T.C.

MLL ETM BAKANLII

EL SANATLARI TEKNOLOJS

SUMAK DOKUMA

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. KRKTL DOKUMALAR .................................................................................................. 3 1.1.Tarihe ........................................................................................................................... 3 1.2. Motif zellikleri ........................................................................................................... 4 1.3. Yresellik ...................................................................................................................... 4 1.4. Motif Anlamlar ............................................................................................................ 5 1.5. Sumak Dokumada Desen zellikleri ............................................................................ 8 1.5.1. Desen Aratrma .................................................................................................... 8 1.5.2. Yararlanlacak Kaynaklar ...................................................................................... 9 1.5.3. Desen Hazrlarken Kullanlan Ara Gereler ........................................................ 9 1.5.4. Desen iziminde Dikkat Edilecek Noktalar .......................................................... 9 1.5.5. Desen Hazrlama Aamalar .................................................................................. 9 1.6. Sumak Dokumada Kullanlan Desen rnekleri .......................................................... 10 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 16 2. SUMAK DOKUMAYA BALAMAK ............................................................................. 16 2.1. Sumak Dokuma ........................................................................................................... 16 2.2. Sumak Dokuma Trleri ............................................................................................... 16 2.2.1.Atkl Dz Sumak Dokumas ................................................................................ 16 2.2.2. Atkl Ters Sumak Dokumas .............................................................................. 17 2.2.3.Atkl Balksrt Sumak Dokumalar ...................................................................... 17 2.2.4.Atkl apraz-Alternatif Sumak Dokumas .......................................................... 18 2.2.5. Atksz Sumak Dokumalar.................................................................................. 18 2.3. Sumak Dokuma ........................................................................................................... 19 2.4. Zincir Halkann rlmesi ........................................................................................... 20 2.5. Bez Aya Dokuma Yapmak ...................................................................................... 21 2.6. Sumak Dokuma Teknii ............................................................................................. 23 2.7. Sumak Dokumasnda Dikkat Edilecek Noktalar......................................................... 23 2.8. Dokumay Tezghtan kartrken Dikkat Edilecek Noktalar ..................................... 24 2.9. Saak Balama ekilleri ............................................................................................. 25 2.9.1. Saak Yaparken Dikkat Edilecek Noktalar ......................................................... 25 2.10. Sumak Dokuma rnekleri ........................................................................................ 27 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 33 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 37 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 38 KAYNAKA ......................................................................................................................... 39

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLLK El Sanatlar Teknolojisi El Dokuma / Hal Desinatrl Sumak Dokuma rencilere, sumak dokumaya balama, sumak dokuma yapma, sumak dokumay bitirme konularnn anlatld renme materyalidir. 40/32 Kirkitli dokumalar modllerini baarm olmak Sumak dokuma yapmak Genel Ama Uygun ortam ve ara gere salandnda teknie uygun sumak dokuyabileceksiniz. Amalar 1. Sumak deseni hazrlayabileceksiniz. 2. Sumak dokuma yapabileceksiniz. Ortam: Aydnlk ve temiz ortam Donanm: Grsel basl kaynaklar, makas, cetvel, kareli kt, boya kalemi, kalem, silgi, kalemtra, tezgh, zg iplii, atk iplii, kirkit Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile el sanatlar alannda sumak dokuma yapmak iin gerekli olan temel becerileri ve teknii tanmanz sizler iin ok yararl olacaktr. El sanatlar insanolu var olduundan beri tabiat artlarna bal olarak ortaya kmtr. nsanlarn ihtiyalarn karlamak, rtnmek ve korunmak amac ile ilk rneklerini vermitir. Daha sonra gelierek evre artlarna gre deiimler gsteren el sanatlar, ortaya kt toplumun duygularn, sanatsal beenilerini ve kltrel zelliklerini yanstr hale gel erek "geleneksel" vasf kazanmtr. Dokumaclk Anadolu'da ok eskiden beri yaplagelen, ou yrede geim kayna olmu ve olmaya devam eden bir el sanatdr. Dokumaclk bu ynyle, insann sadece doal evreye uyum zorunluluundan kaynaklanan bir meslek kolu deil, kltrel yaam evresi iinde moda ve mekn dzenleme rnekleri ile de zevk incelik sanat olmutur. Bu nedenle lkelerin geleneksel sanat rnekleri, doal evrelerini ve kltrel yaam alkanlklarn yanstr. Bu nedenle ki bu modlde el dokuma alannda yaplacak almalar istenilen kalite ve zelliklere sahip olarak gelecek yllara tamak iin sumak deseni hazrlama, desen zelliklerini, desenlerin anlamlarn ve sumak dokuma tekniklerini reneceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler ve kazandrlacak beceriler dorultusunda, uygun sumak deseni hazrlayabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki dokuma atlyelerinde var olan dokuma tezghlarn ve retilen sumak dokumalar aratrnz. evrenizdeki sumak desenlerini inceleyiniz. Motiflerin, desenlerin, anlam ve zelliklerini aratrnz. Topladnz dokmanlar ve bilgileri rapor haline getiriniz. Hazrladnz raporu ve almalar snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

1. KRKTL DOKUMALAR
El dokumalarnn dokumasnda atk ipliini ve ilmekleri sktrmak amacyla kullanlan araca kirkit ve bu aracn kullanld el dokumalarna da kirkitli dokumalar denilmektedir.

