You are on page 1of 28

mitropoliti anania jafariZe

seria: qarTvel mefeTa da wmidaTa cxovreba

wm. vaxtang cxovreba


s,bkbcb 2004

mefis

wmida mefis `vaxtang gorgaslis cxovreba~ aTaswleulis manZilze saqarTvelos axalgazrdobas zrdida gmiruli suliskveTebiT, mamulisa da moyvasisasadmi Tavdadebis grZnobiT. mitropolit anania jafariZis mier Tanamedrove qarTul enaze gadmoRebuli vaxtang gorgaslis `cxovrebis~ sruli teqsti Tavdapirvelad gamoqveynda wignSi `saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria~, amJamad ki pirvelad qveyndeba damoukidebeli wignakis saxiT. wigni gankuTvnilia moswavleebis, studentebisa da farTo mkiTxveli sazogadoebisaTvis.

anania jafariZe,@2004 ISBN 99940-14-39-0

w mi nd a m ef e va xta ng g o rg as li s

cxovreba
mefe mirdatis datyvevebis Semdeg, sparselebma daipyres saqarTvelo, garyvnes eklesiebi. qarTvelebma damales jvrebi da yovel eklesiaSi cecxlismsaxurma sparselebma aRag znes cecxli. qarTvel mefeTa ojaxi kaxeTis xevSi darCa. sami wlis Semdeg aRmosavleTidan mtris Semosevis gamo sparsTa mefem saqarTvelosaTvis ver moicala. maSin SeiTqvnen aznaurebi, dasves mcxeTaSi mefed mefe Trdatis Ze arCili, romelic mefe mirdatis Zmiswuli iyo. arCilma moiyvana coli saberZneTidan. man ganacxada sparsTa mtroba. gamoaCina jvrebi da mokazma eklesiebi. mosres da ganasxes cecxlmsaxurni saqarTvelos sazRvrebidan. mefes mouvida maSveli Zala saberZneTidan da jvris warZRvanebiT daiwyo sparsTa winaaRmdeg brZola. sparsTa mefis erisTavma, romelic erisTavobda ransa, movakansa da agreTve qarTlSi arCilis gamefebamde, Sekriba spa ranisa, movakanisa, adarbadaganisa da gaemarTa arCilis winaaRmdeg. arCil mefe dauxvda ranisa da qarTlis sazRvarze - mdinare berdujze. patiosani jvris ZaliT daamarcxa, daxoca da daatyveva mteri, Sevida ranSi da movida qarTlSi gamarjvebuli. ganavlina qadagi sruliad saqarTveloSi. auwya yvelas `ara Cveni ZaliT, arc simxniT, arc sibrZniT, arc spis simravliT vZlieT mters, aramed Cveni uflis, RvTis Zis, ieso qristes ZaliT, romelmac mogvca winamZRvrad da saWurvelad jvari misi patiosani. axla yovelma qarTvelma adideT sameba erTarseba, RmerTi dausabamo, yovlis dambadebeli. SewireT madloba da mtkice iyos Tqveni guli wmida samebis sarwmunoebaze~. da yovelTa qarTvelTa Seswires mad-

loba RmrTis mimarT da ganaaxles eklesiani. arCil mefem aaSena mcxeTaSi stefan wmidis eklesia, aragvis karze. arCils hyavda Ze, romelsac uwoda mirdati. aRizarda is morwmune da RvTismsaxuri, mamis msgavsad. umetesad ebrZoda sparselebs, Sedioda da aoxrebda ransa da movakans, radganac im dros sparsTa mefe ebrZoda indoelebs, sindebsa da abaSebs da ar SeeZlo didi spis saqarTveloSi gamog zavna, xolo ranis, movakanisa da adarbadaganis spas qarTvelebi amarcxebdnen, Sediodnen da ipyrobdnen ransa da movakans. im dros ranis erisTavi iyo barzabodi, is winaaRmdegobas ver uwevda qarTvelebs da amagrebda cixe-qalaqebs, xolo ranSi Sesuli qarTvelebi SebrZolebisas mis laSqars mudam amarcxebdnen. barzabods hyavda asuli qmnulkeTili da mSvenieri, romelsac erqva sagduxti. es qali Seuyvarda mirdats da qalis siyvarulisTvis ineba mSvidobis Camogdeba ransa da qarTls Soris. mirdats SerTes sagduxti, isini samSvildis saerisTavoSi cxovrobdnen, arCilis mefobis dros. am sagduxt dedofalma gamoikiTxa qristes rjuli. misma qmarma mohgvara sjulis mcodne kacebi, uTargmnes sagduxts Cveni uflis, ieso qristes saxareba da auwyes mas, rom WeSmariti RmerTi aris qriste, romelic Cveni xsnisaTvis gankacda. sagduxt dedofalma gulisxma-hyo da icno WeSmariti rjuli, datova cecxlismsaxureba, moinaTla da Seiqna morwmune, da aRaSena samSvildis sioni. arCilis dros gardaicvala sami episkoposi:iona, grigoli da basili. basilis Semdgom arCilma dasva episkoposi, romelsac erqva mobidani. is iyo ~naTesaviT~ sparseli, aCvenebda marTlmadideblobas, sinamdvileSi ki iyo urjulo mogvi da SemSleli wesTa. ver igrZno arCil mefem misi urjuloeba. mobidanic ar acxadebda Tavis rjuls, aramed farulad werda sacdur wignebs, romelnic Semdgom dawva WeSmaritma episkoposma miqaelma, romelic ganikveTa vaxtang mefis mimarT kadnieri qcevisTvis.

arCilis Semdeg gamefda misi Ze mirdati. dedofalma sagduxtma Sva asuli, uwodes saxeli xuaranZe. oTxi wlis Semdeg Sva Ze da uwoda mas saxeli sparsulad varan-xuasro-Tang, xolo qarTulad vaxtang. vaxtangi aRsazrdelad moiTxova didi vedrebiT spaspetma saurmagma, misca mas mefem, rameTu wesi iyo, rom mefeTa Svilebi warCinebulTa ojaxebSi unda aRzrdiliyvnen. meeqvse wels sagduxtma Sva asuli, romelsac miranduxti uwodes. mas kaspis spasalari zrdida qalaq kaspSi. amis Semdeg meore wels mokvda mirdat mefe da darCa vaxtang Svidi wlis yrma. sagduxt dedofals SeeSinda, rom mamamis barzabods Suri ar eZia Tavisi qveynis mooxrebisTvis, qarTlSi ar SemoWriliyo da ar warewymida qristes rjuli. wavida bardavSi, Seevedra mamamiss, muxlmodrekilma, Tavmoxdilma da ZuZuebamoyrilma cremliT iTxova Sewyaleba. evedreboda ar exsenebina namoqmedari qmrisa da mamamTilisa, Seendo rjulis datoveba, ar aeZulebina qristes rjulis datoveba, rameTu igi aris WeSmariti RmerTi, da evedreboda, raTa misi Svili Tavis mamulSi daetovebina da misi mouravi yofiliyo sparsTa mefis winaSe. maSin barzabodma, gamzadebulma qarTvelTa borotis yofisTvis, Seiwyala Tavisi asuli, aRasrula yoveli misi Txovna, xolo rjulisTvis ase Tqva:`iZulebiT arc erT qarTvels qristes rjuls ar davagdebineb, magram gavag zavni Tqvens qalaqebSi cecxlis msaxurebs da iyvnen iq Cveni rjulis episkoposebi, romeli qarTvelic Tavisi nebiT airCevs Cvens rjuls, mas nu daabrkolebT~. sagduxt dedofali SiSis gamo daeTanxma. maSin barzabodma mcxeTaSi gamog zavna cecxlismsaxurebi da maTi episkoposi binqarani. isini dasxdnen mogvTas. barzabodis sikvdilis Semdeg, mis nacvlad sparsTa mefem daadgina varaz-bakuri, Zma sagduxt dedoflisa. mefem gardacvlili spaspetis, saurmagis, nacvlad daadgina sxva spaspeti, romelsac erqva juanSeri.

