KAHAPON, NGAYON AT BUKAS Ni Aurelio Tolentino

KAHAPON, NGAYON AT BUKAS Ni Aurelio Tolentino

KAHAPON, NGAYON AT BUKAS


(Ni Aurelio Tolentino)

(Dula ng Himagsikan)


MGA TAUHAN


INANGBAYAN (PILIPINAS)

DILAT NA BULAG (ESPANYA)

BAGONGSIBOL (AMERIKA)

MASUNURIN (BABAING PILIPINA)

TAGAILOG(ANG KATAGALUGAN)

MATANGLAWIN (GOBYERNO NG KASTILA)

MALAYNATIN (GOBYERNONG AMERIKANO)

ASALHAYOP (MAPAGLILONG TAGALOG)

DAHUMPALAY(MAPAGLILONG TAGALOG)

HARINGBATA (HARING INTSIK)

HALIMAW (PRAYLE)

WALANG TUTOL (LALAKING PILIPINO)


Mga taong bayan, mga Hukbong Tagalog, mga Hukbong Intsik, Kapisanan ng Cruz Rojang babae, mga
kawal na rebulosyonaryo, mga batang lalakit babae, bandang musika ng Hukbong Tagalog, mga
Kaluluwa ng nangamatay sa labanan, ang Haring Kamatayan, Rehimiyento ng Artiller, Infanteria at
Ingeniena.


BAHAGI I


(Isang bakurang may sagingan at iba pang halaman sa tabi. Sa gitna ay isang balag.)


LABAS I


(Asalhayop at mga taong bayan. Nangakahanay ang babae sa kanan at ang mga lalaki naman sa kaliwa.
Nanga-taas ang kanang kamay nilang lahat, na tumatangan sa kopang ginto. Masasaya ang anyo nila.)


(Asalhayop, Masunurin, Walang tutol, mga taong bayan.)


Walangtutol : Mag-inuman, magsayawan.

Masunurin : Si Asalhayop ay ipagdiwang.

Koro : Ipagdiwang.

1.o : Mapala ang kanyang buhay.

1.a : At lumawig habang araw.

2.o : Habang araw.

Walangtutol : Dangal niyay huwag dadalawin ng siphayoy ng hilahil.

2.a : Huwag dadalawin.

3.a : Dangal niyay magluningning sa ligayang sasapitin.

Koro : Magluningning.

Masunurin : Madlang puri, madlang biyaya sa kaniyay sumagana.

Koro : Sumagana.

3.a : Madlang yaman, madlang tuwa sa kaniyay lumawig nawa.

Koro : Lumawig nawa.

Asalhayop : Katotot giliw, mga kaibigan, sa inyoy salamat nang habang buhay.

Ang inyong nais na tungkol sa akin ay aking biyaya sa sasapitin.

Kayo ang dangal ko, at kayong tunay ang tanging suhay sa aking buhay.

(Lalapitang isa-isa ni Asal. Ang mga Koro at ipipingki sa kani-kanilang kopa ang kanyang hawak.)

Mag-inuman, magsayawan, mag-awitan, limutin ang kalumbayan.


Koro : Mag-inuman.


(Anyong iinumin ng lahat ang laman ng kani-kanilang kopa.

Biglang lalabas si Ina, at si Tag. Magugulat ang mga dadatnan.Titigan sila ng kagulat-gulat ni Ina.)


LABAS 2


(Sila rin, Inangbayan, Tagalog)


Inangbayan : Mga walang loob,

mga walang damdam,

bagoy nagluluksa

ang kawawang bayan.


Mga walang puso,

mga walang dangal,

nahan ang pangakong

kayo ay dadamay

sa mga pumanaw?

(Tatawa nang malakas si Asal at ituturo si Ina.)

Inangbayan : Asalhayop!

Asalhayop : Masdan ninyo si Inangbayan,

Ang buwisit at manggagaway.

(Magtatawanan ang koro.)

Humayo ka, Inangbayan,

Huwag sabihin ang patay.

(Magtatawanan ang koro.)


Koro : Mag-inuman.

(Anyong iinumin ang laman ng mga kopa.)


Inangbayan : Huwag!

Huwag ninyong lagukin, huwag ninyong mainom ang

hinahawakang alak na may lason.

(Magtatawanan ang koro.)

Ang inyong kaluluwa ay malilinggatong, kayoy isusumpa ng

mga pahanon.

(Magtatawanan ang koro.)

Mainit pang tunay sa mga buruhan ang bangkay ng inyong nuno at magulang.

(Magtatawanan ang koro.)

Hayo at mag-isip ng tinutunguhan, hayo at bakahin ang mga

kaaway.

(Mahabang tawanan nila Asal at ng Koro.)


Koro : Magsayawan.

(Iinumin ni Asal, at ng Koro ang laman ng mga kopa. Tititigan sila nang kagulat-gulat ni Ina.)


Inangbayan : Mga walang kaluluwa! Ang inyong mga kasayahan ngayon ay pagdustang tunay sa libingan
ng ating marangal na lipi. Ano? Hindi baga ninyo nararamdaman sa ibutod ng inyong mga puso ang lamig
ng kamatayan ng bayan? Hindi baga kayo nangahihiya sa sarili, ngayong kayo nangagsasayahan sa ilalim
ng talampakan ni Haringbata ang magiging anak ni Hingiskang?


Asalhayop : Mahusay manalumpati ang ating ina, ang mangangaway.


Inangbayan : Asalhayop!


Asalhayop : Bigyan ako ng kaunting alak.


Koro : Kami man.


Inangbayan : Ako man.


Asalhayop : Kita ninyo? Kita ninyoy huminging kusa, pagkakitang hindi natin siya alintanahin?

Magaling na talaga si aling inangbayan.