1.1.Tarihe
Dokumaclk, insanlarn zerinde altklar en eski ilerden birisidir. Elde edilen lifler uzun olmadndan dokumaya elverili olmuyordu. Bitkisel veya hayvansal liflerin birb irine eklenmesi ile iplik yaplmas, istenilen uzunlukta dokumalar yapma olana vermesi bakmndan nemli bir bulu olmutur. Trklerde ok eski alardan beri dokuma sanatnn gelimi olduu yaplan tarihsel almalardan anlalmaktadr. El Dokumacl, hal ve kilim rnekleri ile Trk toplumunun sanat uras olmutur. Orta Asya bozkrlarnda yaayan, step kltrn oluturan gebe toplumlar genellikle avclk ve hayvan yetitiricilii ile uramtr. Post, krk, kl ve yn retimi yannda ha yvansal dokuma malzemeleri ile barnaklarn yapm hal, kilim ve ynl dokumalar ile d onatmtr.

1.2. Motif zellikleri

"Sumak" dokuma ayn renkteki desen alannda, desen ipliklerinin zg iftlerine srekli sarlmasyla oluan yayg, eyiz uval, seccade, heybe vb. eitli ev eyalarnn dokumasnda kullanlan, havsz (tysz) bir dokuma eididir. Motif: Hal ve kilim zerinde grlen kompozisyon unsurlarndan biridir. Bu, nokta halinde en kk ve basit bir ekilden madalyon gibi en mkemmel bir ekle kadar deiir. Motiflerin meydana gelmesinde birok etkiler vardr. Trk dokumalarnda en ok kullanlan motifler unlardr: Hayvan motifleri: Kartal, kumru veya gvercin vb. Bitkisel motifler: Aalar, yaprak motifleri, iek motifleri, Geometrik motifler: gen, drtgen, dikdrtgen, baklava ekli, 6, 8 kenarl ekiller, Kark motifler: Madalyon, rozet, engel, yaz, harf vb.

Resim 1.1: Deiik motifler kullanlarak dokunmu sumak yayg

1.3. Yresellik
Anadoluda yaplan dokumalar desen zelliklerine gre Trk, Yrk, Trkmen, Afar gibi isimlerle adlandrlr. Yalnz bu kilimlerde bir motifin deiik isimler alarak hepsinde grld gibi ayn isimde olup da birbirine benzemeyen birok motiflere de rastlanr. Dz

el dokumalar dokunduklar yere gre de isimlendirilirler. Bunun iin ehir merkezinden balanarak kasaba, ky gebe halinde yaayan airetler esas alnabilir. Gaziantep, Siirt, Krehir, Karaman, Sivas, Sivrihisar, arky, Silifke, Emirda, Eme dokumalar akla gelen dokumalarmzdandr.

1.4. Motif Anlamlar

El sanatlar, toplumlarn yaplarna, geleneklerine, beenilerine ve kltrlerine gre deiik zellikler gsteren, maddi ve manevi deerlerini yanstan almalarn bir blmdr. Daha nemlisi, toplumlarn gelenek ve greneklerini, yaam biimini kuaktan kuaa aktaran ve gelimesini devam ettiren belgelerdir. Bizden ok nceleri, zerinde eitli uygarlklarn yaad Anadolunun geirdii tarihsel evrim ierisinde, eitli kltrler, birikimlerini el sanatlarna yanstmlardr. Bu nedenle ekilen aclar, gnllere haz veren sevinler, dini inanlar asalet ve g gibi unsurlar dokuma tezghlarndaki kilim ve hallarda motife dntrlmtr. Anadolu insannn yaam zevkinin btn inceliklerini zerinde toplayan dokuma san at, dnya dokumacl iinde nemli bir yer tutar. Halkn amatrce yapt dokuma ii, el sanatlarmz iinde ba srada yer alr ve giyim kuam gibi nemli ihtiyalarmza cevap verdii iin de, yaantmzda vazgeilmez bir unsurdur.

Sandk: Bu motif genelde gen bir kzn eyiz sandn simgeler. Bu sandn iindeki nesneler, einin evinde kullanlmak iin olduundan gen kzn beklentileri ve mitleri dokuduu, rd ve zerine nak iledii paralara yanstlr.

