1

GASNI ZAKONI


Fizike veliine pomou kojih odreujemo stanje nekog gasa nazivamo osnovne veliine stanja, a to
su: pritisak, temperatura i zapremina.

Odnosi izmeu pojedinih veliina stanja izraeni su gasnim zakonima. Gasni zakoni su izvedeni za
idealne gasove, ali se mogu primeniti i na realne gasove, pri emu je greka utoliko manja ukoliko se
gas nalazi na vioj temperaturi i na niem pritisku.

Da bi se gas smatrao idealnim gasom, treba da ispunjava sledee uslove:
1. Sile privlaenja izmeu molekula gasa su zanemarljivog intenziteta.
2. Ukupna zapremina molekula gasa je zanemarljiva u odnosu na zapreminu koju gas zauzima.


Bojl-Mariotov (Boyle-Mariotte) zakon

Na konstantnoj temperaturi zapremina odreene koliine gasa obrnuto je srazmerna pritisku.

2 2 1 1
1
2
2
1
V p V p
p
p
V
V
= = ili .) .; ( .
) , (
konst n konst T konst V p
T n
= = =


arlov (Charles) ili Gej-Lisakov (Gay-Lussac) zakon

Pod stalnim pritiskom zapremina odreene koliine gasa je direktno srazmerna apsolutnoj temperaturi.

.
2
2
1
1
konst
T
V
T
V
T
V
= = ili .) .; ( .
) , (
konst n konst p konst T V
p n
= = =

Odnosno: Pri stalnoj zapremini pritisak odreene koliine gasa je direktno srazmeran apsolutnoj
temperaturi.

.
2
2
1
1
konst
T
p
T
p
T
p
= = ili .) .; ( .
) , (
konst n konst V konst T p
V n
= = =

Oba ova zakona mogu se izraziti i na sledei nain:

Pri stalnom pritisku zapremina odreene koliine gasa raste (ili opada) za 1/273,15 zapremine pri
273,15 K, kada temperatura raste (ili opada) za 1 K.

15 , 273
1
) 1 (
.) .; (
15 , 273
0
0
0
= + =
= = + =
t V V
konst n konst p t
V
V V


2
Gde je:
V - zapremina gasa pri temperaturi t
0
C
V
0
- zapremina gasa pri temperaturi od 273,15 K (0
0
C)

Pri stalnoj zapremini pritisak odreene koliine gasa raste (ili opada) za 1/273,15 pritiska pri 273,15 K,
kada temperatura raste (ili opada) za 1 K.

15 , 273
1
) 1 (
.) .; (
15 , 273
0
0
0
= + =
= = + =
t p p
konst n konst V t
p
p p


Gde je:
p - pritisak gasa pri temperaturi t
0
C
p
0
- pritisak gasa pri temperaturi od 273,15 K (0
0
C)


Avogadrov zakon

Iste zapremine razliitih gasova pri istoj temperaturi i istom pritisku sadre isti broj molekula. Kako je
broj molekula proporcionalan broju mola, sledi:

n konst V
T p
= .
) , (


Zapremina jednog mola gasa naziva se molska zapremina. Molska zapremina (V
m
) bilo kog gasa, pri
normalnim uslovima (p
0
=101325 Pa; T
0
=273,15 K) je 22,410
-3
m
3
/mol ili 22,4 dm
3
/mol.

n
V
V
m
0
=

Gde je:
V
0
- zapremina gasa pri normalnim uslovima
n - koliina gasa

Opta jednaina gasnog stanja (jednaina stanja idealnog gasa) Klapejron-Mendeljejeva jednaina daje
zavisnost pritiska, temperature i zapremine odreene koliine gasa izrazom:

.
2
2 2
1
1 1
0
0 0
konst
T
V p
T
V p
T
V p
T
V p
=

Ako se jedan mol nekog gasa nalazi pri normalnim uslovima, to stanje se moe predstaviti izrazom:

