plus

2 0 0 7 K o r r i k / G u s h t N u m r s h n d e t s o r e 0 2 , / gr A T I S

Kur keni shqetsime n zorr,

mundohuni ti lehtsoni ato
LINEX Lehtson shqetsimet n zorr
a new Sandoz company

R e v i s t

TEMAt: MISHI I AmBALAZHUAR DmTON mUSHKRIT VIRUSET PRHAPEN m LARG SE Q SHT mENDUAR ALKOOLI UL vLLImIN E TRURIT KARIESI DHE PARODONTOZA MESHKUJT m T NDJESHm NDAJ DIELLIT VITAmINAT SHTPIAKE UJI BURIm I JETS

IBUCLIN tableta
(Ibuprofen & paracetamol)
PRSHKRIMI Ibuclin sht nj analgjezik me veprim anti-inamator dhe antipiretik PRMBAJTJA do tablet prmban Ibuprofen 400mg dhe paracetamol 325mg INDIKIMET Ibuclin prdoret pr qetsimin e dhimbjes s leht deri t moderuar n gjendje t tilla si dhimbje koke, neuralgji (prfshir migrenn), dhimbje post-operative, dhimbje dhmbsh, pas ekstraktimit dentar dhe n gjendje brile prgjithsisht t vetkuzuara; n t gjitha gjendjet e tjera ku prshkruhet mjekimi me nj antipiretik-analgjezik. DOZIMI Tek t rriturit: Nj tablet 3-4 her n dit. KUNDRINDIKIMET Mbindjeshmri ndaj secilit prej prbrsve, ulcera peptike aktive. EFEKTET ANSORE Prfshijn dispepsi, intolerance dhe hemorragji gastrointestinale, zhurm n vesh, toksicitet hematologjik, rash kutan dhe rekasione t tjera alergjike. Ndr efektet ansore m t ralla prmendim: ambliopi toksike, trombocitopeni dhe insuienc renale oligurike, t cilat jan t rikthyeshme me ndrprejejen e mjekimit. KUJDESI GJAT PRDORIMIT Kujdes t veant duhet pasur pacientt astmatik pr arsye t shkaktimit t bronkospazms. Duhet t evitohet nga pacientt ku marrja e aspirins dhe barnave t tjer antiinamator jo-steroid provokon simptomet e astms, rinitit ose urtikaries. Duhet prdorur me kujdes tek pacientt me dmtim t funkcsionit renal dhe hepatik. MNYRA E RUAJTJES Ruhet n vende t thata, pa lagshtir, t mbrojtura nga drita. AFATI I PRDORIMIT 60 muaj nga data e prodhimit KUJDES T mbahet larg vendeve q mund t arrihen nga fmijt. PARAQITJA Blister me 10 tableta

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Prmbajtja
MUSHKRIT
4

plus

Mishi i ambalazhuar dmton mushkrit

DIARREJA
6

Fmijt dhe pleqt - m t prekurit nga diarreja

KANCERI
9

Telefonat celular nuk shkaktojn kancer

TRURI

10 Gjenet lidhen me rregullime psikiatrike

Meditimi dhe joga mnyrat verore t largimit t stresit

FAQE 11

SHNdETI ORAL

13 Dobit e prtypjes s amakzit

MUSHKONJAT

20 Si t mbrohemi nga mushkonjat

FmIJT dHE VERA

22 10 problemet shndetsore t fmijve gjat stins s vers

Kozmetik:

Mitet dhe t vrtetat mbi grimin

FAQE 21

SHTATZNI

25 Rnia n pesh gjat shtatznis

JOgURTI

28 Bakteret e mira ndihmojn sistemin e tretjes

plus
Revista shndetsore Numr 02, Korrik / Gusht 2007

Kryeredaktor Mr. Ph. Jaser Veseli Bashkpuntor profesional: Dr. Gazmend Kajtazi

Lektor: Valmir Grguri Dizajni: Kombtar Ramadani

kombetar@gmail.com

DTP: Vullnet Gacaferri Bashkpuntor: Veton Kasapolli Imran Amiti

Kontakt: +381 38 541 908, +381 38 545 344, +381 38 545 345; Email: imedica@imedica.org; Adresa: Rruga Fehmi Agani Nr. 24, Prishtin, Kosov KORRIK/GUSHT 2007

plus

plus

Mushkrit

Prmes gjilprave, ndal vuajtjes nga emzema

60 milion njerz t cilt vuajn nga emfizema n t gjith botn, shum shpejt mund t marrin lajme t mira nga nj shkoll mjeksore n ShBA. Krkuesit n Universitetin e Pensilvania-s po studiojn nj trajtim mjeksor q mund t ofroj zgjidhje t rndsishme pr ata q vuajn nga emfizema e prparuar. Studimi po prqendrohet n nj procedur t quajtur bajpas ajror i cili do t krijoj kanale pr t liruar ajrin e ngujuar n mushkri. Kshtu do t lehtsoj simptomat e emfizems q paraqitet me frymmarrje t vshtirsuar. N prgjithsi emfizema shkaktohet nga pirja e duhanit. Pr kt smundje kronike e cila prparon nuk ka shrim. sht nj smundje e pakthyeshme e mushkrive dhe karakterizohet m shkatrrimin e indit t mushkrive. Humbja e elasticitetit natyral t mushkrive shoqrohet me prishjen e kanaleve t frymmarrjes, duke bllokuar futjen e ajrit n mushkri. Pacienti rri gjithmon n munges t ajrit duke marr frym shpesh. Pr pacientin q vuan nga emfizema, edhe aktivitetet m normale bhen t vshtira dhe detyrohen t hyjn n terapi t oksigjenit. Deri m sot ka mundsi t kufizuara pr ata pacient t cilt vuajn gjat do frymmarrje, komenton Dr. John Kucharczuk, krye-studiues. Kjo procedur e re - jo kirurgjikale - krijon rrug t reja pr kalimin e ajrit dhe mund t ofroj nj mundsi tjetr pr ata t cilt jan n listat e pritjes
mishit t ambalazhuar dhe dmtimit t funksionimit t mushkrive dhe rrezikut n ngritje t smundjeve kronike pulmonare (SKP). Smundjet kronike pulmonare, t cilat m s shpeshti paraqiten n formn e emzems dhe bronkitit, jan t karakterizuara me fryrjen e kanaleve t frymmarrjes. Sipas Asociacionit Amerikan t Mushkrive, SKP jan shkaktari i katrt i vdekjeve n ShBA, derisa meshkujt jan viktima m t shpeshta se sa femrat. Studime t shumta, pjesa m e madhe n kafsh, kan treguar lidhjet mes konsumimit t nitriteve dhe funksionimit t dobsuar t mushkrive. Nitritet shtohen n mishin e ambalazhuar si p.sh. n proshut dhe hot-dog si konservativ, ngjyr ose si faktor antibakterial. Mendohet se kto gjenerojn nj lloj nitrogjeni reaktiv n trup, molekula t cilat dmtojn strukturn e indit t mushkrive, n nj mnyr t ngjashme me emzemn. Ky sht studimi i par i cili tregon nj lidhje t drejtprdrejt mes mishit t ambalazhuar dhe SKP. Rezultatet trego-

pr transplantim t mushkrive. Gjat procesit t bajpasit n kanalet ajrore, fizikant prdorn fillimisht nj kontroll Doppler q futet prmes nj bronkoskopi elastik (q zakonisht prdoret pr t kaluar prmes gojs deri n kanalet ajrore n mushkri) pr t identifikuar pozitat larg qelizave t gjakut. Pastaj ata krijuan nj udh t vogl duke prdorur nj gjilpr speciale duke mbajtur t hapur kanalin. Gjilprat mundsojn nxjerrjen e ajrit t ngujuar n mushkri prmes kanaleve ajrore t papenguara n mnyr q pacienti t merr frym m leht.
jn se pacientt, edhe pas prshtatjes s pirjes s duhanit, dietave, moshs dhe faktorve t tjer: - sa m shum t han mish t ambalazhuar, aq m dobt funksionojn mushkrit e tij, - ata t cilt kan konsumuar mish t ambalazhuar 14 her n muaj jan 78 % m t prir t ken SKP se sa ata q kan ngrn m pak, ose fare. Kritikt e studimit thon se mishi i konservuar nuk prmban tashm nivele aq t larta t nitriteve sikurse dhjet vjet m par, prandaj rezultatet nuk mund t reektojn realitetin e sotm. Mirpo, studiuesit kan ardhur n prfundim se pjesmarrsit n studim t cilt han shum mish t konservuar, n t njjtn koh jan duhanpirs, meshkuj, dhe kan nj status t ult socio-ekonomik. Sipas Libraris Kombtare t Mjeksis (ShBA) shkaktari kryesor i SKP sht duhani, dhe 15 deri 20 % t atyre q pin duhan pr nj koh t gjat ballafaqohen me kt problem. Pirja e duhanit shkakton inamacion n mushkri dhe shkatrron qeskat e ajrit. Shkaktar tjer jan thithja dhe pirja pasive e duhanit, t qenit mashkull, dhe qndrimi pr koh t gjat n ambiente t ndotura.

Mishi i ambalazhuar dmton mushkrit

Hot-dog-u dhe mishi i ambalazhuar rrisin rrezikun e smundjeve t mushkrive. Nj studim amerikan ka hulumtuar lidhjen mes konsumit t shpesht t 4

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Yndyr me propolis
Pr shrim m t leht t plags, djegies, lkurs s dmtuar dhe t infektuar si dhe pas thumbimit nga insektet
- preparat nga mjalti i blets - gjithmon ta keni n barnatoren tuaj shtepiake Ekstrakti i propolisit sht pjes prbrse e Apipol yndyrs, dhe se pr shkak t vetive t tij antioksidative pengon prishjen e yndyrs duke ruajtur kshtu veprimin antibakterial, antivirusal dhe antifungal si dhe efektin kundr pezmatimit t lkurs duke e prshpejtuar kshtu regjenerimin e lkurs s vjetr dhe krijimin e lkurs s re. Pse ta prdorni Apipol yndyrn ? shron plagt dhe grvishjet n lkur shron dekubituset, shron djegjet, qetson lkurn e pezmatuar dhe t djegur nga qndrimi i gjat n diell shron infeksionet me kpurdha (n mes gishtrinjve, n thonj dhe n trup) shron dmtimet nga pelenat prshpejton shrimin gjat superinfeksioneve, nga herpesi dhe skajet e ndezura t buzve zvoglon t kruarit dhe pezmatimin n rastet e plasjes s kapilarve dhe zgjerimit t enve t gjakut zbut lkurn e forcuar t brrylave t duarve dhe thembrave t kmbve. zvoglon kruarjen pas thumbimeve nga insektet (mickonjat) apo nga meduza. MNYRA E PRDORIMIT Pjesn problematike duhet ta lyeni me shtres t trash 2 3 her n dit. Plagt e vjetra dhe ato t hapura duhet paraprakisht ti pastroni me 3% peroksid t hidrogjenit pastaj ta lyeni me yndyr siprfaqen prreth plags. Plagn duhet patjetr ta mbuloni me gazn sterile. Nse plagt nuk jan t hapura dhe nse venat jan t ndezura dhe dhembin, kt yndyr duhet ta shprndani leht. Pas lyerjes s krpudhave n gishta ose t lkurs s forcuar n thembra sht e nevojshme t vishen orapat e pambukut. Kt yndyr e rekomandojm tek fmijt si mbrojtje t prhershme gjat kohs s shfrytzimit t pelenave.

Distributor pr Kosov Asgeto, Prishtin, Pellagonia Veternik KrkoJeni n Barnatore

Apipro
Sprej me propolis
Pr lehtsimin e dhimbjeve t fytit
Apipro propolis sprej alkoolik sht ekstrakt i prodhimit natyror t blets propolisit. Propolisi ka ndikim t dshmuar me veprimin e tij antibakterial, antivirusal, antiflogjistik (kundrinflamator), fungicid, anestetik lokal si dhe veprim biostimulues. Ekstrakti i propolisit i paketuar kshtu n form t sprejit mundson prdorim m t thjesht dhe m praktik n shrimin m efikas t mukozs s gojs dhe fytit.

