HENRY MILLER * CON NG SNG TO * TP 1 == Con ng sng to (T tng v quan nim v sng tc ca Nietzsche, Rimbaud, Henry Miller, Schopenhauer,

William Faulkner, Andr Gide, Georges Simenon, Rainer Maria Rilke, Emerson, Thomas Wolfe) Nguyn Hu Hiu dch v gii thiu Qu Sn V Tnh n hnh ln th nht 1971, Hng H n hnh ln th hai 1973 ti Si Gn. ==== Phn th nht Henry Miller Ni v sng to Gii thiu Henry Miller l mt khun mt c o nht ca vn hc hin i. Tn ng phi c t gia Emerson v Whitman, Cendrars v Cline, Dostoievsky v Nietzsche, lie Faure v Oswald Spengler, Rimbaud v D. H. Lawrence, Milarepa v Lewis Carroll, Thoreau v Trang T. Tc phm Henry Miller i gia dng vn chng v kinh thnh. l s phi hp k diu gia Ch Tn Ca (Bhagavad Gita) linh thnh v Dc Lc Kinh (Kama Stra) nhy nha. Bc vo tc phm Miller nh bc vo mt ngi n n : ngi ta thy nhng b phn sinh dc v i ngn ngang cnh nhng thnh tng uy nghi, nhng cnh dm lon tip cn nhng nghi l tn nghim tc ng giao hp c coi nh tc ng sng thng (acte dadoration sublime), mt phng tin xut thn nhp din. Henry Miller duy gic nh nhng ngi duy linh, nhng nh thn b, nhng thi s th k XVI, nhng i thi s c khuynh hng tin tri v y p vin tng v tr: Wiliam Blake, Cheikh el Nefzaoui, Omar Khayyam, Walt Whitman. Nht l Whitman qua L C, xng tng mt s din t t do, mt cuc sng v tr trn tr ngy ngt khng che giu: 1

Qua ti nhng ting ni b cm on, Ting ni ca ging c ging ci v dm ng, ting ni b che y v ti vn m, Ting ni tc tu, bi ti c soi sng v chuyn ha. (Song of Myself) Ton b tc phm Henry Miller l mt bi Ngi Ca Ti (Song of Myself) trng thin. Vi ti sch v l con ngi, v cun sch ca ti l chnh con ngi ti, nng nhit, dm ng, hiu ng, trm t, thn trng, di tr v thnh thc mt cch qu qui. (Black Spring). ng mun pht l ng cng cng khai, trn trung v trng tro bao nhiu cng hay by nhiu. (I wanted to reveal myself as openly, nakedly, and unshamedly as possible Obscenity and Literature). C th ni Henry Miller cng l mt nh thn b trng thi man r nh Rimbaud. ng sinh nm 1891 ti New York t mt gia nh gc c. Cha ng l th may. Cu b ln ln trong lng ph v ph x mi mi l trng hc ca cu v bi cnh ca nhng cun tiu thuyt sau ny. Nm 1924, Henry Miller b ngang Westers Union Telegraph Company, quyt nh khng lm g ht, tr sng to, v ng nhn nh rng: Bn phn ca thin ti () l gi php mu sinh ng, l lun lun sng trong php mu, l khin cho php mu mu nhim hn na, l khng th nguyn trung thnh vi bt c ci g, nhng ch sng mt cch mu nhim, suy tng mt cch mu nhim, cht mt cch mu nhim. (The task of genius, and man is nothing if not genius, is to keep the miracle alive, to live always in the miracle, to make the miracle more and more miraculous, to swear allegiance to nothing but to live only miraculously, think only miraculously, die miraculousky The Colossus of Maroussi, Penguin Books, p.88) v S k diu v v huyn nhim ca cuc i b bp nght trong chng ta khi chng ta tr thnh phn t c trch nhim ca x hi!.(The wonder and the mystery of life which is throtted in us we become responsible members of society! Tropic of Capricorn, SAS press. P.149). Th gii ch c th bt u rt ta c i cht gi tr ni ti k t lc ti chm dt l mt thnh phn trang nghim ca x hi v tr thnh chnh Ti (Sexus, Grove Press, p. 261) d ci ti y th no. t ra th gii cng s bt i c mt k sn sng dng bo lc bt ngi khc theo mnh, bt i c mt con cu n l. t ra th gii cng c thm c c th sng to v dm th hin mnh, dm tr thnh ci ti ca chnh ti. 2

C hai iu Miller thnh thc khng tin, hai iu m x hi thnh thc tin: l s trang nghim v Lm vic. Trang nghim l mt hnh thc gi di, cng nhc, cht chc, cn lm vic l mt hnh ng ch dnh cho bn ngc nghch. N hon ton tri vi Sng to l mt tr chi, mt hnh ng ti thng, xng ng vi con ngi. Henry Miller theo st t tng Nietzsche v sng to. Theo Nietzsche, sng to l s gii thot thnh thang khi kh au, s bay bng ca cuc i. Nhng tr thnh k sng to, cn phi c nhiu kh au v ha thn. Vng, Zarthustra ni, phi c nhiu ci cht ng cay trong cuc i cc ngi, i, nhng k sng to! Nh th cc ngi, i, nhng k sng to! Nh th cc ngi s tr thnh nhng k bo v m bin minh cho tt c nhng g h mt ph du. (Also seid ihr Frsprecher und Rechtsfertiger Vergnglichkeit Also sprach Zarathustra). Bi Ni v sng to di y ca Henry Miller, trch trong cun Sexus (The Rosy Crucifixion, book one) s soi sng t tng trn ca Nietzsche.

* Th gii ch bt u rt ta c i cht gi tr t ni ti k t lc ti ngng l mt thnh phn trang nghim ca x hi v tr thnh chnh Ti. Nh Nc, quc gia, lin hip quc ca th gii khng l g khc hn mt tp th rng ln gm nhng c nhn lp li nhng li lm ca ng cha h. H b cun ht vo bnh xe t thu s sinh v b tri buc cho ti cht v s n l h c gng lm cho ra v ng n bng cch gi n l cuc i. Nu ta hi bt c mt ngi no gii thch hay nh ngha th no l cuc i, u l tt c gc gc ngn ngnh ca n, chng ta s nhn c mt ci nhn b ng thay cu tr li. Cuc i l mt ci g m trit gia cp ti trong nhng cun sch khng ai c c. Nhng k ngp ln gia dng i, khut mnh lm thn tru nga, khng c th gi cho nhng cu hi ln thn y. Ngi ta phi n ch, phi khng? Cu ct vn ny, mt cu ni cho c chuyn, c gii p, nu khng phi bng cch ph nh tuyt i th t ra cng bng cch ph nh tng i kh l lng bi nhng ngi hiu bit l mt u mi cho mt lot nhng cu hi khc tip ni bng mt chiu rt l Euclide. T cht t sch v ti hc, ti nghim ra rng nhng ngi ln li su nht trong cuc i, nhng ngi nhi nn 3

cuc i, nhng ngi chnh l cuc i, u n t, ng t, th hu t hay khng c g c. H khng c bt k mt o tng no v bn phn, hoc ni di tng ng hay duy tr quc gia. H ch quan tm ti chn l v chn l m thi. H ch chp nhn mt hnh thc hot ng: sng to. Khng mt ngi no c th ch huy cng vic h, bi v h t nguyn tt c. H cho khng, bi v l cch duy nht cho. l li sng li cun ti: n lm thnh thin lng. l cuc i ch khng phi l s gi m nhng ngi xung quanh ti th phng. Ti hiu tt c nhng iu y bng tm tr trc tui thnh nhn. Nhng ti phi tri qua c mt mn bi hi kch v i ca cuc i trc khi vin nh ny v thc ti c th tr thnh mt nguyn ng lc. Lng khao kht cuc i d di m nhng ngi khc cm thy trong ti tc ng nh mt khi nam chm, n li cun nhng ngi thiu lng kht khao c bit ca ti. Lng kht khao phng i ln mt ngn ln. Nh th nhng k eo dnh vo ti nh mt st cng tr nn c t tnh khc. Cm gic chn mi thnh kinh nghim v kinh nghim ra kinh nghim. iu ti ngm thm mun l g mnh ra khi tt c nhng cuc sng t an bn ngang dc vo chnh cuc i ti v khin nh mnh ti tr thnh mt phn ca h. r mnh khi nhng kinh nghim chng cht ch thuc v ti ny bi na lc, cn phi c mt n lc tn bo: thnh thong ti chc thng v x rch li, nhng ch tr nn vng mc thm m thi. S gii thot ca ti dng nh thit yu gy ra au n v phin no cho nhng ngi gn k v thn yu i vi ti. Mi vn ng ti lm cho li ch ca c nhn ti u mang li khin trch v li buc ti. Ti b coi l mt k phn bi hn mun ngn ln. Ti mt c quyn tr nn au m bi ngi ta cn ti. Ti khng c php l. Ti tin rng nu ti c cht i c l h cng truyn in vo t thi ca ti to cho n mt b ngoi sng ng. ng trc gng, ti s hi t nh: Ta mun nhn trong gng xem ta ging ci g vi i mt nhm nghin. Nhng ch trn ca Richter, khi ti c ln u tin, i xc vo con ngi ti v gy nn mt cn chn ng khng th t xit. Cng nh cu tip theo, hu nh mt h lun ca cu trn - ca Novalis: Ch ca linh hn l ni m ni gii v ngoi gii giao tip nhau. V khng ai hiu mnh, nu hn ch l mnh v khng ng thi l mt ngi khc. 4

Th c ci Ti siu vit ca mnh, ng thi l ci Ti ca ci Ti ca mnh nh Novalis ni tip. C mt lc khi ngi ta b t tng p ch, khi ngi ta ch l mt nn nhn ca t tng khc. S chim hu bi nhng ngi khc dng nh xy ra vo nhng thi k mt c tnh, khi nhng t ng khc bong ra, nu ngi ta c th ni vy. Thng thng ngi ta khng thu hiu c t tng; chng n v i, c chp nhn v b khc t, c khoc ln nhng tm o, b ci ra nh nhng chic v d bn. Nhng trong thi k m chng ta gi l khng hong, khi tm tr b b v ra tng mnh nh mt vin kim cng di nhng nht ba d di, nhng tng ngy th ny ca mt k m mng bm vu ly, tr n trong nhng k nt ca c no. V bi mt vi tin trin thm thu t nh mang li mt s bin i nhn cch r rt, bt kh vn hi. B ngoi khng c s thay i ln lao no xy ra; ng s khng thnh lnh c x khc l; ngc li hn c th c x mt cch bnh thng hn trc kia. V bnh thng b ngoi cng ngy cng m trch tnh cht ca mt phng sch phng nga. T tht vng b ngoi hn i ti tht vng bn trong. Tuy nhin, vi mi mt cn khng hong mi, hn cng tr nn thc mnh lit hn v mt s i thay, ng hn khng phi l i thay m l mt s kin cng ha ca mt iu g n su trong hn. By gi trong khi nhm mt, hn c th thc s nhn thy hn. Hn khng thy mt ci mt n na. ng hn, hn thy m khng nhn. nh tng khng th gic, mt s thu hiu uyn chuyn nhng ci khng th s m c: s hn hp ca hnh tng v m thanh: trung tm ca mng li. Ni tun tro nhng c tnh b mt, thot khi s tip xc th s ca gic quan; ni y nhng ch m ca nhn thc kn o v vo nhau trong nhng ha iu ti sng, rung ng. Khng c mt ngn ng no c s dng, khng mt hnh th no c phc ha ht. Khi mt con tu m, n thong th chm xung, ct tr, ct bum, dy thng, neo mc tri theo sng nc. Trn y bin, cht, chic v tu r nc t trang im bng chu bu; cuc sng c cu li bt u mt cch chng n nn. Ci g l con tu ang tr thnh ci v danh bt kh hy dit. Ta nhng con tu, con ngi cng nhiu phen chm m. Ch c tr nh cu con ngi khi cnh tan tc phn ly. Thi s gieo thoi trong khung ci, tri rm cho ngi cht ui bm vu khi h ang chm vo hy dit. Ma qu tro ln nhng cu thang my nc, lm nhng cuc thng hoa h o, ri ng chng mt, ghi nh s lng, ngy thng, bin c, trong khi i t th hi 5

sang cht lng v ngc tr li. Khng c u c no c th ghi ni nhng cuc du b tang thng. Khng c g xy ra trong u c ngoi tr s st r v hao mn tim tin ca t bo. Nhng trong tm tr, nhng th gii khng xp loi, khng nh danh, khng ng ha, thnh hoi, kt hp, tan v khng ngng. Trong tm gii, tng l nhng yu t bt kh hy dit to thnh nhng chm sao long lanh chu bu ca i sng ni tm. Chng ta di ng trong nhng qu o ca chng, mt cch t do nu chng ta tun theo nhng kiu mu phc tp ca chng, n l hay b chim hu nu ta c gng c ch chng. Tt c mi vt ngoi gii ch l hnh nh do c tm phng chiu ra. Sng to l tr chi ngoi din din ra mp ra; n t pht v cng bch, phc tng lut l. Ngi ta di khi gng soi v mn vn ln. Sance permanente. Ch c nhng k in b loi tr. Ch c nhng k mt tr nh chng ta ni. V nhng ngi ny khng bao gi ngng m bng h ang m mng. H ng trc gng mt m ln v ng m mt; h nim phong hnh bng h vo trong nm m k nim. Trong h tinh t ri rng to thnh ci m Hugo gi l by th m qung trong lng ca nhng mt tri, bi tnh yu, t bin mnh thnh nhng con ch lng s v nhng o Terre Neuve ca v cng. Cuc sng sng to! Thng thin. Vt qua chnh mnh. Phng mnh vo bu tri xanh, nm chc nhng chic u bay, leo ln, ling bay, nm u th gii ko ln, lay ng nhng thin thn t nhng vm tri thanh kh, m mnh vo nhng vc su tinh t, nm cht ly ui sao chi. Nietzsche vit mt cch xut thn v sng to v sau bt tnh trong gng cht trong gc r v hoa l. Cu thang v nhng cu thang tri ngc ng vit, v ri ht nhin khng cn y su no na ht; tm tr nh mt phin kim cng tan v, b nghin nt bi nhng nht ba ca chn l. C mt lc ti lm vic vi t cch qun l ca cha ti. Ngi ta ti mt mnh hng gi, giam kn trong mt cn nh nh m chng ti dng lm vn phng. Khi cha ti ung ru vi nhng ngi bn ch thn th ti cng ang ung dng cht t bnh ca i sng sng to. Bn ng ca ti l nhng tinh thn t do, nhng bc cha t phi phm ca tm hn. Chng thanh nin ngi trong nh n vng vt y tr nn hon ton phng dt; chng sng trong nhng k nt ca t tng v i, np mnh ta mt k n tu trong khe ni kh cn ca mt rng ni cao. T thc chng chuyn qua mng v t mng qua tng tng. Ti cnh ca cui cng ny, qua khng cn c no v, s s hi bm rit chng. Mo him xa xi l phiu du 6

mt mnh, l hon ton tin cy vo chnh mnh. Mc ch ca k lut l nng t do. Nhng t do a ti v bin v v bin th khng khip qu. Ri pht hin ci t tng thoi mi l dng li ti mp ra, ghi xung thnh t ng nhng b n ca rung ng, thi thc, y a, ca s tm gi cm thc trong hi hng nhn loi. Tr thnh hon ton nhn loi, qu qui yu ma nhn t nhp th, k gc nhng cnh ca ln dn ti bn ngoi v i xa khut v mi mi c c Con ngi chm m nh tu b. Tr con cng vy. C nhng tr em m chm vo lc tui ln chn ln mi, mang theo vi chng nim b n ca k phn bi. C nhng c qu phn trc nhn ta bng cp mt du dng, th ngy ca tui ngc: ti c ca chng khng c ghi li, bi khng c tn gi. Ti sao nhng khun mt kh i m nh chng ta nhng y? Nhng a hoa d thng c chng nhng gc r c a? Nghin cu nng tng cht mt, chn tay, tc, mi, tai, ngc du hnh t rn ti mt ngi n b m ti m b xung nh mt con mnh cm, co cu, cn x, ngt th v nhng chic hn, ngi n b trc kia l Mara v by gi l Mona, ngi c v c th c nhng ci tn khc na, l nhng ngi khc na, nhng tp hp gm nhng vt b tr khc, khng cn c th t ti, khng cn c th i su vo hn mt pho tng lnh gi trong mt khu vn qun lng ca mt lc a mt. Vo lc ln chn hay sm hn, vi mt khu sng lc m nng khng c nh kt liu, nng c th bp ci c sng vng tng v ng xung nh mt con thin nga t thng, t nh cao ca gic m mng. C th nh vy c lm, v trong da tht, nng tan tc, trong tm tr nng nh ht bi pht ph. Trong tim nng mt ci chung ngn, nhng ngh n th no th khng ai bit c. Hnh nh nng tng ng vi h v m ti hnh thnh trong lng. Nng a n vo, lun n vo ta mt mn t mng gia nhng np gp ca c no vo mt giy pht thng vong. V khi vt thng khp ming, du vt hy cn ghi, ta du vt mong manh m mt chic l li trn phin . Nhng m thao thc khi hn y sng to, ti khng thy g ngoi cp mt nng v trong cp mt y, ni ln nh nhng vng dung nham si sc, ma qui hin trn mt m nht, tan bin, ti hin, mang li kinh hong, lo u, s hi, huyn nhim. Mt k thng xuyn b theo ui, mt a hoa b che khut m hng thm bn ch sn ti gii nht cng khng bao gi nh hi c. Sau nhng bng ma, l mnh qua rng rm, mt a tr nh ng 7

ng nh ta hin thn mnh mt cch dm ng. Ri con thin nga ln, chm ri, nh trong phim chiu bng, v tuyt vi thn th sa xung, k bng ma v nhiu bng ma hn na, cp mt li tr thnh mt, sng rc nh than non, ri chi nh cc than hng, ri mm nh nhng a hoa; ri mt, mi, ming, m, tai l m hin ra khi hn mang, nng n nh vng trng mt ci mt n g ra, xc tht thnh hnh dng, mt mi. m m, ti t b ngn t kim mng m, xc tht, bng ma. m nh v lay tnh. Nhng a hoa ca vng trng, nhng cy da thn rng ca rng hoang mc cao, ting by ch sa ma, thn th trng mnh mai ca mt a tr, nhng bt si sc ca phn xut thch, nhp chm dn ca tuyt , y su khng cng ni khi sng n ra thnh xc tht. V xc tht l g nu khng phi l vng trng? v vng trng l g nu khng phi l m? V m th di ng ng, di ng ng, di ng ng, trn mi s chu ng. Hy ngh ti chng ta! nng ni ci m hm khi nng quay i v lao vt ln thang nh mt cnh chim. V c th ni ti khng ngh n iu g khc. Hai chng ti l nhng ci cu thang ln cao bt tn. Ri nhng cu thang ngc dng; cu thang trong vn phng cha ti, cu thang dn ti ti c, ti in cung, ti nhng ca chnh ca sng to. Lm sao ti c th ngh ti iu g khc? Sng to. Sng to huyn thoi trong ti c th tra va chic tha kha m tung ca hn nng. Mt ngi n b c gng pht l nim b n ca nng. Mt ngi n b tuyt vng, qua tnh yu, tm cch ni kt nng vi chnh nng. ng trc s mnh mang ca huyn b, con ngi ng nh mt con rt cm thy mt t trn tut di chn mnh. Mi cnh ca m u dn ti khong khng trng tri hn. Ngi ta phi bi li nh mt v sao trong i dng khng vt tch ca thi gian. Ngi ta phi c s nhn ni ca qung radium chn vi di nh Hy M Lp Sn. n nay d n hai chc nm qua k t ngy ti bt u nghin cu s pht quang ca linh hn; trong thi gian ti thc hin hng trm cuc th nghim. Kt qu l ti bit thm i cht v chnh ti. Ti ngh n phi gn ging vi nhng nh lnh t chnh tr hay nhng vin tng ti. Ngi ta khng khm ph ra iu g v s b n ca v tr, tt hn, ngi ta bit c vi iu v bn cht ca nh mnh.

Lc khi u, ngi ta mun cp ti mi vn mt cch trc tip. S cp cng trc tip v cp bch bao nhiu, ngi ta cng mau mn v chc chn thnh cng trong vic mnh mc li by nhiu. Khng c mt ngi no n thng c m nh ngi anh hng. V khng mt ngi no c th to ra nhiu bi kch v rt lon nh mu ngi y. Hoa gm trn ci nt Gordian [1] , hn ha hn s gii thot mau l. o tng si m kt thc trong mt i dng mu me lai lng. Ngh s sng to c vi im tng ng vi ngi anh hng. Du tc ng trn mt bnh din khc, chnh hn cng tin tng rng mnh c th a ra vi gii p. Hn hin i mnh tu thnh nhng cuc chin thng tng tng. Chung cc ca bt c mt th nghim no, d bi chnh khch, chin s, thi s hay trit gia, th nhng vn ca cuc sng vn cn nguyn v b n phc tp y. Nhng ngi hnh phc nht l nhng ngi khng c lch s, ngi ta ni vy. Nhng k c lch s, nhng k l lch s, qua cng nghip ca h, dng nh ch c vic nhn mnh vo tnh cht vnh cu ca nguyn l u tranh. Chnh h cui cng cng bin mt nh nhng k khng c gng, nhng k bng lng sng ch m sng v hng th. C th sng to (trong khi vt ln vi mi vt) c coi nh chng nghim mt ni hn hoan cn bng, nu khng trm trng hn, ni au n v khc khoi i km theo s u tranh biu l mnh. Hn sng trong tc phm hn, chng ta ni vy. Nhng li sng c o y, thay i n v cng, ty theo tng c nhn. Ch vi iu kin ngi ta thc v mt cuc sng phng khong hn, phong ph hn, ngi ta mi c th c k nh sng trong tc phm mnh. Nu khng c s th hin th u l mc ch hay li ch hay li ch trong vic thay th cuc sng tng tng bng cuc sng phiu lu thun ty ca thc ti? Bt c k no nng mnh ln khi nhng giao ng ca ci vng quanh qun thng ngy khng phi l ch lm vy vi hy vng m rng kinh nghim trng, hoc ngay c lm giu c n, m cn lm cho n tt ti thm. Ch trong hng , cuc u tranh mi c ngha. Khi chp nhn quan im ri th tt c mi phn bit gia thnh cng v tht bi u tr thnh khng. l iu m tt c mi ngh s v i u hc hi c gia ng, rng tin trnh m trong hn b cun li vo c lin quan ti mt chiu kch khc ca i sng, rng trong khi ng ha mnh vi tin trnh hn thng tin cuc sng. Nh quan nim , hn thng trc c di xa v che ch - khi ci cht m him dng nh c thng khp ni quanh hn. Hn trc cm thy rng nim b n ln lao s khng bao gi thu hiu c nhng c th nhp vo trong chnh bn cht hn. Hn phi khin mnh thnh mt phn ca s huyn nhim, sng trong 9

n cng nh vi chnh n. Chp nhn l gii php duy nht. Chp nhn l mt ngh thut ch khng phi l s thc thi ch k ca tr tu. V chnh qua ca ng ngh thut m cui cng ngi ta thit lp c s giao tip vi thc ti: l mt khm ph ln lao. y tt c u l tr chi v sng to; khng c ch t chn vng tri no phng x tin hc thng c kh ca tham, sn, si. Th gii khng cn phi a vo trt t: th gii chnh l trt t nhp th. Chnh chng ta phi ha iu vi trt t , phi bit u l trt t th gii, khc bit no vi trt t mong mun m chng ta tm cch bt nhau theo. Sc mnh m chng ta khao kht th c ng hu thit nh chn, thin, m, nu chng ta chim lnh c, s chng t l nhng phng tin tn st ln nhau. Chng ta bt lc, thc l may mn cho chng ta. Trc ht chng ta phi th hu th kin, k k lut v cui cng c nhn ni. Chng no m chng ta cha nhn nhc nhn thc rng c mt th kin trn th kin ca chng ta, chng no chng ta cha tin tng v trng cy vo nhng sc mnh siu vit th k m vn cn dn dt k m. Nhng k tin vo s ton nng ca cng vic v tr thng minh mi mi s ch gp nhng tht bi do nhng bin c h o v khn lng gy ra. H l nhng k thng xuyn bt mn, khng cn c th nguyn ra thnh thn hay Thng , h quay sang anh em h v va ln u nhng ngi cn y thnh n bt lc ca h, h va la ln: Phn bi! Ngu ngc! v nhng ting v ngha khc. Nim hn hoan ln lao ca ngh s l thc c mt trt t cao vin hn, nhn thc c, bi s vn dng thit yu v t khi ca nhng xung lc ca chnh hn, mi tng ng gia s sng to ca con ngi v ci c gi l thin to. Trong nhng tc phm ca tng tng phng tng, s hin hu ca lut t biu th qua trt t cn hin nhin hn trong nhng tc phm ngh thut khc. Khng c g t in cung, t hn lon hn mt tc phm tng tng phng tng. Nhng s sng to ny, khng l g khc hn s sng to thun ty, xm nhp vo mi mc , to tc mu mc ring cho n, nh nc. S min dch khng cng khng em li iu g mi m cho n, ngoi tr nng cao ngha ca ci dng nh bt kh lnh hi. Mt cch no , ci bt kh lnh hi ny l m ca ngha su xa. Khng mt ngi no b cm kch, ngay c nhng ngi lm b khng b cm kch. Trong tc phm tng tng ngng cung c mt ci g hin hin m tc dng ch c th so snh vi ru trng sinh bt t. Yu t b mt ny, thng b gn cho nhn hiu v ngha mang theo n hng v ca ci th gii rng ln v hon ton him hc ny trong chng ta v tt c nhng thin th khc tm thy th hin ca mnh. T ng v ngha l mt trong nhng danh t m m nht trong t vng chng ta. N ch c mt tnh cht 10

tiu cc, nh ci cht. Khng ai gii thch c v ngha: n ch c th c chng minh. Tuy nhin, ni thm rng ngha v v ngha c th p i cho nhau l ch si tc lm t. V ngha thuc v th gii khc, nhng chiu kch khc, v thi m i lc ta bt n khi chng ta, cu cnh m chng ta bc b n, chng t bn cht ln xn ca n. Bt c iu g chng ta khng th bao gm ni trong ci khung cht hp ca nhn thc chng ta l chng ta khc t ngay. Do s su sc v v ngha c th c coi nh c mt vi im ng thanh tng ng bt ng no . Ti sao ti khng nhm thng v s v ngha ch thc? Bi v cng nh nhng ngi khc, ti s n. V su xa hn th na l s kin, khng nhng t mnh ra bn ngoi, ti li vng mc vo chnh gia li. Ti phi duy tr trng phi Dada ph hoi ca chnh ti: ti phi tin b nu l ch dng ng, t hc gi ti nh ph bnh, cui cng ti ngi s dng ba. Kinh nghim vn ngh ca ti nm trong nt ta nhng kinh thnh c knh b bn Vendale [2] cp ph. Ti mun xy dng, nhng nhng nguyn liu tht thng khng th tin cy c v ha vn cha bc qua giai on tuyn . Nu cht liu ca ngh thut l tm hn ngi th ti phi th thc rng, vi nhng tm hn cht, ti khng th thy hnh nh no nhen nhm ny mm trong vng tay ti. B vng mc vo thm kch lp lang chng cht, b bt buc tham gia khng ngng c ngha l ngi ta khng thc v nhng nt i dng ca mn kch ln lao hn , trong y hnh ng ca con ngi ch l mt phn rt nh. Hnh vi sng tc chm dt mi th hnh ng bung th mt th hnh ng khc. Khi mt nh s, trm t lc tng nim, thong th v lng l kinh hnh qua tin nh mt ngi n, v trong khi i nh vy ln lt lm chuyn ng mn la [3] , cho mt hnh nh sng ng ca hnh ng ngi xung bn vit. Tm tr nh vn, khng cn bn quan st, nhn thc, t l, lang thang gia th gii ca hnh th c lm quay trn bi s v cnh n thun. khng phi bo cha no ph ch tung honh trn m thn dn khut phc ca quc chim lnh phi ngha ca hn. ng hn, mt nh thm him, nh ng thip gi nhng thc th say ng ca mng m hn tr v i. Tc ng m mng nh mt lung gi trong ngi nh hoang, xp t c ca tm tr trong mt mi trng mi. Bn gh cng tc, mi x u bay ht, mt cuc chi bt u. Hi mc ch ca cuc chi ny, n quan h th no vi i, l ln thn. Chng khc no hi Ha Cng ti sao sinh ra ni la ? ti sao ging t ? V hin nhin chng khng ng gp g c ngoi tr tai ha [4] . Nhng, 11

v tai ha ch tai hi cho nhng k b chm m trong , trong khi chng soi sng cho nhng k sng st v nghin cu chng trong th gii sng to cng vy. K m mng tr v t cuc phiu bt giang h, nu hn khng b m tu dc ng, c th v thng chuyn ha s sp ca c cu vi t hn vo cht liu khc. i vi mt a tr, s chm trch mt ci bt bng khng th em li iu g khc hn ngoi s kinh ngc v thch th. Hc vin ca m vng c th phn ng mt cch khc. Mt khoa hc gia c th em li cho mt bt bng cm xc phong ph ca mt th gii t duy. Hin tng tng t khin a tr ku ln v thch th c th pht sinh ra mt vin tng chn l chi la, trong u c mt th nghim vin nhit thnh. Trong nh ngh s nhng phn ng tng khc ny dng nh ha hp hay hn hp, to ra mt phn ng ti hu, vt xc tc ln lao gi l thc hin. Nhn, bit, khm ph, hng th - nhng kh nng hay nng lc ny yu ui xanh xao hay v sinh nu khng c s hin thc. Tr chi ca ngh s l di chuyn vo thc ti. Ch khi nhn bn kia kha cnh tai ha hp hi th cnh tng mt bi chin trng thm bi mi biu din trc con mt trn. V, t thi khi thy, cnh tng m th gii trnh by cho con mt trn ca nhn loi dng nh khng l g khc hn mt bi chin trng tan hoang gm gh. N nh vy v s nh vy cho n khi con ngi ngng coi mnh nh mt ch phn tranh. Cho n khi hn m nhn trng trch m thnh ci Ti ca ci Ti ca hn. [1]Thn thoi Hy Lp: nt Gordius l mt ci nt c tht bi vua Gordius x Phrygia theo sm truyn th ch c v cha t tng lai ca chu mi ci c. Alexandre i , khng ci c bn ct phng. T thnh ng: Ct ci nt Gordius c ngha: gii quyt vn nan gii mt cch thng thng v hu hiu - N. H. H [2] Ngi Vandale thuc ging Nht Nh Man xm lng x Gaule Bc Phi, Ty Ban Nha, La M ph hy nhiu cng trnh vn hc ngh thut. N. H.H. [3]Hay bnh xe Php lun hoc trng trn c chp kinh Pht gio Ty Tng thng dng N. H. H. [4]Cng vi ti hoa mt vn N. H. H.