R konst
T
V p
= =

.
0
0 0


Gde je:
3
R - univerzalna gasna konstanta

Za uslove razliite od normalnih, koristi se Klapejron-Mendeljejeva jednaina za bilo koju koliinu
gasa:

T R n V p =

Brojna vrednost gasne konstante moe se izraunati zamenom vrednosti za normalan pritisak,
normalnu temperaturu i molsku zapreminu:

1 1 3
1 3 3
0
0 0
314 , 8
15 , 273
10 4 , 22 101325


=

=

= mol K m Pa
K
mol m Pa
T
V p
R

Kako je:

M
m
n =

Gde je:
m - masa gasa
M - molekulska masa gasa

vai:

RT
M
m
pV =


Daltonov zakon parcijalnih pritisaka

Prema zakonu parcijalnih pritisaka, ukupan pritisak smee gasova, koji meusobno ne reaguju, jednak
je zbiru parcijalnih pritisaka gasova koji ulaze u sastav smee. Parcijalnim pritiskom gasa u smei
naziva se pritisak koji bi vrio taj gas zauzimajui pri istim uslovima zapreminu ukupne smee gasova.

= + + + =
i n
p p odnosno p p p p .......
2 1


Gde je:
p - ukupni pritisak gasne smee
p
1
, p
2
,..., p
n
- parcijalni pritisci svakog pojedinog gasa


Zakon o zapreminskim odnosima

Pri istim fizikim uslovima (p,T) zapremine gasova koji meusobno reaguju, kao i zapremine gasovitih
proizvoda hemijske reakcije stoje u odnosu prostih celih brojeva.


4
PRIMERI:

1. Pri konstantnoj temperaturi pritisak nekog gasa zapremine 20 dm
3
iznosi 99975 Pa. Izraunati
pritisak tog gasa ako se zapremina gasa pri istoj temperaturi smanji na 8 dm
3
.


const T
p
Pa p
dm V
=
=
=
=
?
99975
20
2
1
3
1

_______________

Bojl Mariotov zakon

Pa
dm
dm Pa
V
V p
p
V p V p
5 , 249937
8
20 99975
3
3
2
1 1
2
2 2 1 1
=

=
=



2. Na normalnom pritisku od 101,325 kPa i na temperaturi od -20
0
C gas zauzima zapreminu od 1 dm
3
.
Izraunati pod kojim e pritiskom zapremina gasa iznositi 0,5 dm
3
, ako se njegova temperatura povisi
na 40
0
C.


C T
C T
dm V
p
kPa p
dm V
o
o
40
20
5 , 0
?
325 , 101
1
2
1
3
2
2
1
3
1
=
=
=
=
=
=

_______________

Opta jednaina gasnog stanja

.
2
2 2
1
1 1
const
T
V p
T
V p
=

2 1
2 1 1
2
V T
T V p
p

=

5
Pa
m K
K m Pa
p
m dm V
K K T
K K T
m dm V
Pa kPa p
29 , 250709
10 5 253
313 10 101325
10 5 5 , 0
253 ) 273 20 (
313 ) 273 40 (
10 1
101325 325 , 101
3 4
3 3
2
3 4 3
2
1
2
3 3 3
1
1
=


=
= =
= + =
= + =
= =
= =

3. U menzuri zaronjenoj u vodu sa otvorom na dole sakupljeno je 100 cm
3
kiseonika na temperaturi od
23
0
C i pod pritiskom od 106,6 kPa. Izraunati zapreminu istog kiseonika pri normalnim uslovima.