Resim 1.2: Sandk motifi

Kpe: Anadolu'da kpeler evlilik hediyesi olarak vazgeilmezdir. Bu motifi kullanan bir kz, ailesine evlenmek isteini dolayl olarak belli etmeye alr.

Resim 1.3: Kpe motifi

Buka: Aile birlikteliinin devamna, klarn dknlne ve birlikte olma umuduna iaret eder. Koboynuzu: Trk hal ve kilimlerinde retkenlik, kahramanlk ve gcn g stergesidir.Bununla birlikte bu simge, bunu dokuyan kiinin mutlu olduunun ve bunu aka belirttiinin ifadesidir.

Desen 1.1: Koboynuzu motifi

Yldz motifi: Trk hal ve kilimlerinde retkenlii temsil eder.

Desen 1.2: Yldz motifi

Eli belinde: Anneliin, diiliin ve verimliliin semboldr.

Resim 1.4: Eli belinde motifi

El, parmak ve tarak motifi: Parmaklarn kem gzlerden koruduunu temsil eden be izgi ve be noktay kapsar. El motifi, verimlilik ve iyi ans birletirir. Ayn zamanda bu motif, Hz. Muhammed'in kz kardeinin elini sembolize ettii iin de, kutsal bir anlam tar. Tarak motifi genellikle evlilik ve doum ile ilikilidir. Bu motif, evlenme arzusunu ve doumu kem gzlere kar korumay ifade eder.

Resim 1.5: El ve parmak motifi Resim 1.6: Tarak motifi

Ku motifleri: eitli anlamlar ihtiva eder. Bayku ve karakarga gibi kular kt ans anlamna geldii gibi; kumru, gvercin ve blbller de iyi ans simgelemeleri iin kullanlr. Ku; mutluluk, keyif ve sevginin semboldr. G ve kuvveti simgeler. O, Anadolu'da kurulmu eitli yerleimlerin imparatorluk semboldr. Kular ayrca ilahi mesajclara ve uzun bir yaama iaret eder. E jderha ile dvm Anka kuu, bahar haber verir.

Desen 1.3: Ku motifi

Muska ve nazarlk: Baz insanlarn baklarnda bir g olduuna, bu baklarn ktle, zarara, ansszla ve hatta lme bile sebep olduuna inanlr. Nazarlklar ite bu kem baklarn etkisini azaltan eitli nesnelerdir. Bylece onu tayanlar korur. "Muska" ise sahibini tehlikeli d faktrlerden korumak iin, sihirli ve dini bir gce sahip olduuna inanlan yazl bir tlsmdr.

Desen 1.4: Muska ve nazarlk motifi

1.5. Sumak Dokumada Desen zellikleri

Desen: Yzeylerin zerinde varlklarn, nesnelerin belirli izgilerle ifade edilmesidir. Motifler bir araya gelerek desenleri oluturur. Desen ve motifler de eitli ekillerde ortaya karak gelenekselleirler. Doal evreden gl, akarsu; bitkilerden aa, yaprak, dal, iek, kozalak; evrede grlen canl varlklardan ku trleri, ylan, krkayak, akrep, kurbaa, kaplumbaa, koyun, kpek, inek; eyalardan tarak, ibrik, kirkit, sandk, boncuk, ayna; yaadklar evreden adr, ev, direk, yol; insan vcudundan el, ba gibi varlk ve nesnelere dokuma tekniklerine uygulayp motifler haline getirirler. Gzle grlen nesneler yannda, soyut kavramlar da sembolize eden motifler ve d esenler kullanlr. Desenler genellikle doadan ve insanlarn evrelerinde grd eya ve canllardan alnmadr. Aa, iek, bcek, ku gibi doada grlen varlklar ve insanlarn kendi besled ii tavuk, deve vb. evcil hayvanlarla, vazo, bardak gibi kullanma eyalar motif olarak seilmitir. Sz konusu bu motifler geometrikletirilerek veya sluplatrlarak ilenmitir. Hibir canl ve eya gerek ekliyle verilmemitir.

1.5.1. Desen Aratrma

Sumak dokuma deseninin hazrlanmasndan nce, hazrlanacak desenle ilgili bir n aratrmann yaplmas gereklidir. Desen aratrmas yapabilmek iin gemiten bugne kullanlan sumak dokuma desenleri grlmeli, sumak dokumalarda kullanlan desenlerin biim-

leri, kullanlan motiflerin zellikleri aratrlarak, desen hazrlama ileminin birinci basama gerekletirilmelidir.

