prof. Dr.

SEAD DIZDAREVI






Sarajevo, 2013 godine


2


Izdava:
Centar Evropskog puta u BIH

Recenzenti:
Mehmed Kenovi, prof, dr , radnog prava


Lektor:
Edita Martinovi
Zaim Beria

Naslovna strana:
Emina Dizdarevi


Grafiki dizajn:
Stela Ibrovi
Sanela Mujinovi - Ibrica

tampa:



Za tampariju:



Tira: 500 komada






3

S A D R A J

I. POJAVA I RAZVOJ RADNOG PRAVA 6
I.1. Rad i njegove vrste ......................................................................... 12
I.2. Prvi ogranizovani oblici rada .......................................................... 16
I.3. Faze razvoja radnog prava .............................................................. 20
I.3.1. Prva faza razvoja radnog prava ............................................. 22
I.3.2. Druga faza razvoja radnog prava .......................................... 24
I.3.3. Trea faza razvoja radnog prava ........................................... 27
I.3.4. etvrta faza razvoja radnog prava ........................................ 29
I.4. Poeci pravnog ureivanja radnog prava .......................................

32
II. OBLIKOVANJE I NASTANAK RADNOG PRAVA KAO
POSEBNE GRANE PRAVA ...............................................................


36
III. MEUNARODNA ORGANIZACIJA RADA ................................. 40
III.1. Osnovne karakteristike .............................................................. 40
III.2. Organi i akti MOR-a .................................................................. 42
III.2.1. Opta konferencija MOR-a ........................................... 43
III.2.2. Administrativni savjet MOR-a ...................................... 45
III.2.3. Meunarodni biro rada MOR-a ..................................... 46
III.2.4. Komisije i komiteti MOR-a ........................................... 47


III.2.5. Osnovni elementi Ustav MOR-a ................................

50
IV. LJUDSKO PRAVO NA RAD 93
IV.1. Izvorni radnog prava .................................................................. 94
IV.2. Domai izvori radnog prava i osnovni elementi rada ................ 98
IV.2.1. Ustav kao izvor radnog prava ........................................ 100
IV.2.2. Zakoni kao izvor radnog prava ...................................... 101
IV.2.3. Podzakonski akti kao izvor radnog prava ...................... 102
IV.2.4. Meunarodni izvori radnog prava ................................. 103
IV.2.5. Primjene i uticaj meunarodnih akata na domae radno
zakonodavstvo ...........................................................................

107
V. PROPISI IZ OBLASTI RADA DOMAI I MEUNARODNI .... 110
V.1. Propisi nivo drave BiH ............................................................ 110
V.2. Propisi FBIH ............................................................................. 110
V.3. Propisi RS BIH .......................................................................... 110
V.4. Propisi Brko Distrikt ................................................................ 110


4
V.5. Konvencije iz oblasti rada .........................................................

110
VI. MEUNARODNI OSNOVNI ELEMENTI IZ OBLASTI RADA
Evropska konvencija o ljudskim pravima ..........................................

117
VII. TEORIJE IZ OBLASTI RADA .......................................................... 122
VII.1. Teorija institucije ....................................................................... 126
VII.2. Teorija rada za vie ciljeve ........................................................ 128
VII.3. Ugovorna teorija ........................................................................

131
VIII. SVJETSKI MODELI RADA ............................................................... 138
VIII.1. Ameriki model rada ............................................................... 139
VIII.2. Japanski model rada ................................................................ 141
VIII.3. Evropski model rada ...............................................................

142
IX. KOLEKTIVNO RADNO PRAVO ..................................................... 143
IX.1. Kolektivno radno pravo ............................................................ 144
IX.2. Ugovorne strane ........................................................................ 149
IX.3. Predmet kolektivnih ugovora .................................................... 149
IX.4. Forma i znaaj kolektivnih ugovora .......................................... 152
IX.5. Sindikat i kolektivno pregovaranje ............................................ 157
IX.6. Historijski razvoj odnosa poslodavaca i radnika kroz proces
kolektivnog pregovaranja ..........................................................
164
IX.7. Participacije u pregovaranju radnika, poslodavaca i vlada ....... 169
IX.8. Vrste kolektivnih ugovora ......................................................... 171
IX.9. Kolektivno pregovaranje po pojedinim djelatnostima ............... 174
IX.10. Kolektivno pregovaranje u BiH .................................................

179
X. EVROPSKO KOLEKTIVNO RADNO PRAVO ..............................

183
XI. OPI KOLEKTIVNI UGOVOR .........................................................

186
XII. GRANSKI KOLEKTIVNI UGOVOR ............................................... 201
XII.1. Granski ugovor s osnovnim specialis elementima .....................

203
XIII. PRAVNILNIK O RADU .......................................................................

224
XIV. UGOVOR O RADU (praktian primjer) ............................................


232


5
XV. DEKLARACIJA MOR-A O TEMELJNIM NAELIMA I
PRAVIMA PRI RADU .........................................................................


236
XVI. RADNI ODNOS I NJEGOVE KARAKTERISTIKE ...................... 249
XVI.1. Osnovna pitanja u vezi s radnim odnosom ........................... 255
XVI.2. Ugovor o radu ....................................................................... 259
XVI.3. Zasnivanje, trajanje, vrste i prestanak radnog odnosa .......... 265
XVI.4. Smetnje za zasnivanje radnog odnosa .................................. 271
XVI.5. Vrste radnih odnosa .............................................................. 277
XVI.6. Radni odnos dravnih slubenika u BiH .............................. 279
XVI.7. Radno vrijeme ....................................................................... 287
XVI.8. Odmor i odsustva .................................................................. 289
XVI.9. Odsustva sa rada ................................................................... 290
XVI.10. Plae i naknade ..................................................................... 292
XVI.11. Arbitraa ............................................................................... 294
XVI.12. trajk ....................................................................................

295
XVII. SAECI NAJVANIJIH ELEMENATA RADNOG PRAVA ........ 299
XVII.1. Ispitna pitanja radno pravo ................................................... 315
XVII.2. Zakon o radu ...........................................................................

323
XVIII. ZAKON O DRAVNOJ SLUBI ....................................................... 406
LITERATURA ..................................................................................... 416



6
I - POJAVA I RAZVOJ RADNOG PRAVA


Radno pravo je danas jedna od najznaajnijih grana prava.
Da bi se to potvrdilo, potrebno je vratiti se u dugu historiju rada i
ivota ljudi od najranijih vremena i sagledati na koji nain je
radno pravo postalo posebnom granom prava.
Na samom poetku potrebno je ukazati da je radno pravo dug
vremenski period bilo u sastavu drugih grana prava, tako da je
itava historija radnog prava odnosno radnog zakonodavstva i
radnih statusa bila je vezana uz druge grane prava.
Radno pravo je kroz historiju imalo razliitih perioda u
kojima je u nekim perioduima praktino radno pravo imalo
izuzetno vanu uslogu i postajalo, jedna od kljunih grana
pravne nauke. Jednako tako , u nekim drugim periodima
odnosno fazama razvoja radnog prava praktino itav
drutveni ivot tih vremena bio je okupiran radnopravnim
statusima i odnosima izmeu poslodavaca, radnika i vlada,
odnosno organa vlasti, u tim vremenskim periodima. Postojali
su u historiji i periodi kada je radno pravo bilo u potpunosti u
drugom planu, i kada su radnopravni elementi koji su se tako
mogli definirati u nekim vremenskim periodima bili zanemareni,
jer praktino to je bila dominacija jedne strane - poslodavaca kako
ih zovemo u dananjem vremenu, a s druge strane interesi radnika ,
to jest onih koji su stvarali nove vrijednosti praktino su bili
pogaeni i nisu uopte dolazili do izraaja.
Takvi odnosi u radnom pravu od praktino najniih
elemenata do veoma visokog nivoa rasprava u tadanjim
drutvenim i pravnim sistemima karakterisali su radno pravo kroz
dugu historiju.


7
Posmatranje i oblikovanje radnog prava kao posebne grane
radnog prava vezano je iskljuivo za nivo ostvarivanja ljudskog
prava na rad kao jednog od osnovnih ljudskih prava. Dug
vremenski period praktiki najosnovnija ljudska prava na ivot i
pravo na rad, bila su praktino zapostavljena, posebno pravo na
pravican rad i naknadu za rad.

Nije se uopte vodilo rauna o nekom vidu ravnopravnosti i
pozitivnom uinka, u kojem bi radnik osjetio da je uvaavan, da je
subjekt u pravu ili da moe da utie na proces rada u kojem je
najvaniji inilac. Ako se poe od najranije zajednice kroz
feudalni, robovlasnicki pravni sistem, poetke kapitalistikog
sistema do dananjeg vremena onda je mogue sagledati da je
radno pravo prolazilo kroz razliite oblike a prije svega
transformisalo se kroz druge grane prava. Radno pravo kao
poseban element izuavanja nije ni postojalo niti se pominjalo do
poetka 19. stoljea kada aktivno na scenu stupaju dvije strane
koje su presudne u regulisanju statusa iz oblasti rada a to su na
jednoj strani radnici koji su osnova radnog prava, i sa druge strane
poslodavaci .Poseba je uloga Vlada u toj tripartitnosti gdje drava i
dravne institucije su imale posebnu ulogu, sa aspekta
zakonitosti i postojanja propisa koji e regulisat uzajamne odnose
u zakonima i ugovorima izmeu radnika i poslodavaca.
Posebno u ovom kontekstu je mogue spomenuti kod
oblikovanja radnog prava, kao posebne grane prava, ostvarivanje
prava po osnovu rada i u vezi sa radom.
Tu se posebno treba istaknuti injenica da realizacija ili
samo pominjanje prava u vezi sa radom, ili po osnovu rada, dolazi
u sasvim kasnoj fazi ,a to su prije svega prava koja se odnose na


8
socijalne, zdravstvene ili penzione elemente koji su karakteristika
kasne faze razvoja radnog prava.
Pojavom najamnih odnosa, odnosno oblikovanje takvog
naina rada u okviru radnog prava, dat je znaajan ton, da se
praktino kroz pojavu najamnih radnih odnosa poinju definirati
prvi elementi radnog prava.
Kada se ue u konkretnost prostog oblika najamnih radnih
odnosa onda je mogue sagledati da osnovni postulat koji je
inaugurisan u tim radno pravnim statusima od toga vremena do
dananjih vremena, jeste dobrovoljnost i potreba za poslom ,makar
i pod neravnopravnim odnosima u takvim radnopravnim
statusima. U elementima najamnih radnih odnosa nije mogue
sagledati te kljune postulate jer praktino u najamnim radnim
odnosima vlasnik sredstava za proizvodnju, odnosno poslodavac,
je onaj koji je davao poslove radnicima, bio je u potpunosti u
prednosti i nije mogue govoriti o uticaju radnika na bilo koju
sferu iz oblasti rada. Takvi odnosi su se dugo zadrali jer se mora
konstatovati na poetku da je nesrazmjer izmeu ponude i
potranje za radom bio ogroman. Mnogo je vea bila ponuda za
radom nego to je bilo mogunosti da najamni radnici rade na
razliitim poslovima kod poslodavaca jer jednostavno poslodavac
u takvoj situaciji u tom periodu razvoja radnog prava imao je
apsolutnu mogunost da praktiki ostvaruje ekstra dobit u svoju
korist a da radnika prava, radnike zarade i prava po osnovu rada,
su bila zanemarena, i zavisila su od volje poslodavca-
Meutim, u ovom kontekstu potrebno je vratiti pogled i
sagledati statuse radnika na prethodne periode rada u nekim
pravnim sistemima, poevi od prve zajednice, kroz poetni period
feudalnog drustva, gdje su radnici tada bili skoro kao objekt u


9
pravu- Oni nisu bili aktivni inioci procesa rada a da nisu bili
subjekti u pravu.
Ta pravna anomalija da ivi ovjek koji je po prirodi roenja
subjekt u pravu u ovakvom poetnom periodu feudalnog sistema ili
robovlasnikog sistema praktino je tada radnik bio objekt u
pravu.
Poslodavac je imao apsolutnu vlast ak i nad njegovim
ivotom, a pogotovo ta prava i prava rada su bila pogaena kada
su se ona svodila na elemente zarade ili na neka druga prava po
osnovu rada.
Dolaskom i zaivljavanjem najamnih radnih odnosa koji su u
toj formi trajali znaajan vremenski period, prava radnika su bila
na minimumu, i tu se dogaaju situacije da su radnici stjerani u
ugao i na sam rub mogue egzistencije,. Primjenjivana je
brutalna eksploatacija prema njima, i tu se na bazi ponude i
tranje za poslom vrila gruba eksploatacija,, tako da su radnici
radili i do 18 sati u toku jednoga dana, a imali su minimalne
naknade, pod stalnom prijetnjom neisplaivanja zarada ili fizikom
prijetnjom, tako da su radnici u tom vremenu bili u veoma tekoj
agoniji.Takva situacija radnike tjera na grubo nasilno ponasanje, a
posebno u jednom periodu koji je karateristian za radno pravo, a
to je period prvih manifaktura i prve industrije Tada se pojavljuju
novi elementi u kojima radnici poinju da se udruuju u prva
udruenja u prve esnafe i da tako skupljeni u jednu cjelinu
pokuaju da kod poslodavaca ostvare svoja prava koja im
prirodno pripadaju jer ta prava proistiu iz njihovog rada.
Radnici su esto i nasilnim putem kroz historiju, ostvarivali svoja
prava a posebno je to bilo karateristino za Englesku, Francusku,
Njemaku i druge industrijske zemlje zapadne Evrope. U to
vrijeme industrija je bila kolijevka prvih udruivanja radnika u


10
pravcu zatite svojih prava. Oni su na taj nain pokuali da prisile
poslodavce da ostvare odreene ustupke vezano za radno
vrijeme, naknade za rad, uslove rada, zdravstvenu zatitu i jo
neke elemente procesa rada.

Bijeda i teak poloaj radnika u to vrijeme, dovela je do
njihovih nasilnhi protesta kada se dogadja unitavanje sredstava
za rad. Radnici su na taj nain natjerali poslodavce da u odreenoj
fazi poputaju i radnicima poinju udovoljavati u nekim njihovim
najosnovnijim zahtjevima. Iako su to bili minimalni ustupci ipak su
bili znaajni sa aspekta radno prava i poetka oblikovanja radnog
prava u smislu da se poinju deavati prvi pregovori koji e biti
poetci kolektivnoj pregovaranja izmeu radnika i poslodavaca sa
jedne strane i drugi dio koji se odnosi na oblikovanje prvih propisa
iz oblasti rada to praktino radno pravo dovodi u sferu da radno
pravo polako od tih poetaka poinje da izlazi iz drugih grana
prava i da se ono poinje definisati kao posebna grana prava.
Donoenjem prvih, zatitnih zakona, i dogovora izmeu
radnika i poslodavaca, odnosno ondanjih organa vlasti, radno
pravo se pomjera u smjeru oblikovanja svoje samostalnosti a
naputa graansko pravo u kojem je do tada najveim dijelom bilo
obuhvaeno i bilo u minimalnom dijelu regulisano pravo vezano za
radne odnose.
Poeci radnikih zahtjeva organizovanih kroz esnafska
udruenja i druga udruenja su upravo prvi zaeci radnog prava
kao posebnog dijela u tadanjem graanskom zakonodavstvu, jer
poznati su dijelovi radnog prava koji se nalaze u francuskom
code civil zakonodavstvu ili graanskom zakonodavstvu
Njemake i Italije i to u periodu 1804. godine kada je donesen


11
francuski ,,code civil,, zakonik i 1811. godine kada je donesen
austrijski graanski zakonik.
U ovim i slinim propisima iz tog vremena prvi put su
praktino na jedan organiziran nain zabiljeeni i prvi elementi
koji se odnose na radno pravo koji su bili sastavni dio graanskog
prava. Deavanja koja e krenuti u vie faza razvoja radnog prava
tj. etiri grupacije poteza koji su uraeni u tom periodu vezano za
radno pravo, ono od tog perioda, od osnovnih graanskih
zakonika, poinje da se oblikuje kao posebna grana prava, a to je
u stvari vezano za prve poetke 19. vijeka.
Dalji razvoj radnog prava poslije poetaka i prvih elemenata
oblikovanja radnog prava na poetku 19. vijeka je karakteristian
za period poetnih kapitalistikih odnosa u obliku organizovanja
rada, sredstava za rad, proizvodnje i ostvarivanja prava iz radnog
odnosa i po osnovu rada. Naknadni elementi koji se pojavljuju u
prvoj polovini i sredinom 19. vijeka su veoma karakteristini u
smislu da se u jednom periodu veoma ubrzano dogaaju znaajni
procesi iz oblasti rada, kako u praktinom tako i u teoretskom
smislu, gdje upravo u tom periodu nastaju i znaajne teorije iz
oblasti rada u kojima se prije svega oblikuje princip da je rad
osnovna ljudska vrijednost i da rad treba da predstavlja pored
prava na ivot i osnovno ljudsko pravo na rad. Tada
praktino u jednom periodu radno pravo postaje glavni
element oblikovanja i redigovanja u tadanjem kapitalistikom
drutvenom ureenju i poinju se dogaati prvi elementi
stvaranja socijalne pravde i socijalne drave.
Ta karakteristika je veoma vana jer veliki dio prava koji su
do tada pripadali poslodavcu koji je do tada suvereno vladao
prostorom u oblasti rada i radnih odnosa poinju polako od njega
da nestaju, bilo da se radi o dogovornim elementima kroz prve


12
vidove kolektivnog pregovaranja ili ostvarivanja radnickih prava
nasilnim putem.Tada poinje da se prenose dijelovi prava na
stranu radnika i ostvarivanje osnovnih prava iz oblasti rada , to e
i rezultirati donoenjem prvih posebnih zakona iz oblasti rada, prije
svega u Francuskoj, Njemakoj, Engleskoj, paniji i drugim
zemljama Zapadne Evrope.
Taj trend regulisanja radnopravnih statusa i oblikovanja
radnog prava kao posebne grane prava kroz prva ZATITNA
RADNIKA ZAKONODAVSTVA, aktivno je iao do prvih
poetaka 20. stoljea, kada e 1919. godine, POSLIJE
OKONANJA PRVOG SVJEDSKOG RATA, biti i
oformljena Meunarodna organizacija rada u Parizu. Ona e
znaajno unaprijediti i verificirati vane standarde iz oblasti
rada koji se odnose prije svega na trajanje radnog vremena,
zatitu na radu, uslove rada, prava po osnovu rada i praktino
dovesti do toga da se prvi put u historiji na identian nain
urede prava i obaveze iz oblasti rada u zemljama zapadne
Evrope . I druge zemlje, bez obzira na lanstvo preuzeti e skoro
sve dostignute standarde , tako da se ujednaavaju prava za
radnike na irem meunarodnom plavu te e se na taj nain
otpoeti ostvarivati tripartitni kontakti izmeu radnika,
poslodavaca i vlada kroz dokumente i akte kao sto su
konvencije, meunarodne ugovore, deklaracije , preporuke i druge
meunarodne akte koji su i danas osnova modernog evropskog
radnog prava.







13
I.1. Rad i njegove vrste

Rad kroz historiju je imao razliitiu verifikaciju i razliit
tretman bilo da se radi o neposrednom odnosu poslodavaca i
radnika ili da se rad verifikuje kroz odreena dokumenta ili zakone
u pojedinom vremenskom periodu.
Rad i njegov znaaj za radno pravo je bio presudan, a prije
svega u aktivnostima ovjeka koji je imao stalnu obavezu da radi,
da proizvodi odreene materijalne vrijednosti a kroz to i stie
svoje pravo da od poslodavca ostvaruje odreene koristi za sebe i
za svoju porodicu.
Historijski posmatrano rad je bio razliito tretiran u
razliitim vremenskim periodima i politikim sistemima. Kroz
itavu historiju bila je stalna borba za rad odnosno za osnovno
ljudsko pravo na rad i prava po osnovu rada , s tim da je praktino
najveim dijelom ta borba bila nasilana. Sav taj napor rezultirao
je da se odnos radnika i poslodavaca oblikuje na jedan nain koji
je i danas osnova evropskog radnog prava a to je prije svega
traini princip iz oblasti rada. Sve to bilo da se radi o potrebi za
zasnivanje radnog odnosa u smislu intelektualnog rada, fizikog ili
nekih drugih vidova rada, ali da se kroz rad valorizaciju odreenih
prava u vezi sa radom.
Razvile su se mnogobrojne i razliite teorije o radu,
koje su se praktino, omogue do zbog istog predmeta
posmatranja, a to je rad i prava po osnovu rada da budu
sublimirane u nekoliko definicaja, a od njih su
najkarakteristinije:
1. rad je centralna ljudska vrijednost,
2. rad je odluujui element i vrijednost u razvoju ovjeka,
3. rad je meusobni odnos subjekata u u procesu rada,


14
4. rad povezuje razliita zanimanja u stvaranju novih
vrijednosti,
5. rad je odnos odreenog posla i drugih aktivnosti u
ljudskoj zajednici prilikom stvaranja novih vrijednosti.
Ove teorije su na teoretski nacin doprinijele da dio
aktivnosti na internacionalnom planu vezan za rad , u razliitim
vremenskim periodima imale su vei ili manji uticaj da se u
konkretnom smislu reguliraju odreena prava iz oblasti rada koja
su do tada imali poslodavci, a radnici su kroz oblike kolektivnog
pregovaranja s poslodavcima i vladama pratili taj trend.
Historiju oblikovanja rada mogue je gledati u razliitim
fazama pa tako i oblikovati vrste rada, a one su karakteritine u
slijedeim oblicima :
1) umni i fiziki rad,
2) realni i apstraktni rad,
3) minuli i tekuiad,
4) sloeni i jednostavni rad
5) produktivni i neproduktivni rad, itd.

Ove karakteristine vrste rada su u razliitim vremenskim
periodima razliito tretirane, tako da se ovaj rad, prije svega, moe
kvalifikovati u smislu drutveno potrebnog i obaveznog rada ili
rada koji je praktino bio neobavezan i koji je imao elemente
povremenih poslova zavisno od sezone ili potrebe veeg
angamana radnika u industriji ili nekoj drugoj grani djelatnosti.
Kada se govori o radu i vrstama rada posebno kroz neki
historijski period, onda je potrebno ukazati na dileme da se bilo
kakav napor pri obavljanju nekog posla, moze smatrati radom,
nego samo radom se u smislu rada moza smatrati onaj dio
aktivnosti koji se dfinie kao neophodan rad. To je rad koji se


15
pretvara u drugu vrijednost to znai da ljudska aktivnost koja je
organizovana i uraena na predvieni nain smatra se radom, a ne
bilo koja aktivnost ovjeka da se u tom smislu smatra radom.

U tom kontekstu nastale su brojne teorije iz oblasti rada,
teorije iz oblasti zatite na radu kao i definicije i teorije koje se
odnose na ostvarivanje prava iz oblasti rada i u vezi sa radom.
U dugoj historiji razvoja radnog prava u razliitim
vremenskim periodima, pojedini elementi rada razliito su
posmatrani i tretirani bilo u praktinom ili u teoretskom smislu
Koz razne teorije i kroz praktian rad dolo se do posbne
nauke o radu koja se naziva ergologija ,i koja se definie
kao posebna nauka o radu. Objedinjavanje rezultata posebnih
naunih podruja bilo da se radi o psiholokom posmatranju
rada, ekonomskom elementu rada, socijalnom elementu rada,
fiziologiji rada, drutvene korisnosti rada i drugih elemenata
koji utiu da se postigne novostvorena vrijednost, ova nauka se
afirmisala, tako da se praktiki ergologija oblikuje u posebnu
nauku o radu koja je opi pojam za definisanja rada, radnih
statusa i posebno onog elementa koji se odnosi na osnovno ljudsko
pravo na rad u smislu da se to pravo koristi u manjoj ili veoj
mjeri.
Ergologija kao posebna nauka o radu ima integrativnu
funkciju koja se oituje u objedinjavanju svih istraivanja koja
doprinose objanjavanju nekih principa vezano za rad i
poboljanju cjelokupnog osvrta na rad i radne statuse.




16
Nauni pristup radu doprinio je da se pojedini dijelovi i
elementi rada i radnih statusa rasvijetle na jedino moguem i
pravom principu.
Sagledavajui cjelokupni opus teorija iz oblasti rada i
vrsta rada kao i pojedince koji su bili nosioci tih teorija,
potrebno je u ovom kontekstu istaknuti jednog od najveih
savremenih predstavnika ergologije dr. Huberta Hilfa koji
definie ergologiju sa posebnih stanovita u smislu da ona
predstavlja nauni opus i osnovni pojam definiranja svih
dijelova i elemenata rada koji predstavljaju struni dio u
rasvjetljvanju kompletnog rada kao osnovnog ljudskog prava.
Posebno je znaajan Hubertov opus kao i opus drugih
teoretiara iz oblasti nauke o radu koji se odnosi na elemente
koji ine rad kao cjelinu a prije svega na elemente zatite i
uslova iz oblasti rada, fiziologije rada, zatite na radu ,
psihoanalitike iz oblasti rada, nauke o proizvodnji i
savremenim modelima vezanih za analize rezultata iz oblasti
rada, to sve u potpunosti sa drugim elementima ini da je
praktino teoretski i nauni dio iz oblasti rada pokriven u
znaajnoj mjeri kroz ergologiju kao posebnu nauku vezanu za
rada.
Pozitivna je strana da se kroz nauan i relevantan nain
valorizuje ovjekov radni uinak na radnom mjestu a sve u
odreenoj pravnoj i zakonskoj regulativi.








17
I.2. Prvi organizovani oblici rada

Polazei od injenice da je sutina radnog prava u dananjim
definicijama i pravnim propisima regulirana kao dio koji se odnosi
na reguliranje radnopravnih statusa zaposlenika u odnosu na
poslodavce, ureivanje individualnih i kolektivnih prava kroz
individualne i kolektivne pravne propise kao i reguliranje prava iz
oblasti rada i prava po osnovu rada , nemogue je da se u ovom
dijelu prvih organizovanih oblika rada ne sjetimo itavog
historijskog perioda borbe radnika za osnovna radnika prava i da
se ne pomene obespravljenost i bijeda radnika kroz itave
historijske periode koji seu do dananjeg vremena.
Historijski nastanak i odvajanje radnog prava od
graanskog prava kroz graanske zakonike kao posebne grane
prava, upravo je bio produkt udruivanje radnika na interesnim
osnovama gdje su radnici praktino kroz radniku borbu i razliite
nasilne oblike poeli da ostvaruju prve i osnovne pozitivne
elemente iz oblasti rada.
Potrebno je ukazati da mirnim putem vlasnici sredstava
za rad i za proizvodnju nikada nisu pristajali na radnike
zahtjeve da se poboljaju njihovi osnovni statusi iz oblasti
rada, pa upravo zbog toga su u historiji radnici esto
pribjegavali nasilnim metodama za ostvarivanje svojih
osnovnih prava.
Ove aktivnosti neophodno je povezati sa velikom
obespravljenou radnika, i nedostataku bilo kakvih propisa a prije
svega obinih ugovora o radu ili drugih pravnih dokumenata koji
bi garantirali odreena prava radnika.


18
Uslovi rada i prava iz radnog odnosa praktino su bili
nikakvi, u robovlasnikom, feudalnom i u poetnom dijelu
kapitalistikog pravnog sistema.
Napor u radu, rad djece, ena, noni rad, rad bez zatite
radnika, a posebno djece, trudnica, rad u opasnim hemijskim
procesima koji su izazivali po automatizmu bolest i smrt
radnika, rad u ekstremnim uslovima bilo da se radi po velikim
hladnoama, vruinama, rad pod zemljom, vodom, izazivali su
ogromni revolt radnika to je kulminiralo VELIKIM I
STALNIM KRVAVIM PROTESTIMA krok historiju a
posebno poetkom 19. stoljea.
Radnici su kroz svoje radnike buntove prisiljavaju
poslodavce i vlade tadanjih zemalja zapasne Evrope, prije
svega Englesku, Njemaku i Francusku, da se donese prvo
zatitno zakonodavstvo po kojem bi radnici imali odreene
garancije vezano za svoj rad i za uslove rada.
Kroz te periode oscilirali su statusi radnika , gdje praktino
ovjek koji je radio poslove za drugog ovjeka ili za grupu ljudi se
smatrao u odreenom vremenskom periodu kao objekt u pravu
to znai da nije praktino ni imao najosnovnije ljudsko pravo da
se naziva subjekt u pravu . Teko je bilo tada govori o nekim prvim
zajednickim elementima u kojima bi se mogle definirati i dvije
strane, dakle jedna strana radnici koji su obavljali odreene
poslove a preteno su bili vezani za poljoprivredu i neke druge
djelatnosti i sa druge strane poslodavce odnosno vlasnike,
robovlasnike ili vlasnike sredstava za proizvodnju.
Esnafska udruenja i radnika industrijska udruenja,
doprinijela su da se preteno nasilnim putem zbog grube
eksploatacije i bijednog statusa radnika , u tom vremenu ,
ponu nazirati prvi organizovani oblici rada, a samim tim i


19
stvaranje prvih poetnih pravnih garancija po kojima e radnici
ostvarivati svoja prava.
U tom vremenskom periodu koji je preteeno vezan za
poetke kapitalistikog sistema poinju da se stvaraju prvi obrisi
elemenata rada koji su praktino pravno bili zapisani i koji su bili
odreena garancija radnicima da e svoja prava iz oblasti rada
ostvarivati na jedan utvreni nain a ne kao to je u tom periodu
bilo da sva prava za radnike zavise od volje poslodavca.
Borba radnika za svoja radnika prava bila je presudna i ona
je uticala da se radno pravo izdvoji iz graanskog prava,
odnosno drugih grana prava sa kojima je radno pravo bilo u
doticaju kao to su u kasnijem periodu ustavno pravo, upravno
pravo, porodino pravo i neke druge grane prava.