binqaran, cecxlis msaxurTa episkoposi, qarTvelebs aswavlida Tavis rjuls. man warCinebulTagani veravin Seacdina, magram wvrili eridan mravali miaqcia cecxlismsaxurebaze. da Seeria qarTlis wvril ers cecxlmsaxureba. amisaTvis mwuxare iyo sagduxt dedofali. magram sparsTa mZlavrobis gamo verafers bedavda. maSin moiyvana saberZneTidan WeSmariti mRvdeli, saxelad miqaeli da daadgina igi zemo eklesiis episkoposad. rameTu mobidan episkoposi gardacvlili iyo. es miqael episkoposi winaRudga binqaran macdurs da yovel qarTvels aswavlida WeSmarit rjuls. aman Tavis rjulze daayena yoveli warCinebuli qarTveli da eris umravlesobac. magram wvrili eris ecire nawili cecxlmsaxurebaze miiqca. maSin, roca vaxtangi aTi wlis gaxda, gadmovida osebis uricxvi spa.2 maT motyvevnes qarTli mtkvris Tavidan xunanamde, magram cixe-qalaqebi ver aiRes, kaspis garda. qalaqi kaspi Semusres da sami wlis miranduxti, vaxtangis daO, waiyvanes. am dros darCaT warutyvevnelad xevni qarTlisani: kaxeTi, klarjeTi da egrisi. Cavles rani da movakani, isic wartyvevnes da darubandis kariT dabrundnen oseTSi. im dros Semovidnen berZnebi afxazeTidan, rameTu berZnebs eWiraT egriswylis qvemo qveyana da daipyres berZnebma egriswylidan vidre cixe-gojamde. maSin Seiqna glova da wuxili yovelTa qarTvelTa da ityodnen:`ganvamravleT codva RvTis mimarT da ara keTilad vipyariT sjuli qristesi da wesi iovanes mcnebisa. samarTlianad moawia RmerTma es risxva Cvenze, rameTu migvca Cven warsatyvevnelad ucxo ers da Cveni sazRvari miitaces berZnebma, ise, rogorc mefe varaz-baqaris dros klarjeTi. is varaz-baqaris codviT moiwia, rameTu keTilad ver ipyra qristes rjuli. xolo es ara Cveni mefeebis codvisagan iqmna, aramed eris codvisagan, axla Cveni mefe yrma aris da ara gvyavs winamZRvari, romelic qristes sasoebiT da jvris winamZRolobiT wargviZRveboda win. magram unda viZioT Cven Suri pirvelad osebze da Semdgom unda moviZioT berZenTa-

gan mitacebuli qarTlis sazRvari~. 3 amas ambobda yoveli qarTveli da iyvnen did mwuxarebaSi. vaxtangi izrdeboda da swavlobda miqael episkoposisgan uflis yovel mcnebas. siyrmidanve Seiyvara qristes rjuli, qarTlis yovel mefeze ufro metad. magram wuxda imis gamo, rom qarTli datyvevebuli iyo cecxlmsaxurebis mier, xolo qarTlis sazRvrebi ki mitacebuli. magram sparsTa mZlavrobis gamo ver acxadebda. roca vaxtangi TxuTmeti wlis gaxda, mouxmo qarTlis yvela warCinebuls. yvelani Semoikribnen qalaqSi. mefem gaamzada erTi saxli da dajda maRal saydarze (e.i. taxtze), spaspeti juanSeri da orive episkoposi agreTve saydrebze dasxdnen, xolo sxva yoveli erisTavi selebze dasxdnen. aTasisTavebi, asisTavebi da eri fexze idga. mefem, viTarca moxucebulma da brZenma, da rogorc filosofosTa Soris aRzrdilma, warmoTqva sityva. mouwoda osebze SurisZiebisken. es rom sparsTa da berZenTa mefeTagan mogvsvloda, moviTmendiT, magram imis moTmena, rac Cven mogvawies osebma, ar SeiZleba, sikvdili sjobs CvenTvisao. juanSer spaspetma grZeli sityviT mimarTa mefes da uTxra, Tumca sibrZniT, ZaliT, simxniT da agebulebiT srulyofili xar, magram mxedrobisTvis arasrulwlovani xar. gamoarCie erTi vinme CvenTagani spis winamZRvrad, xolo Sen iyav Sin da ganage mefoba, Sen rom omis dros iZlio, qveyana warwymdeba, radganac qveyanaze Seni nacvali sxva aravin ariso. vaxtang mefe ar daeTanxma da TviTve ineba jaris winamZRvroba. Semoikriba qarTlis spa - 100 aTasi mxedari da 60 aTasi qveiTi. gamog zavna agreTve varazbakurma Tavisi spa 12 aTasi mxedari. SeuerTdnen mas kavkasieli mefeebi 50 aTasi mxedriT, da waremarTa RvTis saxeliT, ganvlo darialanis kari da, roca Sevida oseTSi, iyo 16 wlis. oseTis mefeebma Sekribes TavianTi spa, miiRes agreTve xazareTidan Zalebi da daxvdnen vaxtangs mdinareze, romelic darialans gaivlis da Cadis oseTis velze. am mdinaresac

aragvi4 hqvia, rameTu erTi mTidan gamodis orive:qarTlis aragvi da oseTis aragvi. orive jarma mdinaris aqeT da iqiT daibanaka. pirvel Svid dRes mdinareze erTmaneTs bumberazebi ebrZodnen. ibrZoda erTi xazari goliaTi, saxelad Tarxani. man qarTveli saxelganTqmuli mebrZoli daamarcxa, romlis msgavsi jarSi aravin iyo. meore dRes TviT vaxtangi gavida mis winaaRmdeg. Tarxanma uTxra, me goliaTebs da gamocdil gmirebs vebrZvi da ara ymawvilebs, magram SenTvis Tavs davimdablebo. mokla is vaxtangma oroliT. meore dRes gamovida sabrZolvelad bayaTar osi. gamovlo man mdinare da isrebs esroda vaxtangs. magram vaxtangi Tavisi gonebis simaxviliT, Tvalis sificxiTa da taiWis sikiskasiT iridebda isrebs, rameTu Soridanve xedavda momaval isars, xldeboda da simarjviT mieaxleboda. amier da imier spaTagan iyo cema bukebisa da dafdafebisa. iZroda xmisagan mTa da borcvi. mohkla xmliT vaxtangma bayaTari. qarTvelTa jari gaemzada saomrad:win dadgnen cxenTorosani da jaWv-Cabalaxosani meomrebi. maT ukan qveiTni, xolo qveiTTa ukan mxedrebi. Zlieri brZolis Semdeg osebi iZlivnen da gaiqcnen. mravali daatyveves. daimorCila vaxtangma osebi da yivCaRebi 5 da Seqmna karni oseTisani, romelsac Cven darialisad vuwodebT, aRaSena masze maRalni godolni. da maxlobeli mTielebi mcvelebad daudgina. yivCaRebs da osebs iq gadmosvla aRar SeuZliaT qarTvelTa mefis brZanebis gareSe. vaxtangi Sevida paWanikeTSi, rameTu maSin paWanikeTi oseTs esazRvreboda da iqve iyo jiqeTi. mravali drois Semdeg paWanikebi da jiqebi Turqebma am adgilebidan gandevnes. paWanikebi dasavleTiT wavidnen, xolo jiqebi damkvidrdnen afxazeTis bolos. vaxtangma gamoixsna Tavisi da miranduxti tyveobisagan da gamog zavna saqarTveloSi darialis g ziT, xolo TviTon qarTvelTa didi spiT wavida afxazeTSi. im dros berZenTa mefe moucleli iyo sparselebTan brZolis gamo, amitomac ar SeeZlo vaxtangis winaaRmdeg afxazeTSi Tavisi

