E vrteta

e kishave
t Beratit
e-mail: milosao2005@yahoo.com
R
e
d
a
k
t
o
r
:

B
e
n

A
n
d
o
n
i
;

G
r
a
f
i
k
a

A
r
t
a
n

B
u
c
a

2
6
E DIEL
13 Maj
2012
NE BRENDESI
Leon Tolstoi,
Kio Blushi,
Mihallaq Luarasi,
Genc Samini,
Besnik Myftari,
Sul Gurguri
& per Teodor Kekon
A jan realisht 40 kisha n Kala...
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:19 PM 1
E diel, 13 Maj 2012 18- KRYESORE
Pr inxhinierin dhe restauratorin Genci Samimi sht krejt e qart se me hapsirn dhe strukturn aktuale t Be-
ratit sht e pamundur t ket 40 kisha n Kalan e qytetit. M shum sesa legjend urbane, pr t ka lidhje me
korrektsin shkencore, sipas t cils nuk mund t bhen lshime. N kt shkrim pr Milosaon, ai mbron iden
e tij, duke u mbshtetur n argumente t detajuara shkencore...

R R
E
S
T
A
U
R
I
M
KISHAT E KALASE
Fig.1
Fig.2
Berati, krenari religjioze...
NGA BEN ANDONI
sht nj veori gjeografike, e cila ndoshta ka br q ndrtimet e kultit n
Berat, t jen si askund tjetr n Shqipri. Sak n kt vend, kalonte nj vij
imagjinare ku civilizimi mysliman prballej me at kristian. T dy religjionet dhe
njerzit e tyre, ndryshe nga shum vende ku luftohej pr hegjemoni nga grigja
dhe barinjt e njri-tjetrit, bn nj gj tjetr. Ata treguan sesi mund t domino-
nin ndaj njri-tjetrit por me kultur. sht kjo arsyeja q n kt vend kemi disa
nga kishat m t bukura n vend, q nga ana tjetr u prgjigjen me t njjtn
shkall elegance dhe arritje arkitektonike, veprat e kultit mysliman. Ishte kaq i
zhvilluar ky rivalitet sa do prparimi pjesshmndrtimor i njrit prej besimeve,
patjetr do ti ballafaqohej zhvillimi i njllojt i tjetrit. Nga ana e tyre, t dy besim-
et, prve dallimeve t dukshme kan marr dhe shkmbyer nga njri-tjetri por
m shum akoma jan ndikuar q t prsosin pafund arritjet e tyre.
Kuptohet se kjo gar bri, q t dy besimet t ngrinin dhe legjendat urbane
mesveti. Ato kapnin nj spektr t ndryshm, por n kt vend flitet pr shum
m tepr objekte kulti sa mund t jen n t vrtet. Nj e till, i atribuohet pr
shembull, kalas, ku besohej se ishin plot 40 kisha, nj shifr q m shum se
hipotetike nuk i prgjigjet strukturs s hapsirs s kalas. Megjithat, paka
shifrs s fryr t kishave duhet thn se ato ekzistueset kan qen t nj
niveli t till, saq jo vetme justifikojn namin, por i japin t gjith religjionit
shqiptar nj vello nderimi t pashembullt.
Do t ndaleshimm shum n pjesn kristiane, jo pr ta veuar, por ngaq
kjo shkon m shum me temn ton. Sqarojm se n Berat, ktij niveli, i sht
prgjigjur dhe nj nivel sipran dshmish t tra dorshkrimore, q prfaq-
sojn intelektin e njerzve q i bn ato. sht e pakt t thuhet sot se Kodiku
i Purpurt (Codex Purpureus Beratinus O) i shekullit VI, i shkruar n pergamen
t purpurt, prbn nj nga fare pak kopjet e vetme t gjetura t ktij lloji, n t
gjith botn. I dyti sht Kodiku i Art (Codex Aureus), i shekullit IX, shkruar n
pergamen me shkronja ari. T shkruara n greqishte, ato u rizbuluan n ksh-
tjelln e qytetit dhe pas restaurimeve t kujdesshme jasht vendit, sot, ruhen
n Muzeun Historik Kombtar n Tiran.
Por, mrekullia m e madhe ka t bj me zbukurimin e interioreve dhe ele-
mentt arkitektonik t kishave, ku ndjehet dora e artistve vrtet t zot ven-
das dhe mbase dhe shum t huajve syresh. Mes tyre sht krenaria shqiptare,
me origjinn ende t paidentifikuar sakt, Onufri dhe i biri, Nikolla. Kurse detaje
arkitektonike si disa kolonada dhe kapitele interesante, bjn t dukshme ekz-
istencn e kishave paleokristiane q prej shekujve IVVI (Shn Todri). Dhe, kis-
hat e shekujve XIII-XIV si Shn Mari Vllaherna, Shn Triadha dhe Shn Mhilli
jan t paarritshme ashtu si homologet e tyre t fes islame, q ruajn njsoj
vlera t shquara arkitektonike e artistike, si: teqeja e Helvetive, Xhamia e
Beqarve, Xhamia e Plumbit, etj. T gjitha kto jan t pamjafta, por gjithsesi
nj pikz pr t treguar vlerat e nj qytetrimi elitar n truallin shqiptar, q fati i
strukturs gjeografike, e bri t jap kulme vrtet t arrira.
NGA ING. RESTAURATOR,
GENCI SAMIMI
P PP PPak ng ak ng ak ng ak ng ak nga historia e a historia e a historia e a historia e a historia e
r rr rrestaurimit t tyr estaurimit t tyr estaurimit t tyr estaurimit t tyr estaurimit t tyre ee ee
Shpesh npr televizor, gazeta,
revista, libra shkruhet dhe artiku-
lohet se n territorin e kalas s Be-
ratit brenda perimetrit t mureve
rrethuese kan qen t ndrtuara
mbi 40 kisha. Ky numr m ka br
prshtypje dhe m ka ngacmuar
shum vite m par, kur merresha
me pun restauruese, konservuese
n kalan dhe qytetin e Beratit. Pr
t mos pasur m hamendje lidhur
me kt shifr objektesh kulti t
krishter ortodoks n lagjen kala t
qytetit Historik t Beratit po mun-
dohem t jap realitetin e gjendjes
ekzistuese t ktyre kishave, t cil-
in e kam prekur, numruar dhe res-
tauruar me shum prkujdesje gjat
viteve 1966-1987, e m von. Historik-
isht mendoj se burimi i shkruar m
i rndsishm dhe real faktik mbi
numrin e kishave n kala sht lib-
ri me titull Prshkrim i shkur Prshkrim i shkur Prshkrim i shkur Prshkrim i shkur Prshkrim i shkurtr tr tr tr tr
historik Metr historik Metr historik Metr historik Metr historik Metropolia e shenjt e opolia e shenjt e opolia e shenjt e opolia e shenjt e opolia e shenjt e
Belig Belig Belig Belig Beligradit radit radit radit radit (Bera (Bera (Bera (Bera (Beratit tit tit tit tit), i botuar nga
autori Peshkopi Anthin Aleksudhi.
Ktu, ndrmjet t tjerave, lexojm
pr sasin numerike t kishave t
kalas Berat. Ai e botoi librin me 15
janar t vitit 1868, n Korfuz, mbas
14 vjetsh q jetonte dhe punonte si
Metropolit me qendr n kalan e
Beratit. Godina e Metropolis Berat,
selia e peshkopit, ndodhej n kala
dhe ishte n oborrin e kishs s
Shn Mris s Fjetur, Katedrales
(sot Muzeu Onufri). Ajo ka ekzistu-
ar deri n vitin 1967; sot sht e
prishur por jan t qarta gjurmt e
mureve dhe themelet e saj. Libri i
msiprm i Peshkopit mendoj se
sht burimi m i sigurt dhe i be-
sueshm pr sasin numerike t
kishave t ndrtuara n kalan e
Beratit. Shum autor t tjer q
artikulojn shifrn mbi 40 i jan
drejtuar shpesh njri-tjetrit dhe
rrall ktij burimi t sigurt, duke e
hiperbolizuar numrin dhe duke e
uar at n 40 kisha dhe m shum,
kur dihet mjaft mir q n kt
siprfaqe prej 9,6 ha gjithsej ndod-
hen sot t ndrtuara rreth 150 ob-
jekte, ku prfshihen banesat, kishat
dhe objekte t tjera. Po sjell m posh-
t t plot faksimilen origjinale dhe
t prkthyer (fig.1), pasazhin ku
Peshkopi numron kishat e kalas
n Berat.
La La La La Lagjja KALA gjja KALA gjja KALA gjja KALA gjja KALA
N kt lagje gjenden dhe funk-
sionojn kto kisha t shenjta, si ajo
e Mitropolit (1) (1) (1) (1) (1) pr nder t Fjetjes
s Shn Mris, ajo e Shn Triadhs
(2) (2) (2) (2) (2) e Shn Mris Vllahern (3), (3), (3), (3), (3), e
Shn Kostandinit dhe Elens (4), (4), (4), (4), (4),
Shn Nikolls (5), (5), (5), (5), (5), Shn Thanasit (6), 6), 6), 6), 6),
e Shn Marins (7), (7), (7), (7), (7), e Shn Theod-
hosit (8), (8), (8), (8), (8), e Shn Thanasit (9 (9 (9 (9 (9), e Shn
Mri Vangjelizmos (10) (10) (10) (10) (10), Shn Nikol-
la (11), (11), (11), (11), (11), e Shn Jan Theollogut (12), (12), (12), (12), (12), e
Shn Dhimitrit (13), (13), (13), (13), (13), e Shn Gjergjit
(14) (14) (14) (14) (14) dhe nj tjetr dedikuar Shn
Sofis (15), ( (15), ( (15), ( (15), ( (15), (fjals s zgjuar t
perndis).
Prve ktyre n t kaluarn ekz-
istonin edhe pesmbdhjet gati t
tjera, t cilat me rrjedhjen e kohs,
pr shkak faktorsh negativ klima-
tik, trmetesh e tjer bn q t sh-
katrrohen e tani gjenden vetm gr-
madha, rrethinat e shenjta t tyre
me emrin e shenjtris prkatse.
N t parat pesmbdhjet kisha pesmbdhjet kisha pesmbdhjet kisha pesmbdhjet kisha pesmbdhjet kishat tt tt
e metr e metr e metr e metr e metropolis opolis opolis opolis opolis vazhdimisht kryhen
rite fetare me pjesmarrjen e t
gjith krishterve t lagjes, kurse n
t tjerat ritet ushtrohen n raste em-
rash ose kur pretendohet, krkohet
nga vet banort t krishter besnik.
(Faqe 49- 50 e librit prkthyer nga z.
Vasil Nika).
Rreth vitit 1971-1972 topografi i
Institutit t Monumenteve t Kul-
turs i ndjeri Petro Maraci realizoi
nj hart topografike t kalas s
Beratit dhe mureve rrethuese me
menxul n shkalln 1: 500. Mbi kt
hart, un kam br inventarizimin
e banesave, kishave, xhamive dhe ob-
jekteve t tjera n vitin 1978 pr t
hartuar nj plan pesvjear restau-
rimi. N Prill t vitit 2004 sht br
nj hart tjetr e kalas nprmjet
fotografimit ajror. N kt hart, ne
do t prcaktojm vendosjen e
kishave sipas numrave dhe me
legjend nprmjet ngjyrave do t
japim vendet e shenjta q frekuen-
tohen sot ku mendohet se mundet t
ket pasur kisha.(Harta e UNESCO-
uri ndonj tempull, tempull, tempull, tempull, tempull, ngaq elemente
t ndrtimit t t cilit tashm jan
gjetur dhe m von, kisha pale- kisha pale- kisha pale- kisha pale- kisha pale-
okristiane okristiane okristiane okristiane okristiane ku elementet e prdorim-
it n to nuk jan m tr tr tr tr tre e e e e si thuhet
shpesh n literaturn e botuar nga
autor t ndryshm edhe gjat vitit
2010, por kalojn numrin dhjet dhjet dhjet dhjet dhjet.
Jam m se i bindur se Peshkopi An-
thin Aleksudhi nuk do t kishte
hedhur termin q ka dhe pesm-
bdhjet kisha t tjera rrnoj ku
bhen rite n raste t veanta, por
do ti kishte cilsuar ato me emrat
prkatse si bri pr to q jan n
gjendje t mir ndrtimi, aq m
tepr kur ai cilson se vet meshat
n kala bhen nga 4 priftrinjt q
kan ndar kalan n 4 zona. N lib-
rin e tij, ai numron familjet e krish-
tera jasht lagjes kala, dhe kishat ku
ato falen, duke cilsuar 50 familje n
lagjen e Prroit, 120 familje n lagjen
e Vakfit, 130 n lagjen e Strumbul-
lit, 200 n lagjen Gorric.
Udhtari turk Evlija elebiu
rreth viteve 1672 thekson se n
lagjen kala t Beratit ka 8 88 88
(tet) (tet) (tet) (tet) (tet) kisha ku njra sht shum
e madhe dhe e stolisur mjaft bukur.
sht e qart se kishat q numron
Evlija elebiu jan ato me afreske t
cilat jan t realizuara dhe datuara
para vizits s tij, dhe q ekzistojn
edhe sot. Nuk mundet t ri ktu pa
prmendur dhe artikullin shkruar
m 5 Korrik 1927, i cili sht botuar
tek revista Dituria Dituria Dituria Dituria Dituria me titull Bera- Bera- Bera- Bera- Bera-
ti Plak: ti Plak: ti Plak: ti Plak: ti Plak: t z. Gjergj Haxhimihali ku
trajtohen kishat e kalas por pa
dhn sasin. Ai prmend m krye-
soret, q arrijn rreth 7 (shtat).
Dhe, shum botime t tjera pas vitit
1944 e deri me sot trajtojn kishat e
kalas Berat por asnjher nuk jap-
in sasin dhe emrtimin e tyre. Lind
pyetja ku vall mbshteten kta au-
tor q theksojn n media, televiz-
ione, gazeta, libra, se n territorin e
kalas s Beratit ka mbi 40 kisha?A
e kan ven ndonjher n diskutim
kt shifr?A jan munduar ndon-
jher dhe s fundi, q duke lexuar
emrtimet e koduara n hartn e
kalas s Beratit t prcaktojn sas-
in e tyre, pr t dhn numr t sig-
urt kishash?Pse nuk i referohen
harts s Kalas s Beratit me kodet
e do ndrtimi, me emrtimin e do
objekti pr t dhn shifr ekzakte?
Apo vazhdimisht fluturon shifra
mbi 40?A e dini q peshkopi Anthin
Aleksudhi studiues, q ka jetuar 14
vjet n godinn e Metropolis, n
Kala, prmend kryepriftrinjt e
metropolitit t Beratit me emra dhe
i rendit ata deri n numrin 23, q
arrijn sipas meje mendoj deri nga
shek XIV; prmend kodikt e ndry-
shm t kalas me sasi dhe emr-
time; prmend dhe tregon historia
pr manastirin e Ardenics dhe fi-
nancimin e tij nga nj grup muzikor
i qytetit t Budapestit, dhe do t linte
pa prmendur emrtimin e plot t
kishave rrnoj t kalas s Beratit
duke jetuar aty.
Si prfundim, mund t themi se
s fig. 2) Nga hulumtimi sht e qart
se ekzistojn sot t trashguara
vetm 15 kisha n lagjen Kala ku
njra sht n gjendje rrnoje dhe 5
(pes) vende t shenjta.
Jam me se i bindur se n koht e
lashta para ers son, para Krishtit
n lagjen Kala duhet
t ket pasur t ndrtuar me sig-
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:19 PM 2
E diel, 13 Maj 2012
ARGUMENT-19
SE BERATIT
Fig.3
Fig.4
Fig.5 Fig.6
Fig.7 Fig.8
Fig.9
Fig.10
Fig.11
Fig.12
Vijon n faqen 20
nga dy burimet e shkruara t botu-
ara; m 1672 jan 8 kisha t cilat
mund t emrtohen thjesht; me
1868 jan br 15 nga t cilat 8 ekzis-
tojn qysh n vitin 1672 sipas mbish-
krimeve t lexuara n afresket ku
jepet qart data e pikturave. Shtat
kishat e reja, q sigurisht duhet t
jen ngritur n vende t shenjta
kan t dhna rreth ndrtimit t
tyre. Shpesh jan ln shnime pr
datn e ngritjes apo ringritjes se
kishs n pllakat e gurit t murosu-
ra n portat e hyrjes apo edhe n
absida. Pas viteve 1990 n territorin
e kalas jan shfaqur disa vende q
diheshin t shenjta ku sot ndizen
qirinj, dhe ne i kemi hedhur n
hart me shenja t veanta.