12

Trong cuc i v trong c hi ha cng vy, rt c th anh b qua khng cn Thng , nhng anh, k kh au, anh khng th b qua khng cn ti mt iu cao vin hn anh, chnh l i anh: quyn nng sng to. Vincent van Gogh, Th cho Tho, Ngy 1 thng chn 1888

Ta cho ln n hnh th hai 1. Ti khng bao gi c nh in di son tho mt cun sch bn v ngh thut vit vn. Hin nhin vn chng l mt ngh thut v bt php l phng tin v ng thi s t thnh ca chnh ngh thut y. Nhng ngh thut vn chng l mt ngh thut ch c th th c c bng kinh nghim c nhn, v chnh bn thn v thc ti. Tiu chun duy nht thm nh mt dng vn chng l quan nim v mc n n gn thc ti. Ti ng hu ht vi Nietzsche, tr t tng cn bn v cng ch ca ngh thut v ch thuyt Siu nhn m cng ngy cng ti thy cng sai lm, v hiu v v ch. Nietzsche rt c l khi vit: Ch trng hin thc trong ngh thut l mt o tng [1] , v ngi ta chuyn nhng tt c nhng g lm ta m m hay gm ght vo trong s vt. Nhng ta khng th chp nhn khi ng quan nim: Nhng ngh s khng bao gi c php nhn vo s vt nh chn tng ca chng [2] v ngh thut l mt th sng bi m lm (culte de lerreur), mt thin ch v si tng (bonne volont de lillusion) [3] . Chn l xu nn ngh thut c ban cho chng ta ngn cn chng ta khi cht v chn l [4] . Khng, ngh thut phi l mt phng tin gip ta t ti chn l, ti ci m thut ng Pht gio gi l NH THT hay NH TH - (Yathabhutam hay Yathatatham). Ngha l s tht khch quan nh th no nhn ng nh th y. Bn cht mnh nh th no, nhn ng nh th y. V phi c gng gt ra mi th cm nhim lu hoc cho tm th trong sng nh gng khng lm bi trn, hoa qua chiu hoa, nguyt qua chiu nguyt [5] . Ngh thut cng khng hng ti ci g xa xi v i, (le lointain de lart) [6] m l ci nhn ci rt gn gi, khim nhng. Ch cn vi tinh thn Nh 13

Tht kin, Nh Tht tri chuyn ch, chng ta s nhn thy ci p ngay trong nhng s vt rt mc mc, gin d. Ch c nhng ci thng thng l k diu (thc s v i), t lc c bn tay thin ti chm ti nh nhn xt su sc ca Pasternak. S kin ny c chng nghim bi hai nh th ng Phng Basho v Quch Thoi. Basho vit mt bi Haiku tuyt diu gm vn vn mi by m nh sau: Nhn k Ti thy a Nazuma Bn hng du! Bng Nazuma tm thng, khp np gn nh khng ai thm ti n bn mt hng du nt ven ng qu ho lnh kia th c g c bit u, nhng khi ta chm ch nhn n vi tm trong sng hn nhin th php l xy ra: n t bin thnh c mt v tr linh thnh, hng diu, rc r hn c v rc r ca vua Solomon na! [7] . Bng hoa thc dc ca Quch Thoi cng vy: ng im bn hng du Em n n nhim mu Lng nhn em kinh ngc Ta lng nghe em ht Li ca em thin thu Ta sp ly ci u

2. Ci m ta gi l bt php thc ra khng phi l k thut sp xp , dng ng xo diu nh ngi ta thng lm tng m ch l cch din t tht chnh xc iu m ta thy, bit, suy ngh theo ng chn tng ca chng. Stendhal cho chng ta mt nh ngha rt ng gi v bt php: Bt php phi ging nh mt nc sn trong sut, n khng c bin i mu sc, hay nhng s kin v t tng, trn n c phi tr. (Mlanges de Littrature). Vn chng ch c gi tr c o khi ngh s t ti ch thy bit nh thc v din t nh thc iu hn thy bit nh thc. Nhng d nhin iu ngi ngh s thy, bit khng phi l s thc khch quan cng nhc cht chc m l s thc sinh ng, hy dit ti to thng xuyn, rung ng hi th 14

s sng, rn rng nhp p thin thu. Bi th ca Basho v Quch Thoi cho ta thy ngi ngh s, t bn cht tuy l mt ngi hiu cm, d b xc ng, ng chm mi pha, c khuynh hng t nhin quay v pha nhng kch ng, thc lon, nhng nhng cc oan thng gp nhau nn ti mt lc no hn cng c th ngung thn tnh lng chim ngm s vt. V khi tm thc tnh lng, m phi mt cch hn nhin hay thn b, ngi ta c th thy v p ngay c trong tng ngn c l cy, mt v p siu vit a ngi ta vt thot nhng lo toan thc tin ca i sng tang thng thng nht th nhp vo cnh gii huy hong ca Tnh . Chng no m chng ta cha t ti linh tng ny th ngh thut ng ch l s sng bi m lm, ho v o tng. Sng to, trong chiu hng , l sng to bn thn, th hin hnh tng, gt ra tm hn, kin chiu THC TI. Cng vic khng ch dnh ring cho mt thiu s ngh s chuyn mn m cho tt c mi ngi nhng ngh s ca i sng, trong i sng. V chnh l cu cnh ca cun sch ny. Nguyn Hu Hiu Vn Hnh, Trung Thu 73 * Li ni u Ti c dp c mt s sch bn v ngh thut vit vn, t nhng tuyn tp gm bi v ca nhng vn gia, trit gia lng danh ti nhng chuyn th son cho sinh vin i hc. Xin k s qua: Inquiry and Expression, a College Reader, edited by Harold C. Martin and Richard M. Ohmann, Haward University, Holt, Reinehart and Winston, 1962. Thought in Prose, edited by Richard S. Beal, Boston University and Jacob Korg, University of Washington, Prentice - Hall, Inc, 1964. Thought and Experience in Prose, Craig Thompson, Oxford University Press, New York, 1963. Language and Ideas, Robert Montgomerry, Boston, Little Brown and Company, 1962. Subject and Structure, John Wasson, Boston, Little Brown and Company, 15

1963, Study in Prose Writing, James R. Kreuzer, Holt, Reinehart and Winston, 1960. The Written World, Forms of Writing, edited by Robert W. Daniel, University of Washington, Prentice Hall, 1962. The Writers Book, edited by Helen Hull, Barness and Noble, 1966. The Novel Now, Anthony Burgess, Faber and Faber, 1967. LArt du Roman, Virginia Woolf, ditions du Seuil, 2- 1963. Writers at Work, first series, edited, and with an Introduction by Malcolm Cowley, Viking Press 1958, second series, edited by George Plimpton and introduced by Van Wyck Brooks, Viking Press, third series edited by George Plimpton and introduced by Alfred Kazin, Viking Press, 1968 Nhng khng tc phm no khin ti thch th bng cun Henry Miller on Writing do Thomas Harry Moore n hnh (New Directions). Ti say m c tuyn tp trn nhiu ln v ny ra mun trnh by mt tuyn tp gm nhiu tc gi ti ngng m cng vit v ci hng nguyn thy, hng n au, con dc him ngho ma a qu dt mt ngi m chiu khin hn tr thnh mt ngh s: hng Sng To. V tt c nhng ni lo u lin quan ti s sng to nh: s mnh ca nh vn, ti, bt php, kinh nghim, ngh thut vit, nhng iu rn, nhng gii cm, thi i vi tc phm mnh, thi vi c gi, thi i vi nh ph bnh Vy th cun sch ny y chnh l s tu thnh ca c mun vy. Song Con ng sng to gm c nhng bi m, nu c gi c k, t s nhn ra cha tng xut hin trong nhng chuyn th trn tr cun Th cho mt thi s tr tui ca Rilke, lc b nhng cu x giao, rt gn thnh mt bi in trong cun tp Thought in Prose. Con ng sng to gm nhng tc gi m, nu c gi lu tm, hn s nhn thy h khng thuc vo hng ng nhng ngh s thng thng. l nhng k sng to, nhng k khng coi ngh thut nh mt phng tin gip con ngi ln trnh mnh; mt cch gii khuy, nhng nh mt con ng dn v chnh mnh, con ng c n, con ng phin no, khuynh hng v bt hnh m cng ch l gii thot v Gii Thot. y ngh thut khng phi l m my l lng trn dng i; n chnh l dng i. y ngh thut khng phi l mt li o thot khi thc t; n chnh l ci neo gieo vo lng Thc Ti. Mt cy mc cng cao, cnh nhnh cng t do tr vo bu tri xanh bt ngt bao nhiu, gc r li cng cm su 16

vo lng t ti en by nhiu. Ngh thut phi cung cp cho chng ta nhng gc r gn guc y! Ngh thut phi gip chng ta bm cht vo thc ti, n hoa t thc ti v gii thot t thc ti. Ti tin chc rng Con ng sng to s khch l nhiu ngi, s mang li thch th cho nhiu ngi hn na. Nhng nh th cha . V qu tha. Ch mong sao c chng tr tui no, nh n, thm hng hi dn bc trn ng nh mnh, thm can m trt b ht mi th hnh l, ra i khng c bt c mt th g em theo ngoi tr ch sng to, lng am m v ngo ngh nh chng Rimbaud tc ri tung bay, o qun ti t, ti rng nhng hn y cht ngt v Ra i l ri. Je men allais, les poings dans mes poches creves; Mon paletot aussi devenait idal; Jallais sous le ciel, Muse! Et j tais ton fal ; Oh! l l! que damours splendides jai rves! Nguyn Hu Hiu Hong Hc Lu, 23 thng ba Canh Tut, - Bao gi ct cnh bay ln, hc vng? Ta bt nhn Ba La Mt ri y.

[1]Volont de- Puissance, Gallimard 1951, T.1. p.335, frg, 444. [2]Volont de- Puissance, p.333, frg.438. [3]Le Gai Savoir, Gallimard, 1961, p.93, rg. 107. [4]Volont de- Puissance, T. I.p. 338, fig. 453. [5]Ha Thng Thch Tr Th, ngha ngy Pht n, trong c san Pht n, GHPGVNTN, tnh Gio Hi Khnh Ha P. L. 2517 p.9 [6]Nietzsche, Le Gai Savoir, p.93 [7]Suzuki, Thin v Phn tm hc, Nh Hnh dch, Kinh Thi, 1973 HENRY MILLER * CON NG SNG TO * TP 2 ===

17

Rimbaud tr thnh thi s Gii thiu Tin ln! i, gnh nng, sa mc, chn chng v cung n. Cu th nin thiu gi trn cuc sng Rimbaud. Cuc sng tnh cm cng nh cuc sng tm linh, cuc sng thc t cng nh cuc sng mng tng, cuc sng lm n cng nh cuc sng sng to. l cuc i khng mi, l lm vic khng ngng, l sa mc khng cng, l chn chng khng ngui v l cung n khng dt. V cng l khm ph v tn, kinh nghim v bin. y l mt ngi m mt ngn cuc i cng khng khm ph nhng k diu ca trn gian, Henry Miller vit trong mt thin nghin cu v Rimbaud, mt ngi ct t vi bn b v thn quyn t lc tui cn xanh cm nghim cuc i trong tt c s trn y ca n. [1] mt thanh nin m s chn mui ca minh trit cho php khng nh rng: Cui cng ti khm ph thy s hn lon ca tm tr ti l thing ling th s thi qu l mt iu d hiu. Ni chng, tt c u thi qu. Trc ht l s i ca chng. y l l trnh ca hai chn chng: Charleroi Paris Mazas Charleville B - Charleroi Bruxelles Douai Charleville Paris Charleville Paris Charleville Paris Ardennes Paris B Anh Charleville Roche London Roche London Charleville Stuttgart - Milan Charleville Vienne - Ha Lan Batavia Charleville Brme Hambourg Thy in an Mch Marseille Alexandrie Civita Vecchia Rome Charleville Hambourg Charleville Vosges - Thy S Gnes Alexandrie Charleville - Chypre Roche Chypre Aden Hara Choa Harar Babussa Ongadine Tadjourah Harar Abyssinie Aden Le Caire Harar Zeilah Aden Marseille Roche Marseille. Chng i, i hoi, lc no cng trn ng nh mt g du ng c sao thin m c mnh m nu khng i th t l nga bnh v ch ngng i khi phi nm xung ngi ta ca chn i. M trong cuc i nh ma a qu dt y no phi c ln xe xung nga g. Ch rt nhng i b l i b vi 18

i v kht, cnh st vi nh giam. Chng ta hy nghe Henry Miller t: Ba ln trong thi gian di hai mi tui, chng ti Bruxelles v Paris: hai ln chng ti London. T Stuttgart, sau khi thng tho c ng dng, chng lang thang i b qua Wurtemberg v Thy S ti i Li. T Milan chng khi hnh i b ti Cyclades qua Brindisi, ch b trng nng v quay tr v Marseille qua ng Leghorn. Chng vt qua bn o Scandinavine v an Mch vi mt on xic do; chng p tu t Hambourg, Antwerp; Rotterdam: chng n Java bng cch gia nhp o qun H Lan, ch o ng sau khi nm qua mi v ca n. Mt ln vt qua o St. Hlne trn mt con tu Anh t chi khng ngng li o, chng phng qua lan can tu xung bin nhng b bt tr li trc khi chng c th ti o. T Vienne chng b cnh st dn v bn cng Baravi v ti du ng; t chng li b p gii v bin cnh Lorraine. Trong tt c nhng chuyn tu thot v b nh ra i t ngt , chng lun lun khng mt xu dnh ti, lun lun i b, v lun lun i b vi mt ci d dy lp kp. Ti Civita Vecchia chng b a xung t lin vi chng st au d dy mc phi v mng d dy sng ln bi s c xt ca xng sn vo bng. i b thi qu. Abyssinic l s ci nga thi qu. Tt c mi s u thi qu. Chng bt buc mnh mt cch phi nhn. Mc ch th bao gi cng pha bn kia. Nm mi chn tui, khi Gi t ci mng iu linh, Anh v bun bn vi mnh phi pha [2] th chng hon ton l mt tn li bun thc th, lc no cng b m nh bi li lc, bi cng vic. Chng lm vic khng ngng, u tt mt ti qu mi en. Chng on tuyt hon ton vi gii vn ngh v th gii vn chng trm lun mit mi trong ci lm n bun bn. Trong nhng l th gi v cho gia nh, chng lm kh m v em gi khng t, thc bch gia nh gi cho chng nhng chuyn th, t in k thut, nng lm, sch dy ting a phng man di mi r. Chng mun tr thnh mt k s, chng mun con chng, nu chng c con, cng s tr thnh mt k s ni ting, mt ngi c th lc v giu sang v khoa hc. Chng i vo sa mc, phiu lu vo nhng vng cha mt ngi da trng no dm ho lnh ti, giao thip vi mi sc dn, mi quc tch. Vn chng ch ngha bay i u ht ch cn li caf, hng liu, ng voi, da th, sng ng, n l v cng vic, cng vic, cng vic m chng chn ma, m chng xc vc n ht hi. Nhng trn tt c l chn chng v gin d: Ti lun lun chn nn v cng, chng vit cho gia nh ngy 1 thng tm 1888; ti cha tng bit c ngi no phin mun hn ti. V ri, c khn kh khng, cuc sng gia nh; khng cng vic tr thc, b v 19

l lo gia m mi m mnh mun ci thin s phn chng, trong khi chnh chng tm cch li dng mnh v ngn tr khng cho mnh gii quyt cng vic mt cch chng vnh! Bt buc phi ni ngn ng tp lon ca chng, n nhng mn n bn thu ca chng, chu ng mun ngn phin mun do s li bing, phn phc, ngu ngc ca chng em li!. Nhng cha phi l iu bun b nht. iu bun b nht l s chnh mnh dn dn tr nn n n u m v c c v xa cch mi x hi vn minh. u l ngha ca tt c nhng ci thi qu , hi chng Rimbaud, k sinh ra di cung Thin Xng li chn nhng ci thi qu vi am m ca mt k i y (equilibrist) kia? [3] Mt trong nhng chm ngn tinh yu nht ca Chm Ngn ca a Ngc (The Proverbs of Hell) ca Blake mt ngi anh em ca Rimbaud l: Con ng thi qu dn ti lu i minh trit, (The road of excess leads to the palace of wisdom). Phi chng Rimbaud mun i trn con ng ? ng l chng i trn con ng v con ng mu thun. Sut i chng, chng i ngc li tt c nhng g chng linh tng t u thi. Sut i chng, chng ph hy tt c nhng g chng xy dng t u thi. Sut i chng, chng phn bi tt c nhng g chng tin tng t u thi. lm g vy? bit mt sau ca mt trng, mt tri ca thin ng, tr thnh thi nhn theo quan nim ca chng, ngha l tr thnh mt tin tri thu th (voyant), c th thy tt c, cm tt c, tiu th tt c, thm him tt c, ni tt c. V chng ch trng rng thi nhn cn phi i n ci v tri (hay mi l) bng s hn lon ca tt c mi gic quan (Th cho Izambard), cn phi bin tm hn thnh qui d, phi bit tt c mi hnh thc tnh yu, mi hnh thc au kh, mi hnh thc in cung, phi nut ht tt c mi cht ma ty ch gi li tinh ty, phi bit tt c giy v trong hn cn tt c mi c tin, cn tt c mi sc mnh siu nhn trong hn tr thnh mt tn bnh nhn v i, tn ti nhn v i, tn b nguyn ra v i, - v nh Bc Hc siu phm! V hn i ti ci v tri! (Th cho Paul Demeny). D cho cui cng, in cung, hn mt tt c mi nim v nhng vin tng ca hn. Song le, hn nhn thy chng tn mt. Vy hy hn n tung trong cn chn ng bi nhng iu d thng v v danh; nhng nhn cng khng khip khc s ti; h s bt u li nhng chn tri ni hn tt ngh! (Mt Ma a Ngc) 20

Nh th, thi nhn ca Rimbaud tip ni truyn thng nhng thi nhn u tin ca nhn loi (b gin on bi nhng thi s): thi nhn ng thi l mt tin tri, mt Promthe n cp la cho con ngi. Rimbaud cng chnh l mt Promthe: chng hy sinh cuc i chng th hin linh tng ca chng theo s mnh ca thi nhn: Thi s c ch li g tr khi hn t ti mt vin tng v cuc i, tr khi hn sn sng hy sinh cuc i chng minh chn l v v rc r ca th kin hn? (Henry Miller, Sd, tr. 107) Rimbaud can m lao ra khi Thin ng tui th, nh Lucifer, sng, khng phi mt ma m l tt c nhng ma cn li ca i chng trong chn a Ngc Trn Gian. Chng, - a con ca mt tri, chng mun bit th no l m ti a ngc, Chng, - k m nh mnh l hnh phc, khng h ngh ti lc th o thot nhng au kh ca thi i mi. Chng, - k m cuc i l mt ba yn tic ni tt c mi tri tim u m phi, tt c ru ngt tun tro t nguyn vi dp i mnh trong sa mc ct bng tch liu. Nhng au kh thi i mi l g? l my mc, l bc tin. Chng mun tr thnh k s l tng ca thi hin i. Chng i lm tin, lc no cng qun mt ci rut tng y tin quanh bng m nh ca thi i mi. Tt c nhng k ch bai khinh b, ch giu chng u sai lm. Tt c nhng k t nhn l hu thn ca chng cn sai lm hn na. Khng phi chng b lm th v thy r s tht bi ca thi ca. Bi ht ch c nghe vi tt c xc ng khi m thanh dt, ngi ca s l ca s thc th, sng bi ht, khi ngng ht. Chng l thi s (Pote) khi chng ang lm th, chng l thi nhn (Pote) khi chng khng cn lm th na. Chng thi lm th sng th. Chng mun th c chn l trong hn v xc. Chn l y l g? l tt c u c mt nh mnh hnh phc m s s hi, au kh, s h nghi hnh phc, s thiu tin tng thin ng - lm lc lng, m s tin tng v a ngc, khut lp. Trong cuc sng ngi ta s g nht? tht bi. Cui cuc i ngi ta kinh hi g nht? a ngc. Rimbaud khng phi l hin thn ca tht bi nh nhng k ch bai chng nhn nh. Chng cng khng mun l biu tng ca s tht bi nh nhng k ca ngi chng cao. Chng mun eo ui m gh s tht bi; cch duy nht chin thng n. Ti sao chng ta tin tng rng, cui cng, tt c u tht bi m chng ta 21

li khng dm chp nhn tht bi, mt cch tin thin, khng dm nhn l s tht bi, cuc i chng ta, vi tt c cng nghip, am m dn dn tr thnh tht bi? Ti sao chng ta tin tng rng cuc sng l a ngc, cui cng ca cuc sng cng s l a ngc, ti sao chng ta khng dm chp nhn a ngc, mt cch tin thin, khng dm sng trong a ngc, a ngc m nh chng ta? cuc i chng ta, vi tt c hn hoan, say m, dn tr thnh a ngc? V qu thc cuc i chng ta l a ngc, ch bi chng ta tin n. Ti tin vo a ngc, vy ti ang a ngc (Je crois en enfer, donc jy suis Nuit de lenfer). Con ng dn ti thin ng bao gi cng i qua a ngc. nh sng ca thin ng ch a ngc, ti kht vng Thin ng. Vy Con ngi s tht bi, mi chiu hng, ngi ta ni nh th. Con ngi s i ti sa mc c n, ti a ngc, ngi e da th. Vy ti sao ta khng chp nhn tht bi, sa mc, a ngc? Sao ta tr gt, quy li gnh nng v sng trong run s? Ti sao chng ta khng chp nhn nhng iu kin thit yu ca cuc i? L tr ra i. Th gii tt lnh. Ti s chc phc cuc i. Ti s yu anh em ti. y khng phi l nhng li ha hn tr con na. Cng khng phi hy vng thot khi tui gi v ci cht. Thng lm thnh sc mnh ca ti v ti ca ngi Thng . Chn chng khng phi l tnh yu ca ti na. Nhng cung n, trc tng, in di, m ti bit tt c xung ng y a v tc hi, - tt c gnh nng ca ti u c t xung Hy thm nh khng chong vng v mnh mng ca lng ngy th ti Une saison en enfer, Mauvais sang ). Vi lng ngy th y, ngi ta tr li Thin ng. Chnh trong cng sa mc , cng m ti , khi thc ha thn: lc tr thnh s t, s t tr thnh hi nhi ngy th, chng gic gi chng ta ln ng sng to nhng gi tr hn hoan: khi no chng ta s ln ng, qua nhng n ct, qua ni i, n cho s ra i ca cn lao mi, minh trit mi, s chy trn ca nhng bo cha v qu d, s chm dt ca m tn, v sng bi nh nhng k th nht! Ging Sinh trn trn gian! Henry Miller thu sut rut gan Rimbaud khi vit: iu ti v cng quan tm ni Rimbaud l vin tng Thin ng chim li c ca chng. Thin ng kim c..(That interests me extremely in Rimbaud is his vision of Paradise regained, Paradise earned). Cuc i Rimbaud, s tn li t , u c t , nh mt Thin ng t , nhng gnh nng, sa mc, nhng chuyn i vo c n cung in khng 22

mi chnh l hnh nh rc r nht, ngt la nht, r rt nht ca CON NG SNG TO.

Rimbaud Th gi Georges Izambard, 27 ng lAbbaye des Champs, Douai (Bc) Charleville, (13) thng nm 1871 ng thn mn! Th l ng li lm gio s na ri! Ngi ta mc n x hi, ng ni vi ti nh vy; ng tham d vo ban ging hun: ng ang i li ng mn m p! Ti cng theo tn ch ca ti: ti tm cch bo tn ti mt cch ngang chng; ti khai qut nhng tn n n trng c, tt c nhng g ngu ngc, bn thu, xu xa nht ti c th by t ra, bng hnh ng v bng li ni, trao cho h: ti c i nhu nht v em t th ca. Stat mater dolorosa, dum pendet filius, - Ti mc n x hi, ng nh vy; - v ti c l. ng na, ng cng c l, hm nay. Thc s, ng ch nhn thy trong tn ch ca ng thi ca ch quan: s ng khng khng tr li mng n cm i hc xin li chng t iu . Nhng bao gi cng kt thc nh mt k tha mn khng lm g c, khng mun lm bt c vic g c. Cha k thi ca ch quan ca ng bao gi cng s nht thch mt cch khng khip. Mt ngy kia, ti hy vng, - nhiu ngi cng hy vng nh vy ti s nhn thy thi ca khch quan trong tn ch ca ng, ti s nhn thy n mt cch chn thnh hn ng nhiu! Ti s l mt ngi lao ng: l tng cm gi ti li khi nhng cn gin gi in cung x y ti v pha cuc tranh u Paris ni bit bao dn lao ng hy cn ang cht trong khi ti vit cho ng! Lm vic by gi, khng bao gi, khng bao gi; ti ang nh cng. By gi ti dn mnh vo ng phng ng cng su bao nhiu cng hay by nhiu. Ti sao vy? Ti mun lm thi nhn, v ti lm khin mnh tr thnh tin tri thu th: ng khng th hiu c u v ti hu nh cng khng bit cch no ging gii cho ng hiu c. Cn phi i ti ci mi l 23

cha tng bit bng s hn lon ca tt c mi gic quan. Nhng ni au kh s cht ngt, nhng phi mnh, phi l thi nhn bm sinh, v ti bit mnh l mt thi nhn. Ti khng c li cht no. Ni rng: ti suy tng l sai. Ngi ta phi ni: Ti b suy tng. Xin li tr chi ch. TI l mt k khc. Thy k nu cy g khm ph thy mnh l mt cy v cm, v mc xc nhng tn xun ngc ci chy ci ci v nhng iu chng m tt! ng khng phi l mt ng thy i vi ti. Ti cho ng iu ny: y c phi l phng thi khng, nh ng c th s ni! y c phi l thi ca khng? y l ngng, d sao Nhng ti xin ng ng gch di bng bt ch, cng ng qu quan tm: TRI TIM AU Tri tim au nh git ui . iu y khng phi l khng c ni g. Hi m: Gi . Deverrire, nh chuyn cho A. R. Thn mn, Arth. RimBaud

Georges Izambard, 27 rue de lAbbaye des Champs, Douai (Nord) Charleville, (13) mai 1871. Cher Monsieur! Vous revoil professeur. On se doit la Socit, mavez vous dit; vous faites partie des corps enseingnants: vous roulez dans la bonne ornire. Moi aussi, je suis le principe: je me fais cyniquement entretenir; je dterre d anciens imbciles de collge: tout ce que je puis inventer de bte, de sale, de mauvais, en action et en paroles, je le leur livre; on me paie en bocks et en filles. Stat mater dolorosa, dum pendet filius. Je me dois la Socit, cest juste, - et jai raison. - Vous aussi, vous avez raison, pour aujourdhui. Au fond, vous ne voyez en votre pricinpe que poesie subjective: votre obstination regagner le rtelier universitaire pardon! le prouve. Mais vous finirez toujours comme un satisfait qui na rich fait, nayant rien voulu 24

faire. Sans compter que votre posie subjective sera toujours horriblement fadasse. Un jour, jespre, - bien dautres esprent la mme chose, - je verrai dans votre principe la posie objective, je la verrai plus sincrement que vous ne le feriez! Je serai un travailleur: cest lide qui me retient quand les colres folles me poussent vers la bataille de Paris, - o tant de travailleurs la bataille de Paris, - o tant de travailleurs meurent pourtant encore tandis que je vous cris! Travailler maintenant, jamais, jamais; je suis en grve. Maintenant, je mencrapule le plus possible. Pourquoi? Je veux tre pote, et je travaille me rendre voyant: vous ne comprendrez pas du tout, et je ne saurais presque vous expliquer. Il sagit darriver linconnu, par le drglement de tous les sens. Les souffrances sont normes, mais il faut tre fort, tre n pote, et je me suis reconnu pote. Ce nest pas du tout ma aute. Cest faux de dire: Je pense. On devrait dire: On me pense. Pardon du jeu de mots. JE est un autre. Tant pis pour le bois qui se trouve violon, et nargue aux inconscients, qui ergotent sur ce quils ignorent tout fait! Vous ntes pas enseignant pour moi: Je vous donne ceci: est ce de la satire, comme vous diriez? Est ce de la posie? Cest de la fantaisie, toujours. Mais, je vous en supplie, ne soulignez ni du crayon, ni trop de la pense: LE COEUR SUPPLICI Mon triste cour bave la poupe a ne vent pas rien dire. Rpondez moi: chez M. Deverrire, pour A. R. Bonjour de cour, Arth. Rimbaud

* Gi Paul Demeny Douai,Charleville, ngy 15 thng nm 1871

25

Ti quyt nh cho bn mt gi vn hc mi. Ti bt u ngay bng mt thnh thi c tnh cch thi s: CHIN CA THNH PARIS Ma xun hin nhin ri, v. .. A. Rimbaud - y l lun thuyt v tng lai ca thi ca: Tt c thi ca thng c ln n chp nh trong thi ca Hy Lp, cuc sng ha iu. T Hy Lp n phong tro lng mn, - thi trung c, - c nhng vn nhn, nhng th th. T Ennius ti Theroldus, t Theroldus ti Casimir Delavigne, ton l vn vn, mt tr tiu khin, s sa a yu ui v danh vng ca nhiu th h xun ngc: Racine l ng tinh khit, mnh lit, v i . Nu ngi ta xa th ngi, th Thnh Gn ngy nay cng v danh tiu tt nh nhng tc gi u tin ca Khi Nguyn. Sau Racine, tr chi b b x mc meo. N ko di hai nghn nm. Khng a bn, khng nghch l. L tr gi cho ti nhiu xc tn v vn ny nhiu hn bt c mt Tn - Php quc no vi thnh n. V li nhng ngi mi tha h kt n tin nhn: ngi ta thong dong t ti v ngi ta c v khi th gi. Cha bao gi ngi ta ph phn ng n phong tro lng mn. Nhng k no t s ph phn n? Bn Ph Bnh!! Bn Lng Mn ? Nhng k chng minh r rt rng bi ht him khi l tc phm, ngha l, t tng c ht ln v c hiu bi ngi ca. Bi v TI l mt k khc. Nu cht ng bng mt m thc gic thy mnh l ci kn ng, th khng phi l li ti n cht no. iu ny qu hin nhin i vi ti: ti chng kin s pht tit ca t tng ti: ti nhn, ti nghe n; ti nhn mnh cung n; ha tu khc rung ln trong nhng nim su thm, hay nhy vt ln sn khu. Nu nhng tn khn khip ngy xa khng ch tm thy ci Ti ngha sai lm th ngy nay chng ta khng phi qut i hng triu b xng kh, t ngy xa ngy xa, chng cht ln thnh nhng sn phm ca tr thng minh thng manh ca chng, trong khi t v ngc xng l tc gi! Hy Lp, nh ti ni, th v tht huyn cm nh nhp cho Hnh ng. 26

Sau , m nhc v thi vn l tr chi tiu khin. S nghin cu thi qu kh ny quyn r nhng k t m; nhiu k thch th phc hi li m thut c thi: - l cng vic ca h. Tm v tr lun lun phng nhng tng ca mnh ra mt cch t nhin: ngi ta lm lt mt phn ca hoa tri ca u c ny: ngi ta hnh ng bng, ngi ta vit sch bng nhng hoa tri y: s vic tin hnh nh vy, con ngi khng lm vic t lc, cha tnh thc, hoc cha m mng chn mi trong gic mng ln. Nh vn; nhng cng bc: tc gi, k sng to, thi nhn, con ngi cha hin hu! S nghin cu u tin ca con ngi mun tr thnh thi nhn l s hiu bit v chnh hn, ton b; hn tm kim tm hn hn, hn tra xt, kho st, hc hi n. Ngay sau khi hiu n, hn phi o luyn n! Vic c v n gin: trong bt k b c no mt cuc pht trin t nhin cng t vin thnh; d bao nhiu k ch k t nhn mnh l tc gi th cng c bao ngi gp phn vo s tin b tinh thn ca h! Nhng cn phi lm tm hn tr nn d thng: theo kiu nhng comprachicos, nu bn mun! Hy tng tng mt ngi trng v nui dng nhng mn cc trn mt mnh. Ti ni ngi ta phi l tin tri thu th, t khin mnh tr thnh tin tri thu th. Thi Nhn t bin mnh thnh tin tri thu th bng mt s hn lon ca tt c mi gic quan lu di, rng ln phi thng v hp l. Tt c mi hnh thc tnh yu, au kh, in cung: hn tm kim chnh hn, hn nut trn mi c t trong hn gi li tinh ty. Cc hnh khn t trong hn cn tt c sc mnh siu nhn, trong hn tr thnh k bnh nhn v i, k ti nhn v i, k b nguyn ra v i, - v nh Bc Hc siu phm! Bi v hn i ti ci v tri! V hn o luyn tm hn, vn phong ph hn bt k ngi no! Hn i ti ci v tri, v cui cng, pht in, hn mt tr khng hiu nhng linh tng ca hn, t nht hn cng nhn thy chng! Hy hn cht trong cn chn ng bi nhng iu k d v khng th gi tn: nhng lao cng kinh khng khc s ti: h s bt u t nhng chn tri m hn qu xung! - on tip theo su pht sau - ti y chm vo mt thnh thi th hai ph bn; xin hy n cn lng tai nghe, - v tt c th gii s b quyn r. Ti cm cung n ni tay, ti xin bt u: NHNG C NHN TNH B NH CA TI Mt mu nc mt phai nha. 27

.. A.R Th . V lu cho rng, nu ti khng s lm ng tt hn 60x, tin tem, ti, k lu ng c cng, t by thng nay, khng c s ti mt trinh th ti gi thm cho ng bi Nhng Tnh Nhn Paris ca ti, mt trm cu su ch tha ng, v bi Paris cht ca ti, gm hai trm cu su ch! Ti ni tip: Vy thi nhn ng l k n trm la. Hn c trch nhim vi nhn loi, c th vt na! hn phi lm cho nhng sng tc ca hn c th ngi, s m, nghe thy c; nu iu hn ghi nhn t ni c hnh th hn phi cho n hnh th; nu v hnh, hn phi cho n v hnh, phi tm mt ngn ng; - V li, mi li ni u l tng, thi ca ngn ng i ng s ti! Phi l mt ng hn cht chc hn mt vt ha thch hon thnh mt cun t in, ca bt c ngn ng no. Nhng k yu ui, bt u suy tng v ch u tin ca mu t chng bao lu c th pht in ln! Ngn ng ny s l ngn ng ca tm hn ni vi tm hn, thu tm tt c, hng sc, thanh m, t tng bm ly t tng v li ko. Thi nhn xc nh s lng v tr thc tnh trong tm v tr thi i hn: hn to tc nhiu hn th thc ca t tng hn, hn s o lng con ng i ti Tin B ca hn! S phi thng tr thnh bnh thng [4] , hp th bi tt c, qu thc hn s l mt tha s ca tin b! Tng lai ny s hin thc nh ng thy. Lun lun y S v Ha m, nhng bi th ny s c lm ra tn ti. Qu thc, hy cn mt cht thi ca Hy Lp. Ngh thut vnh cu s c chc v ca n, bi thi nhn l nhng cng dn. Thi ca s khng nh nhp cho hnh ng na, n s i tin phong. Nhng thi nhn s hin hu! Khi no ch n l v cng tn ca n b gy, khi no ngi n b sng cho mnh v t mnh, ngi n ng, - kh t xa ti nay, - tr li cho ngi n b t do, chnh ngi n b cng s l thi nhn na! Ngi n b s khm ph thy ci v tri! Th gii t do ca nng c khc th gii ca chng ta khng? Nng tm thy nhng iu 28

k l, khn lng, gm gh, du ngt; chng ta s thu np, chng ta s hiu. Trong khi ch i, chng ta hy i hi thi nhn ci mi l, - ni dung v hnh thc. Tt c nhng k qu qui tinh ma chng bao lu tng c th tha mn chng ta i hi ny: - u phi nh vy! Nhng k u tin theo ch trng lng mn u l tin tri thu th m khng hon ton thc iu : s o luyn ca tm hn h bt u mt cch tnh c: nhng u tu ha b thi i, nhng vn chy bng, m thnh thong thit l cn y a i. Lamartine i khi l tin tri thu th, nhng b bp nght bi hnh thc c. Hugo, qu cng u, ch thc c nhiu th kin trong nhng tc phm cui cng: Les Misrables ng l mt bi th. Ti c b Les Chtiments bn mnh; Stella gn cho thy gii hn ca th lc ca Hugo. Qu nhiu tnh cht Belmontet v Lamenais. Jehovahs v i ng, nhng kv i gi ci cht. Musset ng ght gp mi bn ln hn i vi chng ta, nhng th h au kh b o tng li cun, m s lm bing thn thnh ca hn l mt s s nhc! i nhng tiu thoi v nhng chm ngn nht nho! i nhng Nuits! i Rolla, i Namouna, i la Coupe! Tt c u c tnh cht Php quc, ngha l ng ght n cng ; tnh cht Php quc ch khng phi parisien! Cn mt tc phm na ca thin ti kh ny lm hng khi Rabelais, Voltaire, Jean La Fontaine, ch gii bi . Taine! Ti nh hoa xun, ci tinh thn ca Musset! Quyn r, tnh yu ca hn! l hi ha s, thi ca vng bn trng cu! Thi ca Php s c thng thc lu di, nhng ch Php. Tt c mi cu b bn hng u c th g ri php h khi Rolla, tt c mi chng sinh u c nm trm vn th giu kn trong s ghi. tui mi lm, nhng xung ng ca am m khin nhng thanh nin ng cn: tui mi su, h bng lng c thuc lng vi tt c tm tnh, tui mi tm, ngay c tui mi by, tt c mi hc sinh trung hc c phng sch lm Rolla u vit mt cun Rolla! C th c vi k cn cht c v n na. Musset khng bit lm g c: c nhng linh tng sau tm vi mng ca mn ca: hn nhm mt. Dn Php, o t, l lt t qun ru ti phng hc, thi th m miu cht thc v, t nay chng ta chng mt cng u nh thc n vi s gh tm ca chng ta! Lp lng mn th nh ng l nhng tin tri thu th; Thophile Gautier, Leconte de Lisle, Thodore de Banville. Nhng thm st ci khng th thy v lng nghe ci cha tng nghe hon ton khc vic ly li tinh thn nhng s vic cht, Baudelaire l mt tin tri thu tr u tin, vua ca nhng thi 29

nhn, mt Thng ch thc. Tic thay ng sng trong mt mi trng qu ngh s v hnh thc c tn dng qu ng ni ng hn mn ch khng c chi c sc. Nhng khm ph ci v tr i hi nhng hnh thc mi. on tuyt nhng hnh thc c trong m nhng k ngy th. A. Renaud, - thc hin tc phm Rolla ca mnh; - L. Grandet, - thc hin nhng tc phm Rolla ca mnh; - L, Grandet, - thc hin nhng tc phm Rolla ca mnh; - nhng tn gaulois v nhng tn Musset, G. Lafenestre, Coran, Cl. Popelin, Soulary, L. Salles; nhng tn hc tr, Marc, Aicard, Theuriet; nhng k cht v v nhng tn khn khip, Autran, Barbier, L. Cladel, Robert Luzarches, X. de Aicard; nhng tn ngh s ngng, C. Mends; nhng tn lu ng; nhng m n b; nhng tn c ti, Lon Dierx v Sully - Prudhomme, Coppe, - trng phi mi, gi l thi sn, c hai tin tri thu th, Albert Mrat v Paul Verlaine, mt thi nhn ch thc. Vy . Bi th ti lm khin mnh tr thnh tin tri thu th. V chng ta kt thc bng mt bi ca thnh kinh. NGI XM m khuya, khi chng cm thy d dy nn nao. . ng s ng ght v cng nu khng tr li: tr li ngay, bi v c th tm ngy na, ti Paris ri. Tm bit. A. Rimbaud.