Radno pravo, tog vremena, doprinijelo je da se u
kasnijem periodu ono kroz posebno svoje zatitno
zakonodavstvo u odreenom periodu naziva fabriko radno
pravo, a kada su se kroz odreene aktivnosti ostvarivanja
prava bilo da se radi u Engleskoj, Njemakoj i drugim
evropskim zemljama u kojima su bili prvi poeci progresa i
donoenja prvih zakona kao to je to primjer u Francuskoj
prvi radniki zakon, tada radno pravo u odreenom dijelu se
naziva radno i sindikalno pravo ili pravo rada i na rad, to je
sve doprinijelo da se do poetka 19. stoljea u pravom smislu
radno pravo oblikuje u posebnu granu prava sa svim
elementima koje sainjavaju i druge grane prava.
Danas radno pravo je najrasprostranjeniji naziv za ovu granu
prava u svijetu i kod nas . Ovaj naziv je prihvacen kao uobiajeni
naziv za rad i radne statuse mada se on u savremenim pravnim
sistemima umnogome razlikuje kada je to skoncentrisano na


20
elemente rada i na valorizaciju rada kao osnovne ljudske
vrijednosti.
Takvi prvi, poetni elementi koji su uticali da se danas radno
pravo oblikuje kao posebna grana prava sa velikim brojem pravnih
propisa iz te oblasti, moda jednom i najveom pravnom
regulativom obzirom da radno pravo praktino ima skoro identine
elemente u svim zemljama na svijetu jer radni procesi su toliko
sloeni da je potrebno i da radno pravo kao posebna grana prava se
definjie u pojedinostima zavisno od specifinosti rada u pojedinim
oblastima. Zbog toga danas postoje i posebne karakteristike radnog
prava i oblika koji se definiraju kroz posebne radne statuse zavisno
od zemlje i pravnog sistema i razvijenosti radnopravnih statusa.
Karakteristike rada u Evropskoj uniji,je posebnost za sve njene
lanice, koje imaju usaglasenost prevnih sistema rada i standarda,
a sve to utce i na nas, obzirom da i Bosna i Hercegovina pripada
tom evropskom prostoru, a i sama je dug vremenski period ili
praktino itavu historiju dijelila univerzalne standarde rada i
radnog prava koji su inaugurisani u EU , i s radnicima , koji i danas
rade po standardima u Evropskoj uniji i zemljama evropskog
radno-pravnog sistema.
Kod nas u odreenim elementima postoje i neke crte
anglosaksonskog pravnog sistema iz oblasti rada koji se posebno
manifestuje kroz dijelove koji se odnose na svjetski poznate
modele rada

Karakteristike evropskog modela rada, prije svega
odnose se na slobodu kretanja radnika za poslom u lanicama
Evropske unije to je direktni produkt naunog osvrta u smislu
da se stvaraju elementi da radnici imaju praktino ujednaena
prava i obaveze u itavoj zoni Evropske unije tj. da jedinstvene


21
meunarodne standarde preuzimaju sva nacionalna radna
zakonodavstva, tako da je tu definirana sloboda kretanja
radnika u itavom evropskom prostoru i ostvarivanje
identinih prava iz oblasti rada.

Druga vana karakteristika koja je nastala kao plod
historijskih kretanja iz oblasti rada i nauke o radu jeste jednakost
u pristupu poslu kao i jednakost mukaraca i ena u pravu na rad.
Posebno je vana karta Evropske zajednice osnovnih
socijalnih prava iz decembra 1989. godine za lanice zemalja
Evropske unije i drugih zemalja gdje se uvodi jedan katalog
osnovnih prava iz oblasti rada i socijalne zatite.
Karakteristika rada u Evropskoj uniji jeste da su nacionalna
radna zakonodavstva prioritetno usklaena sa standardima
Evropske unije i da su uskladjeni principi supsidijariteta i
srazmjernosti za lanice Evropske unije, to znai da su
standardi za reguliranje prava iz oblasti rada veoma naglaeni tako
da sva nacionalna zakonodavstva zemalja evropske unije posebno
imaju identian tretman.

I.3. Faze razvoja radnog prava

Posmatrajui razvoj radnog prava kroz historiju neophodno je
istai da postoji veliki broj karakteristinih perioda za razvoj
radnog prava i oblikovanje bilo u praktinom ili u
formalnopravnom smislu pojedinih elemenata vezano za rad i
radno pravo.
U kontekstu ogromnog broja podataka vezanih za
oblikovanje radnog prava kao posebne grane prava teko se


22
opredijeliti koji su periodi bili najkarakteristiniji za razvoj
radnog prava i kako i u koliko faza ih je mogue razvrstati.

U savremenijim pogledima bilo da su teoretski ili oni
praktini kroz meunarodna pravna dokumenta oblikovala su se
etiri kljuna perioda za nastanak i razvoj radnog prava tako da
oficijelno u evropskom radnom pravu i u kompletnoj nauci o
izuavanju perioda razvoja radnog prava , veu se za pojedine
dogaaje koji su praktiki u itavom svom postojanju obiljeili
pojedine periode i oni se kvalifikuju kao slijedei periodi razvoja
radnog prava, i to:
1. prvi period razvoja radnog prava je historiski period do
poetka 19. vijeka;
2. drugi period do Prvog svjetskog rata;
3. trei period je period izmeu dva svjetka rada (Prvog i
Drugog svjetskog rata)
4. etvrti period poslije Drugog svjetskog rata do danas.

I.3.1. Prvi period razvoja radnog prava veoma je
karakteristian i moda presudan za dalji tok razvoja radnog
prava i oblikovanja radnog prava kao posebne grane prava.
U ovaj period spadaju sva historijska kretanja kroz
razliite oblike dravnih ureenja i kroz razliite tvorevine u
kojima su ljudi bili predmet posmatranja u smislu svojih prav
i obaveza u provoenju rada a posebno na koji nain su
radnici u formalnom i pravnom smislu ostvarivali ljudsko
pravo na rad.
itav historijski period robovlasnikog sistema u kojem je
radnik odnosno ovjek koji je radio praktino bio u potpunosti
obespravljen bez ikakavih ljudskih i graanskih prava, do perioda


23
feudalnog naina rada i uspostavljanja odnosa izmeu poslodavaca
i radnika ,, feudalac- kmet,, i prvog poetnog perioda
kapitalistikog sistema, mogue je posmatrati borbu radnika kroz
prizmu ostvarivanja svojih prava iz rada i po osnovu rada.
Radnici su u jednom znaajnom vremenskom razdoblju
praktino bili obespravljeni i grubo eksploatirani radei bez
ikakvih osnovnih prava koja se stiu iz rada, i do stvaranja prvih
oblika i kontura u kojima radnici postaju prepoznatljivi u
kontaktima sa poslodavcima odnosno sa vlasnicima sredstava za
proizvodnju.
Ti prvi oblici i kontakti deavaju se na samom poetku
19. stoljea kada se poinju dogaati prvi elementi
sporazumijevanja ili prisilnog dogovaranja radnika i
poslodavaca i on prije svega karakterie najamne odnose
izmeu radnika i poslodavaca. Odnosi radnika i poslodavaca
tada nisu definirali prava jedne i druge strane vezano za rad, ve
su praktino bili prvi poeci u kojima su radnici ipak ostvarili prve
formalne elemente pravne regulative da se neka osnovna prava iz
oblasti rada reguliraju i zapiu kako bi na taj nain postojala
garancija da e oni po osnovu svoga rada ostvariti odreena prava
za sebe i za svoju porodicu.
Ali taj prvi odnos podrazumijevao je skoro potpunu
dominaciju poslodavaca nad radnicima i ostvarivanje prava u
odnosu izmeu radnika i poslodavaca bilo je iskljuivo postavljeno
i zavisilo je od volje poslodavca.
U tom periodu nastaje velika bijeda i napor radnika u
obavljanju poslova.
Dogaa se u velikoj mjeri eksploatacija djece i ena tako da
praktino su radnici postali obespravljeni jer nisu imali nikakvu
posebnu garanciju da njihova radna prava budu zatiena.


24
Radnici su posebno bili pogoeni nonim radom, nisu
imali praktino nikakvih sredstava zatite na radu, radili su u
vrlo loim uslovima a posebno je bila vidljiva eksploatacija
maloljetne djece, ena, trudnica koji su radili u posebno tekim
uslovima tako da su postojali veliki problemi i u zdravstvenom
i u radnom smislu radnika koji su obavljali teke poslove.
U tom periodu i u takvom stanju poinju prva znaajnija
radnika udruivanja gdje se praktino stvaraju itavi pokreti za
zatitu najosnovnijih prava radnika u procesu rada.
Posebno su krakteristina radnika udruenja u Engleskoj u
prvim vidovima industrije,, manufakturama,, gdje su radnici
nasilnim putem, lomljenjem maian ili na drugi nain nastojali da
prisile poslodavca da dobiju svoja osnovna prava iz radnog odnosa
i da ta prava budu zapisana, odnosno kodifikovana ,kako bi ona
bila garancija da e biti i ispunjena. Radnici su u tom periodu
uspjeli da ipak ostvare osnovna prava iz oblasti rada i da dobiju
prvo zatitno zakonodavstvo iz oblasti rada koje je prvo uinila i
regulisala Engleska a onda iza nje Njemaka, Francuska, panija i
druge zemlje zapadne Evrope.
U tom periodu se nije radno pravo oblikovalo kao posebna
grana prava ve praktino ti elementi iz oblasti rada postignuti kroz
prve propise bili su uklopljeni u okviru graanskih zakonika prije
svega francuskog graanskog zakonika Code Civil.
Francuska u jednom periodu je i donijela poseban liberalni
zakon o radu , da bi to takoer kasnije uinila u svom graanskom
zakoniku i Italija,, a to je tada isto uinila i Austrija u svom
graanskom zakoniku.

I.3.2. Drugi period razvoja radnog prava je onaj period
koji traje do Prvog svjetskog rata. U tom periodu su uznapredovali


25
kontakti izmeu radnika i poslodavca , s tim da su radnici postajali
sve bolje uvezani u udruenjima za ostvarivanje svojih prava
stvarajui esnafska udruenja koja su sada u novim uslovima i
ojaana, i koja su poela da zahtijevaju konkretna prava iz oblasti
rada, a prije svega prava:

1. ogranienje trajanja radnog vremena
2. uslove rada i zatite na radu
3. zdravstvena prava i prava u vezi sa radom , kao i
druga prava,

Drugi period razvoja radnog prava posebno karateriu poeci
kolektivnog pregovaranja izmeu radnika i poslodavaca jer su
aktivnosti i uloga esnafskih udruenja i radnikih udruenja koja
snano djeluju u tom vremenskom periodu doprinijeli da otpone
prvi kolektivni dijalog izmeu predstavnika radnika i poslodavaca
odnosno tadanjih vlasnika sredstava za proizvodnju.
Upravo u tom periodu tj. kraj 19. vijeka poinju prvi
organizirani pregovori izmeu poslodavaca i radnika gdje se
praktino taj period moe okarakterisati kao jedan znaajn period
za pripremu konanog znaajnijeg regulisanja prava iz oblasti
rada.
Ta prava su preteno bila skoncentrisana na pitanja
ogranienja trajanja radnog vremena i odmora poslije rada,
mjera zatite na radu i uslova rada, a takodje posebno i na
dio koji se odnosio na prve zatitne mjere iz oblasti zdravstva i
bolesnikih davanja vezano za radnike koji su imali povrede
na poslu .
Posebno je karakteristian period da tadanje drave u
kojima se dogaaju procesi poinju da donose prve propise kroz


26
formu posebnog radnikog zakonodavstva to je praktino imalo
uticaja da se pripremi konani proces koji e u treem periodu
razvoja radnog prava koji karakterie osnivanje meunarodne
organizacije rada u Parizu 1919. godine definirati , osnovne
elemente po svim ovim pravima, Praktino dogadjaju se znacajne
promjene pripremljene kroz kontakte radnikih i esnafskih
udruenja sa poslodavcima kako bi se utvrdili standardi za veinu
zemalja zapadne Evrope, koji bi bili jedinstvena na tom nivou iz
oblasti rada.
U tom periodu jaaju dogovori poslodavaca i radnika u
utvrivanju osnovnih elemenata rada pa se taj period karakterie
kao jedan od plodnijih perioda , gdje praktino su radnici prisilili
poslodavce kroz razliite oblike nasilnog protesta i trajkova da
kroz uzajamne sporazume odnosno kolektivne ugovore i druge
dokumente postiu ostvarivanje svojih prava a zauzvrat garantiraju
da e proces rada tei u skladu sa dogovorenim principima.
Poslodavci su ve u toj fazi pristali na POTVRENE
GARANCIJE i odgovarajue ustupke.
Ova faza karakteristina je po tome to praktino prvi put u
historiji radnici i poslodavci u jednom, iako i tada neravnopravnom
dijalogu, ipak ostvaruju svoju poziciju da oni postaju inilac u
pregovorima ,i da oni na bazi dogovora sa poslodavcima ureuju
osnovne elemente rada i time postaju strana u kolektivnom
pregovaranju.
Sve to je proizvelo da 1912. godine Francuska koja je u tom
periodu i prednjaila u regulisanju odreenih prava, prva je
donijela poseban liberalan zakon o radu, kojim je praktiki
definirala veliki broj prava radnika iz oblasti rada, radnog
vremena, zatite na radu i drugih elemenata rada, a posebno i neka
prava koja proistiu iz oblasti rada ili su u vezi sa radom, sto druge


27
zapadnoevropske zemlje to tada jos nisu bile uradile , To je bio
smion iskorak poslodavaca u dogovoru sa radnicima .
Taj period karakterie dalje jaanje radnikih udruenja i
jaanje pregovora koji e u narednom vremenskom periodu imati
presudnu ulogu da se konano definiraju odreeni elementi iz
oblasti rada.
I.3.3. Trei period razvoja radnog prava jeste period
izmeu dva svjetska rata. U ovom periodu su posebno vani
elementi da se dalje nastavljaju pregovori koji su intenzivirani
izmeu poslodavaca i radnika i oni produkuju da se dogaa
intenzivna kodifikacija prava kroz propise iz oblasti rada . Tada ti
pregovori poinju da donose prve znaajne rezultate koji se mogu
okvalifikovati kao procvat radnikog zakonodavstva, a prije svega
u Francuskoj, Engleskoj, Njemakoj, Italiji a i u drugim zemljama
koje su slijedile procese i oblike pregovaranja izmeu radnika i
poslodavaca. To je upravo period kada se u konanici radno pravo
oblikuje kao iskljuiva i posebna grana prava koja u tom periodu
dobiva znaajan zamah u odnosu na druge grane prava, gdje se
dobija ogroman broj propisa i zakona kao i drugih akata koji su
nastali na bazi pregovora izmeu radnika i poslodavaca tako da se
u ovom periodu moe smatrati da radno pravo na jedan nain
nadoknauje itav historijski period koji se karakterisao kao period
u kojem nisu postojali skoro nikakvi propisi .
Radno pravo sada postaje intenzivno kodifikovana oblast
tako da praktiki na jedan nain radno pravo postaje pic pravne
regulative u zemljama zapadne Evrope i ono dobija na znaaju u
smislu brzog sporazumijevanja radnika i poslodavaca to je sve
doprinijelo da se bre krene u ostvarivanja osnovnog ljudskog
prava na rad i prava iz oblasti rada.



28
Takva atmosfera intenzivne kodifikacije potrajala je sve do
1919. godine kada se stvara Meunarodna organizacija rada (
MOR ), koja je osnovana na konferenciji u Parizu.
Jo uvijek su u tom periodu bila nerazrijeena znaajna
pitanja izmeu radnika i poslodavaca ali na toj konferenciji uraeni
su znaajni napori da se i neka najvanija pitanja koja e poslije
postati standardi iz oblasti rada reguliraju na tripartitnim
sastancima izmeu radnika poslodavaca i vlada, koji su
uestvovali na toj konferenciji u istom broju, a prije svega
pitanja koja se reguliu u tom periodu su pitanje radnog
vremena, zatite i uslova na radu, neka prava iz oblasti
industriskog rada a koja se posebno definiu sa svim svojim
elementima kroz meunarodne konvencije, ugovore i druge
akte koji su tom prilikom definirani.
Taj period razvoja radnog prava izmeu dva rata se danas
kvalifikuje kao period u kojem su se radnici izborili da najvei dio
svojih prava zapiu u radnike dokumente koje su prihvatili
poslodavci i vlade.

Nastaje trajni tripartitni dogovor radnici, poslodavci i vlada.
Na bazi takvih sporazuma te 1919. godine osnovana je
Meunarodna organizacija rada kao tijelo koja prvi put u historiji
na takav nain donosi meunarodna dokumenta o uzajamnim
pravima radnika i poslodavaca koje potpisuju i prihvataju vlade
veine evropskih zemalja.
Ovim dokumentima se potvruje da je rad osnovno
ljudsko pravo te da je pravo rada neotuivo za svakog ovjeka,
po propisanim uslovima bez obzira na posebnosti i on je osnov za
ostvarivanje i drugih prava koja proistiu iz oblasti rada.


29
Osnivanjem Meunarodne organizacije poinje praktino
novo poglavlje i na meunarodnom i na nacionalnim
planovima zemalja koje su potpisnice i uesnice na tadanjoj
konferencije iz oblasti rada u pogledu razvoja radnog prava
kao i razvoja meunarodnog prava uope. Osnivanjem ove
organizacije i njenom normativnom djelatnou prvi put pored
tradicionalnog ureenja spornih pitanja meu predstavnicima
radnika i poslodavaca dolazi do postizanja vee pravne sigurnosti
za radnike, bilo da se radi o direktnim pravima iz oblasti rada ili
nekim drugim socijalnim, zdravstvenim i drugim pravima koja
proistiu iz oblasti rada.
Ovaj period se moe shvatiti tako da se praktiki u jednoj
fazi razvoja radnog prava uspostavlja mir koji je nastao
regulisanjem velikog dijela prava koja su u tom periodu bila veoma
vana za radnike . U tom periodu nastaje i opi mir u zemljama
koje su prihvatile takve standarde a samim tim one imaju obavezu
da i u svojim zakonodavstvima reguliu takva pitanja i takve
standarde iz oblasti rada.
Posebno je vana karakteristika da su standardi i dokumenta
usvojena na ovoj meunarodnoj konferenciji rada imali prioritet u
primjeni u zemljama lanicama a mogla su se i direktno
primjenjivati u zemljama ukoliko to nije bilo rijeeno nacionalnim
zakonodavstvom to je bilo u to vrijeme poseban kvalitet.


I.3.4. etvrti period razvoja radnog prava jeste period
poslije Drugog svjetskog rata i on traje do danas. Ovaj period
karakterie savremeno radno zakonodavstvo i ogroman broj drugih
prateih propisa koji regulira osnovna prava iz oblasti rada a
posebno dio prava koji se ostvaruje u vezi sa radom. Doivljava


30
se pravi procvat vezano za ostvarivanje prava po osnovu rada ili
prava koja su u vezi sa radom.
Ovaj period karakterie ujednaavanje standarda iz
oblasti rada, prije svega radno vrijeme, mjera zatite na radu,
uslova rada, prava iz rada kao to su osnovna prava, socijalna,
zdravstvena, penziona prava koja se praktiki na jedinstven
nain ureuju u najveem dijelu zemalja Zapadne Evrope.
Druga vana karakteristika ovog perioda razvoja radnog
prava koje jo uvijek traje jeste snano inaugurisanje principa
kolektivnog pregovaranja. Ba zbog tih elemenata jake kodifikacije
i afirmacije principa kolektivnog pregovaranja tj. posticanja opeg
trenda pregovaranja korisnika i davalaca usluga rada tj.
poslodavaca koji raspolau rezultatima rada, odnosno proizvodima
koji nastaju u procesu rada , upravo ovaj period se i naziva
najkodifikovaniji period u razvoju radnog prava, a radno pravo
samim tim dobija na prioritetu kao grana prava koja u dananjim
uslovima ima najvie pravnih propisa i kvalifikuje se kao
najkodifikovanija oblast ili grana prava.
Uzimajui u obzir sve faze koje su naprijed pojanjenje u
odreenim kljunim elementima, radno pravo kroz ove etiri faze
postalo je iskljuiva i samostalna grana prava i ona je snano
zavisna i od uticaja drave u odluujuim elementima kada se radi
o regulisanju odreenih prava radnika, prije svega uticaj i uee
drave u neposrednim razgovorima sa radnicima poslodavcima u
smislu da se zapiu dogovori, zavisno od opih, ekonomskih i
pravnih elemenata , i neki principi iz oblasti rada, kao to su
utvrivanje najnie satnice rada, trajanje radnog vremena,
preraspodjele i preraunavanje radnog vremena i uope ureivanje
svih onih drugih pitanja koja nisu regulirana zakonom. Zbog toga
ove periode, prije svega, karakteriu slijedei elementi, i to:


31

1. intervencija drave u odnosima izmeu poslodavaca i
zaposlenika tj. stvaranje zakonodavstva, prije svega
zakona iz oblasti rada, i podzakonskih i drugih akata koji
bitno utiu na regulisanje radnog zakonodavstva;
2. razvoj i utemeljenje sindikalnih prava i sindikalnih
sloboda, jer u ovom periodu sindikat doivljava snanu
afirmaciju tako da je posebna oblast djelovanje sindikata
kao organizacije koja ima prije svega posebnu ulogu u
zatiti prava radnika i posebno dijelu koji se odnosi na
pravo na trajk, jer radnici i u tom periodu su uspjeli da
sa predstavnicima poslodavaca i drave definiraju uslove
kako na drugaiji nain osim pregovaranja prisile
poslodavce da ostvare svoja prava;
3. kolektivno pregovaranje je dobilo na zamahu i kvalitetu
tako da se danas kolektivno pregovaranje snano
afirmisalo u smislu potpisivanja kolektivnih i granskih
ugovora o definiranju prava i obaveza radnika i
poslodavaca u onim elementima koji nisu iskljuivo
predvieni zakonom.
4. osnivanje i djelovanje Meunarodne organizacije rada je
veliki uspjeh da i danas takva organizacija djeluje na
evropskom nivou to sve doprinosi da se radna
zakonodavstva zemalja potpisnica i lanica Meunarodne
organizacije rada ujednae i da praktino oni imaju
kljunu ulogu u regulisanju prava i obaveza za radnike,
poslodavce i dravu to je posebno znaajan napredak.




32
Meunarodna organizacija rada International labour
organization, - ILO, danas je specijalizirana agencija
Ujedinjenih naroda - koja promovira socijalnu pravdu i
meunarodno priznata ljudska i radnika prava u ostvarivanju
osnovnog ljudskog prava na rad. Historijski Meunarodna
organizacija rada spada u jednu od najstarijih meunarodnih
organizacija i ona ima znaajnu garanciju za regulisanje prava
radnika na irem prostoru to u svkaom sluaju doprinosi da ovaj
period razvoja radnog prava koji je u toku tj. etvrti period, snano
afirmira meunarodne akte koji su i izvori meunarodnog prava. U
nacionalnim zakonodavstvima pored domaih izvora radnog prava,
prije svega ustava kao opte pravne norme, zakona kao
pojedinanih pravnih normi i drugih niih pravnih akata koji imaju
uticaj na regulisanje radnopravnih statusa i odnosa izmeu radnika,
poslodavaca i drave, I direktna primjena medjunarodnih akata je
izvor radnog prava.


1.4. Poeci pravnog ureivanja radnog prava

Sami poeci ureivanja radnog prava prije svega vezani su za
osnovne karakteristike radnog prava, gdje se radno pravo posmatra
u smislu regulisanja prava i obaveza izmeu radnika i poslodavaca,
odnosno vlasnika sredstava za rad.
Radno pravo od svojih poetaka vezano je za ostvarivanje
osnovnog ljudskog prava na rad, a prije svega prava po osnovnu
rada i prava u vezi sa radom. Radno pravo promovira sutinu
radnog prava, a to je reguliranje radnopravnih statusa odnosno
prava iz oblasit rada i prava po osnovu rada, reguliranje
individulanih i kolektivnih prava i reguliranje prava koja se


33
posebno ostvaruju u procesu rada, a prije svega socijalnih,
zdravstvenih i penzionih prava koja proistiu iz rada.
Ureivanje prava iz oblasti rada ogleda se u prvim propisima
koji su kroz itava historijski period bili ostvarivani na poseban
nain jer poslodavci nisu pristajali da na miran nain u razliitim
periodima razvoja radnog prava, dozvole radnicima regulisanje
odreenih prava, ve su radnici u najveem periodu historijskog
razvoja radnog prava odnosno radnopravnih statusa , nasilnim
putem ostvarivali prava i oni su na taj nain uspjevali da kroz
odreeni period provedu odreene aktivnosti mimo volje
poslodavaca. Radnici su nasilnim putem prisiljavajui
poslodavce , da reguliu odreena prava koja su regulirala njihove
pravne statuse.
U tom smislu sami poeci ureivanja radnog prava koji
su u tom periodu predstavljali osnove radnog prava mogu se
posmatrati i to kao:

1. materijalni izvori prava koji se ogledaju u pravnim
pravilima i

2. pravni izvori u formalnopravnom smislu a to su prije
svega donoenje odreenih zakonskih propisa kojima su
bila zabiljeena osnovna prava iz oblasti rada.
Dravni propisi koji su u tim periodima razvoja radnog
prava bili vani za radnike skoro da i nisu postojali dok se u
savremenijim uslovima i ti dravni propisi koji su uticali na
ureivanje radnopravnih statusa, tek oblikuju u posljednoj
fazi razvoja radnog prava gdje se kroz ustave kao osnovne
pravne akte, reguliraju odreena prava, kao i prava i obaveze
koja se oblikuju kroz zakonska i podzakonska akta.


34
Ti poeci regulisanja i ureivanja radnog prava imali su
poseban uticaj da se kroz period razvoja radnog prava reguliu i
kroz intenzivne procese kodifikacije urede odreena prava iz
oblasti rada, to najveim dijelom i danas karakterie radno pravo
i socijalnu zatitu u evropskim zemljama odnosno u evropskoj
zoni.
Prije svega ti temelji su posluili da evropsko radno pravo
danas se ogleda u stabilnosti institucija koje osiguravaju ljudska
prava i standarde iz oblasti rada.
Posebno se to ogleda u stvaranju trinih uslova rada i
stalne provjere u radu i nagraivanju.

3. drave lanice moraju prihvatiti da u svim radnim
zakonodavstvima zemalja Evropske unije na identian
nain budu regulirana osnovna prava iz oblasti rada.
Pravni izvori radnog zakonodavstva su prije svega ustav
kao opta pravna norma, ugovori, konvencije, sporazumi i
drugi akti kojima se u okviru Evropske unije reguliraju
prava i obaveze kroz posebne dokumente. Uredbe, smjernice,
odluke, uputstva koja sadre odredbe iz oblasti rada
predstavljaju standarde i preporuka za regulisanje istih tih
pitanja u nacionalnim zakonodavstvima.
Proces kodifikacije radnog zakonodavstva i u ovom periodu
se nastavlja na bazi svih naprijed historijski postignutih sporazuma
izmeu radnika i poslodavaca i ona se unapreuje u mnogim
elementima .
Na ve reguliranim elementima , konkretno primjer radnog
vremena postignut je efekat na temeljima historijskih pregovora,
vezanih za ogranienje radnog vremena. Danas dolazimo u
suprotnu fazu od toga ,gdje danas imamo zahtjeve zemalja


35
Evropske unije koje trae vee smanjenje radnog vremena, i to
na estosatno radno vrijeme nastojei na taj nain jo u
intenzivnijoj kodifikaciji da doprinose afirmaciji tripartitnih
razgovor iz oblasti radnog vremena gdje je na Meunarodnoj
konferenciji rada postignuto da se cjelodnevna satnica vezana
za rad podijeli na osam sati rada, osam sati priprema za rad i
osam sati odmora .Obrnuta situacija sada je na zahtjev
Njemake u Evropskoj uniji koja zbog veeg stepena
produktivnosti trai se radno vrijeme od est sati , a da se
ostala preraspodjela na druga dva elementa povea, s tim da su
obrazloenja savremenih ekonomista da se efikasnost rada
zaposlenika u toku est sati poveava jer osam sati se smatra
predugim vremenskim periodom da zaposlenik radi istim
itenzitetom na odreenim poslovima.
Raunice su pokazale da estosatno radno vrijeme donosi
veu efikasnost i produktivnost a sa druge strane na taj nain
se otvara znaajn broj radnih mjesta, jer prema njihovim
procjenama, dva sata, sati od est do osam sati utiu na
efikasnost, odnosno kvalitet rada pa bi se smanjenjem radnog
vremena postigla vea efikasnost i produktivnost u radu.
Kada se u savremenom radnom pravu posmatraju ovi
elementi u odnosu na poetke ureivanja radnog prava moda su u
prvom momemntu neshvatljivi ovakvi potezi jer savremena
tehnologija trai to veu produktivnost u proizvodnji i praktino
spremnost radnika za obavljanje svojih poslova to je u
prethodnom periodu bio obrnut kurs gdje se trai to dui rad
zaposlenika a da se za taj dui rad plate nie ili manje naknade za
rad.




36
II. OBLIKOVANJE I NASTANAK RADNOG PRAVA
KAO POSEBNE GRANE PRAVA

Radno pravo kroz dugu historiju oblikovalo se na razliite
naine i to prije svega u formi da radno pravo dobija osnovne
obrise grane prava koje je kroz dugu historiju imalo razliite
intenzitete u nekom periodu,
Ti potezi su bili sasvim neznatni a u nekom periodu posebno
od poetka 19. stoljea ti procesi iz oblasti rada su znatno
intenzivirani tako da i u tom poetnom periodu radno pravo dobija
konture posebne naune discipline i oblikuje se u posebnu granu
prava.
Radno pravo u tom smislu mogue je posmatrati i kao dio
naunih disciplina, naunog rada jer svi elementi koji su se tokom
historije i razliitih pravnih i politikih sistema oblikovali, imali
su doticaja sa naunim opservacijama i istraivanjima i sa svim
onim to radno pravo ini posebnom granom prava tj. pripremom
za legislativni dio ureenja radnopravnih odnosa izmeu
poslodavaca, zaposlenika i drave.
Radno pravo kao posebna grana prava je nezavreni proces i
nauni i drugi osvrti traju kroz itavu historiju do dananjeg
vremena, oblikujui radno pravo prema specifinostima pravnih i
politikih sistema u kojima se dogaa ili obavlja proces rada.
Kroz historiju su vrena nauna razliita istraivanja tako da
o formi jedinstvenosti ili povezanosti nekih istraivanja iz procesa
rada bi bilo teko govoriti jer upravo razliiti procesi i razliit
intenzitet djelovanja institucija iz oblasti rada i procesa rada koji su
se dogaali upravo potvruju da nisu postojala jedinstvena nauna
istraivanja i opservacije.


37
Ovdje bi se moglo kazati da u takvim uslovima specifinosti
razvoja drutvenih i ekonomskih odnosa i procesi iz oblasti rada su
ili razliitim putevima tako da svi elementi i ostvarivanja prava u
odreenim vremenskim periodima u nekim pojedinanim pravnim
i politikim sistemima bili su toliko razliiti da su neki procesi u
nekim zemljama pogotovo zemljama Zapadne Evrope i
Sjedinjenim amerikim dravama bili znatno razliiti i prednjaili
su jedni u odnosu na druge.
Meutim, mogue je u tom kontekstu i sagledati
meunarodnu organizaciju rada, kao meunarodnu instituciju
tj. konferenciju iz oblasti rada koja ima svoje organe i
institucije i koja predstavlja vrhunac organizacionih procesa
iz oblasti rada, i to onda kada su se postigli odreeni standardi
vezano za radno vrijeme zatitu na radu, uslove rada, prava iz
radnog odnosa ili prava u vezi sa radom.

