Pun seminarike

Lnda:Fiziologjia krahasuese
Tema:Frymmarrja

Mentor: Punoi:

Fiziologjia krahasuese

Prmbajtja

Hyrje ..... 3
Rrjedha evolutive e frymmarrjes ... 4
Evolucioni i tipave t frymmarrjes .... 4
Tipat e verzave ... 5
Frymmarrja verzore e peshqve ..... 6
Modalitetet e frymmarrjes te inseketet .. 7
Frymmarrja mushkrore . 8
Frymmarrja e shpendve . 9
Mekanika e frymmarrjes ... 10
Rndsia e rrugve t frymmarrjes ... 10

Fiziologjia krahasuese

Hyrje
Frymmarrja apo respiracioni prbn procesin baz jetsor,me t cilin sigurohet
shkmbimi i gazrave ndrmjet organizmit t gjall dhe ambientit.Kjo frymmarrje quhet
frymmarrje e jashtme ndryshe prej frymmarrjes s brendshme apo asaj qelizore,q nnkupton
furnizimin me oksigjen t t gjitha qelizave dhe lirimin e dioksidit t karbonit.Nj definicion
tjetr thot se me respiracion duhet kuptuar kompleksin e proceseve fiziologjike,prfaqson
trsin e proceseve t kordinuara q manifestohen me harxhimin e oksigjenit dhe lirim i dioksidit
t karbonit.Ky harxhim i oksigjenit sht baz e proceseve oksidative.Ne qeli oksigjeni lidhet
me karbonin dhe hidrogjenin q lirohen nga materiet organike makromolekulare,t cilat jan t
inkorpuruara n citoplazm.Produktet e fundit t transformimit t materieve sic jan dioksidi i
karbonit,uji metabolic dhe materie tjera ,t cilat prmbajn sasin m t madhe t oksigjenit t
mar nga ana e organizmit.Vetm nj pjes e vogl mbetet n citoplazmn e qelizave.Sic dihet
kto procese oksidative jan piknisje e proceseve biokimike ekzoterme.Sa me i lart t jet
niveli i organizimit t shtazeve aq m rnd prballohet mungesa e oksigjenit.
N kuadr t respiracionit t vertebrorve toksor prfshihen kto procese:

Shkmbimi i ajrit ndrmjet mjedisit dhe alveolave t mushkrive(respiracioni i jashtm

dhe ventilacioni i mushkrive t kurrizorve toksor)
Shkmbimi i gazrave ndrmjet ajrit alveolar dhe gjakut(difuzioni i gazeve n mushkri)
Transporti i gazrave ndrmjet gjakut
Shkmbimi i gazrave ndrmjet gjakut dhe indeve dhe harxhimi i oksigjenit(frymmarrja e
brendhme)

Fiziologjia krahasuese

Rrjedha evolutive e frymmarrjes

N kt rrug evolutive mund t vecohen dy faktor q i kan meduluar strukturat ose i
kan perfeksionuar proceset shkmbimit t gazrave.
Faktori i par ka t bj me spikatjen filogjenetike gjithnj e m tmadhe t madhsis s
shtazve.Meqense shpejtsia e difuzionit sht relativisht e ngadalshme dhe duke pasur
parasysh faktin se n shum ambiente sasia e oksigjenit sht e kufizuar,rrugdalje nga kto
moment jo tprshtatshme pr difuzion sht gjetur n form t diferencimit t strukturave
plotesuese respirative,me ann e tcilave sht zmadhuar dukshm siprfaqja e difuzionit.N
krahasim me masn e organit siprfaqja e ktyre shtojcave respiratore sht jashtzakonisht e
madhe,kshtu q llogaritet se siprfaqja e alveolave t mushkrive t njeriut arrin vlern prej 50
deri n 90m2.
Faktori i dyt madhor n kt zhvillim sht kalimi i qenieve t gjalla n kushte t jets
terestile(kolonizimi i hapsirave toksore) dhe t frymmarrjes atmosferike.N kushte t
ambientit toksor shtojcat e buta e t lagshta respirative t shtazve ujore do t ishin
joadekuate,meqense ato do t thaheshin dhe do t shkatrroheshin nga thatsia e ajrit.
N kt aspekt evolucioni dhe suksei i formave toksore sht var pjesrisht nga dislokimi i
siprfaqeve rspirative n kushte t lagshtis n brendsi t vet organizmit shtazor.