Paul Demeny Douai Charleville, 15 mai 1871 J ai rsolu de vous donner une heure de littrature nouvelle. Je commence de suite par un psaume dactualit: CHANT DE GUERRE PARISIEN Le printemps est evident, car .. 30

A. Rimbaud. - Voici de la prose sur lavenir de la posie: - Toute posie antique aboutie la posie greeque. Vie harmonieuse . De la Grce au mouvement romantique, - moyen ge, - il y a des lettrs, des versificateurs. DEnnius Theroldus, de Theroldus Casimir Delavigne, tout est prose rim un jeu, avachissement et gloire dinombrables gnrations idiotes: Racine est le pur, le fort, le grand. On et, souffl sur ses rimes, brouill ses hmistiches, que le Divin Sot serait aujourdhui aussi ignor que le premier venu auteur d Origines. Aprs Racine, le jeu moisit. Il a dur deux mille ans! Ni plaisanterie, ni paradoxe. La raison minspire plus de certitudes sur le sujet que naurait jamais eu de colre un Jeune France. Du reste, libre aux nouveaux dexcrer les anctres: on est chez soi et lon a le temps. On na jamais bien jug le romantisme. Qui aurait jug? Les Critiques!! Les Roman tiques? Qui prouvent si bien que la chanson est si peu souvent luvre, cest - dire la pense chante et comprise du chanteur? Car JE est un autre. Si le cuivre sveille clairon, il ny a rien de sa faute. Cela mest vident: jassiste lclosion de ma pense: je la regarde, je lcoute: je lance un coup darchet: la symphonie fait son remuement dans les profondeurs, ou vient dun bond sur la scne. Si les vieux imbciles navaient pas trouv du Moi que la signification fausse, nous naurions pas balayer ces millions de squelettes qui, depuis un temps infini, ont accumul les produits de leur intilligence borgnesse, en sen clamant les auteurs! En Grce, ai je dit, vers et lyres rhythment lAction. Aprs. Musique et rimes sont jeux, dlassements. Ltude de ce pass charme les curieux: plusieurs sejouissent renouveler ces antiquits: - cest pour eux. Lintelligence universelle a toujours jet ses ides naturellement; les hommes ramassaient une partie de ces fruits du cerveau: on agissait par, on en ecrivait des livres: telle allait la marche, lhomme ne se travaillant pas, ntant pas encore veill, ou pas encore dans la plnitude du grand songe. Des fonctionnaires, des ecrivains: auteur, crateur, pote, cet homme na jamais exist! La premire tude de lhomme qui veut tre pote est sa propre connaisance, 31

entire; il cherche son me, il linspecte, il la tente, lapprend. Des quil la sait, il doit la cultiver: cela semble simple: en tout cerveau saccomplit un dveloppement naturel, tant dgoistes se proclament auteurs: il en est bien dautres qui sattribuent leur progrs intellecture! Mais il sagit de fair lme monstrueuse: linstar des comprachicos, quoi! Imaginez un homme simplantant et se cultivant des verrues sur le visage. Je dis quil faut tre voyant, se faire voyant. Le Pote se fait voyant par un long, immense et raisonn drglement de tous les sens. Toutes les formes damour, de souffrance, de folie; il cherche lui mme, il puise que les tous les poisons, pour nen garder que les quintessences Ineffable torture o il besion de toute la foi, de toute la force surhumaine, o il devient entre tous le grand malade, le grand criminel, le grand maudit, - et le suprme Savant! Car il arrive linconnu! Puisquil a cultive son me, dj riche, plus quaucun! ll arrive linconnu et quand, affol, il finirait par perdre, lintelligence de ses visions, il les a vues! Quil crve dans son boudissement par les choses inoures et innommables: viendront dautres horribl travailleurs; ils commenceront par les horizons o lautre cest affaiss! - la suite six minutes Ici jintercale un second psaume, hors du texte: veuillez tendre une oreille complaicante, - et tout le moude sera charm Jai larchet en main, je commence: MES PETITES AMOUREUSES Un hydrolat lacrymal lave .. A. R Voil. Et remarquez bien que, si je ne eraignais de vous faire dbourser plus de 60 c. de port, - moi pauvre effar qui, depuis sept mois, nai pas tenu un seul rond de bronze! je vous livrais encore mes Amants de Paris, cent hexamtres, Monsieur, et ma Mort de Paris, deux cents hexamtres! Je reprends: Done le pote est vraiment voleur de feu. 32

ll est charg de lhumanit, des animaux mme; il devra faire sentir, palper, couter ses inventions; si ce quil rapporte de l bas a forme, il donne forme; si cest informe, il donne de informe. Trouver une langue; - Du reste, toute parole tant ide, le temps dun langage universel viendra! ll faut tre acadmicien, - plus mort quun fossile, - pour parfaire un dictionnaire, de quelque langue que ce soit. Des faibles ce mettraient penser sur la premire lettre de lalphabet, qui pourraient vile ruer dans la folie! Cette langue sera de lme pour lme, rsumant tout, parfums, sons, couleurs, de la pense accrochant la pense et tirant. Le pote dfinirait la quantit dinconnu sveillant en son temps dans lme universelle: il donnerait plus que la formule de sa pense, que lannotation de sa marche au Progrs ! normit devenant norme, absorbe par tous, il serait vraiment un multiplicateur de progrs! Cet avenir sera matrialiste, vous le voyez; - Toujour pleins du Nombre et de lHarmonie, ces pomes seront faits pour rester. Au fond, ce serait encore un peu la Posie grcque. Lart ternel aurail ses fonctions, comme les poetes sont citoyens. La Posie ne rhythmera plus laction; elle sera en avant. Ces petes seront! Quand sera bris linfini servage de la femme, quand elle vivra pour elle et par elle, lhomme, - jusquici abominable, - lui ayant donn son renvoi; elle sera poete, elle aussi! La femme trouvera de linconnu! Ses mondes dides diffreront ils des notres? Elle trouvera des choses tranges, insondables, repousantes, dlicieuses; nous les prendrons, nous les comprendrons. En attendant, demandons aux potes du nouveau, - ides et formes. Tous les habiles croiraient bientt avoir satisfait cette demande: - Ce nest pas cela! Les premirs romantiques ont t voyants sans trop bien sen rende compte; la culture de leurs mes sest commence aux accidents: locomotives abandonnes, mais brlantes, que prennent quelque temps les rails. Lamartine est quelquefois voyant, mais trangl par la forme vieille. Hugo, trop cabochard, a bien du vu dans les derniers volumes: Les Chtiment sont un vrai pome. Jai Les Chtiments sous main; Stella donne peu prs la mesure de la vue de Hugo. Trop de Belmontet et de Lamennais, de Jhovahs 33

et de colonnes, vieilles normits creves. Musset est quatorze fois excrable pour nous, gnrations douloureuses et prises de visions que sa paresse dange a insultes! ! les contes et les proverbess fadasses! les Nuit! Rolla, Namouna, la Coupe! Tout est franais, cest dire haissable au suprme degr; franais, pas parisien! Encore une uvre de cet odieux gnie qui a inspri Rabelais, Voltaire, Jean La Fontaine! Comment par M. Taine! Printainier, lesprit de Musset! Charmant, son amour! En voil, de la peinture lmail, de la posie solide! On savourera longtemps la posie franaise, mais en France. Tout garon picier est en mesure de dhobiner une apostrophe Rollaque, tout sminariste emporte les cinq cents rimes dans le secret dun carnet. A quinze ans, ces lans de passion mettent les jeunes en rut; seize ans, ils se contentent dj de les rciter avec cur; dix huit ans, dix sept mme, tout collgien qui a le moyen fait le Rolla, crit un Rolla! Quelques uns en meurent peut tre encore. Musset na rien su faire: il y avait des visions derrire la gaze des rideaux: il a ferm les yeux. Francais, panadis, tran de lestaminet au pupitre de collge, le beau mort est mort, et, dsormais, ne nous donnons mme plus la peine de le rveiller par nos abominations! Les seconds romantiques sont trs voyants: Theophile Gautier, Leconte de Lisle, Thodore de Banville. Mais inspecter linvisible et entendre linoui tant autre chose que reprendre lesprit des choses mortes, Baudelaire est le premier voyant, roi des poetes, un vrai Dieu. Encore a t il vcu dans un milieu trop artiste; et la forme si vante en lui est mesquine. Les inventions dinconnu rclament des formes nouvelles. Rompue aux formes vieilles, - parmi les innocents, A. Renaud, - a fait son Rolla; I. Grandet, a- fait son Rolla;- les gaulois et les Mussets, G. Lafenestre, Coran, Cl. Poipelin, Soulary, L. Salles; les coliers, et les imbciles, Autran, Barbier, L. Pichat, Lemoyne, les Deschamps, les Des Essarts; les journalistes, L. Cladel, Robert Luzarches, X. de Ricard; les fantaisistes, C. Mends; les bohmes; les femmes; les talents, Lon Dierx, Sully Prudhomme, Coppe; - la nouvelle cole, dite parnassienne, a deux voyant, Albert Mrat et Paul Verlaine, un vrai pote. Voil. Ainsi je travaille me rendre voyant. Et finissions par un chant pieux. Accroupissements

34

Bien tard, quand il se sent lestonmac cocur, Vous seriez excrable de ne pas rpondre; vite, car dans huit jours, je serai Paris, peut tre. Au revoir, A. Rimbaud.

* Gi gia nh Harar, 4 thng nm 1881 Gia nh mn, bn y ang l ma h, v bn ny l ma ng, ngha l tri kh nng, nhng ma lun. Thi tit ny cn ko di vi thng na. Trong vng su thng na s ti ma hi caf. Phn ti, ti tnh sp ri tnh ny i bun bn trong vng t l. C mt ci h ln cch y dm ngy ng v l x ng voi: ti sp c gng i ti. Nhng x chc phi th nghch lm. Ti sp mua mt con nga v ra i. Trong trng hp s vic hung him v ti li , ti xin bo trc cho gia nh r l ti c mt s tin by ln 129 roupie thuc v ti gi phn cc Aden, v gia nh c vic i nu thy b cng. Gi cho ti xin mt s bo no cng c ni v vic cng ti bit qua tnh hnh. C phi ngi ta lm vic Panama khng? Hy vit cho . Wurster v Cty gim c xut bn Zurich, Thy S v yu cu h gi ngay cho nh cun Chuyn Th Du Lch ca . Kaltbrnner, theo th thc lnh ha giao ngn hay cch no cng c ty ng ta. Cng xin gi cho cun Xy ct bin ca Bonniceau, nh sch Lacroix. 35

Gi cho phn cc Aden. Chc gia nh an khang. Bi bit. A. Rimbaud

Aux Siens Harar, 4 mai 1881. Chers amis, Vous tes en t, et cest lhiver ici, cest dire quil fait assez chaud, mais il pleut souvent. Cela va durer quelques mois. La rcolte du caf aura lieu dans six mois. Pour moi, je compte quitter prochainenment cette ville ci pour aller trafiquer dans linconnu. ll y a un grand lac quelques journes, et cest en pays divoire: je vais tcher dy arriver. Mais le pays doit tre hostile. Je vais acheter un cheval et men aller. Dans le cas o cela tournerait mal, et vue jy reste, je vous prviens que jai une somme de 7 fois 150 roupie m appartenant dpos lagence d Aden, et que vous rclamerez, si a vous semble en valoir la peine. Envoyez moi un numro dun journal quelconque de travaux publics que je sache ce qui se passe. Est ce quon travaille Panama? crivez MM Wurster et Cie, diteurs Zurich, Suissse, et demandez de vous envoyer de suite la Manuel du Voyageur, par M. Kaltbrnner, contre remboursement on comme il lui plaira. Envoyez aussi les Constructions la mer par Bonniceau, librairie Lacroix. Expdiez lagence dAden. Portez vous bien. Adieu. A. Rimbaud 36

[1]Thi ca nhng k git ngi, Nghin cu v Rimbaud, Hng H xut bn. [2]Th Bi Ging [3]cf. Henry Miller, Sd, tr. 96 [4]Hay cc i tr thnh quy phm nguyn tc Ngun: Qu Sn V Tnh n hnh ln th nht 1971, Hng H n hnh ln th hai 1973 ti Si Gn. Bn in t do talawas thc hin. Bn ng trn talawas vi s ng ca dch gi. bn in Gi bi ny cho bn b Ngn ng Dch thut Tn vn th su T sch talawas Ngh thut talaGallery Bn trn "M thut ng i Vit Nam ang u" M thut Kin trc in nh Sn khu m nhc T tng Trit hc Lch s Tn gio Phng ng v Phng Ty Vn ho v pht trin Chin tranh nhn t nhiu pha

== Phn th hai Henry Miller

37

Suy tng v kinh nghim sng tc Gii thiu - Henry Miller l mt nh vn Minh Trit (Wisdom writer). Vn chng ca ng y tnh cht v tr, y hn mang s khai, sinh ng, tro vt, duy gic, duy nhin. Henry Miller khng mun vit nh mt nh vn, nhng nh mt con ngi t biu l trong lng thc ti. ng ni v Thc Ti v ti ti thng ca ng l gii thot. Ti yu tt c nhng g tri chy. Henry Miller nhc li cu ni ca Milton. ng yu: dng sng, ng cng, phn xut thch, tinh dch, sa, mu, mt, nc tiu, ch ngha, cu vn ngha l tt c nhng g tri chy.Ti yu tt c nhng g tri chy; ngay c nhng ging kinh nguyt mang i nhng tri trng h. (Tropic of Cancer). Tt c nhng g tri chy , l hnh nh vn hnh mun i ca th gii. V Henry Miller, do , cng mun vit nh th gii chy tri: Ti mun ch ngha ca ti tri chy ng cch m th gii chy tri, mt vn hnh trn un qua v lng chiu, trc, x s, phong th, trng hung (I would like my words to flow among in the same way the world flows along, a serpentine movement through incalculable dimensions, axes, latitudes, climates, conditions The Wisdom of the Heart). V qu thc ng vit o o nh thc ; mt bt php bt chp t vng, vn phm, tu t php; mt bt php t khi, trc tip, vn v, li cun. Tuy nhin, ng khng th c bt php ngay t lc khi nghip. Tri li, ng c tt c mi tt xu ca mt ngi hc thc; xp t hn gch n ln hn gch kia trc khi p tt c lng nghe ting ni ca ring mnh, dn tri hng triu ch trn giy trc khi vit c mt ch ch thc, chnh thc, moi mc t chnh rut gan mnh ln. Qua bi Suy tng v kinh nghim sng tc trch trong cun The Wisdom of the Heart di y, c gi s thy bng cch no, hay ng hn, bng nhng tht bi n au no, Henry Miller khi u i vo lnh vc ngh thut vi khng mt cht ti nng r rt no, mt ngi vit mi hon ton, bt ti, vng v, ming li dnh cht, hu nh t lit v s hi v nht nht li tr thnh bc thy, trong t tng cng nh trong ngh thut, trong cch sng cng nh trong cch vit, mt trong hay ba bn nh vn quan trng nht nh Lawrence Durrell nhn nh.

* tr li mt ngi phng vn, Knut Hamsun c ln ni rng, ng vit git th gi. Ti ngh rng du ng c thnh thc khi khng nh nh vy i chng na, ng cng vn la di mnh. Vit, nh chnh cuc i l mt 38

cuc du hnh khm ph. Cuc phiu lu ny l mt cuc phiu lu siu hnh: n l mt cch n gn cuc i mt cch gin tip, th c mt v tr quan ton din thay v bn phn. Nh vn sng gia nhng th gii thng ng v h ng: hn i trn ng cui cng chnh hn tr thnh con ng. Ti bt u trong hn mang v bng ti tuyt i, trong mt vng ly hay m ly tng, cm xc v kinh nghim. Ngay c by gi ti khng h coi ti nh mt nh vn theo ngha thng thng ca danh t. Ti l mt ngi k chuyn i hn, mt qu trnh cng ngy cng c v v hn khi ti tip tc tin ti. Ta mt cuc cch mng th gii, n v tn. N l mt s ln trong ra ngoi, mc cuc du hnh qua nhng chiu X, vi kt qu: ni no dc ng khm ph ngi ta phi k khng quan trng cho bng chnh vic k l. Chnh c tnh ny v mi ngh thut cho n mt mu sc siu hnh, nhc n ra khi khng gian v thi gian v t n vo trung tm hay phi hp n vo trong ton th tin trnh v tr. Chnh c im ny v ngh thut mang tnh cch tr liu: ngha, s v mc ch, v bin. T lc mi bt u, ti hu nh thc su xa c rng khng c mc ch no c. Ti chng h hy vng m p ton th bao gi m ch em vo mi mt on, mi mt cng vic, ci cm thc v ton th trong khi ti tip tc i ti, bi v mi ngy ti o su thm vo qu kh, vo tng lai. Cng vi s bi o khng cng, mt lng xc tn v i hn c tin hay lng tin tng pht trin. Ti cng ngy cng tr nn lnh m vi thn phn ti nh mt nh vn, v cng ngy cng tin chc vo nh mnh ti nh mt con ngi. Ti bt u chuyn cn nghin cu bt php v k thut ca nhng ngi ti thn phc v tn sng ngy xa: Nietzsche, Dostoievski, Hamsun v ngay c Thomas Mann, ngi m ngy nay ti loi b i nh mt tay th kho, mt tn lm gch, mt con la hay mt con nga ch hng hi. Ti bt chc mi bt php trong nim hy vng tm thy cha kha ca s b n dy v: vit cch no. Cui cng i ti mt kt cc t ngt, mt ni tht vng v tuyt vng m t ngi bit ti, bi khng c s chia cch gia chnh bn thn ti nh mt nh vn v ti nh mt con ngi: tht bi nh mt nh vn c ngha l tht bi nh mt con ngi. V ti thc c rng ti khng l g c - cn t hn khng l g c - mt lng m. Chnh ti im ny, gia bin Sargasso cht chc, nu c th ni nh vy, m ti thc s bt u vit. Ti vit o o, ling tt c mi th trn boong xung bin, ngay c nhng th ti yu thch nht. Ht nhin ti nghe thy ting ni ca 39

chnh ti, ti phn khi: chnh bi s kin n l mt ting ni ring bit, xut sc, c o nng ti. Ti bt cn nu nhng iu tt v ti c th coi l d. Hay v d bt khi t vng ca ti. Ti nhy song phi vo lnh vc thm m, v lun thng, v o l, v dung ca lnh vc ngh thut. Chnh cuc i ti tr thnh mt tc phm ngh thut. Ti tm thy ting ni, ti li trn y nh xa. Kinh nghim ngy ging ht nh iu chng ta c lin quan ti cuc i ca nhng k s Thin. S tht bi to ln ca ti ta nh s tot lc kinh nghim ca chng loi: ti tr nn r di vi kin thc, thc c s h o ca tt c, p ph tt c, tr nn tht vng ri khim tn, on ti lao ra khi v cng c hu, khi phc li chn thn. Ti phi i vi ming vc on nhy vo bng ti. By gi ti ni v Thc Ti, nhng ti bit khng c cch no chim hu n tr phi bng cch vit. Ti hc t v c th th hin nhiu hn: ti hc bng mt vi cch khc, b n hn. Cng ngy ti cng th c c n trc khi. Ti pht trin kh nng tri gic, lnh hi, phn tch, tng hp, xp loi, thng t, din t tt c ngay lp tc. Yu t c cu ca s vt cng ngy cng sn sng t pht hin trc mt ti. Ti trnh xa nhng cch din t minh bch lm sn: cng vi s n gin ha gia tng, s huyn b tng gia. iu ti bit cng ngy cng c khuynh hng tr nn bt kh biu l. Ti sng trong xc tn, mt s xc tn khng l thuc vo chng l hay c tin. Ti hon ton sng cho ti, khng mt cht ch k hay v k. Ti sng n tn cng phn i ti v nh vy khuyn khch s phi hp ca s vt. Ti tn tr s pht trin, m mang, bnh trng v thoi ha ca v tr, mi ngy v bng mi cch. Ti cho tt c nhng ci ti phi cho i, mt cch t nguyn, v ly nhiu chng no ti c th n vo. Ti l mt vng t v ng thi l mt tn hi tc. Ti l cung Thin Bnh chm vo Hong o nguyn thy bng cch tch Trinh n khi B Cp. Ti khm ph thy rng c nhiu ch trn th gii cho tt c mi ngi nhng chiu su lin khng gian v i, nhng v tr t ng v i, nhng o vng lai, cho bt c ai t ti c tnh. Trn b mt ni nhng cuc chin u lch s bng n, ni tt c mi s u c din dch bng danh t tin ti v th lc, ni c th chen chc y p, nhng cuc sng ch bt u khi ngi ta t mnh rt xung khi b mt, khi ngi ta chm dt tranh chp, ln xung v bin mt khi tm mt. By gi ti c th khng vit mt cch d dng nh vit: khng cn bt c mt s cng p no na, khng cn bt c mt phng din tr liu no cho n na. Bt c vic g ti lm u c lm bi ngun hn hoan tro vt ch thc: Ti cho nhng cy tri ca ti rng ri nh mt cy chn ma. iu qung i c gi hoc ph bnh gia lm cho n khng lin can g ti ti. Ti khng thit nh nhng gi tr: ti gn lc khi trong v 40

bi dng. Khng cn g hn na. Trng thi lnh m bay bng tuyt vi ny l mt s pht trin lun l ca cuc sng t k trung tm. Ti sng ht nhng vn x hi bng cch cht i: vn ch thc khng phi l sng ha thun vi hng xm lng ging ca mnh hoc gp phn vo s pht trin ca x s mnh m l khm ph ra nh mnh ca mnh, v to dng cuc sng ha iu vi ci nhp hng tm su thm trn vo ca v tr. L c th dng danh t v tr mt cch hin ngang, l dng danh t tm hn, l y i nhng s vt tinh thn v l lng trnh nhng nh ngha, nhng s cch din, nhng bng chng, nhng bn phn. Thin ng khp mi ni v mi no ng, nu ta tip tc theo ui xa, u dn ti. Ngi ta c th i ti bng cch tr lui v ri i ngang on i ln ri i xung. Khng c s tin b: ch c s vn hnh, di chuyn min vin, i vng quanh, xoy trn c, v tn. Mi ngi c mt nh mnh ring: mnh lnh duy nht l eo ui n, l chp nhn n, bt k n dn mnh ti u. Ti khng c my may tng no v nhng cun sch tng lai ca ti, ngay c mt tng theo mt cch trc tip. Nhng biu v chng trnh ca ti l mt th hng dn mong manh nht; ti loi b chng theo mun, ti sng ch, bp mo, lm bin dng, ni lo, thi phng, phng i, o ln v trn ln ty theo tnh cht bt thng chi phi ti. Ti ch nghe theo bn nng v trc gic ca ti. Ti khng bit g trc. Ti thng h bt ghi nhng iu chnh ti cng khng hiu t gip g c, an nhin trong cm thc rng sau ny chng s tr nn minh nhin v c ngha i vi ti. Ti tin vo con ngi ang vit, chnh l ti, nh vn. Ti khng tin vo ch ngha, thy k d c ni kt bi ngi kho lo nht: ti tin vo ngn ng, l mt ci g trn ch ngha ch cho mt o tng bt tng ng v n: Ch ngha khng hin hu mt cch bit lp, tr trong u c nhng hc gi, nh ng nguyn hc, ng hc gia, v.v ch ngha tch khi ngn ng l nhng s vt cht, v khng sn ra mt b n no. Mt ngi c pht l trong bt php hn, ngn ng m hn sng to cho chnh hn. Vi ngi m tm thanh tnh, ti tin rng mi s u trong sut nh gng, ngay c nhng co bn b truyn nht. V i vi ngi nh th ny, s huyn nhim lun lun c , nhng s huyn nhim khng huyn b, n c tnh cch lun l, t nhin, c sp t v c mc nhin chp thun. Lnh hi khng phi l chc thng mn huyn nhim m l chp nhn n, mt cuc sng dim phc vi n, trong n, qua n v bi n. Ti mun ch ngha ca ti tri chy ng cch m th gii chy tri, mt vn hnh trn un qua v lng chiu, trc, x s, phong th, trng hung. Ti chp nhn mt cch tin 41

thin s bt lc ca ti trong vic thc hin mt l tng nh th ny. N tuyt nhin khng quy qu ti mt my may. Trong hng ti hu, chnh th gii y p tht bi l s biu l hon ho ca s bt ton, ca thc v tht bi. Trong s nhn thc v iu , chnh s tht bi b tr kh. Ta thn linh ban s ca v tr, ta Tuyt i t ti, Nht Th, Ton Th, ha cng, ngha l ngh s, t biu l mnh bng v qua s bt ton. N l cht liu ca i sng, du hiu ch thc ca sinh ng. Ngi ta t ti gn hn ci trung tm ca chn l m ti gi thit l mc tiu ca ti hu ca nh vn, vi iu kin hn ngng tranh chp, vi iu kin hn x ly ch. Nh vn ln l biu tng trung thc nht ca cuc i, ca ci bt ton. Hn di ng mt cch thoi mi, cho mt o tng v hon ho, t mt trung tm v danh xa l chc chn khng l trung tm no b nhng ch thc l mt trung tm lin kt vi nhp iu ca ton th v tr v do c tnh cht nh cng kin vng chc, bt kh lay chuyn, nh kin c, ngang ngnh, hn lon, v cu, nh chnh v tr ny. Ngh thut khng gio hun g c, ngoi tr ngha cuc i. Tc phm v i thit yu phi m ti, ngoi tr cho mt thiu s rt t, cho nhng k nh chnh tc gi c khi ng vo huyn nhim. S Thng tri lc y l ty ph: s tip ni min vin mi l iu quan trng. Ch vi iu ny thi mt c gi chn lc mi l iu cn thit. Nu ti l mt nh cch mng, nh ngi ta ni, ti l mt nh cch mng mt cch v thc. Ti khng ni lon chng li trt t th gii. Ti cch mng ha nh Blaise Cendrars ni v mnh. C mt s khc bit. Ti c th sng m cc cng nh cc dng. Hin nay ti tin rng mnh trn c hai k hiu, to ra mt t l cn i gia chng; t l t biu l mnh mt cch mm do uyn chuyn, phi c l, bng cch vit. Ti tin rng ngi ta phi vt ln trn phm vi v nh hng ca ngh thut. Ngh thut ch l mt phng tin ca i sng; mt i sng phong ph hn. Khng phi trong chnh n i sng phong ph hn. N ch vch ng ch li, mt ci g b b li khng phi bi cng chng m lun lun bi chnh nh vn. Trong khi tr thnh mt cu cnh, n t lm hng n. a s ngh s lm hng cuc i bi chnh toan tnh bm vu ly n. H ba tri trng lm i. Mi ngh thut, ti tin tng mt cch mnh lit, mt ngy kia s bin mt. Nhng nh ngh s s tn ti, v chnh cuc i s tr thnh, khng phi mt ngh thut, nhng ngh thut, ngha l chc chn s v mi mi chim ot mi trng. Trong bt c ngha ch thc no, chc chn chng ta cng cha sng thc. Chng ta khng cn l th vt na, nhng hin nhin chng cng cha l ngi. T bui bnh minh ca ngh thut, bt c mt ngh s v i no cng thng nhc i nhc li iu vi chng ta, nhng nhng ngi hiu c iu thc l him hoi. Mt khi 42

ngh thut c chp nhn thc th, lp tc n ngng hin hu. N ch l mt vt thay th, mt ngn ng biu tng trng, cho mt ci g c th nm c mt cch trc tip. Nhng cho iu tr thnh kh th, con ngi phi tr thnh hon ton tn ngng, khng phi mt tn , nhng l mt nguyn ng nht, mt thn thnh trong thc t v hnh ng. Hn phi tr thnh iu mt cch bt kh khng. V trong mi no ngoo ngot dc theo con ng , ngh thut l mt no vinh quang nht, trn y nht; c tnh cch gio hun nht. Ngi ngh s tr thnh hon ton thc, do s ngng l ngh s. V ngi ta c khuynh hng nghing v thc, v ci thc m la trong y khng mt hnh thc hin ti no ca cuc i c th ny n, ngay c ngh thut. Vi mt s ngi, iu ny c v huyn hoc ha, nhng l mt phn quyt lng thin ca nhng nim tin hin ti ca ti. D nhin ngi ta phi nh rng, c mt s tng phn khng th trnh c gia s thc ca vn v iu ngi ta ngh, d ngh v mnh: nhng ngi ta cng phi nh rng cn c mt s tng phn khc v chnh s thc . Gia ch quan v khch quan khng c s sai bit thit yu. Tt c u nh mng huyn v t nhiu trong sut. Mi hin tng, gm c con ngi v ngh ca hn v mnh, khng l g khc hn mt bn mu t c th di chuyn, thay i c. Khng c s kin vng chc no nm gi c. V th, trong khi vit, du cho s vn vo lch lc v bp mo ca ti c c i chng na, n khng nht thit phi t gn s thc ca s vt. Ngi ta c th tuyt i thnh tht v chn thnh mc du c th c php di tr qu chng qu i. Tng tng v sng tc l cht liu cu to ch thc ca cuc i. S thc khng v l g m b ph ri bi nhng ri lon ca tinh thn. V th, bt c hiu qu no ti c th th c c bi phng sch k thut khng bao gi ch l nhng kt qu n thun ca k thut m l s ghi nhn chnh xc nht bi kim ghi a chn ca nhng kinh nghim hn lon, a tp, huyn b m khng th hiu c m ti tri qua v trong qu trnh vit lch, li c sng li mt cch khc hn, c l cn hn lon hn, huyn b hn, kh hiu hn na. Ci gi l trung tm ca s kin vng chc, to thnh khi im cng nh ch im, chn su trong ti: ti khng th mt n, thay i n, che du n, du ti c gng th no mc lng. Tuy nhin n ang b thay i mi giy mi pht chng ta th. Vy th ghi nhn n, ngi ta phi to ra mt o tng song trng mt o tng v dng ngh v mt v tri chy. Chnh s lng gt song i ny, nu c th ni nh vy, em li o tng v sai lm: chnh s di tr ny, ci mt n thong qua bin ha ny, l yu tnh ch thc ca ngh thut. Ngi ta cm 43

neo trong dng sng nc chy; ngi ta chp nhn ci mt n gi tr ng hu pht l chn l. Ti thng ngh rng c l mt ngy kia ti s mun mt cun sch gii thch l do ti sao ti vit nhng on no trong nhng tc phm ca ti, hoc c l bt c mt on no . Ti tin rng ti c th vit mt cun sch c ln v mt on rt ngn, la chn mt cch tnh c t tc phm ca ti. Mt cun sch v s bt u, khi nguyn, bin ha, ra i ca n, v thi gian tri qua gia s ny sinh ca tng v s ghi nhn n, ngy ca tun l, tnh trng sc khe ca ti, trng thi tinh thn ti nhng s gin on xy ra, nhng sai bit nhiu loi ca cch din t xy ra cho ti trong qu trnh vit lch, nhng s thay i, im b ri v trong khi tr li, thay i hon ton hng i, hoc im ti b ri mt cch kho lo, ta mt bc s gii phu tn lc cu vn mt vic t hi, nh quay tr li v bt u lm li sau ny, nhng khng bao gi lm vy, hoc tr li v tip tc chiu hng mt cch v thc vi cun sch sau ny, khi hoi nim v iu hon ton tan bin. Hoc ti c th ly mt on i chi vi mt on khc, nhng on m cp mt lnh lng ca nhng ph bnh gia chp ly nhng mu mc no , v hon ton lm cho h in u, nhng nh ph bnh u c phn tch, bng cch chng minh mt on vn c v vit thoi mi li c hon thnh trong g b rt mc, trong khi on vn kh khn li c vit nh mt cn gi thong, nh mt sui nc nng tun tro. Hoc ti c th cho thy mt on c hnh thnh th no khi trn ging, bin dng th no khi ng ln v li thay i th no lc ngi xung ghi li. Hoc ti c th nguch ngoc vch ra cho thy mt kch thch xa xi nht li to ra mt bng hoa nhn loi ging nh tht lm sao. Ti c th to ra mt vi danh t c khm ph ra mt cch tnh c trong khi x mt cun sch, cho thy chng gi hng a y ti th no nhng ai trn i c bao gi li phng on ni, bng cch no, chng y a ti? Tt c nhng iu nh ph bnh vit v mt tc phm ngh thut, mc du c vit kho nht, mc du vng chc nht, xc ng nht, thch hp nht, mc du c thc hin vi yu thng, iu ha bim, khng c ngha l g khi so vi cch cu to thc s, khi nguyn ch thc ca mt tc phm ngh thut. Ti nh tc phm ca ti, chc chn khng nh tng ch mt, nhng nh bng mt cch chnh xc, ng tin cy hn; ton th tc phm ca ti i ti ch ging nh mt a th m ti v tm ha k lng, ti on, khng phi t bn giy vi bt v thc, nhng bng cch tip xc, bng cch ci xung trn bn chn, trn d dy, v b trn mt t tng tc mt v b qua b li khng bit bao nhiu ln trong mi trng thi kh hu. Tm li, by gi ti gn gi tc phm cng nh khi ti thc hin n vy c 44

