bizim ayetlerimizi inkr etmeleri dolaysyla bir ceza olarak, orada onlar iin ebedilik yurdu vardr. 1 Yce Allah burada, gelecekte meydana gelecek bir olay imdiki bir slupla anlatmaktadr. Bu slup, surede anlatlmak istenenin zihinlerde iyice yerlemesi ve gelecekte bunun kesinlikle gerekleeceini bildirmek iin kullanlmaktadr. Nasl gereklemesin ki? Allah, artk buna karar vermi ve onu kesin bir hkme balamtr. Onun bu hkmne kar kacak veya onu deitirecek hi kimse yoktur.
1 Uyar, burada tehdit ve korku ieren tebli anlamndadr. Bkz. Er-Razi, Muhtarus-sihah, s. 653. 2 Fussilet, 41/3-4.
1 Fussilet, 41/19-28.
68
Fussilet Suresinde Davet Uslplar
Kuran-
kerim
bu
ayetlerde,
slam
davetini
tam
Yce Allah, belki srarlarndan dner ve daveti kabul ederler diye onlar, dnyadaki azapla tehdit ettikten sonra biraz da kyamet gnndeki azaptan sz eder. Elisine, Allah dman inkarclarn tekrar diriltilip atee atlacaklar gnden ve hesap verme anndaki durumlarndan anlatmasn emreder. Hayvanlarn nlerinden iddetle ekilip srldkleri gibi onlarn da aynen srleceini, btn inkarclar bu ekilde bir araya toplandktan sonra hepsinin toptan cehenneme atlacaklarn, burada sularn inkar edeceklerini, bu yzden kulaklarnn, gzlerinin ve derilerinin aleyhlerine ahitlik ederek onlara yaptklarn haber vereceini anlatmasn ister.1 Allah dmanlarnn bir araya getirilip toplanacaklar gn ite onlar, atee blkler halinde datlrlar. Sonunda oraya geldikleri zaman, onlarn iitme, grme (duyular) ve derileri kendi aleyhlerine ahitlik edecektir.2 Mfessirlerin ounluuna gre ayette geen Culd / deriler szc, gerek anlamda kullanlp kyamet gn sahibi aleyhine ahitlik yapacaktr. Ancak aralarnda es-Suddi, Ubeydullah b. Ebi Cafer ve el-Ferrann da bulunduu baz mfessirler, bu szcn burada mecaz anlamda erkek / kadnn reme organ anlamna kullanldn sylerler. nkarclar, aleyhlerine ahitlik yapan derilerine: Biz, sizin iin mcadele ediyorduk, neden aleyhimize ahitlik yaptnz? diye sorduklarnda deriler: Her eyi konuturan Allah, bizi konuturdu diye cevap verecek ve onlara ilk yaratllarn
1 2 Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirul-vadih, 24/60-61. Fussilet, 41/19.
anlamyla kabul etmeyen ve ona kulak vermeyenlerin varacaklar yerin, cehennem atei olduunu bildirmektedir. slam davetini inkar edenler, cehennemin eitli yerlerine datlacaklardr. Kimileri cehennemin kenarna kimileri de tam ortasna atlacaktr. Allah, biz inananlar oraya dmekten korusun. nkarclar, nlerinden srklenerek ve arakalarndan itilerek cehennem ateine atlacaklardr. Kurann kulland bu slup, davet edilen kimseleri tehdit etmek ve korkutmak iin tek bana yeterlidir. Davet edilenlere, daveti kabul etmedikleri takdirde varacaklar yerin, cehennem azab olduunu onlara sylemek, elbette bir ok insan etkileyecek bir sluptur. Hi phesiz insann, kendisini bar ve esenlie
karacak bir yolu takip etmesi mantki bir zorunluluktur. nsan, huzur ve mutluluk bulaca yolu izlemek ister. Bu yzden Kuran, bireyin, kendisine yararl olacak eyleri dnmesini ve bulmasn salamaya alr. Onu esenlik, gvenlik ve kurtulu yoluna arr. Bu konuyu detaylar ile daha sonra ele alacam inallah. man davetini kabul etmeyen birey ve toplumlar, inkarc ve doru yoldan km olanlarn davetini kabul etmilerdir. Bu kabul, onlar hak olan kabul etmekten men etmitir. Bu yzden Yce Allah, grnmeyen varlklar onlara musallat etmitir. Bu varlklar, onlara batl olan ssler ve hak olan kabul etmelerine mani olurlar. Bylece Allahn onlar hakkndaki vaadi gerekleir ve hep birlikte hsrana urarlar.
69
70
hatrlatacaklardr. Sizi ilk defa O yaratt ve tekrar O'na dndrleceksiniz. Yani sizler birer sperma iken Allah, size hayat verdi. Buna gc yeten varlk, derileri de dier organlar da konuturmaya gc yeter. Ve tekrar ona dndrleceksiniz. Enes b. Malik anlatyor: Allah resul bir gn gld ve etrafndakilere: Ne iin gldm biliyor musunuz? diye sordu. Bizler: Allah ve resul daha iyi bilir dedik. Allah resul: Kulun, Rabbi ile yapt u konumaya glyorum. Kul: Ey Rabbim! Bana zulmetmeyeceine sz vermedin mi? Allah: Evet. Kul: Ben, kendimden baka aleyhime ahitlik edecek kimseyi kabul etmem. Allah: Bugn, nefsinin ve kiramen katibin (deerli yazc) meleklerinin senin aleyhinde ahitlik yapmas yeterlidir der ve kulun az mhrlenir. Kulun dier organlarna: konu! Denilir ve organlar, tek tek kulun yaptklarn haber vermeye balar. Organlarn konumasndan sonra Kul: Yazklar olsun size. Uzak olun. Sizin iin mcadele ediyordum der.1 Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknp-korunmuyordunuz.2 Bu sz, insan organlarna ait olabilecei gibi Yce Allaha veya meleklere
de ait olabilir. Abdullah b. Mesut anlatyor: Karnlar byk, akllar kt iki Kureyli bir Sakifli veya iki Sakifli bir Kureyliden oluan kiilik bir grup Kabenin yannda toplanm konuuyorlard. Aralarndan biri: Acaba Allah, bizim bu konutuklarmz iitiyor mu? Dedi. Biri: Eer sesli konuursak bizi iitir; sessiz konuursak iitmez dedi. teki ise: Eer sesli konutuumuzda iitiyorsa, gizli konutuumuzda da iitiyordur dedi. Bunun zerine u ayet indi: Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknpkorunmuyordunuz.1 Kyamet gn kulaklar: evet, sen hakk iittin ancak ona kulak vermedin. Hep Allahn yasakladklarn dinledin der. Gzler ise: Allahn ayetlerini grdn ama onlardan hi ders almadn. Yaamn boyunca hep, Allahn yasakladklarna baktn der. yle bir beyit vardr: mr daima eksiliyor, gnahlar ise artyor Genlerin hatalar sylendike, yine ileniyor Sulardan birini inkar etmek mmkn m? Hele, adamn aleyhine kendi organlar ahitlik ediyorsa nsann istekleri hi tkenmez lmden ise her zaman kaar. Bir baka beyit ise u tte bulunur: Dn, sana en yakn ahitlik yaparak geip-gitti
1 2
Mslim, 4/2280. Fussilet, 41/22.
Fussilet, 41/22. Mslim, 4/2141.
71
72
Bugn ise, sana ahitlik yapmaya devam ediyor Eer dn, bir ktlk ilediysen Bugn, iyilik yap ki, onu gidersin yilik yapmay yarna erteleme Belki yarn gelir ama sen olmazsn1 mam evkani, Onlarn iitme, grme (duyular) ve derileri kendi aleyhlerine ahitlik edecektir.2 Ayetini tefsir ederken unlar syler: nsanlarn iitme, grme, koklama, tatma ve dokunma gibi be duyusu olduu halde ayet, zellikle bu duyulardan tanesinin ahitlik yapacan zikretmektedir. Dokunma duyusunun aleti, deridir. Yce Allah bu ayette, duyularmzdan iitme, grme ve dokunma duyularn zikrediyor; koklama ve tatma duyularn zikretmiyor. nk tatma duyusu, baz ynleriyle dokunma duyusuyla birliktedir. Tat almak iin yine dokunmak gerekmektedir. rnein yemek, tatma aleti olan dile dokunmadka yemein tad anlalamaz. Sonuta bu da bir dokunma eididir. Koklama duyusu da byledir. nsan bir eyi koklamak iin genellikle ona dokunmak zorundadr. Bu yzden her iki duyu dokunma duyusu ile i iedir.3 Ayette, zellikle duyunun zikredilmesinin nedeni anlaldna gre, sorunun dier duyulara deil de deriye yneltilmesinin nedeni de anlalr. Kendi derilerine dediler ki: "Niye aleyhimizde ahitlik
ettiniz?" Dediler ki: "Her eye nutku verip-konuturan Allah, bizi konuturdu.1 nk deri, yukarda belirttiimiz gibi duyuyu (dokunma, tatma ve koklama) birden kapsamakta ve gnahlar, daha ok bu duyular vastasyla ilenmektedir. eyh Abdurrahman es-Sadi, te bu sizin zannnz; Rabbiniz hakknda beslediiniz-zannnz, sizi bir ykma uratt, bylelikle hsrana urayanlardan oldunuz.2 ayetini tefsir ederken unlar syler: Allah hakkndaki kt zan, Onun ycelii ile badamayan zanlardr. Rabbiniz hakkndaki bu irkin zanlarn size yaptrd kt fiiller, en bata sizi ailenizi ve dininizi hsrana uratmaya neden oldu. Bu irkin eylemler yznden Allahn azab zerinize hak oldu.3 Yce Allah yle buyuruyor: imdi eer Bu,
sabredebilirlerse, artk onlar iin konaklama yeri
atetir.4
Kurann inkarclar iin kulland alayc bir sluptur. te imdi asl sabr, atee dayanabilmek ve ona sabretmektir. Bu sabr kesinlikle, peinden kurtulu ve gzel dln geldii bir sabr deildir. Aksine dl daimi bir ate olan cehennem ateidir. Bu sabrn sonunda gzel bir dl veya azaptan kurtulu yoktur. Ve eer onlar honut olmaya dnmek isterlerse, artk onlar honut olacaklardan deildirler.5 Orada ne bir honutluk ne de bir geri dn vardr. Bilindii zere honutluk
1 2 3
Kurtubi, el-Cami li ahkamil-kuran, 15/350-353. Fussilet, 41/20. evkani, Fethul-kadir, 4/511.
1 Fussilet, 41/21. 2 Fussilet, 41/23. 3 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 6/569. 4 Fussilet, 41/24. 5 Fussilet, 41/24.
73
74
ve mutluluk isteyen kimse, sknt veren nedenleri ortadan kaldrdktan sonra ancak honutluk ve mutlulua kavuur. Bugn ise honutluun kaps kapanmtr. Dolays ile sknt sonras honutluk ve mutluluk olmayacaktr. Bu ayetlerin ardndan yce Allah, insanlarn yeryznde byklenerek kendisine iman etmemelerinin ve emirlerine uymamalarnn nedenini aklamakta, kendisinin onlarn kalpleri zerindeki egemenliinden sz etmektedir. Allah, kalplerindeki ktlkleri bildii iin onlara, insanlardan ve cinlerden arkadalar, kt arkadalar musallat etmitir. ve Bu kt gzel ktlkleri sslemekte onlara
daima onlara
onlar
kkrtmaktadrlar. ve
evrelerindeki
ktlkleri gzel
sslemekte
yaptklarn
onlara
gstermektedirler. Bu yzden, yaptklar fenalk ve irkinliklerin farkna varamamaktadrlar. nsann bana gelebilecek en byk musibet, yaptklar arasnda yanl ve irkin olanlar fark edememek, byk beladr. Bu kt arkadalar, Kurandaki etkileyici ve ikna edici slup nedeniyle inkarclar, Kuranla savamaya tevik ederler. slam davetini kabul etmeyen ve ondan yz evirenlerin eylemleri, Kurana sava amakla snrl kalmaz. Azgnlklar o dereceye varr ki, baka insanlarn da bu daveti kabul etmelerine mani olurlar. Yce Allah onlarn bu taknlklarn u ayetle dile getirir: nkr edenler dediler ki: "Bu Kur'an' dinlemeyin ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz." 1 Kureylilerin ileri gelenleri, bu sz kendi aralarnda syleyerek birbirlerine tavsiyelerde bulunuyor, bylece Kurey halknn bu daveti kabul etmesine mani oluyorlard. Ancak ne kendilerine ve halka mani olabildiler ne de Kurann izini ve insanlar zerindeki etkisini yok edebildiler. Onlar, Bu Kuran dinlemeyin diyorlard nk, yapt her eyin iyi ve gzel olduunu dnmektir. te bu, insan ykma ve baarszla gtren en
gstermekte bylece onlar, azabn kendilerine hak olduu ve hsrana uramalar mukadder olan kimselerden olmalarn salamaktadrlar. Biz onlara birtakm arkadalar musallat ettik, onlar da, nlerinde ve arkalarnda olanlar kendilerine ssl gsterdiler. Cinlerden ve insanlardan kendilerinden nce gelip-gemi mmetlerde (yrrlkte tutulan azab) sz onlarn zerine de hak oldu. nk onlar, hsrana urayanlard.1 Baknz! Byklenerek Allaha ibadet etmeyen bu inkarclar, nasl da Allahn yce egemenlii altndadrlar. Kalplerindeki kt duygular, nasl da onlar Allahn azabna ve hsrana doru srklemektedir. Allah, sonsuz egemenlii altnda bulunan bu inkarclara, bir takm yakn arkadalar musallat etmi, bunlar, doru yola girmelerine mani olmak iin
Kurann kendilerini bylediini, akllarna galip geldiini, yaam tarzlarn bozduunu, babayla ocuun, kar ile
1 Fussilet, 41/26.
Fussilet, 41/25.
75
76
kocann arasn atn iddia ediyorlard. Evet, gerekten Kuran, insanlar birbirinden ayryordu. Fakat bu ayrm, Allahn iman ile inkar, doruluk ile sapklk arasnda yapt bir ayrmd ve Allah, kalplerin sadece kendisine bal olmasn istiyordu. ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz." Bu davran, aresiz ve cevap veremeyenlerin bir davran tarzdr. Delil ve kantlarla kar koyamayanlar ancak bu metodu uygularlar. Onlarn bu szlerine karlk u uyumlu tehdit gelmektedir: Artk gerekten o inkr edenlere iddetli bir azap tattracaz ve onlar yapmakta olduklarnn en ktsyle cezalandracaz. Bu, Allah dmanlarnn cezas olan atetir. Bizim ayetlerimizi inkr etmeleri dolaysyla bir ceza olarak, orada onlar iin ebedilik yurdu vardr.
1
nkarclar, sevgi ve dostluktan sonra aldatmann ve ihanetin ortaya kmasyla bu szleri sylemektedirler. b- Mjdeleme 1 Kuran- Kerim uyar ve tehdit ieren sluptan sonra mjdeleme slubunu kullanmakta, bylece davet edilene bir yol izmektedir. Dolays ile Kuran, davet edilene hem vaatlerde hem de tehditlerde bulunmaktadr. Her iki yolu, btn aklyla anlatmaktadr. nsan bu iki yoldan birini semekte ve setii yolda yrmekte serbesttir. Sonuta elde edecei dl, yaptklaryla ayn cinsten olacaktr. Bu sure benzersiz ve mkemmel slubu ile, bize byk bir mjde ve tevik vermektedir. Bu dnyada, yaamlarn slami kurallara gre belirleyen ve slam kendi hayatlarnda gerekletiren, sz ve fiillerinde insanlar slama davet edenlerin varacaklar yer, elbette ebedi mutluluk yurdudur. Bu hayrl amellerinin karl, hi phesiz basit olmayacaktr. Allahn ihsan byk, sevab ok ve ba sonsuzdur. yle buyuruyor Yce Allah: phesiz, Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu) ; ite onlarn zerine melekler iner (ve derler ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Orda nefislerinizin
Bu ayetlerle onlar, ne abuk cehennem ateine vardklarn gryoruz. Aadaki ayette ise, nlerinde ve arkalarnda olanlar kendilerine ssleyen, bylece kendilerini aldatarak bu ileli yurda varmalarna neden olan kt arkadalarn, gryoruz. nkarclar insanlardan olsunlar. 2 bizi dediler saptrm ki: "Rabbimiz, bize cinlerden gster, ve ne abuk kendilerinden uzaklatklarn
olanlar
onlar
ayaklarmzn altna alalm, en aalarda bulunanlardan
1 2
Fussilet, 41/27-28. Fussilet, 41/29.
1 Mjdeleme, hayrl ve gzel olan bir eyi hzl haber verme anlamnda kullanlr. artl olmadka kt haber verme anlamnda kullanlmaz. Bkz. ErRazi, Muhtarus-sihah, s. 53.
77
78
arzulad ve istemekte olduunuz her ey sizindir. ok balayan, ok esirgeyen (Allah)tan bir arlanma olarak."
1
Bu ayetler, mriklerin durumunu ve varacaklar yeri akladktan sonra, slam davetini kabul eden ve ona itenlikle inanan mminlerin durumlarn ve varacaklar yeri aklamaya balamaktadr. yi ile kt arasndaki farkn iyice ortaya kmas ve iyi anlalmas iin bu yntem izlenmektedir. Mminler, Yce Allahn ilahlk ve stnln kabul etmektedirler. Her eyin Onun emri ile gerekletiine, Tek yaratcnn O olduuna, btn insanlarn Onun kulu ve klesi olduuna, Onun gc ve egemenlii altnda bulunduklarna, Onun yardm ve destei olmadan hibir g ve kuvvetlerinin bulunmadna inanmakta ve Onun izdii yolda hibir yere sapmadan dosdoru yrmeye karar vermilerdir. Kalben ve bedenen Ona kulluk etmekten asla geri kalmazlar. Btn davranlarnda Onun honutluunu kazanmaya alrlar. Szleriyle, fiilleriyle ve niyetleri ile Allaha itaat ve ibadet yolunu semi ve bu yolda yrmeye azmetmilerdir. te her zaman ve her yerde melekler, merhametle byle insanlarn zerine inerler.1 Rabbimiz Allahtr sznde durmak, ona gerei gibi bal kalmak ve hayatn her alannda iten gelerek ve tam bir dikkatle onun gereklerini yerine getirmek demektir. Hi phesiz tevhit szne bu ekilde bal kalmak ve insana ykledii sorumluluklar yerine getirmek, sanld kadar kolay deildir. Bu yzden bu ar sorumluluklar yerine getirenler, Allah katnda byk bir dl elde ederken meleklerin de, yardm ve desteini kazanrlar. Allahn, meleklerin diliyle
1 Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirul-vadih, 24/63.
Kurtubi, bu ayeti tefsir ederken unlar syler. bn Abbas -Allah ondan rz olsun-der ki: Bu ayet, Hz. Ebubekir Allah ondan rz olsun-hakknda inmitir. nk o dnemde mrikler: Rabbimiz Allahtr, melekler de Onun kzlardr. Allah katnda bizim efaatilerimiz onlardr diyorlard. Ancak bu inan doru deildi. Mriklerin bu szlerine karlk Hz. Ebubekir de -Allah ondan rz olsun-yle syledi: Rabbimiz Allahtr, Onun hibir orta yoktur. Muhammed-sallallahu aleyhi ve sellem- de Onun kulu ve resuldr. Doru olan, Hz. Ebubekirin -Allah ondan rz olsun-bu szyd. Sfyan b. Abdullah es-Sakafi -Allah ondan rz olsunanlatyor: Dedim ki: Ey Allahn resul, slamda bana yle bir sz syle ki, bir daha senden baka kimseye sormayaym. Allah resul: Allaha inandm de! sonra da dosdoru ol! buyurdu.2 Hz. Ali -Allah ondan rz olsun- yette geen ve sonra dosdoru olanlar ifadesini, Allahn farz kldklarn yerine getirirler eklinde aklar. nl mfessir krime, La ilahe illallah szne bal kalr ve asla ondan ayrlmazlar eklinde; Sfyan- Sevri ise, sylediklerine ki bu, kelime-i tevhittir- uygun davranrlar eklinde tefsir eder. Kimileri de bunu, kelime-i tevhidi sylemekle szl olarak doru yola girdikleri gibi fiilleriyle de, doru olan yapmak eklinde aklarlar.
1 2 Fussilet, 41/30-32. Mslim, 1/65.
79
80
ayette belirttii durum ite budur: te onlarn zerine melekler iner (ve derler ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin Melekler, velileriniziz.1 istikamet sahibi mminlere bu szleri
ettiiniz ve geride braktnz aile, oluk-ocuk ve malnz hakknda zlmeyiniz. Mcahit der ki: Korkmayn yani lmden korkmayn; zlmeyin yani geride braktnz ocuklarnza zlmeyin. nk
1
onlar,
artk
Allahn
gzetiminde ve korumasndadrlar. Size vaad olunan
syledikten sonra, kendilerine vadolunan cenneti tasvir etmeye balyorlar. Bu tasvir, yle gelii gzel yaplan bir tasvir ekli deildir. Aksine samimi bir dostun, dostunun sevdii ve grdnde veya duyduunda haz alacan bildii bir slupta yapmaktadr. Orda nefislerinizin arzulad ve istedii her ey sizindir. 2 Melekler bu tasvirle yetinmemekte ve u cmleyi ekleyerek tasvirlerini daha mkemmel hale getirmekte ve deerini arttrmaktadrlar: ok balayan, ok esirgeyen (Allah)tan bir arlanma olarak."3 Yani btn bu nimetler, Allahn kendi mafiret ve merhameti sayesinde sizlere takdim edilmektedir. Artk bu nimetlerden daha deerli nimet olur mu? Onlarn zerine melekler iner: Melekler, bir znt ve kederi gidermek veya mminlerden bir zarar defetmek veya onlara bir fayday kazandrmak iin Allah katndan mjdelerle mminlerin zerine inerler. Veki der ki: Mjde, yerde ok nemlidir; lm annda, kabirde ve yeniden dirilite. Korkmayn, gitmekte olduunuz ahiret hayat ile ilgili herhangi eyden korkmayn. zlmeyin, dnyada terk
cennetle
sevinin
Dnyada
yaptnz hayrl ameller nedeni ile cennete girmeniz, artk size vacip oldu. Allah bunu size vaat etmiti. Onun vaadi ite bugn gerekleiyor. Melekler, mminlere ynelik szlerine yle devam ediyorlar: Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Melekler, bu szleriyle mminleri dnyada daha fazla iyilik yapmaya tevik etmekte ve hayrl amelleri onlara ssleyip gzel gstermektedirler. Bunun yannda onlar, ktlk yapmaktan sakndrmakta ve ktlkleri onlara irkinletirmektedirler. Meleklerin, mminlere yardm bunlarla snrl kalmyor. Ayrca onlar iin Allaha yalvarmakta, dnya ve ahiret hayatnda baarl olmalar iin dua etmekte, korku ve musibet anlarnda onlar cesaretlendirmektedirler. zellikle lm annda, kabir karanlnda, kyamet gnnde, srat kprsnn dehetinde mminleri yalnz brakmamaktadrlar. Allahn bir ikram olarak cennete giren mminleri kutlar ve her taraftan onlarn huzuruna girerek "Sabrettiinize karlk selam olsun size.(Dnya) Yurdun(un) sonu ne gzel."
2
derler. Yine
orada onlara, Orda, nefislerinizin arzulad ve istedii her ey sizindir. derler. Yani hibir gzn grmedii, hibir kulan
1 2 3
Fussilet, 41/30-31. Fussilet, 41/31. Fussilet, 41/32.
1 2
evkani, Fethul-kadir, 4/515. Rad, 13/24.
81
82
iitmedii ve hibir insan aklnn dnmedii cennetteki btn bu nimetler sizin iin hazrlanmtr derler. Nefisleriniz neyi isterse, cannz neyi ekerse, iradeniz hangi tr zevk ve elenceyi dilerse orada onu bulacaksnz.1 "ok balayan, ok esirgeyen (Allah)n bir ikram olarak."2 Bilindii gibi ikram, misafire yaplr. nsanlar, kendileri iin pek deerli olan bir misafiri, en gzel ekilde arlamak iin nceden hazrlklar yaparlar. Allah da kyamet gn, kendisine son derece titizle kulluk edenler iin bu nimetleri hazrlamtr. Bu ayette Allah, bir benzetme ile o nimetlerin ne derece kymetli olduuna ve nasl zenle hazrlandna iaret etmektedir.3
2- GEM MLLETLERN BAINA GELENLERE DKKAT EKME (AD VE SEMUD KAVM) Kuran- Kerim, kureylileri tevhide ve gerek ilaha kulluk etmeye davet ederken, sadece Allahn kulluk edilmeyi hak ettiini ispatlamaya alr. Bunun iin onlara, yce yaratcnn sonsuz kudretinden sz eder ve onlar, bu doru daveti reddetmekten, ona kar kmaktan ve taleplerini yerine getirmemekten sakndrr; onlar, cehennem ateiyle tehdit eder. Kendilerinden nce yaam milletlerden, hakka davet edilen fakat bu davete kulak vermeyenlerin balarna ne gibi bela ve musibetlerin geldiini onlara haber verir. Peygamberlerin davetini reddeden kavimlerin ac ve alaltc bir azapla nasl yok edildiklerini onlara hatrlatr ve bunlardan ders almalarn tler. Allahn insanlara peygamberler gndermesi ve kitaplar indirmesi, Onun varlklar arasndaki bir kanunudur. O, byle yapmakla btn delillerini ortaya koymakta ve teki dnyada, insanlarn itiraz etmesine gereke brakmamaktadr. Peygamberlerin bu arsn kabul edenler kurtulua erecek, reddedenler ise hsrana urayacak ve Allahn azabn hak edeceklerdir. Kuran, Kureylilere, nceki milletlerin bana gelen lk ve iddetli frtna gibi azaplar hatrlatmakta ve bu tr azaplarn, onlarn bana da gelebilecei tehdidini yapmaktadr. Bu amala, onlardan nce yaam Ad ve Semud kavimlerinin bana gelenleri burada ksaca rnek vermekte, kendilerine gelen Hud ve Salih peygamberlerin
1 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 6/574. 2 Fussilet, 41/32. 3 Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirul-vadih, 24/63.
83
davetini
reddetmeleri
nedeniyle
Allahn,
onlar
nasl
kulluk etmeyin, gerekten ben, sizin iin byk bir gnn azabndan korkmaktaym" diye uyarp-korkutmutu. 1 b- Hud (a.s.)n toplumu ile ilikisi Kuran- Kerim, Hz. Hud (a.s)n kavmi ile ilikisini yaklak on surede ayrntl bir ekilde anlatr. Bu anlatmlarda ne kan konular yle sralayabiliriz: - Hudun, peygamber oluunun ispat ve Ad kavmine gnderilii Ad kavminin, Nuh (a.s)n kavminden sonra
cezalandrdn anlatmaktadr. Her iki kavimin hikayesi, bu surede zetle yle anlatlmaktadr: Hud aleyhisselam a- Hud (a.s.)n soyu ve yaad blge Hud (a.s.) soy olarak, Hz. Nuhun Sam adl olundan gelmektedir. Tam ad hakknda iki farkl rivayet bulunmaktadr. Bunlardan biri, Hud b. alih b. fahez b. sam b. Nuh; dieri ise Hud b. abdullah b. rabah b. carud b. d b. avad b. irem b. sam b.Nuhtur.Ad denilen kum kavmi,Arap blgede tepeleri yarmadasnn anlamna gneyinde ahkaf ikamet etmekteydiler.Ahkaf, gelir.Yemenden
yeryzndeki ilk g sahibi toplum olduu - Hud kavminin fiziksel zellikleri ve yaam tarzlarna iaret eder. Kuran, Hud kavminin ok gl bir yapya sahip olduklarn, son derece mreffeh bir hayat yaadklarn, Allahn onlara bir ok nimet, erkek ocuk, ba, bahe ve pnarlar verdiini, Allahn kendilerine ilham ettii ekilde bir ok salam ve yksek saraylar ina ettiklerini, suyun toplanaca byk havuzlar yaptklarn ve aal bir hayat srdklerini anlatr. Ad kavminin, hi ihtiya duymadklar halde, sadece yeryzndeki glerini ispatlamak ve birbirlerine kar vnmek amacyla yksek tepelere salam ve ssl binalar yaptklarna iaret eder. Ad kavminin bu atafatl ve mreffeh hayata aldanarak ahiret hayatn inkar ettiklerini syler. "O (btn gerek) , bizim yalnzca
Arapada
Ammana ve Hadramevte uzanan blge, Ad kavminin egemenlii altnda bulunmaktayd. Bu blgede ahr denilen bir sahil blgesi ve Mais kavmi adrlarda denilen ovalk kaln bir ve Yce alan byk Allah, bulunmaktayd. stunlardan Ad genelde,
yaplm
yaarlard.
onlardan yle sz eder: Rabbinin Ad (kavmin) e ne yaptn grmedin mi? 'Yksek stunlar' sahibi rem'e? Ki ehirler iinde onun bir benzeri yaratlm deildi.1 Bir baka ayette ise ad kavminden yle bahseder: d'n kardeini hatrla; onun nnden ve ardndan nice uyarc-korkutucular gelip gemiti; hani o, Ahkaf'taki kavmini: "Allah'tan bakasna
Fecr, 89/6-8.
Ahkaf, 46/21.
85
86
(yaamakta olduumuz bu) dnya hayatmzdan ibarettir; lrz ve yaarz, biz diriltilecekler deiliz."
1
Salih-aleyhisselama- Salih-aleyhisselm-n soyu Salih peygamberin tam ad hakknda eitli rivayetler bulunmaktadr. Bunlarn en tannan, Salih b. abd b. masih b. ubeyd b. hacir b. Semud b. abir b. irem b. sam b. nuhtur.1 b- Semud kavminin yaad blge Semud kavmi, Medinenin kuzey batsna den ve elHicr adyla bilinen blgede yaamtr. Kuran, bu yzden onlar eshabul-hicr yani Hicr halk diye de adlandrr. Andolsun, Hicr halk da peygamberleri de ondan yalanlamlard. yz Onlara Bu ayetlerimizi vermitik evirmilerdi.2
- Kuran, Hud (a.s.)n da dier peygamberler gibi kavmini, Allaha davet ettiini ancak kavminin bu daveti kabul etmediini, Hudu yalanladklarn, onunla alay ettiklerini ve pek az dnda kimsenin ona inanmadn, bunun zerine Hudun Allahtan yardm istediini, ve Allahn da kendisine: (Allah) Dedi ki: "Az bir sre (bekle). Onlar gerekten piman olacaklar."2 dediini defalarca anlatr. Allah, Hudun davetini inkar eden Ad kavminin zerine, kk sktrc iddetli bir frtna gnderir. Uultu ykl bu azgn frtna, hi durmadan tam yedi gece ve sekiz gn devam eder ve Allahn emri ile her eyi yerle bir eder. Frtnann vurduu her ey toz gibi dalr. te Allah, Ad kavmini byle helak eder; merhameti ile Hudu ve ona inananlar bu azaptan kurtarr. Bylece Allahn emri yerine gelir, karar gerekleir.3 c- Hud kavminin inanc Hud kavmi, putperest bir kavimdi. Allahtan baka ilahlara tapyorlard. Nuh tufanndan sonra putlara tapan ilk kavim olma zellii tarlar. Sada, Samud ve Hara adlarnda putlar bulunuyordu.4
kavminden kalan harabeler, gnmze kadar varln hala devam ettirmektedir. Bu blge, Medainu salih / Salih ehri adyla bilindii gibi Feccun-nka / dii deve geidi adyla da bilinir.3 c- Semud kavminin inanc Semud kavmi de, Allahn birliini inkar eden ve putlara tapan bir kavimdi. Bu yzden Allah, nimetlerini onlara hatrlatmas, onlara mutluluk ve kurtulu yolunu gstermesi ve onlar putlara tapmaktan vazgeirmesi iin Hz. Salihi (a.s.) peygamber olarak onlara gnderdi. Ancak onlar, iinde bulunduklar sapklkta kalmay tercih ettiler. Kk bir grup
1 Mminun, 23/37. 2 Mminun, 23/40. 3 Abdurrahman Habenneke el-Meydani, susuha, s. 424-425. 4 Sabuni, en-Nbvve vel-enbiya, s. 227.
el-akidetl-islamiyye
ve
1 bn Kesir, el-Bidaye ven-nihaye, 1/130. 2 Hicr, 15/80-81. 3 Abdurrahman Habenneke el-Meydani, susuha, s. 426-427.
el-akidetl-islamiyye
ve
87
88
dnda ounluu, Salih peygamberin davetini yalanlad ve Onun Allahtan getirdii mesaj inkar ettiler. Taknlklarnda daha da ileri giderek Hz. Salihten, kendisinin doruluunu tasdik edecek bir mucize getirmesini talep ettiler. Bunun zerine Allah onlara, talep ettikleri ekilde dii deve mucizesini gsterdi. Bu, Salih peygamberin doruluunu tasdik eden byk bir mucize idi. Zira deve, kas kat bir kayann iinden kvermiti. Semud kavmi, kayann nasl yarldn ve gen devenin o kayadan nasl ktn bizzat gzleri ile grdler. Ama bu mucizeye ramen yine de Hz. Salihe inanmadlar ve onu yalanlamakta srar ettiler. Baz kimseler, Neden zellikle deve, mucize olarak seildi? diyebilir. Devenin mucize olarak seilmesi, olaan st bir ok artc durumu kapsamas nedeniyledir. Bu durumlar sralamak gerekirse: - Deve, en kat cisim olarak kabul edilen bir kayadan kmtr. Byle kat bir cisimden, canl bir varlk nasl kar? - Deve, Semud kavminin itii suyun hepsini bir gnde imekteydi. Kuran, bu gerei u ayette dile getirir: Dedi ki: "te, bu bir dii devedir;su ime hakk (bir gn) onundur, belli bir gnn su ime hakk da sizindir."1 Dolays ile, bir devenin bir topluluun itii suyun tamamn bir gnde imesi, gerekten alacak bir durumdur. - Deve, itii su kadar Semud kavmine st vermekteydi. Bu da alacak bir baka durumdu.
1 uara, 26/155. 1 2
te,
kendilerine
gnderilen
Salih
peygamberin
doruluunu tasdik eden ve toplumunu susturan deve mucizesi budur. Yce Allah, bununla ilgili olarak yle buyurur: "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. Size Rabbinizden apak bir belge (mucize) gelmitir: Allah'n bu dii devesi size bir belgedir; onu salverin de Allah'n arznda otlasn, ona bir ktlkle dokunmayn, sonra sizi ackl bir azab yakalar" dedi.1 Bu mucize, peygamberin doruluunu onaylayan en byk ve en parlak bir delildi. stelik bu, onlarn talepleri zerine gereklemiti. Eer bir kaya yarlr ve iinden bir deve karsa ona inanacaklarna ve peinden gideceklerine dair ona sz vermilerdi. Fakat mucize gereklemesine ramen, Semud kavmi bu sznde durmad. Kaya, Allahn emri ile yarlm ve iinden gen bir dii deve kmt. Semud'a dii deveyi grnr (bir mucize) olarak gnderdik, fakat onlar (deveyi boazlamakla) zulmetmi oldular.2 d- Semud kavminin helak oluu Hz. Salih, mucize olarak gnderilen deveye bir ktlk yapmamas iin Semud kavmini ok uyard. Deveyi ldrmeleri halinde onlar, Allahn azab ile tehdit ederek
Araf, 7/73. sra, 17/59.
89
90
helak olacaklar uyarsnda bulundu. Ona bir ktlkle dokunmayn, sonra sizi ackl bir azab yakalar" dedi.1
ete,
deveyi
ldrdkten
sonra
Hz.
Salihi
de
ldrmeye kalkt. zellikle devenin ldrlnden gn sonra Salih (a.s.)n onlar, Allahn azab ile tehdit etmeye devam etmesi onlar ileden karyordu. Fakat onu ldrdler. (Salih) Dedi ki: "Yurdunuzda gn daha yararlann. Bu, yalanlanmayacak bir vaattir."1 Allah, Semud kavmini toptan yok etmeden nce, Salih (a.s.) ldrmeye kasteden bu etenin zerine gkten talar yadrarak yok etti. Sonra da Semud kavmini topluca yerle bir ederek helak etti.2 Allahn Semud kavmine gnlk sre tanmas, yaamlarna devam etmelerine msaade edilmesi ve azabn gn sreyle ertelenmesi, sanki tevbe etmeleri iin tannm eri bir sredir. Bu sre iinde, belki inkarlarndan dner ve peygambere iman ederler. Veya bu gnlk sre, tehdit edildikleri azabn daha ac veren bir azap olmas iin yaplan psikolojik bir bask trdr.3 Azabn geldii ilk gnde Semud kavminin yzleri sarard, ikinci gnde kzllat, nc gnde ise tamamen siyahlat. Salih (a.s.)n tehditleri bir bir gerekleti. nc gnn bitmesinin ardndan ertesi gn gnein douu ile birlikte, gkten zerlerine iddetli bir lk indi, altlarndan da iddetli sarsnt meydana geldi. Bunun etkisiyle ruhlar bedenlerden ayrld ve etraf tam bir sessizlik ve skunet
Fakat hibir t dinlemeyen, hibir nasihate kulak vermeyen, taknln gzlerini kr ettii azgn insanlar, su ilemekten ekinmediler. Bylelikle dii deveyi ldrdler ve Rablerinin emrine kar kp (Salih'e de yle) dediler: "Ey Salih, eer gerekten gnderilenlerden (bir peygamber) isen, vaadettiin eyi getir, bakalm."2 Allah, onlarn hikayesini bize yle anlatr: Semd (halk) azgnl dolaysyla yalanlad;En 'zorlu bedbahtlar' ayaklandnda, Allah'n elisi onlara dedi ki: "Allah'n (deneme iin size gnderdii) devesine ve onun su imesrasna dikkat edin. Fakat onlar, onu yalanladlar, deveyi de yere ykp ldrdler. Rableri de gnahlar dolaysyla 'onlar yerle bir etti, krp geirdi'; orasn da dmdz etti. (Allah, asla) Bunun sonucundan korkmaz.3 Deveye ilk saldran, Kudar b. salif adndaki kiiydi. Deve, bu kiinin darbesiyle yere yld. Allahn bildirdii zere dokuz kiilik bir ete, kllar ile devenin zerine ulland ve onu ldrerek para para ettiler. ehirde dokuzlu bir ete vard, yeryznde bozgun karyorlar ve dirlik-dzenlik brakmyorlard.4
1 2 3 4
Araf, 7/73. Araf, 7/77. ems, 91/11-15. Neml, 27/48.
1 2 3
Hud, 11/65. bn Kesir, el-Bidaye ven-nihaye, 1/134-136. Abdullah e-azeli, ed-Davetu vel-insan, s. 400.
91
92
kaplad. Herkes olduu yere yld. Cansz ve hareketsiz bedenleri bulunduklar yerde dona kald. Bylece Salih (a.s.)n onlara vaat ettii Allahn azab gereklemi oldu. Salih ve beraberindekiler ise, iledikleri o irkin
hidayete tercih ettiler. Bylece kazanmakta olduklar eyler yznden onlar alaltc azabn yldrm yakalayverdi. man edenleri ve korkup-saknmakta olanlar ise kurtardk.1 bn Cerir, bu ayetleri tefsir ederken unlar syler: Yani Allah diyor ki, ey Muhammed! Eer mrikler, senin kendilerine akladn ve dikkatlerini ektiin delillerden yz eviriyor ve onlara inanmyorlarsa, bu azab indirenin, kendisinden baka hibir ilahn bulunmad Allah tarafndan geldiini kabul etmiyorlarsa onlara de ki: Ey insanlar! Ben sizi, Ad ve Semd (kavimlerinin) korkuttum. Onlara nlerinden ve arkalarndan peygamberler gelince, kendilerine ve kendilerinden nceki kavimlere gelen peygamberlerin hepsi, kavimlerini tevhide davet ettiler. Fakat davet edilenlerin cevab hep, Eer Rabbimiz dileseydi melekler indirirdi olmaktayd. Yani eer sizin, bizi davet ettiiniz eyler doru olsayd Allah, bizim gibi insan olan sizleri bize, eli olarak gndermez, bunun iin gkten melekler indirirdi diyorlard.2 Ad (kavmin) e gelince; onlar yeryznde haksz yere byklendiler, Yani Allahn kullar olan Hud (a.s.) ve beraberindekilere kar byklk tasladlar ve onlar kk grdler. yldrmna benzer bir yldrmla uyarp-
eylemden sonra kavimlerinin bana gelen azaptan, ancak Allahn merhameti ile kurtulabildiler.1 Bu iki kavmin bana gelenlere hzl bir ekilde gz attktan sonra imdi de, ayn konuya Fussilet suresinden bakalm. Yce Allah yle buyuruyor: Bu durumda eer onlar yz evirirlerse artk de ki: "Ben sizi, Ad ve Semd (kavimlerinin) yldrmna benzer bir yldrmla uyarp-korkuttum. Onlara "Yalnzca Allah'a kulluk edin" diye nlerinden ve arkalarndan peygamberler gelince, dediler ki: "Eer dileseydi Rabbimiz melekler indirirdi. Bundan dolay biz, sizin kendisiyle gnderildiiniz eyi inkar ediyoruz. Ad (kavmin) e gelince; onlar yeryznde haksz yere byklendiler ve dediler ki: "Kuvvet bakmndan bizden daha stn kimmi?" Onlar, gerekten kendilerini yaratan Allah' grmediler mi? O, kuvvet bakmndan kendilerinden daha stndr. Oysa onlar, bizim ayetlerimizi (bilerek) inkr ediyorlard. Bylece biz de onlara dnya hayatnda aalanma azabn tattrmak iin, o uursuz (felketler ykl) gnlerde zerlerine 'kulaklar patlatan bir kasrga' gnderdik. Ahiret azab ise daha da bir aalanmadr. Ve onlara yardm edilmeyecektir. Semd'a da gelince; biz onlara doru yolu gsterdik, fakat onlar krl
Sabuni, en-Nbvve vel-enbiya, s. 234.
1 2
Fussilet, 41/13-18. Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 24/65.
93
94
Ve dediler ki: "Kuvvet bakmndan bizden daha stn kimmi?" Onlar, azapla tehdit edildiklerinde bedeni glerine aldandlar ve: Bizler, sahip olduumuz g sayesinde bamza gelecek azab defedebiliriz dediler. ri bedenli ve uzun boylu olmalarna ok gveniyorlard. Abdullah b. Abbas der ki: Onlarn en uzun boylu olan yz arn, en ksa boylu olan ise altm arnd.1 Allah, onlarn bu szlerine karlk u cevab veriyor: Onlar, gerekten kendilerini yaratan Allah' grmediler mi? O, kuvvet bakmndan kendilerinden daha stndr. Evet, kullarn gcn ancak Allah vermektedir. Bu yzden onlardan daha gl ve daha stndr. Ama bu geree ramen onlar, Bizim ayetlerimizi kendilerine gsterdiimiz mucizeleri inkar ediyorlard.2 Fussilet suresinde bu iki kavim (Ad ve Semud) zellikle zikredilmektedir. yolculuklarda gemekteydiler. zerlerine souk bir rzgar gnderdik: Mfessirler, ayette geen Sarsar szc hakknda eitli grler ileri srmlerdir. Buna gre Abdullah b. Abbas, souk rzgar; nk bu iki Kureyliler, kavmin darya yaad yaptklar yerlerden
Mcahid, iddetli scak rzgar; es-Suddi, iddetle esen sesli rzgar; Mukatil ise, iddetli souk rzgar eklinde tefsir etmitir. bn kesir ise ayet hakknda unlar syler: Kimi mfessirler bu szc, iddetle esen rzgar; kimileri souk rzgar; kimileri sesli rzgar olarak tefsir etmilerdir. Aslnda btn bu anlamlarn gerek olmas muhtemeldir. Semud kavminin, g ve kuvvetiyle vnmesi, cezalarnn da ayn cinsten olmasn gerektirmitir. Bu yzden onlar helak eden rzgar ar souk bir rzgar ayetinde olduu gibi ok iddetli ve souk, ayn zamanda aralksz yedi gece sekiz gn estii iin iddetli ses karan bir rzgar olabilir. Allah, byle bir azapla onlarn sonunu getirmi ve onlara, alaklk damgasn vurmutur. Bylece ahiretten nce dnyada, onlara azab tattrmtr. Bu yzden Yce Allah, yle buyuruyor: Bylece biz de onlara dnya hayatnda aalanma azabn tattrmak iin, o uursuz (felketler ykl) gnlerde zerlerine iddetli souk bir frtna gnderdik. Ahiret azab ise daha da bir aalanmadr. Ve onlara yardm edilmeyecektir. Bu dnyada onlara yardm edilmedii gibi ahirette de onlara asla yardm edilmeyecektir.1 Semd'a da gelince; biz onlara doru yolu gsterdik: Yani delilleri ile birlikte onlara doru yolu akladk ve onlara yol gsterdik. Fakat onlar bu doru yola girmede baarl olamadlar. Aslnda btn kavimlere delilleriyle birlikte doru yol gsterilmitir. Burada Semud kavminin zellikle zikredilmesinin nedeni, bu kavme gsterilen mucizeyi, byk
1 bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 4/95.
1 Bu sze gre, bir arn yaklak 68 cm. olarak hesaplanrsa en uzun boyular 6.80 m, en ksa boyular ise 4 m gelmektedir. ev. Buhari ve Mslimde geen u hadis, ibn Abbasn bu szn teyit etmektedir: Allah, Ademi kendi suretinde yaratt. Boyu altm arn, eni yedi arnd. Bkz. Buhari, 8/163, 4/123; Mslim, 4/2183. 2 Kurtubi, el-Cami li ahkamil-kuran, 15/347.
95
96
kk, kadn erkek herkesin bizzat gzleri ile grm olmasdr. Bylesi bir mucize, onlardan baka hibir kavme gsterilmemitir. Bu apak mucizeye ramen onlar, krl inkar ve taknlk yolunu- aydnla inan ve bilgi yolunatercih ettiler.1 Bylece kazanmakta olduklar eyler yznden onlar alaltc azabn yldrm yakalayverdi.: Bu azap, onlarn balarna gelmeden nce, ba bahelere ve ekin tarlalarna sahiptiler. Dalar oymakta ve oraya lks binalar, evler yapmaktaydlar. Ancak kendilerine gelen peygamberin davetini inkar edip onu yalanlaynca, Allahn gazabna uradlar ve btn varlklarn kaybettiler. man edenleri ve korkup-saknmakta olanlar ise kurtardk.: Yani Salihi ve ona inananlar, bu elim azaptan kurtardk. manlar ve Allahtan korkup-saknmalar nedeni ile onlar, bu azabn dnda tuttuk.2 Kuran- Kerim, davetini ynelttii kavimlere delil ve aklamalar sunarken bir ok farkl slup kullanr. Yukarda getii gibi bazen tehdit slubunu bazen de tevik ve mjdeleme slubunu kullanr. Bazen de, nceki milletlerin bana gelenlerden ders almalarn tavsiye eder. Peygamberlerin davetine kar takndklar olumsuz tavrlar nedeniyle nasl bir sona vardklarn anlatr.
Her daveti, Kurann kulland bu mkemmel sluplar rnek almal ve yerine gre kullanmaldr. Zira Kuran, bizi, bu sluplar zerinde dnmeye, anlamlarn iyice bellemeye ve gerekleri ile amel etmeye tevik etmektedir.
1 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 6/566. 2 Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirul-vadih, 24/59.
97
98
3- YCE ALLAHIN KEVN YETLERNE DKKAT EKME Daveti, yollarla bazen insanlar ak davet de ederken gizli izlemesi gerek
ayetlerine evirmektir. Gece ve gndzn ayr ayr olmas, srekli pe pee gelmesi ve her birinin grevini eksiksiz yerine getirmesi, mutlaka zerinde dnlmesi gereken Allahn birer ayetidirler. Eer zamann hepsi gndz olsayd, insan hayatnn bir dzene girmesi mmkn olmayacakt. Ayn ekilde zamann tamam gece olsayd, insanlar yine huzur bulamayacak ve hayatlar bir dzene girmeyecekti. Allah, insanlara en uygun olan en iyi bildii iin, ince bir hesapla gece ve gndz pe pee gelecek ekilde yaratmtr. O, yarattn bilmez mi? O, Latif'tir, Habr'dir. 1 Allah, gndzn, gn kendisine ile de belirlenen gece vakitte
sluplar bilmek ve tanmak zorundadr. Bu sluplar eitli bazen Kuran- Kerimde zikredilmektedir. Daveti, davet ettii kimselerin durumlarna bakarak bir deerlendirmede bulunmal ve onlara uygun gelecek ekilde bu sluplardan dilediini kullanmaldr. Davet edilenlerin bireyler veya gruplar halinde olmas durumunda bunu gz nne almal ve yerine gre bir slup semelidir. Bu yzden daveti, insanlar davet etmeye kmadan nce ok iyi bir hazrlk yapmal ve sk bir alma iine girmelidir. Bu almada unlara dikkat etmelidir: 1- Kendisini iyi yetitirmeli ve bu konuda uzmanlamal sonra da ihtiya duyaca temel maddeleri yanna almaldr. Davete kmadan nce, yanna kendisine yetecek kadar azk ve para almal, davete kaca blge, evre ve toplum hakknda btn ynleriyle yeterli bilgi edinmelidir. Davet edileceklerin ihtiyalarn, istek ve taleplerini renmeli; sze, onlarn sevdikleri ve holandklar konulardan balamaldr. 2Davet alannda edindii deneyimler sonucu
aydnlanmasn,
batm
karanlnn
balamasn takdir etmitir. Bylece hi biri dierinin nne gemez, her biri kendisine belirlenen ller dahilinde hareket eder ve kendilerine verilen grevi en iyi ekilde eksiksiz olarak yerine getirir. Allahn mucizelerle dolu kitab, gnei, ay, dalar, bulutlar, yamurlar ve nehirleri anlatrken btn bunlar, bilimsel bir teori kitab veya aratrmaclarn ba vurduu sonra da ileri bitince bir kenara attklar, bir kozmoloji kitab olmak iin anlatmamaktadr. Aksine insanlarn baklarn Allahn bu ayetlerine evirerek, bunlar yaratan ve gerekletiren varla salam bir ekilde iman etmeleri iin akllarn altrmay ve dnmelerini salamay amalamaktadr.
rendii en gzel slup ve en etkileyici ifadeler kullanmaldr. Davet yaplrken kullanlan bir ok gzel slup, Kuran- Kerimde diledikleri bulunmaktadr. kimseler Bu sluplar, etkili peygamberlerde te bu kavimlerini davet ederken kullanmlar ve Allahn hidayetlerini zerinde olmulardr. sluplardan biri de, davet edilenlerin bakn Allahn kevni
Mlk, 67/14.
100
Gne ve ayn, bu byk evrende ok nemli grevleri ve rolleri bulunmaktadr. nsanlar, hayvanlar ve bitkiler de dahil olmak zere bu evrende var olan her ey, belirli oranda gne na muhtatr. Eer gne olmazsa, btn varlklarn dzeni bozulur. Ayn ekilde ay da bu evrende nemli bir role sahiptir. te Kuran, davet edilenlere gne ve ay delil gstererek, onlarn dnmelerini ve bundan kendilerine ders karmalarn salamaya almaktadr. Sanki onlara yle demektedir: Bu byk ve son derece ince hesaplanm kainat dzenine ve artc oluumuna bakn. Nasl da kendilerine belirlenen yrngede dzenli bir ekilde akp gitmektedirler. stelik siz, bunlarn ne kadar dzenli ve mkemmel yaratldn kabul etmektesiniz. Peki bu varlklardaki bu mkemmellik, onlar yaratann yceliini ve gcn gstermez mi? te o yce ve gl varlk sadece ibadet edilmeye layktr. O yce varlk, bu ve dier btn varlklar, bu evrenin bir dzen iinde olmasn salamak iin yaratmtr. Kainatta olan btn varlklar, Onun birliini gstermekte ve sadece Onu anp tesbih etmektedirler. Yalnzca Onun ibadete layk olduuna dikkat ekmekte ve davetinin kabul edilip peinden gidilmesinin gerekli olduuna iaret etmektedir. Nasl iaret etmesinler ki? O daveti emreden, btn varlklarn yaratcs olan yce Allahtr. O, yle buyurur:
Yedi gk, yer ve bunlarn iindekiler O'nu tesbih etmektedir; O'nu vg ile tesbih etmeyen hi bir ey yoktur, ancak siz onlarn tesbihlerini kavramyor-sunuz.1 Aratrma konusu olarak ele aldmz Fussilet suresi de, bu kevni ayetlere dikkat ekmektedir. Bu balamda gece, gndz, gne, ay ve yeryz ayetlerini zikretmekte, bunlarn mkemmel yaratllarna vurgu yapmaktadr. Bu kevni ayetlerin yce yaratcnn gcn gsterdiini dolays ile insanlara gnderdii davetini kabul edip sadece Ona ibadet edilmesi gerektiini sylemektedir. Fussilet suresinin 37-39. ayetleri bu gerekleri yle dile getirmektedir: Gece, gndz, gne ve ay Allah'n ayetlerindendir. Eer yalnzca O'na ibadet edecekseniz, gnee de aya da secde etmeyin; onlar yaratan Allah'a secde edin. ayet byklenecek olurlarsa, Rabbinin katnda bulunanlar gece ve gndz O'nu tesbih ederler ve onlar bkknlk duymazlar. O'nun ayetlerinden biri de, senin gerekten yeryzn hu iinde (solmu, boynu bklm ve kupkuru) grmendir. Ama biz onun zerine suyu indirdiimiz zaman, deprenir ve kabarr. phesiz onu dirilten, lleri de elbette dirilticidir. nk O, her eye g yetirendir.2 bn Cerir, bu ayetleri tefsir ederken unlar syler: Gece, gndz, gne ve ay, Allahn insanlara gsterdii, kendisinin yceliine ve birliine delalet eden kevni ayetlerin en banda gelir. Gece ile gndz, gne ile ay, her biri kendi
1 2 sra, 17/44. Fussilet, 41/37-39.
101
102
yrngesinde tam bir dzen iinde akp gider ve biri dierinin nne gemez. Ne gnein aya eriip-yetimesi gerekir, ne de gecenin gndzn nne gemesi. Her biri, bir yrngede yzp aya gitmektedirler.1 secde O halde ey insanlar! Ne gnee ne de Her ne kadar ikisi de, kendi etmeyin!
bkknlk
duymazlar: Allaha
Eer ibadet
peygamberlerin etmekten
davetini ve
reddedenler,
saknr
byklenirlerse, Allahn katnda bulunan melekler zaten, gece gndz Onu tesbih etmeye devam etmektedirler. Onlar, Allah tesbih etmekten hi bkmaz ve usanmazlar. Bu ayet, davet grevini yaparken Hz. Peygambere manevi g vermekte, karlat zorluklara kar ona teselli vermekte ve gnln ferahlatmaktadr.1 O'nun ayetlerinden biri de, senin gerekten yeryzn hu iinde grmendir: Bunu grp ibret alana ne mutlu. Toprak solmu, boynu bklm ve kupkuru bir ekilde iken, Ama biz onun zerine suyu indirdiimiz zaman, deprenir ve kabarr gkten yamurun yamas ile toprak, hemen hareketlenir, kabarr ve bitkiler yeermeye balar. Bitkiler, topran altndan ste kmaya baladklarnda yer, biraz kabarr sonra, bitkiler darya kar. phesiz onu dirilten, topra bitkilerle dirilten lleri de elbette dirilticidir, onlar yeniden diriltir. nk O, her eye g yetirendir. Nasl ki, hibir g Onu, topra diriltmekten alkoyamad ise ayn ekilde hi kimse, Onun lleri tekrar diriltmesine de mani olamaz. Zira O, en stn ve en gl olandr. Ebu Rezin el-akl anlatyor: Hz. Peygambere (s.a.v.): Allah, insanlar nasl yeniden diriltecek? Bunun alameti nedir? diye sordum. Allah resul: Sen, kavminin kurak topraklarndan
yrngelerinde akp gitmekle size fayda salamakta iseler de, onlar Allahn emri ile bu grevlerini yerine getirmekte ve ancak, Allahn verdii g ile hareket edebilmektedirler. Bu akp gidileri ile onlar, Allahn emrine itaat uymakta; kendi balarna, Allahn verdii gcn dnda hareket edememektedirler. Bu yzden Allah dilemedike, sizlere fayda ve zarar veremezler. Allah, onlar sizin yararnz iin yaratmtr. Bu nedenle yalnzca ona secde edin, Onun dnda hibir eye tapmayn, kulluk etmeyin. nk Allah dilerse, onlarn n ekip alr ve sizi karanlklar iinde akn brakr. Sonra da hibir eyi grmez ve doru yolu bulamazsnz.2 Eer yalnzca O'na ibadet edecekseniz, gnee de aya da secde etmeyin; onlar yaratan Allah'a secde edin: Secde, yaplan ibadetlerin en stndr. Bu yzden secde, rku ve eilme, sadece ve yalnzca Allaha yaplr; Onun dnda hibir varla yaplmaz. Bu stnlk ve ycelii sadece, varlklar yaratan hak eder. ayet byklenecek olurlarsa, Rabbinin katnda
bulunanlar gece ve gndz O'nu tesbih ederler ve onlar

