Osnovi Kontinuiteta Produkcije - Uređivanje Šuma

ZA lNTRENu uP0TRE8u ll - 31 -
ured|varje sura - predavarje, 200Z/2008 god|ra: 8oza|o 0rujo, 3urars|| la|u|lel 3arajevo

P 0 C L A V LJ E |
(Kop|raro po Val|cu, v. sa odreder|r |zrjerara)
08N0V| K0NT|NU|TETA PR00UK6|JE
0snovn| pojmov|
Kada se rad| o p|ar|rarju o|olerr|c||r rjera u sr|s|u pr|rc|pa |orl|ru|lela produ|c|je pr|||-
|or |zrade p|arova gazdovarja surara, ured|varje sura se os|arja ra rezu|lale sv|r surars||r rau-
cr|r d|sc|p||ra. u ovor pog|av|ju cero se osvrrul| saro ra re|e od l|r rezu|lala | lo u oroj rjer| |o|||o
je lo reoprodro ruzro za doroserje re||r rajvazr|j|r za||juca|a u duru pr|rc|pa |orl|ru|lela produ|c|-
je.
A||, pr|je rego pr|slup|ro |z|agarju ravedere raler|je, prelrodro ce ro del|r|sal| re|e os-
rovre pojrove rad| |a|seg |z|agarja | predusrelarja resporazura. Na|re, rasa slrucra lerr|ro|og|ja
jos se r|je usla|||a, ceslo su rar lerr|r| reprec|zr|, re|| lerr|r| se upolreo|javaju u drugor sr|s|u | dru-
go.
1. 8tepen zastrtost| zem|j|sta krosnjama staba|a sastoj|ne
Za ovaj pojar sro do redavro upolreo|java|| lerr|r "sk|op". Ka|o or re odgovara lreoa
ga rapusl|l|, | lo l|r pr|je slo rar |zraz 's||op lreoa za sasv|r drug| pojar.
3leper zaslrlosl| zer|j|sla |rosrjara slaoa|a sasloj|re del|r|sero odrosor pre|r|verog
d|je|a povrs|re sasloj|re |rosrjara slaoa|a sasloj|re | u|upre povrs|re sasloj|re lj.
f
f
1
; gdje je
1
f - pre|r|vera povrs|ra saloj|re |rosrjara slaoa|a sasloj|re, a
f
- povrs|ra sasloj|re.
3 ooz|ror ra lo da se re |rverlar|su sva slao|a preoorre sasloj|re, rego saro |zrad od-
redere deo|j|re, (|znad taksac|onog praga}, lo se sleper zaslrlosl| odros| ra laj d|o preoorre sasloj|re.
Zaslup|jerosl podr|al|a se poseoro |zrazava.
3leper zaslrlosl| zer|j|sla |s|azuje se u desel|rara (rpr. 0,1; 0,5; ....0,9; 1,0). Kada se rad|
o preoorr|r sasloj|rara or rora o|l| zralro |spod 1,0, jer se rad| o sasloj|rara |oje se pr|rodro
podr|aduju.
Ka|o je pozralo |z rau|e o pr|raslu | pr|rosu sura, srarj|varje slepera zaslrlosl| zer|j|-
sla pral| opadarje zaper|rs|og pr|rasla sasloj|re, a l|re | pr|rosa. Re|al|vro opadarje pr|rasla je u po-
cel|u, pocevs| od polpure zaslrlosl|, zralro rarje rego re|al|vro opadarje slepera zaslrlosl|, a pr| vr|o
r|s||r sleper|ra zaslrlosl| jav|ja se oorl u lor pog|edu. 3loga rar stepen zastrtost| moze pos|uz|t|
kao jedan od |nd|katora za poduz|manje mjera u duhu pr|nc|pa kont|nu|teta produkc|je.
2. 0bras|ost | obrast
Pr| |slor oor|lelu slar|sla, pr| |sloj slarosl| | pr| polpuroj zaslrlosl| zer|j|sla, rogu dv|je c|s-
le jedrodoore sasloj|re |sle vrsle drveca |ral| po re|laru: raz|||te brojeve staba|a, raz|||te teme|jn|-
ce | raz|||te zaprem|ne. Za oru sasloj|ru |oja |ra vec| oroj slaoa|a, ||| vecu lere|jr|cu ||| zaprer|ru dr-
vre rase, |azero da |ra vecu obras|ost.
3asloj|ra |oja |ra vec| oroj slaoa|a |ra po prav||u | vecu lere|jr|cu | vecu zaprer|ru, a||
roze o|l| | |zr|ra|a. 3loga se rarece p|larje: |oj| je od ova lr| la|sac|ora e|ererla (broj staba|a,
teme|jn|ca ||| zaprem|na} rajpodesr|j| za |zrazavarje ooras|osl|? Po|aza|o se da zaprer|ra drvela
roze pos|uz|l| u ravederu svrru |ao dosla dooar |rd||alor, pogolovo slo se rjero ulvrd|varje re roze
|zojec| zoog drug|r raz|oga.
3a slarov|sla pr|rc|pa |orl|ru|lela produ|c|je ras, zapravo, |rleresuje da || sasloj|ra |ra
preve|||u ||| prera|u ooras|osl. 0a o| sro lo sazra|| uporedujero rjeru lere|jr|cu ||| zaprer|ru sa ler-
e|jr|cor odrosro zaprer|ror sasloj|re |z pr|rosr|r lao||ca | lo: |sle vrsle drveca, |slog oor|lelrog raz-
reda, |slog rac|ra rjege | |sle slarosl|. Na laj rac|r do|az|ro do pojra obrast. Pod l|r pojror podrazu-
r|jevaro s||jedec| odros:
O
g
g
s
n
=
|||
O
v
v
s
n
=
; gdje je
g v
s s
,
- lere|jr|ca odrosro zaprer|ra |or|relre sasloj|re,
g v
n n
,
- lere|jr|ca odrosro zaprer|ra odgovarajuce sasloj|re |z pr|rosr|r lao||ca.
l oorasl (|ao | sleper zaslrlosl|) |zrazavaro u desel|rara.
vr|jedrosl pr|rjere oorasla u uredajroj pra|s| se re og|eda saro u |orslalac|j| rjegove
ve||c|re rego | u lore slo |z rje pro|sl|ce zak|juak, sta treba rad|t| u duhu pr|nc|pa kont|nu|teta pro-
dukc|je u konkretnoj sastoj|n|. lz|ozero se odros| ra c|sle jedrodoore sasloj|re za |oje su do sad |z-
radere pr|rosre lao||ce.
Pr||||or odred|varja oorasla preoorre sasloj|re lreoa|o o| rjeru lere|jr|cu ||| zaprer|ru
upored|l|, odrosro slav|l| u odros prera lere|jr|c| ||| zaprer|r| rjerog rorra|rog saslava. 0orasl | sle-
per zaslrlosl| se |od jedrodoore sasloj|re, uzevs| u s|ro|or prosje|u, prale. 3lo je rarj| oorasl, po pra-
v||u, je rarj| sleper zaslrlosl| | oorrulo.
3. 0b||k sk|opa
Pod ov|r pojror podrazur|jevaro redusoor| po|ozaj |rosrj| slaoa|a sasloj|re u pros-
loru. u ras|r |z|agarj|ra raz|||ovacero 4 ob||ka sk|opa:
v- hor|zonta|n|; v- 8tepenast|; v- V|ses|ojn|; v- Vert|ka|n|..

v0 horozonta|nom sk|opu govor|ro orda |ada se
|rosrje slaoa|a sasloj|re ra|aze u |sloj v|s|r| | |re jedru
elazu. Kara| ler|sl|car je za c|sle jedrodoore sasloj|re
|oje se proreduju r|s||r proredara.

v 0 stepenastom sk|opu govor|ro orda |ada se
|rosrje slaoa|a sasloj|re ra|aze jedra pored druge a|| u
raz||c|loj v|s|r|, |ao sleper|ce sleper|sla. Kara|ler|sl|car
je za sasloj|re u |oj|ra se pr|rjerjuje s|sler gazdovarja
s|up|rasl|r sjecara

v 0 v|ses|ojnom sk|opu gvor|ro orda |ada |rosrje
slaoa|a sasloj|re lorr|raju v|se |zraz|l|r elaza. uslvar|,
rogu se jav|l| dv|je la|ve elaze, |zr|rro lr|.
Kara|ler|sl|car je rpr. za sasloj|re rrasla | graoa.

v 0 vetr|ka|nom sk|opu govor|ro orda |ada se |rosrje
susjedr|r slaoa|a ra|aze u raz||c|l|r r|vo|ra a|| la|o da
se rj|rove ror|zorla|re proje|c|je dod|ruju ||| pre|r|vaju.
verl||a|r| s||op je |ara|ler|sl|car za l|p|cre preoorre
sasloj|re.

4. 0b||k smjese
Kao |ara|ler|sl|cro oo||jezje rjesov|l|r sasloj|ra je rac|r redusoorog proslorrog raspore-
da slaoa|a raz||c|l|r vrsla u sasloj|r|. 3 l|r uvez| raz|||ujero stab||m|nu (rorogeru) | skup|nastu
(rerorogeru) smjesu.
v 8tab||m|na smjesa: Kada se slao|o jedre vrsle drveca ra|az| pored slao|a druge vrsle
drveca | lo se porav|ja po c|je|oj rjesov|loj jedrodooroj ||| razrodooroj sasloj|r|, |azero da se rad| o
slao||r|croj srjes| (srjes| pojed|racr|r slaoa|a) s ooz|ror ra vrsle drveca.
v 8kup|nasta smjesa: Kada se slao|a pojed|r|r vrsla ra|aze u rarj|r ||| vec|r s|up|ra-
ra |azero da se rad| o s|up|rasloj odrosro rerorogeroj srjes| s ooz|ror ra vrsle drveca.
Zracajro je | lo |a|o su u c|sloj razrodooroj sasloj|r| proslorro rasporedera slao|a raz||-
c|log uzrasla (raz||c|l|r deo|j|ra). 3rjesa | u lor pog|edu roze o|l| slao||r|cra | s|up|rasla.
u rjesov|l|r razrodoor|r sasloj|rara rogu slao|a o|l| raz||c|lo rasporedera s ooz|ror ra
vrsle drveca | s ooz|ror ra rj|rov uzrasl. Ta|o rpr. roze sasloj|ra |ral| slao||r|cru srjesu s ooz|ror
ra vrsle drveca a s|up|raslu sooz|ror ra uzrasl slaoa|a ||| s|up|raslu u ooa pog|eda | ld.
5. 0mjer smjese
Re|al|vr| ud|o pojed|r|r vrsla drveca u rjesov|loj sasloj|r| |s|azuje se odrosor lere|jr|ce
||| zaprer|re vrsle drvela | lere|jr|ce ||| zaprer|re sasloj|re lj;
G
G
vr
sast
|||
V
V
vr
sast

u pra|s| se, po prav||u, |s|azuju udje|| sv|r vrsla drveca odjedror, ra vec usla|jer rac|r,
rpr. je|a 0,5; srrca 0,2; ou|va 0,3. To zrac| da u rjesov|loj sasloj|r| je|a uceslvuje sa 5/10 ||| 50, srr-
ca sa 2/10 ||| 20, a ou|va sa 3/10 ||| 30, s ooz|ror ra lere|jr|cu ||| zaprer|ru. Tada govor|ro o om-
jeru smjese sastoj|ne.
Kada se rad| o jedrodoor|r sasloj|rara orjeror srjese se oourvalaju sva slao|a, a |a-
da se rad| o preoorr|r sasloj|rara oourvalaju se saro slao|a c|j| su precr|c| vec| od odaorarog deo|j|r-
s|og slepera (taksac|one gran|ce odrosro taksac|onog praga).
0rjer srjese se |ada su u p|larju jedrodoore sasloj|re uspjesro pr|rjerjuje za ||as|l||a-
c|ju rjesov|l|r sura s ooz|ror ra ud|o vrsle | lo zarva|jujuc| lore slo se rj|re oourvalaju slao|a sv|r
deo|j|rs||r sleperova. Za ||as|l||ac|ju preoorr|r sura r|je podesar jer se rogu doo|l| rezu|lel| |oj| re
ZA lNTRENu uP0TRE8u ll - 3Z -
odgovaraju slvarror slarju. Ta|o rpr. desava se da se u ou|ovoj sasloj|r| rade podr|ada| |oj| je sas-
lav|jer od je|e | srrce. 3laoa|ca su da||e larja od la|sac|orog praga, a ouduc| da se ud|o je|e | srrce u
|rverlar|saror d|je|u sasloj|re r|je jav|o, svrslal| ce se sasloj|ra u c|slu ou|ovu suru, |a|o lo ora, g|e-
daro sa opsleg o|o|os|og slarov|sla, poseoro uzgojrog, uopsle r|je.
. Ve|||na sjec|sta
Povrs|ra ra |ojoj se u sasloj|r| vrse sjece oorove (| |or|slerja) raz|varo sjec|sle.3a ure-
dajrog slarov|sla raz|||ujero ve||ka | ma|a sjec|sta.
v Ve||ka sjec|sta su ora |ada se sjecor zarvala c|je|a sasloj|ra. Povrs|ra ve||||r sjec|sla
|rece se u vr|o ve|||or rasporu, od 0,5 ra pa ra v|se, a lorra |r se po||apa sa lorror odsje|a.
v Ha|a sjec|sta su ora |ada se sjecor zarvalaju d|je|ov| sasloj|re. Ta|vo sjec|sle je ra-
rje od 0,5 ra, a roze po lorr| |ral|, uzevs| pr|o||zro oo||| |ruga, |vadrala, e||pse, us|e pruge | drugo.
Pr| pr|rjer| ma||h sjec|sta podm|ad|vanje je pr|rodno. 3jece su op|odre, ruore | go|e
(|ao |srod|sla) le rj|rove |oro|rac|je. Pr||||or pr|rjere ve||k|h sjec|sta podm|ad|vanje je vjestako
||| pr|rodno. u drugor s|ucaju se pr|rjerjuju ||as|cre op|odre sjece.
Kada se pr|rjerjuju ra|a sjec|sla, saslav sasloj|re zav|s| od loga |oj|r se orojer sjec|sla
poc|rje oorova, |a|av |r je proslorr| raspored, |ojor d|rar||or se rj|rov oroj povecava | |a|o se sje-
c|sla proslorro r|zu, |o|||o lraje podr|ad|varje sjec|sla | |o|||a |r je ve||c|ra, a od svega loga zav|s| |o||-
|o je podr|adro razdoo|je sasloj|re |ao cje||re. Kada je oro |ral|o lorr|ra se lo|or vrerera l|p|cra je-
drodoora sasloj|ra a |ada je oro dugo, lorr|ra se sasloj|ra s|up|raslog saslava.
7. Pr|nos
Pr|ros u surarslvu je pro|zvod. To je u|upro pro|zvedera drvra rasa u sasloj|r| svedera
ra jed|r|cu povrs|re | vrerera. 0o|cro je lo god|ra | re|lar.
Prera lore, pod pr|rosor, podrazur|jevaro prosjecro pro|zvederu |o||c|ru drvre rase
god|srje po re|laru. 0a||e, laj lerr|r |ra ara|ogro zracerje oror |oj| or |ra u po|jopr|vred| odrosro u
e|oror|c| uopsle.
Pr|ros je del|r|sar ve|||nom | kva||tetom.
v Ve|||na pr|nosa
Pr|nos jednodobne sastoj|ne po ve||c|r| je jedra| rj|rovor prosjecror dooror zaprer|-
rs|or pr|raslu (u||juc|vs| | proredr| raler|ja|), ra oaz| sjece sasloj|re ra |raju odaorarog peodu|c|orog
per|oda ||| re|og drugog ra |oj| se r|s|| pr||||or razralrarja.
Pr|ros jedrodoore sasloj|re rozero pod|je||l| ra dva d|je|a:
- ra drvru rasu |oja se oslvaruje g|avror sjecor |
- ra drvru rasu |oja se oslvaruje proredara.
Naravro le drvre rase se roraju svesl| ra jedru god|ru | ra jedar re|lar.
Pr|nos preborne sastoj|ne po ve||c|r| je jedra| rjeror le|ucer zaprer|rs|or pr|raslu,
pod us|ovor da se ve||c|ra | deo|j|rs|a slru|lura rjere za||re re raz|||uje rrogo od rorra|re.
Pr|ros preoorre sasloj|re se o|lro raz|||uje od rjerog le|uceg pr|rasla po raspodje|| drvre
rase po deo|j|rs||r sleper|ra. ud|o larj|r deo|j|rs||r sleperova u pr|rosu je rarj|, a deo|j|r vec| rego
u le|ucer pr|raslu.
v Kva||tet pr|nosa
Kva||lel pr|rosa se |spo|java u dva v|da:
- u raspodje|| slaoa|a pr|rosa (||| rj|rove zaprer|re), po deo|j|rs||r sleper|ra |
- u |va||lelu slaoa|a pr|rosa, prverslvero u |va||lelu rj|rov|r deoa|a (pravrosl|, purodr-
vrosl|, c|sloc| od grara | dr).
8. Pr|hod
Ka|o cero |asr|je v|djel| oo|r sjeca golovo r||ada r|je jedra| pr|rosu, rego je, u prav||u,
||| vec| ||| rarj|. 3loga je, pored pr|rosa, polreoar pojar pr|hod. V|s|| se ra pr|rod u ralura|ror sr|s|u
a re u rovcu. Pr|rod je, da||e, rea||zova| pr|ros.
9. Etat
Elal je p|ar|rar| pr|rod u duru |orl|ru|lela gazdovarja.Kada su u p|larju jedrodoore sas
loj|re roze se govor|l| o pr|rodu |oj| se oslvaruje g|avror sjecor | o pr|rodu od proreda. u s|ucaju pre-
oorr|r sasloj|ra lo d|lererc|rarje je leze |zvesl|. lslo vaz| | za elal.
10. Za||ha sastoj|ne (sume}
0rvru rasu slaoa|a sasloj|re (sure) ceslo raz|varo za||ror sasloj|re odrosro sure.
Pr|rjeror log lerr|ra o|a|sava se |z|agarje raler|je | sporazur|jevarje.
Pr|ros, pr|rod, elal | za||ru oo|cro |s|azujero drvror rasor a|| rozero |r |s|az|val| |
orojer slaoa|a. u jedror | u drugor s|ucaju o|l| cero odreder|j| a|o se ravede rj|rova raspodje|a po
deo|j|rs||r sleper|ra. 0rvru rasu rajcesce |zrazavaro zaprer|rs|or jed|r|cor r
3
. Rede se |zraza-
va lez|ror (sure drvre rase).
0 PR|N08U 8A8T0J|NA
A} 0 VEL|6|N| PR|N08A 8A8T0J|NA
0a o| sro rog|| argurerlovaro p|ar|ral| polreore o|olerr|c|e rjere u sr|s|u pr|rc|pa |or-
l|ru|lela produ|c|je, reoprodro je da zraro |a|o zav|s| ve||c|ra pr|rosa sasloj|ra od or|r la|lora ra |o-
je rozero ul|cal| u procesu gazdovarja. 3 l|r u vez| ras prverslvero |rleresuje:
1. Kako se odnose vrste drveca s obz|rom na ve|||nu pr|nosa nj|hov|h sastoj|na.
2. Kakv| su odnos| u pog|edu ve|||ne pr|nosa |zmedu:
a} c|sl|r | rjesov|l|r jedrodoor|r sasloj|ra;
b} c|sl|r | rjesov|l|r preoorr|r sasloj|ra;
c} jedrodoor|r | preoorr|r sasloj|ra;
3. Kako zav|s| ve|||na pr|nosa:
a} jedrodoore sasloj|re od rjere slarosl| (duz|re produ|c|orog per|oda);
b} jedrodoore sasloj|re od rac|ra rjerog prored|varja;
c} preoorre sasloj|re od ve||c|re | deo|j|rs|e slru|lure rjere za||re.
1. 0dnos vrsta drveca u pog|edu ve|||ne pr|nosa nj|hov|h sastoj|na
0rjerlac|or| uv|d u ove odrose roze se doo|l| a|o se uporede pr|ros| c|sl|r jedrodoor|r
sasloj|ra. Ta|vo uporederje cero uc|r|l| za pojed|re oor|lelre razrede, ra oaz| prelposlav|e da se pr|-
rjerjuje umjerena n|ska proreda | ra oaz| slarosl| sasloj|ra pr| |ojoj se jav|ja |u|r|rac|ja pr|rosa.
Prera pr|rosr|r lao||cara (razr|r aulora), za pojed|re vrsle drveca | oor|lelre razrede,
odgovrajuc| pr|ros| u m
3
|ha |zrose:

8 o n i t e t n i r a z r e d
Vrst a dr veca i aut or t abl i ca
l ll lll lV V
Jela {l/u$$ER,'956j 'J,6 '0,9 8,8 7,0 -
3mrca {wlE0EV/hh,'942j '2,2 9,6 7,6 5,7 4,0
8ijeli bor {wlE0EV/hh,'94Jj 8,0 6,J 4,7 J,J 2,J
Evropski aris {$0lD3ER,'969j 9,5 7,2 5,' - -
Japanski aris {$0lD3ER,'95Jj '2,8 9,4 5,9 - -
0uglazija {$0lD3ER,'969j '8,8 'J,8 '0,4 - -
3itkanska smrca {$0lD3ERj '7,6 'J,5 '0,7 - -
hrast kitnjak {JuTThER,'955j 6,8 5,J J,7 2,4 -
hrast luznjak {TRlFuhDvl0,'965j '0,J 8,2 5,9 4,4 2,6
Cer {TRlFuhDvl0,'9..j '0,' 7,6 5,' J,5 ',8
8ukva {$0lD3ER, '967j 8,9 7,2 5,8 4,4 2,7
Crab {TRlFuhDvl0, '965j 6,8 5,J J,8 2,8 ',7
8rijest {TRlFuhDvl0,'965j 6,4 5,2 J,9 J,0 2,0
Jasen {TRlFuhDvl0,'965j 9,2 6,9 4,4 J,J 2,2
Joha {VlT$0lERll0l,'945j 8,5 6,5 4,6 --- ---
7opola bijela {TRlFuhDvl0,'965j '2,5 9,6 6,7 4,0 2,7
7opola P. marilandika {0RD0Dl,'9..j --- '2,5 --- --- ---
7opole {3luVE,'9.. j 27,0 '9,0 '2,0 --- ---
7. P. regenerata {$0lVlTZ- lEh0ER$j 45,0 J',2 '9,0 '0,J 4,0
Vrba bijela {TRlFuhDvl0,'965j '5,5 --- J,' --- ---
0vaj preg|ed ras orjerlac|oro ooavjeslava o lore |oju vrslu lreoa lors|ral| ra racur druge
rad| povecarja pr|rosa, raravro a|o su |spurjer| us|ov| pozral| |z rau|e o uzgajarju sura.
3 ooz|ror ra lo da je|a spada redu vrsle drveca ve|||og pr|rosa | da je u 8|l ora aulorlo-
ra, ra povecarje rjerog udje|a u rjesov|l|r surara je|e | ou|ve, je|e, srrce | ou|ve |ao | ra rjero
uroserje u c|sle ou|ove sure (u area|u je|e ), g|eda se s pravor |ao ra rjere |oj|ra se roze rrogo
uc|r|l| u pog|edu povecarja pr|rosa sura u 8|l.
Treoa rag|as|l| da povecarje pr|rosa, |oje o| us|jed||o uroserjer je|e u c|sle ou|ove sas-
loj|re, re o| o||o proporc|ora|ro odrosu 8,8 : 5,8 lj. ora|o |a|o se odrose pr|ros| sasloj|ra l|r vrsla za
lrece oor|lelre razrede, rego reslo vece, zoog loga slo su slar|sla ou|ov|r sasloj|ra lreceg oor|lelrog
razreda za je|u reslo p|odr|ja od slar|sla (zer|j|sla) je|ov|r sasloj|ra lreceg oor|lelrog razreda.
Zoog ara|ogr|r raz|oga unosenjem b|je|og bora u hrastove sastoj|ne |os|j|r slar|sr|r
us|ova roze se zralro povecal| pr|ros, ceslo | za dvoslru|o v|se od orog povecarja |oje o| odgovara|o
odrosu 4,7 : 3,7. N|su r|jel|| s|ucajev| da pod|grula oorova sasloj|ra ra rjeslo rraslove sasloj|re, |oja
je pr|pada|a |V oor|lelror razredu, pr|pada || oor|lelror razredu sooz|ror ra oor.
Naveder| pr|ros| za topo|e jasro u|azuju ra reosporre predrosl| rj|rovog uzgajarja saro
orda |ada se rad| o door|r 'lopo|ov|r slar|sl|ra.
Pr||||or razralrarja p|larja |a|o se odrose vrsle drveca u pog|edu ve||c|re pr|rosa rj|ro-
v|r sasloj|ra, zracajar je | odros |zredu vrsla u pog|edu asorl|rara pro|zvoda |oj| se rogu |zrad|l| |z
pr|rosa ra oaz| rac|ora|rog |s|or|scerja s|rov|re. uzevs| u s|ro||r |orlurara, zracajar je odros |zre-
du procerla |s|or|slerja drvre rase u lrupce za rerar|c|u preradu | procerla rjerog |s|or|slerja u c|-
jepare sorl|rerle. Ta|o rpr; |z drvre rase je|ov|r | srrcev|r slaoa|a deo|j|rs|e ||ase 10 - 50 cr, roze
se |zrad|l| u lrupce 0 - 5 , a |z ou|ov|r slaoa|a |sl|r d|rerz|ja 35 - 10 . 0orrula je s|luac|ja u pog-
|edu c|jepar|r sorl|rerala. Na ogr|jevro | ce|u|ozro drvo u prvor s|ucaju (je|a | srrca) olpada 5 - 10 7,
a u drugor (ou|va) 15 - 50 7. Ta|av odros |zredu cel|rara | ||scara, uzevs| s|ooodr|je, je prav||o. Ka|o
se lrupc| za rerar|c|u preradu p|as|raju |a|se rego ogrevro | ce|u|ozro drvo | pr|lor oslvaruju rrogo-
slru|o vece c|jere 'ra parju, |spada da su cel|rar| rerlao||r|j| od ||scara. To se ceslo dogada | orda |a-
da je pr|ros ||scara vec| od pr|rosa cel|rara.
2.a. 0dnos |st|h | mjesov|t|h jednodobn|h sastoj|na u ve|||n| pr|nosa
3 ooz|ror ra lo da se rjesov|l|r sasloj|rara oo|je |or|sl| zer|j|sle | proslor |zrad rjega
rego u c|sl|r sasloj|rara, za oce||val| je da se rjesov|l|r sasloj|rara oslvaruju vec| pr|ros| rego c|s-
l|r. 0osadasrja |sp|l|varja su |orslalova|a vece predrosl| u lor pog|edu saro za re|e rjesov|le sas-
loj|re.Ta|o, rpr. ve|||u predrosl |raju jedrodoore mjesov|te sastoj|ne b|je|og bora | bukve u odrosu
ra |ste borove sastoj|ne. Prera ra|az|ra Assrarr-a | w|ederarr-a, pr|nos mjesov|t|h sastoj|na
b|je|og bora | bukve (u |oj|ra je ou|va ug|avror c|r||a dorju elazu | part|c|p|ra|a sa 20-257 sooz|ror
ra lere|jr|cu), |zrazer na baz| suhe drvne mase, o|o je vec| za o|o 20 do 507 od pr|rosa jedrodoo-
r|r |st|h borov|h sastoj|na.
Prera ravod|ra |sl|r aulora | pr|ros| rjesov|l|r sasloj|ra ar|sa | bukve su pr|||cro vec|
od pr|rosa c|sl|r ou|ov|r sasloj|ra, za oko 207, a|o se pr|ros| |zraze ra |sl| rac|r.
Pr||||or |sp|l|varja pr|rosa rjesov|l|r jedrodoore sasloj|ra smre | bukve lez|sle je pos-
lav|jero ra p|larje |o|||| ra|s|ra|r| ud|o ou|ve sr|je o|l| pr| |ojer rece pr|ros rjesov|le sasloj|re osje-
lr|je pasl| |spod pr|rosa c|sle srrceve sasloj|re. lslraz|varja urger-a, F|ury-a, w|edemann-a | re||r
drug|r aulora su po|aza|a da ud|o ou|ve re sr|je da oude vec| od 20-307 (s ooz|ror ra lere|jr|cu) |
lo orda |ada se rad| o slar|sl|ra |oja odgovaraju ou|v|. u ooralr|r s|ucajev|ra rjesov|le sasloj|re
rrogo zaoslaju |za c|sl|r srrcev|r.
0 predrosl|ra rjesov|l|r sasloj|ra japanskog ar|sa | bukve o||o o| preurarjero govor|l|
jer su og|edre parce|e r|ade.
2.b. 0dnos |st|h | mjesov|t|h preborn|h sastoj|na u ve|||n| pr|nosa
Prera 'lao||cara la|sac|or|r e|ererala v|so||r sura u 8osr| (Hat|c, V.,193}, zapre-
r|rs|| pr|rasl| preoorr|r sasloj|ra je|e | ou|ve (c|sl|r | rjesov|l|r) ||| bon|tetnog razreda | stepena zas-
trtost| 0,7, |zrose:
Za |ste je|ove sasloj|re...........................................10,0 r
3
/ra
Za |ste bukove sasloj|re...........................................5, r
3
/ra
0,8 (0,2} 8,7 r
3
/ra (55)
0, (0,4} 7,4 r
3
/ra (32)
0,1 (0,} 7,0 r
3
/ra (25)
Za mjesov|te sasloj|re je|e|bukve
pr| udje|u je|e (bukve}:
0,2 (0,8} ,9 r
3
/ra (23)
Vjesov|le preoorre sasloj|re je|e/ou|ve zaoslaju |za c|sl|r je|ov|r sasloj|ra u pog|edu ve||c|-
re pr|rosa, a|| su |r pr|ros| zralro vec| od pr|rosa c|sl|r ou|ov|r sasloj|ra, za cca Z8.
Prera ov|r podac|ra prevoderje c|sl|r ou|ov|r sasloj|ra u rjesov|le sasloj|re je|e/ou|ve
povu||o o| sa sooor povecarje pr|rosa |zrazerog ra oaz| zaprer|re:
za 237, a|o ud|o je|e |zros| 207, (,9 - 5,=1,3:5,=23);
za 257, a|o ud|o je|e |zros| 407, (Z,0 - 5,=1,1:5,=25);
za 327, a|o ud|o je|e |zros| 07, (Z,1 - 5,=1,8:5,=32);
za 557, a|o ud|o je|e |zros| 807, (8,Z - 5,=3,1:5,=55).
Vjesov|l|r sasloj|rara je|e|smre|bukve oslvaruju se golovo |sl| pr|ros| |ao rjesov|l|r
sasloj|rara je|e/ou|ve, a|o je ud|o srrce dvoslru|o rarj| od udje|a je|e. Ta|o, prera raveder|r lao||-
cara |zros| zaprer|rs|| pr|rasl rjesov|le preoorre sasloj|re je|e/srrce/ou|ve, orjera srjese: je|e 0,1,
srrce 0,2, ou|ve 0,1, oko 7,4 r
3
/ra (je|e 3,52; srrce 1,51; ou|ve 2,31).
2.c. 0dnos jednodobn|h | preborn|h sastoj|na u ve|||n| pr|nosa
Na osrovu |og||e slvar| za oce||val| je da se jedrodoor|r sasloj|rara oslvaruju rarj| pr|-
ros| rego razrodoor|r. u pr||og lore govore s|edece c|rjer|ce:
v Jedrodoore sasloj|re re |or|sle surcevu ererg|ju | spojeve |z alroslere | |z zer|j|sla u
procesu lolos|rleze la|o polpuro | la|o e|oror|cro |ao razrodoore sasloj|re, zoog loga slo go|or sje-
cor sasloj|ra raslaju rarj| ||| vec| pre||d| u pro|zvodrj| drvre rase. Kod razrodoor|r sasloj|ra la|v|r
pre||da rera jer je zer|j|sle |orslarlro pre|r|vero suror (||scer) |oja(e) repre||dro pro|zvod| rovu
drvru rasu. 0s|r loga, jedrodoore (||| pr|o||zro jedrodoore) sasloj|re |raju razv|jer as|r||ac|or| apa-
ral saro u jedroj (ror|zorla|roj) elaz|. Ta|o razv|jeror s|sleru |rosarja odgovara ara|ogro razv|jer
s|sler |orjerja, |oje prod|re u zer|j|sle podjedra|o duoo|o (u jedar s|oj).
v u preoorroj sasloj|r| ve|||| d|o podm|adka se razv|ja pod krosnjama star|h staba|a,
zauz|rajuc| upravo rezralar pro|zvodr| proslor. Zoog loga |spada |ao da je po||orjer |ada se u||ore
slara slao|a. T|re se, ra posredar rac|r, povecava pr|ros u odrosu ra jedrodoore sasloj|re, raroc|lo
orda |ada se pr|rjerjuje s|sler go||r sjeca ra ve||||r povrs|rara.
v Rad| povecarja pr|rosa jedrodoore sasloj|re rasloj| se da se pr|r|jer| produ|c|or| per|-
od rajveceg pr|rosa. Kada sasloj|ra dosl|gre odgovarajucu slarosl lj. slarosl pr| |ojoj se jav|ja |u|r|ra-
c|ja prosjecrog doorog zaprer|rs|og pr|rasla (u||juc|vs| | proredr| raler|ja|) |ra slaoa|a |od |oj|r se jos
r|je jav||a |u|r|rac|ja la|vog pr|rasla po r
2
povrs|re |oju ora zauz|raju, |ao | slaoa|a |od |oj|r se la
|u|r|rac|ja jav||a pr|je. Kada o| o||o roguce da se prva slao|a jos podrze u sasloj|r|, a druga da se s|je|u
rar|je (a povrs|ra |spod rj|r posur|java), lo o| dopr|r|je|o povecarju pr|rosa sasloj|re. Ta|ve rogucro-
sl| re posloje jer o|sro, a|o o| se lo |zve|o, prelvor||| jedrodooru sasloj|ru u razrodooru. Naprol|v u pre-
oorroj sasloj|r| re saro da posloje rego se ore | oo||ro | |or|sle. Pr| pr|rjer| s|slera op|odr|r sjeca le
rogucrosl| su ra|e, a pr| pr|rjer| s|slera s|up|rasl|r sjeca rrogo vece, a|| jos uv|je| zralro rarje
rego pr| pr|rjer| s|slera preoorr|r sjeca.
3.a. Zav|snost ve|||ne pr|nosa jednodobne sastoj|ne od njene starost| (duz|ne
produkc|onog per|oda}
Kada se rad| o p|ar|rarju | provoderju rjera u sr|s|u pr|rc|pa |orl|ru|lela produ|c|je od ve-
|||og su zracaja ra|az| rau|e o pr|raslu | pr|rosu sura u pog|edu zav|srosl| ve||c|re pr|rosa jedrodoo-
re sasloj|re od rjere slarosl| odrosro duz|re produ|c|orog per|oda.
Ku|r|rac|ja prosjecrog doorog zaprer|rs|og pr|rasla pa, prera lore, | pr|rosa, jedrodo-
ore sasloj|re jav|ja se, u zav|srosl| od vrsle drveca, oor|lela slar|sla | rac|ra prored|varja, pr| odrede-
roj slarosl|, odrosro produ|c|oror per|odu. Pr| |racer ||| duzer produ|c|oror per|odu or je rarj|, a||
a|o le slarosl| posloj| re|al|vro ve|||a arp||luda u |ojoj se roze |relal| produ|c|or| per|od odrosro sla-
rosl sasloj|re a da lo re povuce za sooor ve|||e raz|||e u pog|edu ve||c|re pr|rosa.
Prera w|edemann-8chober-ov|r pr|rosr|r lao||cara za umjerene n|ske prorede | za
lrece oor|lelre razrede re|at|vne ve|||ne pr|nosa pr| rarj|r ||| vec|r slarosl|ra, u odrosu ra maks|-
ma|n| pr|nos |oj| je oo||jezer sa |ndeksom 100, |zrose:
3 l a r o s l s a s l o j | r e ( g o d ) vrsla
drveca Z0 80 90 100 110 120 130 110 115 155 200
8u|va Z1 82 88 91 95 9 98 100 - - -
lrasl Z 81 89 92 95 9Z 9Z 100 100 100 9Z
Je|a 8Z 93 98 100 100 99 98 9 95 - -
3rrca 88 93 9Z 99 100 100 - - - -
8|je|| oor 98 98 100 98 98 93 93 91 - - -
3ralraro || raz|||e u pog|edu ve||c|re pr|rosa do 5 |ao oezracajre, porerula arp||lu-
da |zros|:
v za bukvu o|o 0 god|na ( od 110 do rajrarje 1Z0 god.);
v za hrast o|o 90 god|na ( od 110 do 200 god.);
v za je|u o|o 0 god|na ( od 85 do 115 god.);
v za smru o|o 0 god|na ( od o|o 85 do 115 god.);
v za b|je|| bor o|o 55 god|na ( od 0 do o|o 115 god.).
Pr| oo|j|r | |os|j|r slar|sr|r us|ov|ra |ao | pr| pr|rjer| ja||r r|s||r proreda jav|jaju se arp-
||lude pr|o||zro |sl|r ve||c|ra. Na osrovu le c|rjer|ce roze se povuc| vr|o vazar za||juca|, sa slarov|sla
|orl|ru|lela produ|c|je: rad| sto bo|jeg usk|ad|vanja pr|nosa sa potrebama drustva, u pog|edu kva-
||teta pr|nosa (rjegove deo|j|rs|e slru|lure) moze se b|rat| starost sastoj|ne za sjeu u re|at|vno s|r-
okoj amp||tud|, a da to ne povue za sobom smanjenje pr|nosa po ko|||n|.
3.b. Zav|snost ve|||ne pr|nosa jednodobne sastoj|ne od na|na prored|vanja
Kada se rad| o p|ar|rarju u sr|s|u |orl|ru|lela produ|c|je od vr|o ve|||og zracaja su | or|
rezu|lal| rau|e o pr|raslu | pr|rosu |oj| se odrose ra ravederu zav|srosl. u lor pog|edu s|luac|ja je da-
ras jasra.
Rasvjel|javarju susl|re proo|era vr|o rrogo su dopr|r|je|| dansk| botan|ar| - f|z|o|oz|
oysen-Jensen | H||er, te sumar| H||er | N|e|sen. 0r| su svoj|r radov|ra u|aza|| ra lo u ceru |ez|
rogucrosl povecarja pr|rosa sasloj|re proredor u odrosu ra sasloj|ru |oja se re proreduje |, pr| lor,
|orslalova|| re|o|||o zracajr|r c|rjer|ca.
Na osrovu svega loga | slrucro |og|c|og rasud|varja roze se za||juc|l| |o|||o prorede uop-
sle rogu dopr|rjel| povecarju pr|rosa.
0r| su, za 1 ou|ove sasloj|re || dars|og v|so|og oor|lelrog razreda raz||c|le slarosl| ulvrd|||
god|snj| b||ans produkc|je |zrazene u tonama suhe drvne mase po hektaru- Podac| su pr||azar| u
raredror preg|edu (laoe|| 1).
Tabe|a 1: C00|8NJ| |LAN8 PR00UK6|JE (t|ha suhe drvne mase}
3larosl sasloj|re (god|ra) 8 25 1 85
RUT0 PR00UK6|JA (t|ha) 13,9 22,3 23,5 21,4
|. Cub|c| us|jed:
v 0dur|rarja s|lrog |or|jerja 0,1 0,2 0,2 0,2
v 0oac|varja grara 0,5 1,0 1,0 1,0
v 0oac|varja ||sca 2,1 2,Z 2,Z 2,Z
Ukupno gub|tc| prve grupe (t|ha} 2,7 3,9 3,9 3,9
||. Cub|c| us|jed:
v Resp|rac|je |or|jera 0,5 0,Z 0,9 0,9
v Resp|rac|je deo|a | grara 2,3 3,5 1,5 1,
v Resp|rac|je ||sca 3, 1, 1, 1,
Ukupno gub|tc| druge grupe (t|ha} ,4 8,8 9,0 10,1
|||. C00|8NJ| PR|RA8T
v lspod povrs|re l|a 0,8 1, 1, 1,2
v lzrad l|a 1,0 8,0 8,0 ,2
UKUPN| C00|8NJ| PR|RA8T (t|ha}: 4,8 9, 9, 7,4

Porerul| aulor| su |orslalova|| da se pos||je sk|apanja bukove sastoj|ne ne m|jenja v|-
se tez|na njenog ||sca po ha. u lo|u da|jeg rjerog razvoja povrs|ra ||sca se |sl|ra reslo srarjuje, a||
se povecava ud|o ||sca svjel|a, |oj| je lez| (po r
2
) od ||sca sjer|e. Zoog loga se, pos||je s||aparja sasloj|-
re, |a|o se v|d| |z podala|a, ne m|jenja n| gub|tak us|jed opadanja ||sca (2,Z; 2,Z; 2,Z). Ne r|jerjaju
se r| guo|lc| us||jed odur|rarja |or|jera (0,2; 0,2; 0,2) r| odoac|varja grara (1,0; 1,0; 1,0) vezaro za c|s-
cerje.
0r| su, da|je, |orslalova|| da se |za provedene prorede ne smanjuje gub|tak us||jed
opadanja ||sca zoog |slog raz|oga |oj| je ra|o pr|je raveder (veceg udje|a ||sca svjel|a). lslo la|o r|su
rog|| |orslaloval| ul|caj prorede ra ve||c|re osla|a dva guo|l|a (odum|ranja s|tnog korjenja | odbac|-
vanja grana). A|o or| | posloje rogu se zarerar|l| jer su l| guo|lc| rezralr| u odrosu ra sve osla|e vr-
sle guo|la|a.
8ve u svemu, prorede ne ut|u na ve|||nu gub|taka prve grupe. 8 toga efekat prore-
de u pog|edu pr|rasta zav|s| od toga kako ona ut|e na bruto produkc|ju | gub|tke us||jed resp|ra-
c|je. u odrosu ra reprored|varu sasloj|ru proredom se, raravro, smanjuje | bruto produkc|ja | gub|-
tc| us||jed resp|rac|je. A|o je srarjerje orulo produ|c|je u apso|utnom |znosu rarje od srarjerja
guo|la|a us||jed resp|rac|je, jav|ja se povecarje pr|rasla prored|vare sasloj|re u odrosu ra reprored|va-
ru, a u oorrulor s|ucaju jav|l ce se rjegovo srarjerje.
Prv| s|uaj (povecarje pr|rasla) se po prav||u jav|ja do| su sastoj|ne m|ade zoog :
v ve|||og udje|a zasjerjer|r slaoa|a, c|j| se as|r||al| lrose golovo u cje|osl| za resp|rac|ju;
v sposoorosl| r|ad|r slaoa|a da svoje |rosrje orzo pros|ruju | popurjavaju ||scer |
v ra||r precr||a rupa |oje raslaju proredara.
Kod star|j|h sastoj|na se jav|ja |zr|rro | lo orda:
v a|o je ud|o zasjerjer|r slaoa|a zralar, lj. a|o se rad| o vrsl| sjere |
v a|o vrsla orzo s|r| |rosrju | popurjava je ||scer (rpr. ou|va), a po prav||u jav|ja se
drug| s|uaj (srarjerje pr|rasla).
Proredor se, la|ode, re roze rrogo ul|cal| ra guo|l|e us||jed resp|rac|je ||sca | resp|racje
|or|jera.
Prera lore, poz|l|var ele|al prorede zav|s| prverslvero od srarjerja guo|la|a us||jed res-
p|rac|je grara | deo|a. ud|o ovog guo|l|a u u|uproj orulo produ|c|j| |zros| svega 15--207. Zoog loga, |a-
da se provederor proredor laj guo|la| re|al|vro rrogo srarj|, a orulo produ|c|ja rezralro, re roze
ele|al prorede u pog|edu povecarja pr|rasla o|l| ve||||. u ra|o repovo|jr|jer s|ucaju roze or |zoslal| po-
lpuro ||| se regal|vro odraz|l|.
0ak|e, od proreda se, uopste ne mogu oek|vat| vec| efekt| u pog|edu povecanja pr|-
nosa u odnosu na neprored|vane sastoj|ne. Ako je to tako, onda se ne mogu oek|vat| n| vece
raz||ke |zmedu razn|h na|na prored|vanja u pog|edu t|h efekata. To su pokaza|a | |straz|vanja za-
v|snost| ve|||ne pr|rasta | pr|nosa sastoj|na od na|na prored|vanja. 0na su b||a vr|o ob|mna. Na-
vest| cemo samo neka.
v wiedemann e na osnovu rezu|rara |srraz|vana o|vseg pruskog |nsr|rura za sumarsrvo oosao oo
zak|uka oa izmedu slabe, umjerene i jake niske proreoe nema vece raz||ke u pog|eou ve||-|ne pr|nosa | oa se
svijetlim proredama ostvaruju manji prinosi nego umjerenom niskom prored-om, do oko 10.
0a o| ukazao na ro u koo mer| ur|u proreoe na pr|rasr reme|n|ce sasro|ne | nen zaprem|-nsk|
pr|rasr w|eoemann e usranov|o oa ne posro| neka ooredena ve|||na reme|n|ce {a ova u naveco mer| zav|s| oo
na|na prored|vanaj pr| koo o| se osrvar|va|| maks|ma|n| r| pr|rasr|. hapror|v, on e urvro|o oa posro| s|roka
amp||ruoa opr|ma|ne reme|n|ce koa oae navec| pr|rasr {reme|n|cej | koa se gorovo ne m|ena oo oooa
|ervenaka oo zre|osr| sasro|ne za seu. Dpr|ma|na amp||ruoa e raz|||ra za razne vrsre orveca | za razna
oon|rerne razreoe. ha naoo||m sran|sr|ma |ez| ona za oukvu ak |zmedu 20 i 40 m
2
. unurar r|n s|rok|n gran|ca
moze se, oak|e, reme|n|ca pomerar|, a oa se o|rno ne m|ena pr|rasr reme|n|-ce |, rakode, n| zaprem|nsk| pr|rasr.
v Mitscherlich i Assmann su osrro reagova|| na wiedemann-ove na|aze. Jeoan | orug| rvroe oa
posro| ooredena ve|||na reme|n|ce pr| koo se av|a maks|ma|n| zaprem|nsk| pr|rasr, | oa e ona raz|||ra za razne
srarosr| sasro|ne. 0ni su, medutim, dokazujuci svoje teze, zapravo, pokazali da razlike izmedu pojedinih
nacina proredivanja u pogledu velicine prinosa nisu ipak velike i da one nemaju veceg prakticnog znacaja.
Raz||ke, uzevs| u s|rokom proseku, n|su oosr|za|e n| 10. he-sro vece raz||ke av|au se u m|ado ooo| kaoa se
proreoama aeg |nrez|rera osrvaruu po prav||u vec| elekr| nego proreoama s|ao|eg |nrenz|rera a|| u srar|o ooo|
roga nesrae ||| se av|a oorr, rako oa u pog|e-ou ve|||ne pr|nosa elekr| o||eoe ||| mogu o|r| negar|vn|. Tako npr
oansk|m proreoama se oo oko 70-80 goo|na osrvaruu vec| zaprem|nsk| pr|rasr| oukov|n sasro|na nego ak|m
n|sk|m proreoama, kasn|e se av|a oorr, rako oa u pog|eou ve|||ne pr|nosa |zmedu ova ova na|na prored|vana
gorovo nema raz||ke.
v weck, rakode, konsrarue da se izborom "podesnih" nacina proredivanja ne moze znatnije
povecati prinos | ro, u prvom reou, zoog roga sro ne raspo|azemo |no|karor|ma pomocu ko|n o| mog||, pr|||kom
provodena proreoa, urvrd|var| porenc|a|ne mogucnosr| poeo|n|n sraoa|a sasro|ne u pog-|eou zaprem|nskog
pr|rasra. $marra, oa o| se u rom s|uau lors|rauc| srao|a vec|n porenc|a|n|n moguc-nosr| | uk|anauc| ona koa u
pog|eou pr|rasra ma|o ooecavau mogao proreoom znarno povecar| pr|nos.
v Flury-ev ogled: 0v|e oukove sasro|ne do 74 godine n|nove srarosr| proredivane su
umjerenom niskom proredom. u eono oo n|n e raoa zavedena svijetla proreda, a oruga e | oa|e
prored|vana umerenom proreoom. u narednih 28 godina [102.god.} u sasro|nama su pro|zveoene |s-re ko|||ne
orvne mase, uprkos rome sro e prva o||a ako pror|edena u oonosu na orugu. Za nas e zna-ano ro oa se u rom
per|oou prva poom|ao||a | oa e podmladak dosegao visinu od oko 4,5 metra, ko-u {v|s|nuj, |nae, oosr|zu
m|aoe oukove sasro|ne za 20 godina, ako se razv|au poo norma|n|m us|ov|-ma. ha ra na|n e u prvom s|uau
u oonosu na orug| skracen produkcioni period za 20 godina ||| po-vecan prinos za 20 , ako se osrane pr|
prooukc|onom per|oou za '00 goo|na. / ro e pr|||no ve||ko po-vecane. Dsnova povecana pr|nosa |ez| u rome sro
se poom|aoak moze razv|ar| poo srar|m srao||ma za-uz|mauc| vr|o ma|| o|o "pro|zvoonog prosrora, a srar| o|o
sasro|ne "oooacue gorovo norma|an pr|rasr.
v 8aader smatra oa rezu|rar| komparar|vn|n og|eoa o prored|vanu pokazuu ve||ko s|agane rako oa
se p|rane ur|caa raz|||r|n na|na prored|vana sasro|na na ukupnu pr||zvoonu moze smarrar| r|-eseno, r. da
velicina prinosa ne zavisi mnogo od nacina proredivanja.
3.c. Zav|snost ve|||ne pr|nosa preborne sastoj|ne od deb|j|nske strukture
njene za||he
0oav|jera |sp|l|varja zaprer|rs|og pr|rasla preoorr|r sasloj|ra sa slrare v|se aulora po|-
aza|a su da je pr|rasl preoorre sasloj|re lo vec| slo je rjer sredrj| precr|| rarj|. Ta|o rpr. za trece bon-
|tetne razrede | pr| sleperu zaslrlosl| od 0,7, prera 'lao||cara la|sac|or|r e|ererala v|so||r sura ' u
8|l, odnose se zaprem|nsk| pr|rast| odnosno pr|nos| sastoj|na raz|||tog srednjeg pren|ka kao:
8rednj | pren| k sast oj | ne ( cm}
40 30 20 vrsla drveca
P r o c e n a t a (7}
Je|a 100 11 132
3rrca 100 115 110
8|je|| oor 100 115 183
Cr| oor 100 12Z 153
8u|va 100 105 118
lasl ||lrja| 100 101 112
Naveder| podac| u|azuju da su zav|srosl| ve||c|re pr|rosa preoorr|r sasloj|ra od rj|rov|r
sredrj|r precr||a za je|u, smru, b|je|| | crn| bor vr|o |zraz|le, o ceru lreoa vod|l| racura pr||||or |zoo-
ra pr|rosa s ooz|ror ra raspodje|u rjegov|r slaoa|a po deo|j|rs||r sleper|ra. Kada je ud|o lar||r slao-
a|a u pr|rosu vec| rora or o|l| vec| | u sasloj|r|, a slo je rj|rov ud|o vec| u sasloj|r| lo je | rarj| sredrj|
precr|| sasloj|re |, prera raveder|r rezu|lal|ra |slraz|varja, vec| je | rjer pr|ros.
To u rarjoj rjer| vaz| za bukvu | hrast k|tnjak. Kod ov|r vrsla la zav|srosl je rrogo ra-
rja. A|o o| se urjeslo ve||c|re pr|rosa uze|a relo rooa |oja se |z pr|rosa roze |zrad|l| la zav|srosl o| se
jos v|se olup||a, jer je pr| rarjer sredrjer precr||u pr|rosa rarj| proceral |s|or|slerja. Zoog loga se,
|ada su u p|larju ove vrsle drveca, roze s|ooodr|je o|ral| pr|ros s ooz|ror ra |va||lel oez oojazr| da ce
lo povuc| za sooor re|o vece srarjerje pr|rosa po |o||c|r|.
} 0 KVAL|TETU PR|N08A 8A8T0J|NA
3a slarov|sla pr|rc|pa |orl|ru|lela produ|c|je r| sro za|rleresovar| re saro za lo da
pr|ros oude lrajro slo vec| vec | slo |va||lelr|j| odrosro vredr|j|.
Ka|o je vec |sla|rulo, raz||kujemo dva v|da kva||teta pr|nosa.
Prv| v|d kva||teta pr|nosa og|eda se u raspodje|| slaoa|a pr|rosa (||| rj|rove zaprer|re) po
deo|j|rs||r sleper|ra |||, |a|o se ceslo |zrazavaro, u deb|j|nskoj struktur| pr|nosa.
0rug| v|d kva||teta pr|nosa se og|eda u kva||tetu staba|a pr|nosa, prverslvero u |va||-
lelu rj|rov|r deoa|a (pravrosl|, purodrvrosl|, c|sloc| od gara | dr.).
Najpr|je cero govor|l| o prvor v|du |va||lela pr|rosa, lj. o deo|j|rs|oj slru|lur| pr|rosa
sasloj|ra.
1.0. 0 0ELJ|N8K0J 8TRUKTUR| PR|N08A 8A8T0J|NA
Po prav||u su c|jere (po r
3
) deo|je oo|ov|re v|se od c|jera larje oo|ov|re, s loga |spada da
je, po prav||u, vredr|j| oraj pr|ros u |ojer parl|c|p|raju deo|ja slao|a u vecer procerlu.
lzooror produ|c|orog per|oda jedrodoore sasloj|re | rac|ra rjerog prored|varja le |zoor-
or deo|j|rs|e slru|lure za||re preoorre sasloj|re roze se u zralr|joj rjer| ul|cal| ra |va||lel pr|rosa sa-
sloj|ra rego ra rjegovu ve||c|ru. 0a||e, respe|lujuc| pr|rc|p |orl|ru|lela produ|c|je r| sro za|rlereso-
var| da zraro:
1. Ka|o zav|s| deo|j|rs|a slru|lura pr|rosa jedrodoore sasloj|re:
a} od rjere slarosl| odrosro duz|re produ|c|orog per|oda |
b} od rac|ra rjerog prored|varja |
2. Ka|o zav|s| deo|j|rs|a slru|lura preoorre sasloj|re od deo|j|rs|e slru|lure rjere za||re
Ad. 1a: Zav|snost deb|j|nske strukture pr|nosa jednodobne sastoj|ne
od njene starost| (duz|ne produkc|onog per|oda}
0eo|j|rs|a slru|lura pr|rosa jedrodoore sasloj|re zav|s| od rjere slarosl| odrosro duz|re
produ|c|orog per|oda. 8to je sastoj|na star|ja (produ|c|or| per|od duz|) to je ud|o v|s|h deb|j|nsk|h
stepena (k|asa} u pr|nosu vec|, a n|z|h manj|. Predposlav|ja se, raravro, |sla vrsla drvela |sl| oor|lelr|
razred slar|sla | |sl| rac|r prored|varja.
Val|c je, ra oaz| F|ury-ev|r podala|a |oj| se odrose ra deo|j|rs|e slru|lure srrcev|r | ou|-
ov|r jedrodoor|r sasloj|ra | ve||c|ra zaprer|ra proredrog raler|ja|a |oje sadrze rjegove pr|rosre lao-
||ce, |zracurao pr|o||zre procerlua|re deo|j|rs|e slru|lure pr|rosa porerul|r vrsla drveca za lrece oor-
|lelre razrede | za produkc|one per|ode od 70, 90 | 110 god|na. Nj|rov gral|c|| pr||az s||jed| (graf. a}.

