I n h i b i t o r i p o m p s p r o t o n i k e m e v e p r i m t s h p e j t

I n d i k a c i o n e t .
D o z i m i d h e a d m i n i s t r i m i .
K u n d r i n d i k a c i o n e t .
S h t a t z a n i a d h e u s h q y e r j a m e g j i .
E f e k t e t e p a d s h i r u a r a .
U l e r d u o d e n a l e , u l c e r g a s t r i k e , s m u n d j a e r e f l u k s i t
g a s t r o e z o f a g e a l , e r a d i k i m i i ( n k o m b i n i m m e
a n t i b i o t i k t ) , s i n d r o m i , s i d h e g j e n d j e t e t j e r a m e s e k r e t i m
t r i t u r t a c i d i t g a s t r i k . D o z a e z a k o n s h m e e
L a n z u l i t s h t 1 5 d e r i 3 0 m g n j h e r n d i t . s h t m m i r e t m e r r e t n
m n g j e s p a r a s h u j t s p o r m u n d t m e r r e t e d h e p a r a d a r k s .
M b i n j e s h m r i n d a j l a n z o p r a z o l i t o s e n d a j n d o n j r i
p r e j p r b r s v e t b a r i t . G r a t
s h t a t z n a m u n d t m a r r i n v e t m n s e p r f i t i m i p r t o s h t m I m a d h s e
r r e z i k u p r f m i j n . N u k s h t e r e k o m a n d u a r g j a t u s h q y e r j e s m e g j i .
E f e k t e t e p a d s h i r u a r a j a n t r a l l a d u k e
H e l i c o b a c t e r p y l o r i
Z o l l i n g e r - E l l i s o n
p r f s h i r d i a r e , n a u z e o s e k o n s t i p a c i o n , d h i m b j e k o k e , s k u q j e e l k u r s , l o d h j e .
A m b a l l a z h i m i .
K a t e g o r i l e g a l e .
D a t a e i n f o r m a c i o n i t :
L a n z u l : 1 4 k a p s u l a 3 0 m g
L a n u z l S : 2 8 k a p s u l a 1 5 m g .
M e p r s h k r i m i n e m j e k u t .
G u s h t 2 0 0 7
I n f o r m a c i o n e s h t e s m u n d t m e r r e n n g a p r o d h u e s i / z y r a e p r f a q s i s .
Z y r a e P r f a q s i s n P r i s h t i n , R r . P a s h k o V a s a N o . 1 8 k a t i i I I I , Q y t e t z a P e j t o n , P r i s h t i n - K o s o v a
T e l . + 3 8 1 3 8 2 4 0 6 8 8 , F a x : + 3 8 1 3 8 2 4 0 9 9 8 , E - m a i l : p r i s h t i n a @ k r k a . b i z
k a p s u l a , 3 0 m g
k a p s u l a , 1 5 m g
I b e s u e s h m
I s i g u r t
I s h p e j t
Inhibitor i pomps protonike me veprim t shpejt
Indikacionet.
Dozimi dhe administrimi.
Kundrindikacionet.
Shtatzania dhe ushqyerja me gji.
Efektet e padshiruara.
Uler duodenale, ulcer gastrike, smundja e refluksit
gastroezofageal , eradikimi i (n kombinim me
antibiotikt) , sindromi , si dhegjendjetetjeramesekretim
t ritur t acidit gastrik. Doza e zakonshme e
Lanzulit sht 15deri 30mgnj her n dit. sht m mire t merret n
mngjes para shujts por mund t merret edhe para darks.
Mbinjeshmri ndaj lanzoprazolit ose ndaj ndonjri
prej prbrsve t barit. Grat
shtatznamundtmarrinvetmnseprfitimi prtoshtmI madhse
rrezikuprfmijn. Nukshterekomanduargjatushqyerjesmegji.
Efektet e padshiruara jan t ralla duke
Helicobacter pylori
Zollinger-Ellison
prfshirdiare, nauzeosekonstipacion, dhimbjekoke, skuqjeelkurs, lodhje.
Amballazhimi.
Kategori legale.
Data e informacionit:
Lanzul: 14kapsula30mg
Lanuzl S: 28kapsula15mg.
Meprshkriminemjekut.
Gusht2007
Informacione shtes mund t merren nga prodhuesi/zyra e prfaqsis.
Zyra e Prfaqsis n Prishtin, Rr. Pashko Vasa No. 18 kati i III, Qytetza Pejton, Prishtin - Kosova
Tel. +381 38 240 688, Fax: +381 38 240 998, E-mail: prishtina@krka.biz
kapsula, 30 mg
kapsula, 15 mg
I besueshm
I sigurt
I shpejt
Inhibitor i pomps protonike me veprim t shpejt
Indikacionet.
Dozimi dhe administrimi.
Kundrindikacionet.
Shtatzania dhe ushqyerja me gji.
Efektet e padshiruara.
Uler duodenale, ulcer gastrike, smundja e refluksit
gastroezofageal , eradikimi i (n kombinim me
antibiotikt) , sindromi , si dhegjendjetetjeramesekretim
t ritur t acidit gastrik. Doza e zakonshme e
Lanzulit sht 15deri 30mgnj her n dit. sht m mire t merret n
mngjes para shujts por mund t merret edhe para darks.
Mbinjeshmri ndaj lanzoprazolit ose ndaj ndonjri
prej prbrsve t barit. Grat
shtatznamundtmarrinvetmnseprfitimi prtoshtmI madhse
rrezikuprfmijn. Nukshterekomanduargjatushqyerjesmegji.
Efektet e padshiruara jan t ralla duke
Helicobacter pylori
Zollinger-Ellison
prfshirdiare, nauzeosekonstipacion, dhimbjekoke, skuqjeelkurs, lodhje.
Amballazhimi.
Kategori legale.
Data e informacionit:
Lanzul: 14kapsula30mg
Lanuzl S: 28kapsula15mg.
Meprshkriminemjekut.
Gusht2007
Informacione shtes mund t merren nga prodhuesi/zyra e prfaqsis.
Zyra e Prfaqsis n Prishtin, Rr. Pashko Vasa No. 18 kati i III, Qytetza Pejton, Prishtin - Kosova
Tel. +381 38 240 688, Fax: +381 38 240 998, E-mail: prishtina@krka.biz
kapsula, 30 mg
kapsula, 15 mg
I besueshm
I sigurt
I shpejt
I n h i b i t o r i p o m p s p r o t o n i k e m e v e p r i m t s h p e j t
I n d i k a c i o n e t .
D o z i m i d h e a d m i n i s t r i m i .
K u n d r i n d i k a c i o n e t .
S h t a t z a n i a d h e u s h q y e r j a m e g j i .
E f e k t e t e p a d s h i r u a r a .
U l e r d u o d e n a l e , u l c e r g a s t r i k e , s m u n d j a e r e f l u k s i t
g a s t r o e z o f a g e a l , e r a d i k i m i i ( n k o m b i n i m m e
a n t i b i o t i k t ) , s i n d r o m i , s i d h e g j e n d j e t e t j e r a m e s e k r e t i m
t r i t u r t a c i d i t g a s t r i k . D o z a e z a k o n s h m e e
L a n z u l i t s h t 1 5 d e r i 3 0 m g n j h e r n d i t . s h t m m i r e t m e r r e t n
m n g j e s p a r a s h u j t s p o r m u n d t m e r r e t e d h e p a r a d a r k s .
M b i n j e s h m r i n d a j l a n z o p r a z o l i t o s e n d a j n d o n j r i
p r e j p r b r s v e t b a r i t . G r a t
s h t a t z n a m u n d t m a r r i n v e t m n s e p r f i t i m i p r t o s h t m I m a d h s e
r r e z i k u p r f m i j n . N u k s h t e r e k o m a n d u a r g j a t u s h q y e r j e s m e g j i .
E f e k t e t e p a d s h i r u a r a j a n t r a l l a d u k e
H e l i c o b a c t e r p y l o r i
Z o l l i n g e r - E l l i s o n
p r f s h i r d i a r e , n a u z e o s e k o n s t i p a c i o n , d h i m b j e k o k e , s k u q j e e l k u r s , l o d h j e .
A m b a l l a z h i m i .
K a t e g o r i l e g a l e .
D a t a e i n f o r m a c i o n i t :
L a n z u l : 1 4 k a p s u l a 3 0 m g
L a n u z l S : 2 8 k a p s u l a 1 5 m g .
M e p r s h k r i m i n e m j e k u t .
G u s h t 2 0 0 7
I n f o r m a c i o n e s h t e s m u n d t m e r r e n n g a p r o d h u e s i / z y r a e p r f a q s i s .
Z y r a e P r f a q s i s n P r i s h t i n , R r . P a s h k o V a s a N o . 1 8 k a t i i I I I , Q y t e t z a P e j t o n , P r i s h t i n - K o s o v a
T e l . + 3 8 1 3 8 2 4 0 6 8 8 , F a x : + 3 8 1 3 8 2 4 0 9 9 8 , E - m a i l : p r i s h t i n a @ k r k a . b i z
k a p s u l a , 3 0 m g
k a p s u l a , 1 5 m g
I b e s u e s h m
I s i g u r t
I s h p e j t
I n h i b i t o r i p o m p s p r o t o n i k e m e v e p r i m t s h p e j t
I n d i k a c i o n e t .
D o z i m i d h e a d m i n i s t r i m i .
K u n d r i n d i k a c i o n e t .
S h t a t z a n i a d h e u s h q y e r j a m e g j i .
E f e k t e t e p a d s h i r u a r a .
U l e r d u o d e n a l e , u l c e r g a s t r i k e , s m u n d j a e r e f l u k s i t
g a s t r o e z o f a g e a l , e r a d i k i m i i ( n k o m b i n i m m e
a n t i b i o t i k t ) , s i n d r o m i , s i d h e g j e n d j e t e t j e r a m e s e k r e t i m
t r i t u r t a c i d i t g a s t r i k . D o z a e z a k o n s h m e e
L a n z u l i t s h t 1 5 d e r i 3 0 m g n j h e r n d i t . s h t m m i r e t m e r r e t n
m n g j e s p a r a s h u j t s p o r m u n d t m e r r e t e d h e p a r a d a r k s .
M b i n j e s h m r i n d a j l a n z o p r a z o l i t o s e n d a j n d o n j r i
p r e j p r b r s v e t b a r i t . G r a t
s h t a t z n a m u n d t m a r r i n v e t m n s e p r f i t i m i p r t o s h t m I m a d h s e
r r e z i k u p r f m i j n . N u k s h t e r e k o m a n d u a r g j a t u s h q y e r j e s m e g j i .
E f e k t e t e p a d s h i r u a r a j a n t r a l l a d u k e
H e l i c o b a c t e r p y l o r i
Z o l l i n g e r - E l l i s o n
p r f s h i r d i a r e , n a u z e o s e k o n s t i p a c i o n , d h i m b j e k o k e , s k u q j e e l k u r s , l o d h j e .
A m b a l l a z h i m i .
K a t e g o r i l e g a l e .
D a t a e i n f o r m a c i o n i t :
L a n z u l : 1 4 k a p s u l a 3 0 m g
L a n u z l S : 2 8 k a p s u l a 1 5 m g .
M e p r s h k r i m i n e m j e k u t .
G u s h t 2 0 0 7
I n f o r m a c i o n e s h t e s m u n d t m e r r e n n g a p r o d h u e s i / z y r a e p r f a q s i s .
Z y r a e P r f a q s i s n P r i s h t i n , R r . P a s h k o V a s a N o . 1 8 k a t i i I I I , Q y t e t z a P e j t o n , P r i s h t i n - K o s o v a
T e l . + 3 8 1 3 8 2 4 0 6 8 8 , F a x : + 3 8 1 3 8 2 4 0 9 9 8 , E - m a i l : p r i s h t i n a @ k r k a . b i z
k a p s u l a , 3 0 m g
k a p s u l a , 1 5 m g
I b e s u e s h m
I s i g u r t
I s h p e j t
Inhibitor i pomps protonike me veprim t shpejt
Indikacionet.
Dozimi dhe administrimi.
Kundrindikacionet.
Shtatzania dhe ushqyerja me gji.
Efektet e padshiruara.
Uler duodenale, ulcer gastrike, smundja e refluksit
gastroezofageal , eradikimi i (n kombinim me
antibiotikt) , sindromi , si dhegjendjetetjeramesekretim
t ritur t acidit gastrik. Doza e zakonshme e
Lanzulit sht 15deri 30mgnj her n dit. sht m mire t merret n
mngjes para shujts por mund t merret edhe para darks.
Mbinjeshmri ndaj lanzoprazolit ose ndaj ndonjri
prej prbrsve t barit. Grat
shtatznamundtmarrinvetmnseprfitimi prtoshtmI madhse
rrezikuprfmijn. Nukshterekomanduargjatushqyerjesmegji.
Efektet e padshiruara jan t ralla duke
Helicobacter pylori
Zollinger-Ellison
prfshirdiare, nauzeosekonstipacion, dhimbjekoke, skuqjeelkurs, lodhje.
Amballazhimi.
Kategori legale.
Data e informacionit:
Lanzul: 14kapsula30mg
Lanuzl S: 28kapsula15mg.
Meprshkriminemjekut.
Gusht2007
Informacione shtes mund t merren nga prodhuesi/zyra e prfaqsis.
Zyra e Prfaqsis n Prishtin, Rr. Pashko Vasa No. 18 kati i III, Qytetza Pejton, Prishtin - Kosova
Tel. +381 38 240 688, Fax: +381 38 240 998, E-mail: prishtina@krka.biz
kapsula, 30 mg
kapsula, 15 mg
I besueshm
I sigurt
I shpejt
Inhibitor i pomps protonike me veprim t shpejt
Indikacionet.
Dozimi dhe administrimi.
Kundrindikacionet.
Shtatzania dhe ushqyerja me gji.
Efektet e padshiruara.
Uler duodenale, ulcer gastrike, smundja e refluksit
gastroezofageal , eradikimi i (n kombinim me
antibiotikt) , sindromi , si dhegjendjetetjeramesekretim
t ritur t acidit gastrik. Doza e zakonshme e
Lanzulit sht 15deri 30mgnj her n dit. sht m mire t merret n
mngjes para shujts por mund t merret edhe para darks.
Mbinjeshmri ndaj lanzoprazolit ose ndaj ndonjri
prej prbrsve t barit. Grat
shtatznamundtmarrinvetmnseprfitimi prtoshtmI madhse
rrezikuprfmijn. Nukshterekomanduargjatushqyerjesmegji.
Efektet e padshiruara jan t ralla duke
Helicobacter pylori
Zollinger-Ellison
prfshirdiare, nauzeosekonstipacion, dhimbjekoke, skuqjeelkurs, lodhje.
Amballazhimi.
Kategori legale.
Data e informacionit:
Lanzul: 14kapsula30mg
Lanuzl S: 28kapsula15mg.
Meprshkriminemjekut.
Gusht2007
Informacione shtes mund t merren nga prodhuesi/zyra e prfaqsis.
Zyra e Prfaqsis n Prishtin, Rr. Pashko Vasa No. 18 kati i III, Qytetza Pejton, Prishtin - Kosova
Tel. +381 38 240 688, Fax: +381 38 240 998, E-mail: prishtina@krka.biz
kapsula, 30 mg
kapsula, 15 mg
I besueshm
I sigurt
I shpejt
Inhibitor i pomps protonike me veprim t shpejt
Indikacionet.
Dozimi dhe administrimi.
Kundrindikacionet.
Shtatzania dhe ushqyerja me gji.
Efektet e padshiruara.
Uler duodenale, ulcer gastrike, smundja e refluksit
gastroezofageal , eradikimi i (n kombinim me
antibiotikt) , sindromi , si dhegjendjetetjeramesekretim
t ritur t acidit gastrik. Doza e zakonshme e
Lanzulit sht 15deri 30mgnj her n dit. sht m mire t merret n
mngjes para shujts por mund t merret edhe para darks.
Mbinjeshmri ndaj lanzoprazolit ose ndaj ndonjri
prej prbrsve t barit. Grat
shtatznamundtmarrinvetmnseprfitimi prtoshtmI madhse
rrezikuprfmijn. Nukshterekomanduargjatushqyerjesmegji.
Efektet e padshiruara jan t ralla duke
Helicobacter pylori
Zollinger-Ellison
prfshirdiare, nauzeosekonstipacion, dhimbjekoke, skuqjeelkurs, lodhje.
Amballazhimi.
Kategori legale.
Data e informacionit:
Lanzul: 14kapsula30mg
Lanuzl S: 28kapsula15mg.
Meprshkriminemjekut.
Gusht2007
Informacione shtes mund t merren nga prodhuesi/zyra e prfaqsis.
Zyra e Prfaqsis n Prishtin, Rr. Pashko Vasa No. 18 kati i III, Qytetza Pejton, Prishtin - Kosova
Tel. +381 38 240 688, Fax: +381 38 240 998, E-mail: prishtina@krka.biz
kapsula, 30 mg
kapsula, 15 mg
I besueshm
I sigurt
I shpejt
Inhibitor i pomps protonike me veprim t shpejt
Indikacionet.
Dozimi dhe administrimi.
Kundrindikacionet.
Shtatzania dhe ushqyerja me gji.
Efektet e padshiruara.
Uler duodenale, ulcer gastrike, smundja e refluksit
gastroezofageal , eradikimi i (n kombinim me
antibiotikt) , sindromi , si dhegjendjetetjeramesekretim
t ritur t acidit gastrik. Doza e zakonshme e
Lanzulit sht 15deri 30mgnj her n dit. sht m mire t merret n
mngjes para shujts por mund t merret edhe para darks.
Mbinjeshmri ndaj lanzoprazolit ose ndaj ndonjri
prej prbrsve t barit. Grat
shtatznamundtmarrinvetmnseprfitimi prtoshtmI madhse
rrezikuprfmijn. Nukshterekomanduargjatushqyerjesmegji.
Efektet e padshiruara jan t ralla duke
Helicobacter pylori
Zollinger-Ellison
prfshirdiare, nauzeosekonstipacion, dhimbjekoke, skuqjeelkurs, lodhje.
Amballazhimi.
Kategori legale.
Data e informacionit:
Lanzul: 14kapsula30mg
Lanuzl S: 28kapsula15mg.
Meprshkriminemjekut.
Gusht2007
Informacione shtes mund t merren nga prodhuesi/zyra e prfaqsis.
Zyra e Prfaqsis n Prishtin, Rr. Pashko Vasa No. 18 kati i III, Qytetza Pejton, Prishtin - Kosova
Tel. +381 38 240 688, Fax: +381 38 240 998, E-mail: prishtina@krka.biz
kapsula, 30 mg
kapsula, 15 mg
I besueshm
I sigurt
I shpejt

Inhibitor i pomps protonike me veprim t shpejt

Indikacionet.
Dozimi dhe administrimi.
Kundrindikacionet.
Shtatzania dhe ushqyerja me gji.
Efektet e padshiruara.
Uler duodenale, ulcer gastrike, smundja e refluksit
gastroezofageal , eradikimi i (n kombinim me
antibiotikt) , sindromi , si dhegjendjetetjeramesekretim
t ritur t acidit gastrik. Doza e zakonshme e
Lanzulit sht 15deri 30mgnj her n dit. sht m mire t merret n
mngjes para shujts por mund t merret edhe para darks.
Mbinjeshmri ndaj lanzoprazolit ose ndaj ndonjri
prej prbrsve t barit. Grat
shtatznamundtmarrinvetmnseprfitimi prtoshtmI madhse
rrezikuprfmijn. Nukshterekomanduargjatushqyerjesmegji.
Efektet e padshiruara jan t ralla duke
Helicobacter pylori
Zollinger-Ellison
prfshirdiare, nauzeosekonstipacion, dhimbjekoke, skuqjeelkurs, lodhje.
Amballazhimi.
Kategori legale.
Data e informacionit:
Lanzul: 14kapsula30mg
Lanuzl S: 28kapsula15mg.
Meprshkriminemjekut.
Gusht2007
Informacione shtes mund t merren nga prodhuesi/zyra e prfaqsis.
Zyra e Prfaqsis n Prishtin, Rr. Pashko Vasa No. 18 kati i III, Qytetza Pejton, Prishtin - Kosova
Tel. +381 38 240 688, Fax: +381 38 240 998, E-mail: prishtina@krka.biz
kapsula, 30 mg
kapsula, 15 mg
I besueshm
I sigurt
I shpejt
Ma g a z i n i n f o r ma t i v e d h e p r o mo v u e s e mj e k s o r e Nu m r 0 2 , S h t a t o r 2 0 0 7 / G r a t i s

2 SHTATOR 2007
IMEDICA
Mjeksi

4 SHTATOR 2007 www. i medi ca. org

IMEDICA
Mjeksi
edis, d.o.o., Ljubljana
Prlaqsues: ASCETO Pharnaceulicals,
Kosov
6a-6 1000
8aodot

Pr m shum shndet!
Fara perdoriuit lexoni udhetiuet ue perpikeri! Lidhur ue rretikun dhe efektet e padeshiruara keshillohuni ue ujekun ose faruacistin!
N dispozicion sht n barnatore
dhe mund t merret pa recet.
6a-6 1000 8aodot

sht tgjedhja e drejt.
tek ushqiui joadekuat
tek deficiti i energjise dhe lodhja
tek ekspotiui i perditsheu
ne situata stresuese
tek inflauacionet dhe gripi
tek personat e uoshuar
tek sportistet aktiv
kaIciui dhe vitaioa 6
pr shu shodet!
Heronjt ton,
Kalciumi dhe Vitamina C
5 SHTATOR 2007

N VEND T
PARATHNIES
6 AURUM
PORTABILE 500
vjet pas...??
PLUMBAT E ARIT
(shkruan: Mr. Sc. Ph.
Bashkim B. Kastrati)
NEUROKIRURGJI
34 Trajtimi kirurgjikal
i mielopathis
spondilotike
cervicale me rrug
anteriore
(shkruan: Mr. Dr. Nehat Halili)
PSIKIATRI
36 Psikiatria forenzike
(shkruan: Dr. Fahri Drevinja,
Mr. Sc., Neuropsikiatr)
RADIOLOGJI
38 Imazhimi i koks
me rezonanc
magnetike
(shkruan: Dr. Bujar Gjikolli,
Radiolog)
GJINEKOLOGJI
44 Sindroma
premenstruale
(shkruan: Dr. Jasmina Tolaj,
Gjinekologe, Obstetre,
Ultrasoniste)
MAGAZI N MJ EKSORE
Kryeredaktor
Mr. Ph. Jaser Veseli
Bashkpuntor profesional:
Dr. Gazmend Kajtazi
Bashkpuntor:
Imran Amiti
Lindita Dedinca
Lektor:
Valmir Grguri
Dizajni:
Kombtar Ramadani
Kontakt:
Tel.: + 381 38 541 908
Fax.: + 381 38 541 909
Email:
imedica@imedica.org
www.imedica.org
Adresa:
Rr. Fehmi Agani Nr. 24, 10 000
Prishtin, Kosov
PRMBAJTJA
Prdorimi i antipsikotikve t
rinj n mjekimin e skizofrenis
Mungesa e efekteve ansore t antipsikotikve t rinj
mundson q ato t jen zgjedhja e par n mjekimin e
pacientve me sulme t freskta skizofrenike. FAQE 13-15
Migrena dhe
mjekimi i saj
Menaxhimi i
herpesit gjenital
Herpesi gjenital sht nj
problem i rndsishm
shndetsor dhe sht shkaktari
kryesor i ulcers gjenitale.
FAQE 47-49
FAQE 24-25
Shkruan:
Bashkim B. Kastrati Mr.Ph.
T
retmani i smundjeve
t kancerit me an t
plumbave t arit sht
nj metod krejtsisht e re dhe
aktuale n shkencat e nan-
oteknologjis, e cila sht duke u
aplikuar n kafsht eksperimen-
tale dy vitet e fundit. Eksperi-
mentet n fal kan marr fund
gjat korrikut t ktij viti, duke
shnuar t arritura me vler
dhe rezultate jashtzakonisht
t rndsishme, por edhe statis-
tikisht sinjifkante, n favor t
shkatrrimit dhe shrimit t tu-
moreve tek kafsht eksperimen-
tale. Megjithse ky studim sht
n fazn relativisht fillestare
(pra monitorim vetm dy vjet),
sht vrtetuar se shkatrrimi i
qelizave neoplazmatike arrihet
me an t energjis termike
Ndrsa, tretmani tek njerzit
tashm sht nj imediat i pa
shmangshm. Kurse, fillimi i
monitorimit dhe eksperiment-
eve si dhe prcjelljes s efekteve
t ksaj metode n njerz do t
fillon gjat ktij muaji (gusht
2007).
Krkoje dhe shkatrroje
sht motoja e tekniks q pr-
doret, proces i cili mbshtetet
n injektimin e sferave mi-
kroskopike nga qelqi t cilat
paraprakisht i mveshim me ar,
dhe t cilat i krkojn qelizat
neoplazmatike n organizmin
e kafshve apo t njerzve dhe
pastaj i shkatrrojn ato. N nj
moment t caktuar nj mas e
konsideruar e sferave mikros-
kopike paraprakisht t injek-
tuara fillojn t shprndahen
npr gjith organizmin
duke u mbledhur rreth qel-
izave t kancerit, ku ato pastaj
mund t aktivizohen. Procesi
n fjal mund ndodh n In-
stitucionet e specializuara nga
personat e specializuar dhe t
trajnuar mir pr kt lloj tera-
pie.
Kuanti i rrezeve IR (infra
te kuqe) me intensitet t ult
fokusohet mu n ato vende ku
perziston dhe zhvillohet tumori.
N testet e bra n kafsht eks-
perimentale gjat dy viteve t
prfolura sht treguar se qel-
izat neoplazmatike jan shkatr-
ruar n trsi. rregullimet q
zakonisht lajmrohen si pasoj
e prdorimit dhe tretmanit
t smundjeve t kancerit me
metodat konvencionale, ktu,
me aplikimin e metodologjis
s plumbave te arit ato nuk
shfaqen fare, sepse tek kjo e
fundit nuk prdorim kurrfar
lloje t kemikaleve toksike apo
fardo lloji t rrezatimit t
dyshimt dhe t rrezikshm.
N kt mnyr mundsia e
rrezikut t paraqitjes s efek-
teve ansore t padshirueshme
reduktohet dukshm. Ndrsa,
nga aspekti ekonomik ktu
bhet fal pr nj metodologji
q nuk do t kushtoj shum
dhe q do t jet shum e lir
n krahasim me metodat tjera,
duke kursyer kshtu shuma t
mdha t mjeteve fnanciare t
dedikuara pr kto lloje t s-
mundjeve, t cilat shpenzohen
gjat vitit.
Shkenctart e Britanis
s madhe kan mirpritur
jashtzakonisht mir kto t
arritura, t cilat pa dyshim
kan pr t ndikuar n mnyr
t ndjeshme n vdekshmrin
potenciale q shkaktohet nga
kto smundje duke filluar
nga kanceri i lkurs, kanceri i
cerviksit , kanceri i gjirit, trurit
dhe fytit etj. Testet e bra n
mij, kan treguar se tretmani i
tyre me kt metodologji sht
treguar si jashtzakonisht i suk-
sesshm. Eksperimentet e bra
n nj numr prej nnt min-
jsh tek kanceri i kolons kan
treguar se tumori i kolons sht
shkatrruar plotsisht.
Prof. Jennifer West, nga RICE
Procedura
Sferat e qelqit te
mveshura me ari, me
madhsi t rendit t
140 milionts pjes t
milimetrit, injektohen
n qarkullim t gjakut.
1
Sferat qarkullojn npr organizm me
lehtsi me an t enve t gjakut duke
kapluar qelizat tumorit.
2 Sferat rezatohen me rreze IR
me intezitet t ult, dhe fokusohen n
qelizat e tumorit me nj ngritje t vogl
t ndriqimit, fotoenergjia shndrohet n
termoenergji duke i shkatrruar qelizat e
tumorit.
3
AURUM PORTABILE 500 vjet pas...??
PLUMBAT E ARIT
N VEND T PARATHNIES