1 2 Yasin, 36/40. Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 11/112.
Alsi, Ruhul-meani fi tefsiril-kuranil-azim, 12/477.
103
104
hi gemedin mi? Sonra nasl yeerdiini grmedin mi? dedi. Ben: evet dedim. Allah resul: ite bu, Allahn insanlara bir iaretidir. lleri de aynen yle diriltecektir buyurdu.1 ifti, topraa kuru ve cansz bir tane koyar. Bu kuru tane, nasl da canl ve insann iini aan bir yeillie dnr. Topran altndan kp yapraklar ve meyveleri olan bir aa haline gelir. Bunun dnlmesi ve ders alnmas gerekmez mi? ldkten sonra insanlarn tekrar dirilii, bundan baka bir ey deildir. Benzeri srekli gerekleen bir durumu inkar etmenin ne anlam var? nc Blm FUSSLET SURESNDE DAVETN YAPILACAI ALANLAR
Bu blm u ana balk altnda incelenecektir: 1- Allahn ilahlna iman etmeye davet 2- Ahiret hayatna iman etmeye davet 3- Vahye iman etmeye davet
Taberani, el-Mucemul-kebir; el-Heysemi, Mecmauz-zevaid, 1/85.
105
106
1- ALLAHIN LAHLIINA MAN ETMEYE DAVET a- badet, dua ve niyette Allahn birliine davet Semavi dinlerin, Allahn gnderdii eliler veya bu elilere indirilen kitaplar yoluyla, davet ettii temel ilkelerin amac, insanlarn Allahn birliine inanmalarn ve yalnzca Ona ibadet etmelerini salamaktr. Zira Allahtan baka hakkyla ibadete layk olan ve ibadet edilmeyi hak eden hibir ilah yoktur. Bu amac daveti kabul eden iin veya reddeden insanlar Allah,
savunaym demekteydi.1 Hz. Peygamber, kavminin ileri gelenlerine defalarca yle sylyordu: La ilahe illallah deyiniz! Btn Araplara hkmedersiniz. eer2 Bu szle, Arap olmayan herkes size boyun
Peygamber (s.a.v.), yllarca kavmini bu ekilde tevhide davet etti. Fakat kavmi, ona iddetle karlk verdi. Davetinin karsna dikildi ve ona engel olmaya altlar. Onunla ve arkadalaryla btn ilikilerini keserek onlar, toplumdan izole edilmi halde bir kenara braktlar. stelik onlar ayplayarak alay ettiler, kfrettiler, saldrda bulundular ve onlara kar tam bir sava atlar. Onlarla ilikilerini tamamen kopardlar. nk onlar, kavimlerinin inanlarna kar karak su ilemekteydiler. Kavimleri inand bir ok ilahn varlna inanmyor, bu ilahlara ibadet etmiyor, putlara tapmyorlard. stelik kavimlerini, bu inanlarndan vazgemeye aryor, ibadet ve dua tek bir ilaha yaplmasn ve taleplerin yalnzca bu ilahtan dilenmesini istiyorlard. badet, sadece Allaha yaplmalyd; nk btn varl yaratan, onlara rzk veren ve kainatta diledii gibi tasarrufta bulunan Oydu. Taptklar putlar ise, insanlara ne bir yarar salayabilir ne de bir zarar def edebilirlerdi. nk bu putlar, insanlar tarafndan yaplm cansz varlklard. Nasl bir fayda veya zarar verebilirlerdi. Bu, insann kendisini ve duyularn aldatmaktan baka bir ey deildi.
arasndaki asl tartma konusu budur. Peygamberler, bu gerekletirmek gnderilmilerdir. peygamberlerin gnderili amacn yle aklamaktadr: Andolsun, biz her mmete: "Allah'a kulluk edin ve tauttan kann" (diye tebli etmesi iin) bir peygamber gnderdik.1 Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.), Mekkede on yl boyunca insanlar bu geree davet etmi, onlar, her eyin zerine bina edildii bu temel akideye armtr. nk insan, Allahn birliini kabul ettikten sonra, artk her ey ona kolay gelir. Bu yzden Hz. Peygamber, kavminin zellikle yakn akrabalarnn bu daveti kabul etmesini ok arzulamtr. Bunun iin Hz. Peygamberi, lm deinde can ekimekte olan amcas Ebu Talipi slama davet ederken grmekteyiz. O, can ekien amcasna: Ey amca! La ilahe illallah / Allahtan baka ilah yoktur de, Allah katnda seni bu szle
Nahl, 16/36.
1 Buhari, 4/298-299. Mslim, 1/54. 2 bn Hiam, es-Siyretun-nebeviyye, Kandehlevi, Hayatus-sahabe, 1/33.
2/59;
Muhammed
Yusuf
Fussilet Suresinde Davetin Yaplaca Alanlar
Daha nce de belirttiimiz gibi Fussilet suresi, Mekkede inen surelerden birdir. Bu yzden sure, salam ve kkl slam inancyla alakal konular ele almaktadr. Fussilet suresi her mekk surenin karakteristik zelliini tamakta ve insanlar arasnda slam inanc yerletirmeye almaktadr. Cehalet ve putperestliin yaygn olduu bir toplumda bu konu, elbette byk bir nem tamaktayd. De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin.1 Hz. Muhammed (s.a.v), kavmini bir mjdeleyici ve uyarc olarak slama davet etmitir. Fakat kavminin byk ounluu bu daveti kabul etmemi ve ondan yz evirmitir. Hatta tepkileri bununla snrl kalmam, u szleri sarf etmilerdir: Kalplerimiz, bu davete kar kilitlidir, bu yzden onu kabul etmekten uzaktr. Kulaklarmzda arlk vardr, getirdiklerini iitmemektedir. Bizimle senin aranda bir perde ve engel vardr. Bu nedenle senin yoluna aykr baka bir yolu izlemekteyiz. Bizim, senin bu davetine ihtiyacmz yoktur. Biz, bize gre iyi ve gzel olan yaparz. Sen de, sana iyi ve gzel olan yap. demilerdir. Hz. Peygamberin bu szlere cevab u olmutur: De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin.
1 Fussilet, 41/6.
bn Cerir, bu ayeti tefsir ederken unlar syler: Allah, bu ayette yle buyurmaktadr; Ey Muhammed (s.a.v.)! Kavminden Allahn ayetlerinden yz eviren u kimselere de ki, Ey kavmim! Ben de cinsiyeti, ekli, ve yaps sizin gibi olan bir insanm; gkten gelen bir melek deilim. Sizden tek farkm, bana gelen vahiydir. Allah, sizin iin, kendisinden baka hibir ilahn bulunmadn ve sadece kendisinin ibadet edilmeye layk olduunu bana vahyediyor. O halde Onun emrine uyarak dosdoru yola giriniz. Baka ilahlara ve putlara tapmadan sadece Ona ibadet edin ve yalnzca ondan talepte bulunun. Yzlerinizi sadece Ona dnn. Daha nce ilediiniz gnahlardan tevbe ederek, bu gnahlarnzn balanmas iin Ondan af ve mafiret dileyin ki, O da bu af dileinizi kabul etsin ve sizi balasn. 1 Vay haline o mriklerin: Yazklar olsun onlara ve kahrolsunlar. nk Onlar, zekt vermeyenler ve onlar ahireti inkr edenlerdir. 2 Zekat vermeyenler hakknda mfessirler, farkl
grler ileri srlmtr. Bunlarn en nemlileri unlardr: 1- ehadet La ilahe illallah szn kabul etmezler. Bu grn delili, Onu arndrp-temizleyen gerekten felah bulmutur. Ve onu (isyanla, gnahla, bozulmalarla) rtpsaran da elbette ykma uramtr.
3
ayetleridir. Ayette
geen zekat kelimesi, insann, nefsini kt ahlaktan arndrarak
1 2 3
Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 24/60. Fussilet, 41/7. ems, 91/9-10.
temizlemesidir. Kt ahlakn en nemlisi ise, nefsin irkten arndrlmasdr. Her yl yoksullara verilen maln zekat olarak isimlendirilmesi ise, kiinin sahip olduu mal haramdan temizlemesi nedeniyledir. Hatta zekat, sahibinde kalan dier mala bereket katar, ondan yararlanmay arttrr, hayrl yollara kullanmada sahibini baarl klar. 2- Zekatn farz oluuna inanmaz ve kabul etmezler. 3Mallarnn zekatn vermekten kanr, zekat
2- Uluhiyet / lahlk tevhidi; yardm isteme, tevekkl etme ve dayanma, korku ve mit besleme, tevbe ve af dileme gibi kullarn her trl fiil ve eylemlerinde, Allah birlemeleridir. 3- sim ve sfat tevhidi; Allah, kendisinin veya resulnn hibir benzetme, ekillendirme, yok sayma veya tahrif yapmadan isimlendirdii ve niteledii isim ve sfatlarla bilmek ve tanmaktr. Sure, bu temel ilkeye davet etme konusunu Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor cmlesiyle ne karmaktadr. O halde salam bir inanca sahip olmak, ona teslim olmak ve gerekleri ile amel etmek, amalarn gerekletirmek dini bir zorunluluktur. Btn davetilerin bu nemli konu zerinde durmalar ve her frsatta bunu dile getirmeleri gerekir. zellikle eer davet edilen, baka bir dine mensup ise veya slam d baka dncelere sahip ise daveti, buna gre bir davet metodu uygular; inan ve dnce konusu ile davete balar. Eer davet edilen mslman ancak yanl dncelere sahipse daveti
vermezler. bn Cerir, bu nc gr tercih eder. Ancak, bu tercih hataldr. nk zekat, hicri 2. ylda Medinede farz klnmtr. Bu ayet ise Mekkede inmitir. Fakat bu deerlendirmeye u itiraz yaplabilir: Daha peygamberliin ilk yllarnda Mekkede zekat ve sadakann aslna iaret edilmi olmas muhtemeldir ve bu uzak bir ihtimal deildir. Bilinen l ve miktarlardaki zekat ise, ayrntl bir ekilde Medinede emredilmitir. Aadaki ayet bu gr glendirmektedir: rn verdiinde rnnden yiyin ve hasad gn de hakkn verin
1
zet eittir: 1-
olarak
btn
peygamberler
insanlar,
slam
inancnn temel ilkesi olan tevhide davet etmilerdir. Tevhit ise
davetine, davet edilen iin daha nemli olan konulardan balamal daha sonra baka konulara gemelidir. Yani nce, zorunlu olanlardan balayp sonra kemaliyat / tamamlayclara gemelidir. Allah resul, imann derecelerini nemlerine gre u ekilde aklyor: man, yetmi ksur ubedir. Bunlarn en
Rububiyet
Rabblk
tevhidi;
yaratmak
ve
rzklandrmak gibi btn fiil ve eylemlerde Allah birlemek, Onun tek g sahibi olduunu kabul etmek.
Enam, 6/141. Bkz. bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 4/92.
stn, La ilahe illallah sz; en aas ise, sknt veren eyleri yoldan kaldrmaktr Hy da imann bir ubesidir.
1
3- Her iki ilahn da isteinin gereklemesi. Byle bir durumun gereklemesi imkanszdr. nk iki ztt bir arada bulundurmaktadr. Halbuki iki zt, asla bir arada bulunmaz. Bylece Allahn uluhiyeti / ilahl, hibir phe ve kuku olmadan ispatlanmtr. O, ibadet edilmeyi hak eden gerek ilahtr. Balarnda Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-bulunduu btn peygamberler, insanlar bu ilaha davet etmilerdir.1 Yce Allah, birliine delalet eden bu dnyadaki ve nefislerindeki ayetleri grmelerine ramen, birliini inkar eden ve peygamberin davetini kabul etmeyen Mekkelileri ayplamaktadr. Allahn bu byk evreni iki gnde yaratmas, Onun birliine delalet eden en byk ayetlerden biridir. Eer o dnemde Mekkelilere bir adam araba yapm deselerdi, buna son derece arr; bu artc buluu ve onu icat edeni ve ve bitiremez; mucidi, hakkyla takdir eder ve derlerdi ki: O, gerekten byk biridir, her trl teekkre, saygya ve takdire layktr; hatta o, szlerinin dinlenilmesine, davetinin kabul edilmesine, taleplerinin yerine getirilmesine de layktr. Byle bir mucidin anna layk olacak ekilde ona, aralarnda en gzel bir yer ina ederlerdi.
b- Yce Allahn ilahlna delalet eden baz ayetler Uluhiyet / ilahlk tevhidi, btn peygamberlerin ilk davet konusu olup bu yoldaki ilk konaklama yeridir. Allaha yryenin ilk urad makamdr. Eer birden fazla ilahn varl gerek olsayd, bu byk evrenin dzeni bozulurdu. Allah, u ayette bu duruma iaret etmektedir: Eer her ikisinde (gkte ve yerde) Allah'n dnda ilahlar olsayd, hi tartmasz, ikisi de bozulup gitmiti.
2
Dnyann bozulmada ayakta kalmas ve varln devam ettirebilmesi, adalet ve denge sayesinde mmkn olmaktadr. Tevhit inanc ise bu adaletin tam ortasnda yer almaktadr. Eer iki ilah olsayd, -ki, byle bir eyden Allah tenzih ederiz- hi phesiz mutlaka ayrla derlerdi. nk birinin varolmasn istedii eyi dieri, yok olmasn isterdi. Byle bir durumda u ihtimal ortaya kar: 1- lahlardan birinin isteinin gereklemesi zorunludur. Bu durumda istei gerekleen, ibadeti hak eden gerek ilahtr. 2- Her iki ilahn isteinin gereklememesi. Bu durumda, her ikisi de ibadet etmeyi hak eden gerek ilah deildir.
te
Allah,
onlarn
dikkatlerini
byle
bir
eye
ekmektedirler. Elbette kulun yaps ile Allahn yaps arasnda benzetme yaplamaz. nk hem yapmc hem de yaptlar aralarnda esiz farklar vardr. Bir insann yapt bir ey veya
1 2
Buhari, 1/10; Mslim, 1/63. Enbiya, 21/22.
bn ebul izz el-hanefi, erhul-akidetut-tahaviyye, s. 86.
icat ettii bir alet Allahn yaratt bir ey asla kyaslanamaz. nk insann yapt veya icat ettii alet daima eksik ve snrldr. Yapt ey, her an yok olmakla kar karyadr. Buna ek olarak ne kadar derin olursa olsun insann sahip olduu bilgi, Allahn sonsuz bilgisine gre hibir ey ifade etmez. Allah yle buyurur: Size ilimden yalnzca ok az bir ey verilmitir." 1 Sonra insan, Allahn kendisine renme yetenei vermesi sonucu o bilgiyi elde etmitir. nsan renme kurallarn uygulayarak sahip olduu bilgi sonucu ancak, bu gzel rne ulaabilmitir. Kuran, Allahn yarattklarndan bazlarn yle sralar: De ki: "Gerekten siz mi yeri iki gnde yaratan inkar ediyor ve O'na birtakm eler klyorsunuz? O, lemlerin Rabbidir. Orda (yerde) onun stnde sarslmaz dalar var etti, onda bereketler yaratt ve isteyip-arayanlar iin eit olmak zere ordaki rzklar drt gnde takdir etti. Sonra, kendisi duman halinde olan ge yneldi; bylece ona ve yere dedi ki: "steyerek veya istemeyerek gelin." kisi de: "steyerek (itaat ederek) geldik" dediler. Bylelikle onlar iki gn iinde yedi gk olarak tamamlad ve her bir ge emrini vahyetti. Biz dnya gn de kandillerle ssleyip-donattk ve bir koruma (altna aldk). te bu stn ve gl olan, bilen (Allah') in takdiridir.
2
geni kainatta, gklerdeki ve yeryzndeki ayetleri onlara anlatmal, kendilerinin de bir paras olduklar bu kocaman kainata gre ok kk ve zayf bir varlk olduklarn onlara hatrlatmaldr. Daha sonra onlar, davete baktklar o dar ve kk kelerinden karmaldr. Mrikler kendilerini byk grmekte, bu davet iin neden kendilerinin deil de Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-seildiiyle uramakta, sahip olduklar stn konumlarn ve karlarn korumakla megul olmaktaydlar. Halbuki bu gibi basit ve nemsiz konular onlar, Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-getirdii byk gerekleri grmelerine mani oluyordu. Bu yzden Kuran, bu byk gerei anlamalarn salamak iin onlarn dikkatlerini, gklerin ve yerin yaratlna ekmektedir. Hz. Muhammedin sallallahu aleyhi ve sellem-getirdii gereklerin, her zaman ve her yerde btn insanlar ilgilendirdiini dolays ile kendilerini de hatta btn evreni ilgilendirdiini vurgulamaktadr. Onun (yerin) stnde sarslmaz dalar var etti.: Allah, baka ayetlerde bu dalar, yerin sallanmasn engellemek iin yarattn bildirmektedir. Yani dalar, hem kendileri sarslmayacak hem de yerin sarslmasn nleyecek ve dengede kalmasn salayacak zelliktedir. Bir zamanlar insanlar, yeryznn hareketsiz ve sabit olduuna, salam temeller zerine kurulu olduuna inanyorlard. Daha sonra kendilerine, yeryznn kk bir top gibi olduu ve hibir eye dayanmadan mutlak bir uzayda yzd, uzaydaki ekimin yeryzn sarslmaz kld bylece okyanuslar, yksek
Daveti, inkar etmekle ve irk komakla iledikleri irkin sular, davet edilenlere aklamaya devam etmelidir. Bu
1 2 sra, 17/85. Fussilet, 41/ 9-12.
10
dalar ve yeryz arasnda tam bir uyum ve dengenin saland sylendi. Yce Allah ise yle buyuruyor: Baknz! Allah, bu kocaman yeryzn nasl da sadece iki gnde yaratm? Nasl oluyor da Ona, Onun bu yaptnn bir benzerini yapmaktan aciz olan eler kouyorsunuz? Allah, bir hikmete binaen yeryznde sarslmaz dalar yaratmtr. Bu dalarn balca grevi, yeryzn sallanmaktan korumaktadr. Allah, ayrca yeryzn bereketli klm, btn insanlar ve hayvanlar iin rzklar yaratmtr. Ayetler, sadece bu gerekleri hatrlamakla
her varlk, lisan haliyle Onu tesbih etmekte ve yalnzca Ona ibadet edilmesini sylemektedir. O halde ey akl olan, gren ve iiten insanlar! badet, dua ve taleplerinizde sadece bu yaratcya ynelmeniz ve dier ilahlar bir kenara brakmanz iin bu ayetler, size delil olarak yetmez mi? Yce Allah sizi, ilahlk ve ibadette tevhide davet etmek iin sadece bu ayetleri size Bunun hatrlatarak yannda dnmenizi gnderdii salamakla kalmyor.
peygamberlerin yapt teblile sizi, ak bir ekilde de bu tevhide davet ediyor. Fakat sizden ok aznz bu tleri kabul ediyor, ounuz ise onlar reddediyor. Bu dnyada ibretler ok, ibret alanlar ise azdr. De ki: "Gerekten siz mi yeri iki gnde yaratan inkar ediyor ve O'na birtakm eler klyorsunuz? ayeti hakknda bn Kesir unlar syler: Allah bu ayette, her eyin yaratcs olmasna ve her eye gc yetmesine ramen kendisiyle birlikte baka ilahlara tapan mrikleri knamakta ve onlar ayplamaktadr. Yeri iki gnde yaratt: Allahn gnlerine gre iki gn. Onun (yerin) stnde sarslmaz dalar var etti ve onda bereketler yaratt.: Kaymasn ve sarslmasn nlemek iin yerin stnde sarslmaz dalar yaratt ve yeryzn bereketli kld. Topran ekirdek ve tohumu kabul etmesini salayarak onu, ekim iin elverili hale getirdi.
kalmamakta; Allahn, yeryzndeki btn rzklar drt gnde yarattn da haber vermektedir. Bu ne yceliktir! Byle bir yaratc ne ycedir! Allah, btn bu varlklarn yaratln tamamladktan sonra duman halinde bulunan g tercih ederek oraya doru yneldi ve yeryzne, emirlerine uyarak veya reddederek gelmelerini syledi. Yer ve gk, Onun emrini reddetmedi ve steyerek (itaat ederek) geldik dediler. Sonra Allah, g yedi tabakaya ayrd ve her tabakaya ayr bir i ve grev verdi. Allah dnyaya en yakn g yldzlarla ssledi ve eytanlara kar korudu. Btn bu fiiller, her eyi en iyi bilen, stn ve gl olan Allah tarafndan yaplm ve lleri konmutur. Allah, ilmi ile grnen ve grnmeyen btn varlklar kuatmtr. Bu ayetler, btn bu varlklar yaratan Allahn sadece ibadete layk olduunu insanlara haber vermektedir. Kusursuz ve mkemmel yaratlan
11
12
Ordaki rzklar drt gnde takdir etti: Yeryznde yaayanlarn ihtiya duyaca btn rzklar, ekim ve dikim yapacaklar yerlerle birlikte drt gnde yaratt. steyip-arayanlar iin eit olmak zere: Sorarak renmek isteyenler iin. 1 Sonra, kendisi duman halinde olan ge yneldi: Allah, yeryzn yarattktan sonra o srada suyun stnde duman halinde bulunan g yaratmaya yneldi. Gn yaratln da tamamladktan sonra ona ve yere dedi ki: "steyerek veya istemeyerek gelin." Yani isteyerek veya istemeyerek emrime boyun eerek gelin dedi. Her halkarda kanlmaz olarak Allahn emri uygulanacaktr. Yer ve gk, steyerek (itaat ederek) geldik" dediler. Yani bizim, senin iradene aykr davranacak bir irademiz yoktur dediler.2 Bu, evrenin, Allahn nizamna ne kadar uyumlu ve itaatkar olduunu gstermekte; ayn zamanda evrenin, yaratcsnn szlerine, emirlerine ve dilemesine ne kadar bal olduuna istemeyerek emektedir. iaret etmektedir. olarak insann Bu byle evren bir isteyerek zorunluluu veya boyun ve zorunlu Fakat Allahn emirlerine
etmektedir. almaktadr.
Daima
Allahn
iradesine
stn
gelmeye
Keke biz insanlar da yer ve gk gibi isteyerek, sevin ve mutlulukla Allahn emirlerine boyun eseydik. taatkar ve tam bir teslimiyetle alemlerin sahibi ve yaratcs olana teslim olsaydk. nk insan mutluluunun tek yolu budur. Bylelikle onlar iki gn iinde yedi gk olarak tamamlad: Onlar salam bir ekilde mkemmel olarak yaratt ve ilahi hikmeti gereince onlara ilerini ve grevlerini belirledi. Ve her bir ge emrini vahyetti: Her gk katna ve orada bulunan varlklara emirlerini verdi; kendilerine uygun sorumluluklar verdi. Biz dnya gn de kandillerle: Yldzlarla Ssleyipdonattk. Ve bir koruma (altna aldk): Allahn rahmetinden kovulmu her eytandan koruduk. te bu: kalemin nitelemekten ve anlatmaktan aciz kald durum stn ve gl olan, bilen (Allah') in takdiridir.1
mecburiyeti yoktur. O, Allahn emir ve yasaklarna uyup uymamakta zgrdr. Bu yzden her yaptndan sorumludur. Ancak insan, kolay ve rahat yoldan sapmakta, zor olan tercih
1 bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 4/92-93. 2 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 6/561.
Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirul-vadih, 24/56.
13
14
2- AHRET HAYATINA MAN ETMEYE DAVET Ahiret hayatna iman, imann alt temel artndan bir tanesidir ve iman iin son derece nemli bir konudur. Fussilet suresi, bu konu zerinde younlar ve bu hayata inanmayanlar ona inanmaya davet eder. Bylece belki kalpleri yumuar ve Rahmann tlerine kulak vererek bu hayata inanr. Ahiret hayatna iman hakknda Yce Allah yle buyurur: Yzlerinizi doudan ve batdan yana evirmeniz iyilik deildir. Ama iyilik, Allah'a, ahiret gnne, meleklere, Kitaba ve peygamberlere iman eden. 1 Cibril hadisi olarak bilinen hadiste, Cebrail (a.s.) bir Arap bedevinin eklinde Hz. Peygamberin yanna gelir ve ona slam, iman ve ihsan hakknda soru sorar. Hz. Peygamber iman yle tanmlar: Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, ahiret gnne ve iyi de olsa kt de olsa kadere inanmandr.2 Kuran- Kerim de, ahiret hayatn inkar etmeleri ve bunun gerek olmadn sylemeleri nedeniyle inkarclar yle tehdit eder: De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin. Ki onlar, zekt vermeyenler ve onlar ahireti inkr edenlerdir.
1 2 3 Bakara, 2/177. Buhari, 1/22, 6/24; Mslim, 1/36. Fussilet, 41/6-7.
3
inkarclarn Rableri ile bulumaktan kuku duyduklarn syler: Dikkatli olun; gerekten onlar, Rabblerine kavumaktan yana derin bir kuku iindedirler. Dikkatli olun; gerekten O, her eyi sarp-kuatandr. 1 Yce Allah insanlara, ncs olmayan iki yol sunmaktadr. nsanlar bu iki yoldan dilediini seme ve setii yolda yrme zgrlne sahiptir. Yce Allah, insanlarn bu zgrln aadaki ayette yle ifade eder: Onlar, Bizim ayetlerimiz konusunda arptma yapanlar, bize gizli kalmazlar. yleyse atein iine braklan m daha hayrldr yoksa kyamet gn gvenle gelen mi? Siz dilediinizi yapn. nk O, yapmakta olduklarnz gerekten grendir. 2 man etmekle emrolunduumuz ahiret hayatnn bir ok gerekleri bulunmaktadr. Bunlarn en nemlileri unlardr: 1- Azap veya nimet olaylarn ieren kabir hayatna iman etmek. 2- Byk ve kk kyamet alametlerine iman etmek. 3- Sura frleceine sonra da ruhlarn bedenlere dnerek insanlarn tekrar dirileceine inanmak. 4inanmak. 5- yi veya kt olsun btn amellerin karln bulacana inanmak. nsanlarn hesap vermek iin toplanacana
Bir baka ayette Kuran,
1 2
Fussilet, 41/54. Fussilet, 41/40.
16
6-
nsanlarn
Allahn
huzuruna
kp
hesap
kalacan haber vermektedir. Onlarn, Allahn ayetlerini inkar etmeleri ve peygamberleri onlar hakknda yle buyurur: Allah'n dmanlarnn bir araya getirilip-toplanacaklar gn ite onlar, atee blkler halinde datlrlar. Sonunda oraya geldikleri zaman, onlarn iitme, grme (duyular) ve derileri kendi aleyhlerine ahitlik edecektir. Kendi derilerine dediler ki: "Niye aleyhimizde ahitlik ettiniz?" Dediler ki: "Her eye nutku verip-konuturan Allah, bizi konuturdu. Sizi ilk defa O yaratt ve O'na dndrlmektesiniz. Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknpkorunmuyordunuz. Aksine, yapmakta olduklarnzn birounu Allah'n bilmeyeceini sanyordunuz. te bu sizin zannnz; Rabbiniz hakknda beslediiniz-zannnz, sizi bir ykma uratt, bylelikle hsrana urayanlar olarak sabahladnz. imdi eer sabredebilirlerse, artk onlar iin konaklama yeri atetir. Ve eer onlar honut olma (dnya) ya dnmek isterlerse, artk onlar honut olacaklardan deildirler. Biz onlara birtakm yakn-kimseleri 'kabuk gibi zerlerine kaplattk', onlar da, nlerinde ve arkalarnda olanlar kendilerine ssl gsterdiler. Cinlerden ve insanlardan kendilerinden nce gelip-gemi mmetlerde (yrrlkte tutulan azab) sz onlarn zerine hak oldu. nk onlar, hsrana urayanlard. nkr edenler dediler ki: "Bu Kur'an' dinlemeyin ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz. Artk gerekten o inkr edenlere iddetli bir azap tattracaz ve onlar yalanlamalar nedeniyle bu duruma dtkleri net ifadelerle aklanmaktadr. Yce Allah,
vereceklerine inanmak. 7- nananlarn susuzluklarn giderecekleri bir havuzun bulunduuna inanmak. 8- yi ve kt amellerin tartlacana inanmak. 9- Srat kprsne inanmak. 10- Cennet ve cehennemin var olduuna inanmak.1 Eer ahiret hayatnn bu gereklerini tek tek ele alp inceleyecek olsaydm konumuz olduka uzayacakt. Zira bu gereklerden her biri, ayr bir aratrma konusu olarak ele alnacak niteliktedir. Ben bu aratrmamda, Fussilet suresinde gemeleri nedeniyle bu gereklerden sadece son iki tanesini ele alacam. nce cehennem Allah bizi oraya dmekten korusun- ateini ve bu konuda surede geen tehditleri aktaracak, sonra da cenneti Allah, bizi orann varislerinden eylesin- ve bu konuda vaadolunanlar aktaracam. a- Cehennem atei Yce Allah Fussilet suresinde, btn dmanlarn cehennemde toplayacan, onlar byle kt bir sona ulatran kt amellerinin ve btn organlarnn bu gnde, onlarn aleyhine ahitlik yapacan bildirmektedir. Allah, onlarn mutlaka azap greceklerini, sabretseler de sabretmeseler de onlarn bu atete ebedi olarak
Dr. Muhammed Nuaym Yasin, el-mandan ksaltlarak, s. 73-124.
17
18
yapmakta olduklarnn en ktsyle cezalandracaz. Bu, Allah'n dmanlarnn cezas olan atetir. Bizim ayetlerimizi inkr etmeleri dolaysyla bir ceza olarak, orada onlar iin ebedilik yurdu vardr.
1
Adiy b. Hatem anlatyor. Hz. Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-yle buyurdu: Yarm bir hurmayla da olsa cehennem ateten korununuz. Eer onu bulamazsanz gzel bir szle... 1 Cehennem ateinin dereceleri ve kaplar Yce Allah yle buyurur: Gerekten mnafklar, atein en alak tabakasndadrlar. Onlara bir yardmc da bulamazsn. 2 Bir baka ayette ise Allah, yle buyurur: Onun yedi kaps vardr; onlardan her bir kap iin bir grup ayrlmtr. 3 bn Cureyc yle der: Atein ilk tabakas cehennem sonra srayla lezza, hutama, seir, sakar, cahim ve haviyedir. Ebu Cehil burada bulunmaktadr. Cehennemin dibi ve derinlii Ebu Hreyre anlatyor. Bir gn Hz. Peygamberin yannda oturuyorduk. Aniden iddetli bir grlt duyduk. Hz. Peygamber: Bunun ne olduunu biliyor musunuz? dedi. Biz: Allah ve resul daha iyi bilir dedik. Hz. Peygamber: Bu, yetmi yl nce cehenneme atlan bir
4
Kuran- Kerim bu ayetlerde, gerek daveti reddeden ve kar kan inat inkarclarn durumunu bize anlatmaktadr. Dnyada bu davete kar nasl bir tavr aldklarn, daveti reddederken nasl bir yol izlediklerini ve bunun karl olarak nasl bir dl aldklarn aklamaktadr. Kuran bu insan grubundan sz ederken, daveti kabul etmekten kanan ve bu daveti reddeden herkesin bu ekilde cezalandrlacana dikkat ekmektedir. Ayn zamanda insanlar, ahiret hayatnn gereklerine iman etmeye davet etmektedir. Kuran, ahiret hayatnn ebedi olduunu vurgulamakta, bu edebi hayatn kalc bir nimet veya srekli bir azap olduunu bildirmektedir. Ayetler nda aada biraz cehennem azabndan ayrntl bir ekilde sz edeceim. Cehennem ateiyle korkutma ve korunma Yce Allah yle buyurur: Ey iman edenler, kendinizi ve yaknlarnz ateten koruyun ki, onun yakt insanlar ve talardr, zerinde olduka sert, gl melekler vardr. Allah kendilerine neyi emretmise
2
kayayd.
Daha
yeni
cehennemin dibine ulat buyurdu.
ona
isyan
etmezler
ve
emredildiklerini yerine getirirler.
1 2
Fussilet, 41/19-28. Tahrim, 66/6.
1 2 3 4
Buhari, 4/211-212; Mslim, 2/703. Nisa, 4/145. Hicr, 15/44. Mslim, 4/2278.
19
20
Cehennem duvarnn inkarclar kuatmas Yce Allah yle buyurur: phesiz biz zalimler iin bir ate hazrlamz,
1
Cehennemin sca ve souu Yce Allah yle buyurur: "Bu scakta (savaa)
onun
duvarlar
kendilerini
epeevre
kmayn" dediler. De ki: "Cehennem ateinin scakl daha iddetlidir." Bir kavrayp-anlasalard. 1 Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-yle buyurdu: nsan olunun yakt u ate, cehennem ateinin yetmi parasndan sadece bir paradr. Orada bulunanlar: Allaha yemin olsun ki, azap iin bu bile yeterlidir dediler. Hz. Peygamber: Cehennem atei, bu yaktnz ateten altm dokuz kat daha fazladr; her katn scakl, bu atein scakl ile ayndr. buyurdu. 2 Abdullah b. Abbas der ki: Cehennemde yle bir souk vardr ki, onun iddetinden etler dklr. Cehennemdekiler, bu souun iddetinden cehennemin scaklndan yardm isterler. Abdullah b. Mesut ise yle syler: Cehennem souu da bir azap eididir. Cehennemin uultusu ve fkesi Allah yle buyurur: Biz kyamet saatini yalan
kuatmtr. gsterir.
Cehennem duvarlarnn inkarclar kuatmas, bu durumunu Yce Allah bize yle
onlarn ne kadar sknt ve azap iinde ve susuz olduklarn Onlarn bildirmektedir: Eer onlar yardm isterlerse, kat bir sv gibi yzleri kavurup-yakan bir su ile yardm edilirler. Ne kt bir ikidir o ve ne kt bir destektir. 2 Cehennem atei karanlk ve simsiyahtr. Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-yle buyurdu: Atein beyazlamas iin bin yl, krmzlamas iin bin yl, zifiri karanlk bir gece gibi kararmas iin yine bin yl yakld. 3 Dahhak ise yle syler: Cehennem atei simsiyahtr. Kl, aalar ve orada azap grenlerin hepsi siyahtr. Cehennem ehlinin siyah olduunu u ayet bize bildirmektedir: Onlarn yzleri, sanki bir karanlk gecenin paralarna brnm gibidir. te bunlar atein halkdrlar; onda ebedi olarak kalacaklardr. 4
sayanlara lgnca yanan bir ate hazrladk. (Ate,) Onlar uzak bir yerden grdnde, onlar bunun gazabl fkesini ve uultusunu iitirler. 3
1 Kehf, 18/29. 2 Kehf, 18/29. 3 Elbani, Zaifu snenit-tirmizi, s. 308; Elbani, Zaifu sneni ibn mace, s. 352. 4 Yunus, 10/27.
1 2 3
Tevbe, 9/81. Buhari, 4/104; Mslim, 4/2184. Furkan, 25/11-12.
21
22
Cehennemin zincirleri ve demir halkalar Yce Allah, cehennemin zincirlerinden ve demir
damla bu dnyaya damlasayd, dnya ehlinin yaamn btnyle bozard. Yemei zakkum olan artk siz dnn. 1 Allah, baka ayetlerde cehennem ehlinin yiyecek ve iecei hakknda yle buyurur: Sonra gerekten siz, ey sapk olan yalanclar, hi phesiz zakkum olan bir aatan yiyeceksiniz. Bylece karnlar(nz) ondan dolduracaksnz. Onun zerine de alabildiine kaynar sudan ieceksiniz. stelik 'itike susayan hasta develerin' iii gibi ieceksiniz. te bu, onlarn din (hesap ve ceza) gnnde lenleridir. 2 Cehennem ehlinin giyecekleri Yce Allah, cehennem ehlinin giyecekleri hakknda ise yle buyurur: te o kfre sapanlar, onlar iin ateten elbiseler biilmitir; balar stnden de kaynar su dklr. 3 Semure b. Cndpten, Hz. Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-yle kadar; buyurdu: dizine
4
halkalarndan yle bahseder: Dorusu biz kafirlere zincirler, demir halkalar (tomruklar) ve lgnca yanan bir ate hazrladk. 1 Hasan Basri der ki: Demir halkalar, cehennem ehlinin boyunlarna geirilemez. Bu, onlarn Allah aciz brakmalarndan deildir. Aksine demir halkalarn alevi onlar eritmitir. Hasan Basrinin bu szn ardndan yere dp bayld rivayet edilir.2 Cehennem ehlinin yiyecek ve iecekleri Yce Allah, cehennem ehlinin yiyecek ve iecekleri hakknda yle buyurur: Dorusu, o zakkum aac, Gnahkr olann yemeidir. Pota gibi, karnlarda kaynar-durur; Kaynarsuyun kaynamas gibi.
3
Cehennem, kadar;
kimilerini de
Abdullah b. Abbasn anlattna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), Ey iman edenler, Allah'tan nasl korkup-saknmak gerekiyorsa ylece korkup-saknn ve siz, ancak mslman olmaktan baka (bir din ve tutum zerinde) lmeyin. 4 Ayetini okudu ve yle buyurdu: Eer o zakkum aacndan bir
topuuna
kimilerini
kimilerinin
boazna kadar iine alr.
Ebu Saidten, Hz. Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-yle buyurdu: Cehennem ehlinin en az azap greni,
1 nsan, 76/4. 2 bn Receb el-hanbeli, et-Tahvif minen-nar vet-tarif bi hali darilbevar, s. 9-10. 3 Duhan, 44/43-46. 4 Al-i mran, 3/102.
1 Elbani, Zaifu snenit-tirmizi, s. 305; Elbani, Zaifu sneni ibn mace, s. 353. bn Hibban da bu hadisi sahihinde nakleder. Bkz. Alaaddin el-farisi, el-hsan bi tertibi sahihi ibn hibban, s. 9/278. 2 Vakia, 56/51-56. 3 Hacc, 22/19. 4 Mslim, 4/2185.
23
24
kendisine ateten iki ayakkab giydirilen ve bu ayakkablarn scaklndan beyni kaynayan kimsedir.
1
Cehennem bekileri zebaniler Yce Allah bize, cehennemin zebani adnda bekileri bulunduunu yle haber verir: Onun zerinde ondokuz vardr. Biz o atein koruyucularn meleklerden bakasn klmadk. Ve onlarn saysn da kfretmekte olanlar iin yalnzca bir fitne (konusu) yaptk ki, kendilerine kitap verilenler, kesin bir bilgiyle inansn, iman edenlerin de imanlar artsn; kendilerine kitap verilenler ve iman edenler (bylece) kukuya kaplmasn. 1
Cehennem ehli ile Allah arasnda perde vardr. Asla, hayr; onlarn kazanmakta olduklar, kalpleri zerinde pas tutmutur. Hayr; gerekten onlar, Rablerinden perdelenerek-yoksun tutulmulardr. Sonra onlar, kukusuz cehenneme yollanacaklardr. Sonra onlara: "te sizin yalanlamakta olduunuz budur" denilir. 2 Cehennem ehlinin alamas, kederle nefes alp
vermeleri ve lklar Yce Allah Kuranda, cehennem ehlinin
b- Cennet ve nimetleri Her tehditten sonra insanlar iyilie ve cennete tevik etmek, Kurann oka kulland bir sluptur. Bu slup, nce kiiyi tehdit ederek onu inkarclktan ve ktlk ilemekten men eder sonra onu, gzel ve erdemli davranlara tevik eder, bunlar yapanlarn elde edecei sevabn ne kadar ok olduundan bahseder. Fussilet suresinde bu slup ok ak bir ekilde kullanlmaktadr. Yce Allah yle buyurmaktadr: phesiz, Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu); ite onlarn zerine melekler iner (ve derler ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Orda nefislerinizin arzulad ve
alamasndan, keder ve zntyle nefes alp vermelerinden, i ekmelerinden ve imdat lklarndan sz eder ve yle buyurur: Mutsuz olanlar atetedirler, onlar iin orda (kahrla ve acyla) nefes alp vermeler vardr. 3 Katade karrlar. Yce Allah bir baka ayette ise, inkarclarn der ki: nkarclarn cehennem ateinde
kardklar ses, eek sesi gibidir. Nefes alp verirken ses
cehennemdeki durumlarn anlatrken yle buyurur: inde (yle) lk atarlar: "Rabbimiz, bizi kar, yaptmzdan baka salih bir amelde bulunalm." 4
1 2 3 4
Mslim, 1/195. Mutaffifin, 83/14-17. Hud, 11/106. Fatr, 35/37.
1 Mddesir, 74/30-31. Konuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek iin bkz. Receb el-hanbeli, et-Tahvif minen-nar vet-tarif bi hali daril-bevar, s. 105-160.
25
26
istemekte olduunuz her ey sizindir. ok balayan, ok esirgeyen (Allah)tan bir arlanma olarak."
1
oradan
hi
ayrlmamalar
ve
kesinlikle
oradan
etmemeleridir. Yce Allah yle buyurur: Mutlu olanlar, artk onlar cennettedirler. Rabbinin dilemesi dnda gkler ve yer srp gittike, orda temelli kalacaklardr. (Bu) kesintisi olmayan bir ihsandr. 1 Bir baka ayette ise yce Allah yle buyurur: Orda onlara hi bir yorgunluk dokunmaz ve onlar ordan karlacak deildirler. 2 4- Darul-mukame / Kalc yurt: Allah cennet ehlinden bahsederken yle buyurur: Derler ki: "Bizden hzn giderip-yok eden Allah'a hamdolsun; phesiz Rabbimiz, gerekten balayandr, kr kabul edendir. Ki O, bizi kendi fazlndan (ebedi olarak) kalnacak bir yurda yerletirdi; burada bize bir yorgunluk dokunmaz ve burada bize bir bkknlk da dokunmaz." 3 5Cennetl-meva Meva /: Ki Cennet'l-Me'va Arapada onun
Kuran ayetlerinin yannda cennetten ve Allahn orada mminler iin hazrlad nimetlerden sz eden bir ok hadis-i erif de bulunmaktadr. Belki de Allah ve resulnn cennet ve nimetlerinden onlar, Allah sz etmesinin nedeni, kararllkla mminleri yrmeleri buraya iin ulatracak hayrl ve gzel ameller ilemelerine tevik etmek; yolunda cesaretlendirmektir. Cennetin dier isimleri Kuranda cennete bir ok isim verilmitir. Bunlardan en ne kanlar yle sralayabiliriz. 1- Cennet: Takva sahiplerine va'dedilen cennetin misali (udur) : inde bozulmayan sudan rmaklar, tad deimeyen stten rmaklar, ienler iin lezzet veren araptan rmaklar ve szme baldan rmaklar vardr; ve orda onlar iin meyvelerin her trlsnden ve Rabblerinden bir mafiret de vardr. 2 2- Darus-selam / Bar yurdu: Allah bar yurduna arr ve kimi dilerse dosdoru yola yneltip-iletir. 3 3- Darul-huld / Ebedilik yurdu: Cennetin bu adla adlandrlmasnn nedeni, oraya giren mminlerin bir daha
yanndadr.4
szc
barnlacak,
oturulacak yer anlamna gelir. 6- Adn cennetleri: Adn cennetleri (onlarndr) ki, Rahman (olan Allah, onu) kendi kullarna gaybtan vadetmitir. 5
1 2 3
Fussilet, 41/30-32. Muhammed, 47/15. Yunus, 10/25.
1 2 3 4 5
Hud, 11/108. Hicr, 15/48. Fatr, 35/34-35. Necm, 53/15. Meryem, 19/61.
27
28
7- Darul-heyavan / Hayat yurdu: Gerekten ahiret yurdu ise, asl hayat odur. Bir bilselerdi.
1
Cennet ehlinin vasflar Yce Allah, cennet ehlini u ekilde tanmlar: O gn, yle yzler vardr ki apaydnlktr; gler ve sevin iindedir. 1 Ebu Hreyreden rivayet edilen bir hadiste Allah resul yle buyuruyor: Cennete ilk girecek grup, dolunay gibi parlak olarak girecektir. Onlardan sonra girenler, gkteki en parlak yldz gibi cennete gireceklerdir. Cennet ehlinin, sidii, dks ve tkr olmayacaktr. Taraklar altndan olacak, terleri misk gibi kokacaktr. Buhurdanlar d aacndan, eleri iri gzl huriler olacaktr. Onlar, atalar dem'in yaratl gibi bir adam suretinde olacaktr. 2 Cennetin sekiz kaps mer b. Hattabtan rivayet edilen bir hadiste Hz. Peygamber yle buyurmaktadr: Sizden biri abdest alr ama en gzel ekilde abdest alr sonra da Ehed en la ilahe illallahu vahdehu la erike leh, ve ehed enne muhammeden abduhu ve resulh3 derse, cennetin sekiz
8- Firdevs: Firdevs, kiinin evine bitiik, duvarlarla evrili ve iinde de her trden meyve, zellikle zm balar bulunan geni bahe anlamndadr. Yani ok sayda baheler, balklar ieren geni bir yerdir. Allah, cenneti anlatrken firdevs szcn de kullanr. te (yeryznn hakimiyetine ve ahiretin nimetlerine) varis olacak onlardr. Ki onlar Firdevs (cennetlerin) e varis olacaklardr; iinde de ebedi olarak kalcdrlar. 2 9Cennatn-naim / Nimetlerle dolu cennet:
Gerekten iman edip salih amellerde bulunanlar ise; onlar iin de nimetlerle-donatlm cennetler vardr. 3 10- Makam- emin / Gvenli makam: Muttakilere gelince; muhakkak onlar, gvenli bir makamdadrlar. 4 11- Makad- sdk / Doruluk makam: Hi phesiz muttakiler, cennetlerde ve nehir (evresin) dedirler. Olduka kudretli, mlknn sonu olmayan (Allah)n yannda doruluk makamndadrlar. 5
kaps ona alr ve diledii kapdan cennete girer.4 Cennet ehlinden makam en dk olan kimse Muire b. u'be -Allah ondan rz olsun-rivayet ediyor. Allah resul yle buyurdu:
1 Ankebut, 29/64. 2 Mminun, 23/10-11. 3 Lokman, 31/8. 4 Duhan, 44/51. 5 Kamer, 54/54-55. Cennetin isimleriyle ilgili daha fazla bilgi almak iin bkz. bn kayym, Hadil-ervah ila biladil-efrah, 65-71.
1 Abese, 80/38-39. 2 Buhari, 4/103; Mslim, 4/2178. 3 Bu duann anlam udur: ahitlik ederim ki, Allahtan baka hibir ilah yoktur. Yine ahitlik ederim ki, Muhammed Onun kulu ve elisidir. 4 Mslim, 1/210.
29
30
"Hz. Musa (a.s.) Rabbine sordu: "Cennet ehli arasnda makam en dk olan kimdir? Yce Allah buyurdu: "O, cennet ehli cennete girdikten sonra gelen bir adamdr. Kendisine: "Cennete gir!" denilir. Adam: "Ey Rabbim nasl gireyim. Herkes yerini ald ve mekanna yerleti!" der. Ona: "Sana dnyadaki krallardan birinin mlk kadar mlk verilmesine raz olur musun?" denilir "Rabbim, razym!" der. Allah Tela: "Sana bu verilmitir. Onun misli, onun misli, onun misli, onun misli de." Adam beincide: "Ey Rabbim raz oldum (yeter!)" der. Allah Tela: "Bu sana verildi, on misli daha verildi. Ayrca gnln ne isterse, gzn neden zevk alrsa, sana hep verilmitir!" buyurur. Adam: "Rabbim raz oldum(yeter!)" der. (Hz. Musa sormaya devam eder): "Ya derecesi en stn olan (nasldr)?" Allah: "te irade ettiklerim bunlard. Onlarn keramet fidanlarn kendi elimle diktim ve zerlerine mhr vurdum.
Onlara hazrladm, ne bir gz grm ne bir kulak iitmitir, ne de hibir insan akl onu dnebilmitir." 1 Cennet kkleri Yce Allah, cennette baz zel odalarn bulunduunu yle anlatr: Rablerinden korkup-saknanlar iin yksek kkler vardr, onlarn stnde de yksek kkler bina edilmitir. Onlarn altnda rmaklar akmaktadr. (Bu,) Allah'n va'didir. Allah, va'dinden dnmez. 2 Cennetin nehirleri Allah, cennet nehirlerinden yle sz eder: Takva sahiplerine va'dedilen cennetin misali (udur) : inde bozulmayan sudan rmaklar, tad deimeyen stten rmaklar, ienler iin lezzet veren araptan rmaklar ve szme baldan rmaklar vardr; ve orda onlar iin meyvelerin her trlsnden ve Rabblerinden bir mafiret de vardr. 3 Cennetin damat ve gelinleri Allah, cennetin damatlarn bekar ve eleriyle yat bir ekilde diriltecek, onlarla birlikte iri ve siyah gzl, bembeyaz ve sakl inciler gibi eler yaratacaktr. Bu eler, hayz, nifas veya baka tr kanama gibi her trl kadn hastalklarndan uzak olacak, kt bir ahlaklar ve yaratllar olmayacaktr.4
1 Mslim, 1/176. 2 Zmer, 39/20. 3 Muhammed, 47/15. Abdullatif aur, Naimul-cenne fil-kurani vessnne, s. 51-53. 4 Seyyid sabk, el-akaidul-islamiyye, s. 302.
31
32
Allah, mmin kullarna cennete byle eler vaat etmi ve onlar en gzel ekilde, gzel kokulu, her trl pis kokudan uzak olarak yaratmtr. Onlarn bu tanmlanamaz gzellii, her akl batan alacak ve her gnl kendine cezp edecektir. Yce Allah onlar yle tanmlar: Muttakilere gelince; muhakkak onlar, gvenli bir makamdadrlar. Cennetlerde ve pnarlarda, hafif ipekten ve ar ilenmi atlastan (elbiseler) giyinirler, karlkl olarak (otururlar). te byle; ve biz onlar simsiyah iri gzl hurilerle evlendirmiizdir. 1 Bir baka ayette ise yle buyurur: Ve iri gzl huriler, Sanki sakl inciler gibidirler. 2 Yce Allah, huriler hakknda bir dier ayette ise yle buyurur: Orada huylar gzel, yzleri gzel kadnlar vardr. u halde Rabbinizin hangi nimetlerini yalanlayabilirsiniz? Otalar iinde korunmu huri kadnlar. u halde Rabbinizin hangi nimetlerini yalanlayabilirsiniz? Bunlardan nce kendilerine ne bir insan, ne de bir cin dokunmamtr.
3
Cennette Allah grmek Suheyb Peygamber -Allah -sallallahu ondan aleyhi rz ve olsun-anlatyor. sellem-yle Hz.
buyurdu:
Cennet ehli cennete, cehennem ehli de cehenneme girdikten sonra bir mnadi yle seslenir: Ey cennet ehli! Sizin Allahla bir bulumanz var. Allah bu bulumay gerekletirmek istiyor. Cennet ehli: o da ne? O, bizim mizanmz ar basmad m? Yzlerimizi beyazlatrmad m? Bizi cehennem azabndan kurtarp cennete sokmad m? derler. Bunun zerine perde alr ve Yce Rablerine bakarlar. Allaha yemin olsun ki Allah, cennet ehline, kendisine bakma nimetinden daha sevimli baka bir nimet vermemitir. 1 3- VAHYE MAN ETMEYE DAVET a- Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellempeygamberliinin ispat Hz. Peygamberin kavmine syledii Ben, alemlerin rabbi olan Allah tarafndan size gnderilen bir eliyim. Bu yzden size haber verdiim eyleri tasdik etmeniz, Allahn emrettiklerini uygulamanz ve yasakladklarndan kanmanz gerekmektedir sz, Fussilet suresinde ak bir ekilde geer. Yce Allah elisine yle seslenir: De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor.
Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Cennet ehlinden her insann iki ei olacaktr. 4
1 Duhan, 44/51-54. 2 Vaka, 56/22-23. 3 Rahman, 55/70-74. 4 Mslim, 4/2380. Daha geni bilgi iin bkz. Ebubekir cabir el-cezairi, Akidetul-mmin, s. 367 vd.
Mslim, 4/2189.
33
34
yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin."

