Chng I

Vai tr cc h thng lnh

trong nn kinh t quc dn

K thut lnh ra i hng trm nm nay v c s dng rt
rng ri trong nhiu ngnh k thut rt khc nhau: trong cng nghip
ch bin v bo qun thc phm, cng nghip ho cht, cng nghip
ru, bia, sinh hc, o lng t ng, k thut sy nhit thp, xy
dng, cng nghip du m, ch to vt liu, dng c, thit k ch to
my, x l ht ging, y hc, th thao, trong i sng vv...
Ngy nay ngnh k thut lnh pht trin rt mnh m, c
s dng vi nhiu mc ch khc nhau, phm vi ngy cng m rng
v tr thnh ngnh k thut v cng quan trng, khng th thiu c
trong i sng v k thut ca tt c cc nc.
Di y chng ti trnh by mt s ng dng ph bin nht
ca k thut lnh hin nay.

1.1 ng dng trong ngnh ch bin v
bo qun thc phm
1.1.1 Tc dng ca nhit thp i vi
thc phm
Nm 1745 nh bc hc Nga Lmnxp trong mt lun
n ni ting Bn v nguyn nhn ca nng v lnh cho rng:
Nhng qu trnh sng v thi ra din ra nhanh hn do nhit cao
v km hm chm li do nhit thp.
Tht vy, bin i ca thc phm tng nhanh nhit
4050
o
C v nhit ny rt thch hp cho hot ho ca men phn
gii (enzim) ca bn thn thc phm v vi sinh vt.
3
nhit thp cc phn ng ho sinh trong thc phm b c
ch. Trong phm vi nhit bnh thng c gim 10
o
C th tc
phn ng gim xung 1/2 n 1/3 ln.
Nhit thp tc dng n hot ng ca cc men phn gii nhng
khng tiu dit c chng. Nhit xung di 0
o
C, phn ln hot
ng ca enzim b nh ch. Tuy nhin mt s men nh lipaza, trypsin,
catalaza nhit -191
o
C cng khng b ph hu. Nhit cng thp
kh nng phn gii gim, v d men lipaza phn gii m.
Khi nhit gim th hot ng sng ca t bo gim l do:
- Cu trc t bo b co rt
- nht dch t bo tng
- S khuych tn nc v cc cht tan ca t bo gim.
- Hot tnh ca enzim c trong t bo gim.

Bng 1-1: Kh nng phn gii ph thuc nhit

Nhit ,
o
C 40 10 0 -10
Kh nng phn gii, % 11,9 3,89 2,26 0,70

Cc t bo thc vt c cu trc n gin, hot ng sng c th
c lp vi c th sng. V vy kh nng chu lnh cao, a s t bo
thc vt khng b cht khi nc trong n cha ng bng.
T bo ng vt c cu trc v hot ng sng phc tp, gn
lin vi c th sng. V vy kh nng chu lnh km hn. a s t bo
ng vt cht khi nhit gim xung di 4
o
C so vi thn nhit bnh
thng ca n. T bo ng vt cht l do ch yu nht tng v s
phn lp ca cc cht tan trong c th.
Mt s loi ng vt c kh nng t iu chnh hot ng sng
khi nhit gim, c th gim cc hot ng sng n mc nhu cu
bnh thng ca iu kin mi trng trong mt khong thi gian nht
nh. Khi tng nhit , hot ng sng ca chng phc hi, iu ny
c ng dng trong vn chuyn ng vt c bit l thu sn dng
ti sng, m bo cht lng tt v gim chi ph vn chuyn.
* nh hng ca lnh i vi vi sinh vt.
4
- Kh nng chu lnh ca mi loi vi sinh vt c khc nhau. Mt s
loi cht nhit 200
o
C. Tuy nhin mt s khc chu nhit
thp hn.
Khi nhit h xung thp nc trong t bo vi sinh vt ng c
lm v mng t bo sinh vt. Mt khc nhit thp, nc ng bng
lm mt mi trng khuych tn cht tan, gy bin tnh ca nc lm
cho vi sinh vt cht.
Trong t nhin c 3 loi vi sinh vt thng pht trin theo ch
nhit ring

Bng 1-2: nh hng ca nhit n vi sinh vt

Vi khun Nhit
thp nht
Nhit
thch hp
nht
Nhit
cao nht
- Vi khun a lnh
(Psychrophiles)
- Vi khun a m
(Mesophiles)
- Vi khun a nng
(Thermopphiles)
0
o
C

10 20
o
C

40 90
o
C
15 20
o
C

20 40
o
C

50 55
o
C
30
o
C

45
o
C

50 70
o
C

Nm mc chu ng lnh tt hn, nhng nhit -10
o
C hu ht
ngng hot ng ngoi tr cc loi Mucor, Rhizopus, Penicellium.
ngn nga mc phi duy tr nhit di -15
o
C. Cc loi nm c th
sng ni khan nc nhng ti thiu phi t 15%. nhit -18
o
C,
86% lng nc ng bng, cn li 14% khng cho vi sinh vt
pht trin.
V vy bo qun thc phm lu di cn duy tr nhit kho lnh
t nht -18
o
C.
bo qu thc phm ngi ta c th thc hin nhiu cch nh:
Phi, sy kh, ng hp v bo qun lnh. Tuy nhin phng php
bo qu lnh t ra c u im ni bt v:
- Hu ht thc phm, nng sn u thch hp i vi phng php
ny.
5
- Vic thc hin bo qun nhanh chng v rt hu hiu ph hp vi
tnh cht ma v ca nhiu loi thc phm nng sn.
- Bo tn ti a cc thuc tnh t nhin ca thc phm, gi gn
c hng v, mu sc, cc vi lng v dinh dng trong thc phm.

1.1.2 Cc ch x l lnh thc phm
Thc phm trc khi c a vo cc kho lnh bo qun, cn
c tin hnh x l lnh h nhit thc phm t nhit ban
u sau khi nh bt, git m xung nhit bo qun.
C hai ch x l lnh sn phm l x l lnh v x l lnh ng
a) X l lnh l lm lnh cc sn phm xung n nhit
bo qun lnh yu cu. Nhit bo qun ny phi nm trn im
ng bng ca sn phm. c im l sau khi x l lnh, sn phm
cn mm, cha b ha cng do ng bng.
b) X l lnh ng l kt ng (lm lnh ng) cc sn
phm. Sn phm hon ton ha cng do hu ht nc v dch trong
sn phm ng thnh bng. Nhit tm sn phm t -8
0
C, nhit
b mt t t -18
0
C n -12
0
C.
X l lnh ng c hai phng php:
a) Kt ng hai pha
Thc phm nng u tin c lm lnh t 37
0
C xung
khong 4
0
C sau a vo thit b kt ng nhit tm khi thc
phm t -8
0
C.
b) Kt ng mt pha
Thc phm cn nng c a ngay vo thit b kt
ng h nhit tm khi thc phm xung t di -8
0
C.
Kt ng mt pha c nhiu u im hn so vi kt ng
hai pha v tng thi gian ca qu trnh gim, tn hao khi lng do
kh ngt gim nhiu, chi ph lnh v din tch bung lnh cng gim.
i vi ch bin tht thng s dng phng php 01
pha. i vi hng thu sn do phi qua khu ch bin v tch tr
trong kho ch ng nn thc t din ra 2 pha.
Cc loi thc phm khc nhau s c ch bo qun (bng 1-
3 v 1-4) v ng lnh thch hp khc nhau (bng 1-5).
6
ch bo qun lnh v trong giai on u ca qu trnh
kt ng hai pha, ngi ta phi gia lnh sn phm. Thng thng thc
phm c gia lnh trong mi trng khng kh vi cc thng s sau:
- m khng kh trong bung: 85 90%
- Tc khng kh i lu t nhin: 0,1 0,2 m/s; i lu
cng bc cho php 0,5 m/s (k c rau qu, tht, c, trng...).
- Giai on u, khi nhit sn phm cn cao, ngi ta gi nhit
khng kh gia lnh thp hn nhit ng bng ca sn phm
chng 1 2
0
C. Nhit ng bng ca mt s sn phm nh sau: tht
-1,2
0
C, c t 0,6 -2
0
C, rau qu - 0,84 -4,2
0
C. Nhit khng kh gia
tng 2
0
C th thi gian gia nhit ko di thm 5h.
Sau khi tng nhit sn phm t 348
o
C, nhit khng kh tng
ln -140
0
C. Tm li, cn tng tc gia lnh nhng phi trnh ng
bng trong sn phm.
Bng 1-3. Ch bo qun rau qu ti
Sn phm
Nhit
0
C
m
khngkh,%
Ch
thng gi
Thi gian bo
qun
- Bi
045
85 M
142 thng
- Cam
0,54 2
85
142 thng
- Chanh
14 2
85
142 thng
- Chui chn
14416
85
5410 ngy
- Chui xanh
11,54
13,5
85
3410 tun
- Da chn
447
85
34 4 tun
- Da xanh 10 85
446 thng
- o
041 85490

446 thng
- To
043 90495

3410 thng
- C chua chn
042 85490

146 Tun
- C chua xanh
5415 85490

144 Tun
- C rt
041
-18
90495
90

ng
143 Thng
12418 Thng
- Da chut -18
- 29
90
90


5 Thng
1 Nm
- u ti 2 90 M
344 Tun
- Hnh
0 4 4
75
142 Nm
7
- Khoai ty
3 4 10 85490

8410 Thng
- Nm ti
0 4 2
-18
80490
90

ng
0,543 Thng
10412

Thng
- Ci bp, sp l
-240
-18
90
90


247 Tun
243 Tun
- Su ho
-140,5 85490

- Da 0 85
- Xoi 13
85490

- Hoa ni chung
1 4 3 85490

- Cc 1,6 80
- Hu 1,6 80
- Phong lan
2 4 4,5
80
- Hoa hng 4,5 80
Bng 1-4: Ch bo qun sn phm ng vt

Sn phm
Nhit
0
C
m
khng kh
%
Ch
thng
gi
Thi gian
bo qun
Tht b, hi, nai, cu
-0,540,5 82485
ng
10415 ngy
Tht b gy
040,5 80485

G, vt, ngan, ngng
m sn
-140,5 85490


Tht ln ti p lnh
044 80485

10412
Thng
Tht ln ti p
ng
-1,84-23 80485

12418
Thng
Tht ng hp kn
042 75480

C ti p t 50
n 100% lng c
-1

100 ng
6412 Ngy
C kh (W=14417%) 244
50 12 Thng
C thu mui, sy
244 75480
M Vi thng
Ln sng
243 854100
Vi thng
c sng 243 854100

S huyt
-1411 854100

15430 ngy
Tm sng
243 854100
Vi ngy
Tm nu chn
243
Vi ngy
8
B mui ngn ngy
12415 75480
M 38 Tun
B mui lu ngy
-144 75480
12 Tun
B mui lu ngy
-184-20 75480
36 Tun
Pho mt cng
1,544
70
4412 Thng
Pho mt nho
7415 80485
t ngy
Sa bt ng hp 5
75480
ng
346 Thng
Sa c c ng
0410 75480
6 Thng
Sa ti
042 75480
2 Ngy

Trong mt kho lnh c th c bung gia lnh ring bit. Song cng
c th s dng bung bo qun lnh gia lnh. Khi , s lng sn
phm a vo phi ph hp vi nng sut lnh ca bung. Cc sn
phm nng phi b tr u cnh cc dn lnh rt ngn thi gian gia
lnh. Sn phm khi gia lnh xong phi thu dn v sp xp vo v tr
hp l trong bung tip tc gia lnh t tip theo.