6 SHTATOR 2007
University of Texas, e cila ka
kontribuar n zbulimin e tret-
manit klinik dhe trijazhimin e
pacientve me kancer, pronon-
cohet se trajtimi dhe shrimi i
pacientve do t flloj qysh n
gusht t ktij viti, n Shtetet e
bashkuara t
Ameriks. N fazn e par do
t dshmohet q tretmani i tu-
moreve me an t plumbave t
arit n mnyr t suksesshme
shkatrron qelizat e kancerit.
Ndrsa, faza e dyt e zhvillimit,
q do t zgjat pr disa vite,
do t na mundsoi edhe iden-
tifkimin dhe seleksionimin e
mirfillt t ktyre rregulli-
meve neoplazmatike por edhe
etiologjin e vet tumoreve. Prof.
West n vazhdim shprehet se
nga puna e br deri me tani,
ne besojm se kjo terapi do t
jet e suksesshme tek tumoret
e indeve t buta, sikur q jan
kanceri i gjirit, prostats, trurit,
lkurs, koks, fytit dhe tumor-
eve n cerviks .
N studimet e bra deri m
tani n kafsht eksperimentale
nuk jan konfrmuar fardo
efekte ansore statistikisht sin-
jifkante si pasoj e aplikimit t
metodologjis se prfolur.
fardo efekte ansore q
jan regjistruar kan qen nn
sinjifikancn statistikore apo
kan qen shum m pak t
theksuara n krahasim me ato
t shkaktuara nga aplikimi i
metodave dhe tretmanit kon-
vencional. Me rndsi sht t
ceket se n rastin e prmendur
sht prdorur energjia termike
pr shkatrrimin e qelizave t
kancerit, ndryshe nga metodat
e aplikimit t medikamenteve
n vendet e caktuara t orga-
nizmit duke i fokusuar ato mu
n qeliz. N rastin ton qelizat
e tumorit tek kafsht nuk kan
pasur mundsi ta rezistojn
kt lloj tretmani.
Megjithat, duhet cekur po
ashtu se tretmani me plum-
bat e arit nuk sht metoda e
par e cila ka prdorur nano
grimcat n cilsin e shrimit
dhe shkatrrimit t tumoreve.
Nga njra an, studimet e spe-
cializuara q kan t bjn me
lmin e liferimit t barnave
npr organizm deri tek in-
det dhe qelizat, kan treguar
se mikro kapsulat e injektuara
n qarkullimin e gjakut mund
t bartin dhe fokusojn barin
direkt n qelizat e kancerit dhe
ti shkatrrojn t njjtat.
Ndrsa, n rastin ton, ajo se
far ka eksituar shkenctart e
q ka t bj me teknikn dhe
tretmanit me plumba t arit,
sht fakti se me kt teknologji
do t mundsohet edhe identif-
kimi i tumoreve t reja, prve
mundsis s shkatrrimit t
tyre, dhe at vetm pas pak
minutash, pa efekte ansore t
rndsishme. Si do t vepro-
het?
Nanosferat e prdorura do
t jen sfera t qelqit shum t
imta me rend madhsie t 140
milion-ts pjes t milimetrit t
mbshtjellura me ar. T njjtat
do t injektohen n qarkullimin
e gjakut t pacienteve, me an t
cilit do t qarkullojn dhe arrijn
n t gjitha pjest e organizmit.
Sferat e vogla dhe t praruara
jan t dizejnuara ashtu q t
qarkullojn lirshm npr ent
e qarkullimit t gjakut. Gjithsesi,
ent e gjakut me an t t cilave
rregullisht ushqehen qelizat e
shndosha, po ashtu ushqejn
edhe qelizat e tumorit duke
e prshkuar organizmin me
lehtsi dhe n trsi. Nanos-
ferat t cilat qarkullojn dhe do
t barten me an t ktyre enve
t gjakut e q jan t shumta, do
t shtresohen npr degzimet e
shumta t mureve t tyre, duke
u akumuluar dhe rrethuar edhe
vet qelizat e tumorit.
Mjekt specialist t trajnuar
dhe specializuar n kt lmi,
me an t nj rrezatimi special
duke prdorur nj llamb infra
t kuqe q posedon nj energji
t varfruar, pikrisht fokuso-
jn dhe atakojn vendet ku sht
shfaqur tumori dhe n t cilin
tashm sht
br akumulimi i sferave te
arit, t cilat aktivizohen nn
ndikimin e rrezatimit. Regjioni
i trajtuar kshtu mund t prsh-
kohet me nj rrezatim t leht
t spektrit infra t kuq gjat tre
minutave n vazhdim. Sferat
jan t dizajnuara ashtu q en-
ergjin e drits ta konvertojn n
energji termike, duke i shkatr-
ruar dhe eliminuar kshtu qel-
izat e formuara kanceroze pr
rreth dhe duke mos pasur efekt
ne qelizat e shndosha.
Shkenctart Britanik q
merren me problematikn e
smundjeve kanceroze kan
mirpritur n mnyr t veant
kto t dhna. Dr. Emma Knight,
nga Instituti pr Hulumtimet e
smundjeve t kancerit nga UK,
thot Vrtet ekziston dhe po
beht realitet mundsia e nan-
oterapis.
Megjithse kto hulumtime
jan n nj faz krejtsisht fll-
estare, pritet me padurim t
shihen rezultatet q do t dalin
nga aplikimi i metodologjis s
plumbave te arit n njerz, q
posa ka flluar.
BBK
AURUM PORTABILE 500 vjet pas...??
PLUMBAT E ARIT
N VEND T PARATHNIES
7 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

Parashikohen mutantt e H5N1
(Gripit t shpezve)
P
rgatitja e vaksinave dhe terapeutikve
q shnjestrojn mutantt e ardhshm
te infuenca virusit H5N1 duket si nj
fksim shkencor, por mund t jet i mundur,
sipas Institutit Amerikan t Smundjeve
Infektive. Suksesi bazohet n parashikimin
dhe parandalimin e mutacioneve vendimtare
q do ti mundsonin virusit t shprndahet
leht nga nj person n tjetrin. Shkenctart
kan zhvilluar nj strategji t krijojn vak-
sina dhe antitrupa terapeutik q mund t
ken objektiv mutantt H5N1 t parashikuar,
para se kta viruse t evoluojn natyrshm.
Ky avancim sht br i mundur duke krijuar
mutant n regjionin e H5N1 hemaglutini-
ns, q drejton virusin drejt qelizave t shpe-
zve ose njeriut dhe duke vendosur antitrupa
ndaj saj (HA).
Zbulimi do t ndihmoj pr tu prgatitur
ndaj krcnimeve n t ardhmen. Pasi q
askush nuk e din se kur H5N1 do t kaloj
nga shpezt te njeriu, kjo pararendje do t
tregoj si do t ndodh ky kalim dhe do t
jep prgjigje ndaj tij. Dhe kshtu mund t
planifikohet prodhimi i vaksinave t reja
dhe antitrupave terapeutik pr t mjekuar
njerzit q, ndoshta nj dit, mund t ken
gripin e shpezve, e kjo do t parandalonte
nj pandemi para se t ndodhte.
Krijimi i nj vaksine kundr virusit
ekzistues H5N1 ose ndonj tipi tjetr t vi-
rusit t gripit sht nj rutin. Kampionet me
virusin e pranishm jan izoluar dhe zhvil-
luar n vez ose kultura qelizash. Pastaj virusi
sht mbledhur, aktivizuar, pastruar dhe i
sht shtuar komponentve tjer t vaksins.
Injektimi i vaksins nxit sistemin imunitar
n njohjen e virusit t aktivizuar dhe prod-
himin e antitrupave neutralizues ndaj tij. M
von nse i njjti person i ekspozohet nj vi-
rusi t gripit, kta antitrupa do ti ndihmojn
pr ta lufuar at.
Viruset e gripit vazhdimisht i nnshtrohen
mutacioneve, megjithat edhe vaksinat jan
mjaf efektive ndaj llojeve specifke nga t cilat
jan formuar. Kjo e bn t vshtir parashi-
kimin se sa do t jet efektive nj vaksin e
krijuar tash ndaj nj virusi q do t shfaqet
nesr.
H5N1 i adaptuar te shpezt lidhet pr re-
ceptort siprfaqsor t qelizave t shpezve.
Mirpo kto receptor dallojn nga recep-
tort e qelizave humane, dhe kjo shpjegon
se pse H5N1-i adaptuar n shpez, mund
t infektoj, por jo edhe t bartet ndrmjet
njerzve.
Para nj viti, studiuesit bn krahasimin e
strukturave proteinike n siprfaqe t H5N1
t adaptuar n shpez me ato t adaptuar n
siprfaqe t qelizave humane q shkaktuan
pandemin e vitit 1918. Ata u prqendruan
vemas n ndryshimet gjenetike t nj pjese
t proteins H5, t quajtur domeni lidhs. Ata
treguan se m pak se dy mutacione t ktij
receptori mund t rrisin afsin e H5N1 pr
t njohur qelizat humane. Mutacionet shtes
duhet t akumulohen q H5N1 t bartet
ndrmjet njerzve.
Burimi:
Institute of Allergy and
Infectious Diseases, SHBA

8 SHTATOR 2007 www. i medi ca. org

INFEKTIV
9 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

INFEKTIV
Bakteret nuk mund
ta prshpejtojn vdekjen
Burimi:
University of Southern California
N
j studim i br nga USC,
nuk gjeti ndonj lidhshmri
ndrmjet rritjes s nivelit t
baktereve dhe plakjes. Biologt nga ky
Universitet pohuan se mund t jetohet
pa pranin e baktereve, mirpo kjo sdo
t bnte mir. Ky pohim sht bazuar
n hulumtimin e br n mizat e fru-
tave, sipas t cilit mizat e pastruara nga
bakteret nuk jetuan m gjat se ato me
baktere.
Ky zbulim sfidon njohurit e
mparshme se madje bakteret m pak
t dmshme, si dhe prgjigjja imune
q shkaktojn, harxhojn energjin
nga organizmi i nikoqirit dhe prsh-
pejtojn vdekjen e tij. Si duket ka qen
dogm mendimi se, nse organizmi do
t harxhonte energji pr t br dika,
kjo do tia shkurtonte jetn.
Grupi studiues bri krahasim ndr-
mjet mizave t zakonshme t frutave
dhe atyre t mbajtura n ambient ak-
senik (pa bakterie). Befasia ishte se
mizat e rritura n kushte aksenike dhe
ato n kushte normale patn t njjtn
jetgjatsi. Eksperimenti nuk mund t
prsritet n organizma m t lart, t
cilve u nevojiten bakteret pr tretje
dhe funksione t tjera. Megjithat re-
zultatet te mizat mund t jen relevante
edhe pr hulumtime rreth plakjes s
njerzve. Duhet pasur parasysh se
numri i baktereve rritet me moshn.
Prgjigja imune ndaj baktereve sht
e ngjashme si te njerzit edhe te mizat
dhe dobsohet me kalimin e kohs. Stu-
dimi, pra, sugjeron se kta faktor nuk
kan lidhje me plakjen. Kshtu elimi-
nohen bakteret si faktor q ndikojn
n nxitjen e plakjes dhe vdekjes.
PEDIATRI
Burimi:
Faculty of Medicine, Hammersmith
Hospital, Londr
HYRJE
Menaxhimi i diarres akute
qndron n zvendsimin e
lngjeve t humbura me solu-
cion rehidrues oral t glukozs
dhe elektrolitve. Megjithat,
kjo tretsir nuk e redukton as
ashprsin e as zgjatjen e diar-
res. Krkimi pr agjent q do
ta bnin kt ka flluar para 20
vitesh. Probiotikt, t defnuar
si mikroorganizma q kan
efekte t dobishme n shndetin
e njeriut kur e kolonizojn zor-
rn, kan qen t propozuar si
terapi zvendsuese n trajti-
min e diarres akute. Mikroor-
ganizma t caktuar kan efekt
n zvoglimin e ashprsis dhe
kohzgjatjes s diarres akute
te fmijt: Lactobacillus rham-
nosus (m hert Lactobacillus
casei strain GG ose Lactoba-
cillus GG), L. plantarum, lloje
t bifdobacteria, Enterococcus
faecium SF68, maja Saccharo-
myces boulardii dhe preparate
q prmbajn kombinime t tyre.
Eksperimentime t ndry-
shme me probiotik jan
br n forma t ndry-
shme dhe kan pasur
rezultate t ndryshme.
N nj studim t von-
shm t fmijve ital-
ian me diarre, probio-
tikt ishin terapia m e
prshkruar. Duke rritur
aftsin dhe gjersin
prdoruese t probio-
tikve, sht me rndsi
t identifkohen preparatet
m t efektshme.
METODAT
Studimi ishte i mundshm
vetm nse eksperimenti do t
prfshinte prindrit q u prm-
bahen instruksioneve pr blerjen
e probiotikve specifk. Po ashtu
n testim duhet t prfshiheshin
edhe mjekt pediatr familjar,
n kt rast jan kontaktuar 6
prej tyre. Diarreja qe defnuar si
tre ose m shum her jashtq-
itje n dit. T prshtatshm ishin
fmijt e moshs 3-36 muajsh t
paraqitur n zyrat e pediatrve
pr shkak t diarres. T prjash-
tuar ishin ato me malnutricioin,
me shenja klinike t dehidrimit,
pranis s smundjeve t ndry-
shme sistemike (meningjit, sep-
s, pneumoni), imunodefcienc,
smundje kronike, fbroz cis-
tike, alergji ushqimore ose me
smundje gastrointestinale kro-
nike, prdoruesit e antibiotikve
ose barnave antidiarreike n tri
javt e para dhe gjat studimit.
T gjith fmijve u sht
dhn solucion oral rehidrimi
nga 3 deri 6 or me formul t
plot, me prmbajtje t laktozs
ose qumshtit t lops, varsisht
nga mosha. Fmijt po ashtu
kishin marr vetm rehidrant,
Lactobacillus GG, S. Boular-
dii, Bacillus clausii, przierje t
L. delbrueckii var. bulgaricus,
Streptococcus thermophilus, L.
acidophilus dhe Bifdobacterium
bifdum ose E. faecium tipi SF68.
Pacientt ishin ndar n grupe t
rastsishme n baz t nj liste
kompjuterike dhe prindrve iu
jan drguar instruksione pr
probiotikun e caktuar.
Preparatet probiotike jan
prshkruar pr 5 dit dhe jan
administruar oralisht n 20 ml

10 SHTATOR 2007
QLLIMI: T krahaso-
het ekasiteti i katr
preparateve probiotike
q u jan rekomanduar
prindrve pr mjekimin e
diarres akute te fmijt.
PLANI: Eksperiment i
kontrolluar klinik 12 mu-
jor, n bashkpunim me
mjekt pediatr familjar.
PARTICIPANT:
Fmij t moshs nga
3-36 muaj q kan viz-
ituar pediatrit pr diarre
akute.
NDRHYRJE: Prindrit
e fmijve kan marr
instruksione pr blerjen
e produkteve specike
probiotike: solucion oral
rehidratimi; Lactobacillus
rhamnosus GG; Saccharo-
myces boulardi; Bacillus
clausi; przierje t L. del-
brueckii var. bulgaricus,
Streptococcus thermophi-
lus, L. acidophilus, dhe
Bidobacterium bidum;
ose Enterococcus faecium
SF68.
REZULTATET KRYE-
SORE: Rezultatet pri-
mare ishin kohzgjatja
e diarres, si dhe numri
ditor dhe konsistenca e
jashtqitjes.
REZULTATET SEKOND-
ARE: ishin kohzgjatja e
vjelljes dhe etheve dhe
pranimi n spital.
Probiotikt pr trajtimin e
diarres akute te fmijt
PEDIATRI
uj sipas udhzimeve
t prodhuesve. Probiotikt
e prdorur n eksperiment ishin
n dispozicion vetm npr bar-
natore dhe kishin nj imazh dhe
mim t ri. Nj pako mjafonte
pr tr kursin terapeutik. Grupi
i fmijve q morn vetm rehid-
rant oral shrbyen si kontroll. T
dhnat kryesore ishin totali i ko-
hzgjatjes s diarres dhe numri
i jashtqitjeve gjat dits si dhe
konzistenca e tyre.
Studimi u mundsua fal pla-
nit t caktuar dhe kontrolluar
mir.
VLERSIMI I MASS
S KAMPIONEVE
Pr ta ftuar fuqin e krkuar
(95%, tipi 1 gabimi = 0.005),
nevojiteshin 45 kandidat n se-
cilin grup. Ky vlersim pretendon
nj diferenc n kohzgjatjen e
diarres brenda
24 orve ndrmjet
fmijve t mjekuar dhe kontrol-
luar. Kjo llogaritje qe bazuar n
rezultatet para eliminatore t tes-
timit. Pr t llogaritur t dhnat
dytsore u dyfshua numri i pa-
cientve.
ANALIZAT STATISTIKORE
Pr analiza statistikore sht
prdorur testi 2 pr variablat
kategorike dhe testi U Mann-
Whitney pr variablat e vazh-
dueshme, duke analizuar ndry-
shimet ndrmjet grupit t par
dhe nga 2-6.
REZULTATET
Nga totali prej 600 fmijsh
me diarre: 29 ishin prjashtuar,
ndrsa 571 ishin zgjedhur pr
t marr terapi dhe pr t kon-
tribuar n dhnien e rezultateve
pr analiza. Kohzgjatja totale
e diarres ishte dukshm m e
vogl te fmijt q morn Lacto-
bacillus GG (grupi 2) dhe tek ata
q pranuan przierje bakteresh
(grupi 5), pastaj te pacientt q
morn vetm rehidrant oral
(grupi 1).Tre preparatet e tjera
probiotike nuk kishin efekt n
diarre dhe kohzgjatja e saj te
fmijt e grupeve 3, 4 dhe 6 ishte
e njjt me t atyre q pranuan
vetm rehidrant oral.
Numri i jashtqitjeve gjat
dits ishte m i vogl dukshm
te grupet 2 dhe 5, menjher
nga marrja e probiotikut t par.
Konzistenca e jashtqitjes dallon-
te n mnyr theksuar te grupet
2 dhe 5 (P<0.001) n raport me
grupet e tjera.
Nuk pati ndonj dallim t re-
zultateve dytsore t llogaritur te
fmijt q morn probiotik dhe
grupi i kontrollit.
SHQYRTIM
N evaluimin e 5 preparateve
probiotike te fmijt me diarre, u
gjet diferenc e madhe n efka-
sitetin e tyre. Dy nga preparatet
e reduktuan kohzgjatjen dhe
ashprsin e diarres, prderisa
tre t tjert nuk patn ndonj
efektivitet t dukshm.
Diarreja infektive akute ende
sht njri nga shkaktart e mor-
biditetit t fmijve. sht po ash-
tu nj burim i ankthit te familjet
me fmij t smur dhe paraqet
nj goditje pr ekonomin, n
radh t par t familjes e pastaj
shoqris n prgjithsi. Barna
t cilat pengojn motilitetin e
zorrve, transportin e joneve
dhe funksionin absorbues, si
edhe bakteret jan prdorur
pr t reduktuar kohzgjatjen e
diarres. Probiotikt n mnyr
progresive jan br t dobishm
pr trajtimin e smundjes diar-
reike.
Si konkluzion, efkasiteti i pre-
parateve probiotike pr trajtimin
e diarres akute te fmijt sht i
lidhur me vetit e tipit t bakterit.
Probiotikt duhet t klasifiko-
hen si barna dhe mjekt duhet
t zgjedhin preparatin q ka ef-
kasitetin m t mir n kushte t
caktuara klinike duke u mbshte-
tur n t dhnat paraprake.
11 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

Grupet dhe mikroor-
ganizmat e pra-
nishm n produktet
probiotike
Grupi Trajtimi
1 Vetm tretsir re-
hidruese oral
2 Lactobacillus casei
subsp rhamnosus
GG
3 Saccharomyces bou-
lardii
4 Bacillus clausii
5 L delbrueckii
var bulgaricus, L
acidophilus, Strep-
tococcus thermophi-
lus, B bidum
6 Enterococcus fae-
cium
Probiotikt pr trajtimin e
diarres akute te fmijt

12 SHTATOR 2007
GJENETIK
Ndryshimi gjenetik dhe
predispozita pr skizofreni
Burimi:
American Society for Biochemistry
and Molecular Biology
S
hkenctart kan zhvilluar nj hipotez t
re se si nj gjen sht i lidhur me skizo-
freni. Pr her t par sht prshkruar
nj variacion gjenetik q e bn nj gjen t jet
m tepr i shprehur n trurin e njeriut. Kto
t dhna mund t parashikojn nj mnyr t
re, m t mir, pr t prodhuar barna q do ta
mjekonin skizofrenin.
Edhe pse shkaktart e vrtet t skizofrenis
ende nuk jan gjetur, shkenctart pajtohen se
n paraqitjen e smundjes luajn rol, pikrisht,
variacionet gjenetike, t cilat jan vshtir pr
tu kuptuar, pasi q nuk rregullojn n mnyr
t drejtprdrejt funksionin e proteinave.
Hulumtuesit zbuluan n nj popullat t Is-
lands se variacionet gjenetike n nj sekuenc
t ADN-s afr nj gjeni i cili prodhon proteinn
e quajtur Neuregulin 1, ishin t shoqruar me
skizofreni, por mbetet e panjohur se si ndikon
gjeni Neuregulin 1.
N vitin 2006, n trurin e pacientve me
skizofreni, u gjet se njri nga kto variacione
t ADN-s sht i prcjell me rritjen e nivelit
t njrit nga gjasht llojet e Neuregulin 1, llojit
4. Roli i ksaj proteine n tru nuk sht i kuptuar
plotsisht, por llojet tjera t Neuregulin 1 jan
t prfshira n kontrollimin se si truri zhvillohet
dhe punon te t rriturit. Lloji 4 i Neuregulin 1
sht n mnyr specike i shprehur n tru dhe
sht 3.5 her m me bollk n trurin fetal, gj
q mbshtet rolin e rndsishm t ksaj prote-
ine n zhvillimin e trurit. Meqense Neuregulin
1 luan rol ky n zhvillimin e trurit dhe sht m
n sasi n trurin e fetusit, ndryshimet e ADN-s
q alternojn shprehjen e ksaj proteine mund
ti kontribuojn skizofrenis duke modikuar
zhvillimin dhe prueshmrin e trurit.
Studiuesit treguan se ndryshimi gjenetik q
shkakton hiperprodhimin e llojit 4 t Neuregulin
1, sht pjes e sekuencs s ADN-s t quajtur
promoter, q mundson kodimin e gjeneve pr
proteina. Proteina e quajtur faktori transkriptiv
lidhet me promoterin dhe ndihmon proteinat
tjera q t shfaqin gjenin. Kur promoteri alter-
nohet, faktori transkriptiv nuk mund t lidhet
si duhet dhe dobson shprehjen gjenetike.
Sipas ktij hulumtimi, ndrrimi i promoterit n
sekuencn gjenetike q lidhet me skizofrenin,
rezultoi si pasoj e ndryshimit t sasis se Neu-
regulin 1, llojit 4.
Qllimi i studiuesve n t ardhmen sht t
zbulojn rolin e llojit 4 t Neuregulin 1 n zhvil-
limin e trurit dhe sjelljes dhe t prcaktojn se
si alterimet e ndryshme t gjenit Neuregulin 1
ojn n skizofreni.
skizofrenia dhe antipsikotikt e rinj
NEUROPSIKIATRI
Prdorimi i antipsikotikve t rinj
n mjekimin e skizofrenis
SHQYRTIM
Ky shqyrtim selektiv n mje-
kimin e skizofrenis, paraqet dy
shtje t rndsishme. E para,
barnat e reja antipsikotike e kan
prmirsuar jetn e njerzve me
skizofreni. Ky rishikim nnvizon
disa shtje praktike rreth pr-
dorimit t ktyre barnave. E dyta,
t dhnat sugjerojn se nxitja n
identifikimin dhe mjekimin e
personave me psikoza (prf-
shir skizofrenin dhe psikozat
afektive) prmirsojn rezultatet
klinike.
METODAT
N kt shqyrtim jan mbled-
hur t dhnat nga praktika klinike
dhe kshillat e publikuara tre
vitet e fundit rreth menaxhimit
t skizofrenis.
SHT SKIZOFRENIA?
rregullimet skizofrenike
jan grup smundjesh t kara-
kterizuara me kombinime t
ndryshme t simptomave neu-
ropsikiatrike. Klasifikimet di-
agnostiko-moderne prfshijn
gjithashtu kriterin e lidhur me
kohzgjatjen e simptomave,
dobsimet n funksionim dhe
mungesn e ndonj smundje
neurologjike. Problemet me v-
mendjen dhe kujtesn mund t
jen t spikatura te psikozat, p.sh.
disa pacient kan vshtirsi me
detyrat q krkojn feksibilitet
dhe planifikim. T ashtuquaj-
turat simptomat pozitive t
skizofrenis, prfshijn haluci-
nacionet, delucionet dhe komu-
nikimin e dezorganizuar. T ash-
tuquajturat simptoma negative t
skizofrenis jan afekti i vonuar
dhe motivimi i dobt.
Natyra e lezioneve neurobi-
ologjike ose disfunksioneve q
e shkaktojn skizofrenin, sht
e panjohur dhe do t mbetet e
till derisa prparimi i shkencave
neurologjike t jet mjaf i madh.
Nuk ka marker biologjik pr
skizofrenin.
A NDRYSHOJN DIKA
ANTIPSIKOTIKT E RINJ?
Megjithse shumica e indi-
vidve me psikoza paraqesin
nj reduktim mesatar ose t tr-
sishm t simptomave pozitive
pas terapis me antipsikotik,
30% e pacientve nuk kan ndon-
j ndryshim. Ndrsa ndaj simp-
tomave negative t skizofrenis
barnat antispikotike akoma m
pak reagojn. Nse nj individ
sht njher n prmirsim, an-
tispikotikt e zvoglojn riskun
nga prsritja.
Kufzimi kryesor nga prdor-
imi i antipsikotikve tradicional
erdhi pr shkak t efekteve an-
sore t tyre. N veanti, pacientt
me skizofreni sht dashur t
tolerojn parkinsonizmin, aka-
tizin, distonin akute dhe diski-
nezin e ngadalshme, smundje
kto q ishin pasoj e efekteve
ansore t barnave.
Barna t reja antipsikotike jan
prodhuar koht e fundit. Nga
kto, n disponim n shumicn
e vendeve jan: resperidone,
olanzepine dhe clozapine. Kto
barna ndonjher emrtohen si
antipsikotik atipik. Ekzisto-
jn shum fakte q evidentojn
efektivitetin e barnave t reja an-
tipsikotike n mjekimin e simp-
tomave pozitive. T dhnat nga
eksperimentet dhe eksperienca
klinike gjithashtu sugjerojn se
kto antipsikotik jan efektiv
n zvoglimin e rrezikut nga
rishfaqja e smundjes gjat ko-
hs s trajtimit.
N t kaluarn mendohej
se t gjith antipsikotikt kan
veprim t njjt. Prderisa nj
krahasim i clozapine me barnat
tjera tradicionale, ka treguar se
clozapine ka efekt m t madh
klinik kundrejt tyre. sht vrtet-
uar se antipsikotikt e rinj kan
nj avantazh statistik sa i prket
rezultateve klinike kur krahaso-
hen m antipsikotikt
tradicional; megjithat
mbetet pr tu shikuar
nse kto dallime jan
relevante n prak-
tikn e prditshme
klinike. Ekzistojn
fakte q pohojn
se pacientt nn
ndikimin e an-
tipsikotikve t
rinj kan per-
formansa supe-
riore n afsit e tyre
neurokonjitive (p.sh. n
aktivitetin e memories),
n raport me pacientt
q prdorin antipsiko-
tik tradicional.
Clozapine, olanzapine dhe que-
tiapine kan nj rang t gjer t
afnitetit ndaj receptorve,ndrsa
t tjert kan karakteristika m
selektive dopaminike dhe sero-
tonergjike. Pr shkak t rrezikut
nga agranulocitoza, clozapine
nuk duhet t jet zgjedhja e par
e mjekimit.
Pacientt e smur akut, t
cilt kan rregullime t sjelljes,
mund t refuzojn mjekimin oral.
Kshtu derisa t prgatitet dh-
nia parenterale e antipsikotikve
t rinj, krkohet administrimi
parenteral i ndonj antipsikotiku
tradicional (p.sh. haloperidol 5-
10 mg) me ndonj benzodiaz-
epin pr shkaqe
sedacioni.
13 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

