MEME KANSER Hazrlayan zgl KARAYURT* Meme kanseri kadnlarda yalnz en ok grlen kanser deil, ayn zamanda bir

ok lkede kanserden lmlerin balca nedenidir. Mortalite verileri deikendir (1). Meme kanserinin, kadnlarda yaam boyu grlme riski %12,3tr ve her 8 kadndan 1inde meme kanseri gelime riski vardr. Gnmzde kadnlarda ortaya kan kanserlerin %32si, ve kansere bal lmlerin %18i meme kanserine baldr (2,3,4). Trkiye de kadnlar arasnda en sk grlen 10 kanser tipi iersinde meme kanser birinci srada yer almaktadr (5). lkemizde kadnlarda meme kanseri T.C. Salk Bakanl 1997 Salk istatistiklerne gre 1995te %23.5 olarak ilk srada yer almaktadr. (6). MEME YAPISI Memeler toraksn zerinde ve sternumun iki yannda 2. ve 6. kostalar arasnda yer alr. Her bir meme taban pektoralis major ve pektoralis minr kaslar zerine oturur. Meme bezinin nn de yzeyel fasya, arkasnda derin fasya bulunur. Meme derisinden derin fasyaya doru uzanan ligamentlere cooper ligamentleri denir. Bu ligementler memeyi yerine tespit ederler. Kanserin gerek yaylma gerekse ilk belirtilerini ortaya koymada nem tarlar. Meme lobller (st bezleri) ve ductuslar (st kanallar) olmak zere iki ksmdan oluur. Lobller ve ductuslar aras boluu destek ve ya dokusu doldurmaktadr. Memede st salglayan blm lobller, ductuslar ile memenin tam ortasnda bulunan areola denilen koyu renkli blgede meme bana alrlar. Meme de lobllerin birlemesiyle loplar oluur. Meme ba evresi areola denen sirkler pigment alandan oluur. Aerola epitelinde kk tyler, ya ve ter bezleri aksesuar meme bezleri bulunur. Ayrca areola evresinde motgomeri bezleri (kk yumrular) bulunmaktadr. Meme dokusu en fazla st d kadranda bulunur. Aksiller blgeyide kapsayan st d kadranda geni lde meme dokusu bulunmas bu blmde tmrlerin daha fazla olumasna neden olur. Memenin Kan Damarlar Memenin kanlanmas lateral torasik arter, arteria mammoria interna, ve arteria interkostalislerden olmaktadr. Memenin Lenfleri

Aksiller lenf

bezleri, internal mammorial lenf bezleri, supraklavikular lenf bezleri,

infraklavikular lenf bezleridir (2,7) Doumdan yalla kadar olan srede memeler deiime uramaktadr. Memede byme ve gelime, menstral siklus, gebelik ve laktasyon deiiklik olur. srtrojen, progesteron, prolaktin, hormonlar memenin gelimesinden ve fonksiyonlarndan sorumludur. Pubertal dnemde, ilk mensturasyondan nce strojen ve progesteronun etkisi ile memeler bymeye balar. Menstral sikls srasnda bu hormonlarn kandaki dzeyine bal olarak meme yapsnda deiiklikler grlr. Hamilelie hazrlanyormucasna her ay st bezleri aktif hale geerler ve ggsler ier. Hormon deerlerinin normala dnmesi ile st bezleri yeniden aktif olmayan normal haline dnerler. Menapoz ile birlikte, hormon dzeylerinde dmeler grlr ve st bezlerinin bir blm klr veya yok olur. Bu nedenlede meme dokusu klr ve atrofiye urar Gebelik ve laktasyon srasnda strojen, progestron ve prolaktinin etkisi ile memeler byr (7,8). MEME KANSERNN ETYOLOJS VE RSK FAKTRLER Meme kanserinin etyolojisi tam olarak anlalmamasna ramen baz faktrler ile ilikili olduu bilinmektedir. Bu risk faktrleri koruyucu programn gelitirilmesinde nemlidir. Meme kanserinin olumasnda rol oynayan risk faktrleri aada Tablo 1de gsterilmitir (9,10,11, 12,13). Tablo 1.Meme Kanserinde Risk Faktrleri Faktr Cinsiyet Risk Dereces Artrr Aklama Tm meme kanserlerrinin %99u olmak zere 3 tip fizyolojik

Kadn olmak Ya (50 ya zerinde olmak) Daha nce maling yada Artrr

kadnlarda, %1i erkeklerde grlr Ya ilerledike risk artar.