spis gamog zavna. vaxtangma aiRo afxazeTis yvela cixe sam weliwadSi, vidre cixe-gojamde.6 vaxtangi dabrunda sameufo qalaq mcxeTaSi. qalaqis mosaxleoba, qalebi da kacebi, fexqveS ufendnen naWrebsa da samosels, Tavze ayridnen dramasa da drahkans, aRuwevneli xmiT Seasxamdnen qebas, rameTu arc erT mefes aseTi Zlieri wyoba-SebrZolebis xelovneba ar hqonia. gaug zavna vaxtangma sparsTa mefes Zvirfasi ZRveni binqaran episkoposis xeliT da iTxova sparsTa mefisagan asuli colad, romelsac erqva balenduxti. sparsTa mefem misca Tavisi asuli da mziTvad somxeTi da yoveli kavkasieli mefe. miswera wigni vaxtangs da mouxmo berZenTa keisris winaaRmdeg sabrZolvelad. Sekriba vaxtangma Tavisi da kavkasieli mefeebis spa - 200 aTasi kaci. SeuerTda mas ranis erisTavi, misi dedis Zma varaz-bakuri ardabadaganis, ranisa da movakanis 200 aTasi mxedriT. im dros vaxtangi iyo 22 wlis, yvela kacze maRali, saxiT umSvenieresi, ZaliT Zlieri, iseTi, rom aRWurvili, fexiT irems eweoda da rqiT iWerda da agreTve SeWurvil cxens mxrebiT aiRebda da mcxeTidan armazis cixeSi adioda. vaxtangi da misi debi iyvnen STamomavlebi baqar mirianis Zisa. xolo miriani da grigoli iyvnen rev mirianis Zis STamomavlebi. maT kuxeTi hqondaT da rusTav-qalaqSi cxovrobdnen, magram Semcirebulni iyvnen erTmaneTis kvliT. mirian mefidan vaxtang mefemde gardasuli iyo Taoba rva, xolo mefeni aTni. gasuli iyo 157 weliwadi, xolo episkoposi WeSmarit wesze mdgomi gardacvlili iyo rva, xolo sxvebi wesis SemSlelebi iyvnen. vaxtangi gaemarTa saberZneTisken. Sevida somxeTSi, mas aq SeuerTdnen somxeTis erisTavebi. cixe-qalaqi, romelsac karnu qalaqi ewodeba, ver aiRes, radganac sami maRali zRude hqonda. datova iq sabrZolvelad mxedroba da TviTon Sevida pontoSi. g zaze sami qalaqi moaoxra:anZoreTi, ekleci

da steri. Semoadga laSqari pontos zRvispireTis did qalaqs da laSqarma TiTqmis konstantines qalaqamde miaRwia. sparselebi eklesiis msaxurebs hklavdnen. vaxtang mefem amcno somxebis spas, agreTve sparselebs, ar moeklaT samRvdeloeba, aramed daetyvevebinaT. vaxtangma warmoTqva sityva da uTxra maT:roca mirian mefe sparsT mefes Semohyva aq berZenTa winaaRmdeg saomrad, aseve uyofdnen moweseebsa da eklesiis msaxurebs, amitomac damarcxdnen. im droidan berZnebma Cven, qarTvelebs, wagvarTves miwebi pontos (Savi) zRvis aRmosavleTiT, da erTmaneTs SeebrZolnen anZianZorSi, sadac amJamad aris saflavi didi moZRvrisa grigolisa da aqedan ukuiqcnen Cveni mefeebio. vaxtangma somxeTis spas Seaxsena TavianTi eklesiis istoria da yvelas mouTxro Sinaarsi nebroTis im wignisa, romelic dafarulad hqondaT qarTvel mefeebs. yvelas ubrZana araferi evnoT eklesiebisa da RvTismsaxurebisaTvis. vaxtangma amcno yvela damalul moweses (samRvdeloebs), gamosuliyvnen samalavidan. tyveebi gaaTavisufla. gamovidnen mRvdlebi, diakvnebi da mowese monazvnebi samalavebidan. maTTan iyo ori kaci:petre mRvdeli, grigol RvTismetyvelis erT-erTi mowafe, romelic mis saflavze mRvdelobda da samoel monazoni. isini warudgnen vaxtangs tyveTa da eklesiebis ganTavisuflebisaTvis madlobis Sesawirad. vaxtangma petre mRvdeli da samoel monazoni TavisTan daitova. uTxra mas petrem:`eklesiani xorcTani ufro metia RvTis winaSe, vidre qvis eklesiebi. qvis eklesiebi rodesme dairRvevian da amave qvebiT kvlav aRaSeneben, xolo eklesiani xorcTani roca dairRvevian, veravin SeZlebs maT gankurnebas, verc mkurnali da verc mefe, da Sen ramdeni marTali kaci dagicia! me msurs Seni aRdgineba, raTa ar iyo im kacTa msgavsi, romelnic marjveniT ageben, xolo marcxeniT arRveven da arc iseTi, romelnic piriT akurTxeben da guliT swyevlian da agineben. aramed iyo rogorc keTilxsenebuli mefeebi, romlebmac daipyres sofeli da arc sasufevels ganSorebian.

10

me mnebavs, raTa Sens mier aRg znebuli es cecxli Senve daSrito da iyo megobari keisrisa, rogorc dRemde iyavi sparselebisa. berZnebi arian naTesavni RmerTisani~. miugo mefem:`mnebavs, rom am Rames Tqveni locvis ZaliT meCvenos Cemi da keisris Sekreba da rom Cvens Soris siyvarulis damyarebaze unda iyos msjeloba, raTa vcna me, rom qristes surs CemTan Seni amgvari laparaki~. petrem iTxova dro locvisTvis da wavida. mefem iloca da dawva. Tvalis mirulvisas warmoudga mas wmida nino da uTxra:`adeq, mefev, da mokrZalebiT win miegebe SenTan momaval or mefes - zecisas da qveynisas~. mivida vaxtangi da ixila ori taxti:erTze ijda Wabuki gvirgvinosani saWurvliT, meoreze moxucebuli mjdomare spetaki zewriT, mas Tavze edga ara oqros, aramed naTlis gvirgvini da mis fexTiT ijda nino. da vaxtangis marjvena xeli eWira petre mRvdels, xolo marcxena samoels. uTxra samoelma:Tayvani eci pirvelad zecis did mTavars grigols. mivida da Tayvani sca da uTxra grigolma:`es ra boroteba Caidine, kaco, rameTu moaoxre Cemi banaki da mxecebs SeaWame Cemi sacxovari. ukeTu ara eg orni, romelnic gverdiT gidganan da es saTno dedakaci, romelic marad iRvwvis mariamTan erTad TqvenTvis - Surs vigebdi Senianebisgan, romelnic cecxls sasoeben da ara yovelTa ganmanaTlebel brwyinvalebas~. da gauwoda xeli da eambora xelze vaxtangi. man mokida xeli naTlis gvirgvins da iseTive gvirgvini misca vaxtangs da uTxra:`daadgi eg petres~. da aiRo petrem Tavis gvirgvinze udaresi gvirgvini da daadga samoel monazons. uTxra ninom vaxtangs:`axla midi mefesTan da miiRe Seni saboZvari~. mivida mefesTan, eambornen erTmaneTs da adgili misca taxtze Tavis gverdiT. misca beWedi Tavisi xelidan, romelsac hqonda friad naTeli Tvali da Tqva keisarma:`Tu gnebavs gvirgvini, aRuTqvi mas, vinc Cvens win dgas, rom SeebrZolebi mis mtrebs, da miiRe misgan gvirgvini~. moixeda vaxtangma da ixila jvari, romelsac frTebze hqonda gvir-

