Professional Documents
Culture Documents
Cơ sở và phương pháp sinh học phân tử
Cơ sở và phương pháp sinh học phân tử
Cơ sở và phương pháp sinh học phân tử
CHU HONG MU
C S V PHNG PHP
SINH HC PHN T
NH XUT BN I HC S PHM
Li ni u.................................................................................................................................4
Chng 1: H GENE..............................................................................................................5
1. KHI NIM H GENE (GENOME) ..................................................................5
2. AXIT NUCLEIC ..................................................................................................9
3. ADN V TI BN ADN ..................................................................................11
4. ARN V C CH PHIN M .........................................................................19
THO LUN ...........................................................................................................23
Chng 2: C IM CU TRC GENE CA SINH VT PROKARYOT V
EUKARYOT ...........................................................................................................25
1. C IM CU TRC GENE PROKARYOT ..........................................25
2. CU TRC PHN ON GENE EUKARYOT .........................................25
3. MT S TRNH T ADN................................................................................27
THO LUN ...........................................................................................................32
Chng 3: MI LIN H GIA ADN, ARN, PROTEIN................................................33
1. THNG TIN DI TRUYN V MT M DI TRUYN .................................33
2. PROTEIN ...........................................................................................................39
3. QU TRNH SINH TNG HP PROTEIN .....................................................42
4. IU HO BIU HIN GENE ........................................................................45
THO LUN ......................................................................................................................49
Chng 4: ENZYME S DNG TRONG K THUT SINH HC PHN T ............50
1. ENYME GII HN (RESTRICTION ENZYME HOC ENZYME CT HN
CH (RESTRICTION ENDONUCLEASE - RE) .............................................50
2. CC NHM ENZYME KHC.........................................................................57
3. ENZYME NUCLEASE......................................................................................60
THO LUN ......................................................................................................................61
Chng 5: XC NH MI LIN QUAN GIA PROTEIN
V C TNH
SINH VT...............................................................................................................62
1. MT S LOI PROTEIN CHC NNG........................................................62
2. QUY TRNH XC NH CH TH PHN T PROTEIN ..............................66
3. K THUT PHN TCH PROTEIN .................................................................67
4. K THUT PHN TCH ENZYME..................................................................74
5. NGHIN CU RIPS BNG WESTERN BLOT ..............................................77
THO LUN ......................................................................................................................78
Chng 6: K THUT SINH HC PHN T TRONG PHN TCH H GENE SINH
VT..........................................................................................................................79
1. PHNG PHP TCH CHIT ADN..............................................................79
2. LAI PHN T ...................................................................................................83
3. XC NH TRNH T NUCLEOTIT CA ADN ..........................................85
4. RFLP TECHNOLOGY (K thut phn tch hin tng a hnh ca di cc
phn on ADN).................................................................................................87
2
Li ni u
Sinh hc phn t hin i ang pht trin mnh v tr thnh nng ct
ca Cng ngh sinh hc. Vit Nam, thnh tu nghin cu Sinh hc phn t v
p dng k thut phn t trong nghin cu Khoa hc s sngv Cng ngh sinh
hc c nhiu ng gg trong vic chm sc, bo v sc kho con ngi;
trong nh gi ti nguyn sinh vt; trong chn ging v sn xut nng lm ng
nghip.
Sinh hc phn t l mn Sinh hc hin i, c ging dy nhiu
trng i hc v ang c nhng ng gp nht nh trong o to lp ngi c
tri thc v Cng ngh sinh hc gp phn vo s nghip Cng nghip ho, hin
i ho C s v phng php Sinh hc phn t c bin son t nhiu ti
liu, bi ging v cng trnh nghim cu mi v Sinh hc phn t hin i ca
cc tc gi trong v ngoi nc, nhm cung cp nhng kin thc c bn v
nguyn l v ng dng ca Sinh hc phn t, lm ti liu cho nghin cu, ging
dy v hc tp mn ny trng i hc.
Cun C s v phng php Sinh hc phn t c cu trc bi 9
chng:
Chng 1. H gene
Chng 2. c im cu trc gene ca sinh vt Prokaryot v Eukryot
Chng 3. Mi lin h gia ADN, ARN, Protein
Chng 4. Enzyme s dng trong k thut sinh hc phn t
Chng 5. Xc nh mi lin quan gia protein v c tnh sinh vt
Chng 6. K thut sinh hc phn t trong tch h gene sinh vt
Chng 7. Phn ng chui polimerase (PCR)
Chng 8. T bo ch v Vector
Chng 9. Phn lp gene, tch dng phn t v biu hin gene.
Tc gi trn trng cm n PGS.TS. Nguyn Trng Lng, TS. Lng Th
Hng Vn c v gp cho bn tho, xin cm n nhng ng gp ca Hi
ng nghim thu nh gi gio trnh ca trng i hc S phm - i hc Thi
Nguyn v cm n cc kin ng gp qu bu ca ng o cc nh khoa hc.
Trong qu trnh bin son chc chn c nhng sai st, tc gi rt mong
nhn c nhng gp ca bn c. Mi ng gp xin gi v Khoa Sinh - K
thut Nng nghip trng i hc S phm - i hc Thi Nguyn.
Tc gi
4
Chng 1: H GENE
Tm tt: S ra i ca sinh hc phn t c nh du bng thi im m
Oatsn v Cric (1953) pht hin ra cu trc ADN. Tri qua hn 40 nm (1953 2000) sinh hc phn t t c nhng thnh tu v i m nh cao ca s
pht trin ny l nhng khm ph bn cht sinh hc ca s sng cp phn
t v xy dng cc k thut sinh hc phn t ng dng vo thc tin. Geneomics
v Proteomics l vn ang c c bit quan tm hin nay m c s ca
cc lnh vc ny l nhng pht hin v cu trc v chc nng ca axit nucleic,
v c im ca genome nhn, genome ti th, genome lp th. Nhng im khc
nhau v cu trc v chc nng ca cc h gene cho php ng dng vo thc t
chn ging v nghin cu ngi. Cng vi cu trc ADN v ARN cn c c
im ca qu trnh ti bn ADN v phin m cng c quan tm, v n l c s
ca nhng k thut sinh hc phn t - cc thao tc ADN v ARN. Ni dung c
bn ca chng cp n nhng c s ca sinh hc phn t.
Ni dung ca chng gm 4 vn c bn: (1). Khi nim h gene; (2). Axit
nucleic; (3). ADN v ti bn ADN, (4). ARN v c ch phn m.
1 200 x 103
3,8 x 106
1,4 x 105
44 - 44
1,6 x 105
1,36 x 105
43
1,21 x 105
39
AND
Plasmid
- X l ADN- ase I phn gii cc cht ADN nhn dnh trong ti th.
- Lm sch ti th.
- Tch chit mtADN t ti th (mtADN).
Nh vy ngi ta c th thu c ADN ca mitochondria tinh sch phc
v cho cc cng tc nghin cu tip theo.
mtADN th hin mt s khc bit rt ln v mt kch thc v hnh dng.
i vi ng vt, mtADN c dng vng v kch thc xp x 15 - 20kb. Ngc
li mtADN ca thc vt c nhiu dng (vng.,thng va(cc dng khc), cng
nh c kch thc ln hn nhiu: cy bp ci l 200kb, hoc mt loi da l
2500 kb. Do vy genome ti th thc vt tng i ln v gm mt vi phn t
ADN. Lng mtADN trong thc vt chim khong 0,5 - 1% lng ADN ca t
bo nhng n ng vai tr sng cn cho s pht trin v sinh sn thc vt.
Chc nng ca mtADN ging nh ctADN. N c kh nng m hoatng
hp mt s lng nh pohlieptid nhng rt quan trng.,phc v cho nhng hot
ng ca chnh n.