Burimi:
Queensland Centre for Schizophrenia Research, Australi

14 SHTATOR 2007
KUSH DUHET TI MERR
ANTIPSIKOTIKT E RINJ?
Pacientt q prjetojn episo-
din e par t skizofrenis konsid-
erohen si kandidat pr tu trajtu-
ar me barnat e reja antipsikotike
(prve me clozepine). Mungesa
e efekteve ansore t ktyre bar-
nave mundson q ato t jen
zgjedhja e par n mjekimin e
pacientve me sulme t freskta
skizofrenike. Pr pacientt q nuk
reagojn n antipsikotikt e rinj
duhet provuar me antipsikotikt
tradicional.
Tek pacientt q iu jan
prgjigjur veprimit t antipsiko-
tikve tradicional, por q kan
efekte ansore ekstrapiramidale
t vazhdueshme, duhet po ashtu
t provohet trajtimi me barnat
e reja. Ndrsa pacientt q nuk
jan prmirsuar nga prdorimi i
asnjrit nga barnat tjer, duhet t
mjekohen me clozapine.
KA DUHET DITUR GJAT
PRSHKRIMIT?
NDRRIMI
I ANTIPSIKOTIKVE
Kur i ndrrohet nj pacienti
terapia, sht me rndsi q t
njofohet pacienti dhe kujdestart
e tij pr rrezikun si dhe pr dobit
(p.sh. reduktimi i simptomave dhe
efekteve ansore). Rekomandohet
nj faz kaluese nga nj deri dy jav,
gjat s cils doza e barit t par
zvoglohet (ose ndrpritet n raste
t depo preparateve), ndrsa doza e
barit t dyt gradualisht rritet. Prg-
jat ktij mbikalimi, pacientt, klin-
icistt dhe kujdestart e tyre duhet
t krkojn shenjat e hershme
t largimit t psikozs. sht po
ashtu ndihmes edhe prcaktimi
i qllimeve t mjekimit (si sht
zvoglimi i ashprsis dhe num-
rit t simptomave ose paksimi i
efekteve ansore) q ndikon n
marrjen e vendimit nse duhet
vazhduar.
STRATEGJIT E DOZIMIT
Pr t zvogluar ashprsin
dhe numrin e efekteve ansore,
sht me rndsi q me barnat e
reja t fllohet n doza t ulta e
pastaj gradualisht t rriten. Bari
i rri duhet dhn n dozn sa m
t ult t mundshme, dhe pastaj
t rritet pas disa javsh, varsisht
nga ndryshimi i simptomave dhe
efekteve ansore. Dozat e ulta
mund t jen adekuate pr pa-
cientt n fazat e hershme t s-
mundjes dhe te pacientt shum
t rinj ose te pleqt. Te smundja
akute shqetsimi zakonisht zh-
duket pas disa ditsh, por mund
t kalojn edhe jav derisa simp-
tomat pozitive t reagojn n mje-
kim. Provat tregojn se dhnia e
dozave t mdha t antipsikotikve
n raport me dozat e rekomandu-
Barnat (doza) Studimi Rezultatet Efektet ansore Komentet
Clozapine
(200-800 mg/dit)
29 studime,
2490 participant
Antipsikotik efektiv;
Pak prsritje;
Reduktim i madh
simptomash;
Pacienti i knaqur;
Sedacion;
Hipersalivacion;
Rritje peshe;
Risk konvulsionesh;
Risk nga agranulocitoza;
Krkohet monitorim i rregullt
hematologjik i pacientve,
31% e pacientve me
skizofreni kan prmirsim
klinik
Risperidone
(2-6 mg/dit)
14 studime
3401 participant
Antipsikotik efektiv;
Prmirsim klinik;
Pa efekte shtes
ansore;
M pak braktisje;
Shtim n pesh;
Hiperprolaktinemia;
Hipotension postural;
Munges e tipareve
antikolinergjike, pacientve t
cilve u sht ndrruar bari
japin simptoma t ngjashme
me gripin;
Olanzapine
(10-20 mg/dit)
5 studime
2911 participant
Antipsikotik efektiv;
M pak braktisje;
Zvoglim depresioni;
M pak sedacion;
M pak efekte
ekstrapiramidale;
Sedacion;
Rritje n pesh;
Marramendje;
Rritje e prkohshme e
transaminazave, incidenc
m e ult e diskinezis s
ngadalshme krahasuar me
haloperidol;
Sertindole
(12-20mg/dit)
Eksperimente t
zgjedhura dhe t
kontrolluara
Antipsikotik efektiv;
M pak efekte
ansore
ekstrapiramidale;
Rritja e rrezikut t
prolongimit t intervalit
QT(1.7% e pacientve);
Rekomandohet EKG-
monitorim, t largohet nga
pacientt te t cilt prolongon
QT intervalin, i kontraindikuar
te pacientt me smundje t
zemrs;
Ziprasidone
(80-160mg/dit)
Eksperimente t
zgjedhura dhe t
kontrolluara
Antipsikotik efektiv;
M pak efekte
ansore
ekstrapiramidale;
Sedacion;
Shtimi n pesh nuk ka
qen nj tipar i spikatur
gjat trajtimit me ziprasidone
sikurse me clozapine,
risperidone dhe olanzapine;
Quetiapine
(300450mg/dit)
6 eksperimente
1417 participant
Antipsikotik efektiv;
M pak efekte
ansore
ekstrapiramidale;
Marramendje;
Tharje e gojs;
Sedacion;
Vlera t larta braktisjesh gjat
eksperimentimit kufzojn
interpretimin
TABELA: TIPARE T ZGJEDHURA T ANTIPSIKOTIKVE T RINJ
NEUROPSIKIATRI
skizofrenia dhe antipsikotikt e rinj
ara, e rrit e paraqitjen e efekteve
ansore pa pasur ndonj ndry-
shim n prmirsimin e gjendjes
shndetsore.
Prdorimi i terapis duhet
t jet i vazhdueshm dhe nse
sht e mundur deri n fund
t rangut referues. Mjekimi me
ndrprerje nuk rekomandohet.
KOHZGJATJA E MJE-
KIMIT
Pas nj apo dy vitesh t trajti-
mit, pacientt t cilt kan pasur
vetm nj episod akute psikotike
dhe te t cilt ka ndikuar mir te-
rapia, q d.m.th. se simptomat e
tyre jan n emision, preferohet
t provohet nj koh pa terapi me
antipsikotik. Pr ata pacient
q kan pasur dy e m shum
epizode akute, mjekimi duhet
vazhduar m s paku pes vjet;
edhe pse vet ata do t krkojn
zgjatjen e mjekimit.
PRSHKRIMI I M TEPR
ANTIPSIKOTIKVE
Idealisht, barnat e reja an-
tipsikotike duhet t prdoren
vetm. Prdorimi pr nj koh
t shkurt i benzodiazepinave
mund t ndihmoj pacientt
e shqetsuar dhe anksioz dhe
mund t jet i dobishm gjat
episodeve akute. Depresioni
sht i pranishm te skizofrenia,
me nj prevalenc mbi 80%,
dhe prdorimi i antidepresivve
duhet shtuar trajtimit me antip-
sikotik. Pacienti depresiv duhet
monitoruar pr shkak t rrezi-
kut nga vetlndimi. Pacientt
me simptoma ekstrapiramidale,
simptomat e t cilve mbeten
edhe pas prdorimit t dozave
m t ulta dhe barnave t reja,
duhen trajtuar me barna antiko-
linergjike.
DIAGNOZA
Programet edukative shnde-
tsore mund t msojn opin-
ionin e gjer pr psikozat dhe
pr nevojn e mjekimit t tyre.
Duhet pasur nj bashkpunim
ndrmjet agjencive kye dhe ad-
oleshentve pr t lehtsuar ata t
kuptojn nse kan pasur ndonj
sulm psikotik. N veanti mjekt
e prgjithshm kane nj rol t
rndsishm n identifkimin e
shpejt t psikozave duke moni-
toruar pacientt q kan rrezik
nga paraqitja e ndonj sulmi ose
nga evoluimi i ndonj psikoze t
qart. Tiparet e psikozs mund t
prfshijn depresionin, anksioz-
itetin, dyshimin, izolimin social
dhe sjelljen bizare. Ata me his-
tori familjare t psikozave ose
me personalitet skizoid ose
skizotipik jan n rrezik t lart
nga psikoza.
INTERVENIMET PSIKO
SOCIALE
Trajtimi i skizofrenis duhet
t prfshij intervenimet psiko-
sociale si shtes e terapis me-
dikamentoze. P.sh., sigurimi i
edukimit pr pacientt dhe ku-
jdestart e tyre rreth smundjes
dhe msimit t mnyrave prak-
tike t ballafaqimit me smund-
jen dhe zvoglimin e rrezikut t
prsritjes. N cilndo faz t
smundjes, klinicisti duhet t
jap njohuri pr smundjen, t
ndihmoj n mbshtetjen dhe
rehabilitimin shoqror dhe n
prgjithsi t krijoj nj aleanc
ndrmjet pacientit dhe grupit
mjeksor. Mjekt dhe bashkpu-
ntort shndetsor mund t ndi-
hmojn pacientt me rregullim
t vazhdueshm t vetdijes. Po
ashtu, n prmirsimin e rezul-
tateve klinike, mund t ndihmo-
jn edhe intervenimet e bazuara
n programet e sjelljes dhe t
rehabilitimit; si edhe grupet q
kujdesen pr mbshtetje dhe ku-
jdes ndaj ktyre t smurve.
KONKLUZIONE
Futja n prdorim e barnave
t reja antipsikotike ka lehtsuar
shum nga problemet e efekteve
ansore te njerzit me psikoza
dhe ka rezultuar me prmirsi-
min e dukshm t kualitetit t
jets s tyre. Shpresojm q pr-
dorimi i antipsikotikve t rinj n
kombinim me edukimin optimal
dhe mbshtetjen shoqrore, do
t rrit plqimin rreth trajtimit
dhe do t zvogloj mundsit e
prsritjes. sht i domosdoshm
sajimi i mnyrave pr shkurtimin
e kohzgjatjes s psikozave t
pamjekuara.
Qllimi kryesor i trajtimit
duhet t jet remisioni komplet,
i menjhershm dhe i pandr-
prer i t gjitha simptomave t
psikozs te t gjith individt e
trajtuar.
15 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

skizofrenia dhe antipsikotikt e rinj
NEUROPSIKIATRI
BISD
Dr. Bekim Duln
N
Kosov asnjher nuk ka ekzistuar
kardiokirurgjia dhe vazhdon t mos
jet, ndonse nevoja pr t sht tejet
e madhe. Pr ta hapur kt klinik nevojiten
disa parakushte, si sht ekipi i trajnuar
pr kardiokirurgji, aparatura dhe, natyrisht
ndrtesa ku duhet t jet ky repart. Pikrisht
pr faktin se Kosova duhet q medoemos ta
ket nj klinik t till, dr. Bekim Dula, kar-
diokirurg n klinikn San Donato t Milanos,
ka inicuar nj projekt n mes pals italiane, ku
ai punon dhe asaj kosovare. Projekti i inicuar
nga ai, gjithashtu nj tjetr projekt i qytetit
t Torinos, ishte nnshkruar nga Ministria e
Shndetsis ka 4 apo 5 vite q po realizohet
mjaf mir. Kto projekte, gjithashtu konsis-
tojn n trajnimin dhe specializimin e staft
kosovar pr kardiokirurgji, q hyjn trajnimi
pr kardiokirurgji, pr kardioanesteziologji,
perkuzionist, kardiolog, kardio pediatr si dhe
infermier t kardiokirurgjis. Trajnimet kto
t cilat bhen n San Donato t Milanos dhe
n Torino. Realizimi i ktij projekti sigurisht
se ka qen i vshtir dhe i mundimshm.
Mirpo, kur ekziston dshira dhe vullneti, jam
i gatshm edhe pr sakrifca vetm e vetm
pr ta realizuar dika. Dshira ime ka qen
q edhe Kosova ta ket kardiokirurgjin e
vet, madje un konsideroj se kjo sht nevoj
urgjente, shprehet dr. Dula.
KARDIOKIRURGJIA,
NEVOJ URGJENTE
Nevojn urgjente pr ta pasur Kosova
klinikn e kardiokirurgjis, ai e ka ilustruar
me numrin jashtzakonisht t madh t mor-
talitetit n Kosov, pikrisht nga smundjet
e zemrs. Kosova do vit ka nga 2 mij deri
n 2 mij e 500 raste, t cilt kan nevoj t
operohen n zemr, dhe kjo ka qen ajo shtytje
q ne t prpiqemi q sa m shpejt q sht
e mundur ta kemi kardiokirurgjin, thot dr.
Dula. N kuadr t ktij projekti ekipi italian
ka realizuar operime tek 3 fmij n zemr t
hapur n janar, dhe muaj m par po i njjti
ekip ka realizuar edhe 7 operime t tjera, tek
4 fmij dhe tek tre t rritur.
Pacientt e operuar shpejt pas operi-
min kan qen n gjendje shum t mir
shndetsore dhe ishin liruar n shtpi.
Ne planifkojm q t vijm ktu edhe n
shtator dhe mendojm q t realizojm m
shum operime se sa q kemi kryer deri tani,
ndoshta deri n 15, sepse po e shohim se
sht nevoj tu dalim n ndihm njerzve
q vuajn nga kjo smundje, prndryshe ata
do t vdesin, thot dr. Dula.
Pacientt vdesin pr faktin se jo t gjith
pacientt kan mundsi q t operohen
jasht vendit. Dr. Dula tregon se n Itali nj
operim i till mund t kushtoj 12 deri n
15 mij euro, ndrkoh q n Kosov mund
t kushtoj 3 deri n 4 mij euro. Mirpo,
operimet e bra deri tani nga ekipi italian
jan operime q jan br n kuadr t kar-
diokirurgjis publike shtetrore, pr t cilt
pacientt nuk kan paguar asnj cent, pasi
q ekipi italian dhe ekipi kosovar i kan re-
alizuar n baza plotsisht humanitare.
Kosova sht vend i varfr ekonomikisht
dhe normalisht shumica e pacientve nuk
kan mundsi q t paguajn kto opera-
cione jasht vendit. Mendoj se pikrisht pr
kt sht zgjatur puna e hapjes s Kliniks
s Kardiokirurgjis, sepse kjo gj nuk mund
t realizohet pa prkrahjen institucionale,
duke flluar nga vet Qendra Klinike Uni-
versitare, Ministria e Shndetsis, pastaj
edhe instancat m t larta, si ato t Qeveris
e Presidencs, thot dr. Dula. Megjithat ai
shtoi se nuk u ka munguar mbshtetja nga
kto institucione. Mirpo, a do t mund t
funksionoj ashtu si duhet n rast t hapjes
s Kardiokirurgjis, q sipas zyrtarve t
QKU-s, kjo do t ndodh n fllim t vitit
t ardhshm. Dr. Dula thot se prderi sa
Kosova ka nj sufcit 110 deri n 115 mil-
ion euro, ather do t ishte mir dhe nuk
do t kishte probleme nse 2 apo 3 milion
euro nga sufciti t shfrytzohen pr Kar-
diokirurgji.
ITALIA TRAJNON MJEKT
KOSOVAR PR KARDIOKIRURGJI
Me hapjen e Kardiokirurgjis nuk do t ket
munges t staft pasi q jan nj gurp i cili jan
trajnuar n Itali. Dr. Bekim Dula, para se t jet
kardiokirurg sht kirurg i prgjithshm i cili
para 5 viteve ka punuar n QKU, prkatsisht
kirurgjin vaskulare. M pas ai sht transferuar
n Itali, ku sht specializuar dhe trajnuar pr
Kardiokirurgji t fmijve dhe t rriturve. Me
hapjen e Kardiokirurgjis n Kosov, ai thot
se sht i gatshm q t kthehet n Kosov dhe
tia flloj puns. Prve tij, i cili sht i trajnuar
si kardiokirurg atje, po n Itali jan trajnuar
edhe kardioanestezilogt dr. Shklzen Muriqi,
dr. Feim Muqolli dhe dr. Viola Qina, pastaj
perfuzionisti dr. Vigan Sadriu, kardiolog pr
kateterizim sht dr. Dardan Koqinaj, kardio-
pediatre e cila sht trajnuar pr ultra zemr
te fmijt sht dr. Lindita Kryeziu, pastaj nj
kardiopediatr tjetr sht dr. Ramush Beiqi,
po ashtu sht trajnuar edhe infermierja Dar-
dane Paqarada. Tani pritet q t shkojn edhe
dy infermiere t tjera, natyrisht t gjitha kto
trajnime n baz t marrveshjes s italianve
dhe ekipit nga Kosova.
Duke punuar m se 5 vite n San Donato
t Italis dhe duke par gjendjen shndetsore
n Kosov gjat ktyre ditve, dr. Bekim Dula,
thot se jemi shum larg tyre. San Donato
sht spitali numr nj n Itali dhe nj nga
m t mdhenjt n Evrop pr nga numri i
pacientve dhe pr nga tradita. Deri m tani
aty jan realizuar 35 mij operacione n zemr
t hapur. Ndrkaq, ne jemi n hapat e par t
hapjes s Kardiokirurgjis n Kosov, tha dr.
Dula. Mirpo, ai shtoi se n Kosov ka shum
hapsir dhe vend pr ta prmirsuar shnde-
tsin n prgjithsi dhe si dihet kjo l shum
pr t dshiruar.
Lindita Dedinca
Smundjet e zemrs,
shkaktar t mortalitetit t lart

16 SHTATOR 2007
A
ntioksiduesit gjersisht konsiderohen
si mbrojtje e rndsishme nga s-
mundjet e zemrs, por hulumtuesit
nga Universiteti i Utah kan gjetur nivele t
larta t nj antioksiduesi (glutation i reduk-
tuar), i cili mund ti kontribuoj smundjes.
Njohurit indikojn nj klas t re barnash
q duhet t zhvillohen pr ta trajtuar s-
mundjen ose madje ta parandalojn at.
Proteina alfa B-Crystallin, e njohur si
mbikqyrse molekulare, normalisht ndi-
hmon proteinat tjera t mblidhen brenda
qelizs. N gjendje normale qeliza prodhon
sasi korrekte t glutationit t reduktuar,
q sht i shndetshm pr organizmin.
Fatkeqsisht, kur gjeni i cili prodhon alfa
B-Crystallin pson mutacion, proteina mblid-
het n mnyr t rregullt, q dallon n
organe t ndryshme duke prfshir edhe
zemrn. Kur t ndodh kjo, glutationi i reduk-
tuar sht i prodhuar n nivele ekcesive sa
q dmton zemrn. Gjendja q pason quhet
stresi reduktiv.
N nj studim me minj laboratorik me
insucienc t zemrs t shkaktuar nga alfa
B-Crystallina mutante, sht gjetur aktivitet
i rritur i proceseve biokimike q on drejt
nivelit t rritur t glutationit t reduktuar te
kafsht.
Niveli i glutationit, njrit nga antioksi-
duesit m t fuqishm t organizmit, sht
i rregulluar nga enzima G6PD. Studimi i br
n minjt me nivele t larta t G6PD dhe
tek ata me nivel t ult, rezultoi me nivel
normal t glutationit t reduktuar dhe nuk
u zhvillua insucienc e zemrs. Por, duke e
zvogluar nivelin e glutationit t reduktuar,
n mnyr t theksuar ndryshoi edhe mbi-
jetesa e ktyre minjve, n parim u paranda-
lua pamjaftueshmria e zemrs.
Smundjet e zemrs, Alzheimer, Par-
kinson dhe smundjet tjera vdekjeprurse
jan t shoqruara me stres oksidativ, ku
radikalet e lira molekulare jan t prodhuara
nga reaksionet oksiduese. Radikalet e lira
qarkullojn n trup duke nxitur reaksione
kimike q dmtojn proteinat dhe shkakto-
jn agregimin e tyre. Shum njerz marrin
antioksidues pr t parandaluar smundjet
e zemrs dhe smundjet tjera protein-
agreguese, mirpo pak fakte evidentojn
veprimin e tyre.
Deri m tani stresi reduktiv nuk sht
shikuar n kontekst t smundjes. Duke
zvogluar nivelin e glutationit t reduktuar
pa alterimin e gjenit mutant q kodon alfa
B-Crystallinn, gjat ktij hulumtimi trego-
het se stresi reduktiv mund t adresohet
nprmjet barnave t reja q shnjestrojn
rrugn gjenetike e cila e shkakton proble-
min.
KARDIOLOGJI
Burimi:
University of Utah
SMUNDJET E ZEMRS DHE
STRESI REDUKTIV
17 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

18 SHTATOR 2007
HYRJE
Kolesteril ester transferaza (KET) luan nj rol
themelor n metabolizmin e HDL-sw te njerzit,
si sht evidentuar me nivelet e rritura t HDL
kolesterolit te personat me defcienc gjenetike
t KET dhe me rritjen e fuqishme t HDL koles-
terolit si prgjigje ndaj inhibimit farmakotik t
KET. Kjo lipid-transferaz mundson transpor-
tin e etereve t kolesterolit nga lipoproteinat me
densitet t lart (HDL) drejt lipoproteinave me
densitet t ult dhe shum t ult (LDL dhe
VLDL), prderisa trigliceridet transferohen n
drejtim t kundrt. Si rezultat i aksionit t KET,
HDL kolesteroli sht i zvogluar, kolesteroli
prbrs i VLDL sht i rritur, ndrsa vargu i
LDL sht e zmadhuar, veanrisht te hiper-
trigliceridemia.
Pavarsisht nga krkimet intensive, efekti
potencial i KET n smundjet kardiovaskulare
(SKV) ende diskutohet. N njrn an procesi
KET-ndrmjetsues kontribuon n nj gjendje
lipoprotein aterogjenike dhe speciet q kan
munges t KET, si jan minjt, jan relativ-
isht rezistent ndaj aterosklerozs s indukuar.
N ann tjetr, procesi kolesteril ester transfer-
ues siguron nj rrug shtes pr dorzimin e
HDL kolesterol estereve t derivuara n mli
nprmjet VLDL dhe LDL. Ve ksaj, KET in-
tracelulare n mnyr t drejtprdrejt mund t
nxis lvizjen e kolesterolit nga qelizat periferike;
po ashtu KET qarkulluese sht e involvuar n
gjeneratn e grimcave pre-HDL q veprojn si
akceptor inicial t kolesterolit t derivuar qel-
izor. KET sht e pranishme edhe n hepatocite
dhe mund t stimuloj drejtprdrejt ngritjen
hepatike t kolesteril estereve nga HDL. N kt
mnyr, KET mund t ndikoj dobishm n
transportin kmbyes t kolesterolit, prej nga
kolesteroli zhvendoset nga qelizat periferike
n mli ku metabolizohet dhe ekskretohet
me bil.
Nj studim i rndsishm ka treguar se kon-
centrimi plazmatik i KET sht nj paratreg-
ues i smundjeve kardiovaskulare, por vetm
te personat me nivel t lart t triglicerideve n
plazm. sht vrejtur se vlera e kolesteril ester
transferazs m e madhe se normale n plazm,
sht nj prcaktues i pavarur i trashsis s in-
tims, nj marker i aterosklerozs klinike. Meqe-
nse KET plazmatike sht e determinuar nga
niveli i triglicerideve t plazms (duke refektuar
plejadn e grimcave t VLDL q pranojn koles-
teril esteret nga HDL) dhe nga vet koncentri-
mi i KET, kto t dhna jan n prputhje me
mendimin s KET n mnyr indirekte mund
t shtoj rrezikun kardiovaskular n kontekst me
nivelet e larta t triglicerideve (TG). Bashkrisht,
kto konkluzione fuqishm sugjerojn se niveli
plazmatik i TG modifkon efektin e KET qarkul-
luese n riskun kardiovaskular.
METODAT
PLANI STUDIUES DHE PARTICIPANTT
sht br nj studim pr t hulumtuar dm-
timet vaskulare dhe renale kryesisht te popullata
Kaukaziane. Atje jan prshkruar edhe deta-
jet e studimit. Kshtu, m 1997-1998 t gjith
banorve t Groningenit, t moshave nga 28-75
vje, u sht drguar nga nj pyetsor lidhur me
demografn dhe morbiditetin kardiovaskular
dhe nga nj shishz pr t mbledhur mostrat
e urins n mngjes. 40 856 persona i ishin
prgjigjur (47.8%) krkess. Ishin prjashtuar
shtatznat dhe diabetikt insulin-varts. T
gjith pjesmarrsit me koncentrim t albu-
mineve n urin m t madh se 10 mg/L ishin
thirrur n klinik, si dhe disa me koncentrim
m t ult se 10 mg/L. Pra ky studim konsiston
me popullatn e pasur me persona me mikro-
albuminuri.
Ishte raportuar se niveli i HDL kolesterolit
dhe KET plazmatike ishte m i ult te meshkujt
sesa te femrat. Ky sugjerim, se efekti i veprimit
t KET n HDL dallon midis gjinive, e bn t
domosdoshm prcaktimin e KET plazmatike
n SKV te meshkujt dhe femrat n mnyr t
ndar. U zgjodhn meshkujt me histori t in-
farktit t miokardit (IM), me smundje ishemike
t zemrs, angioplasti transluminale perkutane
(ATP), ose me bypass t arterieve koronare
(BAK). Ishin marr informatat lidhur me pr-
dorimin e antihipertenzivve dhe barnave pr
zvoglimin e glukozs dhe lipideve n gjak, si
dhe pr konsumimin e duhanit dhe alkoolit.
Indeksi i mass trupore (IMT) sht kalkuluar
me raportin e peshs dhe gjatsis n katror (n
kg/m2). Hipertensioni sht karakterizuar sipas
rasteve: hipertension sistolik mbi 140 mmHg,
ndrsa hipertension diastolik mbi 90 mmHg, si
dhe n raste t prdorimit t barnave antihip-
ertenzive. Ishin prjashtuar meshkujt me diabe-
tes mellitus ( > 7.0 mmol/L) ose prdoruesit e
zvogluesve t glukozs, prdoruesit e barnave
q zvoglojn lipidet, si dhe ata me ekskretim t
albumineve n urin mbi 300 g/min.
METODAT LABORATORIKE
Mostrat e gjakut jan marr pas 15 minutash
pushimi. Glukoza e plazms sht caktuar men-
jher pas marrjes s mostrave. Plazma sht
centrifuguar n temperatur 4C, dhe kam-
SMUNDJET KARDIOVASKULARE
KET ul rrezikun nga SKV
tek meshkujt me TG t ulta
19 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