Yeni vakalarn %77si, meme kanserinden lmlerin %84 50 ya ve zerinde oluur. Artrr Bir memede kanser varl ortalama

bening meme kanseri yksnn olmas

poplasyona gre dier memede kanser riskini 2-6 kez artrr. Memede atipik hipperplazi meme kanseri riskini 4-5 kez artrr. Bening meme hastalnn (Fibrokistik meme hastal) kanser riski tartmaldr.

Aile yks

Artrr

Anne veya kz kardelerden herhangi birinde meme kanseri riski %2 ile %3 kez artrrken her ikisindede kanser olmas riski %8 artrr. Menapoz ncesinde tan konmu ve kanser ift tarafl ise risk daha da artar.

Anne veya kz karde veya her ikisinde meme kanseri bulunmas BRCA-1 ve BRCA-2 genlerinde mutasyon olmas P53 geninde mutasyon olmas

Meme kanserinin sadece %10-15i herediter kkenli iken, bunlarn yarsndan fazlas (%50-60) BRCA-1 genindeki mutastondan, %10 ile %30u ise BRCA-2 genindeki mutasyondan kaynaklanmaktadr. Normalde BRCA-1 ve BRCA-2 genlerinin DNA tamirinde ve kopyalanmasnda nemli rolleri vardr.

Irk

Beyaz kadnlarda meme kanseri gelime riski daha yksek olmasna ramen Afrika kkenli Amerikal kadnlarn bu hastalktan lme riski daha yksektir.

Menstral yk

Artrr

Menar ve menapoz arasndaki intervalin uzamas meme kanseri riskini ykseltir. Ksalmas riski azaltr.

(Erken menar 12 yatan nce) (Ge sonra) Doum yks Artrr menapoz 55 yatan

Doum yapmamam kadnlar meme kanseri asndan yksek riskli gruba girerler.

(Hi doum yapmayanlar, ilk

ocuunu 30 yatan sonra douranlar)

Emzirme

Tartmal

Meme

kanseri

riskini etkisini

azaltma

da

emzirmemenin ve

inceleyen

almalarda bulgular tartmaldr. strojen alm kontraseptifler Tartmal Erken veya uzun sreli oral kontraseptif

(Oral

kullanm, ve uzun sreli (10-15 yl zeri) strojen replasman terapisinin riski artrd saptanmtr. strojen ve progesteron kombine kullanlan preparatlarn meme kanseri riskini etkilemedii saptanmtr.

hormone replasman tedavisi)

Alkol

Artrr

Gnde iki bardaktan fazla alkol alnmas riski alkol artrmaktadr. almnn Etyolojisi kesin aklanamamakla birlikte, aratrmaclar olabilecek

kanserojenik

sitotoksik rnlerin ortaya kmasna neden olduuna inanmaktadr. Dier olas bir nedenin ise alkolun meme dokusundaki hcre permabilitesinde deiiklie yol amas olduuna inanlmaktadr. Yal diyet Tartmal zellikle ar yal diyetin meme kanserini artrd dnlmektedir. Yksek yal diyet obesiteye yol amakta ve salnan inslin dzeyini artrmaktadr. bunun Baz aratrmaclarda tmrn

bymesini stimle ettiine inanmaktadr. Obesite Tartmal Meme kanseri riskini artrd bildirilmesine ramen hala tartlmaktadr. strojen

adipos dokuda birikmekte, bu da endojen strojen retimini artrmakta ve meme dokusunun daha fazla strojene maruz kalmasna neden olmaktadr. Radyasyon Artrr zellikle 30 yan altnda ve puberteden nce radyasyona maruz kalma riski artrr. Major Risk Faktrleri 1-Ya 2-Cinsiyet 3-Aile yksnde meme kanseri 4-Atipik hiperplazi 5-BRCA-1 ve BRCA-2 genlerinde mutasyon Minr risk Faktrleri 1-Menstral yk 2-Doum yks 3-Gnlk alkol alm 4-Yal diyet Koruyucu faktrler 1-Emzirme 2- lk ocuun 30 ya ncesinde domas 3-Haftada 3 kez egzersiz yapma; Haftada 3 kez yaplan dzenli egzersiz, adipos dokuyu azaltmakta dolaysyla endojen strojen salnm azaldndan azaltmaktadr (13). Primer meme kanseri lezyonlarnn kadranlara gore grlme oran, st d kadranda %50, areola blgesinde %18, st i kadranda %15, alt d kadranda %11, alt i kadranda ; %6dr (12). MEME KANSERNN TIPLERI Meme kanseri, tmrn kken ald asl dokuya gre u ekilde snflandrlr. 1-Lobler Kanserler: Memenin lobllerindeki epitel dokudan kaynaklanmaktadr. a- Noninvaziv (insitu) lobler kanserler ( Lobler karsinoma insitu) (LCIS): Balangta lobl iinde snrl kalr. Belirti ve kitle oluturmaz ve yava byr. Bu nedenle yllarca sessiz risk %35-%40 orannda