1
onu teselli etmekte; kendisinin sadece bir eli olduunu ve sklmamas gerektiini vurgulamaktadr: Sana sylenen eyler, senden nceki peygamberlere sylenenden bakas deildir. phesiz senin Rabbin, hem sahibidir.1 aleyhi ve sellemelbette mafiret sahibidir, hem de ac bir azab Hz. Muhammedin
Yce Allah, bu ayette Muhammede -sallallahu aleyhi ve sellem-vahiy geldiini ak bir ekilde ifade etmektedir. Vahiy ise sadece Allahtan haber veren, Onun emir ve yasaklarn insanlara bildiren peygamberlere gelir. Allah, bu ayette ayn zamanda peygamberi teselli etmekte ve ona: Eer kavmin bu daveti kabul etmekten ve seni tasdik etmekten kanrsa, sakn bundan sklma ve kendini zme! nk Onlarn tepkileri sadece bununla snrl kalmayabilir. Kimisi bu ayetleri inkar ederek sana kar sert ve kat davranabilir. Sen onlarn bu tavrlarna hi aldrma. Zira bu, Allahn kavimler iin koyduu ilahi bir kanun gereidir demektedir. etmektedir. te biz sana, byle Arapa bir Kur'an vahyettik; ehirlerin anas (olan Mekke halk) n ve evresinde olanlar uyarp-korkutman iin ve kendisinden phe olmayan toplanma gnn (haber verip onlar) uyarp-korkutman iin. (O gn onlarn) Bir blm cennette, bir blm de lgnca yanan atein ierisindedirler. 2 Bir baka ayette Allah, Hz. Peygambere, kendisinden nce gelen peygamberlerin de yalanlandn, bir ok engellerle karlatklarn, kavimlerinin kendilerinden yz evirdiini ve onlar incitecek szler sylediklerini hatrlatarak
1 2 Fussilet, 41/6. ura, 42/7.
-sallallahu
peygamberlii, bir ok ynden ispat edilebilir. Biz bu ynlerin sadece en nemli olanlarn aktarmakla yetineceiz:
Aadaki
ayet,
peygamberi
yle
teselli
Fussilet, 41/43.
35
36
1- Peygamberliinin Kuranla ispat Bu konuda Kuran- Kerimde bir ok ayet
O, mmiler iinde, kendilerinden olan ve onlara ayetlerini okuyan, onlar arndrp-temizleyen ve onlara kitap ve hikmeti reten bir peygamberi gnderendir.1 Hi phesiz o (Kur'an) , erefli bir elinin kesin szdr. 2 Hi phesiz biz size, zerinize ahid olacak bir peygamber gnderdik;
3
bulunmaktadr. te bunlardan birka rnek: te bunlar, Allah'n ayetleridir; onlar sana hak olarak okuyoruz. Sen de gnderilen elilerdensin. 1 Muhammed, yalnzca bir peygamberdir. Ondan nce nice peygamberler gelip-gemitir. 2 Ey insanlar, phesiz peygamber size Rabbinizden hakla geldi. yleyse iman edin, sizin iin hayrldr. 3 De ki: "Ey insanlar, ben Allah'n sizin hepinize
Firavun'a
da
bir
peygamber
gnderdiimiz gibi
2- Peygamberliinin hadislerle ispat - Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Dier peygamberlerden alt eyle stn klndm. Bana zl szlerle konuma yetenei verildi.Dmanlarn kalplerine korku salmakla bana yardm edildi.Ganimetler bana helal klnd. Yeryz bana temiz mescit klnd. Btn varlklara peygamber olarak gnderildim. Peygamberlik benimle son buldu. 4 - Allah resul yle buyurdu:Benden nce hibir peygambere verilmeyen be ey, bana verildi. nceleri her peygamber sadece kendi kavmine gnderilirdi; ben ise siyah, krmz btn insanlara peygamber olarak gnderildim. Benden ncekilere helal klnmayan ganimetler, bana helal klnd. Yeryz bana temiz klnarak mescit yapld. Artk her kim, namaz vaktine girerse bulunduu yerde namaz klabilir.
gnderdii bir elisi (peygamberi)yim. 4 Andolsun, sizin iin, Allah' ve ahiret gnn umanlar ve Allah' oka zikredenler iin Allah'n Resulnde gzel bir rnek vardr. 5 Muhammed, sizin erkeklerinizden hi birinin babas deildir; ancak o, Allah'n Resul ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah, her eyi bilendir. 6 Muhammed, Allah'n Rasul'dr. 7
1 2 3 4 5 6 7
Bakara, 2/252. Al-i mran, 3/144. Nisa, 4/170. Araf, 7/158. Ahzab, 33/21. Ahzab, 33/40. Fetih, 48/29.
1 2 3 4
Cuma, 62/2. Hakka, 69/40. Mzemmil, 73/15. Mslim, 1/371.
37
38
Bir aylk mesafede olan dmanmn iine den korku ile bana yardm edildi. Bana efaat (etme yetkisi) verildi.
1
Vahyin szlklerde geen anlamlarn zetleyecek olursak u anlamlara geldiini grrz: a- nsann doasndan gelen veya iine doan ilham. Musa (a.s.)n annesine gelen vahiy gibi. u ayet bu anlama iaret etmektedir: Musa'nn annesine: "Onu emzir, ayet onun iin korkacak olursan, bu durumda onu suya brak, korkma ve hzne kaplma; nk onu biz sana tekrar geri vereceiz ve onu peygamberlerden klacaz" diye vahyettik (bildirdik). 1 b- Her canlnn igds anlamnda ilham. Arya vahyedildiini bildiren u ayet bu anlama iaret etmektedir. Rabbin bal arsna vahyetti: Dalarda, aalarda ve onlarn kurduklar ardaklarda kendine evler edin. 2 c- Sembollerle hzl iaret etme. Kurann anlatt Zekeriya (a.s.)n iareti gibi. Bylelikle (Zekeriya) mescitten kavminin karsna kp onlara (u anlamlar) iaret etti: "Sabah akam tesbih edin." 3 d- eytann vesvesesi, ktl insan nefsine ho gstermek iin yapt fsldamalar ve kkrtmalar. u ayet, bu anlama delalet ediyor. Gerekten eytanlar, sizinle mcadele etmeleri iin kendi dostlarna gizli-arlarda bulunurlar. 4
- Ebu mameden (r.a.), Hz. Peygamber yle buyurdu: Ben, drt eyle stn klndm. Yeryz mmetime temiz klnd ve mescit yapld. Btn insanlara peygamber olarak gnderildim. Bir aylk mesafede olan dmanmn iine den korku ile bana yardm edildi. Ganimetler bana helal klnd. 2 3- Vahyin kendisi peygamberlie delalet eder * Vahyin szlk anlam bn Manzur genel olarak vahyi, gizli bildirmek olarak tanmlar. Buna gre, gizli bildirmenin bir dier eidi olan ilham da vahiy olarak adlandrr. Ona gre bu anlamn dnda vahiy, iaret etmek, yazmak, peygamberlik, ilham, gizli sz ve bakasna sylediin her sz anlamna da gelir.3
Rab el-Isfahani vahyin, aslnda hzl iaret etmek olduunu syler.4 Er-Razi vahyi, gizli bir szle konumak, bir eye hzlca iaret etmek anlamnda olduunu syler.5 Makarri vahyin artk, Allah katndan peygamberlerin kalplerine atlan anlamlar hakknda kullanldn syler.6
1 Buhari, 1/99-100, 1/129; Mslim, 1/370-371. 2 mam ahmed, Msned, 5/256. 3 bn Manzur, Lisanul-arap, 15/379. 4 Rab el-Isfahani, el-Mfredat fi aribil-kuran, tahkik Seyyid muhammed geylani, s. 515. 5 Er-Razi, Muhtarus-sihah, s. 713. 6 Menna kettan, Mebahis fi ulumil-kuran, s. 32-33.
1 2 3 4
Kasas, 28/7. Nahl, 16/68. Meryem, 19/11. Enam, 6/121.
39
40
e- Allahn, yerine getirmeleri iin meleklere ynelttii emirler. u ayet bu anlama iaret ediyor: Rabbin meleklere vahyetmiti ki: "phesiz ben sizinleyim, iman edenlere salamlk ktn, kfre sapanlarn kalplerine amansz bir korku salacam. 1 * Vahyin terim anlam a- Vahiy, nsann iine doan ve bir vasta ile veya vasta olmadan Allahtan geldii kesin olarak bilinen bilgidir. Bir vastayla gelen vahiy, kulakla iitilecek kadar sesli olabilecei gibi sessiz de olabilir.2
torunlarna, sa'ya, Eyyub'a, Yunus'a, Harun'a ve Sleyman'a da vahyettik. Davud'a da Zebur verdik.1 * Vahyin eitleri Allah, peygamberlere vastal ve vastasz olmak zere iki ekilde vahyeder. a- Vastasz gelen vahiy: Bu iki ekilde gerekleir. 1- Uykuda grlen salih rya. Bu tr vahye Hz. Aienin u sz delalet eder: Vahiy, ilk kez Hz. Peygamberin uykuda grd salih rya ile balad. Onun grd her rya, tpk sabahn aydnl gibi aynen kyordu. aamas niteliindeydi. 2- Hibir vasta olmadan, bir perde arkasndan Hz. Peygambere uyankken gelen ilahi szlerdir. Bu tr vahyin Hz. Musaya geldiini u ayet bize bildirmektedir: Musa tayin edilen srede gelince ve Rabbi de onunla konuunca: "Rabbim, bana gster, Seni greyim" dedi. (Allah:) "Beni asla gremezsin. Ama u daa bak; eer o yerinde karar klabilirse, sen de beni greceksin."3 Bu olay dnda Kuranda, bu tr vahye delalet eden baka rnek bulunmamaktadr.
2
b- Allahn gizliden ve hzlca peygamberlerin kalplerine att szler veya anlamlardr.3 c- Peygamberlere inen Allah szleridir.4 * Vahiy, btn peygamberlerin bir zelliidir. Vahiy, peygamberliin temel esaslarndan biridir. Her peygamber, bu zellikle dier insanlardan ayrlr. Bu yzden peygamberliin temel zellii, ak adresi ve z vahiydir. Yce Allah, Hz. Ademden Hz. Muhammede kadar istisnasz btn peygamberlere vahyettiini u ayetle bize bildirmektedir: Nuh'a ve ondan sonraki peygamberlere vahyettiimiz gibi, sana da vahyettik. brahim'e, smail'e, shak'a, Yakub'a,
1 2 3 4 Enfal, 8/12. Muhammed reit rza, el-Vahyl-muhammedi, s. 44-45. Dr. Hasan ziyauddin, Nbvvet Muhammed fil-kuran, s. 159. Menna kettan, Mebahis fi ulumil-kuran, s. 33.
Bu tr vahiy, Hz.
Peygambere uyankken gelecek vahiy iin bir n hazrlk
1 2 3
Nisa, 4/163. Buhari, 1/4; Mslim, 1/139. Araf, 7/143.
41
42
b- Bir vasta ile gelen vahiy: Vahiy melei, Hz. Peygambere u iki ekilde vahiy getirirdi: 1- Melein zil sesine benzer bir sesle gelmesi. Bu tr vahiy Hz. Peygambere pek ar gelen bir vahiydi. Bu sesi duyan Hz. Peygamber, dikkat kesilir; melein sylediklerini iyi bellemek iin btn gcn toplayp kendini hazrlard. Hz. Peygamber bu ekilde vahye hazr olduktan sonra, vahiy kendisine geliyordu. Bu ses bazen, meleklerin kanatlarn rparken kard sese benzemekteydi. Vahyin, kanat rpma sesine benzer bir sesle de geldiine aadaki hadis iaret etmektedir: Allah gkte bir ie karar verdii zaman melekler, onun bu kararna boyun ediklerini gstermek iin kanatlarn rparlar. Bu kanat rpmadan, kayalara vurulan zincirin kard sese benzer bir ses kar.
1
Bu her iki vahiy tr, Hz. Aieden rivayet edilen u hadiste zikredilmektedir: Haris b. Hiam, Hz. Peygambere: Ey Allahn elisi! Vahiy sana nasl gelir? diye sordu. Allah resul: Bazen zil sesine benzer bir sesle gelir. Bu bana pek ar gelir ve neredeyse atlar hale gelirim. Bu ekilde melein btn sylediklerini iyice bellerim. Bazen de melek, bir adam suretinde bana grnr ve konuur; bylece sylediklerini iyice bellerim. 1 4- Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellempeygamber olduunu gsteren deliller Burada delilden kastmz, Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-peygamber olduunu ve belirli hibir arta bal olmadan sylediklerinin kesinlikle doru olduunu gsteren olaylardr. Deliller ile mucizeler arasnda bir takm farkllklar vardr. Mucize, peygamberlii ve gkten gelen gerekleri inkar edenlere kar bir meydan okumadr. Deliller ise, peygamberlii ispat eden sadece bir alamet ve iarettir; inkarclara meydan okumazlar. Bu tanma gre her mucize, peygamberlii ispat eden bir delil ve iarettir ancak, her delil ve iaret mucize deildir. Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-
Allah resulnn, vahyi ilk dinlemeye baladnda duyduu ses, bizzat melein sesi de olabilir. 2- Melein, bir insan suretinde gelmesi. Bu ekilde gelen vahiy, ncekine gre daha hafiftir. nk konuan ile dinleyen arasnda bir uyum bulunmaktadr. Bylece insan olan peygamber ile melek olan vahiy elisi arasnda daha ok yaknlk doar. Aralarnda insann insana duyduu bir yaknlk ve samimiyet oluur.
peygamberliini gsteren deliller iki ksma ayrlr.
Menna kettan, Mebahis fi ulumil-kuran, s. 37-40.
Buhari, 1/403.
43
44
1- Duyusal / hissi deliller: nsan akln ikna eden ve hislerini doyuran delillerdir. Bunlardan ne kanlar yle sralayabiliriz: a- Hz. Peygamberin zatnn dnda gerekleen deliller. sra ve mira mucizesi, ayn yarlmas, kayalarn kendisine selam vermesi, bir odun ktnn iniltileri, byk bir insan grubunun kanncaya kadar parmaklarndan su akmas, az yemekle byk bir topluluun doymas gibi deliller bu trdendir. b- Hz. Peygamberin bizzat kendi zatnda bulunan deliller. ki omuzu arasnda bulunan peygamberlik mhr bu tr delilden saylr. c- Hz. Peygamberde bulunan nitelikler ve stn ahlaki deliller. Hz. Peygamberin sahip olduu bu stn ve yce ahlak, onu, imdiye kadar gelmi ve kyamete kadar gelecek olan btn insanlardan daha stn klmaktadr. Yce Allahn onun bu stn ahlak ve niteliklerden sz etmesi ona, eref ve onur olarak yeter. Onun hakknda yle buyurur: Andolsun, size iinizden skntya dmeniz onun gcne giden, size pek dkn, m'minlere de efkatli ve esirgeyici olan bir peygamber gelmitir. 1 Bir baka ayette ise Allah, hz. Peygambere yle seslenir: Ve phesiz sen, pek byk bir ahlk zerindesin.1
1 Tevbe, 7/128. 1 2
2- Akli deliller Bu tr deliller, akln btn idrak ve dnme gcne kar meydan okur. Her insan, anlama gcne ve kavrama derinliine gre bu meydan okumadan payn alr. Bir ok blme ayrlan bu tr delillerin en ne kanlarn yle sralamak mmkndr: a- Hz. Peygamber, ilim ehli olmayan ve ilerinde bir alimin bulunmad bir kabilenin iinden kt. Bilgisizlik ve cehalet, bu kabilenin temel zelliiydi. Byle bilgisiz bir evrede ortaya kan birinin, daha sonra Allah tanma ve niteliklerini bilme konusunda btn dehalarn ulamaktan aciz kaldklar byk bir ilmi dereceye ulamas, akl sahibi kimseleri, Allahn zel bir bildirmesi olmadan hibir insann bu derece yksek bilgiye ulamasnn mmkn olmad kanaatine gtrmektedir. Yce Allah yle buyurur: Bunlar: Sana vahyettiimiz gayb haberlerindendir. Bunlar sen ve kavmin bundan nce bilmiyordun. u halde sabret. phesiz (gzel olan) sonu takva sahiplerinindir. 2 b- Hz. Peygamber, kendisine gelen bu ilahi mesaj insanlara ulatrabilmek iin bir ok zorluklarla karlat; her insann dayanamayaca skntlar ekti. Ama buna ramen kararllndan hibir ey kaybetmedi; ylmad; iddialarndan vazgemedi. Bu skntlarn sonunda Hz. Peygamberin elde ettii g ve kurduu devlet, onun hayatn hi deitirmedi.
Kalem, 68/4. Hud, 11/49.
45
46
Daha nce yaad ekilde yaamaya devam etti. Rabbine kavuuncaya kadar insanlar arasnda hep adaletle hkmetti. c- Bir defasnda kuraklk olmu, ekinler yeermemi ve hayvanlar telef olmutu. nsanlar onun yanna gelerek, kendileri iin Allaha dua etmesini istediler. Bunun zerine Allah resul, dua etmeye balad. Gkte hi bulut yoktu. Ksa bir sre sonra yamur yamaya balad ve gnlerce devam etti. yle ki, insanlar zarar grmekten ve skntya girmekten korktular. Bunun iin tekrar Hz. Peygamberin yanna geldiler ve dua etmesini istediler. Allah resul yle dua etti: Ey Allahm! zerimize deil evremize yadr. Ey Allahm! Dalara ve vadilere yadr. Bu dua ile yamur durdu ve insanlar gelecek bir beladan kurtuldular. Yce Allahn, her hangi bir nedenle kendisine dua eden ve talepte bulunan birinin talebini karlamas ve duasn kabul etmesi, o insann, Allah katnda ok deerli ve stn biri olduunun en byk delilidir. Bu ayn zamanda onun, peygamberlik iddiasnda doru olduunu da gsterir. d- Allah, Tevrat ve ncilde onun peygamberliini mjdelemitir. Kuran- Kerim, bu mjdeden yle sz eder: Onlar, mmi peygamber (Rasl) e uyanlardr. Yanlarndaki Tevrat'ta ve ncil'de (gelecei) yazldr. Ki O (peygamber) onlara
marufu (iyilii) emrediyor, mnkeri (ktl) yasaklyor, temiz eyleri helal, murdar eyleri haram klyor 1 e- Hz. Peygamberin, okuma yazma bilmeyen mmi biri olmasna ve hibir insandan ilim renmemesine ramen gemi ve gelecek olaylardan haber vermesi onun, peygamber oluunun byk bir delilidir. Hz. Peygamberin gaipten bildirdii ve peygamber oluuna delalet eden haberlerden bir kan yle sralayabiliriz: Sevban -Allah ondan rz olsun-anlatyor. Hz.
Peygamber yle buyurdu: Allah, bana yeryzn bir keden gsterdi. Bu sayede yeryznn dousunu ve batsn grdm. mmetimin mlk, Allahn diledii kadar douya ve batya uzanacaktr. 2 - Hz. Peygamber, Ammar b. Yasire yle dedi: Seni azgn bir topluluk ldrecek. Gerekten de Ammar, Sffin savanda Hz. Alinin saflarnda Muaviyeye kar savarken ehit edildi. Allah resul, ran ve Msrn mslmanlar tarafndan fethedileceini, Rum hkmdar Kayserin hazinelerinin Allah yolunda infak edileceini de haber vermi ve bu olaylar aynen gereklemitir. Hz. Peygamber, peygamberlik davas ortaya
kmadan ve ilahi mesajlar kendisine gelmeden nce, ilahiyat
1 Araf, 7/157. 2 Mslim, 4/2215. Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/234; Elbani, Sahihu sneni ibn mace, 2/352; Elbani, Sahihu sneni Ebu Davut, 3/801.
47
48
ve peygamberlikle ilgili konularla hi megul olmam ve bu konular hi aratrmamtr. Eer Hz. Peygamber bu konulara ok az bir ilgi bile gsterseydi, dmanlar bunu, inkarlarna gereke gsterir ve onun, bu iddialar ortaya karmak iin mrn dnmekle ve aratrmakla geirdiini iddia ederlerdi. Fakat o, bu konularla hi ilgilenmedii iin inkarclar, bu konuda hibir iddiada bulunamadlar. nk ok iyi biliyorlard ki o, gemite ilahiyat konularyla asla ilgilenmedi. Onun okuma ve yazma bilmeyen mmi biri olduunu kesin ekilde biliyorlard. Yce Allah, onun kendi dncesiyle hareket etmediini bize yle bildiriyor: De ki: "Eer Allah dileseydi, onu size okumazdm ve onu size bildirmezdi. Ben ondan nce sizin iinizde bir mr srdm. Siz yine de akl erdirmeyecek misiniz?1 Salkl ve nyargdan uzak her akl, bu Kurann Allahn sz olduuna, Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellempeygamberliini ispat etmek ve slam dinini aklamak iin Allahn onu, elisine vahyettiine ahitlik eder.2
btn zamanlar boyunca dil, bilim ve yasama asndan byk bir mucize olup, peygamber, onunla Araplara ve btn insanlara meydan okumaktadr. Edebiyat ve dil bilimlerinde ileri dzeyde olan o dnemdeki Araplar, Kurann bu meydan okuyuuna cevap vermekten ve ona kar kmaktan aciz kalmlardr. Kar konulamayan byle bir kitap, ancak mucize olabilir. Hz. Peygamberin inkarclara Kuranla meydan okuyuu trl olmutur: a- Hz. Peygamber, ncelikle genel bir slup kullanr. Btn insanlara ve cinlere Kurann tamamyla meydan okur. Fakat ne Mekke mrikleri ne de bakalar, bu meydan okumaya cevap veremez. Kuran bu meydan okuyutan yle sz eder: De ki: "Eer btn ins ve cin (topluluklar) , bu Kur'an'n bir benzerini getirmek zere toplansa, -onlarn bir ksm bir ksmna desteki olsa bile- onun bir benzerini getiremezler." 1 b- Hz. Peygamber daha sonra, Kurandan sadece on surenin benzerini getirmekle onlara meydan okur: Yoksa: "Onu kendisi uydurdu" mu diyorlar? De ki: "Haydi siz, yalan zere uydurulmu olarak onun benzeri on sure getirin ve eer doru szller iseniz, Allah'tan baka arabildiiniz gleri de arn. Eer buna ramen size cevap vermezlerse, artk biliniz ki, o, gerekten Allah'n ilmiyle indirilmitir ve O'ndan baka ilah yoktur. yleyse artk, siz mslman msnz? 2
5- Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellemmucizeleri Mucize, kar konulmas mmkn olmayan ve herkese meydan okuyan olaanst durumlardr. Hz. Muhammedin sallallahu aleyhi ve sellem-mucizeleri pek oktur. Bu mucizelerin en by ise hi phesiz u Kurandr. Kuran,
1 Yunus, 10/16. 2 Er-Razi, Kitabul-erbain fi usulid-din, s. 309-322; Dr. Hasan ziyaeddin tr, Nbvvetu muhammed fil-kuran, s. 236-245.
1 2
sra, 17/88. Hud, 11/13-14.
49
50
c- Hz. Peygamber bundan sonra, Kurandan sadece bir surenin benzerini getirmekle inkarclara meydan okur: Yoksa: "Bunu kendisi yalan olarak uydurdu" mu diyorlar? De ki: "Bunun benzeri olan bir sure getirin ve eer gerekten doru szller iseniz. Allah'tan baka arabildiklerinizi de arn." 1 Kuran, bu meydan okuyuu bir baka ayette yle tekrarlar: Eer kulumuza indirdiimiz (Kur'an) den phedeyseniz, bu durumda, siz de bunun benzeri olan bir sre getirin. Ve eer doru szller iseniz, Allah'tan baka ahitlerinizi (kendilerine gvendiiniz yardmclarnz) arn.
2
6- Muhammed (s.a.v.)in mesaj dier peygamberlerin mesajlaryla ayndr. Hz. Peygamberin daveti, yeni ortaya km, benzeri olmayan ve anlalmayan bir davet deildi. O, kendisinden nce yaam dier peygamberler gibi insanlar, Allahn birliine ve sadece Ona ibadet etmeye; Onun dndaki btn ilahlar bir kenara brakmaya ve Allahtan bakasna ibadet etmemeye davet ediyordu. Btn peygamberler insanlar bu inanca arm ve Allahn kendilerine vahyettii mesaj insanlara tebli etmilerdir. Yce Allah, bu gerei Kuranda yle dile getirir: Hi phesiz biz size, zerinize ahid olacak bir peygamber gnderdik; Firavun'a da bir peygamber gnderdiimiz gibi. Fakat Firavun peygambere isyan etti, biz de onu pek vahim bir tarzda (azabla) yakalayverdik. 1 Allah, elisi Hz. Muhammedin de -sallallahu aleyhi ve sellem-dier btn peygamberler gibi, insanlar bu ilahi mesaja davet ettiini yle bildirir: Nuh'a ve ondan sonraki peygamberlere brahim'e, vahyettiimiz shak'a, gibi, sana da vahyettik. sa'ya, smail'e, Yakub'a, torunlarna,
Araplar, dillerinin zirvede ve en gl olduu bir dnemde, Kurann bu meydan okumalara cevap vermekten ve ona kar kmaktan aciz kalmlardr. alar gemesine ramen Kurann mucize oluu ve meydan okumas hala devam etmektedir. ada bilimin daha yeni kefettii bu evrenin baz srlar, bu mucizenin gsterdii gereklerin sadece kk bir blmdr. Kefedilen her yeni sr, bu evrenin yaratcsna ve yneticisine delalet etmekte, Kurann ne byk bir mucize olduunu ispat etmektedir.3
Eyyub'a, Yunus'a, Harun'a ve Sleyman'a da vahyettik. Davud'a da Zebur verdik. Ve sana daha nceden gerekten haberlerini aktarp-verdiimiz peygamberler ile sana
1 2 3
Yunus, 10/38. Bakara, 2/23. Menna kettan, Mebahis fi ulumil-kuran, s. 259-260.
Mzemmil, 73/15-16.
51
52
haberlerini
aktarp
vermediimiz
peygamberlere
1
de
Bu anlamyla din, Hz. Adem (a.s.) dneminden Hz. Muhammede -sallallahu aleyhi ve sellem-kadar hibir deiiklie uramamtr. Allah, Kurann kendisinden nceki kitaplar tasdik ettiini bize yle haber verir: Bu Kur'an, Allah'tandr, bakas tarafndan yalan olarak uydurulmu deildir. Ancak o, nndekileri dorulayan ve kitab ayrntl olarak aklayandr. Bunda hi phe yoktur, alemlerin Rabbindendir. 1 8- Semavi kitaplarn Hz. Muhammedin -sallallahu
(vahyettik). Allah, Musa ile de konutu.
Dolays ile Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-peygamberlii, allmn dnda ve benzeri olmayan bir olay deildir. Allah bunu, u ayetle ak bir ekilde haber verir: De ki: "Ben peygamberlerin ilki deilim, bana ve size ne yaplacan da bilemiyorum. Ben, yalnzca bana vahyedilmekte olana uymaktaym ve ben, apak bir uyarckorkutucudan bakas deilim." 2 7-Hz.Muhammedin peygamberlii nceki
aleyhi ve sellem-peygamberliini haber vermesi Yce Allah Hz. Muhammedi (s.a.v.), dnyann ok kt ve karanlk artlar iinde bulunduu, cehalet batakl iinde debelenip durduu bir dnemde peygamber olarak gnderdi. Tm insanlk, kendilerini bu karanlklardan kurtarp aydnla karacak bir kurtarc bekliyordu. Bu yzden Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-peygamber olarak gnderiliini, bir grup cahil putperest dnda hi kimse garipsemiyordu. lahi nurun kalplerine nfuz etmedii bu putperestlerin, akllar ve kalpleri youn pas tutmutu. Bu nedenle kalpleri, iyilie kar mhrlenmi ve Hz. Peygamberin davetini kabul etmemilerdi. Buna karlk nceki semavi kitaplardan haberi olanlar, bir peygamberin geleceini biliyorlard ve onu bekliyorlard. nk kutsal kitaplarnda byle bir peygamberin gelecei mjdelenmekteydi.
peygamberleri tasdik etmektedir. Yce Allahn insanlara gnderdii btn mesajlarn inan, t ve ahlak konusundaki ilkeleri hep ayndr. Aralarnda hibir eliki ve tutarszlk yoktur. lahi mesajlarn hepsi insanlar Allahn birliine, meleklere, peygamberlere, kitaplara ve ahiret gnne inanmaya davet eder; onlar ahlaki deerlere bal kalmaya ve erdemli olmayan davranlardan kanmaya tevik eder. yi fiilleri ver, kt olanlar yerer. Btn hareket ve davranlarnda Allahn emirlerine tam bir teslimiyetle uymay ve hkmlerinin dna kmamay tavsiye eder. Allah katnda tek geerli dinin, slam olduunu vurgular. Hi phesiz din, Allah katnda slm'dr. 3
1 Nisa, 4/163-164. Geni bilgi iin bkz. bn Teymiyye, el-Cevabus-sahih limen bedele dinel-mesih, 4/117. 2 Ahkaf, 46/9. 3 Al-i mran, 3/19.
Yunus, 10/37.
53
54
Ben bu aratrmamda, Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-peygamber olarak geleceini mjdeleyen, gerek eski ahitte Tevrat- gerekse yeni ahitte ncil- olsun semavi kitaplardan rnekler vermeyeceim. Sadece salam ve doru oluundan hi phe etmediimiz Kurandan, bu konuda nakledilenleri zikretmekle yetineceim. - Allah srail oullarn firavunun zulmnden kurtardktan sonra, elisi Musay kendisine dua etmesi iin ard. Hz. Musa, Rabbiyle bulumaya gidince kavminden Samiri adnda biri, altndan bir buza yapt ve ona tapmaya balad. srail oullarndan bazlar da Samiriye uyarak buzaya tapmaya baladlar ve doru yoldan ayrldlar. Musa tekrar yanlarna dndnde, putperestlie kaymaktan dolay sululuk duygusuna kapldlar ve bu yaptklarndan pimanlk duyup tevbe ettiler, Allahtan gnahlarnn balanmasn talep ettiler. Kuran, bu olay bize u ekilde nakleder: Musa ile otuz gece szletik ve ona on daha ekledik. Bylece Rabbinin belirledii sre, krk geceye tamamland. Musa, kardei Harun'a "Kavmimde benim yerime ge, slah et ve bozguncularn yolunu tutma" dedi. Musa tayin edilen srede gelince ve Rabbi de onunla konuunca: "Rabbim, bana gster, Seni greyim" dedi. (Allah:) "Beni asla gremezsin. Ama u daa bak; eer o yerinde karar klabilirse, sen de beni greceksin." Rabbi daa tecelli edince, onu param para etti, Musa baylarak yere dt. Kendine geldiinde: "Sen ne ycesin (Rabbim). Sana tevbe ettim ve ben iman edenlerin ilkiyim" dedi. (Allah:) "Ey Musa" dedi. "Sana verdiim risaletimle
ve seninle konumamla seni insanlar zerinde sekin kldm. Sana verdiklerimi al ve kredenlerden ol. Biz ona Levhalar'da her eyden bir t ve her eyin yeterli bir aklamasn yazdk. (Ve:) "imdi bunlara skca sarl ve kavmine de emret ki en gzeliyle sarlsnlar. Size fasklarn yurdunu pek yaknda gstereceim (dedik). 1 Buzaya tapmalar nedeniyle Allahtan zr dilemek ve bu yaptklarndan tevbe ederek Allahtan balanma dilemek iin Musa, kavminin ileri gelenlerinden yetmi kii seti ve onlarla birlikte Tur dana kt. Byle yapmasn Allah ona emretmiti. Musa ve beraberindekiler Tura varnca yer iddetlice sarsld. Yerin iddetle sarsldn gren Musa, hemen Allaha snd ve kendilerini korumas iin ona dua etti. Ancak eer Allah, nceki gnahlar yznden onlar yok etmek isteseydi, onlar daha nce de yok edebilirdi. Kuran, bu sahneyi bize yle aktaryor: Musa belirlediimiz buluma zaman iin kavminden yetmi adam seip-ayrd. Bunlar da 'dayanlmaz bir sarsnt' tutuverince, dedi ki: "Rabbim, eer dileseydin, onlar da, beni de daha nceden helak ederdin. (imdi) imizdeki beyinsizlerin yaptklarndan dolay bizi helak edecek misin? O da Senin denemenden bakas deildir. Onunla sen dilediini saptrr, dilediini hidayete eritirirsin. Bizim velimiz Sensin. yleyse bizi bala, bizi esirge; Sen balayanlarn en hayrlssn. Bize bu dnyada da, ahirette de iyilik yaz, phesiz ki biz Sana yneldik. Dedik ki: "Azabm dilediime isabet ettiririm, rahmetim ise her eyi kapsamtr.
Araf, 7/142-145.
55
56
Onu,
korkup-saknanlara,
zekt
verenlere
1
ve
bizim
Ona inananlar, sayg gsterip dmanlarna kar yardm edenler ve onunla birlikte indirilen nuru izleyenler, ite kurtulua erenler bunlardr. De ki: "Ey insanlar, ben Allah'n sizin hepinize gnderdii bir elisi (peygamberi) yim. Ki gklerin ve yerin mlk yalnz O'nundur. O'ndan baka ilah yoktur, O, diriltir ve ldrr. yleyse Allah'a ve mmi peygamberine iman edin. O da Allah'a ve O'nun szlerine inanmaktadr. Ona iman edin ki hidayete ermi olursunuz. 1 Yce Allah, srail oullarnn dikkatini gelecek mmi peygambere inananlara ekmekte, o elinin niteliklerini, nasl bir toplumda kacan, ne gibi zelliklere sahip olacan kendilerine bildirmektedir. Onlara byle bir peygamberin geleceini mjdelemekte ve onun peygamberlerin sonuncusu olacan sylemektedir. Bu yzden onlar, bu peygambere inanmaya, ona destek vermeye ve sayg duymaya davet etmektedir. Allah, sa (a.s.)n diliyle bu mjdeyi yle vermektedir: Bir zamanlar Meryem olu sa da: "ey srail Oullar, ben size gnderilmi Allah elisiyim. Benden nce gelen Tevrat' dorulayc ve benden sonra gelecek Ahmed adnda bir peygamberi mjdeleyici olarak geldim" demiti. Fakat onlara apak deliller gelince: "Bu apak bir bydr" dediler. Allah'a iftira edenden daha zalim kim olabilir? Ki o slam'a (Allah'a itaat etmeye) davet olunmutu. Allah zalimler topluluuna hidayet vermez. 2
ayetlerimize iman edenlere yazacam.
Bu sarsntnn iddetinden Musa (a.s.) dayanlmaz sknt ve endieler kaplad. Kavminin bana geleceklerden ve onlarn Allahn gazabna uramalarndan ok korktu. Bu yzden Allaha ok dua etti, balamas iin ok yalvard. Bunun zerine Allah, elisi Musann korkularn giderdi, onu sakinletirdi ve mkemmel bir slupla ona u cevab verdi: "Azabm dilediime isabet ettiririm, rahmetim ise her eyi kaplamtr. Onu, korkup-saknanlara, zekt verenlere ve bizim ayetlerimize iman edenlere yazacam. 2 Allah, olmadn, azabnn azap iin sadece sadece Musann onlarn kavmine has
belirlenmediini,
rahmetinin ok geni kapsaml olduunu, mmin-kafir, iyi-kt herkesi kapladn ve bunun kendi fazl ve ihsannn bir gerei olduunu haber vermekte ve yle devam etmektedir: Bize bu dnyada da, ahirette de iyilik yaz, phesiz ki biz Sana yneldik. Dedik ki: "Azabm dilediime isabet ettiririm, rahmetim ise her eyi kapsamtr. Onu, korkup-saknanlara, zekt verenlere ve bizim mmi ayetlerimize iman edenlere uyanlardr. yazacam. Onlar, peygambere
Yanlarndaki Tevrat'ta ve ncil'de (gelecei) yazldr. Ki o (peygamber) onlara marufu (iyilii) emrediyor, mnkeri (ktl) yasaklyor, temiz eyleri helal, murdar eyleri haram klyor ve onlarn ar yklerini, srtlarndaki zincirleri indiriyor.
1 2 Araf, 7/155-156. Araf, 7/156.
1 2
Araf, 7/156-158. Saf, 61/6-7.
57
58
b- Kurann Allah tarafndan indirildiinin ispat Bu gerek, Fussilet suresinin en banda ak bir slupla yle ifade edilmektedir: H, Mm. (Bu Kur'an,) Rahman ve Rahim'den
ve sellem-tebli etmi, Hz. Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-de insanlara tebli etmitir. Onlarn rol, sadece tebli ve ulatrmaktr. Yce Allah, kendisi adna sz uydurup syleyenlerin, peygamber dahi olsalar, hatta btn varlklarn en stn olsalar bile, hem bu dnyada hem de ahirette iddetli bir azaba urayacaklarn bize yle bildirmektedir: Eer o, bize kar baz szleri uydurup-sylemi olsayd, Muhakkak onun sa- elini (btn g ve kudretini) ekipalverirdik. Sonra onun can damarn elbette keserdik. O zaman, sizden hi kimse araya girerek bunu kendisinden engelleyip-uzaklatramazd. nk
1
indirilmitir. Bilen bir kavim iin, ayetleri (eitli biimlerde, birer birer) 'fasllar halinde aklanm' Arapa Kur'an (veya okunan) kitaptr. 1 Kuran- Kerimin Allah tarafndan indirildii, Kurann bir ok ayetinde ak bir ekilde haber verilir. Bu ayetlerden sadece bir kan zikretmekle yetineceim: Gerekten indirmesidir. 2 (Kur'an) Gl ve stn olan, esirgeyen (Allah')n indirmesidir. 3 (Bu) Kitabn indirilmesi, stn ve gl olan, hkm ve hikmet sahibi bulunan Allah(katn) dandr.
4
(Kur'an,
Allah'tan
(Kur'an),
alemlerin
Rabbinin
(bir)
saknan) muttakiler iin bir ttr.
Kuran- Kerim, Allahn katndan dnya gne toptan indirilmi, sonra oradan yeryzne yirmi ylda para para Hz. Peygambere indirilmitir. Peygamberliin balamasndan Hz. Peygamberin vefatna kadar geen srede Kuran, olaylara ve durumlara gre yava yava nazil olmutur. Kurann buyurmaktadr: Ramazan ay. nsanlar iin hidayet olan ve doru yolu ve hak ile batl birbirinden ayran apak belgeleri (kapsayan) Kur'an onda indirilmitir. 2 Gerek u ki, biz onu kadir gecesinde indirdik.3 indirilii hakknda Yce Allah yle
Kurann kayna, bizzat yce Allahn kendisidir. O, kendi anna ve yceliine yakr bir ekilde, gerek olan szlerle konumutur. Kuran, ne vahiy melei Cebrail (a.s.)in ne de Hz. Muhammedin -sallallahu aleyhi ve sellem-szleri deildir. nk her ikisi de sadece teblicidirler. Cebrail (a.s.), Allahn sz olan Kuran Hz. Muhammede -sallallahu aleyhi
1 2 3 4 Fussilet, 41/1-3. uara, 26/192. Yasin, 36/5. Zmer, 39/1.
1 2 3
Hakka, 69/44-48. Bakara, 2/185. Kadir, 97/1.
59
60
Gerekten biz onu mbarek bir gecede indirdik, gerekten biz uyarp-korkutanlarz.
1
sormaya, onu taciz etmeye, peygamberliini snamaya baladlar. Onlarn bu olmadk sorularndan birini Kuran, bize yle haber verir:Sana kyamet-saatini soruyorlar.
1
Bu ayetlerin zahiri anlamlar arasnda bir eliki yoktur. Son ayette geen Mbarek bir gece, kadir gecesidir. Bu gece, Ramazan aynn bir gecesidir. Kurann para para indiriliinin hikmeti a- Hz. Peygamberin gnln ve kalbini salamlatrp pekitirmek. Yce Allah bununla ilgili olarak yle buyurur: Kfredenler dediler ki: "Kur'an ona tek bir defada, toplu olarak indirilmeli deil miydi?" Biz onunla senin kalbini salamlatrp-pekitirmek koyup' okuduk. 2 Hz. Peygamber, kavmi kendisini yalanladka byk bir zntye kaplmakta ve derin bir skntya dmekteydi. te bu srada Kurandan bir para inmekte ve onu teselli ederek moralini ykseltmekteydi. Buna karlk mrikleri de tehdit etmekte, Allahn onlarn yaptklarndan haberdar olduunu ve her yaptklar irkin eylemin karlksz ve cezasz kalmayacan bildiriyordu. 2- nanmayanlara meydan okumak ve gszlklerini kendilerine ispatlamak. Mrikler, iinde bulunduklar azgnlklarda kalmaya devam ettiler. Hatta bu taknlklarda daha da ileri giderek Hz. Peygambere olmadk sorular
1 2 Duhan, 44/3. Furkan, 25/32.
Mrikler,
bunun gibi taciz edici daha nice sorular Hz. Peygambere ynelttiler. Fakat Yce Allah onlara, Hz. Peygamberi taciz etmek istedikleri her yerde ve her konuda meydan okudu. Onlara nce, Kurann bir benzerini getirmekle meydan okudu. Sonra sadece on sure getirmekle sonra sadece bir surenin cevap benzerini getirmekle fitne meydan okudu.Fakat veya her Hz. defasnda yenildiler ve Kurann bu meydan okumalarna veremediler.Her kardklarnda Peygamberi taciz etmeye kalktklarnda Allah, bir ayet indirerek onlarn batl ve geersiz iddialarn rtt, hak ve gerek olan apak ortaya koydu. 3Kurann anlalmasn ve ezberlenmesini
iin
onu
bylece
(ayet
ayet
indirdik) ve onu 'belli bir okuma dzeniyle (tertil zere) dzene
kolaylatrmak. Kuran- kerim, pek okuma ve yazma bilmeyen bir topluma indi. Eer bir defada toptan indirilmi olsayd, toplum onu renmede ve getirdiklerini anlamada ok glk ekerdi. Bu yzden Kurann kolay anlalmasn ve kolay ezberlenmesini salamak iin Allah tarafndan para para ve blm blm indirildi. Yce Allah, aadaki ayette buna dikkat eker: O, mmiler iinde, kendilerinden olan ve onlara ayetlerini okuyan, onlar arndrp-temizleyen ve onlara kitap ve hikmeti reten bir peygamberi gnderendir. Oysa
Naziat, 79/42.
61
62
onlar, bundan nce gerekten aka bir sapklk iinde idiler.