Bng 1-5. Cc thng s v phng php kt ng

Nhit
tm tht,
0
C
Thng s khng
kh trong bung kt
ng Phng php kt
ng
Ban
u
Cui
Nhit
,
0
C
Tc
chuyn
ng, m/s
Thi
gian
kt
ng
Tn
hao
khi
lng,
%
Kt ng hai pha
- Chm
- Tng cng
- Nhanh
Kt ng mt pha
- Chm
- Tng cng
- Nhanh

4
4
4

37
37
37

-8
-8
-8

-8
-8
-8

-18
-23
-15

-23
-30
-35

0,140,2
0,540,8
344

0,140,2
0,540,8
142

40
26
16

36
24
20
2,58
2,35
2,20


1,82
1,60
1,20

9
1.2 ng dng trong cc ngnh khc
Ngoi ng dng trong k thut ch bin v bo qun thc
phm, k thut lnh cn c ng dng rt rng ri trong rt nhiu
ngnh kinh t, k thut khc nhau. Di y l cc ng dng thng
dng nht.

1.2.1 ng dng trong sn xut bia, nc ngt

Bia l sn phm thc phm, thuc loi ung cn thp, thu
nhn c bng cch ln men ru nhit thp dch ng (t
go, ng, tiu mch, i mch vv...), nc v hoa hp lng. Qui trnh
cng ngh sn xut bia tri qua nhiu giai on cn phi tin hnh lm
lnh mi m bo yu cu.
i vi nh my sn xut bia hin i, lnh c s dng cc
khu c th nh sau:

1.2.1.1. S dng lm lnh nhanh dch ng sau khi
nu
Dch ng sau qu trnh hp lng ho c nhit khong
80
o
C cn phi tin hnh h nhit mt cch nhanh chng xung
nhit ln men 68
o
C. Tc lm lnh khong 3045 pht. Nu
lm lnh chm mt s chng vi sinh vt c hi cho qu trnh ln men
s kp pht trin v lm gim cht lng bia. lm lnh dch ng
ngi ta s dng thit b lm lnh nhanh. Qu trnh c thc hin
qua hai giai on:
- Dng nc 1
o
C h nhit dch ng t 80
o
C xung
khong 20
o
C.
- S dng glycol (hoc nc mui) c nhit thp khong -
8
o
C h nhit dch ng t 20
o
C xung 8
o
C. K thut lnh
hin i s dng glycol lm lnh v nc mui gy n mn h hng
thit b in.
10
Nh vy trong qu trnh h nhit ny i hi phi s dng mt
lng lnh kh ln. Tnh trung bnh i vi mt nh my bia cng
sut 50 triu lt/nm mi ngy phi nu khong 180m
3
dch ng.
Lng lnh dng h nhit rt ln.

1.2.1.2. Qu trnh ln men bia

Qu trnh ln men bia c thc hin mt phm vi nhit
nht nh khong 68
o
C. Qu trnh ln men l giai on quyt nh
chuyn ho dch ng houblon ho thnh bia di tc ng ca nm
men thng qua hot ng sng ca chng. Trong qu trnh ln men
dung dch to ra mt lng nhit ln.
Qu trnh ln men ng houblon ho din ra qua hai giai
on:
- Ln men chnh: Ko di t 7 12 ngy i vi cc loi bia
vng v 12 18 ngy i vi cc loi bia en. Nhit ln men l 6
8
o
C.
- Ln men ph v tng tr: Ko di t nht 3 tun i vi tt
c cc loi bia. Nhit ln men ph l 1 2
o
C.
Nhit c nh hng rt ln n qu trnh ln men v cht
lng sn phm. Khi nhit cao s dn n cc tc ng nh sau:
+ Thi gian ln men nhanh.
+ Mt ti a t c cao hn khi nhit thp.
+ Ln men trit nhng hm lng cc sn phm bc
hai (c bit l diaxetyl) to ra nhiu hn.
+ Lng sinh khi to ra nhiu hn nhng lng t bo
cht li nhiu hn v tc suy gim cc c tnh cng ngh cng
nhanh hn.
+ T l gia cc cu t trong bia khng cn i, cht
lng bia gim
Mi loi nm men u c nhit thch hp cho s pht trin
ln men. Khi khng m bo cc yu cu v nhit cc kt qu nhn
c cht lng s rt km.

11
1.2.1.3. Bo qun v nhn men ging

Mt khu v cng quan trng cn lnh trong nh my bia l
khu bo qun v nhn men ging. Men ging c bo qun trong
nhng tank c bit nhit thp. Tank cng c cu to tng t
tank ln men, n c thn hnh tr bn ngoi c cc o dn glycol lm
lnh. Tuy nhin kch thc ca tank men nh hn tank ln men rt
nhiu, nn lng lnh cn thit cho tank men ging khng ln.

1.2.1.4. Lm lnh ng CO
2


Trong qu trnh ln men nh cc qu trnh thu phn m trong
cc tank ln men sinh ra rt nhiu kh CO
2
. Qu trnh pht sinh kh
CO
2
th hin phn ng di y.
Kt qu cui cng ca qu trnh chuyn ho (ln men) t
ng hexoza n ru etylic v kh ccbonic c th biu din bng
phng trnh tng qut ca Gay - Lussac nh sau:
C
6
H
12
O
6
= 2C
2
H
5
OH + 2CO
2
Kh CO
2
li rt cn cho trong qui trnh cng ngh bia nh
khu chit rt v x l cng ngh tank ln men. Kh CO
2
thot ra
t cc tank ln men trong cc qu trnh sinh ho cn phi c thu
hi, bo qun s dng vo trong dy chuyn cng ngh. bo
qun CO
2
tt nht ch c th th lng, nhit bnh thng p sut
ngng t ca CO
2
t gn 100at. V vy gim p sut bo qun
CO
2
xung p sut di 20 kG/cm
2
cn thit phi h nhit bo
qun xung rt thp c -30 -35
o
C.
Di y trnh by s lm lnh CO
2
:
12

Hnh 1.1: S nguyn l h thng thu hi CO
2

1.2.1.5. Lm lnh nc 1
o
C

Nc lnh c s dng trong nh my bia vi nhiu mc ch
khc nhau, c bit c s dng lm lnh nhanh dch ng sau
khi c houblon ho n khong 20
o
C. Vic s dng nc 1
o
C l
mt gii php rt hu hiu v kinh t trong cc nh my bia hin i.
Ph ti nhit ca cc m nu theo thi gian trong ngy khng u v
lin tc m c dng hnh xung. Khi cc m nu hon thnh yu cu
phi tin hnh lm lnh rt nhanh. R rng nu s dng lm lnh trc
tip th cng sut my lnh s rt ln.
Vic s dng nc lnh 1
o
C h lnh nhanh dch ng cho
php tr mt lng lnh ng k lm lnh dch ng ca cc m
nu mt cch nhanh chng. iu ny cho php khng cn c h thng
lnh ln nhng vn m bo yu cu. Nc c lm lnh nh glycol
n khong 1
o
C qua thit b lm lnh nhanh kiu tm bn.

13
1.2.1.6. Lm lnh hm bo qun tank ln men v iu ho
Trong mt s nh my cng ngh c, bia c bo qun lnh
trong cc hm lm lnh, trong trng hp ny cn cung cp lnh
lm lnh hm bo qun.
C th s dng lnh ca glycol iu ho khng kh trong
mt s khu vc nht nh ca nh my, cc phng bo qun hoa vv..

1.2.2 ng dng trong cng nghip ho cht
Trong cng nghip ho cht nh ho lng cc cht kh l sn
phm ca cng nghip ho hc nh clo, amnic, cacbonnic,
sunfuar, cc loi cht t, cc kh sinh hc vv...
Ho lng v tch cc cht kh t khng kh l mt ngnh cng
nghip ht sc quan trng, c ngha v cng to ln vi ngnh luyn
kim, ch to my, y hc, ngnh sn xut ch to c kh, phn m,
cht ti lnh vv... Cc lot kh tr nh nn, agn vv... c s dng
trong cng nghip ho cht v sn xut bng n.
Vic sn xut vi si, t, cao su nhn to, phim nh c s h
tr tch cc ca k thut lnh. Th d trong quy trnh sn xut t nhn
to ngi ta phi lm lnh b quay t xung nhit thp ng yu
cu cng ngh th cht lng mi m bo.
Cao su v cc cht do khi h nhit xung thp s tr nn
dn v d v nh thu tinh. Nh c tnh ny ngi ta c th ch to
c cao su bt. Khi ho trn vi bt st to nn cao su t tnh
hoc ho trn vi ph gia no c th t c ng u rt cao.
Trong cng nghip ho cht cng s dng lnh rt nhiu trong
cc quy trnh sn xut khc nhau to ra nhit lnh thch hp nht
cho tng ho cht.

1.2.2.1 Tch cc cht t cc hn hp
1. Hn hp kh - hi
Tch hn hp kh - hi ch yu bng phng php ngng t hi.
Mc ch l sn xut hi hoc kh tinh khit.
14
Trng hp ny thng gp khi cn tch cc cht kh trong
qu trnh cracking du m. Trong qu trnh ny cc phn t hyr
cacbon ln di tc dng ca p sut v nhit cao cng cc cht
xc tc c tch ra thnh cc phn t nh. Hn hp kh thu c
gm hai nhm chnh: M tan cng cc hyr cacbon nh v tan vi
cc hyr cacbon nng. Vic tch hai nhm cc cht c thc
hin nh ngng t v sau chng ct di p sut t 1035 bar v
nhit ti -100
o
C vi tylen l mi cht lnh. Sn phm thu c l
tylen, propylen v cc lefin khc nhau. tylen cng c th sn xut
bng phng php ny t kh l cc. sn xut polytylen cn c
tylen vi nguyn cht cao do thnh phn axtylen trong kh th
cn phi c ngng t tch ra.
Amnic cng c th sn xut bng phng php ngng t hn
hp kh l. c th ngng t hi NH
3
cn c nhit -50 n -
60
o
C.
Trong thit b chit sut lm vic vi hexan l dung mi, th
hexan c ngng t t khng kh v c thu hi li.
i vi kh thin nhin em s dng cn thit phi kh
hir sunfua, qu trnh kh cng c thc hin bng phng php
ngng t nhit thp.
Mc ho tan ca cc kh CO
2
, H
2
S v nhiu loi cht kh
khc vo metanol ph thuc vo nhit rt nhiu. Nhit cng
thp metanol c kh nng hp th cc cht cng ln. ng dng cc
tnh cht ngi ta s dng metanol ra v lm sch cc cht kh
th p sut cao. Qu trnh ra thc hin p sut 20 bar v nhit
-75
o
C. Khi hp th CO
2
, nhit metanol tng t -75
o
C ln -20
o
C.
Sau khi gin n, CO
2
bay hi v nhit mtanol gim t -20
o
C
xung -75
o
C nh c. Vi nhit thp nh vy mtanol li c bm
li thp ra.
Phng php ny cng c th p dng hp th axtylen trong
cng ngh sn xut axtylen t cc kh pyrolyse.

