You are on page 1of 20

is`K stUfYNts PYfrySn

1. pMjwb dy dirAwvw dw jo A~Dw pwxI hirAwxw Aqy rwjsQwn iv~c brbwd ho irhw hY auh vwps
pMjwb imlxw cwhIdw hY[
2. Jony dI jgw hor G~t pwxI vwlIAW PslW srkwr vloN irAwieq dy ky auqSwihq krnw cwhIdw hY[
3. mINh dw pwxI DrqI dy hyTly p~Dr dy pwxI au~pr cu~kx leI vriqAw jw skdw hY[ ies leI
hryk ipMf ivc G`to-G`t iksy iek sWJI iemwrq dI C`q dw sm`ucw pwxI zmIndoj krnw cwhIdw hY[
4. K`fW, ndIAW Aqy KyqW ivc Coty bMnH bxwky mINh dy pwxI DrqI hyTly pwxI dy p`Dr aupr cu`kx
leI vrqxw cwhIdw hY[
5. pMjwb dy lokW cwhIdw hY ik auh sMzm nwl pwxI dI vrqoN krn Aqy pwxI dI shI vrqoN pRqI
jwgrUk hox[
6. v`D qoN v`D dr`Kq lgwey jwx[
7. sIvryj Aqy hor gMdgI pwxI dy sroqW iv~c rlx nhIN dyxw cwhIdw[ toibAW Aqy C`pVW dI sPweI
v`l Kws iDAwn id`qw jwvy[
8. rswieixk KwdW Aqy jihrIlIAW dvweIAW dy bdlW ijvyN ik kudrqI KyqI dI vrqoN krnI cwhIdI
hY[
9. sB qoN Aihm hY ik lok pwxI dI sm~isAw bwry jwgrUk hox Aqy ienHW sm~isAwvW dy h~l leI
jQybMd hox[
***
HU P BH U UU El UBUE NFl
U IN WU WPH (HUm) HHU HUlm! NFl UHU U:
IH HU'H UUUB
UHHlB IH FWl (WHl U)
(sMprk: 93166-48112, 98882-70651)
m`Kx isMG gMFUAW (94171-29045)
ismrn isMG mihqw (98880-00047)
hirMdrpRIq isMG (93563-94607)
Akbwl isMG
bljIq isMG (98782-68800)
kmljIq isMG (98762-17162)
kuldIp isMG
guribMdr isMG
HIU PUBU:
SCO 25, HHFU WNWH,
HUHE HUl VlUIHl,
ImN-147002
(HU)
UHFl:
www.sikhstudentsfederation.com
FlHN
information@sikhstudentsfederation.com
UWH: 0175-5005281
WBW
(HU P Elm! Pl HHIHm P HPU8 B)
?
HN H IFHE HP NW! P HU BU UU U
! H8 U UlJr= H3"H, J=| r3 l8rH U r 3 = | 5 IJ-JlUJ|r Hl8r
lU3 H lJJ J HUl rlHJ| JJ U| =| lH" J lJUH3 l=U J| l"U|! H8 U H"
l=U J| rlHJ lU =J lJJ J !
! H8 U UlJr= l=U 3J|8 304 " U5 | HUl II- UlJr= l=U 4500
" U5 | J! JlJr II- l=U | U U| 8HU H8 U UlJr= U |
lU lU3 H lJJ J !
! HU H8 l=U | U| 8J3 = J r3 H|| | U J lU-8-lU J lIU H lJJ J
3 J =| H8 U UlJrU| | JlJr r3 JHH lU lU3 H lJJ J ! | HJJ
lUH U 3|H 3 -=l J !
! JHH | U "U| l3 H3 3 H 1955 l=U JU J J JHH H =" |
"U| 18,500 lUlH HJ =" UJ=H JJ| l= 1949 l=U l= J "U IU !
! 1989 U| lU lJJ 38 JHH |J U H 8J| 3J lJJ J, 3 lUJ lJJ
rH 3 =| 8U lU J| |3| IU| !
! H8 U Ur8 lU" U 60 " " U l8rH r3 H3"H U |r UJ HJ 3 = J
8U J J lUH lU" | U ="| l8H3 Ur8 lJJ U| HJ lHJ 1400 lUlH J!
UHJ H JHH lHH U H8 U |r U| lU 8U UJ =| J J| J, UH | U
"U| 18,500 lUlH HJ ="| lJJ lU =| IU| !
! JHH U UJ3| H J (HIJJ rlU) J r3 | H8 U UJ3| H J! HU
JHH UHJ Hl8r J 3 J| lUU 3 H8 U | UHJ Hl8r 3 lU = H
JJ J !
! JlJr r3 JHH | U| = U J" H8 U r UlJrU| | l" U|
UJlr 3 " JJ J J H8 U |r 3 U J ="| -l8H"| U lH rJ UJ
lU3| H JJ| J!
! J5 l8rH H 8J l=U H8 U 8J U| lI3| 3 = lU lU J lU3| IU|
J !
! HU lJUH3 U 8| HJ Hl8r U UlJrU| | r3 -l8H"| U 8 U Hl8r " J| J
3 H8 U UlJrU| |r r3 -l8H"| U J" UJ " lU J !
! H8 U " JHlU U r3 HlJJ|"|r U=U|r U 8U" =" lU J| lJr H lJJ!
! HU "U " H8 rUJ = JIl" l=I5 U rHJ H HJ r JJ J 3 H8 U
lH "U J| lU H8J |3 H lJJ J !
***
HN IU H WHNBl
IUNl U: 12 HNFl 2008
IFEBl : 5000
WBW:
IH HU'H UUUB
B:
SCO 25, HHFU WNWH,
HUHE HUl VlUIHl,
ImN-147002 (HU)
UHFl: www.sikhstudentsfederation.com
FlHN information@sikhstudentsfederation.com
UWH: 0175-5005281
HUW: 93166-48112, 98882-70651
8 : 10/-
(HU P Elm! Pl HHIHm P HPU8 B)
BUimkw
mn`uK ny AwpxI AigAwnqw Aqy byeImwnI vs kudrq nwl bhuq CyV-CwV
kIqI[ ijs nwl mnu`KI s`iBAqw gMBIr sm`isAwvW ivc Ps geI hY Aqy Su`D pwxI
dI QuVH nyV Biv`K ivc mnu`Kqw leI sB qoN Aihm sm`isAw dw rUp Dwr geI hY[
mwhrW vloN lgwqwr icqwvnIAW id`qIAW jw rhIAW hn ik jykr mnu`KI s`iBAqw ny
pwxI dI durvrqoN iesy qrHW jwrI r`KI qW DrqI dy v`fy ih`sy auqy mwrUQl psr jwvygw
Aqy sm`ucy jIvn dI hoNd Kqry ivc pY jwvygI, ikauNik pwxI qoN ibnW jIvn sMBv
nhIN hY[ vYsy vI pwxI mnu`K dI AwriQk qr`kI, s`iBAwcwrk aunqI, qMdrusq
ishq Aqy AiDAwqmk ivgws dw AwDwr hY[ pwxI bwry gurbwxI ivc hyT ilKy
kQn hn:
pvxu gurU pwxI ipqw mwqw Driq mhqu] (AMk )
jl ibnu swK kumlwvqI aupjih nwhI dwm] (AMk )
pihlw pwxI jIau hY ijqu hirAw sBu koie] (AMk )
ienHW kQnW qoN Bwv hY ik pwxI qoN ibnHW jIvn dI auqpqI Aqy ivkws sMBv
nhIN ho skdw[ BwvyN A`j dunIAW Br ivc pwxI dI QuV dI sm`isAw hY, pr pMjwb
dunIAW dy aunHW KyqrW ivc AwauNdw hY ijQy pwxI bhuq qyjI nwl Kqm ho irhw hY[
pMjwb dy pwxI dI sm~isAw dy do mu~K pihlU hn:
1. pMjwb dI DrqI hyTlw pwxI bhuq qyjI nwl Kqm ho irhw hY[ pMjwb dy 138
ivcoN 112 pyNfU ivkws blwkW ivc pwxI Kqry dI h`d qoN hyTW jw cu`kw hY[ pMjwb dy
v`fy ih`sy ivc pwxI dw pihlw p`qx Kqm hox kwrn pIx dy pwxI vwly izAwdwqr
KUh Aqy nlky su`k cu`ky hn[ pIx vwly pwxI leI pMjwb A`j sbmrsIbl motrW au~qy
hI inrBr hY, jo ik ibjlI nwl hI cldIAW hn[ jykr iksy kwrn pMjwb dy qwp
ibjlI Gr bMd ho jwx qW pMjwb dy lok qRyh nwl hI mrn iknwry phuMc skdy hn[
DrqI hyTly pwxI dy fUMGw hox dy iqMn Aihm kwrn hn[ dirAweI pwxIAW dI lu`t,
pMjwb ivc Jony dI ibjweI Aqy jmIndoz pwxI dI BrpweI (rIcwrj) nw hoxw[
mwihrW muqwbk jy pwxI dy vrqx dI r&qwr ieho rhI qW Awaux vwly ku~J swlW
iv~c jmIndoz pwxI Kqm ho jwvygw ijs kwrn pMjwb dy vwqwvrx dw sMquln ivgV
jwvygw Aqy pMjwb mwrUQl dy rUp ivc bdl jwvygw[
2. dUsrI sm`isAw pwxI dy dUiSq hox dI hY[ KyqI ivc vrqIAW jw rhIAW
rswiex KwdW, kIVymwr dvweIAW, PYktrIAW Aqy GrylU sIvryz dI gMdgI pwxI
dUiSq kr rhy hn[ ies dUiSq pwxI dI vrqoN nwl lokW ivc kYNsr, kwlw pIlIAw,
qpidk, hweI bl~f pRYSr, nwmrdgI, bWJpx, cmVI, h~fIAW Aqy pyt dIAW
bImwrIAW ivc lgwqwr vwDw ho irhw hY[ ijsdy nqIjy vjoN pMjwb dy lok ishq p~KoN
KoKly ho rhy hn Aqy pMjwb dw smwj pIVW dy dOr ivcoN gujr irhw hY[
ienHW sm`isAwvW dI jVH AigAwnqw, lwlc Aqy byeImwnI hY[ AigAwn vs
Awm mnu`K ieh smJ irhw hY ik pwxI kudrq dI nw mu`kx vwlI SYA hY[ pRMqU q`Q
dsdy hn ik ieh Dwrnw s`c nhIN hY[ jOrfn dw iezrwk nKilsqwn jo 1980 ivc
hrw Brw sI A`j mwrUQl ho cu`kw hY, AmrIkw dy tksn ielwky ivc pwxI dy borW dI
fUMGweI 1500 Pu`t qk ho geI hY, dunIAW dI cOQI sB qoN v`fI ierwl JIl dw 80%
ih`sw su`k cu`kw hY Aqy dunIAW dy keI ielwikAW ivcoN DrqI hyTlw pwxI Kqm ho
jwx kwrn DrqI hyTW Ds rhI hY[ hux ieh Aml pMjwb ivc vI SurU ho cu`kw hY[
sMn 2004 ivc mogy dI iek AOrq dI lwS 35 Pu`t dI fUMGweI qoN imlI Aqy hux jUn
2008 ivc jINd ielwky ivc vwhI kr irhw iek trYktr 20 Pu`t zmIn ivc Ds
igAw[ ies qoN ielwvw dUiSq pwxI dI vrqoN nwl pMjwb dy lokW dy nslI guxW ivc
qbdIlI Awaux dy AMdwjy vI lwey jw rhy hn[ so A`j pwxI dI sm`isAw isrP
pMjwb dy ikswnW dI nw ho ky smUh pMjwbIAW dI sm`isAw bx cu`kI hY qy ku`l imlw ky
sm`ucy jIvn dI hoNd qy pRSn icMnH l`g cu`kw hY[
vrqmwn smyN ivc pMjwb dy pwxI dy sm`isAw dw duKdweI pihlU ieh hY ik
koeI vI v`fI iDr ies msly h`l krn leI sMjIdw nhIN hY[ Bwrq srkwr
byeImwnI nwl pMjwb dy pwxIAW l`ut rhI hY[ pMjwb qy rwj krn vwlIAW
isAwsI iDrW pMjwb dy h`k ivc KVHn dI jurAq nhIN kr rhIAW Aqy lokweI ies
sm`isAw pRqI jwgrUk nhIN hY[
so A`j AsIN pMjwb dy pwxIAW dI sm~isAw dy v~K-v~K pihlUAW, aunHW dy
kwrnW, pRBwvW Aqy Tos h`lW au~pr ivcwr krn leI ieh ikqwbcw pMjwb vwsIAW
dy swhmxy pyS kr rhy hW, qW ik AsIN smyN isr jwgrUk ho ky ies iK`qy iv~c Kqm ho
rhI jIvn hoNd brkrwr r~K skIey[ AsIN Awm jnqw Arj krdy hW ik pwxI
dI sm`isAw pRqI Awp jwgrUk hox, horW jwgrUk krn Aqy isAwsI pwrtIAW qy
srkwrW au~qy pwxI dI sm~isAW h~l krn leI jor pwaux[
pMjwb dy cMgy Biv`K dI Aws c
2 is`K stUfYNts PYfrySn
prmjIq isMG gwzI (kOmI pRDwn)
Aqy smUh kyNdrI kmytI mYNbr
is`K stUfYNts PYfrySn
1. Awm jwxkwrI
1. svwl: l~K eykV Pu~t (LAF) qoN kI Bwv hY ?
