KRSNE SLAVE I PREZIMENA SRBA U REPUBLICI SRPSKOJ I BIH

Autor: Slavisa Tosic | etvrtak, 8. Januar 2009

U BiH ima skoro est hiljada srpskih prezimena koja se vezuju za 72 slave. Ako je kod istog prezimena zastupljena samo jedna krsna slava nesumnjivo je da se radi o jednom plemenu (rodu). O prezimenima Srba u BiH ne postoje sistematizovana nauna istraivanja tako da se o njima jedino neta vie moe saznati iz crkvenih popisa ili takozvanih ematizama. Od sauvanih ematizama po obimu i raznovrsnosti podataka posebno se izdvaja ematizam pravoslavne mitropol je i arhidijeceze Dabrobosanske za godinu 1882. objavljen te iste godine u Sarajevu.

Po mnogim onimastiarima to je najbolji i najdetaljniji ematizam koji je do danas uraen i objavljen u itavoj administrativno-teritori jalnoj upravi Srpske pravoslavne crkve. Obuhvata gotovo cijelo podruje dananje BiH. Istina, nedostaju pojedini podaci za neke pa rohije u Zvorniko- tuzlanskoj (Semberija) i Zahumsko-hercegovakoj eparhiji, ali to ne umanjuje njegov znaaj.

Prema ovom ematizmu i prvom popisu stanovnitva koji je izvren (1879) , u BiH je krajem devetnaestog vijeka bilo 5.590 srpskih prezimena za koja se vezuju 72 razliite slave. Poljoprivredni inenjer Savo Ignjatovi iz Banje Luke godinama se bavi istraivanjem korijena svoje porodice.

- Problem je u tome to je mnogo pisane grae o Srbima u BiH uniteno, a crkve i groblja u Federaciji BiH devastirana. Najvie po dataka o svojim precima prikupio sam u muzejima, zatim matinim uredima, zemljinim knjigama i iz usmenog predanja - kae Ignjatovi.

Kao to je poznato, najvei broj prezimena kod Srba nastao je u 16. i 17. vijeku. Prezimena su nastajala po raznim osnovama. Naj ee je to bilo po linom imenu oca ili nekog drugog pretka (Bogdan - Bogdanovi, Todor-Todorovi, Simo- Simi), majke (Smilja Smilji, Mara-Mari, Cvijeta-Cvijeti), po zanatu: Kujunyi, Sara, Kova, Kaar, po nadimku: dero, Prdi, Pitar...

Deset najrasprostranjenijih srpskih prezimena u BiH su: Kovaevi, Savi, Popovi, Jovanovi, Petrovi, uri, Babi, Luki, Knee vi i Markovi.

Kovaevi je je najrairenije srpsko prezime u BiH. Za ovo prezime vezano je ak dvadeset razliitih slava. Rasprostranjeni su od Bi haa, Krupe i Petrovca, preko Banje Luke, Teslia i Sarajeva, do Viegrada i Vlasenice.

Prezimena Kneevi i Mandi najrasprostranjenija su u Krajini, dok su u istonoj Bosni ona veoma rijetka. Slino je i sa prezimenima uki, Mari i Pani. I ona su najrairenija ovdje u Krajini.

Prezimena Jovanovi, Markovi, Ili, Simi, Nikoli, Mitri, Lazi, Gavri i Mii vie su rasprostranjena u istonoj i srednjoj Bosni, a manje u Krajni.

Ima sluajeva da se zbog razliitog izgovora, ili razliitog administrativnog evidentiranja, kod pripadnika jednog plemena biljee dva razliita prezimena. To je sluaj kada se, na primjer, u prezimenu javlja slovo j ili ga nema: Baji-Bai, Vuji-Vui, Gruji-Grui, Ga ji-Gai, Peji-Pei...

Ponekad su kod pripadnika jednog plemena zabiljeena dva prezimena i zbog toga to je dolo do zamjene jednog od slova drugim To imamo kada se, na primjer, y zamijeni sa : Baruyija-Baruija, Ekmeyija-Ekmeija. Ili kada se y zamijeni sa : Inyi-Ini kada se t zamijeni sa d: Vukobrat-Vukobrad, kada se u zamijeni sa o: kundri-kondri...

Srbi imaju narodno-crkveno slavlje koje je nepoznato kod drugih hrianski naroda. To je krsna slava ili krsno ime. O njoj postoje mnoga predanja.