Asalhayop : (Kay ina) Heto ang alak na alay ko sa iyo. (Bibigyan siya ng isang kopa.) Mag-inuman!

(Itataas ni Asal at Koro ang kanilang mga kopa.)



Walangtutol : Mabuhay si Asalhayop!



Koro : Mabuhay!


Inangbayan : Sumpain nawa ni Bathala ang hindi magsisi sa paglapastangan sa araw na ito! Ito ngang
tunay na araw ng kamatayan ng mga tagapagtanggol ng bayan. Ito ang araw ng pagkalugso ng ating
kahambal-hambal sa Balintawak. Sumpain nawa ni Bathala ang hindi magsisi!Taos sa puso ko yaring
sumpa, at sa katunayan ay ayan!

(Ipupukol sa lupa ang kopang hawak)


Asalhayop : Inangbayan!


Koro : (Biglang lalapitan ni Asal at tatampalin. Si Ina, ay mabubuwal, kasabay ng pagtawa ng Koro.)



Asalhayop : Manggagaway!

(Kasabay ng tampal at tawanan. Kasabay ng pagsakal sa kanya at pagtindig ni Ina.)


Walangtutol : Huwag! Bitiwan mo. Asalhayop.

(Bibitiwan.)

Inangbayan : Asalhayop, paglapastangan mo sa akin ay nahulog sa Apo, sa kamay ni Mandagaran, ang
taksil mong kaluluwa. At kayong mga nakianib sa kanya, kayong mga anak kong pinakamamahal, ay
nangahawa na mandin sa kanyang sawing palad. Dinudusta ninyo sa libingan ang dangal ng inyong mga
nuno.


Ah! Hindi ko inakala kailan pa man, na kayoy hindi ko maihahalubilo sa mga angkang nagkalat dito sa
Dulong-Silangan.


Mga anak ko, mga bunsong pinakaiibig, kayoy nangaliligaw. Panumbalikin ninyo ang inyong mga loob,
pagsisihan ninyo ang paglapastangan sa akin at sa dakilang araw ng pagkalugso ng bayan. Kapag nilimot
ninyo ang araw na ito ay lilimutin din ninyo ang libingang luksa ng inyong mga magulang.


Kayoy nangabulag na lubos. Buksan ninyo ang inyong mga mata.


(Biglang itataas ang tabing. Lilitaw ang mga libingang may mga pangalang sulat sa panahong una at may
mga sabit na luksa at sari-saring putong.)


Ayan at tanawin ninyo sila!


(Mangagluluhuran si Tag at Koro at mangangahulog sa kanilang kamay ang mga kopoang hawak, tanging
hindi lamang si Asal at tatalikdan ang mga nasabing libingan.)


Sa mga libingang iyan ay nalalagak ang mga buto nila Gat-Salian, Bituin at laksa-laksang iba pang
bayaning kawal ng bayan.


Oh! Yayamang nilapastangan ninyo ang araw na ito at ang mga libingang iyan; yayamang dinudusta
ninyo ang daklilang pangalan ng inyong mga nuno; yayamang inilublob ninyo sa pusali ng kapalamarahan
ang banal na kasulatan ng ating maharlikang lipi, ay ipagpatuloy na ninyo ang inyong baliw na
kasayahan, 3 colors ipagpatuloy na ninyo, mga bunsong ginigiliw, ngunit pakiusap ko lamang, na doon
sa ibabaw nila, sa ibabaw ng mga libingang iyan, ay doon kayo mag-inuman ng alak, doon kayo
magsayawan at mag-awitan, doon ninyo sambilatin at yurakan iyang mga laksang sabit, doon ninyo
huwag tugutang libakin ang inyong sariling dangal.


(Tatangis at marahang lalakad na tungo sa mga libingan.)

Mga bunsong pinakamamahal! Paalam ako sa inyo! Paalam ako sa inyo!


(Mahuhulog na muli ang dating tabing.)


LABAS 3

(Sila rin, wala lamang si Inangbayan)

Tagailog : Mga kapatid ko! Oh! Anot kayoy nangalulumbay? Dahil baga sa pag-aalala ninyo sa
nalugsong buhay ng bayan sa araw na ito? Ah, tunay nga! Sapul noon hangga ngayon ay dalawampung
taon nang singkad,dalawampung taong pagkakaalipin. Ngunit huwag. Ngayoy nahahanda nang lahat
kapag kayoy umayos sa aking mga panukala


Koro : Magsabi ka!


Tagailog : Ibig baga ninyong bawiin sa kamay ng kaaway itong bayang sinamsam nila sa kamay ng ating
mga magulang?


Koro : Ngayon din.


Tagailog : Tayo nat magsandatang lahat.


Koro : Tayo na.


(Aalis na lahat, matitira si Asal.)


LABAS 4

(Asalhayop)


(Tatanawin ang mga nagsisialis)

Asalhayop : Mga mangmang!


Ang mga taong ito ay may mga walang pinag-aralan. Mabuti pa ang aso, mabuti pa ang kalabaw, mabuti
pa ang hayop kaysa sa kanila, sapagkat ang mga hayop ay nabubuhay at marurunong magsipamuhay,
ngunit ang mga taong ito ay hindi.


Nangatatahimik ang aming mga magulang. At ano? kung ipaghiganti ko baga sila ay mangabubuhay pa
kayang muli? Babawiin daw ang kalayaan ng bayan. At bakit pa? Mabuti ang may salaping alipin kaysa
mahirap na laya. Mga hangal!


(Magkukuro) Mabuti nga.


Hahanapin ko ang mga Intsik, hahanapin ko si Haringbata at aking sasabihin sa kanya ang lahat ng
nangyari. Salapi na naman ito!


(Anyong aalis. Lalabas si Haringbata.)