jvwb: Asl iv~c l~K eykV Pu~t (LAF) pwxI mwpx dI ie~k iekweI hY
ijvyN ik Bwr mwpx dI iekweI iklogRwm hY[ jykr ie~k eykV
iv~c ie~k Pu~t pwxI KVHw kIqw jwvy qW ies ie~k eykV Pu~t pwxI
ikhw jwvygw[ ie~k l~K eykV iv~c jykr ie~k Pu~t pwxI KVHw kIqw
jwvy qW ieh ie~k l~K eykV Pu~t bxdw hY[
2. svwl: kudrqI swDnW qoN kI Bwv hY? ienHW dI mwlkI iks kol huMdI
hY?
jvwb: kudrqI swDn auh dwqW hn jo kudrqI qOr au~pr iksy iK~qy
imlIAW huMdIAW hn[ imswl dy qOr au~qy Arb mulkW qyl, ibhwr
kolw, rwjsQwn sMgmrmr, p~Qr Aqy pMjwb jIvn rUpI
pwxI dI dwq kudrq v~loN imlI hY[ kudrqI swDnW au~pr mwlkI qW
kudrq dI hI mMnI jwxI cwhIdI hY[ hW, pr ienHW vrqx dw h~k
XkInn aus iK~qy iv~c v~sx vwly lokW dw hI huMdw hY[ aunHW dI
mrjI qoN bgYr hor koeI vI ienHW swDnW D~ky nwl nhIN vrq
skdw[
3. svwl: AMqr-sUbweI dirAw qoN kI Bwv hY?
jvwb: jo dirAw iek sUby dIAW h`dW qoN pwr dUjy sUby dIAW h`dW ivc dwKl
ho jwvy aus AMqr-sUbweI dirAw kihMdy hn[ ijnHW rwjW ivcoN ieh
dirAw nhIN lMGdw aunHW leI ieh dirAw AMqr-sUbweI nhIN ho
skdw[ ijvyN pMjwb dy rwvI, ibAws Aqy sqluj dirAw hirAwxw
Aqy rwjsQwn dy leI AMqr-sUbweI dirAw nhIN hn ikauNik ienHW
dw koeI vI ih`sw auprokq dovW sUibAW ivc dwKl nhIN huMdw[
4. svwl: rwiepyrIAn qoN kI Bwv hY? dirAweI pwxIAW dI vMf sbMDI
rwiepyrIAn isDWq kI kihMdw hY?
jvwb: rwiepyrIAn AMgryzI BwSw dw Sbd hY jo lwqInI BwSw dy Sbd
'irpw' qoN bixAw hY[ irpw dw ArQ huMdw hY kMFw jW iknwrw[ ies
qrHW rwiepyrIAn dw ArQ hY (dirAw dy) kMFy/iknwry dw jW dirAw
dw[ dirAweI pwxIAW dI vMf sbMDI sB qoN buinAwdI svwl ieh hY
3 jl ibnu swK kumlwvqI
ik iksy dirAw dy pwxI vrqx dw h~k ikhVy dyS, sUby jW Kyqr dw
hovy[ ies svwl dy h~l leI rwiepyrIAn isDWq dw ivkws
hoieAw[ ieh isDWq ies AsUl au~qy ADwrq hY ik iksy dirAw dy
pwxI vrqx dw h~k isrP aus dirAw dy kMFy v~sx vwly lokW dw
huMdw hY[ ies Anuswr kOmWqrI Kyqr iv~c iksy dirAw dy pwxI
vrqx dw h~k isrP aus dyS jW sUby dw smiJAw jwvy ijs iv~c dI
jW lwgy dI auh dirAw lMGdw hovy[ ieh isDWq ij~Qy kOmWqrI
mwnqw r~Kdw hY au~Qy ieh kudrqI AsUlW dy AnuswrI vI hY[ jo lok
dirAwvW dy kMiFAW au~pr vsdy hn auh dirAwvW dw mwrU rUp (hVH
Awid smyN) shwrdy hn qW jwihrw qOr au~pr dirAwvW qoN imlx
vwly n&y dy vI auh lok hI h~kdwr hoxy cwhIdy hn[
5 . svwl: bysn (jW ndI Kyqr) qoN kI Bwv hY ?
jvwb: kOmWqrI kwn sBw (International LawAssociation) dI bysn
nwl sbMiDq kmytI dy Anuswr ndI Kyqr aus swry ielwky ikhw
jWdw hY ijs dy DrqI au~prly Aqy hyTly swry pwxI dw inkws
kudrqI jW bnwautI nwlIAW rwhIN iksy sWJI QW huMdw hovy[ imswl dy
qOr au~qy purwxy pMjwb dy swry Cy dirAwvW dw inkws sWJy qOr au~pr
Arb swgr iv~c huMdw hY[ ies leI ieh ie~k bysn (ndI Kyqr)
hY[ ikauNik isMD pMjwb dw sB qoN v~fw dirAw hY, ies leI ies
bysn ieMfs (isMD) bysn ikhw jWdw hY[
6. svwl: ieMfs (isMD) bysn qoN kI Bwv hY? ies iv~c ikMnw pwxI hY?
jvwb: ieMfs (isMD) bysn qoN Bwv isMD dirAw Aqy ies dy shwiek
dirAwvW dy bysnW dy ku~l Kyqr qoN hY[ isMD bysn dw sB qoN v~fw
dirAw isMD hY, ijs Atk dirAw vI ikhw jWdw hY Aqy Jnwb,
jyhlm, rwvI, ibAws qy sqluj dirAw vI iesy bysn dw ih~sw hn[
hux dy pMjwb (pUrbI pMjwb) dy ih~sy iqMn dirAw rwvI, ibAws Aqy
sqluj Awey hn ijnHW dw ku~l pwxI 304 l~K eykV Pu~t hY[ p~CmI
(pwiksqwnI) pMjwb dy ih~sy bwkI iqMn dirAw Atk (isMD), jyhlm
Aqy Jnwb Awey hn, ijnHW iv~c 1430 l~K eykV Pu~t pwxI hY[ ies
qrHW isMD bysn iv~c ku~l 1734 l~K eykV Pu~t pwxI hY[
7. svwl: gMg bysn qoN kI Bwv hY? ies iv~c ikMnw pwxI hY ?
4 is`K stUfYNts PYfrySn
jvwb: gMg bysn iv~c gMgw Aqy jmunw do v~fy dirAw hn[ ies qoN ielwvw
ienHW dIAW keI CotIAW shwiek ndIAW vI iesy bysn dw ih~sw
hn[ gMg bysn iv~c 4500 l~K eykV Pu~t pwxI hY ijs iv~coN isr&
300 l~K eykV Pu~t pwxI hI vriqAw jWdw hY[
8. svwl: 1947 iv~c BwrqI pMjwb dy dirAwvW iv~c ikMnw pwxI sI
Aqy hux ikMnw pwxI hY?
jvwb: 1947 vyly pMjwb dy dirAwvW iv~c 336 l~K eykV Pu~t pwxI mOjUd
sI jo ik mOsm Awid dI qbdIlI kwrn hux Gt ky isrP 304 l~K
eykV Pu~t hI rih igAw hY[
9. svwl: 1947 iv~c pMjwb, hirAwxw Aqy rwjsQwn pMjwb dy
dirAwvW dw ikMnw pwxI vrq rhy sn?
jvwb: 1947 iv~c pMjwb 90 l~K eykV Pu~t Aqy rwjsQwn 11 l~K eykV
Pu~t pwxI vrq irhw sI jd ik hux dy hirAwxy vwly Kyqr pMjwb
dy dirAwvW iv~coN pwxI dw koeI ih~sw nhIN sI imldw[ izkrXog hY
ik jo 11 l~K eykV Pu~t pwxI rwjsQwn 1947 vyly jWdw sI aus dw
ievzwnw (Royalty) rwjsQwn pMjwb Adw krdw sI[ ieh
ievzwnw Bwrq dI AwzwdI qoN bwAd 1948 iv~c kyNdr v~loN bMd
krvw id~qw igAw[
10. svwl: ieh sUby hux pMjwb dy dirAwvW iv~coN ikMnw pwxI vrq rhy
hn?
jvwb: hux pMjwb 152 l~K eykV Pu~t, rwjsQwn 90 l~K eykV Pu~t Aqy
hirAwxw 59.5 l~K eykV Pu~t dirAweI pwxI vrq irhw hY[
11. svwl: pMjwb dy dirAwvW dw ikMnw pwxI pwiksqwn jw irhw hY?
jvwb: sMn 2001-2002 dOrwn pwiksqwn iv~c isrP 0.2 l~K eykV Pu~t
pwxI igAw[
12. svwl: pMjwb ikMny pwxI dI jrUrq hY ?
jvwb: pMjwb KyqI leI 390 l~K eykV Pu~t (LAF) pwxI dI jrUrq hY[
GrylU Aqy audXog leI krIb 60 l~K eykV Pu~t pwxI cwhIdw hY[
ies qrHW pMjwb ku~l 450 l~K eykV Pu~t pwxI dI jrUrq hY[
jykr pMjwb dy swry dirAwvW dw pwxI jo ik 304 l~K eykV Pu~t dy
krIb hY, pMjwb vrq vI lvy qW vI lgBg 150 l~K eykV Pu~t pwxI
5 jl ibnu swK kumlwvqI
dI kmI hY[
13. svwl: hirAwxw mOjUdw smyN iv~c ku~l ikMny pwxI dI jrUrq hY ?
jvwb: hirAwxy KyqI leI 274 l~K eykV Pu~t pwxI dI jrUrq hY jdik
ies sUby GrylU Aqy audXoigk vrqoN leI 41 l~K eykV Pu~t pwxI
dI jrUrq hY[ ies qrHW hirAwxy ku~l 295 l~K eykV Pu~t pwxI
dI jrUrq hY[
14. svwl: pMjwb ivc ikhVIAW-2 nihrW hn ?
jvwb
*BwKVw nihr dw v~fw ih~sw hirAwxw Aqy rwjsQwn jWdw hY[
15. svwl: hirAwxw iv~c ikhVIAW-2 nihrW hn ?
jvwb:
nihr dirAw fYm
A`prbwrI duAwb nihr rwvI mwDopur
Swh nihr ibAws qlvwVw
srhMd nihr sqluj-ibAws ropV
ibsq duAwb nihr sqluj-ibAws ropV
pUrbI nihr sqluj-ibAws hrIky
srhMd PIfr sqluj-ibAws-rwvI hrIky
BwKVw nihr* sqluj-ibAws nMgl
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
nihr dirAw fYm
p`CmI Xmunw nihr Xmunw Qwjyvwl
BwKVw nihr sqluj-ibAws nMgl
guVgwEN nihr Xmunw Eklw
Awgrw nihr Xmunw Eklw
srsvqI nihr srsvqI ndI murqzwpur
mwrkMfw nihr mwrkMfw ndI jlvyVw
G`gr nihr G`gr ndI EtU
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
6 is`K stUfYNts PYfrySn
2. pwxI dI vMf sbMDI kwn/inXm/smJOqy
1. svwl: dirAweI pwxIAW dI vMf sMbMDI kOmWqrI p~Dr dy kwn
ikhVy-ikhVy hn?
jvwb: dirAweI pwxIAW dI vMf leI vrqy jWdy kOmWqrI kwn hylisMkI
inXmWvlI ikhw jWdw hY[ swrI dunIAW iv~c dirAweI pwxIAW dI
vMf sbMDI JgiVAW nwl nij~Tx leI hux ieh inXmWvlI hI lwgU
kIqI jWdI hY[ ieh kwn rwiepyrIAn isDWq au~pr ADwrq hY[
ies qoN Bwv hY ik pwxI vrqx dw sB qoN pihlw h~k aus dirAW
dy kMiFAW au~pr v~sx vwly lokW dw huMdw hY[ ies inXmwvlI
Anuswr jdoN sWJy bysn vwly sUibAW drimAwn dirAweI pwxIAW
dI vMf sbMDI ivvwd KVHy ho jwx qW aunHW dy h~l leI hyT ilKIAW
g~lW ivcwrIAW jwxIAW cwhIdIAW hn:
a. bysn dI BUgoilk bxqr ivcwrI jwvy[ ies qihq v~K-v~K
sUibAW dy inkws Kyqr v~l Kws qv`jo id~qI jwvy[
A. bysn iv~c pYNdy hryk sUby iv~c pwxI dI auplbDqw Aqy ienHW
v~loN dirAweI pwxI iv~c pwieAw jWdw ih~sw[
e. bysn pRBwivq krn vwlw mOsm[
s. bysn dy pwxI dI purwxI vrqoN Aqy Kws krky mOjUdw vrqoN[
h. bysn ivc pYNdy hryk sUby dIAW smwijk Aqy AwriQk loVW[
k. bysn iv~c pYNdy hryk sUby dI pwxI au~pr inrBr jnsMiKAw ikMnI
hY?
