Professional Documents
Culture Documents
Tron Bo Tra Loi Cau Hoi Tam Ly Hoc
Tron Bo Tra Loi Cau Hoi Tam Ly Hoc
Tru tng v khi qut c mi lin h mt thit vi nhau mc cao.Khng c tru tng th khng th tin hnh khi qut,
nhng tru tng m khng khi qut th hn ch qu trnh nhn thc.
Phn tch v d :
+ Ni v khi nim ci cc, con ngi tru xut nhng thuc tnh khng quan trng nh cht liu,mu sc,kiu dng m ch
gi li nhng thuc tnh cn thit nh hnh tr,dng ng nc ung. l tru tng.
+ Khi qut gp tt c nhng vt c nhng thuc tnh c bn ni trn d lm bng nhm, s, thy tinhc mu xanh hay
vngtt c iu xp vo mt nhm ci cc.
36
- Nh c c im ny m con ngi khng ch gii quyt c nhng nhim v hin ti m cn c th gii quyt c nhng
nhim v ca tng lai,trong khi gii quyt nhim v c th vn c th sp xp n vo mt nhm,mt loi,mt phm tr c
nhng quy tc,nhng phng php gii quyt tng t.
V d: Khi tnh din tch hnh ch nht ta c cng thc : S = (a x b).Cng thc ny c p dng cho nhiu trng hp tng t
vi nhiu con s khc nhau.
d. T duy quan h cht ch vi ngn ng.
- T duy mang tnh c vn , tnh gin tip, tnh tru tng v khi qut l do n gn cht vi ngn ng. T duy v ngn ng c
mi quan h mt thit vi nhau. Nu khng c ngn ng th qu trnh t duy ca con ngi khng th din ra c, ng thi cc
sn phm ca t duy (khi nim, phn on)cng khng c ch th v ngi khc tip nhn.
V d: Nu khng c ngn ng th nhng cng thc ton hc s khng c v khng th hin c nhng hiu bit v t nhin.
V d: khi tin hnh lp trnh PASCAL, ngi ta dng ngn ng ghi li c mt chng trnh lp trnh hon chnh. Nu
khng c ngn ng ghi li th c ch th ln ngi hc u khng th tip nhn c trn vn tri thc.
- Ngn ng c nh li kt qu ca t duy, l phng tin biu t kt qu t duy, do c th khch quan ha kt qu t duy
cho ngi khc v cho bn thn ch th t duy. Ngc li, nu khng c t duy th ngn ng ch l nhng chui m thanh v
ngha. Tuy nhin, ngn ng khng phi l t duy m ch l phng tin ca t duy.
- Ngn ng ca chng ta ngy nay l kt qu ca qu trnh pht trin t duy lu di trong lch s pht trin ca nhn loi,do
ngn ng lun th hin kt qu t duy ca con ngi.
V d: Cng thc tnh din tch hnh vung S = (a x a) l kt qu ca qu trnh con ngi tm hiu tnh ton.Nu khng c t duy
th r rng cng thc ny v ngha.
e. T duy c mi quan h mt thit vi nhn thc cm tnh
- Nhn thc cm tnh bao gm cm gic v tri gic, trong :
+Cm gic l mt qu trnh tm l phn nh tng thuc tnh ring l ca s vt hin tng ang trc tip tc ng vo gic quan
ca ta.
+ Tri gic l qu trnh tm l phn nh mt cch trn vn cc thuc tnh b ngoi ca s vt, hin tng khi chng ang trc tip
tc ng vo gic quan ca ta.
- T duy phi da vo nhn thc cm tnh, da trn nhng ti liu cm tnh, trn kinh nghim, trn c s trc quan sinh ng. T
duy thng bt u t nhn thc cm tnh, trn c s nhn thc cm tnh m ny sinh tnh hung c vn . Nhn thc cm tnh
l mt khu ca mi lin h trc tip gia t duy vi hin thc, l c s ca nhng khi qut kinh nghim di dng nhng khi
nim, quy lut,l cht liu ca nhng khi qut hin thc theo mt nhm, mt lp, mt phm tr mang tnh quy lut trong qu
trnh t duy.
- X.L.Rubinstein nh tm l hc X vit vit: ni dung cm tnh bao gi cng c trong t duy tru tng,ta h nh lm
thnh ch da ca t duy.
- Lnin tng ni: khng c cm gic th khng c qu trnh nhn thc no c.
Vi d: Khi c mt v tai nn giao thng xy ra m ta thy.Th trong u ta s t ra hng lot cc cu hi nh: Ti sao li xy ra
tai nn? Ai l ngi c li?...nh vy l t nhng nhn thc cm tnh nh : nhn,nghequ trnh t duy bt u xut hin.
- Ngc li, t duy v nhng kt qu ca n nh hng mnh m, chi phi kh nng phn nh ca nhn thc cm tnh : lm cho
kh nng cm gic ca con ngi tinh vi,nhy bn hn,lm cho tri gic ca con ngi mang tnh la chn,tnh ngha. Chnh v
l , Ph.Angghen vit: nhp vo vi mt ca chng ta chng nhng c cc cm gic khc m cn c c hot ng t duy ca
ta na.
III. Kt lun
37
T nhng c im trn y ca t duy, ta c th ra nhng kt lun cn thit:
- Phi coi trng vic pht trin t duy cho hc sinh.Bi l, khng c kh nng t duy hc sinh khng hc tp v rn luyn c.
- Mun kch thch hc sinh t duy th phi a hc sinh vo nhng tnh hung c vn v t chc cho hc sinh c lp, sng
to gii quyt tnh hung c vn .
- Vic pht trin t duy phi c tin hnh song song v thng qua truyn th tri thc.Mi tri thc u mang tnh khi qut, nu
khng t duy th khng thc s tip thu, li khng vn dng c nhng tri thc .
-Vic pht trin t duy phi gn vi vic trau di ngn ng. Bi l c nm vng ngn ng th mi c phng tin t duy c
hiu qu.
- Tng cng kh nng tru tng v khi qut trong suy ngh.
- Vic pht trin t duy phi gn lin vi vic rn luyn cm gic, tri gic,nng lc quan st v tr nh. Bi l,thiu nhng ti liu
cm tnh th t duy khng th din ra c.
- pht trin t duy khng cn con ng no khc l thng xuyn tham gia vo cc hot ng nhn thc v thc tin. Qua
t duy ca con ngi s khng ngng c nng cao.
Ngoi ra cn trnh mt s vn nh:
- Qa nh kin trong t duy.
- Trnh nhng trng hp b m nh, b p lc.
- Ch th mang mt t duy hoang tng m in hnh d thy nht l ngi b m nh bi ti li
Cu 14. V sao ni t duy l mt qu trnh. v d minh ha?
QU TRNH T DUY
Khi qut:
I. Khi nim t duy.
II. Qu trnh t duy.
1) xc nh vn v biu t vn .
2) Huy ng v la chn cc tri thc, kinh nghim.
3) Sng lc cc lin tng v hnh thnh gi thuyt.
4) Kim tra gi thuyt.
5) Gii quyt nhim v.
Ch : v d minh ha cho qu trnh t duy.
III. Kt lun.
IV. Sch hay tm c.
Chi tit:
I. Khi nim t duy
T duy l qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh bn cht, nhng mi lin h v quan h bn trong c tnh quy lut ca s
vt, hin tng trong hin thc khch quan m trc ta cha bit.
T duy thuc v giai on nhn thc l tnh, l mt b phn quan trng ca qu trnh tm l.
II.Qu trnh t duy.
T duy l mt qu trnh bao gm nhiu giai on:
38
1) Xc nh vn v biu t vn
- T duy ch ny sinh khi con ngi nhn thc c tnh hung. Tnh hung l iu kin quan trng ca t duy. Song
khng phi tnh hung no cng ny sinh t duy. Ch c nhng tnh hung m con ngi nhn thc rng c vn v cn
phi gii quyt n tha mn nhu cu th trong tnh hung t duy mi ny sinh.
V d: mt bi ton nhn s l vn i vi mt hc sinh lp hai nhng khng phi l vn i vi mt sinh vin
i hc.
- Mi ngi s nhn nhn vn mt cch khc nhau ty thuc vo kin thc, kinh nghim v nhu cu c nhn. Mt
ngi cng c nhiu kinh nghim trong mt lnh vc no cng d dng nhn ra mt cch y cc mu thun.
- V nhu cu ca mi ngi cng rt quan trng. Nu nu ngi no c nhu cu cao trong vn th s nhn nhn vn
su sc hn nhng ngi c nhu cu c bn.
V d: Nh qun l c kin thc cao, tng lm vic nhiu nm c nhiu kinh nghim v c nhu cu gii quyt vn
cao th s nhn nhn vn su sc v ton din hn nh qun l c kin thc thp mi i lm v khng c mong mun gii
quyt vn .
- Trong giai on ny cn ch trnh xc nh chch hng vn . Nu xc nh sai s nh hng n nhng bc sau
v c th khng tm ra phng php gii quyt.
- y l giai on u tin v quan trng ca qu trnh t duy.
2) huy ng cc tri thc, kinh nghim
Ch th t duy huy ng cc tri thc, kinh nghim lin quan n vn cn gii quyt t xut hin cc lin tng. Sau khi
xc nh vn ch th t duy bt tay vo vic tm kim ti liu t nhiu ngun khc nhau v tp hp nhng kinh nghim ca
bn thn hoc kinh nghim hc hi t ngi i trc c lin quan n vn ,t lin tng trong u nhng ni dung c lin
quan n vn .
3) Sng lc cc lin tng v hnh thnh gi thuyt
- Cc tri thc kinh nghim thot u mang tnh cht rng ri, bao trm nn cn c sng lc cho ph hp vi nhim v.
Ch th t duy tm kim thng tin t nhiu pha nn lng thng tin thu c rt ln nhng khng phi thng tin no cng
chnh xc, cn phi la chn nhng thng tin ph hp v ng tin cy a vo gii quyt vn .
V du: sau khi thu thp thng tin v mt vn tm l no o thng qua nhng t trc nghim ngi ta khng dng
thng tin ca tt c cc phiu m ch dng nhng phiu c ni dung chn thc s dng.
- T c s d liu va thu c hnh thnh mt s phng n c th c gii quyt nhim v nhanh chng v tit kim
thi gian.
4) Kim tra gi thuyt
- Nn tri qua mt qu trnh kim tra trc khi thc hin cc phng n. Cn kim tra xem phng n no tng ng vi
iu kin v gii quyt vn mt cch hiu qu nht. Nu:
Phng n c khng nh th s i n gii quyt vn bng phng n .
Phng n b ph dnh th hnh thnh mt qu trnh t duy mi tm ra phng n mi ph hp hn gii quyt vn
.
- Trong giai on ny sau khi km tra cc phng n i khi ch th t duy s pht hin ra mt s nhim v mi cn gii
quyt.
5)Gii quyt vn
- L khu cui cng ca qu trnh t duy.
- Khi gi thuyt c kim tra v khng nh th s c thc hin, ngha l i n cu tr li cho vn c t ra.
- Sau khi gii quyt vn i khi mt s vn mi li ny sinh. Lc , mt qu trnh t duy mi li bt u.
- Trong qu trnh gii quyt nhim v, con ngi thng gp nhiu kh khn do nhiu nguyn nhn. C 3 nguyn nhn
thng gp:
Ch th khng nhn thy mt s d kin ca bi ton( nhim v).
Ch th a vo bi ton mt iu kin tha.
Tnh cht cng nhc, khun so ca t duy.
S : cc giai on ca mt qu trnh t duy.
39
y l s logic ca t duy do nh tm l hc K.K. Platonop tm tt. S lng cc gia on c th khng cn y trong
nhng trng hp nht nh, nhng th t cc giai on phi tun th theo s .
V d minh ha:
- Sinh vin A cui thng ht tin khng c tin n, tin tiu nhng cn n mt tun na mi n hn nhn tin nh gi.
Vn t ra cho sinh vin ny l lm sao sng qua mt tun na ch n ngy nh gi tin vo. V sinh vin A bt tay vo vc
tm cch gii quyt vn .
- Sau khi tham kho kin ca cc bn v cng thm kinh nghim ca bn thn qua nhng ln ht tin trc y sinh
vin A tm ra mt s phng n gii quyt nh sau:
Vay tin bn b sng tm mt tun, sau khi nn tin s gi li.
Bo gia nh gi tin sm hn
n chu.
- Sinh vin A bt tay vo vic kim tra xem phng n no c th thc hin c.
u tin l i hi thm cc bn vay tin nhng cui thng ai cng ht tin khng th vay c.
Tip theo l hi c ch n chu nhng c ch qun khng bn.
Cui cng l in v nh ni vi gia nh v gia nh ng gi sm hn, nhng gi t hn thng l.
- V vn ca sinh vin ny c gii quyt nhng mt v mi li ny sinh l vi s tin t hn sinh in A phi
chi tiu th no cho thng tip theo. V mt qu trnh t duy mi li ny sinh.
-
40
III. Kt lun
Trong qu trnh t duy cn ch :
- Cn kin nhn,c thi gian nhn nhn vn hiu c bn cht ca n trnh b qua mt s d liu quan trng lm
cho vic t duy tr nn b tt.
V d: khi lm bi thi phi c thi gian c tht k
- Cn quyt on, xc nh r nhim v trnh t duy chch hng vn .
V D: khi lm vic nhm cn thng nht kin trnh phn vn nhiu kin
- Trnh lm phc tp ha vn dn n kh khn trong t duy.
v d: ch tm c nhng ti liu cn thit cho bi lm trnh c nhiu sch m ra lan man.
- Trnh li t duy khun so, cng nhc.
V D: nh qun l khng nn p dng phng php qun l ca mi trng ny cho mi trng khc.
T duy trong cuc sng:
- Khi gp mt vn trong cuc sng khng nn bi quan, b tt, cn bnh tnh tm cch t duy gii quyt vn .
- Khi t duy gii quyt vn cn t duy tch cc trnh li t duy lch lc tiu cc.
- Trong hot ng gio dc v qun l cn khuyn khch li t duy t ph tm ra thnh cng mi.
- Hc sinh, sinh vin cn tp li t duy logic, pht trin kh nng t duy hc tp hiu qu v nhanh chng.
- Hc sinh sinh vin cn nng n hot ng c nhiu tri nghim gip cho t duy trong hc tp v trong cuc sng tt
hn.
VI. sch hay tm c
- Lm ch t duy thay i vn mnh ca Adam Khoo: bn c th lm c nhng g bn mun nu bn bit cch t duy
v lm ch t duy.
- T duy tch cc ca Trish Summerfield: ngi lc quan v c t duy tch cc lun nhn thy c hi trong tng mi
him nguy, ngi khng lc quan v c t duy tiu cc lun nhn thy him nguy trong tng c hi.