kalabilir Bu nedenlede tan konulmayabilir. Biyopsi rnende tesadfen tannr. Sklkla ift tarafldr. Vakalarn %35inde giderek invaziv hale gelir. Genellikle gen kadnlarda grlr. b- nvaziv (infiltratif) lobler kanserler: Nadir, (%5-10) grlr. Genellikle multisentrik (ok merkezli) olup bir veya iki memede bir ok alanda deride kalnlama grlebilir. Sklkla aksiller lenf nodu tutulumu vardr. 2-Ductal Kanserler: Meme kanallarndaki epitel dokudan kaynaklanmaktadrlar. a- Noninvaziv (insitu) ductal kanserler (Ductal karsinoma insitu) (DCIS):Lobler karsinoma insitunun aksine belirgin bykle ular ve kolaylkla tan konulabilir.Tedavi edilmezse invaziv ductal karsinomaya dnr. b-nvaziv (infiltratif) ductal kanserler: En yaygn grlen meme kanseri tipidir. Tm meme kanserlerinin %75ini oluturur. Prognozu dier kanser tiplerinden daha ktdr. Metastazlarn genellikle aksiller lenf nodlarna yaparlar. 3-Paget Hastal: Nadirdir olup %3 orannda grlr. Balangta meme banda ve areolada yanma hissi, kanma, kabuklanma, lserasyon vardr. Meme ba ve areolada egzamatz lezyonlar vardr. Ge evrede tmr invaziv hale gelir. Paget hastal, enfeksiyon olarak yanl tanlanabilir. Paget hastalnn prognozu olduka iyidir. 4-nflamatuar (iltihabi) Kanserler: Meme kanserinin nadir tipi olup %1-2 orannda grlrler. Tmr yumak ve arlr. Belirtileri dier meme kanserlerinden farkldr. Memede deide dem, kzarklk, scaklk, ve deride kalnlama bulgular verdr. Meme enfeksiyon grnmnde olduundan enfeksiyon ile kartrlabilir. Prognozu olduka ktdr (7,8,12). MEME KANSER BELRT VE BULGULARI Meme kanserinin belirti ve bulgular Tablo 2de gsterilmitir (12, 13,14). Tablo 2. Meme Kanseri Belirti ve Bulgular Belirti ve bulgular Kitle Yorum Hareketsizfir Arszdr 1-2 cm byklndedir Tek tarfl ve sreklidir Snrlar ksmen belirlenebilir ekilsiz ve zor palpe edilir

 Ar Meme ba aknts

Balangta %90 orannda arszdr. Ar ge dnemde oluur Pek sk rastlanmaz. Tek tarafl Genellikle kanldr

Forgue belirtisi

Tmr tayan gsn yukarda, dik ve dolgun olmasdr. Memenin st kadranlardaki kanserlerinde meme bann kitleye doru ekilmesiyle olur.

Meme zerindeki deride dem

Tmr hcreleri, cooper ligamentlerindeki lenf damarlarnda ilerleyerek derinin yzeyel lenf damarlarna ular. Lenfler tkanr, lenf dolam bozulur ve deride snrl dem oluur

Meme banda retraksiyon veya kme Derde lserasyon ve eritem

Tmrn byyp mama ban tutmas sonucunda oluur. Kanserin ileri dnemlerinde ve gs tmr duvarna

hcrelerinin nce derin fasyaya sonrada M.Pektoralise Lenf nodllerinde byme st kolda anormal ilik Tmrn ilerlemeleri sonucunda oluur. lenf nodllerine metastaz

sonucunda oluur. Lenflerin tkanmas sonucu lenf dolam bozulur ve kolda lenf dem oluur MEME KANSERNDE YAYILIM