1.5.2. Yararlanlacak Kaynaklar

Bir sumak dokumann yresel zelliklerini en iyi yanstan faktrlerden biri olan sumak desenlerini aratrmada yararlanlacak kaynaklara ulamak, gnmzde olduka kolaylamtr. Genel olarak yararlanlacak kaynaklar unlardr: Daha nce yaplm sumak dokumalar ve bunlarn resimleri Daha nce allm sumak dokuma desenleri Kitap, dergi, grsel ve basl kaynaklardaki sumak dokuma motif ve resimleri

1.5.3. Desen Hazrlarken Kullanlan Ara Gereler

Grsel basl kaynaklar, Dokuma rnekleri, Makas, Cetvel, Kareli kt, Boya kalemi, Mukavva, Yumuak kalem.

1.5.4. Desen iziminde Dikkat Edilecek Noktalar

Sumak dokuma deseni kareli kda hazrlarken zg ipi saysna dikkat ediniz. Dokuma iin hazrlanm zel milimetrik kt kullanmaya zen gsteriniz. Dokuyacanz sumak tr apraz-alternatif sumak ise her srada bir zg ipi kaydrmaya dikkat ediniz. Dokuyacanz sumak tr atkl sumak ise desenin yatay sralar arasnda bir kare boluk brakmay unutmaynz. Desenin ini alacak byklkte kt hazrlaynz. Dikey ve yatay karelerin takibini yapnz.

NOT: Ayrntl bilgi iin kirkitli dokumalarda basit desen izimlerine baknz.

1.5.5. Desen Hazrlama Aamalar

Dokunulmas dnlen sumak dokumann ncelikle boyutlar belirlenir. Daha sonra sumak dokumadaki dm saylar hesaplanarak her dmn bir kareye gelecei gereini unutmadan, boyutlara uygun kareli kt hazrlanr. Desen kurun kalemle kareli kda izilir.

Kurun kalemle taslak almas yaparak, kareli ktta yerleri belirlenmi d esen, hazrlanacak sumak dokumada uygulanacak renklerle boyanr. Sumak dokumann fonuna uygun renkte tamam boyanarak desen almas tamamlanr

1.6. Sumak Dokumada Kullanlan Desen rnekleri

Desen 1.5: Desen rnei

Desen 1.6: Desen rnei

10

Desen 1.7: Desen rnei

Desen 1.8: Desen rnei

11

Desen 1.9: Desen rnei

Desen 1.10: Desen rnei

Desen 1.11: Desen rnei

12

Desen 1.12: Desen rnei

13

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada verilen bilgiler dorultusunda sumak dokuma ve sumak dokuma deseni hazrlama konularnda aratrmalar yapp desen hazrlaynz. lem Basamaklar Kirkitli dokumalarla ilgili bilgi toplaynz. Sumak dokuma konusunda bilgi toplaynz. Sumak dokuma desen zelliklerini aratrnz. Sumak desenlerinin fotoraflarn ekiniz. Desen hazrlama ekillerini aratrnz. neriler Basl kaynaklardan faydalanabilirsiniz. Basl ve grsel kaynaklardan faydalanabilirsiniz. evrenizdeki dokuma atlyelerinden ve okulunuzdaki dokuma atlyesinden faydalanabilirsiniz. Resimlerin ayrntl olmasna dikkat ediniz. Desen zelliklerine uygun rnekler bulunuz.

rnn boyutlarna uygun milimetrik kd hazrlaynz.

Sumak desenini, kurun kalemle iaretleyerek, taslak almasn gerekletiriniz.

Sumak dokumada uygulayacanz renklere uygun boyaynz.

14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bi lgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ( ) Anadoluda yaplan kazlarda M.. 3000'e tarihlenen dokuma tezgh izleri ve M.. 6000 yllarna tarihlenen dokuma paralar, bu sanatn Orta Asya ve Msrdan nce Anadoluda varln kantlamtr. ( ) Motif; hal ve kilim zerinde grlen kompozisyon unsurlarndan biridir. ( ) El sanatlar, toplumlarn yaplarna, geleneklerine, beenilerine ve kltrlerine gre deiik zellikler gsteren, maddi ve manevi deerlerini yanstan almalarn bir blmdr. ( ) Kpe motifi; aile birlikteliinin devamna, klarn dknlne ve birlikte olma umuduna iaret eder. ( ) Eli belinde motifi; Trk hal ve kilimlerinde retkenlii temsil eder. ( ) Ku motifi; mutluluk, keyif ve sevginin semboldr.

2. 3.

4. 5.

6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. C evaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

15

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Bu faaliyette verilecek bilgiler ve kazandrlacak beceriler dorultusunda, temiz ve aydnlk ortam salandnda, sumak dokuma yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrede var olan dokuma atlyelerini inceleyiniz. Sumak dokumaya balama teknikleri ile ilgili aratrma yapnz. Balama tekniklerinin fotoraflarn ekiniz. Sumak dokuma teknikleri ile ilgili bilgi toplaynz. Sumak dokuma fotoraflar ekiniz. Dokumay tezghtan kartma ilemini aratrnz. Topladnz bilgi ve dokmanlar snfta arkadalarnzla paylanz.