l gn gi hn. Kt lun ca mt cun sch khng bao gi l mt ci g khc hn mt s thay i v tr thn th. N c th chm dt bng mt nghn cch khc nhau. Khng mt phn nh no ca n kt thc hon ton: ti c th bt u tr li cu chuyn k bt c im no, tip tc, o kinh rch, t cu cng, nh ca, xng my, reo rc dn c khc, ng vt v tho mc a phng khc, hon ton ng nh thc vy. Ti khng v thy v chung, thc th. Ging ht nh cuc sng bt u bt c lc no, qua mt tc ng th hin, tc phm cng vy. Nhng mi khi u, d khi u ca sch, trang, on, cu hay t ng u nh du mt mi quan h sinh t v chnh trong sinh kh trng cu, phi thi gian v bt bin ca t tng v bin c m ti li nho xung mi ln. Mi dng ch lin h mt cch thit yu vi cuc i ca ti, cuc i ca ti m thi, d trong hnh thc hnh ng, bin c, s kin, t tng, cm xc, c mun, quyn bin, tht bi, m mng, khng tng, tnh bt thng, ngay c nhng iu vn vt khng quan h bt tn lt qua u c ging nh nhng si t mc ca mt ci mng nhn. Khng c g thc s m h hay mong manh ngay c nhng iu v ngha cng bn nhn, cng rn, xc nh, vng bn. Ta con nhn nhn, ti tr li cng vic hoi hoi, thc c rng li nhn ti ang dt lm bng chnh bn th ti, rng n khng bao gi lm ti tht vng, khng bao gi kh cn. Lc khi u ti m c ua tranh vi Dostoievski. Ti hy vng mang li cho th gii nhng cuc tranh u ni tm v i, ri bi, c th s tn ph th gii. Nhng trc khi i qu xa, ti thc c rng chng ta tin trin ti mt im vt rt xa Dostoievski, vt xa theo ngha suy i. Vi chng ta, vn tm hn bin mt, hoc t hin di mt vi lp ha hc lch lc mt cch l k. Chng ta ang giao tip vi nhng yu t trong sut nh thy tinh ca tm hn tn lon v tan v tng mnh. Nhng ha s hin i din t tnh th v trng thi ny c l mnh lit hn nh vn: Picasso l mt th d hon ho cho iu ti mun ni. Tuy nhin, theo ti, hon ton khng th ngh n chuyn vit tiu thuyt; cng nh khng th tng tng ta c th i theo nhiu con ng m qung tng trng bi nhiu phong tro vn hc Anh, Php, Hoa K. Ti cm thy bt buc mt cch ht sc lng thin, tip nhn nhng yu t tn mt v khng cn xng ca i chng ta i sng tm hn, khng phi i sng vn ha, s dng chnh bn ng tan nt v tn mt ca ti mt cch cng nhn tm v liu lnh nh ti dng nhng hoa tri bo git ca th gii hin tng xung quanh. Khng bao gi ti cm thy bt c mt s i khng hay lo ngi no i vi tnh trng hn lon tng trng bi nhng hnh thc ang thnh hnh ca ngh thut: tri li ti lun tip n n cn nhng nh hng tan r. Trong mt 45

thi i nh du bi tan ra, bng hoi dng nh l mt c tnh i vi ti ng hn l mt mnh lnh lun l. Khng nhng ti khng bao gi cm thy mt cht c mun bo tn, chng gi hay nng bt c ci g, nhng ti c th ni rng ti lun lun nhn vo s suy i nh mt s din t chnh xc, tuyt vi v phong ph ca cuc i khi tng trng. Thit tng ti cng phi th nhn rng ti b bt buc vit bi v n chng t l li khai thng duy nht cho ti, vic duy nht xng ng vi nhng kh nng ca ti. Ti th mt cch lng thin mi ng ng dn n t do. Ti l mt k bt ti ngoan c trong ci c gi l th gii thc t, mt k bt ti khng phi v thiu kh nng. Vit khng phi l mt cuc o thot, mt phng tin trn trnh thc t hng ngy: tri li, vit c ngha l mt s phng mnh su hn na xung h ao en ti nht phng mnh v ngun ci khi nguyn ni nc non thng trc i mi, ni thng xuyn c vn hnh v chuyn ng. Nhn li bc tin trnh ca ngh nghip ti, ti nhn thy mnh l mt k c th m nhim bt c cng vic no, bt c chc nghip no. Chnh s t nht v cn ci ca nhng li khai thng khc a ti ti ch tht vng. Ti i hi mt lnh vc trong ng thi va c th l ch va l n l: th gii ngh thut l lnh vc duy nht p ng i hi . Ti i vo lnh vc ngh thut khng c cht ti nng r rt no, mt ngi vit mi hon ton, bt ti, vng v, ming li dnh cht, hu nh t lit v s hi v nht nht. Ti phi t hn gch ny ln hn gch kia, by hng triu ch ln giy trc kia vit mt ch ch thc, chnh thc, moi mc t chnh rut gan ti ln. S ni nng d dng ti th c l mt iu bt li; ti c tt c mi tt xu ca mt ngi hc thc. Ti phi hc suy tng, cm ngh v nhn nhn bng mt cch hon ton mi l, bng mt cch v hc thc, bng cch ring ca ti, l iu to bo nht trn i. Ti phi lao mnh xung dng thc l, trong khi bit rng ti c th chm m. I A S NGH S LAO MNH XUNG VI PHAO CU NGUY QUANH C, V RT THNG KHI CHNH CI PHAO CU NGUY DM M H. Khng ngi no t nguyn dn mnh vo kinh nghim li c th cht ui trong i dng thc ti. Bt c s tin b no c th c trong cuc i u khng n qua s thch nghi m qua s liu lnh, qua s tun theo sc thi thc m quang. Khng c s liu lnh no tai hi c, Ren Crevel ni, mt cu ni m khng bao gi ti qun c. Ton th lun l ca v tr cha ng trong s liu lnh, ngha l trong s sng to t ch nng ta yu ui, mong manh nht. Lc khi u s liu lnh ny b lm coi l ch, nhng vi thi gian, ch tch ri v s tin trin t ng th ch , ri n lt n phi b tan v hay b i v mt nim xc tn mi c thit lp, khng dnh dp g ti kin thc, s kho lo, k thut 46

hay c tin. Bng cch liu lnh ngi ta i vi t th X huyn nhim ca ngh s, v chnh ch th neo ny m khng mt ai c th m t bng li, tuy nhin vn tn ti v tot ra t mi dng ch c vit ra. Qu Sn V Tnh n hnh ln th nht 1971, Hng H n hnh ln th hai 1973 ti Si Gn. HENRY MILLER * CON NG SNG TO * TP 4 == Henry Miller ti ti thng: Gii thot Gii thiu Henry Miller coi thng vn chng nhng ng ht sc ca ngi mt th B Tt ngh s (Bodhisattva-artiste) [1] Th no l mt B Tt? - B Tt l ngi khng nhng t gii thot nhng cn khn kho tm cch to v lm ny chi nhng mm mng tim n ca cy B ni nhng k khc. [2] Vy mt B Tt ngh s l mt ngi gii thot v tm cch gii thot ngi khc bng phng tin ngh thut. Hiu theo ngha y, Henry Miller chnh l mt B Tt - ngh s. Henry Miller gii thot cho bit bao ngi khi s m nh ca thn xc, khi tin bc, danh vng, s hi v tuyt vng. ng t g mnh ra khi nhng bng ma qu kh, khi nhng trch nhim hi ht, khi nhng rng buc gi to, khi nhng m nh ti li, khi nhng kh th tim tng trong con ngi v gii gip, hn hoan chm m vo lng i, hn hng tt c nhng hng sc trn gian. Ngi gii thot l ngi an nhin t ti, v y. Ti khng s hi g c. (I fear nothing) [3] C g m phi s hi? Chng ta ch s hi khi cn mt ci ng tranh chp vi nhng ci ng khc, th ch bi th gii, i nghch vi cuc i. Vi Henry Miller,S tranh chp qua (The fight is over).Ti thc s khng 47

cn tranh chp vi th gii. Ti chp nhn th gii, trong ngha ti hu ca danh t, (I really have no fight any longer with the world. I accept the world in the ultimate sense) [4] C g m phi s hi? Chng ta ch s khi chng ta c mt ci g c th mt. ng ny, ti c g u? Ti khng tin khng bc, khng ngun ti li, khng c c mt cht hy vng no.(I have no money, no resources, no hopes.) [5] Chng l li khoe: Ngi ta hn t ci phong lu, T cng hn ai ci s ngho th chng cht. Nhng qu thc, ti cng phi c ci g ch! Vng, ti l mt ngh s, ti c tt c nhng g m ti khng mun, ti c tt c nhng g m ngi khc khng thm. Ti c b v, c n ci, c nhc nh, ngu ti v mt ni su to ln. C ai mun khng ti cho y! ti l ngi sung sng nht sng trn i. (I am the happiest man alive.) [6] Ti l mt ngi sung sng nht sng trn i bi trong lng ti khng cht nghi ngi no. (I have no inner doubts about things. [7] Sut i ti, ti ch c mt vn nghim trng, v ti n tui trng thnh: l THC PHM. V ti rt sung sng v ch c vy m thi.(I have only had one serious problem all my life, you know, since I came of age: Food. And I am very glad it was only that.) [8] Ti khng cn mt th g khc. Ti khng thao thc, khng tm kim. Ti thy Fraenkel, bn ti, l lt i kim v chng bao gi tm thy. C Lowenfels, lun lun sc so tm kim (always seeking, seeking). H khin ti bun ci. Ti cm thy thng hi h. [9] C g u m phi khc khoi, thao thc? Ch cn mt gic ng no y l u li vo y c (just a good sleep puts thing right again). [10] Ti khng thch iu g tt lnh hn. (Id like nothing better.) [11] l iu v cng quan trng. Ti khng kch, khng c v. Ti khng mun dng ln mt l thuyt ny chng li l thuyt kia. Tt c mi vn nghim trng trn th gii ch l nhng vn c nhn, c th gii quyt t ni c nhn. Ti khng mun xy dng li trn gian, ti khng mun ci to con ngi. Ti bit rng d c mt ngn cuc cch mng xy ra, th gii cng vn vy; d mt ngn Cha cu th th cng vn th, con ngi, ci con ngi! Cn th gii? Ti nut th gii vo trong ti. (Ive got the world inside me) [12] . Ti khng c iu g bt mn vi th gii. Ti cng chng c iu g ch i cuc i. Ti l mt ngi thc s mn nguyn, 48

thc s sung sng iu hn ang lm v khng lm iu g khc. (I am a man who is really content, really happy to be doing what hes doing and not doing something else.) [13] Ti khng thc mc v mnh v con ngi mnh. Hiu g ch, ti khng mc c, khng vng v, cng chng c nhng iu kh khn . Ti ch bng lng ni ti ang v con ngi hin ti ca ti. (Understand, I am not timid, nor awkward nor any of those difficult things. But I am content where I am and how I am.) [14] By gi ti n ung, ng ngh mi ngy mt cht v do i hon ton hon ton diu hng. (and so things are quite quite rosy.) [15] ng khuyn bn ng: ng lo lng v tin bc! (dont worry about the money.) [16] Ngi ta thc s cn rt t. (One needs so little really.) [17] [18] Khng cn sch v! (No books!) [19] Ti c th sng n ngy tn cng ca i ti m khng cn gi mt cun sch no khc. ng bn khon v vn chng. (Dont worry about literature.) Nu chng ta c th lm c vic g khc thay v vn chng hy lm vic g khc y. Hy vit vi mt n ci, du cho iu ta bit kinh khng hay bi thm. (Write with a smile, even when its horrible or tragic.) [20] Chng ta ch tn sng ngi ngh s ca cuc i the artist of life ngi gip chng ta sng Cuc i Ton Din (La Vie Intgrale) mt cuc i hn hoan sung sng. Sau y l nhng ngi khi m dng i, khin ta khao kht cuc i. H khuyn khch ta thc rng ta c tt c t do trong ta, rng ta chng nn can d vo vn mnh th gii m ch nn gii quyt vn c nhn ca chng ta. l vn gii thot, vn duy nht trc thit v khn thit. Cho mt nh vn, nh mt con ngi, gia lng i.

49

* Ni nhng nh hng c bit bt u l ti mp b tui chm thnh nhn, ngha l t khi ln u tin ti m c rng chnh ti na mt ngy kia cng s c th tr thnh mt nh vn. Vy th nhng tn tui k tip theo y c th coi nh tn tui ca nhng tc gi nh hng ti nh mt con ngi v nh mt nh vn, hai k cng ngy cng tr nn bt kh ly cch theo thi gian. T lc tui chm ln khn trn ton th hnh vi ni lon ca ti, hay l c iu ng bi s kin rng ti ngh v chnh ti, thot u tin mt cch tim th, sau mt cch phi thai v cui cng mt cch minh bch nh mt nh vn. V nh th, nu tr nh ca ti trung thnh vi ti, y l dng di huyt thng ti: Boccaccio, Petronius, Rabelais, Whitman, Emerson, Thoreau, Maeterlinck, Romain Rolland, Plotinius, Heraclitus, Nietzsche, Dostoievsky (v nhng vn gia Nga u th k mi chn khc), nhng kch tc gia Hy Lp c in, nhng kch tc gia thi Elizabeth (gm c Shakespeare), Theodore Dreiser, Knut Hamsun, D.H. Lawrence, James Joyce, Thomas Mann, lie Faure, Oswald Spengler, Marcel Proust, Van Gogh, trng Dada v Siu Thc, Balzac, Lewis Carroll, Nijinsky, Rimbaud, Blaise Cendrars, Jean Giono, Cline, tt c nhng iu ti c v Thin, tt c nhng iu ti c v Trung Hoa, n , Ty Tng, rp, Phi chu, v d nhin Kinh Thnh, ngi vit n v c bit nhng ngi son bn dch triu Vua James bi chnh ngn ng ca Kinh Thnh hn l thng ip ca n m trc ht ti thu lm v khng bao gi ti r b. u l nhng ti khin ti tm kim nhng tc gi ti yu, cho php ti b nh hng, to thnh bt php ti, c tnh ti, cch vo i ca ti? Ni rng y: chnh lng yu i, s theo ui chn l, minh trit v hiu bit, huyn nhim, kh nng ca ngn ng, thi c v vinh quang ca con ngi, vnh cu, mc ch ca cuc sng, nht th ca tt c mi s, s tgii thot, tnh huynh con ngi, ngha ca tnh yu, s lin h ca ci ging vi tnh yu, s th hng ci ging, s khi hi, nhng s k d v qui g trong mi kha cnh ca i, du lch, phiu lu, khm ph, tin tri, php thut (o thut v ma thut), ngh thut, tr gii tr, nhng li xng ti, nhng s pht l, ch trng thn b, nhng s bt ng ca c tin v s th phng, s k diu trong mi lnh vc v di mi kha cnh, v ch c s k diu v ch c s k diu m thi. Ti c b ra ngoi mt mc no khng? Xin bn c t tin in vo! Ti 50

 v hy cn ang quan tm ti mi s. Ngay c chnh tr - khi nhn t iu khm. [21] Nhng s phn u ca con ngi gii phng mnh ngha l, gii thot mnh khi ngc t ca chnh s cu to mnh, l ti ti thng i vi ti. C l, l l do ti sao ti tht bi khng hon ton l nh vn. C l l l do ti sao, trong tc phm ca ti, ti li dnh nhiu ch cho kinh nghim thun ty ca cuc i. Cng c l, du nhng nh ph bnh thng tht bi khng th nhn thy, rng l l do ti sao ti b li cun mt cch mnh lit v pha nhng ngi khn ngoan, nhng ngi cm nghim cuc i ngh s, nhng nhn vt tn gio, nhng k m ng khai li, nhng k canh tn v nhng k p ph thnh tng mi loi. V c l - ti sao khng ni ln iu ny? l l do ti sao ti rt t knh trng vn chng, rt t coi trng nhng tc gi c tn phc, rt t tn dng nhng nh cch mng lm thi. i vi ti nhng nh cch mng ch thc duy nht l nhng k khch ng v kch ng, nhng yu nhn nh Jesus, Lo T, c Pht C m, Akhnaton, Ramakrishna, Krishnamurti. Tiu chun ti dng l cuc i: Nhng ngi ng nh th no trong tng quan vi cuc i. C l chng phi v h thnh cng trong vic lt mt chnh ph, mt trt t x hi, mt nghi thc tn gio, mt qui tc lun l, mt h thng gio dc, mt bo lc kinh t. ng hn, h nh hng n chnh cuc i nh th no? V chng iu phn bit nhng con ngi ti c trong tm tr l h khng cng bch con ngi tun theo quyn uy h: tri li, h tm cch ph hy quyn uy. Cu cnh v mc ch ca h l m tung vi cuc i, l khin con ngi khao kht cuc i, l xin dng cuc i v l qui chiu tt c mi vn tr li cuc i. H khuyn khch con ngi nhn thc rng hn c tt t do trong chnh hn, rng hn khng nn can d vo vi vn mnh ca th gii ( khng phi l vn ca hn) nhng gii quyt vn c nhn ca mnh hn, l vn v gii thot, ch khng phi l vn g khc.

[1]Cf. Remember to remember. [2]Tinh hoa v s pht trin ca o Pht ca Edward Conze, Nguyn Hu Hiu dch, Tu Th Vn Hnh xut bn, 1969, tr. 221. [3]Th gi Lawrence Durrell, ngy 20 thng ging 1937. [4]Th gi Lawrence Durrell, ngy 20 thng ging 1937 [5]Tropic of Cancer, A Black Cat Book. P.1. [6]Tropic of Cancer, A Black Cat Book. P.1. [7]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [8]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [9]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 51

[10]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [11]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [12]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [13]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [14]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [15]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [16]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [17]Th cho Lawrence Durrell, ngy 5 thng 4, 1937 [18]Th cho Lawrence Durrell ngy 5 thng 4 1937s [19]Th cho Durrell ngy thng hai 1937 [20]Th cho Durrell ngy thng hai 1937. [21]the perspective of the bird, N.H.H == Phn th ba Andr Gide Li khuyn nh vn tr tui Gii thiu 1. Ti sinh ngy 22 thng mi mt nm 1869. Cha m ti lc ng mt cn nh bn hay nm tng g ph Mdicis m cc ngi ri i vi nm sau v ti khng cn gi li cht k nim no v n c. Tuy nhin ti vn thy li ci bao ln cng trng t trn cao nhn xung v tia nc h nc cng trng - hoc r rt hn na ti thy li nhng con rng giy cha ti ct, m chng ti ng t trn bao ln phng xung, bay theo gi, bay qua h nc cng trng ti tn vn Lc-Xm-Bo ni nhng cnh trng ca nhng cy ht d neo mc chng li. Ti cng cn nhn thy mt ci bn kh ln chc hn l ci bn ca phng n, trn ph mt tm thm bung trng. Ti chui xung di gm bn vi con ngi gc cng, thng nh bng tui ti thnh thong li chi vi ti. My cu lm g di ? b v ca ti ht.

52

C lm g u. Chng em chi m. V chng ti khua m my th chi chng ti mang vo ct nh la b. Thc ra chng ti chi khc: ngi n cnh ngi kia, tuy nhin khng phi ngi n vi ngi kia, chng ti lm iu m sau ny ti bit ngi ta gi l nhng thi h tt xu. Nhng thi h tt xu y l mt cht liu ca tc phm Gide v ng ch on tuyt vo nm ng gn nm mi tui. l mt b n th cht nh b, mt s bt mn ca xc tht, mt ni xao xuyn, mt qui trng cn yu cho mt nh ci to [1] . Trong tc phm vit v Dostoievsky, Gide vit: khi nguyn mi cuc canh tn tinh thn ln, nu chng ta tm kim k chng ta s lun lun thy c mt b n th cht nh b, mt s bt mn ca xc tht, mt ni xao xuyn, mt qui trng khng thng () khi nguyn mi mt cuc canh tn bao gi cng c mt ni bt an: ni bt an m nh ci to phi chu l ni bt an ca mt trng thi mt qun bnh ni tm. Nhng cm on lun l, nhng gi tr tinh thn, a v x hi bt hn lm khc hn th, v nh ci to khao kht mt s qun bnh mi: tc phm ca hn ch l mt s c gng t chc li s hn lon hn cm thy trong hn, bin minh cho n [2] D nhin bt qun bnh cha tr thnh mt nh ci to, nhng tt c nhng nh ci to u l mt k bt qun bnh () Mahomet l mt ngi mc chng ng kinh, mc chng ng kinh nhng nh tin tri Israel, v Luther v Dostoievsky. Socrate c con qu ca ng ta, thnh Paul c ci dm trong da tht huyn b, Pascal c vc thm ca mnh, Nietzsche v Rousseau c chng in (Dostoievsky, pp. 209-210). Gide vit, v sn sng vit li iu ny, iu ng coi l mt chn l hin nhin khng cn chng t: Vi tnh cm p, ngi ta ch to nn mt th vn chng ti t (Cest avec les beaux sentiments quon fait de la mauvaise littrature.) Nhng hng tt nht thng lm thnh nhng tc phm ngh thut ti nht v ngh s c th lm soa a ngh thut ca mnh khi mun n c tnh cch xy dng (Journal, Septembre 1910, p. 83) Andr Gide i su vo m l lc lng. chnh l CON NG GII THOT m mt Siddharta ca Hermann Hesse chng nghim v th nghim bng thn th qua tc phm Cu chuyn ca dng sng v cng chnh l CON NG SNG TO Nietzsche xng:

53

 ch au kh; Cc ngi phi sng mt thi gian na trong cuc i, cc ngi nhng k sng to. Cc ngi phi sut b tiu hy v sau cc ngi phi ca ngi m l v s lc lng ca cc ngi. Nu khng, cc ngi khng th sng to m ch c th cht. Cc ngi phi c nhng bui bnh minh v hong hn ca cc ngi. Cc ngi phi c iu xu c ca cc ngi v cc ngi phi gnh vc li mt thi gian na iu xu c y. Cc ngi l nhng k tr v vnh cu, cc ngi phi bin chnh cc ngi thnh mt cuc tr v. Theo Sartre [3] , Gide l mt gng mu khng th thay th c v ng chn tr thnh chn l ca mnh . Tt c mi chn l, ni theo Hegel, u ang tr thnh. Nhng ngi ta thng hay qun iu . Ngi ta ch nhn thy kt qu m khng thy cuc hnh trnh. Ngi ta coi tng nh mt sn phm hon ton m khng thy rng tng khng l g khc hn s trng thnh tim tin ca chnh n, khng l g khc hn mt chui nhng sai lm ni tip sa sai cho nhau, mt chui nhng ci nhn phin din b tc v m rng cho nhau. iu ng ca ngi nht ni Gide l ng sng nhng tng ca mnh, nht l tng Thng cht. ng khng ch sng bng tm hn; ng cn sng bng c th xc na. V nu ngh thut ct yu l phi i n cng th chng ta phi cng nhn cng vi Sartre rng: iu ng qu nht m Gide cung hin cho chng ta chnh l quyt nh sng cho n cng ci hp hi v ci cht ca Thng . Vinh quang ca ng l . S thng kh ca ng cng l . Theo Heidegger (Chemins) c nhiu ngi ngh rng Thng cht nhng h sng nh th Thng cn c vy. S v i ca Gide l l lm chu ng n cng hu qu ca chn l trn. L m p trong lng mnh c mt ci cht v i, l mang trong hn s v tan hoang ca nhng gi tr c, l sng trn vn trong c hn ln xc ch ngha h v v thn gh lnh. K i tin phong bao gi cng b hy sinh [4] Nu tm hn Nietzsche khng chm ln xung i dng m ti sau khi sng ht i ng trong Bui hong hn ca nhng thn tng th chc chn chng ta phi in cung v tuyt vng. Simenon ni rng sut i Gide m c tr thnh mt k sng to thay v mt nh lun l. Cha. Gide cha th tr thnh k sng to nhng gi tr mi cng nh Nietzsche cha c quyn lm th m phi trit l vy. Quyn sng to nhng gi tr mi, nhng gi tr hn hoan, nhng ngun vui mi, nhng hy vng mi k t sau ci cht ca Thng l quyn ca chng ta, l bn phn ca chng ta. S mnh ca Gide l phi nhn chu tt c hu qu ca ci cht ca Thng . V ng lm nh 54

vy. ng sng cho chng ta mt cuc sng m chng ta ch cn sng li khi c ng, ng gip chng ta trnh c nhng ci by ng gp phi v thot ra nh ng thot ra (Sartre). Nu c quyt nh mt cch tru tng lc ng hai mi tui, ch trng v thn ca ng c th l gi to; thu phc dn dn, kt qu ca na th k kim tm, thuyt v thn tr thnh chn l c th ca ng v ca chng ta na. T nhng con ngi ngy nay c th tr thnh nhng chn l mi m. Sil le grain ne meurt Nu ht la khng cht i, tn mt tc phm ca Gide, ni ln tt c ch hy sinh thit tha ca mt Promthe v tt c ch chm m anh hng (volont de sombrir) m Nietzsche cao. Qu tht, qu tht ta ni cng cc ngi nu ht la ri xung t khng cht i. N s ti mt mnh; nhng nu n cht i, n s mang li nhiu hoa tri. (Jean, XII, 21, 25). Nu k no hm nay cn trng vi qu kh. Nu k no hm nay cn cha thng ni ch ngha h v; cn cha rt khot p nhng gi tr c, nu k no hm nay cn cha tm thy ch v sc mnh sng to nhng gi tr mi th k l chnh k phn bi nhng s hy sinh ln lao hn th hng v thiu c bn phn vi nhng k ti sau. i cc bn ta i! s cao nh ca cc bn khng c quay nhn li ng sau m phi nhn ra bn ngoi! Cc bn phi l k b trc xut khi tt c mi t quc v khi tt c mi x s ca t tin cc bn! Cc bn phi yu thng x s ca con ci cc bn: mong sao tnh yu ny phi tr thnh s cao nh mi ca cc bn. - x s trinh nguyn cha thm him trong nhng vng bin xa xi, chnh x s ta ra lnh cho cnh bum cc bn ln ng tm kim v tm kim mi mi! Cc bn phi chuc li bng con ci cc bn vinh hnh l con ci ca ng cha cc bn: chnh bi th cc bn s gii thot khi tt c qu kh! Ta t trn cc bn bng gi tr mi m ny! (Nietzsche, Also sprach Zarathustra).

55

Con ci ta u, tr th u, s sng to ca ta s hng v v lc chng ta s c mt th ngh thut to bo, phiu bng (flottant), quay cung, ngo mn, tr con, dim phc [5] thay cho ngh thut gi nua, trnh trng, thiu mu, bi thng m Gide cam chu l k cm c i on hu. 2. Sinh nm 1869 v mt nm 1951 Paris, cuc i tri qua gia hai th k nhiu bin ng nht, Gide lin tip tip thu hi th cui cng ca nhng thin ti th k trc: Dostoievsky (mt nm 1881), Rimbaud (1891), Oscar Wilde (1900), Nietzsche (1900), xut bn nhng tc phm quan trng v thnh danh khi nhng vn ho, trit gia th k sau cha cho i hay hy cn cp sch n trng: Dng cht trn gian (1897), Promthe b tri lng (1889), K v lun (1902), Ngy tr v ca a con hoang ng (1907), Dostoievski (1908), Khung ca hp (1909), Nhng hm ru Vatican (1914), Ha m in d (1919), Nhng k lm bc gi (1925-26), Nu ht la khng cht i (1926), Thse (1946). Gide l bc huynh trng ca nhng Jean Giono (sinh nm 1895), Montherlant (1896), Saint Exupry (1900), Malraux (1901), Sartre (1905), Camus (1913) L mt bc n anh trn vn n v mt nh vn ngang chng, nhng l mt k khim cung trong i sng, Gide tuyn b vi ngy trc khi t trn: Ti khng mang li mt l thuyt no, ti t chi a ra nhng li khuyn nh v, trong cuc tranh lun, ti thng tho lui ngay lp tc. Nhng ti bit ngy nay c mt s ngi ang m mm tm kim v khng bit tin cy ai; vi nhng ngi , ti sp ni y. Bi Li khuyn nh vn tr tui sau y ng trong Nouvelle Revue Franaise do Gide sng lp.

Li khuyn nh vn tr tui V ngay bi khi lun ny, ti cng thch coi n nh mt tc phm ngh thut. Thy k s khng nh liu lnh ny mun dn ti ti u cng c!

56

Vy ti ch quan tm ti vn ngh nghip. Ti mun bt u t im ny, t s khng nh mt iu thin v c bit ny v ri th xem ti c th b chn li u. Vy th ti vit tiu lun ny ca ngi mt ngi th kho. Vit mt quyn sch l lm mt ngh, La Bruyre thn trng ni u mt cun sch. Ti xin khuyn co ngay vi c gi: y ti ch bn ti vn ngh nghip. Claudel, t Vin ng tr v ni rng ng kh chu bit bao v s ph phm Php. M ti dy ti bao gi cng phi ung cn ly ru Tn trc khi ri bn n, ch n s bnh ti c th n. Chc chn mt i cht ca ci tng v tit kim cn tn ti trong ci nhu cu cp thit ny m ti cm thy i vi s chng mc. Tc phm ngh thut, ti mun coi n hon ton v c, nhng ti khng dung th mt s phung ph v ngha no trong v ch thm nh rng s ton bch t c nu u ngn bt ti cn li nhiu mc hn mc cn thit din t kht khao t tng ti. Trong ngh thut, tt c nhng g khng c ch u c hi. Ti gi tnh cch bo ch, trong vn chng, tt c nhng g ngy mai s t quan tm ti hn ngy hm nay. Tt c nhng g chng bao lu s km p, km huyn b, km vui ti, km t ti nh n hin ra i vi qun chng hm nay; v ti hng khi khi ngh rng ngc li vi bo ch tc phm ngh thut hon m thot tin khng c v m miu. Tr li nhng cuc tn cng? l mt s nga ngy m ti khng khuyn bn chu nhn. Nu s tn cng bt cng, hy c gi nhn thy iu , hy nhc li trc ht cu cch ngn ca Cicron, k cu ca Cambronne. Nu s tn cng ng, nu mi tn ca k th nhm vo trng ch, bn ch cn c vic ht sc c gng nhn n su thm vo vt thng, cng b nhng nhc im ca mnh v nhng yu huyt ca chng. Cn c iu t hn th na. Tu vin trng Brmond, trong bi tr a Sauday t cho ta thy ng ta nhm ln cho bng ng thi pht l s thiu t cch v tnh d ni xung v ch ca ta. Hy tin tng rng li khen tng lm ta an ngh, a n thiu c gng, v 57

s tn cng chu ng n ni n chn lm ta mnh thm. Hy tc phm ca bn t bo v v b qua khng m xa ti. Nu n khng chu ni cuc tn cng, tt c nhng phng k khn kho bn vin ra cu vt n khng th ngn cn c s ln bi ca n; tt hn bn hy tm sng to tc phm khc c th chu trn bn b hn. i su vo ngh thut ca nhng ngi khc l mt iu th v, nhng ti khng dm qu quyt rng vic c mt li ch thit thc no khng. Nh tiu thuyt gia ti ba (b W) k cho ti nghe rng s nghin cu, kho st phn tch t m tiu thuyt ca vn gia thng thng chim ht tui tr ca b, n ni chnh b bt u to ra tc phm rt iu luyn, phong ph v mi b mt, mi ti nguyn ca ngh. Nhng l ngh ca nhng k khc. S kho lo ch thc l s kho lo m giy pht cui cng s xc cm khuyn bn. S thng minh ca xc cm. Ngi ta gi l th thut s th c kinh nghim ca nhng tc phm trc. N bo m cho nhng ngh s tm thng t vt v hn, thnh cng ln hn. Nhng i vi ngi ngh s chn chnh mi mt ti mi t ra mt kh khn mi, v chin thng, tt c nhng kinh nghim trc u v ngha. K ti bao gi cng ch to c ci tm thng. Vn khng phi l tu chnh ngh nghip bn m l chnh bn thn bn. Nu bn cm thy kh tin tng ni bn, t tin vo sc mnh ca bn th than i, ti phi thm rng - nu bn khng cn kt qu ca cng vic bn, sng ti khuyn bn (nhng coi chng ko hi hn) nn chng i bo ch v k gi. c im ca bo ch l quan tm ti qun chng vi ci m ngy mai s t ch ti nh ngy hm nay. Lm sao bn c th n vi nhng th , trong khi bn l D sao hy khim cung. B thi i mnh lm ng ri thc dy nm mi nm sau nh Keats, Nietzsche, Baudelaire hay Stendhal cha . Nhng n cho php bn ao c vinh quang ca h v thch php l ch thc ny hn l s thnh cng. Mong sao mai sau mt thanh nin trm t v ging k m ti c th tr thnh ci mnh trn cun Amyntax hay bt c tc phm no khc ca ti, ni s gi t tng ti mt cch nhp nhng nht, cm thy tim p rn rng nh tri tim ti khi c: Better be (v.v, trch Keats) v ni rng: i vi ti 58

anh linh ng hn ngi bn sng ng nht, Andr Gide. V ti khng tic rng anh cht i; nu anh cn sng ti khng bit anh ti s cho i tt c nhng li hoan h ca ngy hm nay, c gh ca ti Hn Lm Vin v iu . i Keats, i Baudelire, i Verlaine, i bit bao k khc m ni kht khao bng chy khng d lm cho du bt nhanh chng khng phi ti ch thm thung danh vng sau khi cht ca qu v, m c nim hy vng v i ch au n ca qu v! Chnh ni am m ca qu v m trc ht ti mun ging. Hy chn k th ca bn; nhng hy cc bn ca bn la chn bn. Lng tin tng vo s trng cu ca tc phm mnh mang li cho tc phm ca ngh s v uy nghim v cng trong hn hoan, v an nhin v cng trong bun su, s kin nhn v cng, s bnh d ngo ngh v cng, phn bit n vi nhng tc phm ch thm mun thnh cng. Ngi ngh s mnh m ch thc khng h ta thn thi i mnh khng hiu mnh, ngi ngh s ngc li cn mc ngay trong s khng hiu mt bo m cho s trng cu. S lm ln lng mn l tm cch t cuc i bn ngoi tc phm. i thi s ca nim tin hn mn! Phi chng v s tn thng thong qua ca nhng ngi ng thi vi mnh m bn ln ting ni? H bn li khng bit rng tt c nhng g, v trung thnh, trc ht chn vi bn trong tc phm ca bn, mai ny, sau khi bn qua i, s vn ln gp trm ln hn sao? Hai li khuyn cui cng: Hy vit cng t chng no cng hay chng y. Ch vit nhng g thit yu thi. ng tin tt c nhng g phnh ph mnh, tt c nhng g khin bn tin rng iu bn vit ra hay ho hn n c trong thc t. c bit ti ngh ti li n lot m nhng bn tr cng la tui ca bn chp nhn ngy hm nay, trnh by bn vn bng cch li nht, v coi l s c o. Cng nh nhng cu th ca Paul Fort khng km v th, nhng vn th hay nht, nu c in theo li th xui, bn th ngh mt cu th c mi hai m nh cu th y ca Hugo c th hay hn khng nu c xp t nh sau:

59

Cheval foule au pieds lhomme et lhomme et lhomme et lhomme hay ti khng bit mt li k cc no d tng tng hn. Nu i ch trong sut cun Dng cht trn gian, ti i vo con ng sai lm ny, ngi ta s nhn rng ti lm iu vi s thn trng () Trc ht phi khe mnh. Mt ni bt an no ca tm hn ch l phn nh ca ni bt an ca xc tht, v, nu khe mnh, Pascal tt tm thy Thng m ng tm kim vi bao kinh hong. C l ng thiu thin ti? Ngha l ng phi kh cng vn dng c thng minh tuyt vi vo nhng to vt chc chn nht. Nhng iu lm bn thch th ni ng chnh l ni kinh hong ca ng ta, nh tt c nhng g bnh hon v bc nhc trong bn cm thy c khuyn khch vut ve. Ti khng th thn phc nhiu mt tm hn khng bao gi bit ti xao xuyn bt an; nhng ti thn phc hn ht k no ch ng c n v tm thy li an bnh, thng bng, bn ngoi ci a ngc m khng c g ni hn cn tn ti ngoi tr s thu hiu v cng tinh t v v cng phong ph v con ngi, v nhng kh nng ca con ngi. c th v tht kho, ci a ngc , chnh mnh phi thot ra ci . ng tht vng khi mt ht mc tiu. Hy tin rng khng th th c kit tc bng mt cuc theo ui trc tip; cn phi c mu thn chc qu v kin nhn trong ng ngot ngo. Phi xp li n bng mi ng. ng vp trn mt im, hy b qua ng m xa ti; hy nhc nh mnh rng ci gt (kt cu) ch c trong tm tr; bn cng co ko bao nhiu, n cng tht cht by nhiu; n s t tho g mt mnh nu bn cho n ngh ngi i cht. Mi mt tc phm ngh thut l mt vn quyt; mt vn gm v vn nhng vn tng quan nh m mi vn ch i ni bn mt gii php c bit, ngha l ch dng ng ch; v ngay c ci m nhng nh lng mn gi l cm hng cng tan r thnh v s nhng c gng nh. S thng nht ca tc phm chnh l s thng nht ca lng hng hi ca bn. 60

Nu bn mun, hy vit trong say sa, nhng hy chay tnh, khi bn c li. Nu bn mun tin b, khng nng ta vo bt c mt cng thc no. Khng nn nng ta Nhng bn c cn phi tin b khng? Nu bn ch tm kim s thnh cng, bn hy tin rng tt c nhng tin b m bn s thc hin s lm hng s thnh cng y. Cng chng bao gi cng ch hoan nghnh ci h c th cng nhn; bn mang li cho bt c iu mi m no h cng u kh chu ht. Do , vic u tin l xem c phi bn tm kim thnh cng hay khng. Trong trng hp , khng nn theo bt c mt li khuyn no ca ti c; tt hn nn lm ngc li. S c o ch thc lun lun khng bao gi hin l, v tri li b ngoi l lng ch dng che y mt s ngho nn cng cc ca cm xc v, s tm thng c gi ca tnh tnh. S c o ch thc nht l s c o khng t bit mnh. Hy lun lun c gng vit cng gin d chng no hay chng y, cn nht l ng la phnh mnh; lun lun phng chng li s t mn v khng ngng canh chng ng la bp mnh. Nu bn thch ch ca mnh, hy cho nh my. Coi chng nhng ch hoa ca bn. C chim ot nhng ch ca J hn ru rao trong nhng khch thnh m J khng lai vng ti, khin ngi ta cho l ca mnh; phi cng nhn rng hn lm tng gi tr cho chng; ging hn trong tro, c ch ca hn hm ng, dng i ca hn qu quyt. Hy ht sc trnh nhng ti thng cp (superlatifs); ch bng cch bn mi duy tr c ngha trn vn ca mt s ch. Ni no k yu phng i, ngi mnh t km hm. Sc mnh ca nhng ch, n tn tc ng trong tm tr ngi c. N tr nn v hiu nu bn tri n ra trn giy. Khch thnh ng tm s thnh cng d di ca ngi ni hay. Vai tr ca bn l nghe. Mt i ngh s trc ht l mt i thnh gi. iu kin th nht bit nghe l thot tin bit lng thinh. Nu bn phiu lu trn th gii, bn phi nh k th ln c mc o ln di 61

nc. Bn hy tin rng trn th gii ch c nhng g khng phi l vng, mi sng la. Bn hy tin rng, trn th gii, nhng ng tin mi, khng thng dng. Khng bao gi ngi ta c ni ting l mt ngi ti tr m khng mc phi i cht ngu ngc. Thi quen m nhng bn ng nghip ca bn thng c coi sc, gi hng, nu c th cn c cho ngi ta vit na, nhng bi bo trong nht bo v tp ch phi cho n s xut hin ca mi tc phm h, phi ngn chn nhng nh ph bnh, hng dn d lun, thng tri danh ting bng cch phi ging trng khua ching v c tn tui tc gi - tt c nhng th rt tt v gip cho danh vng mt cch c lc, nhng ng thi bn phi khc t li ch ca vn may, c th, thm nh bn qu ng nu bn l ngi m ti hy vng, ngha l mnh m thc s v khng chung thnh cng trn tt c. Qun chng c th nhm ln v mt cun sch, tc gi cun sch cng c th nhm ln. Ti tin chc rng tt c nhng ngi m chng ta ngng m, ti v bn, khng h tm cch tin on v cng khng th tin on c ci ngha sau cng nhng vn phm h. Tc phm ca h ta nh nhng hin tng t nhin m mi mt th h c th din dch mt cch khc nhau v vay mn mt mn c bit cho nhng ngi tnh kh khc nhau nht. Vy hy vui v nu iu m c gi hm nay hoan nghnh ni bn, tht ra, ch l phn m bn cho l khng ng k nht ca tc phm bn. Hy trnh ng lm cho h tnh ng, sau ny cng phi thn trng nh vy. V li, bn c bit chc ci g lm nn gi tr bn chng? Cng vy nu qun chng trch mc nhng li lm bn khng h c, bn hy vui v v giao vic gic ng qun chng cho th h sau. Nhng iu ngi ta hoan nghnh ngay lp tc v nguyn nhn tt p ny v iu ngi ta khng th hoan nghnh v l do khc na ch l nhng xu hng nht thi v gi tr v chng bao lu sau s chm vo qun lng. ng quan tm nhiu qu ti bn ngc. Lm pht h l iu th v; nhng ng ti bn ngc, v nht l ng coi tt c nhng ngi m bn khng bit cch lm cho h va lng l bn ngc.

62

ng s gy kinh ngc hay mch lng, ngi ngh s ch thc, thc th, lun lun lm ngi ta tht kinh v chng hng Vng, nhng ch l cch t v. Trong tc phm ngh thut s d thng duy nht c gi tr bao gi cng ngoi mun. Ni rng phn ln nhng tc phm v i u bt u bng cch gy tai ting l mt iu rt ng; nhng tin rng chng gy tai ting v tnh cch mi m ca chng l mt iu sai lm, v iu gy tai ting trong nhng tc phm y, khng phi v chng mang li iu g mi m cho bng chng khc t chuyn ch nhng ci c rch. Nhng tnh cht su thm ca mt tc phm ngh thut thot u n khut. Tc phm vin mn khng lm ngi ta ch ti mnh. on nhm Bn s thy rng t ra l Php, nhng ti tin rng khp mi x, nhng l do ngh thut khng tp hp ngi ta li vi nhau. Trong trng hp y th no cng phi c mt trng phi hay trng phi tr thnh mt ng phi. Php ngi ta ch tp hp nhau bng ng phi. iu qu mnh lit ng thi qu t nhin v n su n ni thng thng ngi ta khng nhn thy rng ngh thut hay ci p c th tn ti hay t ra xng ng c chng ta ch ti trong chnh chng, hay c th tn ti bn ngoi nhng gii hn hay phng php m trng phi t ra hay bo v. Nhng s din tin ngh thut Php (v ti tin tt c nhng nc khc lun lun thoi ha tr thnh s din tin ca nhng khuynh hng n ni mi u nhng din tin ny c gng khoa trng: ngi ta khng xt on tc phm hay tc gi theo gi tr ngh thut, hay nhn bn, l gi tr duy nht tip sau ng k; m theo khuynh hng, sau , t gi tr n ni ngi ta thng lng l khng bit Molire, Rousseau, Descartes hay Rimbaud c phi l Thin Cha gio hay khng, khng bit Dante thuc phi ng h Gio hong hay thuc phi khn i Gibelin, v.v Ngi ta k li rng Gricault, khi ang sng tc tc phm Radeau de la Mduse mun khp mnh trong cng vic, ct t lin lc vi thi i mnh, tng tng mnh ch ht mt mi u, tin chc rng s bin mnh thnh l bch nh vy n ni khng dm th mt ra ngoi ng na. Ti thn phc ng ta v ng mun nh vy.

63

Ti thn phc ng hn na nu ng t nht mnh m khng cn vin ti tr thut v thn phc hn na nu ng dm ngi ta nhn thy mi u ht mt na ca ng. [1]Cf. Nietzsche: i nhng k sng to, nhng con ngi siu ng! K no phi sinh con, k y phi bnh hon; v k no sinh con, k y nh nhp. Hy hi nhng ngi n b: ngi ta khng sinh v lc th. Ni au n lm nhng con g mi v nhng thi s la ln. i nhng k sng to, trong cc ngi c qu nhiu nh nhp. Bi v cc ngi phi lm m. Mt a b mi sinh ra: i bit bao nh nhp ra i! Hy lnh xa! K no sinh con phi thanh ty tm hn. Also sprach Zarathustra. [2]cf. Rimbaud: Ti coi s hn lon trong tm tr ti l thing ling , Dlires II. [3]Gide vivant, in Situations VI, Gallimard, 1961. [4]Nietzsche, Also sprach Zarathustra. [5]Nietzsche, Gai Savoir, II, 107 HENRY MILLER * CON NG SNG TO * TP 5 == Friedrich Nietzsche Ba bin thi con ng ca k sng to Gii thiu Ti l con ngi tin nh ch nh nhng gi tr cho mun ngn nm. Mt ngi n khut, b thc bch trm chiu, mt ngi khng hoan lc, khc t mi t quc, mi ngh ngi (Der Wille zur Macht). Nhn nh trn thu tm c cuc i v t tng Nietzsche, mt trong nhng trit gia v i nht ca lch s t tng Ty phng, mt khun mt nh mnh, cng bch ta phi c nhng quyt nh ti hu, mt ngi m tn tui mt ngy kia s ni kt vi nhng k nim ca mt bin c khng khip, k nim ca mt cn khng hong c nht trong lch s ca tri 64

t, ca cuc x xt su xa gia nhng thc, mt ngh quyt chng li tt c nhng g c tin tng, yu sch v thn thnh ha t xa ti nay (Ecce Homo). Bin c , cn khng hong , cuc x xt l cuc o hon mi gi tr Nietzsche thc hin. V hin thn l tng ca s o hon gi tr Nietzsche gi l k Sng to (der Schaffende). Nietzsche khai chin chng li siu hnh hc, chng li t tng tru tng v hu th. Nietzsche thay th hu th hc bng gi tr hc (axiologie). ng khc t khi nim, ch thuyt duy l, s p ch thc ti ca t tng, s u c cuc i ca lun l, tn gio, s ngho nn v bt lc ha con ngi ca Thng . ng mun i li coi nh s hu v sn phm ca con ngi tt c v p, tt c s cao qu m con ngi cho nhng s vt thc hay tng tng vay mn. Con ngi trong vai tr thi s, t tng gia, Thng , tnh yu, sc mnh i! Hn lc quyn cho s vt, t lm ngho mnh i v cm thy khn kh vi lng i lng vng gi xit bao! S khc k ln lao nht ca hn, cho n gi, khi hn ngng m hay tn th, l bit giu i khng cho mnh hay rng chnh hn sng to ci m hn tn th ngng m (Der Wille zur Macht). V Con ngi cho s vt gi tr, t bo tn; chnh hn cho s vt mt ngha mt ngha nhn loi. V l hn c gi l ngi k thm nh gi tr. Thm nh gi tr l sng to (Schtzen ist schaffen) (Also sprach Zarathustra). Nu khng c s sng to ny cuc i ch l mt tri h o rng rut. V cuc sng khng ngng nn s sng to cng phi khng ngng v trit . Ci m chng ta gi l th gii, l cuc i, chng ta phi bt u bng cch sng to n: l tr chng ta, c tng tng ca chng ta, ch chng ta, tnh yu chng ta phi tr thnh th gii y, cuc i y! Trc ht nhng k sng to l nhng c nhn. Lun lun k tnh nhn v k kh au sng to. La yu thng, la hn th, la si m tm hn chy trong mi gi tr. Ci g cho s vt mn mt ngha, mt gi tr, mt v? Tri tim sng to, kht vng v sng to bi kht vng. N to ra lc th v au kh. N mun phin no chn ch. Chng ta phi cm nghim v chp nhn mi kh au m ngi v vt tng chu ng, v chng ta phi c mt mc ch cho s kh au c mt ngha. Khng nhng th chng ta cn phi To kh au. Cho mnh v cho ngi khc khin h c th vn ti mt cuc sng cao c, cuc sng ca k chin thng. Con ng sng to l con ng c n, trc tr; tri qua nhiu ha thn. Trc ht tinh thn tr thnh lc , lc i vo sa mc v tr thnh s t, 65

sau cng, s t tr thnh hi nhi. Lc l con vt ch qua sa mc, trn lng n gnh nng ca vn ha, truyn thng gio dc: nhng gi tr c. S t l cha t sa mc, con vt hung hng p ph nhng gi tr thit nh. Hi nhi l Tr Chi, l s hn nhin, l bc khi u, l bnh xe quay trn chnh mnh, sng to nhng gi tr mi. Ba bin thi trn tng ng kht khao vi s tin trin ca t tng v tc phm Nietzsche. Nm 1871, Nietzsche vit Khi nguyn ca bi kch. ng din dch, phc hi ngh thut v vn minh Hy Lp trong nh sng t tng hai bc thy Schopenhauer v Wagner, theo th quan ngh thut. l thi k lc , thi k thm m - tm l (esthetico psychologique) vi nhng tc phm: Nhng suy tng phi thi; David Strauss, nh vn v k nhit tin (1873), Schopenhauer nh gio dc (1874), Richard Wagner Bayreuth (1876). Nm 1878 bt u giai on s t, giai on khoa hc lt mt n (scientico - dmystificatrice), ph phn mi gi tr theo th quan khoa hc duy nghim, giai on bt nhn, au yu, tn bo: Khng th no c c! Khng th no vit c, tr ha hon! Khng giao thip vi ai! khng th no nghe c m nhc! l thi k ca nhng tc phm bt chin d di: Phm phu qu phm phu (1878), Vin khch v bng hnh mnh (1880), Bnh minh (1884). Nm 1882, tc phm Tri thc hn hoan m u cho giai on cui cng: giai on hi nhi, khng nh mi s v sng to gi tr mi theo th quan Phc hi vnh cu vi Zarathustra ni nh th (1883 - 85), Bn kia Thin c (1886), Ph h lun l (1887), Trng hp Wagner, Hong hn ca nhng thn tng, Phn vng, Ecce Homo v Nietzsche chng Wagner (1888). Sau l mi nm im lng cm nn cho n ngy nhm mt. Nh th, trong khong thi gian gn hai mi nm, Nietzsche to ra mt tc phm tuyt vi, gy mt cn chn ng ba i lch s tm linh Ty Phng. Siu s bt u. La surhistoire commence. Bt u nh th no, bt u t bao gi? Hi k sng to hy tr li cu hi !

* 66

V ba bin th Ta sp thuyt minh cho cc ngi v ba bin thi ca tinh thn: cch no tinh thn tr thnh lc , cch no lc tr thnh s t, v cui cng cch no s t tr thnh hi nhi. C bit bao gnh nng dnh cho tinh thn, cho tinh thn dng mnh v kin tr m s knh trng ng tr: dng lc ca n khn ni nhng gnh nng nng n nht. C g nng n u? Tinh thn dng mnh hi: ri n qu xung nh con lc v mun ngi ta chng cht nng. u l gnh nng n nht, hi ngi anh hng? Tinh thn dng mnh hi, ta chng cht ln ta v cho sc mnh ca ta tha nguyn. H chng phi th ny: t h mnh lm au nhc lng kiu hnh mnh? Lm le ln cn cung in ca mnh hin minh trit mnh thnh tr ci? Hoc phi chng l th ny: b ri chnh ngha vo lc n mng chin thng? Tro ln ni cao cm d ma vng? Hay l th ny: dinh dng bng tri d rng v c rau tr thc v chu i kht trong tm hn v tnh yu chn l? Hoc l th ny: au bnh v ui v nhng k chm sc, kt bn vi nhng k ic khng bao gi nghe thy iu bn mun? Hoc l th ny: yu k khinh b ta v chia tay cho ma qu lc n mun nht ta? Tinh thn dng mnh gnh vc tt c nhng gnh nng ; nh con lc ngay sau khi c chng cht nng vi v hng v sa mc, cng th tinh thn vi v hng v sa mc ca mnh. Nhng trong thm cng sa mc tch liu nht vin thnh bin th th hai: ni y tinh thn tr thnh s t; n mun chinh phc t do v lm ch sa mc 67

ca chnh mnh. N tm kim ni y bc thy cui cng ca n; n mun k th ca bc thy ny v cng nh k th ca thn thnh cui cng ca n; n mun tranh thng vi con rng v i. Con rng v i m tinh thn khng mun gi l thn thnh cng chng mun tn l thy l g? Mi phi l tn gi ca con rng v i. Nhng tinh thn ca s t ni: Ta mun. Mi phi rnh rp n bn ng, lp lnh nh vng di lp v hng ngn vy v trn mi ci vy chi sng bng nhng ch rc vng: Mi phi!. Nhng gi tr ngn i chi sng trn nhng vy ny v con rng mnh m nht trong nhng con rng ni th ny: Gi tr ca mi s chi sng trn ta. Tt c mi gi tr u c sng to, v tt c mi gi tr c sng to l ta. Qu thc, khng c quyn c thm Ta mun na! Con rng ni nh vy. Hi anh em, ti sao li cn s t ca tinh thn? Con vt mnh m khc k v khut phc cha sao? Sng to nhng gi tr mi, - ngay c con s t cng cha kh nng: nhng tr nn thung dung cho s sng to mi, - l iu quyn nng con s t c th. T gii phng, i tr mt ting Khng thing ling ngay c vi bn phn: hi anh em, l chc phn thuc s t. Chinh phc quyn sng to nhng gi tr mi, - l mt cuc chinh phc khng khip cho mt tinh thn kin nhn v cung knh. Qu thc, l mt hnh ng cp bc v vic thch hp vi mt con vt sn mi. Ngy xa n yu chung: Mi phi nh ti sn thing ling nht ca n: by gi n phi tm o tng v s chuyn ch, ngay c trong ci thing ling nht, ng hu bo m t do ca n nh vo tnh yu ca n: phi c mt con s t cho mt hnh ng cp bc ny,

68

Nhng hy ni cho ta bit, hi anh em, a hi nhi c th lm c iu g m con s t khng lm c? Ti sao con s t tn bo phi tr thnh hi nhi? Hi nhi l hn nhin v qun lng, mt khi u mi m v mt tr chi, mt bnh xe quay trn chnh mnh, mt nguyn ng nht, mt ting thing ling. Vng, cho tr chi sng to, hi anh em, cn phi c ting thing ling: chnh ch n l iu by gi tinh thn mun, chnh th gii ca n l ci m k lc lng b v i mun tip thu. Ta trn thuyt cho anh em ba bin th ca tinh thn: cch no tinh thn tr thnh lc , cch no lc tr thnh s t, v cch no cui cng s t thnh hi nhi. Zarathustra ni nh vy. V trong thi gian ngi tm lu li mt thnh ph m ngi ta gi l Con B Ci nhiu mu.

Von den drei Verwandlungen Drei Verwandlungen nenne ich euch des Geistes: wie der Geist zum Kamele wird, und zum Lwen das Kamel, und zum Kinde zuletzt der Lwe. Vieles Schwere gibt es dem Geiste, dem starken, tragsamen Geiste, dem Ehrfurcht innewohnt: nach dem Schweren und Schwersten verlangt seine Strke. Was ist schwer? So fragt der tragsame Geist, so kniet er nieder dem Kamele gleich, und will gut beladen sein. Was ist das Schwerste, ihr Helden? So fragt der tragsame Geist, da ich es auf mich nehme und meiner Strke froh werde. Ist es nicht das: sich erniedrigen, um seinem Hochmut wehe zu tun? Seine Torheit leuchten lassen, um seiner Weisheit zu spotten? Oder ist es das: von unserer Sache scheiden, wenn sie ihren Sieg feiert? Auf hohe Berge steigen, um den Versucher zu versuchen? 69

Oder ist es das: sich von Eicheln und Gras der Erkenntnis nhren und um der Wahrheit willen an der Seele Hunger leiden? Oder ist es das: krank sein und die Trster heimschicken und mit Tauben Freundschaft schlieBen, die niemals hren, was du willst? Oder ist es das: in schmutziges Wasser steigen, wenn es das Wasser der Wahrheit ist, und kalte Frsche und heiBe Krten nicht von sich weisen? Oder ist es das: die lieben, die uns verachten, und dem Gespenste die Hand reichen, wenn es uns frchten machen will? Alles dies Schwerste ninmt der tragsame Geist auf sich: dem Kamele gleich, das belanden in die Wste, also eilt er in seine Wste. Aber in der einsamsten Wste geschieht die zweite Verwandlung: zum Lwen wird hier der Geist, Freiheit will er sich erbeuten und Herr sein in seiner eignen Wste. Seinen letzten Herrn sucht er sich hier: Feind will er ihm werden und scinem letzten Gotte, um Sieg will er mit dem groBen Drachen ringen. Welches ist der groBe Drache, den der Geist nicht mehr Herr und Gott heen mag? "Du sollst" heiBt der groe Drache. Aber der Geist des Lwen sagt Ich will. Du sollst" liegt ihm am Wege, goldfunkelnd, ein Schuppentier, und an jeder Schuppe glnzt golden "Du sollst!. Tausendjhrige Werte glnzen an diesen Schuppen, und also spricht der mchtigste aller Drachen: Aller Wert der Dinge der glnzt an mir. Aller Wert ward schon geschaffen, und aller geschaffene Wert das bin ich. Wahrlich, es soll kein Ich will mehr geben! Also spricht der Drache. Meine Bruder, wozu bedarf es des Lwen im Geiste? Was gengt nich das lastbare Tier, das entsagt und ehrfrchtig ist? Neuw Werte schaffen das vermag auch der Lwe noch nicht: aber Freiheit 70

sich schaffen zu neuem Schaffen das vermag die Macht des Lwen. Freiheit sich schaffen und ein heiliges Nein auch vor der Pflicht: dazu, meine Brder, bedarf es des Lwen. Recht sich nehmen zu neuen Werten das ist das furchtbarste Nehmen fr einen tragsamen und ehrfrchtigen Geist. Wahrlich, ein Rauben ist es ihm und eines raubenden Tieres Sache. Als sein Heiligstes liebte er einst das Du solls: nun mu er Wahn und Willkr auch noch im Heiligsten finden, da er sich Freiheit raube von seiner Liebe: des Lwen bedarf es zu diesem Raube. Aber sagt, meinn Brder, was vermag noch das Kind, das auch der Lwe nicht vermochte? Was mu der raubende Lwe auch noch zum Kinde werden? Unschuld ist das Kind und Vergessen, ein Neubeginnen, ein Spiel, ein aus sich rollendes Rad, eine erste Bewegung, ein heiliges Jasagen. Ja, zum Spiele des Schaffens, meine Brder, bedarf es eines heiligen Ja sagens: seinen Willen will nun der Geist, seine Welt gewinnt sich der Weltverlorene. Drei Verwandlungen nannte ich euch des Geistes: wie der Geist zum Kamele ward, und zum Lwen das Kamel, und der Lwe zuletzt zum Kinde. Also sprach Zarathustra. Und damals weilte er in der Stadt, welche genannt wird: Die bunte Kuh.

* V con ng ca k sng to Bn mun i vo trong c n, hi ngi anh em? Bn mun tm ng dn v chnh mnh? Xin hy dng chn giy lt v lng nghe ta. K no tm kim s h mt d dng. Tt c c n u lm li: by th vt 71

ni nh th. V lu nay bn thuc v by th. Ngay chnh trong bn na, ting ni ca by th hy cn vang vng. V khi bn ni: Ta khng chia s thc vi ngi na, th s l li than th v ni n au. y, chnh ci thc cng ng y sinh ra nim au n ny v nh sng cui cng ca thc hy cn soi t ni phin no bn. Nhng bn mun i theo con ng ca ni phin no bn, con ng dn v chnh mnh. Vy hy cho ta thy bn c quyn uy v sc mnh. Bn c phi l mt sc mnh mi v mt quyn uy mi? Mt nguyn ng nht? Mt bnh xe quay trn chnh mnh? Bn c th cng bc nhng v sao chu tun quanh bn? Than i! Bit bao tham mun hng v nhng nh cao! Bao dao ng ca nhng k nhiu xa vng. Hy cho ta thy bn khng phi l k tham lam cng chng phi l k nhiu xa vng! Than i! Bit bao t tng v i ca tc ng khng hn bo nh bt bo. Chng phng ln v tan v cn nhanh hn ht na. Bn ni bn gii thot! Ta mun bit t tng ch yu ca bn ch khng mun bit rng bn thot khi mt ci ch. Bn c phi l k c quyn thot khi ch khng? C nhng k nh mt gi tr cui cng ca h khi r b ch phc tng. Gii thot khi ci g? iu khng lin quan g ti Zarathustra! Nhng con mt sng ngi ca bn phi bo g cho ta bit: gii thot lm g? Bn c k hoch nh cho chnh mnh iu thin c ca chnh bn, v treo ch ca bn trn u mnh nh mt lut l chng? Bn c th l phn quan ca chnh lut l bn chng? Tht l khng khip khi mt mnh vi phn quan v k hnh hnh ca chnh lut l mnh. Bi th mt v sao lao vo thinh khng v vo cn gi lnh ca c n.

72

Hm nay bn hy cn au kh v m ng, bn k c nht: hm nay lng can m v hy vng ca bn hy cn nguyn vn. Nhng mt ngy kia bn s chn ni c n ca bn, lng kiu hnh ca bn ci u v lng can m ca bn nghin rng. Mt ngy kia bn s la ln: Ta c n!. Mt ngy kia bn s khng nhn thy ci cao c trong bn na, v ci thp hn s rt gn k. Ngay c iu trc tuyt ca bn cng khin bn s hi nh mt bng ma. Mt ngy kia bn s la ln: Tt c u sai lm!. C nhng tnh cm mun git cht k c n: nu chng khng t mc ch, th chnh chng phi hy hoi nhau! Nhng bn c th l k st nhn chng? Bn i, bn hiu ch khinh b l th no cha? V ni giy v ca cng l bn buc bn phi cng bnh i vi nhng k khinh b bn? Bn p buc nhiu ngi phi i kin v bn qu; h on hn bn v cng. Bn li gn h v bn i qua; h s khng bao gi tha th bn u. Bn vt qu h: nhng bn cng ln cao, con mt ca nhng k t him cng nhn thy bn nh b i. V, k bay ln cao nht chnh l k ngi ta khinh ght nht. Lm sao cc ngi c th thnh cng bnh i vi ta! bn s phi ni nh vy. Ta chn cho ta s bt cng ca cc ngi, nh phn dnh cho ta vy. Bt cng v rc ri, l nhng ci h nm vi theo k c n: tuy nhin, bn i, nu bn mun l mt v sao, th bn phi soi sng h d sao mc lng! V hy coi chng nhng k tt v nhng k cng chnh! H mun ng inh nhng k sng to ra c hnh mnh, - h ght k c n. Hy coi chng c s hn nhin thnh thin na! Tt c ci g khng n gin i vi n u tri lun thng o l; n cng mun a rn vi la la ca nhng ng ci thiu t ti nhn. V coi chng nhng thi qu ca tnh yu bn! Vi v thay k c n cha 73

tay v pha ngi u tin gp g. C rt nhiu k bn khng c cha tay ra m ch c th gi chn: v ta cn mun chn bn phi c mng vut na. Nhng k th nguy him nht bn c th gp bao gi cng s l chnh bn; bn rnh rp bn trong tn cng cc thm sn. C n, bn i theo con ng dn v chnh bn! v con ng ca bn vt qua trc bn v trc by qu ca bn. Bn s d oan vi chnh bn, ph thy v thy bi, in cung v bt tn, tri lun thng v him c. Bn phi mun t thiu trong chnh ngn la ca bn: lm sao bn mun i mi m trc ht li khng ha thnh than! C n, bn i theo con ng ca k sng to: bn mun to ra mt thn thnh v by con qu ca bn! C n, bn i theo con ng ca tnh nhn: bn yu chnh bn, v l bn khinh b bn, nh ch nhng k tnh nhn bit khinh b. K tnh nhn mun sng to, bi hn khinh b! Bit g v tnh yu, k khng bit khinh b chnh ci mnh yu cu. Hy i vo ni c n ca bn, hi ngi anh em, vi tnh yu ca bn v ch sng to ca bn; vo bui x chiu cng l s khp khnh lt l theo bn. Hy i vo ni c n ca bn, vi nc mt ta, hi ngi anh em. Ta yu k mun sng to vt qu mnh v tn t nh vy. Zarathustra ni nh th.

Vom Wege des Schaffenden Willst du, mein Bruder, in die Wereinsamung gehen? Willst du den Weg zu dir selber suchen? Zaudere noch ein wenig und hre mich. 74

Wer sucht, der geht leicht selber verloren. Alle Vereinsamung ist Schuld: Also spricht die Herde. Und du gehrtst lange zur Herde. Die Stimme der Herde wird auch in dir noch tnen. Und wenn du sagen wirst: ich habe nicht mehr ein Gewissen mit euch, so wird es eine Klage und ein Schmerz sein. Siehe, diesen Schmerz selber gebar noch das eine Gewissen: und dieses Gewissens letzter Schimmer glht noch auf deiner Trbsal. Aber du wills den Weg deiner Trbsal gehen, welches ist der Weg zu dir selber? So zeige mir dein Recht und deine Kraft dazu! Bist du eine neue Kraft und ein neues Recht? Eine erste Bewegung? Ein aus sich rollendes Rad? Kannst du auch Sterne zwingen, da sie um dich sich drehen? Ach, es gibt so viel Lsternheit nach Hhe! Es gibt so viel Krmpfe der Ehrgeizigen! Zeige mir, da ku keiner der Lsternen und Ehrgeizigen bist! Ach, es gibt so viel groe Gedanken, die tun nicht mehr als ein Blasebalg: sie balsen auf und machen leerer. Frei nennst du dich? Deinen herrschenden Gedanken will ich hren und nicht, da du einem Joche entronnen bist. Bist du ein solcher, der einem Joche entrinnem durfle? Es gibt manchen, der seinen letzten Wert wegwarf, als er seine Dienstbarkeit wegwarf. Frei wovon? Was schiert das Zarathustra! Hell aber soll mir dein Auge kunden: frei wozu? Kannst du dir selber dein Bses und dein Gutes geben und deinen Willen ber dich aufhngen wie ein Gesetz? Kannst du dir selber Richter sein und Rcher deines Gesetzes? Furchtbar ist das Alleinsein mit dem Richter und Rcher des eignen Gesetzes. Also wird ein Stern hinausgeworfen in den den Raum und in den eisigen Atem des Alleinseins. 75

Heute noch leidest du an den Vielen, du Einer: heute noch hast du deinen Mut ganz und deine Hoffnungen. Aber einst wird dich die Einsamkeit mdemachen, einst wird dein Stolz sich krmmen und dem Mut knirschen. Schreien wirst du einst ich bin allein!. Einst wirst du dein Hohes nich mehr sehn und dein Niedriges allzunahe; dein Erhabnes selbst wird dich frchten machen wie ein Gespenst. Schreien wirst du einst: Alles ist falsch!. Es gibt Gefhle, die den Einsamen tten wollen; gelingt es ihnen nicht, nun, so mssen sie selber sterben! Aber vermagst du das, Mrder zu sein? Kennst du, mein Bruder, schon das Wort Verachtung? Und die Qual deiner Gerechtigkeit, solchen gerecht zu sein, die dich verachten? Du zwingst viele, ber dich umzulernen; das rechnen sie dir hart an. Du kamst ihnen nahe und gingst doch vorber: das verzeihen sie dir niemals. Du gehst ber sie hiaus: aber je hher du steigst, um so kleiner sieht dich das Auge des Neides. Am meisten aber wird der Fliegende gehat. Wie wolltet ihr gegen mich gerecht sein! - mut du sprechen ich erwhle mir eure Ungerchtigkeit als den mir zugemessnen Teil. Ungerechtigkeit und Schmutz werfen sie nach dem Einsamen: aber, mein Bruder, wenn du ein Stern sein willst, so mut du ihnen deshalb nicht weniger leuchten! Und hte dich vor den Guten und Gerechten! Sie kreuzigen gerne die, welche sich ihre einge Tugend erfinden, - sie hassen den Einsamen. Hte dich auch vor der heiligen Einfalt! Alles ist ihr unheilig, was nicht einfltig ist; sie spielt auch gerne mit dem Feuer der Scheiterhaufen. Und hte dich auch vor den Anfllen deiner Liebe! Zu schnell streckt der Einsame dem die Hand entgegen, der ihm begegnet. 76

Manchem Menschen darfst du nich die Hand geben, sondern nur die Tatze: und ich will, daB deine Tatze auch Krallen habe. Aber der schlimmste Feind, dem du begegnen kannst, wirst du immer dir selber sein; du selber lauerst dir auf in Hhlen und Wldern. Einsamer, du gehst den Weg zu dir selber! Und an dir selber fhrt dein Weg vorbei, und an deinen sichen Teufeln! Verbrennen mut du dich wollen in deiner eignen Flamme: wie wolltest du neu werden, wenn du nicht erst Asche geworden bist! Einsamer, du gehst den Weg des Schaffenden: einen Gott willst du dir schaffen aus deinen sieben Teufeln! Einsamer, du gehst den Weg des Liebenden: dich sellber liebst du und deshalb verachtest du dich, wie nur Liebende verachten. Schaffen will der Liebende, weil er verachtet! Was wei der von Liebe, der nicht gerade verachten mute, was er liebte! Mit deiner Lieber gehe in deine Vereinsamung und mit deinem Schaffen, mein Bruder; und spt erst wird die Gerechtigkeit dir nachhinken. Mit meinen Trnen gehe in deine Vereinsamung, mein Bruder. Ich liebe den, der ber sich selber hinaus schaffen will und so zugrunde geht. Also sprach Zarathustra.