Na drugoj strani u Sjedinjenim amerikim dravama
imamo takoer procese i oblikovanje posebnog modela rada
koji batini posebnosti za anglosaksonski pravni sistem.
Ako se u tom kontekstu posmatra ostvarivanje ljudskog
prava na rad, kao osnovnog prava ovjeka, onda i tu je mogue
sagledati da se na razliitim prostorima nivo ljudskih prava na
rad, kao to je to sluaj i danas , razliito se tretirao i dostigao
je selektivne standarde vezano za obavljanje istog rada ili istih
vrijednosti rada.

Dvadeseto stoljee posebno je bilo stoljee razlika i
paradoksa. U njemu je znatno zaivjela ideja ljudskih prava u
odnosu na prethodne periode i ono se manifestuje kroz
odreene meunarodne dokumente, prije svega povelje,


38
paktove, konvencije i druga akta koja su donoena za jedan
prostor, npr. zemalje Zapadne Evrope ili za prostor
Sjedinjenih amerikih drava.
Meutim u isto to vrijeme su se deavala s druge strane
masovna krenja osnovnih prava ovjeka. U ovom dijelu vidljivo
je koliko je u svim tim uslovima postojala vanost zatite
osnovnih ljudskih prava, posebno preko prava na rad i raznim
oblicima udruivanja u institucije koje su trebale da garantuju
osnovna ljudska prava.
Sam princip na kojem se grade osnovna ljudska prava je
heterogen. Tu se onda moe zakljuiti da su ona izgraena tada na
principu jednakih prava i prije svega na principu nediskriminacije.
Radnik pojedinac u pravilu ne raspolae posebnom snagom i
vrijednou ali udruen u proces rada on to jeste. Obino
prihvatanje uslova za rad za pojedinca ne znai garanciju ljudskih
prava za kolektivitet. Zbog toga su se u razliitim vremenskim
periodima dogaali razliiti naini, a prije svega nasilni naini, za
osiguranje veeg nivoa ljudskih prava iz oblasti rada i prava na rad,
tako da su svi ti procesi koji su se dogaali u odreenom
vremenskom periodu rezultirali donoenjem odreenih
dokumenata koja su garantirala ljudsko pravo na rad.
Posebno se tu moe apostrofirati Opta deklaracija o
ljudskim pravima kojom su definisana ekonomska, socijalna i
kulturna prava koja su naknadno detaljnije obraena u vie
dokumenata o ljudskim pravima od kojih je najvaniji
pojedinani akt kojim su ta prava garantirana a to je poznati
meunarodni akt Pakt o socijalnim ekonomskim i kulturnim
pravima koji izmeu ostalog definie pravo na rad,
zdravstvenu zatitu iz oblasti rada kao i mogunost da radnici
svoja prava zatiuju na jedan jedinstven nain a to je


39
ueem sindikata ili drugih organa koji e biti strana u
pregovorima ili strana garancije da e odreena ljudska prava
iz oblasti rada biti ispotovana.
Historijski posmatrano ljudsko pravo na rad kroz historiju u
razliitim pravnim i politikim sistemi od robovlasnikog,
feudalnog, poetnog dijela kapitalistikog pravnog sistema bila su
obiljeja toga vremena , da je bio nedovoljan diskurs prava iz
oblasti rada tako da se u zbirnoj analizi moe sagledati da je
najvei dio ovih prava radnika ostvarivan nasilnim putem ,jer
uvijek je kao i danas ostala maksima da poslodavci ele da sa to
vie rada od radnika sa duim radnim vremenom ,a da radniku daju
to manje prava odnosno naknada za uinjeni rad.
I danas je isti antagonizam izmeu radnika i poslodavaca u
savremenim uslovima rada i privreivanja tako da se borba
radnika za radnika prava posebno prava u vezi sa radom i dalje
nastavlja moda i pojaanim intenzitetom u odnosu na neki
prethodni period.








40

III. MEUNARODNA ORGANIZACIJA RADA

III.1. Osnovne karakteristike

Bosna i Hercegovina kao poseban meunarodni subjektivitet
imala je svoju posebnu ulogu u oblasti rada, sa svoim radnim
zakonodavstvom koje ima dugotrajni evropski kontinuitet. Tu se
moe zakljuiti da je i Bosna i Hercegovina dijeli sudbinu
evropskog pravnog sistema i evropsku orjentaciju iz oblasti prava
na rad i prava u vezi sa radom.
Bosna i Hercegovina je kroz itavu historiju a pogotovo
noviju dijelila subinu evropskog modela rada, tako da i taj
evropski model rada koji se tretira kao umjereni model iji je
u sutini sinonim njemaki model rada imao prije a i sada
uporiste u modelu rada Bosne i Hercegovine.
Dugi niz godina sljedbenik toga modela je i Bosna i
Hercegovina iako je bila dio u ranijim dravnopravnim
tvorevinama prvoj i drugoj Jugoslaviji, dijelei sudbinu te
politike zajednice.
Ona je bila potpisnica svih konvencija Meunarodne
organizacije rada iako u formalnopravnom smislu u
nacionalnom zakonodavstvu ta prava nisu ostvarivana, ali u
formalnopravnom smislu ta prava su bila garantirana od
Meunarodne organizacije rada i za prostor Bosne i
Hercegovine, to znai da je bez obzira na sve ostale probleme
Bosna i Hercegovina kao sastavni dio tih dravnih tvorevina
bila lanica Meunarodne organizacije rada.



41
Posmatrajui sve to u dananjoj dejtonskoj Bosni i
Hercegovini dravi koja je u svojoj unutarnjoj strukturi veoma
sloena koja se sastoji od dva entiteta i Distrikta Brko,
takoer je nastavljen trend podravanja kriterija i standarda
Evropske unije odnosno Meunarodne organizacije rada i njenih
organa kao i sve elemente Meunarodnog komiteta za rad pri
organizaciji Ujedninjenih naroda, moramo kazati da ti procesi
u dananjoj Bosni i Hercegovini dobrim dijelom kaskaju za
savremenim legislativnim procesima u Jugoistonoj Evropi
odnosno u Evropskoj uniji na ijem putu se nalazi i Bosna i
Hercegovina.
Radno pravo u Bosni i Hercegovini danas karakterie
postojanje tri zakona iz oblasti rada koji su najveim dijelom ili u
visokom procentu od 95% identini sa aspekta garancije odreenih
prava i ljudskih prava na rad, stim da se ti zakoni o radu, bilo da se
entitetski ili okvirni dravni zakon o radu nalaze u stalnoj
transformaciji i moglo bi se kazati da u blioj budunosti kao i
drugi propisi iz te oblasti treba da Bosna i Hercegovina ima
jedinstven zakon o radu usklaen sa evropskim standardima iz
oblasti rada.
Danas problematika radnih i socijalno-ekonomskih prava u
Bosni i Hercegovini predstavlja jednu od najaktuelnijih ivotnih
tema. Uestali radniki trajkovi, problemi penzionisanja, protestni
skupovi koji imaju za cilj da se obezbijede odreena prava iz
ekonomske i socijalne sfere nisu garancija da e u kratkom
vremenskom periodu ta oblast biti ureena. ako se tome doda i
proces tranzicije odnosno proces pretvaranja vlasnitva iz opeg
drutvenog vlasnitva koje je do tada postojalo u dosadanjem
pravnom i politikom sistemu u privatno vlasnitvo onda se moe
kazati da ti procesi upravo postaju jo tei jer veliki broj radnika


42
gubi svoja radna mjesta, gase se privredni subjekti, i tako svi ti
problemi u Bosni i Hercegovini ne doprinose da se i radno pravo
Bosne i Hercegovine, odnosno radnopravna legislativa uredi na
jedan jedinstven nain kao to je to u drugim evropskim zemljama.
Bosna i Hercegovina ratificiranjem Meunarodnog pakta o
ekonomskim, socijlanim i kulturnim pravima, takodje
ratificiranjem Evropske socijalne povelje kao i ratificiranjem
odreenih konvencija Meunarodne organizacije rada tanije 77
konvencija koje je ratificirala Bosna i Hercegovina do sada, a u
prcesu ratifikacije su i drugi akti, su garancija da se u nekom
kraem vremenu bez obzira na postojee tekoe jasnije oblikuje
radnopravna legislativa u Bosni i Hercegovini u odnosu na EU
legislativu, i tako radno pravo Bosne i Hercegovine se svrsta u red
ureenih radnopravnih sistema.




III.2. Organi i akti MOR-a organizacijska struktura MOR-a


Osnovna organizacijska struktura Meunarodne
organizacije rada koja je utemeljena na meunarodnoj
konferenciji u Parizu 1919. godine je slijedea:


1. Opta konferencija predstavnika drava lanica -
Meunarodna konferencija rada,
2. Administrativni savjet,
3. Meunarodni biro rada.


43

III-2.1.- Opta konferencija odnosno Meunarodna
konferencija rada u ustavnoj strukturi uspostavljenoj na
Meunarodnoj konferenciji rada iz 1919. godine organizirana je
tako da Opta konferencija predstavlja najvii organ Meunarodne
organizacije rada i ona je u sutini generalna skuptina drava
lanica Meunarodne organizacije rada. U Generalnoj skuptini
se u istom broju nalaze zastupljeni poslodavci, radnici i vlade i
oni u okviru zasjedanja Generalne skuptine Meunarodne
organizacije rada vode razliite debate na bazi prethodno
pripremljenih izvjetaja grupa poslodavaca, vlada i radnika a esto
uee sindikata kao organizacije koja prati sve procese rada i
nastoji doprinijeti kolektivnim usaglaavanjem reguliranje
odreenih prava na internacionalnom planu koja se odnose na bolje
uslove i zatitu prava i obaveza radnika u procesu rada.
Obzirom da je Opta konferencija odnosno Meunarodna
konferencija rada najvii zakonodavni organ Meunarodne
organizacije rada ona na bazi diskusija, debata i prethodno
pripremljenih izvjetaja i osnovanih strunih i naunih analiza
donosi svoja dokumenta koja se prije svega kvalifikuju na
dokumenta Meunarodne organizacije rada koja imaju
razliitu pravnu snagu i ona su u nomenklaturi poredana po
pravnoj snazi na slijedei nain i to:
- konvencije iz oblasti rada,
- preporuke Meunarodne organizacije rada,
- rezolucije Meunarodne organizacije rada.
Meunarodna organizacija rada odnosno njena Generalna
skuptina i njeni organi uestvuju u zakonodavnom procesu, dakle
donoenje dokumenata koji imaju pravnu snagu i obavezujuu
snagu za lanice Meunarodne organizacije rada da u svojim


44
nacionalnim zakonodavstvima primjene utvrene kriterije koji
se daju prije svega u konvencijama rada i preporukama kojima se
ustanovljavaju meunarodne norme iz oblasti rada. Vrlo esto se
donose i meunarodne rezolucije i konferencije iz oblassti rada
koje imaju manju pravnu snagu i one su takoer obavezujue iako
nemaju takvu pravnu snagu kao to imaju konvencije i preporuke
Meunarodne organizacije rada.
Poseban dio konferencije Meunarodne organizacije rada
jesu i finansijski i organizacioni poslovi vezano za funkcionisanje
Meunarodne organizacije rada i njenje konferencije odnosno
Generalne skuptine.
Na sjednici Konferencije Meunarodne organizacije rada
vode se diskusije jedan dui vremenski period koji ima i pripremne
faze i to rad u sjednicama koje organiziraju grupe koje su
formirane za pripremu prijedloga, konvencija, preporuka ili
rezolucija od strane radnika, poslodavaca ili od predstavnika vlada.
U praksi grupe koje pripremaju odreene norme iz ove oblasti
mnogo su aktivnije od strane radnika skupa sa sindikatom i
poslodavaca, dok grupe vlada vrlo esto su u poziciji da smo
verificiraju one elemente odnosno kriterije koje dogovore
predstavnici poslodavaca i radnika.
Na sjednicama Konferencije redovno se razmatraju i
izvjetaji o dostignutom nivou rada, prije svega izvjetaji
generalnog direktora i Meunarodnog biroa rada, a posebno su
znaajni izvjetaji koji predstavljaju viegodinje aktivnosti
Meunarodne organizacije rada.
Ovako iroke rasprave posebno su znaajne zbog toga to u
sutitni svih razgovora postoji tripartitni sastav rada i
funkcioniranja Konferencije, gdje se praktiki Konferencija
sastoji od tri dijela, radnika, poslodavaca i vlada, to ima


45
veoma kvalitetan nivo rasprave jer se sva pitanja reguliu na
bazi konsenzusa i prethodnog dogovaranja a isto tako i
popunjavanje rukovodstva Meunarodne organizacije rada
provodi se na identian nain postizanjem konsenzusa u svim
vanim pitanjima.



III.2.2.- Administrativni savjet je tijelo koje je
ustanovljeno na Meunarodnoj konferenciji rada u Parizu
1919. godine. Tada je ovo tijelo imalo 24 lana, a danas zbog
proirenja rada i obimnosti svih aktivnosti Meunarodne
konferencije rada ovo tijelo ima 56 lanova. Unutarnja struktura
Administrativnog savjeta jeste da 28 predstavnika ine
predstavnici vlada, 14 predstavnici radnika i 14 predstavnici
poslodavaca. Administrativni savjet je veoma vano tijelo i on
praktino predstavlja operativnu ulogu tj. onu ulogu koja je veoma
vana za odravanje sjednica Meunarodne organizacije rada i
kontaktiranje sa lanovima Meunarodne organizacije rada,
pojedinim vladama i priprema akata koje donose Meunarodna
konferencija rada odnosno Generalna skuptina. Administrativni
savjet ima glavni zadatak da obavlja poslove izmeu dva
zasjedanja Opte konferencije i drugi dio najvanijih poslova
koje ima Administrativni savjet jeste nadgledanje primjene
donesenih dokumenata u zemljama lanicama i predlaganje
odgovarajuih mjera ukoliko se takva primjena u nacionalnim
zakonodavstvima iz oblasti rada kod zemalja lanica ne
primjenjuje.
Prema Ustavu Administrativni savjet ima odluujuu ulogu u
utvrivanju dnevnog reda, a rukovodstvo i sam rad


46
Administrativnog savjeta sprovodi generalni direktor
Meunarodnog biroa rada , tako da je na taj nain ostvarena puna
koordinacija u funkcioniranju i izvravanju poslova Opte
konferencije izmeu dva zasjedanja.



- III.2.3 - Meunarodni biro rada je poseban organ u
okviru Opte konferencije rada i on predstavlja prije svega
izvrno-administrativno-tehniki organ koji obavlja sve
poslove Meunarodne organizacije rada u toku i izmeu
zasjedanja.
- Ovaj organ obezbijeuje posebno kao najvanije pitanje
uslove za rad Opte konferencije rada,
Administrativnog savjeta i drugih stalnih i povremenih
tijela koje formira Opta konferencija. Meunarodni
biro rada je struna i administrativno-tehnika sluba i on
predstavlja ulogu posrednitva izmeu drava lanica i
organizacije u neposrednom obavljanju svih poslova
vezanim za pripremu, rad a poslije i izvravanje odreenih
poslova na bazi usvojenih akata na Optoj konferenciji iz
oblasti rada.
Posebno su Ustavom Meuanrodne organizacije rada 1919.
godine utvreni zadaci koje ovaj organ izvrava a oni se odnose na
sprovoenje raznih aktivnosti na pripremanju i realizaciji akata
Konferencije i Administrativnog savjeta, Posebno su vani poslovi
pruanja svake pomoi vladama i konkretno zemljama lanicama
na implementaciji kriterija i standarda koji proizilaze iz
konvencija, preporuka ili drugih akata koje usvaja Opta
konferencija i organi a poseban izuzetan zadatak Meunarodnog


47
biroa rada jeste prikupljanje, sreivanje i rasturanje svih
informacija koje se odnose na meunarodno regulisanje uslova i
sistema rada. Posebno je vano izuavanje pitanja koja treba da
budu iznesena na diskusiju Konferencije u cilju usvajanja
meunarodnih intrumenata, konvencije, preporuka i deklaracija
koje donosi Opta konferencija rada.
Rukovoenje Meunarodnim biroom rada je od strane
genralnog direktora kojeg imenuje Administrativni savjet i koji
posebno naglaava ulogu obavljanja ovih poslova na bazi
meunarodnog karaktera tj. da su i rukovodstvo i svi slubenici
koji rade u Meunarodnom birou rada meunarodni slubenici i
oni daju posebno obiljeje funkcioniranju ovog organa na bazi
meunarodnog karaktera.

III.2.4.- Komisije i komiteti MOR-a

Opta konferencija rada jo na samom poetku svoga rada
pored postojeih tijela uspostavila je i mogunost u Ustavu da se
formiraju komisije i komiteti kao stalna ili povremena tijela.
Danas u okviru Meunarodne organizacije rada postoje i
komisije i komiteti koje imaju i formu stalnosti i formu
privremenosti a njihov glavni zadatak je prethodna razmatranja i
priprema pitanja koja e se razmatrati na tijelima Meunarodne
organizacije rada, odnosno na pojedinim komitetima koji imaju
formu stalnosti. Kroz dugi niz godina funkcionisanja opte
konferencije rada, uspostavljene su kao stalna i privremena
tijela kao to su budetska komisija, administrativna komisija,
komisija za programske aktivnosti, komisija eksperata za
pojedine oblasti, istraivaka komisija koja okuplja naune i
strune radnike iz ove oblasti za unapreenje regulisanja itavog


48
procesa rada i u vezi sa radom i poseban dio koji se odnosi na
komisije i radna tijela u kojima uestvuju sindikati i u postizanju
sindikalnih prava i sloboda na djelovanju u okviru radnopravnih
pozicija.
U okviru Opte konferencije djeluju i komiteti koji se
kvalificiraju skoro na identian nain kao i komisije i oni
imaju regionalna i opta obiljeja pa se oni prije svega
konstituiu kao tijela iz odreene oblasti kao to su npr.
komitet za sindikalne slobode, komitet za diskriminaciju ,
komitet za albe i t d.
Postoje i posebno formirana tijela u formi organizacije koje
je u toku niza godina Meunarodna organizacija rada formirala
kao to su Svjetska zdravstvena organizacija, Organizacija za
industrijski razvoj i neka druga tijela bilo da se radi o stalnim
komisijama ili komitetima ili savjetima koji se uspostavljaju
zavisno od potrebe ali to su organi odnosno tijela koja
funkcioniraju u okviru Opte konferencije i ona imaju znaajnu
ulogu za rad u pojedinim djelatnostima iz oblasti rada.
Meunarodna organizacija rada danas u odnosu na
Meunarodnu organizaciju u vrijeme njenog osnivanja doivjela je
znaajne izmjene u smislu da je znaajno i u naunom i tehnikom
smislu proirila svoje djelovanje kako na zemlje lanice tako i na
iri prostor zemalja koje se nalaze u tranziciji ili zemalja koje su
izvan procesa Evropske unije .
Posebno je znaajno proirenje aktivnosti Opte
konferencije rada na zemlje u razvoju i omoguavanje da te
zemlje preuzimaju standarde u naunom i strunom smislu
koji se primjenjuju u razvijenim zemljama, kako bi i one na
jedan nain standardizirale pravo na rad i prava u vezi sa
radom.


49
Posebno je intenzivirana aktivnost Meunarodne opte
konferencije rada poslije Drugog svjetskog rata jer u procesu brzog
razvoja i obnove bilo je neophodno uspostaviti vane standarde i
kriterije da rad koji se u tom periodu snano probija u vrh naunih
i strunih razmatranja, tako da i radno pravo kao grana prava u tom
periodu dobija kljuni zamah i moe se kazati da je poslije dugog
niza godina kada je bila vrlo oskudna ili prkatino nikakva
komunikacija iz oblasti radnog prava, radno pravo upravo u
posljednjim decenijama 20. stoljea doivljava puni procvat kako u
praktinom tako i u formalnopravnom kodifikacijskom smislu
Poseban dio rada Opte konferencije, njenih organa i tijelaje
je provodjenje osnovnog naela kordinacije, koji praktino djeluju
na itavom svjetskom prostoru, inkorporirajui snano u svoje
okrilje , elemante i naelo filadelfijske konferencije koncentracija
zavisno od vremenskog perioda i odreenih aktivnosti.
U okviru organa Meunarodne organizacije ta naela rada
fokusirana su na ekonomsko-socijalna pitanja i probleme koji su u
neposrednoj vezi sa problemom rada i radnopravnih statusa i
drutveno-ekonomskog razvoja.
U tom smislu definirani su i osnovni polazni elementi kroz
dokumenta Opte konferencije koji se prije svega odnose na razvoj
aktivnosti u oblasti produktivnosti rada, razvoj aktivnosti na
kvalitetno bodovanje i ocjenjivanje radne snage i samih radnih
statusa .kao i pitanja podizanja nivoa ivotnog standarda i prava
koja proistiu iz rada i u vezi sa radom.
Meunarodna organizacija rada je pratila sve te tokove i
svoje aktivnosti je podeavala u rjeavanju tih pitanja koja se
odnose na profesionalne i radne statuse zaposlenih ljudi, posebno
statuse pojedinanih ugovora o radu .



50
III.2.5. OSNOVNI ELEMENTI
Ustava Meunarodne organizacije rada




Imajui u vidu da se opi i trajan mir moe zasnivati samo na
socijalnoj pravdi, s obzirom da postoje takvi uvjeti rada koji
velikom broju osoba nanose nepravdu, bijedu i odricanje, koji
stvaraju takvo nezadovoljstvo da dovode u opasnost svjetski mir, i
s obzirom da postoji hitna potreba da se ovi uvjeti poboljaju, na
primjer u pogledu reguliranja radnog vremena, ukljuujui i
odreivanje maksimalnog trajanja dnevnog i tjednog rada,
reguliranja ponude radne snage, borbe protiv nezaposlenosti,
jamenja plae koja osigurava povoljne uvjete ivota, zatite
radnika od opih ili profesionalnih bolesti i nesrea pri radu,
zatite djece, malodobnika i ena, starosnih i invalidskih mirovina,
obrane interesa radnika zaposlenih u inozemstvu, potvrde naela
jednaka plaa za jednak rad, potvrde naela sindikalne slobode,
organizacije strunog i tehnikog obrazovanja i drugih slinih
mjera,

imajui u vidu da neprihvaanje stvarno humanog sustava rada od
strane bilo koje zemlje stvara smetnje naporima drugih naroda
koje ele poboljati sudbinu radnika u svojim vlastitim zemljama,

visoke ugovorne strane, pobuene osjeanjem pravde i humanosti
kao i eljom da osiguraju trajan svjetski mir, i u namjeri da
postignu ciljeve navedene u ovoj preambuli, odobravaju ovaj ustav
Meunarodne organizacije rada.





51

ORGANIZACIJA


Osnivanje
1. Osniva se stalna organizacija sa zadatkom da radi na
ostvarenju programa izloenog u Preambuli ovog ustava i u
Deklaraciji koja se odnosi na ciljeve, u svrhu meunarodne
organizacije rada, prihvaene u Philadelphiji 10. svibnja 1944.
godine, a iji je tekst priloen ovom Ustavu.

lanovi
2. lanice Meunarodne organizacije rada bit e drave koje su
bile lanice Organizacije 1. studenog 1945. i sve ostale drave koje
bi postale lanice na osnovi odredaba paragrafa 3. i 4. ovog
lanka.
3. Svaki prvobitni lan Ujedinjenih naroda i svaka zemlja
primljena za lana Ujedinjenih naroda odlukom Ope skuptine na
osnovi odredaba Povelje, moe postati lan Meunarodne
organizacije rada obavjetavajui generalnog direktora
Meunarodnog ureda rada o svom formalnom prihvaanju
obaveza koje proizlaze iz Ustava Meunarodne organizacije rada.
4. Opa skuptina Meunarodne organizacije rada moe takoer
primiti lanove u Organizaciju veinom od dvije treine
predstavnika nazonih na zasjedanju, ukljuujui dvije treine
nazonih vladinih predstavnika koji imaju pravo glasa. Ovaj
prijam postat e izvran kad vlada novog lana dostavi
generalnom direktoru Meunarodnog ureda rada svoje formalno
prihvaanje obaveza koje proistjeu iz Ustava Organizacije.

I stupanje
5. Nijedan lan Meunarodne organizacije rada nee moi iz nje
istupiti dok o svojoj namjeri ne obavijesti generalnog direktora


52
Meunarodnog ureda rada. Ovaj otkaz stupit e na snagu dvije
godine od dana kada ga primi generalni direktor, pod uvjetom da
do tog datuma lan ispuni sve svoje financijske obaveze koje je
imao u svojstvu lana. Kad neki lan bude ratificirao neku
meunarodnu konvenciju rada, istupanje iz lanstva nee utjecati
na pravovaljanost obaveza koje proistjeu iz konvencije, za
razdoblje predvieno konvencijom, ili obaveza koje se na nju
odnose.

Ponovni prijem

1. U sluaju da neka drava prestane biti lanom Organizacije,
njeno ponovno primanje za lana podlijee odredbama
paragrafa 3. i 4. ovog lanka.


Organi
Stalna organizacija e se sastojati od:
1. Ope skuptine predstavnika zemalja-lanica;
2. Upravnog vijea i
3. Meunarodnog ureda rada pod upravom Upravnog vijea.


Skuptina, zasjedanja i predstavnici
1. Opa skuptina predstavnika drava lanica zasjedat e svaki
put kada se ukae potreba, a najmanje jednom godinje. Ona e
biti sastavljena od po etiri predstavnika svake drave-lanice, od
kojih e dvoje biti vladini predstavnici, a druga dva predstavljat
e, s jedne strane, poslodavce a, s druge strane, radnike dravljane
svake pojedine drave-lanice.

Savjetnici
2. Svakog predstavnika mogu pratiti najvie po dva tehnika
savjetnika za svaku toku na dnevnom redu zasjedanja. Kad se na
zasjedanju Skuptine raspravlja o pitanjima koja zanimaju


53
naroito ene, meu osobama koje budu odreene kao tehniki
savjetnici treba biti barem jedna ena.

Savjetnici iz zavisnih teritorija
3. Svaka lanica koja je odgovorna za meunarodne odnose na
zavisnim teritorijima moe odrediti kao pomone tehnike
savjetnike svakom od svojih predstavnika:
a) osobe koje sama imenuje za predstavnike jednog takvog
teritorija za odreena pitanja koja ulaze u okvir nadlenosti vlasti
spomenutog teritorija.
b) osobe koja sama imenuje radi pomoi predstavnicima oko
pitanja koja zanimaju nesamoupravne teritorije.
4. Ako se radi o teritorijima koji se nalaze pod zajednikom vlasti
dviju ili vie zemalja-lanica, mogu se odrediti osobe kao
pomonici predstavnicima ovih lanica.

Imenovanje nevladinih predstavnika
5. lanice se obavezuju imenovati nevladine predstavnika i
tehnike savjetnike u sporazumu sa najreprezentativnijim
profesionalnim organizacijama bilo poslodavaca, bilo radnika
odnosne drave, pod uvjetom da takve organizacije postoje.

Status
6. Tehnikim savjetnicima se doputa uzimanje rijei samo ako to
zatrai predstavnik kojem su dodijeljeni i sa posebnim doputenjem
predsjednika Skuptine; oni nemaju pravo glasovanja.
7. Predstavnik moe, pismeno obavijestiti Predsjednika, da jednog
od svojih tehnikih savjetnika imenuje za svog zamjenika, a
spomenuti zamjenik e moi u ovom svojstvu uzeti uea u
raspravi i glasovanju.

Punomoi
8. Imena predstavnika i njihovih tehnikih savjetnika podnijet e
Meunarodnom uredu rada vlada svakog lana.


54
9. Punomoi predstavnika i njihovih tehnikih savjetnika podnose
se na verifikaciju Skuptini koja e moi veinom od dvije treine
glasova nazonih predstavnika odbiti primiti bilo kojeg
predstavnika, ili bilo kojeg tehnikog savjetnika za koje bude
smatrala da nisu imenovani u smislu ovog lana.

Pravo glasa
1. Svaki predstavnik ima pravo glasovati pojedinano o svim
pitanjima koja razmatra Skuptina.
2. U sluaju da jedna od drava lanica ne imenuje jednoga od
nevladinih predstavnika, na to ima pravo, drugi nevladin
predstavnik ima pravo uea u raspravama Skuptine, ali nema
pravo glasa.
3. U sluaju, da Skuptina na osnovi ovlatenja koje joj daje
lanak 3., nema predstavnika odreene drave lanice,
primjenjivat e se odredbe ovog lanka ukoliko predstavnik nije
imenovan.

Mjesto zasjedanja skuptine
Ukoliko Skuptina u tijeku prethodnog zasjedanja nije donijela
odluku o mjestu zasjedanja, mjesto e odrediti Upravno vijee.

Sjedite Meunarodnog ureda rada
O svakoj promjeni sjedita Meunarodnog ureda rada odluuje
Skuptina veinom od dvije treine glasova nazonih predstavnika.

Upravno vijee
1. Upravno vijee imat e u svom sastavu pedeset est (56) osoba:
28 vladinih predstavnika, 14 predstavnika poslodavaca i 14
predstavnika radnika.

Vladini predstavnici
2. Od dvadeset osam osoba koje predstavljaju vlade, deset osoba
imenuju industrijski najrazvijenije drave-lanice, a osamnaest


55
drave-lanice koje u tu svrhu naznae vladini predstavnici na
Skuptini, iskljuujui predstavnike deset gore spomenutih lanica.

Zemlje od najveeg industrijskog znaaja
3. Upravno vijee e, kad god to bude potrebno, utvrditi koje su
drave-lanice od najveeg industrijskog znaaja, te pravila
kojima bi se od strane nekog nepristranog odbora osiguralo
razmatranje svih pitanja u pogledu odreivanja drava lanica od
najveeg industrijskog znaaja prije no to Upravno vijee donese
odluku u tom smislu Svaka alba drave lanice na izjavu
Upravnog vijea kojom se odluuje o dravama lanicama
najveeg industrijskog znaenja, rjeava se na Skuptini, ali ona
ne zadrava primjenu izjave, sve do trenutka dok se Skuptina o
tome ne izjasni.

Predstavnici poslodavaca i radnika
4.Osobe koje predstavljaju poslodavce i radnike biraju
poslodavaki odnosno radniki predstavnici u Skuptini.