Pse ta prdorni Apipro sprejin? Te ftohjet me etiologji virusale dhe bakteriale, Te ndezja apo pezmatimi i fytit. Mnyra e prdorimit 2 3 her n dit shprndajeni Apipro sprejin brenda mukozs s gojs dhe fytit. MASAT E KUJDESIT Personat alergjik n propolis nuk guxojn ta marrin kt preparat.
KORRIK/GUSHT 2007

plus

Distributor pr Kosov Asgeto, Prishtin, Pellagonia Veternik KrkoJeni n Barnatore

plus

Diarreja
Mjafton nj got uj i ndotur, akullore, udhtim, stres ose infeksione virale t zorrve q baraspesha e baktereve n zorrt tuaja t ndryshoj menjher. Linex-i sht medikament me origjin natyrore q prmban baktere t dobishme. Linex lehtson shqetsimet n zorr, e n kt mnyr rivendos baraspeshn e ors bakteriale n to.

Fmijt dhe pleqt m t prekurit nga diarreja

LINEX-I PRmbAN bAKTERET NATYRALE T ZORRVE T CILAT, PO ASHTU N MNYR SHUM NATYRALE, E RREGULLOJN FLORN E ZORRVE DHE N KT MNYR EDHE METABOLIZMIN
6

>> spazma >> meteorizma >> diarre

LINEX Lehtson shqetsimet n zorr.

a new Sandoz company

Para prdorimit lexoni me kujdes udhzimin. Pr rreziqet ose efektet ansore konsultohuni me mjekun ose farmacistin.

Mjekt e definojn diarren si gjendje kur organizmi ka numr t shtuar t barkqitjeve gjat nj dite t vetme (ose mbi 3 barkqitje n dit). Ndrsa, shumica e njerzve e mendojn diarren si smundje gjat t cils ata kan jashtqitje t lngshme t shprehur dhe t shpesht. Pothuajse dokush ka diarre n disa aspekte n jetn e tij/ saj. N vendet n zhvillim, ku smundjet q shkaktojn diarren jan m t shpeshta dhe ku kujdesi shndetsor sht

FAR SHT DIARREJA?

m pak i gatshm pr shrbime kualitative, diarreja sht nj problem i madh shndetsor pr shkak se mund t shkaktoj dehidrim t rnd, krcnues pr jetn. Fmijt dhe pleqt jan m t prir pr dehidrim nga diarreja. Diarreja q vjen papritur dhe kalon pas nj periudhe prej 12 ditsh, zakonisht emrohet si diarreja akute. Shumica e njerzve me diarre akute shrohen vetvetiu dhe pa nevoj pr intervenime me terapi. Diarreja q zgjat m shum llogaritet si diarre kronike. Diarreja kro-

nike, n mnyr t veant, krkon nj kujdes mjeksor pr t gjetur shkaktarin q qndron mbrapa saj dhe q nxit komplikimet, si sht dehidrimi i organizmit. Dehidrimi sht m i shpesht tek fmijt, organizmi i t cilve ka m shum uj se sa ai i t rriturve. Duhet pasur parasysh se pasojat e dehidrimit mund t jen fatale.

Shkaqe t ndryshme mund t shkaktojn diarren. Ja edhe shkaktart m t mdhenj:

FAR E SHKAKTON DIARREN?

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Diarreja
Uji i absorbuar nga trupi Lukthi Normale

plus

rrezik i pjesshm n vendet n zhvillim ku sht vshtir t mbahen uji i pist dhe ujrat e zeza t ndara nga uji q shfrytzohet pr gatim, pirje dhe larje, dhe ku pajisjet joadekuate e bjn t vshtir t praktikohet higjiena e mir personale. Nj numr i smundjeve tjera jo infektive po ashtu mund t shkaktojn diarre. Ktu prfshihen: Paaftsia pr t tretur disa ushqime, prfshir mos tolerancn pr laktoz, vshtirsit n tretjen e sheqerit q gjendet n produktet me tharm; smundjet e zorrve, paaftsia pr t tretur grurin dhe disa drithra t tjera; dhe problemet pankreatike, si jan ata q shkaktohen nga fibroza cistike, e cila ndrhyn n prodhimin e disa substancave t rndsishme tretse. Largimi i nj pjese t zorrs me an t operacionit. Zorrt e shkurtuara mund t jen t paafta pr t absorbuar t gjith substancn q ju e hani. Kjo emrtohet si sindromi i zorrs s shkurtr. Largimi kirurgjik i fshikzs s tmthit. Rritja e bils n zorr mund t rezultoj me jashtqitje t qullt. Disa smundje t sistemit endokrin (hormonal), prfshir rregullimet tiroide, diabeti, smundja adrenale dhe sindromi Zollinger Ellison. Disa tumore t rralla q prodhojn substanca shkaktare t diarres. Inflamacione t traktit intestinal, t cilat mund t rezultojn me diarre kronike. Nse keni smundje inflamuese t zorrve (si ulcer ose smundjen e Crohn-it), do t keni periudha t rregullta t diarres gjat shprthimit t smundjes. Sindromi iritues i zorrve, i cili mund t shkaktoj periudha alternative t diarres dhe konstipacionit (kapsllkut).

BARnAT dHe SUbSTAnCAT TJeRA Q SHkAkTOJn diARRe

Shum barna mund t shkaktojn diarre. Disa prej m t shpeshtave prfshijn antacidet q prmbajn magnez, laksativt, digitalisi, diuretikt, nj numr i antibiotikve, barnat pr kemoterapi, agjentt q zbresin nivelin e kolesterolit, litiumi, teolina, hormoni tiroid dhe kolkicina. Terapia e radiacionit pr kancerin e prostats ose tumoret n abdomen mund t dmtojn zorrt dhe t shkaktoj diarre. Helmet si insekticidet, krpudhat psikodelike dhe arseni mund t shkaktojn diarre; edhe mbiprdorimi i kafeins ose alkoolit mund t oj po ashtu n t njejtin prfundim.

Jashtqitja Diarreja

SHKAKTART TJER

Zorrt Jashtqitja me shum uj

M s shpeshti mund t prekeni nga diarreja pas t rnit n kontakt me kto organizma ose agjent infektues: Virus, si sht rotavirusi, enterovirusi ose virusi i hepatitit. Baktere, si sht E. Coli, Salmonella, Shigella, Clostridum, Vibrio cholerae. Parazit, si jan ata q shkaktojn amebiaz. Ju mund t prekeni nga agjenti infektues prmes kontaktit me ndonj individ i cili e ka at, ose mund ta merrni pas ngrnies s ushqimit t kontaminuar ose pirjes s ujit t kontaminuar. Nse hani ushqim i cili ka qen i gatuar n mnyr jo t duhur ose q sht kontaminuar pas gatimit, mund t merrni helmim nga ushqimi, gj q mund t oj n diarre. Fmijt t cilt vizitojn erdhe t kujdesit ditor si dhe familjet e tyre jan m t prir t jen t ekspozuar ndaj agjentve t sigurt infektues. Tek shum njerz t cilt udhtojn n vende t tjera paraqitet e ashtuquajtura diarreja e udhtarve, zakonisht pas pirjes s ujit t kontaminuar. Diarreja infektuese sht

INFEKSIONET

LARJA e RReGUllT e dUARVe pARAndAlOn diARRen

Afro 2 milion fmij n bot vdesin do vit nga diarreja. Varfria, kushtet e kqija higjienike dhe uji i ndotur i prdorur pr t pir shikohen si shkaktart kryesor t ksaj smundjeje. Por, nj studim i ri i kryer n Pakistan tregon se larja rregullisht e duarve pakson rastet e vdekjes, madje edhe n situata t rnda. N familjet ku larja e duarve kryhej rregullisht, rastet e diarres u paksuan pr 50%. Ekspertt gjithashtu kishin arritur n prfundimin se sht larja e duarve dhe jo lloji i sapunit, faktori q ndikon n paksimin e rasteve t ksaj smundjeje.

VIRUSET Viruset prhapen m larg se q sht menduar

Sipas nj studimi t ri nga Universiteti Teknologjik i Queenslandit, mbrojtja nga marrja e nj smundje infektive sht e vshtir, duke u mbshtetur n faktin q viruset q transmetohen me rrug ajrore mund t prhapen gjer dhe larg. Prof. Lidia Morawska, drejtoresh e Laboratorit Ndrkombtar t UTQ, thot q ky studim shmangu mitin se viruset q
www.imedica.org

plus

emetohen nga njerzit udhtojn vetm nj metr n ajr. Mendimi i tanishm sht se nse gjendesh nj krah larg dikujt je i mbrojtur nga pranimi i ndonj virusi. Por, kur asim pr prhapjen e infeksionit, asim pr sprklat q lshohen nga njerzit dhe shprndahen n ajr. Kjo pikl mund t mbaj nj virus. E

rndsishmja e ktij studimi sht sepse tregon se komponenta likuide e sprkls e cila del nga goja, thahet n ajr dhe mbetja e thar udhton n distanca t largta. Kshtu ekziston rreziku q dikush ta inhaloj at dhe t infektohet. Stadi i ardhshm i studimit sipas Prof. Morawska do t mund t hetoj efektin global t sprklave t thata, duke par se si viruset jan shprndar rreth e rrotull bots.
KORRIK/GUSHT 2007

plus

plus

Aspirina
sht 70.4 vjet. Deri n 74 % e grave t cilat vdesin befas nga smundjet e zemrs dhe t enve t gjakut, paraprakisht nuk kan pasur shenja t smundjes. do vit pr shkak t goditjes n tru vdesin m shum femra se sa meshkuj.

Disa t dhna pr grat

Nga asnj smundje bile as nga kanceri nuk vdesin m shum gra se sa nga smundjet e zemrs dhe t enve t gjakut. Q nga viti 1984 nga smundjet e zemrs vdesin m shum gra se sa burra. Mosha mesatare e grave t cilat prjetojn sulmin e par n zemr

(WHS) WOMENS HEALTH STUDY I SHT HULUMTIMI I PAR IMIN OR RANDOMIZUAR PR PRD N C EN E ASPIRINS N PREV GRAT: PRIMARE VEANRISHT TE SHA; - 39.867 GRA T SHNDO VE TE - PRCJELLJA GJAT 10 VI

ME HULUMTIME SHT VRTETUAR SE ASPIRINA QYSH N DOZA T ULTA DUKSHM E ZVOGLON RREZIKUN NGA ZHVILLIMI I GODITJES N TRU TEK GRAT

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Mosha sht nj faktor i rndsishm i rrezikut pr zhvillimin e smundjeve t zemrs dhe enve t gjakut. Smundjet e zemrs dhe enve t gjakut jan shkaktari i par i vdekshmris tek meshkujt dhe femM p m p godi ak rast ak ra oditj rat. tje e ste es s prfu s trunore t par t Prevenca primare (p=0 ndi n pa .04) tru (p=0 m fatal ekase e smundjeve .02) t zemrs dhe enve t gjakut sht e rndsishme pr shndetin e njerzve. M p ak ra Marrja e dozave s AI te t t vogla t Aspirins (p=0 T .02) sht e dobishme M p edhe pr grat e moshgodi ak ras tjes te t uara me rrezik mesatar trun nga zhvillimi i smundemik ore ish(p=0 e jeve t zemrs dhe enve .009 ) t gjakut.

Aspirina dukshm e ka zvogluar rrezikun nga zhvillimi i goditjes n tru tek femrat mbi moshn 45 vjeare:

Kanceri

plus

17%

19%

Telefonat celular nuk shkaktojn kancer

22%

24%

Shikuar statistikisht, n kt grup nuk ka pasur m pak raste t sulmit n zemr. Grat m shpesh prjetojn sulm n tru se sa n zemr. (AIT-ataqet ishemike transitore) Aspirina e zvoglon rrezikun nga zhvillimi i goditjes n tru shkaktarit kryesor t smundjes dhe vdekshmris tek grat. Aspirina e ka zvogluar rrezikun nga zhvillimi i smundjeve t zemrs dhe enve t gjakut tek grat mbi moshn 65 vjeare:

Rezultatet e WHS vrtetojn arsyeshmrin e prdorimit t dozave t vogla t Aspirins n prevencn primare t goditjes n tru, tek grat mbi moshn 45 vjeare, ndrsa edhe m shum n prevencn primare t smundjeve t zemrs dhe enve t gjakut tek grat mbi moshn 65 vjeare.