=== Andr Gide Li khuyn nh vn tr tui Gii thiu 1. Ti sinh ngy 22 thng mi mt nm 1869. Cha m ti lc ng mt 77

cn nh bn hay nm tng g ph Mdicis m cc ngi ri i vi nm sau v ti khng cn gi li cht k nim no v n c. Tuy nhin ti vn thy li ci bao ln cng trng t trn cao nhn xung v tia nc h nc cng trng - hoc r rt hn na ti thy li nhng con rng giy cha ti ct, m chng ti ng t trn bao ln phng xung, bay theo gi, bay qua h nc cng trng ti tn vn Lc-Xm-Bo ni nhng cnh trng ca nhng cy ht d neo mc chng li. Ti cng cn nhn thy mt ci bn kh ln chc hn l ci bn ca phng n, trn ph mt tm thm bung trng. Ti chui xung di gm bn vi con ngi gc cng, thng nh bng tui ti thnh thong li chi vi ti. My cu lm g di ? b v ca ti ht. C lm g u. Chng em chi m. V chng ti khua m my th chi chng ti mang vo ct nh la b. Thc ra chng ti chi khc: ngi n cnh ngi kia, tuy nhin khng phi ngi n vi ngi kia, chng ti lm iu m sau ny ti bit ngi ta gi l nhng thi h tt xu. Nhng thi h tt xu y l mt cht liu ca tc phm Gide v ng ch on tuyt vo nm ng gn nm mi tui. l mt b n th cht nh b, mt s bt mn ca xc tht, mt ni xao xuyn, mt qui trng cn yu cho mt nh ci to [1] . Trong tc phm vit v Dostoievsky, Gide vit: khi nguyn mi cuc canh tn tinh thn ln, nu chng ta tm kim k chng ta s lun lun thy c mt b n th cht nh b, mt s bt mn ca xc tht, mt ni xao xuyn, mt qui trng khng thng () khi nguyn mi mt cuc canh tn bao gi cng c mt ni bt an: ni bt an m nh ci to phi chu l ni bt an ca mt trng thi mt qun bnh ni tm. Nhng cm on lun l, nhng gi tr tinh thn, a v x hi bt hn lm khc hn th, v nh ci to khao kht mt s qun bnh mi: tc phm ca hn ch l mt s c gng t chc li s hn lon hn cm thy trong hn, bin minh cho n [2] D nhin bt qun bnh cha tr thnh mt nh ci to, nhng tt c nhng nh ci to u l mt k bt qun bnh () Mahomet l mt ngi mc chng ng kinh, mc chng ng kinh nhng nh tin tri Israel, v Luther v Dostoievsky. Socrate c con qu ca ng ta, thnh Paul c ci dm trong da tht huyn b, Pascal c vc thm ca mnh, Nietzsche v Rousseau c 78

chng in (Dostoievsky, pp. 209-210). Gide vit, v sn sng vit li iu ny, iu ng coi l mt chn l hin nhin khng cn chng t: Vi tnh cm p, ngi ta ch to nn mt th vn chng ti t (Cest avec les beaux sentiments quon fait de la mauvaise littrature.) Nhng hng tt nht thng lm thnh nhng tc phm ngh thut ti nht v ngh s c th lm soa a ngh thut ca mnh khi mun n c tnh cch xy dng (Journal, Septembre 1910, p. 83) Andr Gide i su vo m l lc lng. chnh l CON NG GII THOT m mt Siddharta ca Hermann Hesse chng nghim v th nghim bng thn th qua tc phm Cu chuyn ca dng sng v cng chnh l CON NG SNG TO Nietzsche xng: ch au kh; Cc ngi phi sng mt thi gian na trong cuc i, cc ngi nhng k sng to. Cc ngi phi sut b tiu hy v sau cc ngi phi ca ngi m l v s lc lng ca cc ngi. Nu khng, cc ngi khng th sng to m ch c th cht. Cc ngi phi c nhng bui bnh minh v hong hn ca cc ngi. Cc ngi phi c iu xu c ca cc ngi v cc ngi phi gnh vc li mt thi gian na iu xu c y. Cc ngi l nhng k tr v vnh cu, cc ngi phi bin chnh cc ngi thnh mt cuc tr v. Theo Sartre [3] , Gide l mt gng mu khng th thay th c v ng chn tr thnh chn l ca mnh . Tt c mi chn l, ni theo Hegel, u ang tr thnh. Nhng ngi ta thng hay qun iu . Ngi ta ch nhn thy kt qu m khng thy cuc hnh trnh. Ngi ta coi tng nh mt sn phm hon ton m khng thy rng tng khng l g khc hn s trng thnh tim tin ca chnh n, khng l g khc hn mt chui nhng sai lm ni tip sa sai cho nhau, mt chui nhng ci nhn phin din b tc v m rng cho nhau. iu ng ca ngi nht ni Gide l ng sng nhng tng ca mnh, nht l tng Thng cht. ng khng ch sng bng tm hn; ng cn sng bng c th xc na. V nu ngh thut ct yu l phi i n cng th chng ta phi cng nhn cng vi Sartre rng: iu ng qu nht m Gide cung hin cho chng ta chnh l quyt nh sng cho n cng ci hp hi v ci cht ca Thng . Vinh quang ca ng l . S thng kh ca ng cng l . Theo Heidegger (Chemins) c nhiu ngi ngh rng Thng cht nhng h sng nh th Thng cn c vy. S v i ca Gide l l lm chu ng n cng hu qu ca chn l trn. L m p trong lng mnh c mt 79

ci cht v i, l mang trong hn s v tan hoang ca nhng gi tr c, l sng trn vn trong c hn ln xc ch ngha h v v thn gh lnh. K i tin phong bao gi cng b hy sinh [4] Nu tm hn Nietzsche khng chm ln xung i dng m ti sau khi sng ht i ng trong Bui hong hn ca nhng thn tng th chc chn chng ta phi in cung v tuyt vng. Simenon ni rng sut i Gide m c tr thnh mt k sng to thay v mt nh lun l. Cha. Gide cha th tr thnh k sng to nhng gi tr mi cng nh Nietzsche cha c quyn lm th m phi trit l vy. Quyn sng to nhng gi tr mi, nhng gi tr hn hoan, nhng ngun vui mi, nhng hy vng mi k t sau ci cht ca Thng l quyn ca chng ta, l bn phn ca chng ta. S mnh ca Gide l phi nhn chu tt c hu qu ca ci cht ca Thng . V ng lm nh vy. ng sng cho chng ta mt cuc sng m chng ta ch cn sng li khi c ng, ng gip chng ta trnh c nhng ci by ng gp phi v thot ra nh ng thot ra (Sartre). Nu c quyt nh mt cch tru tng lc ng hai mi tui, ch trng v thn ca ng c th l gi to; thu phc dn dn, kt qu ca na th k kim tm, thuyt v thn tr thnh chn l c th ca ng v ca chng ta na. T nhng con ngi ngy nay c th tr thnh nhng chn l mi m. Sil le grain ne meurt Nu ht la khng cht i, tn mt tc phm ca Gide, ni ln tt c ch hy sinh thit tha ca mt Promthe v tt c ch chm m anh hng (volont de sombrir) m Nietzsche cao. Qu tht, qu tht ta ni cng cc ngi nu ht la ri xung t khng cht i. N s ti mt mnh; nhng nu n cht i, n s mang li nhiu hoa tri. (Jean, XII, 21, 25). Nu k no hm nay cn trng vi qu kh. Nu k no hm nay cn cha thng ni ch ngha h v; cn cha rt khot p nhng gi tr c, nu k no hm nay cn cha tm thy ch v sc mnh sng to nhng gi tr mi th k l chnh k phn bi nhng s hy sinh ln lao hn th hng v thiu c bn phn vi nhng k ti sau.

80

i cc bn ta i! s cao nh ca cc bn khng c quay nhn li ng sau m phi nhn ra bn ngoi! Cc bn phi l k b trc xut khi tt c mi t quc v khi tt c mi x s ca t tin cc bn! Cc bn phi yu thng x s ca con ci cc bn: mong sao tnh yu ny phi tr thnh s cao nh mi ca cc bn. - x s trinh nguyn cha thm him trong nhng vng bin xa xi, chnh x s ta ra lnh cho cnh bum cc bn ln ng tm kim v tm kim mi mi! Cc bn phi chuc li bng con ci cc bn vinh hnh l con ci ca ng cha cc bn: chnh bi th cc bn s gii thot khi tt c qu kh! Ta t trn cc bn bng gi tr mi m ny! (Nietzsche, Also sprach Zarathustra). Con ci ta u, tr th u, s sng to ca ta s hng v v lc chng ta s c mt th ngh thut to bo, phiu bng (flottant), quay cung, ngo mn, tr con, dim phc [5] thay cho ngh thut gi nua, trnh trng, thiu mu, bi thng m Gide cam chu l k cm c i on hu. 2. Sinh nm 1869 v mt nm 1951 Paris, cuc i tri qua gia hai th k nhiu bin ng nht, Gide lin tip tip thu hi th cui cng ca nhng thin ti th k trc: Dostoievsky (mt nm 1881), Rimbaud (1891), Oscar Wilde (1900), Nietzsche (1900), xut bn nhng tc phm quan trng v thnh danh khi nhng vn ho, trit gia th k sau cha cho i hay hy cn cp sch n trng: Dng cht trn gian (1897), Promthe b tri lng (1889), K v lun (1902), Ngy tr v ca a con hoang ng (1907), Dostoievski (1908), Khung ca hp (1909), Nhng hm ru Vatican (1914), Ha m in d (1919), Nhng k lm bc gi (1925-26), Nu ht la khng cht i (1926), Thse (1946). Gide l bc huynh trng ca nhng Jean Giono (sinh nm 1895), Montherlant (1896), Saint Exupry (1900), Malraux (1901), Sartre (1905), Camus (1913) L mt bc n anh trn vn n v mt nh vn ngang chng, nhng l mt k khim cung trong i sng, Gide tuyn b vi ngy trc khi t trn: Ti khng mang li mt l thuyt no, ti t chi a ra nhng li khuyn nh v, trong cuc tranh lun, ti thng tho lui ngay lp tc. Nhng ti bit ngy nay c mt s ngi ang m mm tm kim v khng bit tin cy ai; vi nhng ngi , ti sp ni y. Bi Li khuyn nh vn tr tui sau y ng trong Nouvelle Revue 81

Franaise do Gide sng lp.

Li khuyn nh vn tr tui V ngay bi khi lun ny, ti cng thch coi n nh mt tc phm ngh thut. Thy k s khng nh liu lnh ny mun dn ti ti u cng c! Vy ti ch quan tm ti vn ngh nghip. Ti mun bt u t im ny, t s khng nh mt iu thin v c bit ny v ri th xem ti c th b chn li u. Vy th ti vit tiu lun ny ca ngi mt ngi th kho. Vit mt quyn sch l lm mt ngh, La Bruyre thn trng ni u mt cun sch. Ti xin khuyn co ngay vi c gi: y ti ch bn ti vn ngh nghip. Claudel, t Vin ng tr v ni rng ng kh chu bit bao v s ph phm Php. M ti dy ti bao gi cng phi ung cn ly ru Tn trc khi ri bn n, ch n s bnh ti c th n. Chc chn mt i cht ca ci tng v tit kim cn tn ti trong ci nhu cu cp thit ny m ti cm thy i vi s chng mc. Tc phm ngh thut, ti mun coi n hon ton v c, nhng ti khng dung th mt s phung ph v ngha no trong v ch thm nh rng s ton bch t c nu u ngn bt ti cn li nhiu mc hn mc cn thit din t kht khao t tng ti. Trong ngh thut, tt c nhng g khng c ch u c hi. Ti gi tnh cch bo ch, trong vn chng, tt c nhng g ngy mai s t quan tm ti hn ngy hm nay. Tt c nhng g chng bao lu s km p, km huyn b, km vui ti, km t ti nh n hin ra i vi qun chng 82

hm nay; v ti hng khi khi ngh rng ngc li vi bo ch tc phm ngh thut hon m thot tin khng c v m miu. Tr li nhng cuc tn cng? l mt s nga ngy m ti khng khuyn bn chu nhn. Nu s tn cng bt cng, hy c gi nhn thy iu , hy nhc li trc ht cu cch ngn ca Cicron, k cu ca Cambronne. Nu s tn cng ng, nu mi tn ca k th nhm vo trng ch, bn ch cn c vic ht sc c gng nhn n su thm vo vt thng, cng b nhng nhc im ca mnh v nhng yu huyt ca chng. Cn c iu t hn th na. Tu vin trng Brmond, trong bi tr a Sauday t cho ta thy ng ta nhm ln cho bng ng thi pht l s thiu t cch v tnh d ni xung v ch ca ta. Hy tin tng rng li khen tng lm ta an ngh, a n thiu c gng, v s tn cng chu ng n ni n chn lm ta mnh thm. Hy tc phm ca bn t bo v v b qua khng m xa ti. Nu n khng chu ni cuc tn cng, tt c nhng phng k khn kho bn vin ra cu vt n khng th ngn cn c s ln bi ca n; tt hn bn hy tm sng to tc phm khc c th chu trn bn b hn. i su vo ngh thut ca nhng ngi khc l mt iu th v, nhng ti khng dm qu quyt rng vic c mt li ch thit thc no khng. Nh tiu thuyt gia ti ba (b W) k cho ti nghe rng s nghin cu, kho st phn tch t m tiu thuyt ca vn gia thng thng chim ht tui tr ca b, n ni chnh b bt u to ra tc phm rt iu luyn, phong ph v mi b mt, mi ti nguyn ca ngh. Nhng l ngh ca nhng k khc. S kho lo ch thc l s kho lo m giy pht cui cng s xc cm khuyn bn. S thng minh ca xc cm. Ngi ta gi l th thut s th c kinh nghim ca nhng tc phm trc. N bo m cho nhng ngh s tm thng t vt v hn, thnh cng ln hn. Nhng i vi ngi ngh s chn chnh mi mt ti mi t ra mt kh khn mi, v chin thng, tt c nhng kinh nghim trc u v ngha. K ti bao gi cng ch to c ci tm thng. Vn khng phi l tu chnh ngh nghip bn m l chnh bn thn bn. Nu bn cm thy kh tin tng ni bn, t tin vo sc mnh ca bn th than i, ti phi thm rng - nu bn khng cn kt qu ca cng vic bn, 83

 sng ti khuyn bn (nhng coi chng ko hi hn) nn chng i bo ch v k gi. c im ca bo ch l quan tm ti qun chng vi ci m ngy mai s t ch ti nh ngy hm nay. Lm sao bn c th n vi nhng th , trong khi bn l D sao hy khim cung. B thi i mnh lm ng ri thc dy nm mi nm sau nh Keats, Nietzsche, Baudelaire hay Stendhal cha . Nhng n cho php bn ao c vinh quang ca h v thch php l ch thc ny hn l s thnh cng. Mong sao mai sau mt thanh nin trm t v ging k m ti c th tr thnh ci mnh trn cun Amyntax hay bt c tc phm no khc ca ti, ni s gi t tng ti mt cch nhp nhng nht, cm thy tim p rn rng nh tri tim ti khi c: Better be (v.v, trch Keats) v ni rng: i vi ti anh linh ng hn ngi bn sng ng nht, Andr Gide. V ti khng tic rng anh cht i; nu anh cn sng ti khng bit anh ti s cho i tt c nhng li hoan h ca ngy hm nay, c gh ca ti Hn Lm Vin v iu . i Keats, i Baudelire, i Verlaine, i bit bao k khc m ni kht khao bng chy khng d lm cho du bt nhanh chng khng phi ti ch thm thung danh vng sau khi cht ca qu v, m c nim hy vng v i ch au n ca qu v! Chnh ni am m ca qu v m trc ht ti mun ging. Hy chn k th ca bn; nhng hy cc bn ca bn la chn bn. Lng tin tng vo s trng cu ca tc phm mnh mang li cho tc phm ca ngh s v uy nghim v cng trong hn hoan, v an nhin v cng trong bun su, s kin nhn v cng, s bnh d ngo ngh v cng, phn bit n vi nhng tc phm ch thm mun thnh cng. Ngi ngh s mnh m ch thc khng h ta thn thi i mnh khng hiu mnh, ngi ngh s ngc li cn mc ngay trong s khng hiu mt bo m cho s trng cu. S lm ln lng mn l tm cch t cuc i bn ngoi tc phm. i thi s ca nim tin hn mn! Phi chng v s tn thng thong qua ca nhng ngi ng thi vi mnh m bn ln ting ni? H bn li khng bit rng tt c nhng g, v trung thnh, trc ht chn vi bn trong tc phm ca bn, mai ny, sau khi bn qua i, s vn ln gp trm ln hn sao?

84

Hai li khuyn cui cng: Hy vit cng t chng no cng hay chng y. Ch vit nhng g thit yu thi. ng tin tt c nhng g phnh ph mnh, tt c nhng g khin bn tin rng iu bn vit ra hay ho hn n c trong thc t. c bit ti ngh ti li n lot m nhng bn tr cng la tui ca bn chp nhn ngy hm nay, trnh by bn vn bng cch li nht, v coi l s c o. Cng nh nhng cu th ca Paul Fort khng km v th, nhng vn th hay nht, nu c in theo li th xui, bn th ngh mt cu th c mi hai m nh cu th y ca Hugo c th hay hn khng nu c xp t nh sau: Cheval foule au pieds lhomme et lhomme et lhomme et lhomme hay ti khng bit mt li k cc no d tng tng hn. Nu i ch trong sut cun Dng cht trn gian, ti i vo con ng sai lm ny, ngi ta s nhn rng ti lm iu vi s thn trng () Trc ht phi khe mnh. Mt ni bt an no ca tm hn ch l phn nh ca ni bt an ca xc tht, v, nu khe mnh, Pascal tt tm thy Thng m ng tm kim vi bao kinh hong. C l ng thiu thin ti? Ngha l ng phi kh cng vn dng c thng minh tuyt vi vo nhng to vt chc chn nht. Nhng iu lm bn thch th ni ng chnh l ni kinh hong ca ng ta, nh tt c nhng g bnh hon v bc nhc trong bn cm thy c khuyn khch vut ve. Ti khng th thn phc nhiu mt tm hn khng bao gi bit ti xao xuyn bt an; nhng ti thn phc hn ht k no ch ng c n v tm thy li an bnh, thng bng, bn ngoi ci a ngc m khng c g ni hn cn tn ti ngoi tr s thu hiu v cng tinh t v v cng phong ph v con ngi, v nhng kh nng ca con ngi. c th v tht kho, ci a ngc , chnh mnh phi thot ra ci .

85

ng tht vng khi mt ht mc tiu. Hy tin rng khng th th c kit tc bng mt cuc theo ui trc tip; cn phi c mu thn chc qu v kin nhn trong ng ngot ngo. Phi xp li n bng mi ng. ng vp trn mt im, hy b qua ng m xa ti; hy nhc nh mnh rng ci gt (kt cu) ch c trong tm tr; bn cng co ko bao nhiu, n cng tht cht by nhiu; n s t tho g mt mnh nu bn cho n ngh ngi i cht. Mi mt tc phm ngh thut l mt vn quyt; mt vn gm v vn nhng vn tng quan nh m mi vn ch i ni bn mt gii php c bit, ngha l ch dng ng ch; v ngay c ci m nhng nh lng mn gi l cm hng cng tan r thnh v s nhng c gng nh. S thng nht ca tc phm chnh l s thng nht ca lng hng hi ca bn. Nu bn mun, hy vit trong say sa, nhng hy chay tnh, khi bn c li. Nu bn mun tin b, khng nng ta vo bt c mt cng thc no. Khng nn nng ta Nhng bn c cn phi tin b khng? Nu bn ch tm kim s thnh cng, bn hy tin rng tt c nhng tin b m bn s thc hin s lm hng s thnh cng y. Cng chng bao gi cng ch hoan nghnh ci h c th cng nhn; bn mang li cho bt c iu mi m no h cng u kh chu ht. Do , vic u tin l xem c phi bn tm kim thnh cng hay khng. Trong trng hp , khng nn theo bt c mt li khuyn no ca ti c; tt hn nn lm ngc li. S c o ch thc lun lun khng bao gi hin l, v tri li b ngoi l lng ch dng che y mt s ngho nn cng cc ca cm xc v, s tm thng c gi ca tnh tnh. S c o ch thc nht l s c o khng t bit mnh. Hy lun lun c gng vit cng gin d chng no hay chng y, cn nht l ng la phnh mnh; lun lun phng chng li s t mn v khng ngng canh chng ng la bp mnh. Nu bn thch ch ca mnh, hy cho nh my. Coi chng nhng ch hoa ca bn. C chim ot nhng ch ca J hn ru rao trong nhng khch thnh m J khng lai vng ti, khin ngi ta cho l ca mnh; phi cng nhn rng hn lm tng gi tr cho chng; ging hn trong tro, c ch ca hn hm ng, dng i ca hn qu quyt. 86

Hy ht sc trnh nhng ti thng cp (superlatifs); ch bng cch bn mi duy tr c ngha trn vn ca mt s ch. Ni no k yu phng i, ngi mnh t km hm. Sc mnh ca nhng ch, n tn tc ng trong tm tr ngi c. N tr nn v hiu nu bn tri n ra trn giy. Khch thnh ng tm s thnh cng d di ca ngi ni hay. Vai tr ca bn l nghe. Mt i ngh s trc ht l mt i thnh gi. iu kin th nht bit nghe l thot tin bit lng thinh. Nu bn phiu lu trn th gii, bn phi nh k th ln c mc o ln di nc. Bn hy tin rng trn th gii ch c nhng g khng phi l vng, mi sng la. Bn hy tin rng, trn th gii, nhng ng tin mi, khng thng dng. Khng bao gi ngi ta c ni ting l mt ngi ti tr m khng mc phi i cht ngu ngc. Thi quen m nhng bn ng nghip ca bn thng c coi sc, gi hng, nu c th cn c cho ngi ta vit na, nhng bi bo trong nht bo v tp ch phi cho n s xut hin ca mi tc phm h, phi ngn chn nhng nh ph bnh, hng dn d lun, thng tri danh ting bng cch phi ging trng khua ching v c tn tui tc gi - tt c nhng th rt tt v gip cho danh vng mt cch c lc, nhng ng thi bn phi khc t li ch ca vn may, c th, thm nh bn qu ng nu bn l ngi m ti hy vng, ngha l mnh m thc s v khng chung thnh cng trn tt c. Qun chng c th nhm ln v mt cun sch, tc gi cun sch cng c th nhm ln. Ti tin chc rng tt c nhng ngi m chng ta ngng m, ti v bn, khng h tm cch tin on v cng khng th tin on c ci ngha sau cng nhng vn phm h. Tc phm ca h ta nh nhng hin tng t nhin m mi mt th h c th din dch mt cch khc nhau v vay mn mt mn c bit cho nhng ngi tnh kh khc nhau nht.

87

Vy hy vui v nu iu m c gi hm nay hoan nghnh ni bn, tht ra, ch l phn m bn cho l khng ng k nht ca tc phm bn. Hy trnh ng lm cho h tnh ng, sau ny cng phi thn trng nh vy. V li, bn c bit chc ci g lm nn gi tr bn chng? Cng vy nu qun chng trch mc nhng li lm bn khng h c, bn hy vui v v giao vic gic ng qun chng cho th h sau. Nhng iu ngi ta hoan nghnh ngay lp tc v nguyn nhn tt p ny v iu ngi ta khng th hoan nghnh v l do khc na ch l nhng xu hng nht thi v gi tr v chng bao lu sau s chm vo qun lng. ng quan tm nhiu qu ti bn ngc. Lm pht h l iu th v; nhng ng ti bn ngc, v nht l ng coi tt c nhng ngi m bn khng bit cch lm cho h va lng l bn ngc. ng s gy kinh ngc hay mch lng, ngi ngh s ch thc, thc th, lun lun lm ngi ta tht kinh v chng hng Vng, nhng ch l cch t v. Trong tc phm ngh thut s d thng duy nht c gi tr bao gi cng ngoi mun. Ni rng phn ln nhng tc phm v i u bt u bng cch gy tai ting l mt iu rt ng; nhng tin rng chng gy tai ting v tnh cch mi m ca chng l mt iu sai lm, v iu gy tai ting trong nhng tc phm y, khng phi v chng mang li iu g mi m cho bng chng khc t chuyn ch nhng ci c rch. Nhng tnh cht su thm ca mt tc phm ngh thut thot u n khut. Tc phm vin mn khng lm ngi ta ch ti mnh. on nhm Bn s thy rng t ra l Php, nhng ti tin rng khp mi x, nhng l do ngh thut khng tp hp ngi ta li vi nhau. Trong trng hp y th no cng phi c mt trng phi hay trng phi tr thnh mt ng phi. Php ngi ta ch tp hp nhau bng ng phi. iu qu mnh lit ng thi qu t nhin v n su n ni thng thng ngi ta khng nhn thy rng ngh thut hay ci p c th tn ti hay t ra xng ng c chng ta ch ti trong chnh chng, hay c th tn ti bn ngoi nhng gii hn hay phng php m trng phi t ra hay bo v. Nhng s din tin ngh thut Php (v ti tin tt c nhng nc khc lun lun thoi ha tr thnh s din tin ca nhng khuynh hng n ni mi u 88

nhng din tin ny c gng khoa trng: ngi ta khng xt on tc phm hay tc gi theo gi tr ngh thut, hay nhn bn, l gi tr duy nht tip sau ng k; m theo khuynh hng, sau , t gi tr n ni ngi ta thng lng l khng bit Molire, Rousseau, Descartes hay Rimbaud c phi l Thin Cha gio hay khng, khng bit Dante thuc phi ng h Gio hong hay thuc phi khn i Gibelin, v.v Ngi ta k li rng Gricault, khi ang sng tc tc phm Radeau de la Mduse mun khp mnh trong cng vic, ct t lin lc vi thi i mnh, tng tng mnh ch ht mt mi u, tin chc rng s bin mnh thnh l bch nh vy n ni khng dm th mt ra ngoi ng na. Ti thn phc ng ta v ng mun nh vy. Ti thn phc ng hn na nu ng t nht mnh m khng cn vin ti tr thut v thn phc hn na nu ng dm ngi ta nhn thy mi u ht mt na ca ng. [1]Cf. Nietzsche: i nhng k sng to, nhng con ngi siu ng! K no phi sinh con, k y phi bnh hon; v k no sinh con, k y nh nhp. Hy hi nhng ngi n b: ngi ta khng sinh v lc th. Ni au n lm nhng con g mi v nhng thi s la ln. i nhng k sng to, trong cc ngi c qu nhiu nh nhp. Bi v cc ngi phi lm m. Mt a b mi sinh ra: i bit bao nh nhp ra i! Hy lnh xa! K no sinh con phi thanh ty tm hn. Also sprach Zarathustra. [2]cf. Rimbaud: Ti coi s hn lon trong tm tr ti l thing ling , Dlires II. [3]Gide vivant, in Situations VI, Gallimard, 1961. [4]Nietzsche, Also sprach Zarathustra. [5]Nietzsche, Gai Savoir, II, 107 HENRY MILLER * CON NG SNG TO * TP 6 == Henry Miller

89

Ti sao bn khng th vit i? Mi mt iu rn, chng trnh lm vic hng ngy Gii thiu Trong bi tiu lun ni ting nhan Thi s, Emerson vit rng tt c mi ngi u sng bng chn l v u cn s t by. Trong tnh yu, trong ngh thut, trong s ch k, trong chnh tr, trong cn lao, trong bc bi en , chng ta nghin cu tm cch tht ln nim b n au thng ca chng ta. Con ngi ch l mnh mt na, na kia chnh l s din t t by ca hn vy. (The man is only half himself, the other half is his expression.) S t by c th l hnh ng hay li ni. Nhng vit mi l cch din t trn vn nht. Vit l mt phng tin gii thot. Bng cch vit, chng ta thot khi nhng bng ma qu kh. K nim, d l k nim hnh phc hay n au, p hay xu u ray rt, m nh, nhc nh, i ti hin hay hi sinh vo hin ti. Chng ta hoc mun tru mn vut ve hay xua ui tn nhn qu kh. Hi tng hay qun lng. Cch no th chng ta cng cn n s t by. Vit chnh l cuc hnh hng v d vng. Mt ln vit l mt ln i to m thanh xun. Mt ln mi mi. Bi v t y k nim c phc sinh, nhn c mt i sng ring ca n. V chng ta c th thanh thn ra i; chng ta thanh ton xong vi qu kh. Bng cch vit, chng ta cng thot khi nhng c vng bt kh. C l khng ai bng lng vi cuc sng hin ti ca mnh. Nu chng ta khng khao kht mt cuc sng khc, th t ra, chng ta cng mong mun mt cuc sng phong ph hn, rc r hn, mnh lit hn v nng nn hn. Nhng x hi tr chit chng ta, lun l rng buc chng ta v nhng k khc gii hn chng ta. Ch bng cch vit chng ta mi c th sng cuc sng chng ta n trn y m c. Tc phm ngh thut l ci hn na thm vo cho cuc i. Vit l mt cch cu kinh. S sung sng c khuynh hng t mn v trng tm ngh ngi. Chnh ni au kh khn ngui khin ngi ta hng ti tn gio v ngh thut. Nh mt nim an i cui cng. Vit cn l mt cch sm hi. a tr khng cn vit v n ngy th. Mt 90

ngi vit l ling i c t m hn tch ly bi cch sng lm lc ca hn. Hn c gng khi phc li s hn nhin ca hn (Henry Miller, Sexus, Grove Press, p. 24). S khng cn mt ai cm bt vit mt ch no trn giy nu hn c c hi, nu hn c can m sng n tn cng, n ht iu hn tin tng. Nhng iu ny cng thc khng km: Tt c mi ngi u c th tr thnh nh vn, nh vn quyn r na, nu hn thnh tht v can m ni ln tt c nhng iu hn tin tng v cm nghim theo cch ring ca hn. Tiu chun v chn thin m ca hn, nhng iu hn yu thng v ght b, hi tic v th hn, tr nn li cun, nu c sng mt cch chn thnh, c pht l mt cch n gin, khng che y. Ti sao bn khng th vit i? Cu hi hn s ray rt chng ta nhiu. Nht l khi chng ta tng sng, tng yu thng, tng khc khoi. Nht l khi chng ta thc c rng chng ta c tt c trong ta. Rng chng ta l mt khi ct mn. Rng chng ta ch cn mt tia la nh. Tia la y chnh l lng t tin. Ti sao bn khng th vit i? Henry Miller t hi mnh v hi mi ngi cu hi . Ring c nhn ng, ng thch th chng t rng ti cng c th vit, nh bt c mt ngi no (I proved to my satisfaction that, like any other mortal, I too could write. Art and Outrage). V thiu thn, ti dit bi ca. Ging ht nh mt chin s, thch u mt trn sinh t m khng c mt tc kh gii trong tay, trc ht phi t ti luyn ly kh gii ca mnh (Sd). Trong tin trnh , hn phi mang vo tt c cuc i hn. Mc ch ca cng vic chng bao lu s b b qun hay b gt ra ngoi: nh vn vit vit. V v nh vn thng vit v mt nhu cu c nhn, h thng c khuynh hng coi cuc i v tc phm h nh mt ci g ring t, chng lin quan ti ai. Nhng tc phm ca h, ta nhng tri to c hi lc cn xanh, t chn ly mnh, mi ngy mt tr nn du ngt v chan cha ngha (Pasternak, Bc s Zhivago). Nh tri to c hi xung khng cn thuc v cy to na, tc phm ngh thut c vit xong khng cn l ca ring nh vn. N thuc v tt c mi ngi. N tham s vo i sng, tr thnh chnh i sng, c lp vi nh vn, do gii thot nh vn khi cuc sng ring t, khi cuc sng ni chung v khi thn phn ca mt k th to. Tc phm ngh thut gip nh vn i su vo lng mnh v lng i, ng thi cho php hn ri xa chnh mnh v ri xa ng loi ng thi vi mnh; n cng c nim tin ca nh vn vo chnh mnh nh mt k sng to. 91

y quyn nng v siu thot. Vy ti sao bn khng th vit i?