Craf. a: Zav|srosl procerlua|re deo|j|rs|e slru|lure pr|rosa jedrodoore sasloj|re
od rjere slarosl| (duz|ne produkc|onog per|oda)

8HR6A
Produkc|on| per|od 110 god|na

UKVA

Ka|o se v|d| |z gral||ora, produzavarje produ|c|orog per|oda za 20 god|ra, od Z0 ra 90,
odrosro od 90 ra 110 god|ra, pov|ac| za sooor zralro povecarje procerlua|rog udje|a v|s|r deo|j|r-
s||r ||asa u drvroj ras| pr|rosa. Prera F|ury- ev|r podac|ra, procentua|n| ud|o deb|j|nsk|h k|asa
|znad pren|ka od 30 cm, u pr|rosu sasloj|ra raz||c|le slarosl|, za lrec| oor|lelr| razred, |zros|:
Z0 90 110
3larosl sasloj|re
P r o c e r a l a ()
v Za srrceve sasloj|re........ 1,2 29,9 15,0
v Za ou|ove sasloj|re.......... 1,5 23,2 38,9
0eb|j|nska struktura pr|nosa zav|s| | od stan|sn|h us|ova. Pr| |slor produ|c|oror per|-
odu | |slor rac|ru prored|varja ud|o v|s|r deo|j|rs||r ||asa u pr|rosu o|ce lo vec| slo su oo|j| slar|sr| us-
|ov|. To je | razur|j|vo, jer pr| oo|j|r slar|sr|r us|ov|ra slao|a jedrodoore sasloj|re orze deo|jaju rego
pr| |os|j|r. Rad| ||uslrac|je le zav|srosl|, gral|c| je pr||azara (graf. b} za |sle vrsle drveca (srrcu | ou|-
vu), procerlua|ra deo|j|rs|a slru|lura pr|rosa za |, ||| | V oor|lelr| razred, pr| produ|c|oror per|odu od
110 god|na.
Craf. a: Zav|srosl procerlua|re deo|j|rs|e slru|lure pr|rosa jedrodoore sasloj|re
od rjere slarosl| (duz|ne produkc|onog per|oda)
8 H R 6 A

U K V A

Ka|o se |z gral||ora v|d|, ud|o v|s|r deo|j|rs||r ||asa u pr|rosu je pr| prvor oor|lelror raz-
redu zralro vec| rego pr| lrecer, a pr| lrecer zralro vec| rego pr| pelor oor|lelror razredu. Prera
podac|ra F|ury-ev|r pr|rosr|r lao||ca, procerlua|r| ud|o deo|j|rs||r ||asa |znad 30 cm, pr| produ|c|or-
or per|odu od 110 god|na, za |, ||| | V bon|tetn| razred |zrose:
| ||| V
8 o r | l e l r | r a z r e d
P r o c e r a l a ()
v za srrceve sasloj|re................ Z1,2 15,0 25,
v za ou|ove sasloj|re.................. 52, 38,9 18,
lz raveder|r podala|a pro|z||az| da je procerlua|r| ud|o deo|j|rs||r ||asa |zrad 30cr pr|
prvom oor|lelror razredu vec| za skoro 3 puta rego pr| petom oor|lelror razredu.
8azeto |z|ozeno moze se zak|ju|t|:
prvo, da se prorjeror produ|c|orog per|oda roze r|jerjal| deo|j|rs|a slru|lura pr|rosa
u pr|||cro ve|||oj arp||lud|, |
drugo, da je la arp||luda pr| oo|j|r slar|sr|r us|ov|ra zralro s|ra rego pr| |os|j|r.
Ad. 1b: Zav|snost deb|j|nske strukture pr|nosa jednodobne sastoj|ne
od na|na prored|vanja
N|ske prorede
Rad| osvjel|javarja ravedere zav|srosl| pos|uz|cero se |or|relr|r pr|rjer|ra. Najpr|je
cero odgovor|l| ra p|larje da || posloje raz|||e u deo|j|rs|oj slru|lur| oslvarer|r pr|rosa sasloj|ra prore-
d|var|r s|abom, umjerenom | jakom n|skom proredom. u lu svrru pos|uz|l| cero se Assmann-ov|r
podac|ra. Podac| se odrose ra tr| |ste smreve sastoj|ne od |oj|r je jedra prored|vara s|aoor, dru-
ga urjereror o lreca ja|or r|s|or proredor. Podac| su ulvrder| |ada su sasloj|re |ra|e 104 god|ne.
Nj|rov| srednj| pren|c| su |zros|||:
3 a s l o j | r a.......... 1. 2. 3.
v r s l a p r o r e d e............ 3|aoa r|s|a urjerera r|s|a Ja|a r|s|a
3redrj| precr|c: c e r l | r e l a r a
v-proredrog raler|ja|a do 100 god. 11,5 11,9 12,Z
v-za||re sasloj|re u 101. god|r|....... 3Z,3 12,1 13,9
v-pr|nosa sastoj|ne do 104 god.... 1,7 17,0 17,0
Naveder| podac| u|azuju:
Prvo, da su sredrj| precr|c| oslvarer|r pr|rosa sasloj|ra |oje su prored|vare s|aoor, ur-
jereror | ja|or r|s|or proredor golovo |sl| (1,7; 17,0; 17,0};
0rugo, da su sredrj| precr|c| prvog | drugog d|je|a pr|rosa (proredrog raler|ja|a | za||re)
pr| pr|rjer| ja|e prorede o||| vec| rego pr| pr|rjer| urjerere prorede, a pr| pr|rjer| urjerere prorede su
o||| vec| rego pr| pr|rjer| s|aoe prorede.
Rea||zovara drvra rasa proredrog raler|ja|a o||a je rajveca u sasloj|r| |oja je prored|va-
ra ja|or r|s|or proredor, a u sasloj|r| |oja je prored|vara s|aoor r|s|or proredor rajrarja. 0orru-
lo je o||o u pog|edu za||re (g|avre sjece). Najveca je o||a u sasloj|r| |oja je prored|vara s|aoor a rajra-
rja u sasloj|r| |oja je prored|vara ja|or proredor.
Zarva|jujuc| vecoj lez|r| proredrog raler|ja|a | rarjoj lez|r| za||re (g|avre sjece), u saslo-
j|r| |oja je prored|vara ja|or r|s|or proredor rego u sasloj|r| |oja je prored|vara urjereror r|s|or
proredor, prosjecr| sredrj| precr|| jedrog | drugog d|je|a pr|rosa (za||ra proredr| raler|ja|), g|edaro
racurs||, povucer je prera do|je v|se u sasloj|r| |oja je prored|vara urjereror r|s|or proredor, la|o
da su |spa|| s|oro |sl| sredrj| precr|c| oslvarer|r pr|rosa u le dv|je sasloj|re. 0olovo |slo se porav|ja | za
sasloj|ru |oja je prored|vara urjereror r|s|or proredor u odrosu ra sasloj|ru |oja je prored|vara
s|aoor r|s|or proredor.
u pr|rosu sasloj|ra |oje su prored|vare ja|or r|s|or proredor su reslo v|se zaslup|jer|
rajv|s| deo|j|rs|| sleper| rego u oslvareror pr|rosu sasloj|ra |oje su prored|vare urjereror r|s|or
proredor, a sredrj| su reslo rarje zaslup|jer|. 0s|r loga ja|or proredor se roze uzgoj|l| rarj| oroj
slaoa|a or|r d|rerz|ja |oje se pr| pr|rjer| urjerere prorede uopsle re jav|jaju.
0anske prorede
Raz|||e |zredu ja|e | urjerere r|s|e prorede u pog|edu deo|j|rs|e slru|lure pr|rosa, uze-
vs| u cje||r|, |pa| r|su ve|||e | reraju re|| vec| pra|l|cr| zracaj. Vrogo zracajr|je raz|||e se oslvaruju
dars||r proredara u odrosu ra r|s|e prorede.
Kara|ler|sl|cro za dars|e prorede je lo da ore vr|o raro poc|rju | da su u pocel|u vr|o ja|e.
Zarva|jujuc| lore da se u r|adosl| slao||ra slav|ja ra raspo|agarje dovo|jro proslora ora orzo razv|jaju
vece |rosrje, slo opel za sooor pov|ac| vece deo|j|rs|e pr|rasle | orze deo|jarje slaoa|a. 3 loga, pr| |sloj
slarosl|, prored|vare sasloj|re dars|or proredor |raju, upr|os rrogo rarjer oroju slaoa|a, ||| vece
za||re ||| saro reslo rarje od za||ra sasloj|ra |oje se proreduju ja||r r|s||r proredara. u sredrjodoo-
r|r | slar|j|r sasloj|rara se re|al|vro rarje vad| | ra laj rac|r se |zojegava slvararje veceg oroja rupa.
A|o se sredrj| precr|c| | za||re prored|var|r sasloj|ra jakom n|skom proredom |zraze |n-
deksom 100, orda |rde|s| l|r e|ererala za sasloj|re |oje se proreduju danskom proredom |zrose:
3larosl sasloj|re (god) 30 10 50 0 Z0 80 90 100 110 120 110
ukva, || bon|tetn| razred
3redrj| precr|| () -- -- 11 150 115 13Z 13 139 133 -- --
Za||ra () -- -- 130 129 120 118 118 119 111 -- --
ukva, ||| bon|tetn| razred
3redrj| precr|| () -- -- 10 19 150 135 139 133 111 -- --
Za||ra () -- -- 159 122 120 118 11Z 125 112 -- --
8mra, ||| bon|tetn| razred
3redrj| precr|| () 120 111 11Z 128 12Z -- -- -- -- -- --
Za||ra () 1Z5 11 9 88 82 -- -- -- --- -- --
hrast, ||| bon|tetn| razred
3redrj| precr|| () 133 -- -- -- 125 - 12 128
Za||ra () - -- -- 101 -- 100 -- 98 -- 92 88
0a||e, oslvarer| sredrj| precr|c| ou|ov|r sasloj|ra |oje su prored|vare dars|or proredor
su zralro vec| od sredr|r precr||a ou|ov|r sasloj|ra |oje su prored|vare ja|or r|s|or proredor. Pos-
lo su | za||he sasloj|ra |oje su prored|vare dars|or proredor vece, rora | deo|j|rs|a slru|lura oslva-
rerog pr|rosa ou|ov|r sasloj|ra |oje su prored|vare dars|or proredor o|l| zralro porjerera u desro
u odrosu ra la|vu slru|luru pr|rosa ou|ov|r sasloj|ra |oje su prored|vare ja|or r|s|or proredor. Na-
|re, od u|upro pro|zvedere drvre rase, |oje su, |a|o je vec |sla|rulo, redusooro jedra|e po |o||c|-
r|, u prvor s|ucaju odpada v|se ra za||ru | rarje ra proredr| raler|ja| rego u drugor s|ucaju.
A|o se pr|rjerjuje danska proreda, srednj| pren|k ou|ove sasloj|re treceg oor|lelrog
razreda u 100-oj god|n| |znos| 3 cm. Taj sredrj| precr|| oslvaruje se n|skom jakom proredom kada
je sastoj|na stara 125 god|na. Prera lore, rad| ooezojederja pr|rosa |sle deo|j|rs|e slru|lure roze
se pr|rjeror dars|e prorede u odrosu ra s|ucaj |ada se pr|rjerjuju r|s|e prorede s|ral|l| produ|c|or|
per|od od 125 na najv|se 100 god|ra ||| rajrarje za 207, a lo je zralro.
Poz|l|vr| ele|l| pr|rjere dars|e prorede u pog|edu deo|j|rs|e slru|lure pr|rosa, |ada su u
p|larju smra | hrast su reslo repovo|jr|j| od orog ul|s|a |oj| se doo|ja saro ra osrovu uporederja os-
lvarer|r sredrj|r precr||a | lo zalo slo su za||re sasloj|ra |oje se proreduju dars||r proredara reslo
rarje od za||ra sasloj|ra u |oj|r se pr|rjerjuje ja|a r|s|a proreda. u pog|edu s|racerja produ|c|orog
per|oda posl|zu se |sl| ele|l|.
Ele|l| pr|rjere dars||r proreda u odrosu ra s|ucajeve |ada se pr|rjerjuju urjerere r|s|e
prorede su reslo vec| od |z|ozer|r.
8v|jet|e prorede
Ko|||o se sv|jel||r slardardr|r proredara roze ul|cal| ra deo|j|rs|u slru|luru pr|rosa ro-
ze se za||juc|l| ra oaz| s|jedec|r podala|a. Prera w|edemann-8chober-ov|r pr|rosr|r lao||cara u
bukov|m sastoj|nama prvog oor|-lelrog razreda u 120-oj god|n| slarosl|, pr| pr|rjer| sv|jet||h, jak|h |
umjeren|h n|sk|h proreda oslvaruju se s|jedece za||he, srednj| pren|c|, drvne mase prorednog ma-
ter|ja|a | ukupno pro|zvedene mase:
Za||ra sasloj|re
3redrj|
precr||
Proredr| raler|ja|
u|upro pro|zvedera
drvra rasa vrsla prorede
r
3
/ra cr r
3
/ra r
3
/ra
urjerera r|s|a proreda 582 5 10,1 12 44 1044 100
Ja|a r|s|a proreda 128 42 13, 590 58 1018 100
3v|jel|e prorede 29Z 30 1Z,1 Z1 70 971 100
lz podala|a se v|d| da u u|upro pro|zvederoj drvroj ras|, za||ra sasloj|re parl|c|p|ra u pr-
vor s|ucaju (umjerene n|ske prorede} oko 57, u drugor (jake n|ske prorede} oko 427 a u lrecer
(sv|jet|e prorede} oko 307. 3 ooz|ror ra lo re roze se oce||val| da o| reslo vec| sredrj| precr|| za||-
ra sasloj|ra |oje se proreduju sv|jel|or proredor, rogao povuc| za sooor veca porjerarja deo|j|rs|e
slru|lure oslvarerog pr|rosa u ovor s|ucaju, u odrosu ra sasloj|ru |oja se proreduje ja|or r|s|or pro-
redor pa | u odrosu ra sasloj|re |oje se proreduju urjereror r|s|or proredor. A||,u svakom s|uaju
b|ce u sastoj|nama koje se proreduju sv|jet||m proredama nesto v|se debe||h staba|a, medu nj|ma
| stab|a on|h d|menz|ja koje se ne jav|jaju u sastoj|nama koje se proreduju jako n|sk|m proredom.
Na|re, pr|rjeror slardardr|r sv|jel||r proreda re roze se |zojec| slvararje veceg oroja
rupa u sasloj|r| slo pov|ac| za sooor pad zaprer|rs|og pr|rasla sasloj|re. Ka|o slaoa|a, reraju razv|je-
re |rosrje u dovo|jroj rjer|, lo se re roze jav|l| r| zralr|j|e povecarje deo|j|rs|og pr|rasla odrosro orze
deo|jarje slao|a. To pogolovo vaz| za vrsle |oje u slar|joj doo| guoe sposoorosl s|rerja |rosrj|. 0s|r lo-
ga za||re sasloj|ra |oje se proreduju slardardror sv|jel|or proredor je zralro rarja od za||ra sasloj|-
ra |oja se proreduje ja|or r|s|or proredor.
V|soke prorede
Log|cro o| o||o da se pr|rjeror v|so|e prorede rogu oslvar|l| pr|ros| u |oj|ra su v|s| de-
o|j|rs|| sleperov| zralro zaslup|jer|j| rego u oslvarer|r pr|ros|ra r|s||r proredara. Assmann |sl|ce
da urjerera v|so|a proreda |ra ve|||e predrosl| pred ja|or v|so|or proredor | da ove predrosl| pro|s-
l|cu |z loga slo se pr| pr|rjer| ja|e oslaje pr| lzv. odaorar|r slao||ra do |raja produ|c|orog per|oda, do|
se pr| pr|rjer| urjerere, pr||||or sva|og provoderja prorede, slao|a o|raju rarovo. 0rug| poslupa| je,
po Assmann-ovor r|s|jerju raucro opravdar|j|, jer se |va||lel slao|a u lo|u z|vola r|jerja. lsl|ce da se
vec| efekt| mogu ostvar|t| ako v|soke prorede po|nju rano, oko 30. god|ne sastoj|ne.
Kada se rad| o vrslara sv|jel|a (rpr; o|je|| oor), re rogu se jac|r proredara |zazval| vec|
deo|j|rs|| pr|rasl|, pa prera lore, r| vec| ele|l| u pog|edu porjerarja deo|j|rs|e slru|lure pr|rosa u des-
ro. Voze se reslo posl|c| a|o ja|e prorede poc|rju vr|o raro, prera Assmann-ovor r|s|jerju le ele|le
|zaz|va prverslvero se|e|c|ja.

2. Zav|snost deb|j|nske strukture pr|nosa preborne sastoj|ne
od deb|j|nske strukture njene za||he
Rad| povecarja ||| srarjerja udje|a deo|j|r slaoa|a u pr|rosu jedrodoore sasloj|re, lreoa,
|a|o je |z|ozero, produzaval| odrosro s|rac|val| produ|c|or| prored. Rad| oslvarerja l|r c||jeva u pr|rosu
preoorre sasloj|re polreoro je povecal| odrosro srarj|l| ud|o deo|j|r slaoa|a u rjeroj za||r|. 0vo s loga
slo postoje sasv|m odreden|, skoro funkc|ona|n|, odnos| |zmedu deb|j|nske strukture pr|nosa | de-
b|j|nske strukture za||he preborne sastoj|ne.
Rad| rj|rov|r osvjel|javarja pos|uz|l| cero se pr|rjeror. u lu svrru gal|c|| su pr||azare
deb|j|nske strukture za||he dv|je preborne je|ove sastoj|ne | deb|j|nske strukture nj|hovog pr|nosa
(graf. "c"}. 0eo|j|rs|a slru|lura za||re druge sasloj|re raz|||uje od deo|j|rs|e slru|lure za||re prve saslo-
j|re po lore slo je ud|o v|s|r deo|j|rs||r ||asa u za||r| vec|, slo je za sooor povu||o vec| procerlua|r|
ud|o l|r ||asa u pr|rosu. Ka|o se |z gral||ora v|d| deo|j|rs|a slru|lura pr|rosa (|od ooje sasloj|re) je po-
rjerera u desro u odrosu ra deo|j|rs|u slru|luru za||re, slo je za|or|losl.
Craf. c: Procentua|ne deb|j|nske raspodje|e za||he | pr|nosa
dv|je je|ove preborne sastoj|ne
Prva sastoj|na (|}

0ruga sastoj|na (||}

Pr||az|ro sada ra jedror gral||oru procerlua|re slru|lure za||re prve | druge sasloj|re (graf d}, a ra
drugor gral||oru la|ve slru|lure rj|rov|r pr|rosa (graf.e}.
Craf. d} 8truktura za||he

Craf. e} 8truktura pr|nosa

lz gral||ora se jasro razo|re da povecanje procentua|nog udje|a v|s|h deb|j|nsk|h k|a-
sa u za||h| preborne sastoj|ne pov|a| za sobom povecanje procentua|nog udje|a t|h k|asa u pr|n-
osu | obratno. To je jedna od vr|o znaajn|h zakon|tost|.
Vogucrosl r|jerjarja deo|j|rs|e slru|lure pr|rosa preoorre sasloj|re je reupored|vo s|ra
rego |od jedrodoor|r sasloj|ra. Na lo u|azuje vr|o ve|||| procerlua|r| ud|o v|s|r deo|j|rs||r ||asa u pr|-
rosu preoorre sasloj|re u odrosu ra laj ud|o |od jedrodoore sasloj|re, a|o se s|slerals|| duze provo-
de sjece u preoorroj sasloj|r| ra oaz| poz|l|vre se|e|c|je.
Rao| ||usrrac|e roga oonosa uporedene su oeo||nske srrukrure osrvaren|n pr|nosa prebornih
sastojina sume Kuve [Couvet} sa oeo||nskom srrukrurom osrvaren|n pr|nosa jednodobnih smrcevih sastojina
sume Lindberg. Jeona | oruga se na|aze u vacarsko. $ran|sn| us|ov| su pooeonak|. Prooukc|on| per|oo sasro|ne
sume l|nooerg |znos|o e 120 godina.
u per|oou oo '92'. oo '926. goo|ne za sumu Couvet | u per|oou '9'2. oo '92'. goo|ne za sumu
Lindberg procenrua|n| uoe|| ooreden|n oeo||nsk|n k|asa u pr|nos|ma o||| su s|eoec|.
3 0 M A
0eo||nska k|asa
Couvet Lindberg
{cmj p r o c e n a r a {/j
'6---24 5,5 '6,7
26J4 '4,' 45,0
J8---50 29,4 J',8
50 i vise 51,0 6,5
Raz||ka e upravo ogromna; ook e u pr|nosu eonoooon|n sasro|na nav|sa oeo||nska k|a-sa
parr|c|p|ra|a sa 6,5/, u pr|nosu preoorn|n sasro|na parr|c|p|ra|a e sa 5'/ ||| sa oko osam puta.
Prema rome, ako su porreoe orusrva u on|m sorr|menr|ma ko| se mogu |zrad|var| |z oeoe|e oo|ov|ne
ve||ke u oonosu na osra|e | ako, s ooz|rom na sran|sne pr|||ke | vrsre orveca oo|aze u ooz|r preo-orne sume, onoa
cemo |n, oe|uuc| u ounu pr|nc|pa konr|nu|rera prooukc|e, lors|rar|, er raoa one |mau o|re preonosr| preo
eonoooon|m sasro|nama. Vedur|m, kaoa e u p|ranu kva||rer oeoa|a onoa e s|rua-c|a oruga|a.
2.0. 0 KVAL|TETU 8TAALA PR|N08A
Kada govor|ro o |va||lelu slaoa|a pr|rosa r|s||ro prverslvero ra |va||lel rj|rov|r deoa|a
(pravrosl, purodrvrosl, c|slocu od grara | s|.).3a slarov|sla pr|rc|pa |orl|ru|lela produ|c|je r| sro, u
ve|||or sleperu, la|ode, za|rleresovar| da zraro:
1. 0a || se rjerara rjega (prverslvero proredara) roze ul|cal| ra ovaj v|d |va||lela pr|-
rosa?
2. Ka|o se odrose c|sle | rjesov|le jedrodoore sasloj|re u pog|edu |va||lela slaoa|a pr|-
rosa?
3. Ka|o se odrose jedrodoore | preoorre sasloj|re u pog|edu |va||lela slaoa|a pr|rosa?
2.1. Zav|snost kva||teta staba|a pr|nosa jednodobne sastoj|ne
od na|na prored|vanja
Ka|av ce se ele|al posl|c| proredor zav|s| u vr|o ve|||oj rjer| od vrsle drveca | od dooa
|ada prorede poc|rju. Kada se rad| o vrslara drveca |od |oj|r je d|lererc|rarje slaoa|a u pog|edu |va||-
lela rj|rov|r deoa|a ve|||o | |od |oj|r je roguce, zarva|jujuc| ve|||oj sposoorosl| s|rerja |rosrj| | popurj-
avarju |rosrj| ||scer, polac| orze deo|jarje slaoa|a roguce je posl|c| vece ele|le. Ta|va je, za raz|||u od
srrce, ou|va. A|| dooar ele|al ce se posl|c| saro orda |ada prorede pocru raro. Tada je roguce pos-
lepero u||or|l| golovo sva |osa slao|a, redu rj|ra prverslvero dor|rarlra, a da pr| lore oslare jos
dovo|jro vrerera da se os|ooodera v|l|a slao|a, rajcesce ra|e |rosrje, do |raja produ|c|orog per|oda
razv|ju u |va||lelra deoe|a slao|a.
a} ukove sastoj|ne
v N|ske prorede
8u|va spada u oru grupu vrsla drveca |od |oj|r je d|lererc|raje slaoa|a u pog|edu |va||lela
deoa|a ve|||o | |od |oj|r je roguce, zarva|jujuc| ve|||oj sposoorosl| s|rerja |rosrje | popurjavarju |ros-
rj| ||scer, polac| orze deo|jarje slaoa|a.
0psl| uv|d u lo |a|o se redusooro odrose r|s|e prorede u pog|edu |va||lela pr|rosa sla-
o|a ou|ov|r sasloj|ra roze se doo|l| ra osrovu oslva-rer|r rezu|lala ra parce|ara lr| og|edre ser|je. Na
dv|je ser|je, Fre|enwa|de 195, c|je su sasloj|re |ra|e 103 god|ne | |oje su pr|pada|e prvor oor|lelror
razredu, | 0bersche|de 18, c|je su sasloj|re |ra|e 114 god|na | |oje su pr|pada|e drugor oor|lelror
razredu, procentua|n| udje|| dobr|h dom|nantn|h staba|a u za||hama sastoj|na su, |a|o ravod| w|e-
demann, |znos|||:
0 e o | j | r s | a | | a s a (cr)
do 30 cr od 30 cr sva slao|a
3 e r | j a vrsla prorede
ud|o door|r dororarlr|r slaoa|a u
za||rara sasloj|ra
v s|aoa r|s|a 1Z 11 32
v urjerera r|s|a 11 5Z 53
Fre|enwa|de 195
(103 god|re,
| oor. razred)
v ja|a r|s|a -
v s|aoa r|s|a 2Z 1 38
v urjerera r|s|a 0 Z1 8
0bersche|de 18
(114 god|ra,
|| oor. razred)
v ja|a r|s|a 51 ZZ Z3
Prera Assmann-u ra og|edr|r parce|ara ser|je Rotenbuch (lreca ser|ja), c|je su buk-
ove sastoj|ne o||e stare 134 god|ne | |oje su pr|pada|e drugor oor|lelror razredu, procentua|n| udj-
e|| teme|jn|ce vr|odobr|h, dobr|h | |os|h staba|a u ukupnoj teme|jn|c| sastoj|ne su |znos|||:
K v a | | l e l s l a o a | a
vr|odoor door |os 3 e r | j a vrsla prorede
p r o c e r a l a ( )
v s|aoa r|s|a 3 33 1
v urjerera r|s|a Z 39 51
Rotenbuch
(134 god|re,
|| oor. razred) vja|a r|s|a 1 53 31
u odrosu ra urjereru r|s|u proredu ja|or r|s|or proredor se lo|or razvoja jedrodo-
or|r sasloj|ra u||arja v|se slaoa|a sv|r |va||lelr|r ||asa. A|| se re|al|vro v|se zarvalaju |osa | sredrja, la-
|o da je ra |raju produ|c|orog per|oda procerlua|r| ud|o door|r slaoa|a pr| pr|rjer| ja|e r|s|e prorede u
sasloj|r| vec| rego pr| pr|rjer| urjerere r|s|e proreda.
u pog|edu |va||lela proredrog raler|ja|a je oorrula s|luac|ja: pr| pr|rjer| ja|e r|s|e prorede
je vec| ud|o |os|r slaoa|a, a|| a|o se ora ra vr|jere u||ore |z sasloj|re do| su jos r|ada | lar|a, rj|rov
regal|vr| ul|caj ra u|upro pro|zvederu drvru rasu lj. ra pr|ros je ra||. Ka|o je, u odrosu ra urjereru
r|s|u proredu, pr| pr|rjer| ja|e prorede reslo vec| | deo|j|rs|| pr|rasl odrosro orze uraslarje u v|se deo-
|j|rs|e slepere, lo je | ud|o |va||lelr|j|r slaoa|a u u|upro pro|zvederoj drvroj ras| vec|.
v 8v|jet|e prorede
0dros sv|jel||r proreda prera ja||r u urjerer|r r|s||r proredara re rozero osv|jel||l|
|or|relr|r podac|ra, a|| prera ravod|ra F|ury-a pro|z||az| da se u odrosu ra r|s|e prorede pr|mje-
nom sv|jet||h proreda mogu ostvar|t| ve||k| efekt| u pog|edu kva||teta pr|nosa bukov|h sastoj|na,
a|| re ravod| |or|relre podal|e.
v V|soke prorede
Preov|adava r|s|jerje da se, |ada su u p|larju bukove sastoj|ne, rajvec| ele|l| u pog|e-
du |va||lela slaoa|a pr|rosa rogu oslvar|l| v|sok|m proredama. Vedul|r, redoslaju egza|lr| podac| |oj|
o| lo r|s|jerje | polvrd|||. Prera Assmann-ovor r|s|jerju, s|abom v|sokom proredor se oslvaruju bo-
|j| rezu|lal| nego jakom v|so|or. Rad| ||uslrac|je ravescero re|e podal|e |oj| se odrose ra bukove
sastoj|ne |oje su o||e stare 102 god|ne. Teme|jn|ca slaoa|a najkva||tetn|je k|ase pr| pr|rjer| s|abe
n|ske, jake v|soke | s|abe v|soke |zros||a je, |a|o ravod| Assmann, 5,; 7,8 odrosro 9,5 m2|ha. Raz-
|||e |zredu sasloj|re |oja je prored|vara s|aoor r|s|or proredor |oja, pra|l|cro uzevs|, r|je r| prored|-
vara | sasloj|re |oja je prored|vara jakom v|sokom proredor, |pa| r|su ve|||e.
b} 8mreve sastoj|ne
var|rarje srrcev|r slaoa|a u pog|edu |va||lela je rrogo rarje od var|rarja ou|ov|r slaoa-
|a. 3loga se re rogu r| oce||val| zaracajr|j| ele|l| u lor pog|edu pr|rjeror proreda jaceg |rlerz|lela u
odrosu ra o|aze prorede. Preov|adava r|s|jerje da se, |ada su u p|larju srrceve sasloj|re najbo|j|
efekt| rogu posl|c| umjerenom n|skom proredom.
c} hrastove sastoj|ne
l rrasl spada u vrsle drveca |od |oj|r je d|lererc|rarje slaoa|a u pog|edu |va||lela vr|o ve-
|||o, | s ooz|ror ra lo lreoa|o o| oce||val| | vecu zav|srosl |va||lela slaoa|a pr|rosa od rac|ra prored|va-
rja. Vedul|r, |ada je u p|larju rrasl, lraze se, |a|o je pozralo, godov| odredere | ujedracere s|r|re. 3
ooz|ror ra lo Assmann sralra da se rogucrosl| u pog|edu rjege pr|rasla po |o||c|r| | |va||lelu, |ada
su u p|larju rraslove sasloj|re, |scrp|juju u okv|ru n|sk|h proreda.
w|edemann, redul|r, sralra da se rogu jakom n|skom proredor, uzgoj|l|, uzevs| u
prosje|u, kva||tetn|ja hrastova stab|a rego umjerenom, a zal|r da se u odnosu na n|sku proredu
roze v|sok|m proredama ostvar|t| v|se kva||tetn|h stab|a, a|| uz us|ov da se rad| o oo|j|r slar|sr|r
pr||||ara, |ada se roze odrzal| dorja elaza odrosro |ada roze ora da vrs| svoju lur|c|ju do |raja pro-
du|c|orog per|oda.
d} orove sastoj|ne
Kada se rad| o o|je|or ooru u rogucrosl| sro, zarva|jujuc| w|demann-u, da ravedero |
re|e |or|relre podal|e. 0r| se odrose ra sasloj|re ser|ja: Paten, Fa|kenberg | Ebersva|de, koje su
stare 131, 10 | 134 god|ne.
Procerlua|r| udje|| door|r dor|rarlr|r slaoa|a | slaoa|a ve||||r redoslala|a le oo|esr|r | po-
l|sler|r pr| pr|rjer| s|aoe (A}, urjerere (} | ja|e r|s|e prorede | ja|e r|s|e (6} le sv|jel|e prorede (L}, |z-
ros||| su:
s|aoa r|s|a urjerera r|s|a ja|a r|s|a sv|jel|a
(A} (} (6} (L} KVAL|TET 8TAALA
p r o c e n a t a ( 7 }
8 e r | j a " P a n t e n " ( 1 3 1 g o d . }
v dora dor|rarlra slao|a sa 1Z 31 11 -
v slao|a ve||||r redoslala|a, le
oo|esra | pol|slera sa
15 3 29 -
8 e r | j a " F a | k e n b e r g " ( 1 0 g o d . }
v doora dor|rarlra slao|a sa . 10 11 11 -
39 10 2 -
8 e r | j a " E b e r s wa | d e " ( 1 3 4 g o d . }
v doora dor|rarlra slao|a sa.. - 2Z - 1
- 39 - 28
3 ooz|ror ra procerlua|r| ud|o 'staba|a ma||h nedostataka" r|je |zredu parce|a ser|ja
o||o re||r prav||r|r raz|||a (rj|rov procerlua|r| ud|o r|je r| pr||azar).
Na osrovu ov|r podala|a roze se za||juc|l| saro lo da se proredara jaceg |rlerz|lela ro-
gu uzgoj|l| sasloj|re o|je|og oora, c|ja su slao|a reslo oo|jeg |va||lela rego |ada se pr|rjere o|aze prore-
de, a|| uz us|ov da prorede pocru raro.
2.2. 0dnos |st|h | mjesov|t|h jednodobn|h sastoj|na
u pog|edu kva||teta staba|a pr|nosa
u rjesov|l|r jedrodoor|r sasloj|rara jedra vrsla drveca je 'g|avra, a druge vrsle |graju
sporedru u|ogu. 0re se urose rad| slo uspjesr|jeg c|scerja slaoa|a g|avre vrsle | rad| orogucavarja
slo s|ooodr|jeg dje|ovarja pr||||or provoderja rjere rjege. To pogolovo vaz| za dvoelazre sasloj|re u
|oj|ra g|avre vrsle drveca, u prav||u, c|re vrsle sv|jel|a, a sporedre vrsle sjer|e. Kva||tet staba|a g|av-
n|h vrsta u mjesov|t|m sastoj|nama je bo|j| od kva||teta staba|a |st|h sastoj|na, a kva||tet staba|a
sporedn|h vrsta ug|avnom zaostaje vr|o mnogo |za kva||teta staba|a t|h vrsta drveca u |st|m sa-
stoj|nama.
2.3. 0dnos jednodobn|h | preborn|h sastoj|na u pog|edu
kva||teta staba|a pr|nosa
Posloje podvojera r|s|jerja |ada je u p|larju |va||lel slaoa|a pr|rosa jedrodoore | preoor-
re sasloj|re.
F|ury je odusev|jer |va||lelor |zradere p||ars|e oo|ov|re |z je|ov|r | srrcev|r slaoa|a |oja
su uzgojera u preoorr|r sasloj|rara. Pr| lore |ao presudar la|lor |sl|ce ujedracerosl s|r|re godova
slaoa|a preoorre sasloj|re, c|ja s|r|ra godova od cerlra prera per|ler|j|, rajpr|je ujedracero | u ra|or
sleperu povecava, a |asr|je se golovo re r|jerja. Zarva|jujuc| lore doo|je se rezara rooa rrogo ro-
roger|je slru|lure od rooe |oja se doo|ja |z lrupaca |oj| su |zra-der| |z uzgojer|r slaoa|a u jedrodooroj
sasloj|r|. Prera rjegov|r ra|az|ra | duz|ra c|slog deo|a slaoa|a preoorre sasloj|re je veca.
H|tscher||ch-ov| ra|az| r|su la|v|. rego oorrul|. V|lscrer||cr je suzdrz|j|v u ocjer| |va||lela
slaoa|a pr|rosa preoorr|r sasloj|ra, raroc|lo u pog|edu c|scerja od grara. 3ralra da je c|scerje slaoa|a
od grara u preoorr|r sasloj|rara pr|je |ocero rego urapr|jedero u odrosu ra jedrodoore sasloj|re.
0r je u 3crWarlzWa|du ra sla|r|r og|edr|r parce|ara po|ozer|r u preoorr|r sasloj|rara |orslalovao
da slao|a preoorr|r sasloj|ra |raju |raca c|sla deo|a rego slao|a jedrodoor|r sasloj|ra.
A||, |ada se uzre u ooz|r ve||c|ra pr|rosa | ooadva v|da rjegovog |va||lela |spada | prera
H|tscher||ch-ov|r ara||zara da je pr|nos preborn|h sastoj|na znatno vredn|j| od pr|nosa jednodob-
n|h sastoj|na.
0 ZREL08T| 8A8T0J|NA | 0 PR00UK6|0N|H PER|00|HA
Pojar zre|osl| r|je raslao u surarslvu. 0r je u surarslvo re|r|l|c|| prereser |z po|jopr|v-
rede. To, redul|r, re predslav|ja srelro rjeserje zalo slo za ulvrd|varje zre|osl| slaoa|a | sasloj|ra re
rozero pr|rjerj|val| ara|ogre |r|ler|jure or|r |oj| se pr|rjerjuju u po|jopr|vred|. 0s|r loga zre|osl u
surarslvu |ra sasv|r drug| sr|sao rego u jez||u.
Kr|ler|j za zre|osl u po|jopr|vred| je upolreo|j|vosl pro|zvoda (p|oda) | rjegova orza po|var|j|-
vosl. Zre|a pser|ca re roze oslal| ra rj|v|, zre|a jaou|a ra drvelu. 0a||e, u po|jopr|vredroj o||jroj pro|z-
vodrj| zre|ost objekt|vno | nedvosm|s|eno odredena. 0ra je strogo vezana za sasv|m odredeno
stanje p|oda (grozde je zre|o |ada je s|al|o, paradaj|z |ada je crver, pser|ca |ra polpuru, r|jecru |
voslaru zre|osl, |u|uruz |ra polpuru | s||azru zre|osl, | ld.). Po|jopr|vredr|| s|je u jeser ||| pro|jece a za-
rje re|o|||o rjesec| |asr|je. vr|jere zre|osl| je |a|o ulvrd|l|. Zoog |ral|og per|oda pro|zvodrje (re|o|||o
rjesec|) | orze po|var|j|vosl| pro|zvoda lu se re roze ulvrd|val| zre|osl sva|e jed|r|e, p|oda. Zalo su u
po|jopr|vredroj o|jroj pro|zvodrj|, u pr|rc|pu, sv| usjev| jedrog po|ja |slovrerero zre|| | pozrjever|.
u surarslvu r|je la|o. upolreo|j|vosl slao|a r|je slrogo vezara za odrederu rjegovu slarosl
||| d|rerz|je. Ne roze se rec| da je slao|o zre|o |ada je deoe|o 50, 0, |ld. cr., |ada se se slao|o roze
|or|sro upolr|jeo|l| | |ada je deoe|o od 10, 20, 30 | ld. cr. u surarslvu su, zapravo, r|jel|| s|ucajev| |ada
se za ulvrd|varje zre|osl| slaoa|a | sasloj|ra rogu pr|rjer|l| ara|ogr| |r|ler|j| or|r |oj| se se pr|rjerjuje u
po|jopr|vred|. Pr|rjerjuju se sasv|r drug| |r|ler|j|. Nj|r |ra v|se. Zoog loga |ra | v|se vrsla zre|osl|
slaoa|a odrosro sasloj|ra.
Zre|osl| sasloj|ra su, u prav||u, u lur|c|j| c||ja gazdovarja. C||jev| gazdovarja u surs||r
sasloj|rara su rrogoorojr|j| od or|r u po|jopr|vredroj pro|zvodrj|. 0r| se prolezu od pro|zvodrje |osa-
rac|og pruca, pre|o pro|zvodrje rovogod|srj|r je|||, v|rogradars|og |o|ja, do p||ars|e | lurr|rs|e oo|ov|-
re.
Ka|o se surs|e sasloj|re po prav||u podr|aduju pr|rodr|r puler lo |r se re roze posla-
v|l| r| jedar od c||jeva gazdovarja do| r|su os|gura|e polorslvo, odrosro dovo|jru |o||c|ru zdravog | |||-
javog sjerera. Kada slao|a sasloj|re pocru oo||ro radal| |va||lelr|r sjereror, |azero da je sasloj|ra
dosl|g|a f|z|o|osku zre|ost (po|nu zre|ost ||| zre|ost obnove}, za raz|||u od f|z|ke ||| b|o|oske zre|o-
st|, |oja raslupa |ada slao|a sasloj|re, us|jed slarosl|, poc|rju ug|oal| u vecer oroju. Arp||luda u |ojoj
se za razre vrsle drveca jav|ja ova zre|osl je vr|o ve|||a, od o|o 50 god|ra za vrbe do o|o 700 - 800 go-
d|ra za hrast. Kada je u p|larju redovra surs|a pro|zvodrja ova zre|ost, po prav||u, n|je od znaaja.
Ka|o pod produkc|on|m per|odom podrazur|jevaro vrerers|| |rlerva| od osr|varja sas-
loj|re do rjere zre|osl| lo posloj| | v|se vrsla produ|c|or|r per|oda, oro|||o |o|||o posloj| vrsla zre|osl|.
0r| rar u prav||u s|uze saro |ao upor|sla za |zoor produ|c|orog per|oda |oj| ce se slvarro
pr|rjerj|val|, lj. p|ars|og produ|c|orog per|oda.
1. PR00UK6|0N| PER|00 HAK8|HALN0C PR|N08A
("Zre|ost produkc|je najvece drvne mase"}
||| "Apso|utna zre|ost"}
0el|r|sar je oror slaroscu sasloj|re pr| |ojoj se jav|ja |u|r|rac|ja rjerog prosjecrog doo-
rog zaprer|rs|og pr|rasla, u||juc|vs| | proredr| raler|ja|.
0uz|ra ovog per|oda zav|s| od vrsle drveca, od slar|sr|r us|ova | rac|ra prored|varja, a va-
r|ra u re|al|vro s|ro|or rasporu. 0r rar je, zapravo, pozral za s|ucajeve za |oje su |zradere pr|rosre
lao||ce, ra osrovu |oj|r se roze |a|o odred|l|.
Prera w|edemann-8chober-ov|r pr|rosr|r lao||cara za c|sle jedrodoore sasloj|re |oje
se proreduju urjereror | ja|or r|s|or proredor, produkc|on| per|od| maks|ma|nog pr|nosa |zrose:
8or|lelr| razred
| ||| V vrsla drveca, rac|r prored|varja
g o d | r a
ukva, urjerera r|s|a proreda >110 >110 >110
hrast, ja|a r|s|a proreda 100 115 --
Je|a, urjerera r|s|a proreda 110 130 --
8mra, urjerera r|s|a proreda 90 110 110
8mra, ja|a r|s|a proreda Z5 95 --
|je|| bor, urjerera r|s|a proreda Z0 90 110
|je|| bor, ja|a r|s|a proreda 0 90 110
Za |zdarac|e sure rrasla | ou|ve, za sve oor|lelre razrede, 50 - 70 god|ra.
lz raveder|r podala|a pro|z||az|:
Prvo, da su produ|c|or| per|od| ra|s|ra|rog pr|rosa lo duz| slo su slar|sr| us|ov| |os|j| |
slo su prorede o|aze |
0rugo, da su za ou|ove sasloj|re sv|r oor|lelr|r razreda or| duz| od 110 god|ra, o||o da se
pr|rjerjuju urjerere o||o ja|e r|s|e prorede. Zapravo se r| re zra |o|||| su or| jer su pr|rosre lao||ce za
ou|ove sasloj|re |zradere do rajv|se rj|rove slarosl| od 110 god|ra.
Ne|ad |ada se u ogr|jevre svrre upolreo|java|o golovo |s||juc|vo ogr|jevro drvo | |ada je
rjegov lrarsporl o|o vr|o s|up, ceslo su se uzgaja|e r|s|e ou|ove sure jed|ro rad| pro|zvodrje ogr|jev-
rog drvela. Kva||lel slaoa|a pr|rosa rogao se lada zarerar|l| a lez|sle je poslav|jero ra ve||c|ru pr|ro-
sa. Zoog loga se vr|o ceslo pr|rjerj|vao u la|v|r s|ucajev|ra produ|c|or| per|od ra|s|ra|rog pr|rosa.
Produ|c|or| per|od ra|s|ra|rog pr|rosa raz|vaju jos 'ophodnjom pro|zvodnje najvece
drvne mase" (V||el|c,1950), odrosro 'ophodnjom najvece drvne mase" (Nerad|c,1929).
Produ|c|or| per|od ra|s|ra|rog pr|rosa rar daras, u prav||u, s|uz| saro |ao jedro od
upor|sla pr||||or |zoora p|ars|og produ|c|orog per|oda. Pra|l|cra |or|r|sl log upor|sla og|eda se u lore
slo zraro da ce pr|ros o|l| lo vec| po |o||c|r| slo je rarja raz|||a |zredu odaorarog produ|c|orog per|-
oda | produ|c|orog per|oda ra|s|ra|rog pr|rosa.
2. TEhN|6K| PR00UK6|0N| PER|00
("Tehn|ka zre|ost sastoj|ne"}
vr|o ga je les|o del|r|sal|, zalo cero se, rad| |a|seg oojasrjavarja rjegove susl|re, pos|u-
z|l| pr|rjer|ra.
lz slao|a se, a|o se respe|luje pr|rc|p rac|ora|rog |s|or|scerja s|ro|re, u prav||u, |zraduje
v|se vrsla sorl|rerala. Ta|o rpr. u drvroj ras| |va||lelr|r bukov|h staba|a (prera Vukm|rov|c-ev|r
sorl|rerlr|r lao||cara, 19..) parl|c|p|raju:
0 e o | j | r s | a | | a s a (cr)
15-20 20-30 30-10 10-50 50-0 V R 8 T A 8 0 R T | H E N A T A
v Furr|rs|| lrupc| | lrupc| za |juslerje sa................ -- -- 8,Z 18,8 23,
v P||ars|| lrupc| l; ll; | lll ||ase sa......................... -- 19,5 50,0 15,3 12,
vUkupno trupc| za mehan|ku preradu sa....... -- 19,5 58,Z 1,1 ,2
v Ce|u|ozro | ogrevro drvo sa.............................. 91,3 Z1,1 35, 30,2 2Z,Z
v 8v| sort|ment| sa............................................. 91,3 93, 94,3 94,3 93,9
3lo je slao|o deo|je lo se |z rjega roze |zrad|l|, re|al|vro uzevs|, v|se lrupaca za rerar|c|u
preradu, raroc|lo lurr|rs||r | lrupaca za |juslerje, a rarje ce|u|ozrog | ogr|jevrog drvela.
3||cra je s|luac|ja | |ad su u p|larju cel|rar|. u drvroj ras| je|ov|h | smrev|h staba|a ra
podrucju 8|l parl|c|p|raju:
0 e o | j | r s | a | | a s a (cr)
15 -20 20 -30 30 -10 10 -50 50 -0
V R 8 T A 8 0 R T | H E N A T A
P o c e n a t a (7}
v Furr|rs|| lrupc| | lrupc| za |juslerje sa............. - - - - -
v P||ars|| p||ars|| lrupc| l; ll; | lll ||ase sa.......... - Z,3 1Z,5 2,5 8,0
Ukupno trupc| za mehan|ku preradu sa....... - 7,3 47,5 2,5 8,0
v 3luoov| | jars|o drvo sa................................. 11,9 53,1 22,3 8,9 3,
v Ce|u|ozro | ogr|jevro drvo sa......................... 19, 15, 9,5 8, 8,1
8v| sort|ment| sa.............................................. 4,5 7,3 79,3 80,0 80,4
lz raveder|r podala|a pro|z||az| da je procerlua|r| ud|o lrupaca za rerar|c|u preradu u
asorl|raru lo vec| slo je procerlua|r| ud|o deoe||r slaoa|a u pr|rosu vec|, a ovaj je lo vec| slo je, |a|o je
rar|je po|azaro, produ|c|or| per|od duz|. 0orrulo je u pog|edu procerlua|rog udje|a ogr|jevrog, ce|u|oz-
rog | jars|og drvela.
u pr|rosu jedrodoore sasloj|re su zaslup|jer| sv| deo|j|rs|| sleper|, od rajr|z|r sve do or|r
rajv|s|r, |oj| se jav|jaju u sasloj|r| ra |raju produ|c|orog per|oda. 3 loga se |z pr|rosa jedrodoore
sasloj|re doo|je vr|o s|ro|| asorl|rar pro|zvoda, a|o se rac|ora|ro |s|or|scuje s|rov|ra.
Rad| sl|carja uv|da u lo |a|o se, sa prorjeror produ|c|orog per|oda, r|jarja procerlua|-
r| ud|o pojed|r|r sorl|rerala u pr|rosu jedrodoore sasloj|re pos|uz|l ce ro se, la|oder pr|rjeror.
u u|uproj drvroj ras| sorl|rerala |oj| se rogu |zrad|l| |z pr|rosa jednodobne smreve |
bukove sastoj|ne lreceg oor|lelrog razreda, |oje su prored|vare urjereror r|s|or proredor pr| pro-
dukc|onom per|odu od 90 do 110 god|na part|c|p|raju pojed|n| sort|ment| sa s|jedec|r procerl|ra:
8 H R 6 A U K V A
P r o d u | c | o r | p e r | o d (god)
90 110 90 110
VR8TA 80RT|HENATA
v 'F | 'L lrupc| sa....................................... -- -- 2,Z 5,3
v P||ars|| lrupc| l; ll | lll |||ase sa............... 2Z,Z 3Z,1 21,5 28,1
Ukupno trupc| za mehan|ku preradu sa 27,7 37,4 24,2 33,4
v 3luoov| | jars|o drvo sa........................... 52,1 11,9 -- --
v Ce|u|ozro | ogr|jevro drvo sa.................... 20,2 1Z,Z Z5,8 ,
l ov| procerl| su |zracural| porocu vec sporerul|r sorl|rerlr|r lao||ca.
Naveder| podac| u|azuju da se sa produzavanjem produkc|onog per|oda smreve sas-
toj|ne za dvadesel god|ra, od 90 na 110 god|na, povecava procerlua|r| ud|o lrupaca za rerar|c|u
preradu (|oj| se rogu |zrad|l| |z pr|rosa) u relo roo| lj. u ras| golov|r pro|zvoda, prera gorrj|r podac|-
ra sa 27,77 na 37,47, ||| gotovo za 107 (u apso|utnom |znosu!}. 0a|jr|r produzavarjer produ|c|o-
rog per|oda za 20 god|ra, lj. sa 110 na 130 god|na, re o| se oslvar||o la|o ve|||o povecarje udje|a lru-
paca za rerar|c|u preradu, rego reslo rarje, o|o 15. Ne rozero o lore odreder|je govor|l| jer re
raspo|azeo podac|ra o deo|j|rs|oj slru|lur| pr|rosa srrcev|r sasloj|ra pr| produ|c|or|r per|od|ra du-
z|r od 120 god|ra.
Prelposlav|ro da sro se od|uc||| da u relo roo| lrupc| za rerar|c|u preradu, |oj| ce se
rogu |zrad|val| |z pr|rosa jedrodoor|r srrcev|r sasloj|ra, parl|c|p|raju sa 457. Za oslvarerje la|vog
procerlua|rog udje|a lrupaca o|o o| polreoar, |ada je u p|larju rasa srrceva sasloj|ra, |a|o sro rar|je
v|dje||, produ|c|or| per|od od 130 god|ra. Tada o| o||e zadovo|jere polreoe druslva odrosro s|reg lrz|sla
u cje|osl|, a|o su | drug| ov| s|ucajev| rjesavar| ra |sl| rac|r. Prera lore, produ|c|or| per|od od 130 go-
d|ra, u ovor s|ucaju je predodreder odrosor dv|ju grupa sorl|rerala s ooz|ror ra rj|rov procerlua|r|
ud|o u relo roo|, od |oj|r se jedr| |zraduju |z deoe|e a drug| |z lar|e oo|ov|re.
u s|ucaju bukove sastoj|ne, |a|o se v|d| |z raveder|r podala|a, produzerjer produ|c|o-
rog per|oda sa 90 na 110 god|na povecava se procerlua|r| ud|o lrupaca za rerar|c|u preradu u relo
roo| sa 24,27 na 33,47, za 9,27 (u apso|utnom |znosu!}. 0a|jrje produzavarje produ|c|orog per|oda
za dvadesel god|ra pral||o o| sve rarje povecavarje log udje|a. 3l|r u vez| o| se povecava|a |o||c|ra
lrupaca za rerar|c|u preradu, |oj| se rogu |zrad|l| |z pr|rosa, a|| saro do re|og produ|c|orog per|oda
'x" (odnosno do neke starost| sastoj|ne "x"}, |oj| je zralro duz| od produ|c|orog per|oda ra|s|ra|-
rog pr|rosa. Pr| produ|c|oror per|odu 'x" jav|ja se |u|r|rac|ja procerlua|rog udje|a lrupaca za rerar|-
c|u preradu u relo roo|. 0a|jrj|r produzavarjer produ|c|orog per|oda |o||c|ra lrupaca za rerar|c|u
preradu o| se srarj|va|a, jer o| regal|vr| ul|caj srarjerja pr|rosa o|o jac| od poz|l|vrog ul|caja poveca-
rja procerlua|rog udje|a lrupaca u pr|rosu sasloj|re.
Produ|c|or| per|od od 130 god|ra |ada su u p|larju srrceve sasloj|re | produ|c|or| per|od
od "x" god|ra |ada su u p|larju ou|ove sasloj|re, rog|| o| sro razval| tehn|k|m, a za sasloj|ru |oja je
doseg|a slarosl od 130 odrosro "x god|ra rog|| o| sro |azal| da je doseg|a tehn|ku zre|ost | lo zalo
slo ce lada, a|o su | drug| s|ucajev| resavar| ra s||car rac|r, o|l| rajoo|je zadovo|jer asorl|rar polreoa
druslva odrosro s|ro|og lrz|sla. 0a||e, tehn|k| produkc|on| per|od je def|n|san onom staroscu sas-
toj|ne pr| kojoj se |z njenog pr|nosa, uz rac|ona|no kor|scenje s|rov|ne, dob|je takav asort|man
sumsk|h drvn|h pro|zvoda koj| je u najbo|jem mogucem sk|adu sa potrebama pr|vrede. Za saslo-
j|ru |oja je dosl|g|a lu slarosl |azero da je doseg|a tehn|ku zre|ost.
Terr|c|| produ|c|or| per|od je, u prav||u, duz| od produ|c|orog per|oda ra|s|ra|rog
pr|rosa.
Po|usa|| sro da op|sro |z|oz|ro sla se |ra podrazurjeval| pod lerr|c|or zre|oscu jedro-
doore sasloj|re | pod lerr|c||r produ|c|or|r per|odor, jer ga je vr|o les|o del|r|sal|. To su uc|r||| K|e-
pac | H||et|c.
K|epac |aze da je tehn|ka zre|ost sastoj|ne def|n|sana onom staroscu u kojoj sas-
toj|ne daju u najvecoj ko|||n| one sort|mente koje ze||mo |mat| (38). 0va|va del|r|c|ja o| odgovara-
|a u raser drugor s|ucaju, a|| re | u prvor. u prvor s|ucaju je produ|c|or| per|od predodred|o odros
|zredu sorl|rerala s ooz|ror ra rj|rov procerlua|r| ud|o u relo roo|, a re rajveca |o||c|ra or|r sorl|-
rerala |oje ze||ro |ral|.
H||et|c podrazurjeva pod lerr|c|or zre|oscu stanje g|avne sastoj|ne, |zrazeno broj-
em god|na potrebn|h za post|zanje odreden|h d|menz|ja, u kome je g|avn| sort|ment (osnovn| c||j
pro|zvodnje} na|az| u re|at|vno najvecoj ||| najpovo|jn|joj ko|||n| (52). Po rasoj ocjer|, ova del|r|c|ja
je lo|||o s|ro|a da je |zas|a |z o|v|ra lerr|c|e zre|osl|.
3. F|NAN8|J8K| PR00UK6|0N| PER|00
0el|r|sar je oror slaroscu sasloj|re pr| |ojoj |u|r|r|ra lzv. |sta zem|j|sna renta. 0 ce-
ru se rad| pozralo je |z e|oror||e. Na|re, u lo|u produ|c|orog per|oda od 'u" god|ra re|e jedrodo-
ore sasloj|re |oja je pod|grula vjeslac||r puler, |racero pr|hode | rashode.
Pr|hod| ce se sastojat| od:
v pr|roda od proredrog raler|ja|a, | lo: '0a" u a-loj god|r|, '0b" u b-loj god|r| |ld, |ld., |
v pr|roda od g|avre sjece 'Au" (sjece sasloj|re ra |raju produ|c|orog per|oda, u 'u"-loj
god|r|).
Rashod| ce se sastojat |z:
v lros|ova posur|javarja 6, ra pocel|u produ|c|orog per|oda |
v olpadajuc|r sva|ogod|srj|r upravr|r lros|ova "V" (lros|ova za odrzavarje sura), u lo|u
lrajarja produ|c|orog per|oda.