11

gvini, jvris xilvam SeaZrwuna da dadumda. aRdga wmida nino, gaixeda petresa da samoelisken da erTxmad Tqves:`Cven varT Tavsmdebi, rom yvelaze ufro metad Seasrulebs~, da mihyo xeli keisarma, da aiRo gvirgvini jvarisagan da daadga vaxtangs. ukan gamosvlisas Seexmiana episkoposi samg zis:`vaxtang, vaxtang, vaxtang! umetesad morwmune iqnebi Sen sparsTa Soris~. meored:`aSendebian Sengan eklesiebi da ganewesebian episkoposebi da episkoposTa mTavari~. da mesamed:`wamebis gvirgvinsac miiReb~. gamovida vaxtangi da uxmo ZilSive petresa da samoels, da mouTxrobda ZilSive Cvenebas, xolo isini uxsnidnen:`taxtze, romelic ixile, naTlis gvirgvinosani, aris didi moZRvari grigoli da rac momeca misi gvirgvinisgan, is iyo, rom mimeca episkoposTa mTavroba, xolo rac miveci Cveni gvirgvinisgan Cems moyvass, is aris, rom Cemgan miecema episkoposoba. xolo oqros gvirgvinosani iyo keisari. beWedi, romelic mogca, is aris, rom Tavis asuls mogcems colad da yoveli sazRvari qarTlisa, misgan mitacebuli, mogces. xolo gvirgvini, romelic jvarisgan mogeca, is aris, rom did Rvawls gadaixdi jvris SewevniT. xolo Cveni moZRvari samg zis rom Segexmiana, sami simdidre moiTxova SenTvis RmerTisgan:raTa Sens mier qarTlis WeSmariteba daemtkicos kaTalikosebisgan da episkoposebisgan, sZlev Sens mtrebs Sens aRsrulebamde, xolo aRsrulebisas wamebis gvirgvins miiReb brZolisas da mtrebs xelSi ar Cauvardebi. yovelive aRsruldeba Sens siberemde da dauZlurebamde~. gaRviZebisas vaxtangma madloba Seswira RmerTs da mouxmo petresa da samoels. maTac RamiT igive Cveneba naxes. petres uTxra:`aravin aris Cven Soris WeSmariti morwmune, romelic danerga Cvenma mamam mirianma anda Trdatma, dediT naTesavma Cemma. amaT yovelTa sarwmunoeba vici, romelic savse aris sacduriT~.7 petre mociqulad gag zavna keisarTan. vaxtangma meore dResSeityo, rom sparseTidan dabrunebuli berZenTa spa konstantinopolSi Sevida. man mouxmo meTaurebs

12

da uTxra:`berZnebs mravalricxovani spa hyavT, brZolisas marjveni arian, aseve zRvazedac. meSinia, ar movidnen zRviT, g za ar mogviWran da ar amogvxocon rogorc bakSi Semwyvdeuli. avyaroT laSqari da zRvis samxreTiT davibanakoT, raTa gvqondes g za Wirisa da lxinisa~. moxsnes qalaqis alya da daibanakes iqidan xuTi dRis savalze, speris siaxloves. madloba Seswires vaxtangs sikvdils miwevnilma qalaqebma. petre mivida keisarTan da mouTxro yovelive. keisarma friad gaixara da yovelive, rac ixila vaxtangma CvenebaSi, misca. petres piriT SeuTvala vaxtangs, rom misi mefobis Tanasworad CaTvlida. xolo orTaves laSqari sparselebs daamarcxebda, roca vaxtangi da igi (keisari) gaerTiandebodnen. keisarma zRviT gamoag zavna 500 xomaldi, 500-500 jariskaciT. isini unda misuliyvnen vaxtangTan da ubrZolvelad unda damdgariyvnen. TviTon keisari gamoemarTa pontos g ziT 800.000 kaciT. roca movida zRviT spa, sparselebs undodaT maT winaaRmdeg brZola, xolo vaxtang mefe aCerebda sparselebs da ar miuSva sabrZolvelad. keisris mociqulebma vaxtangs saidumlod moarTves jvari, gvirgvini da Sesamoseli. aRuTqva keisarma vaxtangs, rom ukanve miscemda Tuxariss da qarTlis sazRvrebs. vaxtangma keisars amcno:`rac ar Svenis Sens RvTismoyvarebas, sxvas nu aiZuleb, rameTu Ralati patiosani kacis xeloba ar aris. Tu axla Sen mogcem dasamarcxeblad sparselebs, Cemi saxeli xom gacruvdeba? Semdgom ki, roca Cveni saqme gadawydeba, ufro umjobesad mogemxrobi sparselTa winaaRmdeg~. vaxtangma keisars urCia, Tavi Seekavebina SebrZolebisgan. berZnebis laSqari moiwevda, xolo vaxtangi aCerebda Tavisianebs da uSlida berZnebTan SebrZolebas. miiWra masTan sparsTa erisTavi, dedis Zma misi da uTxra vaxtangs risxviT:`mamaSenis deda berZeni iyo, gZlia Sen misma bunebam da siyvaruli gaqvs im jvarcmuli momkvdari kacisa. gnebavs, rom berZenTa xelSi Cagvyaro~. vaxtangma mas uTxra:`aha, Sen da aha, berZnebi, ixilav Sen im momkvdari kacis Zalas~.

13

gavidnen sparselebi, somxebi da darubandis mefe berZnebTan sabrZolvelad. mefe vaxtangi da qarTvelebi ar ibrZodnen, idgnen da uyurebdnen. damarcxdnen aRmosavlelebi, mokles omSi vaxtangis dedis Zma, sparsTa erisTavi. amis Semdeg, keisris nebis gareSe, berZenTa spasalari SeebrZola qarTvelebs. vaxtangma is pirispir SebrZolebisas mokla. omSi daiRupa 43.000 qarTveli. gaimarjves. vaxtangma amis Semdeg gaaTavisufla datyvevebuli 780.000 qali da kaci. gaug zavna isini keisars da amiT nugeSini-sca berZeni spasalaris mokvlisaTvis, romelic keisris naTesavi iyo. keisarma friad gaixara da Sexvda vaxtangs. hyves urTierTaRTqma da fici, niSnobis saqme moagvares. ukumisca keisarma vaxtangs qarTlis sazRvari cixe Tuxarisi da mTliani klarjeTi,8 zRvidan arsianamde. gamoikiTxa keisarma saberZneTis sazRvari afxazeTSi da Tqva ase:`egriswylidan vidre mcire xazareTis mdinaremde 9 es aris sazRvari saberZneTisa aleqsandre makedonelis droidan, romelic Sen Cvengan waiRe Seni mklavis ZaliT. axla ukanve mogveci es Cveni qveyana da, roca waiyvan Cems asuls colad, maSin misgan mogcem amave qveyanas~. da misca mziTvad Tavis qaliSvils qveyana, moqceuli egriswyalsa da klisuras Soris, da sxva afxazeTi ukanve misca vaxtangma berZnebs. 10 da wamovida vaxtangi klarjeTis g ziT, gaiara Tuxarisi, moewona da es saxeli daarqva, Sua klarjeTSi, artanujSi daadgina erisTavi da ubrZana cixis aSeneba. agreTve, ubrZana, gamoenaxa iq samonastro adgili da aeSenebina eklesia. artavaz erisTavma aaSena iq artanujis cixe. da iqve aaSenes monasteri (artanujis xevSi), msgavsi maT mier saberZneTSi nanaxi monastrebisa. garda amisa, aaSena opizis monasteri da sami eklesia:daba merisa, Sindobisa da axizisa, agreTve ganaaxla axizis cixe. mcxeTaSi misul vaxtangs eri didi sixaruliT Sexvda. roca sparsTa mefem cno, rom vaxtangi berZnebs miemxro, ukanve gabrunda sparseTSi da iq mokvda. mefed misi Ze dajda da mis momwifebamde gavida sami weli.

14

vaxtangis colma Sva tyupebi, Ze da asuli. da mokvda mSobiarobis dros balenduxt dedofali, sparsTa mefis asuli. vaxtangma uwoda Tavis Zes daCi. maSin vaxtangma ver moicala saberZneTidan keisris asulis colad moyvanisaTvis da verc kaTalikosis moyvanisaTvis, radganac moeloda sparsTa SemoWras, amagrebda cixeebsa da qalaqebs. hkazmavda da amzadebda sabrZolvelad mxedrebs. maSin Seagdo sapyrobileSi binqaran macduri, cecxlis msaxurTa episkoposi, mospo da gayara cecxlismsaxurni sazRvargareT. sami wlis Semdeg sparsTa mefe gamoemarTa vaxtang mefesTan sabrZolvelad. vaxtangma amcno berZenTa mefes:~aha, is dRe, romelic aRgiTqvi, rom sparselebs Semovamwyvdevdi Sens xelSi. moviyvane isini qarTlis Sua sazRvarze, maTTan aris 300.000 jariskaci. sparsTa mefe fiqrobda Tavisi spis gamravlebas somxeTisa da kavkasiis mefeebisagan, magram ver gabedes masTan SeerTeba, rameTu zogierT maTgans jvarcmulis sasoeba aqvs, zogierTi ki eSmakma Seacdina (darubandeli mefeebi SeuerTdnen). me aRvasrule Cemi aRTqma, romelic aRmiTqvams:rameTu, sadac ki vipove cecxlis saxli, davavse fsliT, maTi mogvebi da mzirebi satanjvels miveci. macduri binqaran Sevagde sapyrobileSi da sikvdilis SiSiT gaipara da gaiqca. swored man moiyvana sparselebi qarTlSi da davsvi episkoposad miqaeli, sarwmuno kaci. xolo binqarani, roca mouaxlovda qarTlis sazRvars, mokvda. axla saswrafod gamoemarTos Cvenken Seni spa, raTa aq dasces jvris yvela mteri, da Sen gaTavisufldebi yvela mtrisagan, xolo Tu Cven gvZleven sparselebi, Semovlen Sens sazRvrebSi~. keisari xazareTSi iyo wasuli, amitom ver SeZlo qarTlSi mosvla. vaxtangma gaaZliera qalaqebis cixeebi da urCeulesi mebrZolebi, 100.000 mxedari da 100.000 qveiTi TavisTan daitova. daibanaka diRmidan `qarTlis karamde~ (armazamde), da sparselebma daibanakes `cxenis terfis~ (didubesTan) qvemoT. sparselebi da qarTvelebi erTmaneTs ebrZodnen armazsa da mcxeTaSi Tbilisis fonamde.