Mandat Vijea
5. Upravno vijee bira se na razdoblje od tri godine. Ako se iz bilo
kojeg razloga izbori za Upravno vijee ne odre po isteku ovog
razdoblja, ono ostaje u istom sastavu dok se izbor ne izvri.

Upranjena mjesta, zamjenici, itd.
6. Nain popunjavanja upranjenih mjesta, imenovanja zamjenika
i druga slina pitanja moe rjeavati Vijee uz odobrenje
Skuptine.

Uprava Vijea
7. Upravno vijee bira meu svojim lanovima predsjednika i dva
potpredsjednika, od kojih e jadna zastupati vladu, jedna
poslodavce i jedna radnike.




56
Postupak
8.Upravno vijee normira vlastite postupovne mjere i utvruje
vrijeme svog zasjedanja. Izvanredno zasjedanje odrava se kada
najmanje esnaest lanova Savjeta u tom smislu podnese pismeni
zahtjev.

Generalni direktor
1. Na elu Meunarodnog ureda rada nalazi se generalni direktor,
kojeg imenuje, i kojem daje upute Upravno vijee i kojem je
odgovoran za poslovanje Ureda kao i za izvrenje svih drugih
zadataka koji su mu povjereni.
2.Generalni direktor ili njegov zamjenik moraju nazoiti svim
zasjedanjima Upravnog vijea.

Osoblje postavljanje
1. Osoblje Meunarodnog ureda rada postavlja generalni direktor
temeljem pravila odobrenih od strane Upravnog vijea.
2. Ukoliko je to mogue, a imajui u vidu djelotvornost rada
Ureda,gGeneralni direktor treba izabrati osobe raznih
nacionalnosti.
3. Odreen broj izabranih osoba trebaju biti ene.


Odgovornosti meunarodnog karaktera
4. Odgovornosti generalnog direktora i osoblja imaju iskljuivo
meunarodni karakter. U vrenju svojih dunosti generalni
direktor i osoblje nee traiti niti primati upute ni od jedne vlade
ili koje druge vlasti izvan Organizacije. Suzdravat e se od svake
djelatnosti koja moe utjecati na njihov poloaj meunarodnih
slubenika odgovornih samo Organizaciji.
5. Svaki lan Organizacije obavezuje se potivati iskljuivo
meunarodni karakter odgovornosti generalnog direktora i
osoblja, te ne utjecati na njih u obavljanju njihovih zadataka.




57


Funkcije Ureda
1. Funkcije Meunarodnog ureda rada obuhvaaju prikupljanje i
raspodjelu svih informacija koje se odnose na meunarodno
reguliranje industrijskih uvjeta ivota i rada i, naroito, izuavanje
pitanja koja se predlau kao predmet razmatranja na Skuptini u
cilju usvajanja meunarodnih konvencija, kao i provoenje
posebnih istraivanja koja su zatraili Skuptina ili Upravno
vijee.
2. Prema uputama koja mu moe dati Upravno vijee, Ured e:
a) pripremiti dokumentaciju o raznim pitanjima s dnevnog reda
zasjedanja Skuptine;
b) temeljem odluke Skuptine pruiti vladama, na njihovo traenje i
u okviru svojih mogunosti, svaku odgovarajuu pomo u pogledu
izrade zakonske i druge regulative, kao i u poboljanju upravne
prakse i sustava inspekcije;
c) izvravati, suglasno odredbama ovog Ustava, u svezi efikasne
primjene konvencije;
d) ureivati i objavljivati, na onim jezicima koje Upravno vijee
bude smatralo poeljnima, publikacije o problemima vezanih za
industriju i zapoljavanje koji su od meunarodnog znaaja.
3.Openito, Ured e imati sve ostale ovlasti i zadatke koje mu
mogu povjeriti Skuptina ili Upravno vijee.

Odnosi sa vladama
Ministarstva drava lanica koja se bave pitanjima rada i
zapoljavanja mogu komunicirati s generalnim direktorom
posredstvom predstavnika svoje vlade u Upravnom vijeu ili,
ukoliko takvog predstavnika nema, posredstvom kvalificiranog
slubenika kojeg vlada imenuje za tu svrhu.

Odnosi sa meunarodnim organizacijama
1. Meunarodna organizacija rada suraivat e, u okviru ovog
Ustava, sa svakom opom meunarodnom organizacijom iji je


58
zadatak koordinacija djelatnosti meunarodnih javnih
organizacija koje imaju posebne odgovornosti i sa meunarodnim
javnim organizacijama koje imaju posebne odgovornosti u
srodnim oblastima.
2. Meunarodna organizacija rada moe donijeti odgovarajue
odredbe prema kojima predstavnici meunarodnih javnih
organizacija mogu sudjelovati u njenim raspravama bez prava
glasa.
3. Meunarodna organizacija moe, ako bude smatrala potrebnim,
poduzeti sve potrebne mjere za savjetovanje sa priznatim
meunarodnim nevladinim organizacijama, ukljuujui
meunarodne organizacije poslodavaca, radnika, poljoprivrednika
i zadrugara.

Financijski i budetski aranmani
1. Meunarodna organizacija rada moe zakljuiti s Ujedinjenim
narodima financijske i budetske aranmane koje bude smatrala
pogodnim.
2. Do zakljuenja takvih aranmana, ili ako oni, u bilo kojem
trenutku, nisu na snazi:
a) svaki od lanova plaat e putne trokove i trokove boravka
svojih predstavnika i njihovih tehnikih savjetnika, kao i
predstavnika koji sudjeluju na zasjedanjima Skuptine i Upravnog
vijea;
b) sve druge trokove Meunarodnog ureda rada, zasjedanja
Skuptine ili Upravnog vijea plaat e generalni direktor
Meunarodnog ureda rada iz opeg budeta Meunarodne
organizacije rada;
c) odredbe koje se odnose na odobrenje, razrez i prikupljanje
budeta Meunarodne organizacije rada, odredit e Skuptina
veinom od dvije treine glasova nazonih lanova i odredit e da
budet i rjeenja o podjeli trokova izmeu lanica Organizacije
odobri Komisija sastavljena od vladinih predstavnika.


59
3. Trokovi Meunarodne organizacije rada padaju na teret
lanica suglasno rjeenjima koja su na snazi na osnovi paragrafa
1. ili paragrafa 2. c) ovog lanka.

Zakanjenje plaanja doprinosa
Organizacija koja kasni sa plaanjem svog doprinosa za trokove
Organizacije ne moe sudjelovati u glasovanju u Skuptini,
Upravnom vijeu, ni u bilo kojem odboru, te pri izboru lanova
Upravnog vijea ukoliko je iznos njegovih dugovanja jednak ili
vei od dugovanog doprinosa za itave dvije prethodne godine.
Skuptina moe ipak, veinom od dvije treine glasova nazonih
predstavnika, odobriti takvom lanu pravo glasa ako utvrdi da je
neizvrenje plaanja uslijedilo zbog prilika koje su izvan nadzora
odnosne drave-lanice.

Financijska odgovornost generalnog direktora
5.Generalni direktor Meunarodne organizacije rada je
odgovoran Upravnom vijeu za pravilno troenje fondova
Meunarodne organizacije rada.



POSTUPAK

Dnevni red Skuptine
1. Upravno vijee utvruje dnevni red zasjedanja Skuptine nakon
razmatranja svih prijedloga vlada bilo koje drave lanice, neke
od reprezentativnih organizacija sa svrhom predvienom u lanku
3., ili bilo koja meunarodne javne organizacije.

Pripremanje za zasjedanje Skuptine
2. Upravno vijee utvruje pravila, kojima se osigurava tehnika
priprema i odgovarajue savjetovanje zainteresiranih lanica,
putem pripremnog zasjedanja Skuptine ili na neki drugi nain,


60
koji prethodi usvajanju neke konvencije ili preporuke od strane
Skupstine.

Dostavljanje dnevnog reda i izvjetaji za Skuptinu
1. Generalni direktor vri funkciju glavnog tajnika Skuptine.
Dnevni red dostavlja dravama lanicama etiri mjeseca prije
poetka zasjedanja, a preko njih nevladinim predstavnicima, kad
ovi budu odreeni.
2. Izvjetaji o svakoj toki dnevnog reda dostavljaju se lanovima
na vrijeme koje im doputa odgovarajue razmatranju tih
izvjetaji prije zasjedanja Skuptine. Upravno vijee e donijeti
pravila za primjenu ove odredbe.



Primjedbe na dnevni red
1. Svaka vlada drava lanica ima pravo usprotiviti se unoenju
jednog ili vie predvienih pitanja u dnevni red zasjedanja. Razlozi
za ovo protivljenje trebaju se iznijeti u izjavi upuenoj generalnom
direktoru koju e on dostaviti svim lanicama Organizacije.
2. Pitanja za koja postoji prigovor u pogledu njihovog uvrtavanja
u dnevni red zasjedanja Skuptine, ipak e ostati na dnevnom redu
ako Skuptina tako odlui veinom od dvije treine glasova
nazonih predstavnika.

Unoenje novih pitanja u dnevni red od strane Skuptine
3. Svako pitanje za koje Skuptina odlui (drukije nego to je
predvieno u prethodnom paragrafu) dvotreinskom veinom
nazonih predstavnika da se treba razmotriti bit e uneseno u
dnevni red sljedeeg zasjedanja.

Slubenici Skuptine, postupak i komisije
1. Skuptina e izabrati predsjednika i tri potpredsjednika.
Jedan od potpredsjednika bit e vladin predstavnik, jedan
predstavnik poslodavaca i jedan predstavnik radnika.


61
Skuptina e sastaviti pravilnik o radu, ona moe imenovati
komisije sa zadatkom da podnesu izvjetaji o svim pitanjima
za koje ona smatra da bi ih trebalo prouiti.
2.

Glasovanje
2. Obinom veinom glasova nazonih lanova Skuptine odluuje
se u svim sluajevima, osim ako drugaije nije predvieno ovim
Ustavom, uvjetima iz konvencija ili nekim drugim instrumentom
kojim se daju ovlatenja Skuptini ili financijskim ili budetskim
rjeenjima usvojenim temeljem lanka 13.
3.Glasovanje je nevaee ako je ukupan broj glasova manji od
polovine broja nazonih predstavnika na zasjedanju.

Struni savjetnici
Skuptina moe odborima koje ona educira pridodati tehnike
savjetnike koji nemaju pravo glasa.

Konvencije i preporuke
Odluka Skuptine
1. Ako se Skuptina izjasni za usvajanje prijedloga o nekom pitanju
koje je na dnevnom redu, ona odluuje hoe li ti prijedlozi dobiti
oblik a) meunarodne konvencije; b) ili preporuke ako se predmet
o kojem se raspravlja ili jedan od njegovih aspekata, ne smatra
prikladnim ili pogodnim za Konvenciju.
2. U oba sluaja, da bi neka konvencija ili preporuka bila
usvojena, kod konanog glasovanja lanova Skuptine trai se
veina od dvije treine glasova nazonih predstavnika.

Modifikacije koje odgovaraju posebnim lokalnim uvjetima
3. Prilikom sastavljanja neke konvencije ili preporuke ope
primjene, Skuptina mora voditi rauna o dravama u kojima
klimatski uvjeti, nepotpun razvoj industrijske organizacije ili druge
posebne okolnosti ine industrijske uvjete bitno razliitim i


62
sugerirati eventualne modifikacije za koje smatra da su potrebne
da bi odgovarale uvjetima takvih zemalja.

Autentini tekstovi
4. Dva primjerka konvencije ili preporuke postaju izvorni
potpisima predsjednika Skuptine i generalnog direktora. Jedan
primjerak se deponira u arhivi Meunarodnog ureda rada, a drugi
glavnom tajniku Ujedinjenih naroda. Generalni direktor e
ovjereni prijepis konvencije ili preporuke dostaviti svakom od
lanova.

Obaveze drave-lanice u odnosu na konvencije
5. Ako se radi o konvenciji:
a) ona se dostavlja svim lanovima na ratifikaciju;
b) svaki lan se obavezuje u roku od jedne godine od dana
zakljuenja zasjedanja Skuptine ili ako je zbog izuzetnih okolnosti
to nemogue uiniti u roku od jedne godine, im to bude mogue,
ali nikako kasnije od 18 mjeseci nakon zakljuenja zasjedanja
Skuptine, podnese konvenciju vlasti ili vlastima u iju nadlenost
to spada, kako bi da bi se ona pretvorila u zakon ili poduzele neke
druge mjere;
c) lanovi e obavijestiti generalnog direktora Meunarodnog
ureda rada o mjerama poduzetim u skladu s ovim lankom, kako bi
se konvencija podnijela nadlenoj vlasti ili vlastima s podacima o
nadlenoj vlasti odnosno vlastima, te mjerama koje su poduzele;
d) lan koji dobije suglasnost za ratifikaciju od nadlene vlasti ili
nadlenih vlasti, obavijestit e o ratifikaciji konvencije generalnog
direktora i poduzet e mjere potrebne za primjenu odredaba
spomenute konvencije;
e) ako se za neku konvenciju ne dobije suglasnost od vlasti ili
vlast, u iju nadlenost spada ovo pitanje, lan nee imati nikakvu
drugu obavezu, osim da u prikladnim vremenskim razdobljima,
prema zahtjevu Upravnog vijea, podnosi izvjetaj generalnom
direktoru Meunarodnog ureda rada o stanju svog zakonodavstva
i prakse u pogledu pitanja koje je predmet konvencije, navodei


63
tono domenu vaenja bilo koje odredbe konvencije odreene
zakonodavstvom, administrativnim putem, kolektivnim ugovorima
ili na drugi nain, iznosei tekoe koje sprjeavaju ili odgaaju
ratifikaciju takve konvencije.

Obaveze drave-lanice u pogledu preporuka
6. Ako se radi o preporuci:
a) preporuka se dostavlja svim lanovima na razmatranje da bi se
primijenila u obliku nacionalnog zakona ili u nekoj drugom obliku;
b) svaki lan se obavezuje podnijeti u roku od jedne godine od
dana zakljuenja zasjedanja Skuptine ili, ako je to zbog
izvanrednih prilika nemogue uiniti u roku od jedne godine, onda
im to bude mogue, ali nikako kasnije od 18 mjeseci nakon
zakljuenja zasjedanja Skuptine, podnijeti preporuku vlasti ili
vlastima u iju nadlenost spada ovu pitanje, da bi se ona
ozakonila ili da bi se poduzele druge mjere za njenu primjenu;
c) lanovi e obavijestiti generalnog direktora Meunarodnog
ureda rada o mjerama poduzetim u skladu s ovim lankom, u svezi
podnoenja Preporuke nadlenoj vlasti ili vlastima, dostavljajui
mu pri tom sve obavijesti o nadlenoj vlasti ili vlastima u pogledu
odnosnog pitanja, kao i njihovim poduzetim mjerama;
d) osim podnoenja preporuke nadlenoj vlasti ili vlastima, lanovi
nee imati nikakvu drugu obavezu, osim da u odgovarajuim
razdobljima, kako to odlui Upravno vijee, podnesu izvjetaj
generalnom direktoru Meunarodnog ureda rada o stanju
njihovog zakonodavstva i prakse u pogledu pitanja koje je predmet
preporuke, navodei datu domenu vaenja njenih odredaba, kao i
izvrenim izmjenama koje se smatraju ili mogu smatrati nunima
za njeno usvajanje ili primjenu.

Obaveze saveznih drava
7. U sluaju savezne drave, primijenit e se sljedee odredbe:
a) u pogledu konvencija i preporuka za koje federalna vlada
smatra da prema njenom ustavnom sustavu odgovara federalna


64
akcija, obaveze federativne drave bit e iste kao i obaveze lanica
koje nisu federativne drave;
b) u pogledu konvencija i preporuke za koje savezna vlada smatra
da je, prema njenom ustavnom sustavu, u cijelosti ili djelomino
prikladnija akcija od strane konstitutivnih drava, provincija ili
kantona koje je sainjavaju, nego savezna akcija, spomenuta vlada
treba:
(I) poduzeti, suglasno svojem ustavu i ustavima konstitutivnih
drava, provincija ili kantona uinkovite mjere kako bi se
konvencije ili preporuke, najdalje osamnaest mjeseci nakon
zakljuenja zasjedanja Skuptine, podnijele odgovarajuim
saveznim vlastima ili vlastima drava, provincija ili kantona koje
je sainjavaju radi poduzimanja zakonodavne ili koje druge akcije;
(II) poduzeti periodina savjetovanja, pod uvjetom pristanka
zainteresiranih vlada sastavnih drava, provincija ili kantona,
izmeu saveznih vlasti, s jedne strane, i vlasti drava, provincija i
kantona koje je sainjavaju, s druge strane, u pogledu promidbe,
u okviru savezne drave, koordinirane akcije namijenjene primjeni
odredaba konvencija i preporuka;
(III) obavijestiti generalnog direktora Meunarodnog ureda rada
o mjerama poduzetim, temeljem ovog lanka, za podnoenje ovih
konvencija i preporuka odgovarajuim saveznim vlastima,
vlastima drava, provincija ili kantona koje je sainjavaju,
dostavljajui mu sve obavijesti o vlastima koje se smatraju
nadlenim kao i o njihovim poduzetim mjerama;
(IV) u pogledu svake konvencije koju nije ratificirala, treba u
odgovarajuim vremenskim razdobljima, prema zahtjevu
Upravnog vijea, podnijeti izvjetaj generalnom direktoru
Meunarodnog ureda rada o stanju zakonodavstva i praksi u
federaciji i dravama, provincijama ili kantonima koje je
sainjavaju u pogledu pitanja koje je predmet konvencije,
precizirajui u kojoj mjeri su primijenjene ili se namjeravaju
primijeniti odredbe konvencije zakonodavnim ili administrativnim
putem, putem kolektivnih ugovora ili nekim drugim putem;


65
(V) u odnosu na svaku preporuku, u odgovarajuim vremenskim
razdobljima, a prema zahtjevu Upravnog vijea, treba podnijeti
izvjetaj generalnom direktoru Meunarodnog ureda rada, o
stanju zakonodavstva i prakse savezne drave i njenih drava,
provincija ili kantona koje je sainjavaju u pogledu pitanja koje je
predmet preporuke, precizirajui u kojoj su mjeri primijenjene ili
se namjeravaju primijeniti odredbe preporuke, oznaivi koje
izmjene ovih odredaba se smatraju ili bi se mogle smatrati nune
za njihovo usvajanje ili primjenu.

Utjecaj konvencija i preporuka na postojee povoljnije odredbe
8. Usvajanje jedne konvencije ili preporuke od strane Skuptine, ili
ratifikacija neke konvencije od strane bilo koje lanice ne utjeu
na bilo koji zakon, presudu, obiaj ili sporazum koji osiguravaju
povoljnije uvjete odnosnim radnicima od onih koji se predviaju
konvencijom ili preporukom.

Registracija kod Ujedinjenih naroda
Svaku ovako ratificiranu konvenciju generalni direktor
Meunarodnog ureda rada dostavlja glavnom tajniku Ujedinjenih
naroda zbog registracije, , ali ona obavezuje samo lanice koje su
je ratificirale.


Konvencije koje ne usvoji Skuptina
1. Svaki nacrt konvencije koji prigodom zavrnog glasovanja na
Skuptini ne dobije veinu od dvije treine glasova nazonih
predstavnika, moe biti predmet prava svake drave lanice da se
njene odredbe primjenjuju izmeu zainteresiranih drava lanica.
2. Svaku tako zakljuenu konvenciju zainteresirane vlade
dostavljaju generalnom direktoru Meunarodnog ureda rada i
glavnom tajniku Ujedinjenih naroda .





66
Godinji izvjetaj o ratificiranim konvencijama
Svaki se lan obavezuje podnijeti Meunarodnom uredu rada
godinji izvjetaj o mjerama poduzetim za primjenu odredaba
ratificiranih konvencija. Izvjetaji se sastavljaju u obliku i sa
sadrajem koji zahtjeva UN-


Prouavanje i dostavljanje izvjetaja
1. Generalni direktor e prije slijedeeg zasjedanja Skuptine
podnijeti saetak obavijesti.
2. Svaka e lanica dostaviti reprezentativnim organizacijama,
priznatim kao takvima.


Prigovori u vezi s primjenom konvencije
Svaki prigovor upuen Meunarodnom uredu rada od strane
industrijske organizacije radnika ili poslodavaca, a prema kojem
neka lanica nije na zadovoljavajui nain osigurala primjenu
konvencije koje je stranka, Upravno vijee moe ga uputiti vladi na
koju se prigovor odnosi, te moe pozvati odnosnu vladu da da
prikladnu izjavu o istom pitanju.

Objavljivanje prigovora
Ako odnosna vlada ne dostavi nikakvu izjavu u razumnom
vremenu, ili ako primljenu izjavu Upravno vijee ne smatra
zadovoljavajuom, potonje ima pravo objaviti primljeni prigovor i,
izjavu, ako je uope data.


albe u vezi sa primjenom konvencije
1. Svaka od lanica moe podnijeti albu Meunarodnom uredu
rada protiv nekog drugog lana koji, prema njegovom miljenju,
ne osigurava primjenu konvencije na zadovoljavajui nain, a koju
su obje lanice ratificirale.


67
2. Upravno vijee moe, ako nae za shodno i prije nego to albu
dostavi anketnoj komisiji prema nie oznaenoj proceduri, stupiti u
vezu s odnosnom vladom .
3. Ako Upravno vijee ne smatra potrebnim dostaviti albu
odnosnoj vladi, ili ako nakon dostavljanja albe Upravno vijee u
razumnom roku ne primi nikakav zadovoljavajui odgovor, moi
e obrazovati komisiju koja e imati zadatak prouiti pokrenuto
pitanje i o tome podnijeti izvjee.
4. Istu proceduru moe usvojiti Vijee bilo po slubenoj dunosti ili
temeljem albe nekog predstavnika Skuptine.
5. Kad je neko pitanje pokretno pred Upravnim vijeem, odnosna
vlada e, ako ve nema predstavnika unutar Upravnog vijea imati
pravo odrediti predstavnika koji e sudjelovati u rjeavanju Vijea
o ovom pitanju. Odnosna vlada bit e obavijetena na vrijeme o
datumu kada e se razmatrati ovo pitanje.


Suradnja s Anketnom komisijom
U sluaju da alba upuena Anketnoj komisiji, svaki od lanova,
bez obzira je li o albi izravno zainteresiran ili ne, obavezuje se
Komisiji staviti na raspolaganje svaku obavijest dobivenu u vezi s
predmetom albe.


Izvjetaj Anketne komisije
Anketna komisija e, nakon temeljitog prouavanja albe, sastaviti
izvjetaj u kojem e se izjasniti o svim tokama albe kojima e
moi precizirati obujam spora, kao i preporuke koje ona bude
smatrala potrebnim formulirati u pogledu mjera koje treba
poduzeti, kako bi se zadovoljila vlada koja se alila i rokovi u
kojima treba poduzeti ove mjere.






68
Postupak s izvjetajem
1. Generalni direktor Meunarodnog ureda rada dostavit e
izvjetaj Anketne komisije Upravnom vijeu i svakoj od vlada
zainteresiranih u sporu i osigurati njegovo objavljivanje.
2. Svaka od zainteresiranih vlada treba u roku od tri mjeseca
obavijestiti generalnog direktora Meunarodnog ureda rada
prihvaa li ili ne preporuke koje sadri izvjetaj Komisije, a u
sluaju neprihvaanja, eli li podnijeti spor Meunarodnom sudu
pravde.

Neispunjavanje obaveza podnoenja konvencija ili preporuka
nadlenim vlastima
U sluaju da neka od lanica, u vezi sa nekom konvencijom ili
preporukom, , svaki drugi lan ima pravo o tome izvijestiti
Upravno vijee. U sluaju da Upravno vijee utvrdi da lan nije
poduzeo propisane mjere, podnijet e o tome izvjetaj Skuptini.


Odluka Meunarodnog suda pravde
Odluka Meunarodnog suda o nekoj albi ili pitanju, koje mu je
bilo upueno bit e konana.
Meunarodni sud moe potvrditi, promijeniti ili ponititi
eventualne zakljuke ili preporuke Anketne komisije.

Neizvrenje preporuka Anketne komisije ili Meunarodnog suda
Ako lanica ne provede u predvienom roku preporuke sadrane u
izvjeu Anketne komisije, ili odluci Meunarodnog suda, zavisno
o sluaju, Upravno vijee moe preporuiti Skuptini mjere koje e
mu izgledati oportune za primjenu ovih preporuka.

Primjena preporuka Anketne komisije ili Meunarodnog suda
pravde
Vlada koja je okrivljena moe u svakom trenutku izvijestiti
Upravno vijee o poduzimanju potrebnih mjera za prihvaanje
preporuke Anketne komisije, ili odluke Meunarodnog suda te


69
moe traiti educiranje Anketne komisije koja bi imala zadatak
provjeravanja tog izvjea. U tom sluaju primijenit e se odredbe
ako su izvjetaji Anketne komisije ili odluka Meunarodnog suda
povoljni za okrivljenu vladu, Upravno vijee e odmah
preporuiti ukinue mjera .




I I I . 3. AKTI MOR-a

MEUNARODNE KONVENCIJE IZ OBLASTI RADA
PO OBLASTIMA BITNIM ZA RAD

Konvencija br. 87- O slobodi udruivanja i zatiti prava na
organiziranje

Konvencija br.144 - O tripartitnim konzultacijama, 1
Konvencija br.151- O zatiti prava na organiziranje i
postupcima za utvrivanje uvjeta zapoljavanja u javnim
slubama, 1978.
Konvencija br.154- O promociji kolektivnog pregovaranja,
1981.
Prinudni rad
Konvencija br. 29- O prinudnom ili obaveznom radu
Konvencija br.105- O ukinuu prinudnog rada iz 1957.
Jednakost u zapoljavanju i zanimanju
Konvencija br.19- O jednakom tretmanu stranih i domaih
radnika u odnosu na odtete za nesree na radu
Konvencija br.100- O jednakosti nagraivanja muke i enske
radne snage za rad jednake vrijednosti
Konvencija br.111- O diskriminaciji u odnosu na zaposlenje i
zanimanje


70
Konvencija br.156- O jednakim mogunostima i tretmanu za
radnike i radnice (radnici s obiteljskim obavezama)
Uslovi rada
Konvencija br.14- O primjeni tjednog odmora u industrijskim
poduzeima
Konvencija br.101- O plaenom odmoru u poljoprivredi
Konvencija br.106- O tjednom odmoru u trgovini i uredima
Konvencija br.131- O utvrivanju minimalnih plaa s
posebnim osvrtom na zemlje u razvoju
Konvencija br.132- O plaenom godinjem odmoru (revidirana
1970. godine)
Konvencija br.140 - O plaenom odsustvu zbog obrazovanja
Konvencija br.171- O nonom radu
Konvencija br.175 - O radu s nepunim radnim vremenom,
1994.
Konvencija br.177 - O radu kod kue
Preporuka br. 93 - O plaenom odmoru u poljoprivredi
Preporuka br. 98 - O plaenom odmoru
Zatita ena na radu; jednakost u postupanju
Konvencija br. 3 - O zapoljavanju ena prije i poslije
poroajaError! Bookmark not defined.
Konvencija br. 45 - O zaposlenju ena na podzemnim
radovima u rudnicima svih kategorija
Konvencija br. 103 - O zatiti majinstva (revidirana 1952.
godine)
Preporuka br. 95 - O zatiti majinstva
Konvencija br. 89 - O nonom radu ena zaposlenih u
industriji (revidirana 1948. godine)
Rad djece i mladih
Konvencija br.138 - O najnioj dobi za zapoljavanje
Konvencija br.182 - O zabrani i trenutnim djelovanjima za
ukidanje najgorih oblika djejeg rada
Preporuka br. 96 - O minimalnim godinama starosti za
zapoljavanje na podzemnim radovima i rudnicima ugljena
Politika zapoljavanja


71
Konvencija br. 2 - O nezaposlenosti
Konvencija br. 122 - O politici zapoljavanja, 1964.
Konvencija br.142 - O profesionalnoj orjentaciji i strunom
osposobljavanju u razvoju ljudskih resursa, 1975.
Konvencija br.158 - O prestanku radnog odnosa na inicijativu
poslodavca
Konvencija br.181 - O privatnim slubama za zapoljavanje
Preporuka br. 99 - O strunom osposobljavanju i
prekvalificiranju invalida
Preporuka br.101 - O strunom osposobljavanu u poljoprivredi
Zatita na radu
Konvencija br.13 - O zabrani upotrebe olovnog bjelila u
bojenju
Konvencija br. 88 - O organizaciji slube za posredovanje rada
Konvencija br.119 - O zatiti strojeva
Konvencija br. 136 - O zatiti od opasnosti trovanja benzolom
Konvencija br.139 - O sprjeavanju i kontroli profesionalnih
rizika uzrokovanih kancerogenim supstancama i agensima
Konvencija br.148 - O radnoj sredini
Konvencija br. 155 - O sigurnosti i zatiti zdravlja na radu i o
radnom okruenju
Konvencija br.159 - O profesionalnoj rehabilitaciji i
zapoljavanju osoba s invaliditetom
Konvencija br.161 - O slubama medicine rada
Konvencija br.162 - O sigurnosti pri upotrebi azbesta
Preporuka br. 97 - O zatiti zdravlja radnika na radnom mjestu
Preporuka br. 112 - O slubama medicine rada u poduzeu
Administracija rada
Konvencija br. 81 - O inspekciji rada u industriji i trgovini,
1947.
Protokol br. 81 iz 1995. uz konvenciju o inspekciji rada, 1947.
Konvencija br.150 - O administraciji rada iz 1978.
Konvencija br.129 - O inspekciji rada u poljoprivredi
Konvencija br.150 - O administraciji rada: uloga, funkcije i
organizacija, 1978.