LABAS 5

(Asalhayop, Haringbata, mamayay Inangbayan)

Haringbata : Asalhayop.


Asalhayop : Ako poy sumasayapak mo, dakilat marangal na Haringbata.


Haringbata : Salamat.

(Lalabas si Ina, at manunubok sa tabi ng tabing. Hindi siya makikita ng dalawa.)


Asalhayop : Ako po sana ay talagang paparoon sa inyong bahay at may nasang sabihing malaking bagay.


Haringbata : Ano yaon?


Asalhayop : Si Tagailog at lahat niyang kasama, na pawang kapatid niyat kapatid ko rin ay kaaalis din
po dito ngayon. Mangagsasakbat ng sandata at kayo po ay babakahin.


Inangbayan : (Mapaglilo!)


Haringbata : Tunay?


Asalhayop : Tunay po.


Haringbata : At bakit daw?


Asalhayop : Ibig daw po nilang mabawi ang kanilang kalayaan.


Haringbata : Mga masiging! At saan nangaroon?


Asalhayop : Ewan po, hahanapin ko sila at pakikialaman ko ang kanilang lihim, upang di maipagbigay
alam ko sa inyo at mangahulog sa inyong kamay.


Inangbayan : (Buhong!)


Haringbata : Salamat. Talasan mo ang iyong mga taingat mata. Heto ang salapi mong bayad.

(Bibigyan ng salapi)


At kung mangahulog na sila sa ilalim ng aking kapangyarihan ay dadagdagan ko pa iyan, at bibigyan kita
ng katungkulang mataas.


Asalhayop : Salamat po.


Haringbata : Hihintayin kita ngayong gabi sa aking bahay, at ipagbigay alam mo sa akin ang lahat nilang
panukala. Heto ang tandang ilalahad mo sa taliba upang di ikaw ay papasukin.


(Bibigyan siya ng isang tsapang tanso at aalis.)


Asalhayop : Asahan po ninyo.


(Titingnan ang salapi.)


Heto ang salapi ko, heto ang tunay na Ina kong bayan, ang tunay na Bathala. At madaragdagan pa; at
matataas pa ang aking katungkulan.

Sayang palad!


Inangbayan : ( Walang puri! )


LABAS 6


(Sila rin, Tagailog)


Asalhayop : Tagailog, hinahanap kita.


Tagailog : Akoy gayon din, kitay aking hinahanap.


Asalhayop : Sasalakayin baga natin si Haringbata?


Tagailog : Oo, bukas. Humanda kat ikaw ay kasama.


Asalhayop : Papaano ang paraang gagawin natin?


Tagailog : Akoy magdadala kunwari ng buwis.


Asalhayop : Mahusay. At saan tayo dadaan?


Tagailog : Sa tabing-dagat ang kalahati, at ang kalahati naman ay sa Diliman. Heto nat nagdadatingan
ang ating mga bayaning kawal, kasama ang mga babaeng tagapagsiyasat ng sugatan.


LABAS 7

(Sila rin, Walangtutol, Masunurin, Korong lalaki at babae. Ang mga lalaki ay pawang sandatahan.)


Walangtutol : Tagailog, narito na kami.


Tagailog : Hintayin natin ang mga ibang kasama.


Asalhayop : Akoy kasama ninyo, ngunit akoy uuwi pa muna sandali.


Tagailog : Hihintayin ka namin dito, at dito tayo magbubuhat sa pagsasalakay kay Haringbata.


Asalhayop : Asahan ninyong akoy darating. Asahan ninyong kung saan kayo mamatay ay doon din ako
magpapakamatay. Paalam.


(Anyong aalis.)


Koro : Mabuhay si Asalhayop.


Inangbayan : (Kay Asal.) Hintay! Tagailog, huwag mong paalisin si Asalhayop.


Asalhayop : Ako?


Inangbayan : Ikaw.

Lahat : At bakit?

Inangbayan : Akoy may itatanong sa kanya dito sa harapan.


Masunurin : Ano kaya?


Koro : Ano kaya?


Inangbayan : Asalhayop, wala ka bagang taglay na salapi ngayon?


Asalhayop : Wala.


Inangbayan : Dinggin ninyo? Wala raw. At wala ka bagang taglay na kahit anong tanso sa katawan?


Asalhayop : Salupikang mangkukulam! Anot itinatanong mo?


Inangbayan : Wala ka bagang taglay na kahit anong tanso sa katawan?

Sumagot ka.


Lahat : Sumagot ka.


Asalhayop : Wala. Anhin ko ang tanso?

Inangbayan : Dinggin ninyo? Wala raw siyang taglay na salapi, at wala rin namang taglay na kahit anong
tanso.

(Tatawa nang malakas si Ina.)

Asalhayop : Ngitngit ni Bathala! Anot nagtatawa ka?


Inangbayan : Dakpin ninyo at ipinagbili tayong lahat kay Haringbata.


Lahat : Oh!

Asalhayop : Ako?

Inangbayan : Ikaw.

Asalhayop : Sinungaling si Inangbayan. Sinasabi kong sinungaling si Inangbayan.

Inangbayan : Mga bunso, siyasatin ninyo ang katawan ni Asalhayop, at may taglay na salapi, at may
taglay na tanso.


Tagailog : (Sa Koro) Siyasatin ninyo.


Asalhayop : Hindi ako pasisiyasat.



Tagailog : Dakpin ninyo.

(Tatanganan si Asal ng mga sandatahan ng mga babae ang kanyang katawan. Makukunan sa bulsa ng
salapi at isang tsapang tanso.)

Masunurin : Tunay nga!


Lahat : Tunay nga!


Tagailog : Anot ipinagkaila mo ang iyong taglay?


Asalhayop : Akoy sapagkat Datapwat


(Tatawa nang malakas si Ina.)