Meme kanseri yaylmn kan ve lenf yolu ile yapar. En sk metastaz yapt organlar; kemik ( %71), akcier (%69), karacier (%65), plevra (%51), adrenal bezler (%49), deri (%30), beyin (%20) dir (11). MEME KANSERNDE TANI Meme kanserinde tan anemnez, fizik muayene, mamografi ve biyopsi yardmyla konur. Anamnez:Ya, ailenin salk yks, menarj ya ve dzeni, menapoz ya, doum ya, meme ile ilgili geirdii hastalklar v.b. anemnezde alnr. Fizik muayene: nspeksiyon:Memelerin bykl, simetrisi, zerinin ve kenarlarnn grnm, deride renk deiiklii, retraksiyon, dem, lserasyon ve meme balarna baklr. Palpasyon:Hasta nce oturur sonra yatar duruma getirilerek muayene yaplr. Kitle hissedildiinde, kitlenin ap, ekli, younluu, mobilitesi, snrlar, lokalizasyonu, yumuakl tespit edilir. Aksiller ve subraklaviklar lenf nodlar muayene edilir. Mamografi: Herhangi bir kontras madde kullanlmadan, memeye uygulanan rntgen tekniidir. Mamografi ; Varlndan klinik olarak phe edilen, fakat kkl nedeni ile palpe edilemeyen kitleleri ortaya koyar, Biyopsi alann belirler, Aksiller blgeye metaztaz yapm ancak memedeki yeri ortaya konulamayan primer lezyonu bulmaya yarar, Kanser tarama amacyla yapldnda asemtomatik devrede bir ok kanserli hastay saptar. Sitoloji: Meme bandan gelen akntdan habis hcre aranmasdr. Ultrosonografi:Memenin kistik lezyonlarnn ortaya konmasna yardmcdr. Biyopsi: Meme hastalklarnda kesin tehis biopsi ile konur.Biyopsi; Memede her palpe edilen kitlede, meme bandan devaml aknt varlnda (gebelik ve laktasyon dnda) yaplmaldr (1,7,8,9). MEME KANSERNDE ERKEN TANI Kadnlarda ldrc olan meme kanseri insidansnn gnden gne artmas nemli bir salk sorunu oluturmaktadr. Ancak yaygn ve ldrc olan bu hastalk erken tanlanarak

lmler azaltlabilir, yasam sresi artrabilir. Bu nedenle erken tan ve kitle taramas bu hastalk iin nem tar (15) Amerikan Kanser Birlii tarafndan nerilen ve Amerika Birleik Devletlerinde yaygn olarak kullanlan meme kanseri tarama rehberi Tablo 3de gsterilmitir (15). Tablo 3. Meme Kanserinde Amerikan Kanser Birlii Tarafndan nerilen Meme Kanseri Tarama Rehberi Ya Grubu 20-39 40-49 Yntem KKMM Klinik Muayene KKMM Klinik Muayene Mamografi 50 ya ve zeri KKMM Klinik Muayene Mamografi Uygulama Skl Her ay 3 ylda bir Her ay Her yl 1-2 ylda bir Her ay Her yl Her yl

Amerikan Kanser Topluluu kendi kendine meme muayenesine (KKMM) 20 yandan balamas gerektiini ve ayn zaman da hemirelerin kadnlar KKMM konusunda eitmekten sorumlu olduunu belirtmektedir (15, 16, 17) Kadnlarn kendi meme dokusunu tanmas ve oluan deiiklikleri farketmesi her ay dzenli olarak yaplan KKMM ile salanabilir. Meme kanserlerinin yaklak %90 hastalarn kendi tarafndan belirlenmektedir (16,18,19, 20). Dzenli ve doru uygulanan kendi kendine meme muayenesi erken dnemde meme kanserinin saptanmas iin en ekonomik, basit, invaziv olmayan gvenilir ve etkili bir yntemdir Meme kanserinin prognozunda nemli bir faktr tan konulduunda hastaln evresidir. Lokalize olduu dnemde meme kanseri tans alan kadnlarn 5 yllk yaam sresinin %90, metaztaz olmayan ve meme dokusu ile snrl tmr olan kadnlarn % 56, uzak metaztaz olan kadnlarn ise 5 yllk yaam sresinin %10 olduu saptanmtr (16,18, 19). KKMM ile bir toplumda meme kanserinin evresinin decei ve yaam sresinin ve srecinin olumlu ynde etkilenecei bildirilmitir (20).

