BENCANA ALAN UTHM

1

BENCANA ALAM

1.0 Tanah Runtuh Bukit Antarabangsa 2008
Tanah runtuh Bukit Antarabangsa 2008 adalah sebuah peristiwa kejadian
tanah runtuh yang telah berlaku pada 6 Disember 2008 di kawasan Bukit
Antarabangsa, Ulu Klang, Selangor, Malaysia. Empat orang terkorban dan 15
yang lain cedera di samping 14 buah rumah banglo ranap dalam tragedi tanah
runtuh di Taman Bukit Mewah dan Taman Bukit Utama, yang berlaku kira-kira
jam 3.50 pagi (waktu Malaysia). Tragedi itu berlaku kira-kira 1.5 kilometer dari
kawasan tragedi Highland Towers yang runtuh pada 11 Disember 1993
1.1 Kronologi :
6 Disember 2008:
o Pasukan penyelamat dikerah bagi mencari mangsa yang tertimbus dalam
kejadian tanah runtuh itu. Badan-badan kerajaan serta NGO yang
menyalurkan bantuan ialah Angkatan Tentera Malaysia (ATM), Jabatan
Pertahanan Awam Malaysia (JPA3), Pasukan Mencari dan Menyelamat
Khas Malaysia (SMART), Jabatan Bomba dan Penyelamat Malaysia, dan
Majlis Perbandaran Ampang Jaya (MPAJ).
o Sultan Selangor, Sultan Sharifuddin diikuti Perdana Menteri Malaysia,
Datuk Seri Abdullah Ahmad Badawi serta Timbalan Perdana Menteri
Malaysia, Datuk Seri Najib Tun Razak meninjau tempat kejadian. Arahan
dikeluarkan oleh Perdana Menteri supaya semua projek di kaki bukit di
sekitar Bukit Antabangsa dihentikan sementara menunggu hasil kajian
kestabilan tanah di Institut Kerja Raya Malaysia.
o 93 mangsa selamat daripada kejadian tanah runtuh setelah
menyelamatkan diri masing-masing. 15 mangsa lain yang tercedera
menerima rawatan di Surau Addinniah sebelum dikejarkan ke Hospital
Kuala Lumpur untuk mendapat rawatan lanjut. Lapan unit banglo di
BENCANA ALAN UTHM

2

Taman Bukit Utama dan enam unit banglo di Taman Bukit Mewah ranap
akibat kejadian itu termasuk unit banglo milik Ketua Setiausaha Sulit
Perdana Menteri, Datuk Mohamed Thajudeen Abdul Wahab.
o Kira-kira 3,000 hingga 5,000 penduduk apartmen berhampiran lokasi
tanah runtuh diarah berpindah dari rumah masing-masing. Mereka
ditempatkan di pusat sementara di Sekolah Kebangsaan Hulu Kelang.
o ADUN Bukit Antarabangsa, Azmin Ali melawat tempat kejadian itu. Selain
itu, Menteri Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah, Tan Sri Muhammad
Muhd Taib diikuti Menteri Besar Selangor, Tan Sri Abdul Khalid Ibrahim
serta Menteri Penerangan, Datuk Ahmad Shabery Cheek turut meninjau
tempat kejadian.
o Pergerakan tanah masih berlaku dan bekalan elektrik di beberapa
kawasan perumahan di Bukit Antarabangsa terputus termasuk Taman
Bukit Jaya, Taman Bukit Utama, Jalan Puncak Bukit Utama, Southern
Heights, Kyoto Garden, Oakland Condo Bukit Jaya, Casa De Sol Condo,
dan Jalan Bukit Utama.
o 4 mangsa terkorban akibat kejadian tanah runtuh iaitu Shaiful Khas
Shahrudin (20), penuntut Universiti Teknologi MARA, Shah Alam; S.
Yogeswari (40), doktor haiwan; Ng Yee Peng (30), akauntan; Surinah (30-
an), pembantu rumah warga Indonesia yang disahkan oleh Ketua Polis
Selangor, Dato' Khalid Abu Bakar.