Inangbayan : Yayamang hindi niya matutuhang turan ay aakuin ko na siya at ako na ang magsasabi.

Asalhayop : Inangbayan! Mahabag ka!


Tagailog : Sabihin mo, Inangbayan.

Lahat : Sabihin mo.

Asalhayop : Inangbayan!

Inangbayan : Ang salaping iyan ay siyang pinagbilhan ng nilako niyang buhay ng bayan kay Haringbata.

Lahat : Oh!

Inangbayan : At ang tansong iyan ay siyang ilalahad sa mga taliba ng kaaway, upang siyay papasukin at
maisiwalat ang ating lahat ng lihim.

Asalhayop : Sumpa ng Apo! Ngitngit ni Mandagaran!

Inangbayan : Pagmasdan ninyo ang tanso at may tatak marahil ni Haringbata.

(Pagmamasdan ng lahat ang tanso)

Masunurin : Tunay nga.

Koro : Tunay nga.

Walangtutol : Kay Haringbatang tatak.

Tagailog : Asalhayop!

Asalhayop : Patawad!

Inangbayan : Ngayon at inyo nang nakilala kung sino nga si Asalhayop, ay paalam na ako sa inyo.

(Tuloy aalis. Anyong hahabulin ng lahat.)

Lahat : Inangbayan?


LABAS 8

(Sila rin, wala lamang si Inangbayan)

Tagailog : (Kay Asal) Oh! Walang pusong kapatid! Walang dangal! Sa mga ugat mo ay tumatakbo ang
maruming dugo ni Lakasalian, yaong taksil na nagpagapos ng leeg ng ating kawawang Inangbayan, kay
Hangiskang na ama ng suwail na Haringbata.

Pagmasdan ninyot kumikislap sa kaniyang mga mata ang alipato ng kanyang paglililo.

Bayang Tagalog, tandaan ninyo yaring hatol.

Dapat mahalin ang ating mga kapatid, ang ating mga magulang, ang ating sariling buhay, ngunit lalo pa
nating dapat mahalin ang dangal ng ating kahambal-hambal na Inangbayan.

(Sandaling palipas) Kaya nga, ang sino pa mang maglilo sa kanya, kapatid man natin o magulang kaya,
ay huwag pagpitaganan; takpan ang mata ng awa at idalhag siya sa bangin ng lalong dustang kamatayan,
at idagan sa kanyang ulo ang matinding sumpa ng ating pagkakapaalipin.

(Sandaling palipas) Bayang Tagalog, kung sakaling mawalan man tayo ng hiya sa mukha nating bantad,
at pabayaan nating makatkat sa ating noo ang limbag ng puri, manang katutubo ng ating mga kaluluwa,
ay magkaroon man lamang tayong kaunting tapang sa pagkitil ng sariling buhay. Ibuhos natin ang ating
dugo,lamurayin natin ang ating laman, iwalat natin ang ating mga buto, huwag na lamang kumalat-
kalat sa lansangan ang mabusilak na dangal ng liping Tagalog, huwag na lamang tayo ring ito ang
maglublog sa putik ng lagim, ng kagalang-galang na mukhang tumatangis ng ating kahabag-habag na
Inangbayan.

(Sandaling palipas) Bayang Tagalog, si Asalhayop ay nagtaksil. Sunugin siyang buhay.

Koro : Patawad!

Tagailog : Bayang Tagalog, kung malaki ang pagmamahal mo kay Asalhayop, ako naman ay lalo pa,
ngunit lalo pang malaki ang pagmamahal ko sa ating Inangbayan. Inilako ni Asalhayop si Inangbayan
kay Haringbata, kaya dapat siyang mamatay, sapagkat dapat na lipulin ang lahat ng halamang lasong
tumubo at umusbong sa lupang Tagalog.

(Sandaling palipas)

Sunugin sya ng Buhay.


Koro : Patawad!

Tagailog : Bayang Tagalog, bayang pinakamamahal kong lubha, wala sino pa mang makasasalag sa
madaling hampas niyaring hatol. Ibig ko pang akoy mamatay, huwag na lamang ipahutok ang katuwiran.
Kaya nga, sinumang may nais na humingi ng patawad na naitong suwail, ay patayin na muna ako,
saksakin na muna yaring dibdib. Alin sa dalawa: mabuhay ang kataksilan at ako ang mamatay ang
kataksilan

(Sandaling palipas)

Sunugin siyang buhay.

Koro : Patawad!

Koro : Oh! Bayang Tagalog! Bayan ng marangal nan liping Tagalog, huwag mong ihingi ng patawad ang
nagtaksil sa dakilang dangal ng ating mga kasulatan.

(Bubunutin ang kanyang sundang.)

At yayamang ayaw ako ilugso ng mga nagtatanggol sa kanya, ako ang maglulugso sa mga sasagot
sasanla sa aking matatag na hatol. Iwawalat ko ang dibdib ng balang kumibo, hahalukayin ko ang puso
ng balang magsigaw ng wikang Patawad.

(Itataas ang kanyang sundang. Mapapaurong ang lahat.)


Tagailog : Hukbong Tagalog, lahi ng katapangan, mga anak sa digma, tulinan ninyo.


Napaparam ang ulap ng sakim, sumisilay ang araw ng kalayaan: (Tuloy pasok)


LABAS 9

(Masunurin, Korong Babae)


Masunurin : Laban kayo, mga kawal, at bawiin itong bayan.


1.a : Sandali pay ating tunay na tagumpay.


Koro : Ang tagumpay.


Masunurin : Nagkaabot ang hukbo at nagkahalubilo.


2.a : Laban kayo, laban kayo, ang kalabay


Koro : Tumatakbo.


