Pojam i odre enje Politi ki SISTEM

Politi ki sistem je onaj drutveni podsistem koji je odgovoran za proizvodnju kolektivno obavezuju ih odluka Definira se u razgrani enju spram drave, ustava i sistema vladavine Easton (1957) odre uje politi ki sistem s jedne strane kao primatelja drutvenih zahtjeva (inputs), a s druge strane kao isporu itelja obavezuju ih odluka i mjera (outputs) Politi ki sustav koji inpute pretvara u outpute osigurava svoj opstanak

Pojam i odre enje

Politi ki sistem ine institucije, politi ke organizacije, interesne grupe, odnosi izme u tih grupa, te politi ke norme i pravila koja odre uju njihove funkcije Politi ki sustav je odre en:
Oblikom vladavine Tipom poretka Tipom politi kog sustava Odnosima vlasti Oblicima drutvenog i politi kog predstavnitva

Tipologija I
1. Autoritarni
autoritarne monarhije osobna vladavina dominantne stranke vladavina vjerskih vo a vojna diktatura + totalitarni poretci

2. Demokratski
neposredna (participativna) demokracija liberalna demokracija poludemokracija

Autoritarni politi ki sistem

Ograni eni pluralizam, bez razra ene i usmjeravaju e ideologije u kojima vo e ili grupica ljudi posjeduju mo unutar prili no predvidivih granica Veliki dio stanovnitva nema nikakav djelotvoran nadzor nad vladarima *Totalitarni sistem nema pluralizma, ali slijede eksplicitnu ideologiju i zahtijevaju potpun nadzor da bi proveli svoju viziju drutva (2 oblika totalitarizma: faizam i komunizam)

Autoritarni politi ki sistem

1. Autoritarne monarhije 2. Osobna vladavina
Srednji Istok (Saudijska Arabija) eici, sultani U zapadnoeuropskim zemljama svedeni na simboli ne figure Postkolonijalna afri ka drutva, u zemljama bez jakih institucija vlasti Plemenska tradicija, institucija zatitnika Iskuavanje granica demokracije Doputa izborno nadmetanje ali ostaje na vlasti zahvaljuju i kontroli medija, resursa vlasti (kontrola javnih resursa)

3. Dominantne stranke

4. Vladavina vjerskih vo a 5. Vojna diktatura

Najrje i oblik U islamskim zemljama; sve enstvo (ulama) treba vladati nema odvojenosti svjetovne i vjerske vlasti Uobi ajene u Africi, Aziji, Latinskoj Americi u doba hladnog rata Vojska bi ugrabila vlast kao reakciju na doma e politi ke i ekonomske problema, a onda i ostala na vlasti uz potporu velesila (SAD ili ex-SSSR)

Demokratija
Vladavina naroda, samovlada
1. Neposredna (participativna) demokracija Gra ani sami odlu uju bez posredni kih institucija Drava i drutvo postaju isto Primjer: drevna Atena

Demokratija
3. Poludemokratija
Objedinjuje demokratske i autoritarne elemente
A) demokratski despoti kontroliraju izborni proces
Prava pojedinaca se kre Nezavisna tijela, poput medija, se nadziru Npr. Kina za vrije Moia

2. Liberalna demokracija Odluke donose izabrani politi ari koji predstavljaju narod Djeluju unutar formalnih granica osmiljenih da bi se zatitila manjinska i pojedina na prava Moderne demokracije Zapadne Evrope, Sjeverne Amerike, Australije, Novog Zelanda, Japana Obiljeja:
Predstavni ka vladavina (predstavljanje interesa nositelja vlasti) Ograni ena vladavina (sprje ava tiraniju ve ine)

B) demokratske marionete
Iako su izabrane vo e usmjeravaju ih drugi nositelji vlasti: vojska, etni ke vo e ili bande kriminalaca Npr. Uzbekistan

Tipologija II
1. Kosolidirane drave
1. Liberalizacija

9

Tri faze demokratizacije

Autoritarni reim poputa pritisak, ublaava represiju i omogu uje otvorenije politi ko nadmetanje; smanjuje se cenzura medija Naj e e je pokre e osje aj neuspjeha unutar autoritarne koalicije, kada vladari shvate da reim gubi na djelotvornosti i legitimnosti Strategije preivljavanja na vlasti (tvrda struja vs. meka struja) Opozicija ja a i postoje i vladari shva aju da je njihovo vrijeme prolo

