Biologjia

27.2.2019 Biologji 1
 Mikroorganizmat
• Mikroorganizmat Mikroorganizmat përkufizohen si: “organizma të gjallë
shumë të vegjël për tu mos parë me sy të lirë”. Mes anëtarëve të këtij
grupimi të madh qëndrojnë bakteret, kërpudhat, algat, viruset dhe
krimbat parazitar. Mikroorganizmat jetojnë pothuajse kudo dhe ndikojnë
në shumë.
• Nga studimet e hershme shkencore janë zbuluar disa mikrobe që
strehohen pothuajse gjithmonë në zorrën e trashë të njeriut. Këto, në
varësi të kushteve që gjejnë aty, disa herë kanë veprime të kundërta për
organizmin. Kështu, në zorrën e trashë gjendet vazhdimisht “bacilluis coli
comunuis”, që është plotësisht i padëmshëm, por kur në zorrën e trashë
mbeten shumë substanca proteinike që nuk janë asimiluar në zorrën e
hollë (kjo ndodh kur konsumohet shumë mish), ky bacil bëhet i
papërmbajtshëm dhe mjaft i rrezikshëm.

27.2.2019 Biologji 2
 Mikroorganizmat ne ushqim
• Nga studimet e hershme shkencore janë zbuluar
disa mikrobe që strehohen pothuajse gjithmonë
në zorrën e trashë të njeriut. Këto, në varësi të
kushteve që gjejnë aty, disa herë kanë veprime
të kundërta për organizmin. Kështu, në zorrën e
trashë gjendet vazhdimisht “bacilluis coli
comunuis”, që është plotësisht i padëmshëm,
por kur në zorrën e trashë mbeten shumë
substanca proteinike që nuk janë asimiluar në
zorrën e hollë (kjo ndodh kur konsumohet
shumë mish), ky bacil bëhet i papërmbajtshëm
dhe mjaft i rrezikshëm.
27.2.2019 Biologji 3
 Mikroorganizmat ne ushqim
Qumshti –acidi i qumshtit
• Përbërja kimike e qumështit dallon nga përbërja kimike e lëngjeve
tjera me prejardhje bimore dhe shtazore, që këtij artikulli i jep
vlerë të lartë biologjike dhe teknologjike. Përbërja kimike e
qumështit është e ndryshme. Mirëpo këto ndryshime hasen edhe
te pjestarët e veçantë të racës së njejtë, që ndodh për shkak të
ushqimit, moshës, sëmundjes dhe faktorëve tjerë. Për këtë arësye,
është e domosdoshme që qumështi të kontrollohet, si për qëllime
shkencore ashtu edhe për qëllime praktike ekonomike.
• Proteina- Proteina më e rëndësishme e qumështit
• Materiet minerale (Hiri)- Qumështi përmban materie të ndryshme
minerale. Disa prej tyre siç janë kalciumi dhe fosfori, janë të
lidhura për materiet organike. Përveç kalciumit dhe fosforit në
qumësht ka edhe kalium, natrium, klor, etj.

27.2.2019 Biologji 4
 Mikroorganizmat ne ushqim
Tharmi i bukes
• Për bukën e shëndetshme vazhdimisht
debatohet, mirëpo çfarë do të themi për
ndikimin e tharmit në organizmin tuaj?
• Tharmi si artikull i veçantë është absolutisht i
shëndetshëm. Në të vërtetë, tharmi është
burim i pasur me vitaminën B, e cila ndihmon
funksionimin e sistemit nervor por, veç
kësaj, ndihmon edhe në rigjenerimin e
lëkurës, flokëve dhe thonjve.
27.2.2019 Biologji 5
 Mikroorganizmat dhe zbërthimi
•
Metabolizmi apo shkëmbimi i lëndëve, është tërësia
e reaksioneve kimike dhe fizike që ndodhin në një gjallesë,
organizëm apo në një pjesë të tij. Ky proces është baza
e jetës, që lejon një qelizë të rritet dhe riprodhohet, të
ruajë ndërtimin e saj, dhe ti përgjigjet mjedisit të saj.
Zberthimi shkon perms 3 etapave:
1.Perfshin zberthimin
e: Proteinave , aminoacideve , karbohidratet , monosakari
det , lipidet , ac. Yndyrore + Glicerol
2. Perfshin zberthimin
e : Aminoacideve , Monosakarideve dhe Ac.yndyrore +
glicerol ne : acid piruvik dhe Acetil CoA.
3. Nenkupton zberthimin e : Acidit piruvik, Acetil CoA, ne
produkte te fundit te metabolizmit , CO2,H2O, dhe ATP
27.2.2019 Biologji 6
 Pasterizimi
• Pasterizimi është ngrohja e një ushqimi i
lëngshëm deri në 100 gradë dhe ftohja e tij
menjëhere me qëllim që të zhduken bakteret
e disa këpurdhat dhe të ruhet për një kohë të
gjatë.