Gas u datoj zapremini nije ist kiseonik, ve predstavlja smeu kiseonika i vodene pare. Prema tome,
da bi se izraunao pritisak istog kiseonika, potrebno je primeniti Daltonov zakon parcijalnih
pritisaka. Prema ovom zakonu, ukupni pritisak smee gasova, p, jednak je zbiru parcijalnih pritisaka
gasova u smei, u ovom sluaju kiseonika, p(O
2
), i vodene pare, p(H
2
O):

) ( ) (
2 2
O H p O p p + =

U tabeli ,,Veliina stanja kljuale vode i suve pare u zavisnosti od temperature nalazi se podatak da na
temperaturi od 23C napon vodene pare iznosi 2813 Pa. Pritisak istog kiseonika bie:

Pa Pa Pa O H p p O p 103787 2813 10 6 , 106 ) ( ) (
3
2 2
= = =

Zapremina istog kiseonika pri normalnim uslovima izraunava se na osnovu opte jednaine gasnog
stanja:

1
1 1
0
0 0
T
V p
T
V p
=

1 0
1 0
0
1
T p
V p T
V

=
Pa O p p 103787 ) (
2 1
= =
3 3 6
3 6
0
47 , 94 10 47 , 94
) 273 23 ( 101325
10 100 103787 273
cm m
K Pa
m Pa K
V = =
+

=

4. Na koju temperaturu treba ohladiti 0,25 dm
3
suvog vazduha koji se nalazi na pritisku od 100 kPa i
temperaturi od 295 K, da bi vazduh na pritisku od 93 kPa zauzimao zapreminu od 0,1 dm
3
?


6
3
2
2
1
1
3
1
2
1 , 0
93
295
100
25 , 0
?
dm V
kPa p
K T
kPa p
dm V
T
=
=
=
=
=
=

_____________

Opta jednaina gasnog stanja

.
2
2 2
1
1 1
const
T
V p
T
V p
=

C K
m Pa
m Pa K
V p
V p T
T
o
41 , 163 74 , 109
10 25 , 0 10 100
10 1 , 0 10 93 295
3 3 3
3 3 3
1
2 2 1
2
1
= =


=

5. Izmeano je 4 dm
3
ugljenik(IV)oksida i 6 dm
3
etina. Ako su oba gasa bila pod pritiskom od 98642
Pa, izraunati pritisak svake komponente smee.


? ) (
? ) (
98642
6 ) (
4 ) (
2 2
2
3
2 2
3
2
=
=
=
=
=
H C p
CO p
Pa p
dm H C V
dm CO V

________________

Daltonov zakon parcijalnih pritisaka

p CO x CO p = ) ( ) (
2 2


Gde je:

x
i
- molski udeo gasa u smei

Za idealne gasove vai:

i i
r x =

r
i
- zapreminski udeo gasa u smei

7
( )
( )
( ) ( )
4 , 0
6 4
4
3 3
3
2 2 2
2
2
=
+
=
+
=

=
dm dm
dm
H C V CO V
CO V
CO r
V
V
r
i
i
i


Pa H C p
Pa Pa CO p p H C p
Pa Pa CO p
2 , 59185 ) (
8 , 39456 98642 ) ( ) (
8 , 39456 98642 4 , 0 ) (
2 2
2 2 2
2
=
= =
= =



6. U sudu iznad vode na temperaturi od 34
0
C nalazi se 11,2 dm
3
kiseonika u smei sa vodenom parom
pod pritiskom od 105307 Pa. Ako je pritisak vodene pare na toj temperaturi 5598,6 Pa, izraunati
sastav gasne smee u procentima.

Pa O H p
Pa p
dm V
C T
6 , 5598 ) (
105307
2 , 11
34
2
3
=
=
=
=
o

Sastav smee (%) = ?
__________________

% 68 , 94 32 , 5 100 ) ( 100 ) (
% 32 , 5 0532 , 0
105307
6 , 5598 ) (
) (
2 2
2
2
= = =
= = = =
O H x O x
Pa
Pa
p
O H p
O H x



7. Neka koliina helijuma zauzima zapreminu od 1246 cm
3
pod pritiskom od 0,82 kPa na 18
0
C. Ako se
pritisak povea na 1,35 kPa, a temperatura gasa povisi na 53
0
C, kolika e biti zapremina helijuma?