Prdorimi i telefonave celular nuk duket se lidhet me ndonj rritje t rrezikut nga glioma, tipi m i shpesht i tumorit n tru. Por, kjo mund t ket ca ndikim, n rast se telefoni celular prdoret s teprmi pr shum vjet. Publiku ka shprehur shqetsimin pr mundsin e efektit negativ t telefonave mobil mbi shndetin, kryesisht duke e lidhur me tumoret (e trurit), ka thn Dr. Anna Lahkola, nga autoritetet pr siguri nukleare dhe rrezatuese, Helsinki. Hulumtuesit kan ekzaminuar ndrlidhjen mes prdorimit t telefonave celular dhe rrezikut nga glioma duke studiuar 1521 pacient me kt tumor dhe 3301 kontrolleve t zakonshme. Shumica e t dy grupeve jan shprehur se prdorin telefonin celular, n prgjithsi, 92 pr qind e pacientve me gliom dhe 94 pr qind e t kontrolluarve. Megjithat, nuk u gjet

ndonj dshmi e rritjes s rrezikut t glioms t lidhur me prdorimin e rregullt t telefonit mobil. Nuk u vrejt asnj ndrlidhje domethnse me kohn e prdorimit, vitet q nga prdorimi i par, numri i trsishm i thirrjeve ose ort totale t prdorimit. Asnj rritje e rrezikut nga glioma nuk u vrejt kur u analizuan telefonat analog ose digjital, ndaras. Kishte sidoqoft nj trend t ngritjes s rrezikut nga glioma n njerzit t cilt prdornin telefonin celular pr m shum se 10 vite, ekskluzivisht n njrn an t koks, e cila ishte n t njjtn an si edhe tumori. Ndrlidhjet treguan nj ku statistikor t rndsishm. Kjo mund t jet edhe nj mundsi ose ndoshta efekt shkaktar i saj, ose nj paragjykim i gabueshm informues, q do t thot, nj njoftim i tepruar mbi ndikimin e prdorimit t celularve n ann e dmtuar nga tumori i trurit, kan komentuar studiuesit.

3 m 4%

Kanceri krcnon Azin

Numri i rasteve t kancerit n Azi pritet t rritet n prmasa shqetsuese deri n vitin 2020, si rezultat i ndryshimit t stilit t jets, duke krcnuar nj kriz shndetsore pr vendet e varfra n rajon t cilat nuk mund ta prballojn koston e shrimit. Rritja e popullsis dhe zgjatja e jets s njerzve t cilt i nnshtrohen dietave do t paraqes nj penges pr vendet n zhvillim t cilat nuk mund ta prballojn skenimin, vaksinat dhe trajtimin e shtrenjt. Kanceri n mushkri, stomak dhe mli, jan problemet m t mdha n Azi, t prcjella nga kanceri n gji dhe zorr t trash. Numri total i rasteve t kancerit n rajon mendohet t rritet nga 4.5 milion, q ishte n vitin 2002, n 7.1 milion n vitin 2020, nse nuk ndrmerret asgj. Problemi m i madh n Azi sht kanceri n mushkri, ku vetm gjat nj viti paraqiten 600,000 raste. Duhani konsiderohet si shkaktari kryesor. Sipas disa krkimeve, n shum shtete aziatike 60% e popullsis konsumojn duhan. Kanceri n stomak sht gjithashtu n rritje n Azi, por risku mund t ulet me ushtrime t rregullta duke iu nnshtruar dietave t shndetshme t cilat prmbajn pak krip dhe pak ushqim t yndyrshm. Shum aziatik kan lvizur nga fshati n qendra t mdha urbane duke ndryshuar dhe stilin e jetess dhe ushqimit. Dikur ata konsumonin perime q sht zvendsuar me mish dhe ushqim t frguar. Rreth 11 milion raste t reja t kancerit raportohen do vit anemban bots, ndrsa 7 milion njerz vdesin nga kjo smundje, secilin vit.

m p ak ra sm ste t undj ev dhe t en e t zem ve rs (p=0 t gjak u .008 t )

26%

pak sulm raste t it zem n (p=0 r .04)

m p gjith ak raste a t tru ( goditjev t e n p=0. 13; N K)

22%

m godi pak ras tjes truno te t emi re ish(p=0 ke .05)

Women s health study (WHS) -Hulumtimi i shndetit t grave

30%

www.imedica.org

KORRIK/GUSHT 2007

plus

plus

Truri

Gjenet lidhen me rregullime psikiatrike

Hulumtuesit amerikan kan gjetur nj gjen i cili mund t jet prgjegjs pr smundjet bipolare. Ata studiuan miun e modifikuar gjenetikisht me rregullime t ngjashme me manin humane, pr t identifikuar shkaktarin e smundjeve bipolare dhe manis. Minjt u vendosn n nj numr testimesh. Atyre iu tha doz litiumi, i cili zakonisht sht trajtim efektiv pr smundjet bipolare t njerzit dhe kjo ndihmoi edhe n minjt gjenetikisht t modifikuar. Minjt shndrroheshin n normal pasi q ata u injektuan me gjenin Clock q kontrollon funksionet ditore t trupit. Kjo jep sqarimin biologjik pr smundjen, e q mund t oj n nj terapi m t mir. Sipas studimeve t ndara, mutacione t caktuara t gjeneve kan ndikim m t madh n autizm (smundje mendore) se sa q sht menduar m hert. Hulumtuesit duke shfrytzuar nj teknologji moderne, testuan mutacionet gjenetike t 264 familjeve dhe identifikuan mutacione t caktuara t cilat u pan n fmijt, por jo edhe n prindrit. Mutacionet spontane, dhjet her m shum mund t ngjajn n pacientt me autizm se sa n njerzit e thjesht. Mutacionet ishin m t ulta n familjet t cilat kishin m shum se sa nj person me smundje mendore, q do t thot se mekanizmat gjenetik edhe trashgimia, ojn n nj rrezik m t madh. Hulumtuesit ndrlidhn m shum se 100 gjene, t kombinuara ose individuale, me raste t ndryshme smundjesh mendore dhe konkluduan se defektet gjenetike jan shkaktar primar i rregullimeve. Ndrkaq, disa studime tjera kan lidhur skizofrenin me nj gjen t involvuar n inflamim. Shkenctart amerikan kan ekzaminuar gjenomin e 178 pacientve skizofrenik dhe 144 njerzve t thjesht, prmes disa teknikave moderne. Ata u koncentruan n nj variant gjeni q sht prgjegjs pr reagimet trupore ndaj infeksioneve dhe reaksionet trunore ndaj lndimeve. Ata analizuan edhe nj grup tjetr prej 71 pacientve skizofren dhe 31 njerzve normal prmes teknologjis s renditjes s gjeneve dhe gjetn nj varg rregullimesh gjenetike vetm n pacientt skizofren. Studimet tjera mund t konfirmojn kto t arritura dhe me mundsi t qojn deri tek terapit e reja kundr skizofreniz.
grupe t radhitur nga konsumues deri n pirs t rnd, t cilt kan konsumuar nga 14 pije alkoolike pr do jav. Studimet kan gjetur se njerzit t cilt kan marr m shum se 14 pije n jav, kan pasur nj ulje prej 1.6% n raport t vllimit t trurit ndaj madhsis s kafks, krahasuar me njerzit q nuk kan pir. Megjithat, alkooli ka efekte t dobishme n reduktimin e rasteve me smundje kardiovaskulare, tek njerzit q konsumojn sasi t pakta deri n mesatare t alkoolit.
www.imedica.org

Stresi mund ti shkatrroj qelizat e trurit

Stresi shum rnd mund ti dmtoj qelizat e reja nervore t trurit, kan br t ditur hulumtimet e reja amerikane. N studimet e bra n Universitetin e Mjeksis dhe Shkencs n Chicago, nj djalosh me natyr agresive dhe fyers, sht vendosur n nj dhom me dy t moshuar, n mnyr t detyruar pr rreth 20 minuta, derisa shkenctart kan matur hormonet e tyre t stresit. Bazuar edhe n hulumtimet e mhershme, ekipi ka pritur q qelizat e reja nervore n qendrn q kontrollon humorin e njeriut (gjendjen psikike) n tru, nuk do t zhvillohen aspak; sidoqoft, ata kan gjetur se qelizat 10

e freskta llimisht jan zhvilluar por m pas kan qen t shkatrruara, gjat kalimit t javs n vijim. Ata besojn se kto zbulime mund t ndihmojn pr t trajtuar stresin dhe depresionin. Si prcjell Reuters, udhheqsi i hulumtuesve ka thn: Nse ne mund ti mbajm gjall kto qeliza t reja, do t mund t jemi n gjendje t parandalojm ose stopojm llojet e simptomave depresive t cilat mund normalisht t paraqiten. Nj numr shum i madh njerzish vizitojn mjekun pr probleme t shndetit mental, n mesin e t cilave, dominues sht edhe stresi.

Alkooli ul vllimin e trurit

Vllimi i trurit mund t ulet t njerzit q konsumojn alkool gjat nj periudhe t gjat kohore
Sipas disa hulumtimeve t reja, sht gjetur se sa m shum njerzit t pin, aq m i ult sht vllimi i trurit t tyre. Ata kan ekzaminuar pamje t trurit t rreth 1839 njerzve t moshs mes 24 dhe 88 vjet, t ndar n disa

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Stresi
do lloj ndryshimi mund t shkaktoj stres, madje edhe ndryshimet e mira shtpia me fmij gjat pushimit t vers ose kujdesi ndaj foshnjs. E ndjeni tensionin e shkaktuar nga stresi edhe n kraharorin tuaj, n qaf. Humbisni gjumin, ndjeheni t depresionuar dhe t lodhur. Efektet afatgjate t stresit jan shum t rnda: stresi rrit riskun pr smundjet e zemrs, rregullimet mentale dhe shtimin e peshs. Gjat ksaj vere, praktikoni disa mnyra t thjeshta pr t liruar stresin. Gjeni knaqsin n gjimnastik t rregullt. Ecja sht nj mnyr e mir pr t ulur stresin. Ndonjher, vetm t msoni t pranoni at far nuk mund ta ndryshoni, ndihmon n lehtsimin e ngarkesave. Meditimi dhe joga jan dy teknika menaxhuese q ndihmojn trupin tuaj pr t lehtsuar stresin.

plus

Mnyrat verore t largimit t stresit

n zrin ose n frymmarrjen tuaj dhe injoroni mendimet imponuese sa m mir q mundeni. Koh pas kohe mund ti hapni syt pr t par orn, por mos vendosni alarm. Meditimi ndonjher sht i vshtir pr t parn her, por me kalimin e kohs po thuajse dokush mund t arrij nj stad t relaksimit. Joga sht nj praktik tjetr e vjetr e cila redukton stresin dhe tensionin. Joga mund t ul shtypjen e gjakut dhe nivelet e kortizolit, hormon i stresit. Prmes praktikimit t jogs, mund po ashtu t rrisni fleksibilitetin, forcn, qndrueshmrin dhe balancn. Nuk keni nevoj t qndroni n kok, pr t br joga. N klasat fillestare, do t msoni shtrirjet ose qndrimet themelore. Ekzistojn disa stile t ndryshme t jogs, dhe ndoshta do t duhet t provoni nga t ndryshmet pr t par n ciln ndjeheni m s miri. Prderisa merrni pozitat, duhet t fokusoheni n frymmarrjen dhe frymnxjerrjen, dhe sht mu ky prqendrim n frymmarrjen i cili paraqet elsin e jogs n menaxhimin e stresit. Me kt fokusim, ju lejoni t dalin jasht mendimet dhe ankthi. Me meditim dhe joga, ju mund t siguroni nj relaksim t mendjes!