Po jednom krsno ime je uspomena na dan kada su mnogoboaki preci pojedinih porodica preli na hriansku vjeru. Otuda i nazi krsno ime od krstiti se to jest prei u hriansku vjeru.

Po drugom, u vrijeme dok su Srbi ivjeli u plemenima jedno po jedno pleme se krtavalo izabravi za taj in dan jednog od svetitelja ili muenika. Taj dan se otad smatrao duhovnim roendanom porodice. Porodice istog plemena imaju istu krsnu slavu, a isti prezi menjaci sa razliitim slavama nisu od istog plemena.

Raireno je i gledite koje se moe nazvati animistinim, a koje polazi od toga da je krsna slava samo jedan hristijanizovani pagan ski kult - kult mrtvih, kult predaka. Ovo gledite kao najvanije uz slavljenje krsnog imena navodi: koljivo, paljenje svijea, sjeenje kolaa. Sve su to elementi rtvenih obiaja za pokojne pretke.

Po crkveno-pravoslavnom gleditu krsna slava je nastala svjesnom akcijom Srpske pravoslavne crkve, a rairila se po svim srpskim krajevima tokom XIII, XIV i XV vijeka njenom misionarskom djelatnou. To je bio jedan vid borbe protiv mnogobotva i paganizma Znai, ne radi se o hristijanizovanom paganskom kultu, ve je to po svojoj sutini hrianski i pravoslavni supstitut za paganski ku koji se izgubio u periodu od slavenskog naseljavanja Balkanskog poluostrva. Svetosavskom reformom iz jedne crkvene, opte ili po jedinane, zavjetne institucije stvorena je jedna srpska sveanost koja je u sebi obuhvatila opte pravoslavne i posebne srpske ele mente.

Najee slave Srba u BiH su: urevdan, Nikoljdan, Sv. Jovan Krstitelj, Arhiakon Stefan, Arhanel Mihailo, Simenon Bogoprimac Sv. Pantelija, Sv. Vasilije, Miholjdan, Petrovdan, Krstovdan, Sveti Ilija...

Dosta rijetke srpske slave u BiH su: Sv. Prokopije, Pokrov presvete Bogorodice, Konstantin Veliki, Jovan Bogoslov, Zaee Jovana Krstitelja, Vavedenije, Arhiakon Gavril...

Veoma su zanimljivi podaci o teritorijalnom rasporedu krsnih slava u Dabrobosanskoj mitropoliji. Tako se, na primjer, Sveti Vartolo mej slavi samo u Krajini. Slavi ga rod Kecman, Tubin, Selak, Dragi, Bjelajac, Joi, Mijatovi i Niki.

Zaee Sv. Jovana Krstitelja slave samo Dragii u Sarajevu, dok Ivanjdan (roenje Sv. Jovana Krstitelja) slave neke srpske porodice u maglajskom i viegradskom kraju.

Sv. Jevtimija slavi rod Misiljevia iz Bugojna, dok slavu Sv. Jovana Lestvinika slavi dio roda Vrhovac u gradikoj i laminakoj paro hiji. Sveta Petka je slava Spasojevia (Srebrenica, Vlasenica) Miloevia (Pazari, Pofalii, Blauj) i Dimia (Dubica, Prijedor).

Sabor Sv. dvanaest apostola slave samo Miljanovii u parohijama Maii i Romanovci, a Sv. Haralampija samo Baii u Donjoj Pec ki.

Cveti se slave samo u sarajevskom i vlasenikom kraju. U Sarajevu ih slave Miii, Ostojii, ivkovii i Bakalii, a na Palama Karav dii.

Ako je kod istog prezimena zastupljena samo jedna krsna slava nesumnjivo je da se radi o jednom plemenu (rodu). To se prezime na: Agbaba, Agi, Baro, Belenzada, Beronja, Bokan, Brati, Viekruna, Vjetica, Yepina, Kopanja, Kotur, Karaka, Mazalica, Macu ra, Pratalo, Ribi, Tegeltija, Tolimir, Furtula, eni, orokalo, oja, erbula...

Kod prezimena kod kojih nosioci jednog prezimena imaju jednu krsnu slavu, a u nekim mjestima je kod njih zabiljeena druga slava dolo je do promjene prvobitne slave.