Nhng sn phm chnh m mtADN iu khin tng hp l 3 tiu phn ca
cytochromoxydaza, 2 tiu phn ca phc cht cytochrom bc v mt s thnh
phn khc (Andre, 1991). Ngoi ra mtADN cn ng vai tr quan trng trong
hin tng bt dc c t bo cht (CMS). y l mt c tnh c khai thc
trong sn xut cc dng lai nhiu cy trng nh la, ng... Spruill v cng s
(1981) ch ra cy ng c s khc nhau gia mtADN trong t bo cy
thng v trong t bo cy c hin tng CMS. Khi phn tch sn phm protein
th nhng mtADN cy CMS c kh nng tng hp chui peptid 130000 MW,
nhng n mt kh nng tng hp chui polipeptid 21000 MW nguyn sinh
cht t bo cy bnh thng.
Mt khc ngi ta cn thy hin tng bt dc t bo cht cn lin quan
n nhng phn t ADN ging nh plasmid tm thy trong ti th.
Chng hn ng trong t bo cht ca cy CMS c mang hai phn t
AND mch thng vi kch thc 6,2 kb v 5,2 kb. Vic s dng code m ha
tng hp protein ca mtADN c nhng im cn lu : trong h thng hot
ng m di truyn thng thng code UGA cung cp tn hiu kt thc qu trnh
tng hp mt chui polipeptid, nhng ADN ca ti th n li l code ca
tryptophan. Ngc li ADN nhn code CGG m ho cho tryptophan th ti
th n li m ho arginin. Ngoi ra ngi ta pht hin mt dng mi ca
mARN trong genome ti th cy trng v n c gi l ARN - Editing. y l
mt vn th hin s tin ho ca thc vt bc cao, gip cho n c kh nng
8
2. AXIT NUCLEIC
2.1. Axit nucleic l vt cht di truyn
Axit nucleic bao gm axit deoxyribonucleie (ADN) hoc axit ribonucleic
(ARN) u p ng tiu chun ca vt cht di truyn. C rt nhiu bng chng
chng t ra axit nucleic l mt vt cht di truyn cp phn t.
Axit nucleic hp th tia t ngoi cc i bc sng 260nm v iu ny
ph hp mt cch chnh xc vi bc sng m tia t ngoi c th gy t bin
ti a t bo, trong khi protein bc sng 280nm.
- Nm 1928 F. Grifflth pht hin thy ni ph cu khun S, khun lc
nhn do c v bc polisaccharid (vi khun gy vim phi) ca vi khun
Diplococus pneumoniae lm chut cht khi tim vo c th chut. Trong khi
khun lc R (khun lc khng c v bc polisaccharid) khng gy c hi g.
Hn hp cc ph cu khun R cn sng v ph cu khun S cht th lm cho
chut b vim phi, cht v t mu ca chng phn lp c vi khun S sng.
Nh vy tc nhn no t ph cu khun bin np v lm cho ph
cu khun R thnh S. Ngi ta chng minh c rng: ADN tch t vi khun
S nu c a vo vi khun R th gy nn s bin i kiu R S, pht hin
ny c khng nh ADN l vt cht di truyn.
Nm 1944 O. T Avery, Mc Leod v Mc Carti chng minh c rng
tc nhn bin np l ADN. Ph cu khun S b x l bng protease hoc ARNaza th hot tnh bin np vn cn: nhng nu ph cu khun S b x l bi
ADN-aza th hot tnh bin np khng cn na.
Cc nucleosome ni vi nhau bng mt on nucleotit (ADN) di 15 100 cp nucleotit. NST c cu trc xon theo nhiu bc: tp hp nhiu
nucleosome thnh si c bn c cu trc xon (100), si c bn tip tc xon
thnh solenoit (si nhim sc) c ng knh l: 250: solenoit cun xon ln
na to nn ng rng c ng knh 2000; ng rng ny cun xon mt ln
na thnh si chromatit c ng knh bng 6000.
3. ADN V TI BN ADN
3.1. c im cu trc ca phn t ADN
Hm lng ADN trong nhn t bo c trng cho tng loi v ph thuc
v s lng nhim sc th trong nhn. ADN l i phn t, c khi lng v
chiu di rt ln. sinh vt Prokaryot mi nhim sc th c thc nhiu phn t
ADN, cn sinh vt Eukaryt mi nhim sc th ch c mt phn t ADN.
Bng 1.2. Hm lng ADN ca mt s loi sinh vt
T bo lng bi (2n) T bo n bi (n)
Ngi
6,6 pg ADN
3,3 pg ADN.
Rui gim
2 pg ADN
1 pg ADN.
11
Chiu
xon
S cp
nucleotit
chu k
Gc xon
(0)
ng Chiu cao
Dng
knh mt chu k
thit in
()
xon
Phi
10
36
20
34
Trn
Phi
11
32,7
23
28
Trn
Tri
12
30
18
37,1
Phi
9,3
38,6
20
31
Phi
zigzac
Trn
Bt gic
12
5'P
3'OH
3'OH
5'P
Tnh c trng ca phn t ADN ph thuc vo 3 yu t: s lng, thnh
phn v trnh t sp xp cc nucleotit trong ADN, trong ph thuc nghim
ngt vo trnh t cc nucleotit.
Kch thc ca phn t ADN c tnh bng bp (base pair- cp baz)
hoc kb (kilobase - kb = 1000 bp), v tnh c hiu ca nucleotit l do baz, cho
nn khi ni n axit nucleic th baz thng c dng thay cho nucleotit.
Hin tng trn c s tham gia ca mt loi protein l SSB (Single Strand
Binding) bm vo si n ADN lun trng thi m xon, mi SSB bm vo 8
baz v mi chc ti bn c 250 SSB.
3.2.3.2. Khi u ti bn bng ARN mi (primer)
ARN polimerase hot ng tng hp on ARN mi ngn to ra u
3'OH t do, sau ADN polimerase III hot ng ti bn. i vi E. coli primer
c to ra bi enzyme primase.
3.2.3.3. Ko di, loi b mi v hnh thnh cc phn on Okazaki
Sau khi ARN mi c tng hp, th ADN-polimerase I hot ng loi
b mi nh ct t (5' - 3') v thay vo l mt on ADN mi (hnh thnh
phn on Okazaki). Mi phn on Okazaki c 1000 - 2500 baz. Cc phn
on Okazaki ni vi nhau bng ADN-ligase. Si ADN mi c tng hp
bng cch ni cc phn on okazaki c gi l si ra chm (lagging strand) l
si c tng hp khng lin tc (gin on); si kia c tng hp lin tc trn
khun ca si ADN c chiu 3' - 5'. C ch ti bn ADN c mt si c tng
hp lin tc v mt si c tng hp gin on c gi l ti bn na gin
on.
- Mch ADN mi c tng hp theo chiu 5' - 3', mt mch polinucleotit
c tng hp lin tc v mt mch c tng hp gin on- Mi bc ca
15
4. ARN V C CH PHIN M
4.1. Cu trc v chc nng ca ARN
4.1.1. Cc loi ARN
ARN thng tin (iARN; mARN) c cu to t mt mch
poliribonucleotit ph bin c t khong 600-1500 ribonucleotit. Phn t mARN
c mt b ba m u (AUG), sau n b ba quy nh axit amin th nht, th
hai... cui cng l b ba kt thc (UAA, UGA, UAG). Phn t mARN c chc
nng truyn t thng tin di truyn t ADN trong nhn t bo n t bo cht v
trc tip tham gia tng hp protein. Hm lng mARN rt t, ch chim vi %
19
vi enzyme li khc.
22
THO LUN
1. Phn bit cc khi nim: genome, genome nhn, genome ti th, genome
lp th.
2. c im v vt cht di truyn ca Virut, Prokaryot, Eukaryot.
3. Vn cu trc ca h gene ti th. Nhng ng dng nghin cu h gene ti
th cy trng v ngi.
4. c im cu trc v chc nng ca ADN v ARN.
5. C ch ti bn ca ADN. Ti bn ADN Virut, Prokaryot, Eukaryot. Ti
bn ADN v ti sao trong ti bn ADN li cn phi c primer? Ti sao
primer l mt trnh t ARN?