JOGA pR leHTSimin e STReSiT

MOS U SHKATRRONI NGA STRESI! MERRNI NJ PUSHIM MENTAL PRMES MEDITIMIT OSE JOGA
Duke medituar n shkall ditore, madje edhe 10 minuta nj ose dy her n dit, sht e mundshme t largohet depresioni, shtypja e ult e gjakut dhe t lehtsohet stresi. far sht meditimi? Qetsisht e prsrit nj fjal, z ose fraz prderisa rri ulur me syt e mbyllur pr 10 deri n 20 minuta. Tingulli mund t jet om, nj, paqe, ose ndonj fjal tjetr me kuptim specifik. Fokusohuni

Praktika e meditimit sht metod shum e vjetr. Por, viteve t fundit meditimi ka fituar nj pranim mbarbotror pr aftsin e tij t prodhoj prgjigje relaksuese dhe t lehtsoj stresin. Kur jemi n nj stad t till t relaksimit t thell, frymmarrja jon, shkalla e pulsit, shtypja e gjakut dhe metabolizmi zbresin.

MediTim pR leHTSimin e STReSiT

KORRIK/GUSHT 2007

plus

11

plus

Shndeti oral

Kariesi dhe parodontoza

Kujdesi i rregullt i higjiens orale sht pjes e parandalimit t t gjitha smundjeve t gojs dhe sigurisht sht metoda m e lir krahasuar me cilindo lloj shrimi.
Higjena e mir orale mund t parandaloj shum smundje t cilat shpesh nuk jan t lidhura me hapsirn e gojs. Dy smundjet m t shpeshta t hapsirs s gojs jan kariesi dhe parodontoza. Mes tjerash kto jan pasoj edhe e higjiens jo t mir orale. Kariesi sht smundje e dhmbve t paDard New Krystal Super Whitening, sht past me efekt zbardhues q prmban uor. Fal prbrsve t zgjedhur dhe t balancuar n mnyr specike, pasta Dard New Krystal Super Whitening i zbardhon dhmbt tuaj dhe pastron pllakn dentale pa shkatrruar smaltin. Prdorimi i rregullt ruan shndetin e dhmbve dhe gojs tuaj.

pastruar aq sa duhet, e cila n mnyr progresive sulmon popullatn e re, ndrsa vrehen si njolla t zeza n dhmb. Pavarsisht q dhmbi sht substanc e fort n form t eshtrave, acidet t cilat i krijojn bakteret, me shum sukses arrijn ta zbrthejn dhmbin. N hapsirn e gojs jetojn shum mikroorganizma t prhershm dhe shume baktere dhe krpudha t prkohshme, megjithat pa paraqitjen e shtress s but dhe t verdh sipr dhmbit dhe gurve n dhmb, nuk ka karies e as mish t dmtuar t dhmbit. Pas do ushqimi, veanrisht kur ai sht i ngjitshm dhe i zbutur, n dhmb mbetet nj pjes e ushqimit. N kt mnyr krijohen shtresat e buta. N to shumohen bakteret dhe krijojn nj streh e cila vazhdimisht e sulmon dhmbin. Kjo gradualisht mineralizohet dhe shndrrohet n mas t fort dhe gur t

dhmbve q sht vshtir t largohen me pastrim, por duhet vizituar stomatologu. Derisa kariesi sulmon popullatn e re dhe paraqet nj smundje e cila sulmon vet dhmbin, parodontoza sht nj smundje e popullats m t vjetr dhe sht e lidhur

12

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Shndeti oral
jher paraqitet edhe er e pakndshme. N mes t gingivave t ndezura dhe hapsirave t dhmbve krijohet t ashtuquajturat xhepa n t cilat mbetet ushqimi dhe krijohet nj mjedis ideal i shumimit t baktereve, t cilat me toksint e veta veprojn n thellimin e xhepave parodontal duke uar n zbrthimin e fijeve lidhore t dhmbit dhe dmtimin e eshtrave t nofulls, q sjell n destabilizimin e dhmbve dhe rnien e tyre. Higjiena e mir orale jo vetm q ruan t shndosh dhmbt dhe gjith hapsirn e gojs, por edhe t organeve t tjera si jan zemra dhe gjaku, veshkat dhe nyjat. Bakteret streptokoke q zhvillohen n dhmbt e smur mund t shkaktojn ngjizje t gjakut q mund t oj n sulme n zemr. Rreth 60% e streptokokve nga hapsira e gojs prodhojn nj protein e cila on n grumbullimin e pllakzave t gjakut. Ato krijojn shtresa n arterie q vazhdimisht rriten dhe mund ta mbyllin enn e gjakut. Andaj edhe mendohet se dhmbi i smur sht n nj mnyr edhe rrezik pr zemrn. Sigurisht q e ardhmja do t sjell edhe barna t cilat mund t parandalojn kariesin dhe parodontozn, por pa nj higjien t mir orale, pa nj larje t vazhdueshme kjo sht

plus

me rnien e indit lidhor rreth dhmbit, i cili e fikson dhmbin n nofull. Shkaktart e smundjeve parodontale po ashtu jan baktere. Ndryshimet e para paraqiten n gingiva, t cilat bhen t kuqe dhe psojn gjakderdhje me rastin e larjes s dhmbve, ndrsa ndon-

e pamundur. Kujdesi i rregullt i higjiens orale sht ndr faktort m t rndsishm t parandalimit t t gjitha smundjeve t gojs dhe sigurisht metoda me lir. Kujdesi i mir nnkupton dhmb dhe goj t lar me rregull dhe n mnyr t vazhdueshme si dhe vizit t rregullt tek stomatologu, pasi q gurt n dhmb q mund t jen krijuar eventualisht, i largon vetm stomatologu. do dit shohim produkte t ndryshme pr kujdesin oral q qarkullojn n treg, madje edhe produkte t pakontrolluara. Vazhdimisht kontrolloni tiketn e pasts s dhmbve dhe kualitetin e saj. Pastat e jokualitative dhe t pakontrolluara mund t jen madje edhe t dmshme, jo vetm pr dhmbt dhe gojn, por edhe pr shndetin e gjith organizmit. Pjesa e madhe e pastave prmbajn klor n vete q sht e dobishme. Nse nuk jeni duhanpirs i rnd, i lani dhmbt rregullisht, por nse keni dhmb t ndjeshm, nuk ka nevoj t prdorni pasta agresive me veprim t fort abraziv (mikrogranula) ose me zbardhues. Futja e fluorit n prbrjen e pastave sht nj mnyr e uljes s dmtimeve t reja nga kariesi. Kjo mund t ndihmoj edhe tek aroma e pakndshme e gojs.

Dobit e prtypjes s amakzit

Njerzit knaqen n prtypjen e amakzve pr arsye t ndryshme shndetsore dhe sociale, t cilat ky produkt ofron
kjo rritje sht e lidhur edhe me me rritjen e mundshme t dijs. Stresi dhe tensioni Akti i prtypjes s amakzit ka treguar se ndihmon edhe n lehtsimin e periudhave t stresit dhe mundet q shpesh t prdoret si nj zgjidhje e shpejt pr zbutjen e presionit t ngritur n shkall nga dita n dit. Kontrolli i peshs amakzi mund t ndihmoj n uljen e dshirs s ngrnies pa kontroll gjat dits. Nj amakz ka prej pes deri n dhjet kalori dhe n fakt, akti i prtypjes s amakzve harxhon rreth 11 kalori gjat nj ore.

40% dhe vazhdimisht rekomandohen pr pacientt nga 85% e dentistve. Prtypja e amakzve po ashtu ndihmon n lehtsimin e simptomave t tharjes s gojs, problem me t ciln prballen nj numr i madh njerzish. Vigjilenca dhe prqendrimi Hulumtimet e mhershme kan treguar se amakzi mund t ket efekt n rritjen e fokusimit, prqendrimit dhe vigjilencs. N disa studime t testimit t memories sht dshmuar nj rritje rreth 36%. Pr m tepr, hulumtimet kan treguar se gjesti i prtypjes s amakzit ka rritur uksin e gjakut n tru pr 25 deri n 36%. Nuk dihet nse

Krahas asaj q jep nj arom t freskt, hulumtuesit kan treguar se amakzi mund t ndihmoj n reduktimin e prishjes s dhmbve, t rrit fokusimin dhe koncentrimin, lehtsoj stresin dhe tensionin dhe t ndihmoj n kontrollimin e peshs. T tjera dobi t amakzit prfshijn zvoglimin e kthimin mbrapa t acidit, nj lloj problemi me
www.imedica.org

mostretjen, po ashtu lehtson fryrjen e veshve dhe ndihmon n ndrprerjen e pirjes s duhanit tek njerzit q tentojn t heqin dor nga duhanpirja. Shndeti oral amakzt pa sheqer jan klinikisht t dshmuara se reduktojn incidentin e dmtimit t dhmbve deri n

KORRIK/GUSHT 2007

plus

13

Acid hijaluronik

Recet pr

gingiv t shndosh

Zgjidhje pr: l gjakderdhje nga gingiva l gingivit (ndezjet e gingivs) l paradontit (xhepat e dhmbve) l dmtim t gingivs l ngacmimin e indeve t mukozs s gojs nga protezat
Xhel / Sprej / Tretsir pr shprlarje Mund ta merrni n do barnatore, pa recet! Lexoni me kujdes udhzimin! Pr informata m t hollsishme mbi ndikimin, masat e kujdesit dhe efektet ansore, luteni ta kontaktoni mjekun apo farmacistin Tuaj.

14

plus

KORRIK/GUSHT 2007

mA J 2007

14

Medis d.o.o. Slloveni - Prfaqsues ekskluziv Asgeto, Prishtin

Meshkujt Kolesteroli i lart, testosteroni i ult

Burrat me nivel t lart t kolesterolit ose shtypje t lart t gjakut kan nivel m t ult n gjak t hormonit mashkullor testosteronit, se sa njerzit me shtypje normale t gjakut. Si mund t ndodh kjo? Hormoni mashkullor - testosteroni, sht menduar se ndikon n rritjen e kolesterolit dhe rrit rrezikun pr sulme n zemr. Por kjo vlen vetm pr metil testosteronin e marr nga disa atlet (si anabolizues), dhe jo pr testosteronin e prodhuar nga trupi. Duke pasur nivel t lart t kolesterolit, pre-diabet ose i kolesterolit ulin n kt mnyr testosteronin, ashtu q njerzit me nivel m t ult t testosteronit jan n rrezik t lart pr sulme n zemr. Kjo do t thot se, do person impotent, duhet t bj nj test t gjakut pr kolesterolin dhe diabetin, dy shkaktart kryesor t sulmeve n zemr. Testet e bra po ashtu duhet t prfshijn edhe hemoglobinn (HbA1C), nivelin e lipideve, proteinn Creaktive (CRP), homocisteinn, lipoproteinat [Lp(a)], prolaktinn dhe testosteronin. Me kalimin e kohs njeriu ka nivel m t ult t testosteronit, ai mund t ket edhe arterioskleroz shum t shprehur.

plus

Shndeti i mashkullit
Teprimi dhe ndrprerja e marrdhnieve seksuale shkaktojn impotencn

shtypje t lart t gjakut, shkaktohet nj ngushtim i arterieve, q ul uksin e gjakut n testikuj gj q dmton testikujt dhe ul testosteronin. Shtypja e lart e gjakut dhe niveli i lart

Jan t shumta rregullimet e funksionit seksual t mashkullit, e edhe simptomat e tyre dallojn bukur shum: prej ejakulimeve t hershme dhe mungess s ereksionit, deri te rregullimet serioze n organet gjenitale, madje edhe t pamundsis s plot. N kt fush, m shpesh se do kund tjetr, hasim shum pleq t rinj, por po ashtu edhe shum t rinj pleq. N t shumtn e rasteve vet jemi fajtor pr rregullimet e funksionit seksual. Ngarkesa seksuale tejmase pr disa vjet rresht, sigurisht se do t manifestohet me rregullim. Pr m shum rreth ksaj teme dhe tema t tjera shndetsore mund lexoni n www.telegra.com >> Lifestyle

plus

VaporSan - Sistem i ri inhalimi Inhalimi i avujve t nxeht mund t jap nj lehtsim efektiv t kollitjeve dhe ftohjeve, sinusitit, bronkitit dhe inamacioneve respiratore. Kjo funksionon duke e drguar avujt e ujit direkt n alveolet e inamuara dhe ndihmon hollimin e mukusit, i cili m pastaj nxirret me an t kollitjes.
Mr Rino dhe Mr Appy Piston aerosoli me dizajn t bukur pinguini pr terapi efektive me argtim; ideale pr nnat dhe pr fmijt. Mr Rino dhe Mr Appy jo vetm duken bukur, por japin edhe nj efekt t shpejt, dhomzat e tyre lejojn nj penetrim t thell n rrugt e frymmarrjes, duke garantuar nj shprndarje t grimcave 30% m t madhe npr rrugt e frymmarrjes krahasuar me aparatet tradicionale.