Trashgimin arkitektonike dhe
artistike t kishave t kalas s Be-
ratit shteti yn me ann e ligjeve e
ka shpallur n mbrojtje duke e cil-
suar Monumente Kulture dhe sot
duke u futur n UNESCO ato jan
pasuri arkitektonike historike
botrore. do objekt i kalas thek-
soj, sot ka kodin e tij i cili n 99% t
tij prputhet me inventarizimin e
vitit 1978. Nuk duhet t harrojm se
n inondatn famkeqe kundr fes,
n kalan e Beratit mbeten vetm 4
(katr) kisha monumente kulture
dhe t tjerat u hoqn nga lista. Tre
kisha t vjetra t ruajtura e t ndr-
tuara ndoshta para viteve 1600 me
siprfaqe afresku, pikture murale s
bashku 158 m 158 m 158 m 158 m 158 m e nj rndsi t
veant artistike historike, ngelen
pa mbrojtje dhe trajtim. Kush afro-
hej n to trajtohej si heretik, ishin
ln t hapura pr tu prishur. Afr-
sisht pas 10 -15 vjetsh; mbas vitit
1976 me iniciativ dhe prkrahje e
mbshtetje punonjs t Institutit t
Monumenteve t Kulturs; (gjej ras-
tin t falnderoj mbshtetjen indi-
viduale profesionale dhe inkura-
jimin nga Akademik z. Emin Riza)
ne i planifikuam duke filluar ti res-
taurojm kto 3 kisha pa u ndjer,
pa qen monumente t kategoris
par; por duke u mbrojtur sepse jan
n lagje muze. Ato sot jan shpallur
monumente t kategoris s par;
por gjat dhjet-pesmbdhjet
viteve jan br mjaft dmtime n
to,dhe eksperimente.
Le t analizojm, thjesht kt
pasuri arkitektonike, historike ar-
tistike t paluajtshme
sipas radhs s numrimit t
kishave q ka autori i librit, Pesh-
kopi, Anthin Aleksudhi, pr t mar-
r pak njohuri historike kalimtare.
1. Kishn e par 1. Kishn e par 1. Kishn e par 1. Kishn e par 1. Kishn e par ai prmend
Metr Metr Metr Metr Metropolin opolin opolin opolin opolin (fig. 3, 4) me k me k me k me k me kod K.081 od K.081 od K.081 od K.081 od K.081,
sot muzeu
Ikonografik ONUFRI me dat
rindrtimi 1797. Jam me se i bindur
q kjo kish sht ndrtuar n ven-
din ku ka qen nj kish tjetr me
prpara ndoshta n at q elebiu e
prmend si m t madhe dhe shum
t stolisur. N vitin 1980 realizuam
ndrhyrje restauruese pr t nxjer-
r n pah vlerat e saj arkitektonike
dhe artistike. Kisha ka rreth 9 m 9 m 9 m 9 m 9 m
afresk t zbuluar. Hajati i kishs ish-
te n gjendje t degraduar n t dy
kraht e tij verior dhe perndimor.
Restaurimi u b duke pasur parasy-
sh q ai do t shfrytzohej pr ekspo-
zimin e vlerave t lvizshme artis-
tike; ikonave, veshjeve, metaleve dhe
pr kthimin e tij n muze. Edhe sot
ambientet e t dy hajateve, hapsir-
at e hapura n mure pr ekspozimin
e elementeve metalike, qndrojn
sipas ndarjes dhe realizimit arkitek-
tonik t br nga ana jon. Fatkeq-
sisht ather ne suvatuam dhe pat-
inuam me glqere t gjith mu-
raturn e gurit pr t ekspozuar
ikonat dhe materialet e tjera; gj e
cila bri t pa lexueshme mnyrn e
realizimit arkitektonik t ndrtim-
it t harqeve t dhe konstruksionit
t muraturs s gurit. Pjesa e
brendshme e kishs, interieri apo
salla kryesore narteksi ishte i gjithi
i transformuar nprmjet lyerjes me
nj boj vaji t errt disa duarsh.
Ishte lyer do gj: kolonat, stolat,
trart, tirantat e drurit, muret, me
nj fjal aty ishte krijuar nj ambi-
ent shum i zymt i ndryshuar nga
origjinali dhe mjaft i errt. Duhej q
ai ambient t kthehej n origjinalitet
nprmjet procesit t restaurimit
dhe konservimit. Me nj kujdes t
veant u krye zbrthimi i element-
eve t drurit dhe u pastruan n oborr
duke u kthyer n gjendjen origjina-
le, n ngjyrn e drurit. Pr pjest e
pa zbrthyeshme u punua n vend
dhe u solln edhe ato n ngjyrn
origjinale t drurit. Pastaj t gjith
kto pajisje prej druri u plotsuan
ku mungonin u restauruan, dizifek-
tuan, petrifikuan etj. U pastruan t
gjith suvatimet e vjetra nga lyerjet
skandaloze dhe u zvendsuan
vetm me ngjyr t bardh origjina-
le glqere. U lan si gjurm pr t
prfytyruar si ka qen gjendja e
par, shkallt e amvonit dhe balli i
mafilit. Me z. Fatmir Thai piktor n
at periudh pran D.R.M.K. - Berat
dhe z. Ark. Arben Arapi pran
I.M.K. u hartua projekti i ekspozim-
it. Prgatitja e materialeve, pajisjeve
t ndryshme u bn n zdrukth-
tarin e Degs Berat. U ekspozuan,
ikonat e kishs s Shn Todrit e cila
ishte kthyer n muze prej 4 vitesh
me emrtimin muze Onufri. T
gjith materialet u transferuan n
Katedrale. Pasi u b nj pun e mir-
fillt restauruese dhe ekspozuese n
vitin 1985 u b inaugurimi dhe si
gjithmon erdhn nga qendra
kryeqyteti pr ta inauguruar dhe
pr t marr prgzimet. Sot ai sh-
t br muze Kombtar dhe sht nj
ndr perlat e shumta t Beratit dhe
t atdheut ton. N qendr t dys-
hemes t salls kryesore t Kishs
n drejtim perpendikular me
kupoln ka t shtruar nj rozet n
formn e nj mozaiku me tulla dhe
gur me ngjyra t ndryshme. Lexi-
mi dhe interpretimi i t cilit do t
jap funksionin e realizimit. Sot
hedh hipotezn se ai sht realizuar
si ndrtim para vitit 1797, pra kisha
e re e ka prfshir dhe shfrytzuar
n brendsin e saj.
2. E d 2. E d 2. E d 2. E d 2. E dyta n list sht Kisha e yta n list sht Kisha e yta n list sht Kisha e yta n list sht Kisha e yta n list sht Kisha e
shn T shn T shn T shn T shn Triadhs riadhs riadhs riadhs riadhs (fig.5, 6) me k me k me k me k me kod od od od od
K.108. K.108. K.108. K.108. K.108.
Nj nga kishat me t vjetra t
kalas q mendohet se sht e shek.
XIV e tipit kryq i brendashkruar. N
vitin 1967 kisha u restaurua n
drejtimin e Ing. restaurator Ale-
ksandr Meksi duke pasur si qllim
kryesor q t dilte n pah vepra ar-
kitektonike autentike, gjendja e saj
origjinale, fillestare duke eliminuar
t gjith ndrhyrjet n vite. Sot hedh
pyetjen: A duheshin eliminuar t
gjith ndrhyrjet e mvonshme?
Kisha u mbulua me tjegulla (fig. 6)
duke eliminuar mbulimin me rrasa
guri (fig.5).N brendsi kisha ka
mbetur pjesrisht e afreskuar, n
disa periudha t ndryshme. Dy kolo-
na me kapitelet (fig.7, 8) shrbejn
pr krijimin e mbshtetjes s tam-
burit dhe ndarjen e kishs n tipin
kryq t brendashkruar. Thuhet se
jan marr nga territori i Apolonis,
q pr mendimin tim nuk sht e
drejt. Zgjidhja arkitektonike e
ndrtimit t absids ka veantin se
ka pranuar n hapsirn e saj n
dysheme shkmbin natyral, i cili
merr pjes n zgjidhjen e interierit
t absids. Kjo zgjidhje prdoret rn-
dom dhe e kemi takuar shpesh n
hapsirat e dyshemeve t katojve
dhe mureve mbshtets t banesave.
Kisha, sht ndrtimi i vjetr origji-
nal autentik n kalan e Beratit i cili
ekziston i gjith si sht ndrtuar
realizuar n fazn fillestare.
3. Kishn e tr 3. Kishn e tr 3. Kishn e tr 3. Kishn e tr 3. Kishn e tret ai pr et ai pr et ai pr et ai pr et ai prmend mend mend mend mend
Shn Meri Vllaher Shn Meri Vllaher Shn Meri Vllaher Shn Meri Vllaher Shn Meri Vllahernn nn nn nn nn (Fig.9, 10,
11, 12), me k me k me k me k me kod. K.113 od. K.113 od. K.113 od. K.113 od. K.113
e prforcuar gjat vitit 1979-1980.
Siprfaqja e afreskut 126.2 m. 126.2 m. 126.2 m. 126.2 m. 126.2 m.
Mendohet se sht kisha m e
vjetr n territorin e kalas. Ajo sh-
t ringritur pas dmtimit mbi muret
q trashgonim, q kishin ngelur;
nga nj kish e mbuluar me kupol
tip kryq i brendashkruar. Kisha e
par sht rrnuar n drejtim pern-
dimor, t kundrt me absidn; n
drejtim t rnies, uljes t terrenit.
Pr mendimin tim ka rn si rezul-
tat i ndonj lkundje sizmike,
trmet, dhe pasoj e mbushjes me
uj e sters posht narteksit. Nga
kisha e par sht rrezuar e gjith
faqja e murit perndimor t nartek-
sit duke trhequr me vehte dhe
kupoln e naosit (salls
kryesore).Ringritja e kishs sht
br para vitit 1578 dat e realizimit
t afreskut nga Nikolla i biri i Onu-
frit. Rikonstruksioni i kishs sht
br mbi muret e vjetra t ngelur
nga dmtimi i kishs fillestare duke
i ruajtur ato dhe duke plotsuar me
muratur n lartsi kraht e kryqit,
pr t krijuar nj siprfaqe kuadra-
tike t niveluar muresh dhe duke re-
alizuar mbi to nj ati mbuluar me
tjegulla vendi. N vitin 1979 dhe 1980
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:19 PM 3
E diel, 13 Maj 2012 20- ARGUMENT
R R
E
S
T
A
U
R
I
M
Shum autor q artikulojn shifrn mbi 40 i jan drejtuar shpesh njri-tjetrit dhe rrall
ktij burimi t sigurt, duke e hiperbolizuar numrin dhe duke e uar at n 40 kisha dhe
m shum, kur dihet mjaft mir q n kt siprfaqe prej 9,6 ha gjithsej ndodhen sot t
ndrtuara rreth 150 objekte, ku prfshihen banesat, kishat dhe objekte t tjera...
KISHAT E KALASE SE BERATIT
Fig.13
Fig.14
Fig.15
Fig.16
Fig.17
Fig.18
Fig.19
Fig.20
Fig.21
Fig.22
Fig.23
Fig.24
NGA ING. RESTAURATOR,
GENCI SAMIMI
Vijon nga faqja 19
kjo vepr e muar arkitektonike,
artistike dhe historike e kalas Be-
rat po degradohej, rrzohej. Fo-
tografia e vjetr tregon mjaft qart
gjendjen e saj
konstruktive. Ne ndrhym pr ta
prforcuar konstruktivisht kt
monument n tre drejtime kryesore.
S pari, S pari, S pari, S pari, S pari, prforcuam ambientin e
altarit t kishs, t prbr nga ab-
sida, diakonikoni dhe protezisi. Am-
bienti i altarit t kishs n pamjen
nga brenda t muraturs dhe
mbuless tregonte mjaft qart rrez-
ikshmrin dhe t krijonte ndjesin,
imazhin e shembjes t menjher-
shme. Kjo, si rezultati i disa arjeve
n gjysm kupoln e mbuless s
absids, inklinimin e pilastrit ku
mbshtetej kjo gjysm kupol, dhe
uljeve t vazhdueshme t muraturs
n skajin juglindor t absids, me
gjith se ishin marr masa duke
murosur hyrjet e diakonikonit.
S d S d S d S d S dyti, yti, yti, yti, yti, prforcuam murin e
faqes perndimore pjesrisht auten-
tik i fazs s par t kishs dhe me
muret shtes me prbrs lla balte
t rikonstruksionit t kishs. Kjo
faqe murature kishte lvizur nga
vertikaliteti rreth 17 cm. Duke par
q n lartsin e mesit t ksaj mu-
rature brezat e drurit ishin pjesr-
isht t degraduar, komplet ne ar-
ritm t fusim tiranta hekuri 33mm
n t gjith perimetrin e muraturs
s kishs duke i krijuar nj lidhje
n mesin e saj.
S tr S tr S tr S tr S treti, eti, eti, eti, eti, prforcuam atin
duke ruajtur komplet konstruksio-
nin e vjetr autentik t trarve dhe
binareve me ornamentikn, gd-
hendjen e tyre, e cila ka nj rndsi
t veant specifike sepse kjo lnd
drusore e prpunuar tregon mjaft
qart se sht realizuar nga ata
mjeshtr ustallar, q punonin n
realizimin e banesave beratase me
ardak, t cilt kan prdorur t
njjtin dekoracion dhe ornamen-
tik si n gdhendjen e kolonadave
t drurit n ardak. Prve atyre q
u prmendn m lart jan kryer
edhe punime t tjera, t cilat kish-
in t bnin si me prforcimin ashtu
edhe me vlersimin e monumentit.
T gjitha kto masa prforcuese na
garantuan se t paktn ky monu-
ment nuk do t kishte rrezik pr 30
vitet e ardhshme. Sot me keqardhje
theksoj se ai sht ln pas dore dhe
nuk bhen punime mirmbajtjeje
por i jepet rndsi e veant viz-
itorve. Bhen shum studime t
hollsishme deri n detaje, duke
pasur parasysh dhe arritjet shken-
core, harxhohen fonde, p.sh (.)
thuhet se do t prdoren instru-
mente t sofistikuar t tilla si GJE-
ORADARI (pr njohjen m t deta-
juar t siprfaqeve t inkorporuar
t ndrtimit), TERMOGRAFIA (pr
t kuptuar pavazhdimsin e mund-
shme t mureve si dhe verifikimin
e lidhjeve metalike me ato t
drurit). N nj studim t fundit
mjaft interesant t botuar me titull
Shemb Shemb Shemb Shemb Shembuj t trashgimis ar uj t trashgimis ar uj t trashgimis ar uj t trashgimis ar uj t trashgimis ar- -- --
kitektonik kitektonik kitektonik kitektonik kitektonike shqiptar e shqiptar e shqiptar e shqiptar e shqiptare dhe k e dhe k e dhe k e dhe k e dhe kon- on- on- on- on-
servimi i saj; prv servimi i saj; prv servimi i saj; prv servimi i saj; prv servimi i saj; prvoja oja oja oja ojat n Kisha t n Kisha t n Kisha t n Kisha t n Kishat tt tt
e Shn Mri Vllaher e Shn Mri Vllaher e Shn Mri Vllaher e Shn Mri Vllaher e Shn Mri Vllaherns ns ns ns ns, Shn T , Shn T , Shn T , Shn T , Shn Tri- ri- ri- ri- ri-
adhs dhe Xhamis s K adhs dhe Xhamis s K adhs dhe Xhamis s K adhs dhe Xhamis s K adhs dhe Xhamis s Kuqe thu- uqe thu- uqe thu- uqe thu- uqe thu-
het: het: het: het: het:
Gjendja e keqe e kishs s Vllah-
erns ka prcaktuar ndrhyrje t
konsiderueshme strukturore dhe
integruese n vitin 1980. Ato kish-
in t bnin me vendosjen e lidhsve
metalike n vend t tirantave prej
druri t degraduara, sistemimin e
nj kordoni me imento mbi 8
kurorn murore, konsolidimin
rikompozimin dhe integrimin e fas-
ads perndimore t kishs si dhe
rihapjen e isterns nn narteks.