K. bysn iv~c pYNdy sUibAW iv~coN hryk v~loN iksy hor swDn duAwrw
AwpxIAW smwijk Aqy AwriQk jrUrqW pUrIAW krn a~uqy Awaux
vwlI lwgq[
g. hornW swDnW dI auplbDqw[
G. bysn dy pwxI dI durvrqoN ikMJ roikAw jw skdw hY[
|. JgVy sulJwaux leI iksy ie~k jW dUsry sUby muAwvjw id~qy
jwx dI sMBwvnw Aqy
c. iks p~Dr q~k ie~k sUbw dUsry sUby dy ih`qW nukswn phuMcwey
8 is`K stUfYNts PYfrySn
16. svwl: rwjsQwn iv~c ikhVIAW-2 nihrW hn ?
jvwb:
***
nihr dirAw fYm
rwjsQwn PIfr sqluj-ibAws-rwvI hrIky
bIkwnyr nihr sqluj-ibAws-rwvI hrIky
srhMd PIfr sqluj-ibAws-rwvI hrIky
guVgwEN nihr Xmunw Eklw
BwKVw nihr sqluj-ibAws nMgl
1.
2.
3.
4.
5.
7 jl ibnu swK kumlwvqI
ibnHW AwpxI jrUrqW pUrIAW kr skdw hY?
ie~Qy ieh g~l d~sx Xog hY ik hylisMkI inXmWvlI Anuswr vI
dirAweI pwxIAW dI vMf dw JgVw isrP sWJy bysn vwly sUibAW
drimAwn hI au~T skdw hY[
2. svwl: dirAweI pwxIAW dI vMf sbMDI BwrqI ivDwn Aqy kwn kI
kihMdy hn?
jvwb: Bwrq iv~c ilKqI sMivDwn hY jo ies mulk dw mu~Flw kwn mMinAw
jWdw hY[ ieh sMivDwn Aqy ies qihq bxwey gey kwn dirAweI
pwxIAW dI vMf sbMDI kOmWqrI inXmW ijvyN rwiepyrIAn isDWq
(Riparian Rule) Aqy ndI Kyqr sMklp (Basin Concept) mMndy
hn[
BwrqI sMivDwn qihq kyNdr Aqy sUbw srkwrW dy h~kI dwieirAW dI
vMf kIqI geI hY[ ies qihq s~qvyN SifaUl iv~c iqMn sUcIAW
bxweIAW geIAW hn[ pihlI sUcI kyNdr dI sUcI hY ies iv~c
id~qIAW swrIAW m`dW bwry isrP kyNdr hI kwn bxw skdw hY[
dUsrI sUcI sUibAW dI sUcI hY ijs qihq ies sUcI dI hr m`d au~pr
isrP sUby hI kwn bxwaux dw h~k hY[ qIsrI sUcI sWJI sUcI hY
ijs qihq kyNdr jW sUbw, dohW iv~coN koeI vI, kwn bxw skdw hY[
dUsrI sUcI dI 17vIN m`d qihq pwxI, pwxI dI splweI, isMjweI,
BMfwrx, inkws Aqy pwxI qoN pYdw hox vwlI ibjlI sUibAW dy
AKiqAwr iv~c AwauNdy hn[ is~Dy l&zW iv~c kyNdr ienHW msilAW
sbMDI kwn nhIN bxw skdw[
pihlI sUcI dI m`d 56 Anuswr kyNdr AMqr-sUbweI dirAw Aqy
dirAw GwtIAW dy pwxI inXMqrx Aqy ivkws leI kwn bxw
skdw hY[ ies m`d qihq kyNdr ny irzrv borfz AYkt 1956
bxwieAw hY[ ieh AYkt sp~St krdw hY ik m`d 56 isrP aunHW
dirAwvW qy hI lwgU hMudI hY ijhVy dirAw AMqr-sUbweI dirAw hox,
9 jl ibnu swK kumlwvqI
Bwv ijhVy dirAw ie~k qoN v~D sUibAW iv~coN lMGdy hox[
AMqr-sUbweI dirAweI pwxIAW dI vMf dy JgiVAW nwl nij~Tx
leI Dwrw 262 BwrqI ivDwn iv~c drj kIqI geI hY[ ies
Anuswr jdoN AMqr-sUbweI dirAweI pwxIAW dI vMf sbMDI JgVw
hovy qW ies inptwaux leI kyNdr kwn bxw skdw hY[ ies Dwrw
qihq kyNdr v~loN AMqr-sUbweI dirAweI pwxIAW dy JgiVAW
sbMDI kwn 1956 (Interstate River Water Dispute Act, 1956)
bxwieAw igAw hY[ ieh kwn Aqy Dwrw 262 isrP AMqr-sUbweI
dirAweI pwxIAW dy JgiVAW au~pr hI lwgU huMdI hY[
ies qoN ielwvw sWJI sMsdI kmytI ny sMivDwn dw KrVw pyS krdy
smyN AwpxI irport ivc iliKAw sI ik:
ijhVy dirAw iek sUby ivc pYNdy hox auh sUby auhnW dirAwvW
dw pwxI vrqx dw pUrn h~k r~Kdy hn[ rwj AwpxIAW loVW dI
pUrqI leI guAWFI sUibAW dIAW loVW A~KoN proKy krky pwxI
AwpxI mrjI Anuswr vrq skdw hY[ kyNdr srkwr ny pMjwb dy
pwxIAW dI vMf sMbMDI iehnW kwnW dIAW D~jIAW aufweIAW hn[
3. svwl: pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI vMf sMbMDI bxy kwnW bwry
buinAwdI jwxkwrI idE[ Dwrw 78, 79 Aqy 80 kI hn?
jvwb: jdoN 1966 iv~c pMjwb vMifAw igAw, ijs qihq hux dw pMjwb,
hirAwxw Aqy ihmwcl sUby hoNd iv~c Awey, qW ies vMf sbMDI jo
kwn bxwieAw igAw aus pMjwb punrgTn kwn 1966
(Punjab Reorganization Act,1966) dw nW id~qw igAw[ ies
kwn iv~c pwxIAW dI vMf Aqy ivkws sbMDI Dwrw 78, 79 Aqy 80
r~KIAW geIAW hn[ ienHW DwrwvW rwhIN BwKVw-ibAws mYnyjmYNt
borf, pMjwb dy dirAweI pwxIAW, ies nwl hox vwlI isMcweI Aqy
ies pwxI qoN pYdw hox vwlI ibjlI sbMDI swry AKiqAwr kyNdr ny
Awpxy ADIn lY ley[ ieh iqMny DrwvW mUl rUp iv~c BwrqI sMivDwn
10 is`K stUfYNts PYfrySn
11 jl ibnu swK kumlwvqI
dy ault hn[ ienHW DwrwvW qihq kyNdr v~loN pMjwb (sUby) dy
AiDkwr Kyqr au~pr kbjw kIqw igAw hY jo sMivDwn dI Bwvnw dy
ivru~D hY[ iesy leI jnvrI 1982 iv~c ienHW DrwvW pMjwb Aqy
hirAwxw hweIkort iv~c ie~k ir~t rwhIN cuxOqI id~qI geI sI pr
bhuq hI swijSI qrIky nwl ieh kys suprIm kort iv~c qbdIl kr
ilAw igAw Aqy A~j sdI dy ie~k cOQweI qoN v~D smW bIq jwx q~k
vI ies kys au~pr A~gy koeI kwrvweI nhIN hoeI[
4. svwl: Bwrq iv~c horW rwjW iv~c pYdw hoey dirAweI pwxIAW dI
vMf bwry JgiVAW Aqy aunHW bwry hoey smJOiqAW dI jwxkwrI
idE?
jvwb:
nrmdw ndI jl ivvwd:
gujrwq, mhwrwStr, m~D pRdyS Aqy rwjsQwn sUibAw drimAwn
nrmdw ndI dy pwxI dI vMf lY ky ivvwd hoieAw, ijs h~l krn
leI nrmdw itRibaUnl bxwieAw igAw hY[ ies itRibaUnl ny
gujrwq, m~D pRdyS Aqy mhwrwStr ivckwr qW pwxI dI vMf kr
id~qI pr rwjsQwn dy dwAvy mUloN hI r~d kr id~qw[ Asl iv~c
gujrwq, mhwrwStr Aqy m~D pRdyS nrmdw ndI dy rwiepyrIAn
sUby hn Aqy rwjsQwn nrmdw dw rwiepyrIAn sUbw nhIN hY[ ies
qrHW nrmdw jl ivvwd dw h~l rwiepyrIAn inXm muqwbk kIqw
igAw[
ikRSnw ndI dw mslw:
ieh mslw krnwtk, AWDrw pRdyS Aqy mhwrwStr ivckwr ikRSnw
ndI dy pwxI dI vMf lY ky SurUU hoieAw sI[ ies msly h~l krn
leI sMn 1969 iv~c itRibaUnl bxwieAw igAw ijs ny rwiepyrIAn
inXm muqwibk ienHW iqMnW sUibAW ivc pwxI dI vMf kIqI[
kwvyrI jl ivvwd:
kwvyrI mslw krnwtk, qwimlnwfU Aqy kyrl ivckwr pYdw hoieAw
Aqy ieh mslw vI rwiepyrIAn kwn muqwibk hI h~l kIqw
igAw[
5. svwl: ivSv p~Dr dy dirAweI pwxIAW dy JgiVAW sMbMDI
kuJ cwnxw pwE?
jvwb: nIl ndI jl ivvwd:
nIl ndI imsr Aqy sufwn dySW ivcoN lMGdI hY[ 1925 iv~c ienHW
mulkW drimAwn nIl ndI dy pwxI dI vMf lY ky au~Ty JgVy
rwiepyrIAn inXm muqwibk h~l kIqw igAw sI[
fnUb dirAw dy pwxI dI vMf dw mslw:
ie~k hor kOmWqrI p~Dr au~pr dirAweI pwxIAW dI vMf dw
mh~qvpUrn mslw fnUb dirAw nwl sbMiDq hY jo blgwrIAw,
cYkoslvwkIAw, hMgrI, rumwnIAw, rUs Aqy XogoslwvIAw ivcoN
lMGdw hY[ ieh mslw vI rwiepyrIAn inXm muqwibk hI h~l kIqw
igAw hY[
6. svwl: ieMfs pwxI sMDI (1960) kI kihMdI hY?