2. Hn hp lng
Rt nhiu hn hp lng c cc nhit si ca cc thnh phn
rt gn nhau nn tch cc cht bng chng ct rt kh khn.
15
Ngc li nhit ng c ca chng cch nhau tng i xa cho
php c th d dng tch chng bng phng php tinh th ho phn
on.
V d i vi trng hp xylol th, trong c cha mta-,
ortho- v paraxylol, etylbenzol v cc hir cacbon khc. Sn phm
chnh l paraxylol, nguyn liu chnh sn xut si tng hp
polyester.
Trong qu trnh ny, ch yu paraxylol c kt tinh ra khi
xylol th bng cch lm lnh gin tip trong thit b kt tinh kiu no.
Mi cht lnh trong trng hp ny l R
13
, nhit si khong -80
o
C.
Phng php kt tinh mi thu paraxylol l s dng cacbonic lng
bay hi trc tip nhit -60
o
C n -65
o
C.
Phng php phun mi cht lnh lng trc tip vo thit b kt
tinh cng c s dng sn xut phn bn ho hc nitrophotphat.
Phng php lm lnh gin tip qua mt ng xon rut g, h s to
nhit s b gim mnh do cc tinh th bm vo b mt trao i nhit.
Nu phn phi u mi cht lnh lng, butan hoc propan t pha di
lm lnh trc tip thng kt tinh c tc dng rt tt c v mt lm
lnh v c v mt kt tinh v cc cht lng ho hi to thnh cc bt
kh ni ln trn lm cht lng b xo ng mnh, h s to nhit ln.
Trong cng nghip lc du theo phng php Edeleanu cc
hyr cacbon giu cacbon b loi b bng SO
2
lng nhit khong
-10
o
C do SO
2
c kh nng ho tan chn lc.
Tch parafin ra khi du cng l mt ng dng khc ca k
thut lnh trong cng nghip lc du. tch parafin ngi ta s dng
mt dung mi pha long du sau lm lnh trong thit b lm lnh
cht lng kiu no nhit khong -30
o
C.

1.2.2.2 iu khin tc phn ng
Mt s phn ng to nhit xy ra mt cch chm chp do
phi c phng php thi nhit cho phn ng hoc i khi ch cn lm
lnh s b cc cht lng tham gia phn ng. V d trong qu trnh sn
xut x phng hoc cc cht ty ra ch cn lm lnh dung dch kim
natri xung khong +10
o
C l . i khi lm lnh trc tip bng nc
16
cng mang li hiu qu nht nh. V d trong qu trnh sn xut
cc cht mu tng hp gc nit ngi ta cho 4 kg nc vo mi kg
sn phm tham gia phn ng, cc phn ng s tin hnh nhanh chng
do c lm lnh u n.
Trong vic tng hp vi tamin A, phn ng xy ra ch trong mt
vi phn trm giy nhit trong phng. V trong khong thi gian
qu ngn khng c kh nng thi nhit cho phn ng nn ngi ta
tin hnh phn ng nhit thp. V d khi cho phn ng -55
o
C
th thi gian phn ng ko di n 01 pht. Nhit to ra t phn ng
c thi i ch yu nh bay hi amnic. Amnic ng vai tr cht
dung mi trong thng phn ng. Ngoi ra, thng phn ng cn c
lm 2 v v t ngoi thng c lm lnh bng amnic.
Trong cng ngh sn xut cao su tng hp ngi ta cng a
thng mi cht lnh vo thng phn ng v tu theo sn phm ra m
yu cu nhit lnh khc nhau trong thng phn ng. V d khi
polyme ho hn hp isobutylen v isobutylen-isopren ngi ta cho
etylen lng chy vo thng phn ng. Trong qu trnh polyme ho
tylen lng bay hi v duy tr nhit cn thit ca phn ng nhit
khong -100
o
C. Hi tylen c mt my lnh ho lng tr li v
lm sch qua chng ct. Thit b ho lng etylen thng s dng
propan lm mi cht lnh.
Trong cc trng hp khc, thng phn ng ch cn c lm
lnh t ngoi bng amnic lng si trong thng hai v.
Khi polyme ho nhit thp, cc tnh cht ca sn phm
c ci thin. V d si nhn to PVC khng b co ngt trong
nc nng khi polyme ho -20 n -60
o
C

1.2.2.3 Lu kho v vn chuyn ho cht
1. Cc loi ho cht. Cc sn phm ht m phi c bo qun
trong phng nhit thp chng khng b ht m. V d phn bn
nhn to cn c cc ht ur b mt nhn bng v rn ng knh 1,5
n 2mm, rt d lc. Nu bo qun cc ht ur trong khng kh m
th chng s ht m trong khng kh v s dnh kt vo nhau.
17
Trong cng nghip cht do ngi ta thng s dng loi axt
acryl. Ho cht ny c th gy chy n do polyme ho nhit
thng. Khi bo qun lnh c th trnh c nguy c chy n.
Axtylen c th chuyn ch thun li hn nhiu khi ho tan
vo dung mi axtn nhit thp. V d nhit -80
o
C c th
ho tan 2000m
3
tiu chun axtylen vo 1m
3
axtn.
Bo qun diboran B
2
H
6
lng thun li hn sau khi ho lng p
sut 8,5 bar v nhit -60
o
C.
2. Kh ho lng. Ho lng, lu gi v vn chuyn kh t thin
nhin hoc kh m thuc v lnh vc k thut cry, y ch im qua
ngn gn.
Kh thin nhin ch yu l m tan, si -161
o
C v c nhit
lng ln hn hn kh thnh ph. V khng li cn khi chy, kh
thin nhin c coi l nhin liu rt thch hp cho cc ng c t
trong. Cc ngun kh m c tm thy nhiu nc trn th gii. T
ni khai thc trn bin, kh m c a vo t lin n cc ni tiu
th bng ng ng. vn chuyn bng ng bin kh cn c
ho lng nh lm lnh.
Do kh thin nhin c p sut rt cao khi khai thc t cc mi
khoan nn c th dn n trong ng xon sn xut lnh m khng
tn km g.
C nhiu phng php ho lng kh thin nhin. Phng php
c ng dng rng ri nht l phng php lm lnh nh cc my
ghp tng, trong cc cp trn mi cht lnh l etylen v propan. C
th s dng cc phng php lm lnh gin tip ho lng kh thin
nhin. Mt trong nhng phng php lm lnh gin tip l nn kh ln
trn p sut ti hn sau a vo lm lnh gin tip bng mi cht
lnh, v d nh tan. Sau kh c dn n v mt phn kh c
ho lng. Hnh 1-2 gii thiu chu trnh ho lng kh thin nhin bng
my lnh ghp tng.
Chu trnh c in thng dng (hnh 1-2a) c nhc im l qu
nhiu thit b vi nhiu loi my nn, thit b trao i nhit, ng
ng vv... lm cho cng tc vn hnh, bo dng, sa cha gp kh
khn, c bit khi ti dao ng v vic ht hi lnh v my nn. Cng
vic t ng ho cng gp kh khn.
18
5
NH3
C2H4
293K, 0,86MPa
233K, 0,07MPa
2
1
3
7
3
7
6
6
288K
233K 238K
170K, 0,1MPa
238K; 1,66MPa
173K 170K
6
7
0,1MPa
112K
293K; 6,8MPa
4
7
6
5
6
6
6
1
a) b)

1-Kh thin nhin vo; 2- My nn kh thin nhin; 3- My nn
lnh; 4- My nn lnh hn hp mi cht; 5- Bnh ngng; 6- Thit
b trao i nhit; 7- Van tit lu
Hnh 1-2: Chu trnh ghp tng ho lng kh thin nhin

Mt gii php tch cc l ng dng hn hp mi cht lnh c
vit tt l phng php ARC (Auto-Refrigerated Cascade). Hn hp
mi cht lnh gm nit, mtan, tan, propan v butan c nn trong
my nn 4 v c ho lng theo th t tng thnh phn. Bng cch
tit lu v cho bay hi tng thnh phn kh thin nhin c lm
lnh dn n 120
o
K ri ho lng mt phn khi qua tit lu 7. Hin nay
nhiu nh my ho lng kh thin nhin c nng sut rt ln lm vic
theo phng php ARC ny. V d nh my ho lng kh Badak
(Innxia) c nng sut 250.000m
3
tiu chun trong mt gi v nh
my ho lng Arzew (Angiri) c nng sut 1.200.000 m
3
/h.
Kh thin nhin ho lng c k hiu l LNG (Liquefied
Natural Gas) c nhit si p sut kh quyn khong -160
o
C, bi
19
vy kh ho lng cn c cha v vn chuyn trong cc bnh cch
nhit tt. Ngi ta bo qun kh ho lng trong nn t ng cng.
Phng php ny t ra c hiu qu kinh t. Bnh cha t trong nn
t ng cng s dng c sc cha ln ti 40.000 m
3
.
Kh ho lng t du th LPG (Liquefied Petroleum Gas) c
nhit si p sut kh quyn cao hn nhiu. Kh PLG l sn phm
thu c khi ch bin du th v bao gm ch yu cc thnh phn
propan, n-butan v isobutan. Cc cht ny l th kh nhit mi
trng nhng ch cn nn ln p sut va phi l chng ho lng v
nhit ti hn ca chng ln hn nhit mi trng nhiu.
Cc kh lng cng c bo qun v vn chuyn bng cc bnh.
Ngy nay ngi ta gi nhiu kh c nhit ti hn cao hn nhit
mi trng, khi c ho lng l kh ho lng nh amnic,
butadien, clo vv...
Trong mt bnh kn cha kh lng, hi v lng trng thi cn
bng, bi vy p sut trong bnh ph thuc rt nhiu vo nhit .
Trong khi vn chuyn kh lng ngi ta phn bit ba loi p sut: p
sut y, p sut gim v p sut kh quyn. Chuyn ch vi p sut
y ngha l cc chai khng c lm lnh, p sut trong chai l p
sut bo ho tng ng vi nhit mi trng. Cc chai thng
c thit k cho p sut cao nht ln ti 17 bar, ngha l khi chuyn
ch propan, nhit ngoi tri c th ln ti khong 45
o
C.
Hnh dng ca cc bnh cha rt khc nhau nhng thng
thng c dng hnh tr nm hoc t ng (t trong cc khoang tu
thu), i khi c hnh cu. Cc bnh cha ny rt nng nn thng
c ch to khng qu 1000 Tn.
Chuyn ch vi kiu p sut gim thun li hn v p sut
trong bnh khng qu cao nhng phi c h thng lm lnh km theo.
Cc bnh kh ho lng c lm lnh n mt nhit thun li no
p sut trong bnh khng qu cao. Do c lm lnh nn cc
bnh cha ny phi c bc cch nhit gi lnh. Do khi lng
ring nhit thp ln hn nn vi cng th tch bnh, phng php
p sut gim cha c nhiu kh ho lng hn. Cc bnh cha p sut
gim c thit k cho p sut ti a 10 bar. Nhit thp nht cho
php tu theo vt liu ch to m tiu chun cho php.
20
Do c tn tht qua lp cch nhit ca bnh nn duy tr p
sut bnh cn trang b h thng lnh hoc tin hnh ti lm lnh kh
ho lng nh hnh 1-3.
3
1
2
4