(Fq.101) Me vjen keq q znj. Dona-
tella Fiorani autore dhe bash-
kpuntort e saj nuk kan kuptu-
ar thelbin e prforcimit t vitit 1979,
80, 81 t cilin e shpjegova thjesht
me sipr, dhe q i zgjati jetn ksaj
kishe. N iden e projekt restaurim-
it t tyre ato i japin m shum
rendsi reklamimit t sters s ujit
dhe skajit t dyshemes mbuluar
me drrasa, sesa lirimit t oborrit
nga mbushjet ku ka dal edhe nj
kapitel paleokristian i vendosur n
muratur. lirimi i oborrit do sjell
t dhna shum t vlefshme pr vet
monumentin, historin e tij, por
edhe pr historin e kalas. Ne men-
dojm q duhet t kryhet fiksimi i
dyshemes dekorative t naosit e
cila n fazn fillestare ka qen pr
mendimin ton prej druri dhe t
lirohet pjesa posht saj e cila ka
qen e boshatisur dhe ka n mu-
ratur posht edhe nj dritare. Kto
punime mendoj se jan t domos-
doshme prve atyre q kan t
bjn me prforcimin prfundimtar
t monumentit ndrmjet t cilave
dhe tirantimi perimetral i mu-
raturs n kuotn nn ati.
4. 4. 4. 4. 4. Kishn e Ka Kishn e Ka Kishn e Ka Kishn e Ka Kishn e Katr tr tr tr trt t t t t ai prmend
Shn K Shn K Shn K Shn K Shn Kostandinin dhe Helenn ostandinin dhe Helenn ostandinin dhe Helenn ostandinin dhe Helenn ostandinin dhe Helenn
(fig.13, 15) me k me k me k me k me kod od od od od
K.134. K.134. K.134. K.134. K.134. Restauruar n vitin 1982.
Kisha sht e mbuluar me ati
druri, me mure guri me lla balte.
N siprfaqen e brendshme mbasi
sht suvatuar me lla-
balte+kashte i sht br nj dor
patinim me glqere e lesh dhie dhe
sht afreskuar e gjitha por sot n
trashgojm pjesrisht siprfaqet
t afreskuar 20,5 m. 20,5 m. 20,5 m. 20,5 m. 20,5 m. Ka nj dat
1639 n pjesn ku sht realizuar
nj mbishkrim (fig.14). Fatkeq-
sisht gjat inondats kundr fes
kisha u hoq si monument i kategor-
is s par. Kshtu u gjet rasti pr
t br eksperimente dhe msuar
pr heqjen e afreskve. Prej saj jan
hequr afresket e shn Kostandinit
dhe Helens q jan afrsisht n
madhsin natyrale t njeriut dhe
q ndodhen me sa jam n dijeni n
muzeun e ikonave Kor. Mendoj se
nuk sht e drejt q ato t qn-
drojn aty por t kthehen t vendos-
en prsri n vendin e tyre. Prve
afreskut ajo q ka rndsi n kt
monument pr mendimin tim sh-
t dhe realizimi, ndrtimi, figura e
rozets s dyshemes (fig.16) ku nj
profesor italian i historis insiston-
te se kjo rozet me kt konfigura-
cion, me kt zgjidhje artistike; me
kt mnyr ndrtimi, me kto ma-
teriale t prdorura ka lidhje me
hebrenjt dhe sht dyshemeja e nj
Sinagoge dhe nuk sht pjes e re-
alizuar gjat ndrtimit t kishs por
ka qen e realizuar aty m prpara,
dhe sht frytzuar n ndrtimin
e kishs s re.
5. Kishn e pest 5. Kishn e pest 5. Kishn e pest 5. Kishn e pest 5. Kishn e pest ai prmend
Shn Nik Shn Nik Shn Nik Shn Nik Shn Nikolla olla olla olla olla (fig.17, 18, 19) me k me k me k me k me kod od od od od
K. 112 K. 112 K. 112 K. 112 K. 112. Ajo sht nj ndrtim i
thjesht, i realizuar n vitin 1591.
Siprfaqja e brendshme sht e
afreskuar dhe arrin n
38,5m. 38,5m. 38,5m. 38,5m. 38,5m.Afresku sht me vlera ar-
tistike. Fatmirsisht para viteve
1960 kishin ardhur dhe punuar pr
konsolidimin dhe restaurimin e
afreskeve specialist
restaurator ek. Puna e tyre u
ndrpre n mes dhe pothuajse e
gjith siprfaqeje e pikturs,
afreskt, t ans perndimore
ngeln t bllokuara me merle pr
vite me radh. Ato nuk i prekte
njeri. N vitin 1982 me qen se muri
i krahut perndimor po dmtohej
ne u detyruam ta konsolidojm dhe
ta spostojm, shtyjm at n gjend-
je pothuajse vertikale duke ruajtur
pikturat murale nga brenda. Gjat
ksaj periudhe ju b dhe restauri-
mi i atis. Sot me punn e kryer
edhe nga sektori i artit n drejtim
t konservimit t afreskeve ajo sh-
t n gjendje t mir.
6. Kishn e gjasht 6. Kishn e gjasht 6. Kishn e gjasht 6. Kishn e gjasht 6. Kishn e gjasht ai prmend
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:19 PM 4
E diel, 13 Maj 2012
ARGUMENT-21
Fig.25
Fig.26
Fig.27
Fig.28
Fig.29
Fig.30 Fig.31
Fig.32
Fig.33
Fig.34
Fig.35
Fig.36
Fig.37
Fig.38
Fig.39
Fig.40
Fig.41
Fig.42
Fig.43
Fig.44
Fig.45
Shn T Shn T Shn T Shn T Shn Thanasi hanasi hanasi hanasi hanasi pran Nik Nik Nik Nik Nikolls olls olls olls olls me
kod K.112/1 K.112/1 K.112/1 K.112/1 K.112/1 (fig.20)
Kisha sht bashkngjitur me
kishn e shn Nikolls. Sot ajo sh-
t e hapur si ambient por i mbuluar
me ati dhe n fund lexohet absida.
7. Kishn e shta 7. Kishn e shta 7. Kishn e shta 7. Kishn e shta 7. Kishn e shtat t t t t ai prmend
Shn Morinn Shn Morinn Shn Morinn Shn Morinn Shn Morinn (fig.21) me k me k me k me k me kod od od od od
K.132/1 K.132/1 K.132/1 K.132/1 K.132/1 Sot kjo kish sht e rrnu-
ar ekzistojn muret dhe ka nevoj
pr evidentimin e saj.
8. Kishn e tet 8. Kishn e tet 8. Kishn e tet 8. Kishn e tet 8. Kishn e tet ai prmend Shn Shn Shn Shn Shn
T TT TTheodhosin (sot Shn T heodhosin (sot Shn T heodhosin (sot Shn T heodhosin (sot Shn T heodhosin (sot Shn Todrin) odrin) odrin) odrin) odrin) (fig.
22,23,24) me k me k me k me k me kod od od od od
K.003 R K.003 R K.003 R K.003 R K.003 Restaur estaur estaur estaur estauruar me vitin 1976, uar me vitin 1976, uar me vitin 1976, uar me vitin 1976, uar me vitin 1976,
afr afr afr afr afresk esk esk esk eske 13,2m. e 13,2m. e 13,2m. e 13,2m. e 13,2m.Kisha e Shn Todrit
sht kisha me vlera t shumfish-
ta; artistike sepse ka afresket e
ONUFRIT dhe t piktorve t
tjer, arkitektonike sepse posht saj
ashtu si tregohet n sondazhin e
ln n absid ka nj kish tjetr m
t vjetr q mendohet se shkon deri
n shek. IX apo ndoshta dhe m tej,
historike sepse n muret e saj kemi
material autentik q lidhen me his-
torin e kishave t kalas ; vet
kalas, qytetit t Beratit e me tej. N
vitin 1976 kjo kish u restaurua nga
D.R.M.K - Berat; u kthye n muze
dhe u quajt Muzeu Onufri. N am-
bientin e saj prve ikonave dhe
baldakinit t pikturura nga Onufri
ka qndruar i ekspozuar pr mbi
katr vjet dhe epitafi i Glavinics.
9. Kishn e nnt 9. Kishn e nnt 9. Kishn e nnt 9. Kishn e nnt 9. Kishn e nnt ai prmend
Shn T Shn T Shn T Shn T Shn Thanasin pran Shn T hanasin pran Shn T hanasin pran Shn T hanasin pran Shn T hanasin pran Shn Todrit odrit odrit odrit odrit
(fig.25) me k me k me k me k me kod od od od od
K.003/ K.003/ K.003/ K.003/ K.003/1 Kishs nuk i sht dhn
ndonj rndsi, , , , , ajo sht e bash-
kangjitur me kishn e Shn Todrit
dhe ekziston si muratur e pa mbu-
luar. Kisha ka rndsi t veant
dhe pr gurin e dekoruar t muro-
sur sipr absids (fig.26).
10. Kishn e dhjet 10. Kishn e dhjet 10. Kishn e dhjet 10. Kishn e dhjet 10. Kishn e dhjet ai prmend
Shn Ev Shn Ev Shn Ev Shn Ev Shn Evangjelizmon angjelizmon angjelizmon angjelizmon angjelizmon (fig.27, 29, 30)
me k me k me k me k me kod K.024.V od K.024.V od K.024.V od K.024.V od K.024.Viti i iti i iti i iti i iti i
pllaks s gurit v pllaks s gurit v pllaks s gurit v pllaks s gurit v pllaks s gurit vendosur n endosur n endosur n endosur n endosur n
murin para h murin para h murin para h murin para h murin para hyr yr yr yr yrjes pr n obor jes pr n obor jes pr n obor jes pr n obor jes pr n oborr rr rr
1844. 1844. 1844. 1844. 1844. (fig.28).
Kjo kish ka zgjidhje t re ar-
kitektonike nga ish kisha e vjetr
duke krijuar n drejtimin verior
nj hajat me harkada. sht restau-
ruar me kujdes. Fotot tregojn
qart ndrhyrjet.
11. Kishn e njmbdhjet 11. Kishn e njmbdhjet 11. Kishn e njmbdhjet 11. Kishn e njmbdhjet 11. Kishn e njmbdhjet ai
prmend Shn Nik Shn Nik Shn Nik Shn Nik Shn Nikolln olln olln olln olln (fig.31,32)
me k me k me k me k me kod K.038.Kisha ka nj pllak od K.038.Kisha ka nj pllak od K.038.Kisha ka nj pllak od K.038.Kisha ka nj pllak od K.038.Kisha ka nj pllake ee ee
n a n a n a n a n absid q mendojm se sht bsid q mendojm se sht bsid q mendojm se sht bsid q mendojm se sht bsid q mendojm se sht
viti i r viti i r viti i r viti i r viti i realizimit 1849 ealizimit 1849 ealizimit 1849 ealizimit 1849 ealizimit 1849 (fig.33).
12. Kishn e d 12. Kishn e d 12. Kishn e d 12. Kishn e d 12. Kishn e dymbdhjet ymbdhjet ymbdhjet ymbdhjet ymbdhjet ai
prmend Shn J Shn J Shn J Shn J Shn Joan T oan T oan T oan T oan Theollo heollo heollo heollo heollogun gun gun gun gun
(fig.34) me k me k me k me k me kod K.031.V od K.031.V od K.031.V od K.031.V od K.031.Viti iti iti iti iti i realiz-
imit sht n nj pllak guri e ven-
dosur n muraturn e kishs pran
hyrjes
13. Kishn e tr 13. Kishn e tr 13. Kishn e tr 13. Kishn e tr 13. Kishn e trembdhjet embdhjet embdhjet embdhjet embdhjet ai
prmend Shn Mitrin Shn Mitrin Shn Mitrin Shn Mitrin Shn Mitrin (fig.36,37)
me k me k me k me k me kod K.045 od K.045 od K.045 od K.045 od K.045 Restauruar m 1982.
Afresket t realizuara n vitin 1607,
gjithsej rreth 105 m 105 m 105 m 105 m 105 m afreske n
naos dhe narteks. Gjat restau-
rimit u prcaktuan disa faza pik-
turimi si dhe disa faza
rikonstuksioni. Sipas programit
n vitin 1982 pas restaurimit kjo
kish ju shtua itenerarit t vizitave
n kalan e Beratit.
14. Kishn e ka 14. Kishn e ka 14. Kishn e ka 14. Kishn e ka 14. Kishn e katr tr tr tr trmbdhjet mbdhjet mbdhjet mbdhjet mbdhjet ai
prmend Shn Gjergjin Shn Gjergjin Shn Gjergjin Shn Gjergjin Shn Gjergjin (fig.40, 41)
me k me k me k me k me kod K.058 od K.058 od K.058 od K.058 od K.058.
Kisha pasi ishte prdorur disa
vjet nga ndrmarjet e tregtis si
klub n vitin 1985 pas nj
ndrhyrje thelbsore duke ruaj-
tur muret perimetrale dhe duke u
ngritur nj kat u kthye n nj nga
pikat turistike kryesore m t
vizitueshme t vendit.Vendi ku
ndodhet kisha ishte
vlersuar si nj pik mjaft inter-
esante dominuese me pamje t
magjishme edhe nga autor
antike. Pozicioni i saj solli q n
periudhn e monizmit t ishte nj
nga vendet m parsore t au-
toriteteve dhe t huajve pr qn-
drime e pushime pas vizitave n ob-
jektet trashgimis.
15. Kishn e pesmbdhjet 15. Kishn e pesmbdhjet 15. Kishn e pesmbdhjet 15. Kishn e pesmbdhjet 15. Kishn e pesmbdhjet ai
prmend Kishn e Shn Sofis Kishn e Shn Sofis Kishn e Shn Sofis Kishn e Shn Sofis Kishn e Shn Sofis (fig.
42, 43) me k me k me k me k me kod K.088 od K.088 od K.088 od K.088 od K.088. sht e ven-
dosur n an t rrugs qendrore q
ndan kalan pothuajse mes pr mes
n krahun e djatht t saj. Realiz-
imit t ndrtimit i ishte shkatrru-
ar, hequr, prishur absida, ishin
zmadhuar dritaret. Kisha ishte
transformuar duke ia ndrruar des-
tinacionin dhe prdorej pr klas
shkolle. Ajo q m bri prshtypje
n vitin 2005 ishte se kishs
Ortodokse n Berat i ishin kthyer
disa objekte kulti ku ishte ndrhyre
me kujdes n restaurimin e tyre.
Edhe ky ndrtim kishte filluar t
prdorej si objekt kulti, kishs i ish-
in mbyllur dhe zvogluar dritaret e
mdha duke realizuar n vendin e
tyre dritare me maj, nj model i
shpikur nuk e di se nga kush dhe
q nuk kishte asgj t ngjashm as-
nj lidhje arkitekturore me
ndrtimin e vjetr dhe me asnj
ndrtim tjetr. Fal mirkuptimin
nga punonjsit e Degs s Monu-
menteve t Kulturs Berat ksaj
kishe n baz t dokumenteve au-
tentike neve i kthyem t rikonstruk-
tuar si absidn ashtu dhe hapsirat
e dritareve duke pasur parasysh ato
t kishs s vjetr dhe sot ajo nuk
stonon po merr pjes n arkitek-
turn e lagjes si nj ndrtim i vjetr.
Pes vendet e shenjta nuk kan
ndonj vlere arkitektonike n sipr-
faqe, por n qoft se bhen grmime
t mirfillta arkeologjike dhe zbu-
lohen gjurm t arkitekturs
ather ato marrin rndsin e du-
hur. S shpejti mendojm t bjm
nj botim t veant me materialin
shum vjear faktik t mbledhur
gjat puns restauruese me tem
KISHA KISHA KISHA KISHA KISHAT E KALAS S BE- T E KALAS S BE- T E KALAS S BE- T E KALAS S BE- T E KALAS S BE-
RA RA RA RA RATIT TIT TIT TIT TIT duke pasur parasysh t
pesmbdhjet kishat e
trashguara n territorin e kalas
s Beratit, si pr vlerat e tyre his-
torike, arkitektonike artistike ash-
tu dhe pr ndrhyrjet konsoliduese
restauruese n vite n to.
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:19 PM 5
E diel, 13 Maj 2012
LETERSIA BASHKEKOHORE SHQIPTARE
E T
R
E
G
I
M
Autori, nj nga emrat m t njohur t prozs shqipe, sjell kt krijim t tij pr MILOSAON. Prmes nj linje t
thjesht, ai jep nj histori njerzore, me nj kadenc t leht psikologjike...
NGA KIO BLUSHI
E
przishme, e veshur n t zeza, e
mbledhur grusht, xhaxhesha rrinte
e murosur n krye t ods s pritjes.