jvwb: 1947 iv~c Bwrq pwiksqwn dI vMf qoN bwAd pMjwb dy 6
dirAwvW isMD, Jnwb, ijhlm, rwvI, ibAws Aqy sqluj dy
pwxIAW dI vMf lY ky dohW dySW ivckwr ivvwd SurU ho igAw[
hwlwq ijAwdw ivgVdy vyK ky vrlf bYNk ny ivcolgI krky dohW
dySW ivckwr 1960 ivc ie~k smJOqw krw id~qw[ ies smJOqy
ieMfs vwtr sMDI 1960 ikhw jWdw hY[ ies sMDI muqwibk rwvI,
ibAws Aqy sqluj iqMnW dirAwvW dw pwxI pUrbI pMjwb vrqx
leI imlygw[ isMD, Jnwb Aqy ijhlm iqMny p~CmI dirAwvW dw
pwxI p~CmI (pwiksqwnI) pMjwb vrqx leI imlygw[
***
12 is`K stUfYNts PYfrySn
3. pwxI dw mh~qv Aqy pwxI dI AxhoNd dy nqIjy
1. svwl: pwxI dy mh~qv bwry d~so[
jvwb: pwxI ies jhwn au~qy ie~k bySkImqI SYA hY[ jhwn au~qy jIvn dy
pMj mu~Fly q~qW (pwxI, hvw, DrqI, A~g Aqy AkwS) iv~coN pwxI
ie~k hY[ gurbwxI Anuswr pwxI ipqw dw drjw id~qw igAw hY
ijvyN ipqw qoN ibnW sMqwn nhIN iqvyN pwxI qoN jIvn vI nhIN ho skdw[
pwxI dy AMq dw Bwv DrqI au~qy jIvn dw AMq hY[
sulvwkIAw dy ivigAwnI kwrivk Anuswr ijnHW QwvW au~qy pwxI
Kqm ho irhw hY aunHW QwvW dI igxqI lgwqwr v~DdI jw rhI hY[
DrqI au~qy pwxI Gtx nwl soky Aqy DrqI dy qwpmwn iv~c BwrI
vwDw ho irhw hY[ ijs nwl vwqwvrn iv~c v~fI qbdIlI, DrqI dy
DruvW au~qy sdIAW qoN jMmI hoeI br& dw ipGlxw, vwXUmMfl duAwrw
sUrj qoN Awaux vwlIAW hwnIkwrk ikrnW rokx dI smr~Qw ivc
igrwvt, smuMdr dy pwxI dy p~Dr dw v~Dxw, bhuq swrI DrqI dw
smuMdrI pwxI hyTW AwauNxw, mwrUQlW iv~c BwrI vwDw Bwv DrqI dw
AMq[
mnu`K dI AwriQk qr`kI, s`iBAwcwrk aunqI, AiDAwqmk ivgws
Aqy qMdrusq ishq dw AwDwr pwxI hY[ iksy vI iK`qy dI AwriQk
qr`kI dy swDn KyqI Aqy audXog hn, ijnHW dI aunqI pwxI qoN ibnW
sMBv nhIN hY[ iksy vI s`iBAwcwr AwpxI BrpUr qr`kI leI sB
qoN loVINdI SYA pwxI hY[ ies leI dunIAW dy swry v`fy Sihr pwxI dy
iksy nw iksy sroqW dy kMFy au~qy vsy huMdy hn[ ikauNik pwxI qoN ibnW
Anwj pYdw nhIN ho skdw hY Aqy Anwj dI AxhoNd nwl koeI
s`iBAqw vs nhIN skdI[ dunIAW dy ies iK`qy dy mhWpurSW dI
AiDAwqmk pRwpqI dw jwmn vI jl irhw hY[ mhWpurK ienHW
dirAwvW dy kMiFAW au~qy BgqI krky pRvwn cVHy hn[ mnu`K dy
qMdrusq rihx leI zrUrI hY ik mnu`K Su`D pwxI muh`eIAw hovy[
13 jl ibnu swK kumlwvqI
pwxI Su`D nw hox dI sUrq ivc kYNsr, pIlIAw, hYzw, nw-mrdI,
bWJpn Aqy hor pyt dIAW ibmwrIAW ivAwpk rUp ivc PYl rhIAW
hn[
2. svwl: pwxI dI Gwt kwrn dunIAW dy v`K-v`K SihrW jW dySW iv~c
vwpr rhIAW qbdIlIAW bwry jwxkwrI idau ?
jvwb: auNJ qW kYnyfw qoN ibnw dunIAW dy swry dySW iv~c pwxI dI kmI
mihsUs kIqI jwx lgI hY, pr 31 dySW iv~c pwxI dI sm~isAw
bhuq gMBIr rUp Dwrn kr cu`kI hY[ ie~Qy AsIN aunHW ku~J Kws QwvW
dw ijkr krWgy ij`Qy pwxI iblkul Kqm ho cukw hY jW Kqm hox dy
iknwry hY[
1. AmrIkw dy tksn ielwky iv~c pwxI dI durvrqoN kwrn pwxI dw
jmIndoz p`Dr 1500 Pu~t q~k fMUGw ho igAw hY[ ijs kwrn hux ieh
Sihr Awpxy lokW KyqI Aqy pIx leI pwxI kolrwfo ndI qoN KrId
ky dy irhw hY[
2. mYksIko Sihr dy duAwly ipClI sdI iv~c AYnw pwxI sI ik ieh
iek twpU dI qrHW l~gdw sI[ pwxI dI durvrqoN kwrn A~j siQqI
ieh hY ik Sihr dy Awly duAwly dw pwxI qW Kqm ho hI igAw hY sgoN
DrqI hyTlw pwxI Awaux vwly ds swlW iv~c mu~kx iknwry hY[ ies
Sihr dy jmIndoz pwxI dy pihly p~qx dy Kqm ho jwx kwrn A~j
ieh Sihr iek swl iv~c lgBg 20 ieMc DrqI iv~c D~s jWdw hY[
Bwv ieh Sihr grk ho irhw hY[ hux q~k ieh Sihr 30 Pu~t zmIn
iv~c D~s c~uikAw hY[
3. iesrweIl dI hulHy GwtI iv~c DrqI hyTlw pwxI Kqm ho cu`kw hY[
jmIndoz pwxI dw hyTlw p~Dr Kqm ho jwx kwrn aus p~qx iv~c
v~fy-v~fy toey bx jWdy hn[ ijs kwrn ies GwtI iv~c 2 mItr qoN
lY ky pUry-pUry Gr iehnW toieAW iv~c D~s rhy hn Bwv DrqI iv~c
grk rhy hn[
4. jOrfn iv~c ie~k Ajrwk nW dw iek nKilsqwn hoieAw krdw
14 is`K stUfYNts PYfrySn
sI[ 1980 iv~c jOrfn ny ies nKilsqwn qoN pwxI k~Fxw SurU
kIqw[ A`j ies nKilsqwn iv~c pwxI dI ie~k bMUd vI nhIN hY[
ieh gMdgI dy Fyr ivc bdl cukw hY[
5. ilbIAw ny Awpxw swrw jmIndoz pwxI Kqm kr ilAw qy A~j
ilbIAw 1850 iklomItr dUr kuPrw bysn qoN pIx leI pweIpW nwl
pwxI mMgw irhw hY[
6. APgwinsqwn, ierwn Aqy pMj hor rUsI dySW dy drimAwn
dunIAW dI cOQI v~fI JIl PYlI hoeI sI ijsdw nWA ierwl sI[ ies
dw A~j 80% Kyqr su~k cu`kw hY[
dunIAW iv~c sB qoN v~D qyjI nwl ijnHW QwvW dw pwxI Kqm ho irhw
hY aunHW QwvW iv~coN pMjwb vI ie~k hY[
3. svwl: pMjwb iv~c G`t rhy pwxI dw vwqwvrn qy kI mwVw pRBwv pY
irhw hY?
jvwb: ipCly kuJ smyN iv~c dirAwvW iv~c shI mwqrw ivc pwxI nhIN vg
irhw hY ijs dw pRmu~K kwrn px-ibjlI pYdwvwr leI bxwey bMnH
Aqy dUsry sUibAW pwxI dyx leI k`FIAW nihrW hn[ iesy krky
hI pMjwb iv~c isMcweI leI zmIn hyTlw pwxI AMnHyvwh vriqAw jw
irhw hY[ ies g~l dw AMdwzw ies q~Q qoN lgwieAw jw skdw hY ik
1970 iv~c pMjwb iv~c lgBg 1.70 l~K itaUbvYn sn ijnHW dI
sMiKAw hux 16 l~K phuMc cu~kI hY[ isMcweI dy Apxwey ies mwfl
sdkw hI dr~Kq jW qW k~ty jw rhy hn jW su~k rhy hn[ ij~Qy ieh
dr~Kq hvw iv~coN kwrbn fweIAwksweIf dI mwqrw Gtwaudy hn
au~Qy nwl-nwl hI ieh brswqW ilAwaux iv~c vI shweI huMdy hn[
ies qoN ielwvw dr~KqW dI kmI qwpmwn iv~c vI vwDw krdI hY jo
ik A`j kl swrI dunIAW dI icMqw dw pRmu~K ivSw hY[ ipCly ku~J
smyN qoN pMjwb iv~c mINh dI Gwt dw ie~k kwrn ienHW dr~KqW dI
kmI vI hY[ mwhrW Anuswr jy pwxI iesy rPqwr nwl hI Kqm huMdw
irhw qW jld hI ieh jrKyj jmIn mwrUQl iv~c bdl jwvygI[
15 jl ibnu swK kumlwvqI
pwxI dI ieh kmI vwqwvrn dw swrw qvwjn ivgwV dyvygI jo ik
jIvn dI hoNd leI Kqrw bx jwvygw[ ku~l imlw ky ieh kih skdy
hW ik jy pwxI iesy qrHW hI lutwauxw hY qW jld hI mwrUQl iv~c
rihx dI iqAwrI bMn lvo[
4. svwl: Krwb pwxI dI vrqoN nwl pMjwb dy lokW dI ishq au~pr kI
Asr pY irhw hY?
jvwb: iek pwsy qW DrqI hyTly pwxI dy au~kw hI Kqm ho jwx dI g~l hY qy
dUjy pwsy pwxI hox dy bwvjUd vI aus dy pRdUiSq hox krky vrqoN Xog
nw hoxw hY[ DrqI dw bhuqw ih~sw (lgBg 71 PIsdI) pwxI nwl
F`ikAw hoieAw hY prMqU ies iv~coN kyvl 2 PIsdI hI pIx Xog hY[
bwkI swrw pwxI mnu~KI vrqoN dy Xog nhIN hY[ pMjwb dI KuSiksmqI
hY ik kudrq ny aus swP pwxI dI v~fmu~lI dwq bKSI hY[ prMqU
AsIN bhuq CyqI hI srkwrW dI AxgihlI krky ies dwq qoN vWJy ho
skdy hW[ luiDAwxy vrgy Sihr ivc rozwnw keI l~K lItr
zihrIlw pwxI is~Dw hI dirAwvW iv~c roV id~qw jWdw hY[ ies dy
is~ty sdkw luiDAwxy ivKy gMdy nwLy dy Aws pws DrqI hyTlw pwxI
iblkul hI pIx Xog nhIN irhw hY[ ies zihr dw Asr Sihr ivc
hox vwlIAW sbzIAW qy vI ipAw hY[ ies qoN ielwvw lgBg 30
kItnwSk dvweIAW jo ik Bwrq iv~c pwbMdI dy bwvjUd vI pMjwb
iv~c Awm vrqoN ivc hn[ ienHW dvweIAW sdkw ij~Qy mnu~KI ishq
au~qy mwVy pRBwv pY rhy hn Aqy nwl hI ieh pIx vwly pwxI ivc vI
smw rhIAW hn[
mukqsr, mwnsw Aqy biTMfw ijlHy iv~c v~D rhy kYNsr dw pRmu~K
kwrx vI dUiSq pwxI hI hY[ ienHW ijilHAW iv~c pwxI iv~c
AwrsYink vrgy jihrIly pdwrQ pwey gey hn[ ies qoN ielwvw
h~fIAW Aqy dMdW dy rog vI ienHW KyqrW iv~c Awm hI hn[ ienHW
KyqrW iv~c pIx vwly pwxI leI keI ipMfW dy lokW A~T qoN d~s
16 is`K stUfYNts PYfrySn
iklomItr rozwnw sPr krnw pYNdw hY[ bMnH bxwey jwx kwrn AsIN
DrqI hyTly pwxI itaUbvYlW duAwrw KyqI Aqy pIx leI vriqAw[
ijs dw qohPw sw kYNsr vrgIAW ibmwrIAW dy rUp iv~c imilAw[
jy A~jkl pMjwb dy hspqwlW iv~c vyKIey qW pIx vwly gMdy pwxI qoN
hox vwlIAW ibmwrIAW ijvyN kwlw pIlIAw, hYjw, hYpytweIts,
qpidk, hweI bl~f pRYSr Aqy pyt dIAW bImwrIAW qoN pIVq mrIj
v~fI sMiKAW iv~c iml jwxgy[
mnu~K au~qy nhIN blik dUiSq pwxI dw mwrU pRBwv swry vwqwvrn qy
pSU-pMCIAW qy vI ipAw hY[ hrIky iv~c hjwrW tn m~CIAW dI mOq
dw pRmu~K kwrn vI dirAwvW iv~c roiVAw zihrIlw pwxI hI hY[
pI.jI.AweI, cMfIgVH dI iek irport iv~c ie~QoN q~k ikhw igAw hY
ik dUiSq pwxI dI vrqoN kwrn pMjwb dy lokW dy fI.AYn.ey. (DNA)
iv~c qbdIlI Aw rhI hY Bwv pMjwb iv~c mnu~K dy nslI gux hI
bdl rhy hn[
5. svwl: pMjwb ivc jmInI pwxI dI kI siQqI hY?