- T duy t ph ca Shogio Hibino: sch gip tr no bn nhn nhn vn mt cch nhanh nht v su sc nht, a ra
nhng kin sng to c o. Vi t duy t ph bn s thng minh hn m khng phi mt nhiu cng sc.
- Phng php t duy siu tc ca Bobi Diporter ni v cc phng php t duy h r kh nng tr nh, gip b no t
duy hiu qu v t ph.
- Lp bn t duy ca Tony Buzan: sch hng dn cch lp bn t duy ghi ch li v sp xp nhng t duy gip
bn ngn np v sng to hn.
- Su chic nn t duy ca Edward de Bono: sch ni v tng loi t duy, ch cho chng ta bit trong hon cnh no cn
p dng nhng loi t duy no cho hiu qu cao nht.
- Ti ti gii bn cng th ca Adam Khoo. c sch ny cho ta bit nhiu k nng b ch b tr cho qu trnh t duy.
n vi ti ti gii bn cng th bn s khm ph v pht huy ht tim nng ca bn thn.
41
Cu 15. Ch : Phn tch cc c im ca tng tng v nu vai tr ca
n?
I- M u:
Nhn thc ca con ngi khng phi ch phn nh nhng s vt hin tng ang trc tip tc ng (nh cm gic, tri
gic) v tc ng trc y (nh tr nh) m cn phn nh nhng ci m mnh cha h tri qua. l mt hnh thc
hot ng tm l c bit gi l tng tng. Vy tng tng l g?
II- Ni dung:
1. nh ngha:
Tng tng l mt qu trnh tm l phn nh nhng ci cha tng c trong kinh nghim ca c nhn bng cch xy
dng nhng hnh nh mi da trn c s ca nhng biu tng c.
V d: hnh nh nng tin c, con rng,
2. c im:
2.1. Tng tng ch ny sinh trc nhng tnh hung c vn , tc l nhng i hi mi, thc tin cha tng gp,
trc nhng nhu cu khm ph, pht hin, lm sng t ci mi nhng ch khi tnh bt nh (khng xc nh r rng) ca
hon cnh qu ln (nu r rng rnh mch th din ra qu trnh t duy). Gi tr ca tng tng chnh l ch tm c li
thot trong hon cnh c vn , ngay c khi khng iu kin t duy; n cho php nhy cc qua mt vi giai on
no ca t duy m vn hnh dung ra c kt qu cui cng. Song y cng chnh l ch yu trong gii quyt vn ca
tng tng (thiu chun xc, cht ch).
42
V d: khi c tc phm sng nh anh chng ta cha n ni anh Tri , cha c tip xc vi anh, khng c
chng kin 9 pht cui cng bt t ca anh nhng ta vn hnh dung c hnh dng, tm trng, kh phch, cng vi nhng
tnh tit trong cu chuyn.
2.2 Tng tng l mt qu trnh nhn thc c bt u v thc hin ch yu bng hnh nh, nhng vn mang tnh
gin tip v khi qut cao so vi tr nh. Biu tng ca tng tng l mt hnh nh mi c xy dng t nhng biu
tng ca tr nh, n l biu tng ca biu tng.
V d: Ha s Nga Xuricop nhn thy 1 con qu en trn nn tuyt trng tng tng ngay n hnh tng ca phu
nhn Morodova (nhn vt thi tha ca ch Nga hong).
2.3 Tng tng lin h cht ch vi nhn thc cm tnh, n s dng nhng biu tng ca tr nh do nhn thc cm
tnh thu lm cung cp.
V d: khi hc lch s c i hc sinh phi tng tng ra cuc sng ca ngi nguyn thy.
3. Vai tr:
3.1 Tng tng c lin quan mt thit vi mi hot ng ca con ngi. Nh c tng tng con ngi mi hnh
dung trc c kt qu ca lao ng, n gip con ngi nh hng mi hot ng, thc y hot ng,
V d: Jack Nicklaus, mt tay gn chuyn nghip v ni ting th gii tng tit l b mt thnh cng ca mnh
trc tin ng tng tng ra hnh nh qu bng ang nm v tr ni ng mun n kt thc, sau ng tng tng ra
ng i ca n v c ci cch n tip t nh th no? Cui cng ng lm y nh th v thnh cng.
3.2 Tng tng cn thit cho hot ng nhn thc trong cc qu trnh ca nhn thc u c s tham gia h tr ca
tng tng.
43
3.3 Tng tng cn c vai tr trong hc tp, nh hng ti s sng to ca nh vn, ha s, iu khc,
V d: Nu gio vin ni rng: khong cch t tri t n mt tri bng 149.500.000 km th hc sinh rt kh hnh
dung mc d l con s c th. Nhng nu gio vin m t thng qua so snh: chuyn xe la chuyn ng u vi vn
tc 50km/h th phi i ht 340 nm mi ht qung ng . Th hc sinh s d hnh dung hn.
III- Kt lun:
Tng tng c vai tr to ln trong i sng tinh thn ca con ngi, nhng biu hin ca tng tng c lin quan
n xc cm v c th tr thnh mt trong nhng ngun gc lm xut hin v pht trin cc tnh cm su sc bn vng.
Tng tng cn quan trng trong vic phn nh th gii khch quan. Nh vn Vichtohuygo: con ngi khng bit hi
hc, khng bit tng tng ch l con ngi.
Cu 16: Tinh ca m la gi? So sanh tinh camva nhn thc. Cho vi du minh hoa
1) Khai nim tinh cam:
Tinhcam la nhng thai th hin s rung cam cua con ngi i vi s vt, hin tng cua hin th c, phan anh
nghia cua chung trong mi lin quan vi nhu cu va ng c cua con ngi.
Vi du: tinh camgia inh, tinh cam ban be , tinh cam thy c, tinh yu
- Mt ngi me co th lam tt ca nhng gi co th chm soc con, nui con khn ln, sn sang hi sinh
tinh mang cua minh bao v con cua minh.
2) Khai nim nhn thc :
Nhn thc la qua trinh phan anh nng ngva sang tao hin thc khach quanvao b nao con ngi. Nh hoat ng nhn
thc, chung ta khng chi phan anh hin thc xung quanh ma con phan anh ca hin thc xung quanh minh, khng chi
cai bn ngoai ma ca ban cht bn trong, cac mi quan h mang tinh qui lut chi phi s vn ng, phat trin cac s vt
hin tng , khng chi phan anh cai hin tai ma cai a qua va cai se ti. Hoat ngnay bao gm nhiu qua trinh khac
nhau , th hin nhiu mc phan anh hin thc khach quanva mang lai nhng san phm kha c nhau v hin thc khach
quan .
Cn c vao tinh cht phan anh co th chia toan b hoat ng nhn thc thanh hai mc :
- Nhn thc cam tinh: phan anh thu c tinh bn ngoai( cam giac va tri giac). Vi du : khi nhin thy mt chic may tinh xach
tay thi nhn thc cam tinh cho chng ta thy c mau sc, kich thc , nhan hiu cua chic may tinh
- Nhn thc li tinh: phan anh thuc tinh bn trong, ban cht cua s vt. Vi du: khi nhin thy chic may tinh xach tay, bng
nhn thc li tinh ta bit c cht lng cu a chic may tinh
3) Vai tro cua tinh cam
a) i vi hoat ng nhn thc:
44
Tinh cam la ngun ng lc manh me kich thich con ngi tim toi chnli. Ngc lai, nhn thc la c s, la cai li
cua tinh cam, chi ao tinh cam, li va tinh la hai mt cua mt vn nhn sinh quan thng nht trong mt con
ngi.
Vi du: cu Phan Bi Chu, Phan Chu Trinh va c bit la Bac H , chinh vi long yu nc la ng lc manh me
thi thuc Bac ra i tim ng cu nc , giai phong dn tc ta.
b) i vi hoat ng
Tinh cam chim vi tri dc bit quan trong trong s nhng ng lc va nhn t iu chinh hanh vi cua con ngi.
Tinh cam nay sinh va biu hin trong hoat ng ; ng thi tinh cam thuc y con ngi hoat ng hoat ng ,
giup con ngi vt qua nhung kho khn tr ngai gp phai trong qua trinh hoat ng.
Vi du: sinh vin co nim say m trong hoc tp, trong vic nghin cu ca c tai khoa hoc thi se co mt t tng
hoc tp ung n , lun ho c hoi, tim toi nhng kin thc mi. Giao vin co nim say m trong cng tac giang day
thi lun tim toi sang tao ra nhng phng phng phap day tt, lam cho hoc sinh hiu bai tt hn. Hay Edixn
chinh vi nim am m phat minh ma nga trai qua hn 2000 ln th nghim phat minh ra cai bong en.
c) i vi i sng
Xuc cam, tinh cam co vai tro to ln trong i sng con ngi , con ngi khng co cam xuc thi khng th tn tai
c. Khi con ngi bi oi tinh cam thi i sng con ngi bi ri vao tinh trang ri loan va con ngi khng th
phat trin binh thng v mt tm li .
Vi du: co nhng con ngi khi sinh ra va ln ln bi la c vao rng, bi thu vt rng nui dng, khi a v cuc sng
loai ngi thi ho khng th thich nghi c, thm chi ho se b cht.
d) i vi cng tac giao duc con ngi.
Xuc cam, tinh cam gi mt vi tri v cung quan trong va la iu kin, va la phng tin giao duc , ng thi
cung la ni dung va mu c ich cua giao duc. Tai nng cua nha gio duc phu thuc rt nhiu vao long yu ngh va
tinh thng yu tui tre, thiu long yu ngh , yu hoc sinh thi ngi thy giao kho tr thanh ngi thy tt.
Vi du: nhng a tre trong thi ki phat trin ma thiu s chm soc, giup cua cha me, thay c, ba be thi rt d bi
trm cam va cung rt d sa vao cac t nan xa hi.
4) So sanh tinh cam va nhn thc
a) Ging nhau
- u phan anh hin thc khach quan: ngha la no chi phan a nh khi co hin thc khach quan tac ng vao
mi co tinh cam va nhn thc.
- u mang tinh chu th: nghia la tinh cam va nhn thc u mang nhng c im ring cua mi ngi:
cung mt vn nhng c vao mi ngi khac nhau thi co nhng nhn thc va bc l tinh cam khac
nhau. Cung mt vn nhng trong nhng hoan canh khac nhau thi cung co nhng nhn thc va bc l
nhung tinh cam khac nhau.
- u mang ban cht xa hi: vi du trong thi ki phong kin qui inh cha me t u con ngi o , cm
oan i la yu nhau. Vi vy moi ngi u nhn thc nh vy va tun theo, nhng i la yu nhau
c cho la sai va bi moi ngi ki thi , cm oan.
b) S khac nhau
Tiu chi Tinhcam Nhnthc
45
Ni dung phan anh Tinh cam phan anh cac s vt hin tng
gn linvi nhu cu va ng c cua con
ngi
Vi du: khi ban ang ngi trn lp hoc ,nhn
dc tin may tinhcua ban bi mt. Ngay lu c
o ban se git minh , rt bun, lo lng,
hoang mang, ngi hoc khng yn, u oc
ban luc o chi nghi v ci may tinh bi mt,
ban khng th tp trung ho c
Phan anh thuc tinh va cac mi quan h cu a ban thn s
vt, hin tng trong hin thc khach quan.Vi d: Khi
nhn tin may tinh cu a ban bi mt, v nhn thc ban bit
c rng may tinh cua ban a khng con, no mt khi
nao, mt u, tai sao no mt, va trong u ban nghi ai
la ngi ly cai may tinh cua minh.
Pham vi phan anh Mang tinh la chon, chi phan anh nhng s
vt co lin quan n s thoa man nhu cu
hoc ng c cu a con ngi mi gy nn
tinh cam .
It tinh l a chon hn, rng hn. Bt c s vt, hin
tng trong hin thc khach quan tac ng vao ca c giac
quan cua ta u c phan nh vi nhng m c sang
to , y u, chinh xa c khac nhau
Phng thc phan
anh
Th hin tinh cam bng nhng rung cam,
bng nhng trai nghim.
Vi du: khi chic may tinh cua ban bi mt
thi ban rt bun: no th hin trn khun
mt lo lng, hoang mang
Phan anh th gii bng nhng hinh anh( cam giac, tri
giac) bng nhng khai nim(t duy)
Vi du: khi ban mt cai may tinh thi ban bit rng cai may
tinh cua ban a bi mt ri, no khng con n a.
Con ng hinh
thanh
Kho hinh thanh, n inh. Bn vng, kho
my i.
Vi du: hinh thanh trong con ngi long
yu ncthi rtkho. Nhng khi a hinh
thanh long yu nc thi no rt kho bi pha
bo, H Chi Minh a uc ktchn li: Dn
ta co mt long nng nan yu nc. o la
mt truyn thng quy bau cu a ta. T xa
n nay, mi khi t quc bi xm lng thi
tinh thn y lai si ni, no kt thanh mt
lan song v cung manh me , to ln no vt
qua moi s him nguy, kho khan, no nhn
chim tt ca be lu ban nc va cp nc.
D hinh thanh nhng cung d bi pha bo.
Vi du: cho moi ngi hiu c th nao la long yu
nc thi rt d chi cn a ra khai nim: long yu nc
xut phat t long yu thng gia inh, ban be, ngi
thn n vi c ln lao hn nh tinh yu qu hng, t
quc.
5) Mi quan h gia tinh cam va nhn thc.
- i vi nhn th c, tinh cam la ngun ng lc manh me, kich thich con ngi tim toi n vi kt qua
nhn thc.
- Ngc lai, nhn thc inh hng, iu chinh, iu khin tinh cam i ung hng. Nhn thc va tinh
cam la hai mt cua mt vn nhn sinh quan thng nht vi nhau.
6) Kt lun:
- Trong khi ra nhng con ng, nhng bin phap xy dng, giao duc tinh cam ung n cho hoc sinh
cn chu trong ti tm li cua mi ngi.
46
- Tranh s dung nhng bin phap hinh thanh tri th c vao vic hnh thanh tinh cam: day khoa hoc t
nhin ta co th dung inh li, dung cng thc. Nhng xy dng con ngi , khng th theo cng thc
c.
- Tao mi trng sng lanh manh trong vic hinh thanh nhn ca ch, tinh cam cua ban thn mi ngi.
47
Cu 17: Tnh cm l g? So snh tnh cm v xc cm? Cho v d.
+ Gm 3 phn:
I. Tnh cm l g?
II. So snh tnh cm v xc cm. Cho v d.
III. Kt lun.
I Tnh cm l g?
1. Tnh cm l g?
Tnh cm l nhng thi th hin s rung cm ca con ngi i vi s vt, hin tng c lin quan n nhu cu v
ng c ca h.