72
Socijalna sigurnost
Konvencija br.12 - O naknadi tete za sluaj nesree na radu u
poljoprivredi
Konvencija br.17 - O naknadi koja se isplauje radnicima za
sluaj nesree na radu
Konvencija br.18 - O naknadama koje se isplauju radnicima
za profesionalne bolesti
Konvencija br. 24 - O osiguranju za sluaj bolesti industrijskih
i trgovakih radnika i domae posluge
Konvencija br. 25 - O osiguranju za sluaj bolesti
poljoprivrednih radnika
Konvencija br. 48 - O ouvanju prava osiguranja za sluaj
iznemoglosti, starosti i smrti
Konvencija br.102 - O minimalnoj normi socijalnog osiguranja
Konvencija br.121 - O davanjima za sluaj nesree na poslu i
profesionalnih bolesti
Konvencija br.157 - O ouvanju prava na socijalno osiguranje
Preporuka br.102 - O socijalnim slubama radnika
Radnici migranti
Konvencija br. 97 - O migraciji u cilju zapoljavanja
(revidirana 1949. )
Konvencija br.143 - O radnicima migrantima (dopunske
odredbe)
Preporuka br.100 - O zatiti radnika migranata u nedovoljno
razvijenim zemljama i teritorijima
Specijalni uslovi zapoljavanja
Konvencija br.8 - O naknadi za nezaposlenost u sluaju gubitka
zbog brodoloma
Konvencija br.9 - O namjetenju pomoraca
Konvencija br. 16 - O obaveznom lijenikom pregledu djece i
mladia zaposlenih na brodovima
Konvencija br. 22 - O ugovoru o radu pomoraca
Konvencija br. 23 - O repatrijaciji pomoraca
Konvencija br. 53- O minimumu strune sposobnosti
zapovjednika i asnika trgovake mornarice


73
Konvencija br. 69 - O diplomi o strunoj sposobnosti brodskih
kuhara
Konvencija br. 73 - O lijenikom pregledu pomoraca
Konvencija br. 74 - O svjedodbi o sposobnosti kvalificiranog
pomoraca
Konvencija br. 91 O plaenom godinjem odmoru pomoraca
(revidirana 1949. )
Konvencija br. 92 - O smjetaju posade na brodu (revidirana
1949. )
Konvencija br. 9 - O namjetenju mornara
Konvencija br.113 - O lijenikom pregledu ribara
Konvencija br.114 - O ugovoru o radu ribara


OSTALI MEUNARODNI AKTI IZ OBLASTI RADA

Preporuka br.105 - O sadraju brodskih ljekarni
Preporuka br.107 - O zaposlenju pomoraca u slubi na
brodovima registriranim u stranim zemljama
Preporuka br.108 - O uvjetima ivota, rada i sigurnosti
pomoraca u vezi s upisivanjem brodova




DRUGI MEUNARODNI RADNOPRAVNI INSTRUMENTI
8.1. Evropska socijalna povelja
8.2. Meunarodni ugovor o gospodarskim, socijalnim i
kulturnim pravima iz 966.
8.3. Evropska povelja o osnovnim socijalnim pravima
radnika

NORMATIVNI INSTRUMENATI
MEUNARODNE ORGANIZACIJE RADA
S OPIM UNIVERZALNIM AKTIMA


74


Evropska socijalna povelja

. Otobar 1961.


Drave potpisnice ovog dokumenta, kao lanice Savjeta Evrope,
Smatrajui da je cilj Savjeta Evrope da postigne vee jedinstvo
meu svojim lanicama radi ouvanja i ostvarivanja ideala i
principa koji predstavljaju njihovo zajedniko naslee i radi
olakavanja njihovog ekonomskog i drutvenog razvoja, naroito
ouvanjem i daljim ostvarivanjem ljudskih prava i osnovnih
sloboda;
Smatrajui da su se u Evropskoj konvenciji za zatitu ljudskih
prava i osnovnih sloboda
potpisanoj u Rimu 4. novembra 1950, i u Protokolu uz tu
Konvenciju koji je potpisan u
Parizu 20. marta 1952, drave lanice Saveta Evrope sloile da
svom stanovnitvu obezbijede gradjanska i politika prava i
slobode navedene u tim dokumentima;
Smatrajui da u.ivanje socijalnih prava treba da bude
obezbijedjeno bez diskriminacije po
osnovu rase, boje ko.e, pola, vere, politikog mi.ljenja, nacionalne
pripadnosti i socijalnog porijekla;
Odlune da zajedno uloe sav potreban napor u cilju poboljanja
ivotnog standarda i da
unapredjuju drutveno blagostanje gradskog i seoskog stanovnitva
odgovarajuim
institucijama i akcijama,
Sloile su se o slijedeem:

...
...


75

Strane ugovornice prihvataju kao cilj svoje politike, kojem tee
svim odgovarajuim sredstvima, kako nacionalnim, tako i
medjunarodnim, postizanje uslova u kojima sledea prava i
principi mogu da budu ostvareni na efikasan nain:
1. Svako mora imati priliku da zaradi za ivot obavljanjem
posla koji je slobodno izabrao.
2. Svi radnici imaju pravo na pravedne uslove rada.
3. Svi radnici imaju pravo na bezbedne i zdrave radne uslove.
4. Svi radnici imaju pravo na pravinu naknadnu koja je
dovoljna za pristojan ivotni standard za njih i njihove
porodice.
5. Svi radnici i poslodavci imaju pravo na slobodu
udruivanja u nacionalne ili meunarodne organizacije u
cilju zatite svojih ekonomskih i socijalnih interesa.
6. Svi radnici i poslodavci imaju pravo na kolektivno
pregovaranje.
7. Deca i omladina imaju pravo na specijalnu zatitu od
fizikih i moralnih rizika kojima su izloeni.
8. Zaposlene ene, u sluaju materinstva, i druge zaposlene
ene kada god je to prikladno, imaju pravo na specijalnu
zatitu prilikom rada.
9. Svako ima pravo na odgovarajuu pomo prilikom
profesionalne orijentacije kako bi mu se pomoglo prilikom
izbora zanimanja koje je u skladu sa njegovim linim
sposobnostima i interesovanjima.
10. Svako ima pravo na odgovarajue pogodnosti prilikom
profesionalne obuke.
11. Svako ima pravo da koristi sve mjere koje mu omoguuju
da uiva najvii mogui dostupni standard zdravlja.
12. Svi radnici i oni koje oni izdravaju imaju pravo na
socijalno osiguranje.
13. Svako ko nema potrebna sredstva ima pravo na socijalnu
i medicinsku pomo.


76
14. Svako ima pravo da koristi usluge slubi socijalnog
staranja.
15. Hendikepirane osobe imaju pravo na profesionalnu
obuku, rehabilitaciju i socijalnu adaptaciju, bez obzira na
poreklo i prirodu njihove nesposobnosti.
16. Porodica kao osnovna jedinica drutva ima pravo na
odgovarajuu drutvenu, pravnu i ekonomsku zatitu radi
obezbijedjivanja svog punog razvoja.
17. Majke i deca, bez obzira na brani status i porodine
odnose, imaju pravo na odgovarajuu socijalnu i
ekonomsku zatitu.
18. Dravljani svake od strana ugovornica imaju pravo da se
bave bilo kojim unosnim poslom na teritoriji bilo koje
druge strane ugovornice na osnovi jednakosti sa njenim
dravljanima, uz ogranienja koja su zasnovana na
ubedljivim ekonomskim ili drutvenim razlozima.
19. Radnici migranti koji su dravljani jedne od strana
ugovornica i njihove porodice imaju pravo na zatitu i
pomo na teritoriji bilo koje druge strane ugovornice.

...
...




Strane ugovornice prihvataju da, preuzmu obaveze koje su
navedene u slijedeim lanovima i stavovima.




Pravo na rad
U namjeri da obezbijede efikasno osvarivanje prava na rad,
strane ugovornice obavezuju se:


77
1. da prihvate kao jedan od svojih primarnih zadataka i
du.nosti da obezbijede i ouvaju to je mogue vii i
stabilniji nivo zapoljavanja u cilju postizanja pune
zaposlenosti;
2. da efikasno tite pravo radnika da zaradjuje za ivot na
poslu koji je slobodno odabrao;
3. da uspostave ili ouvaju besplatne usluge zapoljavanja
za sve radnike;
4. da obezbijede ili unapreuju odgovarajuu profesionalnu
orijentaciju, obuku i rehabilitaciju.

Pravo na pravine uslove rada

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava na
pravine uslove rada, strane ugovornice se obavezuju:
1. da predvide razuman broj dnevnih i nedeljnih radnih
sati, da se radna nedelja postepeno smanjuje do nivoa
koji dozvoljavaju porast produktivnosti i drugi relevantni
faktori;
2. da obezbijede plaene praznine dane;
3. da obezbijede najmanje dvije nedelje plaenog godinjeg
odmora;
4. da obezbijede dodatne plaene praznike ili skraene
radne asove za radnike koji su angaovani na opasnim
ili nezdravim poslovima u skladu sa propisima;
5. da obezbijede period nedeljnog odmora koji e, u meri u
kojoj je to mogue, da se poklopi sa danom koji je
tradicionalno ili po obiaju dan odmora u toj zemlji ili
tom regionu.


Pravo na bezbedne i zdrave radne uslove



78
U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava na
bezbedne i zdrave radne uslove, drave ugovornice obavezuju
se:
1. da donesu propise u vezi s bezbijednou i zdravstvenim
propisima;
2. da obezbijede primenu tih propisa odgovarajuim
merama kontrole;
3. da konsultuju, na prikladan nain, organizacije
poslodavaca i radnika u vezi sa mjerama koje su
predvidjene radi pobolj.anja industrijske bezbednost i
zdravlja.


Pravo na pravednu naknadu

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava na pravednu
naknadu, strane ugovornice obavezuju se:
1. da priznaju pravo radnika na naknadu koja e njima i
njihovim porodicama obezbijediti pristojan ivotni
standard;
2. da priznaju pravo radnika na poveanu stopu naknade za
prekovremeni rad, uz mogunost izuzetka u konkretnim
sluajevima;
3. da priznaju pravo mu.karcima i enama na jednaku
platu za rad jednake vrednosti;
4. da priznaju pravo svih radnika na razuman period
otkaznog roka u sluaju prestanka zaposlenja;
5. da dozvole smanjenje plate samo pod uslovima i do iznosa
propisanog nacionalnim zakonodavstvom ili propisima ili
fiksiranog kolektivnim ugovorima ili arbitranim
odlukama.
Ostvarivanje ovih prava bie omogueno slobodno dogovorenim
kolektivnim ugovorima, statutarnim mehanizmima utvrdjivanja
nadnica, ili drugim sredstvima u skladu sa nacionalnim uslovima.



79
Pravo na organizovanje

U namjeri da obezbijede unapredjivanje slobode radnika i
poslodavaca da stvaraju lokalne, nacionalne ili medjunarodne
organizacije za zatitu svojih ekonomskih i socijalnih interesa i da
se pridrue tim organizacijama, strane ugovornice obavezuju se da
unutranje pravo nee ugroziti, niti e biti primenjivano tako da
ugrozi ovu slobodu. Domet do koga e ove garantije, koje su
predvidjene u ovom lanu biti primenjivane na policiju bie
odredjeni unutranjim zakonima ili propisima. Princip koji regulie
primjenu ovih garancija na pripadnike vojnih snaga i domet do
koga e biti primenjivane na lica u ovoj kategoriji bie isto tako
odredjeni nacionalnim zakonima ili propisima.

Pravo na kolektivno pregovaranje

U namjeri da obezbijedi ostvarivanje prava na kolektivno
pregovaranje, strane ugovornice obavezuju se:
1. da promoviu zajednike konsultacije izmedju radnika i
zaposlenih;
2. da promoviu, kada je neophodno i adekvatno, mehanizam za
dobrovoljne pregovore izmedju poslodavaca ili organizacija
poslodavaca i organizacija radnika, sa ciljem da se reguliu
uslovi i pogodnosti zapoljavanja putem kolektivnih ugovora;
3. da promoviu uspostavljanje i upotrebu odgovarajuih
mehanizama za mirenje i dobrovoljnu arbitrau za rjeavanje
radnih sporova;
i priznaju:
4. pravo radnika i poslodavaca na kolektivnu akciju u sluaju
sukoba interesa, ukljuujui pravo na trajk, u skladu sa
obavezama koje mogu da proisteknu iz kolektivnih ugovora
kojima su prethodno pristupili.





80
Pravo djece i omladine na zatitu

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava dece i
omladine na zatitu, strane ugovornice se obavezuju:
1. da obezbijede da minimalni uzrast za prijem na posao bude
15 godina, uz izuzetak za decu koja su zaposlena na
propisanim lakim poslovima bez tete po njihovo zdravlje,
moral ili obrazovanje;
2. da obezbijede da vii minimum uzrasta za prijem na posao
bude utvrdjen u odnosu na propisane poslove koji se smatraju
opasnim i nezdravim;
3. da obezbijede da lica koja jo uvek podlijeu obaveznom
obrazovanju ne budu zapoljavana na takvim poslovima koji
bi ih liili punog ostvarivanja njihovog obrazovanja;
4. da obezbijede da radni sati za lica ispod 16 godina budu
ogranieni u skladu sa potrebama njihovog razvoja, a
naroito sa njihovom potrebom za profesionalnom obukom;
5. da priznaju pravo mladih radnika i egrta na potenu platu ili
druge odgovarajue prihode;
6. da obezbijede da vreme koje mlade osobe provedu na
profesionalnom obrazovanju za vreme uobiajenog radnog
vremena uz saglasnost poslodavca bude tretirano kao dio
radnog dana;
7. da obezbijede da zaposlene osobe mladje od 18 godina imaju
pravo na ne manje od tri nedelje plaenog godinjeg odmora;
8. da obezbijede da lica ispod 18 godina ne budu angaovana na
nonim poslovima sa izuzetkom pojedinih poslova koji su
odredjeni nacionalnim zakonima i propisima;
9. da obezbijede da lica ispod 18 godina koja su angaovana na
poslovima koji su navedeni u nacionalnim zakonima ili
propisima budu podvrgnuta redovnoj medicinskoj kontroli;
10. da obezbijede specijalnu zatitu od fizikih i moralnih
opasnosti kojima su izloena djeca i mladi ljudi, naroito od
onih koji proistiu neposredno ili posredno iz njihovog posla.



81
Pravo zaposlenih ena na zatitu

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava zaposlenih
ena na zatitu, strane ugovornice obavezuju se:
1. da obezbijede enama, bilo putem plaenog odsustva, bilo
putem adekvatnih davanja iz socijalnog osiguranja ili putem
davanja iz javnih fondova, da uzmu odsustvo prije i poslije
rodjenja djeteta u ukupnom trajanju od najmanje 12 nedelja;
2. da smatraju nezakonitim ako poslodavac eni da otkaz za
vreme njenog materinskog odustva ili joj da otkaz u trenutku
da joj otkazni rok istekne u vrijeme takvog odsustva;
3. da obezbijede da majke koje njeguju svoju djecu imaju pravo
na dovoljno slobodnog vremena za te svrhe;
4. a) da reguliu zapoljavanje ena na nonim poslovima u
industriji;
b) da zabrane zapoljavanje ena na podzemnim miniranjima
i na svakom drugom poslu koji za njih nije pogodan zato to je
opasan, nezdrav ili to je naporan.


Pravo na profesionalnu orijentaciju

U namjeri da osiguraju efikasno ostvarivanje prava na
profesionalnu orijentaciju, strane
ugovornice obavezuju se da obezbijede, ili promoviu, prema
potrebi, slubu koja e pomagati svim licima, ukljuujui i
hendikepirane, da rijee probleme koji se tiu profesionalnog
izbora i napredovanja, sa dunim potovanjem prema osobinama
pojedinaca i njihovom odnosu prema profesionalnim okolnostima:
ova pomo trebalo bi da bude dostupna besplatno, kako omladini,
ukljuujui kolsku decu, tako i odraslima.






82
Pravo na profesionalnu obuku

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava na
profesionalnu obuku, strane ugovornice obavezuju se:
1. da obezbijede ili promoviu, prema potrebi, tehniku i
profesionalnu obuku svih lica, ukljuujui hendikepirana lica,
u konsultaciji sa organizacijama poslodavaca i radnika, i da
obezbijede dostupnost vieg tehnikog i univerzitetskog
obrazovanja, zasnovanog iskljuivo na individualnim
sposobnostima;
2. da obezbijede ili promoviu sistem .egrtovanja i drugih
sistematskih aranmana za obuku mladih u razliitim
zanimanjima;
3. da obezbijede ili promoviu, prema potrebi;
a) adekvatne i dostupne mogunosti za obuku odraslih
radnika;
b) specijalne mogunosti za prekvalifikaciju odraslih radnika
koja je potrebna zbog tehnolokog razvoja ili novih trendova
u zapoljavanju;
4. da podstiu puno ostvarivanje mogunosti koje su
obezbijedjene odgovarajuim mjerama, kao to su:
a) smanjenje ili ukidanje bilo kakvih taksi ili tro.kova;
b) pruanje finansijske pomoi u odgovarajuim sluajevima;
c) raunanje vremena provedenog na dodatnoj obuci koju
pohaa radnik, na zahtjev njegovog poslodavca, u normalne radne
sate, za vreme zaposlenja;
d) obezbijeivanje, putem adekvatne kontrole, u konsultaciji
sa organizacijama poslodavaca i radnika, efikasnosti egrtovanja i
drugih aranmana za obuku mladih radnika, i adekvatne zatite
mladih radnika uopte.

Pravo na zdravstvenu zatitu

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava na zatitu
zdravlja, strane ugovornice obavezuju se da, bilo same bilo u


83
saradnji sa javnim ili privatnim organizacijama, preduzmu
odgovarajue mjere koje bi trebalo, izmeu ostalog:
1. da uklone u najveoj moguoj mjeri uzroke bolesti;
2. da obezbijede savjetodavne i obrazovne pogodnosti za
unapreivanje zdravlja i podsticanje individualne
odgovornosti po pitanjima zdravlja;
3. da sprijee u najveoj moguoj mjeri epidemioloka,
endemska i druga oboljenja.


Pravo na socijalno osiguranje

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava na socijalno
osiguranje strane ugovornice se obavezuju:
1. da uspostave ili odre sistem socijalnog osiguranja,
2. da odre sistem socijalnog osiguranja na zadovoljavajuem
nivou, makar onom koji je potreban za ratifikaciju
Meunarodne konvencije o radu (br. 102) koja se tie
Minimalnih standarda socijalnog osiguranja;
3. da nastoje da postupno podignu sistem socijalnog osiguranja
na vii nivo;
4. da preduzmu korake, zakljuivanjem odgovarajuih
bilateralnih i multilateralnih sporazuma, ili drugim putem, i
zavisno od uslova postavljenih u takvim sporazumima, kako
bi obezbijedili:
a) jednak tretman dravljana drugih drava ugovornica sa
tretmanom sopstvenih dravljana u pogledu prava na
socijalno osiguranje, ukljuujui zadravanje pogodnosti koje
proistiu iz zakonodavstva o socijalnom osiguranju, bez
obzira na kretanja zatienih lica na teritoriji strana
ugovornica;
b) dodjeljivanje, odravanje i nastavak prava iz socijalnog
osiguranja takvim sredstvima kao to je akumulacija
osiguranja ili perioda zaposlenosti koji su ostvareni prema
zakonodavstvu svake od strana ugovornica.


84

Pravo na socijalnu i medicinsku pomo

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava na socijalnu i
medicinsku pomo, strane ugovornice obavezuju se:
1. da obezbijede da svaka osoba koja nema adekvatna sredstva i
koja je nesposobna da obezbijedi takva sredstva bilo
sopstvenim naporima ili iz drugih izvora, naroito povlastice
iz eme socijalnog osiguranja, dobije adekvatnu pomo i, u
sluaju bolesti, pomo koja joj je neophodna;
2. politika prava osoba koje primaju takvu pomo nee zbog
toga biti dovedena u pitanje;
3. da obezbijede da svako moe preko odgovarajue javne ili
privatne slube da dobije takve savjete i linu pomo koji su
mu potrebni kako bi sprijeio, ili otklonio, ili ublaio linu ili
porodinu oskudicu;
4. da primjene odredbe navedene u stavovima 1, 2 i 3 ovog
lana na ravnopravnoj osnovi prema svojim dravljanima i
dravljanima drugih strana ugovornica u skladu sa zakonom
na svojoj teritoriji, u skladu sa svojim obavezama prema
Evropskoj konvenciji o socijalnoj i medicinskoj pomoi,
potpisanoj u Parizu 11. decembra 1953.


Pravo na beneficije iz slube socijalnog staranja

U namjeri da obezbijedi efikasno ostvarivanje prava na beneficije
iz socijalnog staranja, strane ugovornice obavezuju se:
1. da promoviu ili obezbijede slube koje, ostvarivanjem
metoda socijalnog rada, mogu da doprinesu socijalnom
staranju i razvoju kako pojedinaca tako i grupa u zajednici, i
njihovom prilagoavanju socijalnoj sredini;
2. da podstiu uee pojedinaca i dobrovoljnih ili drugih
organizacija u uspostavljajne i odravajnju takve slube.



85
Pravo fiziki ili mentalno ometenih osoba na profesionalnu
obuku, rehabilitaciju i socijalnu adaptaciju

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava fiziki ili
mentalno ometenih osoba na profesionalnu obuku, rehabilitaciju i
socijalnu adaptaciju, strane ugovornice obavezuju se:
1. da preduzmu adekvatne mjere za obezbijedjenje centara za
obuku, ukljuujui, gde je potrebno, specijalizovane
ustanove, javne ili privatne;
2. da preduzmu adekvatne mjere za zapoljavanje
hendikepiranih osoba, kao to su specijalizovane usluge,
mogunosti zatienog zaposlenja i mjere za podsticanje
poslodavaca da prime hendikepiranu osobu na posao.


Pravo porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku zatitu

U namjeri da obezbijede neophodne uslove za pun razvoj porodice,
koja je osnovna jedinica drutva, strane ugovornice obavezuju se
da unapredjuju ekonomsku, pravnu i socijalnu zatitu porodinog
ivota takvim sredstvima kao to su socijalne i porodine
povlastice, poreske obaveze, obezbijedjivanje porodinih stanova,
povlastice za novosklopljene brakove, i druge odgovarajue mjere.

Pravo majki i dece na socijalnu i ekonomsku zatitu
U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava majki i dece
na socijalnu i ekonomsku zatitu, strane ugovornice preduzeti e
adekvatne i neophodne mjere u tom cilju, ukljuujui
uspostavljanje ili odravanje odgovarajuih institucija ili slubi.

Pravo na posao na teritoriji druge strane ugovornice

U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava na obavljanje
unosnog posla na teritoriji bilo koje druge strane ugovornice,
strane ugovornice obavezuju se:


86
1. da primene postojee propise u liberalnom duhu;
2. da pojednostave postojee formalnosti i da smanje ili da
ukinu sudske takse i druge trokove koje plaaju strani
radnici ili njihovi poslodavci;
3. da liberalizuju, individualno ili kolektivno, propise koji
reguliu zapoljavanje stranih radnika;
i priznaju:
4. da daju pravo svojim dravljanima da napuste zemlju i da se
angauju na unosnom poslu na teritorijama drugih strana
ugovornica.



Pravo radnika migranata i njihovih porodica na zatitu i
pomo
U namjeri da obezbijede efikasno ostvarivanje prava radnika
migranata i njihovih porodica na zatitu i pomo na teritoriji bilo
koje druge strane ugovornice, strane ugovornice obavezuju se:
1. da odre ili da se uvere u to da se odravaju adekvatne i
besplatne slube za pomo takvim radnicima, naroito u
pogledu sticanja pravih informacija, i da preduzmu sve
neophodne korake, u meri u kojoj to nacionalni zakoni i
propisi dozvoljavju, protiv obmanjivake propagande u vezi
sa emigracijom i imigracijom;
2. da usvoje odgovarajue mjere u okviru svoje jurisdikcije
kako bi olak.ali odlazak, put i prijem takvih radnika i
njihovih porodica, i da omogue, u okviru svoje jurisdikcije,
odgovarajue slube zdravstvene i medicinske zatite i dobre
higijenske uslove za vrijeme puta;
3. da podstiu saradnju izmedju socijalnih slubi, javnih i
privatnih, u zemljama emigracije i zemljama imigracije;
4. da obezbijede za takve radnike, u skladu sa zakonom unutar
svojih teritorija i u mjeri u kojoj su ta pitanja regulisana
zakonom ili propisima ili su podlo.na kontroli organa


87
upravne vlasti, tretman koji nije nepovoljniji od onog koji
njihovi dravljani uivanju u pogledu:
a. naknade i drugih uslova zapoljavanja i rada;
b. lanstva u sindikatima i uivanje povlastica kolektivnog
pregovaranja;
c. smjetaja;
5. da obezbijede za takve radnike u skladu sa zakonom na
svojoj teritoriji, tretman koji nee biti nepovoljniji od onoga
koji u.ivaju njihovi dravljani u pogledu taksi za
zapoljavanje, iznosa ili doprinosa koji se plaaju za
zaposlena lica;
6. da to vie olakaju spajanje porodice stranog radnika kome
je dozvoljeno da se nastani na toj teritoriji;
7. da obezbijede za takve radnike u skladu sa zakonom na
svojoj teritoriji tretman koji nee biti nepovoljniji od onoga
koji u.ivaju njihovi dravljani u pogledu pravnih postupaka
koji se tiu pitanja navedenih u ovom lanu;
8. da obezbijede da takvi radnici koji u skladu sa zakonom
borave unutar njihovih teritorija, ne budu izbaeni sem ako
ugroavaju nacionalnu bezbednost ili se ogrijee o javni
interes ili moral;
9. da dozvole, u okviru pravnih ogranienja, transfer delova
zarada i uteda takvih radnika prema njihovoj elji;
10. da proire zatitu i pomo predvidjene ovim lanom na
migrante koji su sami zaposleni onoliko koliko su ove mjere
na njih primenjive.



Obaveze i ciljevi ugovornih strana

1. Svaka strana ugovornica obavezuje se:
a) da smatra I dio ove Povelje kao izjavu o ciljevima koje
e sprovoditi svim odgovarajuim sredstvima onako
kako je to reeno u uvodnom stavu toga dijela;


88
b) na potovanje bar pet od sledeih lanova iz ove
Povelje:
c) da e se, uz lanove koje je odabrala u skladu sa
prethodnim podstavovima, obavezati takvim brojem
lanova ili numerisanih stavova Dijela II ove Povelje
koji bude odabrala, pod uslovom da ukupni broj
lanova ili numerisanih stavova koji je obavezuju nije
manji od 10 lanova ili 45 numerisanih stavova.
2. lanovi ili stavovi koji su odabrani u skladu sa podstavovima
(b) i (c) stava 1 ovog lana bie notifikovani Generalnom
sekretaru Saveta Evrope u vreme kada budu deponovani
instrumenti ratifikacije ili prihvatanja strane ugovornice o
kojoj je rije.
3. Svaka strana ugovornica moe, kasnije, putem notifikacije
Generalnom sekretaru da objavi da se obavezuju u odnosu na
bilo koji lan ili bilo koji numerisani stav Dijela II ove
Povelje koji jo nije prihvatila pod uslovima stava 1 ovog
lana. Takva obaveza data naknadno smatrae se integralnim
delom ratifikacije ili prihvatanja, i imae iste efekte od
tridesetog dana nakon dana notifikacije.
4. Generalni sekretar uputit e svim vladama drava potpisnica i
Generalnom direktoru Medjunarodne organizacije rada
svaku notifikaciju koju bude primio u skladu sa ovim dijelom
Povelje.
5. Svaka strana ugovornica zadrae sistem inspekcije rada u
skladu sa nacionalnim uslovima.



Izvjetaji o prihvaenim odredbama

Strane ugovornice slae Generalnom sekretaru Savjeta Evrope
izvetaj u dvogodinjim intervalima u obliku koji odredi Komitet
ministara, koji e se odnositi na primjenu onih odredaba Dijela II
ove Povelje koje su prihvatili.


89

Izvjetaji koji se tiu odredaba koje nisu prihvaene
Strane ugovornice slae Generalnom sekretaru, u odgovarajuim
intervalima prema zahtjevu Komiteta ministara, izvjetaje koji se
odnose na odredbe dijela II ove Povelje koje nisu prihvatili u
vrijeme ratifikacije ili prihvatanja ili u notifikacijama koje su im
slijedile. Komitet ministara e s vremena na vreme odrediti u
pogledu kojih odredaba e se traiti takvi izvjetaji, kao i formu u
kojoj bi ti izvjetaji trebalo da budu podnijeti.

Upuivanje primjeraka
1. Svaka strana ugovornica uputie primjerke svojih izvjetaja
naznaenih u lanovima 21 i 22 onim svojim nacionalnim
organizacijama koje i medjunarodnih organizacija
poslodavaca i sindikatima, koji e biti pozvani u skladu sa
lanom 27, stav 2, da budu predstavljani na sastancima
Potkomiteta vladinog socijalnog komiteta.
2. Strane ugovornice e uputiti Generalnom sekretaru
komentare na pomenute izvjetaje dobijene od nacionalnih
organizacija, ako one to zatrae.

Razmatranje izvjetaja
Izvjetaje koji se alju Generalnom sekretaru u skladu sa
lanovima 21 i 22 razmatrae Komitet eksperata, koji e pred
sobom imati sve komentare koji su upueni Generalnom sekretaru
u skladu sa stavom 2 lana 23.

Komitet eksperata

1. Komitet eksperata sastojae se od najvie sedam lanova koje
imenuje Komitet ministara sa liste nezavisnih eksperata
najvieg integriteta i priznate strunosti u oblasti
medjunarodnih socijalnih pitanja, koju su sainile strane
ugovornice.


90
2. lanovi Komiteta bie imenovani za period od .est godina.
Oni mogu biti ponovo imenovani. Medjutim, medju
lanovima koji su prvi naimenovani, sluba prestaje dvojici
od njih na kraju etvrte godine.
3. lanove ija sluba treba da istekne na kraju poetnog
perioda od etiri godine odredie .rebom Komitet ministara
odmah nakon prvog imenovanja.
4. lan Komiteta eksperata koji je imenovan da zameni lana
ija sluba nije istekla zadrae svoj poloaj do kraja
mandata svoga prethodnika.

Uee u Meunarodnoj organizaciji rada
Meunarodna organizacija rada bie pozvana da imenuje
predstavnika koji e prisustvovati u svojstvu konsultanta prilikom
odluivanja u Komiteta eksperata.

Potkomitet Vladinog socijalnog komiteta
1

1. Izvjetaji strana ugovornica i zakljuci Komiteta eksperata
bie podneti na razmatranje Potkomitetu Vladinog socijalnog
komiteta Saveta Evrope.
2. Potkomitet e biti sastavljen od jednog predstavnika svake
strane ugovornice. On e pozvati ne vie od dve
medjunarodne organizacije poslodavaca i ne vie od dve
medjunarodne sindikalne organizeije koje moe odrediti da
budu predstavljeni kao posmatrai u svojstvu konsultanta na
ovim sastancima. ta vie, on moe da konsultuje ne vie od
dva predstavnika medjunarodnih nevladinih organizacija koje
imaju savetodavni status pri Savetu Evrope u pogledu pitanja
za koja su te organizacije posebno kvalifikovane, kao to je
socijalno osiguranje ili ekonomska i socijalna zatita
porodice.
3. Potkomitet e Komitetu ministara podnositi izvjetaje sa
zakljucima i dopunie

1
Ovaj komitet danas se zove Vladin komitet


91
izvjetaje Komiteta eksperata.