jvwb: pMjwb dy jmInI pwxI dy hwlwq bhuq ijAwdw gMBIr hn[ qwjw
srvyKxW muqwibk pMjwb dy 138 ivcoN 112 blwkW iv~c pwxI Kqry
dI hwlq q~k Q~ly clw igAw hY[ bwkI bcdy blwkW ivcoN vI bhuqy
auh hn ijnHW dw pwxI Kwrw hox kwrn vrqxXog nhIN hY[
DrqI hyTlw pwxI k~Fx nwl pwxI vwlI jgHw KwlI ho jWdI hY[ ijnHW
QwvW au~qy DrqI hyTly pwxI dI pUrI qih KwlI ho jWdI hY aunHW QwvW
au~pr keI vwr DrqI hyTW grk jWdI hY[ mYkisko iv~c DrqI hr
swl krIb 20 ieMc hyTW lgwqwr bYTdI jw rhI hY[ ies qrHW
dlyh GwtI iv~c DrqI hyTlw swrw pwxI Kqm hox nwl au~Qy vI
DrqI hyTW grk rhI hY[ bhuqI vwr DrqI iv~c ku~J ku Pu~t
Awkwr dw toAw pY jWdw hY[ keI vwr pUry dw pUrw Gr q~k grk ho
jWdw hY[ hux pMjwb iv~c vI AijhIAW GtnwvW vwprn dy Awswr
v~D rhy hn[ pMjwb dy mogw ijlHy iv~c ies qrHW dI Gtnw vwpr vI
17 jl ibnu swK kumlwvqI
c`ukI hY[ au~Qy ie~k AOrq bMbI au~pr k~pVy Do rhI sI[ aus QW qoN
DrqI grk geI Aqy aus AOrq dI lwS 35 Pu~t dI fUMGweI qoN
imlI[
6. svwl: pMjwb iv~c DrqI hyTly pwxI dw p~Dr nIvyN hox dy kI kwrn
hn?
jvwb: pMjwb ivc pwxI dw p~Dr nIvW hox dy do kwrn hn:
1. pihlw kwrn ieh ik pMjwb ivc KyqI leI loV qoN izAwdw pwxI
vriqAw jw irhw hY[ KyqI iv~c sB qo ijAwdw pwxI Jony dI Psl
leI vriqAw jw irhw hY[ jdik Jonw nw hI pMjwb dI prMprwgq
Psl rhI hY Aqy nw hI pMjwb dy lok cOl KWdy hn[ kyNdr srkwr
swauxI dIAW hor PslW dw shI mu`l dy ky mMfIkrn nhIN krdI, ieMJ
ikswnW Jonw lwaux leI mjbUr kIqw jw irhw hY[
2. DrqI hyTly vrqy gey pwxI dI dubwrw BrpweI dirAwvW qy mINh
dy pwxI nwl huMdI hY[ pMjwb dy dirAwvW dw A~Dw pwxI hirAwxy
Aqy rwjsQwn id~qy jwx kwrn pMjwb dy dirAw su~kx iknwry
hn[ ijs kwrn ieh dirAw DrqI hyTly pwxI dI BrpweI krn dy
Xog nhIN rhy ijsdy is~ty v~joN pwxI dw jmIndoz p~Dr hyTW if~g
irhw hY[
7. svwl: jykr Jony kwrn pwxI hyTW if~g irhw hY qW Jonw ikauN bIijAw
jw irhw hY?
jvwb: pMjwb dy lok AwpxI idlI ie~Cw nwl Jonw nhIN bIjdy ikauNik nw qW
pMjwb dy lok cOl KWdy hn Aqy nw hI Jony leI loVINdw jlvwXU pMjwb
iv~c mOjUd hY[ kyNdr srkwr AwpxIAW XUnIvristIAW Aqy Anwj
KrIdx vwlIAW eyjMsIAW dI shwieqw nwl ikswnW Jonw bIjx
dy glq rwh pwieAw hoieAw hY ikauNik swauxI dOrwn kyNdr srkwr
Jony qoN ibnW iksy hor Psl dw shI mu~l dy ky mMfIkrn hI nhIN
krdI ijs kwrn ikswnW mjbUrI vs Jonw hI bIjxw pYNdw hY[
ijs dw nqIjw pwxI dw jmIndoz p~Dr hor fMUGw hox ivc inkldw
hY[ ***
18 is`K stUfYNts PYfrySn
4. qulnw: pMjwb Aqy hirAwxw
pMjwb
sUby iv~c ku~l vwhIXog jmIn
ikMnI hY?
43 l~K 11 hzwr hYktyAr
GrylU, audXog Aqy KyqI dI
vrqoN leI sUby ku~l ikMny
pwxI dI jrUrq hY?
450 l~K eykV Pu~t
AwDwr
sUby iv~c zmInI pwxI nwl ku~l
ikMnw rkbw isMijAw jWdw hY?
30 l~K 65 hzwr hYktyAr
sUby iv~c dirAweI pwxIAW
nwl ku~l ikMnw rkbw isMijAw
jWdw hY?
9 l~K 87 hzwr hYktyAr
hirAwxw
38 l~K 65 hzwr hYktyAr
315 l~K eykV Pu~t
sUby dy pwxIAW, hY~fvrksW
Aqy px ibjlI dw kMtrol
iks kol hY?
kyNdr srkwr kol Kud hirAwxw srkwr kol
sUby iv~c ikMnw zmInI pwxI
k~iFAw jw skdw hY?
80 l~K eykV Pu~t
sUby iv~c zmIn hyToN ikMnw pwxI
k~iFAw jw irhw hY ?
200 l~K eykV Pu~t
sUbw ikMnw dirAweI pwxI vrq
irhw hY ?
1947 iv~c pMjwb Aqy hirAwxw
pMjwb dy dirAweI pwxIAW dw
ikMnw ih~sw vrq rhy sn?
152 l~K eykV Pu~t
90 l~K eykV Pu~t
152 l~K eykV Pu~t ieh sUby pMjwb dy dirAwvW dw ikMnw
pwxI vrq rhy hn ?
55 l~K eykV Pu~t
141 l~K eykV Pu~t
144 l~K eykV Pu~t
ku~J vI nhIN
59.5 l~K eykV Pu~t
13 l~K 95 hzwr hYktyAr
14 l~K 33 hzwr hYktyAr
19 jl ibnu swK kumlwvqI
pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI lu~t 1955 qoN byrok-tok jwrI hY[ pMjwb dy
swry dirAwvW au~qy isrP pMjwb dw hI h~k bxdw hY[ koeI kudrqI, BwrqI
jW AwlmI kwn hirAwxw Aqy rwjsQwn pMjwb dy dirAwvW dw pwxI
vrqx dw h~k nhIN idMdw[ Bwrq srkwr isrP AwpxI D~kySwhI nwl pMjwb
dw pwxI ipCly Cy dhwikAW qoN lgwqwr lu~tI jw rhI hY[ ies lu~t sMswr
dIAW nzrW qoN bcwaux leI jo smJOqy, kwn Aqy cwlW BwrqI srkwr ny
c~lIAW hn aunHW sbMDI jwxkwrI Aqy ivcwr hyTW pyS kIqy jw rhy hn:
1. svwl: pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI kyNdr v~loN kIqI geI vMf Aqy
ies sMbMDI hoey v~K-v~K smJOiqAw bwry muFlI jwxkwrI idE?
jvwb: ies svwl dw jvwb dyx qoN pihlW AsIN ieh g~l sp~St krnI
cwhuMdy hW ik pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI vMf sbMDI kdy vI koeI
shI ArQW iv~c smJOqw hoieAw hI nhIN[ ienHW kiQq smJOiqAW
kwn dI nzr ivc koeI mwnqw nhIN hY[ ienHW ivcoN koeI mihj iksy
mIitMg dI kwrvweI hY Aqy iksy au~pr vI pMjwb dI ivDwn v~loN shI
nhIN pweI geI jo ik sUby v~loN kIqy jwx vwly smJOqy leI lwjmI
huMdI hY[
Bwrq dI AwzwdI qoN bwAd kyNdr srkwr duAwrw pMjwb dy dirAwvW
dy pwxI dI kIqI vMf pMjwb nwl hoey D~ky nSr krdI hY[ 1947 qoN
bwAd BwKVw Xojnw hoNd ivc Awaux nwl sqluj dw swrw pwxI
vrqx Xog ho igAw[ sqluj dy kul pwxI ivcoN pMjwb 4.5 l`K
eykV Pu`t Aqy rwjsQwn 13.5 l`K eykV Pu`t id~qw igAw[ pMjwb
dy dirAwvW dw pwxI hirAwxy Aqy rwjsQwn dy auhnW ielwikAW
id~qw igAw sI jo ik ieMfs bysn ivc nhIN pYNdy[ Azwd Bwrq ivc
ieh pwxI dI pihlI vMf hY[
dirAweI pwxIAW dI dUjI vMf dOrwn 1955 ivc rwvI-ibAws dy
pwxI dI D~kySwhI nwl vMf krn nwl pMjwb bMjr krn dw nINh
5. pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI lu~t
20 is`K stUfYNts PYfrySn
p~Qr r~iKAw igAw[ 1955 ivc Axvrqy (158.3 l`K eykV Pu`t)
dI vMf hyT ilKy Anuswr kIqI geI:
rwjsQwn : 80 l`K eykV Pu`t
pMjwb : 72 l`K eykV Pu`t
jMmU qy kSmIr : 6.5 l`K eykV Pu`t
1955 dw smJOqw kyNdr srkwr ny id~lI ivc aup sk~qr p`Dr dI
mIitMg iv~c krvwieAw[ smJOqw krn qoN pihlW pMjwb dI Biv~K
ivc pwxIAW dI loV dw jwiezw lYx leI koeI qknIkI kmytI nhIN
bxweI geI[ 1955 ivc pMjwb AMgryzW duAwrw im~QI purwxI loV
muqwibk hI pwxI dy id~qw igAw[ jdik Bwrq srkwr ny 1975 ivc
bMglw dyS nwl gMgw dy pwxI dw smJOqw krdy smyN 25 swl bwAd
(sMn 2000) dI loV muqwibk mMg r~KI sI[ ihMdusqwn AMdr hornW
dirAwvW dy pwxI dI vMf krdy smyN isrP 75 PIsdI pwxI hI
vMifAw igAw hY[ pr pMjwb dI vwrI swrw 100 PIsdI pwxI hI
vMifAw igAw[ kwn muqwibk vI ies smJOqy dI koeI pRsMgqw nhIN
hY ikauNik pwxI dI vMf leI isrP ivDwn sBw jW aus duAwrw
AiDkwrq ivAkqI hI smJOqw kr skdw hY nw ik aup-sk~qr[
vYsy vI Dwrw 299 Anuswr rwj srkwr ivc kIqw koeI vI smJOqw
rwjpwl duAwrw mnzUr hoxw cwhIdw hY jo ik nhIN kIqw igAw[
1976 ivc pwxI dI qIjI vMf ieMdrw gWDI dI srkwr ny AwrfInYNs
rwhIN kIqI[ 1955 ivc pMjwb id~qy 72 l`K eykV Pu`t pwxI iv~coN
35 l`K eykV Pu`t pwxI hirAwxy , 2 l`K eykV Pu`t id~lI id~qw
igAw[ so pMjwb dy ih~sy ku~l pwxI (158.3 l`K eykV Pu`t) ivcoN 35
l`K eykV Pu`t pwxI AwieAw[ ieh vMf pMjwb punrgTn AYkt
1966 dI Dwrw 78 AwDwr bxw ky kIqI geI[ AsIN aupr d~s
Awey hW ik Dwrw 78 hI gYr kwnI hY qW ies AwDwr bxw ky kIqI
vMf ikvyN jwiez ho skdI hY? jykr ies jwiez mMnxw vI hovy qW
iehnW DwrwvW Anuswr isrP ibAws dirAw dw pwxI hirAwxw
21 jl ibnu swK kumlwvqI
ivckwr vMifAw jw skdw hY[ pr 1976 dy notIiPkySn Anuswr