SMUNDJET KARDIOVASKULARE
pionet jan ruajtur n -80C deri n brjen
e analizave. HDL kolesteroli sht matur me
nj metod homogjene (HDL direkte). Triglic-
eridet jan caktuar me an t enzimave. Vlera
totale e kolesterolit dhe glukozs s plazms
sht caktuar duke prdorur Kodak Ektachem.
Apo-A I dhe apo- jan prcaktuar me an
t nefelometris duke prdorur reagens pr
nefelometrin e Dade Behringut. Po me t
njjtin nefelometr sht caktuar edhe kon-
centrimi i albumineve n urin. Prqendrimi i
KET plazmatike - duke prdorur ELISA testin.
Nj kombinim i antitrupave monoklonal TP1
dhe TP2, jan prdorur si antitrupa shtresor, si
dhe antitrupi monoklonal T20, i etiketuar me
digoksigjenin, si antitrup dytsor.
ANALIZAT STATISTIKORE
T dhnat jan shprehur si mesatare. Dal-
limet ndrmjet grupeve ishin prvetsuar duke
br krahasime. Frekuencat ndrmjet grupe-
ve ishin krahasuar po ashtu me disa analiza.
Ishte br nj list me faktort t cilt mund
t ndikonin n ekspozimin (koncentrimin e
KET), si edhe nj list me faktor q mund t
ndikonin n rezultatet. Ishin studiuar prania e
KET, triglicerideve dhe mundsia e lajmrimit
t smundjeve kardiovaskulare lidhur me to.
Pr kt qllim sht prdorur COX modeli
reciprok i rreziku, i cili ishte standardizuar.
Shuma e reciprocitetit t rreziqeve ishte kon-
trolluar me an t disa metodave. Nuk qen
evidentuar devijime rigoroze nga paralelizmi.
Supozimet lineare ishin kontrolluar grafkisht
dhe ishin mjaf t knaqshme.
N analizat sekondare, personat ishin po
ashtu t grupuar sipas vlers mesatare t tri-
glicerideve dhe nivelit mesatar t KET, pr t
prcaktuar efektin e KET n riskun nga SKV
(smundjet kardiovaskulare) n kontekst me
trigliceridet e ulta ose t larta. N kto mod-
ele proporcionet e rreziqeve ishin prshtatur
me moshn. Personat me nivel mbi dhe nn
10 mg/L t albuminave n urin, duke pasur
parasysh riskun, ishin analizuar duke lloga-
ritur parametrat e przgjedhur si nj faktor
q ndrvepron me vlerat e KET dhe lipidet e
plazms.
REZULTATET
Rezultatet jan nxjerr pr ata q ishin me
SKV (rastet) dhe te meshkujt q nuk paraqitn
shenja t smundjeve kardiovaskulare (kontrol-
lat). Rastet ishin m t vjetr, kishin indeks m
t lart mase, perimetr t belit dhe ekskretim
t albuminave n urin. N radht e meshkujve
me incidenc t SKV kishte m tepr duhanx-
hinj dhe ata kishin hipertension m shpesh.
Niveli i kolesterolit total (jo vetm HDL
kolesterolit), triglicerideve dhe apo-B ishin t
lart, prderisa HDL kolesteroli dhe apo-AI
ishin m t ult te rastet sesa te kontrollet. Nive-
let e plazma-KET nuk dallonin shum te t dy
grupet. Analizat pr nivelet plazmatike t lipid-
eve dhe KET treguan se kolesteroli total, HDL
kolesteroli dhe trigliceridet ishin prcaktues
t rndsishm t SKV t lidhura me moshn.
Incidenca e smundjeve kardiovaskulare t
lidhura me moshn ishte po ashtu n mnyr
t pavarur i prcaktuar nga HDL kolesteroli
dhe plazma trigliceridet, megjithse n kt
rast kishe nj trend pr risk m t vogl me
nivel t lart t KET.
Pr t prcaktuar nse niveli i KET n plazm
ndikon n rrezikun nga SKV n kontekst me
trigliceridet e larta ose t ulta, sht krahasuar
KET plazmatike te meshkujt te t cilt nuk jan
paraqitur smundjet kardiovaskulare, me KET
e atyre te t cilt u zhvilluan SKV, t shtresuar
sipas nivelit mesatar t glicerideve (1.38 mmol/
L). Te meshkujt me trigliceride nn 1.38 mmol/
L, KET plazmatike ishte m e ult tek ata q zh-
villuan SKV (2.100.76 mg/L) sesa tek t tjert
(2.400.79 mg/L). Prkundr ksaj, te meshkujt
me trigliceride mbi 1.38 mmol/L nuk kishe dal-
lime t KET ndrmjet rasteve (2.490.90 mg/L)
dhe kontrolleve (2.470.81 mg/L).
Pr t prcaktuar m tutje efektin e KET
n rrezikun nga smundjet kardiovaskulare
(SKV), popullata e studiuar ishte ndar n
katr grupe n baz t nivelit mesatar t tri-
glicerideve dhe nivelit mesatar t KET plazma-
tik (2.26 mg/L). Si sht vrejtur prqindja e
personave q zhvilluan SKV ishte m e ult te
meshkujt me nivel t ult t triglicerideve dhe
nivele t larta t KET krahasuar me meshkujt
m sasi t vogla trigliceridesh dhe vlera t ulta
edhe t KET, mirpo nuk kishte kurrfar dal-
limi n asnj karakteristik klinike dhe (apo)
n lipoproteinat e plazms ndrmjet ktyre
nngrupeve. Meshkujt me trigliceride mbi
1.38 mmol/L kishin t lart: kolesterolin to-
tal, jo-HDL kolesterolin apo-B; si dhe t ult:
HDL kolesterolin dhe nivelet e apo-AI, por
masa e KET t plazms nuk kishte ndryshim
t theksuar (2.47 0.84 mg/L) krahasuar me at
t meshkujve me vlera t triglicerideve m t
ult se 1.38 mmol/L (2.300.79 mg/L).
Te nivelet e ulta t triglicerideve t plazms,
raporti n mes t dmtimit t lidhur me
moshn dhe incidencs s SKV ishte i ult
deri n 0.46 te meshkujt me nivele t larta t
KET krahasuar me ata me sasi m t ult. Duke
shtuar lidhshmrin pr duhanin, ekskretimin
e albumineve n urin, hipertensionin dhe pr-
dorimin e alkoolit ky raport rreziku ishte 0.49.
Prkundr ksaj, nuk sht vrejtur asnj efekt
i rndsishm i nivelit t KET n rastisjen e
smundjeve kardiovaskulare te meshkujt me
trigliceride mbi vlerat mesatare.
PRFUNDIM
Me rndsi sht fokusimi te lidhja mes
t prqendrimit t KET dhe paraqitjes s s-
mundjeve kardiovaskulare, te popullata me
nivel t ult t triglicerideve n plazm. Niveli
i ndryshm i KET plazmatike dhe analizat
demonstruan q risku kardiovaskular kishte
tendenc drejt uljes te nivelet e larta t KET
pas prshtatjes pr mosh dhe parametrave
lipidik. Kshtu studimi tregon se niveli i lart
i KET plazmatik nuk sht i shoqruar me
rrezikun e rritur pr smundje kardiovaskulare
(SKV) te meshkujt me nivel relativisht t ult
t triglicerideve. M tutje, analizat sugjerojn
se te njerzit me nivele t triglicerideve mbi
vlerat mesatare, niveli i lart i KET plazmatike
shoqrohej me nj incidenc t vogl pr SKV
krahasuar me rrezikun e vrejtur te personat
me trigliceride po ashtu t ulta dhe nivel t ult
t sasis s KET. Midis meshkujve me triglic-
eride t ulta, lidhshmria e nivelit t lart dhe
t ult t KET me riskun e vogl pr SKV, nuk
mund t shpjegohet as me dallimet n kara-
kteristikat klinike, as nga dallimet e nivelit t
lart t lipideve ndrmjet meshkujve me nivele
t larta t KET krahasuar me ata me nivel t
ult. Kta t dhna qndrojn pas prshtatjes
me faktort e pranuar pr riskun klinik kar-
diovaskular, si: pirja e duhanit, hipertensioni,
ekskretimi i albuminave, si edhe konsumimi i
alkoolit. Rreziku pr rastisje t SKV nuk ngrihet
te njerzit me trigliceride t rritura dhe nivele
t larta t KET krahasuar me meshkujt me tri-
gliceride t larta dhe KET t ult.
Marr parasysh rolet e shumta t KET n
metabolizmin e lipoproteinave, ekziston nj
debat rreth hamendjes se a sht pro- ose anti-
aterogjenik efekti i KET qarkulluese te njerzit.
Megjithat bazuar n disa studime mund t
sugjerohet q niveli i lart i KET mund t jet
mbrojts nga smundjet kardiovaskulare te
njerzit me sasi m t pakta t triglicerideve.
Midis mekanizmave tjer t mundshm ky
efekt i dobishm i KET n rastet me trigliceride
t ulta, mund t shpjegohet me supozimin se
nj vler e caktuar e kolesteril ester transferit
nga VLDL dhe LDL sht e domosdoshme
pr nj transport t efektshm reversibil t
kolesterolit.
Si prfundim ky shqyrtim mbshtet hipo-
tezn se niveli i KET n plazm mund t
rregulloj efektin e triglicerideve n rrezikun
ndaj smundjeve kardiovaskulare. Te njerzit
me trigliceride m t ulta, niveli relativisht i
lart i KET mund t favorizoj reduktimin e
riskut nga smundjet kardiovaskulare.
N
jri prej problemeve q e prcjellin
farmacin kosovare sht mungesa e
farmacistit n barnatore dhe kryerja
e ktij shrbimi nga persona jo profesional.
Kjo vjen si rezultat i licencimit t barnatoreve
me farmacist prgjegjs vetm n letr. N
pjesn m t madhe t ktyre rasteve farma-
cisti jeton dhe punon jasht Kosovs,
ndrsa barnatorja funksionon
n emr t tij.
Shoqata Farmaceu-
tike e Kosovs sht
mjaf e shqetsuar rreth
problemeve t lidhura
me sektorin farmaceutik
n Kosov. Ndr kto prob-
leme kryesore sht mungesa e
farmacistve n disa barnatore, thot z.
Agim aka rreth problemit ky q njollos
imazhin e farmacis kosovare, pr t vazh-
duar rreth mnyrs se si e sheh ai zgjidhjen
e ktij problemi.
Bashkpunimi i ngusht mes Ministris s
Shndetsis (MSH), Agjensionit Kosovar pr
Produkte Medicinale (AKPM) dhe Shoqats
Farmaceutike t Kosovs (SHFK), mund t
oj n nj zgjidhje t shpejt t ktij prob-
lemi. Ky trekndsh deri tash, fatkeqsisht,
nuk ka funksionuar si duhet, por shpreso-
jm se unifkimi i farmacistve do t shpij n
tejkalimin e shpejt t ktij problemi.
MUNGESA E BARNAVE
M tej z. aka prmend edhe problemin
tjetr sekondar me t cilin ballafaqohen
farmacistt, e q sht mungesa e barnave
tek ne. Mungesa e barnave n tregun
farmaceutik t Kosovs, sht nj problem
mjaf shqetsues, nj problem q favorizon
mnyrn ilegale t tregtimit t tyre, shprehet
z. aka rreth problemit sekondar me t cilin
ballafaqohen farmacistt.
Ai thekson m tej se mungesa e
madhe e barnave shpesh-
her detyron edhe
farmacistin t thy-
ej rregullat ligjore,
duke dhn barna
t paregjistruara, me
qllim t vetm t jet
n shrbim t pacientit.
N momente t caktuara
farmacistt e thyejn rregullat ligjore
pr tiu prmbajtur betimit t Hipokratit, t
jen n shrbim t qytetarve, shpjegon z.
aka duke shtuar. Shpresojm se ky problem
do t zgjidhet n nj t ardhme t afrt dhe
farmacistt do t ken zgjidhje legale pr ti
shrbyer pacientve.
ROLI I SHFK N NGRITJEN E NIVELIT T
FARMACIS N KOSOV
Krahas zgjidhjes s problemeve t sipr-
prmendura q n nj mnyr do t ndi-
hmojn ngritjen e kualitetit t shrbimeve
profesionale farmaceutike n Kosov, si
prmes prezencs s profesionistit n bar-
natore, prmes lehtsimit t regjistrimit t
barnave (q do t rezultojn me nj zgjidhje
t mjaftueshme pr farmacistin t kryej
detyrn e tij), SHFK rolin e saj do ta tregoj
edhe n mnyr t drejtprdrejt n ngritjen
e nivelit t farmacis si dhe n stimulimin
e farmacistve prmes organizimit t taki-
meve, simpoziumeve si dhe workshopeve t
ndryshme.
Stimulimi i farmacistve n fushn shken-
core nuk sht kompetenc e SHFK, por ne
mund t sensibilizojm profesionistt e ksaj
fushe dhe t bjm shtypje n MSH q t in-
vestoj m shum n krijimin e kuadrove t
reja shkencore, n krijimin e gjeneratave t
reja q do t punojn n prodhim, kontroll
dhe hulumtim t barnave si dhe n fushn
edukative.
DEBATI ORGANIZUAR NGA ZYRA E
KRYEMINISTRIT
Angazhimi i udhheqjes s re ka rezul-
tuar deri tani me organizim t nj debati, t
mbshtetur edhe nga Zyra e Kryeministrit,
Ministria e Shndetsis dhe Agjensioni i
Kosovs pr Produkte Medicinale, q u zh-
villua n 28 qershor.
Debati, n t cilt fal prshndetse kishte
pasur edhe vet kryeministri, z. Agim eku,
kishte nxjerr disa rekomandime, mes t
cilave m i rndsishm ishte propozimi i
SHFK-s pr krijimin e Bordit pr Farmaci.
Ky bord do t prbhej n 2/3 e antarve
nga fusha farmaceutike, dhe 1/3 nga shoqria
civile, detyr e t cilit, mes tjerash, do t ishte
edhe licencimi dhe inspektimi i barnatoreve.
Kjo, sigurisht se do t prodhonte kontroll m
t mir t farmacis dhe shrbimeve farma-
ceutike n Kosov, si dhe do t onte n uljen
e numrit t barnatoreve t palicencuara (i cili
pr momentin sht n rritje).
Pas ktij debati, Shoqata Farmaceutike e
Kosovs, ka n planet e saja q, krahas work-
shopeve, t organizoj edhe nj konferenc
shkencore n nivel vendor, me tema mjaf
interesante ku do t marrin pjes ligjrues
kryesisht nga Kosova. Kjo pritet t realizohet
kah fundi i ktij viti.
Antar nga shoqata do t jen t pra-
nishm edhe n Kongresin e FIP (Federats
Ndrkombtare t Farmacistve) q do t
mbahet n Pekin, Kin. SHFK sht antare
e saj q nga viti 2003.
L. Dedinca
BISED
problemet e farmacis Kosovare
aka: Mungesa e farmacistit n
barnatore, problemi m shqetsues

20 SHTATOR 2007 www. i medi ca. org

21 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

Mjeksi
IMEDICA
Propiaknin
yndyr me propolis kundr
akneve dhe ithateve (lungave)
Prmbajtja 20 g
PRBRJA (100 g yndyr prmbajn): shtes
yndyrore (vazelin e bardh, lanolin) 90 g; tinct.
propolisi 10%-10 g; ammonii sulfogyrodalas 0,1 g.
VETIT DHE NDIKIMI
Ekstrakti i propolisit si prbrs i Propiaknin yndyrs,
pr shkak t vetive natyrore q ka, vepron mjaft
mir n rastin e tajimit t teprt t gjndrave
dhjamore duke vendosur nj baraspesh natyrore
tek lkura e t rinjve. Propolisi dhe sulfogirodali si
keratolitik t but, zbusin dhe pastrojn lkurn
nga shtresa e keqe dhe duke e qruar leht shtresn
e saj siprfaqsore bjn zhbllokimin e kanaleve
t gjndrave dhjamore, ka i prshtatet terapis s
heqjes s akneve dhe ithateve duke zvogluar pez-
matimin dhe duke shruar shpejt pjest e dmtuara
t lkurs.
INDIKACIONET
Aknet (acne vulgaris), ithatet (furunculi), lkura e
ndjeshme dhe problematike e t rinjve (aknet dhe
mitiseret).
MNYRA E PRDORIMIT
N lkurn problematike (mitiseret dhe aknet e t
rinjve) t pastruar m par duhet vendosur yndyr
n shtres t holl, sipas mundsis n mbrmje.
Ithatet e thella dhe problematike m par duhet pas-
truar me peroksid hidrogjeni 3% ose me alkool pr
dezinfektim, e pastaj duhet lyer nj shtres t trash
me yndyr dhe duhet mbuluar me gaz sterile.
MASAT E KUJDESIT
Personat alergjik n propolis nuk guxojn ta marrin
kt preparat.
RUAJTJA
Duhet ruajtur n ambalazhin origjinal n temper-
atur gjer n 20C.
Propireumin
yndyr me propolis pr lehtsimin e
dhembjeve reumatike dhe pr masazh tek lndimet sportive
Prmbajtja 40 g
PRBRJA (100 g yndyr prmbajn): shtes
yndyrore (vazelin e bardh, lanolin) 80 g; tinct.
propolisi 10% - 10 g; kamfor 5 g; mentol 5 g.
VETIT DHE NDIKIMI
Propireumin yndyra prmban propolis i cili largon
dhembjen dhe vepron kundr pezmatimit, ndrsa
qarkullimi m i mir i gjakut dhe efekti i freskimit
vijn nga kamfori dhe mentoli t cilt japin efekt
analgjetik plotsues n vendin e prdorimit t tij.
INDIKACIONET
Smundjet akute dhe subakute reumatike, ishijasi,
tendopatit, mialgjit, llumbago, lndimet sportive,
mikrotraumat, kontuzionet (ndrydhjet), lodhja dhe t
shtangurit e kmbve.
MNYRA E PRDORIMIT
Disa her gjat dits lyeni me yndyr pjesn e trupit
me dhembje.
MASAT E KUJDESIT
Personat alergjik n propolis nuk guxojn ta marrin
kt preparat.
Pas prdorimit duhet patjetr ti pastroni duart me
sapun dhe uj t vakt.
VETM PR PRDORIM T JASHTM.
RUAJTJA
Duhet ruajtur n ambalazhin origjinal n temper-
atur gjer n 20C.
Ehinal
shurup mjalti pr forcimin e imunitetit t organizmit
me tinktur t Ehinaces, propolisit dhe vitamin C
PRBRJA (100 ml shurup
prmban): mjalt lulesh 64,10 g;
uj 40,00 g; tinct. Ehinacea pur-
purea, pikadielii 12,40 g; tinct.
propolis 10% - 6,20 g; vitamin
C 0,20 g.
1 ml shurup i prgjigjet 1,25 g; 1
lug shurup (5 ml) ka 17% RDA
vitamin C pr t rritur.
VETIT DHE NDIKIMI
Ehinal shurup mjalti sht kom-
binim i produkteve t blets dhe
bimve mjekuese i cili i bashkon
vetit e mjaltit, tinkturs s
ehinaces, tinktures s propolisit
dhe vitamins C si oksidant i
rndsishm. Mjalti sht mjet
natyror i dshmuar me veprimin
e tij antimikrob, kurse propolisi
prve veoris antimikrob ka
edhe veti imunostimuluese.
Tinktura e ehinaces sht
imunorregullator i natyrshm i
cili e forcon imunitetin dhe rez-
istencn e organizmit s bashku
me vitaminn C.
INDIKACIONET
Ftohja, viroza, gripi, infekcioni
i kanaleve t frymmarrjes dhe
ngacmimet n fyt.
DOZIMI
Fmijt nga 1-6 vje, 4 her n
dit nga e lugs s shurupit
para ushqimit dhe rekomando-
het t mbahet pak n goj.
Personat e rritur 3 her n dit
nga 1 lug shurup. N fazn
akute t smundjes, 3 ditt e
para doza e rekomanduar mund
t merret edhe 5-6 her n dit.
Mund t prdoret edhe krahas
terapis q e jep mjeku.
MASAT E KUJDESIT
Personat t cilt jan alergjik n
mjalt dhe propolis si dhe n
bimt e ktij lloji nuk guxojn ta
marrin kt preparat.
RUAJTJA
Duhet ruajtur n ambalazhin
origjinal n temperatur gjer n
20C.
Prmbajtja 100 ml
Distributor pr Kosov Asgeto, Prishtin, Pellagonia Veternik
KRKOJENI N BARNATORE

22 SHTATOR 2007 www. i medi ca. org

IMEDICA
Mjeksi
Si prkdhelje
e puhis...
Paketimi
i ri
Tuba 40 g
Me veprim t fuqishm kundr dhimbjes dhe infamimit
m
b
ro
jt
i
sh

n
d
e
it tu
a
j
Fitues i KURORS S ART PR KUALITET
23 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

BURIMI: Journal of the Na-
tional Cancer Institute
Pirja e nj apo dy gotave
n dit, zvoglon rrezikun
e zhvillimit t qelizave
kanceroze t veshks, pa
marr parasysh llojin e
pijes alkoolike. Studimet
e shumta kan aluduar
n veprimin inverz ndr-
mjet pirjes s alkoolit
dhe kancerit t veshkave.
Megjithat ende nuk sht
qartsisht e vrtetuar nse
alkooli ndikon pozitivisht
ose negativisht, thon
hulumtuesit nga Instituti
Kombtar i Kancerit, New
York.
Pas nj studimi t br ku
u prfshin 530 469 femra
dhe 229 575 meshkuj,
doli q rreziku pr kancer
t veshks ishte 25% m
i vogl te konsumuesit e
moderuar t alkoolit.
Rezultatet ishin
identike te
konsumimi i
birrs, vens
apo likerit.
Hulumtuesit
thon q
alkooli mund
t zvogloj
rrezikun e
kancerit t vesh-
ks duke prmir-
suar senzitivitetin n
insulin. Mundsi tjetr
e veprimit t tij llogaritet
aktiviteti i prbrsve
antioksidues fenolik n
alkool, t cilt mund t
ndikojn duke larguar
agjentt kancerogjen,
duke zvogluar pro-
liferimin e qelizave
kanceroze, apo duke
shkaktuar vdekje t ktyre
qelizave.
Studiuesit ishin t nj men-
dimi sa u prket faktorve
tjer t rrezikut pr kancer-
in e veshkave, si jan
obeziteti, anamneza pr
presion t lart t gjakut,
pirja e duhanit dhe faktor
t tjer. Konkludimi i grupit
studiues ishte se menja-
nimi i ktyre faktorve jo
vetm q redukton inci-
dencn e t gjitha llojeve
t kancereve, por edhe
zvoglon rrezikun nga s-
mundjet tjera t rnda si
jan ato kardiovaskulare.
Pa marr parasysh me-
kanizmin e involvuar n
kt zvoglim t riskut,
pacientt duhet t dijn q
alkooli nga ana tjetr shton
rrezikun e tipeve tjera t
kancerit, si kancerin e gjirit,
kancerin e mlis dhe
kancerin ezofageal.
Onkologji
Konsumimi i matur i
alkoolit ul rrezikun nga
kanceri i veshks
Acid hijaluronik
Recet pr
gingiv t shndosh
Zgjidhje pr:
gjakderdhje nga gingiva
gingivit (ndezjet e gingivs)
paradontit (xhepat e dhmbve)
dmtim t gingivs
ngacmimin e indeve t mukozs s gojs nga protezat
Xhel / Sprej / Tretsir pr shprlarje
Mund ta merrni n do barnatore, pa recet!
Lexoni me kujdes udhzimin! Pr informata m t holl-
sishme mbi ndikimin, masat e kujdesit dhe efektet ansore,
luteni ta kontaktoni mjekun apo farmacistin Tuaj.
PRKUFIZIMI
Migrena paraqet sulmet periodike t
kokdhembjes n njrn ose t dy ant e
koks. Kto mund t jen t shoqruara me
nauze, vjellje, sensitivitet t rritur t syve
ndaj drits (fotofobi), sensitivitet te rritur
ndaj zrit (fonofobi), marramendje, shikim
t turbullt, shqetsime t vetdijes si edhe
simptoma tjera. Sulmet jan t prsritshme
dhe bhen gjithnj m pak t rnda me ka-
limin e moshs.
TIPET
Migrena ndahet n varsi nga simptomat
q ka. Dy tipat m t shpesht t migrens
jan migrena me aur dhe migrena pa aur.
Ndrsa, llojet tjera m t rralla jan: migrena
abdominale, migrena e arteries bazilare, ka-
rotidinia, migrena pa kokdhembje, migrena
ofalmike, statusi migrenoz si dhe migrena
menstruale te disa femra.
INCIDENCA DHE PREVALENCA
Migrena shqetson afr 30 milion banor
t Shteteve t Bashkuara. Zakonisht fllon
ndrmjet moshs 10 dhe 40 vjeare, ndrsa
dobsohet pas moshs 50 vjeare. Disa njerz
prjetojn disa migrena brenda muajit,
prderisa t tjert kan vetm disa gjat gjith
jets s tyre. Afrsisht 75% e t smurve me
migren jan femra.
SHKAKTART
Shkaktari i migrens nuk sht i njohur.
Gjendja mund t jet pasoj e nj serie reak-
sionesh n sistemin nervor qendror ose n am-
bientin e jashtm. Gjithmon ekziston histori
familjare e migrens, pr kt mendohet se
t smurt nga migrena mund t trashgojn
predispozicion ndaj nxitsve q shkaktojn
infamacion n ent e gjakut dhe fjet nervore
npr tru, duke shkaktuar kshtu dhimbje.
NXITSIT
Nxitsi sht cilido stimul q inicion nj
proces t reaksionit. Nxitsit m t shpesht
t migrens jan :
alkooli (sidomos vera e kuqe);
faktort e ambientit (koha, lartsia, zonat
kohore);
ushqimi q prmban kofein (kafe, o-
kollat), monosodium glutamati (i gjetur n
ushqimin kinez) dhe nitratet (ushqimet e
prpunuara, hot-dog etj.);
ndriimi;
ndryshimet hormonale te femrat;
uria;
mungesa e gjumit;
medikamentet;
parfumi;
stresi.
SHENJAT DHE SIMPTOMAT
Kokdhembja migrenoze zakonisht prsh-
kruhet si dhembje dridhse ose pulsative q
intensifkohet nga aktiviteti i zakonshm fzik,
kollitja, lodhja ose ulja e koks. Kokdhem-
bja zakonisht sht aq e madhe saq pengon
realizimin e aktivitetit ditor dhe mund ta zg-
joj personin. Sulmi shkakton ligsi dhe t
smurt nga migrena ndihen t lodhur dhe
t dobt pas kalimit t kokdhembjes.
Nj kokdhembje migrenoze tipike fllon
n nj zon specifke n njrn an t koks,
pastaj prhapet dhe e rrit intensitetin gjat nj
ose dy orve dhe pastaj gradualisht largohet.
Mund t zgjas edhe 24 or dhe n disa raste,
disa dit.
Mund t ket simptoma prcjellse si
nauze, vjellje, ndjeshmri ndaj drits dhe
zrit. Duart dhe kmbt mund t ndihen t
fohta dhe t djersiten, si edhe aromat e rnda
mund t jen t patolerueshme.
Migrena me aur karakterizohet me nj
fenomen neurologjik (aura) q prjetohet
10 deri 30 minuta para kokdhembjes. Shu-
mica e aurave jan vizuale dhe prshkruhen
MIGRENA

24 SHTATOR 2007
Migrena dhe mjekimi i saj
MIGRENA
25 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

si shklqime drite q lkunden rreth objek-
teve ose n skajet e fushs vizive (t quajtura
skotome xixlluese) ose linja zig-zage, imazhe
valzuese, ose halucinacione. Disa prjetojn
humbje t prkohshme t shikimit. Aurat jo-
vizive prfshijn dobsi motorike, t folurit
ose abnormalitet gjuhsor, marramendje, dhe
therje ose mpirje (parestezi) t fytyrs, gjuhs
ose ekstremiteteve.
Migrena pa aur sht forma m e
shpesht dhe mund t ndodh n njrn (uni-
laterale) ose t dy ant (bilaterale) e koks.
Lodhja dhe ose ndryshimi i disponimit mund
t ndodhin nj dit para kok dhimbjes.
Nauzea, vjellja dhe fotofobia, zakonisht e
prcjellin edhe migrenn pa aur.
Migrena abdominale sht m e shpesht
te fmijt me histori familjare pr migren.
Simptomat prfshijn dhembje abdominale
pa arsye gastrointestinale (mund t zgjat deri
72 or), nauze, vjellje, trazim dhe zbehje. Kta
fmij m von zhvillojn migren tipike.
Statusi migrenoz sht form e rrall q
karakterizohet me dhembje t madhe q zgjat
m shum se 72 or. Pacienti mund t krkoj
hospitalizim.
TRAJTIMI MJEKSOR
Mjekimi i kokdhembjeve migrenoze
mund ta lehtsoj dhembjen dhe simptomat
e sulmit migrenoz dhe t parandalojn sulmet
e ardhshme t migrens. Trajtimi i migrens
mund t jet parandalues ose mjekues.
Qllimi i terapis mjekuese t migrens
sht t parandaloj nj sulm migrenoz ose ta
ndaloj at pasi t ket flluar. Medikamentet
e prshkruara mund ta ndalojn kokdhem-
bjen gjat fazs prodromale ose pas fllimit t
saj. Disa nga medikamentet mund t admin-
istrohen me injektim, e disa t tjer shkrihen
n goj, kto sidomos te rastet me vjellje.
N grupin e barnave pr mjekimin e mi-
grens numrojm triptanet q n veanti
shnjestrojn serotoninn. Triptanet pr-
doren vetm pr ta mjekuar kokdhembjen
dhe nuk i lehtsojn dhembjet e qafs, artritit,
menstruacioneve ose gjendjeve tjera. Ktu
numrojm:
Sumatriptanin (Imitrex), Zolmitriptan
(Zomig), Eletriptan (Relpax), Naratriptan,
Rizatriptan, Frovatriptan, Almotriptan.
Barnat e tjera jan po ashtu specifke dhe
sulmojn serotoninn, mirpo ato veprojn
edhe mbi substancat tjera trunore. Ngan-
jher ndonjra nga kto barna vepron kur
nuk kan efekt triptanet. Ktu prmendim:
Ergotamine tartrate (Cafergot), Dihydroer-
gotamine (injeksion ose sprej nazal), acet-
aminophen, diclorphenazone etj.
Barnat q kryesisht prdoren pr t mjekuar
nauzen, por ndonjher kan efekt edhe n
ndalimin e kokdhembjes: Prochlorperazine,
Promethazine.
Barnat e tjer nuk jan specifk pr migre-
n, por ndihmoj n largimin e cilsdo dhem-
bje: prbrsit e Butalbitalit (Fiorcet,Fiorinal),
Acetaminophen dhe Kodein (Tylenol me
Kodein)
MJEKIMI PREVENTIV
Ky tip i mjekimit bhet ather kur nj
i smur nga migrena ka m shum se nj
migren n jav. Qllimi sht q t mini-
mizoj frekuencn dhe ashprsin e sulmeve
migrenoze. Kto barna mund t merren do
dit. Prmendim:
Barnat q shrbejn pr mjekimin e
hipertensionit: -bllokatort (propranololi),
bllokuesit e kanaleve t kalciumit (verapa-
mili)
Antidepresivt (Amitriptilyne, nortrip-
tyline)
Barnat kundr marrjes: Gabapentin,
Acidi valproik, Topiramate
Disa antihistaminik dhe barna anti-
alergjik: Diphenhydramine dhe Cypro-
heptadine.
Migrena dhe mjekimi i saj

