Sadraj

Politiki sistemi....................................................................................................................................... 2 Podjela politikih sistema ................................................................................................................... 2 PARLAMENTARNI POLITIKI SISTEM ........................................................................................... 2 1. Nastanak parlamentarizma .............................................................................................................. 2 2. Tri faze u razvoju parlamentarizma ................................................................................................ 3 3. irenje parlamentarizma ................................................................................................................. 4 4. Razvoj parlamentarizma s gledita principa ................................................................................... 5 a) Dualistiki parlamentarizam ....................................................................................................... 5 b) Monistiki parlamentarizam ....................................................................................................... 7 5. Institucijska struktura parlamentarizma .......................................................................................... 8 a) Funkcija Parlamenta................................................................................................................ 8 b) Organizacija parlamenta ......................................................................................................... 8 c) Parlamentarna zasjedanja ...................................................................................................... 10 d) Predsjednitvo parlamenta .................................................................................................... 10 e) Parlamentarne komisije ............................................................................................................. 10 f) Vlada ......................................................................................................................................... 11 g) ef drave ................................................................................................................................. 12 6. Parlamentarni sistem i partijski sistem.......................................................................................... 13 1) Bipartizam ................................................................................................................................ 13 2) Koalicijski bipartizam............................................................................................................... 16 3) Multipartizam ........................................................................................................................... 16 7. Funkcioniranje parlamentarnog politikog sistema ..................................................................... 17

Politiki sistemi Podjela politikih sistema Osnovna podjela politikih sistema vri se prema kriteriju podjele vlasti, na: parlamentarni predsjedniki skuptinski / konventski i meunarodni politiki sistem.

PARLAMENTARNI POLITIKI SISTEM 1. Nastanak parlamentarizma Parlamentarizam, kao danas najrasprostranjeniji politiki sistem na svijetu, nastao je,i dugo vremena razvijao se iskljuivo u Vejikoj Britaniji. Nakon duge historijske evolucije u Velikoj Britaniji taj sistem" se krajem osamnaestog stoljea, poslije Amerike i Francuske revolucije, proirio na mnoge zemlje Evrope i Amerike. Na razvoj parlamentarizma u irem socijalnom kontekstu gledano, utjecao je najprije sukob plemstva sa kraljem, zatim razvoj buroazije i njen sukob sa emien regime-om, pojava klasnih i drugih zahtjeva razliitih socijalnih sfera progresa u sferi izbornog prava, i najzad, pojava i afirmacija politikih partija. Pogled na evoluciju parlamentarizma pokazuje da se parlamentarizam u Velikoj Britaniji razvijao jako mukotrpno. Na primjeru britanskog parlamentarnog reima, kao paradigme parlamentarizma uope, mogue je zapravo najbolje shvatiti sutinu i znaaj osnovnih institucija parlamentarizma danas, bez obzira na evidentnu injenicu da je parlamentarizam, u razliitim dijelovima svijeta, i u razliitim dravama, dobio najraznovrsnije pojavne oblike. Ovo je pogotovo vano u vremenu, kada je i inae svaki oblik politikog reima, projektiran u prolom stoljeu ili ak ranije, kao to je to sluaj ba sa parlamentarizmom, u dananjim sloenim uvjetima ekonomskog i socijalnog razvoja, doivio velike promjene. Britanski parlamentarni sistem svakako je prototip parlamentarizma uope. Svi parlamentarni sistemi, bez obzira na svoje danas zaista izraene razlilitosti, ne samo da vode svoje porijeklo iz britanskog politikog sistema, nego i zadravaju njegove elementarne konture. Elementarno u parlamentarizmu jesu odnosi izmeu parlamenta i vlade, budui da se u parlamentarizmu kao i u svim drugim oblicima politikog sistema, pretpostavlja postojanje samostalne, autonomne pozicije sudske vlasti kao tree grane vlasti koja prema opeusvojenom principu podjele vlasti i pravne drave ine neminovnim postojanje moderne demokracije u cjelini.

Parlamentarni politiki sistem razvijao se uglavnom u kontekstu borbe aristokracije, a zatim buroazije te poslije i radnitva, protiv kraljevske i svake druge arbitrarnosti. Politiki sistem koji tei ka ograniavanju svake samovolje, bio je, prije svega, uvjet razvoja proizvodnje, trgovine, komunikacija, ali to je bilo osnov i za razvoj politikih i svih drugih ljudskih prava ."Razvoj parlamentarnog politikog sistema koincidirao je sa razvojem modernih proizvodnih snaga, ali i sa stvaranjem temelja moderne drave u demokraciji. Stvarna vlast je postepeno, ali sigurno, prelazila u ruke novih socijalnih snaga, pri emu je stalno snaenje parlamenta bilo izraz snaenja demokracije i slobode ovjeka. Temeljnu institucijsku strukturu novih politikih odnosa, inili su kako pravni akti u klasinom smislu /"law of Constitution"/, tako i pravila praktinog politikog djelovanja, koja su se stvarala tokom vremena u vidu ustavnih konvencija, to nikako ne treba poistovjetiti sa common law. 2. Tri faze u razvoju parlamentarizma Razvoj parlamentarizma u Engleskoj moe se, uglavnom, svesti u tri faze: a) Prva faza parlamentarizma poinje 1215. godine, kada je donijeta Magna carta libertatum i zavrava 1688. godine kada se desila tzv. "slavna revolucija bez krvi Magna carta libertatum posebno se istie odredbama da se ne mogu nametnuti feudalije bez saglasnosti zajednikog savjeta kraljevstva /Common Council of the Realm/ i da se mora osigurati pravo na sudski postupak u krivinim stvarima. U tom periodu donijet je i The petition of Right Act 1628., kojim se ustanovljava princip da se ne moe uvoditi oporezivanje bez pristanka parlamenta i da niko ne moe biti lien slobode bez valjanog pravnog razloga. Posebno je znaajan Habeas Corpus Act (1679), koji predstavlja najveu zatitu protiv krenja linih sloboda i samovoljnog liavanja slobode. b) Druga faza u razvoju parlamentarizma poinje 1688. godine kada je izvedena tzv. "slavna revolucija bez krvi", nakon ega je 1689. godine, donijet Bil of Rights Act. Tim aktom, afirmiraju se vrlo vani principi ustavnih sloboda i onemoguava se tenja kralja da ignorira zahtjeve parlamenta. Pravo na suenje od suda u krivinim stvarima, izraeno je prvi put u zakonskoj formi, dok neto kasnije Act of Setlement (l701) ustanovljava nezavisnost sudstva. To je vrijeme kada parlament preuzima postepeno stvarnu vlast, ime se stvara tzv. ograniena parlamentarna monarhija. Poslije ovih promjena, vlast se praktino podijelila tako da je parlamentu pripala zakonodavna vlast, pa je time postao suvereni organ. Izvrna vlast je postepeno prelazila u ruke. vlade, koja je, isto formalno "sluga njegovog velianstva", postepeno prela pod kontrolu parlamenta. Tako, zapravo, prerogativi vlasti, iz ruku monarha, prelaze u parlament, s tim to treba imati u vidu da je u tadanjem parlamentu presudnu ulogu