2. c im c trng ca tnh cm:
Tnh nhn thc: nhn thc c i tng v nguyn nhn gy ra tm l, biu hin tnh cm qua cc yu t: nhn thc,
rung ng, xc cm,
Tnh x hi: thc hin chc nng x hi.
Khi qut, tng hp, ng hnh ha xc cm.
n nh bn vng kh hnh thnh v kh mt i.
Chn thc chnh xc ni tm con ngi.
i cc, tnh cht 2 mt i lp ca tnh cm.
3. Cc quy lut ca tnh cm:
Quy lut thch ng.
Quy lut ly lan.
Quy lut di chuyn.
Quy lut pha trn.
Quy lut tng phn.
Quy lut s hnh thnh tnh cm.
II So snh tnh cm v xc cm:
1. S ging nhau:
u do hin thc khch quan tc ng vo tc nhn m c, u biu th thi ca con ngi i vi hin thc.
VD: Khi ta ng trc 1 khung cnh thin nhin p, nh vo nhng gic quan m ta cm nhn c khung cnh p,
thong mt, trong lnh gy cho ta cm xc thch ngm nhn v ht th khng kh trong lnh => Khung cnh thin nhin l
hin thc khch quan tc ng vo c nhn.
48
u mang tnh cht lch s x hi.
VD: Trc y, hc sinh rt knh trng, l php, khp np trc thy c. Cn hin nay, tnh cm dnh cho thy c khng
c nh trc, khng cn s knh trng, l php, m cn c khi ngang hng vi mnh, c thi v l vi thy c.
u mang m mu sc c nhn.
VD: Mi ngi c mi cm xc, tnh cm khc nhau, khng ai ging ai.
II - S khc nhau gia tnh cm v xc cm:
+ Tnh cm + Xc cm
Ch c con ngi.
Vd: cha m nui con bng tnh yu thng, lo lng, che ch
cho con sut cuc i.
C con ngi v ng vt.
Vd: ng vt nui con bng bn nng n 1 thi gian nht
nh s tch con ra.
L thuc tnh tm l.
Vd: tnh yu qu hng, yu T quc, yu gia nh,...
L qu trnh tm l
Vd: s tc gin, s ngc nhin, s xu h,
Xut hin sau Xut hin trc.
C tnh cht n nh v xc nh, kh hnh thnh
v kh mt i.
Vd: tnh cm gia cha m v con ci. u phi mi sinh ra
a con bit yu cha m, phi tri qua thi gian di c
cha m chm sc th a con mi hnh thnh tnh cm vi
cha m, tnh cm ny kh mt i.
C tnh cht tm thi, a dng, ph thuc vo tnh
hung.
Vd: khi ta thy 1 c gi p, ban u ta cm thy thch
nhng sau 1 thi gian th xc cm s mt i hoc chuyn
thnh xc cm khc.
Thng trng thi tim tng.
Vd: cha m yu thng con ci nhng khng ni ra, mc d
c lc nh mng lc con h, nhng i vi cha m th lun
tim tng tnh yu thng dnh cho con.
Thng trng thi hin thc.
Vd: bun, vui,
Thc hin chc nng x hi: hnh thnh mi quan
h tnh cm gia ngi vi ngi
Vd:, nh cha m vi con ci, anh em, bn b,
Thc hin chc nng sinh hc: gip cho con ngi
v ng vt tn ti c
Vd: con chut s con mo, n mun tn ti th khi thy con
mo phi b chy.
Gn lin vi phn x c iu kin: c c tnh
cm phi tri qua qu trnh tip xc, hnh thnh
tnh cm.
Vd: Nu mt ngi m m khng bn cnh, khng chm
sc con mnh th tnh cm gia hai m con s khng c
su nng hoc c th khng c hnh thnh.
Gn lin vi phn x khng u kin.
Vd: sinh ra th con chut c tnh s con mo, v bn nng
trong khi con chut sinh ra nh vy.
49
3 - Mi lin h gia tnh cm v xc cm
Nh ni trn, xc cm l c s ca tnh cm. Tnh cm c hnh thnh t qu trnh tng hp ha, ng hnh ha,
khi qut ha nhng xc cm ng loi (cng mt phm tr, cng mt phm vi i tng). V d: tnh cm ca con ci
i vi cha m l xc cm (dng tnh) thng xuyn xut hin do lin tc c cha m chm sc tho mn nhu cu,
dn dn c tng hp ho, ng hnh ho, khi qut ho m thnh.
Tnh cm c xy dng t nhng xc cm, nhng khi c hnh thnh th tnh cm li th hin qua xc cm phong
ph a dng v chi phi xc cm.
Kt lun:
+ Qua y ta c th thy c ngha v vai tr ca tnh cm i vi i sng:
Vi nhn thc: l ng lc mnh m kch thch con ngi tm ti chn l, ngc li nhn thc l c s, l ci l cho
tnh cm => l v tnh l hai mt ca vn nhn sinh quan thng nht ca con ngi.
Vi hot ng: tnh cm ny sinh v biu tng cho hot ng, ng thi cng l ng lc thc y con ngi.
Vi i sng: c vai tr to ln, v khng c tnh cm th con ngi khng th tn ti v thiu i tnh cm th hot ng
cuc sng khng th bnh thng.
Vi cng tc gio dc: va l iu kin, va l ni dung, ng thi cng l ni dung, mc ch ca gio duc.
Vd: Mun hnh thnh tnh cm cho hc sinh,sinh vin phi i t xc cm ng loi: Xy dng tnh yu T quc phi xut pht t
tnh yu gia nh, yu mi nh, yu tng con ngi trong gia nh, yu lng xm,...
Nh nh vn renbua (Nga) tng ni: "Dng sui chy ra dng sng, dng sng chy ra i trng giang Vnga,,
i trng giang Vnga chy ra bin c. Lng yu nh, yu qu hng t nc tr nn lng yu T quc.
Cn kin tr trong qu trnh hnh thnh tnh cm.
Cu 18: trnh by c im c trng ca tnh cm.nu vai tr ca tnh cm
BI LM:
A. M U
Tnh cm l ci g thing ling, cao qu v rt kh nh hnh. N rt kh hnh thnh, n nh, bn vng, kh b ph
b. Tnh cm chi phi xc cm v cng , tc v ni dung ng thi n l ng lc mnh m thc y nhn thc su
sc. V vy, hiu hn v tnh cm. Chng ta s tm hiu su hn qua phn: c im c trng v vai tr ca tnh cm.
B. NI DUNG
I.KHI NIM
Tnh cm l nhng thi th hin s rung cm ca con ngi i vi nhng s vt, hin tng c lien quan ti nhu cu v
ng c ca h.
Hay ni cch khc : tnh cm L nhng rung cm, nhng thi n nh ca con ngi i vi hin thc.
50
F.ngghen vit: Nhng tc ng ca th gii khch quan ln con ngi v c phn nh vo di dng nhng tn h
cm, ngha, ng c v biu hin ch
II. C IM, C TRNG CA TNH CM
1 Tnh nhn thc
Tnh cm c ny sinh trn c s nhng xc cm ca con ngi trong qu trnh nhn thc i tng. Hay ni cch khc,
yu t nhn thc, rung ng v phn ng cm xc l ba yu t lm ny sinh tnh cm. Trong , nhn thc c xem l ci
l ca tnh cm, n lm cho tnh cm c tnh i tng xc nh.
c biu hin ch nhng nguyn gy nn tnh cm thng c ch th nhn thc r rng. Yu t nhn thc, cng
ging nh s rung ng, s phn ng xc cm l yu t tt yu ny sinh tnh cm.
V d: khi ti bt gp mt ngi n xin ti xin tin th ti s cho ngi trong mc c th ca mnh, nhng nu
ngi cn sc lao ng th ti s cn nhc li.
Trong cuc sng, ta cn nhn thc r iu m mnh nn lm, mnh cho l ng cng nh trng hp trn, mnh l sinh
vin m i cho ngi cn sc lao ng tin th tht v ngha, cng lm cho h li bing hn.
Ta cn nhn thc r iu m mnh nn lm, mnh cho l ng, cn lm v lm ch tnh cm ca bn thn mnh.
2 Tnh x hi
Tnh cm hnh thnh trong mi trng x hi, thc hin chc nng x hi, tnh cm mang tnh x hi, ch khng phi l
phn ng sinh l n thun
V tnh x hi hnh thnh trong mi trng x hi nn gia nh, bn b, nh trng, x hi l nhng mi trng chnh
thc tc ng trc tip ti tnh cm ca mi ngi. Chnh nhng mi trng ny hnh thnh nn tnh cm mang tnh x hi.
Bn cnh , mi trng sng, hon cnh kinh t...cng l tc ng hnh thnh tnh cm.
V d: hai a b sng v chi thn t nh, nhng khi bc vo tui trng thnh hon cnh gia nh mi khc, tinh
cm m n nhn c cng khc. Mt ngi nhn c s quan tm ca gia nh, bn b, mi ngi mc d h ngho
th tnh cm ca n cng rt ci m, ha ng, v lun lun mun tr thnh c ch. Ngc li, ngi kia c gia nh kh
gi nhng li khng nhn c s quan tm ca mi ngi nn n mun khng nh mnh v vy sa vo cc t nn x
hi.
Qua v d trn cho thy s nh hng ca x hi n t tng v tnh cm ca con ngi V tnh x hi hnh thnh trong
mi trng x hi nn gia nh, bn b, nh trng, x hi l nhng mi trng chnh thc tc ng trc tip ti tnh
cm ca mi ngi. Chnh nhng mi trng ny hnh thnh nn tnh cm mang tnh x hi. Bn cnh , mi trng
sng, hon cnh kinh t...cng l tc ng hnh thnh tnh cm.
3 Tnh khi qut
Tnh cm c c l do tng hp ha, ng hnh ha, khi qut ha nhng cm xc ng loi.
Khi qut ho l qu trnh dng tr c hp nht nhiu i tng khc nhau thnh mt nhm, mt loi theo nhng
thuc tnh, nhng lin h, quan h chung nht nh.
Tng hp ho l qu trnh dng tr c hp nht cc thnh phn c tch ri nh s phn tch, thnh mt chnh
th.
ng hnh ha (nh hnh ng lc) l kh nng lm sng li mt phn x hoc mt chui phn x c hnh thnh
t trc
V d: Tng hp ha l tng hp nhng chui s vic li vi nhau, 1 chui phn x tronng tnh cm cha-con th n c tnh
khi qut .Lc mi sinh ra ngi con cha c tnh cm vi ngi cha ,do c s chm sc ca ngi cha khi n khc,lc
51
au m ... Sau mt thi gian chm sc ngi con cm nhn c nhng tnh cm ca ngi cha .V mi khi n b m hay
khc ....th n lun nh ti cha v tnh cm ca ngi con ngy cng su sc hn .
Tnh cm mi ngi bc l khc nhau nhng d g i chng na mi ngi u c nhng cung bc tnh cm, rung ng ging nhau trong
cng mt vn . C cch nhn nhn gn nh ging nhau v c nng ln thnh tm l chung. Chng hn, tm l ca tt c th sinh thi xong
ch kt qu, rt hi hp, lo s v c hi vng.
4 Tnh n nh
Tnh cm l thuc tnh tm l, l nhng kt cu tm n nh, tim tng ca nhn cch, kh hnh thnh v kh mt i.
Nu xc cm l thi nht thi, c tnh tnh hung,th tnh cm l nhng thi n nh ca con ngi i vi hin thc
xung quanh v i vi bn thn. Chnh v vy m tnh cm l mt thuc tnh tm l, mt c trng quan trng ca nhn cch
con ngi.
Trong bn thn chng ta, khng mt ai ging ai, mi ngi c cch nhn nhn khc nhau ty thuc vo s n nh tm l
ca mi ngi.
V d: Tnh bn gia 2 ngi mi quen sau mt thi gian h chi vi nhau cng chia nim vui ,ni bun, cng nhau
vt qua mi kh khn... thng cm cho nhau.Th d c xa nhau nhng 2 ngi bn vn lun nh v nhau,lun tm
cch lin lc vi nhau,tnh cm kh mt i v rt bn vng, n da trn tim tng ca nhn cch.
Cng nh ngi mc bnh trm cm th rt kh lm thay i h. V vy, tm l mi ngi thng rt n nh, n th
hin nhn cch v tm hn ca ngi , v k c cch sng ca h
5 Tnh chn thc
Tnh cm c biu ch phn nh chn thc, chnh xc ni tm thc s ca con ngi, cho d ngi y c tnh che du
bng nhng ng tc gi bn ngoi.
V d: Mnh l sinh vin, i hc c im thi thp v b thi li trong khi bn b mnh im rt cao th d trc mt bn
c th ci ngng nhng vn khng th che du ni bun trong hnh ng, trong li ni ca mnh. Hay, khi mnh
nhn c tin mnh rt i hc.Vn bit l s tht nhng rt kh chp nhn cho d phi c ci trc mt mi
ngi.
Tnh cm phn nh chnh xc ni tm ca con ngi. Nh vy, con ngi d c c che du n u th cng khng bao
gi che y c tnh cm tht s ca mnh.
6 Tnh i cc (hay cn gi l tnh hai mt)
D mc no tnh cm cng mang tnh hai mt: ngha l tnh cht i lp nhau: vui-bun, yu-ght, dng tnh hay
m tnh Thiu nhng rung ng tng phn th n s dn n s bo ha v bun t.
Tt c mi th, mi iu u c tnh hai mt ca n. Nu nh mnh mt i ci ny th chc chn mnh s nhn c ci
kia, cng ging nh mnh cho i mt th g th chc chn s nhn c lai nhiu iu t ngi khc.
V d: Khi trong gia nh c ngi con gi i ly chng th trong tnh cm ca ngi lm cha lm m cha tnh i cc
vi nhau: vui v con c ni c chn ,tm c hnh phc ring_Bun v phi xa con ,khng c chm sc con
,khng c thy con thng xuyn na.
Hay:trong tnh yu, tnh 2 mt li th hin rt r.Khi 2 ngi yu nhau mt thi gian kh di,t nhin ngi con
trai ngh chia tay thi trong ngi con gi s cha tnh cm va yu va ght(th hn).Yu v tnh cm n nh
trong c by lu nay,ght(th hn)v ngi mnh yu li ri b mnh.
Tt c mi th, mi iu u c tnh hai mt ca n. Nu nh mnh mt i ci ny th chc chn mnh s nhn c ci kia,
cng ging nh mnh cho i mt th g th chc chn s nhn c lai nhiu iu t ngi khc.