26 SHTATOR 2007
ONKOLOGJI
Si prhapet kanceri duke
agreguar trombocitet?
Shkenctart kan dshmuar detaje t
reja rreth mnyrs se si qelizat kanceroze
prhapen duke u rrethuar me trombocitet
pllakzat e gjakut t cilat bjn mpiksjen e
tij. Shkenctart e Universitetit Yamanashi,
Japoni, kan identikuar pr her t par
nj protein n siprfaqen e pllakzave
q luan rol ky n nxitjen e kancerit. Kto
rezultate mund t ndihmojn dizajnimin e
barnave t reja t cilat parandalojn qelizat
e kancerit nga metastazat ose parandalo-
jn prhapjen e tyre npr trup.
Gjat prhapjes, qelizat e kancerit
zbrthejn lnd kimike t cilat bjn
agregimin e pllakzave n afrsi dhe pr-
reth qelizave t kancerit, duke ndihmuar
ata t shmangin sistemin imun dhe duke
lejuar t lidhen pr siprfaqen e brend-
shme t enve t gjakut, bjn t ditur
studiuesit. Ne kemi zbuluar se si nj prej
ktyre lndve kimike, e quajtur podo-
planin, lidhet me pllakzat dhe stimulon
agregimin e tyre. Megjithse podoplanina
sht e njohur q nga viti 1990, mnyra
se si ajo nxit agregimin ka qen nj mister
deri tani.
Studimet e reja pritet t publikohen n
edicionin e muajit shtator t Journal of
Biological Chemistry.
Shkenctart japonez m hert kishin
gjetur se helmi i gjarprinjve, rhodocytin,
stimulon agregimin e trombociteve duke u
lidhur pr nj protein t quajtur CLEC-2, q
sht e lokalizuar n siprfaqe t tromboc-
iteve, n mnyrn si elsi (rhodocytin) n
brav (CLEC-2).
Duke studiuar detajet e asaj far ka
ndodhur brenda ktyre pllakzave para dhe
gjat agregimit, shkenctart kan vrejtur
shum ngjashmri me mnyrn se si ata
agregohen kur nxiten nga podoplanina e
qelizave kanceroze. Qoft gjat stimulimit
nga rhodocytina ose podoplanina, pllakzat
agregohen ngadal s pari, dhe pasi llo-
jn agregimin, proteinat e akvitivizuara n
brendi jan t ngjashme n t dyja rastet.
Shkenctart e kan arsyetuar kt me
mundsin q CLEC-2 t lidhet jo vetm me
rhodocytinn por edhe me podoplaninn.
Ata kan testuar kt hipotez dhe kjo
sht konrmuar: CLEC-2 dhe podoplanina
lidhen me njra - tjetrn prmes t njjtit
mekanizm els brav, si edhe CLEC-2
dhe rhodocytin.
Rezultatet japin shpresa se mund t
jet e mundur t parandalohet q qel-
izat kanceroze t stimulojn agregimin e
trombociteve, gj q lejon kto qeliza t
metastazojn, duke bllokuar ndrveprimin
mes CLEC-2 dhe podoplanins.
Studiuesit japonez tash prpiqen t zhvil-
lojn antitrupa t cilt ngjajn me CLEC-2
dhe q mund t lidhen me podoplaninn,
duke parandaluar kapjen pr pllakzat.
Shkenctart po ashtu hulumtojn rolin e
ndrveprimit podoplanin CLEC-2 n form-
imin e trombeve t gjakut dhe n zhvil-
limin e enve limfatike.
KROMI N UJIN E
PIJSHM MUND T
SHKAKTOJ KANCER
Nj lloj i kromit, ka shkaktuar kancer
te kafsht laboratorike kur ato e
pin at me uj dhe mund t jet i
dmshm edhe pr njerzit (duke iu
referuar Institutit Kombtar t Shndetit,
SHBA). Tanim sht treguar q kromi
gjashtvalent (chromium 6) shkakton
kancer t mushkrive gjat inhalimit
dhe pr kt arsye kontrollohet nga
Agjensioni pr Mbrojtje t Ambientit.
Ambientalistt me dekada kan luftuar
t shmangin sasin e kromit n uj dhe
zbulimet e fundit kan ofruar mundsin
pr limitimin e ksaj sasie. Dozat e larta
t kromit 6 q iu jan dhn minjve lab-
oratorik kan shkaktuar tumore malinje,
sidomos n kavitetin oral dhe n zorrn
e holl. Mirpo, duhet t kihet parasysh
se dozat q iu dhan kafshve labora-
torike ishin shum t larta n krahasim
me ato q mund ti marrin njerzit duke
pir ujin e kontaminuar me krom. Kromi
gjashtvalent, zakonisht prdoret n
pllakat elektrike, n fabrikat e lkurs,
tekstilit dhe sht gjetur nj sasi edhe
n ujin e pijshm. Industria e kromit me
vite t tra mundohet t bind ligjvnsit
se kromi gjashtvalent nuk sht i dm-
shm kur konsumohet me uj, edhe pse
dihet q sht kancerogjen nse inhalo-
het. Mirpo, t dhnat q prmendm,
do t detyrojn n vnien e ligjeve t
reja rreth kontaminimit t ujit me krom.
Burimi:
Journal of Biological Chemistry
www. i medi ca. org
N
do tre minuta, nj grua n SHBA
diagnostikohet me kancer t gjirit.
Prderisa faktort si mosha dhe
herediteti kontribuojn n mnyr t thek-
suar n favor t smundjes, po ashtu edhe
mnyra e jetess dhe zgjedhjet ushqimore
luajn nj rol t veant. Nj mbrojts
dietetik kundr kancerit t gjirit sht nj
got me 100% lng t rrushit t zi.
Sipas nj studimi t ri prbrsit naty-
ral n lngun e rrushit mbrojn qelizat
e shndosha t gjirit nga dmtimet e
ADN-s. Qelizat e shndosha t gjirit jan
ekspozuar n nj ambient karcinogjen,
benzo(a)pyren, q sht n gjendje t
inicoj nj zinxhir procesesh q ojn drejt
kancerit t gjirit. Megjithat, prania e pr-
brsve t lngut t rrushit bllokoi lid-
hjen e karcinogjenit me ADN e qelizave
t shndosha.
Prbrsit e rrushit t zi kan treguar
aftsi t inhibojn paraqitjen e forma-
cionit t ADN-s si dhe t rrisin aktiv-
itetin e enzims e cila metabolizon dhe
detoksikon karcinogjent dhe ndrpret
shkaktart oksidues t kancerit. N baz
t ktyre t dhnave, antocianinet e
pranishme n lngun e rrushit si dhe
disa lngje dhe fruta tjera merito-
jn studim t mtutjeshm rreth
potencialit kemo-preventiv
t tyre nga kanceri i gjirit. Ky
studim kshillon se lngu i
rrushit mund t jet i vlefshm
pr mirmbajtjen e shndetit
t gjirit, duke penguar stresin
oksidativ dhe duke inhibuar dm-
timin e ADN-s s qelizave q mund
t nxisin zhvillimin e kancerit, ose t
ndihmoj n ngadalsimin e progresit
t kancerit t gjirit, duke zvogluar shu-
mimin e qelizave kanceroze. Dietat e larta
me antioksidues natyror jan shoqruar
me rrezik t reduktuar nga disa lloje t
kancerit.
N t njjtn koh pirja e lngut t
rrushit mund t jet e mir pr zemr
sikurse edhe vera e kuqe. Kshtu lidhsh-
mria ndrmjet konsumimit t alkoolit
dhe shfaqjes s kancerit t gjirit q
paraqet shqetsim pr disa gra, pra
pirja e 100 % e lngut
t rrushit, mund t
ndihmoj zemrn
tuaj dhe ndoshta
shndetin e
gjirit tuaj.
NGA NATYRA
PRBRSIT NATYRAL
T RRUSHIT MBROJN
NGA KANCERI I GJIRIT
Burimi:
Hunter Public Relations
29 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

HYRJA DHE OBJEKTIVAT
Struktura e zemrs s fetusit sht vsh-
tir t prcaktohet pr shkak t lvizjeve t
shpejta, pozits s fetusit dhe kompleksitetit
t saj. Pamja Shum Pjesshe (PShP) n
ekokardiografn fetale shfrytzohet pr t
prcaktuar anatomin e zemrs normale
dhe pr t ndihmuar shpjegimin e smun-
djeve t ndrlikuara t zemrs. PShP lejojn
paraqitje t njkohshme t m shum rraf-
sheve (niveleve) paralele t vazhdueshme,
pjesrisht t defekteve septale dhe n ra-
dhitjen e enve t mdha. N kt studim,
do t ju prezantojm aplikimin klinik dhe
rndsin e Pamjeve Shum Pjesshe n
ekranizimin e strukturs normale t zem-
rn dhe anomalive t zemrs s fetusit. Po
ashtu do t diskutojm prparsit e saj
krahasuar me ultrasonografn konven-
cionale dydimensionale.
N PShP t zemrs fetale, sht e mund-
shme t sigurohet fardo rrafshi njkoh-
sisht. Rrafshi (niveli) fllestar sht pamja e
tri enve (a), i ndjekur nga RVOT (b)- os-
tiumi i arteries pulmonare, LVOT (c) os-
tiumi i aorts dhe pamja e katr dhom-
zave. Nse sht e nevojshme pamja e katr
dhomzave, rrafshi rrotullohet derisa harku
i aorts t paraqitet n rrafshin origjinal
t prvetsimit. Kjo lejon demonstrimin e
pamjeve t harkut (a-f).
METODAT
Kemi zhvilluar ultra-
sonograf prenatale n
35 fetuse me anomali
kongjenitale t zemrs,
n periudha t ndry-
shme t shtatznis,
duke prdorur ACCU-
VIX XQ (MEDISON).
REZULTATET
Nxorm pamje anor-
male nga 35 fetuset
duke shfrytzuar PShP
t cilat tregonin pamje
t shklqyeshme t
radhitjes s enve dhe
llojeve t ndryshme
t defekteve septale
dhe lejojn paraqitje
t njkohshme t m
shum rrafsheve pa-
ralele t vazhdueshme
t strukturs fetale.
Lidhja hapsinore dhe
komunikimi i katr
dhomzave, tre enve
dhe ostiumeve mund
t identifkohet shpejt,
duke ekranizuar de-
fektet kongjenitale t
zemrs.
KONKLUZIONE
3D XI sht nj
aparatur inovative
diagnostike e cila inko-
rporon teknologji t ng-
jashme me CT dhe MRI
me ultrazrin, 3D XI
siguron informata sht-
es n ekokardiografn
fetale, pjesrisht duke
prcjell radhitjen e
enve t mdha dhe
duke i fotografuar de-
fektet septale. Ndarja e
t dhnave dhe funk-
sioni i ruajtjes lejojn diagnoza t shpejta,
m objektive dhe m t sakta.
RASTI 1.
Kjo pamje tregon
valvuln atrioven-
trikulare. Ndryshimet
morfologjike t hapjes
dhe mbylljes s valvuls
mund t vrehen qartas
dhe n detaje gjat ciklik
kardiak (a-c).
RASTI 2.
Arteria pulmonare lid-
het me ventrikulin e majt
(a) dhe aorta lidhet me
ventrikulin e djatht (b);
ent lshojn ventrikujt
paralelisht me njra
tjetrn (c). PShP mund
t lehtsoj kuptimin e
lidhjeve hapsinore mes
enve t mdha.
RASTI 3.
Arteria pulmonare dhe
aorta lidhen n mnyr
favorizuese pr ventriku-
lin e djatht, me arterien
pulmonare q e shmang
septumin ventrikular.
Paralelet e aorts n ball
t paraleleve t arteries
pulmonare (a-b).
RASTI 4.
PShP duke treguar
lokacionin e valvulit
trikuspidal gjat ciklit kar-
diak. Gjat kontraksionit
maksimal n fazn e sis-
tols, valvuli trikuspidal
sht zhvendosur n nivel
m t ult se sa n fazn
diastolike. N kt mo-
ment, ventrikuli i djatht
sht pothuajse i pavrej-
tur (a-c).

Rrafsh normal aksial
Rrafsh normal Sagjital
Aplikimi klinik dhe rndsia e Pamjes
Shum-Pjesshe n ekokardiogran fetale

30 SHTATOR 2007 www. i medi ca. org

Prbrja
1 lm tablet e veshur prmban 75 mg
klopidogrel (n form t klopidogrel bisulfatit)
Grupi farmako-terapeutik
Klopidogrel sht nj derivat tienopiridinik
i ngjashm me tiklodipidin, i cili n mnyr
ireverzibile inhibon agregimin e trombociteve t
induktuara nga ADP. Klopidogrel parandalon lid-
hjen e adenozin difosfatit (ADP) pr receptort
t cilt gjendet n siprfaqe t trombociteve,
dhe me kt rast edhe aktivizon kompleksin
GP IIb/IIIa (receptor kryesor pr fbrinogjenin n
siprfaqe t trombociteve). Me kt inhibohet
agregimi i trombociteve i varur nga ADP. Me
prdorim t vazhdueshm t dozave terapeutike
t klpopidogelit (75 mg/dit), inhibimi i dukshm
i agregimit t trombociteve paraqitet q n ditn
e par t tretmanit, pas s cils efekti antiag-
regues gradualisht rritet dhe arrin maksimumin
n ditn e tret dhe t shtat t tretmanit. Pas
ndrprerjes s tretmanit, efekti i klopidogrelit
mbi agregimin e trombociteve dhe kohn e
gjakderdhjes humbet n periudh prej 5 ditsh.
Pas prdorimit oral, klopidogrel absorbohet
shum shpejt. Pas 2 orsh, koncentrimet
plazmatike t substancs aktive jan shum
t ulta. Absorbimi sht rreth 50% dhe nuk
varet nga ushqimi i marr. Klopidogrel sht
nj pro-bar. Ai i nnshtrohet metabolizmit dhe
aktivizimit metabolik n mli. Biotransformimi
sht i patjetrsueshm pr manifestimin e
efektit antiagregues dhe antitrombolitik. Pas nj
doze t vetme dhe pas prsritjes s prdorimit,
50% e klopidogrelit ekskretohet prmes urins,
46% me an t fecesit. Gjysmkoha e eliminimit
t metabolitit kryesor pas nj doze t vetme ose
prdorimit t prsritur sht 8 or.
Indikacionet terapeutike
Parandalimi i ndryshimeve aterosklerotike gjat
smundjeve periferike arteriale, ose gjat 35
ditve pas infarktit t miokardit, ose gjat 6
muajve pas iktusit, ose (s bashku me acidin
acetilsalicilik) gjat sindroms akute koronare,
pa ngritje t ST-segmentit.
Dozimi dhe mnyra e prdorimit
Doza e zakonshme e klopidogrelit pr t rriturit
(prfshir edhe personat e moshuar) sht 1
tablet (75 mg) n dit. Gjat sindroms akute
koronare, doza sht 300 mg, pastaj srish 75
mg n dit (s bashku me acidin acetilsalicilik).
Mbidozimi
Pas administrimit t 600 mg klopidogrel (8
tableta) n vullnetar t shndosh, nuk jan
par veprime t padshiruara, prve zgjatjes
s kohs s gjakderdhjes (1.7 her). Nuk ekzis-
ton antidot specifk pr klopidogrel. Transfuzi-
oni i trombociteve mund ti ndaloj efektet e
klopidogrelit.
ONKOLOGJI
Intenziteti i lart i ultrazrit
mund t godas kancerin
Burimi:
Duke University
N
j trajt intenzive e ultratingullit
q dridh tumorin derisa qelizat
e tij t zhduken, mund t shkreh
nj alarm q rekruton sistemin mbro-
jts imun kundr invazionit kanceroz.
Zbulimet e reja nga eksperimentet me
kafsh, sugjerojn se sistemi imun i ak-
tivizuar nga ultrazri, mund t krkoj
dhe shkatrroj qelizat kanceroze, duke
prfshir edhe ato q jan shprndar
nprmjet rryms s gjakut.
Ky intenzitet i lart i fokusuar i ultra-
tingullit HIFU (high-intensity focused
ultrasound), sht n prdorim dhe n
testim n Kin, Evrop dhe SHBA pr
t shkatrruar tumoret duke i nxehur
ato. Mirpo, studiuesit nga Universiteti
Duke, mendojn q HIFU mund t ket
m tepr sukses nse fllimisht prdoret
n nj mnyr q vetm ti dridh qelizat.
Ajo dridhje shkakton grryerjen e mem-
branave qelizave tumorale, duke br q
ato t hedhin prmbajtjen e tyre. Prm-
bajtja toksike pastaj alarmon sistemin
imun pr krcnimin nga kanceri, duke
uar kshtu n prodhimin e qelizave an-
titumorale.
Nse efekti i vrejtur te minjt sht i
ngjashm edhe te njerzit, nj mjekim i
till mund t jet nj avancim i rnd-
sishm n terapit kanceroze pr shkak
t potencialit pr t atakuar si tumoret
primare, po ashtu edhe metastazat e
shprndara npr organe - e gjith kjo
pa nevoj pr ndrhyrje kirurgjike.
Te shumica e kacereve, ajo q n fakt
e mbyt pacientin sht prhapja nga
vendndodhja primare n pjest tjera t
trupit. Nse pacienti ka nj tumor n
veshk ose mli, trajtimet si ndrhy-
rja kirurgjike, rrezatimi ose HIFU
mund t prdoren pr tu liruar nga
indi kanceroz. Megjithat, nse qelizat
kanceroze jan prhapur n organet tjera
vitale si jan mushkrit ose truri, prog-
noza gjithmon sht e keqe.
HIFU n formn e tanishme mund t
prdoret vetm pr trajtimin e tumorit
primar. Supozohet se HIFU e shprndar
n nj trajt tjetr, me theks t veant
n prdorimin e vibrimit mekanik pr
kputjen e qelizave tumorale, mund t
ket nj efekt m t madh n ndrprerjen
e metastazave kanceroze duke e zgjuar
sistemin imunitar.
Pr arsye ende t panjohura, qelizat
tumorale zakonisht zmadhohen t pade-
tektuara nga sistemi imunitar. Pr t qen
efektive prgjigjja imune antitumorale,
duhet t njoh jo vetm proteinat sipr-
faqsore t qelizave kanceroze, por edhe
disa nga proteinat e mbyllura brenda
ktyre qelizave, t emrtuara si sinjale
t rrezikut.
Gjat eksperimentimit me miun me
kancer n kolon, krkuesit gjetn se
HIFU-mekanik inicon nj prgjigje dy
her m t fort imune sesa HIFU-termik,
ndoshta pr shkak t lirimit t m shum
sinjaleve t rrezikut. Rezultatet tregojn
se edhe pse HIFU-mekanik nuk sht po
aq efektiv n vrasjen e drejtprdrejt t
qelizave tumorale sa sht HIFU-termik,
ai ka potencial t induktoj nj prgjigje
m t fort antitumorale.
31 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

Mjeksi
IMEDICA
Burimi:
Institutit pr Praktik t Sigurt Mjekuese (ISMP), SHBA
Sipas studimeve t fundit vetm n ShBA
s paku 1.5 milion njerz dmtohet do
vit nga gabimet e barnave. Pr t reduk-
tuar rrezikun, ekspertt pajtohen se, n
t shumtn e rasteve thelbsore sht t
prdoret mendimi praktik dhe t bhen
pyetjet e duhura pr mjekun ose farmacis-
tin. Studimi q ne do t prezantojm sht
br me nj farmacist, dy mjek dhe nj
infermiere me qllim pr t vrejtur gabi-
met m t zakonshme t cilt dominojn
n dhnien e barnave, dhe ky studim ju
sugjeron po ashtu edhe mnyrat praktike
pr t minimizuar dhe eliminuar
rreziqet.
1
KOMBINIMI I
BARNAVE Q
BASHKVEPROJN
Antidepresivt dhe
metadoni s bashku mund
t jen nj problem se-
rioz, thot Dr. Russell Jenkins,
antare e bordit t drejtuesve t
Institutit pr Praktik t Sigurt Mjekuese
(ISMP) dhe e cila ka punuar n mjeksi
familjare pr 27 vjet. do bar mund t
rrit veprimin sedativ t t tjerve.
Qetsuesit e dhimbjeve, por dhe lndt
tjera ndihmse mund t jen po ashtu
problem, pasi ju nuk e dini se far ka n
ato produkte t ndryshme, meq nuk jan
nn mbikqyrjen e sistemit pr kontroll t
barnave dhe ushqimeve, shton ajo.
Shumica e antibiotikve reduktojn
efektivitetin e kontraceptivve oral, thot
Matthew Grissinger, farmacist dhe anal-
ist edukativ n ISMP, duke kshilluar m
tej: Prdorni mbrojte mbshtetse (p.sh.
prezervativ) n vend t kontraceptivve,
nse jeni n terapi dhe duhet t pini anti-
biotik.
Holluesi i gjakut, varfarin, q merret nga
njerzit me tromboz ose me dmtime
n valvulat e zemrs, nuk duhet t kom-
binohet me ginseng. Nuk duhet t prdo-
ret as edhe me aspirin. Kjo ka efekt
prforcues mbi varfarinn dhe rrit
shanset pr gjakderdhje t brend-
shme ose, nse ka ndonj gjak-
derdhje t jashtme, gjaku nuk do
t mpikset nj koh t gjat. N
t vrtet ka edhe shum barna
dhe lnd tjera t cilat jan t ku-
zuara kur merret varfarina.
Nse pacienti ka shtypje t lart t
gjakut, edhe sht nn terapi pr tensio-
nin, nuk duhet marr dekongjestiv nazal
oral, para se ai t konsultohet me farma-
cistin ose mjekun. Preparatet q lirojn
znien e hunds dhe gryks mund t rrisin
presionin.
2
KOMBINIMI I BARNAVE
DHE ALKOOLIT
Prshkrimi i ilaeve pr dhimbje dhe
atyre anksiolitike si jan Valiumi (diaz-
epami) dhe alprazolami mund t ken
efekte m t rritura kur ato kombinohen
me alkool, thot Grissinger. Nuk do t
jeni vigjilent dhe t vmendshm n koh.
Mos i kombinoni kto s bashku.
Bar tjetr q nuk duhet assesi t
kombinohet me alkool sht edhe acet-
aminofeni pasi q kombinimi mund t
dmtoj mlin.
Preparatet me antihistaminik q prdo-
ren pr kollitje dhe pr ftohje nuk duhet t
przihen me alkool pasi q mund t ket
efekt sedativ. Kjo vrejtje duhet t zbatohet
edhe pr substancat narkotike t dhem-
bjes, gjithashtu.
Keni kujdes kur przieni alkoolin me
antibiotik, thot Jenkins. Interakcionet
kryesore antibiotik-alkool jan me metro-
nidazolin (Flagyl) dhe barnat me grup sul-
fonik (sulfonamidet). Nj shemull i ktyre
barnave jan Baktrima dhe Lidaprima.
Przierja e metronidazolit me alkool
mund t shkaktoj nj varg efektesh an-
sore si: nauze, vjellje, temperatur, dhim-
bje koke dhe dhimbje n stomak.

32 SHTATOR 2007
BARNAT gabimet m t shpeshta
7

G
A
B
I
M
E
T
m

s
h
p
e
s
h
t
a
m
e

b
a
r
n
a
7 gabimet m t
rrezikshme me barna
Ekspertt amerikan shpjegojn si m t rrezikshme kombini-
met mes barnave, mos kontrollimin e etiketave (emrave), pa
mos ln anash dhe gabimet tjera t zakonshme me barna.
www. i medi ca. org
3
DALJA NGA ZYRA E MJEKUT PA
INFORMATA T MJAFTUESHME
Kur e lshon dhomn e mjekut, pacienti
duhet t dij s paku emrin e barit dhe
pr far sht ai, thot Grissinger. Ai
duhet t dij edhe sa her n dit duhet
t merret dhe po ashtu edhe se si mund t
reagoj.
Mjeku duhet ti jap pacientit edhe
instruksione n form t shkruar. N
dhomn e mjekut pacientt mendojn
vetm rreth nj t tretn e gjith asaj
far i thot mjeku, shprehet Jenkins duke
cituar nj varg studimesh.
4
ILAI I GABUAR I DHN N
BARNATORE
Ktu nuk sht gjithmon faji i paci-
entit, por ai mund t bj mjaft pr t
zvogluar rrezikun e ktij gabimi. S pari,
si ndodh kjo? Farmacisti mund t mos
jet i aft t lexoj shkrimin e doktorit, si
ndodh shpeshher tek ne. Pr t rregulluar
kt, mjeku duhet t shnoj posht, n
fund recets pr far sht ilai. N kt
mnyr, nse bari sht nj prej tyre q
tingllon prafrt, ka emr t prafrt,
farmacisti do t jet n gjendje dysh t
vrtetohet se i jep ilain e duhur duke kup-
tuar qllimin e barit.
Pacienti duhet gjithmon t kontrol-
loj barin para se t lshoj barnatoren
pr t qen i sigurt se sht emri i sakt i
barit, thot Grissinger. Nse pacienti merr
vazhdim t dozs, duhet t hap shishen
prpara farmacistit dhe t jet i sigurt se
tabletat jan t njjtat. Nse nuk jan, do
t pyes pse dhe do t marr prgjigjen
dhe shmang gabimin e mundshm.
Pamja e barnave dhe paketimi mund t
jet t njjt, por edhe t ndryshm si
mund ti ndryshojn prodhuesit duke iu
dhn forma dhe ngjyra t ndryshme, por
sht mir t verikohet.
5
PRDORIMI I SHUMFISHT I
BARNATOREVE
Nse pacienti shkon n barnatore t
ndryshme, ata nuk mund t analizojn
interakcionet mes barnave, pasi q ata nuk
do ta ken listn komplete t t gjitha me-
dikamenteve q pacienti prdor, prderisa
nj farmaci e vetme ka m shum gjasa
ti ruaj t dhnat n kompjuterin e vet
(megjithse n Kosov kjo nuk ndodh).
Por nse pacienti insiston n prdorimin
e m shum farmacive pr shkak t leht-
simeve ose kursimit n mim, duhet t
tregohet lista e do ilai q ai merr.
Nse vizitohet nj profesionist tjetr
shndetsore, pr shembull nj derma-
tolog, krahas mjekut personal, ata duhet
ta pyesin pacientin se far barnash tjera
merr para se ti prshkruaj nj tjetr. An-
daj, pacienti duhet ti dij mir barnat t
cilat i prdor dhe kjo duhet br me dije
nga mjeku.
Pr m tepr secili duhet t ket me
vete listn e medikamenteve dhe dozave
q prdor, thon David W. Bates, profe-
sor i medicins n Shkolln Mjeksore n
Harvard.
6
MOS MARRJA E
BARNAVE SIPAS UDHZIMIT
Plqimi i barnave sht nj problem
shum i madh, veanrisht n mosh t
shtyr. M shum se nj e treta e njerzve
t moshuar nuk i prdorin ilaet sipas ud-
hzimeve. Mund t jet kjo e lidhur me
mimin ose edhe thjesht hares.
far duhet br? Mund t prdoren
kutit q ndihmojn t mbahen mend,
duke vendosur pilulat n vendet e caktuara
n kuti pr do dit t javs. Ose mund t
mbahet nj et ku shkruhen pr do dit
dozat, ose ngjyrosen ditt kur ata pihen.
Kur barnat prshkruhen, Jenkins thot
pacienti mund t pyes doktorin nse ka
ndonj mnyr q barnat t merren m
pak gjat dits, si pr shembull kalimi n
nj doz m t lart ose barna tjera t
cilat nuk krkojn marrjen e shpesht t
dozave.
Derisa disa harrojn ti prdorin barnat,
t tjert mund ta teprojn, duke tejkaluar
dozn. Sasi e madhe e barnave sjell
probleme t ndryshme, thot Bates. Kjo
prfshin edhe barnat pa recet. Njerzit
nuk do t ndihen m mir nse marrn m
shum duke menduar se ti ndihmoj. N
t shumtn e rasteve kjo sjell probleme.
7
MOS PARASHTRIMI I PYETJEVE T
MJAFTUESHME SI JAN PA-
CIENTT E HOSPITALIZUAR
do vit rreth 400 mij dmtime t
shmangshme t lidhura me barnat ngjajn
n spitalet e ShBA, duke u bazuar n rapor-
tet e Institutit Mjeksor.
Kathleen Stevens, profesoresh dhe
drejtoresh e Qendrs Akademike pr
Praktik t Bazuar n Evidenc (Academic
Center For Evidence-Based Practice) pran
Qendrn Shndetsore, n Universitetit t
Teksasit thot: Pacientt duhet t asin
dhe shprehin mendimin, t komunikojn
me antart tjer t familjes. Gabimi m
i shpesht sht mos marrja e ilait n
kohn e duhur. Disa barna jan shum t
ndjeshme n koh.
Prve mbajtjes s orarit pr kohn
kur duhen pir barnat, ose krkess q
familjart dhe t afrmit t ndihmojn, ka
edhe disa pyetje tjera t cilt meritojn t
shtrohen.
Kur infermierja sjell barnat pacientit t
hospitalizuar, ata pyesin Pr far sht?
far mund t pres t m ndihmoj? A
mund t m bjn dm kto barna ose
kombinimi mes ktyre?
Zakonisht duhet t pyetet emri dhe t
bhet kontrolli i t dhnave para se t
jepet bari, n pajtim me Institutin pr Prak-
tik t Sigurt Mjeksore. Stevens mendon
se duhet kshilluar pacientt q gjithmon
t marrin n spital t gjitha barnat t cilat i
prdor, prfshir edhe dozat pr seciln.
BARNAT gabimet m t shpeshta
33 SHTATOR 2007