Kur vinin njerz pr ngushllim
nuk ohej, nuk vshtronte njeri n sy, zgjas-
te dorn e vockl, t bardh, t lagt e t tult,
mrmriste sa pr nj falnderim dhe, pas
nj heshtje disa sekondshe, pyetjeve thua-
jse t ngushlluesve: si ndodhi? u prgjigjej
njlloj: -Ishte mir, me oreks, mendjen e kish-
te top, prdit dilte nga liqeni, ilaet e ten-
sionit i pinte n rregull, por, pardje, n
mngjes, pasi e pim bashk kafen, u ul n
divan dhe ve kur m u kput, vari kokn
dhe u shemb n tapetE uam n spital, ia
bm hyzmetet, nj jav t tr vuajti n
koma, fliste e fliste me t
vdekuritprplitej, si t them, ja, si nj
shpend q i kan prer kokn e nuk jep dot
shpirtPor, oh, oh, para se t, -ktu xhax-
hesha vinte shamin te hundt e, pasi mbush-
ej me frym, i jepte kuraj vetes t nnriste:-
M tha ca fjal q m kan mbetur gozhd:
Ollg, m tha, m vjen shum keq q po t l
e do t mbetesh vetmSe fmijt as n
varrim nuk do t se i kemi larg, n
KanadaKto m tha ditziu dhedhe
sikur m iku nga duartM iku, m iku
prgjithmon pr t mos u kthyer
m!...Eeeeh!
N t vrtet nuk ishte tamam kshtu.
Xhaxhai nuk i pat thn si do t t le?, as:
si do t mbetesh vetm?, etj, etjN prart-
jet e tij ai prmendte nj tjetr grua, emri i
s cils nuk e di prse m kujtonte vargjet e
Petrarks.Duke qen n prag t vdekjes kjo
bm prcillej hidhshm, dhimbshm, pasi
ngjante m tepr se nj tradhti, sepse emri i
gruas s panjohur, -Terezina,- i prkiste nj
historie t largt, para lufts s dyt
botroreFakti q n trurin e xhaxhait kish-
te mbetur e ngulitur dhe ishte ngjallur pikr-
isht kjo grua, nj italiane e panjohur, me t
ciln xhaxhai ishte ndar e nuk kishte ko-
munikuar kurr, as me letra, e bnte kt
histori tepr t habitshme, cingrise, dys-
honjse, nj ndjesi pabesie.Por pr kt
xhaxhesha nuk iu rrfente vizitorve. N
spital, teksa i qndronte te koka, ajo nxehej
dhe e shante t shoqin, pavarsisht se ishim
edhe ne atyLargohej e murrtyer, dilte jas-
ht, n korridor t pavionit, qante, shkulte
faqet, korba un, ky ka lojtur, ky po m tur-
pron tani n pleqri, pu, pu, pu!e kthehej
vetm kur xhaxhai, i pavetdijshm e i pafa-
jshm merrte frym me zor, a thua se kishte
br vrap nga liqeni, por pas nj pushimi t
shkurtr, i kthehej prsri TerezinsMe
gruan e panjohur xhaxhai komunikonte pa-
pritur e pa kujtuar her italisht, her shqip-
italisht, her pakuptimrish..Shumica e
fjalive nuk i dshifroheshin dot, prve em-
rit t prvem Terezina, emr q u jepte nj
kuptim t frikshm e misterioz fjalive t tij,
si nj maja e hedhur mbi brum
Sa largoheshin vizitort ngushllonjs
dhe mbeteshim vetm ne t familjes, xhax-
hesha gjallrohej, drejtonte trupin e, me nj
z t kthjellt, m pak t przishm, thrriste
pran vetes gruan time ose nj mbes t saj
dhe i pyeste: - H, i mblodht? Sa jan br
deri tani?...Mbesa hapte bllokun dhe i rapor-
tonte shifrn, t ciln, kur gjente ndonj
pauz, diku mes zierjes dhe servirjes s kaf-
eve, pasi e kishte mbledhur ndrkoh
shumn e parave q ishin hedhur nga ngush-
lluesit n tabakan e kafeve, raportonte -
SANTA TEREZINA
Shiko se mos harrosh t shnosh emrin pas
do shifre, h, shpirt e xhan! Se borxhe jan
kto, do t lahen pr s gjalli! ...Vetm borx-
hi nuk lahet e nuk tretet as n at bot!
Nuk ka m t keq se nj borxh q nuk la-
het, mos e harro kuuuuurr kt! I shkreti,
kt ma thoshte prdit! Iku, po ama nuk na
la asnj borxh!
Kur mbesa, ose ime shoqe nuk i dinin
emrat e atyre q linin para n pjatzat e filx-
haneve t kafeve, i afroheshin me kujdes
xhaxheshs dhe e pyesnin n vesh pr em-
rin e ngushllonjsit t porsaikur e m pas
shnonin emrin bri shifrs s parave t lna
n shenj respekti pr xhaxhain e ndjer.
-Zotin Kudret me siguri q e njihni, - na
tha xhaxhesha, pr t shmangur pyetjet e
mbess. Ky ishte nj i moshuar me gjysmn
e trupit t djatht t paralizuar. Gruaja e tij,
teksa po mundohej ta rehatonte t shoqin n
karrige, na tha se i vinte shum keq q po
vinin kaq von, n ditn e tret t vakis, se
ja, ju e shikoni vetdhe bri me shenj nga
i shoqi, i cili nuk i komandonte dot kmbt
dhe sidomos dorn prshndetse, ndaj zg-
jate t majtnEdhe pr tu ulur n karrige
burri i saj kishte ca vshtirsi. -Ky donte t
vinte n varrim, po ne nuk e lam, se ja, ju e
shikoni vet.-prsriti gruaja e tij me nj
keqardhje t sforcuar
-Ka qen profesor n universitet zoti Ku-
dret, - shtoi xhaxhesha ime duke na paraqi-
tur t porsaardhurit, - kan pas qen bash-
jetn, kuptimin me absurdin!Profesori
ngjante me nj njeri q i ka prer lidhjet me
botn, me t shoqen, jo dhe aq nga paraliza e
nga pafuqia, po nga bindja se nuk ia vlen ta
kundrshtosh e t shfaqesh kundr, as pro,
sa her, apo kurdoher, nse nuk ke energji
t mjaftueshme t prballeshNuk e di
prse, por po m plqente t besoja q ky
profesor, tashm i rrgjuar fizikisht, i lodhur
nga humbja e t afrmve, pse jo edhe nga nj
rrugtim zhgnjyes, tepr i gjat, kishte ar-
ritur n prfundimin n finish t jets se
pushtetet i merr n dor gruaja.-d.m.th. ai
tjetri!- dhe burri, sado i fuqishm t ket pas
qen, kthehet n nj gjalles t teprt, t pafu-
qishme e t padobishme...Habitrisht kjo
nuk qenka dobsi, por sipri! Nuk m kishte
ndodhur kurr ta prekja ksisoj dorzimin
pa kushte t nj burri, i cili dikur kishte pas
qen nj dikush me emr dhe autoritet, jo
vetm n familje, po edhe n kryeqytet!
-E pini duhanin? - e pyeta e i zgjata pa-
ketn. Profesori m pa me ca sy t shuar e
nuk bzajti. - Duhanin, e pini, profesor?
- E ka pas pir shum, -ndrhyri e shoqja,
- po tani doktori i tha ta ler dhe ky bri si
bri dhe e laE la sa u paralizua, jo se u
bind!Nga malli pr fmijt, tani e kam ni-
sur unNuk na del hesapi, se n pension
jemi, po un e ndez se nuk duroj dot, sido-
mos kur pi kafePor ky ama e la!
-Ajo e pi, - belbzoi pas pak profesori. - Ajo
e pi E pi!
-Ndize fshehur, - i thash miqsisht, n
vesh, se mu duk sikur atij iu ndez malli pr
nj cigare pas kafesProfesori m vshtroi
me dyshim, heshti nj hop dhe pas pak
mrmriti:
-M duket sikur e pipor e pi fshehur, e
pi me mend, sidomos kur fleE ke provuar
ndonjher se ato q ti krkon shpirti e nuk
ti le trupi apofamiljati bsh me
imagjinat?...Njlloj sht, dgjom mua: si
ti bsh vrtet, si ti bsh me mend, ndryshi-
mi sht fare i vogl! Ja, mua edhe n gjum
m duket nganjher sikur e ndezKjo nuk
e merr vesh kuuuuuuurr!As doktori! As
trupiSe njeriut i plqekan m shum gjrat
e ndaluara, q i bn fshehur, nn rrogoz, se
ato q i bn hapurNj cigare e ndaluar, q
pihet me mend, shijon ku e ku m shum se
nj paket e tr!....Apo mos e kam gabim,
h, si thua ti?...- profesori nnqeshi, si t
kishte realizuar me shum mundim, por me
sukses nj hile hakmarrse. M kishte
nnritur n vesh, duke i artikuluar rrokjet
me nj gjuh t ntrashur e t mezideshi-
frueshme pr t br, sipas tij, nj si mar-
rveshje t fsheht t fjals mes burrash.
Nuk e di se si ndodh me trurin e njeriut,
por sa her ime shoqe m pyet kush t mori
n telefon?, automatikisht m krijohet nj
lidhje e pashpjegueshme mes objekteve dhe
ndodhive q duket se nuk kan asnj lidhje
dhe q un, sado prpiqem, nuk e shpjegoj
dot se si dhe pr arsye ndodh kjo dukuri.
Kshtu, njlloj si profesori q i duket sikur
pi cigare n ndrr, fshehur doktorit dhe
gruas, e kjo i jep knaqsi, edhe mua, pikr-
isht n astin kur ime shoqe m pyet me nj
indiferenc t shtirur kush m telefonoi, nuk
e di pse m mbin n sy macja e shtpis, ui,
e cila, sa her un shkoj n banj m ndjek
pas, q edhe ajo, njkohsisht me mua t
urinoj te pjata e dushitNdoshta se era e
urins, njlloj si crri i celularit, e ndillte pa
dashje edhe at t urinonte n banj, ashtu
si e ndjell gruan time crri i celularit
timT tilla budallallqe e prqasje krejt pa
k me tim shoq student n Bolonj, n
ItaliI pren studimet dhe u kthyen kur pla-
si lufta se donin t merrnin pjes n lirimin
e atdheutApo jo, zoti Kudret?
-Eeeeeeeeeeeeeeeeeh, njashtu, njashtu!!-
rnkoi gjysm i paralizuari, i cili me zi mer-
rte frym prej ngjitjes s mundimshme t
katr kateve. Pas ktyre informacioneve me:
ky ka qenerdhi pyetja rutin: po si ndo-
dhi, moj Ollg? Xhaxhesha filloi t rrfej
tekstin q un tashm e dija prmendsh e
rrezik t m fanitej edhe n gjum: Ishte mir
e bukur, ilaet e tensionit i pinte me rregull,
nuk lajthiste kurr, dilte do dit nga liqeni,
e pim bashk kafen, kur, fap u kput
dhePr t mos dgjuar kt shpjegim t
strprsritur, i cili me siguri do t m fan-
itej edhe n gjum, shkova dhe u ula pran
ish profesorit gjysm t paralizuar, t cilit i
qe shuar frymmarrja e po dgjonte i
prhumbur, me syt e ngulur n nj pik pa
referenc e pa interesNdoshta ky nuk e di
as prse e kan sjell ktu, mendova. M
mir, thash me vete. Ky nuk ka lidhje me
vdekjen e nuk i intereson t komunikoj as
me ne t gjalltNdoshta nuk e di q i ka
vdekur shoku i ngusht.Aq m mir! I pas-
ka shkputur t gjitha marrdhniet me
botn. Nuk dgjon, nuk i interesoka asgj. I
shikon njerzit si objekte t lvizshme, gjith-
sesi skllevr t s njjts shtys: mbijetess
me do kusht!Oh, sa mir duhet t jet kur
njeriut i shuhet kufiri q ndan vdekjen me
Koka e vajzs- Velaskez
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:19 PM 6
E diel, 13 Maj 2012 TREGIM-23
lidhje e pa kuptim, t cilat sht turp tia
thuash nj bashkbiseduesi normal, nuk e
di prse m erdhn e mu ngjitn n tru si
amakiz i riprtypurNdoshta truri im
kishte filluar t prodhonte asociacione t til-
la pr tiu shmangur bisedave t kota e bezdis-
se, pa dobi pr vesht e mi, biseda q i ripr-
typja me durim, vshtirsi e acarim, pavar-
sisht se bhej fjal pr vdekjen e xhaxhait
tim. Dhe ashtu si ui, e cila, prej pleqrie
kishte filluar ta lshonte iin ku t mundej,
npr kolltuqe e divan dhe tr shtpia qel-
bej er urin maceje, edhe mua m dukej
sikur, n nj ast t paprshtatshm nuk do
t prmbahesha dot dhe mund t lshoja fjal
dhe reagime q mund t mbanin er, duke
shkaktuar, n mos sherr dhe habi, kputje
t fillit rutinor q na lidh me botn
Teksa po prsiatesha ksisoj, vjen e ulet
pran meje ime shoqe dhe m thot n vesh
se xhaxhesha krkonte ta oj n shtpi, me
makinn time, profesorin, shokun e xhaxhait
q e pi cigaren me mend. Patjetr, i them.
Gruaja kushedi prse po rrinte pran meje
me bllokun e shnimeve n prehr e nuk po
ikte. - Sa u bn? - e pyes krejt padashur. Ajo
hapi syt e m thot me mrmrim: - Po ty
t duhet?- Hi, kot!- Mos pyet kot!- Mir, nuk
pyes kot Gruaja akrriti syt, u mat t
fliste, por nuk foli. E trembur se mos ky ab-
surd prfundonte me ndonj sherr, sherr q
domosdo do t prcillej me z t lart, shkoi
n aneks, duke m drguar q andej ca me-
sazhe gjysm me habi e gjysm me
krcnimKjo situat mua uditrisht m
ngazllente!
Duke e mbajtur profesorin nga kraht, m
n fund, zbritm katr katet posht, n
tok Me mundim e rrasm profesorin n
sediljen e par. Pasi u rehatua, ai m hodhi
nj vshtrim falenderues t przier me
keqardhjen e nj njeriu t pafuqishm q nuk
dshiron t bhet barrNuk kisha marr
kurr nj falenderim t till, pa fjal, pa
hipokrizi, pa shtirje. Ndjeva simpati pr at
burr q i ishte dorzuar fatit pa
kushte!Sepse m kaploi nj dshir pr ta
nxjerr, qoft edhe prkohsisht, nga ajo
gjendje e pashpres vagullie. Sa u nism fill-
ova t tregoj jo pa qllim se xhaxhai im,
shoku i tij i rinis, n ditt q kishte pas rn
n koma, prmendte emrin e nj t dashurs
s tij n BolonjTi me siguri do ta kesh
njohur, i thash. Duhet t ket qen e bukur,
apo jo?Se edhe n kaplli vetm at
kujtonteXhaxhess i vinte shum keq,por
ai nuk e kuptonte se.
Profesori m dhuroi nj buzqeshje t
paqt; e ndjeva se edhe atij i erdhi mir q e
kisha hedhur aq larg n koh. Ndoshta n
ato aste ai po prfytyronte fytyrn e s
dashurs s xhaxhait tim, apo edhe t ndon-
j prej t dashurave t tij n ItaliE lash
paksa n ato kujtime t kndellta e t larg-
ta dhe vazhdova: -Xhaxhesha, kur e dgjon-
te, nuk e prmbahej dot, nxehej, qante, shan-
te, e mallkonte dukej si e zn n
arkdilte jasht n korridor, duke folur me
z t lart: -Pu, pu, pu! Un kam shkrir tr
jetn me kt faqezi, i kam shrbyer si ta
kisha fmij dhe ky, edhe n prart, e pr-
mend vetm at! At, italianen! Haram!
Haram i qoft!
-E ka thn un, t gjith burrat jan t
poshtr, jan vlla i qenit, - shfryu gruaja e
profesorit pas nesh.
- por, pas dhjet minutash xhaxhesha
kthehej e i rrinte pran shtratit, te koka, si
t mos kishte ndodhur gjPor ja q, pas ca
minutash, xhaxhai fillonte e prplitej e
fliste prsri prartNprdhembte jo
emrin e xhaxheshs sime, me t ciln kishte
kaluar nj jet, po at t italianes, me t ciln
kishte mbi gjashtdhjet vjet q ishte ndar
Dhe fillonte i njjti avazXhaxhesha nxe-
hej, shante, dilte jasht e murrtyer, po prap
kthehej dhe i rrinte te koka me shpres se
skenat e torturs nuk do t prsdyteshin
mNuk i del shpirti se e mundon ajo, -m
tha nj dit xhaxhesha, e handakosur dhe e
cfilitur, ca nga lodhja e ca nga pagjumsia, po
m shum nga prartjet e vazhdueshme, skan-
daloze, terrorizonjse e zhgnjyese t t shoqit
q kushedi prse po tregohej, n fund t jets,
aq i pamshirshm e mizor Ndoshta ngaq
nuk ishte n vete, e shfajsova un, apo jo?