1
Son aamada ise Yce Allah, her halkarda iki imeyi kesin bir ekilde yasaklamakta ve yle buyurmaktadr: Ey iman edenler, iki, kumar, dikili talar ve fal oklar ancak eytann ilerinden olan pisliklerdir. yleyse bun(lar) dan kann; umulur ki kurtulua erersiniz. 1 Hz. Aieden rivayet edilen u sz, Kurann para para indirilmesinin hikmetini en gzel ekilde ifade etmektedir: Kuran ilk inmeye baladnda nce, cennet ve cehennemin zikredildii sureler indi. nsanlar, slam kabul etmeye baladktan sonra helal ve haramlarla ilgili ayetler inmeye balad. Eer ilk olarak iki imeyin ayeti inseydi insanlar, biz asla ikiyi terk etmeyiz derlerdi. Eer ilk olarak zina etmeyin ayeti inseydi insanlar, biz asla zinay terk etmeyiz derlerdi. 2 5- Kuran- Kerim kesinlikle hikmet ve adalet sahibi Allah tarafndan indirilmitir. Hz. Peygambere yirmi ylda para para inen bu Kuran, belirli aralklarla bazen ayet ayet bazen ayetler topluluu halinde bazen de tm sure olarak nazil olmutur. ndii gnden beri mminler tarafndan daima okunmakta ve hatmedilmektedir. Okuyanlar her defasnda onda ayr bir zevk ve ayr bir tat almaktadrlar. Ayetler ve sureler son derece uyumlu bir ekilde dizilmi ve anlamlar birbiriyle irtibatldr. Bu ynyle Kuran, etkileyici bir sluba sahiptir. Hibir insan sz
4- Aamal bir yasama metodu ve olaylarla e zamanllk. Buna ikinin aamal olarak yasaklanmasn rnek verebiliriz. Kuran, ikinin yasaklanmasnda u aamalar izlemitir. nce ikinin elde edildii rnlere dikkat ekmi ve bunlarn, Allahn temiz birer nimeti olduunu, Onun bunlar kullarna ihsan ettiini vurgulam ve yle buyurmutur: Hurmalklarn ve zmlklerin meyvelerinden kurduklar ardaklarda hem sarholuk verici iki, hem gzel bir rzk edinmektesiniz. phesiz akln kullanabilen bir topluluk iin, gerekten bunda bir ayet vardr. 2 Bundan sonra ikinci aama gelmektedir. Allah, bu aamada ise yarar ile zarar karlatrmakta ve yle buyurmaktadr: Sana ikiyi ve kumar sorarlar. De ki: "Onlarda hem byk gnah, hem de insanlar iin (baz) yararlar vardr. Ama gnahlar yararlarndan daha byktr.
3
Daha sonra nc aama gelmektedir. Allah, bu aamada ise ikili ve sarho bir halde namaz klmay yasaklamakta ve yle buyurmaktadr: Ey iman edenler, sarho iken, ne dediinizi bilinceye ve cnp iken de yolculukta olmanz hari- gusl edinceye kadar namaza yaklamayn. 4
1 2 3 4
Cuma, 62/2. Nahl, 16/67. Bakara, 2/219. Nisa, 4/43.
1 Maide, 5/90. 2 Buhari, 6/122-123. Daha geni bilgi iin bkz. Hasan ziyauddin tr, Muhammed fil-kuran, s. 270-336.
63
64
bu derece dzenli ve etkileyici olamaz. Yce Allah, Kurann bu benzersizliini yle ifade eder: Elif, Lm, R, (Bu,) Ayetleri salamlatrlm, sonra hkm ve hikmet sahibi olan ve her eyden haberdar bulunan (Allah) tarafndan birer birer (blm blm) aklanm bir Kitaptr. 1 Eer bu Kuran, bir insan sz olsayd bir ok
toplantlarda ve eitli mnasebetlerde bu dile getirilir ve onda bir ok eliki ve ihtilaflar bulunurdu. Onlar hal Kur'an' iyice dnmyorlar m? Eer o, Allah'tan bakasnn katndan olsayd, kukusuz iinde birok aykrlklar (elikiler, ihtilflar) bulacaklard. 2
1 2
Hud, 11/1. Nisa, 4/82.
65
Drdnc Blm FUSSLET SURESNDE DAVETNN ZELLKLER
Bu blm, u dokuz balk altnda incelenecektir. Allaha iman Salih amel Takva stikamet Davet Ballk ve stnlk (Sadakat ve onur duyma) Ktl(e)klere iyilikle karlk vermek Sabr eytandan Allaha snmak
1- ALLAHA MAN Fussilet suresi, nerede bulunursa bulunsun her insann zellikle her davetinin mutlaka bilmesi gerektii temel bir gerek zerinde durmaktadr. Bu gerek, her eyin temeli olan ve Allahn dinine girmenin ana kaps saylan Allaha iman gereidir. Yce Allah, bu gerei yle ifade eder: Gerek u ki, iman edip salih amellerde bulunanlar iin, kesintisi olmayan bir ecir vardr. 1 Bu iman gereini kabul etmek ve gereklerini yerine getirmek ancak, kiiyi Allahn azabndan kurtarr. Yce Allah, insan azaptan kurtaracak eyin, kendisinde inanmak ve emirlerine kar gelmekten saknmak olduunu bize yle bildirmektedir: man edenleri ve korkup-saknmakta olanlar kurtardk.
2
eyleme, bu dine hizmet etmeye ve fedakarlk yapmaya tevik eder. Erdemli insanlarn yolunu izlemesini salar. nsanlar bu yola girmeye davet eder. Davetinin en byk amac, insanlar Allahtan baka eylere ibadet etmekten kurtarp onlar, sadece Allaha ibadet etmelerini salamaktr. Hi phesiz her daveti, hangi alanda olursa olsun, hangi ilkelere davet ederse etsin, mutlaka kendisinin o ilkelere gl bir ekilde inand ve bal kald herkes tarafndan bilinen bir gerektir. rnein sosyalizmi savunan ve hararetle ona davet eden kimsenin, bu dncenin temel ilkelerine samimiyetle inandn, liderlerini ve siyaset adamlarn kutsallatrdn ve parti liderlerine derin bir sayg duyduunu grmekteyiz. Hatta bu kimselerin, sosyalist dncenin ilkelerini bizzat yaantsnda uyguladn, hayatn bu ilkelere gre dzenlediini ve o ilkeleri hayatnn ayrlmaz paralar olarak kabul ettiini mahede etmekteyiz. Eer Allaha davet eden her daveti, davet ettii ilkelere gre hareket etmez ve gereklerini yerine getirmezse, hi kimse onun davetini kabul etmez. nk yaants, szleriyle elimekte ve ift ynl bir kiilik ortaya koymaktadr. Mminin, ilkelere inanc glendike ve o ilkelerin gerekleri ile amel ettike aktivitesi daha da artar, dine davet azmi daha da glenir. Bylece insanlar daha ok etkilemeye balar. Biz iman yle tarif etmekteyiz: man, kalbe yerleen ilahi bir nurdur. Bu nur sayesinde insanlarn ii alr ve
Bu temel zerine kurulu olan bir davaya davet eden kimsenin, o davete inanmamas veya gereklerini yerine getirmemesi durumunda, o davetin ne nemi kalr. Daveti, insanlar Allaha davet eder. Bu, onlar Allaha ulatracak yola ynlendirmek, o yolu kendilerine gstermek demektir. Ki o yol, dnyann yaratlndan beri btn peygamberlerin ve salih insanlarn izledii bir yoldur. Bu yzden her daveti, mutlaka salam ve sarslmaz bir imanla Allaha inanmaldr. Salam ve kkl bir iman, her insann btn hayatn etkiler, vicdann harekete geirir. Onu,
1 2 Fussilet, 41/8. Fussilet, 41/18.
70
Fussilet Suresinde Davetinin zellikleri
huzur bulurlar. mann etkileri, dil ve dier organlar zerinde ak bir ekilde grnr. Salam ve gl bir imana sahip olan kimsenin dili, slam inancyla badamayan eyleri sylemekten kanr. Sadece slama uygun olan szlerle konuur. Ayn ekilde dier organlar da slamn kabul etmedii eyleri yapmazlar. Btn hareketleri dinin gerekleri ile tam bir uyum iindedir. Bu yzden her mmin, Allahn emrettiklerini hibir geveklik gstermeden cokuyla yerine getirir, tereddt etmeden ve gereke uydurmadan Allahn yasaklarndan iddetle kanr. Bu anlamyla iman, salam ve olgun akl sahibi her insann gl bir badr. man, insana salam bir dnce kazandrr; onu, elik gibi gl bir kararlla ulatrr; tereddt etmeyen bir iradeye kavuturur; ona, lmn nnde diz kmeyen bir cesaret verir. Bylece o lme deil, lm ona yenilir.1 Kesin olarak bilinmelidir ki, bir ve tek olan Allaha iman, kalplere yerleip orada kk saldnda ve insana i huzur kazandrdnda; daveti mminin, hayatn zorluklarna ve dnyann aldatc sslerine kar kuanaca ilk silah bu iman olacaktr. nk iman olmadka hibir silahn faydas yoktur. man olmadan yaplan her hazrlk boa kar; her azk biter ve tkenir. manla unu kastediyorum: Daveti, hibir kuku
elinde olduuna, bana gelen musibetlerin yanl yapmaya gereke araya olmadna, gelip yapt hatalarn kader gerei baka olmadna, bir toplum kendisine yarar salamak iin bir yardmlasa, Allahn yazdndan kendisine bir yarar salayamayacaklarna veya zarar vermek iin toplansalar yine Allahn yazdndan baka kendisine bir zarar veremeyeceklerine kesin bir ekilde inanmaldr. Mmin ancak byle bir inanla ve byle bir uurla korkudan, korkaklktan ve kayglardan kurtulabilir; sabr ve cesaret sahibi giriken bir kii olabilir. Ancak o zaman Hz. Ali (r.a.)nin savalarda dmana kar haykrd u iiri haykrabilir: Ben hangi gn lmden kaaym ki? Gl olduum gn m? Zayf olduum gn m? Zayf olduum gn bile lmden asla korkmam Gl olduum gn ise, tedbir asla fayda etmez. Yine imanla unu kastediyorum: Mmin, btn
varlklarn rzknn Allahn elinde olduuna
btn kalbiyle
inanmal ve rzk konusunda asla endieye kaplmamaldr. Rzkn tamamen Allahn elinde olduuna kalpten inanan bir mmin, dnyaya ar balanma ve srekli onun peinde koma hastalndan kurtulur. Byle bir inan sayesinde mmin, nefsinin cimriliinden ve cimrilik derecesine varan tasarruftan da kurtulur. nsanlara ikramda bulunmay, yoksullara ba vermeyi ve bakasn kendisine tercih etmeyi sever. Mutluluun kanaat etmekte olduunu grr.
duymadan ve panie kaplmadan, herkesin ecelinin Allahn
Muhammed hasan el-hmsi, el-manu-billah, s. 88-89.
71
72
Yine
imanla
unu
kastediyorum:
Mmin,
Allahn
b. Rabah, Suheyb er-Rumi ve dierleri. Btn bu sahabelerin slama giri hikayeleri, nasl titizlikle gerekleri aradklarn ve gerei bulmak iin nasl mcadele ettiklerini bize anlatmaktadr. Kimi sahabeler bir araya geldiklerinde birbirlerine, haydi biraz imanmz arttralm derdi. Kimisi de birbirine dn gece Rabbinle aran nasld? diye sorard. Yani dn gece, gece namazna kalktnda neler hissettiini arkadana sorard. Btn bu szler, onlar daha ok ibadete tevik ediyor ve imann daha ok gelimesine yardm ediyordu.1 Sahabelerin iman, derin ve kkl olmasnn yannda bal olduklar ve davet ettikleri slam dncesini de ok iyi anlam ve kavramt. Onlarn iman, dervilerin, taklitilerin veya halkn iman gibi deildi. Aksine imanlar, geni kavrama gcne ve engin bir anlaya sahipti. Her davetinin de, bu zellii kapsayan bir imana sahip olmas gerekir. deitirmesi mannn, hayatn, duygu ve dncelerini iin byle bir iman mutlaka
kendisini her zaman ve her yerde grdne inanmal; Allahn, gizliliklerini ve fsltlarn bildiini, hatta hi kimseye sylemeyip sinesinde sakladklarn ve gizli baklarn bile bildiini unutmamaldr. Mmin bu inan sayesinde nefsani arzu ve tutkularndan kurtulur; ktl emreden nefsin kkrtmalarna kaplmaz, eytann vesveselerine aldrmaz, mal, mlk ve kadn sevgisine dkn olmaz, bunlarn fitnesine kaplp pelerinden gitmez. Daima Allahn gzetiminde olduunu hatrlar; samimiyetle Onun izdii yolda yrmeye devam eder ve daima Ona ibadet etmekle megul olur, Ondan yardm diler ve tam bir teslimiyetle yalnzca Ona teslim olur.1 Bizim davetide aradmz ve mutlaka bulunmasn istediimiz iman, u nemli temel esas kapsamaldr: mann salam, derin ve kkl olmas mann retken ve geliebilir olmas mann kavrama gcnn geni olmas. Sahabelerden ounun iman, salam, derin ve kkl bir imand. nk ikna olarak slama girmeyi kabul etmilerdi. slama girdikten sonra iman, onlarn kalplerine tam yerlemi, duygu, dnce ve hayatlarnda kkl bir deiiklik yapmt. te bunlardan Hz. mer, Hz. Hamza, Sad b. Ebi Vakkas, Tufeyl b. Amr ed-Devsi, Musab b. Umeyr, Selman- Farisi, Bilal
gereklidir. Hatta kendisini gelitirip daha da ileriye gitmesi iin de byle bir iman gereklidir.2 Szn ettiimiz imanda temel esas bulunmaldr. Bu esaslar, iman dil ile sylemek, kalp ile inanmak ve azalar ile amel etmektir. Sahabe ve tabiilerin iman bu esas da barndrmaktayd. mam el-Acurri der ki: Btn mslman din
1 bn Kayym, el-Kafiyetu-afiye fil-intisar lil-firketin-naciye, erh Ahmet b. isa, 2/141. 2 Muhammed sabba, Min sfatid-daiye, s. 13-20.
Abdullah Ulvan, Sfatud-daiyetun-nefsiyye, s. 8-11.
73
74
bilginlerine gre iman, btn varlklarn zerine vaciptir. man, kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve azalar ile amel etmektir. mann bu tanmna delalet eden bir ok delil bulunmaktadr. Bunlardan bir tanesi de udur: Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: man altm ksur ubedir. mann en st ubesi, la ilahe illallah sz; en dk ubesi ise, sknt ve eziyet veren eyleri yoldan kaldrmaktr. Haya da imann bir ubesidir. ameli
1
(doru) olanlarn ta kendileridir.1 Yani tasdik ettikten sonra asla kuku duymadlar. 2- Dilin, iman szle ifade etmesi. Yani ehadet kelimesini sylemesi ve bu szn gereklerini kabul edip onlar ifade etmesi. Yce Allah, bununla ilgili olarak da yle buyurur: Onlara okunmakta olduu zaman: "Biz ona inandk, gerekten o, Rabbimizden olan bir haktr, phesiz biz bundan nce de mslmanlar idik" derler.2 Bir baka ayette ise yle buyurur: phesiz: "Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu) ; artk onlar iin korku yoktur ve onlar mahzun da olmayacaklardr. 3 3- mann, kalbi bir amel olarak kabul edilen niyet, ihlas, sevgi, itaat, Allaha ynelme, Ona dayanma ve bunlarn gerektirdii veya bunlara bal olan dier durumlar iine almas. Yce Allah, salam bir imana sahip olan bir kimsede bu niteliklerin bulunduunu bize yle aklar: M'minler ancak o kimselerdir ki, Allah anld zaman yrekleri rperir, O'nun ayetleri okunduunda imanlarn arttrr ve yalnzca Rablerine tevekkl ederler.4 Bir baka ayette ise yle buyurur: man edenlerin Allah'a olan sevgisi ise, daha gldr. 5
el-Acurri der ki: Bu hadis, sz, amel ve kalbin bir saymaktadr.
saylan tasdiki, imann bir paras
Abdullah b. Mesut ise yle syler: Sz, amel etmedike; amel, sylenmedike fayda etmez. Niyet olmadka da sz ve amelin faydas yoktur. Niyet ise, snnete uygun olmadka geerli olmaz.2 eyh Hafz el-Hakemi, iirsel bir anlatmla iman yle tanmlar: Bil ki din, sz ve ameldir Bunu iyi belle ve sorumluluunu anla. O halde iman, u drt unsuru iinde bulundurmaldr: 1- Kalbin imana ikna olmas ve tereddt etmeden tasdik etmesi. Yce Allah bununla ilgili olarak yle buyurur: M'min olanlar, ancak o kimselerdir ki, onlar, Allah'a ve Rasul'ne iman ettiler, sonra hi bir kukuya kaplmadan Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihat ettiler. te onlar, sadk
1 2 3 4 5
1 2
Buhari, 1/10; Mslim, 1/63. El-acurri, e-eria, s. 119-131.
Hucurat, 49/15. Kasas, 28/53. Ahkaf, 46/13. Enfal, 8/2. Bakara, 2/165.
75
76
4- Dil ve dier azalarn amel etmesi. Dilin ameli, Kuran ve meru klnan dier zikir ve dualar okumaktr. Dier azalarn ameli ise, namaz klmak, rku ve secde yapmak, Allahn honut olaca iler yapmak, camiye gitmek, hacca gitmek, Allah yolunda cihada kmak, ibret almak amacyla kabir ziyaretinde bulunmak, akrabalar ziyaret etmek gibi hayr yollarda yrmek bu amellerden sadece bir kadr. Yce Allah btn bu hayrl amelleri bize aadaki ayetlerde belirtmektedir: Gerekten Allah'n Kitabn okuyanlar, dosdoru
almtr.
Onlar
Allah
yolunda
savarlar,
ldrrler
ve
ldrlrler; (bu,) Tevrat'ta, ncil'de ve Kur'an'da O'nun zerine gerek olan bir vaaddir. Allah'tan daha ok ahdine vefa gsterecek olan kimdir? u halde yaptnz bu al-veriten dolay sevinip-mjdeleiniz. te 'byk kurtulu ve mutluluk' budur. Tevbe edenler, ibadet edenler, hamd edenler, (slam urunda) seyahat edenler, rk edenler, secde edenler, iyilii emredenler, ktlkten sakndranlar ve Allah'n snrlarn koruyanlar; sen (btn) mminleri mjdele. 1 bn Kayym, iirsel bir anlatmla iman yle tanmlar: ahit ol ki, insanolunun iman Sz, fiil ve kalple tasdiktir. badet yapmakla iman, kesinlikle artar Gnah ilemekle de mutlaka eksilir Allaha yemin olsun ki, gnahkarlarmzn iman Kuran indiren melein iman gibi deildir Hayr, itaatkar olanlarmzn iman da man reten elinin iman gibi deildir.2 Sefarini de iman, yine iirsel bir anlatmla yle tanmlar: manmz, sz, tasdik ve ameldir badetler onu arttrr, gnahlar ise eksiltir.1
1 Tevbe, 9/111-112. Hafz el-Hakemi, Mearicul-kabul, 2/17-21. 2 bn Kayym, el-Kafiyetu-afiye fil-intisar lil-firketin-naciye, erh Ahmet b. isa, 2/133.
namaz klanlar ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden gizli ve ak infak edenler; kesin olarak zarara uramayacak bir ticareti umabilirler. 1 Sana Rabbinin Kitabndan vahyedileni oku. O'nun szlerini deitirici yoktur ve O'nun dnda kesin olarak bir snacak (makam) bulamazsn.
2
Ey iman edenler, rk edin, secdeye varn, Rabbinize ibadet edin ve hayr ileyin, umulur ki kurtulua erersiniz. Ve Allah adna gerektii gibi cihat edin. 3 (Allah,) Dounun ve batnn Rabbidir. O'ndan baka ilah yoktur. u halde (yalnzca) O'nu vekil tut. 4 Hi phesiz Allah, mminlerden -karlnda onlara mutlaka cenneti vermek zere - canlarn ve mallarn satn
1 2 3 4 Fatr, 35/29. Kehf, 18/27. Hac, 22/77-78. Mzemmil, 73/9.
77
78
Yukarda aktardmz ayetler ve din bilginlerinin szleri, imann ibadetlerle ve iyi amellerle arttn, buna karlk gnahlarla ve irkin amellerle de eksildiini gstermektedir. Ehl-i snnetin iman konusundaki gr bu ekildedir. O halde kulun iman, bir arataki hz gstergesi gibidir dersek yanl sylemi olmayz. Nasl ki, aracn hzna gre gsterge saa veya sola doru kaymakta ise, ayn ekilde iman da, kulun ok ibadet etmesi ve iyilik yapmasyla artar. Bylece kendisini Allaha daha yakn hisseder; nefsi arnr, durumu dzelir, kt gizli dnceleri yok olur ve daha yksek mertebelere kar. Bazen de kul, ibadetlerde geveklik gsterir, fazla ibadete dkn olmaz, hatta Allahn baz yasaklarn ineyebilir. Bu durumda olan kulun iman gittike zayflar. Daveti, davet ettii dncenin doruluuna
Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Hidayet yoluna davet eden kimseye, hidayete tabi olanlarn kazand kadar sevap vardr ve onlarn sevabndan hibir ey eksilmez. 1 Bir baka hadiste ise Hz. Peygamber yle buyurur: Allaha yemin olsun ki Allahn, sayende bir kiiyi bile hidayete erdirmesi, senin iin kzl develere sahip olmaktan daha hayrldr. 2
samimiyetle inanmaldr. nk o, insanlar Allaha davet etmekte yasalarna bal kalmaya ve ipine skca sarlmaya armaktadr. Daveti, fedakarlk doru yolda olduunu iyi ve bu uurda Bylece
yapmas
gerektiini
bilmelidir.
davetinin iman ve azmi daha da artar; bu yolda alma ak daha da glenir. Eer bir zaman gelir daveti sklr veya geveklik gstermeye balarsa, bu durumdan kurtulmak iin, davet etmekte olduu byk gerekleri ve insanlar davet etmekle elde edecei byk mkafat ve dl dnmelidir.
1 Mslim, 4/2060; Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/341; Elbani, Sahihu sneni ibn mace, 1/41; elbani, Sahihu sneni ebi Davut, 2/87. 2 Buhari, 4/246-247; Mslim, 4/187.
Sefarini, Levamiul-envarul-behiyye, 1/403.
79
80
2- SALH AMEL Fussilet suresinde bu zellik, ak bir ekilde yle zikredilir: Gerek u ki, iman edip salih amellerde bulunanlar iin kesintisi olmayan bir ecir vardr. 1 Kuran- Kerim, bir ok ayette iman ile salih ameli yan yana zikreder ve aralarnda sk bir iliki bulunduunu vurgular. Kiinin Allahn azabndan kurtulabilmesi iin mutlaka salih amelin bulunmas gerektiini aadaki ayetler belirtmektedir: phesiz iman edip gzel amellerde bulunanlar, dosdoru namaz klanlar ve zekt verenler; onlarn ecirleri Rablerinin katndadr. Onlara korku yoktur, onlar mahzun da olmayacaklardr. 2 u halde kim iman eder ve (davranlarn) dzeltirse, artk onlar iin korku yoktur, onlar mahzun da olacak deildirler. 3 man edenler ve salih amellerde bulunanlar, Rableri onlar imanlar dolaysyla altndan rmaklar akan nimetlerle donatlm cennetlere yneltip-iletir (hidayet eder).4 man edip salih amellerde bulunanlar ve 'Rablerine kalbleri tatmin bulmu olarak balananlar', ite bunlar cennetin halkdrlar. Onda temelli olarak kalacaklardr.5
phesiz iman edip salih amellerde bulunanlar ise; biz gerekten en gzel davranta bulunann ecrini kayba uratmayz. 1 man edip salih amellerde bulunanlar, Firdevs
cennetleri onlar iin bir konaklama yeridir. 2 man edenler ve salih amellerde bulunanlar, Rahman (olan Allah), onlar iin bir sevgi klacaktr. 3 Gerekten iman edip salih amellerde bulunanlar iin nimetlerle-donatlm cennetler vardr. 4 phesiz iman edip de salih amellerde bulunanlar iin, altndan rmaklar akan cennetler vardr. te byk 'kurtulu ve mutluluk' budur. 5 man edip salih amellerde bulunanlar; ite onlar yaratlmlarn en hayrllardr. 6 man edip salih amellerde bulunanlar, ite onlar cennet halkdrlar, orada temelli kalcdrlar. 7 Allaha davet eden her daveti iin, salih amel zellii ok nemli ve mutlaka bulunmas gereken zorunlu bir zelliktir. nk o, salih amel iledike iman daha ok glenir ve onu, daha fazla fedakarlk yapmaya tevik eder.
1 2 3 4 5
Fussilet, 41/8. Bakara, 2/277. Enam, 6/48. Yunus, 10/9. Hud, 11/23.
1 2 3 4 5 6 7
Kehf, 18/30. Kehf, 18/107. Meryem, 19/96. Lokman, 31/8. Buruc, 85/11. Beyyine, 98/7. Bakara, 2/82.
82
Salih amel kavram, gerekten ok geni kapsaml bir kavramdr. Salih amel, namaz klmak, zekat vermek, ramazan aynda oru tutmak, hacca gitmek gibi dinin her bireye farz kld bir ok ameli kapsad gibi, farz olmayan, ancak ilendiinde sevap kazanlan terk edildiinde bir ceza gerektirmeyen bir ok snnet ve mstehab olan amelleri de kapsamaktadr. Kudsi bir hadis-i erifte Yce Allah yle buyurmaktadr: Kulum, kendisine farz kldmdan daha stn baka bir amel ile bana yaklaamaz. Farzlar yaptktan sonra kulum, kendisinin sevinceye kadar nafile ibadetlerle bana yaklamaya devam eder. 1 Hz. Peygamberin farzlardan nce ve sonra pek terk etmedii snnet namazlar, kuluk namaz, tahiyyetul mescit namaz, ayn vitir namaz, pazartesi ve ve perembe tutulan orular, oru ve Ramazandan sonra evval aynda tutulan alt gn orucu, her banda ortasnda sonunda muharrem aynda tutulan oru, nafile ibadetlere rnek olarak verilebilir. Bu amellerin yannda, ok sadaka vermek, Allah yolunda maln infak etmek, hac ve umre tekrar yapmak da sevab bol olan amellerdir. Yukarda belirttiimiz gibi salih amel konusu ok geni bir konudur. Bu yzden salih amellerin en banda yer alan amellerden sadece bir tanesi zerinde durmakla yetineceim. zerinde duracam salih amel, gece namaz ve bunun davetinin zerindeki etkisidir.
1 2
Gece namazna kalkmak ve geceyi ibadetle geirmek salihlerin, davetilerin ve bu mmetin ilk kuann bir adeti ve terk etmedikleri bir alkanlktr. Yce Allah, onlarn bu zelliini bize yle anlatr: Onlarn yanlar yataklarndan uzaklar. Rablerine korku ve umutla dua ederler ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden infak ederler. 1 bn Kesir, yanlar yataklarndan uzaktr cmlesini, uykusunu bozup rahat yata terk etmek ve gece namazna kalkmak olarak tefsir eder. te byle kimseler, farz ve snnet olan ibadetleri yaparak Allaha yaklaan kimselerdir. Bunlarn en banda da, dnyann ve ahiretin efendisi ve en ereflisi olan Hz. Peygamber gelmektedir. Abdullah b. Revaha, bunu u dizelerle ifade eder: Aramzda Allahn kitabn okuyan bir eli vardr Gerekleri, sabahn ilk aydnl gibi parlaktr. Krlkten sonra bize, hidayet yolunu gsterdi Kalplerimiz gerekten onunla ikna oldu. Yataklar mriklere rahat geldike, O Az uyuyup yataktan hep uzak kald. 2
Buhari, 7/243-244.
Secde, 32/16. mam Ahmet, el-Msned, 3/451.
83
84
Muaz b. Cebelin anlatt u hadis, gece namaznn ne kadar nemli olduunu haber vermektedir. Muaz b. Cebel anlatyor: Bir defasnda Hz. Peygamberle birlikte bir sefere ktk. Bir ara yrrken onun yanna yaklatm ve dedim ki: Ey Allahn elisi! Beni cennete sokacak ve cehennemden uzaklatracak bir amel bana syle. Hz. Peygamber: Gerekten sen, pek byk bir amelden sordun; O amel, Allahn kendisine kolaylatrd kimseye pek kolay gelen bir ameldir. te o amel, Allaha ibadet etmen ve hibir eyi ona ortak komaman, namaz dosdoru klman, zekat vermen, ramazan orucunu tutman ve Allahn evi Kabeyi ziyaret etmendir dedi. Biraz sustuktan sonra yle devam etti: Sana hayrn kaplarn gstereyim mi? Oru, bir kalkandr; sadaka, hatalar siler; ve kiinin gece kld namaz dedi ve: Onlarn yanlar yataklarndan uzaklar. Rablerine korku ve umutla dua ederler ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden infak ederler. 1 ayetini okudu. Sonra: Sana iin ban, temel direini ve en zirvesini haber vereyim mi? dedi. Ben: Evet ey Allahn resul dedim. Hz. Peygamber: in ba slamdr; temel direi, namazdr; en zirvesi ise, Allah yolunda cihattr buyurdu.
2
onlar, Rableri ile ba baa yalnz kaldlar. Bu yzden Allah da, onlara kendi nurundan giydirdi. Gece namazna kalkmay kolaylatran sebepler: Kolaylatrc artlar yerine getirmede baarl olanlarn dnda gece namazlarna kalkmak gerekten ok zordur. Kolaylatrc artlar, zahiri ve batni olmak zere iki eittir. Gece namazna kalkmay kolaylatracak zahiri artlar, az yemek, gndz kendisini zor ilerle yormamak, gece kalkmaya yardmc olan len uykusunu (kaylule) terk etmemek ve gnahlardan saknmaktr. Batni artlar ise, kalbin mslmanlara kar her trl kt dncelerden ve bidatlerden arnm olmas, gereinden ve ihtiyacndan fazla dnya ile megul olmamas, kalbin uzun emel sahibi olmasn engelleyecek bir korkunun bulunmas, gece namazna kalkmann ne kadar sevap olduunu bilmesi, bu sevab dnmesi, salih amellerle megul olan kimselerle arkadalk kurup onlarla sohbet etmesi bu batni artlarn en nemlileridir. nsan, salih arkadalarla arkadalk kurup onlarla birlikte olduunda bu, onu salih amellere tevik eder. nk her insan, evresinden ve arkadalarndan etkilenir. Allah sevgisi ve iman gc de insan, gece namazna kalkmay, o sessiz anlarda Rabbine yalvarmay tevik eder; onda, Rabbinin huzurunda ve gzetimi altnda olduu hissini uyandrr ve ona sonsuz zevkler yaatr. Bu yzden gece namazlarna daha ok kalkmaya alr.
Hasan Basri der ki: Geceleyin klnan namaz kadar etkileyici baka bir ibadet bulamadm. Bir defasnda kendisine: nsanlarn en gzel yzl olanlar neden gece namaz klanlardr? diye soruldu. yle cevap verdi: nk
1 Secde, 32/16. 2 Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/328; mam ahmed, el-Msned, 5/231; Elbani, Sahihu sneni ibn mace, 2/359; bn Kesir, Tefsirul-kuranilazim, 3/459.
85
86
Ebu Sleyman der ki: Gece namazna kalkanlarn duyduklar zevk, elenceye dalanlarn duyduklar zevkten daha tatldr. Eer geceler olmasayd, bu dnyada kalmay asla arzu etmezdim. Hz. Peygamber de yle buyurur: Geceleyin yle bir saat vardr ki, mslman bir kul o saatte, Allahtan dnya ve ahiretle ilgili bir talepte bulunursa, Allah mutlaka onun istediini verir. Bu, her gece iin byledir. 1 Salih ameller, her insann ruhi gdasdr. Bu yzden salih ameller ilemeye devam etmeli ve her zaman daha fazla yapmaya zen gstermelidir. Eer bir kul, kendisini bir ibadete altrr ve onu adet edinirse, bu ibadeti hi kesintiye uratmadan mutlaka yapmaya devam etmelidir. Bylece hayatna tat veren bu ruhi gdadan yoksun kalmam olur. Bu yzden Yce Allah, elisi Muhammede, lm kendisine gelinceye kadar ibadet etmeye devam etmesini emretmekte ve yle buyurmaktadr: Ve yakn (lm) sana gelinceye kadar Rabbine ibadet et. 2 Bir hadiste, Hz. Peygambere en sevimli olan amelin, sahibinin yapmaya devam ettii amel olduu bildirilmitir.3
Bir baka hadiste ise Hz. Peygamber yle buyurur: Kim gece virdini okumadan yatar da onu sabah namaz ile len namaz arasnda okursa ona, geceleyin okumu gibi sevap yazlr. 1 Abdullah b. Amr b. As anlatyor. Hz. Peygamber bana yle syledi: Ey Abdullah! Sakn filanca gibi olma. O, gece namazna kalkard ama daha sonra gece namazn terk etti.2 3- TAKVA Fussilet suresi davetinin, kavmini uyarp Allahn
kendisine ykledii grevleri yerine getirdiinde nefsinin boyunduruundan kurtulacan haber vermektedir. zellikle takva zelliini kazanmas onun, gnah konusunda kavmiyle birlikte hareket etmesine mani olacaktr. Btn peygamberler ve Allahn salih kullar bu zellie sahiptiler. Hz. Peygamber, kavmini uyardnda ve onlar
hidayete davet ettiinde bu zellik, ak bir ekilde ortaya kmaktadr. Fakat inkarclarn, krl kfr- hidayete imana- tercih etmeleri ve Allahn emir ve yasaklarn reddetme suunu ilemeleri yznden onlar, alaltc bir azap yakalayverdi. Azap onlar nasl yakalamasn ki? Kendilerine btn deliller ve mucizeler gsterildii halde inkara sapmlard. te Salih (a.s.)n kavmi Hz. Salih, kavmini imana
1 71. 2 3
Mslim, 1/521. Bkz. bn Kudame, Muhtasaru minhacul-kasidin, s. 70Hicr, 15/99. Buhari, 1/19; Mslim, 1/540. 1 Mslim, 1/515. 2 Buhari, 2/61; Mslim, 2/813. Kkz. Ahmed izzeddin el-beyanuni, elAmelus-salih, s. 58-60
87
88
davet etmi ve Allahn izniyle onlara deve mucizesini gstermiti. Ama kavmi, bu dehet verici mucizeyi grmelerine ramen onu inkar ettiler ve Salih (a.s.)n sylediklerine hi aldrmadlar. Hatta daha da ileri giderek, kendilerine mucize olarak gnderilen deveyi boazlatp ldrdler. Halbuki, bir kayann yarlp iinden bir devenin kmas gerekten byk bir mucizeydi. Ama buna ramen onlar, Salih (a.s.)n davetini kabul etmediler. Bunun zerine gkten, zerlerine ac bir azap indi. Bu azaptan sadece Salih (a.s.) ve beraberindeki takva sahipleri kurtuldu. Allah, bunu bize yle bildiriyor: Semd'a da gelince; biz onlara doru yolu gsterdik, fakat onlar krl hidayete tercih ettiler. Bylece kazanmakta olduklar eyler yznden onlar alaltc azabn yldrm yakalayverdi. man edenleri ve korkup-saknmakta olanlar ise kurtardk. 1 * Takvann Tarifi Takva, Arapa Vaka kknden tremekte olup2 u ekillerde tanmlanmtr. 1- Takva, insann, Yce Allahn daima kendisini gzetledii bilincinde olmas, Onu sevmesi, Ondan korkmas, merhametini ve honutluunu kazanmak iin hayrl ameller
ilemesi, gazabndan ve cezalandrmasndan korunmak iin ktlklerden uzak durmasdr. 1 2- Takva, insann, kyamet gn kendisine zarar verecek btn szlerden ve davranlardan iddetle kanmasdr. Veya takva, insann, Allahn honutluunu kazanacak hayrl ameller ilemesi, gazabn ve cezasn gerektirecek yasaklardan kanmasdr. 3- Hz. mer, Ubeyy b. Kaba: Takva nedir? diye sordu. Ubeyy: Sen, hi dikenli yolda yrmedin mi? dedi. Hz. mer: Evet dedi. Ubeyy: Peki ne yapyordun? diye sordu. Hz. mer: Dikenlere basmamaya dikkat ediyordum dedi. Ubeyy: te takva budur dedi. 4- Hz. Ali ise takvay yle tanmlar: O, Yce yaratcdan korkmak, Kuranla amel etmek, aza kanaat etme ve kyamet gnne hazrlk yapmaktr. 5- Sahabelerden Ebu Derda da takvay yle tarif eder: Tam takva, kulun zerre miktarnca dahi olsa Allahtan tam anlamyla saknmasdr. yle ki, helal grd baz eyleri bile haram korkusuyla terk etmesidir. O, kendisiyle haram arasnda kesin bir perde olmas iin byle davranr. nk Allah, ufak
1 2
Fussilet, 41/17-18. bn Manzur, Lisanul-arab, 15/402.
1 71.
Ahmed izzeddin el-beyanuni, umul-masiye ve bereketut-takva, s.
89
90
dahi olsa kullarn btn yaptklarndan sorumlu olduklarn bize yle bildirmektedir: Artk kim zerre arlnca bir hayr ilerse, onu grr; Kim de zerre arlnca bir er (ktlk) ilerse, o da onu grr. 1 6- Adaletiyle n salm mer b. Abdlaziz takva hakknda yle syler: Gndzleri oru tutmak veya geceleri ibadetle geirmek veya bu iki ameli de ilemek takva deildir. Asl takva, Allahn yasakladklarn terk etmek, emrettiklerini de yerine getirmektir. Bunlar yaptktan sonra, daha fazla ibadet yapabilen elbette daha fazla sevap kazanr. 7- Talak b. Habib de takvay yle tanmlar: Takva, Allahn sana verdii nur ile sevabn umarak Ona itaat etmen, yine Onun verdii nur ile azabndan korkarak yasakladklarn terk etmendir. 8- Baz erenler de yle sylemilerdir: nsan, kalbinde olanlar bir tabaa konulup ar ve pazarda dolatrldnda, kendisine ulaamaz. 9- Takva, Allahn seni, emrettii yerlerde bulmas, yasaklad yerlerde de bulmamasdr. 10- Takva, dn halka sslediin gibi iini de Hakka sslemendir.
1
* Takvann dereceleri Dini metinlerde yaplan aratrma, takvann derece olduunu gstermektedir. Bu derece yledir: 1- Kyamet gnndeki ebedi azaptan, la ilahe illallah sz ile kurtulmak. u ayet, takvann bu derecesine iaret etmektedir: Onlar "takva sz" zerinde 'kararllkla ayakta tuttu. Zaten onlar da, buna layk ve ehil idiler. 2 2Allahn emirlerini yapmak, yasakladklarndan
kanmak. Aadaki ayet bu takva derecesine iaret etmektedir: Eer o lkelerin halk, inansalard ve korkupsaknsalard, gerekten zerlerine hem gkten, hem de yerden (saysz) bolluklar (bereketler) aardk. 3 3- nsann dncesini, Allah dnda baka eylerle megul eden her trl dnce ve fiilden uzak durmak. u ayet bu manaya iaret etmektedir: Ey iman edenler, Allah'tan nasl korkup-saknmak gerekiyorsa ylece korkupsaknn ve siz, ancak mslman olmaktan baka (bir din ve tutum zerinde) lmeyin. 4 Abdullah b. Mesut bu ayetin anlam udur der: syan etmeden Allaha itaat etmek, Onu hi unutmadan daima anmak ve nankrlk etmeden Ona kretmektir.5
bakanlardan
utanmadka
takvada
zirveye
Zilzal, 99/7-8.
1 Salahaddin mardini, et-Takva, s. 16-17. 2 Fetih, 48/26. 3 Araf, 7/96. 4 Al-i mran, 3/102. 5 Ebu Suud, Tefsir, 1/133; Beyanuni, umul-masiye ve bereketuttakva, s. 72-73.
91
92
* Takva ile ilgili ayetler Yukarda da belirttiimiz gibi Vaka kknden treyen takva szc, Kuran- Kerimin bir ok yerinde deiik ekillerde 258 kez gemektedir. Ben bu aratrmamda, takva szcnn anlamn en iyi ekilde ifade eden, onun nemini, faziletini ve faydalarn belirten ayetler zerinde duracam. 1- Takvay emreden ayetler: Ey iman edenler, Allah'tan nasl korkup-saknmak gerekiyorsa ylece korkup-saknn. 1 Andolsun, biz sizden nce kitap verilenlere ve sizlere: "Allah'tan korkup-saknn" diye tavsiye ettik. 2 Ey iman edenler, Allah'tan korkup-saknn ve sz doru olarak syleyin. 3 Ey iman edenler, Allah'tan korkup-saknn. Herkes yarn iin neyi takdim edip-gnderdiine baksn. Allah'tan korkupsaknn. Hi phesiz Allah, yapmakta olduklarnzdan haberdar olandr. 4 2- Takva, imann bir iaretidir: Eer inanyorsanz, Allah'tan korkup-saknn. 5 3- Takva, ilahi bir batr:
1 2 3 4 5 6
Nefse ve ona 'bir dzen iinde biim verene, sonra ona fcurunu (snr tanmaz gnah ve ktln) ve ondan saknmay ilham edene (andolsun). 1 Hidayeti bulmu olanlara gelince; (Allah,) onlarn hidayetlerini arttrm ve onlara takvalarn vermitir. 2 4- Takva, insanlar arasnda bir stnlk lsdr: Allah katnda sizin en stn olannz, takvaca en ileride olannzdr. 3 5- Takva, Allah dostlarnn bir zelliidir: Haberiniz olsun; Allah'n velileri, onlar iin korku yoktur, onlar mahzun da olacak deildirler. Onlar iman edenler ve (Allah'tan) korkup-saknanlardr. 4 6- Takva, iyilik ve krn bir ifadesidir: Ama iyilik saknan(n tutumudur). 5 u halde
6
Allah'tan
korkup-saknn
ki,
O'na
kredebilesiniz.
Artk Allah'tan korkup-saknn ve bana itaat edin. Bilmekte olduunuz eylerle size yardm edenden korkup-
1 2 3 4 5
Al-i mran, 3/102. Nisa, 4/131. Ahzab, 33/70. Har, 59/18. Maide, 5/57.
ems, 91/7-8. Muhammed, 47/17. Hucurat, 49/13. Yunus, 10/62-63. Bakara, 2/189. Al-i mran, 3/123.
93
94
saknn. Size hayvanlar, ocuklar (vererek) yardm etti. Baheler ve pnarlar da verdi."
1
3- Takva, Allahn yardmna sebep olur, baarl olmay salar: phe yok Allah, korkup saknanlarla ve iyilik edenlerle beraberdir. 1 Allah'tan korkup-saknn ve bilin ki muhakkak Allah, korkup-saknanlarla beraberdir. 2 Fakat kim verir ve korkup-saknrsa ve en gzel olan dorularsa, Biz de onu kolay olan iin baarl klacaz. 3 4- Takva, kurtulu gemisidir; baar ve kurtulu yoludur; insanlar gvenlik ve esenlie kavuturur: Ey Ademoullar, iinizden size ayetlerimi haber veren peygamberler geldiinde, kim korkup-saknrsa ve (davranlarn) dzeltirse ite onlar iin korku yoktur, onlar mahzun da olmayacaklardr. 4 Allah, takva sahiplerini (inanarak ve davranarak) zafere ulamalar dolaysyla kurtarr. Onlara ktlk dokunmaz ve onlar hzne kaplmayacaklardr. 5 5- Takva, kalpte bir nur diriltir; takva sahibi bu nur sayesinde, hak ile batl birbirinden ayrt eder:
7- Mmin, takvada nder olmak ister: Ve onlar: "Rabbimiz, bize elerimizden ve soyumuzdan, gzn aydnl olacak (ocuklar) armaan et ve bizi takva sahiplerine nder kl,"diyenlerdir. * Takvann faydalar Takvann insanlara byk faydalar vardr. Bunlardan bir kan yle sralayabiliriz: 1- Takva, Allah sevgisini kazanmay salar: Hayr; kim ahdine vefa eder ve saknrsa phesiz Allah da muttaki olanlar sever. 3 2- Takva, Allahn merhametine yakn olmay salar: "(Allah) dedi ki: Azabm dilediime isabet ettiririm, rahmetim ise her eyi kaplamtr. Onu korkup-saknanlara, zekt verenlere
4 2
ve
bizim
ayetlerimize
iman
edenlere
yazacam."
Bu indirdiimiz mbarek bir Kitap'tr. u halde ona uyun ve korkup-saknn. Umulur ki esirgenirsiniz. 5
1 2 3 4 5
uara, 26/131-134. Furkan, 25/74. Al-i mran, 3/76. Araf, 7/156. Enam, 6/155.
1 2 3 4 5
Nahl, 16/128. Bakara, 2/194. Leyl, 92/5-7. Araf, 7/35. Zumer, 39/61.
95
96
Ey iman edenler, eer Allah'tan korkup-saknrsanz, size doruyu yanltan ayran bir nur ve anlay (furkan) verir, ktlklerinizi rter ve sizi balar.
1
9- Takva, ilerin kolaylamasn ve rzkn bol olmasn salar: Eer o lkelerin halk inansalard ve korkup-
6- Takva, kiinin gaflette kalmasna engel olur, ona hatrlama yetenei kazandrr ve ilerin hakikatini grmesini salar: (Allah'tan) Saknanlara eytandan bir vesvese
saknsalard, gerekten zerlerine hem gkten, hem de yerden (saysz) bolluklar (bereketler) aardk. 1 Kim Allah'tan korkup-saknrsa, (Allah) ona bir k yolu gsterir; Ve onu hesaba katmad bir ynden rzklandrr. Kim de Allah'a tevekkl ederse, O, ona yeter. 2 10- Takva, dmandan korunmann ve zafer elde etmenin bir sebebidir: Eer siz sabreder ve saknrsanz, onlarn 'hileli dzenleri' size hi bir zarar veremez. 3 11- Takva, ilerin dzelmesini salar: Ey iman edenler, Allah'tan korkup-saknn ve sz doru olarak syleyin. Ki O (Allah), amellerinizi slah etsin ve gnahlarnz balasn. 4 12- Takva, amellerin kabul edilmesini salar: Allah, ancak korkup-saknanlardan kabul eder." 5 13- Takvann faydalarndan biri de, bu dnyada ve lmden sonra mjdelenmektir:
eritiinde (nce) iyice dnrler (Allah' zikredip-anarlar) , sonra hemen bakarsn ki grp bilmilerdir 2 7- Takva, ktlkleri rter ve balanmasn salar: Eer, Kitap Ehli iman edip saknsalard, elbette onlarn ktlklerini rter ve onlar 'nimetlerle donatlm' cennetlere sokardk. 3 Kim Allah'tan korkup-saknrsa, Allah, onun ktlklerini rter ve onun ecrini bytr. 4 8- Takva, dostlar arasnda sohbetin devam etmesini salar: Muttakiler hari olmak zere, o gn, dostlarn kimi kimine dmandr. Ey kullarm, bugn sizin iin bir korku yoktur ve siz hzne kaplacak da deilsiniz." 5