34 SHTATOR 2007
Mr. Dr. Nehat Halili
Neurokirurg
R
ezultatet e kirurgjis s mielopathis
spondilotike cervikale jan vlersuar
gjat viteve 1995/2002, me prcjel-
lje t pacientve n 100 raste. N prcjel-
ljen e pacientve post operator sht
konstatuar se 70% jan prmirsuar me
kirurgji dhe 30% nuk jan prmirsuar, ose
kan pasur keqsime pas kirurgjis.
Rezultatet e tuara nuk mund t korre-
spondojn me moshn, gjatsin e simp-
tomave, shkalln e rnd t myelopathis,
formn e kanalit cervikal dhe me nj ose
dy nivele t operuara. Rezultatet e ksaj
serie nuk mund t neglizhojn, ose bjn
mbrojtjen e rezultateve t tuara nga tra-
jtimi konservativ i MSC.
N shumicn e rasteve, simptomat e
MSC progredojn, prkundr intervenimeve
kirurgjikale me rrug anteriore. MSC ose
myelopathia nga spondyloza cervikale
sht konsekuenca m serioze e degjen-
erimit t diskut intervertebral n regjionin
cervikal dhe, sidomos, kur ky shoqrohet
me ngushtim t kanalit cervikal nga hiper-
tro e fascetave laminare ose lig- longotu-
idinal.
Megjithse pr kt entitet patologjik
dihet q moti dhe, me gjith prparimet e
mdha n teknikat kirurgjikale, jo t gjith
autort pajtohen se intervenimi kirurgjik
prmirson n mnyr sinjikante ose pre-
venon keqsimin e tablos klinike te kta
t smur. Me disa prjashtime, nuk ka t
dhna statistikore pr prparsin e ndonj
metode t trajtimit kirurgjikal nga tjetra
metod. Kto t dhna statistikore jan t
mangta pr shum arsye.
E para, sepse tabloja klinike e MSC sht
e ndryshme dhe jo uniforme, simptomat
mund t jen t fshehta, progresive, inter-
mitente t shoqruara me remisione. Fak-
tort q ndikojn n rezultatet e kirurgjis
jan mosha, koha e zgjatjes s simptom-
ave dhe shkalla e myelopathis. N disa
raste, diagnoza e MSC mund t jet shum
dyshuese. N 17% t rasteve t MSC sht
treguar se kan smundje t tjera pas stu-
dimit n detaje t pacientve.
E dyta, ngase periudha e prcjelljes
s pacientve sht shum e ndryshme.
Keqsimi neurologjik mund t ndodh
edhe 6 deri n 8 vjet pas operacionit, por
keqsimi neurologjik mund t mos ndodh
edhe pa intervenim kirurgjikal.
E treta, sepse, me gjith trheqjen e v-
mendjes nga autort Clarke dhe Robinson
qysh n llim t vitit 1956, disa autor nuk
mund t ndajn qart rezultatet kirurgjikale
pas kompresionit radikular, ose moduls
spinale. Rezultatet e trajtimit t MSC varen
nga ajo se simptomat jan radikulare ose
myelopathike.
E katrta. Kriteret pr prmirsimin
e gjendjes s pacientit pas interven-
imit kirurgjikal jan variabile, megjithse
shum autor prdorin shkalln e zakon-
shme si shklqyeshm, shum e mir, e
knaqshme, e keqe.
Pr t vlersuar gjendjen e pacientit
duhen edhe disa evidenca tjera pr t
treguar rezultatet e trajtimit kirurgjikal.
Kto evidenca tjera duhet t parashohin
ekzaminimin neurologjike n detaje.
MATERIALI KLINIK DHE METODAT
N mes viteve 1995 2002, 100 pa-
cient i jan nnshtruar ndrhyrjes kirurgji-
kale me rrug anteriore pr shkak t MSC-
s t shkaktuara nga disku i but ose i fort
intervertebral cervikal dhe nga osteophitet.
Pacientt me MC jan trajtuar me rrug m
agresive pr t liruar nga simptomat dhe
pr t prevenuar keqsimin e mtejm neu-
rologjik.
METODAT DIAGNOSTIFIKUESE
Rtg cervikal konrmojn ndryshime spon-
dylotike ne 82% t rasteve
Osteophite foraminale 66% t rasteve (Fig.
a, b, c)
Ngushtim t hapsirs intervertebrale n
33% t rasteve
Myelograa:
sht br n 17 raste, e cila siguron nj
prshkrim t detajuar t medules
spinale si dhe prmasat e saj, natyrn e
kompresionit nga osteophitet si dhe hipertro-
n e laminave dhe t ligamenteve (g.d)
E katrta. Kriteret pr prmirsimin e gjen-
djes s pacientit pas intervenimit kirurgjikal
jan variabile, megjithse shum autor pr-
dorin shkalln e zakonshme si shklqyeshm,
shum e mir, e knaqshme, e keqe.
Pr t vlersuar gjendjen e pacientit duhen
edhe disa evidenca tjera pr t treguar re-
zultatet e trajtimit kirurgjikal. Kto evidenca
tjera duhet t parashohin ekzaminimin neu-
rologjike n detaje.
CT cervical:
sht realizuar n 80% t rasteve
( Fig. e, f, g)
NEUROKIRURGJI
Trajtimi kirurgjikal i mielopathis
spondilotike cervicale me rrug anteriore
a b c
d
e f g
35 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

MRI cervical: sht realizuar n 20% t
rasteve ( Fig.h, i)
TEKNIKAT KIRURGJIKALE
DHE KOMPLIKIMET
Kirurgjia konsiston n tentimin pr t lar-
guar kompresionin anterior t medules spi-
nale t shkaktuar nga disku intervertebral
n nivel cervical dhe osteotet ventrale. N
t gjitha rastet sht prdorur mikroskopi.
Me nj operacion sht br lirimi kompre-
siv t medules spinale n regjion cervical.
- 85 nivele cervikale jan exploruar n C5-
C6 dhe C6-C7.
- 10 rastet tjera jan trajtuar n nivel t
C4-C5.
- 5 raste jan operuar n nivel t C3-C4.
- Fuzionimi sht aplikuar n 45 raste 45%
dhe n 74 nivele 89 %.
- N rastet tjera nuk sht br fuzionimi.
Fig. (j, k, l, m) Qasja operatore me rrug
anteriore
- 66.9% e niveleve jan fuzionuar me
graft intervertebral Cloward technicue.
- 31 % me graft n form pyke Smith
Robinson technicue t nj pacient sht
br fuzionim me graft bular.
REZULTATET E KIRURGJIS
Rezultatet e kirurgjis nuk ndryshojn
shum n mes teknikave operatore. 2/3 e
pacienteve t cilt i jan nnshtruar inter-
venimit kirurgjikal jan prmirsuar dhe
1/3 nuk kan pasur prmirsim pas
kirurgjis. Pacientt m t vjetr se 60
vjet kan tendenc pr mosprtim nga
kirurgjia nse krahasohen me pacientt t
moshs 50 vjeare.
Fig.( o, p ) paraqet fusionimin dhe stabi-
lizimin e kolons cervikale
Ngjashm me kto edhe te pacientt
tek t cilt simptomat kan zgjatur m
shum se dy vjet, nuk kan prmirsim
neurologjik. Tek secili pacient deciti neu-
rologjik sht shnuar si: i mesm, i mode-
ruar dhe i rnd.
Decit i mesm Zakonisht thuhet pr
symptoma radikulare t shoqruara me
shenja t hershme t traktit cortico-spinal.

Deciti i moderuar - Shenja t traktitspinal
Disfunksion sensor
rregullime t ecjes
Decit i rnd Prekje t rnd t traktit
cortico-spinal
Spasticitet
rregullime t ecjes
rregullime snkteriane
Pacientt me decit t moderuar dhe t
rnd kan tendenc pr t mos pasur re-
zultate t mira. Rezultatet te pacientt q i
jan nnshtruar kirurgjis n shum nivele
nuk kan ndryshuar shum nga ata me nj
nivel. Gjithashtu prezenca e stenozs s
kanalit cervical nuk ndikon shum n rezul-
tatet e kirurgjis. N kt seri t pacientve
nuk ka ndryshim sinikant tek pacientt
te t cilt sht br fuzion dhe tek ata q
nuk sht br.
Gjithashtu nuk ka pas ndryshime
edhe n teknikat e prdorura Smith-
Robinsoon dhe Cloward. 63 % te pa-
cienteve me dhimbje radikulare
tregojn se jan liruar nga
dhimbja
post operatore, prafrsisht
2/3 e pacientve tregojn
pr prmirsimin e decitit
motor dhe sensor, ndrsa 27% e
pacientve nuk kan pasur prmirsim
t deciteve neurologjike post opera-
tore. Asnj pacient me decit t rnd
Myelopatik nuk sht kthyer n pun.
58% t pacientve kan krkuar tret-
man medikamentoz.
Rtg Cervikal post op.
tregojn se shumica
e pacientve kan ar-
ritur fusin funksional
pas kirurgjis me rrug
anteriore.
NEUROKIRURGJI
h i
j
m l
k
n o
36 SHTATOR 2007
Dr. Fahri Drevinja, Mr. Sc.
Neuropsikiatr
Psikiatria forenzike, sht pjes e psiki-
atris s prgjithshme e cila shrben pr
nevoja t gjykatave, prokurorive ose insti-
tucioneve t ndryshme t siguris. Psiki-
atria forenzike ka edhe dy sinonime: psiki-
atria ligjore, medikolegale. Msohet s
bashku me psikiatrin. Zhvillimi historik i
saj prcjell zhvillimin e psikiatris npr
shekuj, d.m.th. t arriturat n psikiatri re-
ektojn n zhvillimin e saj. N Kosov,
problemet e ksaj lnde para lufts lirim-
tare i ka kryer Burgu Qendror i Beogradit.
Psikiatria forenzike mund t thuhet se ka
veantat e saja, kshtu q psikiatri i cili
merret me t duhet t pajiset me njohuri
themelore edhe nga shkencat e drejtsis.
Kontributi i psikiatris forenzike shtrihet
n disa fusha t s drejts si jan: e drejta
penale, civile, familjare, e puns etj. Me
psikiatri forenzike mund te merret psikiatri
i cili konsulton psikologun, puntori social
dhe pjestar t tjer. Paraplqehet puna
n ekip.
Gjykata, prokuroria ose ndonj institucion
sipas rregullores ligjore d.m.th. kodit penal
dhe procedurs penale t vendit konsul-
ton, urdhron psikiatrin pr ekspertiz
psikiatrike. Procedura, veprimtaria rreth
ekzaminimit psikiatrik, nxjerrjes s men-
dimit, konstatimit, prpunimit t lnds
gjyqsore (pjesa q i intereson psikiatrit)
quhet ekspertim. Mendimi, konstatimi,
procedurat, rruga, gjendja e prshkruar
n form t raportit quhet ekspertiz. N
lmin e psikiatris forenzike quhet eksper-
tiz psikiatrike, n lmit tjera ekspertiza
prkatse si nanciare, n komunikacion
etj. Personi q e kryen ekspertizn quhet
ekspert nse ka edukimin prkats.
Mundsisht ekspertiza duhet ta paraqet
gjendjen ekzistuese t sakt psikike ose
zike. Mirpo, n raste t rnda pranohet
edhe saktsia e prafrt. Kjo vlen vetm
pr ekspertiz psikiatrike dhe quhet kon-
statim in foro, q d.m.th. ka mundur t jet
kshtu ose ashtu . N konstatimin in foro
saktsia duhet t jet mbi 51 %. E kundr-
ta, te vlersimet n lmin e mjeksis lig-
jore ku toleranca n saktsi sht zero.
Kodi dhe procedura penale e do vendi
ka specikat e veta, mirpo n themel
kan shum ngjashmri. Krkesa kryesore
e gjykatave pr personin n procedim
sht pasqyrimi real i gjendjes mendore
n momentin e kryerjes s veprs penale
(tempore criminis), nse ekspertiza sht
n rrafshin penal. N rrafshe tjera krkohen
aftsit mendore karshi veprimeve t
personit si: a) aftsit pr prpilim t tes-
tamentit, b) pr nnshkrimin e kontratave
t ndryshme, c) verikimin e zotsis s
veprimtaris etj.
Prpos gjendjes shpirtrore zike
e fardo tjetr, gjykats-prokuroris i
intereson edhe gjendja para dhe pas kry-
erjes s veprimtaris n fjal. I intereson
konstatimi se personi n procedim: a) a
vuan nga ndonj smundje psikike; aa. t
prhershme, d.m.th. smundje me prog-
noz m t keqe; ab. rregullim psikik t
prkohshm, q nnkupton ndonj proces
m t shkurt, m t leht; ac. prapam-
betje mendore, ku nse ekzistojn s-
mundje t lartcekura caktohet shkalla, lloji,
natyra, prognoza.
Ekspertiza mund t kryhet nga nj
psikiatr, dy ose m shum varsisht
nga krkesa e prokuroris ose gjykats.
Ekspertimi mund t kryhet n gjykatore,
n paraburgim, n mnyr ambulatore
me disa vizita n institucion prkats ose
n klinik. Nse ekzistojn mundsit, m
s miri sht n institucion prkats t
specializuar q quhet Qendr pr psikiatri
forenzike, Institut ose repart pran spita-
leve regjionale.
Jan dy terma juridik kryesor rreth t
cilave thyhen t gjitha shtizat (n t dre-
jtn penale) n kt lmi. D.m.th. palloga-
ritshmria dhe llogaritshmria e personit i
cili kryen vepr penale n rrafshin e s dre-
jts penale, kurse n rrafshet tjera, speci-
kat tjera. Llogaritshmria, d.m.th., personi
me pjekuri psikozike i cili ka t ruajtura
funksionet konjitive, njohjen, gjykimi, arsy-
en, vetdijen, vullnetin e tij. Personi i till,
PSIKIATRI
PSIKIATRIA FORENZIKE
n baz t rregullores juridike
sht prgjegjs pr veprimet
ose mosveprimet e tij dhe bart
prgjegjsit nse veprimet
e tij bien ndesh me normat
pozitive. E kundrta ndodh tek
pallogaritshmria, q d.m.th.
personi i pallogaritshm nuk
bart prgjegjsi pr veprimet
ose mosveprimet e tij, sepse
njohja, gjykimi, vullneti jan t
smura. Veprimet e personit t
pallogaritshm dalin nga s-
mundja, ai ka t deformuar re-
alitetin dhe n saje t gjykimit
t smur, lndon, vret, ose
knaq epshet e tij t smura
d.m.th. me pasoja t rnda
shoqrore.
Ktu dhe ekziston rndsia
kryesore e bashkpunimit
t psikiatrit me gjykatsin
sepse kauza e s drejts nuk
e dnon personin i cili nuk e
ka ndjenjn e fajsis, d.m.th.
kur personi kryen vepr pa
motivacion t shndosh,
p.sh. vret fmijn e tij, gruan,
ose si kan lluar edhe tek
n Kosov, vrasjet serike, tre-
katr persona n nj familje.
Vrasje t paskrupullta, t
pakuptimta, bizare, vrasje
morbide nga personat me
ndryshime mendore.
Rndsia e psikiatris foren-
zike sht n parandalimin
e ktyre delikteve. Psikiatri
forenzik sht m i prgati-
turi q t gjykon pr rrezikun
potencial nga personat me
rregullime mendore. Ka zra
q personat me rregullime
mendore kryejn vepra penale
simbolike (nr. t vogl), por
un personalisht mendoj q
personat me rregullime men-
dore, kryejn vepra m shum
se sa prkrahet nga kolegt
psikiatr, psikolog dhe soci-
olog. Kjo sepse t smurt
mendor sot n Kosov mund
t menaxhohen nga psikiatrit
prkats, n klinik, n qendra
t shndetit mendor, n spit-
alet regjionale n ambulanc
private, mirpo, mundsit
pr trajtim adekuat me barna,
me vizita m t shpeshta, me
trajtim psikologjik, terapi aku-
puese, shtitje t organizuara,
jan ende pr tu dshiruar.
Familjart e ktyre personave
jan n hall te madh, sepse
rregullimet jan kronike, t
gjata, me prmirsime t
shkurtra. Kta
persona kryesisht
nuk punojn, nuk
kontribuojn,
mbahen me
shum vshtirsi.
Pikrisht, njoh
persona q
kan qen t
detyruar ta
braktisin punn
dhe t kujdesen
pr personin n
fjal. Disa sorol-
laten rrugve,
disa her sht
shkruar pr ata,
por vshtir q
t bhet m
shum. Shoqria
jon, pr mo-
mentin nuk ka
shum mundsi
pr strehimin e
tyre ose trajtim
m t mir.
37 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

TRURI
TRAJTIMI I PACIENTVE ME RREGULLIME
MENDORE N MESJET (HAPET KAFKA DHE
NGA GOJA NXIRRET DEMONI)
Qelizat e trurit punojn m
ndryshe nga sht menduar
Shkenctart e din q
informacioni ndrmjet
qelizave trunore udhton
nprmjet zgjatimeve t
quajtura aksone. Pr her t
par shkenctart kan zbu-
luar q aksonet jo vetm q
transmetojn informatn, por
ato mund ta kthejn at lart
ose posht me nj stimulim
t caktuar. Ky zbulim mund
ti ndihmoj shkenctart
q t zhvillojn terapi pr r-
regullimet psikiatrike, si jan
depresioni dhe skizofrenia,
pr t cilt sht menduar se
pjest e ndryshme t trurit
nuk komunikojn n mnyr
korrekte m njra tjetrn.
Deri m tani shkenctart
kan menduar se n kortek-
sin trunor (ku ndodh pjesa
m e madhe e proceseve t
vetdijes), informata sht
proceduar n trupin e qelizs.
Nga ky studim sugjerohet q
aksonet duhet t konsidero-
hen si vend i prpunimit t
informacionit.
Studimet kan lluar t trego-
jn se kompleksi i prpunimit
t informacionit, dhe ndoshta
vet vetdija, mund t rezul-
tojn nga aktiviteti i koordin-
uar ndrmjet shum pjesve
t trurit t lidhura me tufat e
aksoneve t gjata. Problemet
e njohjes mund t ndodhin
vetm ather kur kto zona
nuk komunikojn si duhet
me njra tjetrn.
Funksioni i vetdijes realizohet
kur miliona qeliza trunore
komunikojn me njra tjetrn
n t njjtn koh. Nj qel-
iz trunore ka nj rrjet de-
gzimesh t quajtura dendrite,
nprmjet t cilave i pranon
informatat nga qelizat tjera
dhe i proceson ato. Trupi i qel-
izs pastaj e lshon informa-
cionin e prpunuar nprmjet
nj aksoni n mbaresn q
lidhet me dendritin e qelizs
tjetr. N mbaresn nervore
lirohen lndt kimike e quaj-
tura neurotransmiter, duke
mundsuar q informacioni
t kaloj n qelizn pranuese.
Deri m tani shkenctart
kan menduar se aksonet
ishin vetm je q pronin
sinjalet nga pika A n pikn
B. Por, sht gjetur se nse
e stimulon aksonin, sinjali
mund t alternohet, sikurse
t lvizsh butonin e zrit te
radioja.
Burimi:
University of California Irvine

38 SHTATOR 2007
CILAT JAN ARSYET M T SHPESHTA PSE KRKOHET IMAZHIMI
I KOKS ME RM?
IRM sht teknika imazhuese m e ndjeshme pr tumoret n tru,
inzultet, proceset kronike (si skleroza multiple), abnormalitetet tjera n
tru me cipat e saja, sy dhe veshin e brendshm.
CILAT DUHET T JEN PRGATITJET E PACIENTIT PR REALIZIMIN
E IRM?
Praktikisht pacienti nuk duhet t bj ndonj prgatitje t veant pr
IRM. Pr shkak t vetive fzike t IRM duhet pasur parasysh si vijon. Pasi
q IRM punohet n fush shum t fort magnetike ajo sht n gjendje
pr t trhequr do objekt metalik t implantuar (vendosur) n trup (nyjat
artifciale, pacemaker i zemrs ose valvulat artifciale t zemrs, pllaka
dhe vidha metalike, mjetet intrauterine, kapset kirurgjike - t cilat nuk
jan nga titaniumi. Tatuazhet dhe ngjyrat e prhershme kozmetike n
sy mund t shkaktojn arterakte (pengesa n krijimin pjese t imazhit).
Pr t qen t sigurt se nuk ka trupa t huaj metalik n trup si re-
zultat i lndimeve apo shprthimeve eksplozive t prjetuara, punohet
radiogrami i asaj pjese t trupit pr t vrtetuar ose prjashtuar pranin
e trupit t huaj. Protezat e dhmbve duhen larguar para incizimit derisa
mbushjet e dhmbve zakonisht nuk japin artefakte, por n disa raste
edhe ato mund t japin artefakte gjat imazhimit t koks. Radiologu
nga pacienti krkon t largoj t gjitha mjetet metalike q mund ti ket
(pacienti sht vetm me ndrresa t brendshme dhe mantilin q ja jep
tekniku): mbajtset metalike t fokve, bizhuteri ose ari, gji-mbajtset,
syzet, ndrresat e brendshme me pulla, ndihmset pr dgjim, protezat
e lvizshme.
Radiologu ose tekniku duhet t pyes pacientin pr alergjit ndaj
barrave dhe ushqimit, procedurave kirurgjike nse ka i br ato, si dhe
radiologjike intervente terapeutike (stentime) n t kaluarn. Shtatznia
duhet evidentuar po ashtu. Shpesh ndodh q pacientt t jen klaus-
trofobik (nuk mund t qndrojn n hapsir t vogl t mbyllur) dhe
atyre shpesh duhet dh-
n qetsues t leht nj
or para fllimit t pro-
cedurs.
APARATURA
E RM
Aparati konven-
cional i RM sht n
form t nj cilindri
magnetik t mbyllur
brenda s cils paci-
enti duhet patjetr t
qndroj i palvizshm
gjat imazhimit. Ekzistojn
aparate t reja magnetike
user friendly - miqsore ndaj
shfrytzuesit. Sot ekzistojn
aparate t fuqishme (3 Tesla)
t cilat japin detaje shum t
imta t parenkims trurore.
VETIT FIZIKE
DHE REALIZIMI I
PROCEDURS S IRM
IRM sht metod unike e
imazhimit e cila pr dallim prej rentgen imazhimit klasik dhe me tom-
ograf t kompjuerizuar (TK), imazhimit me radioizotope n prftimin e
imazheve nuk prdor rrezet jonizuese t dmshme pr shndet. N vend
t rrezeve jonizuese prdoren radio valt t cilat u drejtohen protoneve
(pjes prbrse e brthams s atomit) t hidrogjenit prbrenda fushs
s fort magnetike. Protonet s pari ekcitohen (ngrihen n nivel m t
lart energjetik) dhe pastaj ato vet vetiu relaksohen (lirojn energjin e
teprt) me rast emitojn val t cilat regjistrohen dhe prpunohen n
mnyr kompjuterike pr t prftuar prej tyre imazhin e pjess s trupit
q kontrollohet.
Prbrenda trupit, protonet jan kryesisht t lidhura prbrenda atomeve
t hidrogjenit si pjes e molekuls s ujit dhe prmbajtja e saj n pjes
t ndryshme t trupit paraqet diferencn e prmbajtjes s ujit n pjes
t ndryshme t trupit. Kjo mundson imazhe me kontrast t lart mes
indeve t ndryshme si dhe t vet organit /indit t njjt si p.sh. shum
mir diferencohet substanca e bardh dhe ajo ngjyr hiri n indin trunor.
RADIOLOGJI
Imazhimi i koks
me rezonanc magnetike
Pr prtimin e ima-
zheve prdor radiovalt
dhe fush shum t
fort magnetike me
ka tohen imazhe t
qarta e t detajizuara
t organeve dhe indeve
t brendshme. N
imazhin e koks, kjo
teknik sht dshmuar
shum e vlefshme pr
radiologt n diagnos-
tikimin e proceseve pa-
tologjike n tru, sy dhe
veshin e brendshm.
IMAZHIMI ME REZONANC MAGNETIKE (IRM)
Imazh i koks i realizuar me rezonanc magnetike
Aparati konvencional i RM 1,5 Tesla
Aparati i hapur i RM 0,35 Tesla
Dr. Bujar Gjikolli - Radiolog
Reparti i Neuroradiologjis,
Instituti i Radiologjis pran QKU Sarajev
Bosnj dhe Hercegovin
39 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

RADIOLOGJI
Zakonisht IRM realizohet prmes prdorimit t s paku dy e m shum
sekuencave n rrafshe t ndryshme dhe secila zgjat nga 50 sekonda deri
pesmbdhjet minuta. Secila sekuenc prfton shkall t caktuar t
kontrastit mes parenkims s imazhuar dhe mund t punohet n rrafshe
t ndryshme nga djathtas kah majtas
sagjitale, nga prpara n drejtim prapa
frontale, nga lart posht
transverzale.
SI REALIZOHET PROCEDURA E IRM T KOKS?
Pacienti shtrihet n ta-
volinn shtrat q sht e
lvizshme dhe radio antena
me spirale siprfaqsore me
form t helmets vendoset
pran koks. Pas vendosjes s
pacientit prbrenda aparatit
(gentri), radiologu dhe tekniku e lshojn dhomn dhe nga tabela
komanduese realizojn sekuencat e krkuara. Pacienti sht n gjendje
t komunikoj me radiologun dhe teknikun prmes interfonit gjat
tr kohs s realizimit t procedurs. Shpesh lejohet q gjat im-
azhimit t fmijs apo t t afrmit tjetr n prani t pacientit t qn-
droj edhe familjari i afrm. Varsisht nga krkesat e kontrollimit q
bhet, punohen edhe numr i caktuar i sekuencave q imponon edhe
kohzgjatjen e vet procedurs 15 deri 45 minuta.
Nga pacienti krkohet t mos lviz gjat procedurs pr t paran-
daluar dshtimin e vet procedurs. Tek disa pacient do t nevojitet
injektimi intravenoz i mjetit t kontrastit me dor ose prmes injektorit
me qllim t theksimit t vizualizimit m t mir t indeve t caktuara
ose t enve t gjakut. Ky mjet i kontrastit jepet prmes nj gjilpre t
vogl e cila vendoset n ndonjrn nga venat e dors. Pas prfundimit
t imazhimit nga pacienti krkohet t mbetet i qet edhe disa qaste pr
t kontrolluar imazhet e ftuara n rast se nevojitet pr tu prsritur
ose shtuar ndonj sekuenc.
TFAR PRJETON PACIENTI GJAT REALIZIMIT
T IRM T KOKS?
Gjat IRM pacienti nuk ka dhimbje, por tek disa pacient shkaktohen
ndjenj e klaustrofobis si pasoj e qndrimit n hapsir t mbyllur.
Ndonjher pacienti mund t ndjej ndjenj t ngrohtsis n pjesn
e cila imazhohet q sht normale. Por. nse kjo paraqitet si penges
duhet informuar radiologun ose teknikun. Nse prdoret mjeti i
kontrastit, pacienti mund t ket nj ndjenj diskomfori n vendin e
injektimit t mjetit dhe mund t ndiej t fof gjat injektimit. Ajo q
m s shumti i shqetson pacientt, jan tingujt e zshm q aparati i
krijon gjat puns s saj n faza t caktuara t puns. Tapat pr vesh
mund t ndihmojn n kt drejtim.

KUSH I INTERPRETON REZULTATET E IRM?
Radiologu, specialist i lmive imazhuese, pas analizimit t imazheve,
t gjeturat me prshkrim dhe interpretim ja drgon mjekut ordinues t
pacientit (ose ja jep vet pacientit).
CILAT JAN PRFITIMET PRKUNDR RREZIKUT
NGA REALIZIMI I IRM?
Prtimet
> sht metod imazhuese q nuk prdor rreze jonizuese.
>Imazhet e fituara t trurit dhe strukturave tjera t koks me RM jan m t qarta
se me metodat tjera imazhuese.
>Mjeti i kontrastit q prdoret gjat IRM nuk shkakton reaksione alergjike kra-
hasuar me kontrastet e punuara n baz t prmbajtjes s jodit q prdoren n
radiologjin klasike dhe me TK.
>IRM mundson detektimin e abnormaliteteve, vizualizimi i t cilave nuk sht i
mundur me metodat tjera imazhuese, pr shkak t pranis s kockave t koks
t cilat krijojn artefakte.
>IRM mundson edhe punimin e angjiografis (vizualizimi i enve t gjakut
prbrenda trupit) me RM (ARM), mundson vizualizimin e enve t gjakut
t trurit pa prdorim t mjetit t kontrastit. Edhe n rast t prdorimit t mjetit
t kontrastit pr ARM rreziku pr reaksione alergjike sht jashtzakonisht i
ult dhe dmtimi i veshkave nuk haset.
>Sistemet e reja t IRM mundsojn vizualizimin e funksionit t trurit, dhe mund
t detektojn inzultet iskemike (infarktin ndrprerjen e qarkullimit t gjakut
n tru) n fazat e hershme, m hert se do teknik tjetr imazhuese.
Rreziqet
>Trupi i huaj metalik n trup, i pa detektuar m par, mund t shkaktoj lndime
pr shkak t fushs s fort magnetike.
>IRM n princip nuk bhet tek shtatznat n 12 javt e para. Mjekt prdorin
mjete tjera imazhuese pr kt periudh (ultratingullin) prve nse ekziston
indikacion i fort mjeksor pr ta br at.
Kuzimet e IRM t koks
N teknikat tjera imazhuese strukturat kockore imazhohen m mir
- me radiograme konvencionale dhe me TK (pjesa minerale e kocks
derisa proceset patologjike vizualizohen m mir me IRM). TK po
ashtu prdoret si teknik e par n rastet me gjakderdhje edhe pse
sistemet e reja pr IRM kan sekuenca shum sensitive n gjak. Trauma
akute nuk praktikohet t imazhohet me RM pr shkak t kohzgjatjes
s procedurs dhe pamundsis q pacienti t qndroj i qet. IRM
ndonjher nuk detekton prmbajtjen e kalciumit t pranishm n
indin tumoroz. N raste t shumta, IRM sht procedur e sigurt tek
pacientt me implantate (titaniumi tolerohet), por ka disa prjashtime
dhe pr kt shkak pacienti duhet informuar radiologun dhe teknikun.
IRM duhet t prdoret me kujdes tek grat shtatzna. Praktikisht, IRM
kushton m shum se imazhimi me TK.
Prerjet n rrafshe kryesore q prdorn gjat IRM.
Prerjet n rrafshe kryesore q prdorn gjat IRM.
Kultivimi i
qelizave n 3-D