jo uvijek imao Dom lordova, a ne Dom komuna koji se birao putem opih i neposrednih izbora. c) Najzad, trea faza u razvoju parlamentarizma poela je donoenjem Reform Acta 1832. godine kojim se radikalno proiruje birako tijelo za 50% tako da se broj biraa popeo na 800.000 to je predstavljalo 7% populacije. Izvrena je istovremeno i distribucija sjedita u parlamentu, tako da su predstavnika mjesta dobili gradovi u ekspanziji. Time su znatno uskraena prava Krune i plemstva u sastavu Doma komuna. Tokom daljneg razvoja, na tim osnovama, uvode se pravi izbori za Dom komuna koji tako postepeno postaje dominantni dom unutar parlamenta. U toku ove faze razvoja parlamentarizma, svakako daje posebno vana injenica da su formirane dvije politike partije, i to jedna liberalna /bivi whigovci/ i jedna konzervativna /bivi toryevci/. Te partije su tokom tog perioda poele borbu za osvajanje veine u parlamentu, kako bi stvorile pravo da formiraju vladu. Tako je tokom devetnaestog stoljea, uglavnom formiran parlamentarizam u Engleskoj. Tokom daljneg razvoja, uporedo sa poveavanjem odgovornosti vlade pred parlamentom, dolazi i do promjena snaga unutar parlamenta. Razvoj izborne i uope predstavnike demokracije, dovelo je, tokom osamnaestog stoljea, do toga da je unutar parlamenta dolo do preraspodjele politike moi. Umjesto Doma lordova, na prvu poziciju je doao Dom komuna, i od toga vremena neprestano raste superma cija toga doma, na utrb vlasti plemstva i monarha. Naravno, sve te promjene u vrhu dravne piramide, bile su odraz dubokih socijalnih promjena izazvanih industrijskom revolucijom, afirmacijom buroazije i progresom u brojnim oblastima ekonomskog i socijalnog ivota. Tako se slobodno moe rei daje ve poetkom osamnaestog stoljea dolo do formiranja gotovo kompletnog parlamentarnog sistema. 3. irenje parlamentarizma Tokom devetnaestog i poetkom dvadesetog stoljea temeljne institucije engleskog parlamentarizma prihvaene su u Dominionima i Evropi. Francuska revolucija 1789. godine oznaila je proces recepcije parlamentarizma u Francuskoj, ali, kako e se vidjeti i u Evropi. Meutim, kako je u principu pola od engleskog modela parlamentarizma, koji je izraavao izvjesnu ravnoteu vlasti, prema modelu dualizma, Ustav od 1791. godine izjasnio se za strogu podjelu vlasti, na taj nain da je uvedena izvrna vlast odvojena od skuptine i da joj je data samo uloga primjene zakona. Zahvaljujui jakobin skim idejama, koje je zastupao naroito Robespierre, htjela se po svaku cijenu naglasiti nezavisnost zakonodavne funkcije. U tom smislu, uz ostalo, parlamentarizam je inkopatibilnost poslanike i ministarske funkcije.

Poetkom devetnaestog stoljea dolazi do hitnijih promjena u razvoju parlamentarnog sistema u Francuskoj i njegovog pribliavanja izvornom britanskom modelu toga doba. Bitno u tome jeste da vlada postaje svojevrsni posrednik izmeu skuptine i kralja. To je ponovljena situacija kakva je vladala u Engleskoj osamnaestog stoljea, a koja se ogleda u injenici da formiranje vlade i njen ostanak na vlasti pretpostavlja dvostruko povjerenje i dvostruku odgovornost. U takvim okolnostima dolazi do uspostavljanja politike odgovornosti ministara ime se meu pojedinim vlastima uspostavlja nova ravnotea. U skuptini se uspostavlja procedura interrelacije, koja poinje poslanikim pitanjem i stvara moguost da se nakon vladinog ili ministarskog odgovora o tome otvori debata. Kasnije, iz toga je nastala i mogunost glasanja o povjerenju vladi, to se desilo ve 1939. Godine. Takav razvoj je, slino kao u Engleskoj, u prvo vrijeme bio baziran na kombinaciji principa politike neodgovornosti efa drave i politike odgovornosti ministara. Isto tako, postojali su bikamerizam, pravo disolucije i princip dvostruke odgovornosti vlade. Pravo disolucije je akceptirano kao mogunost uspostavljanja ravnotee u sluaju konflikta izmeu vlasti. ef drave ima, jednako kao i skuptina, pravo na zakonodavnu inicijativu, i usto, moe traiti ponovnu raspravu o svakom zakonu. Osim Francuske u tom vremenu i druge evropske zemlje su izvrile vjernu transpoziciju britanskog modela parlamentarizma iz XVIII stoljea. Tako je pod utjecajem britanskog modela, Belgijski nacionalni kongres donio prvi pisani ustav koj je, slovom i duhom posve izraavao elementarne principe parlamentarizma. Najhitnije oznake Belgijskog ustava od 1831. godine jesu daje funkcija kralja kreirana kao arbitraa jedne neutralne vlasti, ukoliko doe do sukoba izmeu parlamenta i vlade. Na taj nain, uvodi se pravo ministarskog potpisa, koji je uvjet valjanosti kraljevskih akata i tako se na nov nain postavlja pitanje ministarske odgovornosti. Belgijski ustav, zajedno sa Reform Actom od 1832. godine, te francuskim iskustvima izraenim u Orleanskoj povelji, posluio je kao model za brojne i druge parlamentarne ustave, kao to su grki, holandski, danski i luksemburki ustav. Isti je sluaj i sa vedskim i norvekim, s tim to su oni recepcija britanskog modela parlamentarizma, izvrile putem obiajnog prava. Naravno, ta recepcija bila je jako intenzivna u Britanskim dominionima, u Kanadi 1867. godine, Novom Zelandu 1852., 1901. u Australiji. U svim tim sluajevima britanska kruna zadrala je, meutim, pravo da dri izvrnu vlast koju je vrio guverner, uz uee jedne vlade koja je bila odgovorna parlamentu. 4. Razvoj parlamentarizma s gledita principa a) Dualistiki parlamentarizam Dualistiki parlamentarizam je prelazna faza izmeu apsolutne monarhije i pravog kompletnog savremenog parlamentarizma. Ovaj oblik parlamentarizma zasniva se na