15

xolo vaxtang mefes exura oqros Cabalaxi, romlis wina mxares gamosaxuli iyo mgeli da ukan lomi. romel mxaresac qarTvelebi marcxdebodnen, iqiT miemarTeboda da spobda sparselebis spas, rogorc lomi kanjars. sparselebi ver uZlebdnen mis brZolas, daimaxsovres is, romelsac mgeli da lomi hqonda gamoxatuli da roca vaxtangs ixilavdnen, ambobdnen:`dur az gorgasal~, anu `moerideT mglis Tavso~. amis Semdeg saxelad ewoda mefes gorgasali. oTx Tves gagrZelda brZola. movida keisrisgan dasaxmareblad 80.000 mxedari. keisris brZanebiT, Tu vaxtangs dasWirdeboda, unda daxmareboda berZeni mxedarTmTavari leoni Tavisi jariT. berZenTa laSqari javaxeTSi iyo Semosuli, roca Seityo sparsTa mefem maTi Semosvla. daiwyo molaparakeba vaxtangTan:`risTvis vwyvetT erTmaneTs? Zmebi varT, davdgeT Cveni mamebis siyvarulze da TiToeuli Cvengani Tavis saTno suls emsaxuros~. daTanxmda vaxtangi sparsTa SemonaTvals da mociqulis piriT uTxra:`Cems RmerTad iyos qriste, xolo Sen giwodeb mamas da ufals~. sparsTa mefem Seiwynara vaxtangis sityva da gaug zavna ZRvnad anTrakis gvirgvini. Sexvda erTmaneTs ori mefe. dades aRTqma, rom Tav-Tavis rjulzeve darCebodnen. uZRvna vaxtangma sparsTa mefes mravali saCuqari. da Txova, rom mSvidoba yofiliyo massa da keisars Soris:`mnebavs, raTa iyos mSvidoba Sen Soris da keisrisa~. sparselebma mSvidobis nacvlad moiTxoves im miwebis dabruneba, romelnic berZnebs sparselebisgan hqondaT mitacebuli. daTanxmda am winadadebas berZenTa mxare. berZnebi da sparselebi dazavdnen, ganaCines sazRvrebi, misces berZnebs jaziri da filistimi ierusalimTan erTad da sparsTa mefem Tqva:`qalaqi rjulisa Tqvenisa aris ierusalimi~. sparsTa mefem jazirisa da filistimis gacemis sanacvlod, vaxtangs sTxova, mieTxovebina colad Tavisi da da, agreTve, gahyoloda saomrad abaSTa, elabelTa da hindoTa winaaRmdeg. misca vaxtangma sparsTa mefes colad Tavisi da miranduxti,

16

romelic osebisgan iyo datyvevebuli da gamoixsna vaxtangma. moiyvana Tavisi Ze daCi, romelic iyo xuTi wlisa. daadga gvirgvini da datova mefed da datova masTan Tavisi Svidi warCinebuli:pirvelad juanSer spaspeti, Sida qarTlis da yovelTa erisTavTa mpyrobeli da demetre erisTavi kaxeTisa da kuxeTisa, grigol hereTis erisTavi, nersarani, xunanis erisTavi, adarnase samSvildis erisTavi, samnaRiri, Siga egrisisa da svaneTis erisTavi, bakuri, margvisa da Takveris erisTavi. waiyvana Tan artavazi, klarjeTis erisTavi, nasar, wundis erisTavi da bivritiani, oZrxis erisTavi da didi ejibi saurmagi. maTTan aTi aTasi rCeuli mxedari. vaxtangs Seevedrnen deda da misi da xuaranZe, raTa Tan waeyvanaT ierusalimSi salocavad. waiyvana isini. Sevidnen ierusalimSi, iloces wmida aRdgomis taZarSi, moiloces yoveli wmida adgili, Sewires didi Sesawiravi da wavidnen qalaq antioqiaSi, sadac maT eloda xosro. aq sparsTa mefes keisrisgan miarTves miuwvdomeli ZRveni, aseve vaxtangs ganZi. Seikriba iq vaxtangis brZanebis qveS 50.000 mxedari qarTveli, berZeni da somexi. aqedan wavidnen sparseTSi. baRdadSi gadaixades sparsTa mefisa da vaxtangis dis qorwili. qorwilis Semdeg deda da da wavidnen qalaq urahSi, sadac unda dalodebodnen vaxtangs. pirvelad vaxtangma da sparselTa laSqarma wartyvevnes jorjaneTi da iq daemkvidrnen sparselebi. sami weli ibrZoles indoeTSi. indoeTis qveynebis umravlesoba wartyvevnes. wamoiRes xarki. aqedan Sevidnen sindeTSi, romlis mefe iyo mxne da goliaTi. mokles aq saurmagi, vaxtangma Seutia sindelebs da maT Seaswres qalaqis kedlebSi. maSin sindTa mefe gadmodga qalaqis karze da xmamaRla uTxra vaxtangs:`vaxtang mefeo, msgavsi xar Sen im ugunuri yvavisa, romelmac ipova arwivisagan dawylulebuli da daglejili qori, romelsac afrena ar SeeZlo da sikvdils iyo miaxlovebuli. yvavma ar qmna ise, rogorc aris yvavebis wesi, rameTu yvavi roca ixilavs qors, iwyebs xmamaRla yivils, Seasmens sxvebs da yvavebis simravle daesxmeba qors, raTa gaagdon TavianT samy-

17

ofelidan da uSiSrad gaataron TavianTi dReebi, rameTu pirutyvebmac ician TavianTi Tavis sargebeli. ar qmna yvavma ase, aramed Seiwyala is qori. datova gamosakvebad Tavis budeSi, marad aWmevda mkalsa da gvels, rameTu sxvisi Sepyroba ar SeeZlo da miT acocxlebda qors. roca qors frTebi gaezarda, Tqva Tavis gonebaSi:`ai, mravali dRis manZilze varsebobdi mkalisa da gvelis WamiT da ar momeca me Cemi dedisa da mamis Zala, rameTu mkaliT ver gavZlierdebi, rom SevZlo frinvelTa miweva da maTi WamiT arseboba. sjobs, Sevipyro is yvavi, Cemi gamzrdeli, SevWamo da ori dRe davisveno:momecema Zala da daviwyeb wesisamebr nadirobas, msgavsad Cemi winaprebisa~. aRasrula es. Seipyro yvavi da SeWama. amis Semdeg daiwyo nadiroba did da swraf frinvelebze. ar Seaqes yvavi Tavisi mowyalebisTvis, aramed ugunurad da Tavismkvlelad CaTvales. arc qors daayvedres uwyaloeba da keTilis uxsenebloba, rameTu es aris gvari da wesi qorisa. ganileoda da mokvdeboda mkalis WamiT. qmna wesisamebr da aicila sikvdili. xolo yvavi wesisamebr ar moiqca da mokvda. sparselebi, romlebic (dRemde da dReis Semdeg ukunisamde) jvarismsaxurTa mtrebi arian, amJamad, uRonobis gamo, liqniT siyvaruls gaCveneben da rogorc ki dro miecemaT, keTils aRar gaixseneben da uwyaloni iqmnebian. es bevrjer viciT wignebidan. roca ixile sparselebi, Cems mier dakninebuli, ar gaixare, RmerTs madloba ar Sewire, ar aRag zne mtrebi sparselebis winaaRmdeg da ar Seewie sparseTis mtrebs, es ar gaakeTe, aramed dagitovebia Seni mamaTa sayofeli, saqristianos did spas winamZRvrob, ori wlis g za gamogivlia da sparselebs aZliereb, raTa gaZlierdnen, moaRwion da wargwymidon Sen da Seni qveyana, romelsac daipyrobs jvarismsaxurebis warsawymedelad. mefe xar TviTmpyrobeli da axovani, Seni nebiT migicemia Tavi Seni mtrebis monad da rogor ar giwodo ugunuri?~ vaxtangma uTxra:`Sen gegona sibrZniT Tqvi, magram Seni sityvebi arian cru. Txunela, romelsac ar asxia Tvalebi da