6. c im ca c ch phin m Prokaryot, Eukaryot. Vn phin m
23
24
sao m
hn-ARN
tin mARN
processing
mARN
ct ni
3. MT S TRNH T ADN
3.1. Promotor
Thc cht ca khi u phin m l quan h tng tc gia ARNpolimerase vi trnh t promotor. Khi ARN-polimease gn vo promotor th qu
trnh phin m c thc hin v kt qu s to phn t mARN.
Phn ln cc promotor E. coli v cn bn c cng mt cu trc theo s
sau:
TTGACA
-35 bp
mARN
TATAAT
-10 bp
+1
CCAAT
-40 bp
TATA
-30 bp
mARN
+1
TGACCT
TCCAGT
ACTGGA
30
Trnh t CEN
Cc trnh t lp li cao CEN l nm cc tm ng (Centromere) ca
nhim sc th. nm men Saccharomyces gm cc trnh t CEN.
- Trnh t u c 9 cp baz TCACATGAT ( u 5')
- Trnh t gia 80 - 90 bp, rt giu A - T (>90%)
- Trnh t 11 cp baz u 3': TGATTTCCGAA
Trnh t TEL (Telomere - u mt NST)
Trnh t TEL c tnh lp li cao, giu A v C: CCCCACACACCA (nm
men) v CCCTAA (ngi). u mt NST giu G gp li thnh nhng hnh kp
tc c cu trc bc IV. Cu trc ny bo v u mt NST c th b ct bi
nuclease, gi cho u mt khi mt cc trnh t m ho.
3.5.2.ng dng nghin cu trnh t nucleotit lp li
Gn y mt loi ch th phn t mi c gi l vi v tinh - microsatehtte
(Litt and Luti, 1989) hoc trnh t nucleotit lp li n gin - Simple sequence
repeat (Tautz 1989, Weber and May, 1989) c m t sau khi tin hnh
phn ng tng hp ADN nh polimeraza v in li trn gel poliacrylamit ngi
ta c th pht hin loi a hnh ny. Trnh t hai nucleotit lp li rt phong ph
trong b gene ca ngi cng nh ng thc vt.
Tanksley v cng s, 1993 khi nghin cu hin tng a hnh ca c( vi
v tinh la cho thy 2 nucleotit lp li (GA)n hoc (GT)n xut hin sau mi
mt on ADN di 150 Kb, tng s 2 nucleotit ny chng 3000. y l ngun
phn t ADN a hnh phong ph i vi vic lp bn gene loi cy trng
ny.
Yanagisawa v cng s (1994) nghin cu du vn ADN ca 47 ging
31
u tng thng qua cht d Oligonucleotit nhm pht hin trnh t ADN lp li
n gin v cho bit hin trng a hnh th hin r nht l khi dng
Oligolucleotit (AAT)6 lm on d ADN tt c ging u tng th nghim u
phn bit vi nhau bi on d . Khi s dng ba on d ADN khc nhau nh
(CT)8, (GAA)5 v (AAGG)4 th khng pht hin c cc bng ADN a hnh
t cc ging u tng thuc Subgeneus Soja (Glicine max v Glicine Soja), tri
li cc bng ADN a hnh xut hin trong s cc ging thuc Subgeneus,
Glicine. Kt qu nghin cu chng t G. max v G. Soja gn gi nhau v cu
trc b gene.
THO LUN
1. Phn bit cu trc ca gene sinh vt Prokaryot v Eukaryot. Vn v
c im ca gene sinh vt Eukaryot.
2. Phng php xc nh cc on intron v exon trong gene ca sinh vt
Eukaryot. Cho v d.
3. Phn bit khi nim v gene nhy v on xen. C ch xen ca gene nhy.
4. Trnh by cc khi nim: trnh t lp li, bin tnh v hi tnh.
ng dng ca cc k thut ny trong phn tch sinh hc phn t.
32
a1
a1
a1
a1
34
UUU.
Phe
UCU
Ser
UAU Tir
UGU Cys
UUC
Phe.
UCC
Ser
UAC Tir
UGC Cys
UUA
Leu
UCA
Ser
UAA KT
UGA KT
UUG
Leu
UCG
Ser
UAG KT
UGG Trp
CUU
Leu
CCU
Pro
CAU His
CGU Arg
CUC
Leu
CCC
Pro
CAC His
CGC Arg
CUA
Leu
CCA
Pro
CAA Gin
CGA Arg
CUG
Leu
CCG
Pro
CAG Gin
CGG Arg
Thr
AAU Asn
AGU Ser
Thr
AAC Asn
AGC Ser
Thr
AAA Lis
AGA Arg
AUG
Met
ACG
Thr
AAG Lis
AGG Arg
GUU
Val
GCU
Ala
GAU Asp
GGU Gli
GUC
Val
GCC
Ala
GAC Asp
GGC Gli
GUA
Val
GCA
Ala
GAA Glu
GGA Gli
GUG
Val
GCG
Ala
GAG Glu
GGG Gli
Tn hiu kt thc
UGA (opal)
UAG (amber)
- Tnh linh hot
Trong t bo c nhng loi tARN c th ng thi c mt s b ba khc
nhau. Phn tch trnh t tARN cho thy rng mt s tARN c cu trc inosine
l mt trong cc baz ca cm m i (anticodon). c im ca inosine c
th hin hnh 3.1.
Phn tch trnh t cho thy u 5' ca codon i m (b tr vi baz th
ba ca cm m) khc vi 2 baz kia, c kh nng kt hp vi mt s baz trn
u 3' ca cm m. Hin tng ny cn c gi l tnh "linh hot" trong kt
cp baz v tnh linh hot l c gii hn:
35
U hoc C
C kt cp vi
A kt cp vi
U kt cp vi
A hoc G
I (Inosin) kt cp vi
A, U hoc G
36
mARN
mARN
Protein
Trng hp t bin.
37
mARN
Gene
mARN
38
2. PROTEIN
2.1. Chc nng ca protein trong t bo
Protein chim khi lng ln trong t bo v tham gia vo hu ht cc
qu trnh sinh hc.
Thnh phn cu to nn cc b phn ca t bo, quy nh nhng c im
v hnh thi v cu to ca t bo v c th.
Protein enzyme c kh nng xc tc ln v tnh c hiu cao.
Khng th: chng li cc tc nhn xm nhp vo t bo v c th. Tc
nhn gy min dch (khng nguyn) xm nhp vo c th ng vt c xng
sng s kch thch s sn sinh ra khng th.
Protein vn ng (myosin), cm ng.
2.2. Cu trc ca protein
Axit amin l n v cu to nn protein, c khong 20 loi axit amin cu
to nn cc phn t protein khc nhau. Axit amin c cu to chung nh sau:
41
thc: UAG, UAA, UGA), phc hp peptidyl - tARN lp tc tch thnh tARN t
do v chui polipepetit. RBX tch ra thnh 2 tiu n v v mARN c gii
phng.
45
49
Nhm I
Nhm II
Nhm III
im ct
Nm ngoi im
nhn bit nhn bit
Kh nng methy ha gc
Adenine
Khng
iu kin ct
ATP,Mg++, Mg++
S-AdoMet
Mg++, S-AdoMet
Cu trc ca enzyme (s
chui polipeptide)
Khc nhau
Ging nhau
Khc nhau
Hnh 4.5. Cc enzyme BamHI, EcoRI v PstI ct trnh t 15kb thnh 2 phn
on ADN c kch thc khc nhau
Vic pht hin cc enzyme gii hn l bc t ph quan trng trong lnh
vc sinh hc phn t ni chung cng nh cng ngh ti t hp AND ni ring.