1 2 3 4 5
Enfal, 8/29. Araf, 7/201. Maide, 5/65. Talak, 65/5. Zuhruf, 43/67-68.
1 2 3 4 5
Araf, 7/96. Talak, 65/2-3. Al-i mran, 3/120. Ahzab, 33/70-71. Maide, 5/27.
97
98
Haberiniz olsun; Allah'n velileri iin korku yoktur, onlar mahzun olacak da deildirler. Onlar iman edenler ve (Allah'tan) korkup-saknanlardr. Mjde, dnya hayatnda ve ahirette onlarndr. Allah'n szleri iin deiiklik yoktur. te byk 'kurtulu ve mutluluk budur. 1 14- Takva, ahirette byk dl ve sevap kazanmay salar: Eer iman eder ve korkup-saknrsanz, sizin iin byk bir dl / ecir vardr. 2 phesiz muttaki olanlar, Rablerinin kendilerine
Rabbinizden olan mafirete ve eni, gklerle yer kadar olan cennete (kavumak iin) yarn; o, muttakiler iin hazrlanmtr. 1
verdiini alanlar olarak cennetlerde ve pnarlardadrlar; nk onlar, bundan nce ihsanda (gzel davranta) bulunanlard. 3 15- Takvann en byk faydas, nimetler yurdu cennette ebedi kalmaktr: De ki: Dnyann meta azdr, ahiret ise muttakiler iin daha hayrldr. 4 O cennet; biz, kullarmzdan takva sahibi olanlar (ona) varisi klacaz. 5
1 2 3 4 5
Yunus, 10/63-64. Al-i mran, 3/179. Zariyat, 51/15-16. Nisa, 4/77. Meryem, 19/63.
1 Al-i mran, 3/133. Daha geni bilgi iin bkz. Salahaddin mardini, etTakva, s. 23-27; Beyanuni, umul-masiye ve bereketut-takva, s. 70-90.
99
100
4- STKAMET Davetide mutlaka bulunmas gereken bir zellik de, drstlk ve istikamettir. stikamet, doru olan yolu takip etmek ve ondan hi ayrlmamaktr.1 stikamet, slami deerlere bal kalmak, Allahn izdii hidayet yolunda yrmek, snrlarn korumak, snrlamalarna uymak, emirlerini yerine getirmek ve yasakladklarndan kanmaktr.2 stikamet ve drstlk, hem niyetlerde hem szlerde hem de fiillerde olmaldr. Fussilet suresinin bir ok ayeti, bu zellik zerinde durmakta ve onun ne derece byk bir neme sahip olduunu vurgulamaktadr. stikamet sahibi olan, niyetinde sznde ve fiillerinde drst olan mmin, ahirette hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hibir insan akln dnmedii byk nimetlere ve dllere kavuacaktr. Yce Allah bu gerei yle ifade etmektedir: phesiz onlar "Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu); ite onlarn zerine melekler iner (ve derler ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Orda nefislerinizin arzulad her ey sizindir ve istemekte olduunuz her ey de sizindir. ok balayan, ok esirgeyen (Allah) tan bir arlanma olarak."
3
Abdullah b. Abbas bu ayet hakknda unlar syler: Bu ayet Hz. Ebubekir hakknda nazil oldu. Mrikler: Rabbimiz Allahtr, melekler de onun kzlardr. Tapmakta olduumuz bu ilahlar, bizim Allah katndaki efaatilerimizdir dediler ve doru yoldan ayrldlar. Mriklerin bu szlerine karlk Hz. Ebubekir de: Bizim Rabbimiz birdir ve Onun hibir orta yoktur. Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-de Onun kulu ve resuldr. Dedi ve doru yolu takip etti. Enes b. Malik anlatyor. Hz. Peygamber, "Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu) ayetini okudu ve yle buyurdu: nsanlar bu sz sylediler ancak daha sonra bir ou onu yine inkar etti. Kim bu sz zerine lrse ite o, istikamet sahibi olanlardandr. 1 Bir defasnda Hz. mer minbere kt ve: Rabbimiz Allahtr deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu) ayeti hakknda: Allaha yemin olsun ki onlar, Allahn yolunda dosdoru yrdler ve asla tilkiler gibi, saa sola sapmadlar dedi. Hz. Osman ise bu ayet hakknda unu syler: stikamet, Rabbimiz Allahtr deyip sonra samimiyetle ve itenlikle onun gerekleriyle amel etmektir. Hz. Ali, istikamet tutturanlar, Allahn farz kldklarn yapan ve yerine getirenlerdir der. Tabiilerden de bu ayet hakknda bir ok sz nakledilmitir. te onlardan Fudayl b.
1 2 3
Muhammed b. alan es-Sddiki, Delilul-falihin, 1/282. Dr. Ahmet e-irbasi, Mevsuatu ahlakil-kuran, 1/165. Fussilet, 41/30-32.
Elbani, Zaifu snenit-tirmizi, s. 411.
102
Iyadn sz: stikamet tutturanlar, bu fani dnyadan uzaklap baki ve srekli olana ynelenlerdir. Kimisi de istikamet, szde istikamet sahibi olann amelde de istikamet sahibi olmasdr demitir. Kurtubi der ki: Bu szler, her ne kadar benzer anlamalar tasa da bunlarn zeti udur. stikamet, inanta, szde ve amelde Allaha itaat etmek ve buna devam etmektir. "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin: bn Zeyd ve Mcahit bu ayeti: Melekler, lm annda onlarn yanna iner diye tefsir ederken, Mukatil ve Katade: Yeniden dirili iin kabirlerinden kalktklar vakit melekler yanlarna iner diye tefsir ederler. Veki ve bn Zeyd ayette geen mjdenin, lm annda, kabirde ve yeniden dirili annda olmak zere yerde gerekletiini sylerler. "Korkmayn ve hzne kaplmayn, geride braktnz ocuklarnza Allah kefil olduu iin, gelecekleri konusunda endielenmeyin ve korkmayn. Amellerinizin reddedilmesinden de korkmayn; nk btn iyi amelleriniz kabul edilmitir. lediiniz gnahlar yznden zlmeyiniz; nk onlar da balanmtr. Cennet mjdesiyle istikamet sahibi olanlara inen melekler derler ki: Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Mcahit bu ayet hakknda: Melekler bu kimselere: Biz, dnyada sizinle birlikte olan yakn dostlarnzz derler. Kyamet gn olunca da onlara: Biz, sizinle birlikte
cennete girmedike asla sizden ayrlmayz derler. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz sznn Allaha ait olma ihtimali de vardr. nk Allah, bu dnyada da ve ahirette de mminlerin velisi ve dostudur. Orda nefislerinizin arzulad her ey sizindir: Her trl zevk ve sefaya kavuacaksnz. Ve istemekte olduunuz her ey de sizindir.: Temenni ettiiniz ve kavumay arzuladnz her eyi elde edeceksiniz. (Allah)tan bir arlanma olarak.": Bu nimetlerin hepsi Allahn size bir ikramdr. O gerekten gnahlar balayan ve kullarna ok merhamet edendir. 1 Bu ayetler, istikamet gereini, dnya ve ahiret hayatndaki byk mkafatn ak ve net bir ekilde ifade etmektedir. Rabbimiz Allahtr sznn anlam, sadece szle bu sze bal kalmak deildir. Ayn zamanda bu sz, onun gereklerini yerine getirmek, yaant biiminde ve i dnyasnda istikamet sahibi olmak anlamna da gelmektedir. Bu szde durmak ve kiiye ykledii sorumluluklar yerine getirmek, hi phesiz olduka zor ve ar bir itir. Zaten bu yzden bu nitelii tayanlar, Allah katnda byle byk nimetlerle dllendirilmekte, meleklerle sohbet etme, onlarn desteklerini ve sevgilerini kazanma erefine kavumaktadrlar. Melekler bu yzden onlara korkmayn ve zlmeyin, size vad olunan cennetle sevinin; biz, dnya hayatnda da ahirette de
Kurtubi, el-Camiu li ahkamil-kuran., 15/357.
103
104
sizin velileriniziz demekte ardndan, onlara vad edilen cenneti en gzel ekilde ve en kapsaml ifadelerle tasvir etmektedirler. nk varacaklar yerleri bilmeleri onlar, daha da sevindirecek ve oraya varmann zlemi iinde olacaklardr. Orda onlarn nefislerinizin daha arzulad da her ey sizindir ve ve
Kitab emrederken
okuduunuz kendinizi
1
halde
siz,
insanlara Yine
iyilii de
unutuyor
musunuz?
akllanmayacak msnz?
Bu durumla ilgili olarak Yce Allah bir baka ayette ise yle buyurur: Ey iman edenler, yapmayacanz eyi neden
istemekte olduunuz her ey de sizindir cmlesi, cenneti gznde gzelletirmekte deerli klmaktadr. ok balayan, ok esirgeyen (Allah) tan bir
sylersiniz? Yapmayacanz eyi sylemeniz, Allah katnda byk bir sutur. 2 stikametle ilgili sylenenler zetle ite bunlardr. O halde daveti, dncesinde, szl veya fiili yaantsnda ve ahlaki yapsnda kesinlikle herhangi bir erilik ve yanllk bulunmamaldr. Her eyden nce samimi olmal, salam bir niyete ve amaca sahip olmaldr. Ebu Amr veya Ebu Amradan, Sfyan b. Abdullah dedi ki: Bir defasnda Hz. Peygambere: Ey Allahn resul! slamda bana yle bir sz syle ki, bir daha senden bakasna sormayaym? dedim. Allah resul: Allaha inandm de, sonra da dosdoru ol! buyurdu. 3 Dosdoru ol!, yani Allahn emrettiklerini yapmaya ve yasaklad btn davranlardan kanmaya devam et. Doruluk asla erilii kabul etmez; nk erilik, doruluun zdddr.4
arlanma olarak cmlesi de, bu nimetlerin bizzat Allah katndan Onun rahmet ve mafireti ile kendilerine indirildiini vurgulamaktadr. Btn bunlardan hareketle bu zelliin, mutlaka her davetide bulunmas gerekir. nk daveti, insanlar erdemli davranlara, stn ahlaka ve ktlklerden uzak durmaya armaktadr. Zaten istikamette budur. Daveti, kendisinin yapmad veya uzak durduu bir ie insanlar nasl davet edebilir? Davetinin tamamen veya ksmen istikamet sahibi olmamas, onun kiiliinde ikili bir yapnn olumasna ve elikiye dmesine neden olur. Halbuki daveti, szlerden nce fiilleriyle ve ahlakyla insanlar davet eder; bu zelliiyle onlara nclk ve nderlik eder. Yce Allah, davetinin yapsnda ikilik olmamas gerektiine dikkat eker ve yle buyurur:
1 2 3 4
Bakara, 2/44. Saf, 61/2-3. Mslim, 1/65. Muhammed b. alan es-Sddiki, Delilul-falihin, 1/284.
105
106
Bilinmelidir
ki
peygamberler
gibi
Allahn
hata
mjdeleyiniz; sabah, len ve gece vakitlerinden yardm alnz.1 stikamet, szlerde, amellerde ve niyetlerde dengeli olmak ve arlklara kamamaktr. Kul ne zaman ki, Allah tanr, Ona kar gelmekten korkar, Onu sever, iradesine tam anlamyla teslim olur, Ondan mit kesmez, her iinde Ona dayanr, Onun dnda her eyden yz evirirse ite o zaman, dier btn organlar Allaha itaat etmede istikrara kavuur. Unutulmamaldr ki kalp, dier organlarn padiahdr. Bir baka ifadeyle btn organlar, kalbin birer askeridir. Eer padiah dzelir ve doru yola girerse, askerler ve halk da dzelir; liderleriyle birlikte doru yolu takip ederler. Bu yzden Yce Allah, (ey Peygamber ve Peygamber'e uyanlar) yzn samimiyetle ve tamamen bu dine evir. 2 buyurmaktadr. Kalpten sonra kiinin istikametini koruyan ve ona doru bir kiilik kazandran en byk organ, dildir. nk dil, kalbin tercmandr. Kalpte sakl olan anlamlar dil ifade eder. Bu yzden Hz. Peygamber, istikameti emrettikten sonra dili korumay tavsiye etmektedir. Enes b. Malik anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Bir kulun kalbi dzelmedike, iman dzelmez. Dili dzelmedike de kalbi dzelmez. 3 Bir baka hadiste ise Hz. Peygamber yle buyurur: nsan olu her sabahladnda, btn organlar dile der ki:
yapmaktan koruduu masum kimselerden baka hi kimse, tam ve kamil bir istikamete ulaamaz. Fakat bizden istenen, ona ulamak iin gayret gstermek, bu hususta nefisle mcadele etmek ve aba harcamaktr. Elbette peygamberler dnda hi kimse masum ve hatasz deildir. Ama insan elinden geldiini ve yapabildiini yapmaktan geri kalmamal, hatalar ve eksiklikleri iin Rabbinden balanma dilemeli, farkna vard hatadan tevbe edip onu terk etmeli ve bir daha ayn hatay yapmamaldr. Enes b. malik rivayet ediyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Her insan olu hata yapar. Ancak hata yapanlarn hayrls, o hatalar terk edip tevbe edenlerdir.1 Hz. Peygamber bir hadisinde, insanlarn tam ve kamil bir istikamete ulaamayacaklarn bize bildirmitir. Sahabelerden Sevban rivayet ediyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Dosdoru / istikamet sahibi olun ve amellerinizi hesaplamayn. Biliniz ki, sizin en hayrl ameliniz namazdr ve mminden bakas abdest almaya zen gstermez.
2
Ebu Hreyre rivayet ediyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: phesiz din, kolaylktr. Dinde ar / kat davranan mutlaka malup olur. O halde doru ve dengeli olunuz;
1 2/305. 2
mam Ahmet, el-Msned, 3/198; Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, mam Ahmet, el-Msned, 5/276-277, 5/282.
1 2 3
Buhari, 1/18; Mslim, 1/540. Rum, 30/30. mam Ahmet, el-Msned, 3/198.
107
108
Bizim iin Allahtan kork! nk biz, sana balyz. Eer sen dzelirsen biz de dzelir; erilirsen biz de eriliriz. 5- DAVET Davetiyi dier insanlardan ayran en byk zellik, insanlar Allaha davet etmesidir. Bu, Allaha davetin sadece ona mahsus bir zellik olduunu anlamna gelmez. nk Allaha davet ii, gc nispetinde toplumdaki her bireyin bir grevidir. Allah katnda en gzel szler, Allaha davet edilirken sylenen szlerdir. Bu gerek, u ayette ak bir ekilde ifade edilmektedir: Allah'a aran, salih amelde bulunan ve: "Gerekten ben mslmanlardanm" diyenden daha gzel szl kimdir? 2 Kurtubi bu ayeti tefsir ederken unu syler: Bu ayetin anlam, hangi sz bu Kurandan daha gzeldir? Allaha ve Ona itaate davet edenden daha gzel szl kim vardr? bn Sirin, es-Suddi, bn Zeyd ve Hasan Basri ise, ayette sz edilen kii Hz. Peygamberdir demilerdir. Hasan Basri, bu ayeti okuduu zaman yle derdi: Bu kii, Allahn sevgili kulu, zel dostu, en sekin ve en stn kulu Hz. Peygamberdir. Allaha yemin olsun ki, Allahn yeryznde en ok sevdii insan odur. Allah, onun duasn ve davetini kabul etmi, o da insanlar buna davet etmitir.
1
Hz. Aie, krime, Kays b. Ebi Hazim ve Mcahit, bu ayetin mezzinler hakknda nazil olduunu sylemilerdir. bn Arabi, ilk grn doru olduunu, nk ezann Medinede meru klndn, bu ayetin ise Mekkede nazil olduunu; ancak ikinci grn anlam olarak doru olabileceini syler. Hasan Basri, bu ayetin mm / genel olduunu, dolays ile Allaha davet eden her kesin gzel szl olduunu syler.1 Es-Sadi bu ayeti tefsir ederken unlar syler: Ayette geen soru, tekrarlanan olumsuzluk anlamndadr. Yani, hi kimse Allaha davet edenden daha gzel szl olamaz. Buradaki sz szc, cmleler topluluu olarak bilinen anlamda olabilecei gibi, takip edilen yol ve uyulan metot anlamnda da olabilir. Daveti, inanmayanlar slama davet ederken, gaflette olan mminlere t verirken ve batl dnceleri savunanlarla tartrken mutlaka gzel bir slup kullanmal ve onlarn elinden nefretini geldiince kazanacak onlar sluplardan tevik kesinlikle kanmaldr. nsanlara, Allaha ibadet etmeyi emrederken, ibadete ederken, onlar Allahn yasaklarn ilemekten men ederken tatl dil ve tavsiye edici bir dil kullanmal, yasaklar ilemeyi terk etmelerini kurtarma salayacak amacnda yollar olmal, ve metotlar hibir gelitirmelidir. gizli amac nsanlar gerek slama arrken onlar kfr ve irkten baka olmamaldr. Ksaca daveti, iyilii emrederken de ktlkten men ederken de asla nefret ettirici slup kullanmamaldr.
1 Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/287; bn Receb el-Hanbeli, Camiululum vel-hikem., s. 177-179. 2 Fussilet, 41/33.
Kurtubi, el-Camiu li ahkamil-kuran., 15/360.
109
110
Davetinin byle sevdirici ve zendirici bir slupla insanlar Allaha davet etmesi, onlarn sevgisini kazanmasn salar. Daveti, insanlara daha ok Allahn nimetlerinden ve merhametinden bahsetmeli fakat bunun yannda, onlar azapla korkutmaktan da geri kalmamaldr. nk insanlar tevik etmek de tehdit etmek de slamn kulland davet sluplarndandr. nsanlar davet ederken, konuyla ilgili Allahn
imanlarn glendirecek, slamn emir ve yasaklarna, edep ve ahlakna bal kalmalarn salayacak almalar yapmasdr. Yukarda zikrettiimiz ayet, Allaha davet eden
davetinin zelliklerini belirtmekte, kullanaca sluptan, sahip olmas gereken edep ve ahlaktan sz etmektedir. Bata Hz. Peygambere ve mmetinden her davetiye davet metodunu ve ilkelerini aklamaktadr. Yani Allah bu ayetle, peygambere ve onun yolunu takip edenlere yle demektedir: Ey Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-ve takipileri! nsanlar mutlaka bu dine davet etmelisiniz. Bunu en gzel ekilde ve slupta yapmalsnz. Bu yolda yalnz kalmaya, skntlara ve yolun uzunluuna sabretmelisiniz. Ancak o zaman davet iin sylenen szler, yeryznde sylenen en gzel szler olur; gzel kelimelerin en banda ge doru ykselir. Fakat bu szler, mutlaka onlar dorulayan salih amellerle ve tam bir teslimiyetle birlikte sylenmelidir. te o zaman yaplan davet, her trl aibeden ve bulanklktan uzak net bir davet olur. Davetiye den, bu daveti en gzel ekilde insanlara tebli etmektir. Byle bir samimiyet ve itenlikle yaplan davetten sonra insanlarn, davetiden yz evirmesi veya onu terbiyesizlikle sulayp dncelerine saldrmalarnn pek nemi yoktur. Daveti, onlarn bu tr davranlarna aynen karlk vermez; iyilikle karlk verir. Bylece o, gzel karlk vermekle derecesi ykselirken dierleri, davetiye kt cevap vermekle dereceleri daha da dmtr.
kitabndan ve ilim ve hidayet rehberi resuln snnetinden alntlar yapmak gerekir. nsanlar, stn ahlaki deerlere armak, onlar ktlklere iyilikle cevap vermeye davet etmek, yoksullara, anne ve babaya, uzak ve yakn akrabaya yardm etmeye tevik etmek her mminin bir grevidir. Daveti, eitli vesilelerle, uygun mutluluk tler veya ve musibet zamanlarnda ortama nasihatlerde
bulunmal, insanlar her trl hayra ve gzele tevik edip onlar, her trl ktlk ve fenalklardan da sakndrmaldr.1 Davet, davetinin vazgeilmez bir zelliidir.
Davetinin iki hedef kitlesi vardr. 1Mslman olamayanlar. Daveti mslman
olamayan insanlar, slama girmeye davet eder. 2- Mslman olanlar. Daveti, mslman olan ancak bir ok hatalar bulunan insanlar da davet etmekle ykmldr. Davetinin mslmanlara ynelik daveti, onlarn
1 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 6/575-576.
111
112
Allaha davet, her zaman ve her durumda davetiye lazmdr. Onun durumu, tpk peygamberlerin durumu gibidir. Peygamberler, bir saat bile davetten geri durmayp, bu grevi hakkyla yerine getirmek iin btn hayatlarn feda ettiler ve bu uurda karlatklar saysz sknt ve musibetlere gs gerdiler. Daveti de, peygamberleri kendine rnek almal ve bu uurda karlaaca zorluklara tahamml etmelidir. Daveti, kesintisiz devam eden davet almalar sonunda eer kendinde bir yavalama ve geveklik hissederse, azim ve kararllnn zayfladn ve ylgnlkla kar karya olduunu bilmelidir. Byle bir durumda kendisine dnp nefsini hesaba ekmeli, imann glendiren salih amelleri ok ilemeye ve daha ok Rabbine yalvarmaya zen gstermelidir. Bylece bu ylgnlk ve geveklik musibetinden kurtulur; nceki gibi giriken, azimli ve cesur olur. Eer nefis serbest braklr ve rahatla alrsa, i yapmaktan erinir; hareketsizlie ve tembellie alr. Bylece yerine aklp kalr, hareket etmekten ve almaktan holanmaz, azmi krlr, kararll zayflar. Halbuki davetinin, krlmayan bir azme, zayflamayan bir kararlla, gl bir kiilie ve fedakarla ihtiyac vardr. Daveti, btn bu zelliklere sahip olmaldr ki, gl bir ekilde yaam savana katlabilsin, zorluk ve skntlara kar direnebilsin. Allahn izni ve yardm ile honut olaca sonulara ulaabilsin. Daveti, insanlar Allahn dinine davet etme
nedeniyle
elde
ettii
sevabn
stnln
daha
iyi
anlayacaktr. Bu, onu daha ok almaya tevik edecek ve davet konusunda daha duygusal olmasn salayacaktr. Bu yzden davetinin, sylediimiz bu meseleleri yalnz bana veya aralarnda alimlerin de bulunaca gruplar arasnda mzakere etmeli ve konuyla ilgili kitaplar okuyarak kendisini gelitirmelidir. zellikle bir arlk ve geveklik hissettiinde veya kendisinde bir yavalama grdnde bu muhasebeyi mutlaka yapmaldr.
ykmlln yerine getirdike mutlu olacak ve davet
113
114
6- BALILIK VE STNLK (SADAKAT VE ONUR DUYMA) Mslman davetinin, dine ballk ve onunla onur duyma zellii Fussilet suresinde ak bir ekilde ifade etmektedir. Bu zellik, surede yle ifade edilir: Allah'a aran, salih amelde bulunan ve: "Gerekten ben mslmanlardanm" diyenden daha gzel szl kimdir? 1 Bu ayet, davetinin slama ballk ve sadakatine vurgu yapmakta, onun deerli bir varlk olduunu bildirmektedir. Ayet bu ekilde davetinin ann yceltmekte ve onu bakalarndan daha stn tutmaktadr. Davetiye verilen bu eref ve makam, kesinlikle onun rk, rengi veya dili yznden kendisine verilmemitir. Onun sz, amel ve yaam tarznda dini deerlere bal kalmas, bununla onur duymas, sadece kendi iyiliini dnmeyip insanlar davet etmekle, bakalarn da dndn ortaya koymas, ona bu stn makam kazandrmtr. Yce Allah, kendi katnda tek geerli dinin slam olduunu, bu yzden ona bal olanlarn da dier varlklardan stn olduunu yle bildirmektedir: Hi phesiz din, Allah katnda slm'dr.
2
slam, daima ycedir ve kendisine bal olanlar da yceltir. Hibir din kesinlikle onun stnde olamaz. Bu yzden Allah katnda mslman, dier insanlardan daha stndr. Hatta stnlk konusunda mslman olanlarla olmayanlar arasnda karlatrma yapacak bir yn bile bulunmamaktadr. Yce Allah, inananlarn inanmayanlardan kendisine irk koanlardan daha stn olduunu yle bildirmektedir: Hi phesiz, Allah, kendisine irk koanlar balamaz. Bunun dnda kalanlardan dilediini balar. 1 Onlarn yapmakta olduklar her iin nne getik, bylece onu savrulmu toz zerreleri haline getirdik. 2 slam, mslmann zellikle davetinin dini ile onur duymasn tevik etmekte, ona, kendisine gven duymasn ve imannn glenmesini salamaktadr. Yce Allah, bununla ilgili olarak yle buyurmaktadr: De ki: "phesiz benim namazm, ibadetlerim, dirimim ve lmm alemlerin Rabbi olan Allah'ndr. O'nun hi bir orta yoktur. Ben byle emrolundum ve ben mslman olanlarn ilkiyim." 3 Eer yz evirecek olursanz, ben sizden bir karlk istemedim. Benim ecrim, yalnzca Allah'a aittir. Ve ben, mslmanlardan olmakla emrolundum. 4
Daveti, kiisel ve bireysel din anlayn am, sz ve eylemleriyle onu bakasna aktarma derecesine ulam rnek bir insandr. Bu yzden Allah katnda stn mevki ve makama layktr.
1 2 3 4
1 2
Fussilet, 41/33. Al-i mran, 3/19.
Nisa, 4/116. Furkan, 25/23. Enam, 6/162-163. Yunus, 10/72.
116
Biz,
srailoullarn
denizden
geirdik;
Firavun
ve
1- bn Cerir, bu ayeti yle tefsir eder: Yani, Allahn emir ve yasaklarna uyarak ona boyun edim, ibadet ederek Ona kar kendimi zelil kldm, Onun birliine inanarak azabndan kendimi korudum demektir. 1 2- Er-Razi bu ayete u anlam verir: Kalbin Allah tasdik etmesi ve organlarn da Ona itaat etmesi iman iin yeterli deildir. Dilin de eer bir mani yoksa, mutlaka kalpte bulunan ifade etmesi ve bunu dile getirmesi gerekir. Bylece mmin bir kiide u drt zellik bulunmu olur: a- Dilin iman ikrar etmesi b- Organlarn salih amel ileyerek Allaha itaat etmesi c- Kalbin hakk tasdik etmesi d- Delillerle Allahn dinini anlatmas. Hi phesiz bu drt zellie sahip olan insan, btn varlklarn en stn ve en ereflisidir. Bu zelliklerin eksiksiz bulunduu kimse, elbette Hz. Muhammedden -sallallahu aleyhi ve sellem-bakas deildir.2 3- Es-Sadi de bu ayet hakknda yle syler: Allahn emir ve yasaklarna itenlikle uyanlar ve Onun izdii yoldan ayrlmayanlardr. Bu mertebe, kendilerini yetitiren ve grevlerini en gzel ekilde ve eksiksiz yerine getiren, bylece
askerleri azgnlkla ve dmanlkla pelerine dt. Sular onu boacak dzeye eriince (Firavun) : "srailoullarnn kendisine inand (ilahtan) baka ilah olmadna inandm ve ben de mslmanlardanm" dedi. 1 (De ki:) "Ben, ancak bu ehrin Rabbine ibadet etmekle emrolundum ki, O, burasn kutlu ve saygdeer kld. Her ey O'nundur. Ve mslmanlardan olmakla emrolundum." 2 De ki: "Ben, dini yalnzca O'na halis klarak Allah'a ibadet etmekle emrolundum. Ve ben, mslmanlarn ilki olmakla da emrolundum."
3
Biz insana, 'anne ve babasna' iyilikle davranmasn tavsiye ettik. Annesi onu glkle tad ve onu glkle dourdu. Onun (hamilelikte) tanmas ve stten kesilmesi, otuz aydr. Nihayet gl (erginlik) ana erip krk yl (yan)a ulanca, dedi ki: "Rabbim, bana, anne ve babama verdiin nimete kretmemi ve senin raz olacan salih bir amelde bulunmam bana ilham et; benim iin soyumda da salah ver. Gerekten ben tevbe edip sana yneldim ve gerekten ben mslmanlardanm." 4 "Gerekten ben mslmanlardanm ayeti hakknda mfessirlerin grleri yledir.
1 2 3 4
Yunus, 10/90. Neml, 27/91. Zmer, 39/11-12. Ahkaf, 46/15.
1 2
Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 24/75. Er-Razi, Tefsirul-kebir, 27/126.
117
118
peygamberlerin btn mirasn elde eden sddklara has bir mertebedir.1 4- el-Alusi ise ayet hakknda unu syler: Mmin bu sz, mminlerden olma sevinci ve mutluluuyla syler. Sevabn umarak ve onunla onur duyarak kalbindeki bu inanc ifade eder. 2 man ve slamda istisna Hi kuku yok ki, dinin mertebeleri slam, iman ve ihsan olmak zere tr. Bu mertebelerden biri yalnz sylendiinde, btn mertebeleri kapsar ve dinin tamamna zel ad olur. Ama eer biri, dieriyle birlikte anlrsa, rnein iman ile slam yan yana zikredilirse, o zaman her birinin kast ettii anlamn farkl olduu ve ayn anlamda kullanlmadklar anlalr. slam, slamn artlar olarak bilinir ve zahiri bir takm ibadet trlerini kapsar. man, imann artlar olarak bilinir ve gaybi bir takm inanlarla ilgilidir. hsan da, iman gibi gaybla alakal bir konudur. Baz kimseler, nsan, ak bir ekilde kendisinin Yani ben
mslmanm inallah veya ben mminim inallah demesi caiz mi? sorusunu sorabilir. bn Teymiyye bu sorulara yle cevap verir: manda istisna yani insann, ben mminim inallah demesi- hakknda din bilginleri gr ileri srmlerdir. Kimi din bilginleri insann, byle sylemesini vacip kabul eder. manda istisna yapmann vacip olduunu syleyen bu kimselerin iki delili bulunmaktadr. man veya kfr, kiinin zerinde ld bir inantr. Bu yzden insan, ld inanca gre mmin veya kafir saylr. Kiinin mmin veya kafir olaca Allahn ilminde nceden belirlenmitir. Biz ne Allahn bu konudaki ilmini ne de kiinin, zerine ld inanc bilemeyiz. Bu yzden insann imanda istisna yapmas vaciptir. Mutlak iman, Allahn kullarna emrettii btn emirleri yapmak ve btn yasaklardan kanmaktr. Eer insan ben mminim derse kendisinin, emredildikleri btn eyleri yapan ve nehyedildikleri btn yasaklardan kananlar anlamna gelen ebrar ve muttakilerden olduuna; bylece Allahn veli kullarndan biri olduuna ahitlik etmi olur. Bu ise kiinin, kendisini tezkiye etmesi / aklamas ve bilmedii bir eyde kendi lehine ahitlik yapmas demektir. Eer byle bir ahitlik doru olsayd insann, bu hal zere lmesi durumunda kendisinin kesinlikle cennete gideceine ahitlik yapmas da doru ve caiz olurdu. Kimisi bu sz haram kabul eder. manda istisnay kabul
mslman veya mmin olduunu syleyebilir mi? man veya slamda istisna yapabilir mi? Yani,
insann, ben mslmanm veya ben mminim demesi caiz mi?
1 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 6/576. 2 El-Alusi, Ruhul-meani, 24/122.
etmeyen ve onun haram olduunu savunanlar, mrcie,
119
120
cehmiyye ve onlarn yolundan gidenlerdir. Bunlar iman, insann bildii bir ey olarak kabul eder ve insann imanl olup olmadn bilebileceini, bu yzden istisnann olamayacan sylerler. Allahn varln ve birliini kabul etmek gibi.nsan kalbinde byle bir inancn olup olmadn mutlaka bilir. Bu yzden imanda istisna yapan, imanndan phe eden biridir derler. Kimisi de bu sz, iki ynden caiz kabul eder. Doru ve delilleri kuvvetli olan gr budur. Zira en hayrl gr, ifrata ve tefrite kamayan dengeli grtr. Bu gr, iki ynden dorudur: manda istisna yapan kimse eer, imannn aslndan phe ederek bu sz sylyorsa, istisna haramdr. nk iman, asla phe kabul etmez. Bu konuda btn din bilginleri ayn gr paylamaktadrlar. Eer bu szle, Allahn aadaki ayette niteliklerini belirttii mminlerden olduunu kast ediyorsa, bu durumda imanda istisna yapmak caizdir. Yce Allah, imanda ileri gitmi mminlerin baz niteliklerini yle haber verir: M'minler ancak o kimselerdir ki, Allah anld zaman yrekleri rperir, O'nun ayetleri okunduunda imanlarn arttrr ve yalnzca Rablerine tevekkl ederler. Onlar, namaz dosdoru klarlar ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden infak ederler. te gerek m'minler bunlardr. Rableri katnda onlar iin dereceler, balanma ve stn bir rzk vardr. 1
Ayn ekilde imanda istisna yaparken, nasl bir sona varacan kasteden ve imannda phe etmemek kaydyla iinin Allaha kaldn kastedenler hakknda da bu hkm geerlidir. Bu grn daha salam ve doru olduu aktr. 1
Enfal, 8/2-4.
1 bn Teymiyye, Mecmuul-fetava, Muhammed b. kasm ve olu, 7/429.
derleyen,
Abdurrahman
b.
121
122
7- KTL(E)KLERE YLKLE KARILIK VERMEK Normal gnlk hayatnda veya alma ve davet hayatnda davetinin, kendisine yaplan ktle iyilikle karlk vermesi, onun insanlar arasndaki deerini daha da arttrr. Zira iyilikle ktlk arasnda byk farklar vardr; birbiriyle karlatrlacak benzer ynleri hi yoktur. Her iyilik, gzellik ve parlaklk bakmndan gkte uan bir ku gibidir. yilik, kuun giderek ykseldii gibi sahibini daha ok ykseltir. Her ktlk ise, irkinlik ve bozukluk bakmndan toprak altnda yaayan bir hayvan gibidir. Daima sokaca ve zehirini aktaca bir av bekler. Fussilet suresi, iyilikle ktln kesinlikle ayn olmadn, davetinin ktle nasl karlk vermesi gerektiini, birinden ktlk grdnde ne yapmas gerektiini net bir ekilde yle aklar: yilikle ktlk eit olmaz. Sen, en gzel olan bir tarzda (ktl) uzaklatr; o zaman, (grrsn ki) seninle onun arasnda dmanlk bulunan kimse, sanki scak bir dost(un) oluvermitir. Buna da, sabredenlerden ve byk bir pay sahibi olanlardan bakas kavuturulamaz. 1 nl mfessir Kurtubi, bu ayeti yle tefsir eder: Senin zerinde bulunduun tevhit inanc ile mriklerin zerinde bulunduklar irk asla eit ve bir deildir. Abdullah b. Abbas,
ayette geen iyilii, tevhit (la ilahe illallah) kelimesi; ktl ise irk olarak aklar. Kimisi iyilii, Allaha itaat, ktl irk olarak; kimisi iyilii, inkarclara yaclk ktl gaflet olarak; kimisi iyilii af ve ba, ktl almak olarak aklamtr. Dahhak ise ayette geen iyilii ilim, ktl ise fuhu ve fenalk olarak aklar.1 evkani ise ayeti yle aklar: yilik, Allah honut eden ve karlnda sevap verdii amellerdir. Ktlk ise, Allahn honut olmad ve ileyenleri cezalandrd amellerdir. Ayette geen iyilii belirli bir ibadetle snrlamak, ktl de belirli bir gnahla snrlamak iin herhangi bir iaret yoktur. Bu yzden hem iyilik kavram hem de ktlk kavram burada mm / geneldir.2 Allahn rzasna kavumak iin yaplan iyilik ve ibadet ile Allahn honut olmad, gazap ve fkesine neden olan ktlk ve gnah arasnda yap, nitelik ve karlk bakmndan hibir eitlik yoktur. Ayn ekilde insanlara iyilik yapmak veya onlara ktlk yapmak arasnda da bu tr bir eitlik bulunmamaktadr. Zira yce Allah yle buyurmaktadr: yiliin karl iyilikten bakas mdr?3 Elbette iyiliin karl, iyilikten baka bir ey olamaz. Allah bu durumu belirttikten sonra daha byk bir neme sahip olan baka bir iyilik trn emretmektedir. O da, yaplan ktle iyilikle karlk vermektir.1
1 2 3 Kurtubi, el-Camiu li ahkamil-kuran., 15/361. evkani, Fethul-kadir, 4/516. Rahman, 55/60.
Fussilet, 41/34-35.
124
Sen, en gzel olan bir tarzda (ktl) uzaklatr. Yani sen, onlarn bilgisizlik ve onlarn bu defalarca kt beyinsizlikten ve dolay yaptklar haline zarar ktlkleri sen, en gzel bir yolla bandan sav. nk eer tekrarlad alkanlk onlara getirdikleri ahlaklarna sabreder,
ise, ona iyilikle karlk ver. Eer seninle ilikisini kesmise, onunla ilikini devam ettir; eer sana hakszlk etmise, onu affet; eer gyabnda veya yzne kar hakknda kt konumusa, ona karlk verme; aksine onu affet, gzel ve yumuak szle cevap ver. Eer seninle konumaz ve senden uzaklarsa, onun arkasndan kt konuma ve ona selam gnder. nk eer onun yapt ktle iyilikle karlk verirsen byk faydalar elde edersin.1 Yce Allah, bu faydalardan birini yle aklar: O zaman, (grrsn ki) seninle onun arasnda dmanlk bulunan kimse, sanki scak bir dost(un) oluvermitir.2 Gerekten de fkeli birine yumuaklkla karlk
vermekten ve fkeyle karlk vermekten saknrsan, onlar, bu kt ahlaklarndan ve alkanlklarndan utanmaya balar ve o irkin davranlar terk ederler.
2
Kimi mfessirler bu ayetin, kl ayetleri ile nesh edildiini (hkmnn kalktn), ktle iyilikle karlk vermenin sadece baz hallerde ve inanla ilgili olmayan durumlarda mstehab olduunu sylemiler; insanlarla iyi geinme, verdikleri skntlara katlanma ve baz davranlarna gz yummay bu durumlar arasnda zikretmilerdir. Abdullah b. Abbas bu ayeti, Cahillik ederek sana ktlk yapan kimseye sen, yumuak huyunla karlk ver eklinde tefsir etmitir. Bir defasnda da yle demitir: Bir adam bir bakasna sver. Kendisine svlen bu kfre yle karlk verir: Eer doru sylyorsan Allah beni affetsin, eer yalan sylyorsan Allah, seni affetsin.3 Eer insanlardan biri sana szl veya fiili bir ktlk yaparsa, zellikle eer bu, akrabalarndan veya yakn arkadalarndan senin zerinde byk hakk bulunan bir kimse
verildiinde, ktlk yapana iyilikle mukabele edildiinde bu kaide gereklemektedir. fkeli, kzgn, iplerini koparm ve ne dediini bilmeyen bir kimseye sylenen tatl ve gzel bir sz, onun fkesini dindirmekte, kzgnln gidermekte ve akln bana getirmektedir. ou defa yaptklarndan ve sylediklerinden utan duymakta ve zr dilemektedir. Halbuki, kendisine ayn kzgnlk ve fkeyle karlk verilseydi, fkesi daha da artacak, hayasn tamamen bir kenara brakp daha fahi szler sarf edecek ve gnah bataklna daha fazla batacakt. Fakat fkeli ve ktlk yapan kimseye kar gsterilecek hogr ve yumuaklk da, hogr ve merhametle donanm, ktl iyilikle defedebilecek gte bir byk
1 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 6/577. 2 Er-Razi, Tefsirul-kebir, 27/127. 3 Kurtubi, el-Camiu li ahkamil-kuran., 15/361.
1 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 6/577. 2 Fussilet, 41/35.
125
126
kalbe ve anlaya gerek duyar. Ama bunla birlikte hogrnn de bir snr vardr ve inanca saldr veya mminlerin arasnda fitne karma gibi durumlarda hogr gsterilemez. Daveti, bunun dndaki btn durumlarda insanlara kar daima hogrl olmal; Zira Allah, fenal emrini iyilikle uygulayncaya defetme kadar sabretmeli ve ktl iyilikle defetmenin btn yollarn denemelidir. derecesine, sabreden ve byk bir pay sahibi olandan bakasnn ulaamayacan, Allah bize yle bildiriyor: Buna da, sabredenlerden ve byk bir pay sahibi olanlardan bakas kavuturulamaz. nsann
1
8- SABIR Sabr szlkte; nefsi, tepkilerden alkoymak, ac znt ve skntlara katlanmak, zorluk ve glklere dayanmak gibi anlamlara gelir.1 Bu anlamda Yce Allah yle buyurur: Sen de sabah akam O'nun rzasn isteyerek Rablerine dua edenlerle birlikte sabret. 2 Sabrn terimsel anlam ise; nefsi, ktlklerden; dili, ikayetlerden korumaktr. Sevgi yolunda insanlara en zor gelen makam bu makamdr.3 Davetinin ilmi, ameli ve davet hayatnda sahip olmas
fenala
iyilikle
karlk
verme
derecesi,
gerektii en nemli zelliklerden biri de budur. nk sabr, hangi ie girerse mutlaka o ii arlatrr ve nemli klar; hangi ite de bulunmazsa o i, mutlaka deerini kaybeder ve nemsizleir. Fussilet suresi, bu zellii ak bir ekilde ifade eder ve her davetide mutlaka aran, bulunmas salih gerektiini bulunan yle ve: vurgular:Allah'a amelde
gerekten ulalmas ok zor olan yksek bir derecedir. zellikle insanlara hayr ulatrmaya alanlarn, bu yolda karlatklar skntlara katlanmalar ve sabretmeleri, Allah katnda byk bir mkafata kavumalarn salayacaktr. Bu yksek dereceye ulamak, cennet ve nimetlerini kazanmak elbette byk ve sonsuz bir mutlulua kavumaktr.
"Gerekten ben mslmanlardanm" diyenden daha gzel szl kimdir? yilikle ktlk eit olmaz. Sen, en gzel olan bir tarzda (ktl) uzaklatr; o zaman, (grrsn ki) seninle onun arasnda dmanlk bulunan kimse, sanki scak bir
Fussilet, 41/35.
1 2 3
Er-Razi, Muhtarus-sihah, s. 354-355. Kehf, 18/28. bn Kayym, Medaricus-salikin, 2/161.
127
128
dost(un) oluvermitir. Buna da, sabredenlerden ve byk bir pay sahibi olanlardan bakas kavuturulamaz.
1
deildir. Bu yzden davetinin, yoluna devam edebilmesi iin sabrla donanmas arttr. Daveti, ilim renmek ve rendiklerini uygulamak iin de sabrla donanmaldr. nsanlar davet ederken sabrla donanmak iyi ynde olmaldr: 1Davet edilene sabretmek. Daveti, insanlara
O halde Allahn davet ve ktl iyilikle defetme vasiyetini, sabreden ve byk bir pay sahibi olanlardan bakas kabul edemez; onunla amel edemez. nk bu vasiyetle amel etmek, her nefse zor gelir. Ayette geen Byk bir pay sahibi olan yani dnya ve ahiret mutluluundan pay bol olan demektir. Abdullah b. Abbas der ki: Allah, mminlere fke annda sabrl olmay, cehalet annda yumuak ve halim olmay, ktlk annda da affedici olmay emretmitir. Eer mminler bunlar yaparlarsa Allah, onlar eytandan korur ve dmanlarn, samimi bir dost gibi onlara boyun edirir. 2 bn Cevzi ise yle syler: Kavuturulamaz, yani herkes ktl iyilikle savma mertebesine ulaamaz; bunda baarl olamaz. Sabredenlerden, yani fkesine hakim olan ve onu yutabilenden bakas. Ve byk bir pay sahibi olandan bakas, hayr ve iyilikten, cennetten byk bir pay olmayan da bu erdemli fiili ileyemez. O halde her davetinin mutlaka stn ve erdemli bir davran olan sabr zelliine sahip olmas gerekir. nk o, insanlar, arzu ve isteklerine ters gelen eylere davet etmektedir. Onlar tutkularn yenmeye, nefsani arzularna kar kmaya armaktadr. Bu ise, sanld kadar kolay bir i
1 2 Fussilet, 41/33-35. bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 4/100-101.
davetini sunarken acele etmemeli, sunum iin uygun olan zaman ve ortam semelidir. Davet edilenin sakin olduu, dinlemeye msait olduu ve davetiden emin olduu bir zaman tercih etmelidir. nk bu faktrlerin gz nnde bulundurulmas, davetin kabul edilmesini ok etkiler. Daveti bu artlar ve faktrleri gzeterek davetini insanlara sunarsa, davet edilenler kendisine kar kmakta acele etmez, ona sert ve kat davranmaz ve ona kar g kullanmazlar. Byle bir ortam ise, davet edilenlerden ok davetiye yarar. Daveti ortam germekten kanmal, onlara yumuak davranmal, davet ettii konular dnebilmelerini salamak iin onlara sre tanmaldr. Zaten davetinin grevi, davette gzel bir slup kullanmaktr. Davetinin mutlaka kabul edilmesini salamak, onun grevi deildir. nk bu dereceye, peygamberler bile ulaamamlardr. Masum / hatasz olmayan, eksik ve noksanlklardan uzak olmayan bir davetinin byle bir dereceye ulamas elbette mmkn deildir. Yce Allah Kuranda, peygamberlerde olduu gibi davetinin grevinin sadece tebli etmek olduunu bize u ayetlerle haber vermektedir:
129
130
Eer yz evirirlerse, artk yalnzca sana den duyurup-bildirme (tebli)dir.