mnyra m efikase pr t menaxhuar biznesin tuaj

Qeshu! CASIO ofron zgjidhje praktike menaxhimi pr biznesin tuaj Kasa elektronike Keshi TE-2200/TE-2400 http://world.casio.com Veorit dhe funksionet e thjeshta, por t fuqishme, rrisin efikasitetin e menaxhimit t shitores suaj, si dhe prmirsojn biznesin tuaj.
Printeri i faturave dhe raportit ditor Printert e gjer termik 58 mm, t pajisur me mundsin e shtypjes s logove grafike dhe uatermark, shtypje e dyfisht pr fatura, metodn e shtypjes s ngusht pr raporte ditore, si dhe shpejtsi printimi pr 14 rreshta n sekond. Mbushje e leht e letrs pr ndrrim t leht. Funksioni Help (ndihma) Rrethi i kaltr n testatur, i shnuar Help mund t shtyp porosit udhzuese ndaj pyetjeve t shpeshta, si mnyra e programimit t dats dhe kohs. Pr m shum, kto porosi mund t ri-shkruhen, pr t plotsuar nevojat individuale. Funksioni i leximit t bar-kodit Funksini pr shnimin direkt t artikujve t paregjistruar eliminon kohn e nevojshme pr gjetjen e artikujve t rinj, duke zvogluar kshtu rendet n kas. Artikujt mund t shtohen n dosjen primare n mnyr direkte, duke prdorur edhe emrin e sektorit t duhur. Ekzistojn edhe funksionet e mirmbajtjes direkte dhe t depos pr prpunim t mtejshm. Dosja Primare (master) mund t trajtoj artikujt e shnuar rishtas sipas programit tuaj, si dhe mund t prmirsohet me raportin mbi artikujt inaktiv (pasiv). FUNKSIONE TJERA T DOBISHME Funksioni i ndrprerjes pr sportelistin Funksioni ndars (scheduler) Funksioni i rregullimit t menys Drita e pasme ndalet automatikisht me programimin e kohs Funksioni i rregullimit Funksioni i ndarjes s memories RAPORTET Financiare Transaksionet Departamenti PLU PLU stok Analiza e tavolinave Kontrollimi i hapur Mujor N or Kartela FLASH Grupore Pr sportel Koha e ardhjes dhe vijimi n pun Skenimi i PLU Skenimi i stokut PLU PLU inaktive

Kalfany produkt gjerman

Mbi gjysma e bonboneve shruese n gjermani jan t prodhuara nga Kalfany Bonbon GmbH&Co. Jan mbi njqind ekspert q me teknologji m moderne prodhojn bonbonet klasike si dhe bonbonet kundr kollitjes, si pr tregun gjerman po ashtu edhe pr at ndrkombtar (prfshir edhe produktet e tregtuara n Kosov).

aj nga boronica e kuqe

aji nga boronica e kuqe ndihmon tek infeksionet e traktit urinar. Fryti i boronics sht dshmuar se prmban substanca aktive t cilat pengojn zhvillimin e baktereve (veanrisht E. Coli) n fshikzn urinare.

16

plus

KORRIK/GUSHT 2007

SPECIFIKIMET
Ekrani Printeri Konsumi i rryms Mjedisi i funksionimit pr operator pr konsumator Metoda e printimit shpejtsia gjersia e letrs mbushja e letrs AC 120V AC 230V Temperatura Lagshtia LCD, me drit t pasme, 5.2 in LED, i lvizshm, 8-shifror printer termik, dy stacione 14 rreshta pr sekond (max.) 58 mm, +0/-1 mm x 80 mbushje me futje t letrs ruajtje 90-ditshe (bateri vanad-litium) n funksion 0.5A, n pritje 0.1A n funksion 0.25A, n pritje 0.05A 0 deri n 40 grad C 10 deri n 85% RH 400 x 450 x 277 (331)*mm 9 rreth 12 kg

Ruajtja e memorjes

Dimensionet (gje. X dia. X lart.) Pesha

*prfshin edhe lartsin e ekranit pr konsumator | TE-2400 | Modeli i rrafsht me testatur, me 77 pulla Flat-PLU

Ekrani Ekrani i operatorit LCD, i gjer 5.2 in (2 rreshta me 16 shkronja, hapsira me 7 segmente pr paraqitjen e shumave), me drit t pasme. Kontrasti mund t rregullohet pr lexim m t leht. Pajisje standarde pr paraqitjen para konsumatorit Ruajtje e shnimeve pr raportet e shitjes dhe rezerva e t dhnave programore Kartela CF (Compact Flash) mund t prdoret si mjet memorie pr t dhnat e shitjes, pr krijimin e raporteve me programe spreadsheet pr ti br raportet e shitjes shum m t lehta. Kartela CF mund t ruaj edhe shnimet programore pr qllime t mbajtjes s rezervave. Funksioni i kontrollimit t tavolinave Funksioni themelor i kontrollimit t tavolinave sht futur pr restorane t vogla, kafe dhe bare. Printeri i jashtm mund t rregullohet pr shtypjen e porosive apo faturave.

Ofert e veant pr barnatore dhe ordinanca

TE 2400 + BARCOd LASeR + CASiO SOfTwARe

OPCIONET
Numri i modelit SP-1300 UP-360 HHS-15 produkti printer me roto-letr printeri i jashtm skener i bar-kodit, i dors

VeT 899 m , EUR 90 O

info@kdksolutions.com - Telefon: 038/248 569; Mob: 044/410 021

www.imedica.org

KORRIK/GUSHT 2007

plus

17

N do barnatore!

Tel. +377 44 232 232

18

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Lkura
SHT E DITUR SE MESHKUJT JAN M T NDJESHM PR T PRANUAR KANCERIN E LKURS KRAHASUAR ME FEMRAT. MESHKUJT JAN DYFISH M T PREKUR ME KANCER T LKURS N KRAHASIM ME FEMRAT, THON STUDIUESIT NGA OHIO STATE UNIVERSITY.
Hulumtuesit zakonisht vlersojn se kjo vjen pr shkak se, meshkujt jan m t prir t bjn pun jasht se sa femrat, dhe se ata jan m pak t kujdesshm pr t mbrojtur lkurn e tyre me ndonj mjet pr hije, kmish ose kapel. Pr t testuar kt teori, ekipi studiues ka ekspozuar nj mi pa qime n rreze ultravjollc t lshuar nga llamb rrezatuese. Miu i sht nnshtruar nj sesioni rrezatimi tre her n jav nga 8 deri n 10 minuta, pr gjasht muaj. Kjo ishte e mjaftueshme pr tu sjell kancerin e lkurs t dyve, miut femr dhe atij mashkull. Ne gjetm se meshkujt psuan tumor t lkurs m hert, m shum n sasi, dhe pjesa m e madhe e tumorit ishte i rnd, jan shprehur studiuesit.

plus

Meshkujt m t ndjeshm ndaj diellit

Dielli shkakton nj rritje m t shpejt t kancerit t keq t lkurs tek meshkujt. Ai paraqitet m shpejt dhe sht m i shpesht se sa tek femrat, kan treguar studimet e fundit
far n t vrtet ndodh? Testimi i lkurs s minjve meshkuj dhe femra ka nxjerr n pah zbulime befasuese. Qelizat e lkurs s meshkujve kan mbartur

LkURA e meSHkUJVe m e ndJeSHme?

PSe?

m pak antioksidues se sa qelizat e lkurs s femrave. Lkura jon ekspozohet ndaj t dyja, stimulimeve trupore dhe atyre t ambientit rrethues, gjat gjith kohs, thon studiuesit. Sistemi imun kujdeset pr shndetin ton. Por sistemi imun mund t mbiveproj ndonjher. Trupi pson nj mbi prodhim t lndve reaktive oksiduese dhe antioksiduesit mbrojn nga kjo. Hulumtuesit tashm jan duke analizuar lkurn e njerzve, pr t par nse gjithka sht e njjt si e minjve. Mendojm se lkura e meshkujve sht thjesht m e ndjeshme. Mbase meshkujt kan nevoj pr dika q do ti pajis me m shum antioksidues ndoshta ushqim, ndoshta ndonj krem trupore. Krahas mbrojtjes nga dielli, meshkujt do t duhet t kujdesen m shum se sa femrat. Kjo nuk sht dika kozmetike, por nj problem shndetsor. Por, disa studiues mendojn se me gjith dallimet mes lkurs s t dy gjinive, arsyeja e vrtet e numrit m t madh t rasteve t kancerit t lkurs tek meshkujt sht se ata jan m t ekspozuar n dritn ultravjollce q sht nxitse e kancerit.

KORRIK/GUSHT 2007

plus

19

Mushkonjat Si t mbrohemi nga mushkonjat

Varsisht prej llojit, mushkonjat mund t rriten nga 4 deri n 6 mm. Vetm mushkonjat femra thumbojn dhe thithin gjakun, i cili ju nevojitet atyre pr t prodhuar vezt. Meshkujt nuk thumbojn. Zakonisht larvat e mushkonjave zhvillohen n ujra t ndotur dhe t cekt. Lagshtia dhe nxehtsia shpejtojn ciklin e zhvillimit t larvs. Mushkonjat jan m s shumti aktive n mes muzgut dhe agimit dhe gjat pasdites n ditt e nxehta me lagshti. Kur nuk jan aktive, ato zakonisht fshihen n vende t lagshta me hije, si jan gardhet dhe pyjet, ose n shtpi. Mushkonjat tek njerzit i trheq CO2 (dyoksidi i karbonit), t cilin ata mund ta dallojn q nga 6 metr largsi. Disa prej smundjeve m t shpeshta q transmetohen me mushkonja jan: Malaria, virusi i Nilit perndimor, ethet e verdha, ethet tropikale, meningjiti, encefaliti. Kto jan shembujt m t shpesht t prmendura q prcillen me an t mushkonjave. Pse thumbojn insektet? Shumica e insekteve kan nevoj pr prbrsit e gjakut pr tu riprodhuar, ose pr t siguruar m shum prbrs pr zhvillimin e vezve t tyre. Kjo sht arsyeja se pse vetm mushkonjat femra thumbojn. Meshkujt jan vegjetarian t padmshm, t cilt jetojn nga nektari i luleve. Femrat e shfrytzojn gjakun si burim t proteinave pr rritjen e vezve t tyre. Si mund ta mbroni veten nga mushkonjat?

plus

Mnyrat m t rndsishme t mbrojtjes kundr thumbimit t insekteve jan: - Gjat muzgut dhe nats shmanguni zonave moalore, liqeneve dhe ujrave t tjer t fjetur. - Mos prdorni parfume t rnda. - Mbani tesha t ndritshme q ju mbulojn sa m shum q mundet. - Mos mbani tesha shum t holla ose t lshuara. - Prdorni insekticide dhe rrjeta pr mbrojtje nga insektet. - Mbani mend q djersa mund t josh po ashtu insektet. - Para ndonj udhtimi t gjat, merrni informata t bollshme rreth rrezikut dhe masave t mundshme parandaluese (vaksinimit, losioneve ose tabletave), dhe pastaj prdorni ato q ju rekomandon mjeku.