-M keq q ishte n koma e pa vetdij, se
e drits...
-Terezina -prsriti profesori. -Santa
Terezina! Ishte vrtet nj Santa!
Mu duk sikur gruaja fantazm kishte be-
hur papritur e profesori po donte ta prkd-
helte me nj z t shuar e t kadifenjt, sikur
kishte frik se mos e zgjonte nga nj gjum i
thell Nuk di se si mund t tinglloj aq
bukur nj emr njeriu!Santa Terezina!
Nuk m kishte ndodhur ndonjher q sh-
qiptimi i nj emri mund t portretizoj nj
t panjohur. Nga zri dhe nga shqiptimi i
emrit Terezina automatikisht ndrtova fy-
tyrn dhe cilsit e asaj gruaje q kishte pas
dashur xhaxhai im para gjashtdhjet e ca
vitesh. Nuk ishte e nevojshme t pyesja se si
i kishte pasur syt, flokt, zrin, buzt,
trupin e sjelljen e se si kishte br xhaxhai
dashuri me nj grua italiane q ndoshta nuk
jetonte m e q prartjet e xhaxhait tim,
para vdekjes, e kishin ringjallur. Ndoshta
emri i Terzins e kishte shtyr edhe profe-
sorin t ringjallte e t ndillte ndrkoh t
dashurn e tij t harruar e po thosh emrin e
Terezins ndoshta pr tiu fshehur gruas dhe
vetesA nuk tha se edhe cigaret e ndaluara
q i pinte me imagjinat e se kjo i jepte
knaqsi t parrfyer? Me sa duket kt kup-
toi edhe gruaja e profesorit se nuk duroi
gjat dhe shfryu:
-E kam dgjuar edhe un kt
histori!.Xhaxhai yt ishte i sinqert, ia kish
treguar Ollgs historin me italianknPo
dera e apartamentitKrkova leje t
largohem...Ata m ftuan pr kafe, po un u
thash se nxitoja.Profesori m mbajti
pllmbn gjat, shtrnguar, nuk m lshon-
te, pa thn asnj fjal. Syt e tij ishin t lng-
zuar, krkonin mbrojtje, mshir, ndjes,
mirkuptim, pafuqi, paqe, dika e przier,
dika mes drits dhe errsirs, pr t ciln
nuk un gjej dot nj fjal m prcaktuese. Jo
vetm syt e kan kt mundsi shprehjeje,
po edhe duart, edhe trupi!
-Nuk ka gj m t mir se harresa,- bel-
bzoi profesori.- Nuk ka gj m t keqe se kur
t ndjekin pas kujtimetDgjom mua, nje-
riu vdes ather kur harron, kur nuk mban
mendUn jam fatkeq se nuk kam vdekur,
kurse xhaxhai yt tani duhet t jet i
lumturjo se vdiqpor se nuk ka asnj
mundsi t vuaj nga kujtimet!Se nuk ka
m torturSe nuk ka kush tia vras, tia
ndyj e prdhos kujtimetSe nuk e ndjek si
nj qen i trbuar e kaluara Apo mos e kam
gabim?
Sa m tepr largohesha prej tyre, gropa e
nj angushtie m bhej edhe m e humbellt.
Nuk doja t kthehesha n shtpin e xhax-
hait t ndjer. Na, futja kt nn gjuh,
aman! Ky z bubullonjs shoqrohej me pam-
jen e gruas s profesorit, teksa i hapte nof-
ulln dhunshm pr ti futur nn gjuh trini-
trinn, vizion q nuk m shqitej nga mendja
e nga sytProfesori nuk donte ta merrte
trinitrinn, gj q ia shtonte gruas panikun,
ndaj ajo m urdhronte: -Hapja me zor gojn,
se ti je m i fort, futja, aman, futja kt nn
gjuh, se ky nuk e shikon? Ky krkon t
t vdes me zor....Qyqja un m gjeti!
Nuk e di pse ndjehesha aq i lodhur, i kpu-
tur, i br. Ishte i njjti dekor, t njjtit njerz,
t njjtat biseda, e njjta nakatosje frymsh,
naftaline, duhani e llafesh standarde,
ngushllueseMbylla syt, po nuk i mbyllja
dot vesht, aq m pak portat e trurit. E ja kur
ja bri crrr celulari n xhep. Nuk kisha asn-
j dshir ta hapja e t shihja kush po m dr-
gonte disa fjal me at shpikje elektronike q
tash quhet mesazh. E gjith kjo histori m
kishte kputur dshirn bashk me ngasjen
e natyrshme pr t komunikuar me njerz t
ndryshm e aq m pak me t njohur e t
afrm, apo, si quhen rndom, t dashur t
familjes. Nuk doja t dgjoja as xhaxheshn
q po tregonte pr t mijtn her se si na kish-
te ln xhaxhai, as frfrimn e fustanit t
zi t gruas time a t mbess gjirokastrite q
servirnin kafet e mblidhnin parat nga filx-
hant e kafeve Doja t ikja n kuturu, t bja
nj si arratisje, po nuk mund t ikja nga vet-
ja. N t vrtet nuk kisha as edhe nj mund-
si dhe as fuqi t arratisesha prej atij mjedisi
ku vdekja kishte zbuluar n heshtje, qetsisht
e me detaje fytyrn e kohs dhe t jets q
bjmIsha i kapur rob, nj i burgosur i lir,
i mbrthyer n karrigen e vdekjes e t ngush-
llimeve, shumica e t cilave ishin, padyshim,
fallco
-T drguan mesazh, nuk e dgjon?
Ime shoqe e kishte dgjuar crrin, si za-
konisht. Ajo kishte ardhur e qe ulur ngjitur.
Po priste gjoja si e shpenguar q un t nxir-
rja celularin nga xhepi dhe ajo ta shihte, ash-
tu, kot, se kush m kishte drguar mesazh.
- H pra, hape, shikoje
Na, futja kt nn gjuh, aman! E urre-
va kt shpikje t ndyr q quhet celular, edhe
trinitrinn, q t shptoka nga nj vdekje e
sigurt!...Ndoshta se mu duk q prej tij do t
m vinte lajmi i vdekjes s profesoritDo t
doja t kisha aq kuraj e aq guxim sa ta mer-
rja e ta hidhja nga dritarja, pr t shptuar
njher e mir nga kjo hapje me dhun e nof-
ulls pr t m futur nn gjuh trinitrinn
dhedhe celularin Nxora celularin nga
xhepi dhe ia dhash gruas. Ajo e hapi dhe me
qetsi dhe tha:
-Nuk qenka me rndsiNgushllim qen-
ka
Nuk ka gj m t mir se harresaNjeriu
sht i lumtur vetm kur vdes, se nuk kujton
dot asgjA thua t ishte gjall profesori?-py-
eta veten. Apo mos ishte bashkuar me xhax-
han dhe kishte shptuar, njher e mir, nga
kujtimet?
Gruaja e mbylli celularin, ma la n dor, si
nj objekt t vdekur dhe shkoi n aneks pr t
gatitur kafet e radhs pr njerzit e tjer q
priteshin t vinin pr ngushllimet e rastit
kurvat e Italis, jo! As kur bhen gati t ven
n at bot e as kur zen t flasin
prart!...Bhu cop ti, trete jetn pr kta,
kot q kot! ...Edhe me nj kmb n varr k-
tyre pr ato edepsze do tu qaj
shpirti!....Iiiiiiiiiiii, sa turp!
-Qepe! - hunguriu papritur profesori, -
qepe t them! Qeeeeeepe!
Frenova, padashur. Prapa nesh, gruaja e
profesorit, e trembur, u zgjat t verifikonte
t shoqinDgjova t belbzonte dika t
till prapa qafs sime: -Qyqja, mos i bjer
dambllaja! Ububu, m gjeti! - Profesori po
shkumbzonte, qe br meit n fytyr, drid-
hej e mezi frymmerrte. Kujtova, i pataka-
sur, se mos vrtet do t binte n paraliz t
plot. Prapa nesh po u binin borive maki-
nat, kisha zn rrugn, nuk dija t bja, t
thosha, sit dija nga ky ngr i papritur!
-Nuk ke t drejt, jo, nuk ke t drejt, joooo!
- rnkonte e klithte profesori.
-Na, futja kt nn gjuh! - m urdhroi
gruaja.
-Nuk dua, nuk dua!
-Mir, mir, qetsohu, aman, sese un e
gjora pa t keq e kisha.!
Pr fat nuk ishim larg shtpis s tyre.
Gruaja zbriti menjher ta ndihmonte t
zbriste, duke nxituar ti hapte gojn e ti fuste
nn gjuh trinitrinn. Profesori tashm qe
br plotsisht i pafuqishm, nj i dorzuar
q nuk piptin dot e as nuk do t
kundrshtojE uam thuajse hopa deri te
dihetka barku nxjerr bardhaku!
Nga frfrima dhe frymmarrja e ndjeja
se si po reagonin ata t dy, burr e grua, pas
rrfimit tim. Kisha ndaluar n semafor, ksh-
tu q munda t vzhgoj fytyrn e profesorit,
ndrsa n pasqyr edhe t gruas s tijMos
bra gabim q e hapa kt histori?... Profe-
sori mori frym thell e pas pak mrmriti:
-Eh, Terezina, Terezina
-Po, po, tamam, Terezina! Kshtu e kishte
emrin ajo italiania
Jo vetm zri, po edhe syt e profesorit
qen br t ngroht, t flashkt, ndr-
rimtar, si t nj njeriu q sapo t kishte
mbrritur nga nj tjetr koh e nuk po pr-
shtatej dot n stacionin e ri me ndryshimet
ti mor ditzi e lumzi q nuk m ke rrfyer
asgjke katranosur andej nga Italia, ?
Apo mos ke ln edhe ti ndonj kopil si ata
q ishin n Rusi e q tani po bhen burra dhe
po i nxjerrin t palarat?...Mos je edhe ti nj
nga kta, ?
Profesori ktheu kokn nga un. Mu duk
sikur po m krkonte t ndrhyja, ta
prkrahja Ky grmr pa vler e n dukje
pa kuptim mes pleqsh gjysm t paralizuar,
prve bezdis, mos ishte edhe nj si
parathnie?Njeriu gjithmon kthehet te
vetja, edhe kur sht e panevojshmeT
gjitha grat e bots jan njlloj, falin, por
nuk harrojn!
- Dgjom mua ti, kta nuk i harrojn dot
Saint Germain en Laye. Portreti i Lili Texier-gruaja e pare e Debusy
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:20 PM 7
E diel, 13 Maj 2012
24- LETERSIA
S S
P
R
O
V
A
Autori shquhet pr nj poezi t thjesht, e cila komunikon me nj regjistr shum social. Duke mos
prdorur figuracion t koklavitur, autori sht i sinqert n ndjesit e tij poetike
NGA BESNIK MYFTARI
Nj miz
Nj miz
U fut n nj dhom
T errt pa dritare
Me er lagshtie myku vjetrsie
Brenda dy veta
T shtrir n shtrat
Me syt t mbyllur
Hundt paksa t nxjerra
Nga mbulesat e palara
Prej kohve q nuk mbaheshin mend
Zhurms s bulzave t ujit
Q rridhnin prdrejt dyshemes
Nga muret e kalbura
T mbuluar nga shtresat
E pluhurit disavjear
Iu shtua knga e mizs kureshtare
Q fluturonte nga nj krevat n tjetrin
Nga nj kok n tjetrn
Nga nj hund n tjetrn
Nga nj sy n tjetrin
Prcillte mesazhet pa i shtrembruar
Me lehtsin e krahve t saj
Nj dor e that
Dal nga mbulesat erndyra
Pas krevatit
Mizn krahleht e shtypi
Dhe n dhomn e errt pa dritare
Zhurma e bulzave t ujit
Q rridhnin prdrejt dyshemes
Dgjohej pa kngn e mizs kureshtare.
*/*
Shkuma e errave
Era e lindjes mbaroi
Pema e shtrembruar
Drejt perndimit
Gjethet pr vete i mbajti.
Tufani i perndimit filloi
Pema e shtrembruar
Drejt perndimit
Gjethet n ajr i lshoi
Pr t u lehtsuar
Degt n kundravajtje jan
N autostradn e historis
Q nuk t fal.
Pema e shtrembruar
Nga errat q sdihet nga vijn
Degt i kputi
Dhe historin dgjoi.
N autostrad ajo nuk donte t hynte
Por errat e shtyn
Dhe e lan pa gjethe
Pa deg
T brisht si nj vark me vela
N mes t oqeanit
Q shkumzon nga errat
T ardhura s dihet nga ku.
*/*
Qepa
Knga e Bob Dylanit
Orn 12 lajmroi
Dhe pas saj filluan radiolajmet
Mbulesn shtrova mbi tavolin
Katr pjata t shoqruara me
Katr gota
Katr pirun dhe nj brok me uj
N mes pr drejtpeshim
Kofi Anan takoi Sadamin
Dhe paqe bri Amerika
Tiganin vura mbi sob
Pasi nj vatr kisha ndezur
Dhe hodha vajin
T ardhur s dihet nga ku
Jelsin 3\4 e qeveris
E zvendsoi si do 6 muaj
Dhe nuk kuptohet pse qeveria
Nuk ndrron at
Mora nj qep gjysm t madhe
Me ngjyr t kuqe
Dhe n dor m ngeli
N Shkodr 60 vet
Prmbysn shtetin
Dogjn zotin
Katolik dhe mysliman
Vodhn dhe ikn
U zhdukn si nga nj shkop
Magjik i nj magjistari
Me doreza t bardha
Dhe cilindr n kok
Q t vrtetn e fsheh
N dhjetra xhepat e smokingut t tij
Me nj thik t mprehur jo shum
T kuqin i hoqa qeps
S bardh me flet shum
Dhe thelbin fillova t ia krkoja
Flet pas flete
T holla ishin t parat
Dhe me er ato nuk mbroheshin
Syt me krshri vshtronin
Qepn q zhvishej pa muzik
T trasha jan flett
E qendrs dhe me er
Syt mi mbushn me lot
Dhe thelbin nuk e pash
Nj t puthur ndjeva n qaf
-Qelbesh n era qep- m tha
Shoqja ime dhe dritaren hapi
E n vask m shoqroi
Si nj t verbr dhe rrobat
M i hiqte nj e nga nj me
Muzikn e Joe Cocher-it.
*/*
Dollia n nj klub t Milanos
M falni djema
Festn nuk dua t jua prish
Gzuar.
Do t desha nj dolli
T ngrija jo n vetmi
Nirvana shoqri m bn
Nprmjet xhuboksit
Radh nuk m l pr t folur.
M falni djema
Festn nuk dua tjua prish
Gzuar.
Gota e boshatisur
Vetmin nga thellsit e saj
M sjell nuk m shikon
Me buzt e thata nuk m puth
Dollin doja q t ma dgjoni
Pr nj foshnje
Q nj plumb 100 her m i vogl
Shum m pak i brisht
Kraharorin e pa formuar shpoi.
M falni djema
Festn nuk dua tjua prish
Gzuar.
Krijesa 50-vjeare
Mykur n nj magazin t kalbur
N pritje t t vetmit fluturim
Folen e kallashnikovit zaptoi
Pa vetdije.
Pas nj oshtime
N ajrin e pastr pa form
U krodhe udhtim kuturu
Si nj gjethe rn nga pema
N vjesht.
M falni djema
Festn nuk dua tjua prish
Gzuar.
Udhtimin e mendur
Eksitimin e liris
Nuk donte kurr ta mbaronte
Plumbi i ndryshkur
Devijonte pallate t pasuvatuara
Pleq t lodhur nga jeta
Por t friksuar
Gra 100-kilshe
T rinj erndyr
Goca n kulmin e jets
Pa bukuri
Pemt lakuriqe
Me sythe mbushur.
M falni djema
Festn nuk dua tjua prish
Gzuar.
Fluturim t prjetshm
Endrronte ai
Ti kallte frikn
do njrit q i kalonte afr
Krcnim n lvizje
I kundrt i Batmanit
N miniatur
Qeshte e fluturonte
Qeshte e vraponte
Qeshte e krcnonte
Qeshte e qeshte.
M falni djema
Festn nuk dua t jua prish
Gzuar.
Kur nga ndrra u zgjua
Dhe ligjin e ksaj bote
Q do gj lind jeton e vdes
Kujtoi relik i kot
Pluhuri dherat koha ta varroste
Si mijra bashkvllezrit e tij
Q arkeologve rrogn ua japin
Vendosi me vete t marr
Nj jet t shkurtr si t tijn.