A|o, uz upolreou prav||a |aralro-|aralrog racura, |a|o pr|rode la|o | rasrode, pro|org|-
raro ra |raj produ|c|orog per|oda, orda ce pro|org|-rara vr|jedrosl pr|roda od proreda ra |raj produ|-
c|orog per|oda | vr|jedrosl pr|roda od g|avre sjece, urarjere za pro|org|rar| lrosa| "6", la|ode ra |raj
produ|c|orog per|oda, | za |oracru pro|org|raru sva|ogod|srj|r lros|ova odrzavarja sura (lros|ova
upravro-prodajre rez|je) ra |raju produ|c|orog per|oda |zros|l|:
p 0 , 0
1 p 0 , 1
v p 0 , 1 C ... p 0 , 1 0 p 0 , 1 0 A
u
u o u
o
a u
a u

+ + +

3a "p" je oo||jezer |aralrja|.
lz lorru|e se v|d| da ve||c|re
u o u
o
a u
a
p 0 , 1 C , p 0 , 1 0 , p 0 , 1 0

, predslav|jaju vr|jedrosl pr|roda
od proreda odrosro vr|jedrosl rasroda za posur|javarje ra |raju produ|c|orog per|oda 'u, racuralo
ra oaz| |arala ra |arale, a pos|jedrj| surarl je uslvar|, vr|jedrosl rerle ra |raju produ|c|orog
per|oda, |oja se god|srje jav|ja |ao rasrod u lo|u rjegovog lrajarja u v|s|r| od "V eura.
Ta|v| pr|rod| odrosro rasrod|, porov|l ce se u lo|u drugog, lreceg |ld; produ|c|orog
per|oda. Navedere ve||c|re s loga predslav|jaju rerlu |oja ce us|jed|l| prv| pul za 'u god|ra a zal|r ce
se porav|jal| sva|e u-le god|re u |slor |zrosu. 0o sadasnje vr|jednost| takve rente, oo||jez|ro je sa
"K", do|az| se a|o se ora porroz| sa la|loror
1 p 0 , 1
1
u
, pa je
p 0 , 0
v
1 p 0 , 1
p 0 , 1 C ..... op , 1 0 p 0 . 1 0 A
K
u
u o u
o
a u
a u
+ + +
=

0o odgovarajuce god|snje rente do|az| se a|o se rjera sadasrja vr|jedrosl, u raser s|u-
caju "K", porroz| sa 0,0p. Prera lore, god|snja |sta zem|j|sna renta, (oo||jez|ro je sa "r"} |zno-s|:
r = K 0,0p, odrosro
v p 0 , 0
1 p 0 , 1
p 0 , 1 C .... p 0 , 1 0 p 0 , 1 0 A
r
u
u o u
o
a u
a u

+ + +
=

lzraz je u ||leralur| pozral pod |reror Faustman-ov obrazac |ste zem|j|sne rente.
u gorrjoj lorru|| jav|ja se ve||c|ra rerle "r" |ao lur|c|ja v|se rezav|sr|r la|lora. Vedu rj|r
spadaju, pr|je svega |aralrja| "p | produ|c|or| per|od "u, a zal|r ' A
u
, |oj| je lo vec| slo je porodu|-
c|or| per|od duz|. 3lo je produ|c|or| per|od duz| o|l ce provedero v|se proreda, pa ce | vr|jedrosl pro|or-
g|rar|r vr|jedrosl| pr|roda od proredrog raler|ja|a ra |raju produ|c|orog per|oda o|l| veca. Kao rezav|-
sr| la|lor| jav|jaju se jos lros|ov| posur|javarja '6" | god|srj| upravr| lros|ov| 'V".
Nas ovdje |rleresuje |a|o zav|s| ve||c|ra zer|j|sre rerle ('r") od duz|re produ|c|orog per|-
oda ("u).
0a o| se sle|ao uv|d u le odrose, lreoa se prelrodro od|uc|l| za re|| |or|relr| |aralrja|
"p". Prelposlav|ro da je odaorar |aralrja| |zros| 2 (p=27}. Kada o| se |zracura|e ve||c|re rerle (r}
za razre produ|c|ore per|ode ("u") | gral|c|| pr||aza|e u |oord|ralror s|sleru, doo||a o| se |r|vu|ja |oja
pocevs| od |srod|sla, rajpr|je pada, dosl|ze r|r|rur a zal|r se d|ze, pres|jeca apsc|sru os, |u|r|r|ra, a
polor opel pada. 0oo||a o| se |r|vu|ja za p=27 |oja je pr||azara ra gral||oru.(v|d| l|uslrac|ju
oroj xx ).

za p 3 %
za p 2,5 %
za p 2 %
u
1
u
2
u
3
gc!.

l|uslrac|ja xx: Zav|srosl ve||c|re zer|j|sre rerle (r) od duz|re produ|c|orog per|oda (u)

Produ|c|or| per|od 'u1" pr| |ojer se jav|ja |u|r|rac|ja zer|j|sre rerle, raz|va se , |a|o je
rar|je recero, f|nans|jsk|m produkc|on|m per|odom, a za sasloj|ru |oja je doseg|a odgovarajucu sla-
rosl |aze se da je doseg|a f|nans|jsku zre|ost.
Kada o| se uze|o za p=2,57, doo||a o| se |r|vu|ja |oja o| |u|r|r|ra|a rar|je, lj; pr| |racer
produ|c|oror per|odu, rego u prvor s|ucaju |ada je |aralrja| 'p" o|o 27, | rjera |u|r|rac|ora lac|a
o| |eza|a r|ze. Provede || se lo |slo za p=37, laj produ|c|or| per|od o| o|o jos |rac| a vr|jedrosl ra|s|ra-
|re zer|j|sre rerle o| o||a jos rarja. l la dva s|ucaja su pr||azara ra |slor gral||oru.
Za evropske pr|||ke | za vazr|je vrsle drveca vec se pr| pr|rjer| kamatnjaka od 37 jav-
|jaju ra|s|ra|re zer|j|sre rerle |oje su vr|o ra|e, jedra|e ru|| ||| ca| regal|vre, a l|rars|js|| produ|c|-
or| per|od| su zralro |rac| (za 30 do 0 god) od produ|c|orog per|oda ra|s|ra|rog pr|rosa.
u s|ucajev|ra |ada je ra|s|ra|ra zer|j|sra rerla jedra|a ru||, |ao slo je lrec| s|ucaj, op-
|od|varje u|ozer|r sredslava jedra|o je |aralrja|u. A|o rerla |ra regal|vru vr|jedrosl orda je op|od|-
varje u|ozer|r sredslava rarje od pr|rjerjerog |aralrja|a, a a|o |ra poz|l|vru vr|jedrosl orda je oro
reslo vece. Pr| pr|rjer| l|rars|js|og produ|c|orog per|oda, op|od|varje u|ozer|r sredslava se |rece od 2
do ra|s|ra|ro 3,57.
A pr| duz|r ||| |rac|r produ|c|or|r per|od|ra je oro rarje. 3lvarro op|od|varje u|ozer|r
sredslava je jos rarje jer se u ova|v|r s|ucajev|ra re oourvalaju slele |oje je reroguce |zojec|. 0|e-
daro |roz pr|zru ov|r c|lara o|o|os|a |orporerla surarslva je rererlao||ra jer je op|od|varje u|ozer|r
sredslava rrogo rarje od |aralrja|a |oje oar|e p|acaju ra sledre u|oge.
Teor|ja ra|s|ra|re c|sle zer|j|sre rerle oaz|ra ra l|rars|js|oj leor|j| rajpovo|jr|jeg u|ara-
c|varja |ap|la|a. Po loj leor|j| je redopusl|vo guo|l| vr|jere ra pr|rodroj oorov|. Reserje su v|dje|| u vjes-
lac|oj oorov| sa sjecor ra go|o. Ta leor|ja je ja|o podrza|a go|e sjece ra ve||||r povrs|rara pr| gazdo-
varju surara. 3la v|se racur| su po|aza|| da srrca | o|je|| oor daju rajvece vr|jedrosl| c|sle zer|j|sre
rerle | zalo su lors|ra|| roro|u|lure l|r vrsla svuda, ca| | ra r|z|rs||r slar|sl|ra ||scara.
Te| |asr|je su se |spo|j||e regal|vre pos|jed|ce upolreoe l|rars|js||r race|a ra|s|ra|re
rerlao||rosl| ra o|o|os|or pro|zvodror ooje|lu - sur|, sa |zuzelror reolporroscu vjeslac|| uzgojer|r
roro|u|lura prol|v s||a rrlve | z|ve pr|rode, sa srarjerjer pro|zvodr|r rogucrosl| slar|sla zoog za||-
se|javarja | s||cro.
Tes|e pos|jed|ce le s|luac|je osjeca sredrjeevrops|o | zapadro-evrops|o surarslvo vec
odavro u oo|||u cesl|r |alaslrola u vjeslac|| pod|grul|r surara.
Treoa rag|as|l| da ra gazdovarje surara u 8|l r|je |ra|a ul|caja leor|ja c|sle zer|j|sre
rerle.

4. EK0N0H8K| PR00UK6|0N| PER|00
(Produkc|on| per|od maks|ma|ne sumske rente}
Pr||||or |zoora produ|c|orog per|oda, |z|ozera razralrarja |oja ras u |oracroj ||r|j| ooa-
vjeslavaju o zav|srosl| ve||c|re op|odavrja u|ozer|r sredslava od duz|re produ|c|orog per|oda r|su oez
||a|ve vr|jedrosl|. lz rj|r pro|sl|ce da su |rac| produ|c|or| per|od| e|oror|cr|j| | da rera raz|oga, u|o|||o
re posloje re|e poseore o|o|rosl|, da |z loga re povucero |orse|verce. Vedul|r, ve|||a duz|ra pro-
du|c|orog per|oda uros| reslo spec|l|cro slo |aoav| cvrsl|ru pr||||or doroserja od|u|a u lor pog|edu.
Na|re, darasrj| |o|e|l|v| |oj| gazduju surara | darasrje gererac|je |orure ra c|jer se podrucju ra|a-
ze sure r|su raler|ja|ro za|rleresovar| ra pr|rjer za lo |o|||| su o||| lros|ov| posur|javarja (osr|varja)
sasloj|re |oja je pod|grula pr|je 100 | v|se god|ra. Prera lore, or| r|su raler|ja|ro za|rleresovar| za
o||ars pr|roda od sasloj|re | rasroda sa rjer|r pod|zarjer, rjegor | cuvarjer. 0os|jedro lore r|su
raler|ja|ro za|rleresovar| r| za ravedere |a||u|ac|je, |ao r| za lo |oj| je produ|c|or| per|od raje|oror|-
cr|j|. Zoog loga se |ao e|orors|o upor|sle pr||||or |zoora p|ars|og produ|c|orog per|oda |or|sl| sur-
s|a rerla
8umska renta predslav|ja raz|||u |zredu pr|roda | rasroda u ele|-l|vr|r |zros|ra lj. re ra-
curajuc| uopsle sa |aralara, svederu ra god|ru:
u
v u C 0 A
r
u
+
=
Pr||aze || se zav|srosl ve||c|re surs|e rerle od duz|re produ|c|orog per|oda, doo|je se
|r|vu|ja |oja je po lorr| s||cra |r|vu|j| zer|j|sre rerle, a|| |u|r|r|ra rrogo |asr|je | v|se je po|ozera. Pro-
du|c|or| per|od ra|s|ra|re surs|e rerle je rrogo duz| od l|rars|js|og produ|c|orog per|oda (produ|-
c|orog per|oda ra|s|ra|re zer|j|sre rerle), za 30 do 0 god|ra, vec prera lore da || se rad| o oo|j|r |||
|os|j|r slar|sr|r us|ov|ra.
0ra ras re ooavjeslava o lore |a|o se op|odavaju u|ozera sredslva |, dos|jedro lore,
|ra pr||||or |zoora produ|c|orog per|oda ra|u vr|jedrosl |ao upor|sle e|orors|og |ara|lera.
5. PLAN8K| PR00UK6|0N| PER|00
To je oraj produ|c|or| per|od |oj| o| rar rajoo|je odgovarao u da-l|r o|o|rosl|ra, s ooz|-
ror ra slarje sura | slarja ra lrz|slu surs||r drvr|r pro|zvoda. Za rjegovo rea||zovarje lreoa 1, 2, 3 |||
v|se decer|ja. u lor pre|az-ror per|odu pr|rjerjuju se duz| ||| |rac| produ|c|or| per|od| od p|ars|og.
Pr||||or |zoora p|ars|og produ|c|orog per|oda os|arjaro se, pored osla|og, ra |z|ozera
upor|sla: ra produ|c|or| per|od ra|s|ra|rog pr|rosa, ra lerr|c|| | e|orors|| produ|c|or| per|od.
Rar|je je |sla|rulo da se roze zralro odslup|l| od produ|c|orog per|oda ra|s|ra|rog pr|-
rosa a da lo re povuce sa sooor zralr|je srarjerje pr|rosa. To zrac| da pr||||or |zoora p|ars|og pro-
du|c|orog per|oda r|sro cvrslo vezar| za odreder| produ|c|or| per|od |ada po|az|ro od zarl|jeva da
pr|ros oude lrajro slo vec|. lslo la|o, pr||||or |zoora p|rs|og produ|c|orog per|oda re veze rar cvrslo
ru|e r| lerr|c|| r| e|orors|| produ|c|or| per|od, |z proslog raz|oga, slo je rj|rova ocjera rajcesce res|-
gurra. u la|voj s|luac|j| je polpuro razur|j|va sprerrosl slrucrja|a da se jedror os|arja v|se ra jedro,
drug| pul ra drugo upor|sle, da |a|o poseze za |orpror|sr|r reserj|ra |ld. Proo|er jos |orp|||uje c|-
rjer|ca da se pr||||or |zoora p|ars|og produ|c|orog per|oda rora vod|l| racura | o drug|r rorerl|ra.
Kada su u p|larju smreve sastoj|ne, pr||||or |zoora p|ars|og produ|c|orog per|oda |ao
upor|sle do|az| ja|o do |zrazaja produkc|on| per|od maks|ma|nog pr|nosa, a zaposlav|ja se lerr|c||
produ|c|or| per|od |ao upor|sle, |z proslog raz|oga slo srrceve sasloj|re sa 120 god|ra slarosl| poslaju
ja|o reslao||re, rj|rov as|r||ac|or| aparal se proreduje, slao|a poslaju reolporra | |a|o ooo|jevaju slo
prale slele od o|uja |ld. Zoog svega loga les|o je, |ada su u p|larju srrceve sasloj|re, pravdal| duze
produ|c|ore per|ode od 120 god|ra | vr|o se r|jel|o pr|rjerjuju.
Kada su u p|larju bukove sastoj|ne, pr||||or |zoora p|ars|og pro-du|c|orog per|oda, |ao
upor|sle ja|o do|az| do |zrazaja ekonomsk| produkc|on| per|od upr|os rjegovoj l|u|drosl|. Na|re, s oo-
z|ror ra lo da se |u|r|rac|ja pr|rosa ou|ov|r jedrodoor|r sasloj|ra jav|ja le| |za 110 god|re rj|rove
slarosl|, lo pro|z||az| da se vece opadarje pr|rosa ou|ov|r sasloj|ra, u odrosu ra ra|s|rur, rece jav|l|
r| pr| produ|c|oror per|odu od golovo 200 god|ra. lslo la|o, rad| slo veceg povecarja procerlua|rog
udje|a lrupaca za rerar|c|u preradu, lreoa|o o| pr|rjerj|val| vr|o dug produ|c|or| per|od, rrogo duz| od
110 god|ra lj. da se |de ra lerr|c|| produ|c|or| per|od. Prera lore, s ooz|ror ra produ|c|or| per|od
ra|s|ra|rog pr|rosa | ra lerr|c|| produ|c|or| per|od |ao ra upor|sla, lreoa|o o| da p|ars|| produ|c|or|
per|od oude veora dug, golovo 200 god|ra, a|| lo se re c|r| zoog e|orors||r raz|oga. Naprol|v, u pra|-
s| se poduz|raju rjere da or re pre|az| 120 god|ra | vr|o r|jel|o doseze 110 god|ra.
l pr||||or |zoora p|ars|og produ|c|orog per|oda za hrastove sastoj|ne, ekonomsk| pro-
dukc|on| per|od do|az| ja|o do |zrazaja |ao upor|sle.
3 ooz|ror ra lo da |ra v|se upor|sla | rorerala o |oj|ra lreoa vod|l| racura pr||||or |zoo-
ra p|ars|og produ|c|orog per|oda | da su or| redusooro oprecr|, |ao | ra osla|e |z|ozere o|o|rosl|, ra-
zur|j|vo je da se |oracre od|u|e o duz|r| p|ars|og produ|c|orog per|oda u pra|s|, |ao rezu|larle rro-
g|r |orporerala, |pa| re raz|||uju ja|o rrogo.
0osad su se rajcesce pr|rjerj|va|| s|jedec| p|ars|| produ|c|or| per|od|:
v za srrceve sasloj|re .......... 80 - 120 god|ra
v za sasloj|re oje|og oora .... o|o 100 god|ra
v za je|ove sasloj|re ..............100 - 110 god|ra
v za ou|ove sasloj|re...........120 - 110 god|ra
v za rraslove sasloj|re.........110 do (r|jel|o) 200 god|ra.
0ro slo se rjesava |zooror produ|c|orog per|oda za jedrodooru sasloj|ru, za preoorru
sasloj|ru se resava |zooror slru|lure rjere za||re. 3loga o| o||o |og|cro da pdoruz|ro |z|agarje odgova-
rajuce raler|je. A|| lo recero uc|r|l| zalo slo se lo roze oo|je |z|oz|l| u s||opu rorra|rog saslava pre-
oorre sasloj|re.
P08EN| 0L|6| ZREL08T|
0oraz|ozere zre|osl| se s|oro |s||juc|vo odrose ra pro|zvodru lur|c|-ju. Teor|ja zre|osl| je
lu poduprla s poseoror d|sc|p||ror |ao slo je rau|a o pr|raslu | pr|rosu sura.
3||cro |ao pr| drvropro|zvodroj lur|c|j| posloj|, la|ode, za druge (opsle |or|sre) lur|c|je
re|a slarosl sasloj|re |oja predslav|ja opl|rur ra|or |oje poc|rje rj|rova |rlerz|vrosl s|ao|l|. Polreoro
je rag|as|l| da do sada le za|or|losl| r|su dovo|jro |slrazere, la|o da raspo|azero sa vr|o os|udr|r po-
dac|ra odrosro o|v|rr|r podac|ra za |or|relre slar|sre (e|o|os|e) odrose.
v u zast|tn|m sumama |raro pos|a sa spec|l|cr|r 'zre|oslr|r razdoo|j|ra, zav|sro od
spec|l|crosl| zasl|lre lur|c|je. Za zasl|lru lur|c|ju je gruoo uslarov|jero, da poc|rje s|ao|l| razrjerro |a-
sro, pos||je produ|c|orog per|oda ra|s|ra|rog pr|rosa, a|| pr|je l|z|c|e zre|osl|. (ajt|n,1974.}.
v 3||cro vaz| | za h|dro|osku funkc|ju, l.j. lur|c|ju sure |ao regu|alora ol|carja vode. Rus-
|| r|dro|og Ho|anov (190, 1973} je uslarov|o, da je opl|rur ('zre|osl) za lu lur|c|ju s|gurro |spod l|-
z|c|e zre|osl|, prerda zracajro |zrad produ||orog per|oda ra|s|ra|rog pr|rosa | e|orors|og produ|-
c|orog per|oda.
v Za rekreac|jsku funkc|ju, |oja je zav|sra od eslels|e | eroc|ora|re lur|c|je, raslupa
opl|ra|ro lur|c|or|sarje pos||je produ|c|orog per|oda ra|s|ra|rog pr|rosa. Za lu lur|c|ju je polreoar
vec| ud|o sasloj|ra u opl|ra|roj laz|, r|ade laze su rarje zar|r|j|ve.
v Pr| gazdovarju oorov|r surara 3|o|r|je | rus|og 0a|e|og |slo|a |raju pos|a s poseor|r
c||jer, pro|zvodrjor p|erer|l|r krznasa - sobova. Zre|osl se lu po||apa s l|z|o|os|or zre|oscu pr| |ojoj
|u|r|r|ra pro|zvodrja sjerera loga oora, |oje je zracajaro za |srraru sooova. Prera ajt|nu (1974},
ora |u|r|r|ra pr| 280 god|ra.
v u Kazahstanu gaje ||pove sume, rar|jerjere pce|arslvu, gdje raslupa lzv.medonosna
zre|ost pr| 80 god|na (ajt|n, 1974}.
v Zar|r|j|v| su rezu|lal| |slraz|varja v|serarjers|e upolreoe oorov|r sura u p|ar|rs|or
d|je|u 3|o|r|je (Ho|sejev 1995 po 8p|r|donovu}, gdje ravode, da h|dro|oska funkc|ja ku|m|n|ra pr| sla-
rosl| pre|o 300 god|na, rajvecu produkc|ju sjemena dosl|ze pr| slarosl| oko 200 god|na, a ra|s|ra|-
ra produ|c|ja drvre rase raslupa pr| slarosl| od 120 god|na. A a|o o| se drza|| l|rars|js|e (|orerc|ja|-
re) zre|osl|, rora|| o| sasloj|re oorav|jal| pr| slarosl| od 80 god|na.
C|rjer|ca je da su |slraz|varja reprodu|c|je oroj|r|r opsle|or|sr|r lur|c|ja sura jos ra poc-
el|u, a|| se sa s|gurroscu roze uslvrd|l| da je rj|rov opl|rur pos||je slarosl| pr| |ojoj se jav|ja |u|r|rac|-
ja produ|c|je drvre rase po |o||c|r|.
Narjera ravoderja re||r spec|l|cr|r oo|||a zre|osl| je prverslvero o||a la da o| se u|aza|o
ra zav|srosl zre|osl| od c||jeva gazdovarja. Ka|o pr| gazdovarju surara uv|je| |oro|rujero v|se c||je-
va |slovrerero ra |sloj surs|oj povrs|r|, lo se pr| odred|varju duz|re produ|c|or|r per|oda uv|je| pose-
ze za |orpror|sr|r reserj|ra. Naravro, da |raju lu od|ucujucu u|ogu c||jev|, |oj| su po svor re|al|v-
ror zracaju rajcesce u oprecrosl|.

ZA lNTRENu uP0TRE8u ll - -
0 8|8TEH|HA | NA6|N|HA CAZ00VANJA 8UHAHA
0a o| se |zojeg|| resporazure u pog|edu lerr|ro|og|je, polreoro je prelrodro oojasr|l| sla
se podrazur|jeva pod pojror s|sler, a sla pod pojror rac|r gazdovarja. Pogolovo slo posloje s|uca-
jev| da jedar aulor sralra rac|ror gazdovarja slo drug| sralra s|sleror gazdovarja ||| ca| da se re
prav| raz|||a |zredu 's|slera | 'rac|ra gazdovarja | pod pojror 's|sler odrosro 'rac|r gazdovarja
podrazur|jeva se saro rac|r sjece |oja se pr|rjerjuje pr| oorav|jarju sasloj|ra.
Na|n gazdovanja je uz| od pojra od s|sler gazdovarja. Nac|r gazdovarja je, ug|avror,
predodreder:
Nac|ror sjece |oja se pr|rjerjuje pr| |s|or|scavarju, oorav|jarju | rjez| surs||r sasloj|ra,
0o|||or, ve||c|ror | rasporedor sjec|sla |
Trajarjer podr|ad|varja sasloj|re, a
8|stem gazdovanja pored loga jos |
Nac|ror olvararja sura,
Nac|ror rar|pu|ac|je u vez| sa |zrador | pr|v|acerjer surs||r drvr|r pro|zvoda | raruc|lo
Nac|ror uzajarrog povez|varja | rarror|zac|je |rleresa o|o|os|og, lerr|c|og | e|orors|og |a-
ra|lera.
3|sler gazdovarja, da||e, re |ara|ler|se saro rac|r sjece | rac|r podr|ad|varja sasloj|-
ra, rego se rad| o rrog|r drug|r oo||jezj|ra |oja ga |zdvajaju od osla||r s|slera. Ta|o ra pr|rjer s|s-
ler gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara, u odrosu ra druge s|slere gazdovarja, |ara|le-
r|se:
v Razv|jena sjemenska s|uzba: |zdvajarje sjerers||r sasloj|ra, sa|up|jarje, s||ad|slerje
| cuvarje sjerera, oprera | gradev|rs|| ooje|l| |oj| s|uze u lu svrru.
v Razv|jena rasadn|ka pro|zvodnja: rasadr|c|e povrs|re, polreor| ooje|l|, lerr|c|a op-
rera, a|al|, ras|re |ao | spec|ja|ro ooucer| |adrov| | drugo.
v Posebna uzgojna tehn|ka: everlua|ra oorada zer|j|sla, sadrja sadr|ca rerar|zovar|r
sredslv|ra, sadrja u redove rad| orogucavarja prored|varja rerar|zovar|r sredslv|ra | drugo.
v U ob|ast| |skor|stavanja suma: dvoslru|o do lroslru|o vece |orcerlrac|je drvr|r rasa
|oje se doo|jaju g|avr|r sjecara | rrogo vec| sleper rerar|zac|je radova u ovoj oo|asl|, (vec| oroj | v|-
se vrsla polreor|r ras|ra, oprer|jere rad|or|ce za odrzavarje ras|ra, veca pro|zvodrosl rada...).
v U ob|ast| p|an|ranja: raz||c|le relod||e |zrade p|arova gazdovarja surara, |ao |rslru-
rerala |orl|ru|lela gazdovarja.
Zoog svega loga se gazd|rslvo |oje pr|rjerjuje s|sler go||r sjeca ra ve||||r povrs|rara
rora rrogo raz|||oval| od gazd|rslva |oje pr|rjerjuje rpr. s|sler op|odr|r sjeca ra ve||||r povrs|rara
u pog|edu pos|ovarja, uzevs| u cje||r|.
|z|ozeno jasno ukazuje na nuznost zavodenja pojma s|stem gazdovanja.
0a||e, s|stem gazdovanja obuhvata sve b|otehn|ke (b|o|osko-uzgojne, uredajno-eko-
nomske | tehn|ko-tehno|oske} mjere koje se pr|mjenjuju pr| p|an|ranju, |zvodenju | kontro|| gaz-
dovanja sumama, a sve rad| |spunjavanja c||jeva gazdovanja sumama: sto ef|kasn|jeg | potpun|-
jeg zadovo|jenja drustven|h potreba za pro|zvod|ma | opste kor|sn|m u|nc|ma suma, a da se pr|-
tom ne dovede u p|tanje opstanak suma, odnosno os|gura nj|hovo opt|ma|no | trajno funkc|on|sa-
nje kao ekos|stema.
3 ooz|ror ra lo da su saslav | slru|lurra |zgraderosl sasloj|re odreder| vrerers|or |
proslorror orgar|zac|jor oorav|jarja sasloj|re, pr|rvacero je da se s|sler| gazdovarja ozrace raz|-
vor |zveder|r |z rac|ra oorav|jarja sasloj|ra.
ZA lNTRENu uP0TRE8u ll - Z -

Pr| del|r|sarju rac|ra oorav|jarja rajpra|l|cr|je je a|o uzrero |ao |r|ler|j za raz|||ovarje
ve||c|ru | oo||| sjec|sla le rac|r ra |oj| se vrs| |zoor slaoa|a za sjecu (vrsla sjece).
Prera ve||c|r| sjec|sla raz|||ujero:
>Ha|opovrs|nsko podm|ad|vanje - sasloj|ra |oja se podr|aduje |zd|je|jera ra orojre
rarja sjec|sla |oja |raju raz||c|l oo|j| | ve||c|ru (|rug, e||psa, |vadral,pruga). 3a posleper|r povecarjer
sjec|sla | rj|rov|r posleper|r pros|r|varjer sjecor ra |raju oude oourvacera c|je|a povrs|ra sasloj|re.
>Ve||kopovrs|nsko podm|ad|vanje - sjecor oude odjedror zarvacera c|je|a povrs|ra
sasloj|re.
Po vrst| sjee raz||ujero:
>Co|u sjeu, |ada sva slao|a odjedror u||or|ro sa povrs|re |oju podr|adujero (pod-
r|ad|varje se odv|ja ra go|oj povrs|r|.
>0p|odnu sjeu, |ada rajpr|je pos|jecero d|o slaoa|a slare (ral|cre) sasloj|re. Ta slao|a
su ravrorjerro rasporedera po c|je|oj sasloj|r|. Na laj rac|r raslaje ravrorjerro srarjer s||op ra
c|je|oj povrs|r| |oj| orogucuje pr|o||zro |sle |s|ove rovoraslajucoj sasloj|r|.
>8kup|nastu sjeu, |ada rajpr|je pos|jecero saro d|o slaoa|a ra odrederrac|r
razrjesler|r rjesl|ra u sasloj|r|. Zalo lu rajpr|je raslaju podr|adra jezgra|oja se |asr|je sjecara s|re
sve dol|e do| se re spoje | lorr|raju ouducu sasloj|ru. Teorels|| su roguce sve |oro|rac|je redu
sjecr|r povrs|rara | vrslara sjeca
>Prebornu sjeu, |ada ra c|lavoj povrs|r| sasloj|re s|jecero ora slao|a |oja su 'zre|a
(dosl|g|a zavrsr| deo|j|rs|| sleper do |ojeg |r je rac|ora|ro uzgajal| dalor slar|slu) ||| |r roraro posjec|
zoog drug|r raz|oga, |ao slo su: oo|esl, oslecerosl, ||| zoog podr|ad|varja, lorr|rarja preoorre slru|lure
||| |or|urercjje |va||lelr|jer slao|u. 3jecor la|v|r slaoa|a os|ooadaro slaoa|a |oja su oo|jeg |va||lela,
lorr|raro preoorru slru|luru, slo sve orogucava |orl|ru|raru sjecu | | |orl|ru|raro oorav|jarje.
Zoog sve polpur|jeg | duo|jeg pozravarja lur|c|or|sarja sure |ao e|os|slera, e|oror-
s||r pr|rc|pa, |oj| s r|jerjaju| razvoja pro|zvodr|r lerr||a, r|jerja|| su se, odrosro usavrsava|| | s|sler|
gazdovarja le se |z slrucre ||leralure | surars|e pra|se roze pral|l| rj|rov razvoj u Evrop|. u pra|s| su
se al|rr|sa|| saro or| s|sler| gazdovarja |oj| su provjerer| u saroj pra|s| |ao odgovarajuc|, |a|o sa
g|ed|sla surars|e o|o|og|je, la|o | sa g|ed|sla zasl|le sura, rerar|zovarog sa|up|jarja drvela | rolor|-
zovarog lrarsporla.
u jedroj gazd|rs|oj ||as| sura pr|rjerjuje se jedar s|sler gazdovarja. Pod 0K podrazu-
r|jeva se s|up sasloj|ra s||cr|r e|o|os|o-pro|zvodr|r | razvojr|r |ara|ler|sl||a za |oje se p|ar|ra jed|r-
slver c||j gazdovarja, slo zrac|, |zredu osla|og, da se pr|rjerjuje jedar s|sler gazdovarja.
0|avra |ara|lel|sl||a pojed|r|r s|slera gazdovarja je urulrasrja proslorra |zgradrja sas-
loj|re, pod |ojor podrazur|jevaro spec|l|cr| proslorr| raspored sasloj|rs||r d|je|ova (s|up|ra, pruga,
elaza, oo|||a s||opa,slovar|sla, rreze pr|rarrog | se|urdarrog olvararja | dr.), sa svrror da se slvore
slo povo|jr|j| us|ov| za slo el||asr|je oslvarerje c||jeva gazdovarja surara.
u da|jer le|slu ravode se, |z slrucre ||leralure pozral| | za pr||||e surars|e pr|vrede 8|l
pr|rjer|j|v|, s|sler| gazdovarja surara:
1. 8|8TEH CAZ00VANJA C0L|H 8JE6AHA NA VEL|K|H P0VR8|NAHA.
2. 8|8TEH CAZ00VANJA 0PL00N|H 8JE6AHA NA VEL|K|H P0VR8|NAHA.
3. 8|8TEH CAZ00VANJA PRE0RN|H 8JE6AHA.
4. 8|8TEH CAZ00VANJA 8KUP|NA8T|H 8JE6AHA.
5. 8|8TEH CAZ00VANJA 8KUP|NA8T0-PRE0RN|H 8JE6AHA.
1. 8|8TEH CAZ00VANJA C0L|H 8JE6AHA NA VEL|K|H P0VR8|NAHA
1}

3usl|ra s|slera gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara je u lore da se ra c|je|oj
povrs|r| sasloj|re, |oja se podr|aduje, odjedror pos|je|u sva slao|a, a zal|r se, pos||je |zv|acerja
posjecere drvre rase, sasloj|ra oorov| sadrjor sadr|ca ||| sjelvor sjerera. u lo|u odaorarog
produ|c|orog per|oda, c|ja duz|ra zav|s| od c||ja gazdovarja | us|ova slar|sla, sasloj|ra se rjeguje
(proreduje) a ra |raju produ|c|orog per|oda s|jece go|or sjecor. 3||jed| porovo rjero vjeslac|o
oorav|jarje (sadrjor ||| sjelvor), rjega u lo|u raredrog produ|c|orog per|oda, go|a sjeca ra |raju log
per|oda, opel vjeslac|o posur|javarje |ld. 3erals|| pr||az provoderja s|slera gazdovarja go||r
sjecara ra ve||||r povrs|rara pr||azara je ra gral||oru 1.
0vaj s|sler gazdovarja, pored vec raveder|r |ara|ler|sl||a, |ara|ler|su jos: v 0o|e sjece,
v ve|||a sjec|sla, v vjeslac|o oorav|jarje, v lor|zorla|r| s||op sasloj|ra, v lorogera srjesa s ooz|ror
ra uzrasl slaoa|a, le v vrerers|| jasro odvojero osr|varje, rjega | sjeca sasloj|ra.
Craf.1: ||ustrac|ja protoka s|stema gazdovanja go||m sjeama
na ve||k|m povrs|nama (Kop|raro po Jovarov|c, 3. 1980.)
NA6RT | TL06RT

3asloj|ra zre|a V|ad|| ra posjece- Lelverja| 3redrja doo
za sjecu roj povrs|r|
Prednost| s|stema gazdovanja go||m sjeama na ve||k|m povrs|nama
u odnosu na druge s|steme gazdovanja
3|sler gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara |ra |zvjesre predrosl| u odrosu
ra druge s|slere gazdovarja, pr|je svega, ra podrucju |s|or|scavarja sura le p|ar|rarja | |orlro|e
gazdovarja surara. Te predrosl| se |spo|javaju u s|edecer:
a} 3jeca | sa|up|jarje drvela su jedroslavr|;
b} 0oo|ju se odjedror ve|||e |o||c|re drvela ra ra|oj povrs|r| (dvoslru|o do lroslru|o veca
|orcerlrac|ja drvre rase |oja se doo|je g|avr|r sjecara), slo orogucuje uspjesr|je | e|oror|cr|je
|s|or|scavarje sura.
c} Vogucrosl pr|rjere rerar|zac|je u sv|r lazara rada | oo|asl|ra je vr|o s|ro|a.
d} Pr| sjec| | sa|up|jarju drvela rera slela, r| ra ral|croj r| ra rovo pod|gruloj sasloj|r|.
e} Vogucrosl pr|rjere dosl|gruca gerel||e | se|e|c|je je vr|o ve|||a.

1)
Pod ve||||r povrs|rara podrazur|jevaju se povrs|re surs||r sasloj|ra |oje su ra lereru |zdvojere (oo||jezere) | ra |arla-
ra ucrlare. To su povrs|re rajrarj|r jed|r|ca pr|vredre podje|e sura (surs|e sasloj|re).
f} P|ar|rarje, |zvoderje | |orlro|a gazdovarja surara lj. ured|varje sura su jedroslavr| |
dosla |a||.
g} Pojar rorra|rog slarja sure je jasar, jedroslavr | pra|l|car.
h} Korlro|a |or|scerja sura je jedroslavra | roguca u sva|or rorerlu, pa ca| | ra|or
dugog vrerera. Na|re sadasrja slru|lura sura po ||asara slarosl| daje rar lacar uv|d, |o|||o su
sura posje||e prelrodre gererac|je. Kod osla||r s|slera gazdovarja la|va je |orlro|a les|a, golovo
reroguca.
Zoog raveder|r predrosl|, a raroc|lo zoog proslorrog reda u sur|, zal|r zoog |a|oce |
s|gurrosl| odred|varja elala, le zoog rogucrosl| sva|odrevre |orlro|e |or|scerja sura, s|sler
gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara je dor|r|rao u Evrop| do redavro. Tore je dopr|r|je|a
| c|rjer|ca da je uzgoj jedrodoor|r sasloj|ra rasao cvrsl os|orac u leor|j| ra|s|ra|re c|sle zer|j|sre
rerle, |oja je o||a povod da su se pr|rodre rjesov|le sure ||scara prevod||e u c|sle jedrodoore
sasloj|re, rajcesce cel|rara, u prvor redu, srrce | o|je|og oora. Negal|vre pos|jed|ce loga se vec
odavro osjecaju.
Nedostac| s|stema gazdovanja go||m sjeama na ve||k|m povrs|nama
Pored predrosl| ovaj s|sler gazdovarja |ra veora rrogo redoslala|a. To je poseoro
rag|asero u 8|l, jer se vec|ra rjer|r sura ra|az| u p|ar|rs|or podrucju, gdje je pr|rjera go||r sjeca ra
ve||||r povrs|rara poseoro proo|eral|cra.
Najvazr|j| redoslac| se |spo|javaju |ada je u p|larju:
a} 8tab||nost sastoj|na (suma}
lz dosadasrj|r oo|rr|r |slraz|varja |a|o saslav | slru|lurra |zgraderosl sasloj|ra (sura)
ul|ce ra rj|rovu slao||rosl | odporrosl ra slelro dje|ovarje surca, vjelra | o|uja, slelr|r |rse|ala | oo|esl|
o||jrog por|je||a, jasro pro|sl|ce da su sasloj|re ror|zorla|rog s||opa | rorogere srjese s ooz|ror ra
uzrasl slaoa|a lj. jedrodoore sasloj|re, rajreslao||r|je |a|o ra slelre ul|caje ja||r vjelrova la|o |slo |
|ada su u p|larju slele od |rse|ala | oo|esl| o||jrog por|je||a.
b} Ve|||na pr|nosa
Na osrovu |og||e slvar| za oce||val| je da se jedrodoor|r sasloj|rara oslvaruju rarj|
pr|ros| rego razrodoor|r. C|rjer|ce |oje govore u pr||og lore ravedere su u ovor pog|av|ju u d|je|u
'0 ve||c|r| pr|rosa sasloj|ra (0dros |zredu jedrodoor|r | razrodoor|r sasloj|ra u ve||c|r| pr|rosa).
c} 8|romastvo uzgojne tehn|ke
ve|||| redoslala| s|slera gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara og|eda se u
lore slo se rjegovor pr|rjeror u rajvecoj rjer| lorr|raju c|sle jedrodoore sasloj|re ror|zorla|rog
s||opa rorogere srjese s ooz|ror ra uzrasl slaoa|a, slo, pored osla|og, pov|ac| za sooor s|roraslvo
uzgojre lerr||e (rogucrosl pr||agodavarja uzgojr|r rjera roza|crosl| slar|cr|r | sasloj|rs||r pr||||a).
e} 0pstekor|sne funkc|je suma
0o|e sjece rajcesce srarjuju eslels|u vr|jedrosl sure, |sl|ra re u sv|r s|ucajev|ra.
Na|re, rroge vrsle rasl|rja sa z|vop|sr|r cvjelov|ra le jesl|v|r | u|usr|r p|odov|ra radu pogodre
us|ove ra go|o posjecer|r povrs|rara (rpr. ra||re). Pored loga, olvorere povrs|re rude posjel|oc|ra
la|o-de oo|j| v|d||. Ceslo go|e sjece slvaraju, la|ode, ugodre us|ove rrog|r z|vol|rjs||r vrslara.
Vedul|r, sve u sveru, go|e sjece srarjuju vr|jedrosl |rajo|||a, zoog pogorsarja |||rals||r, r|dro|os||r |
soc|ja|r|r uc|ra|a sure.
f} 0rug| nedostac|
v Pr| pr|rjer| s|slera gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara roguce je
|orl|ru|lel u gazdovarju os|gural| saro u surara s povrs|ror vecor od 100 re|lara.
ZA lNTRENu uP0TRE8u ll - Z0 -
v Pr|rjeror ovog s|slera gazdovarja c|lavo pos|ovarje je '|rulo. Neposredr| raz|og lore
je ra|| oroj sjec|sla, a posredr| vr|o ve|||e povrs|re sjec|sr|r ser|ja | vr|o ve|||a proslorra | vrerers|a
vezarosl sjeca.
v Na go|oj povrs|r| v|adaju jedro||cr| e|o|os|| odros|, a rod|l|c|rar| ra ruou susjedre
sasloj|re. 0|je|ov| go|e povrs|re, |oj| r|su pod zasl|lor ruoa susjedre sasloj|re su |z|ozer| polpuroj
(d|re|lroj) surcevoj svjel|osl| a la|ode | rocroj rad|jac|j|, slo regal|vro ul|ce ra razvoj podr|ad|a.
v Na zer|j|sl|ra oogal|r rrar|j|v|r raler|jara, |oja su, uz lo, dooro sraodjevera vodor,
podr|ada| se razv|ja dooro, a|| je jos oo|j| razvoj lrava, ze|jasl|r o||ja|a, grr|ja le repoze|jr|r vrsla. Zalo
su lu polreora cesca c|scerja, c|re se povecavaju lros|ov| zasl|le | rjege.
v Kada se rad| o |serolerrr|r slar|sl|ra, u re||r s|ucajev|ra se zer|j|sle | pr|zerr|
s|ojev| vazdura, zoog reposredre |z|ozerosl| surcevoj prpec|, prev|se zagr|ju, slo prouzro|uje slele ra
r|ad|r sadr|cara odrosro sjereru .
v Na go|o posjecr|r povrs|rara sadr|ce su |z|ozere reposredror ul|caju vjelra, |oj|
pospjesuje lrarsp|rac|ju, c|re se usporava rasl, pogolovo a|o se rad| o |serolerrr|r slar|sl|ra.
v Cesla su oslecarja od rraza, pogolovo |od or|r vrsla |oje su osjel|j|ve ra |asre
pro|jelre rrazeve (ou|va, je|a, rrasl).
v vodr| rez|r go|e povrs|re je zav|sar, u pvor redu. od slar|sla. u vec|r| s|ucajeva su
zer|j|sla ra go||r povrs|rara reslo oo|je v|azra rego u sasloj|r|, jer je |o||c|ra padav|ra |oja dosp|je
do zer|j|sla |zvar sasloj|re veca rego u sasloj|r| (lzv. |rlercepc|ja). Na re||r zer|j|sl|ra go|a sjeca
prouz-ro|uje zarocvarerje, slo olezava osr|varje rove sasloj|re.
v Neposredr| doslup svjel|osl| do zer|j|sla prouzro|uje orzu r|rera||zac|ju rurusa. A|o je
rurusr| s|oj s|rorar pos||je go|e sjece jav|ja se redoslala| rrar|j|v|r raler|ja. 3uprolro je u s|ucaju
deoe|og rurusrog s|oja, gdje go|a sjeca pospjesuje |ruzerje rrar|j|v|r raler|ja.
v Na povrs|rara gdje je |zrazera eroz|ja, go|a sjeca je povecava | dr..
Prostorno uredenje
Pr| pr|rjer| s|slera gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara unutrasnje prostor-
no uredenje sastoj|na nema znaaja, jer se sa|up|jarje | pr|r|carje, a rrogo pula | prev|acerje
drvela, |ao repre||dar povezar rad, ooav|ja do |zvozrog pula po povr|r| sjec|sla. Vedul|r, ve|||| zracaj
|ra lzv. vanjsko prostorno uredenje. To je proslorr| raspored vjeslac|| pod|grul|r sasloj|ra u lur|c|j|
rj|rove zasl|le od vjelra | o|uja | odgovarajuce prosje|e u lur|c|j| zasl|le od pozara, slo se poseoro
p|ar|ra pr||||or |zrade surs|opr|vredre osrove.
Vedul|r, | pored loga slo se u razralraror s|sleru gazdovarja re v|d| proo|eral||a po
p|larju sa|up|jarja drvela (jer se |zv|acerje drvela se ooav|ja po sjec|r|), polreoro je ooral|l| pazrju da
se re slvaraju eroz|ore orazde. Po|ozaj ||r|ja za pr|v|acerje | prev|acerje ||| puleva oo|cro zav|s| od
re|jela lerera | po|ozaja |zvozrog pula. u vec|r| s|ucajeva se desava da je povo|jr|je a|o ||r|je za
pr|v|acerje | prev|acerje odrosro pulev| oudu poslav|jer| o|or|lo ||| |oso ra osov|ru sjec|sla poslo se
l|re roze s|ral|l| duz|ra |relarja drvela po povrs|r| sjec|sla | la|o sr|z|l| lros|ov| sa|up|jarja posjecere
drvre rase.
lrleres| zasl|le sure ug|avror su r|jeser| |zooror doorog po|ozaja sjec|sla, rj|rove s|r|re |
vrerera rj|rovog redarja. veora je vazro | za uspjer razralrarog s|slera gazdovarja ceslo
od|ucujuce o|agovrerero osarosla|j|varje sjec|sr|r cje||ra ra ooje rjere grar|ce. Pr| lore je vazar
|zoor vrerera odpoc|rjarja po|agarja pruga za odvajarje sasloj|ra | pruga za podje|u sasloj|re ra
rarje d|je|ove. uopslero, lreoa da se olpocre sa po|agarjer l|r pruga u dooa |ada sasloj|ra jos |ra
sposoorosl da ucvrsl| |orjerov s|sler | lorr|ra odgovarajuc| oo||| deo|a | s|sler |orjerja le prav||ru |
dovo|jro r|s|o po|ozeru |rosrju. vr|jere po|agarja pruga za odvajarje sasloj|ra | pruga za podje|u
sasloj|ra ra rarje d|je|ove roze se odred|l| ra dooa odpr||||e |zredu 35. do 50. god|re. 3lo se l|ce
s|r|re l|r pruga, ora je u race|u dala za|or|losl|ra slrujarja vazdura | lreoa|o o| je |zaoral| la|o, |a|o
o|ujr| vjelar | o|uja re o| dospje|| pod |rosrje slaoa|a ra |v|c| sasloj|re ra grar|c| sjec|sre cje||re |oja je
o|rerula vjelru. 3 ooz|ror ra lo da je po|agarje pruga za odvajarje | pruga za podje|u uv|je| spojero sa
slelara produ|c|orog |ara|lera, | u s|ucaju |ada je polreoro sjec| sasloj|re, le pruge re o| lreoa|o
|zvod|l| repolreoro s|ro|e (uopsle re |zrad 20-25r).
Hogucnost pr|mjene
Teorels||, s|sler gazdovarja go||r sjecara do|az| u ooz|r za sve vrsle vrsle drveca, |zuzev
vrsla |oje su osjel|j|ve ra rraz | surcevu pr|pe|u (je|a, ou|va, rrasl). u sr|s|u za|ors||r prop|sa ovaj
s|sler gazdovarja o| lreoao da se |or|sl| saro |zr|rro.
3 ooz|ror ra odredere rjegove predrosl| s rj|r lreoa racural| u us|ov|ra u |oj|ra je
les|o | s|upo sa|up|jarje | |zroserje drvela. lslo la|o, roze doc| u ooz|r a|o se rad| o sasloj|rara sa
|zuzelr|r us|ov|ra u |oj|ra rpr. saro slarje sasloj|re |z|s|uje pr|rjeru go|e sjece |ao rajel||asr|je
uzgojre rjere. 3 l|r u vez|, u 8|l s|sler gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara (| a|o je u
F8|8 za|oror zaorarjer?l) do|az| u ooz|r za pr|rjeru u:
v v|so||r surara rrasla ||lrja|a, o|je|og | crrog oora, |ao | rjesov|l|r surara l|r vrsla
drveca gdje |zoslaje pr|rodro oorav|jarje.
v 0egrad|rar|r v|so||r surara oez ooz|ra o |oj|r se vrslara drveca rad|, |oje se v|se re
rogu pr|rodro oorov|l| | gdje se pro|zvodr| polerc|ja| slar|sla poslojec|r |rverlaror veora ra|o
|or|sl|.
v lzdarac||r surara, u c||ju prevoderja l|r sura u v|so|e sure odgovarajuc|r vrsla
drveca (d|re|lra |orverz|ja).
2. 8|8TEH CAZ00VANJA 0PL00N|H 8JE6AHA NA VEL|K|H P0VR8|NAHA
3|sler gazdovarja op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara je rajslar|j| s|sler gazdovarja
uopsle. u svor |zvorror oo|||u polpuro je l|p|car za dooa ar|ra|re lerro|og|je pr|v|acerja drvela.
Razv|jer je u ou|ov|r surara, lj. pr| vrsl| |oja u r|adosl| dooro podros| zasjeru.
3usl|ra pr|rjere s|slera gazdovarja op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara sasloj| se u
lore da se ral|cra sasloj|ra poslepero, u v|segod|srjer razdoo|ju u||or| | zar|jer| rovor, r|ador
sasloj|ror. u lu svrru se, |a|o je pozralo |z rau|e o gajerju sura, proslorra | vrerers|a orgar|zac|ja
oorav|jarja sasloj|ra pr| ||as|cror s|sleru gazdovarja op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara sasloj|
se |z s|edec|r rjera:
v Pr|premn| sjek, |zvod|ro ravrorjerro ra c|je|oj povrs|r| sasloj|re, s|uz| lorr|rarju
|rosrj| le oo|jer rj|rovor cvjelarju | oo|jer urodu sjerera. 3 rj|r, la|ode, podsl|cero proces
r|rera||zac|je u zer|j|slu | la|o slvor|ro pogodre us|ove za oorav|jarje ra c|je|oj povrs|r| sasloj|re.
3jecu |zvod|ro laro gdje sasloj|ra prelrodro r|je o||a rjegovara ||| je o||a saro dje||r|cro. A|o su
sasloj|re rjegovare orda pr|prerr| sje| rajcesce r|je polreoar.
v Nap|odn| sjek, |zvod|ro u god|r| purog ureda sjerera ravrorjerro ra c|je|oj povrs|r|
sasloj|re, |ad sjere odpadre. lrlerz|lel sjece rora o|l| lo|||| da se oslvare povo|jr| us|ov| za r|carje
sjerera. Pored loga |rlerz|lel zarvala zav|s| od saslava vrsla drveca slare | rove sasloj|re, slar|sr|r
us|ova (rraz |or|urerc|ja |orova, grr|ja | ld.) | zarljeva rovoraslajuce sasloj|re za svjel|or. 3jeca u
god|r| purog uroda sjerera |ra la|ode lu predrosl, da se |slovrerero sa sjecor | sa|up|jarjer
drvela, la|ode, u odrederoj rjer| pr|prera zer|j|sle za rap|odavarje. Na slar|sl|ra ra |oj|ra je s|oj
grr|ja | ze|jasl|r o||ja|a | pored povecarog osvjel|javarja zer|j|sla dosla s|rorar, r|je ruzro da
rap|odr| sje| oude u |sloj god|r| purog uroda sjerera.
v 8jee osvjet|javanja, su sjece sa |oj|ra regu||sero rasl (razvoj) podr|ad|a. Zoog
ve|||e osjel|j|vosl| por||a (jedrogod|srj|r o||jc|ca), re sr|ju se |zvesl| prve sjece osvjel|javarja u prvoj
god|r| po uspje|or osjererjavarju, rego |asr|je, zoog loga slo jedrogod|srje o||jc|ce ceslo ug|oaju
prve ||| druge god|re a|o se jav| duze susro razdoo|je. Zalo se sjeca, u prav||u, |zvod| lrece god|re
pos||je pojave por||a. 3jeca se vrs| z|r|, po sr|jegu, a|| re pr| vr|o r|s||r lerperalurara.
ucesla|osl | |rlerz|lel sjeca osvjel|javarja, |oje se provode v|se pula (2 do 3), se regu||su
prera zarljev|ra podr|ad|a za svjel|oscu.
v Zavrsn| sjek, |zvod|ro |ada podr|ad|u v|se r|je polreora r||a|va zasl|la od e|slrerr|r
v|so||r | r|s||r lerperalura. Tada pos|jecero jos preosla|a slao|a ral|cre sasloj|re. lzvod| se po v|so-
|or sr|jegu rad| srarjerja slela ra podr|ad|u, |oj| je dosla v|so|.
3erals|| pr||az provoderja s|slera gazdovarja op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara
pr||azara je ra gral||oru 2.
Craf. 2: ||ustrac|ja protoka s|stema gazdovanja op|odn|m sjeama
na ve||k|m povrs|nama (Kop|raro po Jovarov|c, 3. 1980.)
TL06RT | NA6RT

3asloj|ra u rorerlu
pr|prerrog sje|a.
Podr|ad|| pod zasl| lor
slar|r slaoa|a (sjece
osvjel|javarja)
Lelverja| 3redrja doo
Podm|adno razdob|je sastoj|ne
Ka|o je pozralo, lo je vr|jere |oje prole|re od pocel|a podr|ad|varja re|e sasloj|re do
u||arjarja zadrj|r slaoa|a ral|cre sasloj|re. Pr| pr|rjer| ovog s|slera gazdovarja oro, |zros| od 5 do
20 god|ra. Kod svjel|o|juo|v|r vrsla je |race (5 do 8 god|ra, rpr. oorove | rraslove sasloj|re), a |od vrsla
|oje podrose zasjeru reslo duze (10 do 20 god|ra, rpr. za ou|vu | je|u).
3a uzgojrog slarov|sla za ovaj s|sler gazdovarja |ara|ler|sl|cr| su, vve||ka sjec|sta,
vpr|rodno obnav|janje, vhor|zonta|n| sk|op sastoj|na, vhomogena smjesa s obz|rom na uzrast
staba|a, vvremensk| odvojena njega od sjee a|| n|je obnova.
Teorels|| sa oorovor sasloj|ra se poc|rje orda |ada ore dosl|gru slarosl
od
2
r
u god|ra, a zavrsava u slarosl| od
2
r
u + god|ra.
3a 'u" je ozracer oroj god|ra odaorarog produ|c|orog per|oda, a
sa 'm" - oroj god|ra opsleg podr|adrog razdoo|ja.
0o pocel|a oorove sasloj|re se rjeguju.