52
IV VAI TR CA TNH CM
Tnh cm c vai tr v cng to ln trong cuc sng v hot ng ca con ngi. Tnh cm thc y con ngi hot ng,
gip con ngi vt qua nhng kh khn tr ngi gp phi trong qu trnh hot ng. S thnh cng ca mi vic ph thuc
khng nh vo thi ca con ngi i vi cng vic .
1 i vi hot ng nhn thc
Tnh cm l ngun ng lc mnh m kch thch con ngi tm ti chn l. Ngc li, nhn thc l c s, l ci l ca tnh
cm, ci l ch o tnh, l v tnh l hai mt ca mt vn nhn sinh quan thng nht ca con ngi.
V d: Ngi ta ni: Ci kh l ci khn trong ci kh khn ca cuc sng, con ngi thc c kh khn ca
mnh, nhn thc ng n c vn ln trong cuc sng, vt ln chnh mnh.
Con ngi mun vt ln s phn th phi bit nhn thc, c nhn thc r rng phn bit ci g ng v ci g sai, ci
g nn lm v ci g nn trnh.
2 i vi sinh l.
Tnh cm m bo s tn ti bnh thng
3 i vi hot ng.
Xc cm, tnh cm ny sinh v biu hin trong hot ng, ng thi n l mt trong nhng ng lc thc y con ngi
hot ng.
V d:H Ch Minh tng ni:
Khng c vic g kh
Ch s lng khng bn
Ty thuc vo tm trng mi ngi m c th hon thnh cng vic nh th no. Nu c ch th lm vic gi cng xong v
ngc li.
V vy khi lm vic g chng ta phi iu chnh tnh cm, kin nhn, vng vng, khng cho mi vic cng nh tnh cm
chi phi hnh ng ca ta.
con ngi vi tri tim lnh gi khng th to nn nhng tc phm vn hc c
4 i vi i sng
Xc cm, tnh cm c vai tr to ln i vi i sng ca con ngi (k c mt sinh l ln tinh thn) con ngi khng c
cm xc th khng th tn ti c. Khi con ngi i tnh cm th ton b hot ng sng khng th pht trin bnh
thng.
V d: Nu con ngi mc bnh trm cm th tinh thn h lun b bt n, khng mun giao tip vi ngi khc v
lun khng vui v.
c kh nng nh gi v iu chnh hnh vi o
5 i vi cng tc gio dc con ngi.
Xc cm v tnh cm gi mt v tr, vai tr v cng quan trng: va l iu kin, va phng tin gio dc, ng thi
cng l ni dung v mc ch gio dc
53
chnh l mi quan h hai chiu gia ngi ging dy vi hc tr, cng vic trng ngi hng ngn th k.
l s quan tm, s chia v tt c mi iu nh kin thc, tnh cm, quan tm ti i sng tinh thn v vt cht ca
nhau.
thc hin tt chc nng gio dc,B gio dc v o to cn nm bt c tm l ca cc bc ph huynh v k c hc
sinh. Cn c nhng chnh sch u tin, khuyn khch ngi hc, c nhng tr cp x hi cn thit.
tnh cm va l iu kin va l phng tin, ni dung l mc ch gio dc
C. KT LUN
- Tnh cm l mt thuc tnh tm l, mt c trng quan trng nht ca nhn
cch con ngi.
- Tnh cm lm cho nhng biu hin cm xc ca con ngi khc xa vi cm xc con vt.
- Tnh cm hnh thnh do tng hp t nhng cm xc ng loi.mt phn nh vo mi trng sng,hon cnh kinh t
- Tnh cm ph thuc vo s n nh tm l mi ngi v phn nh ni tm thc s ca con ngi.
- Tnh cm c mi quan h tc ng qua li trong nhn thc v lun c hai mt.
- Tnh cm l ng lc thc y con ngi lm vic.
- Sng c tinh cm gip chng ta ha nhp vi cuc sng tt hn.
- V vy chng ta phi lun rn luyn bn thn hon thin hn ha nhp vi mi th trong cuc sng ny.
Tnh cm c nh hng su sc ti vic hnh thnh nhn cch , tnh cm c vai tr to ln quyt nh n tng lai ca
mi ngi.v th mi ngi phi c nhn thc ng v tnh cm,khng nn ng trn lp trng ca tnh cm yu mm m
quyt nh mi vic,ng thi phi bit kt hp hi ha gia tnh cm v ch gii quyt vn .
Tnh cm cng nh hng n t duy v s pht trin con ngi, nn trong tt c cc ngnh,ngnh gio dc l mt
ngnh cn c s quan tm vi tnh cm v phi bit phn tch tnh cm ca hc sinh bit tm l ca ngi hc v c
phng php dy c hiu qu nht.
Gio dc tnh cm l mt cng vic kh khn, phc tp v lu di, cn tin hnh thng xuyn lin tc v lu di.
Cu 19: Phn tch cc quy lut ca i sng tnh cm? T nu ra ng dng
ca cc quy lut vo i sng v cng tc?
i sng tnh cm v cng phong ph v a dng.
Khi nim tnh cm: Tnh cm l nhng thi th hin s rung cm ca con ngi i vi nhng s vt, hin tng c lin
quan ti nhu cu v ng c ca h.
C 6 quy lut tnh cm: quy lut thch ng, quy lut ly lan, quy lut di chuyn, quy lut tng phn, quy lut pha trn v quy
lut v s hnh thnh tnh cm.
1. Quy lut thch ng: Mt xc cm, tnh cm c lp i lp li nhiu ln mt cch khng thay i th cui cng s
b suy yu, b lng xung. l hin tng chai sn tnh cm.
Biu hin: Gn thng xa thng
Dao nng mi th sc, ngi nng cho th quen.
54
S xa cch i vi tnh yu ging nh gi vi la,gi s dp tt nhng tia la nh,nhng lai t chy,bng n nhng tia
la ln
(Ngn ng Nga)
V d: Mt ngi thn ca chng ta t ngt qua i,lm cho ta v gia nh au kh,vt v,nh nhung nhng nm thng
v thi gian cng lui dn vo d vng,ta cng phi ngui dn sng.
ng dng: Trnh thch ng v tp thch ng
Bit trn trng nhng g mnh ang c .
Trong i sng hng ngy qui lut ny c ng dng nh phng php ly c tr c hc sinh.
V d: Hoa l mt hc sinh nht nht,lun rt r trc mi ngi.Mi ln b gio vin gi dy tr li cu hi,Hoa u t ra
lng tng v mt.Nhng mt thi gian sau,vic Hoa lun phi ng dy tr li lp i lp li nhiu ln v nh s khuyn
khch ng vin ca bn b thy c th Hoa t tin tr li nhng cu hi trc lp.
2. Quy lut ly lan: Xc cm, tnh cm ca ngi ny c th truyn, ly sang ngi khc
Biu hin: Vui ly,bun ly,ng cm
Mt con nga au c tu b c
Nim vui nhn i, ni bun s na
V d: An va nhn c giy bo nhp hc.An v cng sung sng,vui mng.An thng bo cho b m v bn b ca
mnh.S vui v ca An to nn khng kh thoi mi,vui mng cho mi ngi xung quanh.
ng dng: Cc hot ng tp th ca con ngi.y l c s to ra cc phong tro,hot ng mang tnh tp th.
V d: Ba lp : Kinh t-Ti chnh- th cng chung mt lp.Lc u mi thnh vin ca 3 lp lun t t cho mnh mt
khong cch.Nhng khi 3 lp trng u l nhng ngi bit quan tm,gip ,ha ng vi tt c cc thnh vin khng
phn bit lp no to cho lp khng kh vui v on kt.
3. Quy lut tng phn: Trong qu trnh hnh thnh v biu hin tnh cm,s xut hin hoc suy yu ca mt tnh cm ny
c th lm tng hoc gim ca mt hin tng khc din ra ng thi.
Biu hin: Cng yu nc cng cm th gic
Ngt bi nh lc ng cay
Mai sau anh gp ngi p
p hn ngi c anh thi qun ti.
V d: Khi chm bi,sau mt lot bi km,gp mt bi kh,gio vin thy hi lng .Bnh thng bi kh ny ch t im 7
nhng trong hon cnh ny gio vin s cho im 9.
ng dng: Trong dy hc,gio dc t tng,tnh cm ngi ta s dng quy lut ny nh mt bin php n ngho nh
kh,n c tri n v ngh thut xy dng nhn vt phn din chnh din.
Cn c ci nhn khch quan hn
Trong ngh thut,quy lut ny l c s xy dng cc tnh tit gy cn,y cao mu thun.
V d: Cng yu mn nhn vt Bch Tuyt hin lnh th cng cm ght m hong hu c c .
55
4. Quy lut di chuyn: L hin tng tnh cm, cm xc c th di chuyn t ngi ny sang ngi khc.
Biu hin: Gin c chm tht
Yu nhau yu c ng i
Ght nhau ght c tng ti h hng
V d: Hng ang tp trung lm mt bi tp rt kh,p lc tm l ang ln ngi c.Lc ny c cn s yn tnh nhng
Hnh v tnh hi c lin tc mt cu hi.Hng cm thy kh chu v cu gt vi Hnh cho d Hnh khng thc s c
li.
ng dng: Kim ch cm xc v trnh hin tng v a c nm.
Trnh thin v trong nh gi yu tt ght xu
V d: Gio vin phi lun l mt ngi khch quan,cng bng khi chm bi.
5. Quy lut pha trn: Trong i sng tnh cm ca con ngi,nhiu khi hai tnh cm i cc nhau,c th xy ra cng mt
lc nhng khng loi tr nhau,chng pha trn vo nhau.
Biu hin: Gin m thng,thng m gin
Ci g cng kh khn gian kh mi t c th khi t c ta cng t ho
V d: Thanh yu Li,c lun mun Li bn cnh c,quan tm chm sc c.Nhng khi c thy Li c mt c ch thn mt
hay mt hnh ng quan tm ti mt ngi con gi khc th Thanh t ra kh chu ghen tung.
ng dng: i sng tnh cm y mu thun, phc tp v vy cn phi bit quy lut ny thng cm, iu khin, iu
chnh hnh vi ca mnh.
Gio vin phi nghim khc trn tinh thn thng yu hc sinh.
V d: Gio vin phi lun l mt ngi khch quan cng bng.Khi chm bi,khng v s yu mn hc tr ny m cho im
cao v khng c cm tnh vi hc tr kia nn cho im thp.Phi nhn vo kt qu hc sinh lm c nh gi.
6. Quy lut v s hnh thnh tnh cm: Xc cm l c s ca tnh cm,tnh cm c hnh thnh t nhng xc cm ng
loi,chng c ng hnh ha,tng hp ha v khi qut ha m thnh
Tng hp ha :l qu trnh dng tr c hp nht cc thnh phn c tch ri nh s phn tch thnh mt chnh th.
ng hnh ha: l kh nng lm sng li mt phn x hoc mt chui phn x c hnh thnh t trc
Khi qut ha :l qu trnh dng tr c hp nht nhiu i tng khc nhau thnh mt nhm, mt loi theo nhng thuc
tnh, nhng lin h , quan h chung nht nh.
Biu hin: Nng ma th ging nng y.
Anh nng i li m thy nng thng .
La gn rm lu ngy cng bn.
Ma dm thm t .
p trai khng bng chai mt .
V d: Tnh cm ca con ci i vi b m l cm xc thng xuyn xut hin do lin tc c b m yu thng,tha mn
nhu cu,dn dn c tng hp ha, ng hnh ha v khi qut ha m thnh.
56
ng dng: Mun hnh thnh tnh cm cho hc sinh phi i t xc cm ng loi.
V d: Xy dng tnh yu T quc phi xut pht t tnh yu gia nh,mi nh,lng xm.
Kt lun: Nu khng c cc quy lut i sng tnh cm th s kh hnh thnh nn tnh cm hoc gy ra hin tng i tnh
cm lm cho ton b hot ng sng ca con ngi khng th pht trin bnh thng.
i sng tnh cm rt phong ph,a dng v phc tp chnh v vy chng ta phi nm bt c tnh cm ca bn thn.
Tham gia nhiu hot ng nm bt c i sng tnh cm ca mi ngi.
To mi trng thun li pht trin ton din v mt tnh cm.
Cu 20. Bng kin thc tm l hc, hy gii thch nhng cu th sau y:
Qua nh ng nn trng nh
nh bao nhiu ngi em thng mnh by nhiu.
Yu nhau yu c ng i. Ght nhau ght c tng chi h hng
Con nh anh nhiu m khng ng. N khc lm em cng khc theo
Cc cu th cho trong bi u phn nh phm cht tm l tnh cm, m c th hn l cc quy lut ca tnh cm.
1. Khi nim tnh cm:
Theo tm l hc, tnh cm l nhng thi th hin s rung ng ca con ngi i vi nhng s vt, hin tng c lin quan ti
nhu cu v ng c ca h.
Ph.ng-ghen vit: Nhng tc ng ca th gii khch quan ln con ngi v c phn nh vo di dng nhng tnh
cm, ngh, ng c v biu hin ch.
2. Gii thch cc cu th:
a) Cu th Qua nh ng nn trng nh/nh bao nhiu ngi em thng mnh by nhiu
Cu th ny th hin quy lut di chuyn ca tnh cm.
Ni dung quy lut : Xc cm, tnh cm ca con ngi c th di chuyn t mt i tng ny sang mt i tng khc.
Biu hin ca quy lut : Nhng hnh ng gin c chm tht, v a c nm, gn ghp mt cch my mc nhng
tnh cm ca mnh i vi i tng ny ln i tng khc.
ng dng:
Kim ch cm xc, trnh v a c nm, tuy nhin cng cn xem xt cc mi quan h ca i tng ang nghin cu
vi nhng i tng khc.
Trnh tnh trng thin v trong nh gi yu nn tt, ght nn xu
Vn dng gii thch cu th trong bi :
Cu th trn th hin quy lut di chuyn, v n th hin s di chuyn tnh cm ca ngi v. T tnh yu qu hng t nc
hnh ng Qua nh ng nn trng nh, tnh cm ny c di chuyn sang tnh cm gia nh, tnh cm v chng. i tng
ban u l qu hng t nc, tnh cm t i tng c di chuyn sang i tng th hai l gia nh.
b) Cu Yu nhau yu c ng i. Ght nhau ght c tng chi h hng
57
y cng l biu hin ca quy lut di chuyn, v n th hin s di chuyn tnh cm t i tng th nht l ngi yu di chuyn
sang cc i tng ng i, tng chi h hng.
c) Cu Con nh anh nhiu m khng ng, n khc lm em cng khc theo
y l v d cho quy lut ly lan.
Ni dung quy lut : Xc cm, tnh cm ca con ngi c th truyn ly sang ngi khc nh vui ly,bun ly.