Nj foshnje
Q kt bot t mendur
Nuk e pa as kuptoi as jetoi.
M falni djema
Festn nuk dua tjua prish
Gzuar.
Foshnja nuk sht
Ktu afr
As plumbi i ndryshkur
I mendur n rrugt e Tirans
Qiellin e saj
Kan pushtuar me mijra t tjer
Si karkalecat fushn me grur.
*/*
Furgoni
Furgoni frigorifer
Rrugn mori
Pr t kaluar
9 fusha
9 male
9 lumenj
Vdekjen mbyllur n frizer
Sipr gomave q shkelin
Gjakun e prthar nga dheu
Q thithte jetn dhe s donte
T lshonte pjelln
N Beograd t prfundonte.
Furgoni frigorifer
Npr nat vraponte
Errsira e shpirtrave
Mbi t ngarkonte.
Ushqimin pr bajlozin e zi
Rrethuar nga cackej q sofrn
T ia pastronin pas darks
Mbushur me vdekje.
Furgoni frigorifer
Gara bn me kalorsit e vdekur
N natn e hidhur t Ballkanit
Q nga gjumi mesjetar
Zhurmn e motorit dgjon
Dhe m thell zhytet
N knetn historike.
*/*
Klandestini
Kishte nj ndrr
Prgjat fytyrs
E gjat
Sa hija e avionit
Q rrotullohej rreth
Bots
Kishte nj ndrr
Ndr syt e qeshur
Q shikimin ndrthurnin
N zenit
Dhe tiparin shklynin
T bots
N krkim
Kishte nj ndrr
Ndr flokt e shthurur
Nga era e detit
Mbushur me anije
Q cepat lidhnin
T bots pa mbarim
Kishte nj ndrr
Ndr kmbt e lidhur
Nga pasaporta
Shtete
Kufij
Dhe u b Klandestin.
*/*
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:20 PM 8
E diel, 13 Maj 2012
LETERSIA BASHKEKOHORE -25
MIHALLAQ LUARASI
Im at
Kur vdiq, ishte tridhjetegjasht vje.
Guri i vjetr i varrit t tij e thot kt.
Por ai nuk e di se djal mbylli nn t...
*/*
Nj grimc
N kt Pafundsi
Univers i Madh
lmsh galaktikash
Nj grimc jam e Gjithsis.
Bart n vete,
veset e grimcs
virtytet e trsis.
*/
Buzt e Vdekjes
Si dy venduza t lagsht
buzt e Vdekjes
cukin shpirtin tim.
(1973)
*/*
Deti e Pulbardha
Shpirti i madh i Detit dremit.
Stuhit e furtunat-ndrydhur n thellsi
fosilet e dashurive t dikurshme
fshehur n fundin e tij
Ndjenjat-ngurtsuar
n korale shumngjyrshe;
humnerave-heshtje e prjetshme.
Asgj nuk t kujton
gjeniun zhurmmadh,
kershtat e valve thinjoshe,
tallazet q puthnin qiellin,
ern q me t uturinte
hovet e tij t furishme.
Thell, shpirti I detit fle.
Mbi siprfaqen e qet
pasqyrohen ret-t bardha
si qingja n nj fush t blert.
Enigma e syve t tij,
vjollc n agim,
t kaltrt pasditeve,
ngjyr plumbi muzgjeve.
Mbshtetur kryet mbi kraht
q prqafojn botn brigjeve,
vigani dremit
n paknaqsin e tij t prjetshme.
Befas
mbi shkrettirn e hirt t ujit
nga nj re mjegullash
pikuar hareshm prej qiellit
shfaqet nj pulbardhz e re.
Kraht e saj t bardh
si vela t nj lundre qiellore
cukin mbl rrudhat e Tij
syt hetues t zogs
zhbirojn n thellsi,
por Deti hesht n gjumin e zi...
Ajo ngrihet lart
e lshohet mbi t det me vrtik,
srishmi me flatra e fshik,
frushkullima e krahut fildish
prshkohet mbi trupin e tij
si shpatz e mbl q ish,
e ohet lart prsri.
Ngulmon pulbardha
n kapriin e saj e nuk ik...
.................................
Ja, deti hap syt e prgjumur
lviz nj qerpik...
sheh zogn n sfondin e qiellit
trupin e tejpashm nn rrezen e diellit,
e rrudhat i shtohen n ballin e lodhur.
Ajo lshohet pingul
e zhytet n gjirin e gjer
shkuma prplaset
me gjm e potere!
Koralet po zgjohen
Turfullojn krifat e luanve t lidhur
Shungullojn prej fundesh furtunat.
Pulbardha e grish Detin
n loj t uditshme dashurije,
zgjon vrullet rinore t tij!
Prshknditet fytyra e viganit
Strkalash, nn dritn-inxhi!
Rrezet thyhen n miriada
iklima pasqyrash
q vallzojn rreth nuses s bardh.
Syt e Detit qeshin e qeshin
Bhen ndrrimtar...
N dejet ku rridhte mrzia
Ritme lvrojn si m par...
..............
Por,
pr pulbardhn aq ishte loja
kaprii gazmor kureshtar...
Ajo flatrat desh t provonte
aftsin e saj femrore,
nse Detin do t mund ta zgjonte.
E zgjoi
dhe vrulltas, si erdhi, srish fluturoi
prtej kaltrsive t qiellit...
e vigani rnkon prej s thellit,
klithma e prgjakur e shpirtit
ngrihet e sillet rreth diellit
..................
Deti ushton e rnkon
ankon n jet t jetve.
Shpirti i tij i thell, vuan
Torturat e mdha t ndarjeve.
BEN ANDONI
A
utorja Luljeta Bora (Bejleri) ka
zgjedhur nj rrug t veant pr
studimin e saj. Ajo i sht drejtuar
publicistiks, krijimeve, madje
edhe fjalimeve t t ndjerit Teodor Keko, pr
t realizuar nj botim t saj. E nisur si punim
masteri, puna ka tejkaluar bindshm
qllimin dhe kjo ishte arsyeja q m n fund,
autorja vendosi ta botoj. Studimi i saj
monografik mban titullin Ju kam dashur
dhe ju dua dhe bn nj analiz t kujdesshme
t pjesve t veprs s Teodor Kekos dhe
pastaj nj interpretim t kualifikuar t ve-
prs. E veanta e veprs sht se autorja i sh-
t shmangur direkt njohjeve t tij, me sa duket
pr t mos u ndikuar, dhe e ka ln gjithka
n dor t nj aparati t kujdesshm profe-
sional.
Ashtu si mund t merret
me mnd, e ka nisur me
origjinn e tij artistike, e
cila pa asnj mdyshje
duket se ka vendosur vuln
n krijimtarin e tij t
mvonshme dhe pastaj
dora-dors e ka plotsuar
me shum gjra t tjera. Ve-
primtaria e Dorit sht e
shtrir n shum fusha dhe
gjendet q n sistemin e sh-
kuar. Madje, ai, ka filluar
kontributet e tij q n at
koh. Dokumentimi i
kujdesshm i veprs s tij,
tregon n nj far mnyre
dhe nderimin e vet au-
tores, dhe m shum ako-
ma, ka lehtsuar ata kri-
tik q do t vendosin
ndonjher t merren me veprn e tij. Qlli-
mi i autores mbetet gjithmon t gjej
veantin e tij. Dhe, kt e nxjerr mes anali-
zave t kujdesshme e deri mes postulateve t
fjalimeve t tij, ku n nj nga m t njohurit,
ai do t thot Ka ardhur demokracia dhe e
nuk jemi demokrat apo nuk ka ardhur ende
demokracia pr ne demokratt. Megjithat
Dori nuk sht se do t ndihet mir n poli-
tik sipas studiueses. Ai do t largohet dhe
do t krkoj azil n botn e letrave. Vllimi i
tij i par me poezi i titulluar Pas provimeve
nuk do t jet i vetm. Ai do t ndiqet sakaq n
harkun e gati 20 viteve me plot 13 libra t tjer.
Poett e viteve 80, ku n t cilt ai do t
ket vendin e tij, paraqesin strukturn e nj
shoqrie q ka shum mllef nga padrejtsia
dhe nga jetesa gjithnj e m vshtir. Ata kan
dshirn, sipas studiueses t dalin jasht for-
mulave dhe t krkojn alternativa t tjera
vargzimi, q synojn prve prsiatjes dhe
t ken nj hop ndryshe n krkimin estetik.
Shum prej tyre, cilson Znj. Bora, ku futet
patjetr dhe Keko, nuk i duan m temat him-
nizuese. Temat i drejtohen vuajtjeve ekzisten-
ciale t realitetit dhe i largohen pak nga pak
prjetimeve skematike t kornizs s Real-
izmit Socialist. Nj nga kta sht edhe Keko,
i cili ka kontributin e tij n kt brez. Pr fat
t keq nuk kishte ndonj studim t mirfilli
shkencor pr veprn e tij, prandaj ky libr,
sht nj kontribut vrtet real, pr ata q do
t krkojn t njohin veprn e tij m von.
Vargu poetik i Dori Kekos ngrihet nga fja-
la dhe nga ndjesia e t prditshmes dhe nuk e
ka shklqimin e siprfaqshm t metaforave
stilistikore. Mjafton t mendohesh pak mbi
kt varg dhe do t ndiesh shprthimin e
brendshm, nga dgjohet dashuria pr njerz-
it, pr shokt dhe miqt, ngazllimi pr jetn
dhe dhimbja pr vdekjen. Siprfaqja e vargut
t Dori Kekos nuk ka shklqim esteizant.
Brenda guakss t nj lloj molusku t detit
fshihet perla. Guska nuk ka asgj shkl-
qimtare. Ne sot hapm var-
gun e Dorit dhe gjejm per-
ln e shpirtit t tij...
Jo pa vend, por autorja i
ka ln nj hapsir edhe
publicistiks s tij, ku ai u
shfaq hapur ndr vite duke
trajtuar probleme t kul-
turs dhe probleme t mpre-
hta sociale. Ai, sipas au-
tores, nuk sht vetm nga
brezi i atyre demokratve t
cilt jo thjesht i jetuan dhe i
brohoritn ngjarjet e
mdha q solln ndry-
shimet rrnjsore, por edhe
u prpoqn m pas me gux-
im ti bjn t njohur opin-
ionit publik problemet e
vrteta t realitetit shqiptar
n nj tranzionin t strgja-
tur e t mrzitshm. Por t
veanta do t mbeten pa asnj ekuivok fjali-
met e tij dhe oratoria e tij, e cila bnte dal-
limin. Ja far thot n nj fjalim t mbajtur
n parlamentin shqiptar: Ne ndodhemi pr-
para nj katrahure. Zoti i kuq e shpartalloi
Shqiprin. Ajo tani mbeti vetm me nj
vark, me Varkn e Noes, q po niset pr lun-
drim drejt jets. Ajo do t arrij n brigjet e
ndrruara, ndrsa drejtuesit e ksaj varke,
nuk e di, do t mbyten apo do t dalin t gjall.
Ksaj varke i vrsulen dallg t hapura dhe
rryma t nndheshme, q duan ta prplasin
pas shkmbinjve, ku drejtuesit do t thyenin
kokn. Dallgt jan e kalauara tmerrsisht
kriminale, rrymat e nndheshme jan fmijt
e diktaturs, q ende ndrrojn pushtet, re-
vansh, gjak dhe shkatrrim. Kurse shkmbin-
jt populli....
Ky sht Keko, q ve oratoris futi n re-
alitetin e tij virtual temat urbane dhe indi-
vid t thjesht. Pa dukje heroi, ai futi filozo-
fin e tij, q sipas autores ka shum pikpjekje
dhe me ekzistencializmin. Mbi t gjitha la
veprn modeste, t nj njeriu q mund t jepte
shum m tepr.
P P
O
E
Z
I
A
Po botojm nj pjes fare t vogl t krijimtaris s
z. Luarasi me shpresn se do ta kemi shpejt n nj
rrfim t gjat pr krijimtarin e tij. Poezit e botu-
ara nga Milosao jan pjes e botimit t tij t
fundit Lirikat e Mkateve
MM
O
N
O
G
R
A
F
I
Ju kam dashur
dhe ju dua
Teodor Keko
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:20 PM 9
E diel, 13 Maj 2012
26-LETERSIA KLASIKE RUSE
Rrfimi mund t duket disi i vjetruar, por nn penn e Leon Tolstoit, ai e ruan ende magjin e
vet. Kt ka pasur n kok prkthyesja, e cila ka sjell pr MILOSAON, nj pjes vrtet
shum interesante...
T T
R
E
G
I
M
MESHIRA E IVAN AKSINOFIT
NGA LEON TOLSTOI*
N
qytetin e Vladimirit, jetonte nj
tregtar i ri, i quajtur Ivan Dimi
tri Aksinof. Ai kishte dy dyqane
dhe nj shtpi t vetn. Aksinofi
ishte nj djalosh simpatik, me flok t elt
e kaurrela. Plot gaz dhe shum i pasionu-
ar pas kitars. Kur ishte fare i ri, kishte pas
qen shum i dhn pas pijes. Bhej shum
poterexhi kur e tepronte me gotn, por pas
martess, hoqi dor, prvese ndonj rasti
tek tuk, m t rrall.
Nj ver, Aksinofi do t shkonte n panai-
rin Nizhni. Tek po prshndetej me njerz-
it e shtpis, e shoqja i tha:
- Ivan Dimitri, mos u nis sot, se t kam
par keq n ndrr!
Aksinofi qeshi:
- Ke frik se, kur t arrij n panair, do
shkoj t bj ahengje ti kshtu?
- Nuk e di nga se kam frik. Di vetm q
kam par nj ndrr t keqe. T pash sikur
u ktheve nga qyteti dhe, kur hoqe kapeln,
koka t qe br e bardh fare. - iu prgjigj
gruaja.
Aksinofi qeshi prap.
- Shenj fati sht, - tha mes t qeshurs.
- Ke pr ta par, po nuk e shita gjith mallin
e po nuk iu solla plot peshqeshe nga panai-
ri.
N kto e sipr, i tha mir u pafshim
familjes s tij dhe u nis.
Kishte br gjysmn e udhs, kur u takua
me nj tregtar q e njihte. U rregulluan n
t njjtin han pr t kaluar natn. Pin aj
s bashku, e m pas, shkuan t flinin, secili
n dhomat pran njra-tjetrs.
Nuk ishte zakon i Aksinofit t ngrihej
von dhe, duke dashur t udhtonte me
fresk, zgjoi karrocierin e tij dhe i tha t
mprihte kuajt. Pastaj, shkoi te hanxhiu, q
jetonte n nj kasolle pas hanit, pagoi shpen-
zimet e veta dhe vazhdoi udhtimin.
Kishte br rreth njzet e pes milje, t
thuash, kur ndaloi pr t ushqyer kuajt. Sa
mori pak frym prpara bujtins, pastaj
hyri n hajat dhe, pasi krkoi t i ngrohnin
samovarin, nxori kitarn e zuri t luante n
t. Papritur, nj trojka me zilka q bnin
tngr - trngr, ndaloi dhe prej saj, zbriti e
u shfaq, nj oficer i ndjekur nga dy ushtar-
ak. Ai erdhi tek Aksinofi dhe zuri ta pyes
kush ishte dhe nga vinte. Aksinofi, ndrsa
u prgjigjej pyetjeve t tij, u kujtua dhe i tha:
- Mos dshiron t pish nj aj me mua?
Por oficeri kmbnguli me breshrin e
pyetjeve t veta:
- Ku e kalove natn e shkuar? Ishe vetm,
apo me ndonj shok tregtar? A e pe tregtarin
n mengjes? Pse u largove nga hani, prpara
se t zbardhte dita?
Aksinofi vrau mendjen pse po i bheshin
gjith kto pyetje. Por prap rrfeu me holl-
si gjith kishte ndodhur, pastaj nuk iu du-
rua e pyeti edhe ai:
- Pse po m pyet kaq shum, sikur t isha
nj hajdut zullumqar? Un po udhtoj pr
punt e mia t tregtis, jan gjith kto
pyetje?!
Ather oficeri, pasi thirri afr edhe ush-
tarakt e tij, i tha:
- Un jam oficer policie i ksaj krahine
dhe po t pyes, sepse tregtari me t cilin ti
kalove mbrmjen dje, u gjet me fyt t prer.
Duhet t kontrollojm gjrat e tua.