7 Disember 2008
o Angkatan Tentera Malaysia (ATM) mula memasang jambatan taktikal
empat lorong bagi membolehkan kenderaan penduduk yang terperangkap
keluar dari lokasi tanah runtuh Bukit Antarabangsa selepas jalan
penghubung di sekitar kawasan berhampiran terputus.
o Parti Islam Se-Malaysia (PAS) merakamkan takziah kepada keluarga
mangsa yang terkorban.
BENCANA ALAN UTHM

3

o Menurut pihak bomba dan penyelamat, tanah runtuh itu dipercayai
berpunca daripada pergerakan air bawah tanah.

8 Disember 2008
o Operasi mencari dan menyelamat (SAR) mangsa tanah runtuh di Taman
Bukit Mewah, Bukit Antarabangsa diberhentikan setelah pengesahan
tiada lagi mangsa yang terperangkap atau tertimbus dalam kejadian itu
dibuat berdasarkan ketiadaan petunjuk lain. Akan tetapi, operasi SAR
akan tetap dilaksanakan namun ia melibatkan bantuan pencarian
dokumen penting terhadap pemilik rumah masing-masing.
o Cebisan daging yang dikesan oleh anjing pengesan Jabatan Bomba dan
Penyelamat disahkan sebagai bangkai anjing peliharaan oleh Ketua Polis
Selangor, Dato' Khalid Abu Bakar.
o Jambatan taktikal yang dibina oleh pihak tentera siap dibina dan sedia
dilalui oleh kenderaan. Tenaga Nasional Berhad pula berjaya memulihkan
bekalan elektrik kepada kira-kira 1,500 rumah yang terjejas akibat
kejadian tanah runtuh itu.
o Beberapa pimpinan PAS yang turut membuat lawatan ke lokasi kejadian
sejak hari pertama, iaitu Bendahari PAS Pusat, Dr Hatta Ramli; AJK PAS
Pusat, Dr Lo' Lo' Ghazali; Ketua Penerangan Muslimat Pusat, Athirah
Aiman al-Jundi; Exco kerajaan negeri Selangor, Dato' Hassan Mohd Ali,
Dr Halimah; Iskandar Abdul Samad; Ketua Pemuda PAS Selangor, Ustaz
Salehin Mukhyi; dan Ketua Amal Malaysia, ustaz Jamsari Marsom.
o Penduduk di sekitar kawasan tanah runtuh Bukit Antarabangsa diminta
membuat laporan polis sekiranya rumah yang mereka kosongkan telah
dipecah masuk.

9 Disember 2008
BENCANA ALAN UTHM

4

o Naib Presiden UMNO, Tan Sri Muhyiddin Yassin menyarankan pihak
kerajaan menyediakan penempatan sementara kepada mangsa tanah
runtuh di Bukit Antarabangsa sama ada mangsa ditempatkan di hotel atau
tempat lain yang lebih sesuai.

10 Disember 2008
o Jalan raya yang menjadi laluan alternatif itu sesak yang mengakibatkan
ratusan kenderaan terkandas selama satu jam. Penghuni kediaman
berhampiran lokasi kejadian mengambil peluang untuk memindahkan
barang serta kenderaan masing-masing.
o Yang Dipertua Dewan Rakyat, Tan Sri Pandikar Amin Mulia
membenarkan usul tragedi tanah runtuh di Bukit Antarabangsa dan aspek
pembangunan di lereng bukit dibahaskan di Dewan Rakyat.

13 Disember 2008:
o Nilai semasa hartanah di lokasi tanah runtuh Bukit Antarabangsa
dianggarkan menurun kepada kira-kira 50 peratus daripada harga
sebelum tragedi tanah runtuh yang mengorbankan empat nyawa itu.

1.2 Laporan siasatan
Pada 25 November 2009, Majlis Perbandaran Ampang Jaya (MPAJ) menulis
surat kepada beliau bagi memohon laporan mengenai kejadian tanah runtuh di
kawasan itu tidak lagi diklafikasikan di bawah Akta Rahsia Rasmi (OSA) 1972.
Permohonan itu dibuat MPAJ selepas Jabatan Kerja Raya (JKR) menyerahkan
laporan teknikal berkenaan kepada pihak berkuasa tempatan (PBT) itu, yang
kemudian mahu ia didedahkan kepada orang ramai.
BENCANA ALAN UTHM