Konsultativna skuptina
2

Generalni sekretar Saveta Evrope prosledie Konsultativnoj
skuptini zakljuke Komiteta eksperata. Konsultativna skuptina
uputie svoje stavove o ovim zakljucima Komitetu ministara.


Komitet ministara
3

Dvotreinskom veinom lanova koji imaju pravo da prisustvuju
sastancima Komiteta, Komitet ministara moe, na osnovu
izvjetaja Potkomiteta, i posle konsultacija sa Konsultativnom
skuptinom, usvojiti neophodne preporuke u odnosu na svaku
dravu lanicu Povelje.


Derogiranje u vrijeme rata ili javne opasnosti
1. U vrijeme rata ili druge javne opasnosti koja ugroava ivot
nacije bilo koja strana ugovornica moe da preduzme mjere
koje derogiraju njene obaveze prema ovoj Povelji do takvog
obima koji je striktno odredj,
2. 0en karakteristikom situacije, pod uslovom da takve mjere
nisu nesaglasne sa njenim drugim obavezama prema
medjunarodnom pravu.
3. Svaka strana ugovornica koja je koristila pravo derogacije e,
u razumnom roku, redovno informisati Generalnog sekretara
o merama koje je preduzela i o razlozima zato ih je

2
Parlamentarna skuptina je 1992. godine odluila da se uzdr.i od davanja mi.ljenja o zakljucima
Komiteta nezavisnih eksperata i da iskoristi ove zakljuke kao osnov za periodine rasprave o socijalnoj
politici kojima ona rukovodi u skladu sa lanom 6. izmenjenog protokola
3
Komitet ministara je odluio da samo predstavnici strana ugovornica Povelje mogu da glasaju u Komitetu
ministara onda kada isti deluje kao "nadzorno tijelo" u primjeni Povelje (April 1993, 492. sastanak
zamenika). Ovome je u junu 1995 (541. sastanak zamjenika) pridodata slijedea odluka: "Zamjenici su
precizirali da se poslije njihove odluke, usvojene na 492. sastanku, prema kojoj "samo predstavnici onih
drava koje su ratifikovale Povelju glasaju u Komitetu ministara kada ovaj deluje kao kontrolni organu
primeni Povelje", preporuke prema Evropskoj socijalnoj povelji usvajaju dvotreinskom veinom
zamjenika koji glasaju i veinom drava ugovornica Povelje" (lan 9, stav 4 zajedno sa lanom 10 paragraf
3 Pravila procedure za sastanke zamenika).


92
preduzela. Ona e isto tako obavestiti Generalnog sekretara
kada takve mjere prestanu da budu na snazi i kada odredbe
Povelje koje je prihvatila ponovo ponu da se primjenjuju.
4. Generalni sekretar e, sa svoje strane, informisati druge
strane ugovornice i Generalnog direktora Medjunarodne
organizacije rada o svim dopisima koje je primio u skladu sa
stavom 2 ovog lana.

Ogranienja
1. Kada se prava i principi navedeni u delu i efikasno ostvaruju,
a njihovo efikasno ostvarivanje je predvidjeno u delu II, oni
nee biti podloni nikakvim ogranienjima ili ogranienjima
koji nisu predviena u tim delovima, osim onih koja su
predviena zakonom i neophodna u demokratskom drutvu
radi zatite prava i sloboda drugih ili radi zatite javnog
interesa, nacionalne bezbednosti, javnog zdravlja, ili morala.
2. Ogranienja koja su dozvoljena prema ovoj Povelji u odnosu
na prava i obaveze sadr.ane u njoj nee se primenjivati ni u
jednu drugu svrhu, osim radi koje su predviena.

Odnosi izmeu Povelje i unutranjeg prava ili meunarodnih
sporazuma
Odredbe Povelje nee dovesti u pitanje unutranje pravo ili bilo
koji bilateralni ili multilateralni ugovor, konvenciju ili sporazum
koji su ve na snazi, ili mogu stupiti na snagu, a pruaju povoljniji
tretman zatienim osobama.


93
IV. LJUDSKO PRAVO NA RAD


Polazei od injenice da radno pravo kroz historiju nije imalo
posebno regulirane izvore radnog prava jer je dug vremenski
period radno pravo funkcioniralo u okviru drugih grana prava,
tako da i ostvarivanje osnovnog ljudskog prava na rad kao
osnovnog ljudskog prava vrlo esto je kroz taj dugi period bilo
na vrlo niskom nivou ili praktino se nije ni ostvarivalo.
Dug vremenski period, zavisno od pravnog i politikog
sistem,a izvori radnog prava za radnike i njegova osnovna prava
bili su praktino nedefinisani tako da itava historija do poetka
19. stoljea kada se pojavljuju prva zatita zakonodavstva, nastala
na protestima i nasiljima koji su provodili radnici u procesu rada,
posebno industrijski radnici u procesu od engleskih manifaktura
do Lionskih Uu Francuskoj trajkova tkaa, i drugih industrijskih
djelatnosti gdje su tim putem radnici nastojali da na takav nain
izbore odreene pravne propise bilo da se radi o sporazumima,
ugovorima ili kasnije zakonom, koji se kvalifukuju kao zatitno
zakonodavstvo.
To je bio jedini mogui put po kojim bi bila zapisana osnovna
prava i obaveze radnika to bi predstavljalo garanciju za
ostvarivanje ljudskog prava na rad.
Posmatrajui kroz historiju i razliite politike sisteme
legislativu odnosno pravne izvore koji su trebali da budu
garancija radnicima za ostvarivanje njihovih prava mogue je
zakljuiti da su pravni propisi vrlo sporo nastajali i da
praktiki do poetka 19. stoljea ili na samom kraju 18.
stoljea se prvi put naziru obrisi konkretnih propisa koji su
sluili kao izvor radnog prava odnosno izvor prava za oblast rada .


94
Na taj nain radnici su samo mogli da dobiju kakve-takve
garancije da e njihov rad biti valorizovan i da e njihova zatita iz
oblasti rada biti na odreenom nivou garancija iako je to period
kada vlada gruba eksploatacija radnika od poslodavaca odnosno
vlasnika sredstava za proizvodnju.

IV.1. Izvori radnog prava

Izvore radnog prava je mogue posmatrati u onom poetnom
periodu kada se donose prvi propisi nastali na sporazumima
radnika i poslodavaca ili u onom vremenu kada do prvih propisa
uslijed pritisaka radnika nad poslodavcima , dolazi da se njihova
postojea prava i obaveze zapiu u neki propis na osnovu kojeg bi
radnici mogli ostvarivati svoje radne statuse.
Druga sfera u kojoj je mogue pratiti izvore radnog prava
jeste prije svega uspostavljanje osnovnih naela ustavnosti i
zakonitosti u evropskim dravama ili ako se radi o
anglosaksonskom pravu u Sjedinjenim amerikim dravama gdje
praktino na osnovnim naelima provoenja ustavnosti i
zakonitosti se nalaze i prve opte konture zatite ljudskog prava na
rad i prava u vezi sa radom.
Ovdje je potrebno istaci da je bilo vrlo sporo i praktino
nedefinisano kao proces donoenja pravnih propisa u okviru
radnog prava kao grane prava jer poznato je da je dug vremenski
period radno pravo bilo disperzirano kroz druge grane prava
tako da su vrlo sporo tekli procesi da se glavni pravni propisi
oblikuju u okviru radnog prava.
Ti novi propisi posluili bi kao osnovni izvor, bilo
domai ili meunarodni izvor radnog prava po osnovu kojeg


95
bi,radnici a u konanici i poslodavci, mogli definirati uzajamne
odnose.
To su posebne specifinosti vezano za radno pravo a
moglo bi se kazati da i danas te specifinosti traju jer i danas je
mogue da mimo zakon o radu ili podzakonske akte koji su prije
svega izvori domaeg radnog prava, veliki dio drugih prava iz
oblasti rada nalazi se u okviru drugih grana prava kao to je
graansko ili ustavno prava, jer sama koncentracija znaajnih
prava iz oblasti rada je disperzirana i u druge grane prava tako da
se one i danas koriste u tom kontekstu.
Danas se prava iz oblasti rada ili u vezi sa radom, u manjoj mjeri
takodje ostvaruju i po osnovu drugih zakona a ne samo zakona o
radu.
Historijski kvalifikovanje izvora radnog prava mogue je
posmatrati u izvorima radnog prava u materijalnom smislu i
izvorima u formalnopravnom smislu
Izvori radnog prava u materijalnom smislu predstavljaju
odnose na osnovu kojih se odreene pravne norme veu za
odreeni rezultat drutveno-ekonomskog razvoja koji se odnosi na
kompletno pravno ureivanje pojedinih oblasti pa tako i oblasti
radnog prava, dok u formalnom smislu su oni izvori koji se prije
svega kvalifikuju na postojanje pravnih propisa iz oblasti rada bilo
da se radi o ustavu kao optoj pravnoj normi, zakonima kao
pojedinanim pravnim normama, podzakonim aktima ili aktima
internog pravnog karaktera u subjektima na koje se one odnose.
Kada se govori u formalno-pravnom smislu o izvorima
radnog prava onda je mogue kazati da su ti izvori razvrstani u
nekoliko kljunih elemenata i to na one elemente koji se odnose na
donoenje propisa koje donosi drava, akte drugih institucija koje
reguliraju drutvene i privredne organizacije ili akata koji se


96
kvalifikuju kao meusobni sporazumi izmeu radnika, poslodavca,
sindikata, vijea zaposlenika i drugih aktera u procesu
dogovaranja.
U ovom dijelu opservacije izvora radnog prava , namee
se stav da su izvori radnog prava u zavisnosti od drave i njenog
pravnog i politikog ureenja veoma razliiti a pogotovo kada se
posmatraju izvori radnog prava u pojedinom pravnom sistemu.
Za nas su posebno interesantni anglosaksonski pravni
sistem i evropskokontinentalni pravni sistem obzirom da Bosna i
Hercegovina u ovom trenutku ima svoj Ustav kao osnovni pravni
akt u kojem su praktino sublimirana iskustva u normativnom
smislu i anglosaksonskog i evropskokontinentalnog pravnog
sistema. Zajedniko im je da se u ustavima kao opoj pravnoj
normi , garantiraju osnovna ljudska prava, pravo na rad, pravo na
nedeskriminaciju, pravo na jednak pristup radnom mjestu, dok
postoje i znaajne razlike vezano za poglede na prava i obaveze iz
oblasti rada koji se definiraju, prije svega kao uzajamni sporazumi
izmeu radnika i poslodavaca.
Konkretno razraujui ovu odredbu uvidja se u
anglosaksonskom pravnom sistemu, jedan paradoks u kojem
obian radnik zaposlenik vrlo esto ili nije informiran ili nije toliko
dovoljno zainteresovan za ustavne odredbe svoje drave koje mu
garantiraju osnovna ljudska prava ili prava na nediskriminaciju,
ve je vie njegova panja koncentrirana na pravne poslove a to su
individualni ugovori o radu u kojima se definiraju njegova osnovna
prava vezana za rad i prava u vezi sa radom.
Tako u Sjedinjenim amerikim dravama i nekim
drugim zemljama sljednicama anglosaksonskog pravnog
sistema praktino najvei dio prava i obaveza , i njihove panje
ureuje se ugovorima , tim pravnim poslovima koji nastaju na


97
bazi dobrovoljnosti izmeu poslodavaca i radnika u
dogovaranju uslova rada, naina rada i duine ugovora o radu.
Tako dolazimo u situaciju da praktino jedan izvor radnog
prava koji je po pravnoj snazi vrlo nisko gradiran na ljestvici
izvora radnog prava, ima skoro presudnu ulogu u definiranju
konrektnih prava i obaveza izmeu poslodavaca i radnika a na
bazi zakona i drugih propisa koje je utvrdila drava kroz svoje
vladine i parlamentarne procedure, dok praktino se u takvoj
situaciji dogaa da radnici u tom kontekstu posmatraju samo
konkretna prava i obaveza koje nastaju na bazi njhovog
uzajamnog sporazumijevanja.
U evropskom modelu rada i u evropskom pravnom sistemu
vie u obzir uzimaju zakonska rjeenja i ona su upravo prisutnija iz
toga razloga to se najvei dio prava i obaveza radnika ili prava u
vezi sa radom ureuju upravo pojedinanim pravnim normama ,
dok postoji druga strana koja i nema toliko dominantnu ulogu a to
je strana radnik, iz uzajamnog sporazumijevanja, gdje se sva ona
pitanja koja nisu ureena pravnim normama ili nekom drugom
normom, ureuju na bazi kolektivnog sporazumijevanja , a
definiraju blie pojedinanim ugovorima o radu.
Izvori radnog prava u naem pravnom sistemu definiraju
se kao slijedei izvori:
- dravni propisi,
- kolektivni ugovori,
- opti akti poslodavaca,
- obiajno pravo,
- sudska praksa i
- meunarodni izvori radnog prava.
Svi ovi izvori radnog prava znaajno utiu da se
ukupnou nihove primjene u potpunosti definiraju prava i


98
obaveze radnika i takav pristup se kvalifikuje kao potpun
pristup reguliranja zakonskih i ustavnih prava na rad kako za
radnike tako za poslodavce i za dravu.


IV.2. Domai izvori radnog prava i osnovni elementi rada

Osnovni izvor radnog prava prije svega je ustav kao opti
pravni akt u kojem se na jedan openit nain ,ustavnom odredbom
konstatuju ljudsko pravo na ivot radd islobodu . To se odnosi na
elemente koji se baziraju na stvaranju klime da u dravi nepostoje
diskriminacije i diskvalifikacije jednih u odnosu na druge kada se
govori o pristupu radnom mjestu ili ostvarivanju prava iz oblasti
rada ili u vezi sa radom.
Slijedei najvaniji akti koji se kvalifikuju kao izvor radnog
prava jesu zakoni i to konkretno zakoni o radu kao lex specialis
normi iz oblasti rada. U svim evropskim a i drugim zemaljama
najvei dio prava koji se odnosi na rad i u vezi sa radom regulie se
zakonom o radu i on predstavlja osnovnu pravnu normu koja slui
kao izvor prava za dalji postupak regulisanja prava iz oblasti rada.
Praksa u Bosni i Hercegovini je kroz dugi niz godina bez
obzira to Bosna i Hercegovina nije imala formalnu samostalnost
ali je dijelila sudbinu evropskom pravnog sistema kroz dravne
tvorevine u kojima se nalazila, je bila da se takkoer sva prava i
obaveze ureuju zakonom o radu, a drugi dio prava koji je bio
potreban da se regulie, regulisao se na bazi kolektivnog
sporazumijevanja izmeu radnika, poslodavaca, posebne uloge
sindikata u zatiti prava iz oblasti rada i drugih institucija koje su
regulisali sva ona pitanja koja nisu bila regulisana zakonom da se u


99
dogovoru sa poslodavcima reguliu kako bi bila koritena na bazi
dogovora izmeu radnika i poslodavaca.
Zakon je najvaniji primarni izvor radnog prava i on
obuhvata najvei dio prava i obaveza koje se reguliu zakonom
vezano za proces rada.
Podzakonski akti takoer su posebni izvori radnog prava jer
njihovo postojanje u principu se svodi na regulisanje svih onih
pitanja koja potpomau regulisanje i pravno ureivanje pitanja i
prava koja su data zakonom. Podzakonskim aktom nije mogue
uvoditi nova prava, ve podzakonskim aktima kao izvorima radnog
prava se pomae ureivanje prava i obaveza radnika koja su
propisana zakonom.
Obzirom na nepostojanje kroz dugi niz godina kvalitetne
pravne legislative iz oblasti rada vrlo esto se je pribjegavalo
koritenju drugih izvora radnog prava u domaem radnom
zakonodavstvu, a prije svega se tu misli na ope akte poslodavaca
ili interne pravne akte u subjektima u kojima su radnici regulisali
svoja prava i obaveze kao i dio domaih izvora radnog prava koji
se odnosi na sudsku praksu. Vrlo esto se dogaalo da odreena
pitanja nisu bila mogua ili nisu regulisana bilo optim,
pojedinanim pravnim normam ve se praktino koristila pravna
analogija u primjeni sudske prakse za regulisanje odreenih pitanja
iz oblasti rada kao i jedan dio pitanja koji se regulisao na bazi
obiajnog prava vezanog za rad i radne statuse.





IV.2,1, USTAV KAO IZVOR RADNOG PRAVA


100

Ustav je opta pravna norma svake pravne drave koji na
poseban nain u formi optosti ureuje drutvenog pravnog i
dravnog ureenja a u tom dijelu je i odreeni dio izvora radnog
prava koji se prije svega odnose na ustavno definiranje ljudskog
prava na rad kao osnovnog prava. Ustav kao opta pravna norma
nema posebne elementi konkretnosti vezano za regulisanje prava i
obaveza jer on prije svega ureuje osnovna drutvena i dravna
pitanja vezana za unutarnje ustrojstvo drave i nadlenosti i druga
pitanja koja su od posebnog interesa za dravu kao cjelinu, mada
se u ustavima pojedinih zemalja reguliu i neka konkretnija
pitanja vezano za ostvarivanje ljudskog prava na rad. Najea
pitanja koja su vrlo esto sastavni dio ustava jesu pitanja koja
se odnose na nediskriminaciju po bilo kojoj osnovni vezanoj za
rad i posebno pitanja koja se odnose na stvaranje uslova za
ostvarivanje jednakosti u ostvarenju ljudsko prava na rad.
Sva ta pitanja se esto reguliu u formi optosti i ona
predstavljaju pitanja koja su regulisana u dijelu koji se kvalifikuje
kao naelni karakter tih pitanja dok sva pojedinana pitanja se
ureuju pojedinanim zakonima tj. pojedinanim pravnim
normama.

- IV.2.2. ZAKONI KAO IZVOR RADNOG PRAVA


Zakoni su pojedinane pravne norme koje se kvalifikuju kao
najvaniji konkretni izvori radnog prava poslije ustava. Zakon je u
principu pravna norma koja najveim dijelom regulie sva osnovna
pitanja vezana za rad i procese rada kao i ostvarivanje prava i
obaveza i radnika i poslodavaca u uem i u irem smislu Vrlo


101
esto zakonima nije mogue obuhvatiti sva ostala pitanja tako
da veliki dio pitanja i prava koja se daju zakonom ostaju
neregulisana tako da je uprvo kroz historiju posmatrajui a i u
novije vrijeme najvei dio tih pitanja ostavljen je da se
ureuje na bazi kolektivnog pregovanja izmeu radnika,
poslodavaca, vlade i uz uee sindikata kao organizacije koja
titi prava radnika iz oblasti rada.
Zakon je najvaniji primarni izvor radnog prava i on regulie
primjenu odgovarajuih prava i obaveza u svom dijelu koji se
naziva dispozicija, gdje se praktino propisuju sva prava i
obaveze, kako radnika tako i poslodavaca. Zakon kao pojedinana
pravna norma pored dispozicije koja se kvalifikuje kao
pretpostavljeno pravilo ponaanja u oblasti rada sadri i drugi
dio pravne norme koji se zove sankcija, odnosno propisuje
kaznene mjere za neizvravanje takvih obaveza to mu daje
ekskluzivitet u njegovoj primarnosti da se zakoni kao pojedinane
pravne norme kvalifikuju kao najvaniji izvor radnog prava i oni
imaju predsnost u primjeni u odnosu na sve druge domae izvore
radnog prava koji se takoer koriste u onim pitanjima koja nisu
zakonom regulisana.
U ovom kontekstu mogue je okrenuti i jedan pogled prema
historiji radnikog pokreta i kazati da su proli dugi vremenski
periodi borbe radnika nasilnim putem da se dobiju zakoni kao
osnovne pravne norme koji e biti garancija da radnici mogu
ostvarivati svoja prava i obaveze na bazi zapisanih ili
kodifikovanih elemenata to je rezultiralo da se i na
meunarodnom planu donesu takve pravne norme koje e imati i
internacionalni karakter a ne samo karakter primjene pravnih
normi u nacionalnim zakonodavstvima.



102
IV.2.3. Podzakonski akti kao izvor radnog prava

Podzakonski propisi imaju niu pravnu snagu od zakona i
njihova osnovna karakteristika je da se podzakonskim propisima
ne mogu davati prava iz oblasti rada niti propisivati obaveze kako
radnicima tako i poslodavcima jer njihova osnovna uloga jeste da
kroz njihovo regulisanje se potpomae provedba prava iz
oblasti rada, to u svakom sluaju ima veoma znaajnu
karakteristiku jer mnoga pitanja u zakonu koja se odnose na
prava i obaveze radnika su data u optosti a podzakonskim
aktima, ona se reguliraju i na bazi tih akata a prije svega uredbi iz
oblasti rada kao podzakonskih akata imaju vanu ulogu da se
realiziraju prava koja su predviena zakonom.
Pored podzakonskih akata dodirne take u regulisanju prava
koja su data zakonom ili pojedinano onih prava koja uopte nisu
predviena zakonom se reguliu i ona pitanja na bazi kolektivnog
sporazumijevanja tako da to sve ini jednu ukupnost izvora radnog
prava u domaem zakonodavstvu.

IV.2.4. Meunarodni izvori radnog prava

Pored domaih izvora u koje se ubrajaju ustav kao opta
pravna norma, zakoni kao pojedinane pravne norme, podazkonska
akta kojima se potpomae sprovoenje zakona iz oblasti rada i akti
kolektivnog sporazumijevanja izmeu radnika, poslodavaca i
vlada, kao i akti drutvenih organizacija, obiaji ili sudska praksa,
su takodje vaan izvor radnog prava u uzajamnom inkorporiranju
sa meunarodnim izvorima radnog prava. Ta akta medjunarodnog
karaktera su meunarodni ugovori, meunarodne konvencijei
meunarodne preporuke iz oblasti rada, koje da bi postali


103
cjelokupan dio izvora radnog prava u domaem zakonodavstvu
treba da budu ratificirane i usvojene od domaih organa vlasti i
postanu dio jedinstvenog pravnog sistema.
Opta karakteristika za primjenu meunarodnih
dokumenata openito a tako i iz oblasti radnog prava jeste
princip inkorporacije i primjene takvih zakona u direktnoj
formi supremacije jednih meunarodnih dokumenata koji se
direktno mogu primjenjivati u domaem zakonodavstvu ili
primjene standarda iz tih dokumenata koji e se preuzeti u domaoj
legislativi iz oblasti rada.
U Bosni i Hercegovini je primjenjen mjetoviti princip
koji se odnosi prije svega na nastojanje radnog zakonodavstva
u Bosni i Hercegovini da se evropski principi i principi
Meunarodne organizacije rada izraeni kroz meunarodne
ugovore, konvencije ili preporuke inkorporiraju u zakonodavstvo
Bosne i Hercegovine, iako heterogeno i sa vie zakona iz oblasti
rada obzirom na ustavno ureenje i sloenost drave na entitete,
kantone ili pojedinano na druge oblike koji imaju veliku formu
samostalnosti ali u smislu primjene propisa iz oblasti rada moe se
kazati da postoji veliki dio meunarodnih konvencija i
meunarodnih propisa koje je Bosna i Hercegovina ratificirala i
koji polako dobijaju konture savremenih standarda iz oblasti rada.
Osnovni meunarodni izvor radnog prava su meunarodni ugovori
koji predstavljaju meunarodni pravni akt iz oblasti rada koji bi u
zemlji lanici trebao da bude ratificiran i primijenjen.


Vano je istai da medjunarodni standard moe da bude
primjenjen samo nakon provedbe ustavom i zakonom propisane


104
procedure, koju je potrebno provesti ,da bi meunarodni ugovor
mogao da stupi na snagu.
Poseban dio te procedure jeste prihvatanje takvog jednog
izvora meunarodnog prava a on se manifestuje kroz objavljivanje
u slubenog glasilu drave da je u potpunosti prihvaen takav
meunarodni dokument kao sastavni dio zakonodavstva te drave.
Konvencije tj. meunarodne konvencije su takoer vaan
izvor radnog prava tako da Bosna i Hercegovina je u
proteklom periodu usvojila veliki dio konvencija iz oblasti
rada kao meunarodnih pravnih akata prije svega akata koje
donosi Opta konferencija Meunarodne organizacije rada i
one takoer u naelu supremacije imaju prioritet u koritenju na
prostoru Bosne i Hercegovine ili u formi njihove primjene u formi
standarda u postojeim zakonima iz oblasti rada u Bosni i
Hercegovini.
Konvencije su kao i druga meunarodna pravna akta opi
akti i imaju univerzalni i prihvatljiv karakter jer samo na taj nain
oni mogu biti ratificirani od strane zemlja lanica koje na taj nain
pokazuju da prihvataju te kriterije i oni su u obavezi da konkretno
primjenjuju te standarde koji se kvalkuju kao evropski standardi
konkretno za Bosnu i Hercegovinu prihvaeni na Optoj
konferenciji Meunarodne organizacije rada.
Forma u kojoj se prihvata konvencija u nekoj dravi lanici
ili nekoj drugoj dravi jeste da postoji sistem obaveznosti da se
usvojena konvencija konkretno Meunarodne organizacije rada
radi verifikacije dostavlja vladi zemlje lanice koja je duna da u
roku od jedne godine ,takvu konvenciju kao meunarodni izvor
radnog prava iznesu pred nadleno tijelo, obino je to
zakonodavno tijelo koje provodi postupak ratifikacije te
konvencije i koja se u potpunosti treba primjenjivati u domaem


105
zakonodavstvu s tim da postoji pravilo da se meunarodne
konvencije prihvataju samo u ukupnosti a ne u njenim pojedinim
dijelovima.
U Bosni i Hercegovini je ova praksa koja ima utemeljenje i u
prethodnom periodu funkcioniranja Bosne i Hercegovine u drugim
dravnim tvorevinama dosta primjenjiva tako da je Bosna i
Hercegovina u ovom trenutku zemlja lanica koja je prihvatila
veliki broj konvencija i drugih meunarodnih akata iz oblasti rada i
ta forma primjene tih akata ima svoju ustaljenu proceduru po kojoj
se ta akta primjenjuju u Bosni i Hercegovini.
Bosna i Hercegovina takoer prihvata naela primjene
konvencija koja su posebno propisana u smislu naela
obaveznosti primjene konvencije ili naela zatite minimuma
prava iz te oblasti koji je propisan odgovarajuom
konvencijom. Sva pravila koja se propisuju od strane organa
Meunarodne organizacija rada vezano za primjenu
prihvatanje i ratifikaciju izvora meunarodnog prava u nekom
domaem zakonodavstvu su jasno propisana i primjenjuju se kod
nas u Bosni i Hercegovini to za na evropski put ima poseban
znaaj da prihvatamo bez obzira na sloenost ustavnog sistema u
Bosni i Hercegovini takav nain primjene konvencija iz oblasti
rada kao izvor domaeg radnog prava.
Preporuke i njihova razlika od konvencija ima takoer
procedurali dio koji se primjenjuje u Bosni i Hercegovini jer
praktino preporuke imaju niu pravnu snagu od drugih pravnih
akata koji se donose na internacionalnom planu, prije svega na
Optoj konferenciji Meunarodne organizacije rada tako da
preporuke koje usvoji Meunarodna konferencija rada su nii
pravni akti od konvencija ili od meunarodnih ugovora. Ove
preporuke slue kao orjentacija dravama lanicama za


106
preuzimanje odgovarajui mjera u nacionalnom zakonodavstvu u
regulisanju odreenih pitanja da se ona ujednae u zemljama
lanicama ili u okruenju.
Ovdje je potrebno kazati da su preporuke pratei dokumenti i
oni se najee donose kao dopuna i pojanjenje standarda
utvrenih u konvencijama Meunarodne organizacije rada.
Uz konvencije i preporuke potrebno je kazati da poseban
izvor meunarodnog radnog prava su i meunarodni ugovori koji u
principu mogu da budu viestrani ili multilateralni .
Medjunarodni ugovori posebno definiraju odreena pitanja
vezana konkretno u sluaju radnog prava kao izvor radnog prava
bilo da se radi o radnom pravu, socijalnim pravima, socijalnom
osiguranju ili nekim drugim pravima vezanim za rad.
Posebno se meunarodnim ugovorima reguliraju i neka druga
prava koja proistiu iz rada i ona na jedistven nain reguliu prava
i obaveze subjekata na koje se oni odnose kako bi praksa
regulisanja tih pitanja u zemljama lanicama i drugim zemljama
bila ujednaena.


IV 2.5. Primjene i uticaj meunarodnih akata
na domae radno zakonodavstvo

Izvori meunarodnog radnog prava kao to su meunarodne
konvencije, preporuke i meunarodni ugovori su meunarodna
akta koja imaju pravnu snagu nad nacionalnim zakonodavstvima i
ona po principu automatizma u nekim evropskim zemljama,
pogotovo u zemljama lanicama Opte konferencije Meunarodne
organizacije rada imaju prioritet u primjeni nad domaim
zakonodavstvima i to u nekim od zemalja taj prioritet ogleda se u


107
mogunostima direktne primjene, a u drugim zemljama esto je
problematina primjena meunarodnih dokumenata odnosno
meunarodnih standarda koji se tretiraju kao posebni izvori radnog
prava u smislu da je potrebno da takva meunarodna akta budu
inkorporirana u domau legislativu i na taj nain da se primjenjuju
evropski standardi poslije procedura ratifikacije i usvajanja u
zakonodavnom tijelu.
Sme procedure i usvajanja u zakonodavnom tijelu ovih akata,
konkretno konvencija, je dosta sloena i vremenski traje u nekoj
fazi i do dvije godine, te nakon toga poinje njihova kompletna
primjena nakon objavljivanja u slubenom glasilu svake zemlje.
Ovdje je vano napomenuti da meunarodne konvencije,
ugovore i druge meunarodne akte sa niom pravnom snagom nije
mogue selektivno primjenjivati u odreenim dijelovima ve je
potrebno da one budu primjenjene u potpunosti.
Vrlo esta situacija u nekim zemljama lanicama je da
upravo neki dijelovi meunarodnih konvencija odgovaraju nekoj
zemlji lanici i ona preuzima te standarde u svoje domae
zakonodavstvo koji su od koristi i koji imaju praktine vrijednosti
za zemlju lanicu, meutim esto dolazi do sukoba nadlenosti u
primjeni nekih standarda izmeu meunarodnih dokumenata i
nadlenosti zemlje lanice.
Vrlo esta je situacija da neka zemlja ne eli da u odreenom
vremenskom periodu prihvati meunarodne konvencije ili druge
akte jer jedan dio tih konvencije ne odgovara ustaljenoj praksi i
nainu regulisanja prava i obaveza izmeu poslodavaca,
zaposlenika i vlada u smislu regulacije tih evropskih standarda u
svoje pravne norme, tako da zbog tih problema esto dolazi do
odlaganja na due vrijeme primjene konvencija u nacionalnim
zakonodavstvima.