1- Bnh cha kh ho lng; 2- My nn; 3- Bnh ti ngng t; 4- Van tit lu
Hnh 1-3: S ti ho lng kh thin nhin

Trn s ny, phn lng ho hi c my nn 2 ht v
v nn ln p sut v nhit cao, sau a vo bnh ti ngng t 3
ngng li thnh lng, lng c tit lu gim p sut v nhit
xung p sut nhit trong bnh.
trnh lm bn kh lng bnh 1 do du bi trn my nn ln
vo, ngi ta s dng my nn khng cn du bi trn. phng
trng hp c kh khng ngng trong bnh cha cn c thit b x kh
khng ngng.
Chuyn ch kh lng vi p sut kh quyn cng cn c gi
l chuyn ch kh lng c lm lnh hon ton. p sut trong bnh
ch cao hn p sut kh quyn ti a l 0,3 bar. Nhit ca kh ho
lng trong bnh gn bng nhit bo ho theo p sut kh quyn hay
nhit si p sut thng bi vy bnh cha cn c bc cch
nhit tt. Do khng chu p lc nn vch bnh khng cn dy v hnh
dng c th tu theo kho cha hoc khoang tu thu.
Thc t cho thy my lnh lp t trn tu v c trn t lin
lm lnh mt phn hoc lm lnh hon ton kh lng trong bnh cha
tiu tn nng lng ln hn nhiu ln phng php ti ho lng.
21
lm lnh kh lng n -50
o
C cn mt my lnh hai cp vi
kh lng ng thi lm mi cht lnh. Khi chuyn ch tylen lng
nhit -100
o
C cn trang b mt my lnh ghp tng, tng di ly
tylen v tng trn ly R
22
lm mi cht lnh. Nu chn R13B1 th
bnh bay hi ghp tng khng phi lm vic vi p sut chn khng.

1.2.3 ng dng trong iu ho khng kh
Ngy nay k thut iu ho c s dng rt rng ri trong i
sng v trong cng nghip. Khu quan trng nht trong cc h thng
iu ho khng kh l h thng lnh
My lnh c s dng x l nhit m khng kh trc khi
cp vo phng. My lnh khng ch c s dng lm lnh v
ma h m cn c o chiu si m ma ng.
iu ho khng kh c s dng vi 2 mc ch:
- Phc v cuc sng tin nghi ca con ngi (H thng
iu ho trong i sng, dn dng).
- Phc v cc qu trnh sn xut (H thng iu ho
cng nghip).

1.2.3.1. Cc h thng iu ho trong i sng dn dng
Hin nay cc h thng iu ho c s dng rt rng ri cc
h gia nh, trong cc cng s, c quan, nh my, x nghip, khch
sn, ngn hng, nh thi u th thao, hi trng, rp chiu bng, rp
ht vv.. nhm phc v cuc sng tin nghi ca con ngi.
Nhit thch hp i vi con ngi l khong t 22
o
C n
29
o
C. Tuy nhin kh hu quanh nm lun lun thay i, ma h nc
ta nhiu ni nhit c th t 40
o
C. Lm vic trong nhng iu kin
nh vy rt kh chu v nh hng nht nh n hiu qu v cht
lng cng vic. Ngc li ma ng, nhit c th h xung 10
o
C.
Hin nay ngi ta s dng nhiu h thng iu ho khc nhau
trong i sng nh: My iu ho dng ca s, my iu ho 2 mnh,
22
my iu ho kiu VRV, my iu ho lm lnh bng nc v my
iu ho trung tm.
i vi cc h gia nh, thch hp nht l cc my iu ho
cng sut nh nh loi ca s v my iu ho 2 mnh.

1.2.3.2. Cc h thng iu ho trong cng nghip
Trong nhiu ngnh cng nghip sn xut ra cc sn phm
c cht lng k thut cao i hi phi duy tr nhit , m trong
mt gii hn nht nh. V d nh trong ngnh c kh chnh xc, thit
b quang hc, trong cng nghip bnh ko, trong ngnh in t vv
Trong cc ngnh cng nghip nh iu ho khng kh cng
c s dng nhiu nh trong cng nghip dt, cng nghip thuc l
vv...
Mi loi sn phm i hi sn xut trong nhng iu kin nhit
, m khc nhau, v d nh:
- Ko scla: 7 8
o
C
- Ko cao su: 20
o
C
- Bo qun rau qu : 10
o
C
- o lng chnh xc: 20 24
o
C
- Cng nghip dt: 20 32
o
C
- Ch bin thc phm: Nhit cng thp cng tt, khong 510
o
C
Cc h thng iu ho khng kh trong cng nghip ch yu l
cc h thng cng sut ln nh kiu VRV, my iu ho lm lnh
bng nc v my iu ho trung tm.

1.2.4 ng dng trong siu dn
Mt ng dng rt quan trng ca k thut lnh l s dng trong
k thut siu dn. Ngi ta nhn thy khi lm lnh cc cht dn in
xung nhit rt thp th in tr ca n bng 0. Thng thng nhit
rt thp.
Khi dy t c nhit siu dn th c th s dng vt liu
dn in m khng gy ra tn tht in nng trn ng dy. Trong
23
trng hp c th ng dng to ra cc nam chm cc ln trong
cc my gia tc ca nh my in nguyn t, nhit hch, m t cho
cc tu cao tc, nam chm in ca cc cu cng vv
Ngy nay trong cc phng th nghim ngi ta nghin cu
c cc hp kim c th t trng thi siu dn nhit cao, m ra
trin vng ng dng rng ri k thut siu dn.

1.2.5 ng dng trong y t v sinh hc cry
1.2.5.1 ng dng trong y t
Cc ng dng ca k thut lnh trong y t rt phong ph, t
vic iu ho trong cc bnh vin, bo qun thuc trong cc bung
lnh, n bo qun cc b phn c th.

1. Bo qun mu v cc b phn cy ghp
Ngy nay, trong cc bnh vin nhu cu v mu rt cao. Mu
c bo qun trong cc t lnh c nhit +4
o
C. Tuy nhin thi gian
bo qun b hn ch ch trong vi tun l, sau bt u qu trnh tan
r hng cu (qu trnh hemolyse). bo qun lu vi thng cn tch
plasma khi hng cu.
Cc b phn xng dng cy ghp cn duy tr trong t lnh
nhit thp, nhit bo qun cng thp thi gian bo qun cng
lu. nhit +2 n +4
o
C thi gian bo qun t mt n hai tun,
nhit -18
o
C c th gi c trong 6 tun. Hin nay ngi ta bo
qun xng, cc b phn cy ghp -70
o
C.
Cc b phn cy ghp c th c bo qun bng phng php
sy thng hoa. Nh vy khng cn bo qun v vn chuyn lnh.
Phng php sy thng hoa gi mt v tr quan trng trong k thut
bo qun cc b phn cy ghp ln c th.
Ngy nay, th gii ang pht trin mnh ngnh vi phu thut,
gii quyt tt hng lot cc ca phc tp nh ghp dy thn kinh,
ghp ni cc mch mu, can thip trc tip vo cc ti phng mch
mu no, ni cc mch mu da u v mng li huyt qun nui
dng no, ti lp s lu thng ca h thng ng mch vnh tim
24
vv th vic bo qun sn sng cc phm vt sinh hc kp thi
thay th l mt nhu cu rt cp thit.
Mt s thuc qu i hi bo qun nhit t 15
o
C n
25
o
C, v d nh cao gan, sa ong cha, cc loi thuc khng sinh, vv..
Hu ht cc thuc cn li cn phi bo qun trong iu kin
nhit thp