Masunurin : Hayot abuluyan ang mga sugatan.


Koro : Abuluyan.


LABAS 10


(Maglalabasan ang mga kawal na Intsik, karamihay sugatan at nagabubuwal.)


Masunurin : Huwag bayaan , itoy ating katungkulan.


LABAS 11

(Sila rin, Haringbata, Inangbayan, mamamayay si Tagailog. Kaladkad ni Haringbata si Inangbayan.)

Haringbata : Papatayin kita.

Koro : Si Inangbayan.

(Lalabas si Tagailog)

Tagailog : Haringbata!

(Sabay saksak. Mabubuwal si Haringbata.)

Haringbata : Mamamatay ako!


Koro : Patay si Haringbata!


LABAS 12

(Sila rin, kawal na Tagalog)

Tagailog : Ating-ating ang tagumpay. Atin ang ating katuwiran.


Inangbayan : Mabuhay si Tagailog.


Koro : Mabuhay!


Tagailog : Mabuhay si Inangbayan!


Koro : Mabuhay!


Inangbayan : Mabuhay ang ating kawal!


Koro : Mabuhay!

Tagailog : Mabuhay ang ating lipi sa lilim ng kalayaan!


Koro : Mabuhay!


Inangbayan : (Tatanaw sa kanan.) Sino ang mga dumarating?


Tagailog : Sino kaya?


Koro : Sino kaya?


(Tutugtugin ang Marcha Red Espaola at lalabas si Dilat-na-bulag at Matanglawin.)


LABAS 13

(Sila rin, Dilat-na- bulag,Matanglawin.)

Inangbayan : Sino kayo?

Dilat-na-bulag: Akoy si Dilat-na-bulag.


Matanglawin : Akoy si Matanglawin.


Tagailog : Kalaban ba kayo?


Dilat-na-bulag: Kami ay kaibigan.


Inangbayan : Ano ang inyong nais?


Matanglawin : Ang kayoy iligtas sa pagkapanganyaya


Tagailog : May sakuna baga?

Dilat-na-bulag: Mayroon.

Matanglawin : Tanawin ninyo sa dakong kanan ang tila wari nagdidilim na langgam na paparito, at yaoy
mga kawal na babaka sa inyong bayan.


Inangbayan : At sino nga sila?

Dilat-na-bulag: Mga kapatid din ninyo.

Tagailog : (Sumpa ng langit!)


Koro : Sumpa ng langit!

Matanglawin : Tanawin naman ninyo sa dakong kaliwa ang lalo pang makapal. Babakahin kayo.


Inangbayan : At sino naman ang mga iyon?



Dilat-na-bulag: Inyo ring mga kapatid.

Tagailog : Sumpa ni Bathala!

Koro : Sumpa ni Bathala!


Matanglawin : Tanawin ninyo sa dakong yaon ang maraming kawal na mapuputi. Yaon ay aming hukbo.
Tanawin ninyo sa dagat ang mga sasakyang pambaka. Ang lahat na iyan ay amin. At kung kayo ay
kakapatid sa amin, ang aming ari, ang aming hukbo, ang aming mga sasakyan at ang aming mga puso at
kaluluwa, ay inyo ring lahat. Ipagtatanggol namin kayo sa lahat ng ligalig at pagkapaalipin.


Inangbayan : Tapat baga ang inyong pakikipagkapatid sa amin?


Dilat-na-bulag: Tapat.


Tagailog : Hindi ninyo bibigyang ligalig ang kalayaan ng aming mga anak?

Matanglawin : Hindi.


Inangbayan : Matatalaan ninyo ang gayon?


Dilat-na-bulag: Oo.


Inangbayan : Bayang Tagalog, narinig ninyong lahat. Sumagot kayo.


Koro : Kami ay pumapayag.


Matanglawin : (Kay Tagailog.) Talaan mo ito.

(Bibigyan ng pergamino, tatala si Tagailog.)


Tagailog : Ayan. At ikaw?


Matanglawin : Tatalaan ko ito. (Tatala rin sa isang pergamino.) Ayan.


Inangbayan : Ngayon, ang sumpaan.


Dilat-na-bulag: Ang sumpaan.


Lahat : Ang sumpaan.


(Isasaksak si Tagailog at Matanglawin ang kani-kanilang sundang sa bisig sa kaliwa, sasahurin sa isang
sarong ginto ni Ina ang dugo ni Tagailog at si Dilat-na-bulag naman ang kay Matanglawin.)


Dilat-na-bulag: (Kay Tagailog) Inumin mo ito.


Inangbayan : (Kay Matanglawin) Inumin mo ito.

(Tatanggapin nila Tagailog at Matanglawin ang mga sarong ginto.)


Tagailog : Sa sarong gintong iyong tangan ay nalalamang totoo ang dalisay na dugo ko dugong tunay ng
bayan ko.


Matanglawin : Sa sarong gintong iyong tangan ay tunay na nalalaman yaring duro kong dalisay na dugo
ng aking bayan.


Lahat : Inumin ninyo.


Dilat-na-bulag: (Hahawakan ang kamay ni Ina.)

Ang kamay kong iyong tangan

ay kamay ng aking bayan,

kung di mo pagsisiluhan,

ang ditoy pinagsumpaan,

kamay na itoy mag-aalay

sa iyo ng biyayang tunay.


Ngunit kung lalapastangan,

kamay na ito ay tatangan

ng sundang na kamandagan,

ang puso moy tatarakan.


Inangbayan : Sa dibdib koy masisilip

ang dalisay kong pag-ibig,

ang kaluluwa kong malinis,

ang mga banal kong nais

na sa atin ay bibigkis,

ang puso tay nang magkatalik.


Ngunit kung magbabalawis

sa ating pagkakapatid,

pag-ibig koy magngingitngit

at sa iyoy siyang tutugis.