Biu hin ca quy lut : Nhng hin tng vui ly, bun ly, nhng s ng cm trong cuc sng.
ng dng ca quy lut : Quy lut c ng dng trong cc hot ng tp th nh lao ng v hc tp.
Vn dng quy lut gii thch cu th : Hnh ng khc ca a b gy ra cm xc tng t ngi m, lm xut
hin ngi m nhng cm xc tng t, kt qu l ngi m khc theo. y l v d cho hin tng bun ly.
Cu21:Bngkinthctmlhchygiithchhintngtmlnocmttronghaicuthsau:
Cngtrongmttingtng
Ngingoicinngitrongkhcthm.
Bilm:
Trongcucsngcnhnghintngta cthgiithchnhngcngciu ta
khngthgiithchc.Trongtmlngilvnphctpnhtlinquanncmxc, tmt,
tnhcmvnhnghintngtinhthnkhciumtrcytngchngnhkhngthgiiquyt. Nay cccnhtmltri qua
qutrnhnghinculuditmracnhngcnnguynlmcs con ngicthgiithchcnhnghintngtmlca con
ngi. Vcngdavomtmlhcphttrinlnmccaohn, cthtnhnglivn, cuthmchng ta hiuctmlcanhnvt,
tcgicthhintronglivn, cuth.
Vychng ta cthgiithchcnhnghintngtmlnodinttrongcuthsau:
Cngtrongmttingtng
Ngingoicinngitrongkhcthm
cthgiithchchintngtmlxuthintrncuthtrn ta cnlmrmtsnhnghasau;
Tmli lgi? Hin nay crtnhiucchnhnghakhcnhauvtml.
Nimtcchchungnht :Tmllttcnhnghintngtinhthnnysinhtronguc con ngi ,
gnlinviuhnhmihnhng, hotngca con ngi.
Hintngtmllgi?Hintngtmllsnphmcamingi, toscmnhtimntrongmingi
.Cchintngtmllyutnhhng ,iukhin, iuchnhmihotnggip con
ngithchngvcitohoncnhkhchquantntivphttrin.
S-Ch-Npni: Mihnhngcachng ta dc thc hay khngc thcxtvmtngungculphnx.
Mphnxlcssinhlcahintngtm li. Hintngtmlca con ngicthhin qua cmgic, tri gic, trnh, tngtng,
tduy, cmxctnhcm.
Vicuthtrencho ta thyhintngtmldinbintrongmichth la hontonkhcnhau,
mcdccchthsngtrongcngmthinthckhchquanm: Ngithci- ngithikhc.
Vytisaolicdinbintmlkhcnhaunhvy?Vtmlngilsphnnhhinthckhchquanvonongithng qua
hotngcamingi .Tnhchthphnnhtmlrntthhin ch: cnghotngtronghoncnhnhnhau, song
tmlmingicciring( mangscthiring),khnghontongingnhau.
58
Vd: TrongmtvnCTnghinangvothb,
ngitrongcuckhngthnghracbcitiptheonhngngixem( ngingoaicuc) laiddngnhnracbcitiptheo.
CcnhTmlhcaraktlun: Sdcskhcnhauvhintngtmlcaccchthla do:
Mingikhcnhauccimringvcth, gicquan, hthnkinh, nob.
Ckinhnghimsngkhcnhau, honcnhsngkhacnhau, iukingiodckhcnhau.
Do giaicpkhcnhau, hay song trongmi trng co giai cp.
...
Vy ta crtracktlun: Dinbintmlcamichthnhthnol tythuc vo s phn nh hin
thucvosphnnhhinthckhchquanvono mi ngi thng qua chthkhcnhau.
Cng nh trong cuc sng mi chng ta cc hng x ph hp vi tng hon cnh, phi bit lng nghev chia
svingikhc.Khng nn ch v s v ca mnh m lm ngi khc phi bun.
Cu 22: BNG KIN THC TM L HC HY LM R MNH SAU
T TRC QUAN SINH NG N T DUY TRU TNG, T T
DUY TRU TNG N THC TIN L CON NG NHN
THC HIN THC KHCH QUAN, NHN THC CHN L
I. Trc quan sinh ng
1. Khi nim
Trc quan sinh ng(hay cn gi l nhn thc cm tnh) l giai on m u ca qu trnh nhn thc, l s phn
nh trc tip cc s vt, hin tng ca hin thc khch quan thng qua cc gic quan ca con ngi.
2. c im
Ny sinh khi hin tng khch quan tc ng trc tip
Phn nh thuc tnh b ngoi
Phn nh trc tip bng gic quan
Phn nh nhng s vt, hin tng ang trc tip tc ng
Kt qu l hnh nh trc quan c th
C c ngi v vt
3. Hnh thc ca nhn thc cm tnh
Cm gic:l hnh thc u tin ca NTCT v cng l hnh thc u tin ca nhn thc chn l, l
mt qu trnh tm l phn nh ring l nhng thuc tnh bn ngoi ca i tng thng qua cc
gic quan ca con ngi
Tri gic: l mt qu trnh tm l phn nh tng i ton vn ca con ngi v nhng biu hin
ca s vt khch quan c th, c gic c hnh thnh trn c s lin kt, tng hp nhng cm
gic v s vt
4. Vai tr
L mc nhn thc u tin, NTCT c vai tr nht nh trong ton b nhn thc v hot ng
sng ca con ngi
Cm gic l mi lin h trc tip gia c th v th gii xung quanh, nh m c kh nng
nh hng v thch nghi vi mi trng
Cung cp nguyn liu cho cc hot ng tm l cao hn
Gip con ngi iu chnh mt cch hp l hot ng ca mnh trong th gii, gip con ngi
phn nh th gii c la chn v c tnh ngha
II. T duy tru tng
59
1. Khi nim
L giai on cao ca qu trnh nhn thc, l s phn nh gin tip cc s vt, hin tng ca hin thc khch
quan
2. c im
Ny sinh khi gp hon cnh c vn
Phn nh thuc tnh bn trong, bn cht ca i tng
Phn n gin tip bng ngn ng, hnh nh
Phn nh sinh vt, hin tng khng cn hoc cha tc ng
Kt qu l khi nim, phn on, suy l, biu tng
Ch c con ngi
3. Hnh thc ca nhn thc l tnh
T duy: l qu trnh tm l phn nh gin tip khi qut nhng thuc tnh bn, cht nhng mi
lin h v quan h c tinh quy lut ca s vt, hin tng m trc ta cha bit
Tng tng: l qu trnh tm l phn nh nhng ci cha c trong kinh nghim bng cch xy
dng nhng hnh nh mi trn c s xy dng hnh nh c
4. Vai tr
Ci bin nhng tri thc cm tnh
Sng to nn cc khi nim, phm tr, quy lut, nguyn l
Mang li cho ch th nhn thc nhng hnh nh v bn cht ca i tng nhn thc
III. Thc tin
1. Khi nim
L ton b hot ng vt cht c tnh mc ch, mang tnh lch s x hi ca con ngi, nhm ci to t
nhin, ci to x hi, ci to chnh bn thn con ngi
2. Hnh thc ca hot ng thc tin
Hot ng sn xut vt cht: l hot ng thc tin u tin quan trng nht ca con ngi.l hot
ng m con ngi dng sc lao ng v cng c lao ng tc ng vo gii t nhin nhm to ra
cc dng ca ci vt cht nui sng bn thn mnh v ng thi m bo cho s tn ti v pht
trin ca x hi
Hot ng chnh tr-x hi: l hot ng ca con ngi t khi x hi c s xut hin ca giai cp,
ca Nh nc
Hot ng thc nghim khoa hc: l hot ng c bit ca haotj ng thc tin
3. Vai tr
Thc tin l c s, l ng lc, l mc tiu, l tiu chun ca l lun
IV. T nhn thc cm tnh n nhn thc l tnh
Nhn thc cm tnh v l tnh c cng chung i tng phn nh, l cc s vt; cng chung ch th phn nh, l
con ngi v cng do thc tin quy nh.y l hai giai on hp thnh qu trnh nhn thc.Do vy, chng c mi quan
h chc ch vi nhau, biu hin: nhn thc cm tnh l c s cung cp nguyn liu cho nhn thc l tnh; nhn thc l tnh
nh c tnh khi qut cao hiu c bn cht nn ng vai tr nh hng cho nhn thc cm tnh c th phn nh
c su sc hn
V. T nhn thc l tnh n thc tin
Nu nhn thc ch dng li giai on l tnh th con ngi ch c c nhng tri thc v i tng. Cn bn thn tri
thc c chn thc hay khng th cha khng nh c. Mun khng nh, nhn thc phi tr v thc tin, dng thc
tin lm tiu chun.
Thc tin cn c l lun soi ng, dn dt ch o khng phi m mm mt cch m qung.Cn l lun phi da trn
c s thc tin, phi xut pht t thc tin, lin h vi thc tin, phc v cho hot ng thc tin
60
Thc tin phong ph lun vn ng v pht trin khng ngng vi nhng mu thun vn c ca n, iu i hi thc
tin phi thng xuyn c tng kt mt cch kp thi b sung cho l lun, l lun thc s ng vai tr l kim ch
nam cho hot ng thc tin c hiu qu hn
VD:mt ngi bc s gp bnh nhn ca mnh,thy anh ta ngi gy g,mt ti,xanh xao.bc s on anh ta b bnh tim
v a anh ta i xt nghim a ra kt lun l anh ta c b bnh tim hay khng
H Ch Tch c ni: thng nht gia l lun v thc tin l nguyn tc c bn ca Ch ngha Mc-Lnin. Thc tin
khng c l lun hng dn th tr thnh thc tin m qung, l lun m khng lin h vi thc tin l l lun sung
VI. Kt lun
Rn luyn nhn thc cm tnh, nhn thc l tnh, l lun bng cch trau di nhng kin thc m mnh hc c,quan
st thc t, bn cnh phi hc hi thm
Coi trng l lun v thc tin kim tra, nh gi v vn dng vo cuc sng
S dng l lun vo thc tin
Cu 23: Hy trnh by cc mc ca i sng tnh cm.
Cho v d minh ha.
Bi lm
Theo quan nim ch ngha Mc-Lnin, con ngi va l thc th t nhin, va l thc th x hi. Hay khi qut hn th Con
ngi l mt thc th sinh vt - x hi v vn ha. Do , khc vi cc loi ng vt khc, con ngi khng ch c tnh con m
cn c c tnh ngi. Tnh ngi y l nhng c im v mt tm l, tnh cm, v c tnh, nhn cch ca con ngi vi t
cch l mt thnh vin trong x hi, ch th ca cc mi quan h cng ng, ca hot ng c thc v giao lu. Tnh cm con
ngi l mt trong nhng phm cht tm l ca mt cu trc nhn cch phc tp. N th hin bng nhiu cch khc nhau ty
thuc vo tng c nhn, vo tng hon cnh ring bit hay vo cm xc ca mi c nhn. Chnh v th m cc cung bc tnh cm
ca con ngi v cng a dng c v ni dung ln hnh thc th hin, hnh thnh nn nhng mc khc nhau ca i sng tnh
cm. Vy tnh cm l g? N c hiu nh th no? V i sng ca n c nhng mc nh th no? V nh khi nhn thy
nhng tr em khuyt tt ta li thy xt xa v xc ng. c phi l tnh cm hay khng? Khi ta gin d v mt ngi khc th
c phi l tnh cm hay khng?...
I. Khi nim tnh cm
Tnh cm l nhng thi th hin s rung cm ca con ngi i vi nhng s vt, hin tng c lin quan n nhu
cu v ng c ca h.
Tnh cm l thuc tnh tm l, m thuc tnh tm l l nhng biu hin tm l tng i n nh, kh hnh thnh v kh
mt i, to thnh nhng nt ring ca nhn cch. Do tnh cm l thuc tnh n nh ca nhn cch, cn c bi dng lu di
v thng xuyn.
F.ngghen vit Nhng tc ng ca th gii khch quan ln con ngi v c phn nh vo di dng nhng
tnh cm, ngh, ng c v biu th ch.
V d: Tnh yu thng con ngi, tnh bn b hu ngh, hnh phc khi bt gp tnh yu, bun b, tht vng gp tht
bi
II. Cc mc ca i sng tnh cm
Con ngi khng ai ging ai, mi mt c nhn c nhng c im ring bit v tm sinh l cng nh tnh cch. Chnh
v vy m i sng tnh cm ca con ngi rt a dng v phong ph trong c ni dung v hnh thc th hin. Xt t thp n
cao, t n gin n phc tp, t nht thi n n nh, t c th n khi qut, i sng tnh cm ca con ngi c nhng mc
khc nhau nh sau:
1. Mu sc xc cm ca cm gic:
61
- Khi nim: Mu sc xc cm ca cm gic l mt sc thi ca cm xc i km theo qu trnh cm gic. L
mc thp nht ca i sng tnh cm.
- c im: Mu sc xc cm ca cm gic mang tnh cht c th, nht thi, khng mnh m, gn lin vi mt
cm gic nht nh v khng c ch th thc mt cch r rng, y .
- Vn dng:
Trong kin trc v i sng hng ngy: ta cn b tr nhng gam mu ph hp trong khng gian sng v lm
vic nhm to ra nhng cm xc, cm gic ph hp khc nhau p ng nhng nhu cu trng thi khc nhau ca cng vic.
Trong y hc, dng mu sc cha tr, iu tr cc chng bnh lin quan n tm l cng nh sinh l. Lm
con ngi hnh phc, lc quan, thoi mi
Trong gio dc, dng mu sc kch thch s ph trin t duy, tr tu ca tr
em
Cn loi b nhng gam mau khng ph hp vi hon cnh sng v lm vic,
nh hng n s pht trin ca tm l, cm xc hay cng vic
V d: Mu , vng da cam, vng a li cho con ngi cm xc m p ( c gi l nhng gam mu nng). Cn
cc mu xanh, xanh lc, tm a n cm gic lnh lo ( nhng gam mu lnh). Cc mu nng v lnh mang li cho con ngi
nhng hiu ng tm l khc nhau: mu nng d lm con ngi phn chn, hot bt, nng n, cn mu lnh d gip ngi ta bnh
tnh, hin ho, lng du. p dng thc tin iu ny trong cc phng hp ti Dinh Thng Nht, ngi ta thit k sn mu xanh l
cy to cm gic thoi mi cho quan chc khi hp v nhng vn nng bng. Hay khi nhn tri chanh, me cho ta cm xc
thm chua. Hoc trong ting Vit c nhiu t ni ln mu sc cm xc ca cm gic nh "
lm"," xanh l"
2. Xc cm
- Khi nim: Xc cm l mt mc ca i sng tnh cm. Mc ny cao hn mu sc xc cm ca cm gic. N
l s th nghim trc tip ca mt tnh cm no .
