16-17

E HN 25 SHKURT 2008

Trupi & shndeti

RRITJA DHE ZHVILLIMI

Ndrsa rritja ka t bj me zmadhimin progresiv t mass q nj bebe arrin prgjat periudhave t caktuara, zhvillimi sht fitimi dhe prmirsimi gradual i funksioneve motorike dhe mendore. Ndarjet jan br n mnyr t ktill, pasi bebet mund t'i fitojn aftsit e prmendura m lart nj apo dy muaj m hert apo m von dhe kjo nuk do t thot se ata nuk po rriten dhe zhvillohen normalisht. Po ashtu, duhet pasur parasysh se bebet q lindin para kohe kan nevoj pr m shum koh pr rritjen e tyre; meq kan lidhur para kohe, disa prej sistemeve t tyre jan m pak t zhvilluara. 1 DERI 3 MUAJSH Muaji i par i jets sht nj periudh prshtatjeje me realitetin e tyre t ri. Bebet shikojn fytyrat e prindrve dhe i vshtrojn n sy. Kjo periudh fillon me t ashtuquajturn "buzqeshje shoqrore", t ciln e lshojn kur shohin prindrit apo kur prindrit u flasin atyre. Nse u vihet gishti n dor, bebet do ta shtrngojn dhe nuk do ta lshojn pa vullnetin e tyre. Gjat muajit t dyt dhe t tret, fillojn t gren kokn, q e mbajn lart t palkundur. Ato fillojn t belbzojn apo t artikulojn tinguj. Mund t mbajn objekte me t dyja duart apo t ndjekin me sy objekte q lvizin. Gjithashtu mund t shohin duart e tyre. 4 MUAJSH Bebet ka shum t ngjar t ndjekin objekte me sy, t prpiqen t'i kapin dhe t'i fusin n goj. Gjithashtu belbzojn vazhdimisht dhe me gzim. Ato mund t kontrollojn lvizjen e koks. Nse jan shtrir me shpin, prpiqen t ndrrojn pozicion duke u rrotulluar dhe nse jan shtrir me bark, do t mbshteten me krah pr t ngritur kokn. N fund t muajit, mund t stimulohen duke i mbshtetur n nj jastk, n mnyr q muskujt e shpins t forcohen dhe m n fund t qndrojn vet.

5 DERI 7 MUAJSH Gjat muajit t pest, bebet fillojn t qndrojn ndenjur jo vetm duke pushuar me krdhokull, por edhe me krah, nj pozicion i njohur si trekmbsh. Ndrsa msojn t ken vetbesim dhe muskujt e tyre forcohen, dalngadal do t ulen n pozicionin vertikal. Kjo sht gjithashtu periudha kur fillojn t han ushqim t but, jogurt etj. Mes muajit t gjasht dhe t tet, u dalin dhmbt qendror t poshtm. Prgjat muajit t shtat bebet kan fituar aftsin t kalojn nj objekt nga njra dor n tjetrn dhe fillojn t imitojn tinguj. Pr sa i prket gjuhs, ata flasin dyrroksha (ba-ba, da - da).

8 MUAJSH Gjat ktij muaji, bebet tregojn se jan t aft t'i lvizin duart m lirshm. Fillojn t godasin objekte n tryez dhe plqejn t'i hedhin ato n dysheme. Kur objektin e kan larg, do t zgjaten ta kapin. Ato qndrojn ndenjur pa mbshtetje dhe mund t mbajn shishen e qumshtit. Prgjigjen kur i thrrasin me emr dhe thon ma dhe ba. Gjat ktij muaji bebet mund t mos duan t ndahen nga nna. Edhe ato q jan msuar t qndrojn pa nnat pr pak koh, tregojn ndjenja t forta paknaqsie n pranin e t huajve (babai dhe nna jan t vetmit njerz q njohin). Kjo mund t rezultoj n nj gjendje t fort angshtie dhe parehatie. Dhmbt e siprm qendror u dalin mes muajit t 8-t dhe t 10-t.

9 DHE 10 MUAJSH Bebet fillojn t fitojn lvizshmri. Fitojn siguri t zvarriten lirshm dhe krkojn zona ku t gjejn mbshtetjen pr t'u ngritur. Fillojn t bjn gjeste dhe prdorin duart pr t'i prplasur dhe pr t prshndetur. Aftsia e tyre e re sht mbajtja e objekteve t vogla me t ashtuquajturat "piskatore", q formohen me gishtin e madh dhe gishtin tregues. Ato shkojn pas objekteve q kan hedhur vet, edhe nse ato jan prapa tyre. Mund t njohin persona jasht familjes dhe t kujtojn situata me ta. Mnyra si reagojn ndaj do situate varet nga knaqsia q kan marr (apo nuk kan marr) nga ajo situat. Gjat muajit t 10-t fillojn t'u dalin dhmbt e siprm ansor. Bebet mund ta njohin veten para pasqyrs dhe vazhdojn t prsrisin fjal t thjeshta si ma, ba, tata.