Koro : Kami naman ay gayon din.


Tagailog : Ang magtapat ay mabuhay.

Koro : Mabuhay.


Matanglawin : Ang magtaksil ay mamatay.


Koro : Mamatay.


Inangbayan : Ang dugong iyay maging lunas sa puso ng kung sinumang magtatapat. Datapwat kung
magsusukab sa buhay niyay maging lason at kamandag.


Lahat : Inumin!

(Iinumin ni Tagailog at Matanglawin ang dugo. Mahuhulog na bigla ang tabing.)
Buod
Kahapon Ngayon At Bukas

ni Aurelio Tolentino







Kalayaan : ama ni Walangtutol.

Inangbayan : ang sumimbolo sa bayang Pilipinas.

Dilat na bulag : ang sumimbolo sa espanya.

Bagong Sibol : ang sumimbolo sa amerika.

Masunurin : ang babaeng pilipina.

Tagailog : bidang tauhan, na kumakatawan sa Pilipinong rebolusyonaryo. (rebeldeng tauhan)

Matanglawin : ang gobyerno ng Espanya.

Malaynatin : ang gobyenor Ng Amerika.

Asalhayop : ang mapaglilong tagalog.

HaringBata : ang haring Intsik.

Walangtutol : ang Pilipinong pasibo, at anak ni Inang Bayan.

Halimaw : ang Kastilang pari.



Ang kahapon ngayon at bukas ay nag-papakita di pagsang-ayon ng pagpapalawak ng kapangyrihan
na pinamumunuan ng isang bansa sa loob at labas ng kanyang teritoryo at

Naka-pokus ang tagumpay ni InangBayan laban sa mga nangliliit sa kanya.
Kasma na dito si Asalhayop na nakipag-sabwatan kay Haringbata upang ipagbigay alam na Sila
Tagailog ay maybalak babakahin si Haringbata. Ngunit ng siya ay pawing paalis na ay napigilan siya ni
Inangbayan at sinabing dakpin siya dahil ipinagbili ni Asalhayop ang kanilang kalayaan. Sa kanilang
narinig ay hinatulan nila si Asalhayop ng kamatayan at nagpatuloy na sumalakay kay Haringbata.
Nang sila'y magsilusob ay mutikang mapatay ni haring bata si inag bayan kundi dumating si tagailog
at sinaksak siya; nabuwal at namatay si haringbata.
Nang namatay si haringbata ay may dumating sina Dilat na bulag at matanglawin na nangnanais na
silay iligtas sapgkat mayroong sakuna; di lumaon sila'y na papayag at nag-sumpaan gamit ang
kanilang dugo at sabay nila itong ininom.
Teoeyang klasismo _ Dahil ito'y tumatalakay sa mataas na uri ng tao. Sinasabing ang mataas na uri
ay yaong yumayaman at nakapag-aral at itinuturing ring makapangyarihan .
Mensahe
Kahapon ,nagyon at bukas ay humahango sa kasaysayan ng
pilipinas.Naipapakita dito ang kahalagahan ng pakamit ng
kalayaan.Naipapakita rin dito ang mga pilipinong nagtaksil
at handang labanan ang kapwa pilipino dahil sa salapi.
pero para sa akin hindi ko ipagpapalit ang aking kalayaan
dahil sa salapi.mas mahalaga ang kalayaan kaysa sa
salapi.oo nga may salapi ka pero di ka naman malaya sunud
sunuran ka at kinokontrol ng pera.Pero tandaan natin na
ang kalayaan ay pinapahalagahan at hindi inaabuso.