- c im: Xc cm do cc s vt, hin tng trn vn gy nn. N xy ra nhanh, cng
tng i mnh, c tnh khi qut v c ch th thc r rt nhiu hn so vi mu sc xc cm ca cm gic. Xc cm phn
nh hin thc khch quan qua cc rung ng, ch khng phn nh di cc dng cm gic, hnh tng, biu tng, khi nim,
ngh. Theo E.I.Zard, con ngi c 10 cm xc nn tng l: hng th, hi hp, vui sng, ngc nhin, au kh, cm gin, gh
tm, khinh b, khip s, xu h v ti li.
Ty thuc vo cng , tnh n nh v tnh thc cao hay thp m xc cm c hai mc biu hin khc nhau:
Xc ng:
o Khi nm: Xc ng l mt dng ca xc cm c cng rt mnh nhng xy ra
trong mt thi gian ngn.
o c im: Khi xy ra xc ng con ngi thng khng lm ch c bn thn
mnh, khng thc c hu qu hnh ng ca mnh (c gin mt khn ). Lc d c
nhng bin i ln ca cc qu trnh c th nh thay i sc mt (, ti), bin i nhp tim
(nhanh, chm), nhp h hp (nhanh, chm, ngng th), ni da g, chn tay bn rn, i khi c
th c th b cng , lu li, trn mt, cng ming hoc c th b ngt (v qu vui mng, qu
thng cm hay qu s hi). Xc ng l qu trnh ngn din ra theo tng "cn" (cn gin,
cn ghen...). Chng hn: trong s thi" Mt" ca Homero. Khi cha m ca Hecto thy con mnh
62
b git th: "Va trng thy con, m chng bt tc. Git chic khn trm u ng nh vt i.
Cha chng rn r thm thng..."
o Vn dng:
Cn hn ch n mc thp nht cc xc ng mnh, c bit i vi
ngi b bnh tim mch v iu c th gy nguy him cho h.
Tuy nhin trong nhiu trng hp khc nhau, con ngi ta cn c s xc
ng hoc lm ngi khc xc ng v hnh phc nhm to chiu hng tch cc thay
i nhn cch, lm tm trng cm xc ca ngi khc cng nh bn thn mnh thm a
dng
V d: Cc cu th i tuyn bng Quc gia Vit Nam vui mng n ri nc mt khi ot huy chng vng ti Sea
Game 2011. Hay bn Lan mt thn thng khi c khen ngoan. Cm gic xc ng khi c ngi khc quan tm.
Tm Trng:
o Khi nim: Tm trng l mt dng khc ca xc cm. N l mt trng thi xc cm bao trm ln ton b
hot ng ca c nhn, c nh hng r rt n ton b hnh vi ca c nhn trong mt thi gian di.
o c im:
Tm trng c cng trung bnh v yu tn ti mt thi gian tng i lu
di.
Ngi mang tm trng thng khng thc c nguyn nhn gy ra tm trng y. ng thi
ngun gc ca tm trng cng rt khc nhau, c ngun gc gn, c ngun gc xa. Nhng
ngun gc ch yu ny sinh tm trng l v tr ca c nhn trong x hi. S hi lng hay
khng hi lng i vi mi vic xy ra trong cuc sng, trong vic hc tp nh trng, trong
quan h vi thy c v bn b, trong gia nh hoc ngoi x hi
Tm trng cn c tnh ly lan. V d nh trong phng tr c mt ngi bun
th t nhiu nhng ngi cn li cng s khng th no vui, mt con nga au c tu b c.
S d tm trng c tnh ly lan l do s ng cm trong mi con ngi vi con ngi vi nhau.
Khi con ngi cng gn b, thn thit th s ngcm, tnh ly lan tm trng cng th hin r
nt.
o Vn dng:
Trong cuc sng, khi ngi thn, bn b c tm trng bun th chng ta cn quan tm, chia s, ng
vin h lc quan, t tin hn trong cuc sng.
Mun tm hiu ti sao ai c nhng hnh ng, thi bt thng th phi tm hiu tm trng h nh
th no, ti sao tm trng h nh vy.
Do tm trng c tnh ly lan . Do trong cuc sng ta cn phi bit quan tm, chia s v bit lm ch
cm xc ca mnh c th tc ng, ng vin ngi khc, trnh nh hng n tm l, cng vic. V d nh trong mt nhm
bn thn c mt ngi bun th t nhiu nhng ngi cn li cng s khng th no vui,hoc trong mt gia nh cng th, mt
con nga au c tu b c. Vn dng tnh cht ny m ngi ta s em li nhiu ng dng cho y hc nh cho nhng ngi
hot no, vui v sng chung v nhng ngi gi c n s lm cho nhng ngi gi thm lc quan, vui v v thm yu i.
V d: Tm trng chn nn ca bn Nam, Nam khng thit tha g vi vic hc, n ung v
cu b b mi th. Nguyn nhn do b m bn y ci nhau, im s ngy cng sa st. lm
63
cho cu y ht chn nn th chng ta phi tm ra cn nguyn cu chuyn v t tc ng tch
cc vo bn thn Nam cu y ng vng v ngy cng tin b.
Stress:
o Khi nim: Stress l mt dng ca cm xc. L mt trng thi cng thng v cm xc v tr tu.
o c im: Stress ny sinh trong nhng tnh hung kh khn, sng cch bit, hot ng cng thng, hoc khi
b tc ng mnh ca cc yu t gy stress ( hay cn gi l stressor). Mt cht stress c th gy tc dng tt cho cuc sng,
nhng nu ko di v dn dp s gy suy sp tinh thn, c th dn n trm cm.
o Vn dng:
Cn rn luyn th lc v ch thng xuyn l bin php ngn nga stress tt nht.
Cn phi lm vic va sc, mt k hoch khoa hc, khng nn qu c ht sc m iu kin sc khe
khng cho php.
To mt mi trng lm vic thoi mi, cc c nhn trong t chc hp tc, phi hp n to khng kh
thn thin hiu qu cng vic cao.
Thng xuyn t chc cc bui d ngoi, vui chi cng ng to iu kin cho cc thnh vin trong t
chc gii ta c nhng cng thng trong qu trnh lm vic.
Khi ai b Stress th cn phi quan tm, to khng kh thoi mi cho h bng cc hot ng ngoi
tri, th gin cho du c h tr v trng thi thng bng, thoi mi.
V d: Khi b Stress th c ngi ht tht to, c ngi i do mt mnh, c ngi li i tm. Do tc hi ca
Stress nh hng n tim mch, tui th v tr no cho nn trong cc sng lm vic cn trnh lm vic cn thng, p lc qu sc
nh tranh th lm nguyn m, c nht tht nhiu bi v vo u c.. Trong qu trnh lm vic,khi no thy c th dn mt,
mt mi th cn phi ngh gii lao, th gin trong giy lat d c th ly li sc
3. Tnh cm
- Khi nim: Tnh cm l thi n nh ca con ngi i vi hin thc xung quanh cng nh i vi bn thn. L
thuc tnh n nh ca nhn cch.
- c im: Tnh cm mang tnh cht n nh, do mt loi s vt, hin tng gy nn, thi gian tn ti kh lu di v
c thc mt cch r rng. Ch th nhn thc c mnh ang c tnh cm vi ai ? Vi ci g ? Tnh i tng rt ni bt...
Tnh cm ca con ngi c nhiu loi ph thuc vo c im tng c nhn, tng hon cnh c th Trong c mt
loi c bit, c cng rt mnh, thi gian tn ti lu di v c thc r rng l s say m. y l loi tnh cm c
cng mnh, n tn ti lu di v n nh mi c nhn. Nhng say m nh : say m hc
tp, lao ng, nghin cu... l say m tch cc c tc dng thc y con ngi vn ln t
c mc ch ca cuc sng. Loi say m ny, ngi ta gi l hng say, nhit tnh. Ngc li,
nhng say m nh : ru, ch, c, bc, ma ty... l say m tiu cc, n lm cho con ngi suy
yu c tinh thn v th cht. N ngn cn con ngi vn ln trong hot ng. Say m kiu
ny ngi ta gi l am m.
+ Cn c vo i tng tha mn nhu cu, ngi ta chia ra thnh 2 nhm: tnh cm
cp thp v tnh cm cp cao.
Tnh cm cp thp: l s tha mn hay khng tha mn nhng nhu cu sinh hc ca c th. V d nh: S tha
mn khi c n mt mn n ngon, hnh phc khi c sng trong mi trng y , mc qun o p. Hay l s chn nn vi
vic cm khng no, o khng mc
Tnh cm cp cao: khc vi con vt, ngoi nhng nhu cu vt cht, con ngi cn c nhu cu tinh thn, nhu cu
tinh thn ca con ngi cng c nhiu loi: nhu cu thuc v quan h gia ngi v ngi (nhu cu giao tip), nhu cu thuc v
64
mi quan h gia ngi vi x hi nh o c, nhu cu v ci p, nhu cu nhn thc..v..v... Nhng nhu cu c tha mn
hay khng c tha mn m ta c cc loi tnh cm o c, tnh cm tr tu, tnh cm thm m...
Tnh cm o c: trong cuc sng hng ngy, chng ta thng em nhng li ni, c ch, hnh vi, vic lm ca bn
thn hay ca ngi khc i chiu vi quy tc, tiu chun o c x hi xem n ph hp
hay khng ph hp. Nu ph hp th ta phn khi, vui mng, sung sng .
Ngc li nu khng ph hp th ta cm thy bc rt, bc tc, h thn, cm
phn l biu hin tnh cm o c ca con ngi. Vy, tnh cm o c
l loi tnh cm c lin quan n s tha mn hay khng tha mn nhu cu o
c ca con ngi. Tnh cm o c biu hin thi ca con ngi i vi
nhng ngi khc, i vi tp th v i vi trch nhim x hi ca bn thn
mnh.
V d: Nhng tnh cm o c c bn l: lng tm, ngha v, tinh thn
tp th, tnh bn b, ng ch, s knh trng ca con chu i vi ng b, cha m, thy c. S tn trng
ca ngi tr tui vi ngi ln tui
Lm th no xy dng tnh cm o c? :
i vi c nhn trong gia nh th cha m, ng b, anh ch phi bit quan tm, thng yu dy d con
chu s knh trng, tn trng, cch i x nh th no vi mi ngi xung quanh.
i vi cng ng th phi ra sc tuyn truyn, gio dc cng dn v ngha v, tinh thn, tnh cm,
tnh ng ch, bn b anh em
Quan trng nht chnh l thc ca mi c nhn cn phi ch ng hc tp, hc hi t cuc sng,
sch v, ngi thn qua c rt nhng kin nghim, nhng bi hc ng dng trong giao tip, ng x ca bn thn.
o Tnh cm tr tu: ng trc vn no , khi cha hiu c vn
ta bn khon, t m mun hiu bit. Khi hiu cn l m, ta thc mc hoi nghi.
Khi nm vng ta sung sng tin tng. chnh l biu hin ca xc cm tr
tu. Tnh hiu hc, lng yu ci mi, nim kht khao sng to... chnh l tnh
cm tr tu. Vy, tnh cm tr tu l loi tnh cm c lin quan n s thoa mn
hay khng tha mn nhu cu nhn thc ca con ngi. Tnh cm tr tu ny sinh
trong qu trnh hot ng tr c, lin quan n qu trnh nhn thc v sng to.
N biu hin thi ca con ngi i vi cc ngh, t tng, i vi kt qu
ca hot ng tr tu.
Lm sao xy dng tnh cm tr tu? :
Cn phi rn luyn tnh ham hc hi, ham hiu bit, lun kht khao, sn sng hc hi mi lc,
mi ni v khng ngng t ra nhng cu hi hiu r hn bn cht ca cc vn
Cn ra sc hc i i vi hnh nng cao trnh tr tu ca bn thn.
Lun kch thch s ham mun tm hiu kho tri thc ca nhn loi.
65
Trnh thi mp m, hoi nghi thiu khoa hc bng cch chng minh, t cu hi v i tim cu
tr li, l gii p.
V d: S ham hiu bit, s ngc nhin, c hoi nghi khoa hc, s tin tng Hoc c th hn khi tha nhn mt nh
l no ta u tm cch chng minh tha nhn trc khi s dng trnh s mp m, hoi nghi.
o Tnh cm thm m: l mt hnh thi tnh cm x hi ca con ngi, nhng n khc vi tnh cm o c, tr tu,
tn gio... l s rung ng- cm xc bi ci p, ci bi, ci hi, ci cao c trong cuc sng v trong ngh thut. Khi xem
bc tranh p, nghe bi ht hay, ta cm thy khoi ch, phn khi, ngc li khi xem b phim,
v kch kiu m n lin ta thy bun chn... l nhng xc cm v thm m, hin tng yu
ci p, ght ci xu l tnh cm thm m. Vy, tnh cm thm m l loi tnh cm c lin quan
n s tha mn hay khng tha mn nhu cu v ci p. Tnh cm thm m biu hin thi
thm m ca con ngi i vi hin thc, trong nhng th hiu thm m ca con ngi.
Lm sao xy dng tnh cm thm m?:
Da vo tnh cm thm m m ta xy dng nhng hnh tng, tc phm, tiu chun v ci p... hng
con ngi nhn nhn n v p ca Chn - Thin- M.
T vai tr quan trng ca tnh cm thm m m cn phi gio dc, tuyn truyn v vn ng ngi dn
n cc tnh cm cao p. Gp phn lm nhn cch con ngi cng cng hon thin.
T nhng tnh cm p m t mi c nhn cn phi nhn ra v nhn thy nhng thi xu nhm khc
phc v loi b trong chnh bn thn mnh.
V d: Trc ci p th vui sng, hn hoan, tha mn. l s cm th nhng gi tr thm m mang li cho con
ngi nhng khoi cm tinh thn - khoi cm thm m; Trc ci xu - kh chu, bc tc, cm ght; Trc ci bi - au n,
thng tic, ng cm v khao kht mun tr th v l tng cao p ca cuc sng C th hn l nhng rung cm trc
nhng ngi p, nhng loi hoa p hoc rung cm, t ho, xc ng vi nhng v p ca non sng, t nc.
o Tnh cm mang tnh cht th gii quan: y l mc cao nht ca tnh cm con ngi. Tnh cm ny bn
vng, n nh hn tt c cc mc trn, do mt loi s vt hay phm tr no gy nn, c tnh cht khi qut rt cao v c
tinh thn t gic, thc cao. Trong ting Vit, loi tnh cm ny c din t bng nhng t " tnh ", "lng", "tinh thn" u
danh t : "tnh giai cp", "tnh k lut", "lng yu nc", "tinh thn trch nhim", "tinh thn giai cp"...