duhet ta ri aplikoni nse jeni pastruar. - AUTAN mund ti irritoj membranat e mukozave, kshtu q nuk duhet t aplikohet n sy, mukoza ose lkur t ndryshuar patologjike (pr shembull, lkur t djegur nga dielli). Mos e prdorni as tek fmijt nn dy vjet. CILA SHT SUBSTANcA AKTIVE E AUTAN? Ikaridina, prbrsi i ri aktiv i AUTAN, sht nj prbrs me veti t forta zmbrapse (largon insektet sepse ka arom t pakndshme pr ta). Ky prbrs tregon nj efektivitet t lart n mbrojtjen kundr nj spektri t gjer insektesh, si: T gjitha produktet me 20 % Ikaridin (AUTAN ACTIVE) mbrojn deri n tet or kundr mushkonjave, mizave t ndryshme uturuese dhe deri n katr or kundr rriqrave. T gjitha produktet me 10 % Ikaridin (AUTAN FAMILY) mbrojn deri n katr or kundr mushkonjave dhe mizave t ndryshme uturuese. SI DUHET PRDORUR AUTAN? Pr t pasur efekt n prdorimin e AUTAN, duhet t keni kujdes n disa pika: - AUTAN duhet t aplikohet absolutisht n t gjith siprfaqen e ekspozuar t lkurs, sepse mund t pickoheni vetm disa mm nga zona e trajtuar. Insektet gjithmon gjejn boshllkun m t vogl. - Nse teshat tuaja jan shum t holla sht e rekomandueshme t prdorni AUTAN nn ta, pasi q thumbi lehtsisht mund t deprtoj materialet e holla. - Nse aplikoni kremra pr diell ose produkte t tjera kozmetike n t njjtn koh, aplikoni AUTAN t fundit. - AUTAN nuk sht rezistues ndaj ujit, andaj A MUND T PRDORET AUTAN PR FMIJ DHE FOSHNJE? AUTAN ACTIVE dhe AUTAN FAMILY jan t prshtatshme pr fmijt mbi moshn dy vjeare. Rreziku i kontaktit me mukoza sht e vetmja arsye q AUTAN nuk duhet t prdoret tek foshnjat. Edhe kur aplikohet me rregull, sht e pamundshme t prjashtohet rreziku q foshnja t mos e prek syrin ose t mos i thith gishtat e tij, etj. Pr foshnje m e mira sht prdorni rrjeta pr mbrojtje nga insektet.

20

plus

KORRIK/GUSHT 2007 Albulena-IMPEX, Adresa: Rr. Vllezrit Fazliu Nr. 706 Prishtin, E-mail: albulenai@ipko.org, Tel. ++377(0)44 118 190

Kozmetik

plus

Mitet dhe t vrtetat mbi grimin

MiT: Artikujt kozmetik nuk kan norma ligjore DSHmi: Prbrsit e veant kozmetik duhet t jen t parrezikshm dhe prshkrimi i tyre n etiket duhet t jet i vrtet dhe jo mashtrues. do vend ka autoritete prkatse q merren me kontrollin e ushqimeve dhe medikamenteve tjera, ashtu q n rast t qarkullimit t produkteve q nuk i plotsojn standardet, kto zyra kan t drejt t ndrmarrin aksione t shpejta pr t parandaluar shitjen e tyre. MiT: Artikujt kozmetik prmbajn lnd t rrezikshme, toksike E VRTeT: Rregullat ligjore krkojn q pr t gjith prbrsit e prdorur n artikujt kozmetik t provohet siguria. Nse kjo nuk sht kryer, etiketa e produktit duhet t shkruaj: KUJDES: siguria e ktij produkti nuk sht dshmuar. N shumicn e vendeve t gjith prodhuesit obligohen me ligj t vrtetojn sigurin e t dyjave, prodhimeve prfundimtare dhe prbrsve t veant t tyre. MiT: Asnj organ nuk prcakton sigurin e prbrsve kozmetik E VRTeT: Industria e kozmetiks prkrahet n prapavij nga nj kuadr i klass botror t ekspertve mjeksor dhe shkencor. Organet shkencore ekzaminojn t gjitha t dhnat ekzistuese dhe vlersojn sigurin e prbrsve t prdorur n artikujt kozmetik. Ka edhe institucione t lejuara me ligj q vrtetojn kto. MiT: Artikujt kozmetik dhe ata pr higjien personale shpesh prmbajn substanca t njohura ose t dyshuara kancerogjene dhe toksike pr riprodhimin E VRTeT: Asnj hulumtim i besueshm kurr nuk ka treguar se ndonj produkt kozmetik ose pr higjien personale shkakton kancer ose helmim reproduktiv. Prbrsit kimik t gjetur se jan kancerogjen n njerz nuk prdoren n kozmetik. N fakt, shum pak njoftime pr veprime t dmshme q prfshijn artikujt kozmetik jan br t ditur. MiT: Kompanit kozmetike mund t prdorin do lloj prbrsi q dshirojn n produktet e tyre E VRTeT: Sipas ligjit, do artikull kozmetik q gjendet raft duhet t jet i sigurt. do vend ka autoritete legale q rregullojn sigurin e produkteve kozmetike; sidoqoft, ata kan detyra relativisht t pakta n autoritetin e tyre, pasi q industria kozmetike arrin n mnyr vullnetare t eliminoj prbrsit t cilt n mnyr shkencore kan treguar se kan potencial pr efekte t dmshme. MiT: Produktet pr kujdes t lkurs jan t teprta; sapuni dhe uji kryejn kt pun edhe m mir E VRTeT: Shkenca mbi produktet e kujdesit shndetsor sht rritur dhe zhvilluar prtej kufijve t saj n 20 vitet e kaluara. Sot, ka prova t mjaftueshme shkencore rreth prdorimit t prbrsve t till si vitaminat aktioksiduese, polifenolet e ajit t gjelbr, retinoidet, alfa dhe beta hidroksid acidet yndyrore esenciale n produktet e kujdesit t lkurs pr t minimizuar rrudhat, zhdukur purrat e errta dhe kolagjenin e prforcuar.

GJITHMON LEXONI ETIKETN

Vitin e kaluar, Amerikant kan shpenzuar rreth 50 miliard dollar n kozmetik dhe tualetra, bazuar n kompanin pr krkime t tregut Euromonitor International. Prderisa pamja e bukur nuk paraqet krim, ajo q na paraqitet si shqetsim sht prmbajtja e produkteve t cilat nuk jan testuar asnjher pr siguri. Mendoj se femrat jan t shokuara kur zbulojn se produktet t cilat vendosin n fytyr dhe buz nuk i jan nnshtruar testeve toksike, thot Julia Brody, drejtore e nj Institutiti pr shndetin e femrave. Administrata pr ushqim dhe barra e Shteteve t Bashkuara, ka vendosur prgjegjsin tek prodhuesit pr t siguruar se produktet e tyre jan t sigurta, ndrsa ajo t ndrhyj vetm n rastet kur mjaft konsumator ankohen n reaksionet e shkaktuara dhe kur agjencia nuk i prmirson parametrat e vendosura n etiketat kozmetike, si jan hipersenzitiviteti, plotsisht natyral ose edhe organik. Prderisa kto etiketa t padenuara dhe orientuese mbesin shtje problematike, qeverit po punojn pr t mbajtur prgjegjse kompanit kozmetike pr prbrsit q prdorin.

plus

21

plus

Fmijt & vera

Lndimi gjat marrjes me sport: 56% Thumbimi nga rriqrat: 46% Notimi ose loja n pishin, liqen ose plazh q nuk vzhgohet nga rojat: 46% Thumbimi nga insektet (bleta, grenza, mushkonja): 44% Goditjet nga t nxehtit dhe dehidrimi: 44% Ekspozimi ndaj smundjeve infektive: 42% Po thuajse t gjith prindrit (95%), thon se dshirojn fmijt e tyre t jen aktiv dhe t gatshm pr periudhn e vers. Afrsisht ereku i tyre thon se fmijt e tyre nuk merren me shum gjimnastik gjat vers. Rreth gjysma thon se fmijt e tyre kalojn shum koh duke shikuar TV ose duke luajtur video lojra.

10 pROblemeT SHndeTSORe T fmiJVe GJAT STinS S VeRS

Prindrit kan klasikuar shqetsimet m t mdha t tyre pr fmijt. Me ardhjen e vers, ata merakosen pr rrezikun shndetsor q paraqet periudha e vers pr fmijt e tyre adoleshent.
Djegia nga dielli, thumbimet e insekteve dhe goditjet nga nxehtsia kryesojn listn. Prandaj, krijojuni atyre rrethana t tilla si jan qndrimi i sigurt n shtpi (p.sh. interneti) dhe vazhdimisht kshilloni t din si t prballen me situata t ndryshme. Analizat jan realizuar me 542 prindr t fmijve t moshs 10-13 vjeare. Prafrsisht nj n katr prindr sht ekstrem ose tepr i merakosur rreth shndetit t fmijs gjat stins vers, kan treguar analizat.

Strategjia verore e prindrve

Prindrit po ashtu kan klasifikuar hapat konkret q ata i kan marr pr ti mbajtur fmijt e tyre t shndetshm gjat vers. Ktu jan paraqitur tet hapa m s shpeshti t zgjedhura: Ruajtja e komunikimit t hapur me ta: 92% Sigurimi me ushqim t shndetshm: 81% Insistimi t mbaj mbrojtje nga dielli: 75% Bisedat mbi sigurin e t qndruarit n internet: 71% Sigurimi q t mbajn me veti shishe me uj do her: 68% Sigurimi se vaksinimet i tyre jan br me koh: 62% Msimi pr t krkuar ndihm duke thirrur 911: 61% Msimi i rregullave t ndihms s par: 52%

Shqetsimet shndetsore t prindrve gjat vers

Prindrit kan klasifikuar dhjet pikat m shqetsuese q lidhen me shndetin e fmijve t tyre. Ja edhe lista e shoqruar me prqindjen e prindrve q specifikojn kto probleme: Veprimi i tyre n situata t pasigurta: 77% Qndrimi i sigurt n brendi: 75% Zgjedhja e shndetshme e ushqimit, 71% Shmangia nga djegia e diellit: 61%

Shkolla e mesme Luarasi regjistron nxns Shkolla e mesme Luarasi regjistron n klasn e 10, 11, 12 n kto drejtime: nxns n klasn e 10 n kto drejtime:
Arsimi Arsimi i prgjithshm: i prgjithshm: Gjimnaz Gjimnaz matematik-Informatematik-Informatik, matik, Gjimnaz Gjimnaz i prgjithshm, i prgjithshm, Gjimnaz Gjimnaz shoqror, shoqror, Gjimnaz Gjimnaz natyror natyror dhe dhe Arsimi Arsimi pofesional: pofesional: Drejtimi Drejtimi farmaci, farmaci, Drejtimi Drejtimi bankier. bankier.