Evolucioni i tipave t frymmarrjes

Te organizmat e thjesht ujor njqelizor dhe vetm te disa organizma
shumqelizor(shpuzort,grykort),te t cilt nuk ekziston ndonj organ i diferencuar pr
frymmarrje,por ky process kryhet nprmjet difuzionit t thjesht.Te shtazt shumqelizore p.sh
te skrrajat dhe insektet,shkmbimi i gazrave bhet nprmjet lkurs.
Frymmarrja difuzive
Ndonse difuzioni sht rrug universal e rspiracionit qelizor pr nivelin e
organizmit,parimisht sht form e frymmarrjes ujore.Roli i difuziooni n kt pikpamje sht
mjaft i kufizuar,me q gjendet vetm tek nj numr i vogl i shtazve njqelizore,apo edhe disa
shumqelizorve t ambientit ujor t cilat pr nga madhsia rregullisht jan m t imta se
1mm(protistt dhe skrrajat shpatuke),ose mund t jen edhe m t mdha po me nivel tejet t ult
t organizimit t metabolizmit.Difuzioni sht process tejet i ngadalshm dhe pr kt shkak te
shtezat m t evoluara do t shkaktonte nj furnizim tejet t vonuar dhe t mangt me
oksigjen,por mund t vie edhe deri te akumulimi i sasirave t mdha te dioksidit t karbonit n
organizm.

Frymmarrja lkurore
4

Fiziologjia krahasuese
Meqense cdo qeliz sht permeabile pr oksigjenin,respiracion lkuror duhet t ken t
gjitha shtazt shumqelizore varsisht n shkall t ult ose t lart.Te shumica e skrrajave
unazore mbshtjellsi lkuror sht i pajisur me nj rrjt t dendur t kapilarve,dhe mu ktu
bhet shkmbimi i gazrave me ambientin.Respiracioni lkuror sht karakteristik edhe pr disa
sipunkulide,insekte ujore dhe invertebror t tjer.Pavarsisht nga stina,bretkosa merr
nprmjet lkurs afro 50ml/kg/h t oksigjenit.Furnizimi i bretkoss me oksigjen me rrug
mushkrore sht i ndryshueshm n varsi t sezonit,sepse gjat sezonit dimror ky process
pushon.Bretkoca kryesisht nga dioksidi i karbonit lirohet nprmjet lkurs.Shtazt qe
Ikarakterizon frymmarrja lkurore domosdo duhet t ken lkur t lagur,gj q sigurohet qoft
me shprlarjen e tyre me uj t ambientit t jashtm,qoft me sekrecionin e gjndrrave
lkurore.Kuptohet se funksioni respirativ i lekurs bie dukshm tek shtazt e zonave t
thatsis,apo te ato t cilat lkura ka funksione mbrojtse t spikatura.
Format e tjera t frymmarrjes
Nga invaginimi i ektoderms sht krujiar siprfaqja respirative(verzat e jashtme),nga
invaginimi i endoderms sht kriuar siprfaqja e verzave t brendshme,n qoft se siprfaqja
respirative krijohet n baz te invaginimeve grupore kto struktura quhen mushkri dhe
zakonisht kan form fshikzore apo form gypore(traket e insekteve).Si shmebull i mushkrive
m t thjeshta mun t merret krmilli i vreshtave,tek i cili mushkrit nuk jan gj tjetr prvec
se qese invagjinative ku realizohet shkmbimi i gazrave me an t difuzionit t thjesht,prshkak
se muret e ktyre mushkrive nuk jan t furnizuara me en t gjakut.
N t shumtn e rasteve verzat shrbejn pr frymmarrje n uj,kurse mushkrit pr
respiracion atmosferik,por ka raste q ndodhin prjashtime sic sht edhe trangulli i detit q ka
mushkri ujor,ndrsa verzat q marrin pjes n frymmarrje atmosferike i hasim tek insektet
zhytse.
Duhet theksuar se efikasiteti i organeve t frymmarrjes duhet t jet i bazuar n dy faktor:n
siprfaqen e madhe dhe n hollsin e mureve.