Kahapon, Ngayon, at Bukas
Binasa kong muli ang Kahapon, Ngayon, at Bukas (Larawan ng Bayan) na mahabang tulang pasalaysay ni Aurelio
Tolentino noong nakaraang linggo. Nalathala ang munting aklat noong Setyembre 1913, at mula sa Limbagang
Tolentino na may tanggapang nasa San Nicolas, Maynila.
Ang totooy nakasaad sa dahong pambungad na novelang Tagalog ang akda, ngunit nakasaad naman sa ilalim na
Tula ni Aurelio Tolentino. Mahihinuha rito na wala pang malinaw na pagtatangi kung ano ang nobela at ang tula
sa panitikang Tagalog, dahil ang mismong nobela o maikling kuwento ay maituturing na bagong uri ng panitikang
nagsisimula pa lamang mamukadkad sa panig ng Tagalog noong bungad ng siglo 20.
May 84 pahina ang akda ni Tolentino, at malayo sa bersiyon ng dulang naging sanhi upang ibilanggo siya ng
rehimeng Amerikanong takot sa paghihimagsik ng mga Filipino. Pito ang kabanata ng tula, at kabilang dito ang
Talimhagang Paalam, Ang Libingan ni Lakhang Bayan, Watawat ng Kalayaan, Ang Mag-inang Bihag,
Pangakong Mahigpit, Maligayang Kababalaghan, at Natupad ang Tipan. May pambungad namang Patungkol
na alay ng awtor sa kaniyang bayang pinakaiibig.
Apat lamang ang pangunahing tauhan sa tula: una, si Raha Lakhang Bayan; ikalawa, si Samuel, ang banyagang
kaibigang naging kaaway ni Lakhang Bayan; ikatlo, siKalayaan, na esposa ni Lakhang Bayan; at si Mithi, na anak
nina Lakhang Bayan at Kalayaan.
Payak lamang ang daloy ng kuwento. Bago pa man dumating ang mga banyagang mananakop ay pinaghaharian
ang kapuluan ni Raha Lakhang Bayan. Ang nasabing raha ay inilarawang matapang, matalino, bantog,
mayaman, dakila, at tagalog na wagas. Payapa niyang napamahalaan ang bayan, at naging katuwang sina
Kalayaan at Mithi.
Samantala, ang kaniyang kaibigang si Samuel (na sagisag sa Estados Unidos) na mula pa sa ibayong dagat ay
inilarawang pantas at mayaman, lahing puti, at napadako umano sa kapuluan upang tulungan si Raha Lakhang
Bayan na patumbahin ang kaaway na walang kasing-lupit (na mahihiwatigang sumasagisag sa Espanya).
Matapos daluhan si Raha Lakhang Bayan ay lalabis ang pagnanasa ni Samuel na palawakin ang lupaing sakop o
tirahan nito. Sasalakayin ni Samuel ang kuta ni Lakhang Bayan, at pataksil na papatayin ito bago itapon sa bangin.
Susunugin ng hukbo ni Samuel ang saklaw ng Lakhang Bayan, at mapipilitang lumikas tungo sa gubat at parang ang
mag-inang Kalayaan at Mithi. Ngunit hindi magtatagal ay mabibihag ni Samuel ang mag-ina. Bibihisan ng banyagang
damit ang mag-ina, at pipilitin silang mamuhay gaya ng nakagisnan ni Samuel. Magpapasok din ng pagbabago si
Samuel mulang impraestruktura hanggang edukasyon hanggang ekonomiya, ngunit ang lahat ng iyon ay mula pa rin
sa yaman ng Lakhang Bayan at hindi mula sa bulsa ni Samuel. Magpapataw ng malaking buwis si Samuel sa
kaniyang sakop, na lalong magpapahirap sa mga mamamayan.
Isang gabi, nanalangin si Samuel sa Maykapal kung tapos na ang kaniyang tungkulin para sa bayang sinasakop niya.
Sinagot siya ng kalikasan, at makaraang kumulog at kumidlat, bumangon sa libingan si Raha Lakhang Bayan.
Magkakabati ang dalawa, at ibibigay naman ni Samuel ang kalayaan sa bayan ng naturang raha.
Hitik sa alusyon ang naturang tula, ngunit kung may pagkakahawig man ang mga iyon sa kasaysayan ay lubhang
napabawa na ng awtor. Ang mapagkandiling asimilasyon na isinulong ng Estados Unidos sa Filipinas ay halatang
pinatatamaan sa tula, ngunit ang pagwawakas ng Amerikanisasyon matapos igawad ang kalayaan sa Filipinas ay
hindi ganap na matutuldukan. Manapay lalong lalakas ang puwersa ng Estados Unidos sa Filipinas, mulang
edukasyon hanggang sandatahang lakas, at mulang kultura hanggang negosyo at moda. Iigting din ang kutsabahan
ng mga maykayang pamilya at ng rehimeng Amerikano, at ito ang lilitaw mulang agrikultura at industriya hanggang
politika at kalakarang ipinakilala ng Amerika sa Filipinas.
Marahil may kaugnayan dito ang panggigipit ng estado sa gaya ni Tolentino na ipinakulong saka binugbog at
pinahirapan ng mga Amerikano sa loob ng bilibid noong 1903. Pinaratangan si Tolentino na naghahasik ng sedisyon
dahil sa pagtatanghal ng dulang Kahapon, Ngayon, at Bukas sa Teatro Libertad, Santa Cruz, Maynila. Itinampok sa
dula ang pananakop ng mga banyaga sa Filipinas, at nagbabanta na armadong pag-aaklas ang taumbayan nang
makamit ang kalayaan. Nakalaya lamang si Tolentino nang patawarin siya ni William Cameron Forbesmatapos ang
siyam na taon sa bilangguan.
Napakapayak ang tumbasan ng mga sagisag sa tula ni Tolentino, at ang resureksiyon ni Raha Lakhang Bayan ay
itinadhana ng Maykapalimbes na mula sa lakas ng taumbayanat nabahiran ng biblikong pahiwatig. Pambihira rin
ang resureksiyon, dahil ihuhudyat iyon ng pagdating ng ibon at hayop na pawang ilahs, habang yumayanig ang lupa
at animoy sasabog ang bulkan. Kung bakit nagkaisa ang naturang mga ibon at hayop at salubungin ang
resureksiyon ni Raha Lakhang Bayan ay dapat pag-aralan pang maigi. Kung ang nasabing tagpo ay alusyon sa
panibagong himagsikan, nakahihindik ang tagpo dahil nagbabalikwas ang likas na kaligiran sa rehimen ni Samuel at
si Samuel sampu ng kaniyang hukbo ay nanganganib na lurayin ng naturang mga ibon at hayop.
Sa kabila ng lahat, ang anumang kahinaan ng Kahapon, Ngayon, at Bukas ay wala sa nilalaman, bagkus sa mga
salik na hindi naipaloob dito. Ang nasabing akda ay tila munting introduksiyon lamang sa kasaysayan, ngunit
kaululan kung iisipin ang gayon dahil may sariling lunan ang nasabing tula na bukod sa kasaysayan. Dumudukal
nang malalim ang tula sa tradisyon ng awit at korido, gayunman ay lumalampas pa rin doon dahil ang paksa ng tula
ay malayo sa mga pakikipagsapalaran ng hari o prinsipe, bagkus ng isang bayang naghahanap ng kalayaan matapos
sakupin ng dayo.
Ang unang kabanata ng tula, na pinamagatang Talimhagang Paalam, ang pinakamagandang seksiyon kompara sa
iba. Pambihira ang palitan ng opinyon nina Raha Lakhang Bayan at Samuel, at sinematiko ang pagwawakas nang
ihagis ni Samuel sa bangin si Raha Lakhang Bayan. Maalam din si Tolentino sa mga alusyong buhat kina Flavius
Vegetius Renatus, Aristotle, Sun Tzu, Herbert Spencer, Sigmund Freud, Robert Burton, at iba pa na pawang isinalin
niya sa bibig ni Samuel na kausap noon si Raha Lakhang Bayan. Halimbawa na rito ang sumusunod:
Ang ibig mamuhay sa katahimikan
ay dapat gumayak sa mga labann,
ang nagkailangan ng saganang buhay
ay dapat humarap sa mga patayan.
Na tila hango sa winika ni Vegetius na Qui desiderat pacem, praeparet bellum (He who desires peace must prepare
for war) o kayay ni Aristotle na Nakikidigma tayo upang makapamuhay sa kapayapaan (We make war that we may
live in peace).
Taliwas naman iyon sa mga konsepto ng Katipunan nina Andres Bonifacio at Emilio Jacinto, at lilitaw sa mga
terminong gaya ng katwiran, bait, dangal, at pag-ibig na pawang mamumutawi sa mga labi nina Raha Lakhang
Bayan, Kalayaan, at Mithi. Ang maganda sa tulay waring sinadyang gawing simple ang taludturan, gaya ng sa awit
ni Francisco Balagtas, at iniayon sa madlang mambabasang naghahanap ng bagong panitikang makapagbubukas
ng kani-kanilang isip.
Hindi pa tapos ang larawan ng bayang iginuhit ni Tolentino sa pamamagitan ng tula. Ang Bkas sa tula ni Tolentino
ay patuloy na nagaganap ngayon, at ito ay hindi lamang sasaklaw sa kalayaan at kasarinlan, bagkus maging sa
katarungan at kaunlaran. Kinakailangang suriin din muli ang Kahapon dahil masalimuot ang pag-aaral ng
kasaysayang alinsunod sa pananaw ng mga Filipino. Marahil, nasa kamay na ng bagong henerasyon ng mga Filipino
kung ano ang naaangkop na larawan ng bayan na kanilang iguguhit sa pag-iral sa kasalukuyan, alinsunod sa
kanilang karanasan, at sa nabubuong agos ng kasaysayan. (Roberto T. Aonuevo)