Pr Pr m m shum shum informata informata kontaktoni kontaktoni nn numrat numrat e telefonit: e telefonit: 038 038 246 246 000 000 dhe dhe 044 044 161 161 419 419 dhe dhe nn adresat adresat elektronike: elektronike: shmluarasi@yahoo.com shmluarasi@yahoo.com

22

plus

KORRIK/GUSHT 2007

www.imedica.org

KORRIK/GUSHT 2007

plus

23

24

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Shtatznia

plus

(SHBA), dhe kolegt e tij kan studiuar 96 shtatzna me mbipesh me diabet. Diabeti gjat shtatznis sht smundje me nivel t lart t sheqerit n gjak q paraqitet tek grat vetm gjat ksaj periudhe dhe t cilat nuk kan pasur diabet m hert; ky lloj diabeti zakonisht largohet pas periudhs s shtatznis. Grat t cilat jan studiuar, kan zgjedhur ushqim me kalori t reduktuar ose ushqim t pasur me kalori por edhe ushtrime ecje pr rreth 20 minuta pas do ngrnie. Rreth gjysma e grave n grupin q jan marr me ushtrime kan ruajtur peshn e tyre ose kan rn n pesh, prderisa katr nga pes gra n grupin e atyre q vetm kan mbajtur diet (pa ushtrime fizike), kan pasur rritje t peshs. Femrat t cilat e kan ruajtur peshn gjat shtatznis, ose e kan humbur at dhe kan br ushtrime, kan m pak komplikime krahasuar me ato q kan qen vetm n diet, thon studiuesit. Ne kemi par q kto gra kan lindur foshnje me madhsi normale, q do t thot se kjo luan rol n uljen e komplikimeve. A sht e sigurt q grat e trasha t humbin peshn gjat shtatznis? Doktor Christofer Glantz, profesor i obstetriks dhe gjinekologjis n Universitetin Rochester (New York), thot JO. Ai thekson se studimet e siprprmendura jan t pakta dhe t kufizuara pr tu aplikuar tek t gjitha grat e shndosha gjat shtatznis. Ai thot se studimet q thon se humbja e peshs gjat shtatznis sht gjithmon e mir, duhet t ri-studiohet. Prvoja ime thot se foshnjat lindin t shndosha kur grat e trasha nuk shtojn peshn ose shtojn at deri n 6 kilogram, sa edhe rekomandohet, ka thn Dr. Glantz. Pr grat e kategoris m t lart t obezitetit, nuk sht problem edhe nse ata humbin peshn. Megjithat, studiuesit potencojn rndsin e ushtrimeve gjat shtatznis, veanrisht pr grat e shndosha. E dim se ushtrimet n shtatzni jan t shndetshme pr doknd, thon ata. Kur flasim pr ushtrime fizike, flasim vetm pr ecjen forma m e sigurt e ushtrimeve. Nse jan t trasha, grat shtatzna mund t merren me ecje t nj rritmi mesatar, q sht edhe m e dobishme. Edhe marrja e ushqimit me kalori t ult sht po ashtu e dobishme. sht e rndsishme t kuptohet fakti se shtatznia sht periudha e mos-aktivitetit dhe ngrnies s teprt. Mesazhi i studimit sht se shtatznia nuk sht stad i izolimit, dhe po ashtu nuk duhet t hani pr dy persona.
KORRIK/GUSHT 2007

Rnia n peshs gjat shtatznis

Humbja e peshs gjat shtatznis mund ta prmirsoj shndetin e foshnjave t lindura nga grat obeze me diabet gjat ksaj periudhe
Tradicionalisht mjekt nuk kan preferuar lindjes nuk e humbin t gjith peshn t ciln t kshillojn grat shtatzna pr t humbur e shtojn gjat shtatznis, duke e ngarkuar peshn, madje edhe nse shndetin e tyre edhe me jan obeze (t trasha). N mbipesh. PR GRAT E t vrtet, t dhnat tregojKjo i ka shtyr disa SHNDOSHA, HUMBJA n se grat e trasha shtojn mjek t pyesin, nse E PESHS GJAT edhe 7 deri n 9 kilogram sht m mir q grat e SHTATZNIS MUND T mbipesh t ruajn peshn gjat periudhs s barrs. Fmijt e lindur nga NDIHMOJ SHNDETIN E e tyre, ose t humbin at grat e shndosha rrezikogjat shtatznis. Doktor FOSHNJS hen m shum nga deRaul Artal, profesor dhe fektet neurale, defektet kryetar i departamentit kongjenitale t zemrs dhe disa probleme t obstetriks, gjinekologjis dhe shndetit tjera serioze. Ndrsa, shumica e grave as pas t femrave n Universitetin e Saint Louis
www.imedica.org

plus

25

plus

Ushqim

50 llojet m t mira t dietave

Prmbajuni ktyre llojeve t dietave pr t humbur pesh, prmirsuar ushqimin tuaj dhe pr t ndihmuar veten t jeni t holl prgjithmon.
32. HANI NgAdAL: T hash shpejt zakonisht ka kuptimin t hash m shum se sa ke nevoj. Jepi koh trurit q t mund t kontrolloj stomakun tnd: nevojiten rreth 20 minuta pr tu ndjer ushqimi, andaj shijoni mir ushqimin, duke ngrn ngadal. Kur knaqeni m shum me t, do t ju mjaftoj m pak. 33. ENERgJI: Ekspertt e shndetit thon se mbipesha dhe obeziteti rrisin rrezikun e smundjeve t zemrs, tipin 2 t diabetit dhe sulmet n tru, por kan ndikim edhe n energjin tuaj. Mbipesha nuk ju bn vetm t ndjeheni t ngatht, ajo sht e vshtir edhe pr muskujt dhe gilcat tuaja. 34. HANI mJAfTUESHm: Mos hani shum pak! Ushqimi i dobt ul energjin, dhe mund t dobsoj imunitetin. Kalorit shum t pakta mund t shkatrrojn metabolizmin tuaj. Humbeni peshn n mnyr t shndetshme, me plan t ekuilibruar ngrnie dhe kalori t mjaftueshme pr t funksionuar organizmi juaj. 35. ZAKONE T KQIJA: A pini shum: Kafe? Alkool? Pije t gazuara? Kafeina e tepruar mund t ju mbaj t zgjuar deri von; sa m shum pije me kafein t pini, aq m i madh sht efekti. Alkooli po ashtu ndikon negativisht n gjumin. 36. HANI mNgJESIN E SHPEJT: Filloni ditn duke ngrn q n mngjes. Studimet tregojn se ata t cilt han mngjes kan m shum energji pr pjesn e mbetur t dits. Njerzit q e tejkalojn mngjesin nuk jan aq vigjilent, as produktiv dhe tentojn t jen m t mbipesh krahasuar me ata q e han mngjesin. 37. USHQIm T RI mNgJESI: Nuk t plqen ushqimi i mngjesit? Prdor sandvi, dhe bj nj cop mish pa dhjam si edhe buk t that. Jogurti i frutave sht shum i shijshm dhe i ekuilibruar pr t plotsuar mngjesin. 38. MERRNI mULTIVITAmIN: Edhe nse hani ushqim t balancuar, nj multivitamin n dit sht siguri se ju merrni minimumin

(vazhdim nga numri i kaluar)

26. FUQIA E dOmATES: Largohuni nga keapi q prmban antioksidues. Bjeni vet: dy domate t coptuara, shtoni dy lug t qepve t kuqe t coptuara, kastravec t prer, biber t kuq dhe majdanoz. Shtoni nj lug aji vaj ulliri, nj lug aji t lngut t limonit, nj cop t vogl hudhre t shtypur, dhe nj t katrtn e lugs s ajit me biber t zi. 27. ANATOmIA NUK SHT E PANdRYSHUESHmE: Madje edhe kur nna juaj, babai

apo vllai e motra jan t mbipesh, ju mund t mposhtni ndikimin e gjeneve duke br nj diet t shndetshme dhe me ushtrime fizike. Strvitjet e lehta mund t ndihmojn trupin tuaj t ndryshoj formn ashtu q mund t mbeteni edhe m tej t dobt. 28. PI N EmR T SHNdETIT: Nj got ven gjat dreks mund t ket shum dobi pr shndetin. Burrat mund t kufizohen n dy, derisa femrat duhet t mbeten me nj
26

got. Prjashtim nga vena duhet t bjn grat shtatzna, ose nse mjeku ju kshillon t shmangni at. 29. FUQIA E bImVE: Koncentrohu n perime, t cilat prgatiten shpejt dhe leht (dhe jan t ushqyeshme). Perimet e ngrira jan shum t leverdishme, brokolat po ashtu ose lulelakra dhe karotat. Sprkatni me disa erza dhe mlmesa bimore pr nj nxitje t aroms. 30. NdRTO mUSKUJ: Zvendso depot e dhjamit me muskuj dhe prmirso n mnyr natyrale trupin. Fillo gradualisht dhe angazhohu s paku tre dit n jav me trajnim fizik. Konsultohu me mjekun nse nuk ke strvitur m hert. 31. SHfYTYRIm I PORCIONEVE: Shumica e njerzve e nnvlersojn konsumin e tyre dhe marrn m shum kalori gjat dits, se sa mendojn. Nis befas shkruaj ditarin e ushqimit dhe, pr nj jav, llogarit far han dhe rregulloje nse ajo bazohet n planin tnd t ngrnies.

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Ushqim
nse keni nevoj pr gjum sigurohuni ta plotsoni kt. 42. LNgJET USHQImORE: Lngjet jan t patjetrsueshme pr prpunimin e ushqimit dhe pr absorbimin e lndve ushqyese; ata rregullojn temperaturn trupore, si dhe ndihmojn n eliminimin e lndve t panevojshme nga organizmi. N vend t nj pije t gazuar, merrni nj got uj. Pi uj m shpesh, mos pritni t jeni t etshm q t shmangni dehidrimin. 43. LVIZNI: Kur e parkoni makinn tuaj n garazh kurr mos e nxirr srish, ecni n kmb pr distanca t arsyeshme. Lvizni shpejt, kjo ju harxhon m shum kalori dhe rrit rrahjen e zemrs. Vallzoni ose ndonjher edhe marshoni n vend, sa pr t aktivizuar muskujt. 44. MERRNI fRYm: Ndjeni se jeni t ngadalshm? Merrni frym thell. Trupi ka nevoj pr oksigjen dhe do t shihni sa energjik do t jeni kur bni ushtrime me frymmarrje t thell. Shtrini kraharorin tuaj, tendosni muskujt dhe pastaj relaksohuni. Kjo do t rrit fluksin e gjakut dhe do t ju bj m energjik pr nj ast. 45. PRgATITUNI: Bni gati meze t shndetshme pr ndonj sulm t uris. Blej perime q prehen lehtsisht dhe prgatiti t gatshme pr ndonj moment t shpejt. Kjo do t ju ndihmoj t kontrolloni momentin kur jeni t uritur.
46. FRENONI KONTON PR KAfE: Kafeja sht nj shprehi

plus

48. SHKRUAJ N dITAR. do dit, ndaj s paku 10 minuta pr t dokumentuar far t ka ngjar, kur ka ngjar dhe si je ndjer kur ajo ka ngjar. T mbani ditar ju ndihmon t saktsoni kohn kur ju nevojitet m shum ndihm dhe n kt mnyr krijoni nj strategji suksesi. 49. FLISNI mE VETEN: Shkruani nj list t pohimeve tuaja n bllokun e shnimeve pr ti mbajtur me vete n vetur, n tavolin, n kulet. Do t bj kt..., Ia vlej pr kt gj ose Do t largohem nga kjo... ; kto premtime lexoni do mngjes dhe disa her gjat dits. Shijojeni kuptimin e tyre dhe do t stimuloheni drejt suksesit. 50. BNI NJ PARTNER: Ecja sht m shum argtuese kur jeni me dikn; ju do ta motivoni dhe prkrahni njri tjetrin. Nse nuk keni ndonj mik t interesuar, merrni nj radio personale dhe derisa ecni dgjoni melodit e preferuar ose ndonj show n radio.

e nevojshm. Trupi juaj mund t arrij eprsin e t gjitha ushqimeve q i hani, kur ju keni t gjitha vitaminat dhe mineralet e nevojshme pr ti plotsuar reaksionet e nevojshme kimike. 39. PRdORNI dRITHRAT: Drithrat, frytet e paqruara, sallatat dhe perimet ju ndihmojn t ruani peshn. Ushqimet e paprpunuara prmbajn lndt ushqimore m t mueshme dhe m energjike. Do t ndjeheni shum m mir nse kaloni n produktet e fituara nga drithrat. 40. REdUKTONI SHEQERIN: Nse hani sheqer kur ndjeheni i/e dobt do t krijoni nj kundr efekt q ju shtyn t krkoni edhe m shum sheqer. Efekti energji dhns i sheqerit sht shum jet shkurt, dhe ju le mngt me vitamina dhe minerale. 41. BNI gJUm T dUHUR: Nj person mesatar ka nevoj pr 7.2 or gjum pr tu ndjer i lodhur. Ka edhe prjashtime: Bill Clinton ka pasur nevoj pr 4 deri 5 or, por Albert Einstein pr rreth 10 or. Sidoqoft,
www.imedica.org

q t harxhon kuletn. A dilni disa her n dit pr t bler ose pir kafe? Rezultati sht i kushtueshm dhe sht nj joshje e panevojshme. Disa njerz thjesht nuk mund tu rezistojn pijeve me kafein ose mblsirave posa i shohin, andaj m mir t qndrohet m larg tyre. T blesh drekn do dit sht humbje parash, dhe sht m vshtir t kontrolloni kalorit tuaja. Kurseni parat duke marr me veti n pun ose shkoll drek dhe ushqim t shndetshm, dhe harxhoni kto para t kursyera n t mir t kthimit t shndetit tuaj, si p.sh. nj biiklet t re ose nj antarsim n fitnes klub.
47. MERRNI dREKN mE VETI:

Provoni SLIM MINTS pr humbje t peshs Sasi t vogl karbohidratesh! Shije t mrekullueshme! Pa sheqer! Pa efedra!