Do promjene krsne slave dolazilo je rijetko i to su najee pojedinani sluajevi (kad siromani mladoenja prihvati slavu svoje bo gate nevjeste ili kad mladoenja prihvati nevjestinu slavu jer u njenoj porodici nema mukih potomaka koji bi je dalje slavili).

Takvi sluajevi zabiljeeni su kod prezimena: Amiyi, Areina, Beri, Balaban, Basara, Bilbija, Brklja, Bundalo, Bursa, Gaea Grubor, Drljaa, Dubaji, Jungi, Kecman, Koi, Milju, Momi, Obuina, Opai, Sablji, Stupar, Tintor, Travar, ulum, Hrvaanin ao, eko, akota, arenac, olaja...

Postoje i prezimena kod kojih je zabiljeeno vie slava. U tom sluaju se radi o vie razliitih rodova. To su: Avramovi, Antoni, Ba bi, Baji, Boi, Vukainovi, Vukovi, Gaji, Gligori, Grahovac, Davidovi, Daki, oki, Duki, Jaki, Janji, Jovanovi, Joki Kalabi, Kos, Kuzmanovi, Mari, Mijatovi, Novakovi, Pavlovi, Petrovi, Risti, Simi, Tadi, Tomi...

U 1882. godini evidentirana su pojedina srpska prezimena i njihove krsne slave. Tako je zabiljeeno da Avlijaa ima na Sarajevskom polju i Blauju i da slave Jovana Krstitelja, Batinaca u Maiima i Romanovcima i da im je krsna slava Sv. Luka, Ajdukovia u Vla senici i da slave Arh. Mihail, u Duboviku im je slava Jovan Krstitelj, u Krupskoj Glinici Nikoljdan. Belenzade su evidentirane u Banjo Luci, Bugojnu, Donjem Vakufu, Kamenu kod Glamoa i slave Jovana Krstitelja. Zapisi kazuju da su tada Basare ivjele u Krupi, Ku len Vakufi, Luci Palanci i Petrovcu i da su slavili urevdan. Vokii su iz Straice kod Kljua i slave Sv. Nikolu, Lolii iz Dragelja kod Gradike, Popovca kod Banje Luke i slava im je Jovan Krstitelj, a Loliima iz Bistrice kod Banje Luke Nikoljdan. Kutlije su iz Rui kei njihova slava je Toma apostol.

Prezime Tegeltija evidentirano je u Mrkonji Gradu, Travniku, Mednoj i Slatini kod Ribnika i proslavljaju urevdan. Pezeri su iz Bla kog kod Banje Luke slava im je Jovan Krstitelj, Gnjato iz Bugojna slave Arh. Mihaila, a Moro iz Pofalia (Sarajevo) slave urev dan...

Popisi stanovnitva

Prema prvom popisu stanovnitva koji su 1879. godine sprovele austrougorske vlasti u BiH je ivjelo 1.158.000 stanovnika. Od tog broja Srba je bilo 496.485 ili 42,88 odsto, Muslimana 448.613 ili 38,73 odsto, Hrvata 209.391 ili 18,30 odsto, Jevreja 3.426 ili 0,29 odsto i ostalih 249 ili 0,02 odsto.

Od ukupnog broja Srba oko 349.000 ili 70 odsto ivjelo je u mitropoliji Dabrobosanskoj, a preostalih 147.000 ili 30 odsto u eparhija ma Zvorniko-tuzlanskoj i Zahumsko-hercegovakoj.

Po posljednjem popisu koji je obavljen 1991. godine BiH je imala 4.377.033 stanovnika. Mulsimana je bilo 1.902.956 ili 43,47 odsto Srba 1.366.104 ili 31,21 odsto, Hrvata 760.852 ili 17,38 odsto, Jugoslovena 242.682 ili 5,54 odsto, Crnogoraca 10.071 ili 0,23 odsto Makedonaca 1.596 ili 0,03 odsto, Slovenaca 2.190 ili 0,05 odsto, Albanaca 4.295 ili 0,10 odsto, Roma 8.864 ili 0,20 odsto, Ukrajina ca 3.929 ili 0,09 odsto.....

Radi, Simi...

Meu pedeset najrasprostranjenijih su i prezimena: Ili, uki, Vukovi, Simi, Radi, Mari, Tomi, Boi, Jankovi, Mijatovi, Mii Davidovi, Jovi...