Thc cht nhng enzyme dng trong cng ngh ADN ti t hp thuc enzyme
gii hn nhm II. Chng phn ct khu vc bn trong phn t ADN ti mt trnh
t nucleotit nht nh v to ra hn hp (qun th) cc on ADN vi kch thc
khc nhau. Cho n ngy nay ngi ta tch c hn 1200 enzyme gii hn
nhm II t cc c th procariot. Trn 70 enzyme gii hn hin ang c bn
sn trn th trng. Cc RE c th nhn bit nhng trnh t ngn ca ADN v
ct ng vo v tr phn chia phn t ADN thnh nhng on c di c
trng. Cc RE khc nhau th c on nhn bit vi trnh t baz c trng khc
nhau. S m t cc v tr ct khc nhau ca mt phn t ADN c gi l bn
ct hn ch. Nhim sc th ca Eukaryot cha phn t ADN gm nhiu gene
v n c th b ct bi enzyme ct hn ch thnh nhiu on nh, chnh v vy
c th s dng enzyme gii hn trong ng dng lp bn ct hn ch.
55
b. BamHI + PstI
c EcoRI + PstI
d. BamHI + EcoRI+PstI
ADN chun
Phn on ct bi RE-B
56
dng.
2.2.3. T4 ARN-ligase
Enzyme T4 ARN-ligase chit t phage T4 k sinh E. coli, xc tc cho
phn ng ni hai trnh t ARN bng lin kt phosphodiester. Enzyme T4 ARNligase thng c s dng nh du phng x u 3' ca ARN trong k
thut sn xut mu d (probe).
Nh vy, enzyme ligase c hiu qu trong s gn cc khe h ca cc trnh
t c u dnh hoc u bng vi nhau trong nhng iu kin thch hp. Nhit
thch hp l 370C, nhng n c th hot ng nhit thp hn nhiu
(4 150C).
3. ENZYME NUCLEASE
Enzyme nuclease l nhm enzyme phn ct ADN (ADNse) v ARN
(ARNse)
3.1. DN-ase I
Enzyme DN-ase I c kh nng ct lin kt ngay sau mt baz pyrimidine
trn ADN mch n hay mch kp. Trong thc nghim DN-ase I c s dng
loi ADN trong ch phm ARN v protein, to im t trong k thut nh
du mu d.
3.2. Nuclease S1
Enzyme nuclease S1 tch chit t Aspergillus oryzae c tc dng phn
gii ADN mch n, mch kp. Enzyme nuclease S1 c s dng phn tch
c im cu trc phn t lai ADN - ARN, loi b u so le to u bng,
loi b cc nt vng trn ARN trong phn ng phin m ngc to cADN.
3.3. Exonuclease III
Ezyme Exonuclease III chit t E. coli xc tc phn ng phn gii tun t
cc nucleotit t u 3'- OH t do ca ADN theo chiu t 3'5' to ra nhng
vng mch n trn ADN mch kp. Enzyme Exonuclease III c ng dng to
cu trc mch n ca mt vng trn phn t ADN, to t bin mt on trn
ADN khi phi hp vi nuclease S
3.4. RN-ase A
Enzyme RN-ase A c hot tnh rt mnh, c th chu ng c nhit
0
90 C trong 60 pht. Enzyme RN-ase A c kh nng ct lin kt phosphodiester
ngay sau mt baz pyrimidine ca ARN. Enzyme RN-ase A c s dng
loi b ARN trong ch phm ADN hoc protein, loi b cc on khng bt cp
60
61
62
hoc hn cc cu ni disulfide; (3) RIPs tipe III ging tipe I, bao gm mt chui
polipeptit, nhng li ch c hot tnh sau khi c phn ct on tn hiu bng
mt loi protease c hiu.
S lng RIPs tipe I (khi lng phn t khong 30kDa) nhiu hn RIPs
tipe II v III. Tuy nhin mt s RIPs khng th phn loi theo cc tipe k trn.
RIPs c pht hin hn 50 loi thuc 13 h thc vt, bao gm c cy
mt v hai l mm. RIPs khng ch thy h Bu b (Cucurbitaceae) vi rt
nhiu loi l cc cy thuc qu nh Trichosanthes, Luffa, m cn thy rt
nhiu cc h thc vt khc nh Cm chng (Caryophylaceae), Thu du
(Euphorbiaceae), Ho tho (Poaceae), H u (Fabaceae), h Hoa phn
(Nygtaginaceae)... RIPs khng ch tm thy thc vt, m cn thy mt s
loi vi khun ng rut. S c mt ca RIPs rt nhiu c th sinh vt khc
nhau a n mt gi nh v kh nng tn ti ca loi protein tng t th
gii ng vt.
Ch th phn t protein
- Chit protein dng cho in di, tch chit phn on protein.
- Phn tch thnh phn in di.
- Phn tch a hnh protein.
- Gii trnh t axit amin ca protein.
Western blot
- Chit protein dng cho in di.
- Tch protein bng in di trn gel poliacrylamide.
- Chuyn protein t gel sang mng (PVDF) nh in trng.
Ch th enzyme
- Chit enzyme.
- Phn tch nh lng v nh tnh hot enzyme.
- Phn tch in di entyme.
dch chit. Sau y trnh by cch chit protein s dng cho nh lng v in
di protein.
3.1.1. Tch chit protein d tr trong ht thc vt
Protein d tr trong ht c th c chit bng cc loi dch chit nh
nc ct, NaCl, dung dch m phosphat xitrat pH = 10... i vi cc loi ht c
du th trc khi chit protein cn phi loi lipit, v d k thut loi loi lipit
ht u tng hoc u xanh: Ht u bc v, b phn phi mm sau nghin
nh. Bt nhn c gi 40C. Loi lipit bng petrolium ete qua m 40C. Li
tm 14.000 vng/pht loi dch li tm. Lp li mt vi ln na. Bt loi
lipit gi 40C.
3.1.1.1. Chit protein dng phn tch nh lng hoc in di
Bt loi lipit c s dng chit protein tng s bng dung dch NaCl
1M pH = 7.0, chit bng nc ct pH = 7.0 hoc chit bng m photphat
pH=10. Bt loi lipit c chit bng dung dch m qua m 40C, trong
24 gi. Ngy hm sau li tm 14.000 vng/pht trong 30 pht thu dch pha trn.
Dch li tm thu c cha protein tng s bao gm albumin v globulin. Trong
nh lng protein c th tin hnh lp li nhiu ln; cn trong phn tch in di
th c th thc hin mt ln. Dung dch protein c gi -200C.
3.1.1.2. Chit phn on protein cho phn tch in di
Tch chit v phn on protein theo phng php Osborne v Klimenko.
C th ly v d cy h u: Ht c nghin nh thnh bt mn, loi lipit
bng ete petroleum sau tin hnh phn on. Protein c chit bng dung
dch NaCl 1M v nc ct.
Theo cch th nht, bt loi lipit c chit bng NaCl 1M sau li
tm 14000 vng/pht trong 20 pht. Dch li tm cha albumin v globulin tng
s (phn on I). Cn li tm cha tinh bt v tp cht c loi b. Tip theo
albumin v globulin tng s c phn on bng cch thm tch, sau li tm.
Dch li tm thu c cha phn ln albumin (phn on II). Cn li tm l cc
protein khng tan trong nc m tan trong NaCl. Phn ny c ho vo NaCl
1M (phn on III).
Theo cch th hai, protein c chit bng nc ct sau li tm. Dch li
tm cha phn ln albumin v mt phn globulin (phn on IV).Cn li tm
c chit tip bng NaCl 1M v li tm ly dch (phn on VII) Phn on IV
c x l tip bng thm tch. Dch li tm cha phn ln albumin (phn on
V). Cn li tm cha phn ln globulin tan trong NaCl 1M (phn on VI).
3.1.2. Tch chit protein trong m ng vt
Chit protein t m ng vt n gin hn thc vt v c tin hnh
68
amin/100g protein.