Black Yellow Magenta Cyan

18 MUAJSH Fmijt fillojn t flasin m rrjedhshm. Tashm

12 MUAJSH Bebet ecin me pak ndihm, duke prdorur duart e t rriturve pr t ruajtur ekuilibrin. Ata fillojn t ndihmojn nnat e tyre, kur ato i veshin, dhe fillojn t ndjekin urdhra t thjeshta. Gjithashtu mund t prdorin gishtat pr t treguar objektet q duan. Nse u jepen dy kuba, ato mund t'i ngren njri pas tjetrit. Ato plqejn t kapin nj objekt q ka rn prtok apo t krkojn nj q u ka humbur nga syt. Kan m shum paraplqime dhe mosplqime dhe e din se far duan dhe far nuk duan, si dhe far qndrimi t mbajn n varsi t situats. Po ashtu, mund t njohin t afrmit n fotot q shohin. N moshn 1-vjeare bebet do t ken tet prej njzet dhmbve t qumshtit, meq gjat muajit t dymbdhjet do t'u dalin dhmbt e poshtm ansor.

MES MUAJIT T 13- DHE 15- Bebet tashm ecin pa ndihm. Fjalori i tyre sht zgjeruar dhe prdorin shum fjal, edhe pse nj e nga nj; ato ende nuk din si t formulojn nj fjali, por edhe nse e bjn, fjalia nuk prmban m shum se dy fjal. Ato mbledhin s bashku t gjitha objektet me t cilat luajn dhe i bjn grumbull. Nse u jepet nj laps dhe nj cop letr, fillojn t vizatojn viza. Duket se jan t interesuara n at q han, duke treguar knaqsi n fytyr dhe duke br shenja kundrejt asaj q plqejn dhe duke refuzuar fuqishm ato q nuk plqejn. Mund t tregojn dhe mund t emrtojn shum pjes t trupit. Gjat ksaj kohe, goja e tyre do t forcohet me 4 dhmb t rinj: paradhmballt e para.

18 MUAJSH Fmijt fillojn t flasin m rrjedhshm. Tashm din mes pesmbdhjet dhe njzet fjalve dhe formojn fjali jo m t gjata se dy fjal. Po ashtu, fillojn t han vet dhe ndihmojn kur i veshin. Nse u jepen kube pr t luajtur, ato ngren njri pas tjetrit vetm tre apo katr prej tyre. Gjithashtu fillojn t krkojn gjra duke prdorur emrat prkats. Njra prej lodrave me t ciln luajn bhet m e paraplqyera dhe ato tregojn prkujdesjen dhe plqimin e tyre ndaj saj. N t njjtn koh fillojn t tregojn dashurin e tyre ndaj njerzve q u qndrojn afr. Ndrkaq mund t ecin s prapthi dhe t hedhin nj top. Mes moshs 1 vje e gjysm dhe 2-vjeare, atyre do t'u ken dal t gjith dhmbt e qumshtit, meq tani jan shfaqur edhe katr dhmbt e qenit.

36 MUAJSH N kt koh, bebet bhen fjalaman t vrtet. Formulojn fjali me katr apo pes fjal, pasi mund t thon mes tridhjet deri pesdhjet fjalve, edhe pse mund t marrin vesh dhe t din kuptimin e dyqind apo treqind fjalve. Tanim fillojn t ngasin nj biiklet me tri rrota apo edhe nj biiklet t vogl me dy rrota, pr sa koh q jan nn vzhgimin e t rriturve. Ato prshkruajn menjher vizatimet apo situatat nga librat q u lexohen.

24 MUAJSH Bebet 2-vjeare jan shum t lvizshme. Meq kjo sht koha kur msojn t koordinojn kmbt pr t'i ngritur lart dhe pr t'i ulur posht, duhet t tregohet shum kujdes, sepse plqejn shum ta bjn kt dhe do ta provojn sa her q shohin nj shkall. Fjalori i tyre sht m i gjer dhe mund t formulojn fjali me deri n tri fjal, edhe pse ende nuk prdorin shum folje; nse e bjn kt, do t ngatrrojn koht. Ata mund t thon emrin e tyre dhe mund t njohin, t tregojn dhe t emrtojn shum pjes t trupit. Mund t ndrtojn nj kull me 6 kuba. Nga ky ast dhe deri n 2 vje e gjysm, ata do t ken prfunduar procesin e dhmbzimit me katr dhmballt e dyta. Kta njzet dhmb t qumshtit do t'i ken derisa t mbushin pes apo gjasht vje, ather kur t fillon zvendsimi me dhmbt e prhershm.

30 MUAJSH Bebet jan shum t afta t koordinojn lvizjet, veanrisht me gjymtyrt e poshtme. Kjo mund t shihet kur krcejn me t dyja kmbt njhersh dhe kur godasin nj top q u pasohet. Kt e bjn aq shpesh sa kto lojra do t bhen t paraplqyerat e tyre. Ndrkaq fillojn t heqin viza n copa letre me lapsa t ndryshm, q i zgjedhin vet, ngaq tashm din t'i dallojn ngjyrat e ndryshme. Kjo aftsi e re pr t koordinuar lvizjet bn q bebet t han dhe t vishen vet. Kur i pyesin, ato mund t thon emrin, moshn dhe mund t dallojn gjinin e tyre. Po ashtu, fillojn t formojn fjali t gjata dhe t njohin kafsht dhe objekte t ndryshme kur shfletojn libra, nj tjetr veprimtari q ato e plqejn shum.

Kur u jepet nj laps dhe nj cop letr, mund t zbatojn udhzime t thjeshta, si pr shembull t vizatojn brenda apo jasht vizave dhe, nse kan nj model, mund t kopjojn simbolet e nj rrethi (O) dhe nj kryqi (X).

Black Yellow Magenta Cyan