?
53
35 , 1
18
82 , 0
1246
2
2
2
1
1
3
1
=
=
=
=
=
=
V
T
kPa p
C T
kPa p
cm V
o
o

______________

Opta jednaina gasnog stanja

8
2
2 2
1
1 1
T
V p
T
V p
=

3
3
2 1
2 1 1
2
86 , 847
35 , 1 ) 273 18 (
) 273 53 ( 1246 82 , 0
cm
kPa K
K cm kPa
p T
T V p
V =
+
+
=

=


8. U elinom cilindru zapremine 12 dm
3
nalazi se azot na pritisku od 15 MPa i temperaturi od 298 K.
Koju zapreminu e zauzimati azot na normalnim uslovima?


?
298
15
12
0
1
1
3
1
=
=
=
=
V
K T
MPa p
dm V

____________

Opta jednaina gasnog stanja

1
1 1
0
0 0
T
V p
T
V p
=

1 0
1 0
0
1
T p
V p T
V

=
3
3 3 6
0
627 , 1
298 101325
10 12 10 15 273
m
K Pa
m Pa K
V =

9. Neka koliina gasa pod pritiskom od 1 kPa na temperaturi od 35
0
C zauzima zapreminu od 4,5 dm
3
.
Kolika e biti zapremina te koliine gasa ako se temperatura snizi na 18
0
C, a pritisak ostane
nepromenjen?

?
18
5 , 4
35
1
2
0
2
3
1
0
1
1
=
=
=
=
=
=
V
const p
C T
dm V
C T
kPa p

____________

Gej-Lisakov zakon

2
2
1
1
T
V
T
V
=
3 3 3
3 3
1
2 1
2
25 , 4 10 25 , 4
) 15 , 273 35 (
) 15 , 273 18 ( 10 5 , 4
dm m
K
K m
T
T V
V = =
+
+
=

9
RELATIVNA GUSTINA GASA

Gustina nekog gasa, , predstavlja odnos izmeu mase i zapremine tog gasa na odreenom pritisku i
temperaturi. Poto se zapremina gasa znatno menja pri promeni pritiska i temperature, ovaj nain
izraunavanja gustine gasa nije najpovoljniji jer ne predstavlja konstantnu veliinu, pa je zbog toga
uveden pojam relativne gustine gasa. Relativna gustina gasova prestavlja odnos masa dva razliita
gasa istih zapremina koji se nalaze pri istim uslovima (pritisak i temperatura).

2
1
2
1
2
1
m
m
V
m
V
m
D = = =

Gde je:
D - relativna gustina gasa

Poto se radi o istim zapreminama, prema Avogadrovom zakonu, dva gasa e, pri istim uslovima,
sadravati jednak broj estica, odnosno mola, a njihove mase su proporcionalne molskim masama:

( ) ( )
( )
( ) 2
1
2 : 1 :
2 1
M
M
D M M m m = =

PRIMER:

10. Relativna gustina nekog gasa u odnosu na vazduh iznosi 1,52. Koju zapreminu, pri normalnim
uslovima, zauzima 11g tog gasa?


? ) (
11 ) (
52 , 1
0
=
=
=
gasa V
g gasa m
D

______________


mol g mol g vazduh M D gas M
mol g vazduh M
vazduh M
gas M
vazduh m
gas m
D
08 , 44 29 52 , 1 ) ( ) (
29 ) (
52 , 1
) (
) (
) (
) (
= = =
=
= = =


Pri normalnim uslovima jedan mol ovog gasa zauzima zapreminu od 22,4dm
3
.

10

3
3
0
0
3
59 , 5
1
2495 , 0 4 , 22
) (
) ( : 2495 , 0 4 , 22 : 1
2495 , 0
08 , 44
11
) (
dm
mol
mol dm
gasa V
gasa V mol dm mol
mol
mol
g
g
gas n
M
m
n
=

=
=
= =
=