* Ti sao bn khng th vit i? Bui chiu hm , thay v lao ra khi nh ngay sau ba n ti, nh thng l, ti li nm trn sp, trong bng ti v chm m vo mng m.Ti sao bn khng th vit i? l cu hi khng ngng m nh ti sut ngy, thi thc lin min, ngay c lc ti cm n bn ti MacGregor v t giy bc mi dollar ti git la c ca hn sau khi nnh ht tn tnh hn bng iu nhc nh. Nm trong bng ti, ti bt u ln tr v ngun. Ti bt u hi tng li nhng ngy th u dim phc, nhng ngy h di l th khi m ti nm tay ti, dt ti bng qua cnh ng n thm Joey v Tony, nhng ngi bn nh ca ti. L mt a tr, ti khng th cm thu nim b n ca ngun vui do cm thc t tn mng li. Cm gic khc thng , cho ngi gia nhp v ng thi quan st s gia nhp ca mnh, i vi ti dng nh l kh nng thin ph ca tt c mi ngi. Ti hn hng tt c mi s nhiu hn nhng a tr khc ng tui ti m khng hay. S chia cch gia ti v nhng k khc ch l ra dn dn vi thi gian. Vit, ti ngh, phi l mt hnh ng v cu. Ch ngha, nh con nc ln di y su, phi tro vt ln mt bi xung lc ca chnh n. a tr khng cn vit: n ngy th. Mt ngi vit l ling b i c t m hn tch ly v li sng lm lc ca hn. Hn gng khi phc li s hn nhin ca hn, tuy nhin tt c thnh qu hn t c trong khi hnh ng (bng cch vit) l tim chch vo th gii mm c ca s tnh mng ca hn. Khng mt ngi no vit mt dng no trn giy nu hn c can m sng ht tt c nhng g hn tin tng. Cm hng ca hn b li sang hng khc khi ngun. Nu hn mun sng to mt th gii chn, m v thn thng ti sao hn li t hng triu ch gia hn v thc ti ca th gii ? Ti sao hn trin hn hnh ng - tr phi, nh nhng ngi khc, iu hn thc s ao c l sc mnh, danh vng, thnh cng. Balzac ni rng: Sch v l hnh ng cht ca con ngi. Tuy nhin, sau khi nhn thy s tht, hn giao 92

nht quyt thin thn cho c qu m nh hn. Mt nh vn cng m c gi ca mnh mt cc bn thu y ht mt chnh tr gia hay bt c mt ng lang bm no: hn mun bt mch ln, cho n nh mt y s, dnh cho chnh mnh mt ch, c cng nhn nh mt sc mnh, nhn c mt ly y nnh b, du cho phi ch i ngn nm. Hn khng mun mt th gii mi c th c thit lp ngay tc khc bi v hn bit th gii khng bao gi thch hp vi hn. Hn mun mt th gii bt kh, b ch ng bi nhng sc mnh hon ton ngoi s kim sot ca hn trong hn l mt ng qun vng khng th phong. Hn bng lng cai tr mt cch xo quyt trong th gii tng trng tng tng - bi nguyn tng giao tip vi nhng thc ti ph phng cng khin hn s hi ri. ng l hn c kh nng thu tm chp bt thc ti ln hn ngi khc, nhng hn t chi khng chu bt th gii phi chp nhn thc ti cao c bng sc mnh ca gng mu. Hn ch bng lng thuyt php, lt i trong du vt ca nhng thm ha v tai ng, mt k tin tri g l lun lun b nm , lun b xa lnh bi nhng k thiu kh nng sn sng ng ra nhn trng trch gnh vc vic i. Nh vn ln thc th khng h thm vit: hn mun th gii l mt ci hn c th sng an bnh vi nhng gic mng ln mng con ca hn. Ch rung ng th nht m hn t ln giy l ch ca thin thn b thng: au kh. Vit tng ng vi vic ung thuc m. Nhn thy cun sch di tay mi ngy mt dy ln, tc gi cun sch lng y o tng v s v i ca mnh. Ta cng l mt k chinh phc c l l k chinh phc v i nht th gii! Ngy vinh quang ca ta ti. Ta s cai tr trn gian - bi sc mnh ph thy ca ngn ng Et cetera ad nauseam. Cu hi gn gh: "Ti sao bn khng th vit i? lun lun dm ti vo m ly tuyt vng ca ri lon nh lc ban u. Ti mun m hoc ch khng mun cai tr; ti mun mt cuc sng rng ln, phong ph nhng khng bm vo k khc; ti mun gii phng c tng tng ca tt c mi ngi ngay tc th bi v nu khng c s tr gip ca ton th gii, nu khng c mt th gii ng thi tng tng, th tng tng phng tng s tr thnh mt tt xu. Ti khng trng vic sng tc per se mt cht no hn Thng per se. Khng mt ai, khng mt nguyn tc no, khng mt tng no t n hu hiu ht. Ch hu hiu phn thc ti, k c Thng , c tt c cng ng nhn loi cng nhn. Ngi ta lo lng v s phn ca thin ti. Ti khng bao gi lo lng v thin ti: thin ti t lo liu ly thin ti trong con ngi. Ti lun lun dnh mi quan tm ca ti cho con ngi tm thng, con ngi mt mnh trong s ch p, con ngi qu i trung bnh, qu i tm thng n ni s hin din ca hn cng khng c ai 93

thm ti. Nhng thin ti khng hng khi ln cho nhau. C th ni tt c mi thn ti u l nhng con a i. H cng nui dng t cng mt sui ngun dng mu i. iu quan trng nht i vi thin ti l t khin mnh tr thnh v dng, l trm mnh trong dng sui chung, li tr thnh mt con c trong nc ch khng phi mt con qui vt. Ti ngh rng iu li ch duy nht m s sng tc c th cung hin cho ti l di chuyn nhng s khc bit chia cch ti vi ng loi. Ti hon ton khng mun tr thnh mt ngh s theo ngha tr thnh mt ci g khc l, mt ci g tch bit v ngoi dng i. Ci hay nht ca vic tr tc khng phi l vic vit ch n k ch kia, t hn gch n ln hn gch kia hin ti m l nhng s tr liu, cng vic m ng khai li, c thc hin trong im lng, trong mi hon cnh, trong mng m cng nh trong trng thi thc tnh. Ni tm li, thi k thai nghn vy. Cha bao gi c mt ngi no vit ln giy iu hn c nh vit: s sng to nguyn thy, min man bt tn d khi ngi ta vit hay khng vit, thuc v s tun tro ban s; n khng chiu hng, khng hnh thc, khng c yu t thi gian. Trong trng thi tr tnh l sng to ch khng phi sinh ny, ci g bin mt khng h b tiu dit; c mt ci g vn hin hu , mt ci g bt kh hy dit, nh k c, hay vt cht, hoc Thng , c mi gi ti trong ngi ta lt lay nh mt cnh ci nh trong dng cung lu. Ch, cu, tng, bt k vi t hay cht phc th no, s chy trn in cung nht ca thi ca, nhng gic mng su thm nht, nhng vin tng m nh nht ch l nhng ch tng hnh th s c trm tr bng au n v u su truy nim mt bin c bt kh di dch. Trong mt th gii c xp t thng minh khng cn g phi vn dng mt c gng phi l thit nh nhng tnh c mu nhim . Qu tht, vic v ngha, bi v nu con ngi dng li nhn nh, ai l k bng lng vi s gi to trong khi ci chn tht ngay trong tm tay mnh? Ai cn mun vn nt my truyn thanh v lng nghe, Beethoven chng hn vy, khi chnh hn c th cm nghim nhng ha m m Beethoven c gng ghi li mt cch tuyt vng? Mt tc phm ngh thut v i, nu t ti mt ci g, phc v chng ta hi tng, hay c th ni khin chng ta mng tng v ci khng th ng chm ti c. Ngha l v tr vy. N khng th c hiu: n ch c th c chp nhn hay b khc t. Nu c chp nhn, chng ta s c bi tip sinh lc, nu b khc t, chng ta b gim thiu. Du i tng n nhm n l g i chng na, n cng chng bao gi t ti, n lun lun l mt ci g thm na m ch cui cng s khng bao gi c ni ra. Ci g thm na y l tt c nhng g chng ta t vo bi lng khao kht iu chng ta ph nhn mi ngy trong cuc sng chng ta. Nu chng ta t chp 94

nhn chng ta mt cch ton din, th tc phm ngh thut, ng ra ton th th gii ngh thut s cht v thiu n. Bt c mt tn t Gip no trong chng ta cng di ng m khng dng n chn tay t ra vi gi mi ngy, khi mt hn nhm v thn th hn ngh ngi. Mt ngy kia ngi ta s i ti ch c th th c c ngh thut m mng trong khi hon ton tnh thc. Rt lu trc sch v s khng cn na, bi khi ngi ta c th va hon ton tnh to va m mng th nhng kh nng giao cm (vi nhau cng nh vi tinh thn iu ng nhn loi) s c gia tng mnh m n ni khin cho tc phm ngh thut chng khc no nhng ting cu nhu gt gng v ri rc ca mt tn ngc. Nm trong bng ti hoi nim v mt ngy ma h, ti suy ngh v bit tt c iu m khng luyn hay ngay c c gng t nhiu chn thnh, luyn ngh thut c ch tng hnh s ng. Ngay c trc khi bt u, ti gh tm s c gng ca nhng bc thy c cng nhn. Khng c kh nng cng nh s hiu bit lm d l mt ci ca chnh mt tin ca mt lu i ln, ti ph bnh v ta thn chnh ngnh kin trc. Nu ti ch l vin gch t hon trong ngi nh th ln kiu c ny c l ti s sung sng hn bi phn: ti s c i sng, i sng ca ton th c cu, d nh mt thnh phn cc tiu ca n. Nhng ti bn ngoi, mi tn mi r khng v ni vi nt phc nguch ngoc, hng h c mt hnh ca ta lu i hn m c ng c. Ti m c mt th gii mi huy hong rc r nhng sp ngay khi nh sng di ln. Mt th gii bin mt nhng khng cht bi ti ch cn tr nn tnh lng tr li v m to mt nhn vo bng ti l n li hin ra Vy th trong ti c mt th gii hon ton khng ging bt c th gii no ti bit. Ti khng ngh rng l ca c hu ca ti - ch c kha cnh nhn ca ti l c bit thi bi n c nht v nh. Nu ti ni ngn ng ca vin quan c nht ny, th khng ai hiu ti c: ti tha h xy mt ta lu i d s n u th n vn v hnh. Ti b t tng ny m nh. ch li g khi xy dng mt miu ng v hnh v nh? () Chnh trong phng lm vic ca Ulric cch y my thng khng lu ti hon tt cun sch u tin ca ti - cun sch vit v mi hai ngi a in tn. Ti thng lm vic trong phng ca anh hn, ni trc y t lu mt tn ch bt tp ch, sau khi c my trang ca mt truyn ngn cha in, lnh lng bo cho ti bit rng ti chng c mt cht xu ti nng no, rng ti chng bit ngay c iu s ng v ngh thut vit tm li hon ton tht bi v tt hn c, con i, l qun vn ngh i, rng kim n mt cch lng thin. Mt tn ng ngn khc bit mt cun sch rt thnh cng v Jesus ngi th-mc ni vi ti tng t nh vy. Nu nhng l th t 95

chi c cht gi tr no th ch l s tr gp h tr cho s ph bnh ca nhng u c bo ng ny Nhng thng ch cht ny l nhng tn no vy? Ti thng hi Ulric. Chng n cn c vo u ni vi ti nhng iu ? Chng n lm c ci qui g, tr vic chng t rng chng bit cch kim tin? Vy l ti ni v Joey v Tony. Ti nm trong bng ti, nh cnh ci nh tri bng bnh trong dng Kourochivo. Ti tr li cu thn ch n gin, rm r lm ra gch ngi, nt phc th s, miu ng phi dng trn tht da xng mu, v t khin mnh biu l trc mt ton th th gii. Ti tr dy v vn ngn n m du. Ti cm thy trm tnh v sng sut ta mt bng sen mn khai. Khng mt bc i ti i lui tn bo, khng bt tc nh ru tn gc r. Ti chm ri ngi xung mt chic gh cnh bn v vi mt cy bt ch, ti vit. Ti m t bng nhng ch n gin cm gic nm tay m v bng qua cnh ng hoe nng nh th no, cm gic nhn thy Joey v Tony chy v pha ti cnh tay m rng, mt hn hoan rng r nh th no. Ti t vin gch n ln vin gch kia nh mt ngi th h lng thin. Mt ci g c tnh cht vn ln xy ra khng mt ngn c chi ln nhng l mt ci g c tnh cch c cu, mt ci g bng phng. Ti khng gng sc kt thc n; ti ngng li khi ti ni tt c nhng g ti c th ni. Ti c li iu ti vit, mt cch bnh thn. Ti xc ng n ni nc mt ti tro ra. khng phi l ci a cho mt ng ch bt: l mt ci g ct vo ngn ko, gi nh mt nhc nh cho nhng qu trnh t nhin nh mt ha hn vin thnh. Mi ngy chng ta tn st nhng xung lc tinh ty nht ca chng ta. l l do ti sao ta au nhi trong tim khi c nhng dng vit bi bn tay mt bc thy v nhn thy chng chnh l ca chng ta, l nhng chi non mm mi m chng ta lm thui cht i bi chng ta thiu lng tin tin tng vo nhng kh nng ca chng ta, tiu chun chn thin m ca ring chng ta. Bt c ngi no, khi hn tnh lng, khi hn tr nn lng thin vi chnh mnh mt cch tuyt vng, u c th ni ln nhng s thc su xa. Tt c chng ta u pht nguyn t mt ngun. Chng c chi huyn b v ngun gc ca s vt. Tt c chng ta u tham d vo s sng to. Tt c chng ta u l vua cha, tt c chng ta u l thi s, tt c chng ta u l nhc s: chng ta ch cn m tung, khm ph xem ci g sn c . iu xy ra cho ti trong khi vit v Joey v Tony tng ng vi s pht l. Ti c khi ng rng ti c th ni iu ti mun ni - nu ti khng ngh n mt iu g khc, nu ti c bit ch tm n iu m thi v 96

nu ti sn sng cam chu nhng hu qu m mt hnh ng thun ty lun lun bao hm.

Commandments 1. Work on one thing at a time until finished. 2. Start on more new books, add no more new material to Black Spring. 3. Dont be nervous. Work calmly, joyously, recklessly on whatever is in hand. 4. Work according to Program and not according to mood. Stop at the appointed time! 5. When you cant create you can work. 6. Cement a little every day, rather than add new fertilizers. 7. Keep human! See people, go places, drink if you like it. 8. Dont be a draught-horse! Work with pleasure only. 9. Discard the program when you feel like it but go back to it next day. Concentrate. Narrow down. Exclude. 10. Forget the books you want to write. Think only of the book you are writing. 11. Write first and always. Painting, musics, friends, cinema: all these come afterwards. Mi mt iu rn 1. Hy lm mt vic trong mt thi hn cho n khi hon tt. 2. Khng khi s mt cun sch no mi na, khng thm cht liu mi no na vo cun Ma xun en. 3. ng nng ny. Hy lm vic mt cch bnh thn, vui v, khoi hot vi bt c ci g c trong tay. 4. Lm vic theo chng trnh ch khng theo tm tnh. Dng li thi gian c nh. 5. Khi bn khng th sng to bn vn c th lm vic. 6. Cng c mt ngy mt cht hn l thm phn bn. 7. Gi nhn tnh! Thm ngi, ving cnh, ung ru nu thch. 8. ng l mt con nga ko xe! Ch lm vic vi thch th thi. 97

9. Dp chng trnh sang mt bn nu cm thy thch nhng tr li vi n ngy hm sau. Tp trung tinh thn. Thu hp li. Loi tr. 10. Hy qun nhng cun sch bn mun vit, ch ngh ti cun sch bn ang vit thi. 11. Vit trc ht v lun lun. Hi ha, m nhc, bn hu, cinema, tt c nhng th u n sau. Trn y l nhng iu rn Henry Miller t ra cho mnh vo nhng nm 1932-1933, thi k sng to nht ca ng, khi ng ang vit cun Ma xun en. Nhng nhng iu rn ny cn c th p dng cho ng mi lc v cho mi nh vn. l nhng li rn v cng thit thc: k lut m bt c nh vn no cng phi tun theo khi sng tc. Di y l chng trnh lm vic hng ngy ca ng. Nhng iu rn v Chng trnh ny c thu thp trong Henry Miller Miscellanea. Mornings: If groggy, type note and allocate, as stimulus. If in fine fettle, write. Afternoons: Work on section in hand, following plan of section scrupulously. No intrusions, no diversions. Write to finish one section at a time, for good and all. Evenings: See friends. Read in cafs. Explore unfamiliar sections - on foot if wet, on bicycle, if dry. Write, if in mood, but only on Minor Program. Paint if empty or tired. Make notes. Make Chart, Plans. Make corrections of MS. Note: Allow sufficent time during daylight to make an occasional visit to museums or an occasional sketch or occasional bike ride. Sketch in cafs and trains anh streets. Cut the movies! Library for references once a week. Bui sng: 98

Nu vng vt, nh my ghi ch v phn phi gi hng. Nu kho khon, vit. Bui chiu: Lm vic theo phn on trong tay, theo st s ca phn on mt cch chi li. ng bc bch, ng xao lng. Lun lun vit cho xong mt phn on trong mt thi hn. Bui ti: Thm bn hu. c trong qun caf. Thm him nhng on xa l - bng mi cch. Vit, nu hng, nhng ch vit theo Chng Trnh Ph thi. V nu trng rng hay mt mi. Ghi ch. Lp Biu, Dn . Sa BT. Ch thch: Trong lc ban ngy dnh th gi cho php thnh thong thm ving vin bo tng hay phc ha hoc p xe my i chi. Phc ha trong qun caf, trn xe ha v ngoi ph. Ngh coi chiu bng! Ti th vin tham kho mi tun mt ln.

=== Henry Miller Ti sao bn khng th vit i? Mi mt iu rn, chng trnh lm vic hng ngy Gii thiu Trong bi tiu lun ni ting nhan Thi s, Emerson vit rng tt c mi ngi u sng bng chn l v u cn s t by. Trong tnh yu, trong ngh thut, trong s ch k, trong chnh tr, trong cn lao, trong bc bi en , chng ta nghin cu tm cch tht ln nim b n au thng ca chng ta. Con ngi ch l mnh mt na, na kia chnh l s din t t by ca hn vy. (The man is only half himself, the other half is his expression.)

99

S t by c th l hnh ng hay li ni. Nhng vit mi l cch din t trn vn nht. Vit l mt phng tin gii thot. Bng cch vit, chng ta thot khi nhng bng ma qu kh. K nim, d l k nim hnh phc hay n au, p hay xu u ray rt, m nh, nhc nh, i ti hin hay hi sinh vo hin ti. Chng ta hoc mun tru mn vut ve hay xua ui tn nhn qu kh. Hi tng hay qun lng. Cch no th chng ta cng cn n s t by. Vit chnh l cuc hnh hng v d vng. Mt ln vit l mt ln i to m thanh xun. Mt ln mi mi. Bi v t y k nim c phc sinh, nhn c mt i sng ring ca n. V chng ta c th thanh thn ra i; chng ta thanh ton xong vi qu kh. Bng cch vit, chng ta cng thot khi nhng c vng bt kh. C l khng ai bng lng vi cuc sng hin ti ca mnh. Nu chng ta khng khao kht mt cuc sng khc, th t ra, chng ta cng mong mun mt cuc sng phong ph hn, rc r hn, mnh lit hn v nng nn hn. Nhng x hi tr chit chng ta, lun l rng buc chng ta v nhng k khc gii hn chng ta. Ch bng cch vit chng ta mi c th sng cuc sng chng ta n trn y m c. Tc phm ngh thut l ci hn na thm vo cho cuc i. Vit l mt cch cu kinh. S sung sng c khuynh hng t mn v trng tm ngh ngi. Chnh ni au kh khn ngui khin ngi ta hng ti tn gio v ngh thut. Nh mt nim an i cui cng. Vit cn l mt cch sm hi. a tr khng cn vit v n ngy th. Mt ngi vit l ling i c t m hn tch ly bi cch sng lm lc ca hn. Hn c gng khi phc li s hn nhin ca hn (Henry Miller, Sexus, Grove Press, p. 24). S khng cn mt ai cm bt vit mt ch no trn giy nu hn c c hi, nu hn c can m sng n tn cng, n ht iu hn tin tng. Nhng iu ny cng thc khng km: Tt c mi ngi u c th tr thnh nh vn, nh vn quyn r na, nu hn thnh tht v can m ni ln tt c nhng iu hn tin tng v cm nghim theo cch ring ca hn. Tiu chun v chn thin m ca hn, nhng iu hn yu thng v ght b, hi tic v th hn, tr nn li cun, nu c sng mt cch chn thnh, c pht l mt cch n gin, khng che y.

100

Ti sao bn khng th vit i? Cu hi hn s ray rt chng ta nhiu. Nht l khi chng ta tng sng, tng yu thng, tng khc khoi. Nht l khi chng ta thc c rng chng ta c tt c trong ta. Rng chng ta l mt khi ct mn. Rng chng ta ch cn mt tia la nh. Tia la y chnh l lng t tin. Ti sao bn khng th vit i? Henry Miller t hi mnh v hi mi ngi cu hi . Ring c nhn ng, ng thch th chng t rng ti cng c th vit, nh bt c mt ngi no (I proved to my satisfaction that, like any other mortal, I too could write. Art and Outrage). V thiu thn, ti dit bi ca. Ging ht nh mt chin s, thch u mt trn sinh t m khng c mt tc kh gii trong tay, trc ht phi t ti luyn ly kh gii ca mnh (Sd). Trong tin trnh , hn phi mang vo tt c cuc i hn. Mc ch ca cng vic chng bao lu s b b qun hay b gt ra ngoi: nh vn vit vit. V v nh vn thng vit v mt nhu cu c nhn, h thng c khuynh hng coi cuc i v tc phm h nh mt ci g ring t, chng lin quan ti ai. Nhng tc phm ca h, ta nhng tri to c hi lc cn xanh, t chn ly mnh, mi ngy mt tr nn du ngt v chan cha ngha (Pasternak, Bc s Zhivago). Nh tri to c hi xung khng cn thuc v cy to na, tc phm ngh thut c vit xong khng cn l ca ring nh vn. N thuc v tt c mi ngi. N tham s vo i sng, tr thnh chnh i sng, c lp vi nh vn, do gii thot nh vn khi cuc sng ring t, khi cuc sng ni chung v khi thn phn ca mt k th to. Tc phm ngh thut gip nh vn i su vo lng mnh v lng i, ng thi cho php hn ri xa chnh mnh v ri xa ng loi ng thi vi mnh; n cng c nim tin ca nh vn vo chnh mnh nh mt k sng to. y quyn nng v siu thot. Vy ti sao bn khng th vit i?

* Ti sao bn khng th vit i? Bui chiu hm , thay v lao ra khi nh ngay sau ba n ti, nh thng l, ti li nm trn sp, trong bng ti v chm m vo mng m.Ti sao bn khng th vit i? l cu hi khng ngng m nh ti sut ngy, 101

thi thc lin min, ngay c lc ti cm n bn ti MacGregor v t giy bc mi dollar ti git la c ca hn sau khi nnh ht tn tnh hn bng iu nhc nh. Nm trong bng ti, ti bt u ln tr v ngun. Ti bt u hi tng li nhng ngy th u dim phc, nhng ngy h di l th khi m ti nm tay ti, dt ti bng qua cnh ng n thm Joey v Tony, nhng ngi bn nh ca ti. L mt a tr, ti khng th cm thu nim b n ca ngun vui do cm thc t tn mng li. Cm gic khc thng , cho ngi gia nhp v ng thi quan st s gia nhp ca mnh, i vi ti dng nh l kh nng thin ph ca tt c mi ngi. Ti hn hng tt c mi s nhiu hn nhng a tr khc ng tui ti m khng hay. S chia cch gia ti v nhng k khc ch l ra dn dn vi thi gian. Vit, ti ngh, phi l mt hnh ng v cu. Ch ngha, nh con nc ln di y su, phi tro vt ln mt bi xung lc ca chnh n. a tr khng cn vit: n ngy th. Mt ngi vit l ling b i c t m hn tch ly v li sng lm lc ca hn. Hn gng khi phc li s hn nhin ca hn, tuy nhin tt c thnh qu hn t c trong khi hnh ng (bng cch vit) l tim chch vo th gii mm c ca s tnh mng ca hn. Khng mt ngi no vit mt dng no trn giy nu hn c can m sng ht tt c nhng g hn tin tng. Cm hng ca hn b li sang hng khc khi ngun. Nu hn mun sng to mt th gii chn, m v thn thng ti sao hn li t hng triu ch gia hn v thc ti ca th gii ? Ti sao hn trin hn hnh ng - tr phi, nh nhng ngi khc, iu hn thc s ao c l sc mnh, danh vng, thnh cng. Balzac ni rng: Sch v l hnh ng cht ca con ngi. Tuy nhin, sau khi nhn thy s tht, hn giao nht quyt thin thn cho c qu m nh hn. Mt nh vn cng m c gi ca mnh mt cc bn thu y ht mt chnh tr gia hay bt c mt ng lang bm no: hn mun bt mch ln, cho n nh mt y s, dnh cho chnh mnh mt ch, c cng nhn nh mt sc mnh, nhn c mt ly y nnh b, du cho phi ch i ngn nm. Hn khng mun mt th gii mi c th c thit lp ngay tc khc bi v hn bit th gii khng bao gi thch hp vi hn. Hn mun mt th gii bt kh, b ch ng bi nhng sc mnh hon ton ngoi s kim sot ca hn trong hn l mt ng qun vng khng th phong. Hn bng lng cai tr mt cch xo quyt trong th gii tng trng tng tng - bi nguyn tng giao tip vi nhng thc ti ph phng cng khin hn s hi ri. ng l hn c kh nng thu tm chp bt thc ti ln hn ngi khc, nhng hn 102

t chi khng chu bt th gii phi chp nhn thc ti cao c bng sc mnh ca gng mu. Hn ch bng lng thuyt php, lt i trong du vt ca nhng thm ha v tai ng, mt k tin tri g l lun lun b nm , lun b xa lnh bi nhng k thiu kh nng sn sng ng ra nhn trng trch gnh vc vic i. Nh vn ln thc th khng h thm vit: hn mun th gii l mt ci hn c th sng an bnh vi nhng gic mng ln mng con ca hn. Ch rung ng th nht m hn t ln giy l ch ca thin thn b thng: au kh. Vit tng ng vi vic ung thuc m. Nhn thy cun sch di tay mi ngy mt dy ln, tc gi cun sch lng y o tng v s v i ca mnh. Ta cng l mt k chinh phc c l l k chinh phc v i nht th gii! Ngy vinh quang ca ta ti. Ta s cai tr trn gian - bi sc mnh ph thy ca ngn ng Et cetera ad nauseam. Cu hi gn gh: "Ti sao bn khng th vit i? lun lun dm ti vo m ly tuyt vng ca ri lon nh lc ban u. Ti mun m hoc ch khng mun cai tr; ti mun mt cuc sng rng ln, phong ph nhng khng bm vo k khc; ti mun gii phng c tng tng ca tt c mi ngi ngay tc th bi v nu khng c s tr gip ca ton th gii, nu khng c mt th gii ng thi tng tng, th tng tng phng tng s tr thnh mt tt xu. Ti khng trng vic sng tc per se mt cht no hn Thng per se. Khng mt ai, khng mt nguyn tc no, khng mt tng no t n hu hiu ht. Ch hu hiu phn thc ti, k c Thng , c tt c cng ng nhn loi cng nhn. Ngi ta lo lng v s phn ca thin ti. Ti khng bao gi lo lng v thin ti: thin ti t lo liu ly thin ti trong con ngi. Ti lun lun dnh mi quan tm ca ti cho con ngi tm thng, con ngi mt mnh trong s ch p, con ngi qu i trung bnh, qu i tm thng n ni s hin din ca hn cng khng c ai thm ti. Nhng thin ti khng hng khi ln cho nhau. C th ni tt c mi thn ti u l nhng con a i. H cng nui dng t cng mt sui ngun dng mu i. iu quan trng nht i vi thin ti l t khin mnh tr thnh v dng, l trm mnh trong dng sui chung, li tr thnh mt con c trong nc ch khng phi mt con qui vt. Ti ngh rng iu li ch duy nht m s sng tc c th cung hin cho ti l di chuyn nhng s khc bit chia cch ti vi ng loi. Ti hon ton khng mun tr thnh mt ngh s theo ngha tr thnh mt ci g khc l, mt ci g tch bit v ngoi dng i. Ci hay nht ca vic tr tc khng phi l vic vit ch n k ch kia, t hn gch n ln hn gch kia hin ti m l nhng s tr liu, cng vic m ng khai li, c thc hin trong im lng, trong mi hon cnh, trong 103

mng m cng nh trong trng thi thc tnh. Ni tm li, thi k thai nghn vy. Cha bao gi c mt ngi no vit ln giy iu hn c nh vit: s sng to nguyn thy, min man bt tn d khi ngi ta vit hay khng vit, thuc v s tun tro ban s; n khng chiu hng, khng hnh thc, khng c yu t thi gian. Trong trng thi tr tnh l sng to ch khng phi sinh ny, ci g bin mt khng h b tiu dit; c mt ci g vn hin hu , mt ci g bt kh hy dit, nh k c, hay vt cht, hoc Thng , c mi gi ti trong ngi ta lt lay nh mt cnh ci nh trong dng cung lu. Ch, cu, tng, bt k vi t hay cht phc th no, s chy trn in cung nht ca thi ca, nhng gic mng su thm nht, nhng vin tng m nh nht ch l nhng ch tng hnh th s c trm tr bng au n v u su truy nim mt bin c bt kh di dch. Trong mt th gii c xp t thng minh khng cn g phi vn dng mt c gng phi l thit nh nhng tnh c mu nhim . Qu tht, vic v ngha, bi v nu con ngi dng li nhn nh, ai l k bng lng vi s gi to trong khi ci chn tht ngay trong tm tay mnh? Ai cn mun vn nt my truyn thanh v lng nghe, Beethoven chng hn vy, khi chnh hn c th cm nghim nhng ha m m Beethoven c gng ghi li mt cch tuyt vng? Mt tc phm ngh thut v i, nu t ti mt ci g, phc v chng ta hi tng, hay c th ni khin chng ta mng tng v ci khng th ng chm ti c. Ngha l v tr vy. N khng th c hiu: n ch c th c chp nhn hay b khc t. Nu c chp nhn, chng ta s c bi tip sinh lc, nu b khc t, chng ta b gim thiu. Du i tng n nhm n l g i chng na, n cng chng bao gi t ti, n lun lun l mt ci g thm na m ch cui cng s khng bao gi c ni ra. Ci g thm na y l tt c nhng g chng ta t vo bi lng khao kht iu chng ta ph nhn mi ngy trong cuc sng chng ta. Nu chng ta t chp nhn chng ta mt cch ton din, th tc phm ngh thut, ng ra ton th th gii ngh thut s cht v thiu n. Bt c mt tn t Gip no trong chng ta cng di ng m khng dng n chn tay t ra vi gi mi ngy, khi mt hn nhm v thn th hn ngh ngi. Mt ngy kia ngi ta s i ti ch c th th c c ngh thut m mng trong khi hon ton tnh thc. Rt lu trc sch v s khng cn na, bi khi ngi ta c th va hon ton tnh to va m mng th nhng kh nng giao cm (vi nhau cng nh vi tinh thn iu ng nhn loi) s c gia tng mnh m n ni khin cho tc phm ngh thut chng khc no nhng ting cu nhu gt gng v ri rc ca mt tn ngc. Nm trong bng ti hoi nim v mt ngy ma h, ti suy ngh v bit tt c iu m khng luyn hay ngay c c gng t nhiu chn thnh, luyn 104

ngh thut c ch tng hnh s ng. Ngay c trc khi bt u, ti gh tm s c gng ca nhng bc thy c cng nhn. Khng c kh nng cng nh s hiu bit lm d l mt ci ca chnh mt tin ca mt lu i ln, ti ph bnh v ta thn chnh ngnh kin trc. Nu ti ch l vin gch t hon trong ngi nh th ln kiu c ny c l ti s sung sng hn bi phn: ti s c i sng, i sng ca ton th c cu, d nh mt thnh phn cc tiu ca n. Nhng ti bn ngoi, mi tn mi r khng v ni vi nt phc nguch ngoc, hng h c mt hnh ca ta lu i hn m c ng c. Ti m c mt th gii mi huy hong rc r nhng sp ngay khi nh sng di ln. Mt th gii bin mt nhng khng cht bi ti ch cn tr nn tnh lng tr li v m to mt nhn vo bng ti l n li hin ra Vy th trong ti c mt th gii hon ton khng ging bt c th gii no ti bit. Ti khng ngh rng l ca c hu ca ti - ch c kha cnh nhn ca ti l c bit thi bi n c nht v nh. Nu ti ni ngn ng ca vin quan c nht ny, th khng ai hiu ti c: ti tha h xy mt ta lu i d s n u th n vn v hnh. Ti b t tng ny m nh. ch li g khi xy dng mt miu ng v hnh v nh? () Chnh trong phng lm vic ca Ulric cch y my thng khng lu ti hon tt cun sch u tin ca ti - cun sch vit v mi hai ngi a in tn. Ti thng lm vic trong phng ca anh hn, ni trc y t lu mt tn ch bt tp ch, sau khi c my trang ca mt truyn ngn cha in, lnh lng bo cho ti bit rng ti chng c mt cht xu ti nng no, rng ti chng bit ngay c iu s ng v ngh thut vit tm li hon ton tht bi v tt hn c, con i, l qun vn ngh i, rng kim n mt cch lng thin. Mt tn ng ngn khc bit mt cun sch rt thnh cng v Jesus ngi th-mc ni vi ti tng t nh vy. Nu nhng l th t chi c cht gi tr no th ch l s tr gp h tr cho s ph bnh ca nhng u c bo ng ny Nhng thng ch cht ny l nhng tn no vy? Ti thng hi Ulric. Chng n cn c vo u ni vi ti nhng iu ? Chng n lm c ci qui g, tr vic chng t rng chng bit cch kim tin? Vy l ti ni v Joey v Tony. Ti nm trong bng ti, nh cnh ci nh tri bng bnh trong dng Kourochivo. Ti tr li cu thn ch n gin, rm r lm ra gch ngi, nt phc th s, miu ng phi dng trn tht da xng mu, v t khin mnh biu l trc mt ton th th gii. Ti tr dy v vn ngn n m du. Ti cm thy trm tnh v sng sut ta mt bng sen mn khai. Khng mt bc i ti i lui tn bo, khng bt tc nh ru tn gc r. Ti chm ri ngi xung mt chic gh cnh bn v vi mt cy 105

bt ch, ti vit. Ti m t bng nhng ch n gin cm gic nm tay m v bng qua cnh ng hoe nng nh th no, cm gic nhn thy Joey v Tony chy v pha ti cnh tay m rng, mt hn hoan rng r nh th no. Ti t vin gch n ln vin gch kia nh mt ngi th h lng thin. Mt ci g c tnh cht vn ln xy ra khng mt ngn c chi ln nhng l mt ci g c tnh cch c cu, mt ci g bng phng. Ti khng gng sc kt thc n; ti ngng li khi ti ni tt c nhng g ti c th ni. Ti c li iu ti vit, mt cch bnh thn. Ti xc ng n ni nc mt ti tro ra. khng phi l ci a cho mt ng ch bt: l mt ci g ct vo ngn ko, gi nh mt nhc nh cho nhng qu trnh t nhin nh mt ha hn vin thnh. Mi ngy chng ta tn st nhng xung lc tinh ty nht ca chng ta. l l do ti sao ta au nhi trong tim khi c nhng dng vit bi bn tay mt bc thy v nhn thy chng chnh l ca chng ta, l nhng chi non mm mi m chng ta lm thui cht i bi chng ta thiu lng tin tin tng vo nhng kh nng ca chng ta, tiu chun chn thin m ca ring chng ta. Bt c ngi no, khi hn tnh lng, khi hn tr nn lng thin vi chnh mnh mt cch tuyt vng, u c th ni ln nhng s thc su xa. Tt c chng ta u pht nguyn t mt ngun. Chng c chi huyn b v ngun gc ca s vt. Tt c chng ta u tham d vo s sng to. Tt c chng ta u l vua cha, tt c chng ta u l thi s, tt c chng ta u l nhc s: chng ta ch cn m tung, khm ph xem ci g sn c . iu xy ra cho ti trong khi vit v Joey v Tony tng ng vi s pht l. Ti c khi ng rng ti c th ni iu ti mun ni - nu ti khng ngh n mt iu g khc, nu ti c bit ch tm n iu m thi v nu ti sn sng cam chu nhng hu qu m mt hnh ng thun ty lun lun bao hm.