3.4. K thut in di protein
Cc loi protein c khi lng phn t khc nhau, do vy chng c tc
di chuyn khc nhau trong in trng, v th c th tch c cc loi protein
nh phng php in di. T kt qu phn tch thnh phn in di m ngi ta
c th t c nhng mc ch nghin cu khc nhau. K thut in di protein
bao gm phng php in di mt chiu v in di hai chiu. Cc k thut ny
cho php phn tch hn hp phc h protein thnh nhng tiu phn khc nhau
da trn nguyn tc tc dch chuyn khc nhau theo khi lng phn t ca
cc tiu phn . Nh k thut in di mt chiu ngi ta c th tch c cc
tiu phn protein trong protein tng s tan trong dung dch NaCl 1M v protein
tan trong nc. Da vo cc bng in di c th so snh thnh phn in di gia
cc mu nghin cu, xc nh tnh a dng sinh hc trn c s hin tng a
hnh protein. Bng phng php in di protein SDS-PAGE ngi ta pht
hin nhng sai khc v cc bng in di kch thc phn t 10-16kDa gia cc
th t bin 5 ging la khc nhau, xc nh c s khc nhau v thnh phn
v hm lng protein chit t l cy 10 ngy tui ca 12 th t bin u tng.
Cc kt qu nghin cu v thnh phn in di protein d tr trong ht u tng
v trong ht ny mm, nghin cu thnh phn din di enzym protease trong ht
ny mm ca cc ging du tng chu hn khc nhau cho thy mi lin quan
gia s thay i ph in di vi kh nng chng chu ca ging u tng ny.
K thut in di protein hai chiu gip cho cc nh sinh hc phn t phn tch
cc tiu phn protein) nh tnh v nh lng cc loi pohpeptide. K thut in
di cn c ng dng xc nh cc th t bin, xc nh s a hnh protein.
V mt l thuyt k thut in di hai chiu c th pht hin hai loi t bin: (1)
t bin do c s thay th mt hay nhiu nucleotit, mt cp nucleotit; (2) t
bin do s bin i trnh t nucleotit. Ngoi ra: k thut in di protein 2 chiu
trn gel poliacrylamid cn c ng dng trong vic nghin cu biu hin gene
giai on pht trin sm ca cy. xc nh c nhiu ch th protein lin quan
n cc tnh trng hnh thi khc ca cy trng... K thut in di protein c th
theo cc bc sau:
cc enzyme c th l
th l gel thch agar,
Gel buffer
(ml)
SDS (ml)
Gel c mu
4%
6,1
1,3
2,5
0,1
3,4
4,0
2,5
0,1
Hnh 5.6. S phn tch tiu phn protein phn tch t bn gel in di
(theo Phan Vn Chi, 2002)
73
ho cc enzyme khc. Ngoi ra, protease cn tham gia phn gii cc protein l
hoc b bin tnh khi gp iu kin cc oan nh lnh, hn, mn,... Protease
trong ht c th c tng hp t trc dng tin cht v tn ti song song vi
protein d tr, cng c th c tng hp mi trong qu trnh ht ny mm. S
c mt ca protease trong ht d tr protein ca ht ang ny mm l bng
chng v s tham gia ca chng vo qu trnh phn gii protein, cc sn phm
peptit trong cc bo quan . Qu trnh phn gii protein d tr ca cc cy h
u u ging nhau. Khi protein b phn gii ht nhng khng bo ln c
hnh thnh trong cc t bo d tr. Cc axit amin c to ra trong qu trnh ny
c s dng sinh tng hp cc protein mi trong mm non. Qu trnh bin
i protein di xc tc ca protease din ra u tin l : protein d tr dng
nguyn thu b endopeptidaza c hiu ct mt s mi lin kt trn b mt ca
phn t globulin theo c ch "kho ko". Sau c s thay i cu trc khng
gian ca globulin v lm cho chng tr thnh c cht d phn gii bi
endopeptidaza khc v cc exopeptidaza c sn trong protein d tr trong ht,
to thnh cc polipeptit, oligopeptit ngn hn. Tip theo, cc sn phm ny b
aminopeptidaza phn gii n axit amin.
nh lng hot enzyme - amylase theo phng php Heinkel c
thc hin theo nguyn tc l: xc nh lng tinh bt b phn gii da trn c s
xc nh mc gim cng mu ca hn hp phn ng vi dung dch iot. n
v hot enzyme l lng enzyme c kh nng phn gii 1 mg tinh bt sau 30
pht 300C.
Da vo tnh cht ho tan trong dung mi hu c, chit enzyme aamylase bng dung dch m photphat xitrat pH = 6,8. em cn mu v nghin
nh trng dung dch m photphat xitrat, li tm lnh 12000 vng/pht trong 15
pht thu dch cha enzyme - amylase cho vo tube nha lm th nghim.
Th nghim c tin hnh ng th nghim, ng kim tra, ng i
chng. Trong ng th nghim, cho 0,25ml tinh bt 1% vo 0,25ml NaCl 0,1%
tip tc cho thm 0,5ml dung dch m photphat xitrat pH = 6,8 v 0,25ml dch
cha enzyme, sau lc u v trong t m 300C trong 30 pht. Sau khi t
m ly ra cho thm 1,25ml dung dch axit sunfosalisihc 20%, lc u. Ly 1ml
t hn hp trn cho thm 9ml iot long 150 ln lc u 10 pht ri o trn
my quang ph UV Visible Spectrophotometers bc sng 560 nm.
ng kim tra: tng t ng th nghim ch khc l cho 1,25ml dung dch
axit sunfosalisilic 20% vo trc sau mi cho dch cha enzyme v trong
t m 30 pht. ng i chng: tng t nh ng th nghim ch khc l thay dch
cha enzyme bng nc ct.
75
78
Chng 6
K THUT SINH HC PHN T TRONG PHN TCH H
GENE SINH VT
Tm tt: Sinh hc phn t l nng ct ca cng ngh sinh hc. Phn tch sinh
hc phn t c bt u t vic thu nhn dch chit ADN t t bo sng
sch thc hin cc phn tch tip theo. Tu theo vt liu nghin cu m c
phng php tch chit ADN ph hp. Dung dch ADN sau khi kim tra hm
lng v sch c s dng phn tch theo nhng mc ch khc nhau
nh Southem blot, Northem blot, xc nh trnh t ADN, PCR, RFLP, AFLP,...
Ni dung ca chng gm 5 vn c bn: (1). Phng php tch chit ADN,
(2). Lai phn t, (3). Xc ih trnh t nucleotit, (4). K thut RFLP, (5). Trnh t
nucteotit lp li.
Thnh tu ca sinh hc hin i v nhng hiu bit v di truyn hc phn
t lm c s cho vic nghin cu, xy dng cc k thut sinh hc hin i.
Nhng k thut sinh hc phn t ng dng trong phn tch genome ca sinh vt
c cng b trong cc tp ch khoa hc v cc sch chuyn kho.
79
80
81
82
2. LAI PHN T
Mc ch ca k thut ny l pht hin trnh t nucleotit c th, nghin
cu cu trc ADN h gene (gencomic ADN). Phn t ADN b phn ct bi
enzyme gii hn thnh nhng phn on ADN ring bit. Bng phng php
in di cc phn on ADN ny vi nhng kch thc khc nhau c tch ra
(separate) trn gel thch hoc hoc poliacrylamit v c chuyn sang mng lai
phn t. Qu trnh lai phn t xy ra gia phn t ADN v on d ADN c gn
nhn phng x theo quy tc lin kt b tr. Cc on ADN c th c pht
hin theo phng php thm tch ca Southern v phng php lai phn t vi
on d ADN c trnh t nucleotit tng ng. Phng php t ghi phng x
(autoradiogrophy) c th nhn bit v tr on d ADN trn mng lai phn t. T
khi E.M Southern thuc Trng i hc tng hp Edinburgh pht hin ra k
thut ny (1975) gi l k thut phn tch mng thm truyn Southern (Southern
blot analisis) gi tt l Southern, n c ng dng rng ri trong cc lnh
vc nghin cu sinh hc phn t v di truyn. Khi ng dng k thut Southern
i vi ARN th gi l Northern, cn vi protein th c gi l Western. Hin
nay c nhiu ci tin v phng php, hnh thnh nhiu k thut phi hp nh
Southwestern.