Dhe hyn n bujtin. T tre, ushtarakt
dhe oficeri i policis, hapn dhe kontrollu-
an plakat e Aksinofit. Papritur, oficeri, nga
njra prej trastave, nxori nj thik, duke
thirrur:
- E kujt sht kjo thik?
Aksinofi ngriti syt dhe kur pa nj thik
t gjakosur, t sapo nxjerr nga trasta e tij,
u tmerrua.
- Si sht e mundur q paska gjak n kt
thik? u ngrdhesh oficeri.
Aksinofi u prpoq t prgjigjej, po nuk
mundi t nxirrte asnj fjal, vetm belb-
zoi:
- Un un nuk e dinuk sht e imja.
Ather oficeri i policis, tha pa e zgja-
tur fare:
- Kt mngjes tregtari u gjet me gurmaz
t prer. Ti je i vetmi njeri q e ke br. Dera
e hanit ishte e kyur nga brenda dhe nuk
kishte njeri tjetr. Ja ku sht edhe thika e
gjakosur n trastn tnde! Surrati e sjellja
t tradhtojn. Ndaj, tani m thuaj si e vrare
dhe sa para i vodhe!
Aksinofi u betua q nuk e kishte br ai,
q nuk e kishte par m tregtarin, pasi kish-
in pir ajin bashk, q ai nuk kishte para
t tjera, prve tet mij rublave t veta, q
ajo thik nuk ishte e tija...
Por zri i dilte i dobt, fytyra i kishte
humbur ngjyrn dhe ai dridhej nga frika si
nj fajtor i vrtet.
Oficeri urdhroi ushtarakt ta lidhnin
Aksinofin dhe ta hidhnin n karroc. Tek
po i lidhnin kmbt dhe po e prplasnin n
karroc, Aksinofi e lshoi veten dhe qau.
Parat dhe malli iu morn, at e drgua n
qytetin m t afrt, ku edhe e burgosn. N
Vladimir u bn hetime rreth karakterit t
tij. Tregtart dhe banort e tjer t atij qy-
teti, than se dikur ai kishte qen pijanik
dhe e kalonte kohn kot, por ama ishte nj
njeri shpirtmir. Pastaj u b gjyqi; Aksinofi
u akuzua pr vrasjen e tregtarit nga Riaza-
ni dhe pr vjedhjen e njzet mij rublave.
E shoqja e tij, ishte e dshpruar e gjora
dhe nuk po dinte far t besonte. Femijt
ishin t vegjl. M i vogli, ishte foshnj n
gji. Fatzeza, pa pa, mori me vete femijt dhe
shkoi u sistemua, shkel e shko, n qytetin
ku i shoqi ishte burgosur. N fillim nuk e
lejuan ta takonte, por pas shum t lutur-
ash, ajo mori lejen nga zyrtart dhe, m n
fund, u gjend te burgu ku dergjej Aksinofi.
Kur e pa t shoqin t veshur me rrobat e
burgut, t lidhur me zinxhir, t mbyllur tok
me njerz t hurit e t litarit, s shkrets i
ra t fikt dhe nuk u prmend pr nj gox-
ha koh. Si erdhi n vete, i mbshtolli fm-
ijt pas shtatit dhe u ul afr t shoqit. I tre-
goi pr ndodhjet e shtpis dhe pastaj e py-
eti pr at q i kishte br vaki atij. Dhe i
ziu, i tha asaj gjithka dinte dhe vet.
- do bjm tani? - hoqi me zemr e sh-
kreta grua.
- Duhet ti shkruajm Carit, ti lutemi q
t mos lejoj ti ndodh gjm e till, nj nje-
riu t pafajshm.
E shoqja i tha se ia kishte drguar nj
letr Carit, por nuk ja kishte vn njeri
veshin.
Aksinofi uli syt pa folur dot asnj fjal.
Mu at koh, gruaja vazhdoi:
- Nuk doli pa gj ajo ndrra q pash me
flokt e tu t zbardhur. T kujtohet? Nuk
duhet t ishe nisur at dit...
Dhe pas nj-ik:
- Vanja, shpirt, thuaji gruas tnde t
vrtetn; nuk ishe ti ai q e bre? - foli duke
kaluar gishtat e saj npr flokt e tij.
- Pra, edhe ti dyshon tek un! - pothuajse
pshertiu Aksinofi dhe, duke fshehur fy-
tyrn n duar, zuri t qante. Mu at minut,
nj ushtarak erdhi i tha t shoqes dhe fm-
ijve, se koha aq ishte, se duhej t largo-
heshin dhe Aksinofi, i tha lamtumir famil-
jes s tij pr her t fundit.
Me t mbetur vetm, fatziu mendoi edhe
nj her ato q ishin thn dhe, kur iu kuj-
tua q edhe e shoqja, dyshonte pr t, tha
me vete: - Me sa duket, vetm Zoti mund ta
dij t vrtetn, vetm Atij mund ti drejto-
hem, vetm mshira e Tij n bft pun!
Dhe nuk shkroi m letra, hoqi dor nga
do shpres dhe rrinte e i lutej vetm Zotit.
Aksinofi u dnua me rrahje dhe u dr-
Skic q paraqet Leon Tolstoin
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:20 PM 10
E diel, 13 Maj 2012
TREGIM-27
gua n miniera. U rrah vne me kamxhik
dhe kur iu shruan plagt e krbait, e de-
gdisn pr n Siberi, me t dnuar t tjer.
Pr njzet e gjasht vjet, Aksinofi hoqi
pikn e zez n Siberi. Flokt iu zbardhn
si dbora dhe mjekra iu zgjat, iu hollua dhe
iu thinj. Iu shua gjith gzimi; ishte br si
bihut, aty ndalonte, aty ecte ngadal, fliste
pak, dhe kurr nuk qeshte, por lutej shpesh.
N burg msoi t bnte kpuc dhe fitoi ca
para, me t cilat bleu Jett e t Shenjtve.
Shfletonte n libr kur kishte drit t mjaf-
tueshme n biruc; t dielave n kishn e
burgut lexonte msimet dhe kndonte n
kor, sepse zrin e kishte ende t mir.
Autoritetet e burgut, e plqenin Aksino-
fin pr urtsin e tij dhe shokt n vuajtje,
e respektonin; ata e quanin Gjyshi ose I
Shenjti. Kur donin tiu bnin ankesa au-
toriteteve t burgut, pr ndonj paknaq-
si, gjithmon zgjidhnin Aksinofin si pr-
faqsuesin e tyre; dhe kur kishte sherre mes
t burgosurve, ai ua sheshonte gjrat dhe
ua gjykonte shtjet.
Nuk i vinte asnj lajm prej shtpis dhe
Aksinofi, as nuk e dinte nse e shoqja dhe
fmijt, ishin ende gjall.
Nj dit, erdhi n burg nj grup i ri t
dnuarish. N mbrmje, t burgosurit e
vjetr, u mblodhn rreth t rinjve dhe zun
ti pyesnin se nga qytet e fshat vinin dhe
prse ishin dnuar. Aksinofi ishte ulur edhe
ai, pran t sapoardhurve dhe vetm dg-
jonte, me nj ndjenj pikllimi, ato q thu-
heshin.
Nj prej t dnuarve t ardhur rishtaz,
nj burr i gjat dhe i fort, rreth t gjash-
tdhjetave, me nj mjekr t shkurtr e t
thinjur, po u tregonte t tjerve se pse ishte
dnuar.
- Epo, miq - po thoshte ai - un vetm se
mora nj kal q ishte lidhur n nj saj, u
arrestova dhe u akuzova pr vjedhje. U
thash q kalin e mora vetm q t shkoja
m shpejt n shtpi dhe pastaj do ta lsho-
ja, pr m tepr q karrocieri ishte nj mik
i ngusht imi. Kshtu iu thash. Jo, - m
than, - ti e vodhe! Por se si dhe se ku e
vodha, ata nuk ishin n gjendje ta thonin.
Taniun vrtet kisha br nj zullum dhe
e drejta e donte t isha ktu brenda, ku e ku
m prpara, por n at koh, nuk mundn
t m gjenin. Kurse tani, m rrasn ktu pr
higj. Eh Jan gnjeshtra kto q thash,
kam qen n Siberi m prpara, por nuk
qndrova gjat.
- Prej nga je? - se kush e pyeti.
- Nga Vladimiri. Familja ime sht nga
ai qytet. Emrin e kam Makar, por m thr-
rasin edhe Semioni.
Aksinofi ngriti kokn.
- M thuaj Semioni, a njeh ndonj prej
tregtarve Aksinof n Vladimir? A jan
ende gjall ata? - e pyeti me ndroj.
- I njoh the? Sigurisht q po. Aksinoft
jan t pasur, edhe pse i ati i tyre sht n
Siberi. Nj mkatar si ne, me sa duket. Po
ti, o Gjysh, si ke prfunduar ktu?
Aksinofit nuk i plqente t fliste pr fat-
keqsin e tij. Pshertiu dhe tha:
- Kam njzet e gjasht vjet n burg, pr
mkatet e mia.
- far mkatesh? - u b kurioz Makar
Semioni.
Por Aksinofi vetm sa tha:
- Epo, epodo ta kem pasur hak, me sa
duket!
Nuk do kishte folur m, por shokt e tij i
than t sapoardhurit, se si kishte prfund-
uar Aksionofi n Siberi; se si dikush kishte
vrar nj tregtar, kishte futur nj thik mes
plakave t Aksinofit dhe, i gjori, kishte
shkuar si qeni n vresht.
Me t dgjuar kt, Makar Semionii pa
nga Aksinofi, prplasi pllmbn pas gju-
rit dhe thirri:
- Po kjo sht e mrekullueshme! Vrtet
e mrekullueshme! Po sa qenke plakur, mor
Gjysh!
E pyetn pse u befasua kaq shum dhe
ku e kishte par ai Aksinofin m prpara,
por Makar Semionii nuk u prgjigj. Ai
vetm tha:
- sht e mrekullueshme vrtet, se si u
takuam ktu, djema!
Ama kto fjal, e bn t mendohej Aksi-
nofin. Mos vall ky njeri e dinte se kush e
kishte vrar tregtarin?
Ndaj tha:
- Semioni, ti mbase ke dgjuar rreth asaj
q ndodhi ather, ose, ku i dihet, m ke
par diku edhe m prpara?
- E si t mos dgjoja? Bota sht mbytur
me thashetheme. Por ka kaluar shum koh
dhe nuk m kujtohet mir thashethemi i
athershm.
- Mbase e ke dgjuar se kush e vrau treg-
tarin - insistoi Aksinofi.
Makar Semionii qeshi dhe tha:
- Duhet t ket qen ai q iu gjet thika n
trast. Nse ndonj tjetr e fshehu thikn
ai nuk sht nj hajdut derisa e kapn
thot nj fjal e urt. E si mund t t fus
tjetri, nj thik n trastn tnde, kur ti e ke
nn kok? Do zgjoheshe patjetr.
Aksinofi e dgjoi tha dhe u ndje shum
i sigurt se para syve, kishte vrassin e treg-
tarit. U ngrit dhe iku. At nat, Aksinofi nuk
vuri gjum n sy. Ndihej tmerrsisht i tr-
ishtuar dhe nuk i shkoi npr mend. Pam-
ja e s shoqes, ashtu si ishte ditn q u
ndan pr t shkuar n panair. Iu b sikur
t ishte aty; sikur ngriti kokn dhe syt nga
ai, ai dgjoi t folurn dhe t qeshurn e saj.
Pastaj pa fmijt, t dy t vegjl, si ishin
ather, njeri i veshur me nj mantel t
vogl dhe tjetri, n gjirin e s ms. Pastaj
ju kujtua vetja, ashtu si kishte pas qen, i ri
dhe i gzuar. Ju kujtua se si ishte ulur t
luante kitarn n hajatin e bujtins kur e
arrestuan dhe se sa pa halle kishte qen
dikur... Me mendje pa vendin ku e kishin
rrahur, xhelatin dhe njerzit q rrinin pr-
reth; zinxhirt, t dnuarit, gjith njzet e
gjasht vitet e jets s tij n burg dhe rrn-
imin e tij kur as ia priste mendja. Gjith kjo,
e trishtoi kaq shum, sa q ishte gati tia
hiqte vetes.
- Dhe e gjitha, per shkak t atij maska-
rai! - gati hoqi me shpirt Aksinofi. Urrejt-
ja kundr Makar Semioniit iu ndje kaq e
madhe, sa ndjeu t fort shtysn pr hak-
marrjen, ka se kjo mund ti kushtonte sh-
trenjt atij vet. Vazhdoi t prsriste lutje
gjat gjith nats, por nuk qe e mundur t
gjente qetsi. Tr ditn nuk iu afrua fare
Makar Semioniit, as q ia hodhi syt.
Kaluan dy jav kshtu. Aksinofi nuk
mund t mbyllte sy netve dhe ishte aq keq,
sa nuk dinte nga tia mbante.
Nj nat, ndrsa po ecte npr burg, vuri
re copa dheu, q dilnin nga posht njrit
prej krevatve ku flinin t burgosurit. Mbaj-
ti kmbt pr t par far ishte. Papritur,
Makar Simionii doli zvarr s poshtmi
krevatit dhe pa Aksinofin si me frik. Aksi-
nofi u prpoq t kalonte pa u vn re, por
Makari i kapi krahun dhe i tregoi se kishte
grrmuar nj vrim posht murit dhe e
fshihte dheun, duke e futur n izmet e tij
t larta. E zbrazte do dit, kur t burgosurit
shkonin n pun.
- Vetm rri urt, plakush dhe do t marr
edhe ty, kur tia mbath vet. Nse do flassh,
ata kan pr t m ngordhur n dru, por m
prpara, un ty kam pr t ta marr shpir-
tin, ta dish.
Aksinofi u drodh nga inati, duke par
armikun e tij mu prpara hunds.
- Nuk kam qejf t arratisem, ndaj dhe ti,
ske pse t m vrassh; m ke vrar nj her
shum koh m par! Do shoh e do bj, si t
urdhroj Zoti. - tha dhe i shtyu dorn
Makar Simioniit.
T nesrmen, kur t burgosurit u nxorn
pr n pun, ushtart shoqrues, vun re se
disa prej t dnuarve, zbraznin copa dheu
nga izmet e tyre. Burgu u kontrollua dhe
tuneli u gjet. Drejtori erdhi dhe i pyeti t
gjith t burgosurit, pr t msuar se kush
e kishte grmuar gropn. T gjith e mo-
huan t qenurit n dijeni t saj. Ata q e di-
nin, nuk mund ta tradhtonin Makar Semi-
oniin, duke e pasur t qart se do dnohej
me rrahje pr vdekje. N fund, drejtori u
kthye nga Aksinofi, t cilin e njihte pr njeri
t mir dhe i tha:
- Ti je plak q t besojm, n emr t Zotit,
m thuaj, kush e grmoi gropn?
Maker Semionii qndronte pa ar
kokn, duke par drejtorin dhe rrall i
hidhte syt nga Aksinofi. Duart dhe buzt e
Aksinofit u drodhn dhe, pr nj cop her,
nuk mundi t fliste. Vetm bluante me vete;
- e pse ta mbroj, at q m shkatrroi jetn?
Le t paguaj pr at q kam vuajtur un.
Nse tregoj, ata do ta rrahin pr vdekje dhe,
sht m keq akoma, un mbase dyshoj
gabimisht tek ai. Le q, n fund t fundit,
t mir do t kem un nga gjith kjo his-
tori?.
- H, plakush, - kmbnguli drejtori, - na
thuaj t vrtetn. Kush grmoi posht mu-
rit?
Aksinofi hodhi syt nga Makar Semion-
ii dhe tha:
- Nuk mundem, shklqesia juaj. Nuk sh-
t vullneti i Zotit, q un t tregoj. Bni t
doni me mua, jam n dorn tuaj.
Sado q drejtori u prpoq, Aksinofi nuk
foli m dhe kshtu shtja u mbyll.
Natn q pasoi, kur Aksinofi ishte shtr-
ir e br gati pr gjum, dikush u afrua me
qetsi dhe iu ul n shtrat. Ai pa npr err-
sir dhe njohu Makarin.
- do tjetr prej meje? - e pyeti. - Pse erd-
he ktu?
Makar Semionii qndronte i heshtur
prfund shtratit. Ndaj Aksinofi u ngrit
ndenjur:
- far do? Largohu, ose do thrras rojen!
Makar Semionii u prkul mbi Aksino-
fin dhe pshpriti:
- Ivan Dimitri, m fal!
- Perse? - mezi pyeti Aksinofi.