2. H thn nhit nhn to
Trong y t ngi ta cn s dng lnh trong phu thut vi
nhng mc ch ch yu sau:
- Lm lnh cc b ti ni phu thut gy t, gim au cho
bnh nhn.
- Gim trao i cht ngng vng tun hon mu khi phu
thut.
- Gy ng nhn to, phu thut.
- p xc cht phc v khm, xt nghim t thi hoc ch mai
tng.
Trong cc khoa rng hm mt ngi ta s dng cc dao m
lnh chuyn dng, c tc dng lm gim au khi nh rng. Trong
khoa mt ngi ta s dng k thut lnh ng ly thu tinh th b
c ra khi mt do vy hiu qu cha bnh nng ln rt cao. i vi
cc bnh nhn ung th, ngi ta dng N
2
lng t nhit 196
o
C
bm bo khi ung th dit nhng m ung th v loi tr hon
ton kh nng lan truyn ca t bo ung th trong c th. Dng nhng
dng c m su cho php kh nhng u c tnh nhng v tr kh phu
thut ca c th, loi tr kh nng di cn, hn ch au n.
Mt s ng vt c gic ng ng trong khong thi gian rt
lu m vn duy tr c s sng. Mun vy ng vt thng h thn
nhit xung nhit kh thp, xp x nhit mi trng gim
trao i cht trong c th. Con ngi nu c gim thn nhit nhn
to, s trao i cht trong c th gim xung ng k, nhp p ca
tim gim xung.
Gim trao i cht trong c th v qua gim tiu hao xi l
rt cn thit trong khi m tim. Trong sut qu trnh m tim, vng tun
hon mu phi ngng hot ng nhng khng c gy ra bt k tn
25
hi no. Ngay nhit c th 28
o
C c th dng tun hon mu
trong thi gian 8 pht tin hnh m tim.
lm lnh (h thn nhit) mt bnh nhn gy m c th
tin hnh theo nhiu cch, v d nh nhng vo hn hp nc v nc
hoc qun quanh thn mt tm mn lnh. T cch th nghim trn
sc vt ngi ta xy dng c mt thit b dng h thn nhit v
c iu chnh rt d dng. Bnh nhn c t trong mt khoang
nh c gi lnh lu thng, khoang c lm bng cht do trong sut,
bn di b tr dn lnh v qut gi. Khng kh c lm lnh xung
+4
o
C ca vo. Nhit gi c th iu chnh xung -2
o
C. Ton b
cc thit b khc ca h thng lnh nh my nn, dn nng, t in,
ng ng c b tr pha di hp cht do, ton b c t trn
xe nn di chuyn d dng.
Ngoi ra h thn nhit ngi ta cn s dng phng php
bc x, bng cch t bnh nhn vo trong mt chic hp, b mt
xung quanh hp c lm lnh su bng polytylen. Nhit bc x t
c th c b mt lnh hp th, nhng gim thnh phn tn tht lnh
do i lu v hin tng ngng t.
Trong cc ca m kh khn i hi thi gian m ko di, nhit
thn nhit i hi h thp hn nhiu. Tuy nhin khi h nhit
xung thp 28 n 26
o
C c nhiu nguy c khng th a tim hot
ng tr li c. V vy ngi ta s dng phng php khc. Trong
trng hp ny ngi ta s dng phng php lm lnh ring vng
tun hon mu. Mu c a vo ng xon t trong dung dch cht
lng lnh v c mt bm mu (thay chc nng ca tim) bm tun
hon nh bnh thng. Tim c a ra khi vng tun hon m.
Bng phng php ny, ngi ta c th a thn nhit xung
n 13
o
C thm ch thp hn. Tc lm lnh ph hp c ghi nhn
l 1K/pht. Lm lnh mu c tin hnh gin tip qua nc lnh
phng trng hp nhit mu gim xung 2
o
C. Nc lnh c
sn xut trong my lm lnh nc c ph bng gi nhit khng
i khi chy vo bnh lm lnh mu. Trong qu trnh lm m sau khi
m nc nng c nhit 42
o
C c cho chy vo bnh trao i nhit
lm m mu.

26
1.2.5.2 K thut cry
K thut lnh ngy cng ng vai tr quan trng trong nng,
lm nghip, sinh hc, vi sinh vv.. K thut lnh thm cn gi l k
thut cry (-80-196
o
C) h tr c lc cho vic lai to ging, bo
qun tinh ng, gy t bin hoc cc k thut khc trong lai to
ging.
Nh k thut cry m t mt con b c ngi ta c th th
tinh cho hng vn con ci khc nhau, ngay c sau khi cht hng
chc nm.
M hin nay c hng chc bnh nhn b cc chng bnh nan
y ang c p sng ch n khi con ngi c kh nng cha tr cn
bnh t ngi bnh, ngi ta s phc hi li v bnh nhn c th
sng li c. Nu thnh cng c th ngng cuc sng trong mt thi
gian nht nh. Tuy nhin, hin nay vn cn vn k thut cha gii
quyt c, l t bo thn kinh ca cc ng vt mu nng khng
thch hp vi mi trng lnh nn nu xc p c lm sng li
c th tm t tnh cm s hon ton thay i.
y l nguyn nhn hn ch s pht trin ca k thut p xc
sng bng lnh su.

1.2.6 ng dng trong k thut o v t ng
p sut bay hi ca mt cht lng lun ph thuc vo nhit
v vy ngi ta ng dng hin tng ny trong cc dng c o lng
nh ng h p sut, nhit k, trong cc r le p sut vv...
Hiu ng nhit in phn nh mi quan h ca chnh nhit
2 u cp nhit vi dng in chy qua mch cp nhit in. ng
dng hin tng ny ngi ta to ra cc dng c o nhit , p
sut hoc thit b iu khin t ng.

27
1.2.7 ng dng trong th thao
Trong mt s b mn thi u trong nh ngi ta duy tr nhit
thp khng lm nh hng ti sc kho v nng cao thnh tch
ca vn ng vin. Trong hu ht cc nh thi u u c trang b cc
h thng iu ho khng kh.
Trong th thao k thut lnh c ng dng kh rng ri.
Trong mn trt bng ngh thut, to ra cc sn bng ngi ta
dng h thng lnh to bng theo yu cu.

1.2.7.1 H thng lm lnh sn bng
Trc y lm lnh cc sn bng ngi ta thng hay s
dng nc mui lm cht ti lnh. Nc mui c nhit khong -
10
o
C v nhit mi cht lnh nm trong khong -15 n -17
o
C. Do
chiu di ng rt ln nn khng th phn b nhit u tt c mi
v tr trn sn bng. L do khc l do tit kim nn cng sut bm tun
hon nc b hn ch. Nhit vo v ra ca nc mui chnh nhau
khong 3 n 4K. Mt nhc im na ca h thng dng nc mui
l lun lun phi kim tra s r r ca nc mui, phng hoen r
kt cu nn v gy r bng. Khi nc mui r r ra lp bng, nhit
ng c ca hn hp nc mui gim nn bng b chy ra. Hnh 1-4
v hnh 1-5 m t s h thng lnh v s h thng cp nc
mui lm lnh sn bng.
1
2
3
4
-8C -10C
-10C

1- Sn bng; 2- Bm nc mui; 3- B nc mui; 4- Nc mui vo ra
Hnh 1-4: S lm lnh sn bng bng nc mui
28

Ngy nay ngi ta thng s dng h thng lnh lm lnh trc
tip sn bng do c th khc phc c cc nhc im ca h
thng s dng nc mui lm cht ti lnh, ngoi ra cn pht huy cc
u im sau:
- Nhit bay hi trc tip -10
o
C cao hn 5 n 7K so vi
dng nc mui nn tiu tn nng lng cho my nn gim 25 n
35%.
- Bm tun hon mi cht lnh tiu tn nng lng ch bng 15
n 25% nng lng tiu tn cho bm nc mui v khi lng tun
hon rt nh.
- Cc ng ng sn bng b han r hn rt nhiu.
- Nhit mi v tr sn bng bng nhau.

1.2.7.2 Tnh ton ti lnh sn bng
Ti lnh sn bng bao gm cc thnh phn sau:
- Dng nhit truyn t nn t ln: trng thi cn bng dng
nhit ny tng i nh.
- Dng nhit t khng kh: Dng nhit t khng kh bao gm
c dng nhit hin ln nhit n, tu thuc vo tc khng kh, nhit
khng khi trn b mt bng. c mt lp khng kh lnh trn
c th lm tng bao chung quanh sn bng cao hn. i vi sn
bng trong nh, tc khng kh va phi c th tnh vi h s truyn
nhit k = 0,11 W/m
2
.K
- Dng nhit bc x mt tri: cc nc n i sn bng c th xy
dng ngoi tri, nhng Vit Nam chc chn phi c mi che nn c
th b qua thnh phn ny.

29
5
2
3
6
4
7
8
1

1- Bnh cha NH
3
; 2- My nn lnh; 3- Bnh tch du; 4- Bnh lm mt
du; 5- Bnh ngng; 6- Thit b tit lu; 7- Bm NH3; 8- Sn bng
Hnh 1-5: S lm lnh sn bng trc tip bng mi cht lnh

- Kt ng lp bng mi thay vo lp bng s dng. i vi
sn bng c ng khch, kch thc 30 x 60 m mi gi phi thay
chng 2m
3
Bng 1-6: Thng s mt s sn trt bng trn Th gii

Nc, a im, tn
sn
Loi
sn
H
thng
lnh
Din tch
sn, m2
L x d
km/mm
Cng
sut
lnh
* Lin x - Matxcva
- Cng vin thiu nhi H Trc tip 10x12 =120 0,6 / 29 50.000
- Sn vn ng thiu nhi Kn Trc tip 20x30=300 2,3/29 225.000
- H 31x60=1860 18/29 900.000
- Cung th thao Kn Gin tip 31x60=1860 18/45 1200.000
* Ba Lan - Catovit H 2400 ng elip 350.000
* M Kn Trc tip 18,5x36=666 8,7/16 250.000
* Tip khc c Praha
- Cung th thao Kn Gin tip 30x61=1830
- Sn vn ng ma
ng
H 30x72=2160 560.000
* Thu s
- Baden H 75x80=6000 84 1.000.000
- Genev Kn Trc tip 26x60=1560 16/32 360.000

30
Tnh ton nhit cho sn bng l kh phc tp v ti lnh ph thuc rt
nhiu vo iu kin khng kh bn ngoi. Sau y l mt vi s liu
nh hng cho mt s thng ma ng v thng gi u cc nc
n i:
- Sn bng ma ng ngoi tri: 180290 W/m
2
- Sn bng trong nh ma h: 350470 W/m
2
- Sn bng c mi che ma h: 470 700 W/m
2
i vi Vit Nam con s ny phi cao hn, do iu kin nhit
bn ngoi thng cao hn cc nc n i nhiu.
Bng 1-6 l thng s ca mt s sn bng trn th gii.

1.2.8 ng dng trong sy thng hoa
Vt sy c lm lnh xung di -20
o
C v c sy bng
cch ht chn khng. y l mt phng php hin i v khng lm
nh hng n cht lng sn phm. Vt phm hu nh c rt m
hon ton khi sy nn sn phm tr thnh bt bo qun v vn chuyn
d dng. Gi thnh sn phm cao nn ngi ta ch ng dng sy
cc vt phm c bit nh cc dc liu qu him, mu, cc loi
thuc, hcmn.
Qu trnh thc hin theo tun t sau: u tin ngi ta kt
ng sn phm xung khong 20
o
C, sau rt nc ra sn phm
bng cch thng hoa cc tinh th nc ho trong sn phm nh ht
chn khng cao.
* ng kh cc loi vc xin
Do gi c cc tnh cht ti sng, cc hot tnh sinh hc, c
hiu vv.. . nn k thut ng kh c s dng sn xut cc loi
vc xin ng kh cho ngi v gia sc. Hin nay nc ta ngi ta
s dng rt ph bin k thut ny nh Vin v sinh v dch t H
Ni, Vin Pasteur thnh ph H Ch Minh, Vin sn xut sinh vt
phm Lt Nha Trang.
* Huyt tng ng kh
Huyt tng ng kh l sn phm c sn xut t mu ti,
l mt trong nhng vt phm rt qu bu, dng iu tr cp cu.
31
Trong qu trnh sn xut huyt tng kh ngi ta lm lnh v sy
thng hoa t c huyt tng c m 1%.