5

Pada 5 disember 2009, Laporan Siasatan Tanah Runtuh Bukit
Antarabangsa akhirnya dibenarkan dibaca oleh orang ramai. Menteri Kerja Raya
Datuk Shaziman Abu Mansor membenarkan MPAJ mendedahkan laporan itu
walapun sebelum ini ia dikategorikan amat sulit. Tindakan kerajaan meluluskan
permohonan itu bukan kerana ia sudah tersebar dalam internet, tetapi sebaliknya
keputusan itu diputuskan mengikut prosedur yang ditetapkan.
1.4 Faktor Berlakunya Tanah Runtuh
Faktor yang berpotensi menyumbang kepada tanah runtuh boleh dibahagikan kepada
faktor alam dan faktor manusia. Faktor-faktor alam adalah berkait dengan jenis bahan
dan ketebalan, geomorfologi, pemendakan, dan pemototongan cerun. Faktor-faktor
manusia termasuk pengubahsuaian cerun, puncak cerun overloading, pengubahsuaian
saliran, dan pemindahan tumbuh-tumbuhan.

Tanah runtuh berpunca daripada kegagalan bahan tanah atau batuan yang tidak dapat
bertahan dari satu kedudukan akibat beberapa faktor tertentu. Oleh itu, proses susutan
jisim tanah berlaku pada permukaan bumi. Punca berlakunya tanah runtuh boleh
disebabkan oleh beberapa faktor ringkas iaitu:
a. Berlakunya luluhawa hakisan (erosion) oleh sungai, glasier atau ombak laut yang
menghasilkan tebing atau cerun yang curam dan lebih terdedah kepada permukaan
luluhawa

b. Penarahan bukit dan penebangan pokok hutan oleh aktiviti manusia juga
mengundang risiko berlakunya hakisan yang lebih teruk pada cerun. Tiada lagi
tumbuhan sebagai pengikat tanah

c. Kandungan air yang tinggi menyebabkan tanah menjadi tepu dan hilang sifat
kohesifnya. Tanah akan menjadi longgar dan mudah bergerak serta mengalir ke tempat
lain. Tekanan air bawah tanah bertindak menjadikan cerun tidak stabil
BENCANA ALAN UTHM

6


d. Gempa bumi (earthquakes) yang menghasilkan gegaran dan ketegangan boleh
menyebabkan struktur cerun yang sedia lemah mengalami runtuhan atau menyebabkan
pergerakan sesar (discontinuity) menjadi lebih aktif lagi

e. Letusan gunung berapi boleh menyebabkan runtuhan gunung dan menghasilkan
mendakan piroklas, hujan lebat, dan aliran lumpur yang banyak dan boleh memasuki
sungai-sungai atau tasik
f. Gegaran dari mesin, trafik, bahan letupan, malah guruh juga mungkin mencetuskan
keruntuhan cerun lemah. Aktiviti perlombongan dan pengkuarian yang tidak terkawal
juga boleh menyebabkan kejadian tanah runtuh.

g. Berat melampau yang terhasil dari pengumpulan hujan atau salji, timbunan batu atau
bijih, daripada timbunan sampah, atau struktur binaan manusia yang memberi tekanan
kepada cerun lemah hingga runtuh

h. Hujan lebat yang berterusan juga boleh mengakibatkan tanah cerun menjadi tepu
dan longgar serta berkemungkinan besar mengalami runtuhan.

1.4.1 Beberapa penerangan lagi mengenai faktor-faktor kejadian tanah runtuh
iaitu

a. Faktor-faktor alam
Jenis dan ketebalan bahan.
Tanah runtuh dan semua jenis pergerakan jisim mengkhusus kepada bahan-
bahan geologi yang rendah konsolidasinya (longgar penuh sesak) dan berira dengan
baik di dalam tekstur. Penyiasatan aliran bumi (Keefer dan Johnson, 1978)
BENCANA ALAN UTHM

7

menunjukkan terdapat pelbagai butiran pelbagai saiz iaitu pasir, kelodak, dan tanah liat.
Kelodak dan tanah liat mendominasi dan bahan-bahan ini cenderung mengurangkan
kekuatan dan lebih senang berubah bentuk daripada bahan-bahan yang lebih kasar.

Ketebalan sedimen atau ketebalan overburden adalah satu faktor yang penting
dalam memastikan potensi berlakunya kegagalan. Dengan bertambah ketebalan unit,
maka penambahan muatan berlaku. Kegagalan berlaku apabila muatan ini melebihi
kekuatan dalaman bahan.