Prednost| s|stema gazdovanja op|odn|m sjeama na
ve||k|m povrs|nama u odnosu na druge s|steme gazdovanja
a} Podr|ada| |ra u prv|r god|rara svoga razvoja dje|olvorru zasl|lu ral|cre sasloj|re.
Pored srarjerja surceve svjel|osl| srarjer| su, la|ode, | |rso|ac|ja | ul|caj vjelra. vrsle |oje su osjel|j|ve
ra rraz ra|aze u la|vor o|ruzerju pogodre us|ove za rasl. 3rarjer| dolo| svjel|a usporava razvoj
ze|jasl|r | grrasl|r vrsla zalo je srarjer rj|rov |or|urerls|| pr|l|sa| ra podr|ada|. Pr| lore |raju
rajvecu |or|sl vrsle |oje u r|adosl| dooro podrose zasjeru.
b} Podr|ada|, |oj| se razv|ja pod zasloror, |ra larje grare, zalo doo|jero vr|o |va||lelra
slao|a pr| rarjer ucescu rjege.
Nedostac| s|stema gazdovanja op|odn|m sjeama na ve||k|m povrs|nama
a} Forr|raju se jedrodoore, rajcesce c|sle sasloj|re u |oj|ra ror|zorla|r| s||op do|az| do
|zrazaja u vr|o ve|||oj rjer|, jer je d|rar||a podr|ad|varja d||l|rara c|lav|r s|sleror ured|varja sura,
orza. To zrac| da se sasloj|re re od|||uju ve|||or slao||roscu. 3lao||rosl je rrogo rarja od slao||rosl|
sasloj|ra sleperaslog a pogolovo verl||a|rog s||opa, |oj| se rogu oslvar|l| pr|rjeror s|slera preoorr|r
odrosro s|up|rasl|r sjeca ra oaz| vr|o dug|r podr|adr|r razdoo|ja.
b} Vogucrosl rerar|zac|je radova je rrogo rarja rego pr| pr|rjer| s|slera gazdovarja
go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara. ve|||e su slele ra podr|ad|u pr| sjec| | sa|up|jarju drvela,
poseoro lo vaz| za zavrsr| sje|, |ada je podr|ada| vec|.
c} ud|o larj|r sorl|rerala, |oj| se doo|ju ra oaz| rac|ora|rog |s|or|slerja pr|rosa, je vr|o
ve||||, saro je reslo rarj| rego pr| pr|rjer| s|slera gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara.
d} Vogucrosl pr|rjere dosl|gruca gerel||e | se|e|c|je je ograr|cera.
e} Pr|rjeror ovog s|slera gazdovarja les|o je us||ad|l| oorovu | rea||zac|ju p|ar|rarog
oo|ra sjeca, slo uros| |rulosl u cje|o|upro pos|ovarje, uzevs| ga rajs|re. Neposredr| uzro| lore je ra||
oroj sjec|sla | vr|o ve|||a proslorra | vrerers|a vezarosl sjeca. Jav|jaju se god|re |ada se re roze
rea||zoval| p|ar|rar| oo|r sjeca |ao | god|re |ada se rora rrogo v|se sjec| rego slo je p|ar|raro.
f} Pr|rodro podr|ad|varje pr| pr|rjer| ovoga s|slera gazdovarja vezaro je za rrogo vece
poles|oce rego u razrodoor|r sasloj|rara. Voze se oojasr|l| c|rjer|cor da je u razrodooroj sasloj|r|
zer|j|sle, zoog cesl|r (a|| urjerer|r) sjeca, uv|je| v|se ||| rarje pr|prer|jero za rap|odavarje.
g} Ravrorjerar s||op u pojed|r|r lazara op|odre sjece odgovara, u pog|edu e|o|os||r
odrosa, rajcesce saro jedroj vrsl| drveca. Zalo ovaj s|sler gazdovarja pospjesuje pr|je svega c|sle
sasloj|re (ou|ove, rraslove, srrceve, je|ove). u rjesov|l|r sasloj|rara sredogorja ovaj s|sler
gazdovarja lors|ra grao, jaser, or|jesl, u v|s|r po|ozaj|ra urular pr|rodr|r rjesov|l|r sura je|e, srrce |
ou|ve, lors|ra srrcu.
Prostorno uredenje
l pr| pr|rjer| ovog s|slera gazdovarja podrazur|jevaju se odgovarajuca rjeserja
urulrasrjeg proslorrog urederja sasloj|re (podje|a ra lrarsporlre zore | radra po|ja, lras|rarje
lra|lors||r v|a|a, ulvrd|varje |o|ac|ja surs||r slvar|sla | drugo).
uz |zraz|l| redoslala| uzgojro-lerr|c|og zracaja lrarsporlr|r grar|ca, radra po|ja roraju
o|l| srazrjerro us|a. 3|r|ra |r je, pr|je svega, odredera rogucroscu oocrog pr|v|acerja (sa|up|jarja)
drvela rerar|zovar|r sredslv|ra (duz|ra uzela ra lra|lors|or v|l|u).
Hogucnost pr|mjene
3 ooz|ror ra opsle pozrale poles|oce |oje su u vez| sa pr|rjeror op|odre sjece ra
ve|||oj povrs|r| (rogucrosl reuspjera pr|rodre oorove, ve|||e slele od o|ujr|r vjelrova u per|odu oorove
sasloj|ra, ugrozerosl od za|orov|javarja zer|j|sla us|jed proga|jerosl| s||opa sasloj|re u per|odu
oorav|jarja, |rulosl| u posovarju | drugo) preporucuje se, ug|avror, |ao |zuzela|.
u 8|l, golovo | rera gazd|rs||r ||asa lorr|rar|r od jedrodoor|r sasloj|ra a|o se re
racuraju vjeslac|| pod|grul| surs|| zasad|, a gazd|rs||r ||asa sa pr|o||zro rorra|r|r rasporedor ||asa
slarosl| uopsle rera. Vedul|r, u rrog|r surs|opr|vredr|r podrucj|ra u 8|l, us|jed re|orse|verlre
pr|rjere preoorr|r sjeca lorr|rare su, |zredu osla||r, gazd|rs|e ||ase od lzv; jedro||cr|r surs||r
sasloj|ra. To su razrodoore sasloj|re |oje po svojoj deo|j|rs|oj | v|s|rs|oj slru|lur| ceslo veora rrogo
||ce ra jedrodoore sasloj|re. Ta|ve su rpr. oorove sasloj|re | sasloj|re rrasla ||lrja|a | lo u vec|r|
s|ucajeva, zal|r ou|ove sasloj|re ra oo|j|r slar|sl|ra, srrceve sasloj|re ra p|ar|rs||r p|alo|ra pa |
je|ove sasloj|re u r|z|r po|ozaj|ra. u ova|v|r surara, gdje |ra us|ova za pr|rodru oorovu, roze se,
a|o za lo posloje opravdar| raz|oz| | a|o lo za sooor re o| povu||o ve|||e zrlve produ|c|orog |ara|lera,
everlua|ro pr|rjer|l| s|sler gazdovarja op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara.
3. 8|8TEH CAZ00VANJA PRE0RN|H 8JE6AHA
Pr|rjeror s|slera gazdovarja preoorr|r sjecara lorr|raju se razrodoore sasloj|re |oje
|raju verl||a|ar ||| sleperasl s||op. 0orav|jarje sasloj|ra je pr|rodro | vrerers|| r|je ograr|cero, vec se
provod| perrarerlro. vjesac|a oorova pr|rjerjuje se saro |zuzelro, u c||ju |orp|el|rarja pr|rodre
oorove. 0oznaka staba|a provod| se na pr|nc|pu poz|t|vne se|ekc|je, rajcesce u ra||r s|up|rara
a|| uv|je| u lur|c|j| oorove, rjege | |or|scerja c|je|e sasloj|re |slovrerero. To zrac| da oorova | rjega
r|su odvojere r| proslorro r| vrerers||. 3|up|re se u sasloj|r| re oo||jezavaju r|l| se s||c|raju ra
|arlara, jer se pr| preoorr|r sjecara sasloj|ra lrel|ra |ao cje||ra. u lo|u jedrog lurrusa sjeca, lrel|raju
se sve sasloj|re u o|v|ru jedre gazd|rs|e ||ase, za |oju je predv|der s|sler gazdovarja preoorr|r
sjecara.
l u o|v|ru s|slera preoorr|r sjeca rozero raz|||oval| dva rac|ra gazdovarja. To su pre-
born| na|n gazdovanja | svajcarsk| feme|s|ag.
Pr||||or razralrarja preoorrog rac|ra gazdovarja ceslo se or d|lererc|ra ra l|p|car preo-
orar rac|r | s|up|raslo preoorar rac|r |||, |a|o se ceslo govor|, slao||r|cr| | grup|r|cr| rac|r. Prv| o| lre-
oao da |ara|ler|se verl||a|ar s||op | slao||r|cra deo|j|rs|a srjesa, a drug|, sleperasl| s||op | grup|r|cra
deo|j|rs|a srjesa.
u pra|s| golovo r|je roguce uzgoj|l| sasloj|ru r| l|p|cro slao||r|crog r| l|p|cro s|up|raslog
saslava, rego se, u prav||u, susrecu | jedar | drug|. 3aro rajdeo|ja slao|a |oja slrse |z sasloj|re su
jedro||cro rasporedera po povrs|r|, a slao|a sredrje v|s|re | deo|j|re se prelezro jav|jaju u grupara. 3
loga ravedero d|lererc|rarje re roze o|l| od re|og pra|l|crog zracaja. 0|lererc|rarje pr||||or
leorels||r ra razralrarja vrs|ro | oro je opravdaro ulo|||o u|o|||o lo roze dopr|r|jel| oo|jer
d|lererc|rarju pojrova | o|a|sal| |z|agarje | srvalarje raler|je.
Craf.3: ||ustrac|ja protoka s|stema gazdovanja preborn|m sjeama
(Kop|raro po Jovarov|c, 3. 1980.)

Prednost| pr|mjene s|stema gazdovanja preborn|m sjeama
Predrosl| pr|rjere s|slera gazdovarja preoorr|r sjecara u porederju sa drug|r
s|sler|ra gazdovarja, |spo|javaju se, u prvor redu, |ada je u p|larju:
a} 8tab||nost sastoj|na (suma}
Kada se sasloj|ror dugo gazduje ra preoorar rac|r golovo sva rjera slao|a su
adapl|rara ra ja|e vjelrove jer su sve vr|jere svoga rasla o||a |z|ozera udar|ra ja||r vjelrova pa su
razv||a odgovarajuc| s|sler |orjerja | lorre deo|a | ra laj rac|r posla|a odporra ra |zva|j|varje |
pre|ararje. 3 druge slrare, vec|ra od zracajr|r slelr|r |rse|ala | oo|esl| o||jrog por|je||a rajcesce
rapadaju slao|a odredere slarosl| odrosro uzrasla. Ka|o su u preoorroj sasloj|r| zaslup|jera slao|a
sv|r uzrasla lo preoorra sasloj|ra, za raz|||u od jedrodoore, r||ada re pruza |zuzelreo povo|jre us|ove
za razrrozavarje slelr|r |rse|ala odrosro za razvoj oo|esl| o||jrog por|je||a. To su raz|oz| |oj| govore u
pr||og lvrdrje da su preoorre sasloj|re rrogo slao||r|je | olporr|je rego jedrodoore, |a|o ra slelre
ul|caje ja||r vjelrova la|o | ra ul|caje slelr|r |rse|ala | oo|esl| o||jrog por|je||a.
b} Ve|||na pr|nosa
Na osrovu |og||e slvar| za oce||val| je da se jedrodoor|r sasloj|rara oslvaruju rarj| pr|-
ros| rego razrodoor|r. u pr||og lore govore s|edece c|rjer|ce:
v Preoorre sasloj|re |raju ra |sloj povrs|r| | uz |sle osla|e us|ove vec| | proslrar|j|
as|r||ac|or| aparal | vec| | proslrar|j| s|sler |orjerja |, prera lore, polpur|je |s|or|scavaju surcevu
ererg|ju spojeve |z alroslere | zer|j|sla rego jedrodoore sasloj|re lj. polpur|je |or|sle pro|zvodr|
polerc|ja| slar|sla.
v Kod s|slera gazdovarja preoorr|r sjecara vod| se, la|orec|, racura o zre|osl| sva|og
pojed|rog slao|a. Nasuprol lore, |od s|slera gazdovarja go||r | op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|ra-
ra govor|ro o zre|osl| sasloj|re |ao cje||re. Zoog loga se dogada da se s|je|u jos rezre|a slao|a (slao|a
|od |oj|r r|je |u|r|r|rao prosjecr| door| zaprer|rs|| pr|rasl po r
2
proje|c|je rj|rove |rosrje) a | ooralro,
da se slao|a |od |oj|r je laj pr|rasl vec (rar|je) |u|r|r|rao, re s|je|u. Zalo lu r|su u polpurol| |s|or|scere
|rd|v|dua|re raslre sposoorosl| slaoa|a r|l| produ|c|ore sposoorosl| d|je|ova slar|sla.
v A|o se u o|v|ru preoorrog s|slera pr|rjerjuje 'slao||r|cr| rac|r gazdovarja podr|ada|
se ve||||r d|je|or razv|ja pod |rosrjara slaoa|a |oja se |rverlar|su, re zauz|rajuc| r||a|av pro|zvodr|
proslor. Po u||arjarju slar|r slaoa|a oslaje rar podr|ada| |ao po||orjer. T|re se posredro povecava
pr|ros preoorre sasloj|re u odrosu ra jedrodooru a|o se pr|rjerjuje s|sler go||r sjeca. 0va predrosl
preoorrog s|slera je reslo rarja u odrosu s|sler op|odr|r sjeca | s|sler s|up|rasl|r sjeca.
Za polvrdu raveder|r |orslalac|ja rogu rar pos|uz|l| dugogod|srj| rezu|lal| |orlro|re
relode u c|sl|r je|ov|r surara | rjesov|r|r surara je|e | ou|ve sa srrcor do |oj|r je dosao |o||ey
u 3vajcars|oj. 0r je u odje|u 10 sure 6ouvet |arlora Neucrale|, c|ja je povrs|ra |zros||a 1, ra,
posje|ao preoorror sjecor u per|odu od 12 god|re (1891 do 1933) u lo|u Z oprodrj|ca u|upru drvru
rasu od 1.98 sv.
2)
ve||c|re | deo|j|rs|e slru|lure za||ra ra pocel|u | ra |raju razralrarog per|oda
pr||azare su u raredroj laoe||:
8uma 6ouvet, 0dje| 10, f=4, ha
0 e o | j | r s | e | | a s e 0rvra
za||ra Tar|o drvo 3redrje deoe|o drvo 0eoe|o drvo
Zaprer|ra
sredrjeg slao|a 0od|ra
sv. sv.
1891 1.13 11 51 8 0,Z9
1933 1.51Z 12 18 10 1,52

2}
'sv zrac| 's||va. v|d| o lore dela|jr|je u |rj|z| v. Val|c: ured|varje sura l-d|o, 3arajevo, 198, slr. 8/8Z.
ZA lNTRENu uP0TRE8u ll - Z -
Pocelra drvra za||ra odje|a poveca|a se | slru|lurro poprav||a ra|or 12 god|re |a|o je za
lo vr|jere posjecera veca drvra rasa od pocelre drvre za||re.
Poslav|ja se p|larje |oju o| drvru rasu doo|o 8|o||ey da je urjeslo preoorrog s|slera
gazdovarja pr|r|jer|o s|sler gazdovarja go||r sjecara. C|slor sjecor odje|a 10 u god|r| 1891. doo|o
o| drvru rasu od 1.13 sv., a|| o| urjeslo drvre rase od 1.51Z sv. u 1933. god|r| |rao
celrdeselogod|srj| |elverja|. 0rvra rasa log |elverja|a o||a o| zralro rarja od poslojece drvre rase,
|oja je |zros||a 330 sv.
3)
po ra.
ore| je uslarov|o da je za||ra (|zrazera u sveu|uproj drvroj ras|) u preoorroj sum| Er-
ses, (|arlor de vaud, 3v|cars|a), ra pocel|u 1890. god|re |zros||a 1.020 sv. Na |raju 1923. god|re,
da||e ra|or 31 god|re, drvra za||ra le |sle sure |zros||a je 1.150 sv. u lo|u l|r 31 god|re posjecero je
preoorror sjecor 1.223 sv. To zrac| da je 8ore| za per|od od 31 god|re |s|or|sl|o pocelru drvru
za||ru | za lo vr|jere usposlav|o rovu drvru za||ru |oja je po svojoj |o||c|r| jedra|a pocelroj, a|| je po
slru|-lur| |ud||aro povo|jr|ja od rje. Zaprer|ra sredrjeg slao|a sasloj|re se zralro poveca|a. lzros||a
je 1890. god|re za cel|rare 1,35 sv. | 0,38 sv. za ou|vu, a. u 1923. god|r| la zaprer|ra je |zros||a, za
cel|rare 1,2 sv., a za ou|vu 0,55 sv.
0a je 8ore| 1890. god|re pr|r|jer|o s|sler gazdovarja go||r sjecara, or o|, doduse, rea||-
zovao jedra|u drvru rasu |ao | |od pr|r|jerjerog s|slera gazdova-rja preoorr|r sjecara, saro slo u
1923. god|r| re o| |rao drvru rasu ra parju od 1.150 sv. (o|o 210 sv. po re|laru) rego jedar lr|dese-
lcelverogod|srj| |elverja|. 0rvra rasa log |elverja|a o||a o| odpr||||e za o|o lr| pula rarja od drvre ra-
se preoorre sure u 1923. god|r|. Najdeo|ja slao|a log |elverja|a re o| vjerovalro dosl|g|a prsr| precr||
od 30 cr, a rajdeo|ja slao|a preoorre sure u 1923. god|r| |ra|a su prsr| precr|| od 90 cr.
c} Kva||tet pr|nosa
Kada je u p|larju oraj v|d |va||lela pr|rosa |oj| se og|eda u vecer udje|u deo|j|r slaoa|a u
pr|rosu raz|||a je la|ode ve|||a. Na|re, s|sler gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara, |a|o
je vec ravedero, |ara|ler|se ve|||| ud|o larj|r sorl|rerala asorl|raru |oj| se doo|je ra oaz| rac|ora|rog
|s|or|scerja drvre rase pr|rosa. Vedul|r, u pr|rosu preoorre sasloj|re su re saro zaslup|jer|ja deoe|a
slao|a rego su zaslup|jer| | re|| 'rajdeo|j| deo|j|rs|| sleper| |oj| se u pr|rosu jedrodoore sasloj|re uop-
sle re jav|jaju. Na lu c|rjer|cu prv| je upozor|o F|ury, upored|vs| deo|j|rs|e slru|lure oslvarer|r pr|rosa
preoorr|r sasloj|ra pozrale sume 6ouvet sa deo|j|r-s|or slru|luror oslvarer|r pr|rosa prav||re v|so-
|e sume L|ndberg. 3lar|sr| us|ov| jedre | druge sure su podjedra||. Produ|c|or| per|od sure L|rd-
oerg je |zros|o 120 god|ra. u per|odu od 1921. do 192. god|re za suru Couvel | u per|odu od 1912. do
1921. god|re za suru L|rdoerg procerlua|r| udje|| deo|j|rs||r ||asa u rj|rov|r pr|ros|ra o||| su s|edec|:
0eo. ||asa 6ouvet L|ndberg
1 - 21 cr 5,5 1,Z
2 - 31 cr 11,1 15,0
3 - 50 cr 29,1 39,8
52 -- < cr 51,0 ,5
Raz|||a je upravo ogrorra. 0o| je u pr|rosu jedrodoor|r sasloj|ra rajv|sa deo|j|rs|a ||asa
uceslvova|a sa svega ,5 , u pr|rosu preoorr|r sasloj|ra uceslvova|a je sa 51,0 |||, za o|o 8 pula
v|se. u pog|edu oroga v|da |va||lela pr|rosa |oj| se og|eda u duz|r|, pravrosl|, purodrvrosl| | c|-sloc|
deo|a |zg|eda da je oorrula s|luac|ja.
Prera lore, a|o su polreoe druslva u or|r sorl|rerl|ra |oj| se rogu |zrad|val| |z deoe|e
oo|ov|re ve|||e u odrosu ra osla|e | a|o, s ooz|ror ra slar|sre pr||||e | vrsle drveca do|aze u ooz|r preo-
orre sure, orda cero |r, dje|ujuc| u duru pr|rc|pa |orl|ru|lela produ|c|je, lors|ral|, jer lada ore |raju

3}
u ovor pr|rjeru 's||ve odgovaraju pr|o||zro |uoror relru, jer je |ore|c|or| la|lor (r3/sv.) o|o u pojed|r|r
oprodrj|cara ova|av: 0,9Z; 1,00; 0,98; 0,98; 0,98; 0,98; 0,9Z}
ZA lNTRENu uP0TRE8u ll - ZZ -
oc|le predrosl| pred jedrodoor|r sasloj|rara. Vedul|r, |ada je u p|larju |va||lel deoa|a orda je s|lua-
c|ja drugac|ja.
d} Vr|jednost pr|nosa
Kada se uzre u ooz|r ve||c|ra pr|rosa | ooa v|da rjegovog |va||lela |spada, prera H|tsch-
er||ch-ov|r ra|az|ra za pr||||e jugozapadre Njerac|e, da je pr|nos preborn|h sastoj|na vredn|j| od
pr|rosa jedrodoor|r sasloj|ra za oko 30 7.
e} 0pste kor|sne funkc|je suma
Zoog svoje slao||rosl| preoorra sura ra|s|ra|ro |spurjava zasl|lru u|ogu | |dea|ar je s|s-
ler gazdovarja gdje su rag|asere zasl|lre lur|c|je sure. l |ada se rad| o osla||r lur|c|jara sura, ra-
roc|lo |ada je u p|larju razvoj lur|zra | re|reac|je grads|og slarovr|slva preoorra sura je rajpovo|jr|ja.
Njer saslav je pr|rodar, rajo||z| saslavu prasura. u rj|ra se ul|caj covje|a osjeca zralro rarje rego u
surara u |oj|ra se pr|rjerjuju drug| s|sler| gazdovarja. Zoog svoje rerorogere srjese, |a|o s oo-
z|ror ra uzrasl slaoa|a la|o | sooz|ror ra vrsle drveca, ore su za lur|slu |jepse. 0s|r loga, sar s|sler
gazdovarja daje vr|o s|ro|e rogucrosl| za podrzavarje u sasloj|rara slaoa|a ve||||r d|rerz|ja ||| |zuzel-
r|r lorr| |oje predslav|jaju alra|c|ju za rjega, a sar rac|r sjeca rajrarje rod|l||uje pejsaz.
f} 0sta|e prednost|
v 3a preoorr|r s|sleror gazdovarja |a|o se os|gurava |orl|ru|lel gazdovarja | ra ra||r
povrs|rara, leorels|| vec ra jedroj lrec|r| re|lara. Pr| o||o |or drugor s|sleru gazdovarja la|o ra|a
povrs|ra re orogucava |orl|rue|ro gazdovarja. Zoog loga je preoorra sura zar|r|j|va za posjedr||e
sura |oj| |raju ra|e povrs|re sura.
3lru|lurra |zgraderosl preoorre sasloj||re povo|jr|je dje|uje ra raspadarje rurusa. u
razrodooroj sasloj|r| do zer|j|sla dop|re, u |rac|r ||| duz|r |rleva||ra, sla|ro svjel|osl | vazdur la|o da
se raz|agarje rurusa u rj|ra odv|ja prav||r|je rego u jedrodoor|r sasloj|rara.
Nedostac| s|stema gazdovanja preborn|m sjeama
a) u odrosu ra s|slere gazdovarja go||r | op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara ovaj
s|stem gazdovanja je komp||kovan|j|, za rj lreoa v|se slrucrog zrarja, a|o se pr|rjerjuje |orse|ver-
lro. Pr| pr|rjer| s|slera gazdovarja go||r sjecara ra ve||||r povrs|rara vrerers|| su jasro razdvoje-
r| osr|varje, rjega | sjeca sasloj|re. Kod preoorrog s|slera gazdovarja provode se sve laze sjece ra
|sloj povrs|r| (u |sloj sasloj|r|) | u |slo vr|jere, zoog loga je dozra|a | procjera slaoa|a za sjecu ovdje vr|o
de|||alra | les|a. Pos|jed|ce pogresre dozra|e slaoa|a su rrogo opasr|je rego |od osla||r s|slera
gazdovarja.
b} Kada su pr||||e rezdrave (|os| us|ov| pr|vred|varja u surarslvu, resrvalarje zracaja
sura, odsuslvo slvarre podrs|e surarslvu, r|za| r|vo osjecaja odgovorrosl| | s|.), pr| pr|rjer| preoor-
rog s|slera su lada s|ror olvorera vrala za rerac|ora|re poslup|e, ceslo |ara|lera z|oupolreoa, |oj|
're oodu oc| | pre|o |oj|r se, zoog loga, o|a|o pre|az|. Voguce je da se sjecor degrad|ra preoorra sas-
loj|ra u pog|edu |va||lela (urjeslo da se poprav|), a da se lo jedroslavr|r preg|ed|ra re roze pr|r|je-
r|l|, jer se jedror sjecor, po prav||u, re rogu |zvrs|l| ve|||e |zrjere u lor pog|edu. A a|o se | uoce ro-
ze se sjeca |a|o 'opravdal| |zr|rro les|or raler|ja|ror s|luac|jor gazd|rslva, |zr|rr|r polreoara
druslva, jos saro ovaj pul | s|. N|je les|o rac| uljesro rjeserje u oo|||u cvrsle ooaveze da ce se pr||||or
s|edece sjece uc|r|l| |sprav|e, lj. orda |ada sadasrj| ru|ovod|oc| |o|e|l|va | ve|||| d|o |o|e|l|va oudu u
perz|j|.
Kada se rad| o jedrodooroj sasloj|r| rece se r||o |a|o od|uc|l| da pos|jece rpr. redozre|u
rraslovu sasloj|ru za sjecu, rpr. u 80-loj god|r|, |ada se zra da ce se rjer|r da|jr|r gajerjer za 20 do
30 god|ra rrogoslru|o povecal| ud|o lurr|rs||r lrupaca u drvroj ras| |oja ce se doo|l| g|avror sjecor.
lslo la|o rece se r||o |a|o od|uc|l| da u la|voj sasloj|r| u o|v|ru prorede pos|jece raje||lr|ja slao|a. To o| |
le |a|o 'oo|o oc|.
Zoog loga se preoorro gazdovarje u Evrop| sve doredavro sralra|o |ao "barbarsko gaz-
dovanje", jer rera sporerule predrosl| go||r | op|odr|r sjeca ra ve||||r povrs|rara, |ada je u p|larju
p|ar|rarje | |orlro|a gazdovarja surara.
c} u odrosu ra s|sler go||r sjeca | s|sler s|up|rasl|r sjeca veora zracajar redoslala|
se og|eda u veora ra|oj rogucrosl| rerar|zac|je laze pr|v|acerja,
d} u odrosu ra s|sler go||r sjeca veora je ra|a rogucrosl pr|rjere dosl|gruca gerel||e
| se|e|c|je.
Prostoro uredenje sastoj|ne
l pr| pr|rjer| s|slera gazdovarja preoorr|r sjecara podrazur|jeva se odredero urulras-
rje (proslorro) urederje surs||r sasloj|ra.
Hogucnost pr|mjene
Pr|rjera ovoga s|slera gazdovarja je ograr|cera ra slar|sla gdje se po pr|rod| jav|jaju c|s-
le | rjesov|le sure je|e | srrce, rjesov|le sure ou|ve, je|e | srrce le rjesov|le sure srrce | ou|ve.
0r je, la|ode, pogodar u sv|r surara |oje |raju prelezro zasl|lr| |ara|ler, pod predpo-
slav|or da se rad| o vrslara drveca 'sjer|e. 3|sler r|je pr|||adar u surara saslav|jer|r od vrsla dr-
veca svjel|a. u zasl|lr|r surara preoorre sjece se pr|rjerju sa lez|sler ra rjez| l|r sura.
Za osla|e vrsle sura r|je podesar.
4. 8|8TEH CAZ00VANJA 8KUP|NA8T|H 8JE6AHA
Naslao je |ao rea|c|ja ra roro|u|lurro gazdovarje surara s ve||||r sjec|sl|ra (go|e |
op|odre sjece ra ve||||r povrs|rara). u osrov| ovoga s|slera |spo|java se lezrja povral|a pr|rodroj
sur|. 3|sler je, la|ode, raslao u vr|jere ar|ra|rog sa|up|jarja drvela.
Pr|rjeror ovog s|slera gazdovarja lorr|raju se sasloj|re |oje |raju sleperasl s||op |
|oje, u pog|edu deo|j|rs|e | v|s|rs|e slru|lure, c|re pre|az |zredu razrodoor|r | jedrodoor|r sasloj|ra.
0orav|jarje sasloj|ra vrs| se ra s|up|rara, |oje su razrjeslere po sasloj|r| ra odreder rac|r, u zav|-
srosl| od rac|ra gazdovarja. Povrs|re pojed|racr|r s|up|ra dosl|zu do 0,5 re|lara. Podr|ad|varje s|u-
p|ra je pr|rodro, a vrs| se op|odr|r (pr|prerr| | dovrsr| sje|) ||| ruor|r sjecara. 0sr|varje s|up|ra od-
rosro rj|rov|r |srod|sla vrs| se ra rac|r da oude orogucera pr|rjera rerar|zac|je u laz| pr|v|acerja u
ve|||or sleperu. Per|od podr|ad|varja pojed|r|r s|up|ra (poseoro podr|adro razdoo|je) je |rala| (oo|-
cro |zros| 1 do 3 god|re), a per|od podr|ad|varja c|lave sasloj|re (opsle podr|adro razdoo|je sasloj|re)
je zralro duz|, 30 do 0 god|ra, a|| je zralro |rac| od produ|c|orog per|oda. u|o|||o je ovo razdoo|je
|race (o|o 30 god|ra), sasloj|re po svojoj slru|lur| v|se ||ce ra jedrodoore sasloj|re, raroc|lo pred |raj
produ|c|orog per|oda, a u|o|||o je opsle podr|adro razdoo|je duze (o|o 0 - 80 god.), sasloj|re po svo-
joj slru|lur| v|se ||ce ra razrodoore.
Teorerls|| sa oorovor sasloj|ra se poc|rje |ada ore dosl|gru slarosl
od
2
r
u god|ra, a zavrsava u slarosl| od
2
r
u+ god|ra;
3a "u" je ozracer oroj god|ra prosjecrog produ|c|orog per|oda sasloj|ra u c|je|oj gazd|r-
s|oj ||as|, a
sa 'm" - oroj god|ra opsleg podr|adrog razdoo|ja sasloj|re.
0a||e, u o|v|ru gazd|rs|e ||ase, za |oju je predv|der s|sler gazdovarja s|up|rasl|r sjeca-
ra, u procesu oorove ra|aze se ore sasloj|re |oje su slare
od
2
r
u do
2
r
u+ god|ra,
3asloj|re r|ade od
2
r
u god|ra, ra|aze se u procesu rjege. u rj|ra se provode prorede.
Craf.4: ||ustrac|ja prot|canja s|stema gazdovanja skup|nast|m sjeama
(Kop|raro po Jovarov|c, 3. 1980.)

3asloj|ra u dooa
dozr|jevarja
3a oorovor se zapo c|rje
u slarosl| od u - m 2 g.,
lorr|rarjer podr|adr|r
jezgara.
Podr|adra jezgra se poslepero s|re | spajaju, pre|a
zec| |z r|ad|r u slar|je razvojre laze sve do| se re
u||or| | pos|edrje slao|o slare sasloj|re.

u sasloj|rara u |oj|ra se zapoc|rje sa oorovor prvo se p|ar|ra rj|rovo urulrasrje pros-
lorro urederje. Povrs|ra sasloj|re se d|je|| ra grav|lac|ore zore, radra po|ja, ulvrduju se |o|ac|je sur-
s||r slovar|sla, lras|raju lra|lors|e v|a|e | oo||jezavaju lrarsporlre grar|ce, a zal|r se c|je|a povrs|ra sa-
sloj|re d|je|| ra s|up|re s ooz|ror ra uzgojre polreoe pojed|r|r d|je|ova lrel|rare sasloj|re. ve||c|re po-
jed|racr|r s|up|ra su veora raz||c|le (slo zav|s| od saslava | slru|lurre |zgraderosl| sasloj|re) | |recu
se, za us|ove u 8|l, od o|o 0,05 pa do 2 pa | v|se re|lara.
Forr|rare s|up|re se zal|r razvrslavaju ra oro|||o ser|ja, sa |o|||o ce se zarvala sasloj|ra
oorov|l| u lo|u odaorarog opsle podr|adrog razdoo|ja. A|o, rpr; opsle podr|adro razdoo|je |zros| 10
god|ra a lurrus sjece (uredajr| per|od) 10 god|ra, lorr|rare s|up|re se razvrslavaju u 1 ser|je pr|o||zro
jedra||r povrs|ra. u prvor lurrusu oorav|jaju se s|up|re prve ser|je (o||ze lrarsporlr|r grar|cara, od-
rosro uda|jer|je od lra|lors||r v|a|a). u drugor lurrusu oorav|jaju se s|up|re druge ser|je, u lrecer
s|up|re lrece ser|je | u celvrlor lurrusu s|up|re celvrle ser|je (rajo||ze lra|lors||r v|a|ara | uda|jer|je
od lrarsporlr|r grar|ca). 0vo je opsl| redos|jed oorav|jarja s|up|ra. 0d rjega se ceslo odslupa, zoog
loga slo pr|or|lel oorav|jarja pojed|r|r s|up|ra, pa l|re | rj|rovo svrslavarje u odgovarajucu ser|ju, zav|-
s| od slarja sva|e pojed|re s|up|re.
Na s|up|rara se provode razre vrsle sjeca oorove. A|o rera podr|ad|a r|l| posloje |zg-
|ed| da ce se podr|ada| uz poslojece rjere ra|radro pojav|l|, ra s|up|r| se s|je|u sva slao|a go|or
sjecor. Razur|je se da se la|va s|up|ra oorav|ja vjeslac|| sadrjor sadr|ca odgovarajuce vrsle drve-
ca. A|o se rad| o s|up|r| gdje |ra podr|al|a ||| se c|jer| da se or roze pojav|l| |ada se ra s|up|r| pror|-
jed| s||op, pr|rjerjuje se op|odra sjeca. To roze da oude pr|prerr| sje|, rap|odr| sje| ||| rajcesce dovr-
sr| sje| op|odre sjece. Na re||r s|up|rara pr|rjerjuju se | odredere vrsle ruor|r sjeca ra pr|rc|pu le-
re|s|aga (prsleraslo ||| e||pl|cro) odrosro 'oplocro pros|r|varje podr|adr|r jezgr|. 8|lro je da se os|gu-
ra o|agovrerero oorav|jarje sva|e s|up|re. Po prav||u rajcesce se rad| o |oro|rovaror oorav|jarju
sasloj|re, lj re|e s|up|re oorav|jaju se vjeslac||, a re|e pr|rodro.
u o|v|ru ovoga s|slera gazdovarja razradera su | u pra|s| su se al|rr|sa|a 3. rac|ra gaz-
dovarja: avarsk| | adensk| feme|sch|ag te 6ehos|ovak| skup|nast| s|stem, kojeg je razrad|o
0o|eza| . Nj|rove |ara|ler|sl||e su pozrale |z rau|e o gajerju sura.

Prednost| s|stema gazdovanja skup|nast|m sjeama
a} 3a pojavor s|slera gazdovarja s|up|rasl|r sjecara | rjegov|r uvoderjer u pra|su
uc|rjer je ve|||| |ora| rapr|jed u po|rarju gazdovarja surara.
3usl|ra s|slera je da se u procesu gazdovarja surara rarror|zuju d|vergerlr| |rleres|
surars|e o|o|og|je (uzgoj | zasl|la sura), lerr||e | lerro|og|je (|s|or|scavarje sura, sa|up|jarje | prev-
|acerje posjecere drvre rase) | surars|e e|oror||e.
3|sler orogucuje da urulrasrjosl sasloj|re poslare pr|slupacra za rerar|zovaro |s|or|s-
cavarje sura | sa|up|jarje drvela uz lo|erarlro oslec|varje sasloj|re, |a|o poslojece la|o | ore |oja se
jav|ja | razv|ja, a uz ra|s|ra|ro roguc|u e|oror|crosl pro|zvodrog procesa u laz| sa|up|jarja drvela, a
da se pr| lor os|gura |or|scerje | cuvarje za|or|losl| |oje vaze u pr|rodroj sur| le olporrosl sura prol|v
slelrog ul|caja o|ols||r | ao|ols||r la|lora.
Pred rjegovo uvoderje o|o je osrovr| zadala| uzgajarja sura podr|ad|varje. 3 uvderjer
s|slera gazdovarja s|up|rasl|r sjecara doo||a je g|avro rjeslo rjega sura, podr|ad|varje je posla|o
saro vezr| c|ar u c|je|oj s|a|| rjera u sur|. 0ro je saro rosl redu dvjera gererac|jara.
b} Podr|ad|varje s|sleror s|up|rasl|r sjeca rajo||ze je podr|ad|varju prasura. us|ov|
pod |oj|r se o||j|e |asr|je razv|jaju, |ao r|ada slaoa|ca, su vr|o s||cr| us|ov|ra pod |oj|r se ova razv|ja-
ju u prasurara. l l| us|ov| su rajpr|rodr|j|. To je vr|o vazra |orslalac|ja jer r| rad|ro sa 'd|v|j|r o||j|a-
ra, or|r |oje su u polpurosl| adapl|rare ra la|ve us|ove, a re sa o||j|ara |oj|r sro se|e|c|jor |zr|je-
r||| osoo|re. 3a la|v|r us|ov|ra vezaro je drvece u lo|u svog razvoja rrog|r vezara |oje saro d|je-
|or pozrajero. K|darje l|r veza, slo u ve|||oj rjer| c|r|ro ra pr. pr|rjeror s|slera go||r sjeca ra oaz|
roro|u|lura, rora o|l| popracero redacara razre pr|rode.
c} Pr|rjeror s|slera gazdovarja go||r | op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara rovo-
rasla|a sasloj|ra je prelezro jedrodoora, jer raslare ug|avror |z sjerara |sle god|re, a pr| s|up|ras-
l|r sjecara slao|a rove gererac|je su raz||c|le slarosl| | raz||c|l|r d|rerz|ja (zoog raz||c|le slarosl| | raz-
||c|l|r us|ova rasla). Na |raju podr|adrog razdoo|ja s|up|re se slapaju | sasloj|ra se da|je rjeguje |ao
jedrodoora.
d} Pr| pr|rjer| s|slera gazdovarja s|up|rasl|r sjecara ra oaz| dug|r podr|adr|r razdo-
o|ja posloj| vr|o s|ro|a rogucrosl u pog|edu podrzavarja s|up|ra |va||lelr|r slaoa|a |oja dooro pr|rasc-
uju (za rajv|se po|ov|ru podr|adrog razdoo|ja), |ao | rar|jeg zarvalarja s|up|ra re|va||lelr|r slaoa|a |
slaoa|a ra|og pr|rasla. V|s|| se, raravro, u vez| sa pr|rodr|r podr|ad|varjer. T|re se roze zralro
pooo|jsal| |va||lel pr|rosa u pog|edu orog v|da |va||lela |oj| se og|eda u vecer udje|u deo|j|r slaoa|a u
pr|rosu. A | u pog|edu ve||c|re, a|| re lo|||o l|re slo se lavor|zuju slao|a '|oja dooro pr|rascuju |o|||o l|-
re slo se lada ve|||| d|o podr|al|a razv|ja pod |rosrjra slar|r slaoa|a, re zauz|rajuc| golovo r||a|av
pro|zvodr| proslor, |oj| rar, ra|or u||arjarja slar|r slaoa|a do|az| |ao po||orjer. Ta|v| ele|l| se re ro-
gu oslvar|l| pr|rjeror s|slera gazdovarja go||r | op|odr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara jer su pod-
r|adra razdoo|ja vr|o |ral|a.
e} Pr|rjeror pr|rodrog podr|ad|varja ra oaz| s|up|rasl|r sjeca roze se orjer srjese ou-
duce rjesov|le sasloj|re u lo|u sarog procesa podr|ad|varja regu||sal| uspjesr|je rego o||o |oj|r dru-
g|r rac|ror pr|rodrog podr|ad|varja.
f} Pr| ovor s|sleru gazdovarja roguca je polpura rerar|zac|ja radova u laz| pr|v|acerja
pro|zvoda |oj| se doo|vaju |z drvre rase g|avre sjece, a u pr|rosu je rrogo vec| ud|o deoe||r slaoa|a
rego u pr|rosu |oj| se oslvaruje s|sleror go||r | op|odr|r sjeca ra ve||||r povrs|rara.
g} 3|sler gazdovarja s|up|rasl|r sjecara u odrosu ra s|sler gazdovarja go||r | op|o-
dr|r sjecara ra ve||||r povrs|rara |ra predrosl| | |ada su u p|larju osla|e lrajre opsle |or|sre lur|c|-
je sura.