2. SUMAK DOKUMAYA BALAMAK

2.1. Sumak Dokuma
Sumak dokuma; ayn renkteki desen alan iinde desen ipliklerinin zg iftlerine devaml olarak sarlmas ile oluur. Desen iplikleri kendi alannda zglere sarldktan sonra bazen arkadan yana veya yukarya dnerek, baka desen alanlarnda sarlmaya devam eder. Bu dokumann zellii desen ipliklerinin dokuma yzeyinde kabarklk meydana g etirmesidir. Sumak dokuma ayn renkteki desen alannda, desen ipliklerinin zg iftlerine srekli sarlmasyla oluan yayg, eyiz uval, seccade, heybe vb. eitli ev eyalarnn dokumasnda kullanlan, havsz (tysz) bir dokuma eididir.

2.2. Sumak Dokuma Trleri

Sumak dokumalar, desen ipliklerinin zglere dolan biimine ve desen iplikleri arasna atk atlp atlmamasna gre eitlenir. Bunlar:

2.2.1.Atkl Dz Sumak Dokumas

Desen ipliklerinin ayn ynde, zglere sarlmas ile oluur. Desen iplikleri her srada, ayn ekilde stten alta doru veya alttan ste doru dolanr.

16

ekil 2.1: Atkl dz sumak dokuma

Resim 2.1: Dz sumak dokuma

2.2.2. Atkl Ters Sumak Dokumas

Dz dokumann tersine, desen ipliklerinin iten da doru sarlmasyla, dokumann yznde daha ksa kabarklklarnn oluturulduu sumak dokuma eklidir. Kullanl bir dokuma eidi deildir. D grn olarak fitilli bir ekil aldndan dz zililere benzer ve daha ok dier dokuma teknikleri ile kark olarak dokunur.

ekil 2.2: Atkl ters sumak

Resim 2.2: Atkl ters sumak

2.2.3.Atkl Balksrt Sumak Dokumalar

Desen ipliklerinin her srada ters ynlerde zglere sarlmas ile meydana gelen b alksrt grnl sumak dokumasdr. Desen iplikleri zglere bir sra saa veya sola ei mli olarak, dier srada ise bunun tam tersine sarlarak, dokumaya balksrt grn verilir ve araya atk atlr. Bu teknie de gene Bat Anadoluda baz yayglarda ve Orta Anadolu, Toroslar, Gaziantep, Malatya yresinde rastlamak mmkndr.

17

ekil 2.3: Balksrt sumak

Resim 2.3: Balksrt sumak

2.2.4.Atkl apraz-Alternatif Sumak Dokumas

Ters sumak dokumann her srada birer zg ifti kayarak dokunmu eklidir. Birinci srada zg iftleri arkadan gelip ne doru ters bir ekilde sarldktan sonra ikinci srada birer zg kayarak ayn ekilde zglere sarlr. Bazen 2, 3 ift zg birada sarlr. Yayglar, uvallar ve heybeler dokunmasnda bu sumak tatbik edilir.

ekil 2.4: Atkl apraz

Resim 2.4: Atkl apraz

2.2.5. Atksz Sumak Dokumalar

Atksz dz sumak dokumas: Araya atk atlmadan dokunan sumak dokumasdr. Baz blgelerimizde (Malatya, Gaziantep, Diyarbakr, Elaz yresinde) orap dokumas olarak adlandrlr. Daha ok uvallarn yz bu ekilde dokunur. Sadece desen ipliklerinin zglere ifter ifter sarlmas ile meydana gelir, atk atlmaz baz desen iplikleri motif boyunca arkadan atlayarak motifin bana geer ve bu yzden dokumann yznde bir kabarklk meydana gelir.

18

ekil 2.5: Atksz sumakResim 2.5: Atksz sumak

Atksz balksrt sumak dokumas: Araya atk atmadan birinci sra sten alta doru desen ipliinin zglere dolanmas ile dokunuyorsa, ikinci srada bunun tersi desen ipliklerinin zglere sarlmas ile balksrt bir grn elde edilir fakat araya atk atlmaz, bu da dokumaya orap rgs hissi verir. Bu nedenle Gney Dou Anadoluda orap dokumas olarak adlandrlr.

ekil 2. 6: Atksz balksrt sumak

Resim 2.6: Atksz balksrt sumak

2.3. Sumak Dokuma

Dokuma iin zg ve atk ipi hazrlaynz. Dokumaya uygun tezghnz hazrlaynz. Tezgh zerine zg ipliklerini geiriniz. Dokumaya hazr hale getiriniz.

Not: Ayrntl bilgi iin kirkitli dokuma tezghlar, kirkitli dokumalarda zg kirkitli dokumalarda hazrlk modllerine baknz.