Geomorfologi.
Gelongsoran berlaku di mana satu cerun yang curam di atas satu permukaan yang
mepunyai kekuatan bahan adalah rendah. Di mana cerun semakin landai, dasar cerun
yang lebih berat membantu menghadkan tekanan di kedalaman. Dalam kejadian
gelongsoran di Rockland, kegagalan berada pada dasar satu cerun agak curam di
mana tekanan adalah tidak dapat menyokong berat bahan di cerun.

Pemendakan.

Pemendakan boleh memainkan satu peranan signifikan dalam permulaan bagi tanah
runtuh. Musim sejuk menyebabkan pemendakan bertambah, pada akhir musim sejuk
dan awal musim hujan, dan musim bunga menghasilkan kekuatan tanah berkurang
akibat air berlebihan dalam semua sistem masalah-masalah tanah runtuh di North
America (melihat, mengambil kias Pomeroy, 1982; Schultz dan Southworth, 1987;
Keefer dan Johnson, 1983).
Air berlebihan dalam sistem menjejaskan kestabilan dalam dua hala. Pertama,
pertambahan berat air adalah pertambahan beban pada bahan dalam sistem. Kedua,
BENCANA ALAN UTHM

8

tekanan liang adalah bertambah dengan pengurangan kekuatan bahan. Apabila
kekuatan dikurangkan, daya-daya graviti melebihi geseran dan kegagalan cerun
berlaku.

Pemotongan cerun.
Anak sungai dan sungai berliku, cerun dipotong pada bahagian lengkung. Dalam
kawasan air pasang, ombak, dan arus memotongan cerun bahan tak kukuh. Ini
biasanya berlaku perlahan tetapi berterusan, proses-proses dan hakisan melemahkan
kestabilan cerun. Hakisan tebing boleh banyak menghakis, paras air bagi sungai-
sungai, sungai-sungai, atau lautan adalah dinaikkan di bawah tahap normal dan
sedimen diubah dengan pesat.

b. Faktor-faktor manusia
Pengubahsuaian cerun.
Oversteepening dan pemotongan cerun biasanya berlaku di jalan raya, pembinaan
kejuruteraan dan pembinaan landskap. Pemotongan cerun biasanya terjadi untuk
membina bangunan-bangunan atau laluan kenderaan. Amalan ini mengalihkan
sokongan lateral dan melemahkan cerun, ini akan membawa kepada tanah runtuh di
banyak kawasan (Pomeroy, 1982; Schuster dan Krizek, 1978). Cerun oversteepening
boleh berlaku sebagai isi adalah digunakan untuk menambah kawasan pamah dekat
dengan puncak cerun.

Puncak cerun overloading.
Berat isi dan struktur-struktur bahagian atas satu cerun diletakkan lagi memuatkan
bahan-bahan di bawah. Jika muatan ditambah lagi menyebabkan jumlah muatan
BENCANA ALAN UTHM

9

melebihi kekuatan bahan, kemudian gelongsoran boleh terjadi. Muatan berlebihan jenis
ini telah dikenalpasti sebagai satu menyumbang faktor dalam gelongsoran.
Faktor-faktor laint termasuk pengubahsuaian saliran, kebocoran air dan saliran
pembentungan, sistem-sistem septik, resapan daripada takungan-takungan air, dan
lain-lain. Pengubahsuaian-pengubahsuaian ini boleh mengakibatkan muatan berlebihan
daripada air yang akan mempengaruhi dan mengurangkan kekuatan bahan melalui
pertambahan tekanan liang.

Pemindahan tumbuh-tumbuhan.
Akar-akar tumbuhan akan menstabilkan cerun yang mengikat zarah-zarah tanah.
Evapotranspirasi oleh tumbuh-tumbuhan juga boleh mengurangkan tekanan liang
dalam jangka masa tertentu dengan menyingkir air tanah. Oleh itu, pemindahan
tumbuh-tumbuhan dapat menyebabkan kestabilan terganggu. Bagaimanapun, ia adalah
hanya bahagian atas tanah iaitu distabilkan oleh tumbuh-tumbuhan. Di dalam hal
pokok-pokok besar, pengukuhan cerun oleh akar pokok dan penambahan pemuatan di
cerun oleh kuasa angin.