C|avn| nedostac| s|stema gazdovanja skup|nast|m sjeama
a} uzevs| u cje||r|, sar s|sler gazdovarja s|up|rasl|r sjecara je veora s|ozer | zarl|jeva
argazovarje veceg oroja v|so|o|va||l||ovar|r slrucrja|a | lo, podv|ac|ro, slrucrja|a |oj| raspo|azu s|ro-
||r | duoo||r o|o|os||r zrarj|ra o z|volu sure (us|ov|ra | za|or|losl|ra rjerog opl|ra|rog lur|c|or|-
sarja |ao e|os|slera), |ao | gradars|e odgovorrosl|, |od |zvoderja lerers||r radova. Podr|ad|varje
sva|e s|up|re predslav|ja proo|er za seoe jer se re rad| saro o lore da se |zvrs| saro pr|rodro pod-
r|ad|varje rego | o regu||sarju orjera srjese vrsla raz||c|l|r zarljeva u pog|edu svjel|a, o lore da se
oroguc| pr|rjera rerar|zac|je u laz| pr|v|acerja | prev|acerja posjecerog drvela uz lo|erarlro oslec|-
varje podr|al|a | duoec|r slaoa|a | drugo. uspjesar je saro laro gdje je usposlav|jero ze|jezro raca|o
o vrerers|or | proslorror redu sjeca.
b} 3lar|sla pod|ozra za|orov|javarju su, po prav||u, rarje pogodra za s|slera gazdovarja
s|up|rasl|r sjecara. lslo la|o posloje les|oce a|o se rad| o sur|r (|serolerrr|r) slar|sl|ra jer je ra
l|r slar|sl|ra pr|rodro podr|ad|varje veora s|rorro. Taro, gdje je lop|ola u r|rruru, do|az| do la-
vor|zovarja srrce, zalo je lu les|o ocuval| (odrzal|) je|u | ou|vu.
c} Na sjeverr|r | zapadr|r slrarara s|up|ra oorazuju se juzr| | zapadr| ruoov|. 3 d|re|-
lr|r dolo|or svjel|a | vjelra ra l|r rjesl|ra |a|o dode do slela od rraza, za|orov|javarja | zo|jarja ze-
r|j|sla. Na la|v|r rjesl|ra, vr|o ceslo, roraro pr|s|oc|l| u poroc s vjeslac|or oorovor. Na vjelru |z-
|ozer|r rjesl|ra ovaj s|sler gazdovarja je povezar s ve||||r proo|er|ra.
Hogucnost pr|mjene
Razralrar| s|sler gazdovarja pr|r|er|j|v je u sv|r vrslara sura, oez ooz|ra ra saslav
vrsla drveca | rj|rovu slru|lurru |zgraderosl, |ao | za |oro|rac|ju pr|rodrog | vjeslac|og oorav|jarja.
veora e|asl|car | sasv|r je pr|rval|j|v u pog|edu gajerja sura | zasl|le sura le, zarljev|ra oezslelrog
sa|up|jarja | |zroserja posjecerog drvela, raroc|lo rerar|zovarog. Vedul|r, u dog|edro vr|jere re
roze se |orse|verlro pr|rjer|l| u surara ra podrucju 8|l, jer za lo re posloje r| |adrovs|e r| rale-
r|ja|re, a pogolovo, rora|ro-el|c|e predposlav|e.
Prostorno uredenje
urulrasrje proslero urederje sasloj|ra je ||j|cr| us|ov za uspjesru pr|rjeru ovog s|slera
gazdovarja.
u razvoju urulrasrjeg proslorrog urederja sasloj|re u o|v|ru s|slera gazdovarja s|up|ra-
sl|r sjecara, rogu se (prera 0o|eza|-u 1981.), |zdvoj|l| cel|r| razvojre elape:
a} | etapa oez urapr|jed sr|s|jerog urulrasrjeg proslorrog urederja sasloj|ra s ar|ra|ror
lerro|og|jor sa|up|jarja |pr|v|acerja drvela (||ustrac|ja 5||}. Pojar "radnog po|ja" je jos repozral |slo
la|o | "transportne gran|ce". Posjecero | |zradero drvo se saro pr|r|ce | |zv|ac| sa sjec|sla,
prev|acerje oo|cro re do|az| u ooz|r. lzv|acerje se vrs| |r|vudav|r slazara | uz poroc grav|lac|je.
Pos||je |zv|acerja drvela sa sjec|sla s||jed| olprera.
b} || etpa - Erg|er - 3craede||r-ova |orcepc|ja. uvode se pojarov| "radno po|je" | "v|aka
za prev|aenje". upolreo|java se | "transportna gran|ca", a|| saro s prevozro-lerr|c||r zracajer.
Pos||je pr|r|carja raslav|ja se prev|acerje drvela, a zal|r olprera (||ustrac|ja 5|||}..
c} ||| etapa - usavrsera Erg|er - 3craede||r-ova |orcepc|ja, sa |zraz|l|r proslorr|r urede-
rjer sasloj|re. Trarsporlra grar|ca pored prevozro-lerr|c|og |ra | uzgojno-tehn|k| znaaj (|srord|-
sle oorav|jarja se po|slovjecuje sa lrarsporlror grar|cor). 3|up|re se oo|cro osr|vaju u oo|||u |ruga
|ore je precr|| pr|o||zro jedra| v|s|r| raler|rs|e sasloj|re. 3|r|ra radrog po|ja je do 120 r. Za sa|up-
|jarje | pr|v|acerje posjecerog | |zraderog drvela roze se |or|sl|l| | rorra|r| lra|lor loc|as. Po|ozaj rad-
rog po|ja odreduje lzv. "od|uujuc| faktor" uz odgovarajuc| ul|caj |zvozrog pula | rag|oa lerera. veora
je s|ro|a pr|rjera ovoga s|slera gazdovarja. Rad| se o veora l|e|s|o||ror s|sleru gazdovarja, |a|o u
uzgojro-lerr|c|or pog|edu la|o | u pog|edu |s|or|scavarja sure | prevoza drvela, le se zalo roze vr|o
dooro rac|ora||zoval| (||ustrac|ja 5||||}.
d} |V etapa. 0o|eza|-ova rac|on|||zovana koncepc|ja. u vr|jere razvoja razralrarog s|s-
lera gazdovarja dos|o je do prodora lra|lora v|so||r uc|ra|a u surars|u pr|vredu. 0|avra od|||a l|r lra-
|lora je zg|oor| uredaj za uprav|jarje | upolreoa sao|rrog uzela. Rad| se o lore |a|o loj slvarrosl| pr||a-
god|l| razralrar| s|sler gazdovarja, a da se re oduslare od race|a ocuvarja sasloj|rs|e sred|re oez
rjerog rag|og | ras||rog rarusavarja. u lu svrru duzor osov|ror radrog po|ja pros|jece v|a|a za pre-
v|acerje (radro po|je |ra lr| v|a|e) o|o |oje se |ao osov|re lorr|raju s|up|re u oo|||u pravougaor||a
ve||c|re 20-30 r, s rajvecor povrs|ror s|up|ra od o|o 0,5 ra | uda|jeroscu sred|sla s|up|ra o|o Z0 r.
Na laj rac|r se da|j|ra pr|r|carja s|racuje ra duz|re deo|a ooorer|r slaoa|a. ve||c|ra rj|rove povrs|re
orogucava povecarje posjecerog drvela u jedror zarvalu (||ustrac|ja. 5||V}.
||ustrac|ja 5:
Razvoja unutrasnjeg prostornog uredenja sastoj|ne u s|stemu gazdovanja
skup|nast|m sjeama zbog promjene tehno|og|je sakup|janja | drveta

Na s|up|rara se, vec prera o|o-e|o|os||r zarljev|ra vrsle(a) drveca |oja(e) se oorav-
|ja(ju), |zvrs| go|a ||| op|odra sjeca, s l|r da ooararje slaoa|a oude usrjerero od v|ake za prev|aenje
pod odgovarajuc|r ug|or (30 - 10), |a|o o| se pr| |or|scerju sao|rrog uzela rog|a deb|a pr|vez|vat|
na deb|jem kraju. u ovoj (prvoj) laz| oorove roguce je da se za sa|up|jarje | prev|acerje posjecerog
drvela |or|sle sredslva ve|||og uc|r|a ('v|so|ouc|rs|| lra|lor). u drugoj laz| razv|jarja oorove
lrarsporlra grar|ca se prerjesl| ra sredrju v|a|u za prev|acerje | s|up|re se pros|ruju, pr| ceru se
slao|a ooaraju |rosrjara o|rerul|r prera v|a|ara za prev|acerje |oje ograr|cavaju radro po|je. u
pos|jedrjoj laz| oorav|jarja, |ada se dovrsava sjeca u sasloj|r| |oja se oorav|ja, prera vrsl|
upolr|jeo|jere sjece |or|sl| se o||o rorra|r| lra|lor loc|as ||| v|so|ouc|rs|| lra|lor.
5. 8|8TEH CAZ00VANJA 8KUP|NA8T0-PRE0RN|H 8JE6AHA
0vaj s|sler gazdovarja je, |a|o ru | saro |re |aze, |oro|rac|ja s|slera gazdovarja
preoorr|r sjecara | s|slera gazdovarja s|up|rasl|r sjecara. 0d sva|og s|slera zadrzare su rj|rove
doore slrare, a u ve|||oj rjer| e||r|r|sar| rj|rov| g|avr| redoslac|.
Pr|rjeror ovog s|slera gazdovarja lorr|raju se razrodoore, rajcesce rjesov|le
sasloj|re. Po prav||u oorav|jarje sasloj|ra je |oro|rovaro (pr|odro | vjeslac|o) | r|je vrerers||
ograr|cero. vjeslac|a oorova (sadrja sadr|ca) |or|sl| se za |orp|el|rarje pr|rodre oorove u or|r
d|je|ov|ra sasloj|re gdje pr|rodra oorova r|je uspje|a.
3usl|ra s|slera sasloj| se u lore da se u sv|r sasloj|rara jedre gazd|rs|e ||ase u lo|u
uredajrog per|oda (lurrusa sjeca) provode sjece u lur|c|j| oorove | |or|slerja (ra s|up|rara) | sjece u
lur|c|j| rjege | |or|scerja (|zvar s|up|ra). To zrac| da su sjece oorove | sjece rjege proslorro odvojere
u sva|oj sasloj|r|, a|| se u |sloj sasloj|r| provode |slovrerero.
3|up|re se lorr|raju ra rjeslu gdje se poslojec|r |rverlaror pro|zvodr| polerc|ja| slar|sla
re |or|sl| ra zadovo|javajuc| rac|r. To su parl|je (d|je|ov| povrs|re sasloj|re) sa r|jel||r | |os|r slao||ra |||
gdje slaoa|a uopsle rera, parl|je gdje preov|aduju slara, po prav||u, deoe|a slao|a lj. gdje se sa
oorovor vec za|asr||o, dvoelazre parl|je, a|o je dorja elaza dovo|jro gusla pa je lreoa os|oood|l|.
0d loga |o|||o su ove povrs|re ve|||e | |a|o su rasporedere po povrs|r| sasloj|re zav|s|
oroj s|up|ra | ud|o rj|rove povrs|re u u|uproj povrs|r| sasloj|re. lzdvojere s|up|re se s||c|raju u |arle
|rupr|je razrjere (1:5.000, odrosro 1:2.500), a ra lereru su oo||jezere sar|r l|r slo su ra rj|ra
dozracera sva slao|a za sjecu.
ve||c|re pojed|r|r s|up|ra | rj|rov oroj re rogu se urapr|jed odred|val|, jer lo zav|s| od
ve|||og oroja la|lora, a pr|je svega, od saslava | slru|lurre |zgraderosl| sasloj|re | orograls||r pr||||a.
Prera |slraz|varj|ra |oja su prove|| raucr| radr|c| |aledra za ured|varje sura 3urars|og la|u|lela u
3arajevu (19Z3., 19Z9.) prosjecra ve||c|ra s|upre se |rece o|o 0,3 ra u povo|jr|r us|ov|ra do o|o 0,8
ra u repovo|jr|r us|ov|ra, s ooz|ror ra |orl|gurac|ju lerera | sasloj|rs|e pr||||e. 0ve ve||c|re
predslav|jaju roguce prosje|e ve||c|ra s|up|ra pr| pr|rjer| s|up|raslo-preoorr|r sjeca | rogu da
pos|uze saro za orjerlac|ju, a slvarre ve||c|re pojed|r|r s|up|ra ceslo veora rrogo odslupaju od ov|r
prosjecr|r odrosa. Ta|o rpr. desava se da se dv|je ||| v|se s|up|ra roraju spoj|l| pa se doo|je jedra
s|up|ra ve||c|re re|o|||o ra.
8a stanov|sta pr|nc|pa kont|nu|teta pr|hoda povrs|na sv|h osnovan|h skup|na na
koj|ma ce se |zvrs|t| sjee obnove, uzevs| |h zajedno u gazd|nskoj k|as|, u toku jednog turnusa
sjea pro|z||az| |z odnosa
U
T
, pr| emu je
sa T - ozracer oroj god|ra lurrusa sjeca (uredajrog per|oda), a
sa u - oroj god|ra prelposlav|jerog produ|c|orog per|oda s|up|ra.
Na|re, pr| ovor s|sleru gazdovarja re racura se sa produ|c|or|r per|odor, vec se
rjegova duz|ra predposlav|ja, (saro za s|up|re).
A|o lurrus sjece |zros| 10,15 ||| 20 god|ra, a prelposlav|jer| produ|c|or| per|od s|up|ra 100
god|ra, orda u|upra povrs|ra sv|r s|up|ra osrovar|r u gazd|rs|oj ||as| u jedror lurrusu lreoa da
|zros| 10/100, 15/100, 20/100 povrs|re c|je|e gazd|rs|e ||ase. To |zros| 10, 15 | 20 povrs|re
gazd|rs|e ||ase.
Naveder| odros| re rogu se rea||zoval| u o|v|ru sva|e sasloj|re, zoog loga slo se
sasloj|re redusooro raz|||uju u pog|edu e|ererala od |oj|r zav|s| lorr|rarje s|up|ra, |a|o se ra|aze u
|sloj gazd|rs|oj ||as|. 3 loga povrs|re s|up|ra u o|v|ru pojed|r|r sasloj|ra odslupaju od raveder|r
odrosa, a|| se lez| da se l| odros| odrze ra r|vou gazd|rs|e ||ase |ao c|je||re. T|re gazd|rs|a ||asa
doo|ja oo||jezje jed|r|ce lrajrosl| (|orl|ru|lela) gazdovarja.
Na s|up|rara gdje posloje us|ov| za pr|rodru oorovu, u c|je|osl| ||| vec|r d|je|or, provode
se op|odre sjece, odrosro re|e od laza op|odre sjece. Najcesce je lo dovrsr| sje| op|odre sjece, c|re
se os|ooada vec osrovara r|ada elaza ||| dooro razv|jer podr|ada| (dovrsr| sje| op|odre sjece ra
s|up|rara), ||| pr|prerr| sje| a|o |ra us|ova za pr|rodru oorovu, a podr|ada| se r|je jav|o zoog
preguslog s||opa (pr|prerr| sje| op|odre sjece ra s|up|r|), ||| rap|odr| sje| a|o se sjece provode u
god|r| purog uroda sjerera (rap|odr| sje| op|odre sjece ra s|up|r|). Voguce su ra s|up|r| | razre
vrsle lzv. ruor|r sjeca, |ad se rad| o podr|ader|r jezgr|ra |oje lreoa pros|r|val| | slvaral| us|ove za
pr|rodru oorovu vec|r s|up|ra. Na s|up|rara gdje rera podr|al|a, r|l| se oce|uje da ce se or
o|agovrerero jav|l|, dozracuju se | s|je|u sva slao|a (go|a sjeca ra s|up|r|). Na|or sjece ova|ve
s|up|re se posur|javaju |va||lelr|r sadr|cara odgovarajuce vrsle drveca (|orp|el|rarje oorove).
Prera lore ra pojed|r|r s|up|rara provode se u |sloj sasloj|r| raz||c|le vrsle sjeca oorove, u
zav|srosl| od slarja sva|e s|up|re, s ooz|ror ra us|ove rjerog oorav|jarja.
lzvar s|up|ra, lrel|rar|r u jedror lurrusu sjeca, ra preosla|or d|je|u povrs|re sva|e
sasloj|re u gazd|rs|oj ||as|, ooavezro se u |slor lurrusu provode prorede ra pr|rc|pu poz|l|vre
se|e|c|je. lrlerz|lel ov|r proreda zav|s| od slarja d|je|a sasloj|re ra |ore su prorede predv|dere.
Nace|ro, u||arjaju se saro ora slao|a |oja srelaju razvoju oo|j|r slaoa|a, |ao | slao|a |oja reraju v|se
r||a|vu lur|c|ju, a surs|o gazd|rslvo |oje gazduje suror za|rleresovaro je za rj|rovo |or|slerje. u
d|je|u sasloj|re |oj| se proreduje, re vod| se racura o podr|al|u u dalor lurrusu.
Prostorno uredenje
urulrasrje proslero urederje sasloj|ra je ||j|cr| us|ov za uspjesru pr|rjeru ovog s|slera
gazdovarja.
Pr| pr|rjer| s|up|raslo-preoorrog s|slera gazdovarja, |slovrerero sa lorr|rarjer
s|up|ra (l|p|zac|ja sasloj|re(a) u uzgojror pog|edu), ||| rar|je, ooavezro se p|ar|ra | urulrasrje proslorro
urederje sva|e sasloj|re. 0ro ourvala: |zoor |o|ac|ja surs||r slovar|sla, lras|rarje se|urdarre rreze
olvararja (lra|lors||r v|a|a), oo||jezavarje lrarsporlr|r grar|ca, lorr|rarje grav|lac|or|r zora, |zoor
lerro|og|je |s|or|slavarja u||jucujuc| | rerar|zac|ju | podje|u sasloj|re(a) ra lerro|os|a radra po|ja
(lerro|os|a l|p|zac|ja sasloj|re).
Prednost| pr|mjene s|stema gazdovanja skup|nasto-preborn|m sjeama u
sumama na podruju |h u odnosu na druge s|steme gazdovanja
0osadasrje gazdovarje surara u 8|l, |oje je o||o v|se sl|r|js|o rego p|ars|| | slrucro,
rezu|l|ra|o je vr|o relroger|r saslavor sasloj|ra, u sva|or pog|edu (slru|lurror, vegelac|js|or,
o|o|os|or, e|o|os|or) | |s||juc|va pr|rjera o||o |og od raveder|r s|slera gazdovarja u ova|v|r
us|ov|ra zrac||a o| da|je pogosarje slarja sura | prouzro|ova|a ogrorre zrlve produ|c|orog |ara|lera.
a} 3a g|ed|sla slvararja s|slera gazdovarja sa us||aderor uzgojro-zasl|lror |
pro|zvodro-lerrc|or |orporerlor u gazdovarju surara, razralrar| s|sler rrogo e|asl|cr|j| |
e|orors|| el||asr|j| od o||o |ojeg drugog s|slera gazdovarja, |ada se rad| o surara u 8|l.
b} To je za sada rajoo|je | |og|c|| rajdos|jedr|je razrader s|sler gazdovarja za sure u 8|l.
0dreder je za dugorocro oorav|jarje sv|r vrsla sura u raz||c|l|r slar|sr|r | sasloj|rs||r us|ov|ra.
c} veora je e|asl|car | u polpurosl| odgovara za ra |oj| saslav vrsla drveca |ao | za
|oro|rac|ju pr|rodrog | vjeslac|og oorav|jarja | sasv|r je pr|rval|j|v u pog|edu gajerja sura. 3v| uzgojr|
lrelrar|, |oje pozraje uzgajarje sura, su ravropravr| u sasloj|r|. Pr|rjerjuju se or| |oj| su udalor
rorerlu a|lue|r|. 3lru|lurre osoo|re sasloj|ra, o||o ore jedrodoore ||| razrodoore, reraju r||a|v|r
srelrj| za uspjesru pr|rjeru s|slera gazdovarja s|up|raslo-preoorr|r sjecara.
d} Pr| odred|varju elala re odgovara se ra p|lrje '|o|||o se sr|je | roze sjecor zarval|l|,
|ao |od preoorrog s|slera gazdovarja, rego '|o|||o je polreoro da o| se zadovo|j||e uzgojre polreoe
sasloj|ra, odrosro rj|rov|r d|je|ova (uzgojr|r jed|r|ca, evo|uc|or|r slad|ja, razvojr|r laza). Ta|v|r
pr|slupor u ulvrd|varju uzgojr|r polreoa, uzgojr|r zarvala | polreorog elala, ze|| se ooezo|jed|l|: (a}
uraprederja opsleg slarja sasloj|ra, (b} polpur|je |or|scerje pro|zvodr|r rogucrosl| slar|sla u c||u
posl|zarje ra|s|ra|re produ|c|je drvre rase rajoo|jeg |va||lela.
e} 0rogucuje da se u polpurosl| | ra ra|o uzru u ooz|r r||ro slar|sr| | sasloj|rs|| us|ov| |
slvor| cvrsla pod|oga za p|ar|rarje | provoderje sjeca ra e|os|slers||r osrovara, a gazdovarje
surara uc|r| e|asl|cr|j|r.
f} Njegova predrosl je rag|asera | l|re slo, pored uvazavarja produ|c|or|r |r|ler|ja |
o|o|os||r za|or|losl|, uvazavajuc| | e|orors|e e|ererle u gazdovarju surara, orogucuje pr|rjeru
savrerere lerr||e u oo|asl| |s|or|scavarja sura | sa|up|jarja drvela, uz lo|erarrro oslecerje sasloj|re,
|a|o ral|cre la|o | r|ade |oja raslaje | razv|ja se.
g} 0rogucuje slrucror surars|or |adru da |real|vro pr|slupa rjesavarju pojed|r|r
proo|era pr| pr||agodavarju odgovarajuc|r o|olerr|c||r rjera |or|relr|r produ|c|or|r (uzgojr|r)
polreoara pojed|r|r sasloj|ra | rj|rov|r d|je|ova | ra laj rac|r ooezo|jed| da se pro|zvodr| polerc|ja|
dalog slar|sla u polpurosl| |or|sl|.
h} Njegovor |orse|verlror pr|rjeror orogucuje se zavoderje reda u sur| u vrereru
| prosloru | os|gurava posl|zarje c||jeva gazdovarja surara | opsle uraprederje slarja sura u 8|l, ra
orz | el||asar rac|r.
|} 0rogucuje da se radov| | sredslva |orcerlr|su ra pr|or|lelre povrs|re uz|rajuc| u
lrelrar ore |oje po r|lrosl| do|aze u prv| p|ar zoog srarjerog pr|rasla | |oseg |va||lela drvre za||re,
odrosro povrs|re gdje se poslojec|r |rverlaror re |or|sl| pro|zvodr| polerc|ja| slar|sla ra
zadovo|javajuc| rac|r.
3 ooz|ror ra |z|ozero, pr|rjeru ovoga s|slera gazdovarja u sv|r surara lreoa
sar|c|or|sal| odredoara surs|opr|vredr|r osrova, slo je polreoro regu||sal| Prav||r||or o sadrzaju |
e|ererl|ra surs|opr|vredr|r osrova.
Literatura:

PR08T0RN0 URE0|VANJE 8UHA
P0JAH | NJEC0V0 TUHA6ENJE
ve||c|ra pr|rosa, rjegov |va||lel, slao||rosl produ|c|je, pro|zvodrosl rada | drugo zav|se u
zralroj rjer| od olporrosl| sasloj|ra prol|v slelr|r ul|caja o|ols||r | ao|ols||r la|lora, od redusoorog
proslorrog rasporeda sasloj|ra raz||c|log uzrasla, od loga |a|o je sura olvorera pulev|ra, |ld; .;
u|ral|o, od loga |a|o je sura proslorro uredera. 0rugac|je recero, od proslorrog urederja sure zav|s|
|a|o ce se razv|jal| sasloj|ra, |a|ve ce o|l| slele od o|uja, surca | vjelra, a zal|r |a|va ce o|l|
pro|zvodrosl rada u sv|r uz|r oo|asl|ra surarslva | ra |raju, |a|o ce sura vrs|l| svoje opce |or|sre
lur|c|je.
Proslorro ured|varje sura se, sa rjegovog raucrog pozravarja, sve v|se jav|ja |ao pogodro
sredslvo za opl|ra|ro |or|scerje | ocuvarje produ|c|or|r rogucrosl| sure, za os|gurarje sura od
slelr|r ul|caja, poseoro ao|ols||r, za orogucavarje e|oror|crog | oezslelrog |s|or|scavarja sure |
sa|up|jarje drvela sa poseor|r ooz|ror ra upolreou savrerere pro|zvodre lerr||e | progres|vr|r
lerro|og|ja, a la|ode za |spurjavarje opce |or|sr|r lur|c|ja sure.
Zalo se proslorro ured|varje sura roze uopslero ozrac|l| |ao ||juc pro|zvodrog uspjera u
sur| | |ao sredslvo za rjesavarje res||ada |zredu o|o|os||r | e|orors||r pr|rc|pa gazdovarja surara.
Predus|ov je da pol|ce |z duoo|og pozravarja produ|c|or|r za|or|losl| |oje vaze u sur|, s jedre slrare,
| od zarljeva e|oror|crosl| s druge slrare.
Prera lore, pod pojror proslorro ured|varje sura razur|jevaro: 3|up o|olerr|c||r, da||e
pr|vredr|r rjera usrjerer|r ra lerr|c|o | e|orors|o pr||agodavarje sure |ao o||jre zajedr|ce u
proslorror odrosu, rad| rjerog p|ars|og |or|scerja za lrajru | e|oror|cru pro|zvodrju rajvece |o||c|re
drvre rase, rajoo|jeg |va||lela, uz |slovrerero jacarje osla||r lrajr|r opsle|or|sr|r lur|c|ja sure.
u proslorror ured|varju je pr|rc|p|je|ro p|larje rarror|zac|je proslorre | vrerers|e
orgar|zac|je o|olerr|c||r (pr|vredr|r) rjera. Proslorr|r ured|varjer sura se zapravo vrs| rarror|zac|ja
lr| osrovre oo|asl| gazdovarja surara: o|o|og|je (uzgajarje | zasl|la sura), lerro|og|je (|or|scerje |
sa|up|jarje), | e|orors|e.
6|LJEV| PR08T0RN0C URE0|VANJA 8UHA
Proslorro ured|varje sura se provod| rad| oslvarerje s|jedec|r c||jeva:
a) zasl|la produ|c|je od slelrog dje|ovarja surca | vjelra porocu preverl|vr|r rjera | ol||arjarja
l|r dje|ovarja;
o) oslvarerje slao||rosl| sure rad| predusrelarja slela od o|uja;
c) proslorro odvajarje podr|ad|varja | |or|scerja rad| srarjerja slela |oje se c|re pr||||or
ruserja slaoa|a | pr|v|acerja drvr|r pro|zvoda do lra|lors||r v|a|a;
d) zoog povo|jrog rjeserja |zvoza pro|zvoda;
e) oslvarerja l|e|s|o||rosl| | s|ooode pr||||or |or|scerja sure;
l) povecarja rerlao||rosl| gazdovarja;

HJERE PR08T0RN0C URE0|VANJA 8UHA
3 ooz|ror ra reposredre c||jeve, sve rjere proslorrog ured|varja sure rozero pod|je||l| u
dv|je |alegor|je:
Jedre provod|ro reposredro rad| povecarja pr|rosa | slao||rosl| sura, le rad| povecarja
produ|l|vrosl| rada. Nj|r ce ro ra ovor rjeslu |z|oz|l|.
0rugu |alegor|ju rjera proslorrog ured|varja sura provod|ro reposredro rad| loga da o| sro
oslvar||| preg|edrosl gazdovarja, |spur||| us|ove za |a|se | uspjesr|je orgar|zovarje ru|ovoderja | zoog
s||cr|r drug|r raz|oga. Nj|r cero |z|oz|l| orda |ada oudero |z|aga|| relod||u uredajr|r p|arova.
Proslorro ured|varje sura oourvala:
a) 3lvararje p|ars||r | |orlro|r|r jed|r|ca proslorre podje|e sura;
o) urederje odrosa |zredu d|je|ova sura urular l|r jed|r|ca

0 8TETN0H 0JEL0VANJU VJETRA
Ka|o je pozralo, dje|ovarje vjelra roze o|l|, sa slarov|sla surara, poz|l|vr| | regal|vro. Nas
ovdje, |a|o lo pro|sl|ce |z c||jeva proslorrog ured|varja sura, prverslvero |rleresuje rj|rovo slelro
dje|ovarje.
u oo|asl| proslorrog ured|varja sura raz|||ujero, |a|o se v|d| |z raveder|r c||jeva, dv|je vrsle
slela od vjelra. u prve spadaju ore |oje |zaz|vaju s|ao| vjelrov|, |ao slo su |sus|varje zer|j|sla,
odroserje ||sl|rca | s|. Tada govor|ro o slelara od vjelra, odrosro o slelror dje|ovarju vjelra. A|o
orz|ra vjelra prede |zrad 10 r/s (33 |r/r), orda se slele og|edaju, |zredu osla|og u |zva|j|varju |
pre|ararju slaoa|a | droo|jerju l||va z|vog drvela. Tada govor|ro o slelara od o|uje. ve||c|ra | v|d slele
zav|s| od jac|re o|uje, od loga da || o|uju pral| ||sa ||| re, da || je zer|j|sle ras|vasero ||| r|je, od vrsle
drveca | osoo|ra zer|j|sla. Pr| |sloj jac|r| o|uje slele su vece a|o je zer|j|sle ras|vasero | lada u prav||u,
preovaduju slele u v|du |zva|e slaoa|a.
Zoog p||l|og |or|jerja u srrcev|r sasloj|rara se jav|jaju vece slele | v|se su zaslup|jere |zva|e
od pre|ora slaoa|a, rego rpr; u oorov|r sasloj|rara, jer se oor duo|je za|orjerjuje. Naroc|lo ve|||e
slele se rogu jav|l| u srrcev|r, je|ov|r | ou|ov|r sasloj|rara ra les||r | zo|jer|r zer|j|sl|ra, a|o je
zer|j|sle v|azro | lo |s||juc|vo u v|du |zva|a slaoa|a. A|o se rad| o zer|j|sl|ra u |oje |or|jerje slaoa|a
roze duoo|o prodr|jel|, |ao slo je cesl s|ucaj ra |recrjac||r supslral|ra, slele su rarje | u vecoj rjer|
su zaslup|jer| pre|or| slaoa|a.
Prera lore, roze se dogod|l| da s|ao|ja o|uja |zazove vece slele rego jaca | ravederu grar|cu
orz|re vjelra od 10 r/s lreoa srval|l| la|o da se slele, o|ara|ler|sare |ao slele od o|uje, rogu jav|l| a||
re roraju.
Trec| v|d slele od o|uje je lzv; droo|jerje l||va. 0esava se, us|jed ja|og pr|l|s|a vjelra ra |rosrju
slao|a, re dode do pre|ora slao|a rego saro do droo|jerja l||va ra oroj slrar| deo|a |oja je u zavjelr|r|.
Tada deo|o oslaje pov|jero.
u rasoj zer|j|, slele od o|uja |zaz|vaju vjelrov| |oj| duvaju |z se|lora jug-zapad, | lo s jedre
slrare slo su ja|| a sa druge slrare slo |r prelrode ||| |r prale ja|e ||se.
TEhN|KE ZA8T|TE 8A8T0J|NA 00 8TETN0C 0JEL0VANJA VJETRA | 0LUJE
3redslva | rjere |oje se pr|rjerjuju odrosro provode rad| predusrelarja ||| srarj|varja slela od
vjelra | o|uje su:
a) lorr|rarje odgovarajuceg oo|||a s||opa;
o) lorr|rarje zasl|lrog p|asla;
c) lorr|rarje zasl|lrog pojasa
d) lorr|rarje prosje|a;
e) lorr|rarje zasl|lrog s|slera po|r|varja
l) odvajarje sasloj|ra
a} 0b||k sk|opa
lz oo|rr|r dosadasrj|r |slraz|varja, |a|o ra |||ru sasloj|re ul|ce rjer saslav, jasro pro|sl|ce da
je u sasloj|rara verl||a|rog s||opa slelro dje|ovarje vjelra rajrarje a |od ror|zorla|rog s||opa rajvece
| da u lor pog|edu |zredu rj|r sloje sasloj|re sleperaslog | v|ses|ojrog s||opa.
lsla je s|luac|ja | u pog|edu slela od o|uja. Naslao||r|je su sasloj|re verl||a|rog s||opa,
rajreslao||r|je su sasloj|re ror|zorla|rog s||opa |ld.Prera lore, lorr|rarje slo rejedro||cr|jeg s||opa
predslav|ja rajel||asr|ju zasl|lru rjeru za predusrelarje slela od vjelra | o|uja.
Ka|o je vrsla s||opa d|re|lra pos|jed|ca s|slera gazdovarja, lo se, |ada su u p|larju rjere rad|
srarjerja slela od vjelra | o|uje, rora zapravo govor|l| o s|sleru gazdovarja |oj| lreoa pr|rjer|l|. A|| re
saro o lore, rora se govor|l| | o saslavu sasloj|ra ooz|ror ra vrsle drveca | lo zoog dva raz|oga:
- prvo, zalo slo je rejedro|||osl s||opa lo veca slo u sasloj|r| uceslvuje v|se vrsla drveca, |
- drugo, zalo slo se vrsle redusooro rrogo raz|||uju ooz|ror ra olporrosl ra |zva|j|varje |
pre|ararje slaoa|a.
Pr||||or |zoora s|slera gazdovarja, le vrsla drveca, lreoa vod|l| racura o lore da se odrz| s||ad
|zredu pr|rosa | polreoa druslva (|a|o u pog|edu vrsle drveca la|o | u pog|edu |va||lela drvr|r
sorl|rerala), po ve||c|r| pr|rosa, o pro|zvodrosl| rada |ld.. Prera lore, re roze se po|az|l| saro od
loga |oj|r se s|sleror, odrosro vrslor drveca ooezojeduje slao||rosl sasloj|ra, a|| lo je od presudrog
zracaja jer se re roze zavrs|l| pro|zvodr| proces ra oaz| sasloj|ra |ao||rog saslava.
b} Zast|tn| p|ast
Zasl|lr| p|asl, |oj| se lorr|ra ra s|ooodr|r ruoov|ra sasloj|re, la|ode |zo|uje sasloj|ru od
varjs|e alroslere. lredu osla|og, sprecava |rso|ac|ju deoa|a ruor|r slaoa|a sasloj|re | prod|rarje vjelra
urular sasloj|re.
u |ojoj rjer| ce zasl|lr| p|asl spr|jec|l| slelro dje|ovarje vjelra u sasloj|r| zav|s|:
- od jac|re vjelra,
- ug|a |oj| c|r| rjegov srjer sa ruoa sasloj|re, a zal|r
- od |va||lela p|asla.

3lo je vjelar jac| | slo je porerul| ugao rarj| lo je zasl|lro dje|ovarje p|asla, re|al|vro uzevs|
vece. Jac| vjelrov| v|se pov|jaju grare p|asla rego s|ao|j| | ra laj rac|r zalvaraju seo| pro|az u vecoj rjer|.
Kva||lel p|asla zav|s| u rajvecoj rjer| od loga |a|vo je redusooro odslojarje ruor|r slaoa|a |oja
lorr|raju p|asl. A|o se pr|rjeror jac|r proreda ooezojed| spuslarje |rosrje ruor|r slaoa|a, el||asrosl
p|asla o|l| ce vr|o ve|||a. u suproolror p|asl ce lorr|ral| saro ore grare |oje se razv|jaju prera
s|ooodror prosloru. 0r ce o|l| lada p||la| | reel||asar. 0s|r loga, lada se u rjeru ceslo jav|jaju rupe
|oje pov|ace za sooor pogorsarje r||ro|||rals||r pr||||a u rj|rovoj o||z|r|. u zer|j|slu reposredro |spod
| o|o rupa jav|ja se pojacaro r|ap|jerje vode, slo u prav||u |oc| rasl slaoa|a ra l|r rjesl|ra. u la|v|r
s|ucajev|ra, roraju se ra la|va rjesla zasad|l| ja|e sadr|ce re|e od drveca 'vrsla sjer|e.

c) Zast|tn| pojas
Zasl|lr|r p|asler r|je roguce spr|jec|l| prodore o|uje ra ruou sasloj|re zoog rjegove ra|e
duo|re. 3 loga se rora lorr|ral| zasl|lr| pojas c|ja duo|ra (od ruoa |a urulrasrjosl| sasloj|re) |zros| o|o
20 r.

u lu svrru se uz ruo sasloj|ra, u pojasu ravedere s|r|re proreduje ja|or proredor, | lo pocevs|
od rare r|adosl|. C||j je dvoslru|: Prvo, da slao|a razv|ju slo duze |rosrje rad| oslvarerja slo oo|je
|zo|ac|je urulrasrjosl| sasloj|re od varjs|e alroslere, | drugo, da zarva|jujuc| sla|roj |z|ozerosl| udar|ra
vjelra, slao|a poslepero lorr|raju s|sler |or|jerja | lorre deoa|a |oj|r ce slec| olporrosl ra |zva|j|varje |
pre|ararje.
0srovre |ara|ler|sl||e doorog zasl|lrog pojasa su gusloca, cvrsloca | lrajrosl. Trajrosl rogu
ooezo|jed|l| ore vrsle drveca |oje |raju ve|||u reprodu|l|vru sragu (sposoorosl grararja) | |oje re
slradavaju rrogo od |rse|ala | ooo|jerja. 0usl p|asl rogu lorr|ral| vrsle sjer|e. Pojed|re vrsle drveca
se raz|||uju u pog|edu rj|rove podesrosl| za lorr|rarje zasl|lrog pojasa, la|o da se |oro|rovarjer
pojed|r|r vrsla rogu oslvar|l| rajoo|j| rezu|lal|. 0d ||scara je rajpodesr|j| rrasl, zal|r grao, | ||pa, od
cel|rara je|a, o|je|| oor | ar|s. 0ooro rjeserje predslav|ja |oro|rac|ja pojasa od vrsla svjel|a (u gorrjoj
elaz|) | vrsla sjer|e (u dorjoj elaz|).
d} Prosjeke
Zasl|lr| pojas roze se lorr|ral| a|o se uz ruo sasloj|re proleze s|ooodar proslor. u sur| se u
prav||u, do jedre sasloj|re ra|az| druga sasloj|ra, r|ada, slar|ja ||| |sle slarosl|. 0a o| se u la|voj s|luac|j|
olorr|o zasl|lr| pojas sasloj|re, polreoro je uz rjer ruo vjeslac|| slvor|l| s|ooodar proslor u lorr| us|e
pruge |oja se re posur|java. Ta|va pruga raz|va se prosje|or. Prosje|e se re lorr|raju pr| pr|rjer|
s|slera preoorr|r sjeca | vr|o r|jel|o pr| pr|rjer| s|slera s|up|rasl|r sjeca. Prosje|a rora |ral|
r|r|ra|ru polreoru s|r|ru, lj; oru pr| |ojoj se jos rogu lorr|ral| so||dr| zasl|lr| pojasev| sasloj|ra |oje
prosje|a d|je|| (razdvaja). Polreora s|r|ra prosje|e zav|s| od redusoorog odrosa susjedr|r sasloj|ra
ooz|ror ra slarosl. To se rajoo|je oojasrjava pr|rjeror:

Pr|rjer l: Predposlav|ro da |raro dv|je susjedre sasloj|re raz||c|le slarosl| | da slar|ja sasloj|ra
|ra 0 god|ra, ra|az| se juzro od r|ade |oja |ra 1 god|ru, da je opasr| vjelar juzr| | da predv|der|
produ|c|or| per|od |ra 120 god|ra. 3asloj|re su lorr|rare od |sle vrsle drveca. 3lar|ja sasloj|ra ce oac|l|
sjer|u ra prosje|u u lo|u raredr|r 0 god|ra. 0a||e u lo|u vr|o dugog per|oda lj; u lo|u per|oda |ad
lreoa da se olorr| zasl|lr| pojas r|ade sasloj|re. 0a o| se u lor per|odu |zojeg|o zasjerj|varje ruoa
r|ade sasloj|re od slrare slare, ||| drug|r rjec|ra oroguc||o lorr|rarje zasl|lrog pojasa u r|adoj
sasloj|r| polreora je vr|o s|ro|a prosje|a, slo je repogodro jer se rrogo guo| ra produ|c|oroj povrs|r|.
Pr|rjer ll:. u drugor pr|rjeru, predposlav|ro da juzra slara sasloj|ra |ra 100 god|ra a
sjeverra 1 god|ru, le da je osla|o |slo |ao u prvor pr|rjeru. u lor s|ucaju ce slara sasloj|ra oacal|
sjer|u saro u raredr|r 20 god|ra ra r|adu sasloj|ru. Ka|o slao|a do dvadesle god|re, lj; do| su jos
r|ada podrose dje||r|cro zasjerj|varje oez re||r pr|rjelr|r |os|r pos|jed|ca po rj|rov da|j| razvoj | |a|o
je reprodu|c|ora sposoorosl pos||je 20-le god|re jos uv|je| zralra, lo o| se u ovor s|ucaju |z|s|o ra |raj
sa zralro uzor prosje|or rego u prvor s|ucaju. 0rug| s|ucaj je povo|jr|j|.
Za prosje|u zadovo|javajuce s|r|re od 8 - 10 r, polreoar je odros |zredu sasloj|ra u pog|edu
slarosl| |zrazer ra s|jedec| rac|r:
a) za s|ucaj a|o je prva sasloj|ra slar|ja | |ez| juzro od prosje|e (a' > a2 );
u - a' a2 < J0 goo|na.
o) za s|ucaj a|o je prva sasloj|ra r|ada | |ez| juzro od prosje|e (a' < a2 );
a2 - a' < J0 goo|na.
Polreora s|r|ra prosje|e zav|s| | od vrsle drveca | od slar|sr|r pr||||a. Treoa|o o| da oude reslo
s|ra a|o se rad| o vrslara svjel|a | o |os|j|r slar|sr|r us|ov|ra. Prosje|e os|r ravedere svrre s|uze |:
|ao pulev| za prev|acerje ||| lrarsporl drvr|r sorl|rerala, |ao |spas|sle za d|v|jac | |od |zvoderja |ova su
od ve|||e |or|sl|.
e} Zast|tn| s|stem pokr|vanja
ud|o produ|l|vre povrs|re u u|uproj povrs|r| sure o|o o| re|al|vro ra|| |ada o| se sva|a
sasloj|ra os|gurava|a sa zasl|lr|r pojasor, jer o| lreoa|o o|o sva|e |zvesl| prosje|e | lo sa sv|r slrara.
0a o| se lo |zojeg|o, lj; da o| se guo|la| produ|l|vre povrs|re slo v|se srarj|o, pr|rjerjuje se lzv, zasl|lr|
s|sler po|r|varja. Rad| se o s|jedecer: v|se sasloj|ra raz||c|le slarosl| se povezuje u jed|rslveru cje||ru
u |ojoj jedra sasloj|ra pruza drugoj sasloj|r| zasl|lu od slelrog dje|ovarja vjelra | o|uje a |zredu rj|r se
re |zvode prosje|e. Ta|va cje||ra rora o|l| zasl|lr|r pojasor os|gurara prera var|.
0a o| jedra sasloj|ra do|sla pruz||a zasl|lu drugoj, roraju o|l| |spurjer| re|| us|ov|.
a) da se r|ada sasloj|ra ra|az| pred slar|jor u srjeru oda||e do|az| opasr| vjelar,
o) da raz|||a |zredu v|s|ra sasloj|ra re oude veca od 3 relra, slo odgovara, uzevs| u s|ro|or
prosje|u raz||c| u pog|edu slarosl| o|o 30 god|ra.

g} 0dvajanje sastoj|na
A|o je repovo|jar odros |zredu dv|ju sasloj|ra u pog|edu slarosl| pr|ojegava se lzv, odvajarju
sasloj|ra. 0 ceru se rad| po|azal ce ro ra pr|rjeru.
Predposlav|ro da se rad| o dv|je sasloj|re raz||c|le slarosl|, da slar|ja |ra 90 god|ra , a r|ada
25 god|ra, da se slar|ja ra|az|ra slrar| oda||e duva opasr| vjelar | da produ|c|or| per|od |zros| 120
god|ra (sera a). Za 30 god|ra |ada ce se sjec| darasrja 90 god|srja sasloj|ra ras|a o| se darasrja 25-
god|srjja sasloj|ra u vr|o repovo|jroj s|luac|j|. 0ra re o| |ra|a uopsle zasl|lrog p|asla a o||a o| slara 55
god|ra. 0a o| se predusre|e slele od vjelra | o|uja rora se r|ada sasloj|ra os|gural|. u ovor s|ucaju lo
se posl|ze ra s|jedec| rac|r:
a)

o)

c)

0o ruoa r|ade sasloj|re pos|jece se us|| pojas (s|r|re o|o 10 r) slare sasloj|re | odrar posur|
ja||r sadr|cara. To se porov| u re|o|||o ravrala u vrerers|or razra|u 2 do 3 god|re.
Predposlav|ro || da je ovaj |zros|o 3 god|re, da je posur|javarje |zvedero 1 pula | da su sadr|ce |ra|e
1 god|re, lorr|ra|o o| se slarje pr||azaro ra ser| o).
Najr|ad| pojas o| lada |rao 1 god|re, a u dooa sjece darasrje 90-god|srje sasloj|re, |rao o| 25
god|ra (sera c). u lo dooa roze se lorr|ral| zasl|lr| p|asl, a lorr|rar| pojasev| ce sl|l|l| darasrju r|adu
sasloj|ru s|sleror po|r|varja. u lo|u |z|ozerog procesa ce se poslepero ra rjeror ruou lorr|ral|
zasl|lr| p|asl jer ce se srarj|val| rjegovo zasjerj|varje | ra |raju polpuro reslal|.

RAZV0J PR08T0RN0C URE0|VANJA 8UHA
0arasrja slrer|jerja u oo|asl| proslorrog ured|varja sura re rogu se do |raja srval|l| a|o se
re pozraje rjegov razvoj | lo |z proslog raz|oga slo se ora door|r d|je|or zasr|vaju ra slecer|r
|s|uslv|ra |oja vr|o ceslo |raju regal|var |ara|ler, la|o da cero |zrosec| u|ral|o razvoj proslorrog
ured|varja sura la regal|va |s|uslva raroc|lo rapor|rjal|. Prera 0o|eza|u, u razvoju proslorrog
ured|varja sura rozero |zdvoj|l| 1 raz||c|le elape:
| etapa: 60TTA- |na predstava c||ja prostornog ured|vanja suma
Za prvu elapu je |ara|ler|sl|cro (|raj Xvlll | pocela| lXX v|je|a) da se g|avra svrra proslorrog
ured|varja sura og|eda|a u lore da se slo v|se o|a|sa p|ar|rarje |or|scerja u duru |orl|ru|lela pr|roda
| rjegove |orlro|e a produ|c|ora slrara je o||a pol|srula u drug| p|ar. Proslorro ured|varje sura je
|rslrurerl regu||sarja |or|scerja sura ra pr|rc|pu |orl|ru|lela pr|roda. 0oezojederje prol|v slela od
vjelra | o|uja zasrovaro je golovo |s||juc|vo ra zasl|lror s|sleru po|r|varja.
3ura je u lu svrru rerar|c|| d|je|jera u odje|jerja, podjedra|e ve||c|re | prav||rog oo|||a.
0dje|jerja r|su redusooro odvajara prosje|ara ore s|r|re |oja je o||a polreora za lorr|rarje zasl|lrog
p|asla rego rrogo uz|r. 3erals|| pr||az proslorro uredere sure |z log per|oda |zg|edao o| za
produ|c|or| per|od od 100 god|ra |ao ra s|jedecoj s||c| | ser| ra s|jedecoj slrar|c|:

3va|o odje|jerje povezaro je sa susjedr|r u dva s|slera po|r|varja. Prv| predposlav|ja opasr|
vjelar sa zapada a drug| sa juga. Prera lore, zasl|la je 'os|gurara |z se|lora jug, jugozapad, zapad.
0oz|ror da sro predposlav||| produ|c|or| per|od 100 god|ra, sasloj|re ozracer|r odje|jerja sa l, |raju
81 do 100 god|ra slarosl|, ozracera sa ll |raju slarosl 1 do 80 god|ra, ozracera sa lll |raju slarosl 11
do 0 god|ra, ozracera sa lv |raju slarosl 21 do 10 god|ra | ozracera sa v |raju slarosl od 1 do 20
god|ra. u ravederor per|odu od 20 god|ra sjec|ce se sasloj|re prv|r odje|jerja (l ), sasloj|re drug|r
odje|jerja u s|jedecer 20-god|srjer per|odu |ld.
N|z odje|jerja |oja su povezara u jedar s|sler po|r|varja (|ao slo je u raser s|ucaju gorrj|r 5
odje|jerja), ||| susjedr|r 5 c|re sjec|sru ser|ju. 3aro po seo| se podrazur|jeva da u pra|s| rajcesce r|su
|zg|eda|| ureder| d|je|ov| sure ora|v| |a|o je lo pr||azaro ra rasoj s||c|. Nas |rleresuju prverslvero
redoslac| ovog rac|ra proslorrog urederja.

0snovna jed|n|ca gazdovanja b||o je odje|jenje, slo zrac| da se za odje|jerje o|ra|a vrsla
drveca, odrosro vrsle drveca, produ|c|or| per|od, rac|r podr|ad|varja | rjege, | pored loga slo je
odje|jerje o||o relerogero s ooz|ror ra slar|sre us|ove. 0ro je po prav||u rora|o o|l| la|vo ooz|ror ra
rac|r podje|e sure ra odje|jerja. Na|re, podje|a sure ra odje|jerja vrsera je rerar|c|| oez ||a|vog
ooz|ra ra re|jel lerera ||| p|odrosl zer|j|sla, la|o da je |zoor vrsle drveca, produ|c|orog per|oda |
drugog., rorao popr|r|l| |ara|ler sao|ors|og rjesavarja proo|era u vecoj ||| rarjoj rjer|.
Preov|adava|o je vjeslac|o posur|javarje | rasovro osr|varje vjeslac||r c|sl|r sasloj|ra. 0re
su oourvala|e ve|||e povrs|re, u prav||u c|je|o odje|jerje jer su raz|||e u slarosl| |zredu pojed|r|r d|je|ova
odje|jerja poslepero 'o||jed||e. u roro|u|lurara | jedroelazrosl| lj; ror|zorla|ror s||opu ra ve|||or
prosloru, r|je se u lo dooa g|eda|o |ao ra redoslala|, rego raprol|v, |ao ra pul |oj| ooezojeduje
rajvece e|orors|e ele|le, jer orogucuje rad ra oaz| rajrerlao||r|j|r vrsla drveca (srrca | oor). Te|
|asr|je su se |spo|j||| redoslac| rada ra oaz| roro|u|lura. Zarva|jujuc| ror|zorla|ror s||opu
roro|u|lura | ve|||oj povrs|r| |oja je oourvacera sjec|sr|r ser|jara, vr|o ceslo se desava|o da se jave
zar|sla oo|esl| a |za loga | rupe u s||opu. To je pov|ac||o za sooor slele ogrorr|r razrjera | dovod||o u
p|larje ve||||r zrlvara |zgrader s|sler. Na|re, |ada se re osr|va sura ra |ed|r| -go|el|, rego se
po|az| od proslorro uredere sure (a lo je prav||o), rora|e su se pr||||or provoderja proslorrog
urederja ceslo sasloj|re sjec| pr|je zavrsel|a produ|c|orog per|oda, |al|ada | vr|o r|ade, ||| |asr|je a
zal|r |zvrs|l| porerula odvajarja, a lo je sve zrac||o e|orors|e zrlve.
0a|je, u lo vr|jere c|lavo surars|o pos|ovarje o||o je |rulo. Neposredr| raz|og lore o|o je ra||
oroj sjec|sla, a posredr|, ve|||e povrs|re sjec|sr|r ser|ja | vr|o ve|||a proslorra | vrerers|a vezarosl
sjeca. Jav|ja|e su se god|re |ada se r|je rogao rea||zoval| predv|der| oo|r sjeca ||| se rora|o v|se sjec|.
Ta|v| s|ucajev| su se jav|ja|| orda |ada su se pr|rjerj|va|e op|odre sjece, jer je vr|jere sjeca ov|s||o | od
vrerera oogalog uroda sjereror.
|| etapa: JU0E|6h-ova predstava c||ja prostornog ured|vanja sume
Kol|ro srvalarje proslorrog urederja sura |zguo||o je svoju vazrosl 80-l|r god|ra lXX-og
v|je|a, poslo se |rula podje|a sure oas u p|ar|rs||r d|je|ov|ra |spo|j||a |ao |ocr|ca uraprederja
pro|zvodrosl| rada pr| ladasrjoj lerro|og|j| sa|up|jarja drvela.
u drugoj elap| elap| razvoja proslorrog ured|varja sura c|r||| su se rapor| da se |z|ozer|
redoslac| u||ore ||| oar uo|aze. Njer pocela| veze se za vr|jere rajvece c|sle zer|j|sre rerle. Juda|r,
|oj| je s|jedoer|| le s|o|e, za|agao se za osarosla|j|varje sjec|sr|r ser|ja osr|varjer prosje|a s|r|re 10
do 12 r sa jedre | sa druge slrare ser|je, rad| lorr|rarja zasl|lr|r p|asleva. lzredu odje|jerja lorr|ra|e
o| se us|e prosje|e. lzredu odje|jerja lorr|ra|e o| se us|e prosje|e 2-3 r |oje o| o||e v|se ||| rarje
o|or|le ra prve prosje|e |zredu ser|ja. 3erals|| pr||az, ra laj rac|r osarosla|jer|r ser|ja o| |z|edao
ova|o:

Juda|r je raroc|lo |rs|sl|rao | ra s|rac|varju sjec|sre ser|je | srarjerju povrs|re odje|jerja. Kao
rajcje||srodr|je sjec|sre ser|je sralra ore |oje su saslav|jere od dva odje|jerja | c|ja povrs|ra |zros| 30
do 0 ra. T|r srarj|varjer osarosla|jer|r sjec|sr|r ser|ja |oje je razvao sjec|sr|r cje||rara (ra
s|jedecoj s||c|), srarjuju se slele u rajrepovo|jr|jer s|ucaju ra povrs|r| od 30 do 0 ra, a|o dode do
o|ujr|r prodora, zal|r se srarjuju zrlve produ|c|orog |ara|lera pr||||or lorr|rarja sjec|sr|r cje||ra |
povecava se rogucrosl pr||agodavarja slar|sr|r us|ov|ra. lslo la|o srarjuju se los|ov| prev|acerja
drvr|r sorl|rerala, ceru dopr|ros| slvararje surs||r prosje|a, |oje se vr|o ceslo upolreo|javaju |ao
pulev| za lrarsporl surs||r pro|zvoda.

3usl|rs|o oo||jezje proslorrog urederja sure da|o je sasloj|rs|o gazdovarje. 0snovna
jed|n|ca gazdovanja je sastoj|na umjesto odje|jenja. 3jec|sru ser|ju re c|re odje|jerja rego odsjec|
odrosro sasloj|re (ra gorrjoj s||c| oo||jezere sa a, o, c). 3ve je usrjerero ra lo da se sasloj|ra re|a|o
osarosla||, da se rjeguje |ao cje||ra | poseoro da se oroguc| rjera sjeca ra |raju orog produ|c|orog
per|oda |oj|r se oslvaruje rajveca c|sla zer|j|sra rerla. Podje|a odje|jerja ra odsje|e je dopr|r|je|a,
pored srarj|varja sjec|sre ser|je | pr||agodavarju |zoora vrsle drveca, produ|c|orog per|oda | rac|ra
rjege slar|sr|r us|ov|ra a rac|r |s|or|scavarja lerers||r pr||||ara, a|| re rrogo. lslo la|o srarj||a se
| |rulosl u pog|edu pos|ovarja zoog veceg oroja sjec|sla, a|| je rac|r proslorrog urederja |oc|o razvoj
uzgojre lerr||e | u lor pog|edu je uradero vr|o ra|o. 0sla|o se pr| ve||||r sjec|sl|ra, prelezro ra
vjeslac|or posur|javarju | ||as|cr|r op|odr|r sjecara. Preov|adavaju c|sle jedrodoore sasloj|re
ror|zorla|rog s||opa |ao | u prvoj elap|, la|o da je vr|o ra|o uradero | ra olporrosl| sasloj|ra ra prodore
o|uje 'odozgo slo je u |oracroj ||r|j| srarj|va|o el||asrosl olorr|jer|r zasl|lr|r p|aslova | pojaseva.

||| etapa: CE|CER | wACNER-ova predstava c||ja prostornog ured|vanja sume
Krajer lXX v|je|a u Evrop| se poc|rje uoo||caval| rovo r|s|jerje o proslorror ured|varju sura.
Pojav||o se |ao rea|c|ja ra roro|u|lurro gazdovarje, ra gazdovarje sa ve||||r sjec|sr|r ser|jara,
spojero sa prevoderjer pr|rodr|r rjesov|l|r sura u srrceve | oorove roro|u|lure. Tez|sle proslorrog
ured|varja sure po lor po|rarju |ez| u urulrasrjoj proslorroj |zgradrj| sasloj|re a rjegov |oracr| c||j je
sura sa ra||r sjec|sl|ra raz||c|log vrerera oorove sve do preoorre sure. 3r|sao urulrasrje
sasloj|rs|e proslorre |zgradrje je da se posl|gre povecara produ|c|ja uz ocuvarje pr|rodr|r
produ|c|or|r |zvora (zer|j|sle, sasloj|ra | sasloj|rs|a alroslera) | os|gurarje sure od sv|r vrsla slela.
0ajer je posao od proucavarja oorove sasloj|re u pr|rodroj sur|, gdje pos||je ug|ruca slar|r
slaoa|a do|az| do s|up|rasle oorove surs||r sasloj|ra. 0srovu rjegove predslave proslorrog
ured|varja sure predslav|ja s|up|ra, rasla|a o||o pr|rodro ||| vjeslac|| ra povrs|r| od 0,2 do 0,5 ra |oja
se od, go|or sjecor ||| op|odror sjecor lorr|rare jezgre, s|r| u v|du slrere porocu prsleraslo |v|cre
sjece, poslepere op|odre sjece ra pruge ||| go|e sjece ra pruge, s vrereror oorove 30 do 80 god|ra
(opsle podr|adro razdoo|je). 0orov|jera sasloj|ra je proslorre reuredera poslo se pr| ar|ra|ror
sa|up|jarju drvela re jav|ja polreoa slroz|jeg proslorrog porel|a. lzvacerje posjecer|r slaoa|a |||
rj|rov|r d|je|ova |roz sasloj|ru vrs| se |r|vudav|r pularjara |zredu s|up|ra.
Povo|jro je r|jesero podr|ad|varje, por|| | podr|ada| su sjeror od slar|r slaoa|a, zasl|cer| od
|rso|ac|je | slelrog dje|ovarja vjelra. 0slec|varje podr|ad|a pr||||or sjece | |zv|acerja je |zojegrulo jer
je proslorro odvojero podr|ad|varje od |or|scerja.
Na slvararju s|slera gazdovarja u loj epor| uceslvova|| su surar| |oj| su se vec|ror opredje||||
za gajerje | pod|zarje sura (0ajer, wagrer, 3raede||r, Le|ourgul ..)
|V etapa: Etapa mehan|zovanog pr|v|aenja drveta
Za lrecu elapu proslorrog urederja sure |ara|ler|sl||a je lerro|og|ja ar|ra|rog pr|v|acerje
drvela. Za lu lerro|og|ju je |ara|ler|sl|cro:
- da se |relarje posjecer|r slaoa|a ||| rj|rov|r d|je|ova |roz sasloj|ru roze vrs|l|
repravo||r|js|| |r|vudavo,
- da da|j|ra pr|r|carja pra|l|cro r|je ograr|cera.
lz ravederog r|je o||o polreoe da se or|re o proo|eru pr|v|acerja drvela, a |slo la|o r|je rora|o
doc| r| do uvoderja radr|r po|ja, v|a|a, lrarsporlr|r grar|ca |dr. Zoog loga su u loj elap| razvoja
surars|e pr|vrede u sredrjoj Evrop| rog|| da u gazdovarju surara polpuro preov|adaju |rleres|
surars|e o|o|og|je. Vedul|r, rasluc| |rvesl|c|js|| | pro|zvodr| lros|ov| (|oj| su povezar| sa povecarjer
z|volrog slardarda zapos|er|r u surarslvu) redovo|jrosl radre srage u sur|, | ruzrosl da se poveca
produ|l|vrosl rada, slvor||| su sasv|r rovu s|luac|ju u surars|oj pr|vred|. Kao pos|jed|ca loga o||o je
ruzro da se | proslorro ured|varje sura pr||agod| lore, lj; zarljev|ra rerar|zovarog pr||up|jarja
drvela, s l|r da lo pr||agodavarje re sr|je o|l| ra slelu e|ererlarr|r zarljeva surars|e o|o|og|je.
Prera lore u sadasrje vr|jere, svrra proslorrog ured|varja sura se og|eda u lore da se
oroguc| da urulrasrjosl sasloj|re poslare pr|slupacra za rerar|zovaro |or|scerje sure | sa|up|jarje
drvela uz slo je roguce rarje oslec|varje sasloj|re, |a|o poslojece la|o | podr|ad|a a uz slo je
roguce vecu e|oror|crosl pro|zvodrog procesa u laz| |s|or|scavarja sura.
P|ar|rarje | orgar|zac|ja urulrasrje proslorre |zgradrje sasloj|re zarl|jeva da se prelrodro |pa|
razjasre (del|r|su) r|z slar|j|r | rov|j|r pojrova.
1) Pr|v|aenje drveta
Pod ov|r pojror podrazur|jevaro '|relarje drvela, lj; ooorer|r slaoa|a ||| rj|rov|r d|je|ova od
parja do rjesla za ulovar lj; do pula. To |relarje se d|je|| u dv|je lerro|os|| raz||c|le laze:
a) Pr|r|carje drvela je |relarje od parja do lra|lors|e v|a|e, |roz sasloj|ru porocu prerosr|r
uredaja rerar|zovar|r sredslava (z|care, v|l|a | s|..)
o) vuca drvela ozracava |relarje pr|ra|rulog drvela po jedroslavro uraderor pulu |roz
sasloj|ru do rjesla gdje se vrs| ulovar | pocel|a prevoza drvr|r sorl|rerala.
3 ooz|ror ra lros|ove rada | rogucrosl| oslec|varja sasloj|re, rasloj| se da se da|j|ra
pr|r|carja s|ral| ra r|r|rur.
2) Radno po|je
Radro po|je je rar|pu|al|vra jed|r|ca u sasloj|r| |oja orogucava da se oslvar| preg|edrosl |
orgar|zovarosl rada pr||||or p|ar|rarja | rea||zac|je gazdovarja, lj; |od oorove sasloj|ra | rj|rove rjege,
|od rj|rove zasl|le | rj|rove sjece u||juc|vo | pr|v|acerja drvela.
Radro po|je prera lore predslav|ja o|v|r urular |og se p|ar|ra | rea||zuje, odrosro odv|ja
podr|ad|varje, rjega | |or|scerje. u sasloj|r| je radro po|je odredero svoj|r po|ozajer | s|r|ror. 0ro je
po prav||u ograr|cero v|a|ara, odrosro lrarsporlr|r grar|cara. 3|r|ra radrog po|ja je odredera
dorelor prerosr|r uredaja rerar|zovar|r sredslava (duz|ra uzela lra|lora ||| v|l|a), | rezu|lal je
or|z|j|vog rasud|varja o dovoderju u s||ad proslorre | vrerers|e orgar|zac|je oorove sasloj|re. 3|r|ra
radrog po|ja presudro ul|ce ra da|j|ru pr|r|carja, a l|re | ra e|oror||u pr|v|acerja drvela | zalo se
rasloj| da se s|r|ra radrog po|ja srarj|.
3) V|aka
v|a|a je pul |oj| s|uz| za prev|acerje drvela |roz sasloj|ru, urader ra rajjedroslavr|j| rac|r. To
je pul |oj| lreoa da pos|uz| za e|oror|cro pr|v|acerje c|je||r deoa|a ||| rj|rov|r d|je|ova do |ar|ors|og
pula. Pr| p|ar|rarju po|ozaja v|a|a uz|ra se u ooz|r re|jel lerera, ros|vosl zer|j|sla, po|ozaj |zvozrog
pula,. | s|gurrosl rada rerar|zovar|r sredslvor.
1) Transportna gran|ca
To je grar|cra ||r|ja |zredu dv|je v|a|e | od rje se u radr|r po|j|ra slao|a ooaraju | pr|r|cu
prera v|a|ara ||| cesl|. u leor|j| | pra|s| urularrje proslorre |zgradrje sasloj|re, lrarsporlra grar|ca
roze |ral|:
a) lrarsporlro lerr|c|| zracaj,
o) uzgojro lerr|c|| zracaj.
Kada lrarsporlra grar|ca |ra saro lrarsporlro lerr|c|| zracaj, slao|a se ooaraju | drvo pr|r|ce
od lrarsporlre grar|ce prera v|a|ara ||| cesl|. Trarsporlra grar|ca u lor s|ucaju predslav|ja saro
lrarsporlru (grar|cru) ||r|ju |zredu dv|je v|a|e ||| cesle.
u s|ucaju |ad lrarsporlra grar|ca |ra uzgojro lerr|c|| zracaj, slao|a se ooaraju | pr|r|cu ra |sl|
rac|r | lada se ora po|slovjecuje sa lzv; po|azror ||r|jor, lj; sa ||r|jor od |oje se u radr|r po|j|ra
odpoc|rje oorova sasloj|re. Npr; prve s|up|re ra |oj|ra poc|rje oorova sasloj|re, po|azu se u lor
s|ucaju ra lrarsporlr|r grar|cara | oorova se razv|ja prera v|a|ara.