Tipat e verzave
Verzat e jashtme prfaqsojn format filogjenetikisht m t vjetra t ktyre organeve dhe
i gjejm kryesisht te invertebrort,kurse te vertebrort i hasim tek Urodelet dhe fulterzat e
bretokocave.Nj numr mjaft i madhe i formave t veryave t jashtme i hasim tek
ekinodermate si dhe e tr siprfaqja e yjeve t detit sht e mbuluar me struktura t holla
fijyore,t cilat prfaqsojn zgjatime t murit trupor,kurse tek lkurgjembort e tjer regjioni
peristomal i tyre sht i rrethuar nga disa pal struktura pak t degyuara.N kuadr t amfibve
sht vrejtur se gjatsia e strukturave fijyore t veryave t jashtme sht aq m e madhe,sa m i
ult t jet tensioni parcial i oksigjenit n uj,gj q prfaqson nj mekaniym kompensator
ndaj mangsis s oksigjenit.Pr ventilimin e verzave,pra pr furniyimin e tzre me uj t freskt
dhe t pasur me oksigjen,rol t rndsishm ka lvizja e vrazave edhe lokomicioni i shtazs.
Verzat e jashtme jan t lndueshme paraqesin nj penges pr lokomocion,meqense e
zmadhojn siprfaqen e frkimit.Me rrugn evolutive kto mangsi jan plotsuar me an t
verzave t brendshme.p.sh N kuadr t shtazve sesile lvizja e ujit npr siprfaqet e
5

Fiziologjia krahasuese
kthinave apo verzave t brendshme varett nga lvizja e cilieve,ku me an t nj rrjedhe t till t
ngadalshme nuk bartet vetm oksigjeni,por edhe grimcat e ushqimit.Ventilimi ritmik i verzave t
brendshme haset tek otganizmat q jetojn n lym(rr),ktu dallojm skrrajn detare e cila
jashte rrs et vetm kokn.
Te gaforret m primitive verzat jan fletyore e t vaskulariyuara dhe pr nga numri
prfaqsojn 11 e m tepr pal t shtojcave torakale.Kto shtojca jan t paisura me brusha
fijyore,q luajn rolin e filtrave q do t thot se rrjedha verzore nuk ka vetm karakter
respirativ,por edhe ndikon n filtrimin e ushqimit.Te gaforret m t specializuara veryat jan t
vendosura n kthinn veryore,e cila komunikon me ambientin e jashtm vetm nprmjet
plasaritjeve t vogla nga nj n do kmb dhe gzpave krzesor t cilat jan t ndar n gypa
inhalues dhe ekspirues.
Te mollusqet verzat jan organe t vendosura n kthinn e guns.Te format sesile dhe te
ato me nj aktivitet t kufizuar,ventilimi i guns bayohet n lvizjet ciliare,por te cefalopodt
rrymimi bhet me punn e muskujve dhe ventilimi sht i lidhur ngusht me lokomocionin.
Te format q nuk kan ndrtim glqeror si p.sh oktopusi dhe sepla ekzistojn dy pal t
muskujve antagonist,t cilt me alternacion e ngushtojn ose e ygjerojn hapsirn e
guns.Nse hapsira e guns ygjerohet ather uji ngrihet drejt skajeve t guns me kt rast ai
qarkullon mbi verya,Kontraksioni i muskujve unazor shkakton spari kontraksionin e skajeve t
guns dhe me shtzpje e hedh ujn nprmjet hinks.

Frymmarrja verzore e peshqve

Pr frymmarrjen verzore t peshqve eshtror mund t thuhet se sht nj sistem i nj
efikasiteti tjete t lart,pasi q ka kto prparsisipqrfaqe t madhe dhe te mbrojtur
respirative,qarkullim t pandrprer t ujit mbi to dhe sistem t rrjedhave t kundrta t ujit t
freskt(t pasur me oksigjen dhe gjak venoz.N krahasim me shtazt q krzejn frzmmarrje
atmosferike,peshqit jan t detyruar q me pompn e tzre veryore t shtzejn sasi 21her m t
madhe se sasit e asjrit t ventiluar gjat frzmmarrjes atmosferike.N aspektin anatomik veryat
e peshqve prfaqsojn struktura fletzore,q jan t grhsetuara m nj rrjet t dendur t
kapilarve t gjakut dhe t ujit.Gjaku hzn n verya nprmjet arteries aferente dhe del prej tyre
nprmjet arteries eferente,kurse uji hzn nprmjet zgavrs gojore prmes plasaritjeve
operkulare.