2. Tranzicijske drave

Ona drava u kojoj su institucije vlasti etablirane i prihva ene Politi ko nadmetanje se odvije unutar tih institucija Svi akteri prihva aju pravila politi ke igre Strukture mo i su institucionalizirane i osiguravaju stabilan okvir politi kog djelovanja Promjene se asimiliraju u sklopu postoje eg politi kog okvira (miran prijenos vlasti)

2. Tranzicija

Prelaze iz jednog oblika vladavine u drugi Izazovno, nerijeeno, pa i eksplozivno stanje Pravila se osmiljavaju tijekom igre i akteri su vaniji od institucija Politi ari moraju sami osmisliti nove institucije Tranzicije redovno stvaraju dobitnike i gubitnike (nesuglasice iznutra i napadi izvana) Tranzicija nije obiljeje samo postkomunisti kih zemalja (latinoameri ke i afri ke postmilitaristi ke drave) Mogu e su i tranzicije iz demokracije

Uvode se demokratske institucije; odravaju se konstitutivni izbori Cilj: uspostava slobodno izabrane vlasti sa suverenim autoritetom 2 na ina tranzicije: a. reforme (postoje e elite pokre u mirne promjene npr. panija nakon Francka, Ma arska nakon komunista) b. ruptura (opozicija preuzima inicijativu, a stari se reim uruava izvana, ak i nasilnim putem npr. Rumunija nakon Ceausescua Pregovori izme u tvrdolinijaa, mekolinijaa te umjerenih i radikalnih reformista Svi najvaniji akteri navikavaju se na novu demokratiju i prihva aju je kao novu igru Zavrna faza demokratije Demokratija je konsolidirana kad osigurava prihva eni okvir za politi ko nadmetanje

3. Konsolidacija

KLASIFIKACIJA POLITI KIH SISTEMA

Prvi pristup komparativnim politi kim sistemima sadri u sebi apstraktni kriterij - logiku idealnih tipova Tvorac pristupa - Max Weber Ishodite pristupa - logika idealnih tipova Politi ke sisteme klasificira u tri temeljna oblika: harizmatska vlast vlast vo e tradicionalna vlast konzervativna vrijednost racionalna vlast zakonska vlast

 Metoda idealnih tipova u klasifikaciji politi kih sistema Idealni tipovi teorijski tipovi politi kih sistema na osnovu kojih procjenjujemo koliko je empirijski sistem blizu ili daleko od tih tipova od ideala Idealni tip = pomo ni model (koliko je realni sistem blizu idealnosti).

Vie teorijskih pristupa klasifikaciji politi kih sistema tradicionalni pristup normativno-institucionalni pristup eti ko-institucionalni pristup formalno-institucionalni pristup funkcionalisti ki pristup ekonomsko-klasni pristup mjeoviti pristup

1. TRADICIONALNI PRISTUP KLASIFIKACIJI politi kih sistema Pristup polazi od Herodota Herodot - kao kriterij za klasifikaciju politi kih sistema koristi oblik vladavine: Razlika izme u tri tipa politi kih sistema monarhija vlada pojedinac oligarhija vlada grupa demokracija vlada narod

Platon klasifikaciju temelji na broju onih koji vladaju i na inu na koji vladaju Razlika izme u dva tipa politi kih sistema dobri monarhija, aristokratija, demokratija loi tiranija, oligarhija

 Aristotel Dva segmenta vana za klasifikaciju upravljanje prema op em dobru i broj onih koji vladaju Razlikovanje dva tipa politi kih sistema dobri monarhija, aristokracija, politea (mnogo) loi tiranija, demokracija, oligarhija (malo)

Machiaveli Temelj klasifikacije tko je nositelj vrhovne vlasti u odre enoj dravi? Razlikovanje dva tipa politi kog sistema monarhija naslije em se dolazi na vlast republika postoje izbori

Jean Bodin (an Boden) Temelj klasifikacije - mjesto suverene vlasti (je li vlast nedjeljiva, neprenosiva, apsolutna) monarhija gdje je suveren samo jedan aristokracija gdje je suverena manjina demokracija gdje je suverena ve ina

(Jean Bodin, 1530-1596) an Boden je jedan od najzna ajnijih mislilaca 16. vijeka. U svom djelu est knjiga o republici istakao je po prvi put pojam suvereniteta, koji je izveo iz pojma maiestas (vrhovnitvo), kao osnovnog svojstva drave. Suverena vlast je nedeljiva, neprenosiva, jedinstvena, najvia vlast u dravi. To je ona vlast koja nema vlasti nad sobom niti sebi ravne. Zna ajno je re i da je sam Boden bio pristalica klerikalizacije drave.