sloganu: "Tron nije prazna fotelja". Sutina ove faze razvoja parlamentarizma ogleda se u principu kojeg je izrazio G. Burdeau: "Dvije vlasti, tri organa". To znai, ef drave dijeli vrenje izvrne vlasti, sa vladom koju nominira i koja je od govorna njemu kao i parlamentu. Uloga efa drave, izraena prema tom principu, u praksi znai velike ingerencije efa drave u poslovima izvrne vlasti, a gdje su velika ovlatenja, onda su tu, u modernoj demokraciji, pretpostavljene i potrebne odgovornosti. Meutim, tu nastaje veliki problem zato to je funkcija monarha i kasnije predsjednika republike izgraena na principu. "Kralj ne moe pogrijeiti", to je posve u kontradikciji sa prvobitnim principom. Ako nema vlasti bez odgovornosti, onda kako uspostaviti vlast monarha, u oblasti egzekutive, koja je, usput reeno, neprestano sa razvojem drutva, dobivala sve vaniju politiku i socijalnu ulogu unutar drave i drutva uope. Oito, na ovaj nain nastala je kontradikcija izmeu ustavne neodgovornosti efa drave i njegove volje da vri vlast. Ta kontradikcija, samim tim to je u sreditu vlasti, nuo je morala imati tetne posljedice u funkcioniranju cijelog politikog sistema. Ona se posebno negativno odraavala na stabilnost, ekonomsku, politiku i na svaku drugu stabilnost u drutvu. Tokom razvoja, dolo je do racionalizacije parlamentarizma, to se odvijalo sa afirmacijom predstavnikog principa i pouzdanijim ustavnim rjeenjima. Konkretnije gledano, razvoj se odvijao tako da je naglaena politika odgovornost ministara, na taj nain to je na njih s vremenom prenijeta efektivna vlast efa drave. Ta promjena izvrena je prema poznatoj Mac-Mahonovoj izjavi: "Nezavisnost ministara je uvjet njihove odgovornosti". Dualistika koncepcija bazira se na principu jednakosti ili saradnje zakonodavne i izvrne vlasti, konkretnije, ta koncepcija se izraava u vidu devize to znai da se uz parlament i vladu javlja znaajna uloga efa drave - monarha ili predsjednika republike u vrenju izvrne vlasti. To bi, prema klasinoj teoriji parlamentarizma, trebalo da bude autentini model parlamentarizma, u kojem bi bila osigurana izvjesna jednakost vlasti i u kojem bi bilo mogue uspostaviti harmonini odnos izmeu ministarske odgovornosti i disolucije (rasputanja parlamenta). ef drave u tom odnosu ima mogunost da odreuje orijentaciju politike, pri emu onda oito nije dovoljna samo odgovornost ministara pred parlamentom. Ovakva situacija izraz je evolucije parlamentarizma i njome se oznaava, zapravo, jedan znaajan stadij u tome razvoju. U tom stadiju, izraena je mo monarha, na jednoj strani, i nedovoljna afirmacija parlamenta, na drugoj. U ovoj fazi razvoja parlamentarizma, parlament i kralj predstavljaju izjednaene vlasti, po snazi politikog utjecaja, poto ef drave, putem disolucije, rjeava konflikt izmeu parlamenta i vlade. Tako se ef drave javlja kao snaga izvrne vlasti, ali se postavlja izvan spora izmeu parlamenta i vlade. Taj sistem je postojao u predviktorijanskoj Engleskoj i u Francuskoj za vrijeme julske monarhije.

To je sve moglo biti u vremenu kada politika, prema svojoj sadrini, nije bila jo uvijek primamo socijalna i kada je jo uvijek bila jako slaba uloga politikih partija i sindikata u svim tim procesima. Praksa je, meutim, poela ubrzo negirati dualistiki princip. Sve se vie nametala situacija, kada se problem odnosa izmeu zakonodavne i izvrne vlasti, praktino svodio na odnos izmeu parlamentarne veine i vlade koja je iz nje proizlazila. b) Monistiki parlamentarizam Monistika koncepcija u praksi parlamentarizma nastala je u novijem dobu, i to je najvanije, zajedno sa razvojem politikih partija i svih socijalnih promjena koje su tome prethodile. Monizam se de facto izraava u tome da se cijeli politiki sredinji proces svodi na odnos izmeu parlamentarne veine i vlade koja je iz nje proistekla. Ovdje se elementarni binom odgovornosti - disolucija svodi na to da se on izvodi, ne angairanjem efa drave kao dijela egzekutive, nego iskljuivo izmeu parlamentarne veine i vlade, kao to je to pokazala novija praksa u Engleskoj, ali kasnije i u Francuskoj i uglavnom svim dravama. Naravno, uloga efa drave nikada nije prestala nego je ona samo postala sekundarna u odnosu na ostale elemente parlamentarizma. Nastanak monizma i njegovo irenje poklapaju se sa socijalnim i politikim promjenama nastalim na irem planu poslije Prvog svjetskog rata, kada je uglavnom nestalo velikih imperija. Odgovornost vlade tako dolazi u prvi plan i ona postaje sredinji kriterij savremenog parlamentarizma. Naravno monizam ne znai radikalni prekid veza sa dualistikom koncepcijom, nego ini samo fazu u kontinuiranoj evoluciji parlamentarizma i njegovog usaglaavanja sa duhom i potrebama vremena, to znai, sa novim zadacima koji se postavljaju pred dravu. Novo vrijeme nametnulo je potrebu da se egzekutiva razdvoji na dva dijela, tako da jedini kriterij i oznaka savremenog parlamentarizma, jeste odgovornost vlade, pred izabranom skuptinom. Taj poloaj vlade ima i svoje ustavno-pravne aspekte. Ustvari, ovaj odnos je pravni po svojim posljedicama, ali njegov uzrok je u politikim procesima, koji tome prethode, poto u odnosu "odgovornost - disolucija", uloga politikih partija ima odluni znaaj. Monizam postaje klju, ne samo razumijevanja savremenog parlamentarizma, nego i nain njegove konsolidacije. To se posebno odnosi na monistiki model koji se rairio i uvrstio poslije Drugog svjetskog rata. U tim okolnostima vlada nema dvostruku odgovornost, niti mora imati dvostruko povjerenje, nego joj potrebno samo povjerenje parlamentarne veine i, naravno, politikih snaga onih koji tvore tu veinu. injenica da je ef drave u svim tim promjenama zadrao neutralnu vlast u vidu mogunosti arbitrae, nita ne umanjuje, nego samo potvruje takvu orijentaciju. Tom trijumfu monizma odluno su pridonijeli univerzalizacija principa birakog prava, s jedne, i afirmacija politikih partija, i drugih politikih snaga, s druge strane.

Monistika faza parlamentarizma, uinila je ustavne institucije skladnijim, efikasnijim i ujedno odgovornijim, i time se politiki sistem parlamentarizma u cjelini, uinio stabilnijim. U prvom redu, bitno je da se na daleko precizniji nain rjeava pitanje odnosa izmeu parlamenta i vlade, da bi se izbjegla svaka konf uzija vlasti. Posebno su regularna uzajamna sredstva djelovanja izmeu parlamenta i vlade, u sferi ostvarivanja njihovih odgovarajuih ovlatenja, ime je uspostavljena skladna ravnotea meu tim sredinjim elementima parlamentarizma. U tako uspostavljenom politikom procesu, ef drave postao je simbol kontinuiteta drave i arbitar u konfliktu izmeu pojedinih vlasti.