Modalitetet e frymmarrjes te insektet

6

Fiziologjia krahasuese
Verzat fizike prfaqsojn adaptime special t aparatit veryor t insekteve ujore,kto
insekte shfrytyojn oksigjenin atmosferik me an t ktzre veryave,ngjajshm sit e format
toksore.Verzat fiyike prfaqsojn rezerva t jashtme t ajrit atmosferik,q mund t gjendet nn
kraht e holl fletzor t insektit ose n pjesn ventral t abdomenit,e cila sht e mbuluar me
qimza.Roli i verzave fiyike sht i shumfisht.Ky ajr rezerv mund t ket rol hidrostatik,sepse
ia bn t mundur insekteve q sa m leht t. dalin nga uji. Nj rol tjetr i ktyre verzave shst
shfrytyimi i oksigjenit t tretur n uj,n bay t t cilit refundohen rezervat e oksigjenit n vet
fshikzn e ajrit.Ky refundim starton kur tensioni parcial i oksigjenit n fshikz zvoglohet,q
sht piknisje e difundimit t oksigjenit nga uji n fshikz.Dioksidi i karbonit,i cili prodhohet
gjat respiracionit nuk hyn n fshikz,por lirohet direct n uj.Kjo nnkupton se shkmbimi i
gazrave mes veryave fizike dhe gazrave te tretura n uj bhet sipas ligjshmrive t
difuzionit.Mekanizmi i daljes s insektit nga uji aktiviyohet ather kur sasia e oksigjenit n
fshikz zbret n 16 %,kurse sasia e ayotit arrin vlern n 84%.N kto kushte fillon difuzioni i
azotit nga fshikya n uj dhe shtaya del jasht pr r marr sasi t reja t ajrit atmosferik.
Verzat trakeale prfaqsojn nj form speciale t shfrytyimit t oksigjenit t tretur n
uj nga nj numr mjaft i madh i insekteve.N aspektin anatomic verzat trakeale prfaqsojn
struktura t ndryshme t organiymit,t cilat jan t grhsetuara nga nj rrjet e dendur e trakeve
dhe trakeolave,me stigmat e tyre t mbyllura.Nganjher veryat trakeale jan t vendosura n
fletya special,t cilat jan si pjes e gungave trupore.Te disa insekte t tjera rrjeti i dendur i
trakeve gjendet rreth zorrs,n kt rast uji si burim i oksigjenit ,hyn n zorrn e prapme,ku bie
n kontat me verzat trakeale t rektumit.
Frymmarrja trakeale
Te insektet sistemi respirativ prfaqsohet n form t sistemit trakeal,i cili prbn nj
system t gypave,piknisje e t cilit jan vrimat prkatse q nisin nga siprfaqja trupore.Ky
system i gypave degzohet progresivisht n gypa gjithnj e m t holl,q ofrohen dhe e
mbshtjellin do knd t organiymit.N kt rast organi respirativ prfaqson nj kombinim t
nj sistemi shprndars dhe t sistemit t shkmbimit t gzrave.Inesktet dhe shumica e nyjorve
t tjer kan kt mnyr t frymmarrjes,t cilt komunikojn me atmosfern nprmjet disa
vrimave t quajtura stigma.Sasia e ajrit q qarkullon npr sistemin trakeal prcaktohet nga puna
dhe poyita e fletyave q i mbulojn kto stigma.Traket degyohen gjithnj e m tepr
ridegyohen derisa t formohen trakeolat,q prfaqsojn pjest e fundme dhe m t holla t
degzimeve trakeale dhe kan nj diametr m t vogl se 2-5mikron.Pjest e fundme dhe m t
holla se 1 mikron t trakeolave futen si pyk n membrann plazmatike,sht menduar se pjest e
fundme t trakeolave deprtojn mu n brendsi t qeliys,ku jan t mbushura me nj lng,i cili
lviz kah pjest prfundimtare t trakeolave.
Mendohet se lvizjet e tilla t ktij lngu korrespondojn me aktivitetin e organit q e
furnizojn ato,respektivisht me formimin e metabolitve dhe largimin osmotik t ujit nga
trakeolet n hapsirat intracelulare.Mekanizmi i shkmbimit t gazrave n kto raste sht ai i
difuzionit,meqense difuzioni sht tepr i ngadalshm,nevojat e insekteve me madhsi m t
madhe duhet plotsuar me lvizjet kompresive e thithse t abdomenit t shatyve,q
prfaqsojn rrugn kompresatore t ventilimit.Disa insekte e sidomos nimfat i hapin stigmat
vetm njher Brenda disa orve,n mnyr q t mundsohet largimi i dioksidit t
7