18

mzis brwyinvaleba da velTa mSveniereba ar icis, Tu ra aris, Tavdajerebuli cxovrobs miwis qveS da hgonia, rom yoveli cocxali arsebis cxovrebac asevea mowyobili. Txunelas msgavsad Senc brma xar gonebis TvaliT da yru gonebis yuriT, ar xedav da ar gesmis sulieri cxovreba da arc survili gaqvs mixvide saukuno cxovrebamde da dausrulebel naTlamde, mis gonebiT miuwvdomel didebamde. da arc icnob Sen yovelives Semoqmed RmerTs, romlis mier Seiqmna yovelive. am qveyanaSi movedi ara am soflis didebisTvis da ara sparsTa mefis msaxurebisTvis, aramed dausabamo RmerTis msaxurebisTvis. rameTu Cemi aq mosvliT pirvel rigSi gamovixseni ierusalimi - wmida qalaqi, sadac dadgmula fexi Cveni uflisa ieso qristesi, iq aRasrula yovelive Cveni sulebis xsnisTvis, da amis Semdeg yoveli saqristiano davixseni mooxrebisgan, rameTu sparsTa mefes miniWebuli hqonda Jami mTeli saqristianos motyvevnisaTvis. me Cemi ZaliT da qristes SewevniT davixseni qristianebi didi Wirisgan am Jams da amis Semdeg RmerTma icis. Sen aqeb qors, romelmac Tavisi gamzrdeli yvavi SeWama, aqeb mis naqmnars, xolo Cveni buneba aseTia, rom Cveni keTilismyofelisaTvis davdvaT Cveni suli, raTa movigoT madli RvTisagan da vpovoT cxovreba saukuno da Tu movkvdebiT, ukvdavnive viqnebiT da sikvdilis mier saukuno cxovrebaSi gardavicvlebiT~. maSin Tqva sindTa mefem:`gamodi CemTan sabrZolvelad, raTa Cems mier gardaicvalo dRes sikvdilis Semdeg saukuno cxovrebaSi~. Tqva vaxtangma. `axlandeli sikvdili ar miCns sixarulad, rameTu codvili var da RmerTis mcneba srulad ar aRmisrulebia. Cemi codvebi srulad ar aRmixocia sinanuliT, magram qristes ZaliT ar meSinia sikvdilis, rameTu is aris Cemi mfarveli da daculi var srulebiT, mravalmowyale RmerTi, Cemi xeliT mogklavs Sen, mis mgmobels da Seni suli wava garesknelis bnelSi da uSret cecxlSi~. SeebrZolnen erTma-

19

neTs. daamarcxa vaxtangma da ar mokla, aramed aiRo misgan xarki da mZevlebi. amis Semdeg sparsTa mefem da vaxtangma daamarcxes abaSni. sparsTa mefem abaSTa naxevari ahyara da sxva qveynebSi adgil-adgil daasaxla. eseni arian qurTebi, romlebic warmotyuena vaxtang mefem abaSTagan. merve wels ukan dabrunda vaxtangi da mivida qalaq urahSi, sadac mSvidobiT daxvdnen deda da dai misi. gag zavna berZenTa mefesTan mociquli colis wamosayvanad da agreTve petre kaTalikosisa da samoel episkoposisaTvis. Semovida vaxtangi qarTlSi da miegebnen mas misi Ze daCi, yvela spasalari da maTTan erTad episkoposebi. roca gaigo episkoposma,11 rom vaxtangma gag zavna mociqulni kaTalikosisa da episkoposebis mosayvanad, daumZimda es da iwyo amboxi da mizezoba. miug zavna mefes kaci da uTxra:`Sen dagitovebia qriste da cecxls esav~, vaxtangma SeuTvala:`qristes ZaliT Sevedi da qristes ZaliTve gamovedi simarTliT, ubralo var, icis RmerTma, magram gavag zavne mociquli kaTalikosisa da episkoposis mosayvanad~. roca es moismina episkoposma da daidastura, ifiqra, SfoTiT daebrkolebina es saqme da maTi mosvla. dawyevla mefe da yoveli spa misi. mefem Tqva:`marTalia, Cven udanaSauloni varT, magram simdable jer ars Cvengan~. da mivida mefe, CamoqveiTda, raTa mTxveoda episkoposis fexebs. gaZra fexi, qoSis qusli pirSi Caartya da mefes kbili Caumtvria. xolo mefem Tqva:`es aris ampartavnobis silaRe da eSmakis sacduri. Tu Cveni codvebis simravlem aRgZra, neba ara gaqvs borotebis gakeTebisa, aramed unda Seundo, rogorc ityvis saxareba:`ara daSrito patruqi mg zebare, arca gantexo lerwami daCeCqGli~. Sen ggonia, rom Seni siveragiT Cven qristes siyvaruls uarvyofT. Seni saqme maSin gamoCnda cxadad, roca mogesma Senze umTavresis saqarTveloSi moyvana da aReg zne boroti SuriT, rogorc iuda petres mimarT, rameTu Sen xar rogorc iuda, xolo eklesia aris rogorc petre. vercxlis moyvare xar Sen, rameTu Senc qristes meg-

20

vadruce12 xar. axla gagg zavni konstantinopolis patriarqTan da rogorc wesia, gangikiTxavs~. gag zavna despanebTan erTad da gag zavna Tavisi kbilic da SeuTvala, rom kaTalikosi da Tormeti episkoposi saswrafod gamoeg zavna. maT Soris petre kaTalikosad da samoeli episkoposad, da sxvebi, romelnic surda. roca moiyvanes miqael episkoposi konstantinopolSi, uTxra mas patriarqma:`radganac Sens mier daiTxia sisxli, aRara xar Rirsi episkoposobisa, xolo mefis kadrebisaTvis gekuTvnis sikvdili. naTqvamia:`daemorCileT Tqvens mefeebs, rameTu xmali ubralod ar abiaT, is RmerTis mier mTavrobs, rogorc lomi cxvrebs Soris~. da eqsoriaSi gag zavnes miqael episkoposi mRviZarTa monasterSi. gag zavna petre mRvdeli da samoel monazoni antioqiaSi. da misweres antioqiis patriarqs mefem da konstantinopolis patriarqma ase:`Tavdapirvelad, romaeli qalis ninos mier qarTlis moqcevis dasabamisas, aqedan iq mivlenil iqna episkoposi. magram Semdeg, radganac sparselebsa da berZnebs Soris SfoTi iyo, ver moawyes es saqme wesisamebr. amasTanave, Cven viciT, rom qarTli, aRmosavleTi da CrdiloeTi mag wmida saydrisani arian, rogorc ganaweses mociqulebma saxarebaSi, romelic uwinares unda davicvaT~. da antioqiels misweres yoveli saqme didi vaxtang mefisa, rom `is episkoposi, romelic maT mier iyo dadginebuli, ukuvagdeT, da CaTvaleT qarTli axalnergad.13 axla es ori, maT mier moTxovilni, akurTxe da agreTve sxva Tormeti, visac isurveb, isini akurTxe. Semdeg ki CvenTan gamog zavne, raTa Cven ganZiTa da saxmari nivTebiT gavamg zavroT~. da antioqielma patriarqma akurTxa Tormeti episkoposi da petre kaTalikosad. mividnen konstantinopolSi, misca keisarma didZali ganZi da Tavisi asuli elene, vaxtangis sacole. sazRvarze maT Seegeba mefe. mcxeTaSi vaxtang mefem aaSena mociqulTa eklesia sveticxoveli. am taZarSi samxreTiT im adgilas, sadac iyo sionis