V d: Tinh thn yu nc ca cng dn Vit Nam, tinh thn hu ngh, ha bnh, hp tc i vi bn b th gii, nh
cc chuyn giao lu tu thanh nin cc nc ng Nam , s gip v mt vt cht v tnh thn ca nhn dn Vit Nam i
vi Nht Bn trong trn ng t, sng thn
Lm sao xy dng tnh cm mang tnh cht th gii quan?:
T vai tr v ngha ca tnh cm th gii quan m chnh bn thn mi con ngi cn phi rn luyn,
vun p cho mnh hng ngy nh tnh k lut, tinh thn trch nhim, lng yu nc... sng tt cho bn thn, gia nh, cng
ng v gp phn cng hin cho t nc.
i vi nh nc v x hi cn vn ng, gio dc cc thnh vin x hi c tnh cm mang tnh th gii
quan gp phn xy dng t quc, giao lu, m rng hp tc vi cc quc gia v cc t chc quc t trn ton cu.
Xy dng tnh cm mang tnh th gii quan bng cc hot ng thc tin hng ngy nh gip tin cho
ng bo l lt, tng thn tng i v cng ng, "tip sc ma thi", "ma h xanh" "tri tim nhn i", "gp cho Trng
Sa"... nhm bin tnh cm th gii quan i vo thc tin i sng.
Khng coi thng tnh cm th gii quan m cn phi thc r vai tr ca tnh cm ny rt quan trng v
gp phn thc y t nc pht trin, x hi vn minh, gp phn lm cho nhng cng dn Vit Nam va "hng" li va
"chuyn" theo li H Ch tch.
III. Kt lun
66
Tm li tnh cm con ngi c nhng mc a dng khc nhau ty thuc vo c im tm sinh l, tnh cch mi c nhn
v trong tng hon cnh c th khc nhau.
T nhng gi tr, vai tr ca tnh cm i vi c nhn v x hi. Con ngi cn phi nhn thc r rng v lm ch tnh cm,
cm xc ca bn thn. T rn luyn nhng cm xc p, tch cc, hng bn thn n nhng gi tr ca Chn Thin M.
Lun trau di, hc hi nhng tnh cm, thi tt p lm p hn nhn cch chnh mnh, i x hoa hp vi mi ngi xung
quanh
Ngoi ra, da vo cc mc ca tnh cm m con ngi cn c nhng gii php, bin php tc ng vo tnh cm cc c
nhn, gio dc, hng tnh cm cc c nhn theo chiu hng tch cc, pht huy ti a nng lc ca mi c nhn v ng thi
khc phc, hn ch v loi b nhng tnh cm tiu cc ca con ngi trong i sng x hi. Bn thn cn thc c nhng tnh
cm, cm xc ca chinh mnh hon thin bn thn, sng tt v sng c ch, to iu kin cho tnh cm cp cao c hnh
thnh thng qua cc hot ng hc tp, nghin cu v i sng x hi
Cu 24. K XO V THI QUEN
A. Mc lc
I. Hnh ng t ng ha l g?
II. Phn loi
III. c im hnh ng t ng ha
IV. K xo
V. Thi quen
VI. So snh k xo v thi quen
VII. Kt lun
B. Ni dung trnh by
I. Hnh ng t ng ha l g?
- Hnh ng t ng ha l hnh ng vn lc u l hnh ng c thc, nhng do s lp i lp li nhiu ln, hoc do luyn tp
m tr thnh t ng ha, khng cn s kim sot trc tip ca thc m vn thc hin c hiu qu.
V d: vic an len, lc u c thc l cn phi an nhng mi len u v p, sau mt qu trnh luyn tp an lu di, khi an
s thy r s thun thc, linh hot. Ngi an c th va an va xem tivi.
II. Phn loi
- C hai kiu hnh ng t ng ha:
+ K xo l hnh ng t ng ha c luyn tp. k xo th hin s thnh tho trong cng vic.
V d: Vic nh my vi tnh, mi ngi lc u mi lm quen vi my ch nh c vi ngn, nhng khi dn quen v tri qua
thi gian luyn tp nh c mi ngn rt nhanh v thun thc, t nng sut cao trong cng vic.
+ Thi quen l hnh ng t ng ha n nh, tr thnh nhu cu ca con ngi.
V d: Thi quen dy sm, thi quen nh rng vo bui ti, thi quen ht thuc l
III. c im hnh ng t ng ha
- Khng c s kim sot thng xuyn ca thc, khng cn c s kim tra bng th gic
- ng tc mang tnh cht khi qut, nhun nhuyn khng c ng tc tha, kt qu cao, t tn km nng lng thn kinh v bp
tht.
V d: vic nh my vi tnh, lc u do cha quen nn ngi nh ch c th nh vi ngn tay, nhng luyn tp lu di, h s
nh c mi ngn nhanh v chnh xc, khng cn nhn vo bn phm.
67
IV. K xo
1. Khi nim k xo
- nh ngha: K xo l hnh ng c cng c v t ng ha nh luyn tp.
V d: Trt bng ngh thut, ngi ng s phi tri qua qu trnh luyn tp lu di mi c th trt vng chc trn bng v to
nhng di chuyn p.
2. c im ca k xo
- K xo khng bao gi thc hin n c, tch ri khi hnh ng c thc. Trong hnh ng c thc, k xo quan h nhiu
n bin php hon thnh hnh ng m khng quan h n mc ch v cch thc hnh ng.
- Mc tham gia ca thc rt t, thm ch c khi cm thy khng c s tham gia. Nhng khng tuyt i, m thc lun lun
thng trc v can thip kp thi khi c vn xut hin.
- Khng nht thit phi theo di bng mt, m kim tra bng cm gic vn ng.
- ng tc tha b loi tr. Nhng ng tc cn thit ngy cng nhanh, chnh xc v tit kim.
- K xo c th di chuyn d dng ty theo mc ch v tnh cht chung ca hnh ng.
3. Quy lut hnh thnh k xo
a). Quy lut v s tin b khng u ca k xo
- Trong qu trnh luyn tp k xo c s tin b khng u:
+ C loi k xo khi mi luyn tp th tin b nhanh, sau chm dn
V d: Vic nh my vi tnh khi mi luyn tp vi vi ngn tay theo tng ngy th cng s nhanh dn, tuy nhin so vi tin
ca cng vic cn phi nhanh v chnh xc hn na v vy ch vi vi ngn tay s lm cho k xo chm dn i so vi nhng
ngi nh bng mi ngn.
+ C loi k xo khi mi luyn tp th tin b chm, nhng n mt giai on th tin b nhanh.
V d: Vic nh my vi tnh, chng ta luyn tp nh my bng mi ngn thay cho mt hai ngn th s tin b nhanh hn.
+ C trng hp khi bt u luyn tp th s tin b tm thi li li sau tng dn.
V d: Nhng ngi khuyt tt, khi mi luyn tp vit ch bng chn, lc u h cm thy cn phi n lc vit c th theo
kip nhng ngi xung quanh, nhng qu trnh luyn tp lu di h cm thy nn dn, v vy tin b tm thi li li, v nh vo
s ng h, c v ca mi ngi ngi xung quanh, h dn qun i mc cm, v phn u, n lc ht mnh t n s tin b
nhanh.
b). Quy lut v s tc ng qua li gia k xo c v k xo mi
- K xo c nh hng tt cho vic hnh thnh k xo mi, l s di chuyn hay cn gi l cng k xo.
V d: Vic nh my vi tnh s to s linh hot ca nhng ngn tay tt cho vic luyn n piano.
- K xo c c nh hng xu, tr ngi cho vic hnh thnh k xo mi, l hin tng giao thoa k xo.
V d: Luyn tp nh bng chuyn khi t n trnh cao, nu chi mn th thao khc nh bng hay bng r s nh hng
xu rt nhiu v k thut cc mn l khc nhau.
c). Quy lut v nh ca phng php luyn tp
Mi phng php luyn tp k xo ch em li kt qu cao nht i vi n, gi l nh ca phng php . Mun t kt qu
cao hn phi thay i qu trnh luyn tp.
V d: Luyn ging ht b s ch cho ta mt kt qu nht nh v ging, mun c ging ht cao v luyn nhiu hn thi cn phi
thay ddooit phng php luyn tp.
d). Quy lut dp tt k xo
Mt k xo c hnh thnh nu khng luyn tp, cng c v s dng thng xuyn c th b suy yu v cui cng b mt i
(b dp tt).
Cn cng c, gi gn, n tp kin tr v c h thng.
V d: Giao tip bng ting anh, nu trong mt thi gian di khng luyn tp v cng c vn t vng nhiu hn na th k nng
y s suy yu dn i.
V. Thi quen
1. nh ngha
- T in Vit Nam ca tc gi L Ngc Tr nh ngha thi quen l Vic lm thng thnh tt, bt buc lm hoi.
- Tc gi Nguyn Nh trong i T in Ting Vit gii thch Thi quen r rng hn nh sau: Li, cch sng hay hnh
ng do lp li lu ngy tr thnh np, rt kh thay i.
Bt buc lm hoi hoc thnh np kh thay i ni ln tnh cch lu di v khng t ch khi cc thi quen thnh hnh.
- Nh Tm l hc John F. Tristany: Thi quen l mt lot nhng hnh vi thm cn c do hc hi m c v c lin tc cng
c bi cc yu t mi trng, cm xc v tm l. N da trn nguyn tc khoi lc ca con ngi l ch mun c nim vui v
tuyt i trnh kh khn, au kh.
Trong tm l hc quan nim thi quen nh sau: Thi quen l hnh ng t ng ha n nh tr thnh nhu cu ca con ngi.
68
2. c im
- Thi quen mang tnh nhu cu, np sng
- c nh gia cao v mt o c
- Lun gn vi tnh hung nht nh v bn vng
3. S hnh thnh thi quen
- Thi quen c hnh thnh do bt chc
V d: Tr em s bt chc ngi ln nh rng, hay ht thuc C nhng thi quen l tt, nhng c nhng thi quen xu nh
hng rt nhiu n tr nh, v vy ngi ln phi dn b nhng thi quen xu to hnh nh tt trc tr nh.
- Thi quen c hnh thnh do gio dc
V d: Thi quen xp hng trc khi vo lp
VI. So snh k xo v thi quen
Ging nhau
- Thi quen v k xo u l hnh ng t ng ha.
- C hai u c c s sinh l l hnh ng.
- Con ng hnh thnh ca thi quen v k xo thng thng qua kinh nghim hoc tri nghim.
- Thi quen v k xo mang tnh cht lp li v s thun thc trong hnh ng.
S khc nhau
- K xo: l hnh ng ch t ng ha nh luyn tp
- Thi quen: l hnh ng t ng ha n nh, tr thnh nhu cu ca con ngi. Nu nhu cu khng c tha mn th ngi
ny cm thy kh chu, c khi au kh, day dt.
Thi quen K xo
Mang tnh cht nhu cu np sng
c nh gi v mt o c
(Trong c c thi quen tt v thi quen xu)
Lun gn vi tnh hung c th
(v d nh ng dy sau khi n)
Bn vng n su vo np sng
Hnh thnh bng nhiu con ng(t gic, bt chc,
n tp).
Mang tnh cht k thut
c nh gi v mt thao tc
(Thao tc c nhun nhuyn hay khng, nhanh hay
chm)
t gn vi tnh hung
(v d nh nh my ny quen cng c th nh my
khc tt)
t bn vng nu khng c luyn tp.
Hnh thnh ch yu l do luyn tp c mc ch.
VII. KT LUN
Khng ngng luyn tp, trau di kin thc chuyn mn
Cn to nhng thi quen cn thit trong cuc sng, gip cuc sng tr nn nhim mu hn
Hy bt u luyn tp tng cht mt bn khng cm thy b p lc
Hy nhn thnh cng ca mi ngi xung quanh c gng
To thi quen, k xo tt s gip bn tin gn ti mc tiu mnh mong mun.
Cu 25. CU TRC HNH NG CH
Ni n ch l ni n nng lc iu khin hnh vi ca mnh, nng lc khc phc nhng kh khn trn ng i ti mc ch.
Trong iu khin hc, ch c nh ngha nh mt khi nim tr chi. N phn nh nhng tnh hung ca cuc u tranh sng
cn. Khng c u tranh, khng c s chng tr trong bn thn mi con ngi th cng khng cn thit ti s n lc ch.
1) ch:
- ch l mt nng ng ca thc biu hin nng lc thc hin nhng hnh ng c mc ch, i hi phi c s n lc
khc phc kh khn.
69
- ch bao gi cng l ch ca con ngi c th v lun lun biu hin hnh ng. Khi ni n ch tt yu phi ni n
hnh ng. Hnh ng ny gi l hnh ng ch.
2) Hnh ng ch:
a) nh ngha:
Hnh ng ch l hnh ng c thc, c ch tm, i hi n lc khc phc kh khn, thc hin n cng mc ch ra.
V d: + Hnh ng ly thn mnh lp l chu mai ca anh Phan nh Git.
+ Hnh ng p b nt ci m kho c ca Thch Sng.
+ Hnh ng thch ln bp tay hai ch St Thc ca nhng ngi lnh trong qun
i nh Trn.
b) c im ca hnh ng ch:
+ Ngun kch thch hnh ng ch khng trc tip quyt nh hnh ng bng cng vt l m thng qua c ch ng c
ha hnh ng, trong ch th nhn thc ngha ca kch thch t quyt nh c hnh ng hay khng.
+ Hnh ng ch c tnh mc ch r rng v cha ng ni dung o c.
+ Hnh ng ch bao gi cng c s la chn phng tin v phng php tin hnh.
+ Hnh ng ch lun c s iu khin,iu chnh, kim tra ca thc, lun c s n lc khc phc kh khn, thc hin n
cng mc ch ra.
c) Cu trc ca hnh ng ch: gm c 3 giai on:
+ Giai on chun b: l giai on hnh ng tr tu, suy ngh, cn nhc cc kh nng khc nhau. S chun b ny,ty thuc theo
iu kin v c im ca c nhn, c th din ra trong thi gian di, ngn khc nhau. Giai on ny gm cc khu:
Xc nh mc ch, hnh thnh ng c: trong cc giai on ny c s u tranh ng c chn ly mt mc
ch, mt ng c ni bt. Vic u tranh ng c cn din ra sut qu trnh hot ng.
Lp k hoch hnh ng.
Chn phng tin v bin php hnh ng.
Quyt nh hnh ng.
Trc khi lm mt vic g, con ngi thng t hi: Lm vic ny lm g?, tc l ngi xc nh mc ch hnh
ng. Mc ch ny nu nh khng c hnh dung r trong thc, th hnh ng s mt phng hng. C iu, mc ch phi
thit thc, c ngha thc tin v ngha x hi r rt. Trong khoa hc v trong i sng x hi, chnh nhng mc ch cao p
y nhn i thc y con ngi khc phc nhng tr ngi trn ng thc hin mc ch v kin tr u tranh cho mc ch
y.