Fiziologjia krahasuese
karbonit.Meqens konsumi i oksigjenit te nimfat sht tejet i vogl,nevojat e tyre pr oksigjen
prmbushen edhe me sasi simbolike t oksigjenit,q deprtojn rreth buzve t stigmave t
mbyllura.

Frymmarrja mushkrore
Mushkrit si organe respiratore ndahen n: mushkri difuziv dhe mushkri
ventilues.Mushkrit difuziv i karakterizon difuzioni si proces,dhe mushkri t tilla kan shtayt e
madhsive
t
vogla
me
metaboliym
t
nivelit
t
ult
si
jan
krmijt,pulmonat,akrepat.Mushkri ventilues kan vetm vetebrort.Nprmjet ventilimit
sigurohet nj prtitje normale e ajrit nmushkri,gj q sht e domosdoshme kur bhet fjal pr
shtazt me nj nivel t lart t metabolizmit.Kto ventilime realizohen me punn e veprimit t
pompave.Ekzistojn dy lloje t pompave: pompa shtytse dhe pompa thithse.Pompa t vjetra
kan amfibt.por ato jan shum m pak efikase,ndrsa verterort kan pompa shum m t
evoluara.
Mushkrit difuzive jan prfaqsuar te shum arahinoid t tipit t marimangave dhe
akrepave,ku mushkrit i kan n form t kthinave q komunikojn me ambientin e jashtm
nprmjet zgavrave q emrtohen si pneumostone.
Brenda kthinave gjendet nj varg rrudhash apo palsh t furnizuara me nj system
gypash,t cilat shrbejn pr ventilimin e gjakut.Te krmilli i vreshtave funksionin e
frymmarrjes e kryen hapsira pak e ngushtuar e guns.Pneumostoma mund t hapet ose t
mbyllet varsisht nga nevoja e ktij organizmi pr oksigjen.Faktor lehtssues n prmbushjen e
nevojave t krmillit me oksigjen jan: madhsia relattivisht e madhe e siprfaqes difuzive dhe
niveli i ult i metabolizmit t krmillit.Te gastropodt si jan: Helix,Limax,Arion pneumostoma
hapet n situate t sasis s ngritur t dioksidit t karbonit.Krmilli I knetave del n siprfaqe
pr t marr ajr shtes ather kur niveli i oksigjenit bie n 1-4%.

Frymmarrja e shpendve
N krahasim me gjitart respiracioni pulmonar i shpendve karakteriyohet me nj varg
veantish morfoligjike dhe funksionale.Drrasa e gjoksit apo sternumi sht dukshm m i
8