1.2.9 ng dng trong xy dng
1.2.9.1 Lm lnh b tng cc p chn nc
Qu trnh kt rn ca b tng gn lin vi qu trnh to nhit,
trong nhit hydrat ho tu theo thnh phn xi mng c th t t
250 n 500 kJ/kg xi mng. Nhit s to ra mi trng. Cc th
nghim cho thy mt na lng nhit to ra trong 3 ngy u v
ton b nhit lng to ra sut trong mt nm mi kt thc. Do b
tng to nhit nn nhit tng khong 20 n 30
o
C so vi nhit
mi trng. i vi tng mng th nhit khng qu quan trng v
nhit nhanh chng to ra mi trng v nhit tng c duy tr c
th coi ng u.
Nhng i vi nhng cng trnh c bng cc khi b
tng ln, v d nh cc p chn sng. Do h s dn nhit ca b tng
=2 W/m.K v h s dn nhit a = 0,004 m
2
/h, nn nhit to t cc
khi b tng ra bn ngoi chm, nh hng nht nh n cht lng
ca b tng. Khi tng dy 2m thi gian lm lnh 4 ngy, trong khi
tng dy 60m thi gian lm ngui ln n trn 10 nm m hiu nhit
so vi mi trng bn ngoi khng gim xung cn mt na so vi
lc ban u.
Nh vy, trong khi b mt p lnh v ng cng t lu m
trong tng p nhit vn cn rt cao. S chnh lch nhit
to ra ng lc ko trn b mt p gy ra cc vt rn nt b tng. Do
khng th thi nhit t do ra mi trng v trnh hiu nhit qu
cao gia tm tng v b mt tng cn phi c bin php lm lnh
nhn to tng p khi b tng. C cc phng php kh thi sau
y:
1. t ngm cc ng ng lm lnh bn trong p. Ngi ta
b tr cc ng nc lnh ng knh 25mm trong p cch nhau theo
chiu ngang khong 2,4 m; chiu cao khong 3m v lin tc bm
32
nc lnh qua thi nhit cho b tng. Tc nc trong ng
khong 0,6 m/s.
Cng sut lnh tnh ton c th h nhit b tng xung 20 n
30 K l tu thuc vo loi xi mng s dng, kh nng lm mt ca
mi cht, nh hng bc x mt tri. Theo kinh nghim, cng sut
lnh c th tnh theo lng nhit ta ca b tng khong 74000 kJ/m
3

b tng vi mt s thng s khc ca b tng: Nhit dung ring 0,8
kJ/kg.K, khi lng ring 2600 kg/m
3
v hiu nhit cn lm lnh
khong 35K.
Bin thin nhit ca nc lnh trong ng ph thuc ch yu
vo t l nhit gii phng trong b tng. Khi bit nhit lng hydrat
ho gii phng v cc thng s k thut ca b tng, c th tnh ton
c bin thin nhit ca khi b tng v k c trng nhit
ca b tng trong khi ang lm lnh.
2. Lm lnh bng cch trn thm nc . Lm lnh va b
tng xung khong 4
o
C sau cho thm vo va mt t nc di
dng mnh, vn v tnh ton sao cho dung nhit cn bng
ton b nhit hydrat ho.
C th lm lnh xi mng ngay t nh my sn xut. Thng
nhit xi mng y ln ti 60
o
C. Tuy nhin h s dn nhit ca xi
mng km do cn din tch trao i nhit ln, gy nhiu kh khn
nn t c ng dng.
Cc ph gia nh si, th c kch thc ln n 150mm
c ra sch v lm lnh s b bng nc lnh sau c cha vo
cc sil v c lm lnh tip bng khng kh lnh nhit -1
o
C thi
qua sil. Ct c lm lnh trc tip ngay trn cc phng tin bng
ti bng cht ti lnh.
Nc trn b tng c lm lnh trong cc my sn xut nc
lnh n 1
o
C. Nc a vo my trn cn c nghin nh
nc tan nhanh. Tc tan ph thuc vo nhiu yu t nh
nhit my trn, kch thc cc v lng trn trong my trn.
phi m bo tan ht khi va b tng ra khi my trn.

33
1.2.9.2 Kt ng nn mng
K thut lnh cn c s dng lm lnh lng t khi xy
dng cc ca vo hm m, cc cng trnh ngm, cng trnh xy dng
metro, cc cng trnh p, cng nh s dng x l nn mng
cc cng trnh vng t yu, vng t phc hp v a cht thu
vn. c bit cc cng trnh xy dng trn nn t snh ly v c
nhiu nc ngm. Nn mng xy dng i khi khng chc chn,
nn khi o mng t trt nh ct chy. ngn nga hin tng
ngi ta a ra mt phng php s dng lnh to n nh mng,
l phng php s dng cc kt ng. Nh cc cc ny ngi ta
to nn mt vnh ai bao bc h cn o (xem hnh 1-6)
Cu to cc kt ng rt n gin theo kiu ng lng ng.
ng knh ng ngoi khong 100mm, ng trong 40mm. Cht lng
lnh c nhit khong -20 n -40
o
C c dn i vo t ng trong
v i ra ng ngoi ra ngoi, u cc vt nhn d nn vo lng t.
Tuy nhin d dng a cc vo nn t c th tin hnh khoan mi
trc. Cc cc c ni song song vi b phn phn phi v thu hi
mi cht lnh.

d
D
1
2
3
4

1- Cc kt ng; 2,3- Mi cht lnh vo v ra; 4- Khi kt ng
Hnh 1-6: S kt ng nn mng bng cc kt ng

34
Trong qu trnh mi cht lnh tun hon, nn mng xung quanh
cc c lm lnh v kt ng li thnh 01 khi vng chc. Kch
thc tr kt ng ngy cng ln dn ra xung quanh, sau mt thi
gian nht nh (khong vi tun, c khi vi thng) cc tr kt ng
mi ni li vi nhau thnh thnh vng kn vng chc, m bo khng
cho t st l khi o su pha bn trong.
chc chn ca vng kt ng ph thuc vo nhit lm
lnh v chiu dy ca n. V d bn nn ca nn ct kt ng -
10
o
C l 100 bar, -15
o
C l 160 bar, -25
o
C l 200 bar. Khi nn ct
kt ng th nc ng vai tr nh xi mng trong kt cu b tng.
Trong lnh ng nc t ng bng lin kt vi ht t to
thnh lp lin kt bn vng chng khc b tng. Lin kt ny vng
hn nhiu lin kt nc thun tu. t ct ng bng c lin
kt bn vng nht sau n t tht v sau cng l t st.
i vi ca hm l, i khi cc phi di n hng trm mt
cm su vo lng t. Khi phi khoan mi trc cc l cc. Cc l
phi song song m bo khong cch cn thit, nu c mt v tr
no khong cch gia cc ct qu xa, mch kt ng khng lin kt
c th to nn nhng im yu cc b, c th gy st l nhng v tr
ny. Trong qu trnh s dng cn trnh r r cht vo lng t, v
nhit ng c ca cht ti lnh rt thp khng th ng c nn
c th lm cho cc cc kt ng r ng, rt nguy him v rt kh
khc phc.
Do cht ti lnh trn ng ng ra nng hn ng cht lng
lnh vo ng k (khong 8K), nn gia chng c trao i nhit vi
nhau, lm gim hiu qu lm lnh nn t. V vy phi c bin php
gim dng nhit trao i ny, bng cch cch nhit b mt ng trong.
y l vn tng i kh, v nh vy s tng kch thc ng ngoi.
C th gim dng nhit trao i ny bng cch s dng loi vt liu c
kh nng dn nhit km lm ng trong, v d nh nha PVC.
Do phi vn hnh trn cc cng trnh xy dng v lun lun
phi di chuyn nn h thng lnh phi gn, d c ng. Tt nht nn
thit k lp t trn cc xe thnh khi, khi vn hnh ch cn u in,
nc l c th hot ng. Vic u ni cht ti lnh cng phi n
gin v chc chn.
35
Cc cc kt ng c th c lm lnh bng mi cht lnh. u
im ca phng n ny l hiu qu lm lnh cao hn, do chnh
nhit ln. Tuy nhin phng n ny c nhc im l chnh lch
nhit si bn trong ng kh ln do chnh lch ct p thu tnh,
pha trn v pha di, u ni phc tp hn v mi cht d b r r ra
ngoi.
to lp thnh v dy 2 3 m bo v hoc ngn cch nc
thm thu vo khu vc thi cng, cn thc hin cc ging khoan lnh
ng cch nhau 0,8-1,2m tu loi t
Mi cht lnh s dng trong cc h thng ny c th l
amnic, propan hoc CO
2
. Khi s dng NH
3
cn lu l mi cht
NH
3
ho tan trong nc nn khi r r c th lm mm nn, ph v kt
cu nn, nguy him.
C th s dng khng kh lnh kt ng nh trng hp
xy dng ng hm Stockholm nm 1884. Ngi ta dng khng kh
lnh -55
o
C t mt my lm lnh khng kh kt ng nn t.
Ngy nay, kt ng cc nn t khng ln, ngi ta s dng
c nit lng. Qu trnh kt ng xy ra rt nhanh chng.
Vic tnh ton cng sut lnh trong cc ti liu tham kho rt
khc nhau do tnh cht nn t mi ni rt khc nhau.

Tnh ton chi ph lnh lm lnh ng t
- Tng khi lng t cn lm lnh:
V
i
= V
1
+ V
2
+ + V
n
= F.(h
1
+h
2
+ + h
n
) (1-1)
F Din tch tit din v ng lnh, m
2
h
i
Chiu dy ca cc lp t khc nhau, m
- Tng th tch nc cn lm lnh
V
n
= V
i
= V
i
x E
i

(1-2)
Ei Hm lng phn trm (theo th tch) nc trong cc lp
t, %
- Chi ph lm lnh nc
Q
n
=
n
.V
n
. [C
n
.t
1
+ r + C

t
2
] , J
(1-3)

n
Khi lng ring ca nc,
n
1000 kg/m
3
36
t
1
, t
2
Nhit ca nc ban u v sau ng ,
o
C
r Nhit ng ng bng ca nc, r = 2500 kJ/kg (80
kCal/kg)
C
n
, C

- Nhit dung ring ca nc v , kJ/kg.K

- Chi ph lm lnh cc cc thnh phn kh
Q
k
=
i
. ( V
i
- V
i
).C
i
(t
1
- t
2
), J
(1-4)
i, C
i
Khi lng ring v nhit dung ring ca thnh phn
kh ca cc lp t.
T tng chi ph lnh yu cu trn, cn c vo thi gian yu cu
lm lnh (giy), c th xc nh cng sut lnh yu cu ca my
lnh:
W
Q Q Q
Q
K n
o
,

+
= =
(1-5)
1.2.10 ng dng trong cng nghip ch to vt
liu v dng c
1.2.10.1 Kim loi
1. Lp cht:
Trong ch to my c nhiu chi tit i hi phi c lp cht
vo nhau vi mt cht ln. i vi cc chi tit ny khng th s
dng cc bin php g lp bnh thng. V d trng hp lp chn van
vo thn my ca cc ng c t. Trong trng hp ny ngi ta
lm lnh chn van xung -80
o
C n -180
o
C, ng knh chn van thu
nh li ngi ta d dng lp vo thn my. Khi nhit tr li bnh
thng, chn van n ra v p cht vo thn my to nn mi lin kt
rt chc chn. Trong trng hp lp ghp theo phng php ny phi
tnh ton rt k lng dung sai khi lp t. Dung sai tu thuc vo
kch thc, c im chi tit v vt liu s dng.