- Isha un, ai q e vrava tregtarin dhe e
fsheha thikn n gjrat e tua. Doja t t vris-
ja edhe ty, por dgjova zhurm jasht, ndaj
e fsheha thikn n trastn tnde dhe u
hodha nga dritarja.
Aksinofi rrinte i heshtur e nuk dinte t
thoshte. Makar Semionii shkau nga kre-
vati dhe u gjunjzua n shesh.
- Ivan Dimitri, - tha ai, - m fal! Pr
dashurin e Zotit, m fal! Do tregoj q e vra-
va un tregtarin dhe ti do lirohesh e do kthe-
hesh n shtpi.
- Kollaj pr ty t flassh, - tha Aksinofi, -
Po un kam vuajtur njzet e gjasht vjet
pr shkakun tnd. E ku mund t shkoj tani?!
Gruaja ime ka vdekur dhe fmijt m kan
harruar. Nuk kam ku t mbytem
Makar Semionii nuk u ngrit, por filloi
t prplaste kokn n dysheme.
- Ivan Dimitri, m fal! - lebetitej - Kur
m rrahn me kamxhik, nuk ishte kaq e
vshtir t duroja, sa sht tani, q t kam
ty prpara syve. E prap, ti pate mshir pr
mua, nuk tregove. Pr hir t Krishtit , m
fal, si maskara q jam!
Dhe filloi t dneste.
Kur e pa n at gjendje, filloi te qante
edhe Aksinofi.
- Zoti do t t fal, - pshpriti si n lutje
- Ka t ngjar q un jam njqind her m i
lig se ty
Dhe nga kto fjal, zemrn e ndjeu m t
leht e malli pr shtpin, sikur iu largua.
Nuk kishte m dshir t dilte nga burgu,
dshironte vetm ti afrohej ora e vdekjes.
Pavarsisht atyre q i tha Aksinofi,
Makar Semioni e rrfeu fajin e tij. Vetm
se, kur i erdhi urdhri pr lirim, Aksinofi
kishte vdekur...
*Shqipr *Shqipr *Shqipr *Shqipr *Shqiproi Albana Ndoni oi Albana Ndoni oi Albana Ndoni oi Albana Ndoni oi Albana Ndoni
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:20 PM 11
E diel, 13 Maj 2012 28- MUZIKA
K K
R
I
T
I
K
A
/
Si mund t ishte jeta koncertore shqiptare, po ta krahasoje me nj eksperienc t madhe
bashkkohore?! Autori, duke shfrytzuar qensin e tij n SHBA, e quan t mundshme se
nj jet e till mund t bhet edhe n Shqipri! Kuptohet se, ssht kaq e leht dhe ai
vet duhet ta dij kt realitet..
NGA DR. SUL GRAGJEVI*
Performanca e 11 shkurtit t vitit
2011, n t ciln pata fatin t jem pjes
n audienc dhe t shoh inter-
pretimin virtuoz t nj nga violin -
koncertet m t vshtira teknikisht,
at t ajkovskit op.35 n Re maxhor
me violinistin Vadim Repin do mbe-
tet e paharrueshme pr mua. N at
mbrmje, violinisti me orkestrn
simfonike (CSO) t ikagos, na dhu-
ruan nj performanc me pasionet
dhe klimakset tepr impresive t
koncertit. Repin e shoqroi violin
koncertin me at tingullin origjinal
t njohur, me nj ton t pastr dhe
preiz duke luajtur me pasion,
ngrohtsi dhe plot bravura. Repin
nuk qe at mbrmje vetm nj instru-
mentist por nj violinist i kalibrit m
t lart .Toni i tij si gjithnj ishte
madhshtor, i mbl, romantik dhe
luks ndrsa n gjith interpretimin
ai ishte vrtet super. Kritika muz-
ikore e ka quajti Vadim Repinin vir-
tuoz i shum tingujve q dalin prej
Guarnerit t tij s bashku me tekni-
kn e prsosur me t ciln magjeps
gjith botn. T tilla performanca
moderne, njeriu ka rastin ti frekuen-
toj do jav brenda sezonit 2011-2012
duke zgjedhur edhe llojin e koncer-
tit n baz t programit,t cilin e dis-
ponon do admirues i koncerteve
simfonike apo i operave duke treguar
nivelin e lart kulturor-artistik, nive-
lin e lart t muziks dhe t muz-
ikologjis, nivelin e lart profesion-
al edhe at t drejtuesve n krye t
institucioneve prkatse, si jan
Operat House dhe Filarmonit, por
edhe nivelin e lart t shkollave,
kolegjeve t muziks, t konserva-
torve apo t akademive t muziks.
Jo vetm n ikago, por edhe n ven-
det e Rajonit, javt jan t mbushu-
ra me performanca t muziks
klasike dhe asaj t Opers dhe nuk ka
performanc pa nj simfoni, pa nj vi-
olin, piano, elo koncert, pa nj Over-
tur apo kuartet. Nj gj e till duhet
t merret si nj prvoj shum e pa-
sur por edhe e domosdoshme pr ti
ndryshuar fytyrn programeve muz-
ikore dhe performancave.
Dhe Dhe Dhe Dhe Dhe, inter , inter , inter , inter , interpr pr pr pr pretuesit tan etuesit tan etuesit tan etuesit tan etuesit tan
Interpretuesit tan, dirigjent, in-
strumentist, orkestrat, sot por edhe
kur sht e nevojshme q t tregojn
aftsit teknike, profesionale, duhet
t kombinojn si duhet cilsit e tyre
me integritetin intelektual q kan,
pr ti dhn publikut shqiptar perfor-
manca moderne , t bukura. T kuj-
tojm thniet e Victor Hugo pr muz-
ikn :Muzika shpreh at q se thot
dot as fjala, as heshtja. Megjithse
me 11 Nntor t vitit 2011 n DeVos
Hall t Grand Rapids u b performan-
ca historike e Simfonis No.9 Korale
op.125 e Beethovenit n kuadrin e
muajit t Beethovenit, q mund t
thirret ndryshe edhe spektakli
Amerikan i Simfonis s Nnt, po n
kt sall mu dha rasti prsri m 27
Janar 2012 t jem n audienc por kt
her pr Simfonin No.2 n Re max-
hor op. 36 t Beethovenit. Gjithmon
kur ndodhem n t tilla koncerte n
Grand Rapids, ikago apo n Nju
Jork ndjej nj keqardhje dhe pyes vet-
en, pse edhe n Tiran t mos shohim
t tilla performanca t bukura, apo
PER PERFORMANCA
MODERNE NE MUZIKE
festivale t muziks klasike si orga-
nizohen n vende tjera, bile muaji i
Beethovenit kaloi n heshtje pa ndon-
j simfoni apo koncert t kompozitorit
t imazhit Heroik dhe Revolucionar
. Ndrsa u entuziazmova s teprmi
kur pash n The Gramophon, Clas-
sical Music Guide t 2012 emrin e so-
pranos Inva Mula n Carmen t Bi-
zet prkrah Angela Gheorghiu, Rob-
erto Alagna dhe Thomas Hampson
apo tek Opera e Puinit La rondine
po me Angela Gheorghiu dhe n ro-
lin e Nannetta tek Falstaff i Verdit .
Simfonia No.2 e Beethovenit u dirig-
jua me kompetenc prej Sir David
Lockington, n t katr koht. Kjo
simfoni prmban nj muzik progre-
sive, t veant, shpesh vullkanike n
energji dhe humor, nj prelud i
vrtet para asaj Eroica (Simfonia
No.3), nj masterpjes e mrekul-
lueshme. Performanca e par u b me
5 Prill 1803 , ai e kompozoi n peri-
udhn m t trazuar t jets s tij, t
Testamentit Heiligenstadt t shkruar
me 6 Tetor 1802. Ashtu si Piano kon-
certi No.3 dhe sonata Moonlight,
q datojn n t njjtn periudh,
Simfonia No.2 n Re maxhor tregon
progresin e Beethovenit t forms
simfonike n nj zgjerim t papar
krahas nivelit m t lart nga simfo-
nia e par op.21. do not e simfonis
shpreh forcn e mendimit t Beetho-
venit pr kohen kur ai e shkroi muz-
ikn e saj. Adagio e gjat e kohs s
par me t ciln fillon simfonia
paralajmron nj punim t koncep-
tuar n nj shkall t panjohur deri
m ather n muzikn simfonike.
Introduksioni sht i gjer dhe shtri-
het n tri pjes ndrsa pjesa tjetr e
simfonis ka nj dimension t madh
me nj material t bollshm tematik.
Larghetto shquhet pr katr temat
dhe pr karakterin cantabile shum
t pasur . Kt Larghetto muziko-
logu, Sir Donald Tovey e ka cilsuar
si nj prej kohve t ngadalta m luk-
soze n bot. I gjith punimi n fakt
sht me nj dinamik largpamse
ndrsa Beethoveni skercon (scherzo)
e projektoi n instrumente t ndry-
shm ku spikat oboe, fagoti, korno
.
Dhe kritika Dhe kritika Dhe kritika Dhe kritika Dhe kritika
Kritika e asaj kohe u tregua jo si
n simfonin e par, por m e prm-
bajtur. Bashkkohsit e Beethovenit
e krahasonin Simfonin No.2 me nj
kuedr e cila vjell flak nga goja
ndrsa me bishtin hedh balt n t
gjitha ant. Kjo nnkuptonte nga
njra an gjendjen shndetsore t
kompozitorit t ri, t cils ai i
kundrvihet me nj rritje t moralit,
t kmbnguljes dhe vullnetit t
fort pr t vazhduar m tej me kr-
ijimet madhshtore. Performanca e
ksaj simfonie ishte me t vrtet
brilante, n t ciln dirigjenti mbaj-
ti audiencn gjith kohn n tension
ka bri q n prfundim ajo t du-
artrokiste pr nj koh t gjat kra-
has ovacioneve t fuqishme .Por nuk
sht e thn q performancat duhen
organizuar vetm me interpretues
shqiptar . Ato bhen edhe m inter-
esante, m trheqse dhe m t buku-
ra kur n to marrin pjes si t ftuar
dirigjent dhe instrumentist t njo-
hur n arenn ndrkombtare, bile
edhe orkestra. Performanca t tilla
publiku do ti frekuentonte me ad-
mirimin dhe me interesin m t
madh. T mos shkojm m larg se
fqinjt tan, n Beograd, organizohet
cikli T mdhenjt e skens muziko-
re ku interpretoi pianisti i njohur
virtuoz Nikollaj Luganski me
Orkestrn Simfonike t Filarmonis
Drezden nn drejtimin e dirigjentit
gjerman Akselrod . Po ashtu n Sava
Center u organizua Festivali i muz-
iks elo me pjesmarrjen e Orches-
tra Filarmonica della Scala dhe
elistes gjermane Mari-Elisabeth e
cila luajti elo koncertin e Robert
Schumann plot mjeshtri duke liri-
zuar do not e fraz q pasqyronte
Romantizmin, lirizmin, gjallrin e
natyrs brnda simfonizmit t tij,
apo interpretimi i bukur i trombis-
tit t njohur Sergej Nakarjakov i cili
arriti t prkthej n violin koncer-
tin e hershm t Mendelsonit n Re
minor n gjuhn e trombs s tij, ai
luante pasazhet e koncertit sikur
tromba e tij t kishte katr telat dhe
pr kt arsye kritika e quajti bile
Paganini n tromb ndrsa n
Zagreb violin-koncertin e ajkovs-
kit e luan virtuozi grek Leonidas
Kavakos nn dirigjimin e Valerij
Gergijev. M sipr, prmenda rastin
e ikagos ku edhe pse Rikardo Muti
sht drejtor i muziks dhe shef di-
rigjent i CSO, n realizimin e 52 per-
formancave t tremujorit t par do
t drejtojn dirigjent t ftuar, shum
t njohur, krahas instrumentistve
Leonidas Kavakos, Evgenij Kissin,
Maurizio Pollini, Nikolaj Luganski,
Mitsuko Uchida etj. Vetm kjo form
e organizimit t performancave t
muziks Klasike dhe asaj t Operave
do t bj t mundur rritjen e nivelit
artistik-profesional t tyre nprm-
jet prvojs s prftuar . Sa pr tja
kujtuar lexuesve t mi, n fillim t
muajit Korrik 2011 u festua 20 vjetori
i Pavarsis i Sllovenis dhe i Kroa-
cis me performancn e Simfonis
No.8 t Gustav Mahlerit . Ishte Me-
gaspektakli i vitit, me 200 instrumen-
tist kroat e slloven dhe 848
kngtar (1048). N fakt t gjitha
performancat muziks ia kan arri-
tur qllimit duke i drguar mesazhet
e t gjitha llojeve t ndjenjave audi-
encs. Muzika nuk prfundon me
kompozimin e saj, ajo ka edhe pjesn
shum t rndsishme, at t perfor-
mancs q n mnyrn m efikase
dhe m perfekte t dgjohet prej pub-
likut. T tilla performanca do t
frekuentohen shum m mir sepse
ato na prezantojn m mir,
gjallrin dhe ekspresionin muzikor
me ann e instrumentistit, orkestrs,
dirigjentit, kngtarit dhe korit. Rep-
ertori i koncerteve t muziks
klasike sht shum i gjer dhe
mund t zgjedhsh do gj t bukur
q do ti plqente publikut ton. Nj
piano koncert i bukur dhe impresiv
pr nj performanc mund t ishte
piano koncerti i Mozartit No. 21, k.
467, apo ai i ajkovskit No.1, Minu-
eti i Mozartit n D dur, Eine Kleine
Nachtmusik dhe Simfonia No.40 n
Sol minor t Mozartit, Requiem e
Verdit, Fantazia Korale Op. 80 pr
piano, kor dhe orkestr , sonata
Moonlight e Beethovenit me piano
dhe orkestr e shum t tjera si kto.
Realizimi i nj performance mjaft
trheqse pr publikun do t ishte
interpretimi i dy punimeve t Anto-
nin Dvorzhak, Humoreska No.7 n
Sol bemol maxhor op. 101 dhe Slavon-
ic Dance No. 2 n Mi minor op. 72 nga
nj violinist dhe nj elist me
orkestrn simfonike. Nj perfor-
manc e till mjaft e bukur, sht re-
alizuar nga Itzhak Perlman violin,
Yo-YoMa violonelo dhe Orkestra
Simfonike e Bostonit n nj instru-
mentacion perfekt. Performanca si
kjo mund t organizohen edhe n
Tiran dhe n kt rast kritika do t
ket pr far t shkruaj por m e
rndsishmja sht q ajo m par
duhet t njihet me programin e kon-
certeve t sezonit n mnyr q t
njihet me interpretuesit dhe veprn
krahas mirinformimit muz-
ikologjikal t saj . Sigurisht q kriti-
ka duhet t jet n nj nivel t lart .
Vetm do t prmend se far shk-
ruan muzikologu Amerikan David
Dubal kur intervistoi violinistin vir-
tuoz Yehudi Menuhin, nuk la asgj
pa prmendur bile edhe baletet e pa
krahasueshme t ajkovskit ku kuj-
ton fjalt e Nurejevit q, do
balerin() n do mngjes duhet t
prulet prpara portretit t ajkovs-
kit . Po ashtu, Dubal na kujton edhe
faktin q ajkovski ishte nga ata t
pakt Rus q admironte Mozartin,
bile n nj letr drejtuar Madame
von Meck i krkonte asaj t ndrys-
honte mendimin pr Mozartin Si
sht e mundur q ju t mos e doni
Mozartin ! Po nuk duhet t har-
rojm se cilsia, llojshmria dhe
niveli i performancave pasqyron
nivelin kualitativ t muzikologjis ,
t interpretuesve si dhe t shkollave
t muziks , t konservatorve dhe
akademive t muziks . N moshn
17 vje kur pianisti i famshm Ev-
genij Kissin prfundoi inter-
pretimin e Piano Koncertit No. 1 t
ajkovskit n Berlin nn dirigjimin
e Herbert von Karajanit, ky i mbe-
tur i mahnitur prej pianistit t ri me
sy t prlotur, iu afrua dhe i tha
vetm fjaln Genius . Besoj se do
gj sht e kuptueshme dhe nuk sht
e nevojshme t zgjatem m tej , ka plot
punime muzikore t kompozitorve
Klasik, Romantik apo t kompozi-
torve t kohs Moderne q sot jan
br pjes e admirueshme e audien-
cave n sallat m t njohura t bots .
*Kritik muzik *Kritik muzik *Kritik muzik *Kritik muzik *Kritik muzike-Nju J e-Nju J e-Nju J e-Nju J e-Nju Jor or or or ork kk kk
Vadim Repin dhe pianisti Tarasov
13 maj 12.pmd 5/12/2012, 8:20 PM 12