Fiziologjia krahasuese
yhvilluar,ka nj vazhdimsi m t madhe drejt pjess s parpme t trupit dhe e mbulon nj pjes
mjaft t mir t hapsirs abdominale.Brinjt,t cilt nisen nga boshti i kurrriyit nuk mbrrijn
deri n sternum,por mbarojn n gjzsmn e rrugs,ndrmjet boshtit t kurriyit dhe
sternumit.Kafayi i kraharorit t shpendve
sht dukshm m i lviyshm se i
gjitarve,mushkrit e shpendve jan t ngjitura me brinj,diafragma e shpendve sht shum e
strkequr dhe faktikisht sht jofunksionale.Shpendt karakteriyohen me struktura t veanta t
emrtuara si qese apo strajca ajrore,t cilat e kryejn edhe funksionin e diafragms.Jane
identifikuar 5 pal strajcash: strajcat qafore,interklavikulare,torakale t prparme,torakale
t prapme dhe abdominale,q faktikishtjan t ndara n dy grupe: strajcat e prparme
ekspirative dhe ato t prapmet apo inspirative,ku bjn pjes kryesisht ato abdominale.N
krahasim me strajcat e prparme ato t prapmet jan t pasura me prmbajtje t oksigjenit dhe
m t varfra me dioksid karbon.
Trakeja ndahet ne dy bronke,secila nga bronket i afrohet mushkris prkatse dhe
kalon npr t dhe prfundon n strajcn abdominale.
Strajcat e prparme jan t lidhura n bronkun kryesor n pjesn e prparme t
muskrive,kurse strajcat e prapme n pjesn e prapme t bronkut kryesor.Nga strajcat zn fill
degzat e shumta,t cilat te shumica e shpendve deprtojn edhe n eshtra,me ka prmirsohen
dukshm karakteristikat aeromekanike t fluturimit dhe notimit efektiv(zvoglimi i peshs s
shpendve).
Se sa i thell sht degzimi i ktyre qeseve ajrore ndoshta m s miri mund t ilustrohet
me faktin se n rast thyerje t eshtrave t gjat ,shpendit mund ti ndrprehen rrugt e zakonshme
respirative.Prve ksaj degt e strajcave mund t deprtojn edhe n indet lidhore t
nnlkurs,ku krijojn yona t caktuara t ajrit.Marr n prgjithsi,roli i strajcave ajrore nuk
sht vetm krijimi i reyervave t ajrit,q jan t domosdoshme n kushte t caktuara si sht
fluturimi ,por kto shtresa t ajrit ekan edhe rolin e termorregullimit.N strajcat ajri hyn prmes
bronkeve,t cilat nisen nga trakeja,mandej deprtojn n indin respirativ t mushkrive,ku
degyohen disa her dhe vijn n kontakt me epitelin respirativ.
Epiteli respirativ te shpendt sht i vendosur jo n alveole,por n struktura speciale
fyzore,q quhen si bronkiole respirative.N kto fyza respirative bhet nj shkmbim shum
efikas i gazrave q bazohet n nj rrymim t pandrprer t ajrit t pastrt gjat inspirimit dhe
ekspirimit.

Mekanika e prgjithshme e frymmarrjes

Ajri hyn n mushkri kur tensioni n toraks sht m i vogl se ne atmosfer dhe del nga
mushkrit ather kur tensioni n to dhe n toraks sht m i lart se ai atmosferik.Kto
9

Fiziologjia krahasuese
ndryshime t tensioneve shkaktohen nga lviyjet e muskujve respirator,t cilt e zgjerojn ose e
ngushtojn hapsirn e kraharorit.Si reyultat i ksaj,tensioni intratorakal ybret gjat inspirimit
dhe ngjitet gjat ekspirimit.Lvizjet respirative t inspirimit dhe ekspirimit periodikisht e
ndrrojn vllimin e hapsirs s kraharotit,gjat inspirimit shkaktohet kontraksioni i muskujve
t jashtm interkostal dhe i muskulit t diafragms.
Kontraksioni i muskujve t jashtm interkostal shakton ngritjen prpjet t brinjve dhe
t sternumit(n kushte t qetsis brinjt jan t varur tepsoht dhe ushtrojn nj shtypje mbi
organet torakale),si rezultat i ksaj bhet nj zgjerim i kraharorit n drejtim dorso-ventral dhe at
ansor.Kontraksioni i muskulit t diafragms shkakton drejtimin e mureve t saj .Ky kontraksion
dhe drejtim i diafragms shkakton shtytjen dhe shtypjen eorganeve abdominale dhe kshtu bhet
zgjerimi i kraharorit edhe n drejtimin proksimalo-distal.Me kto zgjerime t kraharorit tensioni
ia ajrit n alveole ybret nn nivelin e tij atmosferik,kshtu q kafayi i kraharorit vepron si pomp
thithse nprmjet s cils thithen sasit plotsuese t ajrit deri n nivelizimin e tensionit alveolar
me at atmosferik.Pas dekontraktimit t muskulit t diafragms ajo e rikthen pozitn e saj,gj q
shkaktohet nga shtytja e organeve abdominale drejt hapsirs torakale.N kt mnyr,ekspirimi
karakterizohet me zvoglimin e t tra dimensioneve t hapsirs s kafazit t kraharorit.N fund
t ekspirimit,brinjt bashk me sternumin jan t varur,ndrsa kubeja e diafragms futet thell n
hapsirn torakale.N kt koh muskujt respirativ jan t dekontraktuar.