2. Thay i cu trc t vi
37
Bng cch lm lnh ngi ta nhn thy c th lm thay i cu
trc ca mt s vt liu ch to my, theo hng tch cc. V d nh
trong thp ti cn st li mt t austenit, khi nhng thp vo mi
trng lnh -80
o
C trong khong t 5 n 10 pht, austenit c th
chuyn ho thnh martensit lm cho thp cng hn. Gia cng lnh sau
khi ti khng nhng lm cho thp cng hn m cn tng rn, kh
nng chng mi mn, n hi, tng tui th v n nh kch thc
chi tit my.
Mt v d c th v trng hp gia cng cc bm piston ti
M. Piston c ch to bng thp SAE25.100, sau mt thi gian lm
vic nhng mi trng kh hu khc nhau khong 2 thng th xy ra
hin tng kt dnh l v ostensit d chuyn bin tip tc lm tng
kch thc v th tch ca piston. Nu sau khi gia cng xong thm
khu gia cng lnh vo qu trnh nhit luyn th hin tng s c
khc phc.
V gia cng lnh tng tnh n hi, rn, tnh chng mi
mn c cc nh khoa hc Anh, M kt lun t nm 1914. Bng
1-7 di y cho thy khi gia cng lnh thp c 0,8%C, 8%Ni, 4%Cr,
1%V cc nhit khc nhau th n hi E tng ln ng k.

Bng 1-7: n hi khi gia cng cc nhit khc nhau

Nhit gia cng - 27
o
C - 46
o
C - 84
o
C
E, kG/cm
2
64 91 119

cng HRc ca thp cng c tng khi gia cng lnh nh lm
tng kh nng chng mi mn ca chi tit.
Bng 1-8 di y cho thy r iu .
Nhiu s liu t sn xut cho bit trong gia cng v n bng
mi t su th dng mi t bng thp gi, thp crm cao, cc bon
cao hay thp cac bon thng qua nhit luyn th sau khong 30000
sn phm chng u b v. Nhng nu dng thp thng sau nhit
luyn c gia cng lnh th tui th c th tng 10 ln.

Bng 1-8: rn ca thp cc nhit gia cng khc nhau
38

Thnh phn, % rn HRc
Gia cng lnh v nung
li 175
o
C
C Cr Ni Mo
% C
b
mt
Sau
khi
ti - 40
o
C - 62
o
C -
73
o
C
0,2
0,18
0,10
01,3
0,24
0,21
0,15
1,33
1,8
3,43
4,95
3,65
0,23
0,26
0,03
0,04
1
1,03
0,96
0,92
57
51,5
50,5
48,5
61,5
56,5
56,5
58
63
61
58
59
62
60,5
59
59,5

i vi thp crm ti, khi lm lnh xung -80
o
C, cu trc t
vi ca thp s c cng c. V martensit c khi lng ring nh
hn nn th tch ring ln hn austenit, nn nu qu trnh bin i
chm, th tch tng dn s nh hng xu n cc chi tit my chnh
xc. Qu trnh lo ho nhn to nhit thp s n nh th tch
ca thp.
Gang austenit c sn xut v s dng rng ri tuy c tnh ca
n km hn nhiu so vi thp cn hoc rn. Tuy nhin c th ci thin
c tnh ca chng rt nhiu nu c x l lnh -80
o
C trong hn
hp cn v kh. Sau chng c nung nng n nhit 700
o
C
bin i cc martensit niken tr li austenit. Cc martensit niken
khng mong mun ny c hnh thnh trong qu trnh x l lnh.
Qua qu trnh x l trn, bn ko tng ln n 2000 bar.
Lnh thm c dng lm lnh cho n nh kch thc
ca nhiu tm gang, tm kim loi mu trong ch to v, thn ca cc
thit b chnh xc. Lm lnh thm cn c ng dng lp rp
cc c cu chnh xc.
3. Gia cng phi
Trong qu trnh gia cng phi, phn ln c nng a vo bin
thnh nhit nng, lm cho nhit dao ct tng cao. Bng cch gn
cc cp nhit u mi dao v cc v tr khc nhau, ngi ta c th
o c s phn b nhit trn b mt tip xc ca dao ct. i vi
qu trnh tin thp vng bi nhit u ct c th ln ti 800
o
C. Do
nhit cao, c tnh ca dao ct gim. tng bn ca dao v
39
thi gian s dng cn phi lm lnh dao xung nhit thch hp.
Cc kt qu nghin cu cho thy, tui th dao t l nghch vi bnh
phng nhit . V vy khi gim nhit xung thi gian lm vic
v tui th ca dao tng ng k.
lm lnh dao, ngi ta s dng dung dch du ct hoc nh
tng c lm lnh xung 2 n 4
o
C rt trc tip vo v tr ct.
Cc loi thp khng r austenit c h s dn nhit nh, do
nhit cc dao ct cn tng cao hn na. Trong trng hp ny
ngi ta thng s dng CO
2
lng lm lnh. Phng php lm lnh
c th thc hin t bn trong. Thanh thp tin c b tr mt l
pha trong n ng v tr tm dao ct volframcacbit CO
2
lng
chy n y v bay hi lm lnh dao. Hi CO
2
thot ra qua mt l
nh.
Trong cng nghip ch to my bay ngi ta s dng rt nhiu
tm kiu sandwich hai bn l hai tm kim loi rt mng, d b un
cong v bin dng. Mt gii php hiu qu l cho y nc vo cc
ngn sau lm lnh kt ng . Khi c th gia cng c kh nh
l mt khi lin. Sau khi gia cng xong ch cn lm tan bng nc
ra v dng kh nn thi sch nc cn st li trong tm sandwich.
Cc dng c mng v dt rt kh kp ln my cng c. C th s
dng phng php sau: Lm lnh cc tm kp phng bng cht ti
lnh hoc mi cht lnh si xung -30
o
C sau nhng dng c vo
nc v t ln tm kp phng. Nc ng li v c nh dng c vo
tm kp mt cch rt chc chn. C th p dng phng php ny c
i vi cc dng c phi kim loi.

4. in cc hn
in cc ca my hn im thng c lm mt bng nc hoc
cht ti lnh glycol. Nc hoc glycol c bm vo trong in cc
rng. Tui th ca in cc c th tng ln gp ba ln nu c lm
lnh bng CO
2
lng. cp lng cho in cc phi s dng mt bm
CO
2
lng c bit.

5. X l b mt bng in ho
Trong vic x l b mt nhm to mt lp xit dy, cht in
phn phi c nhit t 21 n 26,5
o
C. Nhit to ra do dng in
40
phn trung bnh khong 35 W/cm
2
din tch b mt lin tc phi c
thi ra mi trng bn ngoi. Vic lm lnh cht in phn c cha
axit sunfuric c thc hin nh cc ng lm lnh bng ch. Nc
lnh tun hon trong ng c nhit khong 5
o
C nh mt my lnh.
C trong qu trnh m kim loi, tu theo tng loi cht in phn
m nhit b mt phi gi nhit khng i t 20 n 60
o
C. T
cc b mt zyanid v d nh m ng hoc cadmi cn nh k loi b
cacbonat natri. loi b cacbonat natri ng ta s dng phng
php kt tinh chm dung dch nhit khong -4
o
C. Cn thit phi
kt tinh chm tinh th hnh thnh c kch thc ln, d loi b khi
dung dch. lm lnh cc cht in phn c tnh n mn cao ngi
ta s dng nhiu loi vt liu c bit trong c ng cht do flo.
i vi vic nh bng kim loi bng cht in phn, ngi ta c
gng t c b mt c phng cao v c kh nng phn chiu ln.
tin hnh nh bng, ngi ta nhng sn phm cn nh bng vo
bn cnh mt in cc trong b cht in phn v ni vo ngun in
1 chiu, trong sn phm cn nh bng l cc ant. Cc th
nghim cho thy, nhit cht in phn vo khong -30
o
C s cho
hiu qu nh bng cao nht. Nhit cng cao, hiu qu nh bng
cng ph thuc vo s n nh ca in th. Do cn duy tr n nh
nhit cht in phn nhit thp l rt cn thit. Tc nh
bng ph thuc khng nhng nhit ca b m cn ph thuc vo
loi cht in phn s dng. Cht in phn trn c s cn mtyl cho
tc nh bng cao nht.

1.2.10.2 Vt liu phi kim loi v cc vt liu khc
Khi h nhit thp, cc cht do n hi b ho cng v gin,
rt d b v vn hoc c th gia cng c kh. Sau khi h nhit
xung -190
o
C trong nit lng, nylng v polytylen c th c
nghin mn.
Cc chi tit p bng cao su hoc bng cc cht do thng thng
c ba via. Dng tay loi b cc ba via ny rt kh khn v mt nhiu
cng sc. Nu a chng qua CO
2
lng sau a vo thng quay
41
hnh tang trng hoc my mi tia th cc ba via c loi b d dng
bng phng php c kh.
Cc vt ct mng xng ca sm xe t, xe my, xe p c th c
ghp chn tt hn nhiu nu ch tip gip (ch mng xng) c lm
lnh s b trc xung -7
o
C. Vic lm lnh tin hnh n gin
bng cch p chng ln b mt lnh, v d p ln mt b mt ng c
lm lnh t bn trong mi cht lnh hoc cht ti lnh.
Nu nhng g vo amnic lng th sau 1520 pht g tr nn do
v c th un nn d dng.
Si bng s bng nh la nu nh si c nhng vo dung dch
kim natri. Trong khi x l, si phi cng chng li xu hng co
rt ca si. Khi x l bn ko ca si cng tng ln. Dung dch
kim phi c gi nhit 5 n 10
o
C. Sau khi x l si vn
trng thi cng, c nhng nc nng 60 80
o
C v sau c ra
sch bng nc.
Mt phng php mi cho hiu qu tng t l nhng si bng vo
amnic lng si p sut thng -33
o
C. Hi amnic c thu hi
li bng my nn lnh.