Quay li v d v Phan nh Git ( PG ) ly thn mnh lp l chu mai, ngy 13/3/1954, b i i i 58 tn cng c im
Him Lam, bt ng ha im l ct s 3 ca lnh Php bn tr rt mnh khin lc lng xung kch ca Vit Nam b chn li, PG
n l ct s 3 vi ngh l dp tt ngay l ct ny , ng dng sc nng tiu lin v bn vo l chu mai, ming h to quyt
hy sinh v ng, v dn ri sau ly thn mnh lp l chu mai, do ha im b dp tt, qun Vit Nam xng ln v tiu
dit Him Lam, gp phn cho chin thng in Bin Ph. Phn tch v d ny ta thy r:
Giai on chun b ca hnh ng ch ny, l qu trnh u tranh t tng vi ngh xc nh mc ch, ng thi hnh
thnh ng c l phi lm sao dp tt c l ct s 3, k hoch hnh ng vi ngh ban u l dng sng tiu lin x n
vo bn trong l ct thng qua l chu mai tiu dit ch.
Nhiu khi, trong cng mt lc, con ngi thng c nhiu mc ch khc nhau, thm ch tri ngc nhau, song hnh ng
trong giy pht y th ch c mt. V vy, lc ny PG khng ngh n li ch c nhn, m t li ch T quc l trn ht, ng
phi chn ly mt mc ch, mt ng c hnh ng l hy sinh thn mnh v ngha ln, v s nghip ton dn. Qu trnh la chn
70
ny gi l u tranh ng c hay u tranh bn thn. u tranh ng c l thi k v cng quan trng ca hnh ng ch. N
xc nh phng hng tm l cho hnh ng.
Trong trng hp ny, mc ch no c nhn thc l cp thit, l ph hp vi bn thn, th mc ch y c gi li v chi
phi hnh ng, tc l cuc u tranh ng c c kt thc bng mt quyt nh l ly thn mnh lp l chu mai.
+ Giai on thc hin: vic chuyn t quyt nh hnh ng n hnh ng l s thay i v cht v l s chuyn bin nguyn
vng thnh hin thc. S thc hin quyt nh c th din ra di 2 hnh thc:
Thc hin hnh ng bn ngoi.
Hnh ng ch bn trong (hay km hm cc hnh ng bn ngoi). Trong qu trnh thc hin hnh ng c th
gp nhng kh khn tr ngi, i hi phi n lc ch vt qua, nhm thc hin n cng mc ch nh. C 2
loi tr ngi, kh khn: kh khn bn trong (ch quan) v kh khn bn ngoi (khch quan). ch th hin tp
trung v r rng khi n khc phc cc kh khn, t mc ch ra bng s n lc ca bn thn.
Thc hin quyt nh th hin hnh ng. V, kt thc qu trnh hnh ng, con ngi bin nguyn vng thnh hin thc. Qua
v d v PG ta thy c qu trnh thc hin quyt nh ca ng l hnh ng ly than mnh lp l chu mai, bin nguyn vng
dp tt l ct s 3 thnh hin thc, gip qun Vit Nam tin ln ginh c im Him Lam.
C iu, trong qu trnh hnh ng, t nhiu u gp kh khn. V nh PG mt d ang b thng ni i ( do nm bc ph b
thng), phi kh khn l thn mnh n ming l ct di ln n ca lnh Php.Thi ca PG trc kh khn biu hin mc
n lc ch ca ng y. Kh khn cng nhiu, cng khc phc c, th s n lc ch cng cao, ng bt chp vt thng r
mu, bt chp tnh mng ca mnh. S v i v uy lc ca ng chnh l ch bit huy ng ton b sc mnh th cht, tinh thn
v xc cm, vt ht tr ngi ny n tr ngi khc mt cch lin tc v c mc ch.
Khng phi ngu nhin lch s ni vi chng ta rng, cuc i ca tuyt i a s cc v nhn thng phi tin hnh u tranh
n cao , phi khc phc v vn nhng tr ngi trn ng bng cch huy ng ton b sc mnh ch ca mnh!
+ Giai on nh kt qu: khi hnh ng t n mt mc no , con ngi nh gi, i chiu cc kt qu t c vi
mc ch nh. Khi kt qu ca hnh ng ph hp vi mc ch th hnh ng kt thc. S nh gi thng em li s hi
lng tha mn hoc cha tha mn, cha hi lng. S nh gi c th tr thnh s kch thch v ng c i vi hot ng tip
theo.
PG nh gi c kt qu ca vic mnh ang lm, l mnh s hy sinh nhng s hy sinh y l v i, s hy sinh ca ng s
gip c i i 58 hon thnh nhim v, s hn ch s hy sinh ca ng i nu nh l ct s 3 khng cn tn ti, s hy sinh
ca ng s lm nn chin thng Him Lam, m mn cho chin thng in Bin Ph lch s.
3) Kt lun:
+ Ba giai on trn ca 1 hnh ng ch c lin quan hu c, tip ni nhau v b sung cho nhau.
+ Mun c hnh ng ch th ta phi c ng lc v ngun to nn ng lc l ch.
+ Mun c kt qu hnh ng ch tt th phi c mc ch v xc nh c mc ch hnh ng ng thi phi lp k hoch
bit mnh cn lm nhng g.
+ Hy bit chp nhn kh khn nh mt phn tt yu trn con ng n thnh cng.
+ Sau khi hnh ng th hy so snh kt qu mnh va t c vi mc tiu ban u mnh t ra rt ra kinh nghim.
4) rn luyn hnh ng ch:
- Lun to cho mnh nhng l tng sng cao p, lun lc quan yu i v tham gia nhiu vo cc hot ng x hi.
- Nn chi vi nhng ai bit lm g khi mnh khng bit lm g.
- Phi lun c m c v phi lun to ng lc thc hin c m.
71
- Phi lun nhn ln, suy ngh v hnh ng theo hng tch cc.
- Phi lun kin tr v vng bc trc kh khn.
-Hy coi ci kh v s tht bi l c hi ta i tip, kim tra li chnh mnh, lun nh rng tht bi l m thnh cng.
Cu 26. So snh nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh, so snh cm gic v
tri gic, so snh t duy v tng tng.
Nhn thc l hot ng c trng ca con ngi trong qu trnh sng v hot ng. trong con ngi c th nhn thc
phn nh c hin thc xung quanh v i sng x hi. vic nhn thc th gii con ngi c th t n nhng mc
nhn thc khc nhau, m nhn thc cm tnh(gm cam giac va tri giac) l mc nhn thc thp nht, cn nhn thc l tnh l
mc nhn thc cao hn, phn nh nhng thuc tnh bn trong gm t duy v tng tng. nhn thc cm tnh v nhn thc
l tnh c mi quan h cht ch vi nhau ng thi chng cng c nhng im ging v khc nhau to nn tnh cht ring
ca nhn thc
I) Ni dung
1) Khi nim
Cm gic l qu trnh tm l phn nh mt cch ring l tng thuc tnh ring l ca s vt hin tng khi chng ang trc
tip tc ng vo cc gic quan ca chng ta.
Tri gic l qu trnh tm l phn nh mt cch trn vn cc thuc tnh bn ngoi ca s vt hin tng ang trc tip tc
ng vo cc gic quan ca chng ta.
T duy l mt qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh quy lut bn cht, nhng mi lin h v quan h bn trong c
tnh quy lut ca s vt, hin tng trong hin thc khch m trc ta cha bit.
Tng tng l mt qu trnh tm l phn nh nhng ci cha tng c trong kinh nghim ca c nhn bng cch xy
dng nhng hnh nh mi trn c s nhng biu tng c.
2) So snh nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh
a)Ging nhau
C hai qu trnh nhn thc u phn nh hin thc khch quan c nhng hnh nh v chng.
Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh u l qu trnh tm l c m u , c din bin v kt thc.
Bn cch s ging khc nhau chng cn c nhng im khc nhau:
Nhn thc cm tnh Nhn thc l tnh
V ngun gc - Ny sinh khi c hin thc khch quan tc ng
vo cc gic quan ti ngng.
Vd: khi ti ni nh th nhng bn xa
khng nghe c. ( tn s cha ti 16hz)
hay cc bn cm thy nhi tai khi nghe
nhng m thanh vi nhng tn s ln nh:
ting h ca micro, ting ci t,
- Ny sinh khi gp tnh hung c vn
Vd: trong gi hc thy gio cho bn gii bi
pt: +bx+c=0. y l dng bi tp m ta
cha gii qua, t chng ta phi phn tch,
suy lun, tm ra phng php gii ph hp.
=> nhn thc l tnh c ny sinh.
72
V ni dung phn nh - Ch phn nh nhng thuc tnh b ngoi, trc
quan c th, nhng mi lin h quan h
khng gian v thi gian.
- Vd: khi ta nhn mt chic in ta ch bit v b
ngoi ca n l ca hng FPT, mu , nh
gn,
- Phn nh nhng thuc tnh bn cht nhng
mi quan h c tnh quy lut.
- Vd: cng v d bn, nhn thc l tnh s cho
ta bit in thoi c chp hnh 2 Megapixel,
nghe nhc, game, web,
Phng thc phn
nh
- Nhn thc phn nh trc tip bng cc gic quan.
- Vd: khi ta nghe nhc mt bn nhc, ta dng thnh
gic nghe n v bit bn nhc c hay
khng .
- Nhn thc l tnh phn nh khi qut, gin
tip bng ngn ng, bng biu tng,bng khai
nim,
- Vd: cng v d , nhn thc l tnh khng
ch nghe thy m cn cm nhn tng nt nhc,
cm nhn c iu m nhc s mun ni.
V kh nng phn
nh
- Ch phn nh c nhng s vt hin tng c
th tc ng trc tip vo cc gic quan.
- Vd: khi ta nu ch, bit ch ngt cha ta
dng li(vi giac) nm th n.
- Phn nh nhng s vt hin tng khng cn
tc ng, thm ch l cha tc ng.
- V d: cung vi du bn nhng khi ni ch ang
nng nm th th ta phi thi ngui, nu
khng se bi phong(co th ban a tng bi ho c
thy ai o bi trc nn rut kinh nghim).
V kt qu phn nh - Nhn thc cm tnh cho ta nhng hnh nh trc
quan, c th .
- Vd: thng qua gic quan ta bit chic in thoi
ny mu en, hnh ch nht,
- Nhn thc l tnh cho ta nhng khi nim,
nhng phn on, nhng ci chung, ci bn cht
v nhng hnh nh mi.
- Vd: cng v d , nhn thc l tnh cho ta
bit n l nokia 2690, chc nng , cu to bn
trong,
+ Mi quan h gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh
Nhn thc cm tnh l c s, l ni cung cp nguyn liu cho nhn thc l tnh. L nin ni: khng c cm gic
th khng c qu trnh nhn thc no c.
Nhn thc thc l tnh phi da trn nhn thc cm tnh, gn cht vi nhn thc cm tnh, thng bt u t
nhn thc cm tnh. D nhn thc l tnh c tru tng v lhais qut n u th ni dung ca n cng cha
ng cc thnh phn ca nhn thc cm tnh.
Ngc li, nhn thc l tnh chi phi nhn thc cm tnh lm cho nhn thc cm tnh tinh vi, nhy bn v
chnh xc hn.
3) So snh cm gic v tri gic.
Cm gic v tri gic u nm trong nhn thc cm tnh nn chng c nhng im chung:
Chng u l qu trnh tm l, tc l u c ba giai on :m u, din bin, kt thc.
C cm gic v tri gic u ch phn nh b ngoi ca s vt hin tng ang trc tip tc ng vo cc gic
quan.
Nhng im khc nhau gia cm gic v tri gic:
Cm gic Tri gic
- Cm gic ch phn nh mt cch ring l tng thuc
tnh ca s vt hin tng.
- Tri gic phn nh s vt hin tng mt cch trn
vn.
73
- Vd: quan st chai nc, cm gic cho ta bit chai
nc mu gi?,hnh dng nh th no.
- Cm gic l mt hnh thc phn nh trnh thp
hn.
- Cm gic ch cho ta nhng thuc tnh ri rc khng
gn kt vo bt c mt cu trc no.
- Vi du:
-
- Cm gic mang tnh th ng, c c kch thch l c
cm gic.
- Vd: ly kim chm vo da, ta s c cm gic au,
- Vd: cng quan st chai nc nhng tri gic s cho ta
bit l chai nc gi?
- Tri gic phn nh s vt hin tng theo mt cu
trc nht nh. Cu trc ny khng phi l tng s
cc cm gic m l mt hnh thc phn nh trnh
cao hn, hiu qu hn.
- Vi du:
- Tri gic l qu trnh tch cc gn lin vi hot ng
ca con ngi.Tri gic mang mt nhim v nhn
thc no .Tri gic l mt hnh ng tch cc c s
kt hp cht ch cc yu t cm gic v vn ng.
+ Mi quan h gia cm gic v tri gic
Gia cm gic v tri gic c mi quan h cht ch vi nhau trong qu trnh nhn thc ca con ngi:
- Cm gic l c s, l nguyn liu cho qu trnh tri gic v ngc li, tri gic l s pht trin cao l mt qu trnh
nhn thc khc xa v cht so vi cm gic, gip cho cm gic c hiu qu hn.
- Vd: gio vin khng nn ni qu to hoc qu nh, ch vit trn bng phi r rng, to hc sinh ngi cng c
th nhn thy. nhng im lu , quan trng gio vin c th vit m hn, thay i kiu ch vit to s ch cho
hc sinh. Thng qua hot ng rn luyn cm gic cho hc sinh, lm cho vng cm gic rng hn,
4) So snh t duy v tng tng
Ging nhau
Tng tng v t duy l 2 qu trnh thuc tnh nhn thc l tnh, tc l u phn nh nhng ci mi, nhng thuc tnh bn cht,
nhng mi lin h, quan h c tnh quy lut. c 2 qu trnh u xut hin khi gp tnh hung c vn v hng vo gii quyt
tnh hung c vn . C 2 u mang tnh khi qut, tnh gin tip, u c quan h mt thit vi nhn thc cm tnh v ngn ng,
u phi ly thc tin lm tiu chun kim tra tnh ng n.
Khc nhau:
T duy Tng tng
74
Khi quan st hnh trn cam giac
phan anh y ch l nhng ng
cong ng thng giao nhau.
C
n
g
l
n
h
n
h
n
n
h
n
g
t
r
i
g
i
a
c
c
h
o
t
a
b
i
y
l
n
h
n
g
c
o
n
c