Rndsia e rrugve t frymmarrjes

Rrugt e larta respirative,si dhe ato t poshtme nuk prfaqsojn vetm rrug t thjeshta
t prcjelljes t ajrit,por ato kan edhe role t tjera t rndsishme.Kshtu,ato e ngrohin ajrin e
ftoft,kurse e ftohin at t nxehtin.Korrigjimet e ktilla t temperaturs s ajrit inspirativ bhen
duke e detyruar at t kaloj nprmjet shtigjeve t holla dhe me zigzage t hunds,shtigje n t
ciln mukoza e tyre sht e furnizuar me kapilar t dendur t gjakut.N saj t avullimit t
lagshtis s siprfaqeve mukozale.n hund dhe n pjest e tjera t rrugve respirative shtohet
njomsia e ajrit respirativ,fakt q ka nj rndsi t madhe biologjike t frymmarrjes
pulmonale.Rrugt respirative kryejn edhe nj funksion mbrojts,i cili realizohet n form t
largimit t lmashkut dhe t pluhurit,gj q bhet me lvizjet dridhse t epitelit.N zonn e
hunds lvizja e qimzave t epitelit ka drejtim aboral q do t thot prej bronkeve e trakes
drejt laringut.Nj funksion t till gjithashtu e kryen edhe sistemi limfatik i rrugve respirative.

Zri dhe t folurit zrat e shatzve prfaqsojn nj reaksion reflektiv ndaj ngacmimeve t
ambientit t jashtm,ose t shaktuara nga vet gjendjet e organizmit.Formimi i zrave sht i
lidhur ngusht me sistemin e respirimit.Si organ i specializuar pr prodhimin e zrave paraqitet
laringu,i cili ka mekanizma t ngjajshme me instrumentet e muziks frymore.N instrumentin
frymor si komponent vibruese paraqitet fletza elastike,e cila quhet gjuhz.Rolin e gjuhzs n
10

Fiziologjia krahasuese
aparatin e zrit t shtazve e luajn fletzat zanore,nprmjet t cilave ajri nn nj presion kalon
n mushkri.Rolin e rezonatorit e luajn hapsira e gojs dhe ajo e hunds.Kjo do t thot se
aparati i zrit akustik prbhet prej tri pjesve:

Aparati respirativ
Laringu me fletzat zanore
Hapsira rezonante e gojs,hinds dhe faringut

Kokrdhat e zrit t gjedheve jan dukshm m t shkurtra dhe kan ndrtim shum m t
thjesht se ato t njeriut.N krahasim me gjithart,laringu i shpendve sht shum m pak i
lvizshm,ai nuk sht i mbuluar me epiglotis dhe gryka e laringut sht m e ngusht.Te
shpendt ekziston nj gurmaz i ult,i cili sht i vendosur n vendin e bifurkimit t trakes dhe
merr pjes n prodhumin e zrave t shpendve.Krojimi i zrave sht i mundur vetm n
gjendje kur jan t ruajtur tonusi dhe puna e kordinuar e muskujve t cilt e ngushtojn grykn e
laringut dhe duke i afruar dhe larguar fletzat zanore.Puna e ktyre muskujve drejtohet nga truri i
madh,gj q shkon me ndrmjetsimin e vagusit.Kur sht fjala pr t folurit ather duhet t
cekur se ai esencialisht prbhet nga dy funksione t vecuara mekanike: fonacioni t cilin e bn
laringu dhe artikulimi t cilin e bjn buzt,gjuha dhe pjest e buta t qiellzs q do t thot
kryesisht strukturat rezonante.Formimi i fjals bhet n saj t kontraksionit t sinkronizuar t t
gjitha fijeve muskulore t kordhave t zrit,t cilat jan n nj prputhshmri me ritmikn
zrit.Duhet theksuar edhe fakti se zri sht aq m i lart,sa m t shkurtra t jena kordhat.

Literatura e shfrytzuar:
Fiziologjia krahasuese - Dervish A. Rozhaja

11

Fiziologjia krahasuese

12