27.2.2019 Biologji 7
 Teoria për grimcat e materies
• Përvoja na mëson se në temperatura të ndryshme uji gjendet në tri
gjendje agregate:
 të lëngut,
 të ngurtë dhe
 të gaztë
• Kjo ndodhe edhe me trupa të tjerë, të cilët mund të kalojnë nga
një gjendje agregate në tjetrën.
• Dukuria e transformimit të lëndës prej gjendjes së ngurtë në
gjendje të lëngët quhet shkrirje.
• Përvoja tregon - rrobat e lagura, me qëllim të teren, duhet të
hapen. Uji në enë, së cilës nga jashtë i ofrohet nxethësi, shterrohet.
Nëse në vend të ujit derdhet alkool, këtij do t'ia diktojmë edhe erën
karakteristike. Kuptohet, materiali ka kaluar nga gjendja e lëngët në
të gaztë.
• Masa e lëngut të vendosur në enë hermetikisht të mbyllur vetëm
në fillim do të pakësohet ashtu që pas një kohe niveli i tij në enë
nuk po të ndryshojë.
27.2.2019 Biologji 8
 Uji në mjedisin jetsëor
• Uji në formën e tij të pastër, është lëng pa shije dhe pa erë poashtu
dhe nuk ka ngjyrë. Ai është i domosdoshëm për të gjitha format
e jetës dhe njihet edhe si tretësi më i gjithanshëm. Pa të, jeta siç e
njohim ne, do të ishte e pamundur. Duket i pangjyrë në sasi të vogla
për syrin tonë, megjithëkëtë mund të shihet si i kaltër në sasi të
mëdha ose me vegla shkencore. Uji është lëngu më i përhapur në
toke. Formula kimike e tij është H2O. Gjendet më tepër
në oqeane dhe kësulat e akullta polare, por edhe në re, lumenj.
Në planetin tonë, uji është në lëvizje të vazhdueshme qarkulluese
duke përfshirë avullimin, reshjet dhe derdhjen në det.
• Uji i përshtatshëm për t´u pirë nga njeriu quhet ujë i pijshëm. Uji që
nuk është i përshtatshëm për t´u pirë, por që nuk është i rrezikshëm
për njerëzit quhet ujë i sigurt.
• Ky burim natyror po bëhet gjithnjë e me tepër më i pakët në disa
vende, dhe sigurimi i tij është shqetësim i madh shoqëror dhe
ekonomik.

27.2.2019 Biologji 9
 Cikli i ujit
• Cikli i Ujit është një proces i vazhdueshëm i qarkullimit të
ujërave ne natyre,mbi dhe nen siperfaqen e Tokes. Masa
qe ze uji ne natyre qendron konstante pikerisht per arsye
te ciklit te ujit,midis hidrosferes dhe atmosferes. Forca
lëvizëse e ciklit hidrologjik të ujit është energjia diellore
dhe gravitetit. Rrezatimi diellor përcakton shkrirja e borës,
akumulimin i borës, avullimi, dhe gravitetit - reshjet,
lëvizja e ujërave sipërfaqësorë dhe nëntokësorë. Në ciklin
e ujit gjeologjike, shoferëve janë procese tektonike,
magmatizmit, metamorphism, sedimentimit.

27.2.2019 Biologji 10
27.2.2019 Biologji 11
 Ndërtimi i bimëve
• Bimet janë gjallesa fotosintetike shumë qelizore, te
pershtatura për te jetuar kryesisht ne mjedisin tokesor.
Siç dihet bimet gjatë veprimtarise se tyre, thithin nga
toka kripera minerale dhe ujë dhe me pas i percjellin
ato ne pjeset fotosintetike mbitokesore. Funksione te
tjera janë aftësia për rritje, kryerja e fotosintezez,
depozitimi i lendeve rezerve, sigurimi i funksionit
mbështetës etj.
Për te kryer gjithë këto procese, te bimet ndodhen dy
grupe qilizash te veçanta ne formë, funksion e ndertim.
Këto grupe qelizash ne biologji quhen inde.