Teoryang Klasismo
Dahil ito'y tumatalakay sa mataas na uri ng tao. Sinasabing ang mataas na uri ay yaong yumayaman
at nakapag-aral at itinuturing ring makapangyarihan .

Tauhan at churva
Kalayaan : ama ni Walangtutol.

Inangbayan : ang sumimbolo sa bayang
Pilipinas.

Dilat na bulag : ang sumimbolo sa
espanya.

Bagong Sibol : ang sumimbolo sa amerika.

Masunurin : ang babaeng pilipina.

Tagailog : bidang tauhan, na kumakatawan
sa Pilipinong rebolusyonaryo. (rebeldeng
tauhan)

Matanglawin : ang gobyerno ng Espanya.

Malaynatin : ang gobyenor Ng Amerika.

Asalhayop : ang mapaglilong tagalog.

HaringBata : ang haring Intsik.

Walangtutol : ang Pilipinong pasibo, at
anak ni Inang Bayan.

Halimaw : ang Kastilang pari.



Ang kahapon ngayon at bukas ay nag-
papakita di pagsang-ayon ng pagpapalawak
ng kapangyrihan na pinamumunuan ng isang
bansa sa loob at labas ng kanyang teritoryo
at
Naka-pokus ang tagumpay ni InangBayan
laban sa mga nangliliit sa kanya. Kasma na
dito si Asalhayop na nakipag-sabwatan kay
Haringbata upang ipagbigay alam na Sila
Tagailog ay maybalak babakahin si
Haringbata. Ngunit ng siya ay pawing paalis
na ay napigilan siya ni Inangbayan at
sinabing dakpin siya dahil ipinagbili ni
Asalhayop ang kanilang kalayaan. Sa
kanilang narinig ay hinatulan nila si
Asalhayop ng kamatayan at nagpatuloy na
sumalakay kay Haringbata. Nang sila'y
magsilusob ay mutikang mapatay ni haring
bata si inag bayan kundi dumating si
tagailog at sinaksak siya; nabuwal at
namatay si haringbata. Nang namatay si
haringbata ay may dumating sina Dilat na
bulag at matanglawin na nangnanais na silay
iligtas sapgkat mayroong sakuna; di lumaon
sila'y na papayag at nag-sumpaan gamit ang
kanilang dugo at sabay nila itong ininom.


PANGKALAHATANG BUOD:


Inilugar ang nobela noong papaupos na ang kolonyalismong Espanyol sa bansa. Inilahad dito kung
paano nagpasiya si Modesto Magsikap na kamtin ang sariling hustisya at ang mabigat nitong resulta.
Sinaksak at napatay ni Modesto si Sarhento Cruz, ang maangas na manliligaw ni Elisea Liwayway.
Tumakas si Modesto ngunit nahuli at ikinulong. Di nagtagal, isang pangkat ng bandido ang pumasok
sa bayan at pinalaya ang lahat ng bilanggo. Nagbalik si Modesto sa kaniyang bayan at nabatid na
namatay na ang kaniyang ama. Noong burol, napatay ni Modesto si Tenyente Rosca, ang isa pang
manliligaw ni Elisea. Ikinulong ang dalawa niyang kapatid habang tumindi ang paghahanap kay
Modesto. Sa paniniwalang hindi niya makakamit ang hustisya sa Filipinas na pinamumunuan ng mga
Kastilang administrador at frayle, tumulak pa-Amerika si Modesto. Sa kaniyang mga liham kay Elisea,
ikinuwento niya ang magagandang pagkakataong makikita sa bansang iyon. Makalipas ang limang
taon, nagbalik si Modesto at nakumbinsi na mapagkandili ang pananakop ng Amerika.