83
84
86
91
Chng 7
PHN NG CHUI POLIMERASE(POLIMERASE CHAIN
REACTION - PCR)
Tm tt: K thut phn ng chui dng enzyme polimerase (Polimerase chain
reaction = PCR hay PCR Technology) ln u tin c Mullis v cng s m
t nm 1986 v cng chnh do s pht minh ny m Mullis xng ng nhn
gii thng Nobel v Y hc v Sinh l hc nm 1993. Phn ng chui
polimerase (PCR) l k thut c bn v rt quan trng trong Sinh hc phn t.
Phn ng PCR gm 3 giai on chnh: (1). Bin tnh ADN mu; (2). Tip hp
mi, (3). Tng hp on ADN mi. PCR cng nh cc k thut sinh hc phn t
khc cn phi c ADN tinh sch v chu nh hng ca nhiu yu t. Hin nay
c nhiu phin bn ca PCR nh RT-PCR, RAPD, AFLP... PCR v cc k
thut ci tin t PCR c nhiu ng dng trong thc tin, nh: sn xut mu d,
khuch i s lng cc on ADN v ARN, nh lng bng PCR, phn tch
t bin, phn tch ADN a hnh, phn lp gene v tch dng gene, phn tch
sinh vt chuyn gene, xc nh quan h di truyn...
Ni dung ca chng gm 3 vn c bn: (1). Phn ng chui polimerase
(PCR); (2). Phn tch tnh a hnh ca ADN c nhn bn ngu nhin
(Random Amplified Polimorphic DNA - RAPD); (3). Phn tch tnh a hnh
chiu di cc phn on ADN c nhn bn c chn lc (Amplifed Fragment
Length Potimorphism - AFLP).
95
102
RA 31
c lng
kch thc
(kb)
on
c
nhn
8,0
7,0
6,0
5,1
5,0
4,9
4,8
2,5
2,0
1,9
1,5
1,49
1,48
1,43
1,40
1,38
1,35
1,33
1,2
0,98
0,83
0,60
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
17
20
21
22
105
Ging gc
Lng Sn
G.Gc
1.0000000
ML81
0.7954545
1.000000
ML10
0.5000000
0.5681818
1.000000
ML61
0.5681818
0.7272727
ML70
0.5909091
0.4772727
ML59
0.7954545
0.7727273
0.704545 1.000000
0
0.772727 0.522727 1.000000
3
3
0
0.431818 0.690909 0.522727 1.000000
ML48
0.7500000
0.8636364
ML81
ML10
ML61
ML70
ML59
ML48
THO LUN
1. Trnh by c s, nguyn tc ca phn ng chui PCR v nhng ng dng
ca PCR.
2. PCR trong phn tch h gene ca sinh vt v trong cng tc chn ging.
3. RAPD l g? Phng php xc nh du chun RAPD v quan h di
truyn gia cc i tng nghin cu bng phng php RAPD.
4. Th no l AFLP? Cc bc ca k thut AFLP. ng dng ca AFLP.
108
Chng 8
T BO CH V VECTOR
Tm tt: Trong chng ny, chng ta s bn n kha cnh sinh hc ca vic
tch dng gene bao gm vic s dng cc phn t vector v h thng sng thch
hp, tc vt ch m vector c th c nhn ln. Cc loi t bo ch s
c m t u tin, tip theo l cc h thng vector v cc phng php dng
a ADN vo cc t bo. T bo ch v vector l hai i tng cc k quan
trng trong k thut tch dng. C hai loi t bo ch, l: T bo ch nhn
s, T bo ch nhn chun v E. coli l vt ch c s dng nhiu nht trong
k thut tch dng. Vector tch dng c phn bit vi vector chuyn gene
mt s c im c bn. C nhiu loi vector c s dng trong k thut di
truyn, nhng c s dng rng ri nht l plasmid.
Ni dung ca chng gm 3 vn chnh l: (1) T bo ch; (2). Vector, (3).
Phng php chuyn vector ti t hp vo t bo ch.
1. T BO CH
Loi t bo ch s dng trong mt ng dng c th ch yu ph thuc vo
mc ch ca th nghim tch dng. Nu mc ch l tch ra mt gene
phn tch cu trc th yu cu dy ch l mt h thng n gin, d s dng.
Nu mc ch l biu hin thng tin di truyn mt sinh vt nhn chun bc
cao, chng hn thc vt, th i hi phi c mt h thng c th hn. Thng
th mt vt ch ban u n gin c s dng tch mt on trnh t m
on ny sau c a vo mt h thng phc tp hn biu hin. Cc loi
t bo ch yu c nu trn bng 8.1.
1.1. Cc vt ch nhn s
Mt t bo ch l tng l mt t bo d nui cy v d nhn ging, d thu
nhn c nhiu loi vector. Vi khun E. coli p ng cc yu cu ny v c
s dng trong rt nhiu k thut tch dng. E. coli c nghin cu rt t m, rt
nhiu loi khc nhau c cc nh di truyn hc vi sinh vt phn lp khi
nghin cu cc c ch di truyn ca sinh vt nhn s ny. Cc nghin cu
cung cp nhng thng tin khoa hc gi tr lm c s cho k thut di truyn.
109
Gram m
Escherichia coli
Gram dng
Bacillus subtilis
Streptomyces spp.
Nm
saccharomces cerevisiae
Aspergillus nidulans
Cc loi khc nhau
T bo nguyn
C c th
ng vt Nhn chun T bo su b
Drosophiia melanogaster
C c th
2. VECTOR
2.1. Khi nim
thu nhn gene di dng tinh sch vi hm lng ln ngi ta phi
tch dng (clone) gene . Vic tch dng c bn l tin hnh gn trnh t ADN
vo vector. Vector cng l mt ADN dng vng, c kh nng xm nhp vo t
bo vi khun v mn t bo vi khun to ra nhng bn sao khc ging ht
vector ban u.
116
(4). Bin np
(5). AND Ti bn
u vit th hai ca cc vector M13 l chng khng hot ng chc nng
mt cch y khi cc on ADN di c xen vo vector. Mc d v mt l
thuyt khng c mt gii hn no i vi kch thc ca cc on c th tch
dng, v cu trc capsid c xc nh bi kch thc hiu qu tch dng i
vi cc on ln hn 1,5kb. Trn thc t, khng phi l vn chnh v cc
vector M13 c s dng ch yu khi tch dng cc on ADN nh xc nh
trnh t. Trong ng dng ny, vic sn sinh ra ADN si n cng vi s d dng
trong vic tinh sch ADN t m t bo lm lu m nhng hn ch v kch
thc.
2.4. Cc vector khc
Cho n nay, chng ta mi tp trung vo cc plasmid v phage dng
trong cc vt ch E. coli, vi khun ny cho n nay vn l i din ch yu c
s dng trong phn ln cc cng ngh thao tc gene. Tuy nhin, cn tn ti cc
h thng vt ch / vector khc cng rt quan trng, mc d chng chuyn dng
hn. Trong phn ny, chng ti s gii thiu nhng c im ca cc vector vi
khun b sung v mt s vector c s dng trong cc sinh vt khc.
2.4 1. Cc vector plasmid / phage
Mt c tnh ca cc vector phagel ch k thut bc gi invitro c lp
v mt trnh t, khng i hi phi c cc im cos nm tch bit bi ADN vi
kch thc c th bc gi c (38-51kb). iu c s dng thit k
cc vector hnh thnh t cc on trnh t plasmid kt ni vi cc im cos ca
phage . Cc vector nh th gi l cc cosmid. Chng c kch thc nh (46kb) v v vy, c th cha cc on ADN tch ng di ti 47kb. V chng
khng c cc gene ca phage nn chng hot ng nh cc plasmid khi a vo
E. coli bng c ch bc gi/ nhim ca . Bi vy, cc vector cosmid cung cp
mt h thng ht sc l tng - mt phng php c bit v c hiu qu cao
a ADN ti t hp vo trong t bo ch, v kh nng tch dng ny ln hn
khong 2 ln so vi cc vector tt nht. Tuy nhin, chng cng c nhng
nhc im v thng th vic s dng cosmid thay cho cc vector phage lm
mt i s d dng trong s dng v x l cc trnh t tch dng ny.