Mund ta gjeni n do barnatore n Kosov

Slim mints srish n treg!

Made in USA

plus

Jogurti Probiotik

Bakteret e mira ndihmojn sistemin e tretjes

A e dini se jogurti m i mir t cilin mund ta gjeni n shitore, ka baktere t gjalla, aktive n vete? A e dini se jogurti i vetm me baktere t gjalla n rajon prodhohet n Kosov? T gjalla dhe aktive do t thot se bakteret t cilat prdoren pr fermentimin e qumshtit t pasterizuar ende jan t gjalla n jogurt. Kto baktere t vogla zbrthejn sheqerin e qumshtit duke e shndrruar n kos. Konsumimi i jogurtit ju siguron numr t madh t baktereve t mira t cilat parandalojn shum probleme shndetsore. Bakteret e kqija mund t shkaktojn smundje, por t mirat mund t ndihmojn organizmin e njeriut t jet i fort dhe i shndosh. sht e ditur se bakteret luajn nj rol t rndsishm n shndetin e njerzve. N lukth ata ndihmojn n tretjen e ushqimit t cilin e ham. Pa baktere t mjaftueshme n barkun ton ushqimi nuk tretet n mnyrn e duhur dhe krijohen dhimbjet dhe gazrat n stomak. Studimet shkencore kan treguar se aftsia jon pr tu prballur me smundjet sht e zvogluar kur n stomak nuk kemi mjaft baktere t mira. Niveli i lart i baktereve t kqija n stomak mund t oj n smundje shum t rnda. Do t thot, kur nuk kemi mjaft baktere t mira, bakteret e kqija zgjerohen dhe dominojn n lukth. Kto mund t shkaktojn smundje. Pr kt arsye, sht e rndsishme t hani kos i cili ka baktere t mira n vete, t cilat do ti largojn bakteret e kqija. Jogurti q importohet n Kosov nga jasht, nuk ka baktere t gjalla n vete. Jogurti kosovar ka t tilla. Qumshti q shndrrohet n jogurt n qumshtoret komerciale, sht i pasterizuar. Kjo do t thot se qumshti nxehet q t shkatrrohen t gjitha bakteret e kqija dhe t dmshme. Kur qumshti ftohet, bakteret e gjalla t mira kthehen srish aty. Bakteret pastaj lejohet t zhvillohen dhe t shndrrojn qumshtin n jogurt. Ky pastaj ftohet dhe ruhet pr t ulur zhvillimin e baktereve, por jo edhe ti mbys ato. Jogurti shprndahet npr shitore gjat dits kur sht prodhuar, dhe jo gjat disa javve si sht rasti me jogurtin e importuar nga vendet tjera. Jogurti i importuar me qllim t prdoret pr nj koh m t gjat, trajtohet me nxehtsi edhe m tej, duke i mbytur t gjitha bakteret e mira t cilat zhvillohen n qumsht. Jogurti i prodhuar n Kosov jo vetm q ka baktere t gjalla, por disa kan edhe baktere specifike t cilat quhen probiotike, ose bio baktere. Vetm jogurtt e etiketuar me fjalt Bio ose Probiotik prmbajn kto baktere t veanta. Kto baktere jan Lactobacillus bulgaricus, Bifidobacteria, Streptococcus thermophilus dhe Lactobacillus acidophilus. FDA (Administrata pr Ushqim dhe Barna) n SHBA ka zbuluar se kto baktere jan esenciale pr shndetin e njeriut. Edhe jogurti i prodhuar q mban fjalt Bio, BioPlus dhe Probiotik n ambalazhin e vet, i plotson kushtet e FDA pr prmbajtjen e ktyre baktereve. Studimet kan treguar se ato ndihmojn n parandalimin e diarres. Mund t ndihmojn edhe n parandalimin e ulcers dhe smundjes s Crohn-it, q shkaktojn ndezjen e zorrve. Kto baktere ndihmojn sistemin imun, duke e br organizmin m t qndrueshm ndaj ftohjes, gripit dhe alergjis. Ata po ashtu lejojn sistemin e tretjes t funksionoj n mnyr m efikase. Mungesa e tyre mund t rezultoj me pengesa n traktin trets si jan gazrat, tretja jo e mir, diarreja, sindroma irrituese e zorrve etj. Kto baktere po ashtu jan esenciale n prpunimin e shum lndve ushqyese, veanrisht vitaminat B. Konsumi m i madh i jogurtit Probiotik ose Bio sht i dobishm pr shndetin tuaj dhe ndihmon funksionimin sa m t mir t lukthit dhe zorrve.

28

plus

KORRIK/GUSHT 2007

Vitamina
DOmATeT: nj kopsht me domate

plus

preferohet nga shumkush. Nse konsumohet i freskt sht burim i mir vitamins C. Domatet prmbajn likopen i cili lidhet me ulje t riskut t zhvillimit t kancerit n prostat. Nj fakt interesant sht se likopeni n

domate sht m shum i pranishm n trup kur merret pasi t jet nxehur. Prandaj krahas shijimit t domateve t freskta nga kopshti, mendoni edhe prpunimin e domateve n domate t konservuara apo si salc pr pasta.

Vitaminat shtpiake
Me ardhjen e vers, shum prej nesh knaqemi duke shijuar perimet e freskta. Prve shijes s freskt, perimet jan plot me vitamina, minerale dhe to-substanca t cilat jan shum t mira pr trupin e njeriut.
Ja disa prej perimeve ushqyese, t cilat ju preferojm ti mbjellni: ditore t vitamins C. sht i pasur edhe me lnd kimike bimore t ndryshme. Brokoli ka treguar sukses edhe n uljen e rrezikun t zhvillimit t diabetit, smundjeve t zemrs dhe disa lloje t kancerit.
KUnGUlli: ka m shum se 40 lloje t kung-

ullit. Kungujt veror, t njohur edhe si kunguj t njom, prmbajn variete t vitaminave

SpinAQi: ky lloj i perimeve t gjelbra me flet

sht i mbushur me lnd ushqyese. Nj filxhan me spinaq prmban 75% t nevojave ditore t vitamins A dhe 27% t nevojave ditore t vitamins C. Spinaqi sht burim i mir i folateve. Spinaqi gjithashtu prmban lutein, q sht e rndsishme pr shndetin e syve.

dhe mineraleve, por n mas shum m t vogl se kungujt e dimrit. Prve kungullit veror, mund t mbjellni edhe ndonj lloj kungulli t dimrit. Nse nuk keni hapsir t kopshtit pr ti mbjell kto perime, ather mund t prdorni kontejner special pr t mbjell speca apo domate.
KORRIK/GUSHT 2007

BROkOli: gjysm kupe brokoli t coptuara

dhe t freskta prmban 68% t nevojave

www.imedica.org

plus

29

plus

Uji

Uji - burim i jets

Nevojat ushqyese ditore pr nnat q japin gji
Shumica e grave q i japin gji foshnjs jan shum t etshme, shenj q tregon se kan nevoj t pin m shum lngje. Mesatarisht gjat dits nna duhet t pij rreth 2 litra lngje. Burim m i mir pr lngje sht uji.

Dihet se organizmi i t porsalindurit prmban rreth 87% uj, n raport me t gjith peshn e trupit. Organizmi i fmijve t rritur prmban rreth 70%, i nj t riu rreth 60%, derisa i njerzve mbi 80 vjet rreth 50% uj. Nga kjo kuptohet se gjat jets prmbajtja e ujit n qeliz vazhdimisht bie. do dit ne humbim prafrsisht 2 deri n 2.5 litr uj. Prderisa nuk e plotsojm kt humbje organizmi lufton me dehidrim kronik, n at mnyr q merr hidrogjenin nga lndt tjera t veta me rndsi vitale, si jan acidi laktik, aminoacidet, hemoglobina etj. Pr funksionimin normal t organizmit, sht e nevojshme t merren 1 deri n 1.5 litr uj n dit ose m thjesht rreth 8 gota uj n dit. Gjat kohs s temperaturave t larta shpesh dgjohen kshilla rreth asaj se duhen pir s paku dy litra uj. Prparsit e rritjes s sasis s ujit t marr nga organizmi jan t shumta, por shumica e njerzve srish nuk e dgjojn kt kshill. Uji i ul gjasat pr sulm n zemr, rrit nivelin e energjis dhe oksigjenit n gjak, rregullon
plus
M shum se nj miliard njerz n bot nuk kan qasje n ujin pr pije, ndrsa m shum se dy miliard nuk i kan kushtet themelore higjienike. Depot e ujit pr nj banor dukshm zvoglohen pr shkak t

sistemin e prgjithshm imun dhe temperaturn trupore, ndihmon n zvoglimin e indit dhjamor, ndrsa sht i domosdoshm edhe gjat sintezs s proteinave, konkretisht ndrtimit t muskujve. Hidratimi i rregullt ndikon n pamjen e bukur t lkurs tuaj m mir se do preparat tjetr, ndrsa ndihmon edhe n punn e veshkave dhe largimin e toksineve, q sht veanrisht e rndsishme gjat ushqimeve me nivel t lart t proteinave.

I DUHET M SHUM SE UJI SHT OKSIGJENI

ORGANIZMIT

E VETMJA GJ QE

rritjes s popullats, ndotjes dhe ndryshimeve klimatike q priten. do vit prafrsisht vdesin rreth 8 milion njerz, m s shumti fmij, pr shkak t mungess s furnizimit me uj.

30

plus

KORRIK/GUSHT 2007

www.imedica.org

Uji
Pse sht i rndsishm uji?
Uji sht mjedis n t cilin zhvillohet jeta jon trupi i njeriut prbhet prej 60% uj. Uji, veanrisht ai mineral, i siguron trupit mineralet dhe elektrolitet m t rndsishm. Uji nuk ka vlera energjetike dhe n kt mnyr ndihmon n humbjen e kilogramve t teprt. Uji e liron organizmin nga helmet. Uji e rregullon temperaturn e trupit. Uji lehtson tretjen. Uji e mban lkurn t shndosh dhe t bukur.

plus

Zink + C, tableta eferveshente (shkumzuese) pr fuqi t rezistencs. Vitamin C, tableta shkumzuese Vitamina C prkrah trupin n rast t lodhjes s teprt Multivitamina, tableta shkumzuese Pr prkrahje t vitalitetit dhe mirqenies. Ideale pr periudha t rritjes s aktivitetit zik dhe stresit psikik. Vitamin C 1000 mg, tableta eferveshente (shkumzuese) Multivitamina + minerale, tableta eferveshente (shkumzuese) t paisura me minerale. Hekur + vitamin C, tableta shkumzuese Si pjes e enzimave, hekuri sht i rndsishm pr metabolizmin energjetik t trupit.

Kalcium, tableta shkumzuese kalciumi sht i rndsishm pr ndrtimin natyral t eshtrave Kalcium + D3, tableta shkumzuese - kalciumi dhe vitamina D sigurojn nj mbshtetje natyrale pr struktur m t fort t eshtrave. Multivitamin pr fmij, tableta shkumzuese Vitaminat e fmijve NEXX jan nj mnyr joshse pr t siguruar fmijn tuaj me sasin ditore t vitaminave ditore. Magnez, tableta shkumzuese magnezi si substanc minerale sht komponent e rndsishme e proteinave, karbohidrateve dhe metabolizmit t energjis dhe mbshtet funksionet e neuroneve dhe muskujve.

Tableta mbltuese me kalori t ult. 1200 tableta n nj paketim. Produkt gjerman nga SunLife.

KORRIK/GUSHT 2007

plus

31

Mnyra m e shpejt t liroheni nga dhimbja

TERApi EFiKASE LOKALE tEK SMUNdJEt REUMAtiKE dHE dMtiMEt E SiStEMit SKELEtO-MUSKULOR VEPRIM I sHPEJT DHE I FUQIsHM N vENDIN E APlIKIMIT

Fastum gel

2 x n dit shprndani 3-5 cm Fastum Gel n vendin e smur

32

plus

KORRIK/GUSHT 2007