P 0 C L A V LJ E ||
(Kop|raro po Val|cu, v. sa odreder|r |zrjerara)

U8L0V| K0NT|NU|TETA CAZ00VANJA
( N0RHALN0 8TANJE 8UHA }

P0JAH | NJEC0V0 TUHA6ENJE
0srovr| zadala| surarslva se sasloj| u lore da lrajro pr|zvod| slo vece |o||c|re surs||r
pro|zvoda orog asorl|rara |oj| je u rajoo|jer rogucer s||adu sa polroara pr|vrede, |a|o po ve||c|r| |
|va||lelu la|o | sa ooz|ror ra vrsle drveca, uz |slovrerero ocuvarje | jacarje osla||r lrajr|r
opsle|or|sr|r lur|c|ja sure.
u vez| s l|r gerera|r| zadala| ured|varja sura u pra|s| |od |zrade p|arova gazdovarja
surara je da proje|luje la|ve o|olerr|c|e - pr|vredre rjere c|jor pr|rjeror ce se olorr|l| la|av saslav
sure |z |oje ce se lrajro oslvar|val| oraj asorl|rar surs||r drvr|r pro|zvoda |oj| ce o|l| u sporerulor
s||adu sa polreoara pr|vrede.
0a o| se la|ve rjere rog|e argurerlovaro proje|loval| (p|ar|ral|) polreoro je da urapr|jed seo|
slvor|ro predslavu |a|o |zg|edaju sure, c|j| o| saslav odgovarao poslav|jeror zadal|u surarslva.
Ta|vu suru raz|varo rorra|ror ||| |dea|ror suror. Prera lore sura se ra|az| u rorra|ror slarju
orda |ada rjer pr|ros zadovo|java | |ada se |z god|re u god|ru |z rje doo|jaju polpuro ujedracer|
pr|ros| po |o||c|r| | |va||lelu. Ta|va sura u pr|rod| re posloj|, r|l| se u pra|s| ||ad roze u polpurosl|
oslvar|l|. To je saro leorels|a poslav|a (leorels|| rode|) |oja rar o|a|sava doroserje rjeserja u duru
|orl|ru|lela gazdovarja surara.
Pr||||or rjesavarja u duru |orl|ru|lela gazdovarja r| uporedujero saslav |or|relre sure sa
saslavor rorra|re sure. 0a o| se lo rog|o |zvrs|l| roraju, pr|je svega, o|l| rj|rove povrs|re jedra|e a
zal|r , s ooz|ror ra |z|ozere predposlav|e roraju slar|sr| us|ov| | jedre | druge o|l| |sl|. Prera lore
|or|relra sura rora da oourvala povrs|re |sl|r slar|sr|r us|ova. Ta|vu |or|relru suru raz|varo
gazd|rs|or ||asor, (gazd|rs|a ||asa oourvala sasloj|re |sl|r e|o|os||r, pr|zvodr|r | razvojr|r
|ara|ler|sl||a). u pra|s| se zapravo ulvrduje rorra|ro slarje za sva|u gazd|rs|u ||asu poseoro a zal|r
se poslav|ja p|larje: po ceru se raz|||uje |or|relr| saslav od rorra|rog, |oje rjere lreoa poduzel| rad|
porjerarja |or|relrog saslava prera rorra|ror | s|.
Prera lore, |ada se u pra|s| govor| o rorra|ror slarju, r|s|| se ra la|vo slarje za odrederu
gazd|rs|u ||asu, la|o cero | r| roral| poslupal|, upr|os lore slo cero govor|l| o rorra|roj sur|
uopsle.
Prera uc|rjer|r predposlav|ara u pog|edu slar|sr|r us|ova, rorra|ra sura re roze
oourvalal| suv|sao (cje|ov|l) |orp|e|s sure, |ao r| gazd|rs|a ||asa jer se | ra |racer polezu srjerjuju
zer|j|sla raz||c|l|r osoo|ra. Pojar rorra|re sure, prera lore r|je vezar za cje|ov|l |orp|e|s sure.
Nas |rleresuju oo||jezja rorra|re sure jer la oo||jezja, u slvar|, predslav|jaju us|ove |orl|ru|lela
gazdovarja. 0 rj|ra re rozero odjedror govor|l| za suru |ojor se gazduje s|sleror go||r sjeca ra
ve||||r povrs|rara | za suru |ojor se gazduje s|sleror preoorr|r sjeca, rego odvojero. Ta|o cero |
poslup|l|.

N0RHALNA PRAV|LNA V|80KA 8UHA
0vaj pojar se odros| ra suru |ojor se gazduje s|sleror go||r sjeca ra ve||||r povrs|rara.
0vdje cero poslav|l| lez|sle ra |z|agarje or|r ob||jezja rorra|re, prav||re v|so|e sure |oja
predslav|ja us|ove kont|nu|teta pr|hoda. Produ|c|oru slraru cero sasv|r pojedroslav|l| zoog loga jer
sro us|ove |orl|ru|lela produ|c|je oorad||| u prvor pg|av|ju, odrosro oorader| su u drug|r surars||r
d|sc|p||rara. l rera se sla lu lore dodal|. Pojedroslav|jerje produ|c|ore slrare ce se saslojal| u lore
slo cero predposlav|l|:
da se rad| o |sl|r slar|sr|r us|ov|ra,
da se rad| saro o jedroj vrsl| drveca |oja odgovara slar|slu | polreoara pr|vrede,
da je sura proslorro uredera,
da je oorasl | s||op sasloj|re polpur,(ora|av |a|av je u pr|rosr|r
lao||cara,
da je dooro odaorar produ|c|or| per|od (rjega oo||jezavaro opc|r
orojer u).
8tepen| starost|
Rad| ooezojed|varja sva|ogod|srjeg |or|scerja sasloj|re u dooa |oje odgovara odaoraror
produ|c|oror per|odu, roraju u o|v|ru rorra|re sure da oudu zaslup|jere sasloj|re sv|r slepera
slarosl|. A|o odaorar| produ|c|or| per|od |zros| u god|ra, orda roraju o|l| zaslup|jer| u jeser;
sleper| od 1, 2, 3,........; u-1, u god|ra slarosl|,
a za slarje u pro|jece;
sleper| od 0, 1, 2, 3,........;u-1 god|ra slarosl|.
ldea|r| pr|rod| ce o|l| os|gurar| a|o, uz uc|rjere predposlav|e, oude |zros||a povrs|ra sva|og
slepera slarosl|:
ha
u
F
f =
sa F je oo||jezera u|upra povrs|ra rorra|re sure u ra.
K|ase starost|
Za ara||ze u redovroj pra|s| r|je dovo|jra povrs|rs|a slru|lura sure, a|o se pr||aze ra oaz|
slepera slarosl|. Raz|og |ez| u repreg|edrosl| |oju us|ov|java rj|rov ve|||| oroj, rrogo je preg|edr|je a|o
se lo |zvrs| ra oaz| ||asa slarosl|. K|asa slarosl| oourvala v|se slepera slarosl|. 8roj ||asa slarosl| |zros|:
,
n
u
m = gdje je:
u - odaorar| produ|c|or| per|od,
n - oroj slepera slarosl| u ||as| slarosl|,
l "u" | "n" se o|raju la|o da "m" |spadre c|o oroj.
Norra|ra povrs|ra ||ase slarosl| |zros|:
n
u
F
f = ra.
Tekuc| zaprem|nsk| pr|rast
Zaprer|rs|| pr|rasl drvre za||re ceslo d|je||ro ra dva d|je|a; ra d|o pr|rasla |oj| oslaje u
sasloj|r| | d|o pr|rasla |oj| se |or|sl| u v|du proredrog raler|ja|a. Ta|o cero | ovdje poslup|l|.
Prvo cero oourval|l| d|o zaprer|rs|og pr|rasla.
Predposlav|cero da sva|| sleper slarosl| zauz|ra povrs|ru od 1 ra. Tada ce rorra|ra sura
|ral| u ra. A|o oo||jez|ro le|uce zaprer|rs|e pr|rasle pojed|r|r slepera slarosl|, po ra sa Z1, Z2, Z3,
... Zu, orda ce le|uc| zaprer|rs|| pr|rasl rorra|re prav||re v|so|e sure |zros|l|:
/Zl/r = Z1 Z2 Z3 ... Zu,
Prera lore le|uc| zaprer|rs|| pr|rasl rorra|re prav||re v|so|e sure jedra| je zo|ru
zaprer|rs||r pr|rasla, sasloj|ra sv|r slepera slarosl|.
8uduc| da je:
Z1 = r1, Z2 = r2 - r1, Z3 = r3 -r2, ., Zu = ru - r(u-1);
gdje su: r1, r2, r3, .,r(u-1), ru; zaprer|re sasloj|ra od 1, 2, 3, ..; u-1, u, god|ra slarosl|, pro|z||az| da
je:
/Zl/r = r1 (r2 - r1) (r3 -r2) .. (ru - r(u-1)) = ru
0a||e, le|uc| zaprer|rs|| pr|rasl rorra|re prav||re v|so|e sure jedra| je zaprer|r| sasloj|re
rajslar|jeg slepera slarosl|.
Prosjen| zaprem|nsk| pr|rast
0zrac|ro || prosjecr| pr|rasl rorra|re prav||re v|so|e sure sa Zp(r) , a prosjecr| pr|rasl jedrog
slepera slarosl| (jedre sasloj|re) sa Zp orda je, za povrs|ru rorra|re prav||re v|so|e sure od u ra:
Zp{nj =
u
u
m
u
m
u Zp u = = ;
0a||e, prosjecr| zaprer|rs|| pr|rasl rorra|re prav||re v|so|e sure jedra| je le|ucer
zaprer|rs|or pr|raslu lj;
Zp{nj = Zr{nj;
Ze||ro || oourval|l| | drug| d|o zaprer|rs|og pr|rasla, lreoa zaprer|r| sasloj|re rajslar|jeg
slepera slarosl| dodal| zaprer|ru proredrog raler|ja|a |oj| je u rjoj |s|or|scer u lo|u produ|c|orog
per|oda (podac| se uz|raju |z pr|rosr|r lao||ca a |oj| se odrose ra povrs|ru od 1 ra).
Povrs|ra sure za |oju ulvrdujero rorra|ro slarje rera, golovo r||ad povrs|ru od u ra,
rego "F" ra. Prera lore, ras |rleres|ra zaprer|rs|| pr|rasl od "F" ra or je jedra|:
Zr{nj = Zp{nj =
u
F
m
u
;
Ka|o je le|uc| zaprer|rs|| pr|rasl rorra|re prav||re v|so|e sure jedra| prosjecror
zaprer|rs|or pr|raslu, rera polreoe da se or| ozracavaju ra poseoar rac|r. Vozero |r ozrac|l| ra
|sl| rac|r, sa Zn.
Za||ha norma|ne prav||ne v|soke sume
0ra je jedra|a zo|ru zaprer|ra sasloj|ra sv|r slepera slarosl|. Naresu || se za||re pojed|r|r
slepera slarosl|, prera uc|rjer|r predposlav|ara | po|azero || zav|srosl ve||c|re za||re sasloj|re (od
1 ra) od rjere slarosl|, doo|je se pozrala |r|vu|ja razvoja za||re jedrodoore sasloj|re (gral||or 23 ).
0vor |r|vu|jor je |slovrerero pr||azara za||ra rorra|re prav||re v|so|e sure (sura sv|r
ord|rala) | raspodje|a le za||re ra slepere slerosl|.
0dred|vanje za||he norma|ne prav||ne v|soke sume
Za||ru rorra|re prav||re v|so|e sure rozero |zracural| porocu podala|a |z pr|rosr|r lao||ca
ra dva rac|ra:
1. Na oaz| za||ra pojed|r|r sasloj|ra ( Pres|erove lorru|e )
2. Na oaz| rjerog prosjecrog zaprer|rs|og pr|rasla (F|ury-jeva lorru|a)
Raz|||ujero za||ru rorra|re prav||re v|so|e sure za slarje u pro|jece, |jelo | jeser. Za||ra za slarje u
pro|jece predslav|ja svojevrsro osrovro sredslvo, 'rezervu z|vog drvela.
grafikon 23
m
2
n
m
n
n 2n
m
3
n
m

u
-
n
m
u
u-n
0
100
200
300
400
500
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
"u"
m
3
/
h
a

0dred|vanje za||he norma|ne prav||ne v|soke sume pomocu za||ha pojed|n|h sastoj|na
Pr|rosre lao||ce re sadrze podal|e za sva|| sleper slarosl| rego za sva|| pel| ||| desel| sleper,
opcer|lo r-l|. Rad| pojedroslav|jerja, uzr|ro da je povecarje za||re sasloj|re od slepera slarosl| 0 do
r, od r do 2r, od 2r do 3r |ld; ||rearro. T|re se c|r| gres|a |oja r|je od zracaja za |oracr| rezu|lal.
0zrac|ro za||re slepera slarosl| n, 2n, Jn,...u-n | u sa ozra|ara mn, m2n, mJn,.,mu-n, mu:
Za slarje u pro|jece za||re pojed|r|r grupa sleperova |zrose:
od 0 do u||juc|vo n-':

n
m
n
n
m
n
m
n n n
) 1 ( ... 2 0 + + + + ;
od n do u||juc|vo 2n - ':
n
m m
n m
n
m m
m
n
m m
m m
n n
n
n n
n
n n
n n
+ + +
+ +
+ +
2 2 2
) 1 ( ... ) 2 ( ) (
...
...
od u - 2 do u||juc|vo u-{n'j.
n
m m
n m
n
m m
m
n
m m
m m
n u n u
n u
n u n u
n u
n u n u
n u n u
2
2
2
2
2
2 2
) 1 ( ... ) 2 ( ) (

+ + +
+ +
+ +
od u - n do u||juc|vo u-'.
n
m m
n m
n
m m
m
n
m m
m m
n u u
n u
n u u
n u
n u u
n u n u
+ + +
+ +
+ + ) 1 ( ... ) 2 ( ) ( .
A|o se doda | oduzre prvor ar|lrel|c|or redu mn, drugor m2n,....|ld, le a|o se dodale ve||c|re
sralraju pos|jedrj|r c|arov|ra redova (slo rogu o|l| s ooz|ror ra rj|rovu ve||c|ru) orda ce sure
gorrj|r redova za grupe slepera slarosl| |zros|l|:
od 0 do u||juc|vo n-':
n n
m m
n
+
+
) 0 (
2
1
;
od n do u||juc|vo 2n - ':

n n n
m m m
n
2 2
) (
2
1
+
+
;
.
.
od u - 2 do u||juc|vo u-{n'j.
n u n u n u
m m m
n

+
+
) (
2
1
2
;
od u - n do u||juc|vo u-'.
u u n u
m m m
n
+
+
) (
2
1

Zo|r ov|r sura je za||ra rorra|re prav||re v|so|e sure | ora |zros|:
;
2
)
2
... (
... ) 2 ... 2 2 (
2
1
2
2 2
u u
n u n n
u n u n n u n u n n
m m
m m m n
m m m m m m m m
n
Vn
+ + + + =
+ + + +
+
=

0oo|jera ve||c|ra odros| se ra slarje u pro|jece. Za||ra rorra|re prav||re sure za slarje u
jeser | |jelo doo|l ce se a|o joj se doda: mu za jeser | ve||c|ra
2
u
m
za |jelo. Prera lore, rorra|ra
za||ra za slarje u jeser |zros|:
;
2
)
2
... (
2
u u
n u n n
m m
m m m n Vn + + + + + =

u sred|r| |jela za||ra |zros|:
);
2
... (
2
u
n u n n
m
m m m n Vn + + + + =

0v|r lorru|ara doo|je se za||ra, prera uc|rjer|r predposlav|ara za povrs|ru od u re|lara.
A|o povrs|ra sure |zros| F ra, orda rezu|lal rroz|ro sa |o||cr||or
u
F
. u |oracror oo|||u
lorru|a g|as|:
a) za slarje u pro|jece:
[ ;
2
)
2
... (
2
u
F m m
m m m n Vn
u u
n u n n

+ + + + =

o) za slarje u jeser:
[ ;
2
)
2
... (
2
u
F m m
m m m n Vn
u u
n u n n

+ + + + + =

c) za slarje u |jelo:
; )
2
... (
2
u
F m
m m m n Vn
u
n u n n
+ + + + =

0ve lorru|e |zveo je Pres|er, gdje je :
n - raz|||a u slarosl| |zredu sasloj|ra za |oje pr|rosre lao||ce daju podal|e,
mn, m2n, mJn,.,mu-n, mu: - za||re sasloj|ra slar|r n, 2n, Jn, ...u-n, u god|ra (|z pr|rosr|r lao||ca),
F - povrs|ra sure, u - produ|c|or| per|od.
0dred|vanje za||he norma|ne prav||ne v|soke sume pomocu prosjenog pr|rasta
Rad| |a|seg |zvoderja uc|r|l cero u prv| rar |sle predposlav|e |ao | ra|opr|je: 0a povrs|ra
sva|og slepera slarosl| |zros| 1 re|lar, da povrs|ra rorra|re prav||re sure |zros| u re|lara.
0zrac|l cero prosjecr| god|srj| pr|rasl sasloj|re sa Zp, rjegova ve||c|ra se uz|ra |z pr|rosr|r
lao||ca. Za||ra rorra|re prav||re sure za slarje u jeser |zros|:

;
2 2
) (
2
... 3 2 1
Zp u Zp u
u Vn
Zp u Zp
u
Zp u Zp Zp Zp Vn
=
= + = + + + + =

A|o se od ove ve||c|re odo|je za||ra rajslar|jeg slepera slarosl|, lj; Zp u , doo|je se lorru|a za
odred|varje za||re rorra|re prav||re v|so|e sure za slarje u pro|jece:
;
2 2
Zp u Zp u
u Vn

=
Forru|a za ulvrd|varje za||re rorra|re prav||re v|so|e sure u sred|r| |jela r|je r|sla drugo
rego ar|lrel|c|a sred|ra prve dv|je lorru|e:
;
2
Zp u
u Vn

=
8uduc| da je Zp u jedra|o prosjecror odrosro le|ucer zaprer|rs|or pr|raslu rorra|re
sure od u re|lara, |oj| sro oo||jez||| sa Zn (uracuravs| d|o pr|rasla |oj| oslaje u sur|), lo ovu lorru|u
rozero p|sal| u oo|||u:
;
2
Zn
u Vn = ( za slarje u |jelo ).
Za povrs|ru od F re|lara g|as|:
;
2 u
F Zn
u Vn =
0v|r lorru|ara doo|ju se, po prav||u, pogresr| rezu|lal| | lo sloga slo rjer |zvod poc|va ra
pogresr|r prelposlav|ara. Na|re, pr||||or |zvoderja lorru|e pos|o se cul|e od predposlav|e da se
zaprer|ra sasloj|re povecava ||rearro ( po pravcu 0 - 8 u gral||oru 21), lo r|je lacro. 0ra se
povecava, |a|o rar je pozralo |z rau|e o pr|raslu | pr|rosu sura, po eso|droj |r|vu|j| (0-A-C-8). l zalo,
a|o se roce da ulvrd| la|o doo|jera povrs|ra (|oja rea|ro predslav|ja za||ru rorra|re prav||re v|so|e
sure) porocu lorru|e u |ojoj ce se jav|l| |ao la|lor| u (oaza) | Zp (v|s|ra), orda se rj|rov produ|l re
roze rroz|l| sa 1/2 jer se re rad| o lroug|u. 0r se roze rroz|l| sa ve||c|ror |oja ce o|l| veca ||| rarja
od 1/2, vec prera lore |a|av je odros |r|vu|je prera pravcu a lo zav|s| od vrsle drvela, oor|lela
slar|sla, duz|re produ|c|orog per|oda | rac|ra prored|varja.

grafikon 24
m
3
/
h
a
m
u

=

Z
n
B
C
u
A
3 2 1
0
100
200
300
400
500
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

FLuRY je sloga, urjeslo |orslarle 1/2 zaveo la|lor "c", la|o da lorru|a za odred|varje za||re
rorra|re prav||re v|so|e sure od "u" re|lara g|as|:
a) za slarje u jeser: o) za slarje u pro|jece: c) za slarje u |jelo:
2
Zn
Zn u c Vn + =
2
Zn
Zn u c Vn = Zn u c Vn =

Za razralraru suru od F re|lara, lorru|e ce g|as|l|:
a) za slarje u jeser: o) za slarje u pro|jece: c) za slarje u |jelo:
[
u
F Zn
Zn u c Vn
+ =
2
[
u
F Zn
Zn u c Vn
=
2
F Zn c
u
F
Zn u c Vn = =

F|ury | 8aader su |zracura|| vr|jedrosl "0" za razre s|ucajeve s ooz|ror ra vrsle drveca, oor|lel
slar|sla, slarosl | rac|r prored|varja (laoe|all- 1).
Taoe|a ll-1: vr|jedrosl la|lora c
8or|lel slar|sla
l lll v vrsla drveca, pr|rosre lao||ce | rac|r
prored|varja
Produ|c|or|
per|od
u god|rara Fa|lor 'c
pr|rjedoa
Je|a, E|crrorove lao||ce 1902.
100
120
0,11
0,18
0,38
0,11
0,29
0,35
F|ury
8u|va, 3v|cars|e lao||ce
100
120
0,11
0,50
0,11
0,1Z
0,35
0,12
F|ury
3rrca, 3v|cars|e lao||ce za p|ar|rs|e sure
100
120
0,18
0,51
0,15
0,51
0,39
0,15
F|ury
3rrca, w|ederar-ove lao||ce |z 193, za
urjerere prorede
80
100
120
0,12
0,50
0,51
0,31
0,13
0,1
0,28
0,3Z
-
8aader
lrasl, 3crWappacr-ove lao||ce |z
1920 god|re
110
10
180
200
0,5Z
0,59
0,2
0,1
0,50
0,53
0,5
0,0
-
-
-
-
8aader
8|je|| oor, 3crWappacr-ove lao||ce |z
1920 god|re
80
100
120
0,50
0,55
0,0
0,15
0,52
0,59
0,33
0,11
0,52
8aader

Pr|r|jere || se odgovarajuce vr|jedrosl| za la|lor c, doo|ju se po lorru|| rezu|lal| |oj| rogu, s
ooz|ror ra lacrosl, da zadovo|je u polpurosl| polreoe pra|se.
A|o se lerers|a sr|rarja vrse u lo|u rjesec| raj - o|looar, |ao slo je lo rajcesce s|ucaj, orda
je rajprav||r|je da se pr||||or odred|varja rorra|re za||re pr|r|jer| lorru|a za slarje u |jelo jer se |
sr|r|jero slarje odros|, uzevs| u cje||r|, ra lo dooa.

0 "dubecem" prorednom mater|ja|u
Pr||||or ulvrd|varja za||re rorra|re prav||re v|so|e sure pos|| sro od prelposlav|e da su u
sasloj|rara sv|r slepera slarosl| |zvrsere prorede. u pra|s| se, redul|r, re vrse prorede sva|e god|re
rego oo|cro sva|e pele ||| desele god|re. 3loga je u zaprer|r| rajveceg d|je|a |or|relr|r sasloj|ra ( 1/5
||| 9/10 ) sadrzar | d|o |oj| olpada ra proredr| raler|ja| |oj| r|je ra vr|jere u||orjer. Njegova ve||c|ra
zav|s| od duz|re vrerers|og per|oda od pos|jedrje |zvrsere prorede u sasloj|r|. 3loga je za||ra
|or|relre sure veca od rorra|re, prelposlav|vs| da su osla|| rjer| e|ererl| u rorra|ror slarju.
0a o| se pr| upored|varju rorra|re | slvarre sure u uredajroj pra|s| u||or||e sup|j|re |oje
odal|e |zv|ru, polreoro je |zracuraloj za||r|, porocu raveder|r lorru|a, dodal| odgovarajucu za||ru
drvre rase proredrog raler|ja|a o |ojer je o||o r|jec|.
Nas zapravo |rleres|ra za||ra rorra|re sure |ada se prorede provode sva|e r-le god|re. Nju
sro pr||aza|| ra gral||oru 25. 0ra se odros| ra rorra|ru suru srrce ll oor|lelrog razreda, prera
w|ederarr-ov|r lao||cara |z 193, |oje se |zradere ra oaz| pelogod|srjeg c|||usa prored|varja ja|or
proredor. Produ|c|or| per|od je 100 god|ra a povrs|ra sure 100 ra. Pr||azaro je slarje u jeser.
Za||re pojed|r|r slepera slarosl| su pr||azare povrs|rara sluoaca c|ja je oaza (s|r|ra) jedra|a jed|r|c|
(jedra god|ra slarosl|). Za rajslar|ju god|ru slarosl| sluoac je |zvucer | sral|rar (duz A).
Korl|rue|ra p|ava ||r|ja (,eso|dra) odreduje v|s|ru sluoaca c|jor je povrs|ror predslav|jera
za||ra pojed|r|r slepera slarosl| za slarje reposredro ra|or proveder|r proreda (spaja lac|e 0-),
predposlav|vs| da se ore provode sva|e god|re |za vegelac|orog per|oda u sv|r sasloj|rara a pura
ze|era ||r|ja |oja |ra oo||| zuoaca, odreduje v|s|ru la|v|r sluoaca, za s|ucaj |ada se provode prorede
sva|e pele god|re.
Ka|o se |z s|||e v|d|, povrs|ror zuoaca za sva|u ||asu slarosl| (od 21 do u||juc|vo 25, od 2 do
u||juc|vo 30, |ld;) predslav|jera je zaprer|ra rjer|r slaoa|a |oja proredor r|su ra vr|jere u||orjera |z
sasloj|re a|o se sralra jedrogod|srj| c|||us sjeca |ao p|ar|rar.

0ral||or 25

Pr| pelogod|srjer (||| deselogod|srjer) c|||usu prored|varja jedar d|o drvre rase se u sva|oj ||as|
slarosl| god|srje |or|sl| |ao proredr| raler|ja|. 0r je ra s||c| pr||azar sral|rar|r verl||a|r|r d|je|or
povrs|ra zuoaca (sreda ooja). Te povrs|re zajedro su jedra|e sral|raroj povrs|r| sluoca -6.
Pr|ros rorra|re prav||re v|so|e sure predslav|jer je l|r povrs|rara | sral|raror povrs|ror,
|oja se odros| ra rajslar|j| sleper slarosl| (A-),. 0drosro ra gral||oru sral|rar| d|o povrs|re od lac|e
A do lac|e 6.
lspre||dara gorrja ze|era ||r|ja predslav|ja u|upru pro|zvodrju u rajslar|jer sleperu slarosl|
(|sla je | za osla|e slepere slarosl|). A rjeru ve||c|ru u pojed|r|r god|rara slarosl|, c|r| ve||c|ra za||re
ra|or prorede | zo|r zaprer|ra prorjedrog raler|ja|a do lada |s|or|slerog u |slor sleperu slarosl| od
rjegovog osr|varja.
0a o| se doo||a za||ra rorra|re sure za s|ucaj |ada se sasloj|re proreduju sva|e r-le god|re
(vh), lreoa |zracuraloj drvroj ras| ra rar|je |z|ozer rac|r (vn), dodal| drvru rasu |oja je predslav|jera
povrs|ror odgovarajuc|r zuoaca ||| |a|o sro se u ras|ovu |zraz|||, drvru rasu duoeceg proredrog
raler|ja|a (Pvn).
vh = vn Pvn
Rad| pojedroslav|jerja pos|a, uc|r|l cero prelposlav|u da se u o|v|ru sva|e ||ase slarosl|,
povecava drvra rasa u sleperu slarosl|, prelposlav|vs| jedrogod|srj| c|||us proreda, ||rearro | da se ra
|sl| rac|r povecava drvra rasa duoeceg proredrog raler|ja|a (|ao ra gral||oru 2). 8uduc| da
prelposlav|a re odslupa rrogo od rea|rosl|, gres|e ce o|l| rezralre.
Na gral||oru 2-o, predslav|jer je uvecar| |sjeca| sa gral||ora 25 (ozracer pravougaor||or
|oj| oourvala slepere slarosl| 10 do 15 god|ra slarosl|). 3a 09n ozracer je proredr| raler|ja| |oj| ce o|l|
u||orjer ra|or jeser| u sleperu slarosl| 9n. Za||re u sleper|ra slarosl| 8n | 9n, ra|or proveder|r
proreda ozracere su sa (m8n | m9n).

| c a
Oa
O|
Oc
m
3
/ha

0ral||or: 2 - a...............................................................2-o
A|o se prorede vrse sva|e r-le god|re, s l|r da se prva ooav|ja u a-loj god|r|, druga u o-loj,
lreca u c-loj, |ld; god|r| slarosl| sasloj|re | a|o se ozrac| zaprer|ra slaoa|a |oja zarvalaju prorede po
re|laru sa: 0a, 0o, 0c,..; orda ce se za slarje reposredro ra|or |zvrser|r proreda (u pro|jece) |zros|l|
(po ra) drvre rase proredrog raler|ja|a |oj| r|je ra vr|jere u||orjer:
u sleperu slarosl|: a, a1, a2, ., a(r-1), o, o1...zaprer|ra proredrog raler|ja|a je:
0, ,
1
Db
n
,
2
Db
n
.. ,
1
Db
n
n
0, ,
1
Dc
n
,
2
Dc
n
., ,
1
Dc
n
n
..
0rvre rase slepera slarosl| od a do a (r-1), predslav|jaju ar|lrel|c|| red. Njegova sura je
jedra|a:
2 2
)
1
0 (
2
Db
Db
n
Db
n
n n
=
+ , za slarje u pro|jece.
Zaprer|ra 'duoeceg proredrog raler|ja|a le ||ase slarosl| ce se lo|or vegelac|orog per|oda
povecal| za 0o, la|o da ce za slarje u jeser |zros|l|:
2 2
Db
Db
n
+
Ar|lrel|c|a sred|ra prve | druge ve||c|re lj; Db
n
2
, je zaprer|ra duoeceg proredrog raler|ja|a,
revedere ||ase slarosl| za slarje u sred|r| |jela.
Ara|ogre lorru|e se doo|ju | za slepere slarosl| o' do on, c' do cn |ld.
Naprav| || se zo|r sura sv|r ov|r redova, do|az| se do lorru|e za odred|varje zaprer|re
duoeceg proredrog raler|ja|a od u re|lara, rorra|re prav||re v|so|e sure:

=
2 2
D
D
n
Pvn , .za slarje u pro|jece;

+ =
2 2
D
D
n
Pvn , .za slarje u jeser;
= D
n
Pvn
2
, .za slarje u |jelo;
Za suru od F re|lara lorru|e ce o|l|:
u
F
D
D
n
Pvn
2 2
, .za slarje u pro|jece;
u
F
D
D
n
Pvn
2 2
, .za slarje u jeser;
u
F
D
n
Pvn
=

2
, . . za slarje u |jelo.
Podal|e o ve||c|r| 0a, 0o, 0c,.|ld. sadrze pr|rosre lao||ce.

Zav|snost ve|||ne za||he norma|ne prav||ne v|soke sume
od bon|teta stan|sta, duz|ne produkc|onog per|oda | na|na prored|vanja
u |ojoj rjer| ul|ce oor|lel slar|sla, duz|ra produ|c|orog per|oda | rac|ra prored|varja ra
ve||c|ru rorra|re za||re v|d| se |z podala|a |oje sro uze|| od 8AA0ERA (s|edeca laoe|a ll-2).
Ka|o se v|d| |z podala|a, ud|o rajslar|je ||ase slarosl| u za||r| rorra|re prav||re v|so|e sure je
lo vec| slo je |rac| produ|c|or| per|od | slo je |os|j| oor|lel odrosro slo su |os|j| slar|sr| us|ov|.
laoe|a ll-2
ud|o ||asa slarosl| u rorra|roj za||r| Produ|c|o
r| per|od
Norra|r
a za||ra
1-20 21-10 11-0 1-80 81-100 101-120
vrsla drvela |
pr|rosre
lao||ce
8or|lel
slar|sla
(u god.) r
3
/ra u
100 119 - 3,0 19,8 31,3 12,9 -
l
120 519 - 2,0 13,3 23,1 28,8 32,8
100 238 - 1,3 1,9 31,Z 1Z,1 -
lll
120 310 - 0,8 10,8 22,2 30,2 3,0
100 95 - - 5, 31,1 0,3 -
Je|a,
E|crorr-ove
pr|rosre
lao||ce |z
1902.
v
120 110 - - 3,1 19,2 33,9 13,8
100 58 0,1 8,0 21,1 31,Z 38,8 -
l
120 Z - 5, 15,0 22,2 2Z,2 30,1
100 335 - 5,3 20,8 32,8 11,1 -
lll
120 109 - 3, 11,2 22,1 28,1 31,Z
100 118 - 2,1 1Z,9 31,2 15,8 -
3rrca,
3v|cars|e
pr|rosre
lao||ce za
p|ar|rs|e
sure
v
120 190 - 1,1 11, 22,1 29,Z 35,2
100 2Z1 - 5,2 20,1 32,Z 11,Z -
l
120 332 - 3,5 13,8 22,2 28,3 32,2
100 1Z9 - 3,3 18,2 33,3 15,2 -
lll
120 32Z - 2,2 12,0 21,9 29,Z 31,2
100 102 - 1,1 11, 33, 50,Z -
8u|va,
3v|cars|e
pr|rosre
lao||ce
v
120 13 - 0,Z 9,1 20,9 31, 2Z,Z
Raspodje|a za||he norma|ne prav||ne v|soke sume na deb|j|nske
u|ojoj rjer| ul|ce oor|lel slar|sla | duz|ra produ|c|orog per|oda u raspodje|| za||re rorra|re
sure ra deo|j|rs|e ||ase, v|d| se |z podala|a |oj| su uzel| od F|ury-ja (laoe|a ll-3).
3lo je duz| produ|c|or| per|od | slo su oo|j| slar|sr| us|ov| lo je ud|o v|s|r deo|j|rs||r ||asa vec| u
za||r| rorra|re sure | ooralro.
Taoe|a ll- 3:
ud|o deo|j|rs||r ||asa u za||r| rorra|re sure Produ|c|or|
per|od
8-11 1-21 2-3 38-50 50-
vrsla drvela |
pr|rosre lao||ce
8or|lel
slar|sla
(u god.) u procerl|ra ( )
100 ,0 22, 12,0 2,1 3,0 l
120 3,3 11,Z 35,5 3Z,8 8,Z
100 11,0 3Z,0 39,0 10,0 - lll
120 Z,2 25,5 11,1 20,Z 2,2
100 31,0 18,0 18,0 - -
Je|a,
E|crorr -ove
pr|rosre lao||ce |z
1902.
v
120 19, 12,5 30,Z Z,2 -
100 5,8 25,2 39,Z 25, 3,Z l
120 3,5 1Z,1 35,1 35,3 8,1
100 1Z, 3Z,2 32,8 11,5 0,9 lll
120 11, 30,3 38,1 18,5 1,5
100 35,1 38,0 22,0 1, -
3rrca, 3v|cars|e
pr|rosre lao||ce za
p|ar|rs|e sure
v
120 21, 3Z,3 30,0 8,1 -
100 8,0 31,0 13,2 13,5 1,3 l
120 5,0 21,5 15,Z 21,Z 3,1
100 1,0 11,1 33, ,0 - lll
120 10,1 3,0 11,0 12,Z 0,2
100 29,0 50,0 20,0 1,0 -
8u|va, 3v|cars|e
pr|rosre lao||ce
v
120 18,Z 1,Z 30,Z 3,9 -

Etat Norma|ne sume
Pod elalor podrazur|jevaro, |a|o je rar|je recero, p|ar|rar| oo|r sjeca u duru |orl|ru|lela
gazdovarja. u raser s|ucaju lo je oo|r sjeca |oj| se rora |zvrs|l| rad| odrzavarja rorra|rog slarja. 0r
se oo|cro |s|azuje u drvroj ras|. A|o se elalor re oourvala proredr| raler|ja|, slo se ceslo c|r|, orda
je or jedra| drvroj ras| rajslar|jeg slepera slarosl|, odrosro oror d|je|u le|uceg ||| prosjecrog
zaprer|rs|og pr|rasla rorra|re sure |oj| oslaje u sasloj|rara.
Zn m E
u n
= =
0ourval| || se elalor | proredr| raler|ja|, rora se u gorrjoj jedrac|r|, ve||c|r| mu dodal| | drvra
rasa proredrog raler|ja|a |oj|a je u rajslar|jer sleperu slarosl| |s|or|scera od rjegovog osr|varja, a
ve||c|r| Zn ve||c|ra drvrog raler|ja|a |oj| se god|srje |or|sl| u rorra|roj sur|. Tada su ov| la|sac|or|
e|ererl| jedra|| pr|rosu po |o||c|r|.

0dnos| |zmedu za||he, pr|rasta, pr|nosa | etata norma|ne sume

Nas ovdje u prvor redu |rleresuje |a|av je odros |zredu procerlua|re deo|j|rs|e slru|lure
drvre rase pr|rasla, pr|rosa, za||re | elala rorra|re sure. Taj odros v|d| se |z gral|c|og pr||aza 2Z:
=2 %
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
d
1,30
(cm)
zaliha
prirast
prinos

0ral||or 2Z: 0eo|j|rs|a slru|lura za||re, le|uceg zaprer|rs|og pr|rasla, | pr|rosa ou|ove rorra|re sure
lll oor|lelrog razreda
Procerlua|ra deo|j|rs|a slru|lura za||re ||ase slarosl| |ra oo||| o|rors|e |r|vu|je. 3a rj|r se
golovo po||apa |r|vu|ja procerlua|re deo|j|rs|e slru|lure zaprer|rs|og pr|rasla ||ase slarosl|. Za
rorra|ru suru se redul|r le |r|vu|je redusooro rrogo raz|||uju. ud|o v|s|r deo|j|rs||r ||asa u
procerlua|roj slru|lur| rjere za||re je rrogo vec| od rjerog udje|a u procerlua|roj slru|lur| rjerog
le|uceg zaprer|rs|og pr|rasla.
0orrulo je u pog|edu r|z|r deo|j|rs||r ||asa. To je polpuro razur|j|vo a|o se |raju u v|du ve|||e
raz|||e u pog|edu parl|c|pac|je r|ad|r, sredrjedoor|r | slar|j|r ||asa slarosl| , s jedre slrare, u za||r|
rorra|re sure | s druge slrare, u rjeror zaprer|rs|or pr|raslu. u zaprer|rs|or pr|raslu parl|c|p|raju
sredrjedoore ||ase slarosl| sa vec|r procerlor rego r|ade | slare. Na suprol lore, u za||r| palr|c|p|raju
slare ||ase slarosl| sa vec|r procerlor rego sredrjedoore a ove opel parl|c|p|raju sa rrogo vec|r
procerlor rego r|ade. 3lo je ||asa slarosl| slar|ja lo je rjera parl|c|pac|ja u za||r| veca.
Ka|av je odros |zredu procerlua|re raspodje|e rase pr|rosa | drvre rase rjere za||re?
Pr|ros c|r| drvra rasa g|avre sjece | drvra rasa proredrog raler|ja|a. u rjeru parl|c|p|raju prve sa
o|o 5 a druge sa o|o 35. Prvu sac|rjava drvra rasa rajslar|jeg slepera slarosl| | sloga je jasro
da u rjoj roraju v|s| deo|j|rs|| sleper| parl|c|p|ral| sa rrogo vec|r procerlor rego u za||r| a r|z|
deo|j|rs|| sleper| sa rrogo rarj|r. 0dros |zredu drugog d|je|a pr|rosa | za||re je oorrul a|| ra odros
|zredu pr|rosa | za||re u lor pog|edu je ul|cajr|j| d|o pr|rosa |oj| se oslvaruje g|avror sjecor | u
procerlua|roj raspodje|| pr|rosa rora|| o| v|s| deo||j|rs|| sleper| o|l| zaslup|jer| sa vec|r procerlor rego
u za||r| a r|z| deo|j|rs|| sleper| sa rarj|r procerlor.
Pr|ros | elal rorra|re sure u |ore je sadrzar proredr| raler|ja|, |rderl|cr| su u sva|or
pog|edu.

Procent kor|stenja
u ured|varju sura procerl |or|scerja predslav|ja zracajar la|sac|or| e|ererl. Rad| se o
odrosu drvre rase |oja se god|srje |or|sl| |z za||re rorra|re sure. u|o|||o se pr| lore oourvala |
proredr| raler|ja|, l|re se |slovrerero do|az| do odrosa pr|rosa | za||re rorra|re sure.
Navod|ro ove procerle za re|e s|ucajeve (u laoe|a 5). lz podala|a laoe|e 5 se v|d| da je
procerl |or|scerja lo vec| slo je produ|c|or| per|od |rac|, slo su slar|sr| us|ov| |os|j| | slo se proredara
jace zarvala u sasloj|ru. Pr|ros rorra|re sure u odrosu ra rjeru za||ru je vr|o ra||, la|o rpr; za
srrcevu rorra|ru suru lreceg oor|lelrog razreda, je za||ra pr| produ|c|oror per|odu od 120 god|ra
veca za (100/2,12 = 11) 11 pul od pr|rosa sure a za ou|ovu rorra|ru suru |slog oor|lelrog razreda |
|slog produ|c|orog per|oda za (100/3,98=25) 25 pula a|o se pr|rjerjuje ja|a r|s|a proreda.
Taoe|a ll- 1:
Produ|c|or| per|od
0d 100 god|ra 0d 120 god|ra
8or|lelr| razred 8or|lelr| razred
vrsla drvela, pr|rosre lao||ce | rac|r prored|varja
l lll v l lll v
3rrca, lao||ce F|ury-a (urjerera r|s|a proreda) 2,8 3,09 3,3 2,2Z 2,12 2,Z2
Je|a, E|crorrove lao||ce 3,1 3,91 1,85 2,98 2,9Z 3,58
8u|va, w|ederarr-ove lao||ce - urjerera r|s|a proreda 3,2Z 3,9Z 1,Z3 3,11 3,18 3,2
8u|va, w|ederarr-ove lao||ce - ja|a r|s|a proreda 1,1Z 1, 5,05 3,83 3,98 3,9

0rug|r r|jec|ra lo zrac| da rad| doo|jarja pr|rosa roraro u sur| podrzaval| vr|o ve|||u za||ru
drvela |ao svojevrsro osrovro sredslvo. 0dros se roze pr||azal| gral|c|| ra s|jedec| rac|r- gral||or 28:
(1-c)
.
u
.
Zn
c
.
u
.
Zn
|
O
A
B
Z
n
u
C
u
.
D
D
m
3
0 100

Sral|kon 28.
Povrs|ror us|og slupca (|oj| se ra|az| ra desroj slrar| gral|c|og pr||aza) pr||azar je pr|ros.
Povrs|ror |||a |spod |r|ve ||r|je pr||azara je za||ra rorra|re prav||re v|so|e sure. Pr| |sloj vrsl| drvela,
|slor oor|lelror razredu | pr| |slor produ|c|oror per|odu roze se srarj|l| za||ra (la|lor c) a da lo re
povuce srarjerje pr|rosa. 3rarjerje ve||c|re osrovrog sredslva zrac| vecu e|oror|crosl.
Povrs|ror pravougaor||a D3Eu, predslav|jera je drvra rasa |oja se pro|zvede u rorra|roj
sur| u lo|u produ|c|orog per|oda. Povrs|ror pravougaor||a D/0u, predslav|jer je d|o le rase |oj|
olpada ra g|avre sjece a oraj d|o |oj| olpada ra proredr| raler|ja| predslav|jer je povrs|ror
pravougaor||a /3E0.
Rar|je se procerlor |or|scerja ceslo oourvala|a saro drvra rasa g|avre sjece. Tada je za
rorra|ru suru or jedra|:
(%)
100
(%)
100
(%) 100
u c u c Zn
Zn
V
E
p
n
n
= = ,
a|| rjegova ve||c|ra je razur|j|vo, rarja rego |ad procerlor |or|slerja oourval|ro | proredr| raler|a|.
Na |z|ozer| rac|r op|sara rorra|ra sura roze ras zadovo|j|l| | |ada se pr|rjerjuje s|sler
op|odr|r sjeca ra ve||||r povrs|rara, uz us|ov da se pr|rjerjuje |rac| podr|adr| per|od | da se
pr|prerre sjece re |zvode u u-loj god|r| slarosl| sasloj|ra rego rar|je a dovrsre sjece da se |zvode
reposredro |za u-le god|re slarosl|. Vode| rorra|re sure za r|s|e sure je polpuro ara|ogar rode|u
|oj| se odros| ra v|so|u suru.

N0RHALNA PRE0RNA 8UHA
Pr||||or razralrarja rorra|rog slarja sura |oj|ra se gazduje s|sleror go||r | op|odr|r sjeca
ra ve||||r povrs|rara pos|| sro od prelposlav|e da je p|larje saslava sasloj|ra r|jesero. N|sro se
upusla|| rpr; u lo |oj| rac|r prored|varja lreoa pr|r|jer|l| | |oj| rar |or|relr| produ|c|or| per|od
odgovara. Njega sro jedroslavro oo||jez||| opc|r orojer u .
Kada se rad| o surara |oj|ra se gazduje s|sleror preoorr|r | s|up|raslo preoorr|r sjeca, lj;
surara saslav|jer|r od razrodoor|r sasloj|ra, lreoa da |or|relro r|jes|ro prvo, p|larje rorra|rog
saslava sasloj|re a orda da se pr|slup| rjesavarju rorra|rog saslava za c|je|u suru. Tez|sle je ra
prvor proo|eru lj; ra rorra|ror saslavu preoorre sasloj|re. Za raz|||u od rorra|re prav||re v|so|e
sure, rasa ce se razralrarja ug|avror odros|l| ra produ|c|ora p|larja.

N0RHALNA PRE0RNA 8A8T0J|NA
Podje|a reloda za ulvrd|varje rorra|rog saslava preoorre sasloj|re
Proo|eror ulvrd|varja rorra|rog saslava preoorre sasloj|re oav||| su se rrog| raucr|c| |
slrucr| radr|c| la|o da je raslao ve|||| oroj reloda. 0ro slo je |ara|ler|sl|cro za ove relode je da ore u
susl|r| odrazavaju slarje leor|je | pra|se |z oo|asl| ured|varja preoorre sure | preoorrog gazdovarja. u
vr|jere do| rroga p|larja preoorre sure r|su o||a rasv|jel|jera, do| su zrarja o la|sac|or|r
e|ererl|ra preoorre sasloj|re | rj|rov|r odros|ra | reduzav|srosl|ra o||a os|udra, o||o je po|usaja
da se p|larje rorra|rog saslava preoorre sasloj|re r|jes| jedroslavr|r preroserjer us|ova rorra|rosl|
prav||re v|so|e sure ra preoorru sasloj|ru. 3ralra|o se da preoorra sasloj|ra predslav|ja u ra|or
prav||ru v|so|u suru. Na laj rac|r o| se ara|og|jor r|jes||o p|larje rorra|rog saslava preoorre
sasloj|re. T| po|usaj| r|su o||| uspjesr|. Ka|o su se vrereror sl|ca|a zrarja o slru|lurr|r po|azale|j|ra
preoorre sasloj|re, o rjer|r la|sac|or|r e|ererl|ra | rj|rov|r odros|ra | reduzav|srosl|ra, la|o su
se | srvalarja rorra|rog saslava a l|re, osrove | relode za rjegovo odred|varje, r|jerja|e.
Prera lore |oje su o||e po|azre osrove pr||||or ulvrd|varja rorra|rog saslava preoorre
sasloj|re, zapravo |a|o su pojed|r| aulor| srvala|| rorra|ro slarje, sve relode rogu se svrslal| u lr|
grupe:
- Prva grupa oourvala aulore |oj| pr||||or ulvrd|varja rorra|rog saslava preoorre sasloj|re
po|aze od oroja slaoa|a | rj|rovog rasporeda po deo|j|rs||r sleper|ra;
- 0ruga grupa oourvala aulore |oj| pr||||or ulvrd|varja rorra|rog saslava preoorre sasloj|re
po|aze od vr|jedrosl| pr|rasla;
- Treca grupa oourvala aulore |oj| pr||||or ulvrd|varja rorra|rog saslava preoorre sasloj|re
po|aze od pr|rosa.

Pr|kaz pojed|n|h postupaka
u sva|oj grup| |ra veora rrogo reloda. V| cero se osvrrul| saro ra re|e od rj|r | lo ra ore
|oje rar rogu pos|uz|l| |ao door| predslavr|c| rad| opceg uv|da.

1. Hetod| koj| norma|n| sastav preborne sastoj|ne zasn|vaju na odredenoj raspodje||
staba|a po deb|j|nsk|m stepen|ma
u ovu grupu do|aze aulor| |oj| sralraju da se preoorra sasloj|ra ra|az| u rorra|ror slarju
orda |ada je raspored rjer|r slaoa|a po deo|j|rs||r sleper|ra la|av da je ooezojedero |orl|rue|ro
podr|ad|varje |sle. Zoog loga rasloje da ulvrde |a|av lreoa da oude odros oroja slaoa|a |zredu
susjedr|r deo|j|rs||r slepera da o| o||a ooezo|jedera lrajra regererac|ja preoorre sasloj|re.
Pr| lore je rrog|ra |ao oaza pos|uz|o Ll0CuRT-ov za|or. Pr||||or lerers||r la|sac|or|r
sr|rarja L|ocourl je uoc|o da oroj slaoa|a, |od sasloj|ra doorog preoorrog saslava, sla|ro | do |zvjesre
rjere prav||ro opada sa povecarjer deo|j|rs|og slepera. 0vu reduzav|srosl or je |zraz|o
raleral|c||. 1898 god|re |zasao je sa lezor da oroj slaoa|a rorra|re preoorre sasloj|re opada od
r|z|r |a v|s|r deo|j|rs||r sleper|ra po za|oru georelr|js|og reda:

) 1 ( 2 1
,..., , ,

n
q A q A q A A
gdje je:
/- prv| c|ar georelr|js|og reda, ozracava oroj slaoa|a rajr|zeg (prvog) deo|j|rs|og slepera,
q - |oel|c|jerl georelr|js|og reda,
) 1 (
n
q A - pos|jedrj| c|ar georelr|js|og reda, ozracava oroj slaoa|a u zavrsror (pos|jedrjer)
deo|j|rs|or sleperu,
n - redr| oroj zavrsrog deo|j|rs|og slepera.

