Gjendrat e hapesires se gojes

Biologji Orale
 Gjëndrat e hapesires se gojes janë gjëndra ekzokrine që janë të
pozicionuara në kokë, brenda dhe rreth zgavrës me gojë dhe sekretojnë
përmbajtjen e tyre të pështymës në gojë. Funksioni i tyre është të
ndihmojnë në mbajtjen e mukozës së gojës të mbrojtur dhe të
lubrifikuar. Ato ndihmojnë edhe në fazat fillestare të tretjes gjatë
përtypjes së ushqimit, në mënyrë që të krijohet një bolus ushqimor dhe
gati për t'u gëlltitur për përpunim të mëtejshëm.
Ato kontribuojnë në tretje nëpërmjet enzimave që nxjerrin me pështymë,
kryesisht amilazën që fillon tretjen e karbohidrateve. Gjëndrat
ndryshojnë shumë në madhësinë e tyre, por gjithashtu klasifikohen në
bazë të natyrës së pështymës që nxjerrin.
Gjëndrat e hapesires se gojes ndahen në gjëndrat e pështymës te medha dhe të vogla.

 Gjëndrat kryesore janë shumë më të mëdha në përmasa dhe janë një koleksion i indeve ekzokrine që sekretohen si një e tërë në një kanal
pështymës në vend që të veprojnë individualisht dhe për këtë arsye përfundojnë duke prodhuar një sasi shumë më të madhe të pështymës
në ditë sesa gjëndrat e vogla.


 Roli kryesor i gjëndrave të vogla është të lubrifikojnë muret e zgavrës me gojë, ndërsa pështyma tretëse dhe mbrojtëse prodhohet nga
gjëndrat kryesore.Ne gjendrat e vogla bejne pjese:glandulae labiales,buccales,linguales dhe palatine.

 Gjëndrat e pështymës janë të vendosura në gojë. Ekzistojnë tre palë gjëndra të mëdha të pështymës. Gjëndrat parotide gjenden përpara dhe
pak nën çdo vesh. Gjëndrat submandibulare janë poshtë nofullës. Gjëndrat nëngjuhësore janë nën gjuhë. Ka edhe qindra gjëndra më të
vogla. Këto gjëndra prodhojnë pështymë (pështymë) dhe e zbrazin atë në gojë përmes vrimave të quajtura kanale. 
 Gjendrat e Medha(Majore)

 Gjendrat Parotide,
 Gjendrat Submandibulare(Nenmandibulare) dhe
 Gjendrat Sublinguale(Nengjuhesore)
 Gjendrat Parotide

 Gjëndrat parotide jane gjendrat me te medha nga gjëndrat kryesore të

pështymës dhe jane të vendosura në secilën anë të kokës, pas kanalit
të jashtëm të dëgjimit të mandibulës dhe bazës së kafkës. Zhvillimi i
gjëndrave parotide të njeriut fillon nga java e 5-të dhe e 6-të e
fazës intrauterine. Ajo prodhon rreth 25-30% të totalit të prodhimit
ditor të pështymës, i cili çlirohet përmes kanalit të Stensen (kanali
parotid) vrima e të cilit mund të shihet në murin bukal në nivelin e
molarit të dytë nofull.
 Gjendra Submandibulare

Gjëndra submandibulare është e dyta më e madhe nga tre gjëndrat kryesore të

pështymës, të cilat përfshijnë gjithashtu gjëndrat parotide dhe nëngjuhësore.
Gjëndrat submandibulare janë gjëndra kryesore të pështymës të çiftëzuara që
shtrihen në trekëndëshin submandibular. Gjëndrat kanë një lob sipërfaqësor dhe
të thellë të ndarë nga muskuli milohyoid

 Duct Wharton, kanali kryesor ekskretues i gjëndrës submandibulare, derdhet në

zgavrën me gojë në karunkulën sublinguale. Karunkula nëngjuhësore është një
papillë e vendosur në mes të gjëndrës nëngjuhësore dhe anësore në secilën anë
të frenulum linguae.Gjëndra submandibulare prodhon afërsisht 70% të pështymës
në gjendje të pastimuluar. Megjithatë, prodhimi i pështymës së gjëndrës
parotide mbizotëron pasi gjëndrat e pështymës stimulohen.
Click to add text
 Dy gjëndrat nëngjuhësore janë më të voglat nga treshja thelbësore sekretuese, me peshë vetëm rreth 2 gram, në
krahasim me 15 për submandibular. Për më tepër, struktura e tyre është shumë më e përhapur dhe ato nuk janë të
kapsuluara, siç është rasti në çiftet e tjera.

 Në varësi të madhësisë dhe peshës së tij, do të gjeni shkallën e saj të prodhimit të pështymës. Ato janë përgjegjëse për
vetëm 3-5% të sekretimit total të pështymës, një vlerë shumë e vogël. Ato gjenden pak poshtë mukozës nëngjuhësore
(prandaj dhe emri i tyre), në dyshemenë e gojës, mbështetur direkt në sipërfaqen e përparme gjuhësore të
mandibulës, më konkretisht në muskulin mylohyoid.