5. Institucijska struktura parlamentarizma Institucijsku strukturu parlamentarizma - ako se izuzme pritom postojanje nezavisne sudske vlasti koja je obavezni dio svake moderne demokratske drave, bez obzira kojem politikom sistemu pripada - ine: a) Parlament, b) Vlada i c) ef drave. a) Funkcija Parlamenta

Parlament je glavni politik predstavniki organ i titular zakonodavne vlasti. Parlament egzistira na osnovama reprezentativnog sistema. Osim toga, parlament je obino organ koji bira predsjednika vlade, vri funkciju kontrole rada vlada i koji je politiki, predstavniki organ naroda. Parlament je dravni organ koji se bazira na principu politike reprezentacije i koji je jedini titular zakonodavne djelatnosti. Poznati teoretiar parlamentarizma Walter Bagehot navodi da parlament, uz zakonodavnu funkciju, ima jo etiri funkcije, i to: izborna funkcija koja se sastoji u izboru efa vlade, funkciju izraavanja koja doputa da se spozna stanje duha naroda u pogledu nekog problema, pedagoku funkciju koja se sastoji u tome da parlamentarci ire saznanja i instriraju graanstvo o njegovim problemima, i informativnu funkciju pomou koje se sprjeava postojanje monopola nad informacijama i komunikacijama informacija putem izvrne vlasti. Postoje, meutim, i autori koji, poput P. Avrila, funkcije parlamenta dijele na pravne funkcije i funkcije koje su dominantno socioloke. U pravne funkcije parlamenta spadaju zakonodavna funkcija i izborna funkcija i funkcija parlamentarne kontrole. U funkcije koje imaju iri drutveni znaaj, po toj podjeli, spadaj u funkcija reprezentacije, funkcija informiranja i funkcija edukacije. b) Organizacija parlamenta

Parlament moe biti dvodomni ili jednodomni. U teoriji ve poodavno postoje suprotstavljena shvatanja o tome koji je nain organizacije parlamenta bolji. Pristalice dvodomnog sistema smatraju da uz osnovni donji, ili predstavniki dom treba da

postoji i drugi ili gornji dom, koji ima ulogu moderatora u ukupnom funkcioniranju parlamenta. Smatra se naime, da donji dom, izabran na opim i neposrednim izborima, pati od "demokratske bujnosti", i funkcija gornjeg doma moe, u neku ruku, da stabilizira njegovu aktivnost. Time se, u cjelini gledano, sloenom, delikatnom i sve kompleksnijem zakonodavnom poslu daje vea ozbiljnost, sprijeava se svemo jednog doma i otklanjaju se velike oscilacije u politici usljed naglih promjena raspoloenja birakog tijela. Protivnici ovog modela smatraju, meutim, da parlament organiziran na ovaj nain pati od sporosti i neefikasnosti, to moe biti vrlo tetno u dananjem vremenu brzih i dubokih promjena koje trai valjane i relativno brze odgovore na sve drutvene zahtjeve i potrebe. Kada se, meutim, radi o dvodomnosti u federativno ureenim dravama, onda postoji veliki stepen saglasnosti u pogledu opravdanosti ovakvog rjeenja. Smatra se, naime, da u federacijama postoji potreba da se u donjem domu ili domu predstave graani - svi graani, bez obzira na to u kojoj lanici federacije ive, poto je neosporno da oni kao takvi imaju brojne, posebno ekonomske interese, koji prevazilaze granice federalnih jedinica / drava, provincija / entiteta. Isto tako evidentna je potreba da postoji i gornji dom, ili dom lanica federacije, jer postoji potreba predstavljanja i svih federalnih jedinica, s obzirom na prostu istinu, da postoje i njihovi specifini interesi i potrebe, koje je potrebno izraziti putem toga doma, u procesu stvaranja politikih odluka koje se odnose na cijelu federaciju. Inae postoje dvije vrste bikamerizma: a) egalitarni bikamerizam kada se oba doma biraju u isto vrijeme, i putem opih i neposrednih izbora ili jo uz to imaju otprilike i iste nadlenosti

b) nejednaki bikamerizam, koji je, zapravo, i najee prisutan danas i koji se, u prvom redu, karakterizira time da se njegovi lanovi biraju putem indirektnih izbora i da obino imaju suene nadlenosti u zakonodavnoj djelatnosti. U principu, organizacija parlamenta zasniva se na principu autonomnosti, koji proistie iz njegovog predstavnikog karaktera. Iz toga principa izvodi se pravo da normira nain i metod rada za pravila raspravljanja i glasanja. U isto vrijeme, taj prin cip znai i administrativnu i finansijsku autonomiju u parlamentu kao i reguliranje pitanja imuniteta svojih lanova. Ostaje sporno do koje mjere moe ii ova interna normativna autonomija, kada se radi o odnosu parlamenta prema drugim organima, posebno u odnosu prema vlasti, i postavljanju biranja njene odgovornosti. Jer, s pravom se smatra da bi preiroko shvaena i primijenjena autonomija reglementacije parlamenta mogla poremetiti i princip ravnotee vlasti, na kojem je utemeljen parlamentarizam. U osnovi reglementacijsko svojstvo parlamenta odnosi se najee na tri najvanija pitanja: a) parlamentarna zasjedanja,

b) predsjednitvo parlamenta i c) parlamentarne komisije.

c)

Parlamentarna zasjedanja

Openito, ustavi reguliraju samo osnovne principe ureenja parlamenta, a onda sami parlamenti putem poslovnika i drugih oblika reglementacije (kao pojma kojeg treba razlikovati od legislativne funkcije). Tako obino ustav odreuje trajanje zasjedanja parlamenta (u tom smislu razlikuju se trajno, permanentno zasjedanje) i sistem vremenskih odreenih faza zasjedanja parlamenta. Trajno zasjedanje znai, ne da parlament svakodnevno zasjeda, kao to je to bio sluaj Konventa u vrijeme Francuske revolucije, nego da je parlament samo ovlaen da odreuje vrijeme svog zasjedanja, u vremenu od jednih do drugih izbora. Uz redovna, postoje i vanredna zasjedanja za koja inicijativu daju obino ef drave ili vlade. Sjednica parlamenta ili njegovih pojedinih domova, za razliku od zasjedanja, predstavlja odreene lanove parlamenta, kako bi raspravljali i odluivali o odreenim pitanjima iz svoje nadlenosti, i ona traje od trenutka kada je predsjednik odgovarajueg doma otvori, do trenutka kada je proglasi zavrenom.

d)

Predsjednitvo parlamenta

Predsjednitvo parlamenta obino ine predsjednik, potpredsjednik i sekretar. Predsjednitvo se brine obino o sazivanju sjednica i o njihovom dnevnom redu. Oni se staraju o tome da se rasprave odvijaju u duhu poslovnika i koordiniraju rad razliitih radnih tijela. U pogledu ureenja predsjednitva domova unutar parlamenta postoje uglavnom dva principa: depolitizirano predsjednitvo, koje odgovara poloaju spikera u britanskom Domu komuna, i majoritetno predsjednitvo, gdje se predsjednik skuptine bira od veine, podloan je reizbornosti, ali svoju ulogu mora vriti nepristrasno (dakle, i u odnosu na veinu koja gaje izabrala). Predsjednitvo unutar parlamentarne organizacije, nema openito veliki politiki znaaj. e) Parlamentarne komisije Komisije i odbori unutar parlamenta imaju zadatak da obavljaju prethodne rasprave o nacrtima zakona koji su u nadlenosti pojedinih domova, i openito, da bi pripremali materijale za raspravu i odluivanje na plenarnim sjednicama pojedinih domova ili parlamenta u cjelini.