ibAws dy nwl nwl rwvI dw pwxI vI vMf id~qw ijs dw ik pMjwb
punrgTn AYkt 1966 ivc ijkr q~k nhIN hY[
pwxI dI cOQI vMf 31 dsMbr 1981 dy smJOqy rwhIN ieMdrw gWDI ny
pMjwb dy mu~K mMqrI (drbwrw isMG) dI bWh mroV ky krvweI[ ies
vMf iv~c ku~l pwxI 171.7 l`K eykV Pu`t mMinAw igAw, ijsdI vMf
hyT ilKy Anuswr kIqI geI:
rwjsQwn : 86 l`K eykV Pu`t
pMjwb : 42.5 l`K eykV Pu`t
hirAwxy : 35 l`K eykV Pu`t
id~lI : 2 l`K eykV Pu`t
jMmU Aqy kSmIr: 6.5 l`K eykV Pu`t
pMjwb punrgTn AYkt dI Dwrw 78, 79 Aqy 80 suprIm kort
ivc vMgwirAw igAw[ 1981 ivc jdoN ies kys dw PYslw lgBg
pMjwb dy h~k ivc hox vwlw sI qW Bwrq srkwr ny pMjwb dy mu~K
mMqrI dI bWh mroV ky hirAwxw, rwjsQwn Aqy pMjwb dy mu~K
mMqrIAW ivckwr vMf sbMDI smJOqy dy dsqKq krvw ley Aqy kys
suprIm kort ivcoN vwips krvw ilAw[ pr ieh smJOqw vI kwnI
qOr qy AihmIAq nhIN r~Kdw ikauNik Dwrw 299 Anuswr ies
smJOqy au~qy rwjpwl dy dsqKq hox jW ivDwn sBw dI mnzUrI
jrUrI sI jo ik nhIN leI geI hY pr iPr vI ies Anuswr pwxI
vMifAw igAw[
pMjvIN vwr vMf krn leI ApRYl 1986 ierwfI itRibaUnl bixAw
ijsny qW kmwl hI kr id~qI[ ierwfI itRibaUnl pwxI dI vMf
krn leI ikhw igAw sI pr ausny AwphudrIAW kridAW pMjwb
dIAW K~fW Aqy nwilAW dw pwxI iv~c imlw ky ausdI mwqrw 171.7
l`K eykV P`ut qoN 182.7 l`K eykV P`ut kr id~qI[ ijs dI AwrjI
vMf hyT ilKy Anuswr kIqI geI:
22 is`K stUfYNts PYfrySn
rwjsQwn : 86 l`K eykV P`ut
pMjwb : 50 l`K eykV P`ut
hirAwxw : 38 l`K eykV P`ut
id~lI : 2 l`K eykV P`ut
AmlI qOr qy ies vMf dw pMjwb dy ih~sy dw 42.5 l`K eykV P`ut
pwxI G~t ky isrP 39 l`K eykV P`ut hI rih igAw[ vYsy ierwfI
itRibaUnl dw AKIrI PYslw Ajy Awauxw bwkI hY[ pr pMjwb ivDwn
sBw ny 2004 ivc iek kwn bxw ky rwjIv-lONgovwl smJOqw r`d
kr id`qw hY[ auNJ vI ieh itRibaUnl Interstate River Water
Disputes Act, 1956 ADIn bxwieAw igAw sI jdik ies AYkt
Anuswr isrP auhnW dirAwvW dy JgVy inptwey jw skdy hn jo do
jW v~D rwjW ivcoN lMGdy hox[ rwvI Aqy ibAws hirAwxw Aqy
rwjsQwn ivcoN nhIN lMGdy ies leI ieh itRibaUnl jwiez nhIN hY[
2. svwl: hirAwxw iks ADwr au~qy pMjwb qoN dirAweI pwxIAW dI
mMg kr irhw hY?
jvwb: 1. hirAwxw srkwr dw kihxw hY ik 1966 iv~c hoeI vMf Anuswr
pMjwb Aqy hirAwxw ivckwr jmIn 60:40 dy Anupwq iv~c vMfI
geI sI[ ies leI pMjwb dy dirAweI pwxIAW iv~coN 40 PIsdI
pwxI hirAwxy imlxw cwhIdw hY[
2. ihMdusqwn dI kyNdr srkwr ny 1960 ivc ieMfs jl sMDI rwhIN
62 imlIAn pONf strilMg dy ky rwvI, ibAws Aqy sqluj
dirAwvW dw pwxI pwiksqwn koloN KrIidAw hY[ ies leI ieh
kyNdr dI mrzI hY ik auh pMjwb dy dirAweI pwxIAW ij~Qy cwhy
au~Qy vrqy[
3. ienHW dirAwvW dw vwDU pwxI pwiksqwn AjweIN jw irhw hY[
ies leI pwiksqwn jw irhw vwDU pwxI hirAwxy Aqy rwjsQwn
id~qw jwxw cwhIdw hY[
23 jl ibnu swK kumlwvqI
4. pMjwb kol AwpxI loV qoN ikqy ijAwdw pwxI hY[ ies leI ieh
vwDU pwxI hirAwxw Aqy rwjsQwn id~qw jwvy qW ik auh Awpxy
KuSk ielwikAW isMj skx[
3. svwl: hirAwxw dIAW dlIlW iv~c ikMnI ku scweI hY?
jvwb: hirAwxw dy ies dwAvy iv~c koeI dm nhIN hY ik pwxI do sUibAW jW
dySW drimAwn jmIn dy Anupwq iv~c vMfy jwxy cwhIdy hn[ sgoN
pwxI vMfx leI AwlmI p~Dr qy rwiepyrIAn inXm pRvwinq hY[
ies inXm Anuswr dirAweI pwxI aus ielwky jW sUby imldw hY
ijs ielwky jW sUby iv~coN dirAw lMGdw hovy[ hirAwxy dy iksy vI
ielwky iv~coN rwvI, ibAws jW sqluj iqMnW dirAwvW iv~coN koeI vI
nhIN lMGdw ies leI hirAwxy dw pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI
ie~k vI bMUd au~qy koeI h~k nhIN bxdw[
hirAwxw v~loN ibAwinAw jWdw dUsrw AwDwr iblku`l JUT hY[
ieMfs jl sMDI ADIn ihMdusqwn dI kyNdr srkwr v~loN pwiksqwn
kolo koeI pwxI nhIN KrIidAw igAw sgoN vrlf bYNk ny pwiksqwn
nihrI pRbMD TIk krn iv~c mdd krn leI ie~k ivSv p~Dr dw
PMf (isMD bysn ivkws PMf) kwiem kIqw sI[ ies PMf iv~c
jrmnI, AwstrIAw, kYnyfw, ieMglYNf, AmrIkw, inaUjIlYNf Aqy
ihMdusqwn smyq keI mulkW ny Awpxw ih~sw pwieAw sI[
ieh qIjw dwAvw vI iblkul glq hY ik pMjwb dy dirAwvW dw vwDU
pwxI pwiksqwn AjweIN jw irhw hY[ mMQn AiDAYn kyNdr,
bdvwnI (m~D pRdyS) dI Koj irport (Unravelling Bhakhra)
Anuswr swl 2001-2002 dOrwn pMjwb dy dirAwvW iv~c
pwiksqwn isr& 0.2 l~K eykV Pu~t pwxI hI igAw[ jo ik
iblkul nw mwqr hY[
ieh dwAvw vI iblkul inrmUl hY ik pMjwb kol koeI vwDU pwxI hY[
pMjwb G~to-G~t 450 l~K eykV Pu~t swlwnw pwxI dI jrUrq hY
24 is`K stUfYNts PYfrySn
jdik pMjwb Awpxy dirAwvW iv~coN isr& 150 l~K eykV Pu~t dy
krIb pwxI vrq irhw hY[ ies qrHW pMjwb iv~c qkrIbn 300 l~K
eykV Pu~t pwxI dI kmI hY[
4. svwl: rwjsQwn 80 l`K eykV Pu~t pwxI iks AwDwr 'qy iml
irhw hY?
jvwb: ieh vI iek idlcsp khwxI hY, ijs ip~Cy kyNdr dI swizs hI kMm
krdI hY[ ivSv bYNk dI ivcolgI ip~CoN Bwrq qy pwiksqwn dovW dy
rwvI, ibAws, cnwb, jyyhlm Aqy sqluj dy pwxIAW dI vrqoN dy
Awpxy-Awpxy dwAvy vDw-cVHw ky pyS kIqy[ ivSv bYNk ny 1952
ivc Bwrq ikhw ik auh rwvI, ibAws sqluj dy pwxIAW dI vrqoN
dy dsqwvyzI sbUq pyS kry[ aus ip~CoN id~lI ivc KyqI Aqy isMcweI
mMqrwly ny klpnw dy GoVy duVwauxy SurU kIqy[ mMqrwly dy kuJ A&srW
ny dirAweI pwxIAW dI v~D qoN v~D ^pq Bwrq ivc idKwaux leI
rwvI Aqy ibAws dirAwvW dy vwDU pwxI ivcoN 80 l~K eykV Pu~t
pwxI rwjsQwn sUby dy id~qw[ ieMJ rwjsQwn dirAweI pwxI
dyx dw id~lI vloN kIqI swijS dw bI bIj id~qw igAw[
5. svwl: ies qoN bwAd kI vwpirAw ?
jvwb: swizs dw bIj CyqI hI vDx-Pu~lx l~igAw, jdoN kyNdr srkwr ny
pwxI jMmU kSmIr, pMjwb Aqy rwjsQwn dy sUibAW ivc vMfx dw
iek smJOqw Awpxy Awp GV ilAw[
6. svwl: kI aus smyN pMjwb ny ies GVy jw rhy smJOqy dw ivroD kIqw?
jvwb: s~cweI ieh hY ik aus smyN pMjwb dy isMcweI mMqrI cODrI lihrI
isMG sn, jo hirAwxw rwj nwl sbMD r~Kdy sn pr ikauNik auh
sWJy pMjwb dI isMcweI mMqrI sn, ies leI aunHW ny ies AMqrrwjI
smJOqy dw ivroD kIqw[ cyqy rhy ik ieh smJOqw 1955 ivc hoieAw
sI[ cODrI lihrI isMG ny rwjsQwn pwxI dyx dw ivroD kIqw
ikauNik auh gYr-rwiepyrIAn rwj sI[ kyNdr vloN 7 PrvrI, 1955
25 jl ibnu swK kumlwvqI
cODrI lihrI isMG ic~TI ByjI, cODrI lihrI isMG ny ieqrwz
lw ky vwps kr id~qI[ pr AKIr 'qy kyNdr srkwr ny cODrI qoN
A~T mhIinAW bwAd ies smJOqy 'qy D`ky nwl dsq^q krvw ley[
7. svwl: aus ip~CoN kI hoieAw?
jvwb: aus ip~CoN ies ''smJOqy'' jwiez Tihrwaux leI 292 mIl (325
iklomItr) lMbI rwjsQwn nihr dy pRwjYkt au~qy kMm SurU ho
igAw[ijQoN dI ieh nihr k~FxI sI, aus bwry shI jwxkwrI hI
hwsl nw kIqI geI[ kuJ Pu~t ryqy dI qih Q~lHy p~Qr dIAW qihAW
hox kwrn jdoN pwxI C~ifAw igAw qW Awly-duAwly mIlW b~D
ielwkw sym ivc iGr igAw[ 40 swl bIq jwx ip~CoN vI rwjsQwn
dI 45 l~K eykV jmIn au~qy isMcweI krn dy mnsUby Dry-Drwey rih
gey hn[ mwhrW vloN 1989 ivc kIqy gey srvyKx muqwbk ieh
pRwjYkt PylH ho cu~kw hY[ Qwr mwrUQl ivc sYNkVy mIl lMbI nihr
ivc pMjwh PIsdI pwxI BwP bx ky hvw ivc au~f jWdw hY[ bwkI
bhuqw ih~sw DrqI ivc jIr jWdw hY[ pwxI vrgy Anmol kudrqI
swDn dI ies qoN v~D qbwhI kI ho skdI sI?