1
davet etmek ve bu emaneti tamakla sorumludur. Yce Allah, bu sorumluluu yle bildirmektedir: Gerek u ki, biz emanetleri gklere, yere ve dalara sunduk da onlar bunu yklenmekten kandlar ve ondan korkuya kapldlar; onu insan yklendi. nk o, ok zalim, ok cahildir. 1 Dolays ile insan, dinen slami ykmllkleri yerine getirmekle sorumlu tutulduu andan itibaren lnceye kadar, gc ve bilgisi orannda insanlar davet etmekle mkelleftir. Bu konuda Peygamberler, bizim iin en gzel rneklerdir. rnein Hz. Nuh (a.s.), ilahi gerekleri 950 yl kavmine tebli etti; onlar uyard, mjdeledi ve Allaha davet etti. Ayn ekilde dier peygamberler de, iinden ktklar toplumlar Allaha davet ettiler, hayatlarn bu uurda feda ederek kendilerini Allaha sattlar. Bunu, insanlar Allahn dinine davet etmek iin yaptlar. Peygamberimiz Hz. Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-de 23 yl boyunca kavmini Allaha davet etti. Daveti, u ayeti daima gznn nnde bulundurmal ve dnp kendisi iin dersler karmaldr: De ki: "phesiz benim namazm, ibadetlerim, dirimim ve lmm alemlerin Rabbi olan Allah'ndr. O'nun hi bir orta yoktur. Ben byle emrolundum ve ben mslman olanlarn ilkiyim." 2
Peygambere den, apak bir tebliden bakas deildir." 2 Gerek u ki, sen, sevdiini hidayete eritiremezsin, ancak Allah, dilediini hidayete eritirir; O, hidayete erecek olanlar daha iyi bilendir. 3 O halde davetinin grevi sadece, insanlara doru yolu gstermek ve onlar uyarmaktr. nsanlarn doru yola girmeleri ve hidayet bulmalar, ncelikle insanlarn kendi tercihlerine sonra da Yce Allahn onlar bu tercihlerinde baarl klmasna baldr. Daveti, davet edilene, grevinin buraya kadar olduunu, artk btn sorumluluun kendisinde olduunu, daveti reddetmesi halinde bunun cezasn ekeceini, kabul etmesi halinde ise sevap kazanacan sylemeli, artlarn ve ortamn durumuna gre onu tevik etmeli veya uyarmaldr. bDavette sabrl olmak. Bu konuyu iki ekilde
aklayabiliriz. - Davet yolunun uzunluuna sabretmek. Davet yolu gerekten uzun, zor ve yorucu bir yoldur. man nurunun kalbe yerlemesiyle birlikte her mslman, elde ettii bilgiye gre
1 2 3
Al-i mran, 3/20. Nur, 24/54. Kasas, 28/56.
1 2
Ahzab, 33/72. Enam, 6/162-163.
131
132
Davetilerin
nderleri
olan
peygamberler,
davet
amacyla Allah tarafndan gnderildikleri ve desteklendikleri halde yine de, bu eziyetlerden kurtulamamlar ve balarna bir ok musibetler ve belalar gelmitir. Bu peygamberlerden bazlar, lmle tehdit edilmi ve eitli ikenceler grmlerdir. toplumdan Davet nedeniyle izole baz peygamberler, tamamen edilerek
yolunun pek uzun ve yorucu olduunu, bu yzden mutlaka sabrl ve dayankl olmann, fedakarlk yapmann gerektiini bildikleri iin sk bir ekilde hazrlanyor ve kendilerini eitiyorlard. - Davetin getirdii zorluklara ve sorunlara sabretmek. Davetinin, davet yolunda bir ok zorluklarla, sorunlarla hatta skntlarla karlaaca muhakkaktr. Daveti bu tr durumda sabretmeyi bilmeli ve zorluklara katlanmaldr. Her daveti, dini deerlere ballna ve iman derecesine gre skntlarla karlar. Bu sknt ve zorluklar, onun dayanklln ve tahamml gcn ortaya karmak iindir. Sad b. Ebi Vakkas anlatyor. Bir defasnda Hz. Peygambere: Ey Allahn resul! Hangi insanlarn bela ve musibetleri daha oktur? diye sordum. Hz. Peygamber: nce peygamberlerin sonra salih kullarn sonra da onlara benzeyenlerin dedi ve yle devam etti: nsanlar, dinlerine gre musibete maruz kalrlar. Eer dinine sk bir ekilde bal ise, musibetleri daha ok olur. Eer dinlerine hafif bal iseler, musibetleri az olur. Kul, yeryznde dolat srece, hibir hatas kalmayncaya kadar belalar onun peini brakmaz.
1
kendileriyle ve ona inananlarla btn ilikiler koparlmtr. Yine davet nedeniyle baz peygamberler kendine inananlarla birlikte inkarclara kar savamak zorunda kalmlardr. Hatta baz peygamberler, kendilerine yaplan daveti terk et! uyarlarna kar kmalar nedeniyle kavimleri tarafndan ldrlmlerdir. Fakat buna ramen onlar, daveti terk etmediler ve Allahn kendilerine vaat ettii byk dle kotular. nk Allahn, bu uzun ve yorucu yolda sabrla yryenlere byk nimetler ve dller vaat ettiine hi phe duymadan inanmlard. Allaha davet, gerekten bir sorumluluk ve emanettir. Bu grevi hakkyla yerine getiren byk ecir alacaktr. Bu ecir, srekli ve kesintisiz olan cennet ve nimetleridir. Gemi zamanda sahabeler, tabiiler, bu mmetin ilk kua ve daha sonra gelenler ile amzdaki davetiler, davet yolunda bir ok ne zorluklarla derece karlamlardr. olduunu Sahabelerden Habbab b. Eretin anlatt u olay bize, karlatklar zorluklarn iddetli gstermektedir. Habbab yle anlatyor: "Hz. Peygamber hrkasn yastk yapm Kabenin glgesinde oturmaktayd. Ona: Hala bize yardm etmeyecek misin? Hala bizim iin
Davet yolunda sknt ve musibetlerin olmas, Allahn kevni kurallarndan biridir. Allah katnda en deerli ve en erefli varlklar olmalarna ramen peygamberler de bu tr sknt ve musibetlere uramlardr. Peygamberler, tebli
Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/286; bn Mace, 2/371.
133
134
Allaha dua etmeyecek misin? dedik. Hz. Peygamber: Sizden nce, inananlar arasndan biri alnr ve kendisi iin kazlan ukura konulurdu. Sonra testere getirilerek bann zerine konulur ve bedenini iki paraya ayrrlard. Bazlarnn da vcutlar demir taraklarla taranr ve etlerini kemiklerinden ayrrlard. Ancak bu ikenceler, onlar dinlerinden dndremedi. Allaha yemin olsun ki, Allah bu ii kesinlikle tamamlayacaktr. yle ki, Sanadan binen bir kii, Allahtan ve koyunlarna saldracak kurtlardan baka hibir eyden korkmadan Hadramevte gidecektir. Ancak siz, acele ediyorsunuz buyurdu. 1 Sabrn eitleri Deiik alardan bakldnda sabrn bir ok eidi bulunmaktadr. Bunlar yle snflayabiliriz: 1- badet etmede ve iyilik yapmada sabr. slamn mslmanlara ykledii sorumluluklar yerine getirmek ve bu yolda yrmeye devam etmek, nefse pek ar gelir. Bu arla tahamml etmek ve nefisten kaynaklanan skntlara katlanmak gerekir. rnein namaz, her gn be vakit tekrarlanan bir ibadettir. Bunun nefse ar geldiini ve onu klarken sabretmek gerektiini Yce Allah bize yle bildirir: Ehline (mmetine) namaz emret ve onda kararl davran. 2
Sabr ve namazla yardm dileyin. phesiz o, ii saygyla rperenlerin dnda kalanlar iin bir arlktr.1 Mminler arasnda iyi ilikilerin, sevgi ve saygnn devam etmesi iin baz hatalara gz yummak, yanllklara hemen tepki vermemek, sabrl olup skntlara tahamml etmek son derece nemli toplumsal kurallardandr. Yce Allah yle buyurur: Sen de sabah akam O'nun rzasn isteyerek Rablerine dua edenlerle birlikte sabret. Dnya hayatnn (aldatc) ssn isteyerek gzlerini onlardan kaydrma. Kalbini bizi zikretmekten gaflete drdmz, kendi 'istek ve tutkularna (hevasna) ' uyan ve iinde arla gidene itaat etme. 2 Allah, mminlerin birbirlerine sabr tavsiye etmelerini, birbirlerine hakk tavsiye etmekle birlikte zikretmi ve yemin ederek, insanlarn kurtuluunun buna bal olduunu bize yle bildirmitir: Asra andolsun; gerekten insan, ziyan iindedir. Ancak iman edip salih amellerde bulunanlar, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler baka. 3 2- Gnahlar terk etmede sabr. nsanlarn yollarna serpilmi aldatclara kar diren gstermek ve Allahn yasaklarn inememektir. zellikle gerekte yasak olan fiilleri eitli gerekelerle ilememektir. Bilinmelidir ki insann yaps ve
1 Buhari, 4/288; Elbani, Sahihu sneni ebi Davut, 2/502; Elbani, Sahihu snenin-nesai, 3/1077-1078. 2 Taha, 20/132.
1 2 3
Bakara, 2/45. Kehf, 18/28. Asr, 103/1-3.
135
136
nefsi arzular, yasaklara ve saknlmas tavsiye edilen eyleri yapmaya meyillidir. te sabrn, nefisle mcadelenin ve dayanklln nemi burada ortaya kmaktadr. Hz. Peygamber bu duruma iaret ederek yle buyurmutur: Cennet, nefsin houna gitmeyen eylerle; cehennem de nefsin houna giden eylerle kuatlmtr. 1 nsann, nefsini holanmad eyleri yapmaya
boa karmaz. Yce Allah, insanlar bir takm musibet ve felaketlerle snayacan bize yle haber vermektedir: Andolsun, biz sizi bir para korku, alk ve bir para mallardan, canlardan ve rnlerden eksiltmekle imtihan edeceiz. Sabredenleri mjdele. Onlara bir musibet isabet ettiinde, derler ki; "Biz Allah'a ait (kullar)z ve phesiz O'na dncleriz. Rablerinden bir balanma ve rahmet bunlarn zerinedir ve hidayete erenler de bunlardr. 1 Sabr eittir 1- Allah ile sabr. Mmin, sabredebilmek iin Allahtan yardm dilemeli ve gerek sabrettirenin Allah olduunu, sabretme gcnn kendi nefsinden deil Allahtan kaynaklandn bilmelidir. Yce Allah bu tr sabr bize yle haber vermektedir:
zorlamas, nefsinin holand eylerden de yz evirmesi ancak sabrla mmkndr. Sabr, kararllkla Allah honut eden amellere ynelmeye ve yasakladklarndan kesin bir ekilde uzaklamay salar. Sabr, mminleri dnyevi zararlardan ve inkarclarn tuzaklarndan korur, zorluklara kar onlara direnme gc verir. Yce Allah, firavunun tehditleriyle kar karya kalan mminlerin yle dua ettiklerini bize haber verir: Rabbimiz, stmze sabr yadr ve bizi mslmanlar olarak ldr." 2 3- Bela ve musibetlere sabr. Mminin bizzat kendi nefsinin, malnn veya ailesinin bana gelen felaketlere kar sabretmesidir. Btn bu durumlarn gereklemesi olaandr ve Allahn kevni kurallarndandr. Hayat, bu tr felaketlerden asla uzak deildir. Fakat mslman, bu tr bela ve musibetlere kar tedbirini almal ve Allaha dayanarak Ondan yardm istemelidir. Eer mmin hakkyla Allaha dayanr ve Ondan yardm dilerse Allah, onun umutlarn asla
1 2 Mslim, 4/2174. Araf, 7/126.
Sabret; senin sabrn ancak Allah(n yardm) iledir.2 Yani eer O, sana sabretme gc vermeseydi sen sabredemezdin. 2- Allah iin sabr. Mmini sabretmeye iten etken, Allah sevgisi, Onun honutluunu kazanma ve Ona yaklama arzusu olmaldr. Yoksa sabretmekle, kendi dayanklln gstermek ve insanlarn vglerini kazanmak gibi bir amac olmamaldr.
1 2
Bakara, 2/154-157. Nahl, 16/127.
137
138
3- Allahla beraber sabr. Kulun, Allahn kendisinden yerine getirmesini talep ettii dini emir ve yasaklara uymas, nefsini bunlara altrmasdr. Yani Allahn kuluna yr dedii yerlerde yrmesi, dur dedii yerlerde durmas, ynelmesini istedii yere ynelmesi, ikamet etmesini istedii yerde de ikamet etmesidir. Bir baka ifadeyle, kulun nefsini Allahn emirlerine ve yasaklarna uygun hale getirmesidir. Sddklarn sabr olarak kabul edilen bu sabr, sabrn en zor olan eididir. Cneyd-i Badadi der ki: Dnyadan ahirete yrmek mmin iin kolaydr. Fakat insanlarn ou, Allahtan uzaklamakta, emir ve yasaklarn terk etmektedir. Nefsin Allaha yrmesi daha zordur; fakat ondan daha zor olan, Allahla beraber sabretmektir. Bir defasnda Cneyde: Sabr nedir? diye soruldu. Yzn ekitmeden acy yutmaktr diye cevap verdi. Kimisi sabr, kiinin bela ve musibet annda terbiyesini korumasdr derken kimisi de sabr, kitap ve snnetin hkmlerine bal kalmaktr demitir.1 gibi:
Kuranda Sabr A- Sabrn yalnz olarak zikredilmesi 1- Kuran, sabr emreder. Aadaki ayetlerde olduu
Ey iman edenler, sabredin ve sabrda yarn. 1 Sabret; senin sabrn ancak Allah(n yardm) iledir.2 2- Kuran, sabretmemeyi yasaklar. Aadaki ayet bu yasa bildirmektedir. Gevemeyin, zlmeyin. sabredememekten kaynaklanr. 3- Allah, sabredenleri vmtr. Zorda, hastalkta ve savan kzt zamanlarda (direnip) sabredenler, ite bunlar, doru olanlardr ve muttaki olanlar da bunlardr. 4 4- Allah, sabredenleri sevdiini bildirmitir. Allah, sabr-gsterenleri sever. 5 5- Allah, sabredenlerle beraber olduunu bildirmitir. Allahn bu beraberlii, btn insanlar kuatan ve bilen anlamndaki genel beraberliin dnda, zel bir beraberliktir.
1 2 3 4 5 Al-i mran, 3/200. Nahl, 16/127. Al-i mran, 3/139. Bakara, 2/177. Al-i mran, 3/146.
3
Yani sabrszlk gstererek
gevemeyin; sabrederek dayann. Gevemek, ounlukla
bn kayym, Medaricus-salikin, 2/157-158.
139
140
Bu beraberlik, yardm etme, stn tutma, destekleme ve koruma beraberliidir ve sadece sabredenlere hastr. Sabredin. phesiz Allah, sabredenlerle beraberdir. 1 6- Sabr, sabredenler iin daha hayrldr. Eer sabrederseniz, andolsun bu, sabredenler iin daha hayrldr. 2 7- Sabredenlerin ecri, amellerinden daha ok, daha gzel ve daha bol olacaktr. Sabredenlerin karln, yaptklarnn en gzeliyle biz muhakkak vereceiz. 3 Ancak sabredenlere ecirleri hesapszca denir." 4 8- Sabredenler iin yardm, zafer ve mjde vardr. Sabredenleri mjdele 5 Evet, eer sabrederseniz, korkup-saknrsanz ve onlar da aniden stnze ullanverirlerse, Rabbiniz size meleklerden nianl be bin kiiyle yardm ulatracaktr.6 9- Sabredenlerin dl, cennettir. Ve onlar sabretmeleri nedeniyle, cennetle ve ipekle dllendirmitir. 1 doru
10- Sabredenler, Allahtan bir hidayet, merhamet ve mafiret elde ederler. Sabredenleri mjdele. Onlara bir musibet isabet ettiinde, derler ki; "Biz Allah'a ait (kullar)z ve phesiz O'na dncleriz. Rablerinden bir balanma ve rahmet bunlarn zerinedir ve hidayete erenler de bunlardr.2 b- Sabrn dier amellerle birlikte zikredilmesi Yce Allah Kurann bir ok yerinde sabr, slamn dier manevi deerleri ile birlikte zikretmitir. te bu ayetlerden bazlar: 1- Sabrn yakn ile birlikte zikredilmesi. Ve onlarn iinden, sabrettikleri zaman emrimizle yola iletip-ynelten nderler kldk; onlar bizim ayetlerimize yaknen /kesin-bilgiyle inanyorlard. 3 2- Sabrn tevekkl ile birlikte zikredilmesi. (Salih) Amellerde bulunanlarn ecri ne gzeldir. Ki onlar, sabredenler ve Rablerine tevekkl edenlerdir.4 3- Sabrn namaz ile birlikte zikredilmesi. Ey iman edenler, sabrla ve namazla yardm dileyin. Gerekten Allah, sabredenlerle beraberdir.5
1 2 3 4 5 6
Enfal, 8/46. Nahl, 16/126. Nahl, 16/96. Zmer, 39/10. Bakara, 2/155. Al-i mran, 3/125.
1 2 3 4 5
nsan, 76/12. Bakara, 2/157. Secde, 32/24. Ankebut, 29/58-59. Bakara, 2/153.
141
142
4- Sabrn takva ile birlikte zikredilmesi. Eer ilerdendir. 1 5- Sabrn salih amel ile birlikte zikredilmesi. Sabredenler ve salih amellerde bulunanlar; ite, balanma ve byk ecir bunlarndr. 2 6- Sabrn cihat ile birlikte zikredilmesi. Andolsun biz, sizden mcahit olanlarla sabredenleri bilinceye (belli edip ve ortaya karncaya) de kadar, sizi deneyeceiz (aklayacaz).3 7- Sabrn tesbih ile birlikte zikredilmesi. Artk sen, Rabbinin hkmne sabret; nk gerekten sen, bizim gzlerimizin nndesin. Ve her kalknda da Rabbini hamd ile tesbih et. 4 8- Sabrn istifar ile birlikte zikredilmesi. u halde sen sabret. Gerekten Allah'n vaadi haktr. Gnahn iin mafiret dile; akam ve sabah Rabbini hamd ile tesbih et. 5 9- Sabrn hakk ile birlikte zikredilmesi. haberlerinizi snayacaz sabreder ve saknrsanz, (ite bu) byk
Asra andolsun; gerekten insan, ziyan iindedir. Ancak iman edip salih amellerde bulunanlar, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler baka. 1 10- Sabrn rahmet ile birlikte zikredilmesi. Sonra iman edenlerden, sabr birbirlerine tavsiye edenlerden, merhameti birbirlerine tavsiye edenlerden olan.
2
11- Sabrn kr ile birlikte zikredilmesi. Andolsun biz Musa'y: "Kavmini karanlklardan nura kar ve onlara Allah'n gnlerini hatrlat" diye ayetlerimizle gndermitik. phesiz bunda oka sabreden ve kreden herkes iin gerekten ayetler vardr. 3 Hadislerde Sabr Sabrla ilgili bir ok hadis-i erif bulunmaktadr. Biz, bunlardan sadece birka tanesini zikretmekle yetineceiz. 1- Ebu Malik Haris b. Asm el-Eari anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Temizlik, imann yarsdr. Elhamdlillah sz, gklerle yerin arasn doldurur. Namaz, nurdur; sadaka, delildir; sabr, aydnlktr; Kuran, senin lehinde veya aleyhinde bir delildir. Her insan, (bu dnyadan gp) gitmektedir. Nefsini satan, ya onu kurtarr veya helak eder. 4
1 2 3 4 5
Al-i mran, 3/186. Hud, 11/11. Muhammed, 47/31. Tur, 52/48. Mmin, 40/55.
1 2 3 4
Asr, 103/1-3. Beled, 90/17. brahim, 14/5. Mslim, 1/203.
143
144
2- Ebu Said el-Hudri anlatyor: Ensardan baz kimseler Hz. Peygamberden mal istediler. Hz. Peygamber, yannda bulunandan kendilerine verdi. Yine istediler; Hz. Peygamber yine verdi. Tekrar istediler; Hz. Peygamber yannda olann hepsini verdi ve verecek bir eyi kalmaynca yle dedi: Yanmda ne mal varsa onu asla saklamaz, size veririm. Ancak, Allah, iffetli davranan kimsenin iffetini korur ve onu kimseye muhta etmez. Kim bakasndan istemekten kanrsa Allah, ona kendi katndan zenginlik verir. Sabretmek isteyene Allah, sabretme ve dayanma gc verir. Allah, sabrdan daha hayrl ve daha stn baka bir nimet kimseye vermemitir.1 3- Suheyb b. Senan anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Mminin ii ne gariptir. Her iinde mutlaka kendisine hayr vardr. Bu, sadece mmin iin byledir. Eer kendisine bir nimet verilirse, kreder ve bu, kendisi iin hayr olur. Eer kendisine bir sknt dokunursa, sabreder ve bu, onun iin hayr olur. 2 4- Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Allah yle buyurmutur: Dnya ehlinden bir mmin kulumun, iki sevdiini (iki gzn) aldmda sevabn umarak buna sabrederse, karlnda kendisine cenneti veririm. 3 5- Abdullah b. Mesut anlatyor. Hz. Peygamber, sanki peygamberlerden biri ile konuuyordu. Kavmi tarafndan
vurulmu ve yznden akan kanlar silerek yle diyordu: Ey Allahm! Kavmimi affet. nk onlar bilmiyorlar. 1 6- Ebu Said ve Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Mslmana isabet eden her yorgunluk, hastalk, znt, keder, sknt hatta ayana batan diken nedeniyle bile Allah, onun gnahlarn balar 2 7- Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Gl, grete gl olan deildir. Asl gl, fke annda nefsine hakim olabilendir. 3
1 2 3
Mslim, 2/729. Mslim, 4/2295. Buhari, 7/221.
1 2 3
Buhari, 8/65. Buhari, 7/3; Mslim, 4/1992. Buhari, 10/431; Mslim, 7/129; Nevevi, Riyazus-salihin, s. 24-38.
145
146
9- EYTANDAN ALLAHA SIINMAK Allah, iradesi ve dilei gereince imtihan amacyla, iblis ve yandalarna insanlar aldatma frsat vermi, Adem ve zrriyetine ise seme hrriyeti vermitir. Allah, insan kendi trne has bir ekilde yaratmtr. Bu yzden o, ne bir melek ne de bir eytandr. blis ve yandalar, insanoluna kar amansz bir sava iindedir. Bu sava, onlarn kt tabiatndan, byklenme ve kskanlklarndan kaynaklanmaktadr. blis, bu savaa girmek ve onu srdrebilmek iin kyamet gnne kadar Rabbinden izin istemi, Allah da bir hikmet gerei ona bu izni vermitir. Ancak insan da hazrlksz ve korumasz brakmam, ona eytann verecei sknt ve eziyetlerden koruyacak bir gven ve tuzaklarna dmekten koruyacak bir kalkan vermitir. stiaze, her ktlkten ve her kt kimseden Allaha snmak ve Onun korumasn talep etmektir. nsan bir ktlkten korunmak, bir ktl defetmek veya bir hayr elde etmek iin birinden snma talep eder. Fussilet suresi, davetide bulunmas gereken ve korunmasn salayan eyleri aklamakta ve yle buyurmaktadr: ayet sana eytandan bir kkrtma gelecek olursa, hemen Allah'a sn. nk O, iitendir, bilendir 1 Davetinin, her an Allaha snmas, Ona yalvarp yakarmas ve zilletini ifade etmesi gerekir. zellikle Allahn merhametinden kovulmu eytann, kendisi ile davetin arasna
1 Fussilet, 41/36.
girdii ve onu davetten vazgeirmek iin kkrtmalarda bulunduu zamanlarda Allaha ok snmaldr. nk eytan davetiye engel olmak, onu tuttuu yoldan dndrmek, grevinde tembellik etmesini ve geri kalmasn salamak, insanlara hayr ve hidayet yolunu gstermekten men etmek iin ok gayret eder; davetiye bir ok ynden yaklap onu saptrmaya alr. te daveti, davet yolunda duraksamamak ve davetten geri kalmamak iin eytann bu oyunlarna ok dikkat etmesi ve ondan saknmas gerekir. eytann davetiyi saptrmak ve izledii yoldan dndrmek iin kulland yntemlerin en nemlileri unlardr: Davetiyi kkrtmas ve onu, izledii yolun uzunluuyla korkutmasdr. eytan, davetiye ne zaman yolun sonuna varacan sorar ve peygamberlerin bile bu sona ulamadan ldn, insanlarn ounun onlara inanmadn, ldklerinde insanlarn iki grup olduunu, sadece az bir kesimin onlara inandn, buna karlk byk bir kesimin ise inanmadn syleyerek davetiyi, davet yolundan vazgeirmeye alr. Onu, davet yolunda bana gelebilecek sknt ve sorunlarla korkutur. Bu sorunlarn sadece kendisiyle snrl kalmayacan, ailesinin ve kabilesinin de bu sorunlardan nasiplerini alacaklarn, bu yzden bir ok sorunlarla karlaacan fsldar. Ona, gereken davet ilgiyi yoluna girdiinde bunun, onlara kendisini vakit
malndan ve ailesinden uzaklatracan, ei ve ocuklarna gsteremeyeceini,
148
ayramayacan, bu durumun kendisini, ailesini ve maln bir ok tehlikeyle kar karya brakacan hatrlatr. Ona, fitne ve bozulmann ok byk boyutlarda olduunu, yapacan eylerin bu byk bozulmadan kesinlikle bir ey deitirmeyeceini fsldar; bylece onun, davetten geri kalmasn salar. Bu saydmz yntemlerin dnda eytann, davetiyi yolundan ayracak birbirinden farkl daha bir ok planlar vardr. Bu yzden daveti, kararllnn zayfladndan en ufak bir kukuya kaplrsa, hemen eytandan Allaha snmal ve davet almalarna daha bir kararllkla devam etmelidir. nk Allahn kendilerinden raz olduu ve szlerini, en gzel sz olarak kabul ettii, bakalarndan stn tuttuu ve varacaklar yerin cennet nimetleri olduunu bildirdii kimselerin yolu budur. bn Kesir,ayet sana eytandan bir kkrtma gelecek olursa, hemen Allah'a sn ayetini tefsir ederken unlar syler: stiaze hakknda sadece ayet bulunmaktadr. Bu ayetler unlardr: Sen af (veya kolaylk) yolunu benimse, (slm'a) uygun olan (rf) emret ve cahillerden yz evir. Eer sana eytandan yana bir kkrtma (vesvese veya iva) gelirse, hemen Allah'a sn. nk O, iitendir, bilendir.
1
Yce Allah burada insan cinsinden olan dman, tabiatnda var olan dostluk ve samimiyete dndrmek iin, kendisine iyilik ve gzellikle muamele etmeyi; iyilik ve gzellik kabul etmeyen eytan cinsinden olan dmana kar da, kendisine snmay emretmektedir. nk eytan, daha nce kendisiyle dnmez. Yce Allah, eytanla ilgili olarak baka ayetlerde yle buyurur: Ey Ademoullar, eytan, anne ve babanzn irkin yerlerini kendilerine gstermek iin, elbiselerini syrtarak, onlar cennetten kard gibi sakn sizi de bir belaya uratmasn. nk o ve taraftarlar, (kendilerini gremeyeceiniz yerden) sizleri grmektedir. Biz gerekten eytanlar, inanmayacaklarn dostlar kldk. 1 Gerek u ki, eytan sizin dmannzdr, yleyse siz de onu dman edinin. O, kendi grubunu, ancak lgnca yanan atein halkndan olmaa arr. 2 Hani meleklere: "Adem'e secde edin" demitik; blis'in dnda (dierleri) secde etmilerdi. O cinlerdendi, bylelikle Rabbinin emrinden dar kmt. Bu durumda Beni brakp onu ve onun soyunu veliler mi edineceksiniz? Oysa onlar sizin Adem arasnda yaanan iddetli dmanlk bir ey nedeniyle, insanolunu helak etmekten baka
Araf, 7/199-200.
1 2
Araf, 7/27. Fatr, 35/6.
149
150
dmanlarnzdr. (Bu,) Zalimler iin ne kadar kt bir (tercih) deitirmedir.