Feldman ve arkadalar (1981) tans konulmu 996 kanserli hasta zerinde yaptklar almada hastaln evresi ile KKMM arasnda son derece nemli bir iliki olduunu gstermilerdir. KKMM ayda bir kez yapanlarla hi yapmayanlar ya da nadiren yapanlar karlatrdklarnda tmr apnn ayda bir defa yapanlarda daha kk, dierlerinde ise 4 cm veya daha byk olduunu belirtmilerdir (21). Yeni kanser tans alan kadnlarda KKMM ile yaam sresi arasndaki ilikiyi inceleyen almalarda dzenli ve doru KKMM uygulayanlarda tandan sonra 5 yllk yaam orann uygulamayanlara gre daha uzun olduu saptanmtr. 5 yllk yaam orannn KKMM %75-%77 uygulamayanlarda ise bu oran %57-%61 olarak bulunmutur (22,23). Yaplan almalar kadnlarn KKMM uygulama orannn %20 ile %40 arasnda deitiini gstermektedir. Hala kadnlarn byk blm bu yararl uygulamay yapmamaktadr (24,25). lkemizde yaplan almalarda da kadnlarn meme kanseri ve KKMM hakkndaki bilgi dzeylerinin yetersiz ve her ay dzenli KKMM uygulama orannn da dk (%24.5-%42.6) olduu saptamtr.(26, 27, 28,29). Dahiliye servislerinde kanser tans dnda nedenlerle yatan 517 hasta ile yaplan bir almada kadnlarn tmnn KKMM yapmadklar saptanmtr (30). Bedk ve en (1992) hemirelerin kanserin erken tans iin yaplan muayenelere ilikin uygulamalarn ve bu uygulamalar yapmama nedenlerinin saptanmas amacyla yaptklar almada hemirelerin %82sinin KKMM yapt, ancak nerilen sklkta uygulayanlarn %25in altnda olduunu saptamlardr. Hemireler kendilerinde meme kanseri riski grmedikleri, hi akllarna gelmedikleri, yeterli bilgi ve becerisi olmad iin KKMM yapmadklarn belirtmilerdir (31). KEND KENDNE MEME MUAYENES Kendi kendine meme muyenesindeki (KKMM) ama kadnn kendi meme dokusunu daha iyi tanmasdr. Meme kitlelerinin %90 kadnlarn kendileri tarafndan bulunduu iin kadnlarn KKMMni bilmeleri ve uygulamalar desteklenmelidir. KKMM ilem renilene kadar ilk birka ayda haftada bir, daha sonra menapoz ncesi dnemde mensnstrasyonun balangcndan sonra 5.-7. gnlerde yaplr. Bu dnemde memeler normal eklini alm olup daha az duyarldr. Bu nedenle de kolay ve etkin muayene yaplabilir.

Menapozdaki kadnlar iin her ayn belirli gn (her ayn ilk gn v.b.) yaplmas nerilir. 20 yandaki her kadn KKMMsine balamaldr. KKMM yapacak kiinin bilmesi gerekenler unlardr. Doru duru, Muayene edilecek alan blge, Palpasyon teknii, Aratrma ekli

KMMM nasl yaplmaldr? 1-Doru duru: Doru ekilde durrma Kollar iki yana sarkk ve gevek Eller belde Kollar her iki yanda ban zerine doru kaldrlm Kollar iki yanda gvde ne eik veya eller belde ne doru eilme

2-Ayna karsnda yukardaki pozisyonlarda her iki meme iin gzlem yaplr. Gzlem srasnda; Memede kitle grnm Memelerin birinde anormal byme, Memelerinin birinin dierinden sarkk olmas Meme cildinde buruukluk Meme ucunda ukurlama Meme ucunda kanl aknt Meme ucu renginde deiiklik Memeye komu lenf nodlarnda byme st kolda anormal ilik gibi belirtiler izlenir.