8. svwl: rwjsQwn vloN aus pwxI imlx ip~Cy aus dw kI dwAvw hY?
jvwb: rwjsQwn dy isAwsI nyqw ieh dwAvw krdy hn ik jdoN 1960 ivc
isMD jl smJOqw hoieAw qW rwjsQwn rwvI, ibAws Aqy sqluj
ivcoN pwxI lYx dw kiQq AiDkwr ies krky imilAw ikauNik kyNdr
dy isMcweI mMqrwly ny smJOqy ivc 80 l`K eykV Pu~t pwxI dI vrqoN
rwjsQwn ivc idKweI sI pr ieh Dwrnw Zlq hY[ ieh vrqoN
pMjwb ivc isMcweI dI mwqrw vDwaux nwl vI idKweI jw skdI sI[
vMf qoN bwAd BwrqI pMjwb ivc isr& 26.8 PIsdI KyqI Kyqr ivc
isMcweI huMdI sI Aqy isr& dirAwvW dy 14 PIsdI pwxIAW dI vrqoN
huMdI sI[ ies mu~dy lY ky rwjsQwn, rwvI, ibAws Aqy sqluj dy
ku~l pwxIAW dy cOQy ih~sy iek~lw hI brbwd kr irhw hY[ Swied
26 is`K stUfYNts PYfrySn
ies leI ikauNik ieh aus mu&q ivc imilAw hY[
9. svwl: kI pwxIAW bwry smJOqy ^qm krn bwry kwn 2004 muqwbk
rwjsQwn 80 l`K eykV Pu~t dirAweI pwxI brkrwr
r~iKAw igAw hY ?
jvwb: hW, ieh brkrwr r~iKAw igAw hY[ pr lMby smyN ivc ieh siQqI
kwiem nhIN rih skygI[ AwDuink Xu~g dy kudrq ivroDI ivkws ny
hux qwzw pwxI durl~B vsqU bxw id~qw hY[ dUjy pwsy pwiksqwn ny
isMD jl smJOqy qy auNgl auTwauxI SurU kr id~qI hY Aqy kSmIr,
ijs ivc pMjwb dy dirAw lMGdy jW Pu~tdy hn, dy msly dy h~l ivc
dirAwvW dy mu~dy vI AihmIAq dyxI SurU kr id~qI hY Aqy
XU.AYn.E. dy sk~qr jnrl dy kQnW dI s~cweI A~KoN proKy nhIN
kIqw jw skdw ik 21vIN sdI ivc mulkW ivckwr Xu~D pwxIAW dy
msly au~qy lVy jwxgy[
10. svwl: BwKVw-ibAws mYnjmYNt borf kI hY?
jvwb: BwKVw ibAws mYnyjmYNt borf ie`k Aijhw Adwrw hY ijs rwhIN
pMjwb dy sqluj Aqy ibAws dirAwvW dy pwxI, pwxI qoN pYdw hox
vwlI ibjlI, nihrI isMjweI Aqy fYmW dw pRbMD kIqw jWdw hY[
11. svwl: BwKVw-ibAws mYnjmYNt borf dy ku~l ikMny mYNbr hn ?
ienHW dI inXukqI kOx krdw hY?
jvwb: BwKVw-ibAws mYnyjmYNt borf dy ku~l 9 mYNbr hn[ ienHW dI
inXukqI kyNdr srkwr vloN kIqI jWdI hY[
12. svwl: 1966 qoN pihlW BwKVw ibAws mYnyjmYNt borf ivc pMjwb dy
mYNbrW dI igxqI ikMnI sI Aqy hux ies borf ivc pMjwb dy ikMny
mYNbr hn?
jvwb: 1966 qoN pihlW ies borf dy ku~l 9 mYNbrW iv~coN 6 mYNbr pMjwb dy
huMdy sn[ hux pMjwb iv~coN isrP ieko mYNbr hI ilAw jWdw hY[
13. svwl: sqluj Xmunw ilMk (SYL) nihr dw mslw kI hY Aqy iesdI
27 jl ibnu swK kumlwvqI
hux kI siQqI hY?
jvwb: sMn 1976 iv~c mOky dI pRDwn mMqrI ieMdrw gWDI v~loN ie~k
notIiPkySn jwrI kr ky pMjwb dw 35 l~K eykV Pu~t pwxI hirAwxy
dyx dw AYlwn kIqw[ sqluj Xmunw ilMk nihr rwhIN pMjwb dw
pwxI hirAwxy id~qw jwxw hY[ 1978 iv~c pMjwb dy qqkwlI mu~K
mMqrI pRkwS isMG bwdl ny nihr dI auswrI krnI mnjUr kr leI
pr bwAd iv~c pMjwb dy hornW AwgUAW dy dbwA A`gy JukidAW
ausny ieh auswrI krvwaux qoN ienkwr kr id~qw[ ApRYl 1982
iv~c ieMdrw gWDI ny kpUrI dy sQwn au~pr t~k lw ky nihr dI
auswrI dw kMm SurU krvwaux dw Xqn kIqw pr bwAd iv~c Drm
Xu~D morcw SurU ho jwx kwrn ies nihr dI auswrI nw ho skI[ iPr
1985 iv~c brnwlw srkwr ny ies nihr dI auswrI v~fy p~Dr
au~pr krvweI pr sMGrSSIl KwVkU isMGW v~loN nihr dI auswrI
iv~c l~gy ieMjInIAr mwry jwx qoN bwAd ieh nihr A~j q~k bMd
peI hY[ hirAwxw ny nihr dI punr auswrI leI BwrqI suprIm
kort iv~c ie~k ArjI dwKl kIqI ijs au~qy suxvweI kridAW 4
jUn 2004 ies Adwlq ny pMjwb 14 julweI 2004 q~k nihr
mukMml krn dy AwdyS id~qy Aqy nwl hI ieh kih id~qw ik jykr
pMjwb im~QI qrIk q~k nihr dI auswrI nhIN krdw qW kyNdr
srkwr ieh kMm AwpxI iksy eyjMsI koloN pUrw krvwey[ ies smyN
dOrwn 12 julweI 2004 pMjwb dI ivDwn sBw ny ie~k kwn
bxwieAw ijs pMjwb smJOiqAW dw Kwqmw kwn, 2004
(Punjab Termination of Agreements Act, 2004) dw nW id~qw
igAw hY[ ies kwn qihq pMjwb ny dirAweI pwxIAW dI vMf
sbMDI ipCly swry kiQq smJOqy, rwjIv lONgovwl smJOqy smyq, r~d
kr id~qy gey[ ies qrHW vkqI qOr qy nihr dI auswrI ie~k vwr
iPr ruk geI[
28 is`K stUfYNts PYfrySn
14. svwl: rwjIv lONgovwl smJOqy dw pMjwb dy dirAweI pwxIAW dy
msly au~pr kI Asr ipAw ?
jvwb: rwjIv lONgovwl smJOqy dI m~d 9 (1) qihq ieh ikhw igAw hY ik
pMjwb, hirAwxw Aqy rwjsQwn dy ikswn pMjwb dy dirAwvW dw
G~to-G~t Enw pwxI vrqdy rihxgy ijnHW ik auh 1 julweI 1985
vrq rhy sn[ smJOqy dI m`d 9 (2) qihq pMjwb Aqy hirAwxw
drimAwn dirAweI pwxIAW dI vMf sbMDI mqBydW h~l krn
leI ierwfI itRibaUnl sQwipq kIqw igAw hY[ smJOqy dI m~d 9
(3) ieh ikhw igAw hY ik sqluj Xmunw ilMk nihr dI auswrI jwrI
rhygI Aqy ieh nihr 15 Agsq 1986 q~k pUrI kIqI jwxI sI[
ies smJOqy sbMDI ivcwrnXog nukqy ieh hn ik ieh smJOqw krn
smyN hrcMd isMG lONgovwl pMjwb dw numwieMdw nhIN sI Aqy nw hI kdy
pMjwb ivDwn sBw ny ies smJOqy au~pr shI pweI[ auNJ ies smJOqy
qoN pihlW pMjwb nwl sbMiDq iksy vI iDr ny kdI vI ieh g~l nhIN
sI mMnI ik pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI vMf sbMDI pMjwb Aqy
hirAwxy ivckwr koeI JgVw hY[ ies smJOqy qihq jo ierwfI
itRibaUnl bxwieAw igAw hY BwvyN ik aus dw PYslw Ajy Awauxw
bwkI hY pr ieh PYslw pMjwb dy ih~qW mwrU rUp iv~c pRBwivq kr
skdw hY[ izkrXog hY ik pMjwb ivDwn sBw ny ieh smJOqw 12
julweI 2004 r~d kr id~qw hY[
15. svwl: 2004 iv~c pMjwb ivDwn sBw v~loN bxwey gey kwn sbMDI
jwxkwrI idau ? kI ieh kwn pMjwb dy ih~q iv~c hY? ies
kwn dI hux kI siQqI hY?
jvwb: ijvyN ik pihlW vI d~isAw igAw hY ik 2004 iv~c suprIm kort
v~loN sqluj Xmunw ilMk nihr dI auswrI leI Awey PYsly dy Asr qoN
bcx vwsqy pMjwb ivDwn sBw ny pMjwb smJOiqAW dw Kwqmw kwn
2004 bxwieAw sI ijs qihq ipCly swry kiQq smJOqy r~d kr
29 jl ibnu swK kumlwvqI
id~qy gey[ srsrI nzry dyiKAW ieh kwn pMjwb dy ih~q iv~c
idKweI idMdw hY pr AslIAq ku~J hor hY[ pMjwb ivDwn sBw ny
sqluj-Xmunw ilMk nihr rwhIN jwx vwly 35 l~K eykV Pu~t pwxI
qW vkqI qOr au~pr bcw ilAw hY pr pMjwb dIAW v~fIAW rwjsI
pwrtIAW kWgrs, bwdl dl Aqy bI.jy.pI. ny ie~k mq ho ky ies
kwn qihq hirAwxw Aqy rwjsQwn pihlW qoN jw rhy qkrIbn
150 l~K eykV Pu~t pwxI au~pr p~kI mohr lgw id~qI hY[ Asl
iv~c ies kwn iv~c ie~k Dwrw 5 Swiml kIqI geI hY ijs iv~c
ikhw igAw hY ik rwjsQwn Aqy hirAwxy pMjwb dy dirAwvW iv~coN
pihlW qoN jw irhw pwxI jWdw rhygw[ ivcwrxXog g~l hY ik 12
julweI 2004 qoN pihlW pMjwb ny kdI vI ieh g~l pRvwn nhIN kIqI
sI ik hirAwxy Aqy rwjsQwn dw pMjwb dy pwxIAW au~pr koeI h~k
bxdw hY[ ieh pihlI vwr hY pMjwb dIAW v~fIAW isAwsI iDrW ny
iek~iTAW pMjwb dy pwxI rwjsQwn Aqy hirAwxw dyxy qslIm
kr ley hn[ ieh pMjwb dy nwl bhuq v~fw DoKw hY[
ies qoN bwAd kyNdr srkwr ny pMjwb dy ies kwn ivru~D suprIm
kort kol BwrqI sMivDwn dI Dwrw 143 qihq rYPrYNs ptISn pweI
hoeI hY[ ies ptISn bwry PYslw Awaux dy Awswr hn Aqy vDyry
sMBwvnw ieh hY ik ieh PYslw pMjwb dy ivru~D hI hovygw[
16. svwl: pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI lu~t sMbMDI BwrqI srkwr
(Indian State) dI kI BUimkw rhI?