120
YAC dng nh tng ln khi kch thc ca on tch dng tng ln, iu ny
khng ging vi nhiu h thng vector khc.
Bng 8.2. Mt s vector c th dng cho cc t bo ng vt v thc vt
Loi t
bo
Thc vt
Loi
vector
Loi h
gene
Th d
Plasmid
ADN
Virut
ADN
ARN
ADN
ADN
Baculovirut
Plasmid
ng vt Virut
Virut Papilloma
Virut Simian 40 (SV40)
Virut
ARN
Retrovirut
Cc phn t P trong Drosophilla melanogaster
thao tc c hc, mt knh hin vi v c bit phi c k nng thc hnh tinh vi.
Gn y ngi ta hon thin mt phng php t ra rt hu hiu
bin np t bo thc vt, gi l k thut bn ADN vo t bo. ADN c dng
bao bc cc ht vonfram cc nh gi l vi n. Khi bn, chng c tng tc
trn vin n ln l b phn c bn i do ngi thuc n chy. Ti mt u ca
"sng" c mt l nh chn vin n ln li nhng vn cho vi n chui qua. Khi
nhm bn vo t bo, cc vi n s a ADN vo trong t bo v trong mt s
trng hp bin np s thc hin thnh cng.
THO LUN
1. Nu cc loi t bo ch v u, nhc im trong k thut tch dng gene.
2. Plasmid l g? cc loi plasmid. Trnh by v cc vector plasmid dng cho
E. coli.
3. Trnh by v vector phage.
4. Cc vector dng trong cc t bo nhn chun.
5. Trnh by c im c bn ca mt s phng php chuyn vector ti t
hp vo t bo ch.
6. E. coli v s dng E. coli trong k thut di truyn.
7. Vector tch dng v vector biu hin gene.
8. Vn tch dng gene.
9. Vn chuyn gene v sinh vt chuyn gene.
125
Chng 9
PHN LP GENE TCH DNG PHN T
V BIU HIN GENE
Tm tt: Cng ngh ADN ti t hp bao gm cc k thut tch dng gene v
biu hin gene. Bt u t s phn lp gene v sau l to vector ti t hp,
bin np vo t bo ch, tch dng v xc nh trnh t gene. Protein l sn
phm biu hin gene. Qu trnh biu hin gene ngoi lai bt u t vic a
gene vo vector biu hin v bin np vo t bo ch. Vector biu hin gene
c thit k bao gm promotor mnh v iu khin c. E. coli l vi khun
c s dng rng ri trong cng ngh ADN ti t hp v s biu hin gene
thnh cng nht hin nay vn l E. coli. Phn lp, tch dng v biu hin
gene c minh ho bng v d v s phn lp, xc nh trnh t gene m ho
cho trichobakin-RIP v qu trnh biu hin gene ny.
Ni dung ca chng gm 3 vn chnh l: (1).Phn lp gene; (2). Tch
dng gene; (3). Biu hin gene.
1. PHN LP GENE
Phn lp gene hay phn lp on ADN theo mc ch c th c tin
hnh theo phng php s dng enzyme ct hn ch hoc bng phn ng chui
PCR. Phn lp gene mang ngha trong k thut gii trnh t ADN hay to dng
ADN ti t hp trong k thut chuyn gene.
1.1. Phn lp gene bng k thut ct hn ch
Enzyme gii hn (restrition enzyme) c kh nng ct ADN nhng im
c hiu. Vi c tnh ngi ta vn dng xc nh nhng on ADN
m ho cho cc tnh trng ca sinh vt v phn lp on ADN . K thut phn
lp gene nh enzyme gii hn c th gm cc bc sau:
(1). Tch chit v tinh sch ADN.
(2). Ct ADN bi enzyme gii hn.
(3). in di trn gel agarose.
(4). Da vo ADN marker xc nh c on ADN cn phn lp.
(5). Bin tnh ADN thnh 2 mch n ngay trn gel, ri chuyn ln mng
126
127
128
nguyn tc ca phng php Sanger. Glicine max (L.) Merrill l loi cy trng
c v tr quan trng hng u trong cc loi cy h u. Ht u tng c hm
lng protein cao t 28% - 45%, d tan v cha hu ht cc loi axit amin, c
bit l cc loi axit amin khng thay th. Ngoi protein, ht u tng cn c
lipit v nhiu cht hu c khc. R u tng c nt sn cha vi khun c nh
m Rhizobium.
Cc dng u tng M48, M10 v M61 c to ra bng phng php
t bin thc nghim (Chu Hong Mu, 2001) c nh gi v chn lc qua
nhiu th h. Ngoi cc c im v nng sut v cht lng, tc gi cn quan
tm nghin cu mi lin quan gia kh nng chu hn vi c im ho sinh v
sinh hc phn t ca cc dng u tng t bin ny. Dng u tng t bin
chu hn ML61 c ngun gc t ging u tng Lng Sn v c to ra bng
t bin thc nghim vi cng thc x l phi hp (16 kr + 0,01%EI). Trn
Th Phng Lin (1999) nghin cu, phn lp v xc nh trnh t gene
chaperonin t ging u tng chu nng M103, genome ca cc dng u
tng t bin ML10, ML48 v ML61 c tn ti gene chaperonin v cu trc
ca n c im g khc vi gene chaperonin c nghin cu. Kt qu nhn
v tch dng gene chaperonin ca cc dng u tng t bin M48, M10 v
M61 v xc nh trnh t gene chaperonin ca dng u tng chu hn M61
c thc hin nhm mc ch trn. Pht hin gene chaperonin theo phng
php ca Kary Mullis v cng s (1985) vi vic s dng cp mi
Chap_N/chap_C thit k da trn trnh t ADN b sung (cDNA) ca ging u
tng Nht Bn.
Chap_N:
5_GCC ATA TGT CGG CAA TCG CGG CCC C
Chap_C:
5_CGG GAT CCC TAC CTC ACA GTT ACA GTT ACA ATA TCA TC
Chu trnh nhit phn ng: 950C : 1 pht; 550C : 1 pht; 720C : 1 pht 20
giy: 32 chu k; 720C : 8 pht; Kt thc 40C.
tin hnh tch dng gene chaperonin sn phm PCR c ct thnh
cc on nh hn bng SacI. Sau em sn phm ct gn vo vector
pBluescript KS (-) c m vng. ADN ti t hp c bin np vo chng
E. coIi-DH5 . Mi trng nui cy, cc phng php gn, to t bo kh bin,
bin np, tch ADN plasmid, kim tra on gene bng cch x l vi enzyme
gii hn dc tin hnh theo sch cm nang chn dng phn t ca Sambrook
v cng s 1989.