Komisije u parlamentu nastale su iz potrebe sve vee specijalizacije rada parlamenta, usljed porasta znaaja ekonomskih i drugih pitanja u radu parlamenta. Polazi se od stanovita da se pripremanje prijedloga zakona, u dananje vrijeme naroito pojaane zakonodavne aktivnosti, moe bolje obaviti u malim i specijaliziranim tijelima. Postoje uglavnom dva naina formiranja komisija i uope radnih tijela parlamenta. Prvo su permanentni specijalizirani odbori koji traju sve vrijeme mandata predstavnikog tijela, a drugo su komisije koje se formiraju posebno za svaki nacrt zakona ili neko drugo pitanje koje se nae na dnevnom redu doma. Najee, danas u parlamentima postoje istovremeno specijalizirani odbori, stalne komisije, i ad hoc formirane komisije.

f) Vlada Vlada je kolegijalni organ koji ima najviu izvrnu vlast u parlamentarnom s istemu, vodi politiku drave i odgovorna je za to parlamentu. Vlada je u principu, dio izvrne vlasti. Vlada se sastoji, po pravilu, od ministara i redovno na elu vlade je, bez obzira na oblik parlamentarizma, Prvi ministar / kancelar, predsjednik savjeta, ministarpredsjednik, predsjednik vlade. Vlada se imenuje na vie naina. Prema tradicionalnoj ili dualistikoj koncepciji, nominaciju vri ef drave. Meutim, u monistikim sistemima, najee, ef drave imenuje vladu, da bi se kasnije traila investitura parlamenta. Poslije dobivanja saglasnosti parlamenta, Prvi ministar sastavlja vladu. Teorijski, vai princip da je premijer "primus interpares" u odnosu na ostale lanove vlade. Meutim, u praksi postoji znaajna hijerarhija, izmeu Prvog ministra, ministara i ostalih lanova vlade. U principu, u savremenom parlamentarizmu postoji ministarska solidarnost. Odluke koje se donose unutar vlade, pojavljuju se kao djelocijele vlade. lanovi vlade koji nisu saglasni s odreenim mjerama vlade, moraju je prihvatiti. U suprotnom, ako neki ministar nee da prihvati odgovornost za neku odluku vlade, on mora demisionirati. Svako javno izjanjavanje protiv nekog akta koji je usvojila vlada, nekog ministra, de facto vodi njegovoj ostavci, pa je onda samo potrebno to na neki nain konstatirati oficijelnim aktom, obino opozivom efa drave ili efa vlade. U ukupnoj strukturi vlade, svakako daje posebno vana uloga predsjednika vlade. Formalno gledano, uloga predsjednika vlade nije u savremenim ustavnim tekstovima nigdje detaljno razraena. Tako, npr. u Osnovnom zakonu Savezne Republike Njemake kae se da savezni kancelar "odreuje politike smjernice i snosi z a to odgovornost", i da "u okviru ovih politikih smjernica, svaki savezni ministar vodi svoju poslovnu oblast samostalno i sa vlastitom odgovornou".

Praktino, meutim, uloga predsjednika vlade ima nesumnjivo najvei politiki znaaj, ne samo u odnosu izmeu vlade i parlamenta nego i u cijelom parlamentarnom politikom sistemu. Taj poveani znaaj uloge predsjednika vlade u tijesnoj je vezi sa afirmacijom i ulogom politikih partija u ukupnom politikom procesu. I upravo, znaaj uloge predsjednika vlade zavisi od karaktera partijskog sistema, kakav je uspostavljen u konkretnoj dravi. Tako e u politikoj konfiguraciji koju ini dvopartijski sistem, predsjednik vlade kao ef partije imati izuzetno vanu funkciju i u samoj vladi, i u parlamentu, gdje postoji veina pobjednikih partija. Prirodno je oekivati da e u viepartijskom sistemu, gdje se formira koalicija za vlast, uloga predsjednika vlade biti vie ili manje suena, u zavisnosti od karaktera same koalicije.

g) ef drave ef drave je prva linost drave u protokolarnom smislu. Funkcija efa drave, danas, bez obzira na to da li se radi o monarhu ili predsjedniku republike, formalno je zasnovana na principu neodgovornosti. Taj princip bio je princip monarha, gdje je vailo pravilo: "Monarh ne moe raditi loe". Taj princip je sadran i u parlamentarizmu. Postepeno, vlast efa drave prenoena je na ministre, u prilog njihove samostalnosti, da bi se na tim osnovama uspostavila odgovorna vlada. Poznat je princip: "Nezavisnost ministara je uvjet njihove odgovornosti". U klasinom dualistikom sistemu ovlatenja efa drave bila su znaajna. Danas, meutim, u monistikim sistemima tradicionalna dominacija je naputena, pravo je dovedeno u sklad s realnou i atribucije egzekutive direktno se priznaju vladi. Danas efektivno, vlast pripada vladi. A princip neodgovornosti efa drave sada je samo jedan simbol vlasti i efu drave realno pripada uloga izvjesnog arbitra u politikom procesu u kojem inae dominantnu ulogu imaju politike partije. Meutim, iako svedena na ove osnove, uloga efa drave je neophodna pretpostavka na konkretno funkcioniranje parlamentarnog sistema, poto upravo funkcija arbitrae u ovako uslonjenim socijalnim i politikim okolnostima modernog parlamentarizma, ima veliki znaaj. Naravno, stepen znaaja te uloge zavisi svakako od karaktera partijskog sistema. Ona e svakako biti vrlo mala tamo gdje vlada na sceni bipartizam pa se automatski uspostavlja parlamentarna veina. U multipartizmu, gdje su politike igre sloenije i suptilnije, ef drave ima svakako vei utjecaj i njemu pripada pravo da rjeava odreene konflikte i krize. Tokom novijeg politikog razvoja, openito ef drave je izgubio mnoga svojstva tzv. elementarnih politikih organa parlamentarizma, openito "sekundarnu" i, uglavnom "poasnu funkciju". No, i kao takva, uloga efa drave je nezamjenjiva u ukupnom funkcioniranju parlamentarnog politikog sistema, jer ef drave simbolizira kontinuitet drave i, u izvjesnom smislu, predstavlja njenu inkarnaciju. Posebno je

njegova uloga vana u odranju respekta ustava, u meusobnim odnosima dvaju najvanijih elemenata parlamentarizma, tj. Parlamenta i vlade, naravno i u partijskom sistemu u cjelini, kakav danas postoji i koji na svojevrstan nain, animira cijeli savremeni parlamentarizam. U tom kontekstu, posebno je vano da on predlae predsjednika vlade, da prima ostavku vlade, i da se na zahtjev vlade izja njava o disoluciji /rasputanju parlamenta.