1
tamamen farkldr. Bu yzden o, her hayrl ii yapmaktan da uzaktr. eytann ateten yaratldna dayanarak bu szcn ate kknden trediini ileri srenler de olmutur. Anlam bakmndan her iki gr de dorudur ancak, ilk gr daha dorudur. Zira eytanlar, insanoluna zarar vermekten baka bir eyi asla dnmezler. Bu da ilk gr desteklemektedir.1 Iyad b. Himar anlatyor. Bir kutsi hadiste Hz. Peygamber, Allahn yle buyurduunu haber verdi: Ben kullarm tertemiz bir ekilde yarattm ancak, eytanlar onlar pelerinden srkledi. 2 slam, kainatta Allahn iradesine kar kan, onunla ekien, ona ortak olmaya alan, kainata tamamen ktlk yerletirmek isteyen ve Allahn dilemesi ile ycelmi insanlar drmek isteyen hibir irade ve gc kabul etmez. slam dinler arasnda byk bir adm atarak hayr, er, hesap, sevap ve ceza konularnda, insanlarn vicdann rahatlatan ve iine huzur veren en doru bir inanla gelmitir. Bu inanc da iki temel esas zerine oturtmutur: Kainatta ilahi iradenin bir ve tek oluu. nsann vicdan ile Rabbi arasna hibir eyin girmemesi ve kiinin, baka hibir vastaya gerek duymadan Rabbine ynelmesi.
eytan, gerek olmad halde yemin ederek kesinlikle t verenlerden biri olduunu syleyerek Adem atamz aldatmtr. Allah, eytann Ademin zrriyetini de aldatacana yemin ettiini bize yle bildirir: Dedi ki: "Senin izzetin adna andolsun, ben, onlarn tmn mutlaka azdrp-kkrtacam. Ancak onlardan, muhlis olan kullarn hari." 2 yleyse Kur'an okuduun zaman, kovulmu
eytandan Allah'a sn. Gerek u ki, iman edenler ve Rablerine tevekkl edenler zerinde onun hi bir zorlaycgc yoktur. Onun zorlayc-gc ancak onu veli edinenlerle onunla, O'na (Allah'a) ortak koanlar zerindedir.3 Euzu billahi mine-eytanir-racim cmlesinin anlam, Allahn rahmetinden kovulmu eytann, dinim veya dnyam konusunda bana zarar vermesinden, beni emrolunduum bir fiili yapmaktan men etmesinden veya beni, nehyolunduum bir fiili ilemeye tevik etmesinden Allaha snrm demektir. nk insan, Allahtan baka hibir varlk eytandan koruyamaz. eytan, Arapa uzak oldu anlamna gelen a-ta-na kknden tremitir. eytann yaps insann yapsndan
1 2 3
Kehf, 18/50. Sad, 38/82-83. Nahl, 16/98-100.
1 2
bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 1/12-16. Mslim, 4/2197.
151
152
slam, bu kainatta ilahi iradeye kar kan veya ondan daha stn bir iradenin varlna inanan veya ilahi iradeye ortak olduunu iddia eden hibir gr ve inanc, kesinlikle kabul etmez. nk bu tr inan ve dncelerin tamam yanl ve geree tamamen aykrdr. slam, bu tr inanlara sahip insanlar, tevbe ederek bu inanlarn terk etmeye ve hidayet yoluna girmeye davet eder. nanlarnda srar edip slama girmeyi reddedenleri, inkarclkla sular ve onlarn teki dnyada cezalandrlacaklarn bildirir. Allah, melek ve cinlerin bilmedikleri isimleri Hz. Ademe reterek onu, meleklerden ve cinlerden stn klmtr. Yce Allah Hz. Ademe, hata iledikten sonra tevbe etmesini ve tekrar hidayet yoluna girmesini salayacak ilahi bilgi / marifetle ilgili kelimeler de retmitir.1 fke ve gazap, ou defa ktle kar sabretmeye ve hogrl olmaya mani olur; kiiyi hemen tepki vermeye tevik eder. Byle bir durumla karlaan insan, hemen eytandan Allaha snmaldr. nk eytan, fke anda insan daha abuk aldatr. Bu yzden her mmin, eytann saptrma yollarn iyi bilmeli ve ona gre tedbir alarak eytann, fkesini suiistimal etmesine frsat vermemelidir. eytan, kendisinin saptrma yollarn bilen, kendisine kar hazrlkl olan ve bu yolda gcnn farknda olan kimseleri saptrmakta aciz kalr. nk mmin kii, eytann kendisine kar kullanabilecei btn yntemleri bilmi ve ona gre tedbirini almtr. Ama buna ramen eytan, Allaha davet
1 Abbas akkad, blis, s. 111.
edenin kalbini kuatmaktan geri kalmaz, bir fke annda onu saptrmann yollarn arar. Davet yolu, gerekten zor bir yoldur. Ama zorluklardan ylmayan daveti, nefsinin, ailesinin ve toplumunun koyduu btn engelleri aar; insanlar hayra ynlendiren ve daima onlara hayr tavsiye eden nderlerden biri olur.
153
154
SONSZ Byle bir almay ortaya koymama yardm eden, beni bu almamda baarl klan, zahiri ve batni nimetlerini zerimize yadran Yce Allaha sonsuz krler olsun. Balad nimetlerle salih amelleri tamamlayan Allah, hi kukusuz her trl eksik ve noksanlktan uzaktr. Bu alma sayesinde Fussilet suresinin ele ald baz davet sorunlarn incelemeye ve onlara k tutmaya altm. Sureden davetiler iin olduka nemli dersler kardm. Bu derslerin banda u konular gelmektedir: Davetinin uygulayabilecei davet sluplar. Davetinin alma yapabilecei davet alanlar. Davetide zellikler. Yce Allahtan bu almam, ilediim salih ameller arasna kabul etmesini, en hayrl amelimizi en son amelimiz yapmasn ve en gzel gnmz de kendisiyle buluacamz gn yapmasn dilerim. O, gerekten bunu yapmaya kadirdir. Ey Allahm! Seni tesbih eder ve sana hamd ederim. ehadet ederim ki, Senden baka hibir ilah yoktur. Sana tevbe ediyor ve senden balanma diliyoruz. mutlaka bulunmas gereken balca
KAYNAKLAR
- Camiul-ulum vel-hikem, Abdurrahman b. receb elhanbeli, Darul-ifta, Riyad.
- Kuran- Kerim A - el-Akaidul-islamiyye, Seyyid sabk, b. Darul-kitabularabi, Beyrut. - el-Akaidul-islamiyye ve ususuha, Abdurrahman hasan habanneke el-meydani, b. darul-kalem, Dimek 1399 h. - Akidetul-mmin, Ebubekir cabir el-cezairi, b. 2, mektebetul-klliyat el-ezheriyye, Msr 1398 h. - el-Amelus-salih, Ahmet izzeddin el-beyanuni, b. mektebetul-hda, Halep 1397 h. B - el-Bidaye ven-nihaye, el-Hafz ebul-fida smail ibn kesir ed-dmeki, b. 4, Mektebetul-mearif, Beyrut 1401 h. Buhusul-mutemerul-alemi li-tevcihid-daveti v
- el-Camiu li ahkamil-kuran, Muhammed b. Ahmet elKurtubi, b. Daru ihyaut-turasul-arabi, Beyrut. - el-Cevabus-sahih limen bedelde dinel-mesih, Ahmet b. abdulhalim b. teymiyye, b. metabiul-mecdut-ticariyye. D - Davetul-islam, Seyyid sabk, b. Darul-kitabul-arabi, Beyrut 1973. - ed-Davetul-islamiyye usuluha ve vesailuha, Dr. Ahmet gallu, b. Darul-kitabul-msri, Kahire 1987. ed-Davetul-islamiyye mefhumuha ve hacetul-
muctemeat ileyha, Muhammed hayr ramazan Yusuf, b. 1, metabiul-ferezdek et-ticariyye, Riyad 1407 h. ed-Davetul-islamiyye davetun alemiyye,
Muhammed er-Ravi, b. Darul-arabiyye, Beyrut. - ed-Davetu ilel-islah, Muhammed hdr hseyn, b. elmetbaatus-selefiyye, Kahire 1346. - ed-Davetu ilal-allah er-risaletu vel-vesiletu velhedef, Dr. Tevfik el-Vai, b. 1, mektebetul-felah, Kuveyt 1406 h. h. ed-Davetu ilal-allah fi sureti brahim el-halil,
idadud-duat, el-Camiatul-islamiyye, Medine 1397 h. C - Camiul-usul fi ahadisir-rasul, Muhammed b. esir elcezeri, tahkik, Abdulkadir el-erneut, b. metbaatul-melah, 1389 h. - Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, Muhammed b. Cerir et-taberi, b. 4, Darul-marife, Beyrut 1400 h.
Muhammed b. seyidi b. el-habib, b. 1, darul-vefa, Cide 1406
158
Kaynaka
ed-Davetu
ilal-allah
ve
ahlakud-duat,
eyh
F - Fethul-bari, Ahmet b. ali b. hacer el-askalani, tahkik, abdulaziz b. baz, b. mektebetur-riyad el-hadise, Riyad. - Fethul-kadir, Muhammed b. ali e-evkani, b. Darulfikr. H - Hadil-ervah ila biladil-efrah, Muhammed b. Ebubekir ibn kaymiyye, b. darul-kutubul-ilmiyye, Beyrut. - Hayatus-sahabe, Muhammed Yusuf el-kandehlevi, b. 1388 h. - Hidayetul-mridin ila tarikil-vazi vel-hitabe, Ali mahfuz, b. 4, Darul-itisam, bask tarihi belirtilmemi. - el-Huda vel-beyan fi esmail-kuran, Salih b. brahim el-belhi, b. 1, camiatul-imam Muhammed b. suud elislamiyye, Riyad 1397 h. - radul-aklus-selim ila mezayal-kitabul-kerim, Tefsiru Ebu Suud, b. Darul-fikr. - blis, Abbas Mahmut Akkad, b. 5, Daru Nahda, Msr. - el-tkan fi ulumil-kuran, Celaleddin Abdurrahman esSuyuti, b. 3, Halebi, Msr, 1370 h. cazul-beyan fi suveril-kuran, Muhammed Ali
Abdulaziz b. baz, b. 1, ed-darus-selefiyye, Kuveyt 1404 h. - ed-Davetu vel-insan, Dr. Abdullah e-azeli, b. elmektebetul-kavmiyye, Tanta / Msr. - ed-Davetu ved-daiyetu fi davi suretil-furkan, Muhammed said el-Barudi, b. 1, Darul-vefa, Cidde 1407. - Delilul-falihin li turuki riyazus-salihin, Muhammed b. alan es-sddiki e-afii, b. el-mektebetul-ilmiyye, Beyrut 1402 h. E - Esasul-belaga, Carullah Ebul-kasm Mahmut b. mer ez-Zemaheri, b. 2, Darul-ktb, 1972.
Sabuni, b. 2, mektebetul-gazzali, 1399 h.
159
160
Kaynaka
- el-manu billah, Muhammed Hasan el-Hmsi, b. Darurreid, Dmek. K el-Kamusul-muhit, Muhammed b. Yakup el-
- Mebahisu fi ulumil-kuran, Menna Kattan, b. 8, mektebetul-mearif, Riyad 1401 h. - Mecmuu fetava eyhu2l-islam ibn Teymiyye, derleyen Abdurrahman b. kasm ve olu Muhammed, b. daretulmesqhetul-askeriyye, Kahire 1404 h. Datm, Darul-ifta, Riyad. Muhatarus-sihah, Muhammed b. Ebubekir b.
firuzabadi, b. el-messesetul-arabiyye, Beyrut. - el-Kafiyetu-afiye fil-intisari lil-firkatin-naciye, Ahmet b. brahim b. isa bn Kayym, tahkik, zheyr e-avi, b. 3, elmektebetul-islami, Beyrut 1406 h. - Kitabul-erbain fi usulid-din, er-Razi, b. Matbaatu dairetul-mearifu2l-osmaniyye, Haydarabad 1353 h. - Kenzul-ummal, Hsameddin el-muttaki el-hindi, b. messesetur-risale, Beyrut. Keyfe nedun-nas, abdulbedii sakr, b. 6, el-
abdulkadir er-Razi, b. Darul-kitabul-arabi, Beyrut 1967. - Muhtasaru minhacul-kasidin, bn Kudame el-makdisi, tahkik, zheyr e-avi, b. 6, el-mektebetul-islamiyye, Beyrut 1405 h. - Medaricus-salikin, Muhammed b. Ebubekir b. kayym, tahkik, Muhammed hamid el-fakki, b. Darul-kitabul-arabi, Beyrut 1392 h. - Mridud-duat, Muhammed nemr el-hatib, b. 1,
mektebetul-islami, Beyrut 1397 h. L - Lbabut-tevil fi meanit-tenzil, alaaddin ali b. Muhammed b. brahim el-hazin, b. darul-fikr, Beyrut. - Lisanul-arab, Cemalettin Muhammed b. mekrem b. manzue el-efriki el-msri, b. Daru Sadr, Beyrut. Levamiul-envarul-behiyye ve sevatiul-esrarul
darul-marife, Beyrut 1401 h. - Msnedul-imam Ahmet b. hanbel, fihristur-ruvat, Muhammed nasruddin el-elbani, b. messestu kurtuba. - el-Msned, imam Ahmet b. hanbel, erh ve fihristleme Ahmet Muhammed akir, b. 3, Darul-mearif, Kahire 1368 h. - el-Misbahul-mnir fi garibi-erhil-kebir, Ahmet b. Muhammed el-mukri el-feyyumi, b. darul-ktbl-ilmiyye, Beyrut 1398 h.
eseriyye li erhid-durretil-mudiyye fi akdil-firkatil-mardiyye, Muhammed b. Ahmet es-Sefarini, b. 2, messesetul-hafikin, Dimek 1402 h. M
161
162
Kaynaka
- el-Musannef, abdurrezzak b. humam es-Sanani, tahkik, Habiburrahman el-Azami, b.2, el-mektebetul-islami, Beyrut 1403 h. - Mearicul-kabul bi erhi slemil-vusul ila ilmil-usul fi ilmit-tevhit, hafz ibn Ahmet el-hakemi, b. Darul-ifta, Riyad el-Mucemul-kebir Taberani, tahkik, Hamdi
- Menahicul-buhus ve kitabetuhu, Dr. Yusuf Mustafa elKadi, b. Darul-merrih, Riyad 1399 h. - Mevsuatu ahlakil-kuran, Dr. Ahmet e-irbasi, b. 1, Darur-raidul-arabi, Beyrut 1971. N Nbvvetu Muhammed fil-kuran, Dr. Hasan
abdulmecit es-selefi, b. mektebetul-mesna, Badat - el-Mucemul-mfehres li elfazil-hadis, b. matbaatu beril, Laydn 1955. - el-Mucemul-mfehres li elfazil-kuran, Muhammed fuat abdulbaki, b. Daru ihyaut-turasul-arabi, Beyrut. - Mucemu mekayisul-lga, Ahmet b. faris b. zekeriyya, tahkik, abdusselam Muhammet Harun, b. 2, matbaatulhalebi, Msr 1390 h. el-Mfredat fi garibil-kuran, el-Hseyn b.
diyauddin tr, b. 1, Darun-nasr, Halep, 1393 h. - en-Nbvvetu vel-enbiya, Muhammed ali se-Sabuni, b. 2, 1400 h. - En-Neru fi kiraatil-ar, Muhammed b. muhammed b. ali b. yusuf el-Cezeri, tahkik, Dr. Muhammed salim muheysin, b. mektebetul-kahire. - Naimul-cenne fil-kurani ves-snne, Abdullatif aur, b. mektebetul-kuran. R Ruhul-meani fi tefsiril-kuranil-azim, ihabuddin
Muhammed el-sfahani, tahkik, Muhammed seyyid kilani, b. matbaatul-halebi, Msr 1381 h. - Min sfatid-daiye, Muhammed es-Sabba, b. 2, elmektebetul-islami, Beyrut 1391 h. Menahicul-bahs, Dr. Gazi Hseyin inaye, b.
seyyid Mahmut el-alusi, b. Darul-fikr, Beyrut 1403 h. - Riyazus-salihin, Yahya b. eref en-Nevevi, tahkik, abdulazizi rabah ve Ahmet ed-Dakkak, b. 4, Darul-memun, Dimek 1401 h. S - es-Siretun-nebeviyye, bn Hiam, tahkik, Mustafa essaka, brahim el-ebyari ve Abdulhafiz ilbi, b. Daru ihyautturasil-arabi, Beyrut.
messesetu ebabul-camiiyyetul-iskenderiyye. - Menahicul-bahsul-ilmi, Dr. Abdurrahman bedevi, b. 3, Vekaletul-matbuat, Kuveyt 1977.
163
164
Kaynaka
- es-Sabru fil-kuran, Dr. Muhammed b. e-erif, b. 1, eriketu mektebatu ukkaz, Cidde 1404 h. - Sahihul-imamul-buhari, tahkik, eyh Abdulaziz b. baz, b. 1, Darul-fikr, el-mektebetut-ticariyye, Mekke 1414 h. - Sahihul-imam Mslim, tahkik, Muhammed fuad abdulbaki, b. Daru ihyaut-turasil-arabi, Beyrut 1400 h. - Sahihu sneni ibn mace, Elbani, el-mektebetul-islami, b. 3, Beyrut 1408 h. - Sahihu sneni ebi davut, Elbani, el-mektebetul-islami, b. 1, Beyrut 1409 h. - Sahihu snenin-nesai, Elbani, el-mektebetul-islami, b. 1, Beyrut 1408 h. - Sifatud-daiyetun-nefsiyye, Abdullah nash ulvan, b. Darus-selam, Kahire 1405 h.
- umul-masiye ve bereketut-takva, Ahmet izzeddin el-Beyanuni, b. 2, Darus-selam, Kahire 1406 h. - erhu akidetut-tahaviyye, bn Ebul-izz el-hanefi, b. elmektebetul-islami. - e-eria, Muhammed b. hseyn el-Acurri, tahkik, Muhammed hamid el-fakki, b. 1, darul-kutubul-ilmiyye, Beyrut, 1403 h. T - Tarihud-davetul-islamiyye minel-emsi ilal-yevm, Adem Abdullah el-Aluri, b. Daru mektebetul-ihya, Beyrut. - et-Tahvif minen-nar vet-tarif bi hali daril-bevar, Abdurrahman b. Receb el-hanbeli, b. Darul-beyan, am 1399 h. - Tezkiretud-duat, el-Behiy el-Huli, b. 5, Darul-kalem, Dimek 1397 h. - et-Tabsire, Mekki b. Ebi Talib, b. darus-selefiyye, Hindistan. Tacul-arus min cevahiril-kamus, Muhammed
murtaza ez-Zebidi, b. Daru mektebetul-ihya, Beyrut. - Tefsirul-kuranil-azim, el-Hafz ebul-fida smail ibn kesir ed-dmeki, b. Darul-marife, Beyrut 1388 h. - et-Tefsirul-kebir, el-Fahrur-Razi, b. 2, Darul-ktbulilmiyye, Tahran.
165
166
Kaynaka
- et-Tefsirul-vadh, Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, b. 4, mektebetul-istiklalul-kbra, Kahire 1388 h. -et-Takva, Salahaddin mardini, b. el-Mektebetul-islami, Dimek 1400 h. - Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamil-mennan, Abdurrahman b. nasr es-Sadi, tahkik, Muhammed zhdi enNeccar, b. el-messesetus-saidiyye, Riyad. U - Ususud-dave ve dbud-dut, Muhammed seyyid vekil, b. Metabiul-ahbar, Kahire. Umdetul-kari erhu sahihil-buhari, Bedreddin
Mahmut b. Ahmet el-Ayni, b. Daru ihyaut-turasil-arabi. V - el-Vahyul-muhammedi, Muhammed reit rza, b. elmektebetul-islami, Beyrut. Z - Zadul-mesir fi ilmit-tefsir, Ebul-ferec Abdurrahman bi Cevzi, b. el-mektebetul-islami, Dimek. - Zaifu snenit-tirmizi, Muhammed nasr el-elbani, b. 1, el-mektebetul-islami, Beyrut 1411 h.
167