108
Uzimajui u obzir postojee ustavno rjeenje u Bosni i
Hercegovini, koje je dosta Soeno, i ne ba tako izraenu
vertikalnu povezanost u primjeni pravila i principa Meuanrodne
organizacije rada koji se tretiraju kao evropski standardi na
razliitim nivoima u Bosni i Hercegovini po tom osnovu je mogue
vidjeti svu sloenost ustavne strukture Bosne i Hercegovine
Tano je da u jednom dijelu Ustava Bosne i Hercegovine koji
se odnosi na nadlenosti dravnih organa i entitetskih i drugih
organa vlasti stoji odredba da postoji obaveza entiteta da
primjenjuju propise koji se inkorporiraju ili usvajaju na dravnom
nivou , medutimnogo je vie drugih odredbi koje idu u prilog
horizontalnoj nadlenosti organa vlasti bilo da se radi o
entitetskim, kantonalnim i u nekom dijelu i lokalnih organa vlasti.
Sva ta problematika sloenosti unutarnjeg ustavnog ureenja
Bosne i Hercegovine manifestuje se i na kvalitet pravnih normi
koje treba da reguliu evropske standarde jer neupitna je
orijentacija Bosne i Hercegovine prema Evropskoj uniji ali ne
samo u deklarativnom smislu jer tu postoji i potreba da se primjene
evropski standardi iz oblasti rada kako bi Bosna i Hercegovina na
taj nain ula u jedinstveni evropski radni prostor. Svi ovi elementi
su veoma vani da se nacionalno domae zakonodavstvo u Bosni i
Hercegovini bez obzira to nije harmonizirano uredi na jedan
kvalitetniji i drugaiji nain koji bi bio bolji i efikasniji. Potrebno
je napomenuti da Bosna i Hercegovina ima etiri zakona iz oblasti
rada koja su u visokom niovu harmonizirana to se tie prava i
obaveza vezano za procese rada, meutim to je upravo pokazatelj
loe funkcionalnosti i primjene savremenih standarda u
bosanskohercegovaki radni prostor. Potreba primjene
meunarodnih konvencija, meunarodnih ugovora, preporuka i
drugih akata Evropske unije, konkretno Meunarodne organizacije


109
rada i drugih institucija evropske prakse, bila bi znaajna za Bosnu
i Hercegovinu u smislu da se doe do jedinstvenog zakona o radu
kako to imaju zemlje u okruenju ili zemlje lanice Evropske
unije.





V. PROPISI IZ OBLASTI RADA
DOMAI I MEUNARODNI IZVORI RADNOG PRAVA


1. NIVO DRAVE BIH
- Zakon o radu u institucijama BiH (Sl.glasnik BiH br.
26/04, 7/05 i 48/05)
- Zakon o dravnoj slubi u institucijama BiH
(Sl.glasnik BiH br. 12/02, 19/02, 8/03, 35/03, 4/04,
17/04, 26/04, 37/04, 48/05, 2/06, 32/07 i 43/09)
2. FEDERACIJA BIH
- Zakon o radu (Sl.novine FBIH, br. 43/99, 32/00 i
29/03),
- Zakon o trajku (Sl.novine FBIH, broj 14/00),
- Zakon o zapoljavanju stranaca (Sl.novine FBIH,
broj 8/99),
- Zakon o vijeu zaposlenika (Sl.novine FBIH, broj
39/04),
- Zakon o zatiti na radu (Sl.novine FBIH, br. 22/90
u proceduri je donoenje novog zakona),
- Zakon o dravnoj slubi u FBIH (Sl.novine FBIH, br.
29/03, 23/04, 39/04, 54/04, 67/05 i 8/06),


110
- Zakon o namjetenicima u organima dravne slube
u FBIH (Sl.novine FBIH, broj 49/05),
- Opi kolektivniugovor za teritorij FBIH (Sl.novine
FBIH, broj 54/05)
-
3. REPUBLIKA SRPSKA
- Zakon o radu (preieni tekst Sl. glasnik RS, broj
55/07),
- Zakon o zatiti na radu (Sl.glasnik RS, broj 1/08),
- Zakon o savjetima radnika (Sl.glasnik RS, broj
26/01)
- Zakon o zapoljavanju (preieni tekst Sl.glasnik
RS, br. 54/06 i 64/06)
- Zakon o zapoljavanju stranih dravljana i lica bez
dravljanstva (Sl.glasnik RS, broj 24/09)
- Zakon o ekonomsko-socijalnom savjetu (Sl.glasnik
RS, broj 110/08)
- Zakon o dravnoj slubi (Sl.glasnik RS, broj
118/08),
- Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji i zapoljavanju
invalida (Sl.glasnik RS, br. 98/04 i 91/06),
- Zakon o trajku (Sl.glasnik RS, broj 111/08),
- Opti kolektivni ugovor (Sl.glasnik RS, broj 27/06).


4. BRKO DISTRIKT BIH
- Zakon o radu (preieni tekst Sl.glasnik Brko
Distrikta BiH, br. 19/06 i 19/07),
- Zakon o dravnoj slubi u organima uprave
(Sl.glasnik BDBIH, br.28/06, 29/06, 19/07, 2/08,
9/08, 44/08 i 25/09),


111
- Zakon o zapoljavanju i pravima za vrijeme
nezaposlenosti (Sl.glasnik BDBIH, br. 33/04, 19/07
i 25/08),
- Zakon o zapoljavanju stranaca (Sl.glasnik BDBIH,
br. 15/09 i 19/09)
- Zakon o trajku (Sl.glasnik BDBIH, broj 3/06)
- Zakon o zatiti na radu (Sl.glasnik BDBIH, br.31/05
i 35/05).


V.5. KONVENCIJE IZ OBLASTI RADA
- Konvencija br. 2 o nezaposlenosti, 1919.
- Konvencija br. 3 o zapoljavanju ena prije i poslije
poroaja, 1919.
- Konvencija br. 8 o naknadi za nezaposlenost u
sluaju gubitka zbog brodoloma, 1920.
- Konvencija br. 9 o namjetenju mornara, 1920.
- Konvencija br. 11 o pravima udruivanja i koaliranju
poljoprivrednih radnika, 1921.
- Konvencija br. 12 o obeteenju nesretnih sluajeva
na poslu u poljoprivredi, 1921.
- Konvencija br. 13 o upotrebi olovnog bjelila u
bojadisanju, 1921.
- Konvencija br. 14 o primjeni nedjeljnog odmora u
industrijskim preduzeima, 1921.
- Konvencija br. 16. o obaveznom ljekarskom pregledu
djece i mladia zaposlenih na brodovima, 1921.
- Konvencija br. 17. o obeteenju nesretnih sluajeva
pri radu, 1925.
- Konvencija br. 18 o obeteenju usljed profesionalnih
oboljenja, 1925.


112
- Konvencija br. 19 o jendakom postupanju prema
stranim i domaim radnicima u pogledu nesretnih
sluajeva pri radu, 1925.
- Konvencija br. 22 o ugovorima o najmu mornara,
1926.
- Konvencija br. 23 o repatriranju mornara, 1926.
- Konvencija br. 24 o osiguranju za sluaj bolesti
industrijskih i trgovakih radnika i domae posluge,
1927.
- Konvencija br. 25 o osiguranju za sluaj bolesti
poljoprivrednih radnika, 1927.
- Konvencija br. 27. o naznaavanju teine na velikim
koletima koja se prenose laom, 1929.
- Konvencija br. 29. o prinudnom ili obaveznom radu,
1930.
- Konvencija br. 32 o zatiti od nesrea na poslu
radnika zaposlenih na utovaru i istovaru brodova
(revidirana), 1932.
- Konvencija br. 45 o zaposlenju ena na podzemnim
radovima u rudnicima svih kategorija, 1935.
- Konvencija br. 48 koja se odnosi na ustanovljenje
meunarodnog ureenja ouvanja prava u
osiguranju za sluaj iznemoglosti, starosti i smrti,
1935.
- Konvencija br. 53 o minimumu strune sposobnosti
zapovjednika i oficira trgovake mornarice, 1936.
- Konvencija br. 56 o bolesnikom osiguranju
pomoraca, 1936.
- Konvencija br. 69 koja se odnosi na diplomu o
strunoj sposobnosti brodarskih kuhara, 1946.
- Konvencija br. 73 koja se odnosi na ljekarski pregled
pomoraca, 1946.


113
- Konvencija br. 74 koja se odnosi na svjedodbe o
sposobnosti kvalifikovanog mornara, 1946.
- Konvencija br. 80 o djeliminoj veziji konvencija
usvojenih od strane Ope konferencije MOR-a na 28
prvih zasjedanja, 1946.
- Konvencija br. 81 koja se odnosi na inspekciju rada u
industriji i trgovini, 1947. (sa protokolom iz 1955)
- Konvencija br. 87 o sindikalnim slobodama i zatiti
sindikalnih prava, 1948.
- Konvencija br. 88 o slui za zaposlenje, 1948.
- Konvencija br. 89 o nonom radu ena zaposlenih u
industriji (revidirana), 1948, sa protokolom iz 1990.
- Konvencija br. 90 o nonom radu djece u industriji
(revidirana) 1948.
- Konvencija br. 91 o plaenom odmoru pomoraca
(revidirana), 1949.
- Konvencija br. 94 o radnim kaluzulama u ugovorima
koji se zakljuuju s organima vlasti, 1949.
- Konvencija br. 97 o migraciji u cilju zapoljavanja
(revidirana), 1949.
- Konvencija br. 98 koja se odnosi na primjenu
principa prava organiziranja i kolektivnih pregovora,
1949.
- Konvencija br. 100 o jednakosti nragraivanja muke
i enske radne snage za rad jednake vrijednosti,
1951.
- Konvencija br. 102 o minimumu normi socijalnog
obezbjeenja, 1952.
- Konvencija br. 105 o zabrani prinudnog rada, 1957-
- Konvencija br. 106 o nedjeljnom odmoru u trgovini i
biroima, 1957.
- Konvencija br. 109 o plaama, radnom vremenu i
brojnom stanju posade (revidirana), 1958.


114
- Konvencija br. 111 koja se odnosi na diskriminaciju u
pogledu zapoljavanja i zanimanja, 1958.
- Konvencija br. 114 koja se odnosi na ugovor o
zaposlenju ribara, 1959.
- Konvencija br. 116 o djelominoj reviziji konvencija
usvojenih od strane Ope konferencije MOR-ana
njena prva 32 zasjedanja radi standardizacije
odredaba koje se odnose na pripremanje izvjetaja o
primjeni konvencija MOR-a, 1961.
- Konvencija br. 119 o zatiti maina, 1963.
- Konvencija br. 121 o davanjima za sluaj nesree na
poslu i profesionalnim oboljenjima (plan I dopunjen
1980), 1964.
- Konvencija br. 122 o politici zapoljavanja, 1964.
- Konvencija br. 129 o inspekciji rada u poljoprivredi,
1969.
- Konvencija br. 131 o utvrivanju minimalnih plaa, s
posebnim osvrtom na zemlje u razvoju, 1970.
- Konvencija br. 132 o plaenom godinjem odmoru
(revidirana) 1970.
- Konvencija br. 135 o zatiti i olakicama koje se
pruaju predstavnicima radnika u poduzeima, 1971.
- Konvencija br. 136 o zatiti od opasnih trovanja
benzolom, 1971.
- Konvencija br. 138 o minimalnim godinama starosti
za zasnivanje radnog odnosa, 1973.
- Konvencija br. 139 o spreavanju i kontroli
profesionalnih rizika prouzrokovanih kancerogenim
supstancijama i agensima, 1974.
- Konvencija br. 140 o plaenom odsustvu za svrhe
obrazovanja, 1974.


115
- Konvencija br. 142 o profesionalnoj orijentaciji i
strunom osposobljavanju u razvoju ljudskih resursa,
1975.
- Konvencija br. 143 o migracijama u uvjetima
zloupotrebe i unapreenju jednakih mogunosti i
tretmana radnika migranata, 1975.
- Konvencija br. 144 o tripartitnim konsultacijama
1976.
- Konvencija br. 148 o zatiti radnika od profesionalnih
rizika u radnoj sredini prouzrokovanih zagaenjem
zraka, bukom i vibracijama, 1977.
- Konvencija br. 155 o zatiti na radu, zdravstvenoj
zatiti u radnoj sredini, 1981.
- Konvencija br. 156 o jednakim mogunostima i
tretmanu za radnike i radnice (radnici sa porodinim
obavezama) 1981.
- Konvencija br. 158 o prestaku radnog odnosa na
inicijativu poslodavca, 1982.
- Konvencija br. 159 o profesionalnoj tehabilitaciji i
zapoljavanju invalida, 1983.
- Konvencija br. 161 o slubama medicine rada, 1985.
- Konvencija br. 162 o bezbjednosnim prilikama
koritenja azbesta, 1986.
- Konvencija br. 174 o prevenciji nesrea na radu u
industriji, 1993.
- Konvencija br. 175 o radu u nepunom radnom
vremenu, 1994.
- Konvencija br. 176 o zatiti bezbjednosti i zdravlja u
rudnicima, 1995.
- Konvencija br. 177 o radu kod kue, 1996.
- Konvencija br. 181 o privatnim agencijama za
zapoljavanje, 1997.


116
- Konvencija br. 182 o najgorim oblicima iskoritavanja
djeijeg rada, 1999.
- Konvencija br. 183 o zatiti materinstva, 2000.
- Konvencija br. 184 o zatiti bezbjednosti i zdravlja u
poljoprivredi, 2001.
- Konvencija br. 185 o identifikacionim dokumentima
pomoraca (revidirana), 2003.
- Konvencija br. 187 o osnovama bezbjednosti i zatiti
zdravlja na radu, 2006.
- Konvencija br. 188 o radu u ribarstvu, 2007. MLC
Maritime Labour Ceonvention, 2006 Konvencija o
pomorstvu





VI. MEDJUNARODNI OSNOVNI ELEMENTI IZ
OBLASTI RADA
Evropske konvencije
o ljudskim pravima
Rim, 4.novembar 1950,

Evropska konvencija o zatiti ljudskih prava i fundamentalnih
sloboda (eng. Convention for the Protection of Human Rights and
Fundamental Freedoms) jo poznata kao Evropska konvencija o
ljudskim pravima (eng. European Convention on Human Rights,
fr. la Convention europeenne des Droits de l'Homme) je pravni akt
Savjeta Evrope (1949) o zatiti sloboda i prava, donijet u Rimu 4.


117
novembra 1950. godine. Originalna verzija, sastavljena na
engleskom i francuskom jeziku i objavljena pod nazivom
Konvencija za zatitu ljudskih prava i fundamentalnih sloboda,
stupila je na snagu 3. septembra 1953. godine. Prve potpisnice
Konvencije bile su: Belgija, Danska, Francuska, Njemaka, Irska,
Italija, Island, Luksemburg, Holandija, Norveka, Turska i Velika
Britanija.
U periodu od 1950. do 2004. godine, Konvenciju je potpisalo 46
zemalja. Potpisivanje je oznailo prihvatanje obaveze potovanja
prava i sloboda, kao i priznavanje nadlenosti Evropskog suda za
ljudska prava u Strazburu u Francuskoj koji je ustanovljen
Evrposkom konvencijom. Sud za ljudska prava djeluje nakon
iscrpljenih pravnih sredstava u dravama lanicama. Svaka osoba
koja smatra da su joj naruena njena ljudska prava moe se obratiti
sudu. Organizacija i ovlaenja ovog suda propisani su Evropskom
konvencijom o ljudskim pravima i osnovnim slobodama (lanovi
19 - 51), a postupak pred tim Sudom ureen je Poslovnikom koji je
stupio na snagu 1. novembra 1998. godine.
Tekst je zvanino preveden i objavljen na 30 jezika , a ratifikacija
je izvrena u svim dravama Savjeta Evrope.
Osnovi konvencije su, Historija i znaaj, Evropski sud
za ljudska prava, Struktura, Osnovna prava i slobode,
Protokol 16 Protokol 47 Protokol 68 Protokol 79 Protokol
1210 Protokol 1311 Protokoli 2, 3, 5, 8, 9, 10, 11 i 1412 ,.
Historija i znaaj
in donoenja Konvencije pravno je uobliio ideju zemalja Evrope
o uspostavljanju jedinstvene zatite ljudskih prava i individualnih
politikih sloboda koji, uz vladavinu prava, a prema osnivakom
aktu Savjeta Evrope, ine temelj istinske demokratije (Preambula
Statuta Saveta Evrope, st. 3). Ovom kodifikacijom otpoela je


118
pravna standardizacija na evropskom tlu, koja se odvija u skladu sa
Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima (1948).
Naknadnim pravnim dopunama iz protokola 1, 4, 6, 7, 12 i 13,
unaprijeena je prvobitna zatita prava i sloboda iz 1950. godine.
Poseban znaaj ima Protokol 11, koji je 1998. godine u evropsku
pravnu praksu uveo stalnu pravosudnu instituciju - Evropski sud za
ljudska prava i mogunost uea pojedinca u meunarodnom
pravnom postupku.
Evropski sud za ljudska prava
Konvencija odreuje sadraj prava i sloboda i, za sluaj krenja,
obezbeuje meunarodnu zatitu. Postupak se vodi pred
Evropskim sudom za ljudska prava. Sporovi se pokreu
individualnim ili meudravnim predstavkama. Individualnu
predstavku podnose pojedinci, grupe lica ili nevaladine
organizacije. Meudravnim predstavkama pokreu se interni
meunarodni sporovi drava lanica Savjeta Evrope u sluaju
povrede obaveza preuzetih potpisivanjem i ratifikovanjem
Konvencije.
Drava koja podnese zahtev za prijem u lanstvo Savjeta Evrope
duna je da usaglasi nacionalne zakone sa Konvencijom kako bi se
otklonile mogunosti povrede osnovnih sloboda i prava, a drava
lanica protiv koje je donijeta pravnosnana presuda duna je da
postupi u skladu sa odlukom i da reformie domae
zakonodavstvo. U Belgiji je, na primjer, radi izjednaavanja
statusa brane i vanbrane dece, promenjen Graanski zakonik, a u
Njemakoj su, usled neprimjerenog trajanja pritvora, izmjenjene
odredbe krivinog postupka.
Po vaeim pravilima, Komitet ministara Savjeta Evrope ima
pravo nadzora nad izvrenjem sudskih presuda. Novi Protokol 14
predvia mogunost pokretanja sudskog postupka protiv drave
koja ne izvrava odluke Evropskog suda za ljudska prava.


119
Struktura
Konvencija se sastoji iz preambule, osnovnog teksta i 13
protokola.
U Preambuli je istaknuto da je osnov Konvencije Univerzalna
deklaracija o ljudskim pravima, koju je Generalna skuptina
Ujedinjenih nacija, donijela 10. decembra 1948. godine.
lan 1 utvruje obavezu svih drava potpisnica da potuju prava i
slobode koje garantuje Konvencija. Ako se prekri obaveza i doe
do povrede sloboda i prava, predviena je meunarodna sudska
zatita.
Prvi dio Konvencije (l. 2 - 18) sadri osnovna prava i slobode.
Drugi (l.19 -51), ureuje funkcionisanje Evropskog suda za
ljudska prava, a trei (l. 51 - 59) regulie proceduralna pitanja i
nadlenost u vezi sa potpisivanjem, ratifikovanjem, tumaenjem,
predmetnom, teritorajalnom i vremenskom primjenom odredbi
Konvencije.
Protokoli su pravna pravila kojima se vre izmjene i dopune
osnovnog teksta Konvencije. Po stupanju na pravnu snagu, postaju
pravno obavezujui dijelovi Konvencije, a donose ih i ratifikuju
potpisnice Konvencije i lanice Savjeta Evrope.
Osnovna prava i slobode
Pravo na ivot
Zabrana muenja, neovjenog i poniavajueg postupanja
Zabrana ropstva i prinudnog rada
Pravo na slobodu i sigurnost
Pravo na rad
Pravo na pravino suenje
Kanjavanje samo na osnovu zakona
Pravo na potovanje privatnog i porodinog ivota


120
Sloboda misli, savjesti i vjeroispovjesti
Sloboda izraavanja
Sloboda okupljanja i udruivanja
Pravo na sklapanje braka
Pravo na djelotvorni pravni lijek
Zabrana diskriminacije
Pravo na mirno uivanje imovine
Pravo na obrazovanje
Pravo na slobodne izbore
Protokol nisu ratifikovale dijve evropske drave, vicarska i
Monako, a Andora ga nije potpisala.

Zabrana dunikog ropstva
Sloboda kretanja
Zabrana protjerivanja sopstvenih dravljana
Zabrana kolektivnog protjerivanja stranaca
Protokol nisu potpisale Andora, Grka i vicarska, a ratifikaciju
nisu izvrile panija, Turska i Velika Britanija.

Zabrana izricanja i izvravanja smrtne kazne
Rusija je jedina potpisnica Konvencije koja nije ratifikovala
Protokol.

Zatita u postupku protjerivanja stranaca
Pravo na albu u krivinim stvarima
pravo na nadoknadu za pogrenu osudu


121
Pravo ne biti suen ili kanjen dva puta u istoj pravnoj stvari
(Non bis idem)
Jednakost suprunika
Protokol nisu ratifikovale Belgija, Njemaka, Holandija, Turska i
panija, a zemlje koje ga nisu potpisale su Andora i Velika
Britanija.
Opa zabrana diskriminacije
Protokol nisu potpisale: Andora, Bugarska, Danska, Francuska,
Litvanija, Malta, Poljska, vedska, vicarska i Velika Britanija.



Ostaljm protokolima se blie ureuje pokretanje meunarodnih
sporova i tok postupka pred Evropskim sudom za ljudska prava.
Protokol 14 odnosi se na unaprjeenje efikasnosti sudske
procedure i stupie na pravnu snagu nakon ratifikacije u svim
dravama lanicama Savjeta Evrope.




VII. Teorije iz oblasti rada




122
Dug vremenski period radno pravo kao sastavni dio drugih
grana prava a preteno graansko prava nije imalo svoje zasebnosti
tako da se nije moglo govoriti o posebnim teorijama iz oblasti rada,
ve one su praktino bile usmjerene na sve oblasti drutvenog
ivota a jednim malim dijelom one su se doticale i oblasti rada i
radnih statusa.
Historijski posmatrano radno pravo nije bilo u poziciji da
samostalno ureuje svoje interne i eksterne elemente niti je
imalo dimenziju domaeg radnog prava kao specifinosti svake
zemlje u Zapadnoj Evropi i drugih zemalja i posebne specifinosti
meunarodnog radnog prava. Takav trend u radnom pravu zadrao
se dug vremenski period praktiki do samog poetka 19. stoljea
kada radno pravo poinje ubrzano da dobija svoje osnovne konture
svoje posebnosti i da u tom kontekstu poinju da se izgrauju
elementi kako domaeg tako i meunarodnog radnog prava.
Nije mogue dati jasnu distinkciju u smislu da li postojale
ili nisu konkretne teorije iz oblasti rada kroz itav taj
predhistorijski period do konkretnog nastanka radnog prava kao
posebne grane prava, ali je sigurno tano da je rad, radni statusi
prava iz oblasti rada ili u vezi sa radom bila su predmet stalnog
interesovanja radnika i poslodavaca.
itav taj dugi vremenski period kada je praktino u
potpunosti vladala diskriminacija radnika od strane poslodavaca i
kada su postojale ogromne disproporcije u odnosu rada koji su
radnici pruali i prava koja su ostvarivali tako da u tom periodu
nauna opservacija i mogunost da se promijeni odnos izmeu
radnika i poslodavaca bio je vrlo mali.
Radnika nezadovoljstva, bunt radnika i nasilni
nain ostvarivanja prava doveo je do toga da je poelo sve vie
ope interesovanje za radno pravo i radne statuse sredinom 18.


123
a posebno poetkom i tokom 19. stoljea. Svoju renesansu u
oblikovanju radnog prava kao posebne grane prava, teorija iz
oblasti rada, naunog pristupa radu kao i jasna kvalifikacija
meunarodnog i domaeg prava najvie je uinjeno u toku 20.
stoljea. Svi zdravi i relevantni pokuaju u prethodnom periodu,
posebno u 18. stoljeu i to u njegovoj drugoj polovini koji su bili
sumjereni da se nauno urade opservacije vezano za ravnopravan
status regulisanja prava i obaveza izmeu poslodavaca i radnika
nisu imale uspjeha tako da je dominacija i mo poslodavaca nad
radnicima u itavom tom periodu imala znaajne uinke.
Analizirajui druge grane prava, a posebno graansko
pravo u kojem je najvei vremenski period funkcioniralo i
radno pravo , mogue je nai posebno elemente iz oblasti rada,
jer rad je bio osnovna ljudska vrijednost koja je proizvodila
nove vrijednosti a samim tim i materijalna dobra od kojih je
zavisio standard i nivo ivota u tom vremenu. Bilo je puno
teoretiara i hostoriara koji su pored obrade drugih tema doticali
se i tema iz oblasti rada tako da su se polovinom 19. pa do
polovine 20. stoljea razvile znaajne teorije iz oblasti rada a
posebno nakon Drugog svjetskog rata kada se biljei znaajniji
nauni pristup u regulisanju radnopravnih statusa i ostvarivanja
ljudskog prava na rad, slobode rada i drugih prava koja su vezana
za proces rada.
Interes radnika i interes poslodavaca za pravilno
regulisanje odnosa u procesu rada uvijek je bio kamen
spoticanja u dodjeljivanju odreenog nivoa prava radnicima
odnosno ostvarivanje profita i znaajnih zarada za poslodavce.
Kroz sve te procese a esto u historiji i nasilne i krvave nastale
su teorije koje su nastojala da na nauna i struan princip prikau
koja bi to bila srednja varijanta da obje ugovorne strane, radnici i


124
poslodavaci, uravnoteeno ostvaruju svoja prava. Te teorije imale
su svoj znaaj u tom periodu i one su odreenom smislu
kvalifikovane kao lokalne teorije koje i nisu imale znaajniji uticaj
na ope stanje vezano za ureivanje odnosa izmeu radnika i
poslodavaca i veliki broj takvih naunih opservacija i stajalita nije
ugledao svjetlo dana a pogotovo da su one uticale na jedan nauni
pristup da se izgradi odreeni standard iz oblasti rada na bazi
naunih dokazivanja odnosno teoretskih posmatranja.
Kroz historiju se je iskristalisalo nekoliko teorija koje su
imale znaajniji uticaj i praktino one su dovele da se u
odreenom vremenskom periodu a kasnije i kroz sama
dokumenta Ope skuptine Meunarodne organizacije rada u
Parizu poetkom 20. stoljea 1919. godine, tavke opservacije
pretvore u evropske standarde koji i danas vrijede.
Iz tog perioda poznate su tri najznaajnije teorije koje su
imale dominaciju na evropskom radnom prostoru i one su
znaajno doprinijele da se urede odnosi izmeu radnika i
poslodavaca i da drave lanice Meunarodne organizacije rada i
one koje to nisu na jedinstven nain urede svoja prava i obaveze
izmeu poslodavaca i radnika.
Iz tog vremena poznate su tri teorije i to:
- teorija institucije francuska teorija,
- njemaka teorija rada rad za vie ciljeve,
- ugovorna teorija o radu- sporazumno regulisanje rada,

Period kraja 19. stoljea i poetak 20. stoljea bio je
obiljeen znaajnim naunim opservacijama i teorijama,
istraivanjima uporednim i komparativnim posmatranjima rada i
procesa rada i ostvarivanja ljudskog prava na rad u razliitim
situacijama ,eutim te teorije nisu imale znaajnijeg uticaja na


125
ureivanje odnosa izmeu radnika i poslodavaca i posebno se to
manifestuje kroz postojanje teorija iz sredina gdje su bile manje
koncentracije radnika odnosno gdje do tada nije postojala dravna
kodifikacija zakoni i pravne norme iz oblasti rada. Tu
dominaciju u tom periodu preuzimaju za to vrijeme velike
industrijske sile, kao to su Francuska, Njemake, Engleska a
slijedom i druge zemlje u Evropskoj uniji koje su ipak na bazi
naunih opservacije prihvatile odreene kriterije da se ove
teorije zadre na javnoj sceni i da one kroz svoje opservacije
utiu da se donesu znaajni evropski standardi koji su
potvreni na internacionalnom planu.




Tu se posebno moe istai pitanje koje se odnosi na
trajanje radnog vremena, pitanje uslova rada i zatite na radu
kao i nivoa ostvarivanja nekih prava iz oblasti rada i u vezi sa
radom.
Ti procesu u jednom periodu su bili znaajno usmjereni na
korektan odnos izmeu radnika i poslodavaca posebno su
prednjaile grupacije potanskih radnika, udruenje industrijalaca i
druge grupacije koje su na jedan dosta realan nain uspostavljali taj
odnos izmeu poslodavaca i radnika, meutim to je period kada na
drutvenoj sceni vladaju razliite drave ideologije tako da su i
teorije iz oblasti rada praktino bile podreene takvim drutvenim
ideologijama, odnosno drutvenim sistemima tog vremena u
Evropi posebno u Francuskoj i Njemakoj.




126



VII.1. Terorija institucije- francuska teorija,

Teorije institucije je teorija koja ima najznaajnije
utemeljenje u evropskom radnom zakonodavstvu i ona se prvi put
primjenila u Francuskoj koja je kolijevka ove teorije. ovjek
stvarno ulazei u fabriku ili u neku drugu slubu kao da ulazi
u jednu instituciju je osnovni postulat ove teorije je da se
ovjek radnik identifikuje s svojom institucijom.
Ova teorije nastala je u fazi ranog kapitalizma i ona je upravo
uinila da se kapitalistiki odnosi utvrde u institucijama sistema i
oni su praktiki bili najveim dijelom mjerilo razvoja tadanje
Francuske gdje su radnici na nejedinstven ili na nejednako ureen
nain ostvarivali prava zavisno od ponude i tranje na titu i
njihov odnos u raspodjeli prava i obavez abio je razliit jer se u to
vrijeme posebno poklanjala panja svojoj instituciji, svojoj fabrici,
svojoj ustanovi u kojoj je radnik radio a manji odnos bio je prema
opem drutvenom stanju i prema dravi. Ova teorije je imala tako
irok uticaj, posebno u Francuskoj i nekim drugim zemljama, zato
to je na jedan odgovarajui nain zadrala recidiv prethodnog
vremena pa je bila i prihvaena od vlasnika sredstava za
proizvodnju tj. od poslodavaca, jer praktino posebnom
ideologijom prema radnicima, uinjeno je da radnici toliko i ne
insistiraju na svojim osobnim pravima ve pravima institucije tako
da je to odgovaralo poslodavacima i oni su prava radnika prema
ovoj teoriji sveli praktino na nizak nivo ali uz njihov pristanak.
Ta teorija je trajala jedan dui period jer radnici su
praktino se identifikovali sa institucijom raunajui na taj


127
nain da je to njegov pravni subjekt u kojem ostvaruje sva
svoja prava i obaveza i kojem je mogao ostvariti svoja prava
ali ne odmah, tako da je to jedan vid gdje radnik praktino
gubi svoj pojedinani subjektivitet i jasno ureena prava i
obaveze iz procesa rada ve se to temelji na tome da postoji
institucija u kojoj on radi i ostvaruje svoja prava koja e u
svako vrijeme uiniti da on ta svoja prava moe ostvariti.
Ti pogledi se esto kvalifikuju kao odloena prava
radnika na bazi potrebe svoje institucije i dobrovoljnog
pristanka radnika da neinsistira u potpunosti na dodjeli svojih
prava iz procesa rada. Radnici su praktino na bazi ovakvih
parametara pristajali da dobiju ugovore o radu na osnovu
stava institucije u kojoj on radi, tako da ugovori o radu nisu
bili jedinstveni za sve radnike u drugim subjektima ve su to
bili ugovori koji su bili diktirani od konkretne institucije u kojoj je
radnik radio.