 Këto gjëndra kullojnë pështymën përmes 8 deri në 20 kanaleve ekskretuese, të quajtura kanale të Rivinus. Më i madhi prej
tyre është kanali më i madh nëngjuhësor (Bartolino), përgjegjës për sekretimin e pështymës së prodhuar nga këto gjëndra
të vogla difuze (por thelbësore).
 Gjendrat e Vogla(Minore)

Gjëndrat e vogla të pështymës përbëjnë afërsisht 1% ose më pak të

prodhimit të përgjithshëm ditor të pështymës. Është raportuar se
zhvillimi i gjëndrave të pështymës minore të njeriut fillon në muajin e
tretë të shtatzënisë.Ato mund të gjenden në njolla rreth zgavrës së
gojës si faqe, buze, mukoza gjuhësore, qiellza e butë,dyshemeja e gojës,
midis fibrave muskulore të gjuhës përveç mishit të dhëmbëve dhe qiellzës
së fortë.

 Ato arrijnë në afërsisht 800-1000 gjëndra individuale në total.

 Peshtyma(Saliva)

Pështyma është një lëng seromucinoz që ka disa funksione kryesore brenda zgavrës me gojë, të cilat përfshijnë
lubrifikimin, tretjen, veprimin antimikrobik, tamponimin, rregullimin e hormoneve dhe ndjesinë e shijes. Ai përmban
99.5% ujë dhe pjesa tjetër është elektrolite, mukozë, glikoproteina, enzima dhe komponime antibakteriale.

Ekzistojnë dy lloje kryesore të pështymës që sekretohen nga gjëndrat e pështymës dhe ato janë seroze dhe mukoze.
Gjëndra submandibulare sekreton të dy llojet në një raport 3:2 të serozit me mukozën përkatësisht. Gjëndra parotide
është e vetmja gjëndër që sekreton pështymë thjesht seroze, ndërsa gjëndra nëngjuhësore dhe gjëndrat e vogla të
pështymës sekretojnë kryesisht pështymë mukoze.

 Prodhimi i përgjithshëm ditor i pështymës tek një i rritur është midis 1-1,5 litra pështymë.
 Pështyma e bën ushqimin të lagësht, gjë që ndihmon në përtypjen dhe gëlltitjen dhe tretjen e ushqimit. Pështyma
gjithashtu e mban gojën të pastër dhe të shëndetshme sepse përmban antitrupa që vrasin mikrobet.

 Nëse gjëndrat e pështymës janë dëmtuar ose nuk prodhojnë mjaftueshëm pështymë, mund të ndikojë në shijen, të
vështirësojë përtypjen dhe gëlltitjen dhe të rrisë rrezikun për kavitete, humbje të dhëmbëve dhe infeksione në gojë.
PROBLEMET E GJËNDRAVE

 Kur rrjedhja nga gjëndrat e pështymës ndërpritet, mund të krijojë

bllokime. Bllokimet marrin formën e gurëve të pështymës, një
lloj kristal kalciumi që mund të formohet nga lëvizja e ngadaltë e
pështymës ose problemet e përbërjes. Këta gurë të dhimbshëm
mund të bllokojnë kanalet dhe të shkaktojnë ënjtje.

 Qëndrimi i hidratuar mirë shpesh parandalon lëvizjen e

ngadaltë të pështymës dhe përbërjen tepër të trashë. Një rritje e
marrjes së ujit mund të ndihmojë gjithashtu në shtytjen e
pështymës dhe ndarjen ose lëvizjen e gurëve. Kur ngrënia dhe
pirja rezulton në dhimbje ekstreme dhe duket se nuk thyejnë
një gur, mund të nevojitet kirurgji.
 Disa lloje të çrregullimeve prekin gjëndrat e pështymës:

 Mosfunksionimi i gjëndrave të pështymës

Mosfunksionimi i  Gurët e gjëndrave të pështymës
gjëndrave të  Infeksioni i gjëndrave të pështymës
pështymës  Ënjtje e gjëndrave të pështymës
  Mosfunksionimi i gjëndrave të pështymës është më i
zakonshëm tek të rriturit dhe zakonisht përfshin shumë pak
prodhim të pështymës. Kur fluksi i pështymës është i
pamjaftueshëm ose pothuajse nuk ekziston, goja ndihet e thatë.
Kjo gjendje quhet xerostomia (goja e thatë).
 Gurët e gjëndrave të pështymës

Semundjet  Një gur mund të formohet nga kripërat që përmbahen në

pështymë. Gurët kanë veçanërisht gjasa të formohen kur
njerëzit janë të dehidratuar ose marrin ilaçe që ulin prodhimin e
pështymës. Njerëzit me përdhes kanë gjithashtu më shumë
gjasa të formojnë gurë. Gurët e gjëndrave të pështymës janë më
të zakonshme tek të rriturit. Rreth 25% e njerëzve me gurë kanë
më shumë se një.
 Ënjtje e gjëndrave të pështymës
 Shytat e fëmijërisë, disa infeksione bakteriale (për shembull, të
bajameve ose dhëmbëve) dhe sëmundje të tjera që zakonisht
janë më të zakonshme tek të rriturit (si SIDA, sindroma
Sjögren, diabeti mellitus, sarkoidoza dhe bulimia) shpesh
shkaktojnë ënjtje të pështymës kryesore. gjëndrat.

 Ënjtja gjithashtu mund të rezultojë nga tumoret kanceroze

(malinje) ose jo kanceroze (beninje) në gjëndrat e pështymës.
Ënjtja e shkaktuar nga një tumor është zakonisht më e fortë se
ajo e shkaktuar nga një infeksion. Nëse tumori është kanceroz,
gjëndra mund të ndihet e fortë si guri dhe mund të fiksohet fort
në indet përreth (shih Kanceri i gojës dhe fytit).
Punoi:
Art Hysenaj
Arxhenda Ilazi,
Diona Berisha dhe 
Shkelqim Sylejmani