1.4.2 Penyebab geologi
*Bahan-bahan lemah atau sensitive
*Bahan-bahan mudah terluluhawa
*Ricihan , kekar, atau rekahan
*Berlawanan berorientasikan ketakselanjaran (lapisan, skisan, sesar, ketakselarasan,
sempadan, dan lain-lain)
*Ketelapan berbeza dan / atau kekerasan bahan-bahan

BENCANA ALAN UTHM

10


1.4.2 Sebab-sebab mofologikal
*Peningkatan tektonik atau volcano
*Lantunan glasier
*Fluvial, gelombang, atau hakisan glasier di cerun dan kaki cerun atau sempadan
lateral
*Hakisan bawah tanah
*Pemendapan muatan cerun atau rabungnya
*Pemindahan tumbuh-tumbuhan (oleh kebakaran, kemarau)
*Pencairan
*Luluhawa Freeze-and-thaw
*Terluluhawa secara pengembangan dan pengecutan

1.4.3 Sebab-sebab manusia
*Pengorekan cerun atau di kaki cerun
*Memuat cerun atau rabungnya
*Surutan (bagi takungan-takungan air)
*Penyah-hutanan
*Pengairan
*Perlombongan
*Getaran buatan
* Kebocoran daripada bahan buanga
BENCANA ALAN UTHM

11


1.5 Bahan Sokongan
Tragedi tanah runtuh di Bukit Antarabangsa
7 December 2008 by Kujie
Penduduk di lima kawasan telah diarah mengosongkan rumah mereka segera atas
faktor keselamatan susulan tragedi tanah runtuh di Bukit Antarabangsa awal pagi
semalam.
Arahan itu dikeluarkan selepas operasi mencari dan menyelamat diteruskan lebih 40
jam.
Empat kawasan terbabit ialah:
Keseluruhan blok kondominium Impian Selatan
Jalan 6A Taman Bukit Jaya
Keseluruhan Taman Bukit Mewah
Keseluruhan Jalan 9, Taman Wangsa Ukay
Jalan 11 Taman Wangsa Ukay
Gambar-gambar di tragedi tanah runtuh di Bukit Antarabangsa

Puteri Nur Aisyah Faizulnizam, 38 hari antara yang diselamatkan foto BERNAMA
BENCANA ALAN UTHM

12


UJI RASHID (kiri) memimpin menantunya, Nur Fuziana sebaik keluar dengan helikopter
dari kawasan tanah runtuh di Bukit Antarabangsa semalam.
Kredit :Kosma

ANGGOTA tentera membantu penghuni-penghuni kondominium dan pangsapuri
berdekatan berpindah ke tempat yang lebih selamat foto BERNAMA

Pemandangan tempat kejadian tanah runtuh di Bukit Antarabangsa
BENCANA ALAN UTHM

13

ORANG ramai, mangsa atau individu yang terlibat dalam kejadian tanah runtuh boleh
mendapatkan maklumat perkembangan terbaru dengan menghubungi markas
keselamatan di kawasan operasi.
Ini termasuk jika mahu membuat sebarang aduan dan memberi butiran mengenai
rumah yang ditinggalkan.




Tragedi Tanah Runtuh Di Bukit Antarabangsa
Selepas dua kejadian tanah runtuh hanya dalam masa seminggu ( di Jalan Semantan
Damansara, 4 dan Disember 2008 di Taman Bukit Mewah, 6 Disember 2008) satu lagi
insiden tanah runtuh yang meragut empat nyawa apabila sebahagian Taman Bukit
Mewah du Hulu KLang, Selangor runtuh. Kejadian jam 4.00 pagi itu meyebabkan 14
buah rumah banglo mewah di lereng bukit taman berkenaan ranap.
Berikutan tragedi itu, 3000 hingga 5000 penduduk sekitar terputus hubungan apabila
satu-satunya jalan masuk ke perumahan tersebut ditimbus runtuhan tanah
membabitkan kawasan seluas hampir empat hektar. Semua mereka dipindahkan ke
beberapa pusat pemindahan sementara selepas beberapa runtuhan susulan dikesan.
Tragedi tersebut telah meyebabkan seramai empat orang terkorban, 23 orang cedera
dan seorang masih lagi hilang.
Terdapat kenyataan seperti perlunya kajian semula mengenai pembangunan kawasan
tanah tinggi dan pelbagai pihak mula bertindak dengan pelabagi cara termasuk
memperketatkan undang-undang bagi memastikan kejadian itu tidak berulang. Masalah
ini dapat diatasi sekiranya setiap pihak mematuhi sebarang hasil keputusan kajian
Kesan Penilaian Alam Sekitar (EAI) sama ada memaksa sesuatu projek terpaksa
dibatalkan jika mendatangkan kesan buruk atau melaksanakan setiap arahan
pencegahan walaupun terpaksa mengeluarkan modal yang besar.
Sumber Maklumat:
Jabatan Penerangan Malaysia
Disember 2008