3-Muayene edilmesi gereken blgenin belirlenmesi ve blgenin elle muayenesi Ggs kemiinin ortasndan koltukaltnn orta hattna kadar, yukarda kprck kemiinden aada memeden birka santimetre aaya kadar blge muayene edilir. Blgenin elle muayenesi:

Memenin elle muayenesine ayakta durur pozisyonda balanr. Sol memenin muayenesi iin sol kol ban zerine kaldrlr. Sa elin orta parmann i yz ile muayene edilir. Ayn ilem sa meme iinde tekrarlanr ve sonra srtst yatar pozisyonda memeler tekrar muayene edilir. Muayene srasnda srt st yatma, muayene edilecek tarafn srt ve skapula altna ince bir yastk veya katlanm havlu koyma, muayene edilecek taraftaki kolu baaltna yerletirme nemlidir. Bylece meme dokusu kostalar zerine yaylr ve memedeki anormal oluumlar daha kolay palpe edilebilir. 4-Muayene ekli eit muayene ekli vardr. 1-Dairesel (Sirkler) 2-Dikey (Vertikal) izgilerle 3-Tekerlek (In Tarznda) eklinde n tarznda Memenin elle muayenesinde orta parman i yzleri kullanlr, parmaklar birbirine yapk tutulmaldr. Her memenin en az 5 dakika muayene edilmesi gerekir. 5-Meme ba muayenesi: Meme ba ba parmak ve iaret parma arasnda nazike sklr.Kanl meme ba aknts olabilir. 6-Koltuk alt muayenesi:Srt st uzanarak koltuk alt ukurunun n, orta, ve d blmleri derinlemesine palpe edilir. Elle muayenelerin her iki meme iinde belirtilen ekilde yaplmas gerekir. Meme muayenesinin elle muayenesinin ayakta olan blmnn du ya da banyo srasnda yaplmas sabun deri altndaki nodl ya da sertlikleri daha kolay hissedilmesini salad ve parmaklarn dz ksmlar slak deri zerinde kolayca kayd iin nerilmektedir (7,9,10,11, 32,). KAYNAKLAR 1-Hossfeld D.K., Sherman C.D., Klinik Onkoloji , Ulualararas Kanserle Sava Birlii-5, Ed. Kars A, Saraliolu F, Frat D., Ankara,Babakanlk Basm Evi, 1992, s:236. 2-Harris J., Morrow M., Norton L., Malingnant Tumors of the Breast Cancer Principles. Practice of Oncology, Ed: Devita J., Vircent t., at all, Phidelphia, 1997, s: 1557. 3-Koak S., Kimler Meme Kanseri Olur?, Klinik Bilimler ve Doktor, Ocak, 6 (1), 2000, s:68-72

4-Tuncer S., Jinekolojik Kanserlerde Tarama, Hacettepe Tp Dergisi, 31 (2), 2000, s.113-120 5-http. salik.gov.tr., Salk Bakanl, Ana ve ocuk Sal ve Aile Planlamas Genel Mdrl, Meme Kanser ve Erken Tan, 1997 6-http://saglik.gov.tr/istatistikler.html, T.C. Salk Bakanl, Salk statistikleri, 1997 7-Lemone P., Burke K:M., Medical Surgial Nursing -Criitical Thinking in Client Care, California, 1996, s 2039-2057 8-Carpenter L.C., Nursing Care of Clients with Breast Disorders Clinical Management for Continuity of Care-5,Edi: Black J.M., Jacobs E.M., W.B. Saunders Comopany, London 1998 9- Black J.M., Jacops E.M., Clinical Manegement for Continuo of Care Five Edition, W.B. Saunder Company, Phdelphia, 1997 10-Ignatavicius D. D., Wormen M.N., Mishler M.A., Medical Surgical Nursing, A Nursing Process Aproach, Second Edition, W.B. Saunder Company, Phidelphia, 1995 11-Smeltzer S.C., Bare B.G., Medical Surgical Nursing, Eight Edition, Lippincott, 1996 12-Doizer K.J., Mahon S.M., Cancer Prevention, Detection and Control, A Nursing Perspective, Oncology Nursing Society Pittsburg, PA, 2002, s:389-444 13-Gross R.E.,Breast Cancer: Risk Factors, Screening and Prevention, Seminars in Oncology Nursing, Vol;16, No:3, 2000, s176-184 14-Baird S., McCorkle R., Grant M., Cancer Nursing- A Comprehensive Apporoach, Philedelphia, WB Saunders, 1991 15-http://www.cancer.org/ American Cancer Society 16- Baughman D.C. Havkley J.C., Cancer of Breast Handbook for Brunner and Suddarths textbook of Medical- Surgical Nursing, Lippincott, Newyork, 1996 17- Varan A., Meme Kanserinde Tarama Yntemleri ve Erken Tan Trk Kanser Haberleri, 125,Ankara, 1995 18-Barcley V., Kanser Hemireliinde Temel Kavramlar Ed:Platin N., UICC, Ankara 1987, s:78 19-Stilman M.J., Womens Health Beliefs about Breast Cancer and Breast self-Examination, Nursing Research March-April, 26 (2), 1977, s:121-127. 20-Mikhail B.I., Petro-Nustas W.I., Transcultural Adaptation of Champions Health Belief Model Scales, Journal of Nursing Scholarship, 33 (2), 2001, s: 159-165.