86hAEFFER - CAZ|N - 0`ALVERNY P08TUPAK
L|ocourl r|je rogao, os|arjajuc| se saro ra oroj | raspodje|u slaoa|a po deo|j|rs||r sleper|ra
|od |or|relr|r sasloj|ra za |oje je sralrao da |raju dooar preoorr| saslav , sa uspjeror | do |raja
r|jes|l| poslav|jer| zadala|. Njegov za|or, dos|jedro pr|rjerjer predslav|ja seru r|rre ravroleze a
pr|rjerjuje se ra jedar d|rar|car s|sler |ao slo je sura. Zoog loga drug| aulor| rasloje da pr||||or
ulvrd|varja rorra|rog saslava preoorre sasloj|re slo v|se dodu do |zrazaja rjere sasloj|rs|e pr||||e.
Vedu ove spadaju | ova lr| aulora.
0a o| pr||||or ulvrd|varja rorra|rog saslava preoorre sasloj|re dos|e slo v|se do |zrazaja
slar|sre | sasloj|rs|e pr||||e, or| po|aze od e|ererala |or|relre sasloj|re | za rju ulvrduju lzv;
uravrolezer| saslav , lj; saslav pr| |ojer je uravrolezera produ|c|ja | |or|scerje | ooezojedero
|orl|rue|ro oorav|jarje preoorre sasloj|re. Korl|rue|ro oorav|jarje preoorre sasloj|re o|l| ce
ooezojedero orda a|o je raspored rjer|r slaoa|a po deo|j|rs||r sleper|ra la|av da u sva|or
deo|j|rs|or sleperu oude lo|||| oroj slaoa|a |oj| ce ooezojed|l| lrajro odrzavarje odrederog oroja
slaoa|a susjedrog, v|seg deo|j|rs|og slepera, vodec| racura | o oroju slaoa|a |oja ce se sjec| u c||ju
rjege u sva|or deo|j|rs|or sleperu.
Za odred|varje la|vog r|za slaoa|a s|uze se L|ocourl-ov|r za|oror, |oj|, |a|o sro v|dje||,
govor| o prav||ror srarj|varju oroja slaoa|a sa povecarjer deo|j|rs|og slepera po za|oru
georelr|js|og reda. A|| sralraju da re roze o|l| rajv|s| deo|j|rs|| sleper do |oga se uzgajaju pojed|ra
slao|a, |sl| za sve oor|lele slar|sla |ao r| |sl| |oel|c|jerl georelr|js|og reda | sleper ooras|osl|.
Najv|s| deo|j|rs|| sleper odreduju ra oaz| |relarja deo|j|rs|og pr|rasla slaoa|a u zav|srosl| od
rj|rove deo|j|re, pr| lore uz|rajuc| u ooz|r | us|ove u pog|edu |zvoza lrupaca. Po rj|rovor r|s|jerju
rajv|s| deo|j|rs|| sleper lreoa da |ez|, pr| oo|j|r slar|sr|r us|ov|ra, v|se a ra |os|j|r r|ze. Koel|c|jerl
georelr|js|og r|za lreoa da se |rece od 1,3 za vr|o doora slar|sla, do 1,5 za vr|o |osa slar|sla. Po
rj|rovoj ocjer|, re sr|je lere|jr|ca da prede 3Z r
2
/ra pr| oo|j|r | 30 r
2
/ra pr| |os|j|r slar|sr|r
us|ov|ra. u|o|||o o| ve||c|ra lere|jr|ce pres|a ovu grar|cu dos|o o|, po rj|rovor r|s|jerju, u p|larje
podr|ad|varje, zoog prer|s|og |rlerz|lela sv|jel|a u dorjer d|je|u elaze sasloj|re.
uravrolezer| saslav je odreder |ada su pozrale orojre ve||c|re sva|og c|ara georelr|js|og
reda. 0eorelr|js|| red je odreder a|o je pozral jedar c|ar | |oel|c|jerl georelr|js|og reda. 0r| odreduju
prv| c|ar georelr|js|og reda ( / ), lj; oroj slaoa|a prvog (rajlarjeg) deo|j|rs|og slepera. 3ralraju, da o|
o||o ooezojedero |orl|rue|ro oorav|jarje preoorre sasloj|re a|o oroj slaoa|a u prvor deo|j|rs|or
sleperu oude lo|||| da |z rjega god|srje pre|az| u v|se deo|j|rs|e slepere oro|||o, |o|||o |r se god|srje
|or|sl| u sv|r deo|j|rs||r sleper|ra. Taj oroj je odreder po oorascu:
P N A =
|oj| pro|sl|ce |z proporc|je:
A N P god : : ) ( 1 =
u |ojoj je:
P- prosjecro vr|jere pre|aza slaoa|a rajlarjeg deo|j|rs|og slepera sasloj|re za |oju se odreduje
uravrolezer| saslav. 0el|r|se ga odrosor |zredu s|r|re deo|j|rs|og slepera (o) | le|uceg
deo|j|rs|og pr|rasla slaoa|a prvog deo|j|rs|og slepera ( Zo), lj:

Zd
b
P = ;
h - ozracava oroj slaoa|a |oja se god|srje |or|sle u |or|relroj sasloj|r|, lj; oroj slaoa|a pr|rosa. A|o re
posloj| ev|derc|ja o lore oroju, orda se or roze odred|l| po oorascu:

s
V
Zv
N
3
4
= ;
Zv - le|uc| zaprer|rs|| pr|rasl sasloj|re za |oju se ulvrduje uravrolezer| saslav (odreder ra osrovu
la|sac|or|r sr|rarja);
s
V - zaprer|ra sredrjeg slao|a sasloj|re za |oju se odreduje uravrolezer| saslav. 0oo|je se la|ode ra
osrovu la|sac|or|r sr|rarja.
urjeslo
s
V
3
4
raz|vr||u, lreoa|o o| da sloj| zaprer|ra sredrjeg slao|a od or|r slaoa|a |oja se
god|srje |or|sle u |or|relroj sasloj|r|. lj; slaoa|a pr|rosa a la je oo|cro repozrala. ulvrdero je da se da
se zaprer|ra sredrjeg slao|a sasloj|re | sredrjeg slao|a rjerog pr|rosa (
p s
V i V , ), odrose u prosje|u
|ao 3 : 1 , lj;
4 : 3 : =
p s
V V , le se ra osrovu le proporc|je a|o je pozrala jedra ve||c|ra, roze
odred|l| druga.
Koel|c|jerl georelr|js|og reda odreduju po oorascu:

1
=
n
A q ,
|oj| pro|z||az| |z predposlav|e da se u rajv|ser deo|j|rs|or sleperu roze jav|l| jedro slao|o. To zrac|
da je pos|jedrj| c|ar georelr|js|og reda 1
) 1 (
=
n
q A , oda||e pro|z||az| gorrj| oorazac za odred|varje
|oel|c|jerla georelr|js|og reda.
n - redr| oroj rajv|seg (pos|jedrjeg) deo|j|rs|og slepera se odreduje urapr|jed, vodec| racura o
oor|lelu slar|sla, ve||c|r| deo|j|rs|og pr|rasla | us|ova |zvoza.
Na laj rac|r su odreder| sv| polreor| podac| za racurarje c|arova georelr|js|og r|za, odrosro
uravrolezerog oroja slaoa|a po deo|j|rs||r sleper|ra. A|o se rad| o rjesov|l|r sasloj|rara orda se
ooracur uravrolezerog saslava oroja slaoa|a vrs| po vrslara drveca ra ara|ogar rac|r.
Aulor| sralraju da ra |z|ozer| rac|r ulvrder| uravrolezer| saslav roze da |ra s|r| zracaj a|o
se os|arja ra sasloj|re doorog preoorrog saslava | a|o su dooro odaorar| reprezerlarl| odreder|r
|alegor|ja sura. 0r| daju uravrolezero slarje za s|jedeca cel|r| l|pa:
1. odgovara rajoo|j|r rj|rov|r slar|sl|ra;
2. odgovara door|r sasloj|rara Jure | r|s||r vogeza u Frarcus|oj;
3. odgovara pr|o||zro sredrj|r sasloj|rara v|so||r vogeza | A|pa;
1. odgovara pr|o||zro jos door|r sasloj|rara sa ||sje||r rurusor Poreza | v|varo|sa.
Va|s|ra|r| deo|j|rs|| sleper do |oga ce se uzgajal| pojed|ra slao|a u sasloj|r| (0rax), |oel|c|jerl
georelr|js|og reda (qj, orojev| slaoa|a po deo|j|rs||r sleper|ra | re|laru , le u|upra zaprer|ra po
re|laru (v) u s||vara, (re racurajuc| deo|j|rs|| sleper 15 cr) ov|r l|pova rogu se v|djel| u raredroj
laoe||.

T|p sure
1. 2. 3. 1.
Koel|c|jerl q 1,30 1,35 1,10 1,50
d1,30 (cr) 8roj slaoa|a po re|laru
(15) (90) (105) (120) (150)
20 9 Z8 8 100
25 53 58 1 Z
30 11 13 11 11
35 32 32 31 30
10 29 21 22 20
15 19 18 1 13
50 11 13 11 9
55 11 10 8
0 9 Z 1
5 Z 5 1 3

Z0 5 1 3 2
0rax 1 75 1 3 2 1
80 3 2 2 -
0 rax 3 85 2 2 1 -
0rax 2 90 2 1 - -
0rax 1 95 1 - - -
sura oroja slaoa|a 28 300 29Z 299
v u s||vara/ra 109 358 310 251

Treoa rag|as|l| da ova|o uravrolezer saslav |ra pr|vrerer |ara|ler. 0dros| se saro ra
sasloj|ru od c|j|r e|ererala se pos|o pr||||or ulvrd|varja rorra|rog saslava. 3aslav| |or|relr|r
sasloj|ra se u prav||u raz|||uju od uravrolezerog saslava. A|o se u lo|u uredajrog per|oda porjer|
|or|relr| saslav sasloj|re prera uravrolezeror (slo je osrovr| c||j ulvrd|varja uravrolezerog saslava),
prorjer|l ce se do |zvjesre rjere | e|ererl| |or|relre sasloj|re od |oj|r se pos|o pr| ulvrd|varju
uravrolezerog slarja. To su deo|j|rs|| | zaprer|rs|| pr|rasl, odrosro vr|jere pre|aza (P) | oroj slaoa|a
pr|rosa (h).
Porovr|r racurarjer uravrolezerog saslava ra pocel|u drugog lurrusa doo|l ce se drug|
rezu|lal|. To ce se pojav|j|val| | rada|je a|| ce le raz|||e |z per|oda u per|od o|l| sve rarje. vrereror ce
|r polpuro reslal|. Tada ce se slao|||zoval| saslav sasloj|re | u da|j|r per|od|ra doo|jal| ce se pr|ros |sle
slru|lure | ve||c|re. Te| lada ce se preoorra sasloj|ra ra|az|l| u slvarro uravrolezeror slarju.
Ka|o se v|d|, poslupa| je dosla jedroslavar, redul|r, zasrovar je pored osla|og | ra dv|je
predposlav|e |oje oc|lo re sloje:
1. da u rajlarjer deo|j|rs|or sleperu rera |zdvajarja slaoa|a,
2. uravrolezer| r|z slaoa|a se odreduje ra osrovu |oel|c|jerla georelr|js|og reda |oj| je |sl| za
sve deo|j|rs|e slepere jedre sasloj|re, redul|r, |ra do|aza da laj |oel|c|jerl r|je |sl| rego je
var|jao||ar | a|o se rad| o slvarro rorra|r|r sasloj|rara.
3ve lo ovor poslup|u a | drug|r |oj| |or|sle L|ocourl-ov za|or daje oo||jezje |zvjesre sere,
(raleral|c|u u|ocerosl).

KLEPCEV P0370PAK
u raou "hov| s|srem ured|vana preoorn|n suma" ko| e puo||kovan '96' goo|ne, r|epac e oao norma|ne
sasrave preoorn|n sasro|na. Dn |n e nazvao "norma|e", za |sre e|ove | |sre oukove preoorne sasro|ne, koe se
pr|menuu u praks| ured|vana suma na pooruu lrvarske.
$voe "norma|e" zasnovao e na kore|ac|on|m oonos|ma koe su urvro||| $usme| za e|u, | 0o|erre za
oukvu, |zmedu; orvne mase sasro|ne {vj, nene reme|n|ce {Sj, koel|c|enra geomerr|skog reoa {rj re
maks|ma|nog oeo||nskog srepena {0maxj, kao zav|sno promen|v|n | v|s|ne oom|nanrn|n sraoa|a u sasro|n| {lj kao
nezav|sno promen|ve ve|||ne.
ha osnovu v|asr|r|n |srraz|vana oosao e oo saznana oa
$usme|-ova kore|ac|a
3
2
H
V = za e|u | 0o|erre-ova
23 , 4
2
H
V = za oukvu, |zmedu norma|ne orvne za||ne
sasro|ne {v j | v|s|ne oom|nanrn|n sraoa|a u sasro|n| {lj oogovarau za e|ove, oonosno oukove sasro|ne na
pooruu lrvarske. 0a|e su mu kao upor|sre pos|uz||| $ur|cev| oon|rern| razreo|. ha|me on e na osnovu $ur|cev|n
rao||ca orvn|n masa za e|u | oukvu ooreo|o prosene v|s|ne oom|nanrn|n sraoa|a r|n suma za razne oon|rerne
razreoe | na osnovu n|n, kor|srec| se $usme|-ov|m kore|ac|ama za e|u | 0o|erre-ov|m za oukvu, ooreo|o.
- roel|c|enr geomerr|skog reoa {rj po oorascu.

3
3 , 4
H
k =
- 0|menz|e zre|osr| {0maxj . 0max = 2,64l,
- Dpr|ma|nu reme|n|cu po nekraru. S = 0,97l,
ha osnovu ov|n pooaraka | akcepr|rauc| l|ocourr-ov zakon u pog|eou raspooe|e sraoa|a po oeo||nsk|m
srepen|ma, rauna uravnorezen| n|z sraoa|a. $am posrupak naoo|e se v|o| na pr|meru ko| e oar u raoe||.
Doraun se oonos| na rrecu norma|u za e|u {norma|a za rrec| $ur|cev oon|rern| razreoj. rako oom|nanrne v|s|ne
e|ov|n preoorn|n suma za lll oon|rern| razreo po $ur|cu, |znose JJ,0 m, auror e kor|srec| $usme|-ove kore|ac|e
ooreo|o.
- koel|c|enr geomerr|skog reoa 3408 , 1
33
3 , 4 3 , 4
3 3
= = =
H
k
- o|menz|u zre|osr| 0max = 2,64 . JJ = 85 cm,
- opr|ma|nu reme|n|cu S = 0,97.l = J2 m
2
/na.
0a|| ooraun e eonosravan | v|o| se |z raoe|e;
o',J0
{cmj
h' h' S'
{m
2
j
h'
x
',7947 S
{m
2
j
v
{m
J
j
v
x
h2
{m
J
j
20 ',J408
'J
45 ',4' 8 2,54 0,20 '6,20
25 ',J408
'2
JJ ',62 59 2,90 0,J9 2J,0'
J0 ',J408
''
25 ',77 45 J,'8 0,64 28,8
J5 ',J408
'0
'9 ',8J J4 J,27 0,99 JJ,66
40 ',J408
9
'4 ',76 25 J,'4 ',J9 J4,75
45 ',J408
8
'0 ',59 '8 2,86 ',84 JJ,'2
50 ',J408
7
8 ',57 '4 2,75 2,J5 J2,90
55 ',J408
6
6 ',4J '' 2,6' 2,9J J2,2J
60 ',J408
5
4 ','J 7 ',98 J,56 24,92
65 ',J408
4
J ',00 5 ',66 4,27 2',J5
70 ',J408
J
2 0,77 4 ',54 5,00 20,00
75 ',J408
2
2 0,88 4 ',77 5,75 2J,00
80 ',J408
'
' 0,50 2 ',0' 6,54 'J,08
85 ',J408
0
' 0,57 2 ','J 7,J8 '4,76
'7J '7,8J J'' J2,J4 J5',78

ha ana|ogan na|n r|epac e ooraunao norma|e za e|u | oukvu | za osra|e oon|rerne razreoe | ro za
e|u, za l, l/ll, ll/lll, lll/lv, lv/v | v {ukupno 9j, za oukvu ll, lll, lv, | v oon|rern| razreo {samo 4j.
Dvo su o||e osnovne norma|e konsrru|sane na oaz| "o|menz|a zre|osr|" {zavrsnog oeo||nskog srepenaj,
|znao koe se oo|no ne moze nac| n| eono srao|o ooorog rasra, r; na oaz| l|z|o|oske ravnoreze sasro|ne. lsre se
mogu preraunar| na o||| kou o|menz|u zre|osr| koa se namece kao porreona. r|epac se ogran||o samo na
o|menz|u zre|osr| oo 60 cm. Pr|nc|p raoa se saorz| u rome oa se zaorz| |sra reme|n|ca | |sr| koel|c|enr
geomerr|skog reoa, ook su osra|| e|emenr|; orvna za||na {vj, oro sraoa|a {hj, sreon| pren|k {0sj, orvna masa
sreoneg srao|a
s
V se smanuu zoog ega pro|z||az| "smanene pr|rasra" {po auroruj. To n|e u sk|aou sa
rezu|rar|ma |srraz|vana oo ko|n su oos|| Var|c | nek| orug| auror| a ro e, oa e zaprem|nsk| pr|rasr preoorne
sasro|ne ro vec| sro o e sreon| pren|k sasro|ne man|, uz osra|e eonake us|ove. Dvako konsrru|sane norma|e
oau pooarke ko| se oonose na srane u sreo|n| rurnusa. 0o srana pr|e oonosno pos||e see, auror oo|az| na ra
na|n oa oro sraoa|a po oeo||nsk|m srepen|ma poveca oonosno sman| za |znos.
) (
2
1
5 +
d d
N N , goe e.
d
N - oro sraoa|a u oeo||nskom srepenu o,
5 + d
N - oro sraoa|a u 5 cm v|sem oeo||nskom srepenu.
/ko se raz||ke ) (
5 +
d d
N N poo|e|e oogovarauc|m vremen|ma pre|aza, ooo|u se oroev| sraoa|a ko| se
goo|sne mogu pos|ec| po oeo||nsk|m srepen|ma r; oo|az| se oo pr|nosa norma|e.

MEYER-ov P0370PAK
Vaer {Ve,erj e geomerr|sk| reo |zraz|o eksponenc|a|nom lunkc|om.

x
e k Y

=

,
goe e.
x - reon| oro oeo||nskog srepena,
Y - oro sraoa|a oeo||nskog srepena x,
e - oaza pr|roonog |ogar|rma,
k | - paramerr|.
k e paramerar ko| ooredue v|s|nu kr|vu|e oroa sraoa|a, a e paramerar ko| ooredue |nrenz|rer zakr|v|enosr|
kr|vu|e oroa sraoa|a.
Vaerovo urvrd|vane uravnorezenog sasrava za konkrernu sasro|nu e prosro |zeonaavane nenog
oroa sraoa|a po oeo||nsk|m srepen|ma pomocu gorne lunkc|e. Rao| poeonosrav|ena pos|a lunkc|a se svoo| na
|ogar|ramsk| oo||k.

, 4343 , 0 log log log x k e x k Y = =
|me se ooo|a lunkc|a pravca, a zar|m se auror |spomaze gral|k|m resavanem. 0anas se ro moze oo|e urao|r|
merooom naman|n kvaorara. vr|eonosr resena zav|s| oo roga oa || sasro|na za kou se urvrdue uravnorezen|
sasrav |ma oooar preoorn| sasrav ||| nema.

2. Metodi koji normalni sastav preborne sastojine baziraju na najvrijednijem prirastu
Dva grupa merooa oounvara aurore ko| za norma|n| sasrav preoorne sasro|ne smarrau ona ko|m se
osrvarue rrano navr|eon|| pr|rasr. 0o roga sasrava eon| oo|aze os|anauc| se neposreono na sasrave konkrern|n
sasro|na, || pr|rasr po ko|||n| | kva||reru zaoovo|ava | koe |srovremeno |mau | oooar preoorn| sasrav {3|o||e,,
F|ur,, rnune| j, a orug|, ana||zom zav|snosr| vr|eonosr| pr|rasra oo orug|n raksac|on|n e|emenara sasro|ne
{V|rscner||cnj.

8l0LLEYEVA RACl0hALhA ZALlhA
3|o||e,, kao proragon|sr konrro|nog merooa ured|vana suma sro| na sranov|sru oa se ne moze reorersk|m
purem urvro|r| ona ve|||na | srrukrura za||ne preoorne sasro|ne pr| koo o| se rrano osrvar|vao navr|eon||
zaprem|nsk| pr|rasr. Po nemu eo|no praksa koa prar| promene pr|rasra sasro|ne kao pos|eo|cu promena nenog
sasrava {na|na zanvarana u sasro|nu seamaj, u sranu e oa posrepeno lorm|ra rakav sasrav | oa ga oorz|.
Vedur|m |ako ooo|a poam norma|nog srana za preoorne sume, 3|o||e, ne moze |zoec| razmarrane kakva rreoa
oa ouoe srrukrura | ve|||na za||ne preoorne sasro|ne, za kou {za||nuj uvoo| poam "rac|ona|na.
3|o||e, u vr|eonosr| za||ne g|eoa u|ozen| kap|ra| u pr|zvoon|. Pr|||kom razmarrana kakva rraoa oa ouoe
za||na preoorne sasro|ne |oe za r|m oa pro|zvoona ouoe sro renrao||n|a. Pro|zvoona ce o|r| renrao||n|a sro e,
|zmedu osra|og, procenr pr|rasra vec|. Procenr pr|rasra e u ro||ko vec|. uko||ko e za||na upor|eo|ena za
pro|zvoonu ooredene ve|||ne pr|rasra mana. Zaro 3|o||e, nasro| oa ooreo| onu m|n|ma|nu za||nu preoorne
sasro|ne po nekraru, uz kou ce se ooo|ar| osuv|ek zaoovo|avauc| pr|rasr po ko|||n| | kva||reru. Tu za||nu naz|va
"rac|ona|na. Dn e na osnovu sreen|n |skusrava u rom pog|eou, u e|ov|m sumama kanrona heucnare|, oosao oo
zak|uka oa su za e|ove preoorne sasro|ne napovo|n|e za||ne oo 200 oo J00 m
J
/na { uz raksac|on| prag oo '8
cmj. Dn e okarakrer|sao za||ne.
vece oo 400 m
J
/na kao vr|o v|soke,
oo J00 oo 400 m
J
/na kao v|soke,
oo 200 oo J00 m
J
/na kao sreone,
oo '00 oo 200 m
J
/na kao n|ske
| |spoo '00 m/na kao vr|o n|ske.
lsrraz|vana u 3osn| su pokaza|a oa su osnove na ko|ma e 3|o||e, reme||o svoe preporuke rea|ne. ha|me,
poznaro e |z nauke o pr|rasru | pr|nosu suma oa e rekuc| zaprem|nsk| pr|rasr sasro|ne ro vec| sro e uo|o ran|n
sraoa|a vec|, a sro e uo|o r|n sraoa|a vec| ro e mana za||na sasro|ne. Zagovarane man|n za||na sasro|ne |ma
sm|s|a uko||ko zanemar|mo p|rane srrukrure pr|nosa.

FL0RYEV0 3hVA7AhJE h0RMALh0C 3A37AVA
Dn smarra oa su sa nac|ona|no - ekonomskog sranov|sra oo|e vece za||ne er u rom s|uau mane
porrese |zaz|vau nepreov|dena kor|scena {ka|am|rer| |nsekara ||| namernure vece seej. vece za||ne ooezoeduu
vecu srao||nosr |ravom gospooarenu. Zoog roga on, nasupror 3|o||e,u nasro| oa oogovor| na p|rane, ook|e se
moze povecavar| za||na preoorne sasro|ne a oa se osrane u gran|cama zaoovo|avauceg pr|rasra. Za||nu oo 400
oo 450 m
J
/na F|ur, za sume e|e | smre na sreon|m sran|sr|ma smarra prosenom, koa se moze znarno povecar|
oonosno sman|r| a oa se osern|e ne sman| vr|eonosr pr|rasra.
u rom sm|s|u e | |zrao|o ooredene procenrua|ne srrukrure za||ne za mesov|re preoorne sasro|ne e|e,
smre sa ma|o oukve. Prema Var|cevo ocen|, uo|o oeoe||n sraoa|a na|az| se o||zu maks|ma|no moguceg za
sasro|ne pr|vreonog karakrera.

Ml73ChERLlCh0V P0370PAK uTvR0lv/hJ/
hDRV/lhDS $/$T/v/ PRE3DRhE $/$TDJlhE
rao norma|n| sasrav preoorne sasro|ne V|rscner||cn {V|er||nj smarra ona ko|m se osrvarue
rrano navreon|| zaprem|nsk| pr|rasr. 0a o| oosao oo rog sasrava |sp|r|vao e kako zav|s| vr|eonosr pr|rasra
preoorne sasro|ne oo raspooe|e nen|n sraoa|a po oeo||nsk|m k|asama. u ru svrnu lorm|rao e rr| oeo||nske k|ase.
prva { l j oo 7 oo 24 cm;
oruga { ll j oo 25 oo 49 cm;
rreca { lll j oo 50 > cm.
hegov rao na ovom proo|emu moze se poo|e||r| u rr| laze.
/j ha osnovu pr|kup|enog marer|a|a na re|ar|vno ve||kom orou sra|n|n og|eon|n parce|a u ugozapaono
hemako, |zrao|o e gral|kon ko| pokazue koe su komo|nac|e, moguce s ooz|rom na rasporeo sraoa|a
ove rr| oeo||nske k|ase .
og|eona oro sraoa|a og|eone parce|e po k|asama vr|eonosr
parce|a 7 - 24cm 25 - 49 cm 50 > cm pr|rasra u 0V
' J00 '00 45 {...j
2 250 200 20 {...j
J {xj 80 2J0 55 hemoguca kao
rrana
... . . . .

3j lzovo|o e one komo|nac|e koe su oorz|ve kao rrane.
0j lzovo|o e komo|nac|e ko|ma se osrvarue navr|eon|| pr|rasr.
ha apsc|su e nan|o oro sraoa|a sreone oeo||nske k|ase, na oro|naru oro sraoa|a nav|se oeo||nske
k|ase a oro sraoa|a nan|ze oeo||nske k|ase pr|kazao e ||n|ama |srog oroa sraoa|a {onako kako se |zon|psama
pr|kazue re|el rerenaj -s|eoec| gral|kon.

Sral|kon J0. {V|rcner||cnj urvrd|vane oorz|ve srrukrurepreoorne sasro|ne sa navr|eon||m pr|rasrom
$ve komo|nac|e n|su oorz|ve kao rrane. Tako npr; komo|nac|a koa e oo||ezena sa x ne moze se
oorzar| kao rrana er oeo||nska k|asa 7 oo 24 ne moze oa oonov| sreonu oeo||nsku k|asu, prva |ma za ovosrruko
mane sraoa|a nego oruga | neno proseno vr|eme pre|aza e ouze. V|rscner|sn e urvro|o komo|nac|e koe su
oorz|ve kao rrane. Dne se na|aze |spoo gorne ovokrake kr|vu|e. ha oesnom kraku re ovokrake kr|vu|e {|zvuena
|sprek|oanom ||n|omj na|aze se komo|nac|e u ko|ma oao||nska k|asa 7 oo 24 cm oonav|a sreonu oeo||nsku
k|asu {25 oo49 cmjn na oaz| preoposravke oa u no nema n|kakvog |zovaana sraoa|a, n| pr|roonog n| vesrakog
a sreona oeo||nska k|asa |ma v|se sraoa|a nego sro e porreono za oonav|ane oeo||nske k|ase 50 > cm | ro r|m
v|se sro se komo|nac|a na|az| na kr|vu|| v|se u oesno. v|sak rreoa uk|on|r| u okv|ru mera nege.
ha ||evom kraku |sre kr|vu|e, na|aze se komo|nac|e u ko|ma sreona oeo||nska k|asa oonav|a
oeo||nsku k|asu 50 > cm, na oaz| perrposravke oa u no nema n|kakvog |zovaana sraoa|a a oeo||nska k|asa 7 oo
24 cm |ma v|se sraoa|a nego sro e porreono za oonav|ane sreone oeo||nske k|ase. l ro r|m v|se sro se
komo|nac|a na|az| v|se u ||evo.
Posro su prerposravke oa nema |zovaana u oeo||nsk|m k|asama 7 oo 24, 25 oo 49 cm nerea|ne, n|su oorz|ve kao
rrane n| komo|nac|e koe |eze na gorno ovokrako kr|vu||.
rao rrano oorz|ve komo|nac|e su one koe se na|aze |spoo ne. Takve se na|aze na oono ovokrako
kr|vu||. ha oesnom kraku na|aze se komo|nac|e koo ko|n oeo||nska k|asa 7 oo 24 oonav|a sreonu oeo||nsku
k|asu , s r|m oa u no , u okv|ru nege, rreoa posec| u roku nenog vremena pre|aza 50/ sraoa|a a u sreono
oeo||nsko k|as| |ma znarno v|se sraoa|a nego sro e porreono za oonav|ane oeo||nske k|ase 50 > cm. v|sak se
uk|ana merama nege. ha ||evom kraku na|aze se komo|nac|e koo ko|n sreona oeo||nska k|asa oonav|a k|asu
50 > cm, s r|m oa se u no u okv|ru nege rreoa posec|, u roku nenog vremena pre|aza 50 / sraoa|a, a u
oeo||nsko k|as| 7 oo 24 cm |ma znarno v|se sraoa|a nego sro |n rreoa za oonovu sreone k|ase, | ro r|m v|se sro
komo|nac|a |ez| v|se u ||evo.
V|rscner||cn e konsrru|sao os er|r| rakve ovokrake kr|ve, koo ko|n naveoen| oo|m sea |znos| '0, 20,
J0, 40 / oo oroa sraoa|a. romo|nac|e koe se na|aze u zon| ov|n kr|vu|a ||| n|ze, oorz|ve su kao rrane, |||, kao
uravnorezene. To e prv| us|ov ko| rreoa oa ouoe |spunen kaoa e u p|ranu norma|n| sasrav.
0rug| us|ov v|o| V|rscner||cn u navr|eon|em zaprem|nskom pr|rasru sasro|ne. Rao| osver|avana
zav|snosr| vr|eonosr| pr|rasra sasro|ne oo raspooe|e sraoa|a po oeo||nsk|m k|asama urvro|o e za svaku og|eonu
parce|u ve|||ne zaprem|nskog pr|rasra po oeo||nsk|m k|asama | n|nove vr|eonosr|, mnozec| pr|rasr oeo||nske
k|ase sa sumskom raksom sorr|menara ko| se, na oaz| rac|ona|nog |skor|scena s|rov|ne, mogu |z nega |zrao|r|. ha
ra na|n ooo|ene vr|eonosr| pr|rasra za poeo|ne parce|e e un|o u svo gral|kon moguc|n komo|nac|a. Za svaku
parce|u e nasao oogovarauce mesro u nemu, oo||ez|o mesro rakom | kra ne up|sao vr|eonosr pr|rasra
parce|e. rao sro se konsrru|su |zon|pse pr|||kom |zraoe geogralsk|n karara, rako e | on na osnovu ooo|en|n raaka
konsrru|sao ||n|e |sre vr|eonosr| pr|rasra. Dne su pokaza|e oa e pr|rasr ro vr|eon|| sro e vec| uo|o sreon|n |
oeoe||n sraoa|a. $ ooz|rom na orug| us|ov rreoa|o o| kao norma|ne o|rar| one komo|nac|e |z gral|kona koe |eze sro
v|se u oesno | prema gore, |spoo gorne ovokrake kr|vu|e.
voo| || se rauna o eonom | o orugom us|ovu oosp|eva se u zonu raaka koe se na|aze |spoo ovokrake
kr|vu|e na oesnom krau s||ke. romo|nac|e re zone |mau oko J50 oo J75 m
J
/na | prema V|rscner||cnu, one |mau
sasrav ko| o| se mogao uzer| kao norma|n|.

3. Metodi koji normalni sastav preborne sastojine
zasnivaju na prinosu
u ovu grupu oo|aze auror| ko| pr|||kom urvrd|vana preoorne sasro|ne po|aze oo pr|nosa, kao norma|n|
sasrav preoorne sasro|ne smarrau ona ko| se osrvarue rrano |sr| pr|nos po ko|||n| | kva||reru.
FRAhC0l30V ME700
Dva meroo e vr|o znaaan za prav||no snvarane susr|ne proo|ema | preosrav|a vaznu erapu u
resavanu norma|nog sasrava preoorne sasro|ne. Dn e reorersk|, ug|avnom, ooasn|o oo ega zav|s| rasporeo
sraoa|a po oeo||nsk|m srepen|ma preoorne sasro|ne, uravnorezenog sasrava.
raoa se ooreo| zavrsn| oeo||nsk| srepen oo koga ce se uzgaar| poeo|na srao|a preoorne sasro|ne | oro
goo|na rurnusa {Tj , onoa rasporeo sraoa|a po oeo||nsk|m srepen|ma preoorne sasro|ne uravnorezenog sasrava,
smarra Fransoa, zav|s| eo|no "oo oroa sraoa|a koe e porreono osrav|r| u ooredenom oeo||nskom srepenu na
poerku rurnusa, oa o| po |sreku |sroga |ma|| ooreden| oro sraoa|a u neposreono v|sem oeo||nskom srepenu,
|mauc| u v|ou | oro sraoa|a koa ce se |skor|sr|r| rokom naveoenog per|ooa.
0a o| se mogao konsrru|sar| rakav n|z sraoa|a porreono e.
'j he vooec| rauna o orou sraoa|a koa ce se sec|, ooreo|r| ko||ko ce oo sraoa|a eonog oeo||nskog
srepena, za neko ooredeno vr|eme {Tj prec| u suseon| v|s| oeo||nsk| srepen a ko||ko ce osrar| u srepenu.
2j Doreo|r| oro sraoa|a koa ce se sec| u svakom oeo||nskom srepenu rokom per|ooa T, rao| nege.
Tek kaoa su poznara ra ova e|emenra, moze se konsrru|sar| uravnorezen| n|z sraoa|a ko| o| zaoovo||o
sve zanreve norma|ne preoorne sasro|ne.

1} 0dredivanje broja stabala koja ce u vremenu 7 preci iz jednog debljinskog stepena u susjedni
visi
ro||ko ce oo sraoa|a eonog oeo||nskog srepena u vremenu T prec| u suseon| v|s| oeo||nsk| srepen
zav|s|.
aj oo vremena koe e u proseku porreono oa srao|a eonog oeo||nskog srepena ooeo|au za s|r|nu
oeo||nskog srepena {oo|no se uz|ma s|r|na oo 5 cm za oeo||nsk| srepenj,
oj oo uoa|enosr| sraoa|a oo rog proseka,
cj oo rasporeoa ov|n sraoa|a unurar oeo||nskog srepena.
Razvrsravau || se srao|a eonog oeo||nskog srepena s ooz|rom na n|nova |no|v|oua|na vremena pre|aza,
ooo|e se, kako navoo| Franco|s, eona oesno as|merr|na po||gona ||n|a koa e karakrer|sr|na za sve oeo||nske
srepene {gral|kon J'j.
0
5
10
15
20
25
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
vri|emereIaza (godina)
b
r
o
|

s
l
a
b
a
I
a

0ral||or 31: 'vr|jere preraslarja u raredr| deo|j|rs|| sleper
$ve neprav||nosr| koe se av|au u roku ||n|e a koe su ug|avnom pos|eo|ca nenomogenosr| |
neposroane |oea|ne preoorne srrukrure, re ma|og uzorka, moguce e "u m|s||ma e||m|n|sar| | nacrrar| kr|vu|u
rasporeoa sraoa|a koe o| naverovarn|e oogovara|e norma|no preoorno sasro|n| {|sprek|oana ||n|a na gral|konuj.
Dva |nen|ca nam omogucava oa |akse r|es|mo posrav|en| proo|em. ro||ko ce oo sraoa|a nekog
oeo||nskog srepena u ooredenom per|oou "T prec| u suseon| v|s| oeo||nsk| srepen. u per|oou oo T goo|na, eoan
o|o sraoa|a oeo||nskog srepena ce prec| u suseon| v|s| oeo||nsk| srepen, eoan o|o sraoa|a ce osrar| u |srom
srepenu a eoan o|o ce prerasr| nareon| c|e|| srepen | urasr| u s|eoec| v|s|.
Jasno e oa ce sva srao|a, |a su vremena pre|aza kraca oo T goo|na, za ra per|oo, prec| u suseon| v|s|
oeo||nsk| srepen, oez ooz|ra u kom o|e|u srepena se na|az||a. Do sraoa|a |e e vr|eme pre|aza ouze oo T goo|na,
prec| ce u nareon| v|s| oeo||nsk| srepen samo neka | ro samo ona srao|a || e pren|k o||ze gorno gran|c|
oeo||nskog srepena. Ta oro sraoa|a Franc|os | ooredue. Rao| poeonosrav|ena proo|ema u|nene su s|eoece
preoposravke.
aj 0a su srao|a unurar oeo||nskog srepena ravnomerno rasporedena po uz|m oeo||nsk|m eo|n|cama.
u|nena prerposravka n|e u porpunosr| rea|na a|| greska koa |z roga pro|z||az| n|e ro||ka oa ru
prerposravku ne o| sme|| kor|sr|r|.
oj 0a ce samo po koe srao|o | ro samo oo on|n naoeo||n prorasr| c|e|| eoan srepen | urasr u nareon| v|s|.
3ro r|n sraoa|a e neznaran, pa se | on moze zanemar|r|.
ha osnovu u|nen|n prerposravk| Franco|s ooredue ko||ko ce oo sraoa|a eonog oeo||nskog srepena u
ooredenom vremenu "T prec| |z eonog oeo||nskog srepena u suseon| v|s| oeo||nsk| srepen po oorascu.
,
P
T
A r
x
x
= goe e. /x - oro sraoa|a oeo||nskog srepena x ko| |mau |no|v|oua|no vr|eme
pre|aza Px .
Dva oorazac pro|sr|e |z proporc|e.
x x
P T A n : : =
0a o| se mogao pr|m|en|r| ova oorazac za raunane ko||ko ce oo sv|n sraoa|a nekog oeo||nskog
srepena u vremenu T prec| u nareon| v|s| oeo||nsk| srepen, mora nam o|r| poznara raspooe|a sraoa|a unurar
oeo||nskog srepena s ooz|rom na n|nova |no|v|oua|na vremena pre|aza.
PRlVJER. ro||ko ce oo sv|n sraoa|a, npr; uoeo||nskom srepenu oo J0 cm, u per|oou oo T = '5 goo;
prec| u suseon| v|s| oeo||nsk| srepen oo J5 cm ako e ooo|ena s|eoeca raspooe|a sraoa|a s ooz|rom na n|nova
|no|v|oua|na vremana pre|aza, {pooac| raoe|e na nareono srran|c|j.
Jasno e oa ce sva srao|a |a su vremena pre|aza eonaka ||| kraca oo '5 goo|na prec| u rom vremenu
{T='5 goo.j |z oeo||nskog srepena J0 cm u srepen J5 cm, oez ooz|ra u kom o|e|u srepena se na|az||a. u ovom
pr|meru r|n sraoa|a e 74.
Do sraoa|a, |a su vremena pre|aza ouza oo '5 goo; prec| ce samo neka. Ta oro se ooredue po
oorascu ko| e oar u raoe|| u ko|on| 4.
Prema rome, oo J55 sraoa|a, ko||ko |n e o||o na poerku per|ooa u oeo||nskom srepenu J0 cm, prec| ce
u suseon| v|s| oeo||nsk| srepen r; srepen oo J5 cm, za per|oo oo T='5 goo, 266,96 sraoa|a ||| okrug|o 267 sraoa|a.
Zna| oa o| 267 sraoa|a za per|oo oo '5 goo|na pres|o |z srepena J0 cm, u srepen J5 cm, porreono e oa u
oeo||nskom srepenu J0 cm , na poerku per|ooa ouoe J55 sraoa|a. 0o rog oroa {J55j moze se ooc| ako se 267
pomnoz| koel|c|enrom. 33 . 1
267
355
= = k
uzm|mo saoa za per|oo razmarrana T, umesro '5, oa |znos| '6 goo|na, $va srao|a |a su vremena
pre|aza '6 | mane goo|na, prec| ce u srepen J5 cm, oez ooz|ra u kom o|e|u srepena se na|az||a. h|n e u nasem
pr|meru '00. 0a|n| ooraun e ana|ogan prernoonom, kao | koo rurnusa oo '5 goo|na | oar e u ko|on| 6 raoe|e .
Zna| ako per|oo posmarrana T, umesro '5, |znos| '6 goo|na, onoa ce oo J55 sraoa|a, srepena J0 cm, prec| u
srepen J5 cm 279,9' srao|o ||| okrug|o 280 a ooavoe e. 268 , 1
280
355
= = k
' 2 J 4 5 6
vr|eme
pre|aza Px
3ro
$raoa|a
/x
x
P P
T 15
=

x
x
P
A n
15
=

x x
P P
T 16
=

x
x
P
A n
16
=

8 ' ' '
9 2 2 2
'0 J J J
'' 5 5 5
'2 9 9 9
'J 'J 'J 'J
'4 '8 '8 '8
'5 2J 2J 2J
=74 26
'6 26 0,9J8 24,J9 ='00
'7 27 0,882 2J,8' 0,94' 25,94'
'8 26 0,8JJ 2',66 0,889 20,9'
'9 22 0,789 '7,J6 0,842 '8,52
20 20 0,750 '5,00 0,800 '6,00
2' '7 0,7'4 '2,'4 0,762 '2,95
22 '6 0,682 '0,9' 0,727 '',64
2J '4 0,652 9,'J 0,696 9.74
24 'J 0,625 8,'2 0,667 8,67
25 '2 0,600 7,20 0,640 7,68
26 '' 0,577 6,J5 0,6'5 6,77
27 '0 0,556 5,J6 0,59J 5,9J
28 9 0,5J6 4,82 0,57' 5,'4
29 8 0,5'7 4,'4 0.552 4,4'
J0 8 0,500 4,00 0,5JJ 4,27
J' 7 0,484 J,J4 0,5'6 J,6'
J2 6 0,469 2,8' 0,500 J,00
JJ 6 0,455 2,7J 0,485 2,9'
J4 5 0,44' 2,20 0,47' 2,J5
J5 4 0,429 ',72 0,457 ',8J
J6 4 0,4'7 ',67 0,444 ',78
J7 J 0,405 ',22 0,4J2 ',J0
J8 J 0,J95 ','6 0,42' ',27
J9 2 0,J85 0,77 0,4'0 0,82
40 2 0,J75 0,75 0,400 0,80
J55 - 266,96 279,9'

ha ana|ogan na|n se mogu ooreo|r| vr|eonosr| koel|c|enra k za raz|||re vr|eonosr| T, sro e Franco|s | urao|o.
/ko se gral|k| preosrav| zav|snosr vr|eonosr| koel|c|enra k oo oonosa T/Px , goe e Px sreone vr|eme pre|aza
sraoa|a oeo||nskog srepena x, ooo|e se s|srem raaka koe se mogu |anko |zravnar| prav||nom kr|vu|om.

rom|ena koefici|enla "k" sa rom|enom veIiine odnosa T/I
1
2
3
4
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
T/I
"k"

Franco|s e ooav|o |sr| ooraun za razne oeo||nske srepene | za raz|||ra sreona vremena pre|aza | ooo|o
e uv|ek, vr|eonosr| koe su se grup|sa|e neposreono oko kr|vu|e. ha ra na|n, ooo|o e gral|kon pomocu koga se
moze ooreo|r| vr|eonosr koel|c|enra k za svak| oeo||nsk| srepen, o||o koe preoorne sasro|ne e|e | smre, ako su
poznara prosena vremena pre|aza poeo|n|n oeo||nsk|n srepena | oro goo|na rurnusa.
T|me e on r|es|o proo|em, kako ooreo|r| oro sraoa|a ko| rreoa oa posro| u svakom oeo||nskom srepenu,
na poerku rurnusa "T, oa o| naverovarn|e, na negovom krau |ma|| ooreden| oro sraoa|a u suseonom v|sem
oeo||nskom srepenu. Porreono e, oak|e, oro sraoa|a na krau per|ooa, r; neposreono preo seu u suseonom
v|sem oeo||nskom srepenu, pomnoz|r| koel|c|enr k o|ran sa gral|kona za oogovarauc| oonos
x
P
T
oarog
srepena.
2} 0dredivanje broja stabala koje ce se sjeci u cilju njege
u pojedinom debljinskom stepenu
0a o| se mogao konsrru|sar| uravnorezen| n|z, porreono e ooreo|r| | oro sraoa|a koa ce se posec|
u svakom oeo||nskom srepenu u roku rurnusa u c||u nege. u ru svrnu Franco|s se kor|sr| pooac|ma oo ko|n e
oosao $cneller, o oonosu |zmedu orvne mase koa se s|ee | rekuceg zaprem|nskog pr|rasra u poeo|n|m
oeo||nsk|m srepen|ma, u sasro|nama koe su |ma|e oooar preoorn| sasrav. $cnellerov| pooac| o rom oonosu su
s|eoec|.

Dv| oonos| Franco|su s|uze kao g|avno upor|sre pr|||kom oored|vana ko||ko ce se sraoa|a sec| u kom
oeo||nskom srepenu u c||u nege, r; oroa sraoa|a pr|nosa.

3} Konstrukcija uravnotezenog niza stabala
ha osnovu oo saoa |z|ozenog, moze se pr|srup|r| konsrrukc|| uravnorezenog n|za sraoa|a. Posrupak e
na|akse ooasn|r| na pr|meru. uzm|mo oa se rao| o e|ovo preoorno sasro|n| za kou e ooredeno oa maks|ma|n|
oeo||nsk| srepen |znos| 65 cm, a oro goo|na rurnusa, r; per|oo razmarrana T=8 goo|na. Proseno vr|eme pre|aza
P, oonos| T/P, | vr|eonosr| koel|c|era k za ru sasro|nu |znose.
0eo||nsk|
srepen
{cmj
Proseno
vr|eme pr.
{gooj

x
P
T

k
3ro srao.
na poerku
rurnusa

$ee se
3ro srao. na
krau
rurnusa
'0 J0,0 0,27 J,75 .
'5 2',4 0,J7 2,80 .
20 '5,5 0,52 2.'0 .
25 '2,0 0,64 . .
J0 '',0 0,7J . .
J5 '0,0 0,80 . .
40 9,2 0,87 . .
45 8,7 0,92 . .
50 8,4 0,95 ','5 .
55 8,2 0,97 ','2 ',46
60 8,' 0,99 ','0 ','0 0,'6 ',26
65 = = = = ',00

hapr|e se na osnovu pooaraka o sreon|m vremen|ma pre|aza P, za poeo|ne oeo||nske srepene, ooreoe |znos|
T/P. Za re oonose {sa apsc|sej o|rau se vr|eonosr| koel|c|enra k sa gral|kona. Dored|vane uravnorezenog n|za sraoa|a
po|ne sa "naa|m oeo||nsk|m srepenom, u ovom s|uau u srepenu 65 cm. heka se u nemu na krau svakog rurnusa
s|ee samo eono srao|o. 0a o| se na krau svakog rurnusa u srepenu 65 cm, mog|o konr|nue|no sec| eono srao|o, mora u
roku svakog rurnusa, |z srepena 60 cm, konr|nue|no pre|az|r| u srepen 65 cm |sro ro||ko sraoa|a {'j.
0eo||nsk| srepen 75 70 65 60 55 50 45 40 J5 J0 25 20
s|ee se u /
oo zaprem|nskog pr|rasra
200 '75 '55 'J5 '20 '05 90 76 62 50 40 J5
0a o| |z rurnusa u rurnus o||o ooezo|edeno konr|nue|no pre|azene eonog srao|a |z oeo||nskog srepena 60 cm u
srepen 65 cm, mora u srepenu 60 cm, na poerku rurnusa o|r| v|se oo eonog srao|a er za per|oo ko||ko rrae rurnus { u nasem
s|uau 8 goo|naj, nece sva srao|a |z srepena 60 cm prec| u srepen 65 cm. Jeoan o|o sraoa|a ce osrar| u oeo||nskom srepenu
60 cm.
3ro sraoa|a ko| e porreoan oa sra|no posro| na poerku rurnusa u oeo||nskom srepenu 60 cm, oa o| po |sreku
|sroga |ma|| samo eono srao|o u srepenu 65 cm, kako smo v|oe|| |znos|r ce 'x k , u nasem s|uau za oonos T/P=
8,0/8,'=0,99, vr|eonosr koel|c|enra k o|ran sa gral|kona |znos| ','0, pa ce oro sraoa|a oeo||nskog srepena 60cm na
poerku rurnusa |znos|r| 'x','0 = ','0 sraoa|a. Zna|, oa o| se u srepenu 65 cm na krau svakog rurnusa mog|o konr|nue|no
sec| eono srao|o, mora u srepenu 60 cm na poerku svakog rurnusa oa sra|no posro| namane','0 sraoa|a.
0a o| oos|| oo oroa sraoa|a u oeo||nskom srepenu 60 cm na krau rurnusa, r; neposreono preo seu, rreoa orou
sraoa|a na poerku rurnusa oooar| ona oro sraoa|a ko| ce se u ovom oeo||nskom srepenu posec| u c||u nege r; oro sraoa|a
pr|nosa oeo||nskog srepena 60 cm. rako m| ra oro ne znamo, oo||ez|mo ga sa x. /|| znamo oa prema $cnellerov|m
normama, zaprem|na r|n sraoa|a rreoa oa |znos| 'J5/ oeserogoo|sneg zapren|nskog pr|rasra sv|n sraoa|a rog oeo||nskog
srepena a ro zna| oo ',' x sraoa|a.
ror|srec| se r|me moze se ooreo|r| oro sraoa|a u oeo||nskom srepenu 60 cm na krau rurnusa koa ce se sec| u c||u
nege, r; oro sraoa|a pr|nosa u oeo||nskom srepenu 60 cm, na osnovu eona|ne.
{zaprem|na eonog srao|a srepena 60 cmj x { oro sraoa|a pr|nosa u srepenu 60 cmj = { 'J5/ zaprem|nskog pr|rasra eonog
srao|a srepena 60 cmj x {oro sraoa|a na poerku rurnusa u srepenu 60 cmj {oro sraoa|a pr|nosa u srepenu 60 cmj.
/ko zaprem|na eonog srao|a srepena 60 cm |znos| J,56 m
J
, | ako e negov osmogoo|sn| zaprem|nsk| pr|rasr 0,4'
m
J
, onoa ce eona|na popr|m|r| ova oo||k.
J,56 x x = ',J5 x 0,4' x {',' xj, a ooavoe, x=0,'6 sraoa|a.
Prema rome, oro sraoa|a oeo||nskog srepena 60 cm na krau rurnusa, |znos|o o|.
','0 0,'6 = ',26 sraoa|a.
0a o| u roku rurnusa konr|nue|no pre|az||o {urasra|oj ',26 sraoa|a u oeo||nsk| srepen 60 cm, mora u oeo||nskom
srepenu 55 cm na poerku rurnusa oa posro| ',26 x k = ',26 x ','2 = ',47 sraoa|a.
rako e za oeo||nsk| srepen 55 cm oonos T/P= 8/8,2=0,97 vr|eonosr koel|c|enra k o|ran sa gral|kona |znos| ','2,
ro u oeo||nskom srepenu 55 rreoa oa posro| pos||e see ',26 x ','2 = ',47 sraoa|a. 3ro x r ; oro sraoa|a pr|nosa u
oeo||nskom srepenu 55 |zraunava se na ana|ogan na|n kao u srepenu 60 cm.
Posrupak se proouzava ook se ne |zraunau oroev| sraoa|a za sve oeo||nske srepene. ha ra na|n ooo|e se eoan
n|z sraoa|a. ro||ko r|n n|zova moze srar| na povrs|nu oo ' na, Franco|s ooredue na osnovu pooaraka konkrerne sasro|ne. u ru
svrnu on napr|e |zraunava zaprem|nu uravnorezenog n|za a zar|m u pr|roo| rraz| konkrernu sasro|nu, || rasporeo sraoa|a
po oeo||nsk|m srepen|ma se poouoara sa rasporeoom sraoa|a uravnoreenog n|za | eonosravn|m o|e|enem zaprem|ne re
sasro|ne po ' na, sa zaprem|nom uravnorezenog n|za, ooo|e oro n|zova ko| se moze smesr|r| na povrs|nu oo ' na.
rako v|o|mo Franco|sov posrupak e oosra s|ozen a|| e vr|o znaaan za prav||no snvarane susr|ne proo|ema | zoog
roga e oera|no |z|ozen. u ovu grupu merooa spaoa | Prooanov posrupak.