1.2.11 ng dng khc
1.2.11.1 Cc phng th nghim
1. Th nghim thit b giao thng

Nhiu thit b giao thng i hi tin hnh th nghim
trong cc phng c bit vi cc iu kin nhit , m c th thay
i theo yu cu th nghim.
V d nh phng th nghim toa tu ha.
Nhit ca phng th nghim phi tng ng vi iu kin
kh hu khc nghit nht bn ngoi tri Vit Nam l 0 n +60
o
C v
cho cc tu quc t t -40 n +50
o
C. Ngoi ra trong phng cn c th
to ra cc iu kin ma gi th nghim kn v kh nng hot
ng ca cc ca s, ca ra vo v cc thit b khc trn tu trong mi
iu kin thi tit. c bit trong iu kin nhit cao bn ngoi
42
phi th nghim tnh trng hot ng ca h thng lnh, iu ho trn
tu.
Cc th nghim cc phng tin giao thng khc trn b bao
gm th nghim tnh cht kh ng tc cao, cc c tnh ca
ng c hot ng nhit cao nht v thp nht ngoi tri. Nhit
phng c th iu chnh gia +70
o
C v -50
o
C, tc khng kh t
200 km/h (ngang tc t). Phng th nghim cn c h thng lm
lnh cng sut ln, nhm thi nhit qua kt cu bao che, nhit do ng
c t gy ra v nhit do qut tun hon gi ta ra. to ra lu
lng khng kh ln tun hon vi tc ln cn c qut cng sut rt
ln nn nhit thi ra t ng c qut rt cao. Cng sut qut c th
ln ti vi ngn kW.
tun hon khng kh ngi ta s dng qut trc vt, ng
knh t n 10m hoc ln hn. Tr lc dng chy khng vt qu
25mbar. i vi cc t lnh cn phi nghin cu s truyn nhit
qua vch cch nhit v cc ca cch nhit cc tc khc nhau v
nhit khc nhau.
i vi vic thit k, ch to my bay vic th nghim cc ti
c v nhit hoc ti ng v tnh l rt cn thit. My bay c bit
my bay siu m chu ti nhit rt ln bi v nhit b mt my bay
thay i rt nhanh. Khi ct cnh gi s my bay c nhit bng nhit
mi trng l 30
o
C, nhng ch sau vi pht nhit b mt do ma
st vi khng kh c th ln ti 150
o
C. Khi h cnh nhit thay i
ngc li. Bi v nhit trong my bay thay i chm, thm ch
khng thay i do c iu ho khng kh, hiu nhit ln to
ra cc ng lc thay i. Cc ng lc ny l nguyn nhn gy ra hin
tng mi ca vt liu ch to. i vi my bay vn ti dn dng tui
th i hi cao hn nhiu so vi my bay qun s.
th nghim s vn hnh ca my bay Concorde Anh v
Php xy dng mt phng th nghim thay i nhit . y c
th tin hnh c th nghim c hc v nhit hc trong nhit
khng kh c th iu chnh t 150
o
C n -35
o
C. Thit b lnh bao
gm mt phn l my nn piston, cng sut 3.800 kW nhit bay
hi -1
o
C v nhit ngng t +35
o
C, mt phn l my nn ly tm vi
cng sut lnh 4.200 kW nhit bay hi -62
o
C trong amnic l
43
mi cht lnh ng thi l cht tch lnh. lm nng nhanh khng
kh ngi ta s dng mt calorife cho nc nng 180
o
C chy qua.
Cc v tinh nhn to bay trn qu o cng chu tc ng rt
ln ca nhit . Ban m, nhit xung -170
o
C v ban ngy nhit
ln ti 100
o
C. th nghim kh nng chu nhit thay i ca
v tinh ngi ta xy dng phng th nghim v tr, trong cc iu
kin lm vic ca v tinh c m phng. Do yu cu chn khng cao
trong phng th nghim nn khng c thnh phn i lu v dn nhit.
Vic nng v h nhit v tinh c thc hin bng bc x nhit.

2. ng c v cc dng c

Rt nhiu thit b k thut mun a ra sn xut hng lot, cc
nh sn xut cn phi tin hnh th nghim trong nhng iu kin kh
hu khc nhit nht m thit b c th chu ng trn thc t. Mun
vy cn c h thng lm lnh v si c th thay i nhit
phng mt cch tu theo cc iu kin th nghim
- th nghim cc ng c t v c bit ng c my bay
lm vic trong cc iu kin khc nhau ngi ta xy dng cc phng
th nghim m phng iu kin kh hu thc t m t c kh nng
phi chu ng trn thc t. Phng th nghim ny c khong nhit
c th thay i trong khong t -50
o
C n 70
o
C tng ng nhit
vng Bc cc hay trn sa mc v p sut khc nhau.
i vi t p sut thay i khng ng k c th b qua.
i vi ng c my bay p sut lm vic thay i ng k, tu
thuc vo cao. cao ngang mc nc bin p sut kh quyn l
760mmHg, cao 20 km p sut ch cn 41mmHg, cao 25km
p sut 19mmHg.
- Trong phng th nghim quang hc v c kh chnh xc cn
m phng cc iu kin kh hu chng s lm vic. Nhit c
th iu chnh trong khong t -65
o
C n +80
o
C v c th iu chnh
bng chng trnh. phm vi nhit trn 0
o
C m tng i phi
iu chnh c t 40% n 100%.
- Cc dng c ngt in c bit cho in cao th cng cn th
nghim ngay ni sn xut vi cc iu kin nhit t -50
o
C n
44
50
o
C k c trong iu kin b ng bng. Tn tht in ho ca cc
ng dy cao th cng cn c nghin cu v th nghim.

3. Cng ngh lai to ging thc vt

Trong k thut sinh hc lai to ging phc v ngnh nng, lm
nghip, yu cu thc t t ra l cn lai to ra nhng ging cy c kh
nng chu ng iu kin kh hu khc nghit c th gieo trng
nhng vng kh hu nht nh. C nhng ging i hi chu ng
nhit cao, khng kh kh hn, c ging i hi phi chu ng kh
hu lnh, m t.
mt s vin nghin cu v lai to ging thc vt ngi ta
xy dng cc phng th nghim, l cc nh knh trong ngi
ta trng cc loi thc vt th nghim, nhit khng kh c th iu
chnh c. Nhng phng th nghim ngi ta gi l phytotron.
Cc thng s kh hu c th iu chnh c trong cc phng ny l
nhit , m, nng CO
2
, cng chiu sng vv... iu kin
chiu sng c m phng nh ngy v m.

1.2.11.2 Lm mt ng c v my pht

Nhit mi trng cng cao, khi lng khng kh c ht vo
ng c t trong cng nh do cng sut ng c gim. Bng cch
lm lnh khng kh cp cho ng c ngi ta c th nng cng sut
ng c ln cao hn.
Khng kh cp cho ng c diesel c th lm lnh trc tip nh
chu trnh nn kh hoc gin tip nh mi cht lnh si.
Trn hnh 1-7 gii thiu h thng thit b lm mt khng kh
cp cho ng c diezen. Khng kh c nn qua my nn ly tm 1 v
a vo lm mt s b bng nc thit b trao i nhit 3, sau
lm mt bng mi cht lnh si bnh bay hi 4 ri cp vo ng c
diezen. My lnh c my nn ly tm 6, bnh ngng lm mt 7, van tit
lu 5 v bnh bay hi 4. truyn ng cho my nn ngi ta dng
ng c tua bin 8 lm vic nh vng tun hon hi frn. truyn
45
ng cho my nn ly tm 1 ngi ta dng ng c tua bin 2 chy bng
kh thi t ng c diezen.
Nhng cun dy ca cc my pht in ln thng c lm
mt bng nc hoc bng kh hyr. Vi cng lm mt cao phi
nh n mi cht lnh si, v d frn vv... Nhit si ti u c
xc nh nh tnh ton kinh t nu khng cng sut tiu tn cho my
lnh ln hn cng sut c t thu c t my pht.



I- ng c diesel; II- HT ng lc cho my lnh; III- HT cp kh v lm
lnh
1- My nn ly tm; 2- Tua bin; 3- Lm mt khng kh bng nc; 4- Lm
mt khng kh bng frn; 5- Van tit lu; 6- My lnh ly tm; 7- Bnh
ngng; 8- Tua bin kh frn; 9- Bnh cha frn; 10- Bm frn; 11- Bnh
ngng ca h sinh cng nh frn
Hnh 1-7: Lm mt khng kh cp cho ng c diesel

1.2.11.3 X l lnh cc sn phm khc nhau
1. Ng cc v thc vt
Nhiu loi ng cc vo dp ng xun trong qu trnh pht trin
i hi mt thi k gi lnh ngay sau khi ny mm. Tuy nhin nu b
ng bng hoc t gi lnh khc nghit th mm c th b cht.
trnh thi tit bt li c th lm thit hi ma mng c th x l lnh
46
nhn to. Qu trnh x l lnh nhn to phi tu thuc vo ging v
loi ng cc. C nhng loi khng cn x l lnh.
Bng cch x l lnh ca ging hoa tuylip ngi ta c th lm
cho hoa n sm hn. Hiu qu cng tu thuc vo loi v ging hoa.
i vi mt s loi hoa khc vic x l lnh c coi l nhn t thc
y s pht trin ca hoa.
Cc gc hng nu c bo qun 0 n 0,5
o
C v m 98%
s c gic ng ng v khng b sng gi lm hng. Cc nhnh cm
chng tch t gc m c th bo qun trong cactng hn 6 thng
nhit 0,5
o
C.
2. Bo qun hoa
Hoa ct c chia lm ba giai on:
a. Giai on pht trin trn gc hoa m.
b. Giai on vn chuyn v em bn.
c. Giai on cm hoa trong nh ca khch hng.
Giai on b) tin hnh trong thi gian cng ngn cng tt v bo qun
trong iu kin cc n hoa khng c n ra. Thi gian ct thch
hp rt quan trng i vi vn trn.
nhit cng thp cng th ca hoa cng gim v thi
gian hoa ti cng di. i vi rt nhiu ging hoa c nhit gii
hn nu bo qun di nhit khi ly ra khi bung lnh hoa
khng th n c na. V d hoa phong lan khng th bo qun di
710
o
C, ngc li hoa tm c th bo qun n 3
o
C v hoa hng t
01
o
C. Bo qun hoa thu tin v hoa cm chng 1 n 2
o
C l tt
nht v thi gian bo qun khong 10 ngy.
Hoa vng California ca M t ta thch hp nht vi nhit
t 0,5 n 4
o
C. ng lu l thi gian vn chuyn trn my bay
khng chim qu 30% thi gian t ni trng hoa pha Ty n ch hoa
pha ng nc M. Trn my bay hoa c bo qun nhit
10 n 21
o
C. Tuy nhin y l cc kt qu th nghim ca nc
ngoi, cc s liu ny c th cha chc ph hp Vit Nam v cc
iu kin kh hu, t ai, th nhng, chm sc, loi hoa c khc
nhau.


47
* * *


48