40 SHTATOR 2007 www. i medi ca. org

GJENTIK
Insignia - metod e
re pr t identikuar
viruset dhe bakteret
Burimi:
Universiteti i Marylandit, SHBA
T
ash kur dihen sekue-
ncat e gjenomeve t
qindra baktereve dhe
viruseve, mund t dizajno-
hen teste q shum shpejt
do t zbulonin prezencn
e ktyre specieve duke
u bazuar vetm n ADN
e tyre. Kto teste mund
t detektojn prezencn
e patogjenit n mate-
rialin organik, duke njohur
sekuencat e ADN (rmat
e ADN) q i prmban pa-
togjeni prkats dhe q
jan specike. Kolegt nga
Universiteti i Marylandit,
SHBA, kan zhvilluar nj
program kompjuterik q
mund ti identikoj kto
rma me nj shkall t
lart saktsie. Kt sistem
informativ ata e quajn In-
signia (shenj dalluese).
Insignia prdor algoritme
mjaft efektive pr t kra-
hasuar gjenomet e njohura
bakteriale dhe virusale
kundrejt njri-tjetrit, dhe
pr ti dokumentuar gjen-
omet e bimve, kafshve
dhe njerzve. Kto kraha-
sime ruhen n nj baz
t dhnash dhe prdoren
pr t llogaritur n mnyr
t shpejt rmat pr
do specie t veant. Ky
program mund t ket nj
mundsi t gjer aplikimi,
nga diagnostikimi i infek-
sioneve te njerzit, deri
te zbulimi i mikrobeve t
dmshme n uj.
Patogjent bakterial dhe
virusal gjithmon kan
qen krcnimi m i madh
i shndetit t njeriut, dhe
kohve t fundit ky kr-
cnim sht rritur si rezultat
i mundsis pr manovrim
t agjentve biologjik.
N dekadn e fundit jan
planikuar dhe renditur
gjenomet komplete pr
qindra baktere dhe viruse,
q e bjn t mundshm
zhvillimin e programeve si
sht Insignia, t aft pr
detektimin e do virusi apo
baktere t dhn nprm-
jet modelit t ADN s tyre.
Burimi:
Univerziteti i Brown-it
N
j studim i Univerzitetit
t Brown-it tregon se
qelizat e rritura nervore
n kultura tre-dimenzionale
shfrytzojn 1766 gjene pr
dallim nga qelizat q rriten
n kultura standarde dy-di-
menzionale. Studimi tregon
q kto qeliza t rritura n
ambient laboratorik n 3-D
u ngjajn m tepr qelizave
themelore - t trupit t njeriut
dhe sillen ngjashm me to. Kjo
do t thot, q, metoda e kul-
tivimit sht e nj rndsie t
veant nse duam t dim si
reagon organizmi ndaj veprim-
it t barnave t ndryshme dhe
kjo m qart shihet n 3-D.
Pr m shum se 100 vjet
shkenctart kan rritur qeliza
n en t rrafshta. N kta
inkubator qelqi 2-D, qelizat
ngjiten n fund dhe shprn-
dahen pasi t shumohen.
Por n trup qelizat nuk rriten
n at mnyr. Ato jan t
shprndara n lngje dhe
xhele dhe rrethohen me qeliza
tjera, si dhe nuk jan t ngji-
tura, por lvizin. Si rezultat,
shkenctart supozojn q kul-
tivimi i qelizave n 3-D mund
t mundsoj kuptimin m t
drejt t zhvillimit t proces-
eve t ndryshme n qeliza.
Studiuesit e shkencave mjek-
sore dhe inxhinieringut nga
UB, u munduan t gjenin
nj mnyr pr riparimin e
indit nervor t dmtuar. Pr
ta br kt ata morn disa
qeliza nervore kanceroze dhe i
Kultivimi i
qelizave n 3-D
41 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

GJENETIK
Ndikimi i
faktorve
gjenetik
n vak-
sinn e
variels
T afrmit (motra dhe
vllezr) shfaqin ngjashmri
n prgjigjen imune pas ad-
ministrimit t variela - vaksi-
ns, duke sugjeruar se rangu
i gjer i titrave t antitrupave,
prgjithsisht i vrejtur pas
imunizimit, mund t ket
prmbajtje gjenetike.
Burimi:
Pediatr Infect Dis J
Pr arsye parimisht t panjo-
hura, reagimi i sistemit imun
te disa fmij, pasi t ken
pranuar vaksinn e variels,
sht shum i fuqishm,
prderisa pr disa t tjer sht
m i dobt, ka thn hetuesja
kryesore Dr. Nicola P.Clain.
T dhnat nga ky studim,
vazhdon ajo,sugjerojn se
shkaku i ktyre dallimeve, s
paku n nj pjes, jan faktort
gjenetik.
N botimin e prillit t re-
vists pr Smundjet Infektive
Pediatrike, Dr.Klein dhe ko-
legt (nga qendra pr studime
rreth vaksinave Kaiser Perma-
nente, Oukland, Kaliforni),
prshkruajn studimin e tyre
pr 151 t afrm biologjik q
kishin marr pjes n eksperi-
mentet me vaksin.
Analistt zbuluan se kishte
nj grumbullim t titrave t
antitrupave te t afrmit dhe
se ata ishin kuantitativisht m
t afrt s bashku sesa te indi-
vidt e palidhur.
Studiuesit vlersuan se
trashgimi i prgjigjes imune
ishte 45%, duke kuptuar se
afr 45% e variacionit n
prgjigje sht me prejardhje
gjenetike.
Edhe pse kjo konsiderohet
m e ult sesa sht raportuar
pr vaksinat tjera si ajo e fruthit
(88.5%), ky proporcion sht i
prafrt me at t smundjeve
si jan rubeola (45.7%) dhe
diferia (49%).
Studimet e mtutjeshme
q do t prcaktojn bazn
biologjike pr grumbul-
limin familjar, konkludojn
studiuesit, mund t ojn n
kuptimin m t mir t fak-
torve kritik t involvuar n
prgjigjen imune t vaksins
s variels.
kultivuan n mjedise t ndryshme.
Nj grumbull qelizash i vendosn
n nj pjat t rrafsht t mbuluar
me kolagjen, ndrsa qelizat tjera n
xhel kolagjeni n 3-D, madje duke
i numruar qelizat q t kishin pr-
brje t njjt. Pas nj dite nxorn
ARN-n nga qelizat dhe e uan pr
analiza pr t prcaktuar dallimet
n aktivitetin e gjeneve. Rezultatet:
nj numr i madh gjenesh (1766)
kishin reaguar ndryshe. Kshtu
kto eksperimente konrmuan dal-
limet n aktivitetin e gjeneve. Me
mikroskop ishte vrejtur se qelizat
e kultivuara n 3-D rriteshin m
shpejt, kishin nj form t qart
rrethore dhe aksont e tyre ishin
m t gjat, me nj fjal, u ngjanin
qelizave nervore t organizmit. Kjo
do t thot, se kjo metod e kul-
tivimit mund t krijoj nj ind q
do t transplantohej n mnyr t
suksesshme.
Acidi lipoik zbulohet t jet
si lnd kundr plakjes
Burimi:
Oregon State University
Hulumtuesit kan thn se
kan zbuluar nj mekanizm
t veprimit t acidit lipoik;
eksperimenti i br n shtaz
ka treguar se ky acid ngadal-
son procesin e plakjes, rregul-
lon qarkullimin e gjakut, rrit
imunitetin dhe kryen shum
funksione tjera.
Zbulimet e diskutuara tek
Dieta dhe shndeti optimal,
nj konferenc e organizuar
nga Instituti Linus Pauling
(LPI) i Universitetit t Oregonit,
kan treguar se si kjo lnd mi-
kroushqyese mund t plotsoj
nj varg t gjer t funksioneve
t dobishme.
Dshmia thot se acidi lipoik
sht aktualisht nj stresues i
shkalls s ult q kthehet n
mbrojts themelor n qelizat e
organizmit. N veanti kujdeset
pr ruajtjen e nivelit t glutation-
it, nj antioksidues mbrojts dhe
prbrs antitoksik tek shtazt
e reja, dhe gjithashtu vepron si
agjent i fort anti-inflamator,
i cili ka lidhje me shum s-
mundje degjenerative.
Hulumtuesit e LPI jan duke
studiuar vitaminat, arritjet di-
etale dhe mikronutricientt, t
cilt mund t ken ndikim n
plakjen ose procesin e smund-
jeve degjenerative dhe thon q
acidi lipoik duket t jet nj prej
atyre m premtues. Zakonisht
sht prezent n sasi t vogla n
perime t gjelbra por mund t
merret edhe si shtojc.
Qllimi i studimit t LPI sht
q t jepet mundsia pr t pa-
sur nj jet t gjat, t shndet-
shme, pa smundje degjenera-
tive deri n vdekje. Mekanizmat
m t mir pr t arritur kt
kan t bjn me dietn, ush-
trimet fzike, veset e shndet-
shme jetsore dhe konsumim
t mikronutricientve.
Studimet kan treguar se min-
jt, q kan marr sasi t acidit
lipoik, kan nj afsi njohse,
sjellje dhe shprehje gjenetike t
gati 100 gjeneve detoksikuese
dhe antioksiduese dhe prve
q jetojn m gjat, ata jetojn
m mir.
Sipas hulumtuesve, krki-
met n proceset natyrale t
plakjes dhe hapat q mund t
ngadalsojn ose prmirsojn
n rritjen e shndetit gati afr
vdekjes jan me rritje dometh-
nse. Hulumtuesit tani besojn
q roli i acidit lipoik nuk sht
pr t prfituar qeliza t reja,
por m shum nj ndihm in-
direkte q zmbraps startin dhe
funksionin e moshs n qeliza
dhe ndihmon q ato t rimar-
rin funksionin, q vjen m leht
dhe m natyrshm te kafsht e
reja.
Duket q acidi lipoik ndih-
mon n restaurimin e nj pro-
cesi qelizor sinjalizues q tenton
t ngec n ent m t vjetra t
gjakut. Ai redukton shkatr-
rimin e mitokondrieve n qel-
iz, proces i lidhur ngusht me
moshn. Me kalimin e moshs,
niveli i glutationeve bie duke i
br shtazt e vjetra m t prek-
shme nga t dy radikalet e lira
dhe toksinat e tjera t ambien-
tit, mirpo acidi lipoik mund
t rivendos funksionin e glu-
tationit afr normales. Kshtu
edhe funksioni edhe ekspresioni
i gjeneve t tjera duket q i kthe-
het normales.

42 SHTATOR 2007 www. i medi ca. org

Fitoterapia
...sepse trupi njeh m t mirn
Mr. Ph. Diella A. Olloni
Bimt me plot t drejt konsid-
erohen si materiet m t vjetra
shruese. Njohurit pr aftsit e tyre
shruese jan bartur nga gjenerata
n gjenerat dhe jan ruajtur me
mjaft xhelozi. Shpesh kan rn n
harres, por dita-dits jan br pjes
e prditshmris ton. Madje ekziston
mendimi q disa njohuri pr aftsit e
tyre shruese jan pjes e gjen-
etiks trashguese, si p.sh.
rasti i qenit apo maces q ushqehen
me nj bim t njjt e t posame
kur ndihen keq...
Andaj sot pranohet q t
gjith din do gj, t
gjith din se ku dhe si vepron nj
bim mjekuese, din si mblidhet, tha-
het e shndrrohet n aj. Fatkeqsisht,
n kt drejtim shpesh bhen gabime
q ojn deri n shkatrrimin apo rn-
dimin serioz t shndetit. Madje dhe
kamomila mund t jet e dmshme
nse mblidhet n vende te kon-
taminuara, sht e thar n mnyr t
parregullt, dhe sht ruajtur n kushte
t paprshtatshme. Njihen raste t
prkeqsimit t inamacionit t syrit,
kur n t jan vendosur fasha nga
kamomila e till.
Andaj sot, n industrin bashkko-
hore farmaceutike, jan zhvil-
luar metodat e rritjes biologjike te
bimve mjekuese si dhe metodat e
kontrollit t rrept t kualitetit te tyre.
Gjithashtu, q t vrtetohet veprimi i
ndonj bime, bhen hulumtim klinike
t efektit dhe prdorimit t saj. Q t
zbulohet mekanizmi i sakt i veprimit
t ndonj bime, shkenctart kan
zbuluar metoda t posame bi-
ologjike-molekulare. Andaj Fitote-
rapia apo shrimi me bim mjekue-
se, n 20 vitet e fundit sht zhvilluar
n form t terapis bashkkohore,
racionale, t besueshme e t vrtetuar.
Ajo ka prparsi para disa materieve
standarde meq, shpesh krahas vep-
rimit t njjt, tregon m pak efekte
t padshiruara.
N mjeksin bashkkohore
primare, sot konsiderohet mnjanimi
i shkaktarit t smundjes e
jo zvoglimi i simptomave. N kt
drejtim mund t ndihmoj toterapia,
q si qllim kryesor ka largimin e
shkaktarit t smundjes dhe pastaj
forcimin t imunitetit.
Prandaj mund t presim se
toterapia, n nj t ardhme t
afrt do t z nj vend gjithnj e
m t rndsishm n pengimin e
smundjeve dhe t pranohet si nj
ndihm, apo madje edhe si bar tek
disa smundje. Njohurit e veprimit
dhe t prdorimit t bimve mjekuese,
zhvillohen pandrprer si edhe do
njohuri tjetr. N kuadr t hulumtimit
t zhvillimit t bimve, sot intensivisht
hulumtohen llojet e bimve mjekuese,
andaj nuk ka kongres farmaceutik q
nuk ndrthur n vete tema qe kan
t bjn me hulumtimet lidhur me
barnat natyrore.
N koh t fundit sht rritur
ndjeshm interesimi i madh i njerzve
pr vetmjekim e pr aktiviz-
imin e sistemit mbrojts te organizmit.
Sot intensivisht hulumtohen ndikimet
e vajrave bimore q prdoren pr
nevoja ushqimore si sht
soja q prmban materie vepruese
estrogjene, brokoli q prmban bioa-
vonoide, si dhe hudhra e pazvend-
sueshme.
Llojet e bimve
mjekuese kan pre-
jardhje te ndryshme, e
t ndryshm jan edhe
prodhuesit. A ka pr-
puthje n mes t prod-
hueseve...?
Preparatet q ndodhen n treg,
duhet t jen standarde. Kualiteti i
produktit me bim shruese varet
nga cila pjes e bims sht br
ekstraktimi.
Duhet t dihet sakt se cilt jan
prbrsit veprues q prmban
produkti dhe n far sasie. Andaj
duhet t rregullohet me ligj kualiteti
dhe pranimi i produkteve t tilla.
Pr shkak t mosprputhshmris
s t dhnave ligjore, sht e mundur
q produktet q jan pothuajse
identike, t regjistrohen n mnyra t
ndryshme.
N t vrtet prodhuesit e mdhenj
e t rregullt farmaceutik kan produk-
te plotsisht t prsosura (analitike,
standarde dhe stabile), e kualiteti
i tyre sht gjithmon i garantuar.

sht pr tu admiruar fakti se disa
prodhues, si sht Dietpharm,
mundohen t arrijn e t ruajn
kualitetin dhe reputacionin e ndrtuar
pas nj prkushtimi t ndershm te
puns.
Ne punn e vet prgjat 20 viteve,
Dietpharm ndrthur traditn,
dijet m t avancuara si dhe nj
pasuri t tr me prvoj me rezultate
shkencore dhe krkime mbi mjekimet
natyrale, q i prkasin fushs s
mjeksis, farmacis e nutricizmit.
Pr kualitet asin shum, por vetm
disa mund ta dokumentojn at.
Produkti mund t jet suprem vetm
nse kualiteti tek ai prcillet q nga
llimi. Kjo do t thot q nuk sht
e mjaftueshme t kontrollohet vetm
produkti prfundimtar, por t gjitha
fazat e shndrrimit t tij. Duke u nisur
nga kto kritere rigoroze t kontrollit,
dhurohet nj kujdes i veant. Kur
itet pr kualitetin e produkteve
t Dietpharm, nuk sht fjala
pr autoritetin e ndrtuar. Kto jan
produkte q do t hyjn n organiz-
min e njeriut dhe kan nj ndikim
t madh n shndetin e tij, prandaj
kualiteti i lart dhe standardet e larta
prodhuese jan synimet dhe detyrimet
e saj.
43 SHTATOR 2007

44 SHTATOR 2007
GJINEKOLOGJI
Sindroma premenstruale dhe trajtimi i saj

Tabela 1. Simptomat e SPM
Fizike Emocionale Te sjelljes/psikike
Dhembje e shpins Anksiozitet Dhun
Kokdhembje Irritim Agresion
Ndjeshmri/njtje e gjinjve Plogshti alim
Fryrje/retension i lngjeve Depresion Humbje e koncentrimit
Anoreksi Xhelozi
Disponim i ndryshuar
Dshir pr mblsira
K
a pasur shum debate
pr ciklin menstrual
dhe pr ndryshimin e
disponimit te femrat. Viteve t
fundit sht i pranuar qndrimi
se SPM sht i vrtet dhe prek
femrn n mnyra t ndryshme.
Nj numr i madh i femrave i
vrejn ndryshimet emocionale
dhe fzike t cilat kan lidhshmri
me ciklin menstrual t tyre. Pr
disa gra ky nuk sht problem i
madh, ndrsa pr disa t tjera po,
dhe kan nevoj t konsultohen
me gjinekologun.
Sindroma premenstruale
sht e njohur edhe me emrin
tensioni premenstrual. sht
nj rregullim shum i shpesht
q prek deri 95% t grave. Rreth
20% t femrave me kt sin-
drom do te krkojn ndihmn
mjeksore.
ETIOLOGJIA DHE INCIDENCA
Etiologjia sht e panjohur
saktsisht, por mendohet se sht
pasoj e nj ndryshimi hormonal
te cikli menstrual normal. Men-
dohet q sindroma premenstruale
sht si pasoj e disbalansit t
hormoneve estrogjene dhe pro-
gesteronit, por nuk jan gjetur ab-
normalitete t vazhdueshme pr
nj disbalans t till. N shkakun
e ksaj sindrome, nga studime
tjera, jan implikuar edhe se-
rotonina dhe beta-endorfinat,
substanca kto q prodhohen n
trurin e njeriut.
Sindroma premenstruale
paraqitet m s shpeshti n
moshn 30 dhe 40 vjeare , za-
konisht pas lindjeve, edhe pse
mund t ndodh q ky grup i
femrave thjesht e bn paraqitjen
e ktyre simptomave m shpesh
se grupet tjera.
Grat n t shumtn e rasteve
e diagnostifkojn vet SPM, por
ato bjn gabim n interpretimin
e simptomave. Analizat labora-
torike t gjakut n kt rast nuk
ndihmojn, prve q elimino-
hen shkaktar t tjer t ktyre
simptomave. Matja e hemoglo-
bins dhe funksionit t gjndrs
tiroide mund t ndihmoj (FSH
follicle-stimulating hormon) n
diferencimin e simptomave kli-
makterike.
TRAJTIMI
Derisa nuk ka etiologji t pran-
ueshme t sindroms premen-
struale, ather trajtimi bhet n
baz t simptomave kryesore q
ka femra.
Trajtimi pa hormone
Te rastet e lehta t SPM biseda
me pacienten dhe njohja e prob-
lemit mund t ndihmoj shum
n trajtimin e saj.
1. Menaxhimi i stresit dhe
teknika te ndryshme relak-
suese. - Kto teknika jan pr-
ovuar dhe ndryshojn pr seciln
femr. Ktu prfshihen:
Joga
Hipnoza
Terapia me muzik
Akupunktura
2. Ushtrimet. - Ushtrimet
fizike n ditt e fundit t ciklit
menstrual mund t ndihmojn
n lehtsimin e simptomave. Ush-
trimet rrisin prodhimin e endor-
fns dhe ndikojn n prmirsi-
min e disponimit. Disa femrave
ushtrimet ju ndihmojn nga vet
fakti se largohen nga shtpia pr
nj koh.
3. Vitamina B6. - Ky lloj i
trajtimit mund t ndihmoj pr
ndryshimet emocionale dhe t
sjelljes, duke pasur kujdes q mos
mbidozohet pr arsye se mund t
shkaktoj neuropati periferike.
4. Vitamina E. - Mungesa e
Vit E ndikon n hormonet ovar-
iale t cilat ndikojn po ashtu
n paraqitjen e simptomave t
SPM.
5. Diuretikt. - Vetm disa
femra ndjejn nj fryrje para-
menstruale si pasoj e reten-
cionit t lngjeve dhe fitojn
n pesh. Pr disa gra q kan
pesh apo fryrje m t madhe,
spironolaktoni sht efektiv n
fazn premenstruale.
Trajtimi hormonal
Meq mendohet se SPM
shkaktohet nga nj disbalans
hormonal (estrogjene dhe pro-
gesteron) rekomandohet q t
jepet terapi zvendsuese t k-
tyre hormoneve.
Progesteroni mund t jepet n
mnyra t ndryshme: tableta, in-
jeksione, supozitor, etj.
Tableta kontraceptiv oral,
mund t prdoret gjithashtu pr
kt qllim.
Rritja e nivelit te prolaktins
sht menduar se sht nj ndr
shkaqet kryesore pr paraqitjen
e simptomave te SPM. Danazoli
mund t ndihmoj n lehtsi-
min e ndjeshmris s gjinjve
por jo pr simptoma t tjera te
SPM. Bromcriptina gjithashtu
zvoglon ndjeshmrin e gjinjve
por ka efekte t tjera ansore si
mundimi, vjellja, kokdhem-
bja; prandaj shum femra nuk e
marrin. GnRH sht nj ila q
vepron kundr puns se ovareve
duke e ul nivelin e estrogjenit q
prcillet me zvoglim t simp-
tomave.
Trajtimi kirurgjik
N raste shum t rralla bhet
largimi i mitrs e ovareve dhe je-
pet terapi zvendsuese hormo-
nale. Operacioni sht nj hap i
madh dhe bhet vetm n raste
shum t rralla.
www. i medi ca. org
GJINEKOLOGJI
Sindroma premenstruale dhe trajtimi i saj
Dr. Jasmina Tolaj
Gjinekologe, Obstetre, Ultrasoniste
Osteopan
tableta
1 kuti = 30 tableta
Prdorimi
tek zvoglimi i mineralizimit
t eshtrave dhe osteoporoza
tek grat e moshave t
ndryshme si parandalues i
proceseve osteoporotike
kompenzim optimal i
mineraleve m t rndsishme
dhe vitaminave n metaboliz-
min e eshtrave.
Prbrja
Nj tablet prmban:
4 lloje t kalciumi 300 mg
(Ca karbonat, Ca hidrogjen-
fosfat, Ca laktat, Ca citrat)
Magnez 150 mg
Zink 5 mg
Vitamin D 2,5 g
Doza ditore:
Parandalimi 2x1/n dit gjat
ushqimit
Shrimi 3x1/n dit gjat
ushqimit
45 SHTATOR 2007

Sda pr nj vaksin
efektive t HIV-it
INFEKTIV
Burimi:
Instituti pr Smundje
Infektive, SHBA
N
j vaksin q do ta parandalonte in-
feksionin me HIV, mbetet qllimi
kryesor n lufn kundr AIDS-it.
Kjo vaksin do t zvoglonte nivelin e HIV-
it n trup, duke frenuar progresivitetin e
AIDS-it dhe nevojn pr t flluar me bar-
nat anti-retrovirale. Kto vaksina po ashtu
do t reduktojn mundsin q nj person
i infektuar me HIV t kaloj virusin te per-
sonat tjer.
Vaksinat veprojn n mnyr q imito-
jn efektet natyrore t nj mikrobi specifk.
Pr shkak t kontaktit primar, sistemi imun
zhvillon mundsin e njohjes s mikrobit
specifik dhe e mbron organizmin kur ai
rishfaqet. Pr t fituar nj vaksin q do
t parandalonte HIV-in sht vshtir, pr
shkak t afsis s virusit q t integrohet n
qelizat e shnjestruara dhe pr tiu shman-
gur veprimit t sistemit imun. Ndrveprimi
i HIV-it dhe sistemit imun sht i ndrlikuar
dhe sht pjesrisht e njohur se si sistemi
imun specifk reagon n kontrollimin e in-
feksionit me HIV.
Krijimi i nj HIV vaksine prbn nj
kompleks sfidues studimi, pasi q virusi
sht jashtzakonisht mir i pajisur q t
shmang mbrojtjen imunitare. Kuptimi i
ktij mekanizmi do t ndihmonte pr diza-
jnimin e llojeve t vaksinave q do t ishin
shpresdhnse pr t lufuar Sindromin e
Imunodefciencs Humane. Me rndsi sht
q t ashtuquajtuarat vaksinat e qelizave-T
t nxisin nj prgjigje imune q do t kishte
efekt n zvoglimin e nivelit t viruseve dhe
ti prgatisnin qelizat pr t kontrolluar in-
feksionin.
Pasi t hyj n organizm HIV atakon for-
macionin CD4+ t limfociteve T, replikohet,
shprndahet npr trup dhe vendos rezer-
vuart e virusit n indin limfatik. Pr disa
jav sasia e virusit e arrin kulmin dhe pastaj
bie n nivelin ku mund t qndroj pr muaj
apo vite. Besohet se fraksioni CD8+ i limfoc-
iteve T (t ashtuquajtura qelizat vrasse), jan
prgjegjse pr kt reduktim t nivelit t
HIV-it; megjithat afsia e tyre pr ta vazh-
duar suprimimin dobsohet koh pas kohe,
prderisa virusi ndrron formn dhe sistemi
imun vazhdimisht shkatrrohet. Infeksioni
CD4+ i limfociteve T shkaktohet shum hert
me HIV dhe virusi perziston pakuf. Edhe
viruset tjera replikohen po ashtu fuqishm,
por nuk krijojn nj rezervuar permanent n
qelizat e infektuara t organizmit. Antitrupat
jan efektiv vetm kur niveli i virusit sht
i ult, ndrsa n vazhdim ky efekt bie pr
shkak t ndryshimeve t shpejta gjenetike
q pson proteina mbshtjellse q e bn
virusin t padetektueshm.
Ekzistojn dyshime nse vaksina q nuk e
parandalon infeksionin me HIV, por e reduk-
ton nivelin e virusit dhe ruan nga shkatr-
rimi nj segment t pa infektuar CD4+ t
limfociteve T, mund t ishte e dobishme pr
imunizim. Prve rolit primar, roli tjetr i
ktyre vaksinave duhet t jet n pengimin
e transmetimit t virusit te partneri seksual,
duke aluduar n zvoglimin e mundsis
replikuese t virusit.