19

2.4. Zincir Halkann rlmesi

Zincir halkas dokumann balang ve bitiminde zg aralklarn dzene koymak ve dokuma tezghtan karldnda atk iplerinin sklmesini engellemek iin yaplr. Ayrca dokumaya gzel bir grnm verir. Zincir halkasndan sonra (desen dokumasna gemeden nce) 510 sra, dokuma bitiminde de zincir halkasndan nce 510 sra bez aya dokuma yaplr. Dokuma eninin yaklak 45 kat kadar uzunlukta zg veya( dokumada kullanlacak) atk iplerinden yumak yapnz. Sol el iaret parmanza (iplik ucundan yaklak 20 cm mesafe brakarak) iplik dolaynz. pin ucunu iaret ve baparmanzn arasnda tutunuz ve iten da doru evirerek (ipin ksa ucu ste gelecek ekilde) halka yapnz.

Resim 2.7: pliin ele dolanmas

Resim 2.8: pin iten ekilmesi

Resim 2.9: Sktrlm zincir ilmei

Halkann iinden sa el iaret ve baparma yardm ile ( sol elde dolanm olan) iplik ekerek zincir ilmei oluturunuz. Bir ilmek olutuktan sonra ipliin uzun ucu zglerin altnda, oluan zincir ilmei zglerin zerinde olacak ekilde tutunuz (Bu aamada zg ipleri zincir halkasnn arasnda kalr.). Sa el ile ilmek sol el ile de ipin uzun ucunu tutunuz ve zgler (ikierli) arada kalacak ekilde zincir halkas yapnz. leme dokumadaki zg ipleri bitene kadar devam ediniz. Zincir halkasn iki sra yapmak isterseniz geriye dnnz, bir zg kaydrarak ilemi tekrarlaynz.

20

Resim 2.10: zg zerinde zincir rlmesi

Resim 2.11: rlm zincir halka

2.5. Bez Aya Dokuma Yapmak

Bez Aya: Dokuma rglerinin en basitidir. En eski, en ok kullanlan, salam ve kk raporlu bir dokuma rgsdr. Atk ve zg iplikleri birbirinin bir altndan, bir stnden geerek dokuyu meydana getirir

Desen yatay iplerle elde ediliyorsa (atk) atk yzl; dikey ( zg) iplerle elde edilirse zg yzl dokuma adn alr.

ekil 2.7: Bez aya dokuma

Resim 2.12: Bez aya dokuma

Resim 2.13: Atksz balksrt dokuma

Resim 2.14: Atksz balksrt sumak dokuma

21

Resim 2.15: Bitki, hayvan ve geometrik motiflerle dokunmu sumak dokumas

Resim 2.16: Sumak dokumas

22

2.6. Sumak Dokuma Teknii

Sumak: Sumak dokumalar, ayr renkteki desen alanlar iinde, ayr renkteki desen ipliklerinin zg iftlerine devaml olarak sarlmas ile oluur. Sumak atk yzl veya bez aya tekniiyle dokunmaktadr. Desen ipinin atl ekline gre atkl veya atksz sumak eitleri grlmektedir. Zemini oluturan atk ve zgler ounlukla ayn renk ve kalnlkta ipliklerdir. Atkl sumak trlerinde atk atldktan sonra, desenin durumuna gre ayrlan zg grubunu, zgnn arkasndan ne geirilen desen iplii stten atlayarak arkaya geer. Desen iplikleri dokumann enini tamamlayacak ekilde, desenin durumuna gre zg ipliklerinin stnden ve altndan geirildikten sonra arka yzden apraz olarak yukarya geer ve ayn yerden, bir saa bir sola kayarak tekrar n tarafa geirip bekler. Bu arada zg grubuna dolanm olur. Arkadan gelip ne geen desen ipliklerini kolayca takip edebilmek iin dokumann tersinden dokunur. Bazen iki kii ile dokunur. Desen takibine ikinci kii yardmc olur. Sumak dokuma ile heybe, sofra alt, gelin uval, hur, minder, divan rts, tandr rts, seccade, yayg, yastk vb. yaplmaktadr. Kylerde eskiden ok sayda dokuyucu olduu biliniyor; siyah, pembe, beyaz renklerde dolapl/kareli olarak sumak dokunduu, ancak gnmzde ok az k iinin dokumaya devam ettii belirlenmitir.