21

didi eklesia, dasva petre kaTalikosad. xolo samueli mcxeTaSive dasva episkoposad `saepiskoposoSi~. 14 da dasva sxva episkoposebidan erTi episkoposi klarjeTs, axizis eklesiaSi, erTi eruSeTs artanSi; erTi javaxeTs - wundaSi, erTi manglisSi, erTi bolnisSi; erTi rusTavSi; erTi ninowmidaSi ujarmis karTan, romelic gorgasalma aaSena. erTi missave aSenebul WeremSi da iq daaarsa qalaqi misganve aSenebul or eklesias Soris; erTi CeleTSi (`Sua sofelSi~), erTi xornabujSi da erTi agarakSi, romelic xunanis pirdapiraa. amis Semdeg aaSena erTi eklesia niqozSi cecxlis sag zebelTan da dasva iq episkoposi, sadac daflulia wmida raJdenis gvami, romelic sparsTa mier iwama. es raJdeni iyo mamamZuZu vaxtangis colisa (romelic pirvelad moiyvana, sparsTa mefis asuli), gaqristianda is da Seiqna didad morwmune, xolo brZolisas Zlieri. Seipyres sparselebma da aiZulebdnen, rom uareyo qriste, xolo am wmindanma aRiara waruvali dideba da iwama qristesTvis. hyavda vaxtangs berZeni colisgan sami Ze da ori asuli. man Tavisi pirveli colis Zes, Tavis pirmSo daCis misca qalaqebi Weremi, nekresi da kambeCovani, romelic aris xornabuji, da mTeli qveyana mtkvris aRmosavleTiT. TviT vaxtangi dajda ujarmaSi da aaSena is uzomo naSenebiT. da Tavisi dai xuaranZe misca somxeTis pitiaxSs bakurs da ramdenime xnis Semdeg mokvda sparsTa mefe xosro da mis wil dajda Ze misi xosro. am dros gaZlierebuli iyvnen sparselebi (vaxtangis meoxebiT yvela mteri damorCilebuli hyavdaT, da gamoemarTa sparsTa mefe berZnebis winaaRmdeg sabrZolvelad. mociquli gamoug zavna gorgasals da SeuTvala gaewia winamZRoloba berZenTa winaaRmdeg omSi da mieca asuli colad. maSin vaxtangi miweuli iyo 60 wels da Tqva:`uTxariT mefe xosros:pirvelad ganemzados CvenTan sabrZolvelad da Semdeg Sevides saberZneTSi~. gag zavna qadagi, raTa ers daetovebina is soflebi da qalaqebi, romlebic Zlierni ar iyvnen da Sesuliyvnen kavka-

22

siasa da kaxeTSi, rameTu kaxeTi tye iyo da mtris mier Seuvali. mefe daCi da misi diswuli gadavidnen kaxeTSi da dadgnen lopotis xevSi, kldiT mozRudul qveyanaSi (da iyvnen im qveynis adamianebi cecxlisa da wylis msaxurebi da is xevi, vidre nosramde, xalxiT iyo savse). Sevidnen gorgaslis coli da Svilni - ujarmis xevSi. wina cixeSi TviTon dadga, masTan iyvnen juanSeri da adarnase. xolo mcxeTaSi demetre, nerse da bivritiani. gaug zavna mociquli keisars. movida xosro mefe da Semusra qalaqi kambeCovani, Wermis cixe da veliscixe. mividnen kaxeTSi da daibanakes iorze. Seibnen, ibrZodnen sami dRe. orive mxridan uricxvi spa daeca. maSin vaxtangma uxmo petre kaTalikoss da uTxra:~icode, rom gvebrZvian ara xarkis micemisaTvis, aramed qristes datevebisTvis. me ganzraxuli maqvs ase:saukuno cxovrebisaTvis umjobesi aris qristes saxelze sikvdili, raTa aRTqmuli sasufeveli gvqondes maTTan, romelTac uTxra:`romelic wariwymeds Tavis Tavs CemTvis, is ipovis mas~. uTxra mas petre kaTalikosma:`Tu ar ibrZoleb samkvdro sasicocxlod, maSin ara marto saqarTvelo gairyvneba mtris mier, aramed ierusalimic, romelic aris mSobeli naTlis Svilebisa~. uTxra mas mefem:`dadeqi wmida raJdenis eklesiaSi, romelic aris ujarmis rabatSi. veWvob, rom ujarmis garSemo yvela qalaqi iZlios, rameTu mtkice da Zlieri zRudeebi aq avageT~. hyo ase kaTalikosma da yvela wminda episkoposi iq Seikriba. vaxtangis laSqarSi iyo 240.000 mebrZoli, xolo sparselebisaSi - 740.000. gahyo vaxtangma laSqari samad. da kldis mxridan miag zavna qveiTi. erT mxares miavlina pitiaxSebi da spaspeti, da sadac sparsTa mefe iyo, iq TviT .vaxtangi mivida 100.000 meomriT. ciskarze vaxtangi daesxa sparselebs da uTxra Tavisianebs - `yoveli kaci, romelic sikvdils gadaurCeba da mtris Tavs an xels ar gamoitans brZolidan, Cvens mier mokvdeba~.

23

ciskris miwurvisas vaxtangi daesxa da mivida mefis palatamde. Sevida mefis karavSi. mefem Seaswro cxenze. Ze misi bartam mokla da mohkveTa Tavi. maSin iq erTma sparselma sca isari vaxtangs mkerdSi. brZola gagrZelda SuadRemde. sZlia vaxtangma sparselebs da mokla 120.000 maTgani. vaxtangis spisgan mokvda 28.000-mde. aiyara iqidan sparsTa mefe da Cadga rusTavSi. daumZimda wyluli vaxtangs, rameTu filtvamde iyo isari miweuli. da wavida ujarmaSi, xolo qarTlis spasalarebi adgilsave darCnen. scnes sparselebma, rom daumZimda vaxtangs wyluli, moaoxres tfilisi da armazi (qarTli), xolo mcxeTa ver daipyres, magram zRudis gareT moaoxres. xolo berZenTa mefe, vaxtangis simamri, mokvda da dajda mefed zenoni, misi Ze. is movida sperSi, qarTlSi rom Sesuliyo, da roca gaigo vaxtang mefis daWris Sesaxeb, dadga karnu qalaqSi. iq movida xosro da Seibnen. ver sZlies erTmaneTs, radgan orTaves spa daexoca. vaxtangma Seityo, rom kvdeboda, miuxmo kaTalikoss da Tavis cols, Zeebsa da yvela warCinebuls da Tqva:`me mivdivar Cemi RmerTis winaSe, da vmadlob mis saxels, rom ar damaklo me mis siwmindeebs. axla mcnebas mogcemT Tqven, rom mtkiced dadgeT sarwmunoebaze, eZiebdeT qristesTvis sikvdils mis saxelze, raTa waruvali dideba moigoT~. da uTxra yvela warCinebuls:`Tqven, qarTlis mkvidrno, moixseneT Cemi sikeTe, rameTu pirvelad Cemi saxlidan miiReT saukuno naTeli da Cven saxls nu SeuracxyofT da berZenTa siyvaruls nu dautevebT~. da uTxra Tavis Zes daCis:`Sen xar Cemi pirmSo Svili, SenTvis momicia Cemi mefobis gvirgvini. Seni Zmebis nawilad mimicia taSiskaridan da wundidan, vidre somxeTamde da saberZneTamde, xolo afxazeTis sazRvari, egriswyalsa da klisuras Sua, Seni Zmebis dedis aris. 15 da mouxmo wundis erisTavs, klarjeTis erisTavs artavazs da oZrxis erisTavs bivritians da maT Caabara Tavisi coli elene da misi Svilebi, romelTac erqvaT leoni da mirdati. da samive erisTavs Seavedra cremliT.