VII.2. teorija rada za vie ciljeve - Njemaka teorija rada

Ova teorija ima najznaajnije utemeljene u njemakom
pravnom sistemu i esto se naziva njemaka ili faistika teorija
rada. Rad za vie ciljeve konkretno za dravu od koje se
odreuju jednaka prava za sve radnika je potpuno suprotan
modelu teorije institucije koji je bio u Francuskoj jer status
radnika u ovoj teoriji je zavisio od ukupnosti drutvenih
odnosa i ukupnosti ideologije njemake drave u tom periodu.
Vrijeme nastanka ove teorije jeste u periodu razvoja faizma u
Njemakoj. Prema ovoj teoriji radnici su radili u svojim
preduzeima i oni su se osjeali kao dio cjelokupno zajednice
predstavljajui svjesno svoju ulogu po kojoj su oni pristajali da se


128
njihova prava urede na jedinstven nain bez obzira na nivo njihove
zarade ili nivo umanjenja njihovih prava.
Posmatrajui u posebnostima ovu teoriju moe se kazati
da su radnici bili eksploatisani u jednom drugeijem vidu u
odnosu na neke ranije historije elemente eksploatacije radnika
jer praktino radnici su dobrovoljno pristajali da u ovom
odnosu budu eksploatisani, da se javno deklariu da je njihov
ukupan rad za njihovu dravu i da oni bez obzir na
antagonizam izmeu prava i obaveza iz procesa rada
prihvataju vie ciljeve koje diktira vladajua ideologija u
dravi.
Tu teoriju bi danas mogli posmatrati kao jednu alosnu
stranicu razvoja radnog zakonodavstva i prava iz oblasti rada
odnosno ostvarivanje osnovnih ljudskih prava na rad. Meutim,
radni statusi u tom periodu bili su kako su radnici i pristajali
dovoljni za njihove osnovne ivotne potrebe tako da radnici
nisu ni instistirali na ostvarivanju svojih veih prava iako je
rad iz toga vremena historijski posmatrano kvalifikovan kao
najobimniji proces jer upravo njemaka drava u vrijeme
razvoja faistike ideologije biljei najjai uspon to znai da je
bila potreba da se proces rada odvija i u duem vremenskom
periodu od utvrenih standarda.
Ta dobrovoljnost radnika da sva svoja prava deklariu za
dravu i u tom periodu nastaje javna fraza radnika u kojoj oni
kliu Dojland iber ales to znai Njemaka iznad svega,
oni su na taj nain bez obzira na sve negativne konotacije koje
su imali na svoje radne statuse prihvatali da gradnjom drave
se odriu svojih prava to je u kasnijim historijskim periodima
imalo dosta negativan uticaj.


129
Posmatrajui sutinu radnog statusa u ovoj teoriji moglo bi se
kazati da je to bio jedan noviji vid ropstva radnika, da se radnici
nisu uopte interesovali za nivo svoji prava ve su bili pod
snanom ideologijom da to ne treba ni da ine i oni su pristajali da
budu samo jedan mali djeli u ukupnosti tog sistema i nisu se
uopte interesovali za ope drutvene funkcije i opa drutvena
kretanja.
Poznato je da je stvarnost u faistikoj Njemakoj bila sasvim
drugaija i da je u praksi provoena najgrulja eksploatacija i
izrabljivanje radnika na ta su oni praktino i dobrovoljno pristajali
jer u tom periodu nije bilo radnikih buntova niti posebnih
insistiranja na ostvarivanju drugih prava izuzev onih koja su bila
dodijeljena i koja su praktiki jedinstveno bila ureena na itavom
prostoru Njemake.
Posmatrajui danas tu teoriju moe se kazati da je ona jedna
prolazna historijska kategorija jer je ona bila prije svega
motivirana ideolokim konceptom koji je nastao 1936. godine pod
uticajem Hitlerovog programa Mein kampf - moja borba. Ta
ideologija koja je prihvaena u tom vremenu u Njemakoj razorila
je i subjektivitet njemakog radnika, njemakog graanina jer
praktino sve se dogaalo u formi postizanja vieg dravnog cilja i
onemoguavanja da se bilo koji drugi oblik ideologije ili
opservacije primjeni izuzev onoga koji je diktiran sa dravnog
nivoa.
Opva teorija je imala hipnotizirajuu ulogu na prostore
gdje je vladala faistika ideologija ali ona je bila toliko
upeatljiva iz razloga postizanja ope dravne moi tako da i
danas ovakav nain zagovaranja rada i radnih statusa i
drutvenih odnosa ima svojih pristalica na prostorima gdje se javlja
faizam bilo da je to rije o Njemakoj, Italiji i Muselinijevom


130
procesu i njegovoj ideologiji koji je takoer pripadao faistikim
pokretima bilo da se radi o paniji i Frankovom uticaju, Pinoeu u
ileu i nekim drugim prostorima na kojim se javljaju totalitarni
faistiki reimi.
Ta ideologija javlja se i danas na tim prostorima koji
batine takvu idologiju iz razloga to se praktino gubi subjektivite
radnika u njegovom procesu rada a drava dobija sve ono to
pripada radniku i praktino njega ini objektom u odluivanju a ne
subjektom u radnom pravu.
Nivou ostvarivanja ljudskog prava na rad i prava u vezi sa
radom u tom vremenskom periodu i u okviru ove teorije je dosta
teko jer praktiki vrlo nizak nivo prava na rad ili u vezi sa radom
na ovim prostorima bio je vrlo teko ostvarivan tako da je i to
potvrda da u ovoj teoriji rada radnik praktiki je izvan procesa
odluivanja i raspolaganja o rezultatima svoga rada.

VII.3. Ugovorna teorija teorija novih kapitalistikih odnosa
Ova teorija je posljedica nastanka drutvenih prilika nakon
ovih ranijih teorija koje su nastale pod snanim uticajem
ideolokih principa bilo u Francuskoj da se radi o institucijama
drave koje su pojedinano propisivale odreeni nivo prava i
obaveza ili njemake totalistaristike ideologije tj. faistike
ideologije koja je praktino izbacivala radnika iz procesa
odluivanja jer je on praktino bio objekt na kojem su se
primjenjivali svi ti principi tako da je najvei dio drava
Zapadne Evrope, tj. savremenih industrijskih drava bio pod
uticajem tih dvaju teorija koje su na sreu bile prisutne jedan
historijski gledano krai vremenski period.


131
Nastanak i razvoj trinih i ekonomskih odnosa i
razvojem konkurencije kako u industriji tako i u drugim granama
djelatnosti dolazi do pojave i potrebe razvoja novih odnosa i
uspostavljanju pravednije preraspodjele iz procesa rada u odnosu
na radnike i poslodavce.
Od poetka 20. stoljea i posebno
njegovom polovinom i do samog kraja 20.
stoljea a moda i dananjeg vremena
ugovorna teorija ima poseban prioritet u
smislu da se otvara opi drutveni dijalog
izmeu radnika, poslodavaca i
odgovarajueg dravnog uticaja u smislu
da se na trinom principu reguliu
pitanja trita rada, trita kapitala i
trita radne snage. Ovom teorijom su,
ako se moe kazati ispravljeni pogreni
potezi koji su bili dug period okrenuti
prema radnicima prije svega prema
ostvarivanju njihovih prava jer ta prava
su zavisila od odreene institucije u
Francuskoj teoriji ili od dravnog vrha u
faistikoj teoriji rada. Razvoj trinih


132
principa, trita rada, kapitala, robe,
kretanje , proizvodnja na irem
evropskom prostoru uinili su da se prava
i obaveze radnika, poslodavaca i znaajan
uticaj drave regulie na bazi dogovornih
elemenata i zakljuivanja bilo da se radi o
kolektivnih ugovorima ili individualnim
ugovorima o radu to je u svakom sluaju
nastanak i velika garancija za radnike da
ostvare svoja prava iz oblasti rada.
Trina privreda koja je i danas osnov Evropske unije tj.
ponuda i tranja, bilo da se radi o materijalnim proizvodima ili o
tritu rada i otvaranje novih radnih mjesta ili gubljenje radnih
mjesta upravo je vezana za sporazume i dogovore izmeu radnika i
njihovih radnikih organizacija posebno uticaja sindikata, vijea
zaposlenika ili drugih institucija koje se formiraju u bloku radnika i
radnikih prava i s druge strane poslodavaca tj. udruenja
poslodavaca i drugih institucija dravnih koje se formiraju u smislu
da se na jedan zakonito i legislativan nain reguliu prava izmeu
radnika i poslodavaca .
Takve dobrovoljne odnose drava kroz svoje pravne
norme, zakonske i podzakonske a prije svega kroz zakon o radu
ozakonjuje i propagira garanciju ostvarivanja prava radnika iz
procesa rada i u vezi sa radom kao i profite i dobiti poslodavaca to
ima obostrani kvalitetan zajedniki uinak.


133
Drava u svim tim procesima u savremenim evropskim
uslovima vodi rauna o primjeni meunarodnih standarda tj.
internacionalnog prava to u svakom sluaju je intencija i tenja
svih uesnika u procesu rada i radnika i poslodavaca i posebni
interesi drave.
I u Bosni i Hercegovini je prisutan takav trend evropskog
prava tako da ugovorna teorija iz oblasti rada upravo u ovom
trenutku savremenog radnog prava treba da potie konkretna
pojanjenja radnih statusa upravo kroz nivo ostvarivanja prava i
obaveza to je ta teorija uvela u aktuelnosti i u dananjem
vremenu.
Ova teorija je kroz trini princip i kroz trite rada i
druge proklamirane principe uspjela da se na koncu 20.
stoljea i na poetku 21. stoljea definiraju u dobroj mjeri
obaveze, prava ali i odgovornosti radnika za neizvravanje
obaveza jer poznato je da su kroz historiju na razliitim
meunarodnim forumima i principima definirani standardi
koji su osnova za regulisanje radnopravnih odnosa izmeu
radnika i poslodavaca posebno kroz individualne ugovore o radu i
predmete ugovora o radu u kojim se definiraju jasna prava na bazi
standarda, obaveze i dio koji se odnosi na odgovornost za
izvravanje poslova i posebno odgovornost za nastanak tete u
procesu rada.
To je jedan novi element koji je ova ugovorna teorija
proizvela da postoji zakonska i legislativna obaveza da se provodi
odgovornost u smislu ta ako nastane teta jer radnik je
duan da radi a ukoliko to ne ini prouzrokuje ogromnu tetu
koja je direktno kvalifikovana na njega jer nije savjesno i
odgovorno izvravao svoje radne obaveze tako da postoji i
pretpostavljena odgovornost radnika, pored prava on ima i


134
obaveze i ima odgovornost za uinjenu tetu odnosno za
neizvreni posao. Tim zaokruivanjem prava, obaveza i
odgovornosti radnika kroz ovu teoriju ona praktino dobija
puni ekskluzivitet da se i u narednom periodu na bazi
evropskih standarda ponude, tranje i jednakopravnosti ljudi
u pristupu radnom mjestu dalje afirmie kao teorija koja je
objektivna i koja e doprinijeti da se na korektan nain urede
odnosi izmeu radnika, poslodavaca i drave kao garanta tih
odnosa.
Ova teorija je kroz dugogodinju primjenu dovela do
kvalifikacije da je radni odnos u sutini pravni odnos gdje se na
jedinstven nain saglasnou volja ureuju prava, obaveze i
odgovornosti izmeu uesnika u potpisivanju ugovora i takav
element upravo doprinosi da se ostvari princip pravednosti i
jednakosti radnika i poslodavaca u ureivanju prava, obaveza i
odgovornosti u procesu rada. Prema ovoj teoriji radni odnos je
pored toga to predstavlja dobrovoljni odnos izmeu radnika i
poslodavaca ima i kategoriju ekonomskom i egzistencijalnog
odnosa.
Uzimajui u obzir ove elemente mogue je zakljuiti da
upravo ta dobrovoljnost u zakljuivanju ugovora o radu izmeu
radnika i predstavnika poslodavaca garantira da e i ovi elementi
biti ispunjeni ukoliko se ugovor izvrava na predvieni nain.
Sve to u odnosu na prethodne historijske periode i na
prethodne teorije radnicima garantira dostojanstven status u smislu
ostvarivanja svoga prava na rad i prava u vezi sa radom. Kada se
pogleda iri aspekt ove teorije onda se mogu izvui zakljuci da
ova teorija ima poteniji odnos i prema radnicima i prema
poslodavcima u ureivanju uzajamnih prava i posebno u smislu da
utvruje dostojanstvo radnika u pogledu ostvarivanja njegovih


135
prava iz procesa rada, da mu se kroz ugovorne obaveze daje
mogunost dobrovoljnog regulisanja svih svojih i prava i obaveza
a posebno da se uvodi princip odgovornosti to u svakom sluaju
za radnike predstavlja dodatnu garanciju da ukoliko izvravaju
svoje poslove na ugovorom propisani nain, a ugovor je uzajamno
usklaen sa opim kolektivnim ugovorom u pitanjima koja regulie
taj kolektivni ugovor a prije svega sa zakonom o radu i drugim
zakonima koji predstavljaju pojedinane pravne norme, da e
radnik savjesno i pravovremeno izvravajui svoje obaveze biti
adekvatno nagraen .
Sve to znai da on postaje u punom smislu rijei subjekt u
pravu to je ova teorija uinila da se u najveoj mjeri u potpunosti
na odgovarajui nain afirmie pozitivna uloga radnika u procesu
rada.
Ostale karakteristike teorija koje su nastale na evropskom
prostoru ili ire na svjetskom prostoru a posebno poslije Drugog
svjetskog rata je ta da su sve te teorije imale jedinstvenu
karakteristiku u smislu da na to konkretniji, jasniji i poteniji
nain objasne sutinu radnog odnosa kako bi ta teoretska podloga
posluila da se na korektan nain urede i prava, obaveze i
odgovornosti radnika u procesu rada.
Takva teretska podloga razliitih teorija koje poslije Drugog
svjetskog rata nisu imale znaajnijeg uticaja na regulisanje
radnopravnih statusa i ostvarivanje prava na rad i u vezi sa radom
jeste da su upravo trini, ekonomski osnovi, kretanje kapitala,
ljudi i drugih materijalnih dobara, inili da se do tanina radni
statusi neposredno dogovaraju izmeu radnika i poslodavaca jer
samo na taj nain uzajamne zavisnosti odnosno potrebe izmeu
radnika i poslodavaca mogue je urediti na korektan nain .


136
Takva situacija je i dovela da ako se moe kazati da manji
intenzitet razvoja teorija iz oblasti rada bude upravo u ovom
periodu poslije Drugog svjetskog rata, jer sve te teorije koje su
imali ideoloke primjese nisu bile dobro primljene iz razloga to je
upravo period poslije Drugog svjetskog rata imao osnovnu
karakteristiku trine privrede i trinog ureivanja radnog
odnosa tj. definiranje prava i obaveza na bazi ponude i tranje,
tako da praktino taj teoretski dio ureivanja rada, radnih odnosa i
radnih statusa prelazi na dogovornu kategoriju izmeu radnika i
poslodavaca bilo da se radi o kolektivnom pregovaranju ili
individualnim ugovorima o radu gdje kroz te pravne poslove tj.
ugovore o radu koji se kvalifikuje kao pravni posao i sporazumni
odnos izmeu poslodavca i radnika, dolazi do najkonkretnijeg
ureivanja prava, obaveza i odgovornosti u procesu rada.
Uticaj svih do tada postojeih evropskih ili drugih
teorija iz oblasti rada je ogranien i upravo su te teorije
pripremile teren da se moe provoditi trini princip, tako da je
1960 godine u Njemakoj, Italiji, Francuskoj i drugim zemljama
Zapadne Evrope uinjen i legislativni dio, bio takav da se dio
teoretskih opservacija i naunih ergolokih pristupa radu i pravima
po osnovu rada ,uredi na skoro jedinstven ili harmoniziran nain u
okviru Evropske unije kroz nacionalna zakonodavstva o radu ili
kroz konvencije iz oblasti rada koje imaju supremaciju nad
domaim zakonodavstvom u zemljama Zapadne Evrope.
Historijski posmatrano pojedine teoretiare koji su dali
doprinos da se na struan i teoretski nain rasvijetli ljudsko
pravo na rad kao to su Rober Oven, Augusto Blanki ili
Danijel Grand u periodu od 1876. do polovine 20. stoljea je
upravo puni efekat da se doprinese afirmaciji subjektiviteta i
nivoa uea radnika u procesu rada i njihovog pregovaranja


137
sa poslodavcima o nivo prava, obaveza i odgovornosti.
Ugovorna teorija imala je tim prije vei znaaj na afirmacija
tog pravnog subjektiviteta radnika u procesu rada tako da kroz
standarde zemalja Evropske unije, a prije svega Francuske,
Njemake, Italije i drugih razvijenih evropskih zemalja snano se
afirmie kolektivno pregovaranje u smislu postizanja
standarda iz oblasti rada, bilo da se radi o trajanju radnog
vremena, o najnioj satnici, plaanju rada, vrstama rada,
zatite na radu, preraspodjele i preraunavanja radnog
vremena to u svakom sluaju u dananjim uslovima Evropske
unije ima visok nivo, ime se eli da se doprinese kvalitetnom
razvoju trine privrede i konkurencije kako u svim drugim
oblastima tako i u oblastima rada.
Taj trend sve vie prihvataju zemlje koje postaju lanice
Evropske unije a nalaze se u procesu tranzicije kao to su eka,
Slovaka, Maarske i druge zemlje koje su prole proces tranzicije.


VIII.. SVJETSKI MODELI RADA

Kroz dugu historiju radnikih pokreta i radnikih borbi za
osnovna prava iz oblasti rada kada su radnici od grube i potpune
eksploatacije doli u period savremenih radnih odnosa mogue je
posmatrati itav dijapazon procesa koji su se dogaali kroz
historiju dok su se radnopravni statusi zaposlenika izdefinirali na
bazi demokratskih i dogovornih kategorija.

Historijski razliitim procesima su se razvijali razliiti modeli rada
tako da u teoriji i praksi su najpoznatija tri modela koja su
obiljeila razvoj radnog prava odnosno odnosa izmeu radnika,


138
poslodavaca i drave kao organizovane vlasti koja je kroz svoju
legislativu ureivala radnopravne statuse kroz historiju. Ti modeli
su:
- ameriki model rada,
- japanski model rada i
- evropski model rada.
Ova tri modela su se iskristalisala u smislu postojanja jasnih
odredbi svakog od ovih modela bilo kada se govori o obavezama
radnika u procesu rada, kada se govori o pravima iz rada i po
osnovu rada i odgovornosti kroz svaki proces rada.

VIII,1. Ameriki model rada model koji je zasnovan
iskljuivo na trinom principu i koji ima sve elemente
robusnog modela koji praktiki bez ikakvih drugih
elemenata iskljuivo analizira uinjenje poslove, izvrene
obaveze ili eventualne odgovornosti za neizvrene obaveze. Ovaj
model je nastao u anglosaksonskom pravnom sistemu koji u
principu ima drugaije poglede u odnosu na evropski kontinentalni
pravni sistem iji je glavni nosilac njemaki model rada i u odnosu
na japanski model rada, perfekcionistiki model, koji ima puno
kvalitetnih elemenata i garancija za radnika u odnosu na druga dva
modela.

Ameriki model koji je nastao u okrilju anglosaksonskog
pravnog sistema i svih popagiranih elemenata i principa koji imaju
poseban karakter u odnosu na druge pravne sisteme karakteriu
slijedei elementi:


a) kratkotrajsnost ugovora o radu,


139
b) efikasan nadzor nad izvravanje poslova i izvravanje
odgovornosti za neizvrene poslove,
c) efikasnost nagraivanja za uinjene poslove.

Ovaj model nastao je na razliitim i teoretskim i
praktikih opservacijama u smislu da je sutina ovog modela
trini princip i trina orijentacija ,bilo da se radi o
zasnivanju radnog odnosa ili o nagraivanju na koje
neminovno utiu elementi ponude i tranje na prostorima gdje
funkcionira anglosaksonski pravni model. Ovaj model
iskljuivo zasnovan na trinom principu jeste da se i sve
vrijednosti iz radnog odnosa utvruju na bazi ponude i tranje pa
tako ukoliko odreena struktura zanimanja, profesije, kvalitet i
efikasnost u radu ima svoje najvee vrijednosti koje se utvruju na
tritu, jer ako je ponuda manja vrijednost i nagraivanje je vee za
te poslove, dakle iskljuivi trini princip u odnosu na druge
pravne sisteme ili modele rada gdje ti elementi ne dolaze u sami
vrh prava i obaveza iz oblasti rada.
Poseban element u amerikom modelu rada jeste
zakljuivanje kratkotrajnih ugovora to znai da nema
garancija za zaposlenika da moe na miran i bezbrian nain
jedan dui vremenski period da bude siguran u planiranje
svojih i prava i obaveza, ve su u ovom modelu upravo
bespotedno primjenjuje princip da se trai iskljuiva
efikasnost u radi a sve drugo zavrava raskidom ugovora o
radu i jasno definiranih prava i obaveza iz tih ugovora. Ovaj
model je i zasnovan na principu stimulacije gdje se kroz ovaj
model ostvaruje princip da kvalitetni radnici, vrijedni radnici i oni
koji na propisan nain izvravaju svoje radne obaveze dobijaju i


140
beneficije iz radnog odnosa u smislu trajanja ugovora o radu koji
se stalno produava a i u sistemu nagraivanja.
Ovaj model rada batini princip potpunosti izvravanja
obaveza odnosno plaanja za uinjeni rad i sva plaanja po ovome
modelu idu upravo po propisima i po kolektivnim ugovorima koji
utvruju najnie satnice, uslove rada, zatitu na radu, tako da se
ovaj model rauna u jedan od najefikasnijih modela u izvravanju
zakonom datih obaveza za uinjeni posao.
Posebna je karakteristika ovoga modela da se progresivno
moe provoditi i sistem nagraivanja za kvalitet u radu, ostavlja se
poseban dio stimulacija to u svakom sluaju doprinosi da se iz
procesa rada izvuku najvei rezultati tako da na bazi kvalitetnog
rada i zaposlenici mogu da ostvare vee prihode kroz progresivno
nagraivanje a samim tim i poslodavac dobija vei uinak u radu
tako da se ostvaruje na taj nain viak profita, to u svakom sluaju
je identian cilj i radnika i poslodavca u procesu rada.

VIII.2. Japanski model rada je model blagostanja jer to
je model koji praktino ima dva osnovna elementa u svom principu
funkcioniranja a to su:
1. tanost u izvravanju poslova u skladu sa propisanim
propozicijama bilo zakonskim ili ugovornim i
2. moralnost u obavljanju poslova i u procesu rada.
Japanski model i zemlje koje slijede ovaj model a u
Evropi najblii ovom modelu su vedska, Danska, Finska i jo
neke zemlje, koje praktino imaju skoro identine elemente vezano
za taj model rada, a to su:
a) doivotni ugovori o radu ,
b) konstantan nadzor rada,
c) efikasno nagraivanje,


141

Osnovna karakteristika ovog modela jeste tanost i
moralnost u izvravanju obaveza tako da su savremene ekonomije
koje primjenjuju ovaj model uinile da su inaugurisali pravilo da
nije potrebno iste poslove obavljati u smislu postizanja vee
efikasnosti u radu da bi se vrle provjere u procesu rada ve da se
konstantno ostvaruju identini rezultati da proces rada ide u
potpuno ustaljenim tokovima.
U ovom modelu napravilo se opredjeljenje da nije potrebno
vriti provjere, ve da se zakljuuju trajni ugovori u smislu da
je samo potrebno vriti edukaciju i dopune kvaliteta rada, a da
statusi zaposlenika praktino su sigurni to u svakom sluaju
ulijeva veliko povjerenje i za poslodavce i za radnike u smislu da
se utvreni poslovi izvravaju na utvreni nain i oni imaju
pozitivne efekte i za radnike i za poslodavce u smislu prava,
obaveza i odgovornosti.


VIII.3. Evropski model rada koji personificira njemaki
model rada i on predstavlja jednu srednju orijentaciju izmeu
amerikog i japanskog modela rada u smislu da ovaj model
takoer ima elemente trinog principa iz oblasti rada i on se prije
svega temelji na:
1. srednjeronim trajanjem ugovora o radu,
2. mogunost progresivnog ostvarivanja prava i obaveza
iz oblasti rada i
3. efikasnim nagraivanjem.

Ovaj model je model koji ima umjerenu distancu prema
radnicima u smislu da je potrebno sagledati sve psihofizike i


142
zdravstvene sposobnosti radnika u odreenom vremenu da li
on moe odgovoriti odreenim radnim obavezama u smislu da
mu se prui ansa da on kroz jedan ne tako kratak period kao
u drugim modelima rada pokae stvarne mogunosti vezane za
rad, tako da ovaj model ima i sistem nagraivanja upravo
progresivni model da ukoliko zaposlenik biljei napredak na
radnom mjestu i kvalitete u jednom odreenom vremenu on moe
ostvariti i bolje efekte po osnovu rada jer je kroz ovaj model data
ansa radniku da pokae svu svoju efikasnost u izvravanju
poslova.
Ovaj model se odlikuje i posebno kvalitetnim pravima u vezi
sa radom gdje su osnovna prava zagarantovana bilo da se radi o
socijalnim, zdravstvenim ili penzionoinvalidskim pravima ali
mogunost uz poveanje efikasnosti u svom radu, veeg
doprinosa da ova prava i progresivno prastu za radnika.



IX. KOLEKTIVNO RADNO PRAVO

Oblikovanje radnog prava kao grane prava bio je dug
vremenski proces. Djelujui u okviru najee graanskog
zakonodavstva dio radnog zakonodavstva sporo se oblikovao, tako
da praktiki radnog pravo kao grana prava koja bi imala odreeni
uticaj i na kolektivno radno pravo nije bilo, niti ga je bilo mogue
urediti .
U odnosu na ureenje graanskih pravnih stvara se u
graanskim zakonicima tadanjih zemalja Zapadne Evrope i drugih
zemalja , prioritet uredjenja gradjanskopravnih odnosa, tako da


143
radnopravni statusi i statusi zaposlenika u pojedinim oblastima nije
bilo mogue konkretnije regulisati.
Kolektivno radno pravo tek se kasnije pojavljuje, poslije
prvih oblikovanja radnog prava u posebne konture kao grane prava
sa prvim pisanim kodifikovanim dokumentima iz oblasti rada.
Radno pravo je u principu grana prava koja u najveem dijelu
ima razliite skokove u svom razvoju i to itav dugi historijski
period kada nije bilo skoro mogue govoriti o bilo kom elementu
iz oblasti rada, do zavrnog finalnog dijela a to je poetak 19.
stoljea i 20. stoljee kada radno pravo kao grana prava doivljava
posebnu intenzivnu kodifikaciju.

Kolektivno radno pravo i kolektivno pregovaranje je
relativno novijeg datuma tako da se i kolektivnopravni odnosi i
ureivanje tih odnosa izmeu zaposlenika, poslodavaca i vlade
,dobija tek u savremenom radnom zakonodavstvu na prioritetu
tako da se danas kolektivno radno pravo primjenjuje u veoma
visokom stepenu ureenosti odnosa izmeu radnika, poslodavaca i
vlade.

IX.1. Poetci kolektivnog pregovaranja

Osnovni principi radnog prava su oni principi koji treba da
budu regulirani kroz propise u odreenoj sferi odnosno grani
djelatnosti a na bazi kojih e se i kroz proces kolektivnog
pregovaranja doi do kvalitetnih elemenata u ostvarivanju prava iz
rada i prava u vezi sa radom.
Obzirom da je radno pravo samostalna grana prava i da je
radno pravo vezano prije svega za osnovno ljudsko pravo na rad
tada se koriste svi mehanizmi, bilo neposredni razgovori


144
zaposlenika i poslodavaca, bilo organizovani oblici pregovaranja
kao to su zaeci kolektivnog pregovanja bilo da su to individualni
ugovori o radu, rjeenja o prijemu u radni odnos ili o
rasporeivanju na radno mjesto, to su sve elementi koji trebaju
doprinijeti da se u potpunosti na jedan pravedan nain reguliraju
prava, obaveze i odgovornosti izmeu poslodavaca i zaposlenika.
Prava po osnovu rada i u vezi sa radom su veoma vana prava koja
imaju svoj uticaj i svoj dio u procesu kolektivnog pregovaranja.




Posebna je injenice da je sutina radnog prava prije svega:
a) reguliranje radnopravnog odnosa,
b) reguliranje individualnih i kolektivnih prava i
c) reguliranje drugih prava po osnovu rada i u vezi sa
radom,
Na osnovu ovih temeljnih principa, sklapa se kompletna slika
o potrebi razliitih pristupa da bi se izvrila kvalitetna
regulacija prava, obaveza i odgovornosti radnika i poslodavaca
odnosno ugovornih strana u kolektivnim i u individualnim
ugovorima.
Prvi oblici kolektivnog pregovaranja su imali dug historijski
period razvoja, tako da u poetnom periodu oni i nisu bili dio koji
je mogao posluiti kao izvor radnih prava odnosno dio kojim se
reguliu prava obaveze i odgovornosti. Tek kasnije kolektivni
ugovori su postali specifian izvor radnog prava kojim se na
poseban nain reguliraju pitanja iz oblasti rada i radnih odnosa
radnika, slubenika i drugih kategorija zaposlenika koji imaju
potrebu da uzajamno reguliu svoja prava, obaveze i odgovornosti.