21-Feldmen J., Carter A., Nicastri a.et al.Breast Self Examination: Reletionship to Stage of Breast Cancer at Diagnosis, Cancer 47, s: 2740-2745. 22-Foster R.Jr., Costanze M.C., Breast Self Examination and Practices and Breast Cancer Survival, Cancer, 53, 1984, s: 999-1005 23-Huguley C.M., Browvn R.L., Greenberg R.S., et al., Breast Self Examination and Survival From Breast Cancer Cancer, 62, 1988, s: 1389-1396 24-Rudledge D.N., Factors Reladed to Womens Practice of Breast Self- Examination, Nursing Research, July, 36 (2), 1986, s: 117-121 25-Gray M.E., Factors Related to Practice of Breast Self-Examination in Rural Women , Cancer Nursing, 13 (2), 1990, s: 100-107. 26-Akyolcu N., Kadnlarn Meme Kanseri ve Kendikendine Meme Muayenesi Hakkndaki Salk Bilgisi Dzeylerinin llmesi, Uluslararas Cerrahi Kongresi Cerrahi Hemirelii Seksiyonu Konumalar ve Bildirileri Kitab, 9-11 Haziran stanbul, 1988, s:209-215 27-Aydemir G., ve Halk Sal Stajerleri.,15-49 ya Evli Kadnlarn Kendikendine Meme Muayene Yntemi le lgili Bilgileri, Ege niversitesi Hemirelik Yksek Okulu Dergisi, 6(3), 1990, s: 1-10 28-Bahar Z., zsoy S., Determination of Self Breast Examination of Married Women Over Ffteen Years Old, The European Cancer Conference, 29 Oct-2 Nov, Paris, France, 1995 29-Bahar Z., Trkistanl E., mercikolu ., The Determination of the Knowledge Levels of Married Womwn Between the Ages 15-49 about the Self-breast Examination, The European Cancer Conference, Sept14-18, Hamburg, 1997 30-Nural N., Akdemir N., Dahiliye Servislerinde Yatan Hastalarda Kanser Risk Faktrleri ve Erken Tan belirtilerinin Saptanmas, Cumhuriyet niversitesi Hemirelik Yksek 0kulu Dergisi, 4(2), 2000, s:1-13 31-Bedk T., en S., Hemirelerin Kanserin Erken Tansnda Kendikendine Yaplan Meme Muayenelerine likin Uygulamalar ve Bu Muayeneleri Yapmama Nedenleri, III. Ulusal Hemirelik Kongresi Kitab,Cumhuriyet niversitesi hemirelik Yksek Okulu, Esnaf Ofset Matbaaclk, Sivas, 24-22 Haziran 1992, s:448-455 32- T.C. Salk Bakanl Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Genel Mdrl, Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal A.B.D. nsan Saln Gelitirme Vakf, Jhpego, Damla Matbaaclk, Reklamclk ve Yaynclk Tic. Ltd.t, stanbul, 1997.

ETM DEERLENDRME FORMU Kt (1) 1-Eitim iin ayrlan srenin yeterlilii 2-Eitim iin ayrlan ortamn uygunluu 3-Kullanlan eitim materyallerinin yeterlilii 4-Konu ieriinin uygunluu 5-Konu ile ilgili anlatlanlarn gereksinimleri karlama dzeyi 6-Tartma iin ayrlan srenin yeterlilii 7-Eiticinin fikirlerinizi aklamanz salayacak ortam hazrlamas 8-Eiticinin eitimi yaparken gsterdii istek 9-Eiticinin sunuma hakimiyeti 10-Anlatlanlar dikkatiniz dalmadan izleme dzeyiniz 11-nerilerinizi ve eklemek isteklerinizi ltfen yaznz. Teekkr ederim olduka yararl bir sunumdu. ok teekkr ederim. Umarm farkl bir eitimde tekrar karlarz. Teekkrler Eitim ortam daha gzel olabilirdi. Baka bir ilde baka bir eitimde grmek dileiyle Amacna ulatna inanyorum. Eitim materyallerinin gnderilmesini rica ediyorum yi bir sunumdu tebrik ederim 4 4 4 3 4 2 4 4 4 Orta (2) 3 yi (3) ok yi (4)