24

mTeli xalxisa da warCinebulebisTvis es iyo sasjelis dRe. TavSi icemdnen da iyridnen nacars, yvelani natrobdnen sikvdils. xmamaRali tirilisa da godebisgan qveyana iZroda. morwmune xalxi Senatroda mefes, rameTu qristesTvis moikla. da mokvda vaxtang, dafles mcxeTas, sakaTalikoso eklesiaSi, svetTan, romelSic aris RvTivaRmarTuli svetisgan dapyrobiT. saflavze gamosaxulia misi xati, misi simaRlis Tanaswori. xolo amJamad Semonaxuli misi abjari da samoseli ufro naTlad warmogvidgens mas. da dajda mis taxtze misi Ze daCi. xolo coli da vaxtangis ori Ze waiyvana samma erisTavma, daiWires qarTlis dasavleTi, romelic misca maT vaxtangma. zafxulobiT qalaq wundaSi iyvnen da zamTrobiT oZrxeSi. maT ewodaT ara mefeebi, aramed erisTavTa mTavrebi da iyvnen mefe daCis morCilebis qveS. mefe daCim daiwyo qarTlis Seneba, rameTu mooxrebuli iyo yvela xevi qarTlisa, garda kaxeTis, klarjeTisa da egrisis xevebisa. ganasrula Tbilisis zRudeebi, rogorc brZana vaxtangma da is Seqmna samefo saxlad. mokvda petre kaTalikosi da dajda samoel. da mefem mas miaTvala mcxeTa, rameTu ase brZana vaxtangma. amanve mefe daCim kaxeTis mTiulebs SesTavaza qristes aRiareba, xolo maT ar inebes da gandgnen yovelni napatelni. 16 vaxtangis berZeni colis Svilebidan mokvda leoni da darCa mxolod mirdati. am mirdats daevaWra misi Zma daCi:mefem gaucvala qveyana. mefem aiRo is qveyana, romelic moqceuli iyo egriswyalsa da klisuras Soris. es iyo mirdatis deduleTi sazRvari saberZneTis samflobeloebTan. mis nacvlad misca javaxeTi faravnidan mtkvramde. daiWira mirdatma qveyana faravnidan da taSiskaridan, vidre speris zRvamde da iq erisTavobda da morCili iyo mefe daCis. man aaSena wyarosTavis eklesia. mokvda daCi. daCis Semdeg, gamefda misi Ze bakuri. bakuris sikvdilis Semdeg, dajda misi Ze farsmani. mokvda kaTalikosi samoeli da dajda kaTalikosad TavfeCagi. misi sikvdilis Semdeg dajda kaTalikosad Cermag.

25

vaxtangis Semdgom aqamde es mefeebi mSvidobiT iyvnen. am farsmanis mefobisas movidnen sparselebi, moaoxres qarTli da rani. qarTvelTa mefem iTxova sparsTa mefisgan, ar moeoxrebina eklesiebi da daeWira qarTli qristes rjulze. im dros berZnebi mouclelebi iyvnen. TavianTi qveynis dasavleTSi mtrebs ebrZodnen. ar SeeZloT qarTvelTa Sewevna da sparsTa winaaRmdeg gamosvla. maSin sparsTa mefem Seismina misi vedreba da daicva eklesiebi. farsmanma samagierod dauwera morCilebisa da msaxurebis aRTqma. da wavida sparsTa mefe. amis Semdeg gaiyvnen vaxtang mefis naTesavebi. daCis Svilebi sparselebs emorCilebodnen, farsmanis sikvdilis Semdeg, dajda mefed misi Zmiswuli, romelsac farsmanive erqva. is iyo morwmune da Seamko eklesiebi. iTxoves iustinianesgan17 qarTvelebma, raTa kaTalikosebad TviT qarTvelebi damsxdariyvnen, rameTu kaTalikosebi saberZneTidan modiodnen. iustinianem dawera Tanxmobis wigni da dabeWda Tavisi beWdiT, raTa kaTalikosebad qarTvelebi damsxdariyvnen da hqonodaT maT ufleba yvela eklesiaze da yvela mRvdelmTavarze. mokvda kaTalikosi Cermag da farsman mefem dasva saba. amis Semdeg aRar moyavdaT kaTalikosi saberZneTidan, aramed qarTvelebi sxdebodnen, warCinebulTa naTesavebi.

26

SeniSvnebi
1. qarTlis cxovreba, I, gv. 139-207 gadmoRebulia Zveli qarTulidan axal qarTulze Cvens mier (mitropoliti a. jafariZe). 2. igulisxmeba hunebi, alanebi da sxvadasxva CrdiloeTis tomebi, romlebic im dros awyobdnen laSqrobebs dasavleT evropaSic ki. 3. `qarTlis samefos~ dasavleTi sazRvari gadioda mdinare egriswyalze. `egriswylis qvemoT~ anu am mdinaris iqiT marjvena sanapiro qveyana `afxazeTi~ Sedioda bizantiis imperiaSi, anu `berZnebis~ qveyana iyo. vaxtangis dros bizantielebma gadmolaxes qarTlis samefos sazRvari md. egriswyalze da daipyres qarTlis miwa-wyali egriswylidan vidre cixe-gojamde. 4. Tergi. 5. `daimorCila... mefis brZanebis gareSe~ _ es adgili gviandeli CanarTia, gv. 156. 6. vaxtangma gaaTavisufla berZnebisgan qarTlis teritoria cixe-gojidan egriswylamde da agreTve afxazeTic, romelic berZnebs hqondaT dapyrobili. vaxtangi afxazeTSi Sevida Crdilokavkasiis gziT, osebis damarcxebis Semdeg. 7. qarTlis cxovreba, I, gv. 171; vaxtangi gulisxmobda, rom am drois qristianoba proberZnuli mimarTulebisa ar yofila, aramed aRmosavluri orientaciisa. TviT sparselTa Sorisac ki yofilan qristianebi. `daRaTu aw Sen migcne sparsni, ara ukue gancruvdesa saxeli Cemi? da umetes Cuensa aqus mravalTa maTganTa siyuaruli qristesi, aramed SiSisagan ver gamoacxadeben~. 8. igululisxmeba qarTlis samefos is miwebi, romlebic qarTls CamoaWra saberZneTma jer kidev eaxtangamde, mefe varazbakuris dros _ klarjeTi. 9. mdinare yubani. 10. osebis laSqrobis Semdeg vaxtangma `berZenTa qveyana~ anu afxazeTi aiRo da TeiTon daiWira. Semdeg ki vaxtangma da keisarma erTmaneTs gaucvales teritoriebi, kerZod, klarjeTi da misi mimdebare miwebi jer kidev varaz-baqaris dros miitaca saberZneTma, am teritoriis dabrunebas vaxtangi Zlier cdilobda. pontoSi sazavo molaparakebisas saqarTvelos daubrunda klarjeTi, xolo saberZneTs daubrunda afxazeTi. afxazeTis erTi nawili ki egriswylidan klisuramde mziTvis saxiT SeuerTda vaxtangis samefos.

27

11. igulisxmeba im episkoposebis mTavari, romelnic vaxtangs Seegebnen _ mTavarepiskoposi miqaeli. 12. fulis qisis Semnaxveli, molare. 13. `da dRes icodeT axalnergad WeSmaritad qarTli~. 14. qarTlis cxovreba, I, gv. 146; samTavros ukve arsebul saepiskoposo taxtze. aRsaniSnavia, rom geografiulad qarTlis samefo dayofili iyo oTx xevad:1 . xevi qarTlisa (mtkvris saTavidan xunanamde); 2. xevi kaxeTisa; 3. xevi klarjeTisa da 4. xevi egrisisa (q. c. I, gv. 146); axali episkoposebi dausvamT 3 xevSi:qarTlSi, kaxeTSi da klarjeTSi. 15. vaxtangis meore cols mziTvad moyva teritoria egriswylisa da klisuris Sua, am qalis Svilebs darCaT kidvc samemkvidrvod es miwebi, xolo pirveli colisgan darCenilebs samxreT saqarTvelo. 16. napatelni cxovrobdnen dRevandel azerbaijanSi q. Seqis sanaxebSi. q. Seqi mdebareobs q. zaqaTalis aRmosavleTiT 64 km. manZilze, xolo q. kaxidan daSorebulia 34 km-iT. imdroindeli SexedulebiT, napatelni kaxeTis provinciaSi (`xevSi~) Sediodnen da ara hereTisaSi. 17. imperatori iustiniane (527-565).

28

You might also like