6. Parlamentarni sistem i partijski sistem Afirmacija monizma posljedica je pojave i snaenja uloge politikih partija. Ustvari, afirmacija politikih partija u savremenim uvjetima izmijenila je temeljne proporcije parlamentarizma ili, konkretnije reeno, odnose izmeu parlamenta i vlade. Naravno, utjecaj politikih partija naizgled i funkcioniranje parlamentarizma zavisi svakako od toga kakav partijski sistem postoji u datom parlamentarnom sisternu. U ovom pogledu danas se uglavnom mogu razlikovati tri sistema: 1) Bipartizam, 2) Koalicijski bipartizam, i 3) Multipartizam. 1) Bipartizam

a) Karakter bipartizma Bipartijski parlamentarni sistem nastaje obino u onim politikim sistemima, u kojima vlada veinski izborni sistem. U veinskom izbornom sistemu, kao to je poznato, izabran je onaj kandidat koji dobije najvei broj glasova, pri emu se ne raunaju glasovi koje dobiju njegovi protivnici. Ve prema ovoj definiciji, jasno je da veinski sistem znai da na izborima pobjeuje kandidat koji je na elu, dok se svi drugi kandidati mogu smalrati poraenim. Drugim rijeima, veinski sistem ne moe osigurati adekvatnu zastupljenost svih politikih partija. Tako se deava da partija koja je osigurala najvei broj izbornih jedinica, postaje veinska u parlamentu. Time se stvara mogunost da nastane disproporcija izmeu broja glasova, koje su dobile pojedine partije, u cjelini gledano, i broja mjesta koje su dobile u predstavnikom organu. U ovom pogledu razlikuju se, opet, veinski sistem u jednom krugu, kakav je u Engleskoj, i veinski sistem u dva kruga. Veinski sistem sa jednim krugom podrazumijeva da je za izbor kandidata dovoljna relativna veina glasova ve u prvom krugu. Meutim, veinski sistem u dva kruga znai da je za izbor kandidata potrebna apsolutna veina, ili vie od pedeset odsto glasova u prvom krugu. Ako se to ne postigne

u prvom krugu, onda se primjenjuje tzv. princip balotae. Tada se zapravo izbor svodi na dva kandidata koja su dobila najvei broj glasova u prvom krugu, kada je onda dovoljna relativna veina. Svakako, kod veinskog principa, broj stranaka se obino smanjuje i, praktino, najee se svodi na bipartizam. Osnovne karakteristike bipartizma su: b) Homogenost vlade Poto se sastoji od lanova pobjednike stranke, u vladi postoji veliki stepen homogenosti, to joj doputa da dosljedno ostvaruje svoj politiki program i uope prua joj mogunost da vodi realnu politiku saglasno toku drutvenih i politikih dogaaja. c) Povjerenje parlamenta Vlada je jako stabilna, jer uglavnom niti ima potrebe, niti ima mogunosti da se na ozbiljan nain postavi pitanje povjerenja vladi. Partijskoj homogenosti vlade, odgovara homogenost parlamentarne veine pobjednike stranke, kada se ima u vidu disciplina koja je prisutna u svakoj savremenoj stranci, vlada ne treba da strahuje od nepovjerenja, iz ega proizlazi mogunost da samostalno kreativno prilazi formiranju politike.

Deava se, naravno, da u sistemu bipartizma, u vladajuoj stranci, doe do unutranje krize veinske partije. Posve je mogue, mada se to deava rijetko, da doe i do neslaganja izmeu vlade i parlamentarne veine, da doe do ozbiljnih tenzija u tim odnosima. Meutim, ne deava se ipak esto da vlada mora podnijeti ostavku, jer veliku stabilizacionu ulogu ima mogunost vlade da raspusti parlament. Deava se tako, zapravo, da pravo disolucije parlamenta predstavlja, kako to kae M. Duvergeut, snano "sredstvo odvraanja" od izglasavanja nepovjerenja vladi, i njenog odlaska sa politike scene, poto taj odlazak vlade redovno znai, povlaenje cijelog parlamenta, odnosno onog njegovog dijela koji je biran na opim neposrednim izborima.

d) Snaenje vlasti premijera Poto premijer ima veliku vlast u veinskoj partiji, automatski se ta njegova mo prenosi i na parlament u cjelini. Ukupna zakonodavna inicijativa potjee od vlade i u tom kontekstu, parlament je stalno u izvjesnoj defanzivi. Tako, zapravo, dolazi do velikih promjena u primjeni principa podjele vlasti: umjesto klasine podjele na zakonodavnu i izvrnu vlast, koja ustavno i teorijski i dalje postoji, sada je u prvom planu podjela vlasti izmeu veinske partije, kojoj odgovara i parlamentarna veina, i opozicione partije kojoj ostaje funkcija kontrole zakonodavnih i drugih savremenih politikih procesa.

e) Bipartizam kao sve prisutnija verzija multipartizma Bipartizam ne znai samo postojanje dviju partija, jer to je pravo koje proizlazi iz slobode udruivanja u politikim procesima. Radi se istovremeno o jednoj tendenciji, koja je sve prisutnija u savremenom ivotu da se, praktino, na politikoj sceni javlj aju samo bilo koje dvije stranke, kao to je to sluaj u SAD i Velikoj Britaniji, bilo koje dvije koalicije stranaka od kojih svaka, u cjelini gledano, djeluje kao jedna jedinstvena stranka, s tim to je jedna na vlasti, a druga u opoziciji. f) Bipartizam kao izraz tenje ka efikasnosti vlasti Postoji elja, ali i stalna potreba da se vrenje vlasti uini stabilnijim i pouzdanijim u vremenu sve vee dinamike i sve veeg sukoba interesa meu uesnicima politikih procesa. injenica da bipartizam nalazi plodno tlo u razvijenosti jedne zemlje, ili razvijenost, sa nekim elementima politike tradicije, kulture i drugog, namee potrebu za bipartizmom. Oito, radi se o meusobnoj povezanosti i uvjetovanosti izmeu razvijenosti jedne drave i njenog sistema.

g) Posljedica "logikog sukoba" Postoje izvjesna teorijska objanjenja za bipartizam. Tako neki, poput G. Tardea, princip bipartizma izvlae iz tzv. teorije "logikog sukoba" /dual logiquel, poto politika praksa vrlo esto pokazuje da se oko svakog ozbiljnijeg drutvenog problema gotovo redovno formira front onih koji su za, i front onih koji su protiv toga rjeenja. Upravo, polazei od toga da se faktiki bipartizam javlja uvijek kada se radi o nekom vanom pitanju, prirodno, prema nekima, proizlazi da je bipartizam ve neki institucijski izraz jednog takvog prirodnog politikog grupiranja oko najvanijih tema drutvenog i politikog ivota, te da je on kao partijski sistem, svakako, u tom smislu i najprikladniji duhu demokracije. U svakoj politikoj inicijativi vladajue partije ili grupe na vlasti, javlja se i glas opozicije, koji iznosi suprotna stanovita, s pozivom na odreene zakone, ustav i principe, tako da je jedan mislilac rekao: "Principi se nalaze u opoziciji".

h) Bipartizam kao tendencija u razvoju multipartizma Putem bipartizma osigurava se, u dobroj mjeri, na demokratski nain, ono to bi moglo da se desi nedemokratskim preuzimanjem vlasti putem boljevizma ili faizma. Naime, u razvijenim multipartijskim sistemima, ili zemljama stabilne demokracije, javlja se bipartizam, kao tenja da se izbjegnu one slabe strane, koje je multipartizam ispoljio u svom dosadanjem razvoju, i to prije svega neefikasnost i neodgovornost za ekonomski razvitak i stabilost drutva. Bipartizam je nain da se izbjegn e tendencija da se efikasnost trai na nain na koji su to uradili boljeviki i faistiki sistemi.