PR00AN0V P08TUPAK
Pr||||or ulvrd|varja rorra|rog saslava preoorre sasloj|re | Prodar po|az| od pr|rosa sasloj|re.
Prvo ulvrduje rjegovu slru|luru a zal|r rjegovu ve||c|ru svod| ra r|vo zaprer|rs|og pr|rasla sasloj|re
za |oju ulvrduje uravrolezer| saslav. Pr||||or |zoora slru|lure pr|rosa, |de za l|r da u pr|rosu oude slo
v|se deoe||r slaoa|a a da se u larj|r deo|j|rs||r sleper|ra s|jece saro oro|||o |o|||o je lo ruzro rad|
provoderja rjera rjege, re dajuc| u lor pog|edu o||o |a|ve c|lre. 3ralra de se pr| lore lreoa os|arjal|
ra pra|su, vodec| racura o lore |a|va se rooa ra lrz|slu lraz| a|| re rad| loga da o| se zadovo|j||e
polreoe vec rad| oslvarerja slo veceg l|rars|js|og ele|la.
Njegov relod u susl|r| predslav|ja pojedroslav|jerje Frarco|sovog poslup|a. 0r je
pojedroslav|o rjegov poslupa| ra laj rac|r slo je u oorascu:

x
x
P
T
A , /x zar|jer|o sa nx lj; orojer sv|r slaoa|a deo|j|rs|og slepera x , a Px lj; |rd|v|dua|ro
vr|jere pre|aza, sa P , lj; prosjecr|r vrereror pre|aza sv|r slaoa|a u deo|j|rs|or sleperu. Prosjecro
vr|jere pre|aza |zraz|o je odrosor |zredu s|r|re deo|j|rs|og slepera ( o ) | prosjecrog deo|j|rs|og
pr|rasla slaoa|a log deo|j|rs|og slepera Zx:

x
Z
b
P = ;
Na laj rac|r je urjeslo lorru|e:

x
x
P
T
A , dosao do lorru|e gdje je:
b
T Z n
x x

,
porocu |oje odreduje |o|||o ce od sv|r slaoa|a jedrog deo|j|rs|og slepera u per|odu od T god|ra, prec|
u susjedr| v|s| deo|j|rs|| sleper. Prodar je oraj oroj slaoa|a |oj| ce se sjec| |rajer sva|og per|oda od T
god|ra u c||ju rjege, u deo|j|rs|or sleperu:
o', o2 , oJ,., ox-', ,o x ,., ok, ozna|o sa. m', m2, mJ, .... , mx-', mx, ., mk,
8roj slaoa|a |oja ce oslal| ra|or la|v|r sjeca, ozrac|o je sa:
n' , n2, nJ, ., nx-', nx ,., nk
3lao|a |oja oslaju predslav|jaju re|u vrslu pro|zvodrog sredslva. 0res|e |oje se c|re
pr|rjeror ove lorru|e , u odrosu ra Frarco|s - ov poslupa| r|su ve|||e, | pre|o rj|r se roze prec|
uz|rajuc| u ooz|r ve|||o pojedroslav|jerje racurs||r radrj|, a pogolovo res|gurrosl pr||||or odred|varja
la|sac|or|r e|ererala od |oj|r po|az|ra pr||||or ulvrd|varja rorra|rog saslava.
Prodar je sa"mk ozrac|o oroj slaoa|a zavrsrog deo|j|rs|og slepera "ok, |oja se s|je|u ra |raju
sva|og lurrusa, |ao 'zre|a za sjecu. 8roj slaoa|a nk-' u prelpos|jedrjer deo|j|rs|or sleperu, ra
pocel|u lurrusa, rora o|l| lo|||| da oude os|gurara, ra rjegovor |raju, sjeca od mk slaoa|a u sleperu
ok .
8roj slaoa|a ok-2 rora, redul|r, da oude u |slo vr|jere oraj oroj slaoa|a |oj| ce ra |raju
lurrusa u deo|j|rs|or sleperu ok-' os|gural| sjecu od mk-' slaoa|a. 3 l|r da |za sjece oslare jos nk-'
slaoa|a za ooezojederje sjece ra |raju drugog lurrusa u sleperu ok od mk slaoa|a, a|o se sasloj|ra
ra|az| u slarju uravrolezerosl|. 0va|av |sl| odros rora da posloj| |zredu sv|r susjedr|r r|z|r
deo|j|rs||r slepera u pog|edu oroja slaoa|a.
Prera lore, raz|||a |zredu oroja slaoa|a |oja ce |z deo|j|rs|og slepera ox-' u vrereru T, prec|
u susjedr| v|s| deo|j|rs|| sleper ox | oroja slaoa|a |oja ce za |slo lo vr|jere prec| |z slepera ox u susjedr|
v|s| deo|j|rs|| sleper ox', je oroj slaoa|a |oja se rogu u per|odu od T god|ra posjec| u sleperu ox u c||ju
rjege, lj;
x
x x x x
m
b
T Z n
b
T Z n
=

1 1
, a odavde pro|z||az| Prodarova lorru|a za racurarje
uravrolezerog r|za slaoa|a sasloj|re za slarje ra pocel|u lurrusa odrosro reposredro |za sjece:

T Z
b m
Z
Z
n n
x
x
x
x
x x
+ =

1 1
1

u lorru|| su:
', 2, J,... , x-', x, ., xk - deo|j|rs|| sleper|,
Z', Z2, ZJ,., Zx-', Zx, ., Zk - deo|j|rs|| pr|rasl| u sleper|ra,
m', m2, mJ, ., mx-', mx, ., mk - orojev| slaoa|a pr|rosa |oj| ce se sjec| u lo|u lurrusa po
deo|j|rs||r sleper|ra,
n', n2, nJ, ., nx-', nx, ., nk - orojev| slaoa|a sasloj|re po deo|j|rs||r sleper|ra ra pocel|u
lurrusa,
o - s|r|ra deo|j|rs|og slepera (oo|cro je 5 cr),
T - oroj god|ra lurrusa (rajcesce 10 god|ra),
u lorru|| su pozral| o | T jer se o|raju urapr|jed. Pozralo je | nk ,or je jedra| 0, jer se pr||||or
|zracuravarja uravrolezerog r|za oroja slaoa|a po|az| od zavrsrog (pos|jedrjeg) deo|j|rs|og slepera |
od prelposlav|e da ra|or provedere sjece u rjeru re oslaje r| jedro slao|o.
u lorru||:
T Z
b m
Z
Z
n n
k
k
k
k
k k
+ =

1 1
1
olpada prv| sao|ra| jer je nk = 0.
Pr| odred|varju nk-2 , uvrslava se prv| sao|ra| nk-' |oj| je |zracural | la|o redor. Prera lore u
lorru|| |ao repozral| jed|ro oslaju:
m' , m2 , mJ , mx-' , mx , mk, lj; orojev| slaoa|a pr|rosa po deo|j|rs||r sleper|ra, o |oj|ra,
|a|o je vec rag|asero, Prodar re daje r||a|ve c|lre vec upucuje ra pra|su, a|| u|azuje ra lo da oroj
slaoa|a pr|rosa rora opadal| od larj|r |a jac|r deo|j|rs||r sleper|ra | da zaprer|ra sv|r l|r slaoa|a
rora o|l| jedra|a zaprer|rs|or pr|raslu sasloj|re.
l Prodarov|r poslup|or |zracural| uravrolezer| r|z slaoa|a, uz prelposlav|u re|zrjerjere
slru|lure pr|rosa, vr|jed| la|o dugo do| se e|ererl| |z |or|relre sasloj|re, |oj| su uvrsler| u lorru|u
d|re|lro ||| |rd|re|lro, re pror|jere.
0|re|lro je uvrsler deo|j|rs|| pr|rasl a |rd|re|lro zaprer|rs|| pr|rasl | lo pre|o oroja slaoa|a. A|o
se u sasloj|r| pror|jer| le|uc| zaprer|rs|| pr|rasl r|jerja se | oroj slaoa|a pr|rosa u odgovarajucer
|zrosu | pravcu. Pr|rasl| sasloj|re, zaprer|s|| | deo|j|rs|| (Zv | Zo), zav|se od r|za la|lora |oj| se rogu
pr||||or sjece |zrjer|l|. u le la|lore spadaju sredrj| precr|| sasloj|re, sleper s||opa | orjer srjese.
Prera lore, vec ra|or prve sjece rogu da se |zrjere le|uc| deo|j|rs|| pr|rasl| slaoa|a | zaprer|rs||
pr|rasl sasloj|re, pa racurarje uravrolezerog r|za lreoa porovo da se ooav|. uz prelposlav|u da se re
r|jerja slru|lura pr|rosa, porov|jer|r racurarjer uravrolezerog saslava | porjerarjer |or|relrog
prera uravrolezeror saslavu, le raz|||e ce o|l| sve rarje | rarje | vrereror ce poslal| oezracajre
la|o da rece o|l| polreoro porovro racurarje uravrolezerog r|za. Vedul|r, prorjeror slru|lure
pr|rosa ooavezro se r|jerja slru|lura r|za slaoa|a za||re.

MA7lCEV P0370PAK
0a o| se |spravno | uspesno r|es|o proo|em norma|nog sasrava preoorne sasro|ne | Var|c smarra oa
rreoa po|az|r| oo pr|nosa r; oo pro|zvooa, onako kako se ro rao| u orug|m pr|vreon|m granama er ce samo u rom
s|uau gazoovane preoornom sasro|nom |mar| karakrer regu||sane pro|zvoone.
Var|c smarra oa pr|||kom |zoora srrukrure pr|nosa rreoa voo|r| rauna o porreoama pr|vreoe za sumsk|m
pro|zvoo|ma - sorr|menr|ma a ne samo o rome oa ouoe sro veca negova vr|eonosr. ha|me, poznaro e oa posro|
sasv|m ooreden oonos |zmedu srrukrure | ve|||ne pr|nosa preoorne sasro|ne s eone srrane | srrukrure | ve|||ne
za||ne s oruge srrane. To zna| oa za pro|zvoonu ooredenog pr|nosa rreoa olorm|r| oogovaraucu za||nu, medur|m
sumske sasro|ne n|su rako "p|asr|ne oa se n|nov| sasrav| mogu eonosravno | orzo prelorm|rar| po naso porreo|.
Za |zmenu srrukrure za||ne preoorne sasro|ne porreon| su vr|o oug| per|oo|, oo J0, 40 | v|se goo|na. ha supror
ovom sporom prelorm|ranu srrukrure za||ne preoorne sasro|ne, c|ene sumsk|n orvn|n sorr|menara se mnogo orze
m|enau. us|eo nag|og razvoa renn|ke mnogo orze se m|ena asorr|man u porrosn|, av|au se nov| na|n|
uporreoe orvera | nesrau srar|. Ta raskorak |zmedu sporog prelorm|rana srrukrure za||ne preoorne sasro|ne | vr|o
"ko|eo||v|n " c|ena sumsk|n pro|zvooa s oruge srrane, oovoo| oo roga oa se nece osrvar|r| onakv| l|nans|sk| elekr|
kakv| su p|an|ran| pr|||kom |zoora oeo||nske srrukrure pr|nosa. Zoog roga Var|c smarra kao |spravan | rea|an
s|eoec| pur. ha osnovu krerana u oo|asr| porrosne, pogorovu na osnovu razvoa |nousrr|e koa rros| sumske
pro|zvooe kao s|rov|nu, rreoa za nareon|n ov|e oo rr| oecen|e oc|en|r| asorr|man porrosne | na osnovu nega
|zvrs|r| oogovarauc| |zoor srrukrure pr|nosa. Tako e | urao|o.

0snovni taksacioni elementi za konstrukciju normalnog sastava preborne sastojine
rako e Var|c pr| konsrrukc|| norma|nog sasrava preoorne sasro|ne, posao oo pr|nosa, oo|u|o se | za
osnovn| raksac|on| e|emenr ko| rreoa urvro|r|. To e pr|nos. Pr|nos e ooreden kaoa e urvrdena negova srrukrura |
ve|||na.
rako srrukrura pr|nosa zav|s| u naveco mer| oo zavrsnog oeo||nskog srepena oo koga ce se uzgaar| poeo|na
srao|a u preoorno sasro|n| a negova ve|||na poreo osra|og | oo srepena zasrrrosr| zem||sra krosnama sasro|ne,
ro e pr|e oored|vana srrukrure | ve|||ne pr|nosa porreono r|es|r| | ra p|rana.

1. 0dredivanje zavrsnog debljinskog stepena
To e vr|o s|ozen proo|em. Za negovu procenu, poreo sumsko-uzgon|n, o|orenn|k|n, porreone su |
ekonomske ana||ze. P|rane naaeg oeo||nskog srepena Var|c e r|es|o na osnovu krerana ve|||ne rekueg
zaprem|nskog pr|rasra srao|a po m
2
proekc|e negove krosne u zav|snosr| oo oon|rera sran|sra | negove oeo||ne,
po vrsrama orveca, vooec| rauna | o orug|m momenr|ma a naro|ro o rome oa rrupc| oeo||ne 70 oo 90 cm neoau
vec| procenr |skor|scena | kva||rer sorr|menara oo rrupaca oeo||ne 60 oo 80 cm. To e o|o oo|uuuc| momenar
pr|||kom oored|vana pomenure gran|ce za oo|a sran|sra koo ko|n o| s ooz|rom na ve|||nu zaprem|nskog pr|rasra
po m
2
proekc|e krosne srao|a, mog|| ooc| u ooz|r a| oeo||nsk| srepen| oo 80 cm.
vooec| rauna o ovom | orug|m momenr|ma Var|c e kao napovo|n|e gran|ce oo ko|n rreoa uzgaar|
poeo|na srao|a osrav|o koo s|eoec|n prsn|n pren|ka.

Zavrsn| {maks|ma|n|j oeo||nsk| srepen {cmj
3 o n | r e r n | r a z r e o

vrsra orvera
l ll lll lv v
e|a | smra 80 75 70 60 50
oukva 80 75 70 60 50
nrasr 70 65 60 45 J0

2} 0dredivanje normalnog stepena zastrtosti zemljista krosnjama stabala sastojine
ve|||na pr|rasra preoorne sasro|ne {a r|me | pr|nosaj zav|s| , poreo osra|og | oo srepena zasrrrosr| |||
prekr|venosr| zem||sra krosnama sraoa|a. 0okazano e oa e, uz |sre osra|e us|ove, zaprem|nsk| pr|rasr sasro|ne
ro vec| sro e srepen zasrrrosr| krosnama vec|. $a rog sranov|sra rreoa|o o| |c| za sro vecom zasrrroscu. Vedur|m
sa povecanem srepena zasrrrosr| smanue se mogucnosr pr|roonog oonav|ana zoog smanenog |nrenz|rera
sv|er|a u oono eraz| sasro|ne. Zaro Var|c poo norma|n|m srepenom zasrrrosr| poorazum|eva ona maks|ma|n|
srepen zasrrrosr| zem||sra na krau rurnusa uz ko| ce o|r| ooezoedeno konr|nue|no oonav|ane |nvenrar|sanog
o|e|a sasro|ne oo||n|m | zorav|m poomarkom. Ta srepen zasrrrosr| on e | ooreo|o.
ha osnovu opazana |zvrsen|n na rerenu uoeno e oa se u prasumama e|e smre | oukve av|o krz|av |
r|eoak poom|aoak kaoa e srepen zasrrrosr| zem||sra o|o vec| oo 0,80 a u pr|vreon|m sumama sreon|n sran|sn|n
pr|||ka, kaoa e ra srepen o|o vec| oo o,7 oo 0,75. Dva saznana su o||a g|avno upor|sre pr| oored|vanu
maks|ma|nog oozvo|enog srepena zasrrrosr| zem||sra krosnama sraoa|a, za |sre sasro|ne e|e, smre | oukve.

0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
Sleen zaslrlosli zemII|isla
l
e
k
u
c
i

z
a
r
e
m
i
n
s
k
i

r
i
r
a
s
l

m
3
/
h
a

Pr|||kom oonosena oel|n|r|vne oo|uke za poeo|ne vrsre orveca, voo|o e rauna | o orug|m momenr|ma.
aj oa e|a | oukva u srao|u poom|arka oo|e poonose zasenu oo smre | zoog roga e porreoan n|z| srepen
zasrrrosr| koo smre;
oj oa pr| oo||m sran|sn|m us|ov|ma poom|aoak oo|e poonos| zasenu nego na |os||m;
cj oa su oukova srao|a ako v|rka ako e srepen zasrrrosr| zem||sra v|sok.
ha osnovu ov|n | orug|n momenara Var|c e oc|en|o kao maks|ma|ne oozvo|ene srepene zasrrrosr|
zem||sra, neposreono preo seu na oaz| oeserogoo|sneg rurnusa s|eoece srepene.
3 o n | r e r n | r a z r e o vrsra orvera
l ll lll lv v
Je|a 0,80 0,76 0,7J 0,70 0,67
$mra 0,70 0,68 0,66 0,6J 0,60
3ukva 0,75 0,7J 0,7' 0,68 0,65

Pooac| se oonose na |nvenrar|san| o|o sasro|ne | na |sre sasro|ne ov|n vrsra orveca. /ko se rao| o
mesov|r|m sasro|nama ov|n vrsra orveca onoa se kao norma|n| srepen zasrrrosr| |zrauna prosen| srepen
zasrrrosr| zem||sra, na oaz| omera smese kao pooera | maks|ma|nog srepena zasrrrosr| zem||sra za |sre
sasro|ne ov|n vrsra orveca.

3} 0dredivanje strukture prinosa
Poo srrukrurom pr|nosa poorazum|evamo re|ar|vnu raspooe|u sraoa|a ||| zaprem|ne sraoa|a pr|nosa po
oeo||nsk|m srepen|ma. /na||z|rauc| raspooe|u sraoa|a kor|srenog marer|a|a po oeo||nsk|m srepen|ma {r;
srrukruru pr|nosaj, u preoorn|m sasro|nama, Var|c e oosao oo zak|uka oa o| oro sraoa|a pr|nosa norma|ne
preoorne sasro|ne rreoao oa opaoa oo ran|n prema a|m oeo||nsk|m srepen|ma po eono prav||no kr|vu|| koa se
u poerku srrmo "rus| a pos||e as|mprorsk|, sve v|se se pr|o||zava apsc|s|. Dn e kor|srec| se pooac|ma F|ur,a,
ko| e |sp|r|vao ur|ca proreoa na ve|||nu pr|nosa, ana||z|rao kakva o| rreoa|a oa ouoe raspooe|a sraoa|a pr|nosa
po oeo||nsk|m srepen|ma eonoooon|n |sr|n sasro|na e|e smre | oukve u ko|ma su provodene prvo n|ske
umerene proreoe, zar|m n|ske ake proreoe | na krau sv|er|e proreoe, r; ako su re sasro|ne u roku razvoa
uzgaane onako kako e preov|deno oa se uzgaau grupe sraoa|a u preoorno sasro|n| ako se pr|menue
grup|m|no preoorn| na|n gazoovana. Pokazano e oa kr|vu|a raspooe|e sraoa|a pr|nosa po oeo||nsk|m
srepen|ma rako uzgaane eonoooone sasro|n|ne rakode konr|nue|no opaoa oo ran|n ka a|m oeo||nsk|m
srepen|ma | oa se oruga|a raspooe|a pr|nosa ne moze oek|var| n| za preoorne sasro|ne ako se n|ma gospooar|
na |z|ozen| na|n.
To su mu o||e po|azne osnove pr|||kom urvrd|vana srrukrure pr|nosa norma|ne preoorne sasro|ne.
Pr|||kom oel|n|r|vnog |zoora |sre, voo|o e rauna | o orug|m momenr|ma, u prvom reou.
aj D porreoama pr|vreoe u pog|eou asorr|mana sumsk|n orvn|n pro|zvooa {srrukrura pr|nosa mora oa ouoe
rako ooaorana oa sro e moguce v|se zaoovo|| porreoe pr|vreoej;
oj D zav|snosr| koa posro| |zmedu srrukrure pr|nosa preoorne sasro|ne s eone | srrukrure | ve|||ne nene
za||ne sa oruge srrane.
Do|uuucu u|ogu koo |zoora srrukrure pr|nosa |ma|a e srrukrura porreoa pr|vreoe u pog|eou asorr|mana
pro|zvooa. D osra||m us|ov|ma, ve|||n| | kva||reru pr|nosa {veca ||| mana srrmosr kr|vu|e oroa sraoa|a pr|nosa po
oeo||nsk|m srepen|maj, voo|o e rauna ko||ko mu e oozvo|avao pomenur| sk|ao |zmedu srrukrure pr|nosa |
srrukrure porreoa. lsr|na, zoog vr|o orzog razvoa renno|og|e | renn|ke preraoe orvera, nes|gurno e | urvrd|vane
ououc|n porreoa, pogorovo za ouz| per|oo, Zoog roga Var|c, oa o| osrao u gran|cama rea|nosr|, po|az| oo
ocenen|n porreoa u o||zo ououcnosr|, oo ko|n se po|az| pr|||kom p|an|rana razvoa sumarske pr|vreoe.
vooec| rauna o |z|ozenom a na osnovu pro|zvoon|n mogucnosr| suma, preko oon|rern|n razreoa | n|nove
zasrup|enosr| s eone | na osnovu napovo|n|e apsorpc|one moc| rrz|sra u pog|eou asorr|mana sumsk|n pro|zvooa
s oruge srrane, urvro|o e srrukrure pr|nosa za e|ove, smreve | oukove preoorne sasro|ne koe o| u proseku
naoo|e oogovara|e porreoama pr|vreoe. Pooac| su |skazan| re|ar|vno zoog roga sro n|e moguce kaoa se rao| o
mesov|r|m sasro|nama urvro|r| srrukrure pr|nosa za sve s|uaeve unurar |srog oon|rera, zoog raz|||rog omera
smese. l|usrrac|e rao|, navoo| se procenrua|na raspooe|a sraoa|a pr|nosa po oeo||nsk|m srepen|ma r; srrukrura
pr|nosa, e|e smre | oukve za rrec| oon|rern| razreo, re srrukrure zaprem|ne pr|nosa |sr|n e|ov|n sasro|na pr| ll, lll,
lv oon|rernom razreou, pr| oeserogoo|snem rurnusu {s|eoeca raoe|a | gral|konj.

0eo||nsk|
srepen
'2,5 '7,5 22,5 27,5 J2,5 J7,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5
e|a | smra 20,9 '6,8 'J,9 '',2 9,27 7,44 5,86 4,64 J,67 2,8J 2,J4 ',86 '00
oukva J2,2 2',9 '5,' '0,5 6,98 4,8' 2,94 2,2' ',J5 0,96 0,67 0,58 '00

0
5
10
15
20
25
30
35
2,5 7,5 12,5 17,5 22,5 27,5 32,5 37,5 42, 5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5
d1,30 (cm)
}eIa i smr a
ukva

Procenrua|na raspooe|a oroa sraoa|a pr|nosa |sr|n sasro|na norma|ne srrukrure -lll oon|rer

3} lzracunavanje uravnotezenih nizova
raoa e ooaoran pr|nos {urvrdena negova srrukrura | ve|||naj porreono e ooreo|r| za||nu preoorne sasro|ne
koa e u sranu oa rrano pro|zvoo| ooaoran| pr|nos.
Za||nu preoorne sasro|ne oel|n|semo nenom srrukrurom | zaprem|nom nen|n sraoa|a. Prama rome oa o|
se ooreo|o norma|n| sasrav preoorne sasro|ne po|azec| oo srrukrure pr|nosa, porreono e ooreo|r|.
aj nenu srrukruru {re|ar|vnu raspooe|u nen|n sraoa|a ||| zaprem|ne po oeo||nsk|m srepen|ma;
oj ukupnu zaprem|nu nen|n sraoa|a.
Za urvrd|vane srrukrure za||ne sasro|ne Var|c kor|sr| Prooanov oorazac a za oored|vane ukupne
zaprem|ne za poeo|ne vrsre orveca kor|sr| svoe lunkc|e. lsr|na | Prooanov|m posrupkom ooo|e se ne samo
srrukrura vec | oro sraoa|a u apso|urnom |znosu po vrsrama orveca | oeo||nsk|m srepen|ma | ukupno. ha ra na|n
se ooo|e | ukupna za||na po vrsrama orveca, za sasro|nu norma|nog sasrava, ako se po|az| oo pr|nosa |a e
zaprem|na eonaka zaprem|nskom pr|rasru sasro|ne.
Pr|||kom raunana uravnorezenog n|za sraoa|a preoorne sasrone, Var|c ne po|az| oo konkrern|n ve||c|na
raksac|on|n e|emenara sasro|na, kao sro ro |n| Prooan. u ru svrnu Var|c unapr|eo ooredue neke raksac|one
e|emenre |oea|ne sasro|ne. To su oeo||nsk| pr|rasr| sasro|ne po oeo||nsk|m srepen|ma | vrsrama orveca, | rekuc|
zaprem|nsk| pr|rasr| sasro|ne po vrsrama orveca. Dve e|emenre uz|ma |z rao||ca raksac|on|n e|emenara v|sok|n
suma u 3osn|. $reone pren|ke sasro|ne po vrsrama orveca na oaz| reme|n|ce | sreon| pren|k sasro|ne po
zaprem|n| za sve vrsre orveca unapr|eo ooredue kor|srec| se ran|e oel|n|sanom srrukrurom pr|nosa r; ve|||nama
sreon|n pren|ka pr|nosa na oaz| reme|n|ce | zaprem|ne. Poznaro e oa sreon| pren|k pr|nosa | sreon| pren|k
za||ne koa ga oae, sroe u vrsro kore|ac|ono vez|. To e Var|c |skor|sr|o re |zraunao | urao|||o lakrore za
preraunavane sreon|n pren|ka pr|nosa u sreone pren|ke za||ne {Var|c, '96Jj.
Takoder unapr|eo oel|n|se opr|ma|n| omer smese vrsra orveca |oea|ne sasro|ne ko| o| o|o u naoo|em
sk|aou sa porreoama orusrva. lz konkrerne sasro|ne {gazo|nske k|asej, kao merooavne e|emenre, uz|ma samo
oon|rerne razreoe sran|sra po vrsrama orveca. Dvo e veoma vazna karakrer|sr|ka Var|cevog posrupka, er u
posrupak raunana uravnorezenog n|za sraoa|a po Prooanovom oorascu, u|az| sa raksac|on|m e|emenr|ma koe o|
rreoa|a oa |ma |oea|na sasro|na, oa o| oa|a zacrranu ve|||nu | srukruru pr|nosa.
Vedur|m, na ra na|n ooredena zaprem|na sasro|ne moze znarno oa oosrupa oo rea|ne |z raz|oga sro se
pr| urvrd|vanu uravnorezen|n n|zova po Prooanovom oorascu, kor|sr|mo sa ova raksac|ona e|emenra |u ve|||nu
ne mozemo sasv|m rano ooreo|r|. To su rekuc| oeo||nsk| | zaprem|nsk| pr|rasr| sasro|ne, |e vr|eonosr|
ooreduemo po rao||cama, a ko| mogu znarno oosrupar| oo rea|n|n vr|eonosr| pa prema rome | zaprem|na
uravnorezenog n|za, ooredena na osnovu n|n ce se znarno raz||kovar| oo rea|ne. lzmedu osra|og, Var|c e | zoog
roga ooreo|o pomenure lunkc|e za oored|vane ukupne zaprem|ne poeo|n|n vrsra orveca u sasro|n|, norma|nog
sasrava. Te lunkc|e su s|eoece.
Za e|u.
+ + = x x x Y 303 , 394 7689 , 6
2
089113 , 0
2
9 , 1133
2
66 , 136
2
95 , 17

Za smru.
+ = 36 , 52 079 , 2
2
5602 , 0
2
1 , 76
2
4 , 255
2
17 , 6 x x Y

Za oukvu.
+ = 836 , 36 1226 , 2
2
24665 , 0
2
0 , 178
2
01 , 123
2
268 , 1 x x Y
u lunkc|ama e oznaen sa.
Y - zaprem|na razmarrane vrsre orvera u m
J
{krupno orvoj,
x - oon|rern| razreo {s ooz|rom na razmarranu vrsru orvecaj,

- srepen zasrrrosr| zem||sra krosnama sraoa|a |znao raksac|onog praga {'0 cmj,
y - uo|o razmarrane vrsre orveca {omer smesej na oaz| zaprem|ne,
- sreon| pren|k razmarrane vrsre orveca po reme|n|c|, u cm.
u lormu|e se uvrsravau naveoen| raksac|on| e|emenr| ooo|ven| pomocu prooanovog oorasca. Zaprem|na
ooredena po r|m lunkc|ama e mnogo rea|n|a | kao rakva s|uz| nam za korekc|u srrukrure sasro|ne ooredene
pomocu Prooanovog oorasca.
/ko se ooo|e pomocu lunkc|e veca ||| mana zaprem|na oo one oo koe se oo|az| pomocu Prooanovog
posrupka, sro e, naravno prav||o, onoa ro zna| oa n|e rea|an oeo||nsk| pr|rasr na oaz| koeg e |zvrseno
|zraunavane uravnorezen|n n|zova. herea|nosr zaprem|nskog pr|rasra moze mnogo mane rome oopr|n|er|, er su
rao||ce ovog pr|rasra mnogo s|gurn|e oo rao||ca oeo||nskog pr|rasra. Regres|one lunkc|e, koe su pos|uz||e kao
osnov za |zraou rao||ca zaprem|nskog pr|rasra, |ma|e su vr|o v|soke koel|c|enre v|sesrruke regres|e. raoa n|e
rea|an oeo||nsk| pr|rasr, n|e rea|an n| uravnorezen| n|z, ne samo u pog|eou ukupne zaprem|ne negov|n sraoa|a,
nego | u pog|eou negove procenrua|ne raspooe|e po oeo||nsk|m srepen|ma. $ roga rreoa |zvrs|r| korekc|e.
raoa e oeo||nsk| pr|rasr man| oo rea|nog, ooo|a se po Prooanovom posrupku uravnorezen| n|z |a e
zaprem|na veca oo rea|ne. l oorarno, kaoa e oeo||nsk| pr|rasr vec| oo rea|nog, ooo|a se po Prooanovom posrupku
uravnorezen| n|z |a e zaprem|na mana oo rea|ne. rorekc|a, prema rome, se moze |zvrs|r| na ra na|n oa se
oeo||nsk| pr|rasr|, po oeo||nsk|m srepen|ma, povecavau ||| smanuu za |sr| procenar, ook se ne |zravna zaprem|na
n|za ooredenog po Prooanovom oorascu, | zaprem|na koa se ooo|a pomocu lunkc|a. $amo po seo| se
poorazum|eva oa oa svak| pur u lunkc|u rreoa uvrsr|r| sreon| pren|k ko| pro|z||az| |z |zraunarog n|za po
Prooanovom oorascu.
u prv| man |zg|eoa oa pr|||kom ov|n korekc|a raun rreoa ponov|r| mnogo pura. /ko se prede preko
man|n raz||ka |zmedu |zraunar|n zaprem|na na eoan | orug| na|n, onoa e porreono ponov|r| raun samo eoan
pur, po prav||u, er se us|eo promene oeo||nskog pr|rasra vr|o ma|o m|ena sreon| pren|k uravnorezenog n|za.
rao konana se uz|ma ona zaprem|na vrsra orveca u sasro|n| norma|nog sasrava, |zraunara po
lunkc|ama. Dna se razo|a po poeo|n|m oeo||nsk|m srepen|ma oonosno k|asama na osnovu procenra ko|m
poeo|n| oeo||nsk| srepen|, oonosno k|ase parr|c|p|rau u ukupno zaprem|n| uravnorezenog n|za ko| e |zraunar
pos|eon|.
raoa e urvrdena zaprem|na sasro|ne | nena raspooe|a po oeo||nsk|m k|asama za srane neposreono
preo seu, |zraunavane oroa sraoa|a | reme|n|ce za ro srane preosrav|a oo|ne raunske raone.
3ro sraoa|a, reme|n|ca | zaprem|na za srane neposreono |za see, ooo|a se ako se oo prernoon|n
e|emenara ooo|e oro sraoa|a, reme|n|ca | zaprem|na pr|nosa, naravno, po oeo||nsk|m srepen|m | ukupno.
lnreresanrno e oa se raunanem norma|n|n sasrava za mesov|re sasro|ne e|e, smre | oukve {sa
uoe|om oukve oo 0,Jj ooo|e zaprem|na sasro|ne gorovo |sra kao | za |sru e|ovu sasro|nu |sr|n sran|sn|n us|ova,
|ako su krosne oukov|n sraoa|a mnogo vece oo krosana e|ov|n sraoa|a {pr| |srom prsnom pren|kuj. To ukazue
na ro oa e ooras|osr mesov|r|n sasro|na ouve, e|e | smre veca nego |sr|n sasro|na r|n vrsra. Raz||ke u rom
pog|eou su vece pr| |os||m sran|sn|m us|ov|ma nego pr| oo||m. u proseku e ooras|osr mesov|r|n sasro|na veca
za '5 /. To e u sk|aou sa uoenom poavom oa se mesov|r|m sasro|nama oo|e kor|sr| raspo|oz|v| sran|sn| -
"pro|zvoon| prosror.

00h03l lZME00 ZALlhE, ZAPREMlh3K0C
PRlRA37A l PRlh03A h0RMALhE PRE80RhE 3A370JlhE
0a o| smo srek|| sro oo|| uv|o u oonose |zmedu za||ne, zaprem|nskog pr|rasra | pr|nosa norma|ne
preoorne sasro|ne pos|uz|cemo se konkrern|m pr|merom , r; |zraunar|m norma|n|m sasravom e|ove sasro|ne lll
oon|rernog razreoa, po ran|e |z|ozeno meroo|c|. To zna|, |zraunar|n za||na na poerku, u sreo|n| | krau '0-
goo|sneg rurnusa, rekuceg '0-goo|sneg zaprem|nskog pr|rasra | '0-goo|sneg pr|nosa. u s|eoeco raoe|| oara e
procenrua|na raspooe|a za||ne u sreo|n| rurnusa, pr|rasra | pr|nosa po oeo||nsk|m k|asama. To e pr|kazano | na
s|eoecem gral|konu.

Pr|rjer: je|a lll oor|lelr| razred

0',J0
cm
vna po.
rurnusa
m
J
/na
vu sreo|n|
rurnusa
m
J
/na
vna krau
rurnusa
m
J
/na
'0 goo
Zv
m
J
/na
'0 goo
pr|nos
m
J
/na
v

/
Zv

/
Pr|nos

/
'0 - 20 27,0 29,' J',2 '6,' 4,2 9,9 '5,J 4,0
20 - J0 52,6 59,0 65,4 29,0 '2,7 '9,9 27,6 '2,'
J0 -50 ''8,7 '40,9 '6J,2 46,5 44,5 47,7 44,J 42,J
50 -80 {70j 44,7 66,5 88,2 'J,4 4J,6 2',5 '2,8 4',6
24J,0 295,5 J48,0 '05,0 '05,0 '00,0 '00,0 '00,0

Za||na sasro|ne na krau rurnusa e veca oo za||ne na negovom poerku za '05 m
J
/na, ko||ko |znos| |
pr|nos sasro|ne ||| za 4J,2 /. u pog|eou procenrua|ne raspooe|e za||ne, pr|rasra | pr|nosa preoorne sasro|ne,
posro| s|eoeca zakon|rosr.
Procenrua|n| uo|o n|z|n oeo||nsk|n k|asa e naman| u pr|nosu, vec| u za||n| a navec| u rekucem pr|rasru.
uo|o nav|s|n oeo||nsk|n k|asa e naman| u rekucem pr|rasru, vec| u za||n| a navec| u pr|nosu.

- rirasl
-zaIiha
- rinos
2 %
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75
d
1,30
(cm)

03VR7 hA lZL0ZEhE P0370PKE 07VR0lVAhJA
h0RMALh0C 3A37AVA PRE80RhE 3A370JlhE
Pr|||kom razmarrana kakav o| rreoao oa ouoe norma|n| sasrav preoorne sasro|ne, v|oe|| smo, |s|o se
raz|||r|m purev|ma. Jeonom se pos|o oo oroa sraoa|a | n|nove raspooe|e po oeo||nsk|m srepen|ma, orug| pur oo
vr|eonosr| pr|rasra a rrec| pur oo pr|nosa.
0a o| mog|| ooreden|e govor|r| ko| e oo r|n pureva za sumarsrvo kao pr|vreonu granu napr|nvar||v||,
prernoono ce mo ukazar| o emu o| po nasem m|s|enu rreoa|o voo|r| rauna pr|||kom razmarrana p|rana kakav
rreoa oa ouoe, s ooz|rom na srrukruru | ve|||nu, sasrav orvne za||ne norma|ne preoorne sasro|ne.
Pr|e svega porreono e |mar| u v|ou.
- oa e sumarsrvo, poreo osra|og, pr|vreona grana | oa mu se osnovn| zaoarak kao pr|vreone grane sasro|
u rome oa rrano pro|zvoo| sro vece ko|||ne sumsk|n pro|zvooa onoga asorr|mana ko| ce o|r| u sro oo|em
sk|aou sa porreoama pr|vreoe,
- oa se porreoe pr|vreoe u asorr|manu sumsk|n pro|zvooa sra|no m|enau.
u vez| s r|m, pr|||kom urvrd|vana norma|nog sasrava preoorne sasro|ne, porreono e voo|r| rauna o
nek|m zakon|rosr|ma koe su poznare |z nauke o pr|rasru | pr|nosu suma kao sro su.
'. 0a oeo||nska srrukrura pr|nosa preoorne sasro|ne zav|s| oo oeo||nske srrukrure nene za||ne, r. sro e
procenrua|n| uo|o neke oeo||nske k|ase u za||n| sasro|ne vec| ro e on, uz |sre osra|e us|ove, vec| u
nenom pr|nosu | oorarno. /ko ze||mo oa u ukupno zaprem|n| pr|nosa procenrua|no parr|c|p|rau v|se
{manej ooredene oeo||nske k|ase onoa procenrua|| uoe|| r|n k|asa morau o|r| vec| {man|j u za||n|
sasro|ne.
2. 0a ve|||na za||ne preoorne sasro|ne zav|s| |zmedu osra|og | oo nene srrukrure. sro e uo|o oeo||n sraoa|a
u sasro|n| vec|, ro e | zaprem|na sasro|ne veca | oorarno.
lz '. | 2. s||eo|.
0a vec| sreon| pren|k sraoa|a pr|nosa {vec| procenrua|n| uo|o "a|n k|asa u zaprem|n| pr|nosaj
us|ov|ava | vecu zaprem|nu sasro|ne.
J. 0a e pr|rasr | pr|nos norma|ne preoorne saro|ne ro vec| sro e uo|o rank|n sraoa|a ro vec| | sro e sreon|
pren|k sasro|ne man|j.
4. 0a su pr|rasr | pr|nos norma|ne preoorne sasro|ne eonak| po ko|||n| a oa se o|rno raz||kuu po srrukrur|.
Procenrua|na srrukrura zaprem|ne pr|nosa pomerena e u oesno u oonosu na |sru srrukruru pr|rasra. To
zna| oa se u ran|m oeo||nsk|m k|asama see mane oo pr|rasra r|n k|asa, a u oeo||m se s|ee mnogo
v|se oo n|novog pr|rasra. To zapravo zna| oa pr|rasr n|e pro|zvoo , u nasem s|uau pro|zvoo e pr|nos.
D ov|m momenr|ma, v|oe|| smo pr|||kom pr|kaza poeo|n|n posrupaka, vec|na aurora n|e voo||a rauna |||
ne u oovo|no mer|. Zoog roga n| resena n|su o||a porpuno zaoovo|avauca.
Tako npr; u osnov| merooa ko| pr|||kom urvrd|vana norma|nog sasrava preoorne sasro|ne po|aze oo oroa sraoa|a
| n|nove raspooe|e po oeo||nsk|m srepen|ma, |ez| snvarane oa posro| ooredena ve|||na | srrukrura za||ne koa e
naoo|a za sva vremena. / ro e nepr|nvar||vo, asno ako sro|mo na sranov|sru koeg smo napr|eo nave||. oa e
zaoarak sumarsrva kao pr|vreone grane pro|zvoona koa ce o|r| u sk|aou sa porreoama orusrva oonosno pr|vreoe.

N0RHALNA PRE0RNA 8UHA
Norra|ra preoorra sura se sasloj| |z rorra|r|r preoorr|r sasloj|ra, | lo sasloj|ra |oje
propadaju |slor pro|zvodr|r l|pu sure, odrosro gazd|rs|oj ||as|. Prera lore, c|r|ro ara|ogre
prelposlav|e |ao | ore |oje sro uc|r||| pr||||or op|sa rorra|re prav||re v|so|e sure, lj; da su u
preoorroj sasloj|r|, odrosro rorra|roj preoorroj sur| |sle slar|sre pr||||e ra c|je|or prosloru, da se
rad| o |sloj, odrosro |sl|r vrslara drveca, da je dooro r|jeser rorra|r| saslav sasloj|ra, | da je sura
proslorro uredera.
u|o|||o lurrus sjeca |zros| 1 god|ru, la|sac|or| e|ererl| rorra|re preoorre sure su prosl|
zo|rov| odgovarajuc|r la|sac|or|r e|ererala sasloj|ra, redul|r la|v| s|ucajev| su rezao||jezer| u pra|s|.
u prav||u lurrus s|jeca |zros| 5, 10, rjede 15 | 20 god|ra. 3asloj|re u |oj|ra se sjece vrse u |sloj god|r|
|raju u sva|oj god|r| |sl| sleper zaslrlosl| zer|j|sla | |slu ve||c|ru za||re po re|laru. 3asloj|re u |oj|ra se
sjece vrse u raz||c|l|r god|rara, raz|||uju se redusooro u sva|or daror rorerlu, u lor pog|edu.
Naravro, ore uv|je| |raju rorra|r| saslav, | lo a|o se razralrarje vrs| u jeser, d|je|or za slarje od
jedre god|re pos||je sjece, d|je|or za slarje dv|je god|re pos||je sjece, |ld.
Povrs|na god|snjeg sjec|sta
u rorra|roj preoorroj sur| se god|srje s|jece ra povrs|r| od
T
F
re|lara. u lorru|| je:
F - u|upra povrs|ra sure;
T - oroj god|ra lurrusa.
Prera lore, povrs|re grupa preoorr|r sasloj|ra, u |oj|ra su sjece |zvrsere, a|o razralrarje
vrs|ro za slarje u jeser, pr|je 1, 2, 3, . T god|ra, su redusooro jedra|e | sva|a od rj|r |zros|
T
F

re|lara.
Za||ha norma|ne preborne sume
0o||jez|ro sa:
- vp - zaprer|ru sasloj|re ra pocel|u lurrusa,
- vk - zaprer|ru sasloj|re ra |raju lurrusa,
- Z - le|uc| god|srj| zaprer|rs|| pr|rasl sasloj|re po re|laru,
- hpr - za||ru rorra|re sure za slarje u pro|jece,
- h - za||ru rorra|re sure za slarje u jeser,
- h| - za||ru rorra|re sure za slarje u |jelo,
- F - povrs|ru rorra|re preoorre sure.
Predposlav|ro u prv| rar da sura |ra T sasloj|ra od po 1 ra, a zal|r da je zaprer|rs|| pr|rasl
sasloj|ra u lo|u lurrusa, |z god|re u god|ru |sl|, ||| drugac|je recero da se za||ra preoorre sasloj|re u
lo|u lurrusa ||rearro povecava. Tada ce odros |zredu za||ra pojed|r|r sasloj|ra rorra|re sure o|l|
ora|av |a|av je pr||azar ra s|jedecer gral||oru:
a) za slarje u pro|jece:

lz ovog gral||ora, za||ra rorra|re preoorre sure, za slarje u pro|jece |zros|:
Z T Z Z Z V T N
p pr
+ + + + + = ) 1 ( ... 3 2 ; ||| )) 1 ( ... 3 2 1 ( + + + + + = T Z V T N
p pr

) 1 ))( 1 ( 1 (
2
+ + = T T
Z
V T N
p pr
; |z ovoga je:
2
2
T T
Z V T N
p pr
+ =
0va lorru|a vaz| za rorra|ru preoorru suru od T re|lara. A|o sura |ra F re|lara, lorru|a
ce g|as|l|:
; )
2
(
2
T
F T T
Z V T N
p pr

+ = lj; F
T
Z V N
p pr

+ = )
2
1
( .
o) za slarje u jeser:

Z T Z Z Z V T N
p j
+ + + + + = ... 3 2 ; ||| ) ... 3 2 1 ( T Z V T N
p j
+ + + + + = ;
T T
Z
V T N
p j
+ + = ) 1 (
2
; |z ovoga s||jed|:
2
2
T T
Z V T N
p j
+
+ = ; ova lorru|a vaz| za
povrs|ru sure od T re|lara, za suru od F re|lara ora ce g|as|l|:
F
T
Z V N
p j

+
+ = )
2
1
( .
Ka|o je Z T V V
k p
= , uvrslavarjer ovog |zraza urjeslo vp u gorrju jedrac|ru doo|jaro:
. )
2
1
( )
2
1
( F
T
Z V F
T
Z Z T V N
k k j

=
+
+ =
do lorru|e za slarje u sred|r| |jela do|az| se racurarjer ar|lrel|c|e sred|re |zredu za||ra u
pro|jece | u jeser:
2
F )
2
1 T
Z v F )
2
1 T
Z v (
N
| p
|j
+
=
2
v v
F N
| p
|j
+
=
Za||ra za slarje u |jelo je, |a|o se v|d| |z |oracre lorru|e, jedra|a pro|zvodu povrs|re sure |
za||re rorra|re preoorre sasloj|re u sred|r| lurrusa. 0ra se re r|jerja |z god|re u god|ru | zalo je
F|ury raz|va 'slac|orarror. Za lu za||ru sro r| rajv|se za|rleresovar|, jer se lerers|a la|sac|ora
sr|rarja vrse od apr||a do roverora rjeseca u |orl|ru|lelu. ulvrdere ve||c|re la|sac|or|r e|ererala
sura se, prera lore, u prosje|u odrose ra slarje u sred|r| |jela. Prera lore, za||ra |or|relre sure
(gazd|rs|e ||ase) se rora upored|val| sa rorra|ror za||ror |oja se doo|ja za slarje u sred|r| |jela, sve
do| se la|sac|ora sr|rarja vrse u ravederor vrereru.
Procerlua|ra raspodje|a za||re preoorre sure po deo|j|rs||r sleper|ra za slarje u sred|r|
|jela, jedra|a je procerlua|roj deo|j|rs|oj slru|lur| za||re preoorre sasloj|re u sred|r| lurrusa.

Pr|rast, pr|nos | etat norma|ne preborne sume
0od|srj| pr|rasl rorra|re preoorre sure, jedra| je urros|u povrs|re sure | le|uceg
zaprer|rs|og pr|rasla sasloj|re po re|laru, lj; Z F Z
n
= , lo|||| su | pr|ros | elal po |o||c|r|.
0oz|ror ra slru|luru, pr|ros je jedra|:
), ... (
2 1 n
m m m F M + + + =
gdje je:
1
m pr|ros prvog deo|j|rs|og slepera,
2
m pr|ros drugog deo|j|rs|og slepera, .,
n
m pr|ros
pos|jedrjeg, zavrsrog deo|j|rs|og slepera. To|||| je | Elal rorra|re preoorre sure.

0 8hVATANJU | 0 ZNA6AJU N0RHALN|h 8A8TAVA
3red|ror develraeslog v|je|a preov|adava|o je r|s|jerje da se c|sl|r jedrodoor|r sasloj|rara
podesr|r vrsla drveca (srrca, o|je|| oor, rrasl) | pr|rjeror s|slera go||r, everlua|ro op|odr|r sjeca ra
ve||||r povrs|rara oslvaruju rajoo|j| l|rars|js|| ele|l|. vjerova|o se da se proslorr|r urederjer rogu
olorr|l| slao||re sure | ra laj rac|r ooezo|jed|l| |orl|rue|ra produ|c|ja. u lo vr|jere su o||e |zradere
pr|rosre lao||ce vazr|j|r vrsla drveca | lors|rara je rj|rova |zrada za druge vrsle drveca, |ao | |ore|c|je
poslojec|r. Ne saro rad| loga da o| se dos|o do oaze za rjesavarje produ|c|or|r p|larja rego rad| slo
s|gurr|jeg | |a|seg doroserja od|u|a u duru |orl|ru|lela pr|roda. Tada se jos uv|je| rarelao oslar
pr|rc|p |orl|ru|lela pr|roda ra vr|o us|e rejore zoog reolvorerosl| sura. Ta|ode je |sl|cara preg|edrosl
| jedroslavrosl |orlro|e |or|slerja | produ|c|je sa slarov|sla |orl|ru|lela gazdovarja, slo |ara|ler|se
s|sler go||r sjeca ra ve||||r povrs|rara. Neosporre su predrosl| ovog s|slera a|o se |zo|ovaro
posralra pro|zvodrosl rada u oo|asl| |s|or|scavarja sura.
Poslepero je preov|adava|o r|s|jerje da je s|sler gazdovarja |oj|r se rea||zuje |z|ozera
rorra|ra prav||ra v|so|a sura jed|ro rac|ora|ar. Kada se |asr|je uv|dje|o da je lorr|rarje rorra|re
prav||re v|so|e sure | rjero odrzavarje (u polpurosl| reroguce) vezaro za vr|o ve|||e slele
produ|c|orog |ara|lera | |ada se se poce|e jav|jal| pozrale slele |oje su vezare za gazdovarje ra oaz|
jedrodoor|r c|sl|r sasloj|ra, poce|o se r|jerjal| | srvalarje rorra|rosl|. u lo vr|jere Krure| ravod|-
s|ooodr|je prevedero: 'Na osrovu |s|uslava lorr|ra|a se poslepero predslava rorra|rog slarja |oja je
v|se poc|va|a ra pr|rodr|r za|or|ra rego rar|je | za |oju r|je vaz|o pr|rc|p rada |ao od|ucujuc| rego
pro|zvodrja. Vjeslo ur|lorrr|r sasloj|ra preporuc|va|e su se rjesov|le, vec|r ||| rarj|r raz|||a u slarosl|
slaoa|a, |oj|ra je repreg|edr|je | leze gazdovarje, a|| su zdrav|je | olporr|je rego dosadasrje | re
ugrozavaju p|odrosl zer|j|sla.
To|or |z|agarja raler|je u ovor pog|av|ju, r|sro se upusla|| u lo, rpr; da || je s|sler preoorr|r
sjeca dooar ||| r|je, predposlav||| sro da je or odaorar |ao rajcje||srodr|j| | rasprav|jaro je |a|v|
rorra|r| saslav| lreoaju da oudu za laj s|ucaj. 3loga je reopravdara |r|l||a o||o |ojeg reloda za
ulvrd|varje rorra|r|r saslava rpr; preoorre ou|ove sasloj|re | doo|ver|r rezu|lala saro zalo slo o| za
ou|vu rec|ro o|o oo|j| s|sler s|up|rasl|r sjeca. A lo se oas c|r||o pr||||or |r|l||e rorra|re prav||re
v|so|e sure, |ao da sro pr|s||jer|, u|o|||o je polpuro re odoac|ro, da je uzrero |ao pulo|az u
gazdovarju sv|r surara. uzecero je za pulo|az saro za ore sure za |oje sro r|jes||| da pr|rjer|ro
s|sler go||r ||| op|odr|r sjeca |ao rajcje||srodr|j|.
ulvrd|varje rorra|r|r saslava rorra|r|r sura je reoprodro jer oez rj|r rerozero rad|l|
p|ars||.
lz |z|ozer|r podala|a o ve||c|r| za||re c|sle je|ove preoorre sasloj|re rorra|rog saslava |
lorru|e za odred|varje ve||c|re za||re rorra|re sure za slarje u sred|r| |jela pro|sl|ce da od za||re
rorra|re sure od 295 r
3
/ra, olpada ra god|srj| pr|ros saro 10,5 r
3
/ra. Za 2Z pula vec| d|o drvre
rase, lj; 285 r
3
/ra, predslav|ja osrovro sredslvo svoje vrsle |oje rora sla|ro da posloj| u sur|. Taj
|rverlar z|v|r slaoa|a, sa zer|j|sler |dr; predslav|ja, a|o se l|gural|vro |zraz|ro, laor||u |oja lreoa
|orl|rue|ro da pro|zvod| pro|zvod - pr|ros. 0a o| se |orl|rue|ro doo|jao odreder| pr|ros, rora la rasa
laor||a o|l| |zgradera ra odreder| rac|r. 3usl|ra proo|era se svod| ra |zradu proje|la za lu laor||u, lj;
razradu rorra|rog saslava | ra rjeru |zgradrju. Kada se laor||a - sura |zgrad| le| lada pro|zvodrja
roze rorra|ro da lece.
3asv|r je razur|j|vo da se |zgradrj| la|ve laor||e re roze pr|slup|l| a|o re posloj| proje|al, a|o
se re dorese od|u|a o lore |a|vu suru ze||ro lorr|ral|.
u pra|s| r|je roguce rpr; olorr|l| je|ovu preoorru sasloj|ru |oja o| |ra|a rorra|ar saslav u
polpurosl|, r|l| o| ga o||o roguce odrzal| duze vr|jere a|o o| se |oj|r s|ucajer u lore uspje|o. To | r|je
ruzro. Voze saslav jedre sasloj|re da u |zvjesroj rjer| odslupa od rorra|rog saslava u jedror
srjeru, a druge sasloj|re u drugor. 8|lro je da se prosjecr| saslav sv|r sasloj|ra sure pr|o||z|
rorra|ror saslavu.
Pr|je je recero da rorra|ra sura predslav|ja pulo|az |oj| rar po|azuje |oj|r srjeror lreoa
da se |recero u gazdovarju surara. Nac|r 'porjerarja |or|relrog saslava prera rorra|ror roze
o|l| raz||c|l, slo zav|s| od |or|relrog slarja sura. 0 lore ce o|l| govora u raredr|r pog|av|j|ra.

Osnovi Kontinuiteta Produkcije - Uređivanje Šuma

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osnovi Kontinuiteta Produkcije - Uređivanje Šuma

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZA lNTRENu uP0TRE8u ll - 31 -

You might also like