BENCANA ALAN UTHM

14


HARIAN METRO
Tiga faktor kejadian
KUALA LUMPUR: Kejadian tanah runtuh yang berlaku di Jalan Sungai Semungkis,
Kampung Gahal, Hulu Langat, semalam, berkemungkinan berpunca daripada faktor
alam semula jadi, iaitu aliran puing (debris flow).
Pengarah Institusi Alam Sekitar dan Pembangunan Universiti Kebangsaan Malaysia
(UKM), Profesor Datuk Dr Ibrahim Komoo, berkata ini kerana kawasan berkenaan
masih belum diteroka dan aliran puing hanya berlaku secara di kawasan sedemikian
setiap 20 hingga 30 tahun sekali bergantung kepada cuaca semasa.
Katanya, kejadian berkenaan berkemungkinan mempunyai persamaan dengan tragedi
banjir lumpur yang berlaku di Pos Dipang, Kampar, Perak pada 1996 dan di Jalan
Susur Genting Highlands pada 1995.

Debris flow ini berpunca daripada tiga faktor alam sekitar iaitu keadaan cuaca,
keadaan muka bumi dan geologi, di mana ia turut berkaitan dengan sumber air atas
bukit.

Tekanan air atas bukit yang kuat ini turut membawa sekali batu, pokok serta tanah dan
mengakibatkan pergerakan tanah punca berlakunya tanah runtuh, katanya.

Menurut Ibrahim, kejadian ini adalah normal berlaku di kawasan berbukit tetapi tidak
diberi perhatian serius kerana jarang membabitkan kawasan didiami penduduk.

Di negara kita sendiri perkara ini selalu terjadi tetapi biasanya tidak diketahui kerana
berlaku di tengah hutan seperti Banjaran Titiwangsa.

Disebabkan ia jarang diberi perhatian, masalah ini tidak diambil berat oleh pihak
berkaitan, termasuk orang ramai yang masih berani mendirikan rumah di lereng bukit,
katanya.

Bagaimanapun, Ibrahim berkata, kejadian berkenaan berbeza dengan kes tanah runtuh
yang berlaku di Taman Bukit Mewah, Bukit Antarabangsa, Ampang, Selangor pada 6
Disember 2008.

Kejadian di Bukit Antarabangsa berpunca daripada kecuaian manusia yang rakus
BENCANA ALAN UTHM

15

melakukan pembangunan tidak terkawal di kawasan bukit.

Bagaimanapun, dalam kedua-dua situasi ini, kawasan berkenaan tetap mempunyai
risiko untuk berlakunya tanah runtuh kerana terletak di kawasan bukit, katanya.

Menurutnya, bagi memastikan kejadian seperti ini tidak berulang, pihak berkaitan,
khususnya pihak berkuasa tempatan (PBT), memantau keselamatan kawasan berbukit
yang didiami penduduk.

Katanya, ini kerana kejadian tanah runtuh hingga membabitkan kehilangan nyawa
sering berlaku tetapi tindakan yang diambil selepas itu hanya sementara, lantas
diabaikan.

Kita lihat ini sebagai kelemahan kerana pemantauan dan pelbagai cadangan hanya
dibuat bila kejadian berlaku, tetapi bila reda isu itu ia dilupakan, katanya.
Artikel ini disiarkan pada : 2011/05/22


BENCANA ALAN UTHM

16



Contoh Keratan Akhbar

LAMPIRAN















BENCANA ALAN UTHM

17





















BENCANA ALAN UTHM

18






















BENCANA ALAN UTHM

19


RUJUKAN

1. http://manusiahijau.blogspot.com/2009/04/faktor-berlakunya-
tanah-runtuh-faktor.html
2. http://en.wikipedia.org/wiki/2008_Bukit_Antarabangsa_landslid
e
3. http://smilemyfta.blogspot.com/2008/12/tanah-runtuh-bukit-
antarabangsa.html
4. http://www.ukm.my/mjas/v15_n2/Zani.pdf