2.7. Sumak Dokumasnda Dikkat Edilecek Noktalar

rne uygun desen kareli kda izilir. Kareli kdn her dikey sras bir zg ipliinin, her yatay kare sras bir atk ipliinin karldr. Dokuma tr atkl ise yatay srada bir boluk braklr. Dokuma yaplnca kareli kttaki desenden daha bask bir desen ortaya kar. Desen iplikleri kk melik, yumak ve kelebek yaplarak kullanlr. Dokumann arkasnda byk desen iplikleri birikmemelidir. Her renk iin ayr ayr yumak kullanlmaldr. Ayn renk gruplar yukar doru ekilerek, yrtlerek dokuma yaplmaldr. Byk geiler yaplmamaldr. zg ipliklerinin daralmamas iin atk ipini fazla gerdirmemeye dikkat edilmelidir. Dokumada daralma olmamas iin kenardaki zg ipleri iki taraftan gerdirilerek tezgha balanmaldr. Dokumaya balamadan evvel zincir halka dokunmaldr. Zincir halkann zerine 5-10 sra dz bez aya dokuma yaplmaldr. Desene gre dokuma ilemine devam etmelidir. Desen iplii arkadan gelip ne geen desen ipliklerini kolayca takip edebilmek iin sumak dokumalar tersinden dokunur. Bu nedenle iki dokuyucu tarafndan dokunur. Sumak dokumalarda, dokumann yzeyinde meydana getirilen desenler, ipliin kalnlna, inceliine, serpme motifler halinde oluuna gre deiik grnm almaktadr.

23

Desen atldktan sonra atkl sumak trlerinde bir sra bo dokuma yaplr, kirkitle sktrlr. ereve tezghta kirkitin grevini tarak yapar. rnn lsne gre dokuma yaplr ve tamamlanr. Desen yerletirme ii ve dokuma bitince 5-10 sra bez aya dokuma yaplr ve zincir halka rlr. Saak pay braklarak dokuma tamamlanr. Dokumada baz hatalarn sonradan tamiri yaplamad iin dokumann her aamasnda dikkatli olunmal ve titiz allmaldr.

Resim 2. 17: Balang ve bitiminde bez aya dokuma yaplm alternatif sumak dokuma

2.8. Dokumay Tezghtan kartrken Dikkat Edilecek Noktalar

Dokumay tezghtan kartmadan nce hatalar varsa baklr. Giderilmesi mmkn olan hatalar tespit edilip dzeltilir. Leventler gevetilir. Dokuma serbest braklr. Alt ucundan ve st ucundan saak pay braklarak zgler kesilir. rlerek saak yaplacaksa pay daha fazla braklmaldr. Tezghta kalan zgler leventlerden kartlr. Dokuma arkasndaki atk ipi ular kesilir ve yok edilir. Kenar dzgnl kontrol edilir. Saaklarna balama teknikleri uygulanr. Dokumann saaksz olmas gerekiyorsa zg ular arkadan atk ipleri iine dzgnce gizlenerek yok edilir. Tezgh temizlenip kontrol yaplarak bir sonraki dokuma iin hazr braklr.

24

2.9. Saak Balama ekilleri

Saak: Dokuma kenarlarndan taan zg ipliklerini dmleyerek veya balayarak elde edilir. Saak kullanlacak dokuma cinsine gre yn, pamuk, ipek gibi dokumada kullanlan ipliklerle hazrlanr. Genellikle dokumann tezghtan ktktan sonra kalan zg ipi ularndan rlerek, balanarak veya bklerek yaplr. Saaklar; Kastamonu dm, makrome dm ile balanp zenginletirilir. Yerine gre dmler arasna gz boncuu, pskller yerletirilerek deiik bir grnm kazandrlr.

2.9.1. Saak Yaparken Dikkat Edilecek Noktalar

Dokuma tezghtan karldktan sonra istenilen saak boyu tespit edilir. Fazlalklar makasla dzeltilir. Saak ipleri eit sayda gruplanr. stenilen kalnlkta iplik gruplar balanr veya rlr. Dokuma bitene kadar saak balama ya da rme ilemine devam edilir. Arzuya gre balama srasnda veya sonrasnda hazr gerelerle ve boncuklarla da sslemeye ilaveler yaplabilir. Saak ularnn bozuk yerleri makasla kesilerek dzeltilir. Dokuma sslenmi ve tamamlanm olur.

Resim 2.18: zg ipleri dmlenerek yaplm saak balama

25

Resim 2.19: Sumak dokuma heybe

Resim 2.20: zg ipleri dmlenerek yaplm saak balama

26

2.10. Sumak Dokuma rnekleri

Resim 2. 21: Sumak dokuma

Resim 2.22: Sumak dokuma

Resim 2.23: Sumak dokuma

27

Resim 2.24: Sumak dokuma

Resim 2.25: Sumak dokuma

Resim 2.26: Sumak dokuma

28

Resim 2.27: Sumak dokuma

Resim 2.28: Sumak dokuma

29

Resim 2.29: Sumak dokuma

Resim 2.30: Sumak dokuma

30

Resim 2.31: Sumak dokuma

Resim 2.32. Sumak dokuma

31

32

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki verilen bilgiler dorultusunda sumak dokuma yapnz. neriler Aydnlk ve havadar ortam salaynz. Atlyede nlnz giyiniz. Deseninizi belirleyiniz. Kullanacanz atk ipliklerinin renklerini desene uygun belirleyiniz. Modele uygun tezghnz seiniz. Tezgh hazrlaynz. Tezgha zg ipliklerinizi hazr- Desenin dokuma boyutuna uygun olmasna laynz. zen gsteriniz. alma ortamn hazrlaynz. Kullanacanz malzemeleri hazr laynz. lem Basamaklar