Naravno, na ovaj nain, efikasnost i odgovornost ostvaruju se nautrb irine i pluralizma, to u velikoj mjeri vodi uproavanju politikog odluivanja, al i zasad, u ovom stanju predstavnikog sistema, predstavlja nain da se ukupni sistem uini stabilnijim, te da se u njemu uspostave socijalni mir, ekonomska i druga sigurnost ovjeka.

i) Graani biraju vladu Najzad, najvanija i najdalekosenija karakteristika bipartizma jeste da u izbornom procesu praktiki sami graani, opredjeljujui se izmeu dvije partije, biraju predsjednika vlade pa time i samu vladu. ef partije redovno je taj koji dobiva mandat za sastav vlade. Tako, zapravo, na opim izborima, u vidu predsjednika vlade, bez obzira na injenicu da, ustavno gledano, ef drave je taj koji daje predsjedniku mandat za sastav vlade i to taj mandator mora dobiti formalno, putem tzv. investitore, odobrenje parlamenta.

2) Koalicijski bipartizam Koalicijski bipartizam predstavlja oblik ureenja parlamentarnog sistema u kojem ulogu dviju partija koja je karakteristina za klasini bipartizam, igraju dvije grupacije ili koalicije politikih partija koje su vrlo esto povezane slinim programskim ciljevima i openito politikom opredjeljenju. Odnosi meu partijama koje ine vlast u datom trenutku i politikim partijama koje tvore opoziciju u prilinoj mjeri su harmonini i to daje ovakvim parlamentarnim sistemima svojstvo stabilnosti i trajnosti. Umjesto da se smjenjuju dvije velike politike partije na vlasti - kako je to sluaj sa bipartizmom, ovdje je to sluaj sa koalicijama politikih partija. Iako se dakle ne radi o bipartizmu u pravom smislu rijei, oito je da je to parlamentarni sistem vrlo blizak bipartizmu ili "virtuelni bipartizam", kako ga naziva C. Leclercq. Poto taj sistem uspijeva, i pored nepostojanja partijske homogenosti, da odgovori zahtjevima trajnosti, stabilnosti i efikasnosti, kao to e se to vidjeti na primjeru parlamentarizma u Saveznoj Republici Njemakoj. 3) Multipartizam 1) Vrste multipartizma Viepartijski sistem egzistira obino u onim parlamentarnim politikim sistemima u kojima postoji proporcionalni izborni sistem.

Proporcionalni sistem je izborni sistem koji doputa svakoj partiji onaj broj sjedita u parlamentu koji je u srazmjeri sa ukupnim brojem glasova koje je ta partija postigla u procesu glasanja. Pritom, razlikuju se opet dva principa: integralni proporcionalni sistem, gdje je drava kao cjelina izborni okrug i gd je partije dobiju onoliko mjesta koliko su procenata glasova dobili u izborima, i priblini proporcionalni sistem, koji se odvija u posebnim izbornim okruzima unutar drave, kojima se dodjeljuje izvjestan broj mjesta u predstavnikim tijelima, proporcionalno njihovoj populaciji i sa minimumom od dva predstavnika.

2) Osnovne karakteristike multipartizma 1) Vlada nema potrebnu stabilnost za provoenje koherentne politike. Proporcionalni sistem ini da obino nijedna partija nema apsolutnu veinu mjesta u parlamentu. Usljed toga, vlada se oslanja na koaliciju stranaka. Sasvim je razumljivo da vlada na osnovu koalicije, ne moe postii eljenu stabilnost. Ona mora voditi rauna o ciljevima svih stranaka na koje se oslanja, pa onda ne moe samim tim, konsekven tno provoditi vlastiti politiki program. Potrebno je pribjei politici kompromisa, to svakako ne prua velike anse vladi da na duu stazu osigura realizaciju svojih zamisli u pogledu ekonomskih i, uope, socijalnih mjera, niti moe osigurati koherentnos t i dosljednost u realizaciji politikog programa. 2) Premijer nema politiku mo koja je uobiajena u bipartizmu. Poto je, naime, vlada partijski heterogena, ona mora voditi rauna o tome da se udovolji zahtjevima svih, kako stranaka u koaliciji, tako i zahtjevima koji dolaze iz drutvene baze, pa se iz toga javljaju vee ili manje tekoe u isticanju i provoenju politike. Jer, ne treba zaboraviti da heterogenost vlade je obino, redovno praena i heterogenou parlamenta, to sve zajedno, sudbinu vlade ini neizvijesnijom. No, naravno, i u ovakvoj situaciji, zahtjev za nepovjerenjem moe biti praen zahtjevom za disolucijom, pa to sve zajedno, ipak, doputa izvjesnu relativnu stabilnost vlade.

7. Funkcioniranje parlamentarnog politikog sistema

1) Odnos vlade i parlamentarne veine Usljed ve spomenutog snaenja uloge politikih stranaka u politikom ivotu, najprije u vladi a zatim i u parlamentu, ukupan problem funkcioniranja sveo se na odnos parlamentarne veine i vlade. Osnosno pitanje koje se u ovakvoj situaciji postavlja - koje je ujedno i osnovno pitanje parlamentarizma, jeste na koji nain doi do parlamentarne veine i kako odrati postojeu vladu na upravljakoj poziciji. Ako je u velikoj mjeri uproen odnos izmeu osnovnih klasinih organa parlamentarizma - parlament, ef drave i vlada - to nikako