Montesquie Osnova klasifikacije mjesto u kome je locirana suverena (lokalna) vrhovna vlast: republika kao kolektivno tijelo naroda princip vladavine je princip vrline monarhija vlast u rukama vladara princip asti despocija vlast pojedinca princip zastraivanja

2. NORMATIVNO-INSTITUCIONALNI PRISTUP klasifikaciji politi kih sistema Temelj pristupa - priroda principa organizacija vlasti Autor pristupa Karl Loewenstein Razlikovanje dva globalna modela politi kog sistema konstitucijski sistemi (demokratija) autokratija

Demokracija Polazite vlast je podijeljena i me usobno kontrolirana Pojavne forme demokracije Neposredna demokracija Anti ki ideal zajednice u kome su mali gradovi drave (polisi) Slobodni gra ani se skupljali na trgu i donosili odluke o njihovim ivotima Skuptinski sistem vlasti Parlamentarni sistem vlasti Predsjedni ki sistem vlasti

Autokratija autoritarne autokratije: apsolutna monarhija, cezarizam totalitarne autokratije: tradicionalna, socijalisti ka, faisti ka

3. FORMALNI PRISTUP klasifikaciji politi kih sistema Kriterij klasifikacije broj politi kih partija Jednopartijski politi ki sistemi Dvopartijski politi ki sistemi Viepartijski politi ki sistemi

4. FUNKCIONALISTI KI PRISTUP klasifikaciji politi kih sistema Autor pristupa Gabriel Almond kriterij klasifikacije - politi ki sistem kao skup funkcija Dva pristupa klasifikaciji Klasifikacija koja polazi od stepena diferenciranosti politi kih uloga Klasifikacija koja polazi od stepena specijalizacije institucija

Klasifikacija koja polazi od stepena diferenciranosti politi kih uloga: tradicionalno i moderno drutvo Zahtjeva podjelu rada i pove avaju se profesije Posljedica - pojava itavog niza specijalnih politi kih uloga koje se uslonjavaju

Klasifikacija koja polazi od stepena specijalizacije institucija: Predindustrijska drutva Nema razvoja industrije i podjele rada, Nema ni institucija Zapadna drutva Totalitarna naslanjaju se na tradicionalna drutva

5. EKONOMSKO-VLASNI KI PRISTUP klasifikaciji politi kih sistema Kriterij klasifikacije klasni kriterij Dva tipa politi kih sistema kapitalisti ki socijalisti ki

7. MJEOVITA PODJELA VLASTI kao pristup klasifikaciji politi kih sistema Polazite koritenje vie kriterija klasifikacije: a) Stepen ekonomskog razvoja b) Karakter politi kih ideologija c) Tip vlasti Pravljenje razlike izme u socijalisti kih kapitalisti kih zemalja u razvoju

ORGANIZACIJA DRAVNE VLASTI KAO KRITERIJ KLASIFIKACIJE

HORIZONTALNA ORGANIZACIJA VLASTI

Sutina klasifikacije - skup dravnih institucija, na in njihovog izbora organizacije i nadlenosti kao i njihov me usobni odnos Dva pristupa klasifikacije koja se temelje na organizaciji dravne vlasti Horizontalna organizacija vlasti Vertikalna organizacija vlasti Horizontalna organizacija vlasti = raspodjela funkcija dravne vlasti izme u razli itih organa vlasti na istom nivou zakonodavna izvrna sudska vlast

 Zakonodavna vlast donosi ustav, zakone i druga pravna akta ukida ili mijenja postoje e Izvrna vlast primenjuje i sprovodi zakone koje je donijela zakonodavna vlast (parlament, skuptina) u modernoj politi koj teoriji i vlasti = moe i sama donositi izvjesne mjere i zakone (koje esto i zloupotrebljava) Sudska vlast presu uje u sporovima izme u raznih subjekata prava (fizi ka i pravna lica tj. institucije), kanjava krivca za povredu pravnog poretka