إعداد الداعية على ضوء سورة فصلت

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

إعداد الداعية على ضوء سورة فصلت

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAZAR HAKKINDA Dr. Hamed b. Nasr b.

: Fussilet Sresi Inda Davetinin E itimi

eviren: Mehmet Ali Kara

erkanuhu ve mecalatuhu Nususud-dave fil-kuranil-kerim Diraseten tesiliyye

bilincinde, hizmet iin

tamamlayaca Fussilet suresidir.

ortaya koymak, onun, btn insanlar iin bir k ve yol

Nahl, 16/36. Maide, 5/67.

Al-i mran, 3/110. Tevbe, 9/71.

Asr, 103/1-3. Hacc, 22/41 Seyit Sabk, Davetul-islam, s. 285-286.

Yusuf, 12/108. bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 495-496

Abdurrezzak es-Sanani, el-Musannef, 3/380.

1 Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimur-rahman fi tefsiri kelamilmennan, 7/26.

Birinci Blm DAVET VE DAVETNN TANIMI

Yusuf (a.s.)n arld ey,

kadnlarn kendisine yapt taleplere cevap vererek gnah

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm

Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 10.

Davet ve Davetinin Tanm

Muhammed er-Ravi, ed-Davetul-islamiyye davetun alemiyye, s. 30. Enam, 6/162-163.

Davet ve Davetinin Tanm

nimetimi tamamladm ve size din olarak slm' seip-

davetidirler. Onlarn daveti olduklarn Yce Allah, bize

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm

Hafz el-Hakemi, Mearicul-kabul, 1/13-14. Bakara, 2/216.

Davet ve Davetinin Tanm

Muhammed Hudayr Hseyn, ed-Davetu ilel-islah, s. 5. Taha, 20/55.

1 Adem Abdullah el-Aluri, Tarihu davetul-islamiyye, minel-ems ilelyevm, s. 21-22.

Davet ve Davetinin Tanm

Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 38-40.

Davet ve Davetinin Tanm

kinci Blm FUSSLET SURESNDE DAVET SLUPLARI

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Mslim, 4/2280. Fussilet, 41/22.

Fussilet, 41/22. Mslim, 4/2141.

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

sabredebilirlerse, artk onlar iin konaklama yeri

Kurtubi, el-Cami li ahkamil-kuran, 15/350-353. Fussilet, 41/20. evkani, Fethul-kadir, 4/511.

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

ayaklarmzn altna alalm, en aalarda bulunanlardan

Fussilet, 41/27-28. Fussilet, 41/29.

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

gzetiminde ve korumasndadrlar. Size vaad olunan

Fussilet, 41/30-31. Fussilet, 41/31. Fussilet, 41/32.

evkani, Fethul-kadir, 4/515. Rad, 13/24.

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Araf, 7/73. sra, 17/59.

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Araf, 7/73. Araf, 7/77. ems, 91/11-15. Neml, 27/48.

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Sabuni, en-Nbvve vel-enbiya, s. 234.

Fussilet, 41/13-18. Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 24/65.

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar

Fussilet Suresinde Davet Uslplar