ne znai da je pitanje kako doi do parlamentarne veine, koja ima sredinju, najvaniju ulogu u odravanju stabilnosti vlade, manje vano, ili manje jednostavno. Naprotiv, stvaranje potrebne parlamentarne veine, koja je klju stabilnosti i efikasnosti vlade - mada oito ne uvijek i demokratinosti cijelog politikog sistema, jeste centralno politiko pitanje. Ujedno, to je osnovni cilj koji imaju pred sobom sve politike partije. Jer, parlamentarni politiki sistem je u osnovi uspio da izbjegne "stapanje" pojedinih vlasti, ali je sada dolo do promjena, koje zapravo znae "stapanje" na nov nain, tako to su se funkcije stvaranja zakona i njihovog izvravanja nale u rukama vlade, poto veinska partija ima monopolsku ulogu i u parlamentu i u vladi. Svakako daje u sreditu ukupnog problema parlamentarizma poznati binom naslijeen jo iz klasinog perioda parlamentarizma: ostavka vlade i disolucija parlamenta. Danas, meutim, u eri dinaminih socijalnih i ekonomskih promjena, primjetna su, naime, nastojanja da se uredi i pitanje odgovornosti za stabilnost vlade. Pitanje stabilnosti vlade i uope parlamentarnog sistema postavilo se zapravo ve prije Drugog svjetskog rata, kada je praktino dolo do kraha parlamentarizma u Njemakoj, Italiji, panjolskoj i nekim drugim zemljama Evrope. Tada je zapravo, parlamentarizam bio metafora, nestabilnog, neefikasnog i anahronog politikog sistema, i upravo zato, da bi se izbjegli mogui zastoji u funkcioniranju politikih institucija, u sadanjem vremenu burnih promjena, kada je potrebno odravati stabilnost poretka u neprestanim promjenama, primjetni su napori, i svakako i odreeni napredak u transformaciji parlamentarizma u pravcu njegove adaptacije u nove socijalne uvjete i potrebe.

Glavni napori su upravo zato usmjereni na vladu, da se ona uini stabilnijom. A stabilnost vlade mogla je biti osnaena samo na nain da se adekvat-nije instrumentalizira pitanje njene odgovornosti kao, naravno i pitanje disolucije parlamenta, to se sve zajedno shvata kao mogunost da se stabilizira, i sama drava u cjelini.

2)

Principi funkcioniranja

Za funkcioniranje parlamentarnog politikog sistema bitna su dakle dva principa funkcioniranja vlade: a) b) 3) odgovornost vlade i pravo na disoluciju. Odgovornost vlade

Odgovornost vlade pretpostavljena je samom prirodom parlamentarnog politikog sistema, poto se taj sistem zasniva na predstavnikoj demokraciji i podjeli vlasti. Ta odgovornost pretpostavljena je od poetka postojanja parlamentarizma i, svakako ona se mijenja zajedno sa svim promjenama koje su se deavale unutar toga sistema. Prvi poznati nain za pokretanje mehanizama odgovornosti vlade, bila je interpelacija. Ustvari, to je zahtjev koji upuuje neki poslanik, ili grupa poslanika, ministru u vladi, u namjeri da se time otvori debata o politici uope, ili pak o nekom odreenom politikom pitanju. Nakon toga glasanja se odluuje da li e se to pitanje na dnevni red staviti radi normalne rasprave ili e se to na dnevnom redu postaviti izriito radi postavljanja pitanja povjerenja vladi.

Drugi nain za postavljanje pitanja odgovornosti vlade jeste prijedlog za izglasavanje nepovjerenja /Motion de censure/. Radi se o inicijativi koja znai postavljanje pitanja odgovornosti vlade u povodu nekog zakona, ili openito odreene politike, da bi na kraju tog procesa, nakon izjanjavanja parlamenta, slijedila ostavka vlade.

Olahko izricanje nepovjerenja vladi i ostavke koje bi nakon toga uslijedile, svakako da su stvarale, nekad i bespotrebno, ministarsku i ope sistemsku krizu, i svakako su mogle voditi zloupotrebi principa odgovornosti vlade, kao u sutini demokratskog principa.

Poslije Drugog svjetskog rata, primjetni su upravo zato odreeni napori da se izvri racionalizacija postupka odgovornosti vlade, kako bi se uz odgovornost vlade postigla i njena odreena stabilnost. U tom smislu uvedene su neke mjere koje oteavaju izglasavanje nepovjerenja vladi. Prvo, da bi se iznudila ostavka vlade, trebalo je da prethodi izriito glasanje o nepovjerenju vladi, kao stoje to sluaj u Ustavu Italije (l. 94.) Drugo, trebalo je da se uvede potreba kvalificirane veine za galsanje o prijedlogu da se pokrene pitanje odgovornosti vlade, kao to propisuju francuski ustav (1946. i 1958.). Tree, bilo je uvoenje odredbi o "konstruktivnom prijedlogu o nepovjerenju", prema kojima kao u sluaju Njemakog ustava (l. 67.) parlament "moe izjaviti nepovjerenje saveznom kancelaru samo tako da se veinom svojih lanova izabere nasljednik i zamoli savezni predsjednik da otpusti saveznog kancelara".

4)

Pravo na disoluciju /rasputanje/ parlamenta

Pravo vlade na rasputanje parlamenta, smatra se kao protivtea parlamenta da izglasa nepovjerenje vladi i, u tom smislu jedan je od bitnih elemenata parlamentarnog politikog sistema. Pravo na rasputanje parlamenta je jedan od naina rjeavanja sukoba izmeu parlamenta i vlade, i nain je da se uspostavi potrebna ravnotea meu tim vlastima, to je inae jedna od bitnih odlika i zahtjeva parlamentarizma. U ovom smislu, od posebnog je politikog, demokratskog i socijalnog interesa da se odri potrebna stabilnost vlade.

Parlamentarna praksa u ovom razvoju, dovela je do vie oblika pokretanja postupka rasputanja parlamenta: a) sistem autonomne disolucije, koji znai da vrenje ovog prava ostaje svojstvo, mogunost koja se ostavlja na ocjenu kompletnog organa, b) uslovljeni sistemi, u kojima se pravo na rasputanje daje uz odreene uvjete, kako bi se sprijeila mogua zloupotreba ovog prava, c) sistemi automatske disolucije, koji predviaju automatsko rasputanje parlamenta ako se steknu odreeni uvjeti za to kao to je to, recimo prema vedskom ustavu propisano za sluaj nesposobnosti da se nominira predsjednik vlade.

5)

Ravnotea zakonodavne i izvrne vlasti

Parlamentarizam oznaava ravnoteu zakonodavne i izvrne vlasti koja se ogleda u: - jednakosti izmeu zakonodavne i izvrne vlasti, - saradnji izmeu ovih dviju vlasti, - postojanju uzajamne mogunosti djelovanja jedne vlasti na drugu. U smislu ovih naela, vlada proizlazi iz parlamenta i politiki mu je odgovorna, pa ako veina u parlamentu izglasa nepovjerenje vladi, ona mora dati ostavku. No, sa svoje strane vlada moe, prema unaprijed utvrenim uvjetima, raspustiti parlament , odnosno onaj dom kome vlada odgovara. Najee ustavom se daje pravo efu drave da to uini na prijedlog vlade. Onda, zapravo, cijeli problem se preputa birakom tijelu na rjeavanje. To je sistem stalne odmjerene ravnotee u funkcioniranju osnovnih organa parlamentarizma, u emu je zapravo bit njegove demokratinosti. Svi problemi funkcioniranja parlamenta upravo zato se prelamaju kroz javno miljenje, to zapravo javno miljenje i ini tako vanim za uspjeno funkcioniranje parlamentarnog sistema.