Commandments 1. Work on one thing at a time until finished. 2. Start on more new books, add no more new material to Black Spring. 3. Dont be nervous. Work calmly, joyously, recklessly on whatever is in hand. 106

4. Work according to Program and not according to mood. Stop at the appointed time! 5. When you cant create you can work. 6. Cement a little every day, rather than add new fertilizers. 7. Keep human! See people, go places, drink if you like it. 8. Dont be a draught-horse! Work with pleasure only. 9. Discard the program when you feel like it but go back to it next day. Concentrate. Narrow down. Exclude. 10. Forget the books you want to write. Think only of the book you are writing. 11. Write first and always. Painting, musics, friends, cinema: all these come afterwards. Mi mt iu rn 1. Hy lm mt vic trong mt thi hn cho n khi hon tt. 2. Khng khi s mt cun sch no mi na, khng thm cht liu mi no na vo cun Ma xun en. 3. ng nng ny. Hy lm vic mt cch bnh thn, vui v, khoi hot vi bt c ci g c trong tay. 4. Lm vic theo chng trnh ch khng theo tm tnh. Dng li thi gian c nh. 5. Khi bn khng th sng to bn vn c th lm vic. 6. Cng c mt ngy mt cht hn l thm phn bn. 7. Gi nhn tnh! Thm ngi, ving cnh, ung ru nu thch. 8. ng l mt con nga ko xe! Ch lm vic vi thch th thi. 9. Dp chng trnh sang mt bn nu cm thy thch nhng tr li vi n ngy hm sau. Tp trung tinh thn. Thu hp li. Loi tr. 10. Hy qun nhng cun sch bn mun vit, ch ngh ti cun sch bn ang vit thi. 11. Vit trc ht v lun lun. Hi ha, m nhc, bn hu, cinema, tt c nhng th u n sau. Trn y l nhng iu rn Henry Miller t ra cho mnh vo nhng nm 1932-1933, thi k sng to nht ca ng, khi ng ang vit cun Ma xun en. Nhng nhng iu rn ny cn c th p dng cho ng mi lc v cho mi nh vn. l nhng li rn v cng thit thc: k lut m bt c nh vn no cng phi tun theo khi sng tc. 107

Di y l chng trnh lm vic hng ngy ca ng. Nhng iu rn v Chng trnh ny c thu thp trong Henry Miller Miscellanea. Mornings: If groggy, type note and allocate, as stimulus. If in fine fettle, write. Afternoons: Work on section in hand, following plan of section scrupulously. No intrusions, no diversions. Write to finish one section at a time, for good and all. Evenings: See friends. Read in cafs. Explore unfamiliar sections - on foot if wet, on bicycle, if dry. Write, if in mood, but only on Minor Program. Paint if empty or tired. Make notes. Make Chart, Plans. Make corrections of MS. Note: Allow sufficent time during daylight to make an occasional visit to museums or an occasional sketch or occasional bike ride. Sketch in cafs and trains anh streets. Cut the movies! Library for references once a week. Bui sng: Nu vng vt, nh my ghi ch v phn phi gi hng. Nu kho khon, vit. Bui chiu: Lm vic theo phn on trong tay, theo st s ca phn on mt cch chi li. ng bc bch, ng xao lng. Lun lun vit cho xong mt phn on trong mt thi hn. Bui ti: Thm bn hu. c trong qun caf. 108

Thm him nhng on xa l - bng mi cch. Vit, nu hng, nhng ch vit theo Chng Trnh Ph thi. V nu trng rng hay mt mi. Ghi ch. Lp Biu, Dn . Sa BT. Ch thch: Trong lc ban ngy dnh th gi cho php thnh thong thm ving vin bo tng hay phc ha hoc p xe my i chi. Phc ha trong qun caf, trn xe ha v ngoi ph. Ngh coi chiu bng! Ti th vin tham kho mi tun mt ln. HENRY MILLER * CON NG SNG TO * TP 7 == Phn kt Chng th nht Con ng sng to: Con ng thu nhip lng t tin

LNG T TIN Lng t tin lm nn tt c. Lch s th gii l lch s ca mt thiu s ngi c lng t tin ni mnh. Vivekananda khng nh nh vy. S cun ht ca nhng k cng cng nh ca nhng c ch nh nht nht ca nhng v nhn ch c th gii thch c bng lng t tin. Lng t tin! l khi nam chm, l knh hi t, l mt tri nh, l con gi ln thu ht tt c mt vt k cn, qui t tt c mi tia sng, iu ng tt c mi sinh vt, thi bt tt c mi nh hng. V lng t tin chnh l yu tnh ca thin ti. y l nh ngha hay nht v thin ti ca Emerson: Tin vo t tng ca chnh bn, tin rng ci g ng vi bn trong tm t ca bn ng cho tt c mi ngi, - l thin ti (To believe your own thought, to believe that what is true for you in 109

your private heart is true for all men, - that is genius.) [1] Tt c nhng thin ti u l nhng ngi c lng t tin vng nh bn thch. V tt c nhng thin ti ch thc, tt c nhng ngi xng ng l thin ti u thnh thc mun khi dy lng t tin ni chng ta, u thng hi chng ta, nhng k ng thng th mi bt bng. Tt c nhng v nhn v i thc s u tn nhn xua ui chng ta tr v vi chnh chng ta, u khinh b ling tr li cho chng ta tt c nhng phm t cao qu, tt c nhng tn t rc r - qu tha chi h, qu thiu cho chng ta - l ca ring chng ta, cn thit vi chng ta hn. Tt c nhng thnh nhn, nhng ngh s chn chnh u lng thin: h khng mun b p buc tr thnh a ch trn t ai ca chnh chng ta, h khng mun chng ta t nguyn tr thnh t in trn ma mng tt ti cng kh ca sc cn lao chng ta. H u mun khuyn chng ta hy coi thng tt c nhng iu khuyn nh, hy ch tin vo s phn on ca chng ta thi, nh c Pht: ng tin tng mt iu g v phong vn. ng tin tng iu g v c c nhiu ngi ni i nhc li. ng tin tng iu g d l bt tch ca thnh nhn. ng tin tng iu g d thi quen t lu khin ta nhn l iu y ng. ng tin tng mt iu g do ta tng tng ra li ngh rng mt v ti linh khai th cho ta. ng tin tng bt c mt iu g ch vin vo c uy tn ca cc thy dy. ng tin tng ngay c li ta na m ch tin tng iu g chnh cc ngi t mnh tng tri, kinh nghim v cho l ng m thi. Angutara Nikaya [2] Tt c nhng thnh nhn, nhng ngh s chn chnh u mun nh ph tan tnh nhng o tng yu ui ca chng ta, u khuyn khch chng ta hin ngang nhn chn con ngi ch thc ca mnh v t tin ni mnh, nh Vivekananda: Hy ng ln, hi s t, v r b o tng mnh l cu non, cc bn l nhng linh hn bt t, nhng tinh thn t do, linh thnh v vnh cu [3] . Nu cc bn tin vo ba trm ba mi triu thn thnh ngoi quc em vo m khng tin vo chnh bn, th khng c cu chuc no cho bn c. Vy: Hy tin vo bn trc ri hy tin vo Thng sau. (Believe first in yourself, and then in God) [4] . K no khng tin mnh l k v thn. Nhng tn gio lc hu ni rng k khng tin vo Thng l k v thn. Tn gio mi ni rng k no khng tin mnh mi l k v thn - Thn tnh ni ti. Thng ip ca h chnh l lng T Tin vy: Hy tin vo chnh bn: tt c 110

mi tri tim u run ln cng vi giy thit huyn cng rn (Trust thyself: every heart vibrates to that iron string) [5] . Hy ni ln nim tin tim n ca bn, chng bao lu n s c mt ngha ph qut; bi lun lun ci su thm nht tr thnh ci xa thm nht (for always the inmost becomes the outmost) v t tng u tin ca chng ta di li chng ta bi ting kn ng ca ngy Phn Xt Cui Cng [6] . Gi tr cao c nht chng ta gn cho Platon, Shakespeare l s kin h thch sch v v truyn thng v ni ln, khng phi iu mi ngi ngh, m l iu h ngh. Ngi ta phi hc cch khm ph v canh chng ci tia sng le li t bn trong vt qua trong tm tr hn hn l v huy hong ca bu tri ca thi nhn v hin trit [7] . Trong tt c mi tc phm ca thin ti, chng ta u nhn ra nhng t tng phn hi ca chng ta. Chng tr li vi chng ta vi mt v uy nghim xa l v chng ta bt buc phi chp nhn vi lng khim tn ti h. l iu khin chng ta au lng v phi tm cch chm dt. Sm mun g trong i sng tm linh ca mt ngi cng phi c lc hn nhn thy rng ganh ght l ngu mui, bt chc l t st. Rng bn phn u tin v cui cng i vi bn thn l phi tr thnh chnh mnh. Ti phi tr thnh chnh ti! Ti khng th vong thn v gio l v lun l, x hi v gia nh, tnh cm v php lch s. Nu tn gio dy rng ti ch l ct bi ti s sng ht kip ct bi th to v bnh thn tr v ct bi ph du.i ct bi tuyt vi! Nu ngi ta bo rng ti thuc v trn gian ti li xin nhn ti l mt sn phm ti li ca mt trn gian ti li(I was the evil product of an evil soil Henry Miller) [8] . Ti bit lm sao c? Nu ngi ta bo ti l a con ca qu vy t nay ti s sng ht mnh cho qu. Khng c lut l no c th thing ling i vi ti tr lut ca bn cht ti [9] . Tt hay xu, thin hay c ch l nhng danh t c th sn sng di dch v l do ny hay l do kia, c th d dng p i cho nhau ty theo quan im, thi gian, x s. Chng l ti li di dt chu n l nhng iu ngu xun ? Chng l ti li thin cn n th? L phi duy nht l ci g hp vi th cht ti: iu tri duy nht l ci g nghch li n. Ti phi i ln v mnh lit, v ni ln s tht th bo bng mi cch [10] . Ti khng th di tr cng nh khng th chia x. Ti khng th chia x cho bn hay cho em. Nu em yu ti v ti l ti, chng ta s sung sng. Nu em cao qu, ti s yu em, nu khng, ti s khng lm thng tn em v chnh ti na, bi nhng s n cn gi di. Ti phi c lp, v trch nhim, t ch, hn nhin: ti phi hon ton nguyn vn l ti. Ti s chy trn cha m, v con v anh em khi thin ti ca ti ku gi ti. Ti s vit ln u khung ca mt ch: Ngng (I shun father and mother 111

and wife anh brother when my genius call me, Ti would write on the lintels of the door post, Whim.) [11] Ti phi i trong c n! l con ng hy dit ca k sng to, con ng n c ca k tnh nhn v i, con ng lc lng ca k khao kht tm kim mnh. Ti phi i trong c n, vi nim tin tng rng bt c ti i u, con ngi xut-chng ca ti cng i theo nh bng vi hnh. Chng ta, nhng k c n chng ta phi thu nhip trn vn lng tin tng ni chng ta. Nhng nu ni c n l hn th vng, l phng thuc cha tr mi h danh ph phim ca x hi th chnh c n s khin chng ta hoang mang nghi hoc. Thomas Wolfe, mt khun mt c n nht ca vn hc Hoa K, nhn xt hn tt c nhng ngi khc, chng ta, nhng k ng c trong c n, chng ta lun lun l nn nhn ca lng t-nghi (more than other men, we who dwell in the heart of solitude are always victims of self-doubt, - Gods Lonely Man). Ti sao vy? V khng c nhng gi tr c lm nn tng, khng c s phn on ca k khc lm tiu chun, khng c nhng mc ch thng thng lm cu cnh cho cuc sng, chng ta cm thy mt nim tin nh k i vo chn khng mt trng lc. Chng ta s nghi ng tt c v chng ta s nghi ng chnh chng ta. Lun lun v lun lun trong ni c liu ca chng ta, mc cm t ti nhc nh t nhin dng ln dm ngp chng ta trong cn lt li c hi ca kinh hong, bt tn v th lng lm a ho v h thi sc khe v nim tin, ri rc ri u tn gc r ngun hn hoan ln lao, mnh lit ca chng ta. V mu thun ngn i ca s kin l nu mt ngi mun bit nim vui chin thng ca lao kh sng to hn phi khut mnh mt thi gian lu di trong c n v cam chu c n cp mt ca mnh sc khe, nim tin, lng tin tng v ngun hn hoan l ci ct yu ca tc phm sng to. [12] Ch c thn thnh hay d th mi c th sng c c, Aristote ni nh vy. Nhng k sng to khng phi l thn thnh hay d th ngha l hn khng c nim tin vo Thng ti cao cng khng c s u m hon ton. Thiu nhng iu , nhiu khi tt c hay bt c iu g hay khng c iu g c cng c th lm hn thng tn, xc phm hn, lung lc hn, y hn vo cm thc bt lc v nhc nh, tuyt vng v kinh hong. Run v s. Xao xuyn v h mt ph du. Hn thy thi gian tri qua nh mt dng nc mun. Hn thy cuc i tri qua nh mt dng sng bun v tt c cuc 112

i hn, tnh yu, qu kh, ang tri vo qun lng. Tt c bt u t h khng v chm dt vi h v. Trong khonh khc, hn bt gp hn trn trung ng di chn bc tng cm nn ca m su. Hn i din vi chnh hn. Ti l ai hay ch l mt ci trng trn? K sng to phi cm nghim tt c trng hung gh gm bi s mnh ca hn l phi thu ht tt c tnh yu, th hn, au kh, u su, tuyt vng, hn hoan, kiu hnh, nhc nhn, h ly, t bit sinh ly dt nn Ton Th, phi thu tm tt c nhng cung bc ca bi thng v hnh phc to nn khc Hp Xng Ca Ngi Ngun Vui ti hu, phi thu sut ngn trng, qun tuyt thin thu gip con ngi nm c Nht Th, gi trn sinh t, ht khc u Ca ngi ca trn gian in di, a con ngi ln chp nh Thanh Thn, hn c th thy nh nhng nhn vt bi kch Hy Lp sau khi xung tn cng y bi thng: Tt c u tt lnh. Tt c mi ngi u l Thn thnh, tt c mi ngy u thing ling, tt c mi bin c u c li v khng c g xy ra li sm qu hay tr qu i vi ta. V l k sng to phi sng nh mt k chin bi c th vit nh mt k chin thng. Hn phi sng hin lnh nh cu non c th vit d di nh s t. Hn phi cu mang tuyt vng c th sinh ra nhng hy vng mi. Hn phi chu trm ngn ci cht ng cay: cht trong cuc i, cht trong lng ngi, cht trong tm hn, phc sinh: hn phi cht i tr thnh bt t. Hn phi vnh bit hn ti ng hn trn bnh din bao la ca v tr. Hn phi b xua ui ln n tn nh ni cui cng, ch cn mt tng cheo leo trn vc thm m ti va t hai chn v ch cn nim hy vng ti hu: C n, ngi bn vnh cu ca hn, trong ging t, n nm tay a hn qua cu: C n mi mi v xin gp li trn gian! Hi ngi anh em tm ti v ngi bn st cng ci, khun mt ngn i ca m su, ngi cng ta chia na phn i v ngi t nay mi mi s cng ta cho n ngy khp mt ta cn c g s khi bn bn ta? Hi ngi bn anh hng, ngi anh em rut tht ca i ta, khun mt n cn u ti chng ta 113

chng tng cng i vi nhau hng triu li sao, chng ta chng tng cng i vi nhau qua nhng i l m su cung bo sao, chng ta chng tng vt qua bin ging t mt mnh sao? V bit nhng mnh t l, v tr li i qua lc a m ti v lng nghe nim im lng ca lng t sao? Chng ta chng tng can trng v v vang khi chng ta bn nhau sao, hi bn? Chng ta chng tng nm mi chin thng, hn hoan v vinh quang trn trn gian ny sao v mai sau s chng nh ngy xa sao, nu bn tr li cng ta? Hy n cng ti trong lng m su tnh lng v b mt nht. Hy n cng ti nh bn vn thng n, mang li cho ti sc mnh v ch, hy vng bt dit, nim hn hoan v tin tng chin thng s li lm ma lm gi trn trn gian ln na (Thomas Wolfe Gods Lonely Man.) l ngy k sng to k kt vi c n. Hn tr thnh chnh ni C n. V cng l ngy, nh rt tnh c, lng t tin vo cuc i v lng t tin o t tr li cng hn nh triu nc dng lm n tung cnh ca m i th gii v xp t li tt c trong mt trt t mi. Vin mn mt cch k diu v an nhin t ti trong chnh mnh, hn thy tt c sc mnh xa c ca hn nguyn vn cn y: hn vit iu hn bit, hn thy iu hn thy. V hn s hin ngang ni s tht trong hn. Hn s ni s tht ln mc du ton th th gii khc t. Hn s ni s tht ln mc du mun triu ngi go ln rng iu sai lm. Nhng hn c k g ti ngi khc, hn c k g ti chnh hn: hn quay lng li vi chnh mnh. nhn cho c nhiu, ngi ta phi hc cch a mt i ch khc ng nhn mnh: - s cng dn ny cn cho tt c nhng k tro ln ni cao. V tt c nhng k sng to u cng rn. (Alle Schaffenden aber sind hart). Khng cn tnh yu na, khng cn ta na. Than i! ta phi tro con ng kh khn nht ca ta! Than i! ta bt u cuc hnh trnh c n nht ca ta!. Tm hn n lnh khng khi tht ln nh th. Nhng nu l k sng to, hn khng th khng thm cm v nh thm Ch by gi ta mi i theo con ng cao c ca ta! nh cao v y su ha ln nhau!. Mi i trn con ng cao c ca mi: by gi iu t xa ti nay l ni nguy him cui cng ca mi tr thnh ni an tr ti thng ca mi. Mi i trn con ng cao c ca mi: by gi lng can m ti ho ca mi l cm thy mi chng cn con ng no sau lng na! Mi i trn con ng cao c ca mi: y chng c ai i theo mi c! Chnh bc chn mi xa con ng sau mi v trn con ng ca mi c bin : 114

bt kh ! [13] Nhng chnh ti ni cht ni cui bin tng chng khng c ng i , bng trong rng liu m u, trong rng o rc r thp thong bng Qu Hng: Sn cng thy tn nghi v l Liu m hoa minh hu nht thn. l x s ca con ci chng ta, cng ch ca tm kim. Nhng nu chng ta khng thy? Th l tr chng ta, c tng tng ca chng ta, ch chng ta, tnh yu chng ta phi tr thnh Qu Hng y, x s y. V ta mong rng ta khng tm thy ta cn c th sng to: Ta khao kht Hnh Phc chng? Ta ch khao kht Tc Phm ca ta thi! Trachte ich denn nach Glcke? Ich trachte nach meinem Werke! K sng to ni nh vy.

[1] Self Reliance [2]Trch Pht hc tinh hoa ca T.T. c Nhun [3]The Message of Vivekananda, Advaila Ashrama, Calcutta pp. 1,2. [4]The Message of Vivekananda, Advaila Ashrama, Calcutta pp. 1,2. [5]The Message of Vivekananda, Advaila Ashrama, Calcutta pp. 1,2. [6]Emerson, Self Reliance. [7]Emerson, Self Reliance [8]Tropic of Capricorn [9]Emerson, Self Reliance [10]Emerson, Self Reliance [11]Emerson, Self Reliance [12]Thomas Wolfe, Gods Lonely Man in The Hills Beyond. [13]Nietzsche, Also sprach Zarathustra.

===

115

Chng th hai Con ng sng to: Con ng t th hin Con ng t th hin Nim hn hoan ti thng ca cuc sng khng nm trong ca ci tin nghi. Nim hn hoan ti thng ca cuc sng h ti kh nng, trng thi, t th, thi i. Mi hy tr nn con ngi ca chnh mi (Deviens ce que tu es) khng nhng l mt mnh lnh tuyt i m cn l mt dim phc ti cao. Cht liu u tin hin dng cho k sng to chnh l bn thn. Vit khi u l mt cch t hin mnh, sau l cch pht hin mnh v cui cng l cch sng to mnh. L tng ca c ba tin trnh l th hin ci Ti chn thc. Song ci Ti l tng khng th l mt c th n l. Ci Ti l tng m k sng to hng ti phi l ci Ti v tr (Moi cosmique). Qua tt c mi lao kh sng to, hn phi hc cch nhn li tt c mi s bng Con mt v tr, phi khn ngoan nhn thc c rng c mt th kin khc trn th kin khc, phi khim tn nhn nh rng hn ch l mt dng sng nh ca mt mch ngun mnh lit, phi hn hoan nhn chn c rng hn ch l mt thnh phn trong mt ton th, mt dng c trong tay nhng sc mnh siu nhin: Qua ti ng Sng To hnh ng, qua ti ng Sng To ni. Ti l mt c th v ng thi mt tp th, mt ngi v ng thi mt m ng. Ti l mt phin l trong ngn cy rm l. Hy tri ln, hi gi. Ti s rung v sn sng giao chuyn nhp nhng. Ti l hm nay, hm mai v ng thi hm qua. Hy tun chy o t qua ti, hi vnh cu! Ti ang sng nh sng t nghn thu v s cn sng mi n thin thu. Khc quanh tt yu m bt c nh vn ch thc no cng phi i ti trn bc ng sng tc l s khng nh mnh, k duy nht trn i m hn bit mt cch xc thc, kho tng duy nht m hn c quyn khai thc. l lc hn sng sut nhn ra v ng thi hon ton chp nhn con ngi mnh. Rt bng lng, rt Ti mt im no trong cuc i ti, ti quyt nh rng t nay ti vit v chnh ti, bng hu ca ti, kinh nghim ca ti, iu ti bit v iu chnh mt ti thy. Bt c iu g khc, theo ti, ch l vn chng v ti khng tha thit vi vn chng. Ti cn nhn 116

thc c rng ti phi hc cch bng lng vi ci trong tm tay ti, trong phm vi ca ti, s hiu bit ca ring ti. Ti hc cch khng mc c v mnh, tha h t do ni v mnh, qung co mnh, chen vai thch cnh khi cn thit. (At a certain point in my life I decided that henceforth I would write about myself, my friends, my experiences, what I knew and what I had seen with my own eyes. Anything else, in my opinion, is literature and I am not interested in literature. I realized also that I should have to learn to content myself with what was within my grasp, my scope, my personal ken. I learned not to be ashamed of myself, to talk freely about myself, to advertise myself, to elbow my way in here and there when necessary Henry Miller) Tm li: Ti hin hu nh ti hin ti, th l ri. Du khng mt ai trn cuc i ny thc c rng ti ang an nhin t ti. V du cho mi v tt c mi ngi thc rng ti ang an nhin t ti. (I exist as I am, that is enough. If nother be aware I sit content. And if each and all be aware I sit content) Walt Whitman, Song of myself. Nhng nu l k sng to, hn cn phi bit thc hin mt hnh ng ngc li, hn phi bit coi thng hn, cn phi bit ph nhn chnh con ngi ca hn na. Tt c lng hng hi chuyn cn ca ti v tt c s h hng lnh lng ca ti, tt c s t ch ca ti v tt c khuynh hng t nhin ca ti, tt c lng can trng ca ti v tt c s run s ca ti, mt tri ca ti v sm st tung ra t mt vm tri en ti ca ti, tt c tm hn v tr tu ca ti, tt c khi hoa cng nng tru v trang trng ca ci Ti ca ti, tt c nhng th u c quyn nhc i nhc li khng ngng: Thy k ti l g th l! Nietzsche (Toute mon ardeur laborieuse et toute ma nonchalance, toute ma matrise de moi-mme et toute mon inclination naturelle, toute ma bravoure et toute mon tremblement, mon soleil et ma foudre jaillissant dun ciel noir, toute mon me et tout mon esprit, tout le granit lourd et grave de mon Moi, tout cela a le droit de se rpter sans cesse: Quimporte ce que je suis! Vonlont de Puissance, II, 4: 4 - 612). Ti phi vt qua ci ng gi tng. Vt qua ci Ti v ci Anh! Cm thc mt cch v tr! (Dpasser le 117

"Moi et le Toi! Sentir de faon cosmique!) Nietzsche. Tt c mi c th u tham d vo ton th ca hu th v tr. C th khng phi l kt qu m l tng s ca cuc tin hu. N cng khng phi l nhn m ch l tr duyn cho cuc sng v lai. Meurs et deviens. Hy cht i v tu thnh! Tm hn k sng to s l mt chin trng gh gm ni giao tranh ca tt c nhng sc mnh truyn thng, lun l, x hi, nhng sc mnh phi ng vi t ng. Cuc chinh phc t ng l mt chin thng ln lao trn ng t th hin. V chng no mi cha hiu thu cu cht i v tu thnh, th mi s ch l mt khch l ti tm trn trn gian u ti. Goethe, Divan occidental oriental. (Et tant que tu naurais pas compris ce meurs et deviens, tu ne seras quun hte obscur sur la terre tnbreuse). K x nhng vt chng bn ngoi, git cht con ngi ngi ta ca mnh, t tay xy dng ni n tr ca mnh khng cn l mt khch l ti tm b v trn trn gian u ti na, hn tr thnh ch nhn cn nh ca hn, ch nhn cuc i hn. Nh ta, ta ly, Theo ngi, ta chng chy, Ta ci cc bc thy Khng bit ci mnh vy. (Nietzsche - Ng Trng Anh dch theo bn Php ng ca Alexandre Vialatte). Jhabite ma propre maison. Nai jamais imit personne. Et me suis moqu de tout maitre, Qui ne sest moqu de soi. Nhng ci nh l nh ca ta, do chnh tay ta lm ra , ta phi xy dng u: bng g? D nhin khng th bn ngoi v bng nhng cht liu gi 118

tm. Ngi nh an tr cho mnh v ng thi cho mi ngi ch c th c trong lng ngi thu sut, gii thot, bao la, tam thng bt tc nhng t tc mn k nh i s Milarepa: Bit mt iu ta cm nghim c mi iu: Bit mi iu ta hiu chng l mt; Ta cm nghim thc ti chn thc; Ci ging cht hp ca ta cho ta dui di v nm cong queo nh con tm mt cch thoi mi; B qun o mong manh khin thn th ta m; Cht t n tha mn d dy ta; Ta l mc tiu ca mi t tng gia v i; Ta l chn t hi ca tn ; Ta l ch quanh co ca sinh t v h hoi; Ta chng thch bt c x s no; Ta chng c nh ca bt c ni no; Ta chng tch cha thc phm cho s sinh sng ca ta; Ta chng ham mun ca ci vt cht; Ta chng phn bit n sch vi d; Ta chng b au kh giy v bao nhiu; Ta chng thch t mn m mnh bao nhiu; Ta chng buc rng hay thnh kin bao nhiu; Ta tm thy t do gii thot ca Nit Bn; 119

Ta l ngi an i k gi nua; Ta l bn chi ca tr em; Hin gi, ta lu ng qua nhng vng quc ca trn gian. Ta cu cho ngi v thn thnh c an tr tnh yn. Knowing one thing I have Experience of all things; Knowing all things I conprehend them to be one; I have experience of true reality; My narrow bed gives me ease to stretch and bend; My thin clothing makes my body warm; my scanty fare satisfies my belly. I am the goal of every great meditator; I am the meeting place of the faithful; I am the coil of birth and death and decay; I have no preference for any country; I have home in any place; I have no store of provisions for my livelihood; I have no fondness for material things; I make no distinction between clean and unclean in food; I have little torment of suffering; I have little desire for self-esteem; I have little attachment or bias; I have found the freedom of Nirvanna; I am the comforter of the aged; I am the playmate of children; The sage; I wander through the kingdoms of the world. I pray that ye men and gods may dwell at ease. (Milarepa, The Message of Milarepa) Khng nhng nguyn cu cho ngi v thn thnh c an nhin t ti, k thc hin c Chn Ng cn cu nguyn cho ton th vn vt c d phn yn vui: Xin nguyn cu cho vn vt c hnh phc, xin nguyn cu cho vn vt c thanh bnh: xin nguyn cu cho vn vt c hng chn phc.

120

(Vivekananda). Ci ta nh b cht, hay ng hn th nhp c vo ci TA tch nhin bt ng gia Thin Nhin: TA TNH TCH Ta tnh tch tnh yn, Thong dong tn lp gia Thin Nhin Vng cha ca mi vt Hoc N Vng ca mi Hoc Hong ca doanh hon thy thy T nh t ti trm chc v ngn ti trung tm chy bng ca mi mi th hn n nh ma, tr tru ca qy Ta cng chan ha tim nhim m sng nh chng Ta cng lai lng rt ht th ng giang h, n nhn hoang liu nh chng Ta cng lng im nh chng. Nhn thy cng vic ca ta, chc nghip ca ta v ngho nn v danh vng v nhc im v ti li v mi mi khc khc ca ta, tht chng quan trng chi nhiu nh ta vn tng. Ta mnh ta my, ta th ta thn, ta thn hn, ta linh phch, ta lch lau, ta cn l, ta c chim, ta kim tuyn, ta phin sng hong lc thch, ta song lch hong hc lu, ta s u hong lc ngc, ta dc dc hng lu ngc ngang ngang, ta hai hng i bc chn ch bt, ta bnh trc cm n nhn loan ao, ta chim bao th tr lc ngc trng, ta phng trng m bi phng tin cm Kim X Kim rch ng dc trn mnh my N Th Ch Tam C Nng, ta ln ng l vn mng gieo hai hng song song lu t thch, ta khai khi anh thn bn trng pht phi kin, ta khi pht uy quyn bn trng qun vn xim du a.

121

Me toward the Mexican sea. Ta hng thn phiu bng v phng my M Ty C i hi. Hoc trong min rng ri Mannahatta, Hoc ngoi ci ng la Tennessee, Hoc gia mt vng Thanh Cm Nguyt phiu du, Hoc h ph phng Nam phng Bc Hoc ra ngoi b t hi ro rt Hoc vo trong lc a ng mt trn nm chu Ta mt con ngi con Ging Sng Bt Tn Ta mt con k con Triu ng U Sng Ta mt con ma ln ng con go ku con Hc Qu Ta mt con mi ty ly con thng thng huyn lm bn tha d con rng ta Ta mt con gu mm ming ci bn t mt hong phong Ta mt con beo hoc l mt con cp Ta mt con cp hoc l chng mt cp chi m Ta mt con s t kim mao u bun n s vng r. Ta lm th thi s mu chanh mc tam s mui c nng Ta ving thm thn trang ti thn lng thang lang nng tri Ta thm ving mt con ngi l con k chnh ta Ta con ngi Trng Giang con ma i Hi 122

Ta con k ca lm tuyn sn th Hoc con ca sinh hot nng tri thn trang Hoc ca sinh bnh nng trang thn tri Hoc ca sinh l thn tri nng trang Hoc ca mt nng ma thu mang trong mnh mt trang quc sc Hoc ca mt nng t ma xun vng tay hc tr mang t chi tm ng phng th hu A river man, or a man of the woods or any farm-life these States or of the coast, or the lakes of Kanada. Ta th l ta trn ln khp ci, t thn tri sinh hot x s n, ti min duyn hi hoc giang h non nc Kanada kia. Ta nh vy l sut min ta ti hot, ti sinh ti bnh, ti bi bt c ni no cuc sinh bnh ta c sng, i c sng mi bnh sinh gia cuc! i c cuc mi sinh c sng mi trong cn i c t ti nh t ta ong a t mnh t my, tha h cho mc sc x y mi ph ng ngu nh ngu nhin. Ta mi phi tuyn v trong cn cht vt, Ta mi con chim ca ht v tnh d thm canh, Ta mi thp thnh thun thanh cng lc, v trong bo tp m tm, Ta mi n nm chu chi trong tng cn i rt, Ta mi hiu ht tr th trc mi lu lo l bch lm th, Ta mi bt ng ra mi tai ng tai ch, Ta mi ng rch gia mi dc mi ngang, mi tr ngn mi ta chit,

123

Ta mi k tuyt gia mi g ng ngn ngang, Ta mi mt hng gia mi on nhin nhi c tuyt, Nh y ht ta l ta nh th, nh mi cy ci v th vt mi nh nh. Walt Whitman, Leaves of grass. Bi Ging dch trong Sng Bnh Nguyn [1] Me Imperturbe Me imperturbe, standing at ease in Nature, Master of all or mistress of all, aplomb in the midst of irrational thing, Imbued as they, passive, receptive, silent as they, Finding my occupation, poverty, notoriety, foibles, crimes, less important than I thought, Me toward the Mexican sea, or in the Mannahatta or the Tennessee, or far north or inland, A river man, or a man of the woods or of any farm-life of these States or of the coast, of the lakes or Kanada, Me wherever my life is lived, O to be self-balanced for contingencies, To confront night, storms, hunger, ridicule, accidents, rebuffs, as the trees or animals do. Bn ngoi, k th hin c CHN NG c th n nhn mi i kht, ging bo, m ti, khc t, nhc nh l ni giao ha ca mi s. Mt hn nh mt t, khng chi t mt iu g th lng hn cng nh lng t c th dung np v ha gii c tt c: l ni chuyn tnh mi s. CCH NGN Cng rn v du dng, th bo v t nh, Thn mt v xa l, nh bn v tinh khit, Ni hn h ca nhng cung nhn v hin nhn, Ta l tt c iu , ta mun l iu , Va l b cu, rn rt ng thi l ln heo. LE PROVERBE DIT: Apre et doux, grossier et fin, Familier et tranger, malpropre et pur, 124

Rendez-vous des fous et des sages, Je suis tout cela, je veux ltre, Tout la fois colombe, et serpent et cochon. Nietzsche,Tri Thc Hn Hoan Thin ti khng c c tnh, Keats vit nh vy trong mt thin kho cu v Shakespeare. Cng vy, k th hin c Chn Ng khng c tn. l mt hi nhi mi cho i, cho i mi ngy nn chng bao gi kp lm giy khai sinh, tim ti hng v mi m nh mt tri mi bui mai mi mc. C th gi tn n l hn hoan? NIM HN HOAN NGY TH Ta khng c tn: Ta ra i mi c hai ngy. Ta s bit gi ngi bng g? Ta hn hoan, Hn hoan l tn ta. Cu cho hn hoan ngt ngo mi cng ngi! Nim hn hoan xinh! Nim hn hoan ngt ngo mi c hai ngy, Nim hn hoan ngt ngo l tn ta t cho ngi: Ngi mm n ci Khi ta ca ht Cu cho nim hn hoan ngt ngo mi cng ngi. INFANT JOY I have no name: I am but two days old, What shall I call thee? I happy am, Joy is my name. Sweet joy befall thee! Pretty joy! Sweet joy but two days old, Sweet joy I call thee: Thou dost smile, I sing the while Sweet joy befall thee. 125

William Blake, Songs of Innocence. HN HOAN, ta l HI NHI HN HOAN! K sng to khng nh nh vy. Ta c trch nhim v s mng ta, ta l k em iu thin n cho ta, ta l k em iu c n cho ta. Ta l ng Thanh Khit v hng Chn Phc v ta hiu th no l Chn Ng, th no l Chn Php. NGUYN HU HIU 3 Thng mi Canh Tut, ngy cui cng Hong Hc Lu. Mi mun bao gi bay ln cng c, hc vng! Kin nhn l tt c. Hy khoan thai, hy tin tng, Hy chn! ng mang cho i nhng tri xanh ng cht chua non, nhng bng hoa hm tiu a tn, ng cho i nm nhng au kh cha su, nhng hn hoan cha cao, nhng hn th cha vi, nhng yu thng cha y, ng cho i bit nhng am m cha tnh, nhng thao thc cha m, nhng tuyt vng cha cng, nhng kht vng cha ht, ng cho i thy nhng nim tin cha xanh, nhng hy vng cha , nhng ngy thng cha thing, nhng thn tng cha , ng cho i hay nhng ti li cha gii, nhng m cung cha thot, nhng a ngc cha khp kn cho trn gian, nhng thin ng cha m rng cho loi ngi, V ng ni v nhng con sng c ngu ph sa khng phng pht xanh mu bin m, cng ng ni v nhng no ng nghn li khng thnh 126

thang lng lng bng TA v gii thot bao dung. Phi sng v ni v I nh mt TON TH, v TA nh mt thnh phn v v TA nh l TT C. v thy, v chung hy dit v hi sinh trong tng hi th mnh. TAT TVAM ASI NGI L CHN NH OM TAT SAT TA L NG Y K sng to khng nh nh vy. l s sng to ti thng m mi ngi v tt c mi ngi phi thc hin. V sng to l sng v sng l sng to Sng to min man. [1]Qu Sn V Tnh, 1969, tr. 203-208 Ngun: Qu Sn V Tnh n hnh ln th nht 1971, Hng H n hnh ln th hai 1973 ti Si Gn. Bn in t do talawas thc hin

127