jvwb: smwj dI srvp~KI qr~kI leI iqMn SYAW Aihm mMnIAW jWdIAW
hn:
1. kudrqI swDn, ijvyN pwxI, zmIn, kolw, lohw Awid[
2. mnu~KI swDn, Bwv ik ielwky ky lok ikMny ku imhnqI hn Aqy
3. sB qoN Aihm huMdI hY srkwr[ jykr srkwr kudrqI qy mnu~KI
swDnW shI qrIky vrqx dw ierwdw Aqy smr~Qw nhIN r~KdI qW
qr~kI nhIN ho skdI[ pMjwb dy sbMD iv~c aultI vwV hI Kyq Kw
30 is`K stUfYNts PYfrySn
rhI hY[ srkwr dw ierwdw pMjwb dy kudrqI swDn, pwxI Aqy
jmIn, brbwd krn dw l`gdw hY ijs leI srkwr ny AwpxI
smr~Qw Jok id~qI hY[ BwrqI srkwr ny pMjwb dI Biv~K iv~c pwxI
dI loV dw AMdwjw lwaux qoN ibnw hI pMjwb dy dirAwvW dw A~Dw
pwxI hirAwxw Aqy rwjsQwn dy id~qw hY ijs kwrn pMjwb dw
jmIndoz pwxI Kwqmy v~l v~D irhw hY[ ies qoN ibnw kyNdr srkwr
ny pMjwb nwl D~kw krn dI mMnSw nwl pMjwb punrgTn kwn
1966 iv~c gYr-kwnI DwrwvW 78, 79 Aqy 80 drj krky
dirAweI pwxIAW dI vMf, fYmW, nihrW Aqy px-ibjlI dw pRbMD
krn dw h~k Awpxy kol lY ilAw hY[ jdoN ik Bwrq dy hornW swry
sUibAW dy pwxIAW Awid dw kMtrol Kud sUbw srkwrW kol hI hY[
17. svwl: pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI lu~t sMbMDI BwrqI
inAWpwilkw dI kI BUimkw rhI?
jvwb: vYsy ieh ikhw jWdw hY ik AdwlqW inrp~K hMudIAW hn pr jdoN
AsIN pMjwb dy dirAweI pwxIAW dI lu~t sbMDI AdwlqW dI BUimkw
ghu nwl vwcdy hW qW sw ieh inrp~Kqw ikqy vI nzr nhIN
AwauNdI[ ies sbMDI AsIN hyTW do imswlW pyS kr rhy hW:
pihlI, 1982 iv~c pMjwb punrgTn kwn 1966 dI Dwrw 78, 79
Aqy 80 cuxOqI dyx leI ie~k ArzI pMjwb Aqy hirAwxw
hweIkort iv~c ivDwn dI Dwrw 226 qihq dwier kIqI geI[
pihlW qW nvMbr 1983 q~k ieh kys dwKl hI nw kIqw igAw[ jdoN
ieh kys ies Adwlq dy mu~K j~j sMDwvwlIAw Aqy jsits soFI
kol pyS hoieAw qW aunHW ny ies dwKl kr ilAw[ mu~K j~j
sMDwvwlIAw, jsits soFI Aqy jsits im~ql auqy ADwirq bYNc
kol suxvweI leI 15 nvMbr 1983 dI qwrIk im~QI geI[ 14 nvMbr
1983 svyry ihMdosqwn dy AtwrnI jnrl suprIm kort dy mu~K
j~j kol pyS ho ky ieh suxvweI rukvw id~qI[ 14 nvMbr dI Swm
vI hweIkort iv~c kys dwKl krn vwly jsits sMDwvwlIAw dI
31 jl ibnu swK kumlwvqI
bdlI ptnw kr id~qI geI[ 18 nvMbr 1983 suprIm kort ny
Dwrw 139-ey dy ADIn pwxIAW sbMDI pMjwb Aqy hirAwxw
hweIkort qoN kys suprIm kort iv~c qbdIl kr ilAw[ hwlWik
Dwrw 139-ey qW hI lwgU ho skdI hY jykr do jW v~D hweIkortW iv~c
ie~ko ijhy muk~dmy c~l rhy hox qW ku~J hwlwqW AMdr auh muk~dmy
suprIm kort iv~c qbdIl kIqy jw skdy hn[ pMjwb dw au~pr
ibAwinAw muk~dmw XkInn hI ies qrHW dw nhIN sI[
dUsrI, ik jdoN iksy vI vMf sbMDI koeI JgVw pYdw ho jwvy qW pihlW
v~K-v~K iDrW dy h~kW dw PYslw kIqw jWdw hY Aqy bwAd iv~c vMf
dw Aml lwgU kIqw jWdw hY[ pr pMjwb dy pwxIAW dI vMf sMbMDI
c~ldy muk~dimAW iv~c BwrqI suprIm kort ny ies AsUl lwgU
nhIN kIqw[ 2004 iv~c Awey ie~k PYsly iv~c suprIm kort ny
sqluj Xmunw ilMk nihr dI auswrI sbMDI AwdyS jwrI kr id~qy
jdik ies g~l dw Ajy qk koeI PYslw hI nhIN hoieAw ik pMjwb dw
hor pwxI hirAwxy id~qw vI jwxw hY jW nhIN[
18. svwl: pMjwb dy dirAweI pwxIAW dy msly sMbMDI pRYs Aqy mIfIAw
dI kI BUimkw rhI hY?
jvwb: mIfIAw ies dI inrp~Kqw kwrn lokqMqr dw cOQw QMm ikhw jWdw
hY[ pr BwrqI lokqMqr dy ies cOQy QMm ny pMjwb dy pwxIAW dy msly
shI nukqw-ingwh nwl pyS nhI kIqw[ jdoN vI pMjwb dy lokW ny
AwpxI ^qry iv~c pY rhI hoNd kwiem r~Kx leI jdo-jihd SurU
kIqI hY qW BwrqI mIfIAw ny AijhI hr ie~k lihr bdnwm krn
dw Xqn kIqw hY[ pMjwb dy hryk Xqn cwhy auh AkwlI morcy,
Drm Xu~D morcw Awid sMGrS hox jW pMjwb ivDwn sBw vloN sMn
2004 iv~c kiQq smJOqy r~d krn leI bxwieAw igAw kwn
hovy, mIfIAw ny dyS dI eykqw Aqy AKMfqw leI v~fw Kqrw hI
pRcwirAw hY[ ieMJ BwrqI mIfIAw ny pMjwb dI pIV kdI nhIN
pCwixAw sgoN hmySw ies dy j^m hI kurydy hn[ mIfIAw dy bhuq
QoVHy ih`sy ny hI s`c dI g`l krn dw ihAw kIqw hY[
***
32 is`K stUfYNts PYfrySn
?
HN H IFHE HP NW! P HU BU UU U
! H8 U UlJr= H3"H, J=| r3 l8rH U r 3 = | 5 IJ-JlUJ|r Hl8r
lU3 H lJJ J HUl rlHJ| JJ U| =| lH" J lJUH3 l=U J| l"U|! H8 U H"
l=U J| rlHJ lU =J lJJ J !
! H8 U UlJr= l=U 3J|8 304 " U5 | HUl II- UlJr= l=U 4500
" U5 | J! JlJr II- l=U | U U| 8HU H8 U UlJr= U |
lU lU3 H lJJ J !
! HU H8 l=U | U| 8J3 = J r3 H|| | U J lU-8-lU J lIU H lJJ J
3 J =| H8 U UlJrU| | JlJr r3 JHH lU lU3 H lJJ J ! | HJJ
lUH U 3|H 3 -=l J !
! JHH | U "U| l3 H3 3 H 1955 l=U JU J J JHH H =" |
"U| 18,500 lUlH HJ =" UJ=H JJ| l= 1949 l=U l= J "U IU !
! 1989 U| lU lJJ 38 JHH |J U H 8J| 3J lJJ J, 3 lUJ lJJ
rH 3 =| 8U lU J| |3| IU| !
! H8 U Ur8 lU" U 60 " " U l8rH r3 H3"H U |r UJ HJ 3 = J
8U J J lUH lU" | U ="| l8H3 Ur8 lJJ U| HJ lHJ 1400 lUlH J!
UHJ H JHH lHH U H8 U |r U| lU 8U UJ =| J J| J, UH | U
"U| 18,500 lUlH HJ ="| lJJ lU =| IU| !
! JHH U UJ3| H J (HIJJ rlU) J r3 | H8 U UJ3| H J! HU
JHH UHJ Hl8r J 3 J| lUU 3 H8 U | UHJ Hl8r 3 lU = H
JJ J !
! JlJr r3 JHH | U| = U J" H8 U r UlJrU| | l" U|
UJlr 3 " JJ J J H8 U |r 3 U J ="| -l8H"| U lH rJ UJ
lU3| H JJ| J!
! J5 l8rH H 8J l=U H8 U 8J U| lI3| 3 = lU lU J lU3| IU|
J !
! HU lJUH3 U 8| HJ Hl8r U UlJrU| | r3 -l8H"| U 8 U Hl8r " J| J
3 H8 U UlJrU| |r r3 -l8H"| U J" UJ " lU J !
! H8 U " JHlU U r3 HlJJ|"|r U=U|r U 8U" =" lU J| lJr H lJJ!
! HU "U " H8 rUJ = JIl" l=I5 U rHJ H HJ r JJ J 3 H8 U
lH "U J| lU H8J |3 H lJJ J !
***
HN IU H WHNBl
IUNl U: 12 HNFl 2008
IFEBl : 5000
WBW:
IH HU'H UUUB
B:
SCO 25, HHFU WNWH,
HUHE HUl VlUIHl,
ImN-147002 (HU)
UHFl: www.sikhstudentsfederation.com
FlHN information@sikhstudentsfederation.com
UWH: 0175-5005281
HUW: 93166-48112, 98882-70651
8 : 10/-
(HU P Elm! Pl HHIHm P HPU8 B)
is`K stUfYNts PYfrySn
1. pMjwb dy dirAwvw dw jo A~Dw pwxI hirAwxw Aqy rwjsQwn iv~c brbwd ho irhw hY auh vwps
pMjwb imlxw cwhIdw hY[
2. Jony dI jgw hor G~t pwxI vwlIAW PslW srkwr vloN irAwieq dy ky auqSwihq krnw cwhIdw hY[
3. mINh dw pwxI DrqI dy hyTly p~Dr dy pwxI au~pr cu~kx leI vriqAw jw skdw hY[ ies leI
hryk ipMf ivc G`to-G`t iksy iek sWJI iemwrq dI C`q dw sm`ucw pwxI zmIndoj krnw cwhIdw hY[
4. K`fW, ndIAW Aqy KyqW ivc Coty bMnH bxwky mINh dy pwxI DrqI hyTly pwxI dy p`Dr aupr cu`kx
leI vrqxw cwhIdw hY[
5. pMjwb dy lokW cwhIdw hY ik auh sMzm nwl pwxI dI vrqoN krn Aqy pwxI dI shI vrqoN pRqI
jwgrUk hox[
6. v`D qoN v`D dr`Kq lgwey jwx[
7. sIvryj Aqy hor gMdgI pwxI dy sroqW iv~c rlx nhIN dyxw cwhIdw[ toibAW Aqy C`pVW dI sPweI
v`l Kws iDAwn id`qw jwvy[
8. rswieixk KwdW Aqy jihrIlIAW dvweIAW dy bdlW ijvyN ik kudrqI KyqI dI vrqoN krnI cwhIdI
hY[
9. sB qoN Aihm hY ik lok pwxI dI sm~isAw bwry jwgrUk hox Aqy ienHW sm~isAwvW dy h~l leI
jQybMd hox[
***
HU P BH U UU El UBUE NFl
U IN WU WPH (HUm) HHU HUlm! NFl UHU U:
IH HU'H UUUB
UHHlB IH FWl (WHl U)
(sMprk: 93166-48112, 98882-70651)
m`Kx isMG gMFUAW (94171-29045)
ismrn isMG mihqw (98880-00047)
hirMdrpRIq isMG (93563-94607)
Akbwl isMG
bljIq isMG (98782-68800)
kmljIq isMG (98762-17162)
kuldIp isMG
guribMdr isMG
HIU PUBU:
SCO 25, HHFU WNWH,
HUHE HUl VlUIHl,
ImN-147002
(HU)
UHFl:
www.sikhstudentsfederation.com
FlHN
information@sikhstudentsfederation.com
UWH: 0175-5005281
WBW
(HU P Elm! Pl HHIHm P HPU8 B)

You might also like