Tri tipa horizontalne organizacije vlasti Sistem jedinstva vlasti Predsjedni ki sistem Parlamentarni sistem

1. SISTEM JEDINSTVA VLASTI skuptinski sistem (konventski-fran.) = centralna pozicija skuptine neposredni izbori skuptine od strane gra ana Obiljeja skuptinskog sistema: Bira i imenuje predstavnike izvrne vlasti i sudske vlasti Izvrna vlast nema mogu nost traiti rasputanje skuptine Ostali organi vlasti odre eni i funkcionalno podre eni skuptini zato se naziva SISTEM JEDINSTVA VLASTI

2. PREDSJEDNI KI SISTEM Prva karakteristika: sistem stroge podjele vlasti. 2 oblika predsjedni kog sistema: 1) monocefalna ekzekutiva - predsjednik je u isto vrijeme i ef drave i ef vlade 2) bicefalna predsjednik je ef drave (npr. monarhija monah, republika predsjednik; ef vlade posebno) Druga karakteristika: odsustvo mehanizma na druge vlasti i obrnuto. Parlament ne moe oboriti predsjednika. Predsednik ne moe raspustiti parlament. Tre a karakteristika: stroga podjela poslova. Sudska vlast pripada sudovima koju obavlja na elu samostalnosti i nezavisnosti. (ko nica-ravnotea vlasti)

3. PARLAMENTARNI SISTEM sistem meke (gipke) podjele vlasti odgovornost vlade prema parlamentu izbor vlade u parlamentu parlament nadzire i kontrolira vladu (zastupni ko pitanje, interpelacija, glasanje o povjerenju vlade, glasanje o budetu) Ovla enja parlamenta: ustavotvorna (donosi ustav) zakonodavna (donosi zakone) kontrola vlade i vezano za izbore

POZICIJA EFA DRAVE Izbor u parlamentu Sutinska ovla enja jako mala, Funkcija samo reprezentativna Predsjednik samo simboli ki ef drave Neposredni izbor gra ana poziva se na politi ki integritet, vrsta pozicija predsjednika, jak po ovla enju

BROJ DOMOVA U PARLAMENTU jednodomni jedna skuptina birana od strane gra ana dvodomni donji dom gra ani, gornji dom predstavnici u lanicama drave (federacija) viedomni konfederacija izdvojeni gra ani aristokracija

NA IN IZBORA VLADE Kabinetska vlada (GB) Sutina = postojanje ueg kabineta = ministri koji ine dio vlade koji izdvojen kao kabinet Parlamentarna vlada (BiH) Bira se u parlamentu, ima sastav ministarski i vezan za parlament Kancelarska vlada (Njema ka i Austrija) Parlament bira predsjednika vlade koji bira ministre koji mu odgovaraju

VERTIKALNA ORGANIZACIJA VLASTI

= teritorijalna organizacija vlasti odre uje uspostavljanje organa dravne vlasti na razli itim nivoima vlasti uspostavlja odnosi izme u centralnih i necentralnih organa vlasti U okviru vertikalne organizacije vlasti razlikuju se: unitarna drava sloena drava konfederacija lokalna samouprava

Unitarna drava Jedinstvena prosta drava (po organizaciji) s jedinim centralnim nositeljem dravne vlasti Funkcije dravne vlasti nisu podeljene izme u centralnih i necentralnih organa vlasti Dva principa organizacije:
1) Decentralizacija prenoenje izvrnih (operativnih) funkcija na lokalnu samoupravu (necentralne organe) 2) Dekoncentracija vlasti prenoenja izvjesnih ovla enja s necentralnih organa vlasti na lokalne (nie) organe vlasti

Sloene drave

Unija zajednica drava (Francuska)

Sjedinjena Realna Personalna drave koje priznaju istog vladara

Federacija savezna drava (Njema ka)

Supremacija federacije organi vlasti na saveznom nivou su na vlasti Autonomija federalnih jedinica svaka lanica ima izvestan stepen autonomije.

Konfederacija = savez suverenih drava sama po sebi nije drava (sli na je uniji - unije su ire) mora postojati ugovor o formiranju, nemaju supremaciju saveznih organa vlasti kao to je slu aj kod federacije.

Regionalne drave (Italija, panjolska)

regioni su ustavne kategorije sa svojim nivoom vlasti. Regioni imaju pravo ustavnosti, nezavisnosti, nemaju odlike dravnosti