Zincir dokuma ilemini yapnz. Resim 2.33

Resim 2.33: Zincir dokuma

Bezayag dokumasn nz.Resim 2.34

yap-

Resim 2.34: Bezaya dokuma

Kullanacamz atk ipliini 10 veya 15 cm uzunluunda yapacamz dokumann llerine gre hazrlaynz.Resim 2.35

Resim 2.35: Atk iplii

33

 plii dolama ilemi bitince iplik dalmasn diye ba ksmndan balaynz. Resim 2.36

Resim 2.36: plik dolama

Sumak dokumada 2 zg iplii 1 atk ipliinin karldr.Resim 2.37

Resim 2.37: 2 zg iplii 1 atk ipliinin karl

ki iplik stten alarak, aadan bir iplik geri dnp dokumann yzne knz.Resim 2.38

Resim 2.38: Dokuma almas

Ayn teknii uygulayarak dokumanz devam ettiriniz.Resim 2.39

Resim 2.39 : Dokuma almas

34

 Desende her sra sumak dokumadan sonra bir sra bez aya dokuma yapnz.Resim 2.40

Resim 2.40: Dokuma almas

Balangta olduu gibi bez aya dokuma ve iti rme yaparak dokumanz bitiriniz. Resim 2.41

Resim 2.41: Dokuma almas

35

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. . dokumann balang ve bitiminde zg aralklarn dzene koymak ve dokuma tezghtan karldnda atk iplerinin sklmesini engellemek iin yaplr. Sumak dokumann zellii desen ipliklerinin dokuma yzeyinde . meydana getirmesidir. Atkl . sumak dokumas kullanl bir dokuma eidi deildir. dz sumak dokumas araya atk atlmadan dokunan sumak dokumasdr. Sumak .. yzl veya bez aya tekniiyle dokunmaktadr. Desen ipinin atl ekline gre atkl veya atksz sumak eitleri grlmektedir. ipliklerinin daralmamas iin atk ipini fazla gerdirmemeye dikkat edilmelidir.

2. 3. 4. 5. 6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

36

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. M 3000'e tarihlenen dokuma tezgh izleri ve M 6000 yllarna tarihlenen dokuma paralar, bu sanatn Orta Asya ve Msrdan nce da varln kantlamtr. Vazolar zerine izilmi olan dokuma tezghlarna bakldnda gnmz dokumaclarnn tam tersine . .. doru dokuma yapld grlr. "Sumak" dokuma ayn renkteki desen alannda, desen ipliklerinin zg iftlerine srekli sarlmasyla oluan yayg, eyiz uval, seccade, heybe vb. eitli ev eyalarnn dokumasnda kullanlan, .. bir dokuma eididir. . toplumlarn gelenek ve greneklerini, yaam biimini kuaktan kuaa aktaran ve gelimesini devam ettiren belgelerdir. .. aile birlikteliinin devamna, klarn dknlne ve birlikte olma umuduna iaret eder. .................... .en eski, en ok kullanlan, salam ve kk raporlu bir dokuma rgsdr. Atkl sumak dokumas desen ipliklerinin ayn ynde, zglere sarlmas ile oluur. Desen iplikleri her srada, ayn ekilde-stten alta doru veya alttan ste doru dolanr. Dokumada daralma olmamas iin kenardaki ipleri iki taraftan gerdirilerek tezgha balanmaldr. Dokumann saaksz olmas gerekiyorsa zg ular arkadan .. ipleri iine dzgnce gizlenerek yok edilir. . dokumalar, ayr renkteki desen alanlar iinde, ayr renkteki desen ipliklerinin zg iftlerine devaml olarak sarlmas ile oluur.

2.

3.

4.
5.

6. 7.

8. 9. 10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

37

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 Doru Doru Doru Yanl Yanl Doru

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 Zincir Halkas Kabarklk Ters Atksz Atk zg

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Anadolu Yukardan Aaya Havsz Tysz El Sanatlar Buka Bez Aya Dz zg Atk Sumak

38

KAYNAKA KAYNAKA
El Dokumacl Temel Ders Kitab, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1982. DEMR SNMEZ, Tuna, El Dokumacl ve arpana Dokuma, Ankara,1995. ACAR BALPINAR, B., Kilim, Cicim, Sumak Trk Dz Yayglar, Eren Yaynlar, stanbul, 1982. KINIKLI, O., B. S. MEN, rg, Dokuma, Ankara, 1976. www.sakarya.edu.tr www.vgm.gov.tr www.kltr.gov.tr

39