Eitim mataryellerin gnderilmesi iyi olur. Eitim ortam daha iyi olabilirdi. Daha nce benzer bir eitime katldm iin ok fazla katk salamad. Hoca ilk kez eitim alanlar iin olduka yararlyd Teekkrler. nceki meme kanseri ve KKMM eitiminde de grev alabilseydiniz daha iyi olurdu. MEME KANSER ETM BLG DEERLENDRME FORMU

1-Bir kadn kendi kendine meme muayenesine (KKMM) ka yanda balamaldr? a-15 yanda a-Her hafta a-Her hangi bir gn c-Menstrasyon balamasndan 5-7 gn sonra a-Sadece strojen alnd zaman c-Her ayn belli bir gnnde a-Elin ayas ile dairesel bir hareket c-ki parmak ile yatay hareket a-Bir kanser kitlesini bulmak b-Kiinin kendi meme dokusunu daha iyi tanmas c-Kk veya byk meme kitlesini anlamak d-Meme dokusundaki herhangi bir kitleyi farketmek 7-Hangi tip meme ba aknts meme kanserini dndrmelidir? a-Sar meme ba aknts c-ift tarafl kanl meme ba aknts b-Renksiz ve kokusuz meme aknts d-Srekli, tek tarafl kanl meme ba aknts b-20 yanda b-ki haftada bir c-30 yanda c-Her ay d-lk menstrasyon sonras c-6 ayda bir 2-Kendi kendine meme muayenesi ne kadar sklkla yaplmaldr? 3-Ayn hangi dneminde kendi kendine meme muayenesini uygulamak gerekir? b-Menstrasyon bitiminden 5-7 gn sonra d-Menstrasyonun 1. gn

4-Menepoz sonras KKMM ne zaman yaplmaldr? b-Ayda bir kez rasgele d-Her 6 ayn ayn gn b-Orta parman i yz ile dairesel hareket d-Elin ayas ile dikey hareket

5-Kendi kendine meme muayenesi uygularken en uygun el teknii nedir?

6-Kendi kendine meme muayenesinin temel amac nedir?

8- Kendi kendine meme muayenesi en doru nasl yaplr?

a-Her iki memenin, dzenli olarak her ay, bir ayna karsnda gzle incelenmesi ve elle dokunulmas ile b-Memelere sadece dokunulmas ile c-Her iki memenin, istenildii zaman, bir ayna karsnda gzle incelenmesi ve elle dokunulmas ile d-Memelerin ayna karsnda gzle incelenmesi ile

9-KKMM uygularken en iyi sonular aadakilerden hangisiyle salanr? a-Kolu baa koyup meme dokusunu gererek meme muayenesi yapmak b-Yatay ve dairesel hareketi bir arada kullanarak meme muayenesi yapmak c-Omuz altna bir yastk yerletirerek meme muayenesi yapmak d-a ve c kk 10-Kendi kendine meme muayenesi yaparken, her bir meme ne kadar zamanda muayene edilmelidir? a-Her bir meme iin 3 dakika c- Her bir meme iin 7 dakika a-10 kadnda 1 nedir? a-10.5 b-20.2 c-19.3 d-23.5 13-Meme kanseri gelimesinde major risk faktrleri nelerdir? a-Anne ve kz karde de meme kanseri olmas b-Ya ve cinsiyet c-BRCA1 ve BRCA2 geninde mutasyon d-Hepsi 14-Meme kanseri en sk hangi kadranda geliir? a-st i kadran b-st d kadran b-12 kadnda 1 b-Her bir meme iin 5 dakika d- Her bir meme iin 10 dakika c-8 kadnda 1 d-5 kadnda 1

11-Gnmzde, kadnlarda meme kanseri ne kadar sklkla grlr? 12-lkemizde meme kanseri tans alm kadnlarn 1997 salk istatistiklerine gre yzdesi

c-Alt d kadran d-Alt i kadran 15-Amerikan Kanser Birlii tarafndan nerilen meme kanseri tarama rehberinde yer alan yntemleri ve skln yaznz.