46 SHTATOR 2007 www. i medi ca. org

47 SHTATOR 2007

Smundjet seksualisht t transmetuara VIROLOGJI

Menaxhimi i herpesit gjenital
Herpesi gjenital sht nj prob-
lem i rndsishm shndetsor
dhe sht shkaktari kryesor i
ulcers gjenitale. N kt tekst
do t prezantojm dshmit
e fundit t marra nga Shoqata
Britanike pr Shndet Seksual
dhe HIV dhe komitete t tjera
ekspertsh mbi nivelin e infek-
sioneve gjenitale me herpes
simplex virus, karakteristikat
klinike dhe diagnozn, si dhe
mnyrn praktike pr t kon-
trolluar e mjekuar pacientt e
prekur.
Burimi:
Qendra kombtare e lkurs, Singapore
Chelsea and Westminster Hospital Foundation, Londr
FAR E SHKAKTON HERPESIN GJENITAL
DHE SI FITOHET KY INFEKSION?
Herpesi gjenital shkaktohet si rezultat i in-
fektimit me herpes simplex virus (HSV), m
s shpeshti me tipin 2, dhe s fundi gjithnj e
m shum nga tipi 1. Q t dy infeksionet, ato
me HSV-1 dhe HSV-2, ftohen nga kontakti me
sekretet e infektuara n siprfaqet e mukozs
orale, gjenitale ose anale. Herpesi gjenital po
ashtu ftohet edhe nga kontakti me pjest tjera
anatomike t dmtuara, si jan syt dhe sipr-
faqet tjera jo-mukotike, si pr shembull herpesi
rreth thonjve t gishtave ose n pjes tjera t
trupit.
CILA SHT PRHAPJA
E HERPESIT GJENITAL?
N Angli ka pasur nj rritje t numrit t t
diagnostifkuarve me herpes gjenital pr 15%
(16.479 raste n vitin 1995 dhe 19.180 raste n
vitin 2004). N Shtetet e Bashkuara, nj numr
prej 40-60 milion njerzve jan t infektuar
me HSV-2, me nj incidenc prej 1-2 milion
infektimeve dhe 600 mij 800 mij rasteve
klinike do vit. Prhapja e smundjes n ven-
det n zhvillim ndryshon nga 2-74%, varsisht
prej vendit. N disa vende Afrikane q jan t
prfshira nga epidemia e HIV, HSV-2 ka nj
shtrirje shum t lart (70% e m shum) dhe ka
dshmi se HSV gjenital rrit rrezikun e infektimit
me HIV dhe se njerzit me t dyja kto, jan m
t prir q ta transmetojn infeksionin HIV.
PASQYRA 1
PREZANTIMI I EPISODEVE FILLESTARE
ME HERPES GJENITAL
Shum t vrazhda
Vezikula multiple t grupuara q shkaktojn
ulcer dhe grryerje t dhimbshme lehtsisht
t kalueshme
Te meshkujt, plagt prfshijn kryesisht
lafshn dhe zonat nn lafshn e penisit
Tek femrat, plagt paraqiten n vulva,
vagjin dhe ceviks
Mund t paraqiten simptoma sistemike
si jan ethet dhe mialgjia
Mbyllja e plagve jo t komplikuara zgjat
dy deri n katr jav
Komplikimet e rnda jan m t rralla por
mund t prfshijn neuropati autonome.
SI E NJOHIN PACIENTT
SMUNDJEN?
EPISODI FILLESTAR I
HERPESIT GJENITAL
Ky episod sht fllestar pr infeksionet gjen-
itale me t dyja infeksionet, HSV-1 ose HSV-2.
Herpesi primar gjenital sht episodi i par n
nj person, pa antitrupa ekzistues m hert, t
asnjrit tip t HSV, kurse epizodi fllestar jo-
primar sht infeksioni i par tek nj person
me antitrupa ekzistuese m hert, por t llojit
tjetr t HSV nga i cili sht i infektuar.
Herpesi gjenital i prsritur
Grupet e vezikulave ose zhvillimi i ulcers
q paraqiten n nj zon t vetme anatomike
shrohen brenda 10 ditve. Gjat dy viteve t
para, pacientt mund t prjetojn nj mesa-
tare prej pes episodeve klinike gjat vitit, t
cilat m von mund t reduktohen, sa i takon
shpeshtsis. HSV gjenital i shkaktuar nga tipi
1 i infeksionit rikthehet pak m shpesh.
Infeksionet asimptomatike me HSV
Shumica e njerzve me infeksione HSV
kan rregullime t lehta t padallueshme
ose subklinike dhe jan t pavetdijshm pr
infeksionin e tyre. Ata mund ta strehojn vi-
rusin n traktin gjenital dhe n kt mnyr ta
transmetojn infeksionin tek partnert e tyre
seksual n mnyr trsisht t paditur. Strehimi
subklinik prfshihet m s shpeshti n vitin e
par t infeksionit te pacientt me HSV gjenital
tip 2 dhe tek individt me rishfaqje t shpeshta
simptomatike. Strehimi perianal sht m i
shpesht tek HIV negativt, meshkujt HSV-2
seropoziv, t cilt kan marrdhnie seksuale
me meshkuj dhe jan simptomatik. Shumica
e infeksioneve t herpesit gjenital transmeto-
hen nga njerzit, t cilt jan t pavetdijshm
se jan t infektuar, ose ata t cilt nuk kan
simptome kur ngjan transmetimi.
SI T BHET DIAGNOZA
E HERPESIT GJENITAL?
Diagnoza klinike e infeksioneve gjenitale
me HSV ka nj ndjeshmri dhe specifcitet t
ult. Konfrmimi laboratorik i infeksionit dhe
prcaktimi i llojit t HSV jan faktor ky q
ndikojn n kontrollin, prognozn dhe kshil-
limin e pacientve.
Detektimi i HSV nga shenjat klinike - Mer-
rni me tampon nga baza e plags ose lngu
nga vezikula. Pr teste me an t kulturave
sht esenciale q t ruhet fohja (4C) dhe
t shfrytzohen mjete t caktuara. Reaksioni
polimeraz zinxhiror (RPZ) sht testi m i
prdorshm pasi q krkohet m pak manovr-
im i mostrave.
Testet serologjike Testet komerciale q
shfrytzojn lidhjen me komplementin nuk
jan tip-specifk. Kto teste nuk mund t veoj-
n infeksionin fllestar nga ai periodik dhe jan
zvendsuar nga teste m senzitive, si sht
ELISA dhe analizat radioimunologjike (RIA).
Testet serologjike t tipit specifk, q detekto-
jn glikoproteinn G2, specifke pr HSV-2
dhe glikoproteinn G1, specifke pr HSV-1
infeksionet, jan t vetmet pajisje komerciale
diagnostike q jan n gjendje t identifkojn
infeksionet simptomatike HSV dhe q mund
t veojn n mnyr efektive dy llojet me nj
ndjeshmri t lart (80-98%) dhe speciftet
(mbi 96%). Studimet e rasteve kan treguar
se ka gjendje klinike t caktuara, kur kto teste
mund t ndihmojn n diagnostifkimin e in-
feksioneve me HSV (pasqyra 2 dhe 3).
PASQYRA 2
TESTI SEROLOGJIK TIP SPECIFIK MUND
T SHFRYTZOHET KUR:
partneri i pacientit ka herpes gjenital dhe
pacienti dshiron t dij nse ai/ajo sht in-
fektuar
gjendja e pacientit me herpes gjenital t
prsritur ose ulcer atipike dhe rezultatet e
kulturave ose testeve t reaksionit polimeraz
zinxhiror jan negative
shfaqja e personave me rrezik t lart pr
infeksionet seksualisht t transmetueshme
testimi i grave shtatzna me herpes gjenital
t padiagnostifkuar.
PASQYRA 3
TESTI SEROLOGJIK TIP SPECIFIK NUK
SHT I PRDORSHM DHE NUK
DUHET T SHFRYTZOHET:
pr t diferencuar infeksionet HSV-1
gjenitale nga ato orale
gjat 2 deri n 12 jav pas infeksionit, pasi
q nuk dihet sa gjat pas infeksionit rezulta-
tet mbeten jan pozitive, meq nivelet e an-
titrupave rikthehen n normale me kalimin
e kohs
tek fmijt e moshs nn 14 vjeare meq
ka nj ndjeshmri dhe specifk t ult
n rastet e ekzistimit t kushteve pr zhvil-
lim t kulturs virale, pasi q sht testi ideal
pr herpesin gjenital.
SI DUHET MENAXHUAR PACIENTT ME
HERPES GJENITAL?
Episodi i par i herpesit
Masat e prgjithshme pr trajtimin e pa-
cientve me episod fllestar prfshijn pastrim-
in me krip t zakonshme t zonave t prekura,
dhnie t analgjezis (sistemike ose lokale, si
mund t jap geli i lidokains) dhe trajtimin e
ndonj infeksioni sekondar bakterial.
Terapia specifke antivirale
Acikloviri ka nj pasqyr t mir t siguris
dhe efkasitetit. Barnat e tjera, si jan valacik-
lovir dhe famciklovir, kan regjime m t rralla
t dozimit krahasuar me aciklovirin (pasqyra
4), por jan m t shtrenjta. Eksperimentet
kan treguar se q t tri kto barna e ulin ash-
prsin dhe zgjatjen e sulmeve klinike. Asnj
nga kto barna nuk e rrnjos infeksionin as
nuk e zhduk virusin.
Nuk ka ndonj dshmi t prftimit nga
vazhdimi i trajtimit m gjat se sa pes dit.
Sidoqof, ekspertt rekomandojn q trajtimi
duhet t vazhdohet edhe prtej pes ditve
nse plag t reja vazhdojn t formohen, nse
simptomat dhe shenjat jan t rnda, ose nse
pacienti po ashtu ka HIV. Ekspertt po ashtu
theksojn se kombinimi oral dhe trajtimi lokal
jan pa ndonj dobi shtes. Ka nj numr t
madh t OTC produkteve dhe mjekimeve
verbale orale, q jan t pranishme. Nuk ka
dshmi shkencore pr prdorimin e vajrave
esenciale, ekstrakteve bimore, zinkut dhe L-
lizins dhe kto nuk kan hapsir n menax-
himin e herpesit gjenital.
Trajtimi m i preferuar sht aciklovit 400
mg n mnyr orale, tri her n dit gjat
shtat ditve, pasi q sht efektiv, m pak i
kushtueshm dhe pacientt pajtohen me kt
trajtim.
PASQYRA 4
REGJIMI I REKOMANDUAR PR EPISO-
DIN E PAR T HERPESIT GJENITAL:
aciklovir 200 mg, marr nga goja pes her
n dit, pr gjat 5-10 ditve
aciklovir 400 mg, marr nga goja tri her
n dit, pr gjat 5-10 ditve
valaciklovir 500 mg deri n 1 g, marr nga
goja dy her n dit, pr gjat 5-10 ditve
famciklovir 250 mg, marr nga goja tri her
n dit, pr gjat 5-10 ditve.
Herpesi gjenital periodik
Trajtimi i sulmeve periodike prfshin ter-
api ndihmse, terapi antivirale episodike, ose
terapi supresive antivirale. Sidoqof, shumica
e sulmeve periodike jan t lehta dhe t vet
limituara, dhe mund t menaxhohen vetm
me terapi ndihmse. Masat e prgjithshme
pr trajtimin e pacientve prfshijn pastrimin
me krip t zakonshme t zonave t prekura,
dhnie t analgjezis, dhe trajtimin e infek-
sioneve sekondare bakteriale.
Terapia ndihmse: Kjo prfshin larjen me
krip, prdorimin e analgjezis dhe kshilla
mbi sjelljen seksuale dhe mund t caktohet
kur prsritja sht e leht dhe e vet kufzu-
eshme.
Terapia episodike antivirale: Filloni nj ter-
api t ktill gjat sulmeve t hershme (pasqyra
5). Acikloviri oral, valacikloviri dhe famciklo-
viri ulin ashprsin dhe zgjatjen pr mesatar-
isht nj deri n dy dit. Terapia lokale antivirale
sht m pak efektive se sa ajo sistemike.
Terapia supresive antivirale: Eksperimentet
kan treguar se terapia supresive antivirale
mund t ul n mnyr t theksuar (70 80
%) numrin e riprsritjeve tek pacientt me
prsritje t shpeshta (mbi 6 sulme n vit) t
herpesit gjenital.
Pasqyra 6 tregon regjimin e rekomanduar.
Pacientt duhet t ndrpresin trajtimin pas 12
muajsh pr t vlersuar shpeshtsin vijuese t
paraqitjeve. Periudha e ksaj duhet ti prshtatet
pacientit, dhe rishfaqjet duhet t mjekohen.
PAQYRA 5
REGJIMI I REKOMANDUAR PR TER-
APIN EPISODIKE:
aciklovir 200 mg, marr nga goja pes her
n dit, pr 5 dit, ose
aciklovir 400 mg, marr nga goja tri her
n dit, pr 5 dit, ose
aciklovir 800 mg, marr nga goja dy her
n dit, pr 5 dit, ose
aciklovir 800 mg, marr nga goja tri her
n dit, pr 2 dit, ose
valaciklovir 500 mg, marr nga goja dy her
n dit, pr 3-5 dit, ose
valaciklovir 1 g, marr nga goja nj her n
dit, pr 5 dit, ose
famciklovir 125 mg, marr nga goja dy her
n dit, pr 5 dit, ose
famciklovir 1 g, marr nga goja dy her n
dit, pr 1 dit.
Si duhet menaxhuar pacientt me infek-
sione simptomatike t HSV?
Nj studim referues (autor: Corey, 2004) ka
gjetur se trajtimi supresiv ditor me valaciklovir
mund t ul transmetimin e HSV-2 n mes t
ifeve heteroseksuale pr 75% tek smundjet
klinike dhe t ul prvetsimin pr 48%. Barnat
tjera antivirale mund t jen efektive por nuk
jan hulumtuar.
Cilat jan pikat e rndsishme pr t dis-
kutuar kur kshilloni pacientin?
Kshillimi i njerzve t infektuar dhe part-
nerve t tyre seksual sht thelbsor pr nj
menaxhim t suksesshm t herpesit gjenital.
Mjekt duhet t japin kshilla pr t ndihmuar
pacientt t prballen me infeksionin dhe t
parandalojn transmetimin seksual dhe peri-
natal.
M posht kemi mbledhur pika t ndryshme
t cilat mjekt duhet ti ken parasysh dhe ti dis-
kutojn kur kshillojn pacientt (pasqyra 7).
PASQYRA 7
PIKAT Q DUHET DISKUTUAR GJAT
KSHILLIMIT:
Informata rreth rrjedhs natyrale t s-
mundjes, mundsit pr sulme periodike, dhe
roli i strehimit asimptomatik t infeksionit n
transmetimin seksual. Pacientt duhet t infor-
mohen se strehimi asimptomatik i virusit sht
m i shpesht tek HSV-2 se sa tek infeksionet
VIROLOGJI
Smundjet seksualisht t transmetuara

48 SHTATOR 2007
gjenitale me HSV-1, dhe sht m i shpesht n
12 muajt e par pasi q infeksioni sht marr.
Partnerve me episod fllestar t herpesit
gjenital duhet tu tregohet se kjo nuk nxit
patjetr edhe infeksionet e mvonshme dhe se
simptomat gjenitale mund t paraqiten disa vite
pasi q infeksioni sht ftuar.
Informata mbi trajtimin ekzistues kundr
retrovirusve dhe ndikimin e tyre n infeksio-
nin. Terapia episodike, po aq sa edhe terapia
supresive, duhet t diskutohet me pacientt
n lidhje me episodet e mvonshme t infek-
sionit.
Pacientt n lidhje t gjat stabile, ku njri
partner sht i infektuar, mund t mbeten n pa-
pajtueshmri pr vite t tra, pavarsisht terapis
s vazhdueshme t marr; atyre duhet thn se
rreziku i transmetimit seksual t HSV-2 mund
t ulet me prdorim ditor t valaciklovirit nga
partneri i infektuar.
Abstenimi nga aktivitetet seksuale gjat
simptomave prodromale ose kur plagt jan
prezente.
Kshilla se si pacienti duhet t informoj
partnert e tanishm dhe ata t rinj seksual para
fllimit t lidhjes seksuale.
Prdorimin e prezervativve me nj partner
t ri ose t pa infektuar, veanrisht n 12 muajt
pas sulmit t par.
Partnert seksual ose pacientt e infektuar
duhet t kshillohen se mund t jen t in-
fektuar edhe nse nuk kan simptome. Testet
serologjike tip specifke mund t mundsojn
q t prcaktojn nse ata jan n rrezik nga
marrja e HSV.
Njerzit asimptomatik t cilt jan test pozi-
tiv pr HSV-2 duhet t kshillohen njsoj si ata
me simptoma.
Grat me t kaluar me herpes gjenital ose
me partner meshkuj me t kaluar t herpesit
gjenital duhet ti informojn mjekt tyre m
hert n rast t shtatznis pr t parandaluar
rrezikun e infeksioneve t t porsalindurit.
Grat shtatzna t cilat nuk jan t in-
fektuara me HSV-2 duhet t shmangen nga
marrdhnia me mashkullin e infektuar gjat
tremestrit t tret. Grat shtatzna t cilat nuk
jan t infektuara me HSV-1 duhet po ashtu t
shmangin edhe qndrimin gjenital n prani t
HSV-1 gjat tremestrit t tret (seksi oral me
partnerin me herpes oral dhe marrdhnien
vagjinale me partnerin me infeksion gjenital
HSV-1).
SI DUHET MENAXHUAR HERPESI GJENI-
TAL TEK GRAT SHTATZNA?
T dhnat nga shtatznat q kan prdorur
aciklovir gjat shtatznis nuk tregojn ndonj
rritje t numrit t defekteve n lindje.
Episodi i par i herpesit gjenital
Grat t cilat kan pranuar infeksionin n
tremujorin e par dhe t dyt, trajtohen me acik-
lovir oral ose intravenoz n doza standarde dhe
kshillohen pr nj plan pr lindje vagjinale. Pr
grat tek t cilat sht planifkuar lindja vagji-
nale, vazhdimi i aciklovirit deri n katr javt e
fundit t shtatznis do t ul rrezikun e paraq-
itjeve t sulmeve gjat periudhs s lindjes dhe
do t shmang prerjen cezariane. Nse lindja
vagjinale sht e pashmangshme, trajtoni edhe
nnn edhe foshnjn me aciklovir.
Herpesi periodik gjenital
Tek grat t cilat kan infeksion periodik,
prerja cezariane nuk duhet t kryhet nse nuk
ka plag gjenitale n kohn e lindjes. Acik-
loviri supresiv ditor n katr javt e fundit t
shtatznis mund t parandaloj paraqitjen e
herpesit gjenital n at periudh dhe mund t
ket kosto-efektive. Nse plagt gjenitale jan t
pranishme n kohn e lindjes, ekspertt rekom-
andojn lindje me prerje cezariane.
CILAT JAN INTERAKSIONET N MES T
HSV-2 GJENITAL DHE HIV?
T dyja, HSV dhe HIV, kan rritur prmasat
epidemike n disa vende t zhvilluara. Herpesi
gjenital i shkaktuar nga infektimi me HSV-
2 ka dyfshuar rrezikun e t qenit i infektuar
me HIV prmes transmetimit seksual. Ulcera
dhe arjet n mukozn gjenitale dhe lkur, t
shkaktuara nga infeksionet e HSV-2, lehtsojn
hyrjen e virusit HIV. Kto dmtime, prmbajn
nj numr t lart t limfociteve CD4, t cilat
jan qeliza caku pr HIV. Transmetimi i HIV-it
sht m i prir tek njerzit t cilt kan HSV-2,
ndoshta pr shkak t koncentrimit t lart t
HIV-it n sekrecionet gjenitale gjat riaktiv-
izimit t HSV-2.
Si duhet menaxhuar herpesi gjenital n
HIV pozitiv ose tek pacientt e imuno-kom-
promentuar?
N pacientt me HIV, t cilt jan po ashtu
edhe t imuno-kompromentuar, episodet mund
t zgjaten, t jen m t ashpra, dhe krkojn
nj trajtim antiviral m t zgjatur (pasqyra 8).
Studimet e fundit kan gjetur se trajtimi me
valaciklovir n doz ditore 1 g, dukshm ul
strehimin gjenital t ARN-s s HIV-it, po aq
sa edhe kalimi n plazm i virusit. Kto t dhna
prkrahin hipotezat se terapia kundr infek-
sionit gjenital t HSV-s n njerzit me HIV,
ul rrezikun e transmetimit t tyre dhe mund
t pengoj n progresin natyral t infeksionit
me HIV. Studime m t detajizuara pr t hu-
lumtuar kt jan n vazhdimsi.
PASQYRA 8
REGJIMI I REKOMANDUAR PR
TERAPI SUPRESIVE DITORE, TEK
NJERZIT ME HIV:
aciklovir 400-800 mg, marr nga goja
tri her n dit, ose
valaciklovir 500 mg, marr nga goja dy
her n dit, ose
famciklovir 500 mg, marr nga goja dy
her n dit.
RRETH VAKSINAVE
Deri m tash zhvillimi i vaksinave efek-
tive nuk ka qen premtues. Vshtirsit
dalin pr shkak t kompleksitetit t ciklit
jetsor t virusit (gjendjes latente) dhe nga
mungesa e deritashme e sqarimit t me-
kanizmit human n kontrollin fllestar dhe
t mvonshm t smundjes. Nj shkall
m e lart studimi e vaksins gD2-AS04,
pritet t kryhet s shpejti pr t prcaktuar
efektet mbrojtse tek grat, pasi q studimet
kan treguar efekte t ndryshme te mesh-
kujt dhe te femrat.
PRFUNDIM
Herpesi gjenital sht nj smundje
shndetsore e rndsishme dhe mund t
shkaktoj vdekje t vrtet nse nuk di-
agnostifkohet dhe nuk trajtohet. Mjekt
klinik duhet t dyshojn n infeksionet me
HSV tek t gjith pacientt e paraqitur me
ulcer n zonat gjenitale. Infeksionet gjeni-
tale me HSV rrisin rrezikun e infektimit me
HIV dhe njerzit me t dyja kto infeksione
jan m t prir t transmetojn virusin
HIV tek partnert e tyre seksual.
PRMBLEDHJE E PIKAVE:
Herpesi gjenital sht shkaktari kryesor
i ulcers gjenitale
Shumica e pacientve me herpes gjeni-
tal nuk kan simptoma dhe strehojn vi-
rusin n traktin e tyre gjenital
Kshillimi i pacientve dhe partnerve
t tyre seksual sht vendimtar n menax-
himin e herpesit gjenital
Prerja cezariane rekomandohet pr
t gjitha grat shtatzna q kan episode
fllestare t herpesit gjenital, pas 34 javsh
shtatzni.
Herpesi gjenital i shkaktuar nga infek-
timi me HSV-2 dyfshon rrezikun e t qenit
i infektuar me HIV prmes transmetimit
seksual
Terapia supresive antivirale pr herpe-
sin gjenital duhet tu caktohet me rregull
njerzve me t dyja, HSV dhe HIV.
Smundjet seksualisht t transmetuara VIROLOGJI
49 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

Imedica: Sa u jan prgjigjur ftess
kolegt e juaj pr konferencn e organizuar
nga AMFK?
Hashani: Konferenca ka qen nj kon-
tinuitet i dy konferencave t mparshme q
i kishim n vitin 2004 dhe 2005. N kon-
ferencn e par q e kishim n vitin 2004
kishim pjesmarrs ndrkombtar, t cilt
ishin t pranishm edhe n konferencn e
dyt. Mirpo, mund t them se n konfer-
enca e tret t ciln e kishim koh m par,
ishte nj pjesmarrje masive edhe nga shtete
t rajonit, por edhe nga shtetet tjera m t
largta. Kemi pasur nj prgatitje tre mujore
pr kt konferenc, jan br poster, revista
t ndryshme, por edhe lajmrime prmes ueb
faqeve e medieve, vetm e vetm q t bhet
sensibilizimi i pjesmarrsve. Rreth ksaj jan
angazhuar numr shum i madh i mjekve
dhe sht br nj pun e lodhshme, e mun-
dimshme, vetm e vetm q kjo konferenc t
jet e suksesshme, q pr ne paraqet nj nder
t veant q edhe n mnyr institucionale t
njihemi se kemi br nj progres n kujdesin
parsor shndetsor.
Imedica: A keni bashkpunim t mir
me kolegt nga vende e huaja?
Hashani: Natyrisht se ne kemi kontakte
n vazhdueshme me kta koleg, posar-
isht me ata nga Mbretria e Bashkuar me t
cilt kemi nj memorandum bashkpunimi
t nnshkruar, q sht nj shtytje q edhe n
t ardhmen ne t vazhdojm bashkpunimin
me ta, t jemi pjes e tyre sepse ata koh pas
kohe vijn dhe bjn evoluimin e puns son.
Gjithashtu ne kemi programin e specializimit
t Mjeksis Familjare, i cili sht i akredituar
nga Kolegji Mbretror. Vendet e regjionit nuk
kan nj akreditim t till, por meq ne e kemi
arritur kt tani, synimi yn sht q n nj t
ardhme t afrt t bhemi pjes e WONCA
(organizata botrore e mjekve familjar). Por,
problem kryesor sht zgjedhja e Statusit t
Kosovs. Kemi marr in-
formacione se dokumen-
tacioni yn pr tu antar-
suar sht duke u prcjell
shum mir dhe se shum
shpejt do t bhemi pjes e
saj. N tetor pritet t mba-
het nj konferenc n Paris
e organizuar nga WONCA
dhe ne shpresojm se atje
do t paraqitemi pr her
t par si antar t ksaj
organizate.
Ne dhe pse nuk jemi
ende antar, vazhdimisht
kemi qen t pranishm n
konferenca t tyre, si n
Londr, Slloveni, Amerik
etj, me qllim q t shohim
dhe krahasojm se ku jemi
me punn dhe t arriturat
tona.
Imedica: Dhe, a
mund t krahasohemi
me vendet tjera sa i pr-
ket Mjeksis Familjare?
Hashani: Sigurisht se
nuk mund t krahaso-
hemi me shtetet e Pern-
dimit, marr parasysh t
arriturat q kan ata, por
edhe pagesn q merr
nj specialist atje e q pr
specialistt tan q marrim
nga 250 euro n muaj, pag-
esa e kolegve n vendet e
huaja sht marramendse pr ta. Ndrkaq,
me shtetet e rajonit them se mund t krahaso-
hemi me prjashtim t Greqis e cila sht n
Bashkimin Evropian. Kt e them me bindje
t plot marr parasysh edhe prezantimet dhe
kontaktet q i kemi me kolegt tan atje.
Imedica: Sa mendoni q sht zhvil-
luar Mjeksia Familjare n Kosov?
Hashani: N vitin e kaluar, presidenti i
Kolegjit Mbretror britanik pas vizits s
br Prishtins, kishte shkruar nj shkrim n
revistn e ktij kolegji ku kishte theksuar se
Kosova ka arritur brenda pes viteve, at q
Britanis i sht dashur ta
bj pr 50 vite. Kjo fet se
sa sht arritur n Kosov,
mirpo ne jemi t prir q
mos ti shohim edhe re-
zultatet. Por, pr ne si staf
kjo sht nj shtytje q t
punojm edhe m tepr n
implementimin e Mjek-
sis Familjare n ter-
ren. Mund t them se n
shum vende t Kosovs
sht mjaft mir i orga-
nizuar sistemi shndet-
sor, si n Prizren, Gjilan,
Ferizaj, Gjakov dhe Mi-
trovic.
Imedica: Kosova ka
vetm 405 specialist t
Mjeksis Famil jare.
sht i mjaftueshm ky
numr i specialistve,
marr parasysh numrin
e banorve t Kosovs?
Hashani: Sigurisht se
ky numr sht mjaft i
ult, ngase Kosova me 2
milion banor q ka, i
nevojiten 1 mij special-
ist t mjeksis famil-
jare. Ne i kemi vetm 405
specialist, mirpo 600
mjekt q na mungojn
i plotsojm me mjekt e
prgjithshm t posadiplo-
muar, t cilt drgohen n
vende pr t plotsuar
nevojat. Mirpo, Qendra
e Zhvillimi t Mjeksis
Familjare, gjegjsisht
Ministria e Shndetsis,
ka br strategjin e ku-
jdesit parsor dhe resurset
humane deri n vitin 2015.
Deri ather ne mendojm se do ta arrijm
kt shifr, kuptohet me prkrahjen shum
t fort t institucioneve t Kosovs por edhe
atyre ndrkombtare si OBSH-s, USAID-in,
DIFID-in etj.
Lindita Dedinca
INTERVIST
Dr. Valdet Hashani
Dr. Valdet Hashani, specialist i mjeksis familjare, njhersh
kryetar i Asociacionit t Mjekve Familjar t Kosovs (AMFK)
Kosovs i duhen edhe 1 mij
specialist t mjeksis familjare

50 SHTATOR 2007
Pamje nga konferenca e AMFK-s.
KU QNDRON KOSOVA ME MJEKSIN FAMILJARE? EDHE SA SPECIALIST I
NEVOJITEN KOSOVS? A SHT TRAJTIMI FINANCIAR FAKTOR KY Q NUK E L
KOSOVN T EC PARA N FUSHN E MJEKSIS FAMILJARE? FAR BASHK-
PUNIMI KAN MJEKT KOSOVAR ME MJEKT NGA SHTETET TJERA EVROPIANE?
PR KTO DHE SHUM TEMA T TJERA, FLET N INTERVIST PR IMEDICA,
DR.VALDET HASHANI, SPECIALIST I MJEKSIS FAMILJARE.
51 SHTATOR 2007

www. i medi ca. org

Mjeksi
IMEDICA
Mnyra m e shpejt t liroheni nga dhimbja
TERAPI EFIKASE LOKALE TEK S-
MUNDJET REUMATIKE DHE DMTIMET
E SISTEMIT SKELETO-MUSKULOR
Fastum gel
VEPRIM I SHPEJT DHE I
FUQISHM N VENDIN E APLIKIMIT
2 x n dit
shprndani 3-5 cm Fastum Gel
n vendin e smur
Mjekt e vlersojn, pacientt i besojn
Indikacionet:
Dozimi dhe mnyra e
administrimit
Kundrindikaciont:
. Prkujdesje:
Hiperlipidemia primare tip IIa dhe IIb pfshir
hiperkolesterolemin poligjenike, hiperkolesterolemin heterozigote dhe
homozigote, hiperlipidemin e przier.
: Doza e rekomnduar fillestare sht 10 mg n dit. Doza
maksimale sht 80 mg. N pjesn m t madhe t pacientve me
hiperkolesterolemi familjarehomozigote, efekti optimal vrehetmenjdoz
ditore 80mg. N ata pacientAtorisi prdoret si trajtimplotsues i metodave
tjera terapeutike ( plazmafereza) ose si trajtimbaz kur mjekimi me metoda
tjera nuk shte i mundshm. Mbidjeshmria ndaj
ndonjritprej prbrsvetbarit. Smundjaaktiveemlqis. Vleratrritura
perzistente dhe t pasqaruara t transaminazave n serum. Smundjet
muskujve skeletor. Shtatzani dhe laktacion Nese verehet
rritje e aspartat aminotransferazs (AST) dhe/ose alanin
aminotransferazs (ALT) tri her m shum se kufiri i siprm i vlers
normale, trajtimi me atorvastatin duhet te nderpritet. Nse paraqiten
simptomet e miopatis, rekomandohet prcaktimi i kratin kinazs (CK) n
serum. N rast t rritjes patologjike signifikante t aktivitetit t CK, trajtimi
duhet t ndrpritet. : Marrja e njkohshme e Atorisit me
ciklosporin, antibiotik (eritromocinn, klaritromicinn, quinupristinn dhe
dalfopristinn) inkibitort e proteazs, agjentt azol antimikotik ose
nefazodon, mundtrezultojmerritjetvleravetatorvastatins nserum,
tcilatmundtshkaktojnmiopatinmerabdomiolizdhepamjaftueshmri
t veshkave. Kujdes gjat perdorimit t atorvastatins t shoqruar me
digoksindhevarfarin. :Atorvastatinatolerohetmir
nga shumica e pacientve. Efektet e padeshiruara m t shpeshta jan
shqetsimet gastrointenstinale, kokdhimbje, dhimbje muskulare, dhe
rregullimet t fjeturit. Nj kompleks i rendesishm, por i rall i efekteve t
padeshiruara perbhet nga rregullimet muskulare(miopatia) e manifestuar
medhimbjemuskulare, plogshti muskularedherritjetvleravetfraksionit
muskular t kreatin kinazs (CK). sht e domosdoshme t
monitorohen dhe mbahen funksionet vitale dhe t parandalohet absorbimi i
mtejm i barit. Kategori legale: Bari mund t merret vetmme recetn e
mjekut. 30 filmtableta me 10 mg ose 20 mg atorvastatin.
Korrik2007
Ndrveprimet
Efektet e padshiruara
Mbidozimi:
Amballazhimi:
Data e informacionit:
Informacione shtes mund t merren nga prodhuesi/zyra e prfaqsis.
Zyra e Prfaqsis n Prishtin, Rr. Pashko Vasa No. 18 kati i III, Qytetza Pejton, Prishtin - Kosova
Tel. +381 38 240 688, Fax: +381 38 240 998, E-mail: prishtina@krka.biz
tableta, 10 mg, 20 mg