27.2.2019 Biologji 12
 Ndërtimi i bimëve
Indet bimore ndahen ne dy grupe:
1 - Indet e perkohshme: meristematike ose embrionale, qe
ruajnë aftësinë qe te ndahen gjatë gjithë jetës se bimes.
Sipas vendit ku ndodhen dhe sigurojne rritjen këto ndahen ne:
- meristemat e majave, qe rritin ne gjatesi kercellin, deget
anesore dhe rrenjen.
- meristemat anesore ose te rritjes ne trashesi(te perfaqsuara
nga kambiumi, felogjeni dhe perycikli).
2 - Indet e perhershme: qelizat e te cilave kryejne funksione te
caktuara por humbasin aftësinë për tu ndare.
Këto ine rrjedhin nga indet meristematike dhe sipas funksionit
qe kryejne ndahen ne:
- indet e mbulimit ose te mbrojtjes
- struktura me e perhapur e këtij indi është epiderma qe
mbulon gjethet dhe kercejte e gjelbert. Ne pjesë te veçanta te
epidermes ndodhen gojezat nëpërmjet te cilave bëhet
kembimi i gazeve me mjedisin. Shpesh formohen qime
epidermike.
27.2.2019 Biologji 13
•Pjesët e bimëve
• Pjesët e bimëve janë:
-lulet,-Llet janë organe reproduktive.ato prodhojnë faraqë mund të rriten në bimë të reja.
-frytet,-Në frytet e bimëve krijohen farat.
-gjethet,-Ndertimi i gjethes: Gjethja tipike perbehet nga llapa. nervurat dhe bishti.
Nervurat qe pershojne gjethen vendosen ne mënyra të ndryshme. p.sh ne gjethen e gjershise nga
nervura kryesore dalin nervura te tjera anesore. te tilla nervura quhen nervura pendore.
Nervura te tjera janë nervurat pellembore (gjethja e rrapit).
-kërcelli,- Kercelli: Eshte një organ i rëndësishëm i bimes qe mban gjethet, lulet, frytet dhe sythat.. Kercelli
kryen transportimin e lendeve nga rrenja ne gjethe dhe anasjelltas. Kercelli kryen dhe funksion
mbështetës për bimen.
Kercelli mund te jetë barishtor ose drunor.
Kercelli barishtor përmban pak ose fare druine.
Pozicioni i drejtë i kercejve barishtore sigurohet nga turgori i qelizave, pra nga trysnia e lengut qelizor
brenda mureve te qelizes.
Kercelli drunor perbehet kryesisht nga qeliza te vdekura por te forta.
-rrënjët-Rrenja: Rrenjet janë shfaqur gjatë procesit historik te kalimit te bimeve nga mënyra e jetese ne toke.
Të bimet me lule rrenja shfaret qe ne embrionin e fares. Prej saj zhvillohet rrenja kryesore dhe rrenjet
anesore.
Të gjethe shjqiponja apo tek urthi (Hedera helix), vihen re edhe disa rrenje ajrore qe nuk kanë lidhje me
rrenjet e vërteta . Këto rrenje qe lindin nga kercelli ose hjethet quhen rrenje mitake.
Të gjithë rrenjet e një bime formijne sistemin rrenjor te saj.
Kur rrenja kryesore është me e zhvilluar se rrenjet anesore, atëherë sistemi rrenjor quhet boshtor.. Kur
rrenja kryesore zhvillohet njelloj me rrenjet anesore , atëherë siastemi rrenjor quhet xhufkor.

27.2.2019 Biologji 14
 Grimcat në natyrë
• Dukuri termike quhen të gjitha proceset që ngjasin në trupa gjatë
nxehjes ose ftohjes së tyre. Të gjitha këto dukuri gjatë zhvillimit historik
te fizikës janë trajnuar në dy aspekte : në aspektin Termodinamik dhe
ne aspektin molekuar-kimik të lëndes. Njohuritë deri te të cilat na
sjellin këto dy aspekte nuk jane kundërthënie, por perkundrazi ato e
plotesojnë njëra-tjetrën. Zanafilla e toerisë molekulare kinetike është
nga grekët e vjetër, edhe pse ata nuk e shpjeguan drejt natyrën
e nxehtësisë , por atë e paramendonin si nje "lendë" te posaçme të
quajtur flogiston, që sipas mendimit të tyre në proceset termike rrjedh
nga trupat e nxehtë në trupa të ftohët. Fizika bashkohore natyrën e
nxehtësisë e shpjegon si levizje të molekulave ose të atomeve te
lëndës. Teoria molekulare kinetike dukuritë termike dhe vetë natyrën e
nxehtësisë,siç do ta shohim më vonë , e shpjegon në një model mjaftë
te idealizuar të gazit ideal, por perputhshmëria e rezultateve
eksperimentale me të dhënat e kësaj teorie ështe mjaftë e mirë ne
shumicen e rasteve. Sot shumë dukuri termike në aspektin sasior
shpjegohen mirë si me ligjet e termodinamikës ashtu edhe me ligjet
e fizikës molekulare që bazohenBiologji
27.2.2019
në teorinë molekulare kinetike të 15
lëndës.
 Fotosinteza
• Fotosinteza është shndërrimi i energjisë së dritës
diellore në energji kimike nga organizmat e gjalla.
Lëndët e para që nevojiten për kryrjen e saj
janë dioksidi i karbonit dhe uji, burimi i energjisë
është drita e diellit, dhe lëndët e fituara
janë glukoza dhe oksigjeni. Është procesi më i
rëndësishëm biokimik i shkëmbimit të lëndëve në
tokë, ngaqë pothuajse gjithë jeta varet nga
fotosinteza. Fotosinteza është një proces i
ndërlikuar që ndodh tek bimët, alga dhe
disa baktere. Kryhet vetem gjate ditës dhe në
dritën e diellit Ka rendesi te madhe për shkak se
oksigjeni thithet nga te gjithë dhe fotosinteza
është faktori kryesore qe e liron ate nga bimët.
27.2.2019 Biologji 16
 Oksigjen

Dioksid karboni
Energjia e dritës

Sheqer

Minerale

Uji
27.2.2019 Biologji 17
Punoi:
ANESA

REXHEPI

27.2.2019 Biologji 18
27.2.2019 Biologji 19