130
131
134
135
V tr
8
24
29
43
54
76
99
110
128
129
191
204
220
280
308
360
447
506
514
Bonminori
Gln (Q)
Glu (E)
Gli (G)
Thr(T)
Ile (1)
Val (V)
Ser (S)
His(H)
Glu
Pro (P)
Pro (P)
Val (V)
Leu (L)
Ser (S)
Ser (S)
Phe (F)
Asp (D)
Leu (L)
Thr(T)
Cc Vng
Gln (Q)
Asp (D)
Ala (A)
Thr(T)
Thr(T)
Gli (G)
Thr(T)
Leu (L)
Asp (D)
Ala (A)
Pro (P)
Ile(I)
Pro (P)
Gli (G)
Ser (S)
Val (V
Ala (A)
Leu (L)
Met (M)
M103
Gln (Q)
Asp (D)
Ala (A)
Thr(T)
Thr (I)
Val (V)
Thr (T)
His(H)
Asp
Pro (P)
Pro (P)
Val (V)
Leu (L)
Gli (G)
Ala (A)
Phe (F)
Ala (A)
Pro (P)
Thr (T)
MI61
His (H)
Glu (E)
Ala (A)
Ala (A)
Ile (I)
Val (V)
Thr (T)
Leu (L)
Asp
Ala (A)
Ala (A)
Val (V)
Leu (L)
Ser (S)
Ser (S)
Phe (F)
Ala (A)
Leu (L)
Thr (T)
137
khi u dch m c t vo u m khi u v b sung vi baz nit 14691483 ca rARN 16S. Cc DB c trnh t l 5' - AUGAAUCACAAAGUG 3'
ng vai tr ch yu nh nhn t tng cng dch m. Mc d khi a trnh t
DB vo u 5' ca gene m ho cho protein ti t hp c th lm thay i trnh
t axit amin ca chng. Trong t bo tc ko di cc chui polipeptit khng
xy ra vi tc nh nhau. E. coli cc b ba trong gene c mc s dng
khc nhau ph thuc vo s c mt ca cc ARN vn chuyn tng ng trong t
bo. V vy cc gene c biu hin yu c th l do gene c cha nhiu b ba
ch dc nhn bit bi mt s loi ARN vn chuyn him gp. Trong 6 b ba
m ho cho Leu UUA, UUG, CUU, CUC, CUA, CUG, th ch c CUG c
nhn bit tt v c biu hin cao bi ARN vn chuyn c th cho b ba ny
trong t bo E. coli. E. coli, chui peptit mi tng hp ri khi phc h ARN
thng tin v ribosom nh cc nhn t nhn bit m kt thc: RF1 nhn bit m
UAA v UAG cn RF2 nhn bit UAA, UGA. Ba m kt thc UAA, UAG v
UGA c hiu qu dng dch m khc nhau, trong b ba UAA c cc nhn
t kt thc dch m nhn bit tt nht.
3.3.3. Qu trnh sa i protein sau khi dch m
3.3.3.1. Qu trnh thu phn do protease
Vic biu hin protein ngoi lai trong t bo E. coli nhiu khi khng hiu
qu do cc protein ny b thu phn bi protease c trong t bo ch. C nhiu
bng chng cho thy qu trnh thu phn ny ph thuc vo nng lng. V vy,
cc th t bin nh hng ti protease ph thuc nng lng s m bo n
nh ca protein ngoi lai. Bn cnh vic nh hng protein tit ra ngoi
khoang chu cht hoc ra mi trng nui cy t bo nhit thp, cho gene
ngoi lai biu hin cng vi s biu hin ca phn t "bo mu ("chaperone").
Trong t bo cc protease ny c chc nng quan trng l thu phn cc protein
bt thng v proteinkhng hon thin.
3.3.3.2. Qu trnh tit protein
Mt trong nhng vn hay gp khi biu hin protein ni bo ca t
bo E. coli l chng thng to thnh th vi (inclusion bodies). Mc d biu
hin protein di dng th vi cng c mt s u im nht nh nhng protein
to ra thng b mt hot tnh sinh hc v qu trnh ti to li cu trc
(refolding) tng i phc tp v tn km. Hu ht protein c biu hin trong
E. coli u c thit k sau khi biu hin chng c chuyn ra khoang chu
cht (perplasmic space) ca t bo. Mt yu t khng th thiu protein c th
c chuyn qua mng trong ra ngoi khoang chu cht l on peptit tn hiu.
3.3.3.3. Hnh thnh cu trc khng gian ca protein
150
Protein sau khi c tng hp mun tr thnh protein c hot tnh sinh
hc th chng phi c cu trc khng gian ng. Qu trnh hnh thnh cu trc
khng gian ph thuc rt nhiu vo mi trng tbn trong v bn ngoi t bo.
Nu mi trng c cht gy bin tnh mnh nh ur, guanidin - HCl v cc tc
nhn kh th qu trnh hnh thnh cu trc khng gian khng th din ra thun
li.
S to thnh cu disulfit trong qu trnh cun xon ca protein c th din
ra bi oxi ho trong khng kh c s xc tc ca ion kim loi hoc phc hp oxi
ho kh ca S.
Mt v d v s biu hin gene m ho cho RIP E. coli. RIP c biu
hin bng h vector pMAL - C2. Vector biu hin protein bt hot ribosome tipe
I c thit k da trn c s casette vector pMAL - C2 (RIKEN DNA Bank
Japan). tin hnh, cp primer c cha cc im ct ca EcoRI v HindIII
c tng hp v s dng nhn on gene m ho cho ton b phn t RIP
thnh thc (bao gm 247 amino axit, bt u t Asp24 v kt thc bng Ala27).
on gene nhn c bng PCR sau x l vi EcoRI v HindIII c gn vo
vng ct gn a v (MCS) ca vector pMAL - C2 ng cc v tr ct ca cc
enzyme k trn.
THO LUN
1. Th no l s phn lp gen? Nu nguyn tc v quy trnh ca cc phng
php phn lp gen.
2. Phn bit khi nim th vin b gene v th vin cADN.
3. Biu hin gene l g?
4. Gii thch k thut biu hin gene.
5. Biu hin gene ngoi lai vi khun E. coli
151
2.
3.
L Trn Bnh, Phan Vn Chi, Nng Vn Hi, Trng Nam Hi, L Quang
Hun. p dng cc k thut phn t trong nghin cu ti nguyn sinh vt
Vit Nam. NXB Khoa hc v K thut, 2003.
4.
5.
6.
7.
Helena Curtis. Sinh hc. Ngi dch: Phan C Nhn. NXB Gio dc.
H.1995.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Chu Hong Mu, Nguyn Th Tm. Gio trnh Di truyn hc. 2004.
20.
21.
22.
23.
Nguyn Tin Thng. Gio trnh sinh ho hin i. NXB Gio dc. 1998.
24.
25.
26.
27.
Nguyn Vn Uyn. Nhng phng php cng ngh sinh hc thc vt.
Nh xut bn Nng nghip H. 1995, tp I, 48-60.
28.
Nguyn Vn Uyn. Nhng phng php cng ngh sinh hc thc vt.
Nh xut bn Nng nghip H.1995, tp II, 1995, 56-63.
29.
30.
31.
32.
33.
Jena K.K. et al. RFLP analisis ofrice (Oryza sativa L.) introgression lines.
Theor. Appl. Genet 1992, 608-616.
34.
35.
Long Mao. Molecular Markers and Their Applications in Rice and Wheat.
Dissertation for a degree of Doctor of Philosophy, 1995, 70-78.
36.
37.
38.
Tanksley S.D et al. RFLP mapping in plant breeding: new tools for an old
science. Biotechnology vol 7, 1989, 257-263.
39.
Vierling R., Nguyen H.T. Use of RAPD marker to determine the genetic
relationships of diploid wheat geneotipes. Theor Appl. Genet. 84,1992,
835-838.
40.
41.
154
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Chu Hong Mu, Nng Th Man, o Vit Bc, L Trn Bnh (1997).
nh gi mt s dng t bin t hai ging u tng H4 v Cc vng
th h M4. Tp Ch sinh hc, 19(3), 53-56.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
20.
Chu Hong Mu, Nng Th Man, o Vit Bc, L Trn Bnh (1998).
To bin d hai ging u tng Cc vng v H4 bng tc nhn vt l
ho hc. Tp ch Sinh hc. 20(2), 55-58.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
Chu Hong Mu, Nng Th Man, L Trn Bnh (2001). Phn tch mt
s ch tiu ho sinh trong ht ca cc dng t bin u tng v u
xanh. Tp ch Khoa hc v Cng ngh, 1(17), i hc Thi Nguyn, 5963.
28.
Chu Hong Mu, Nguyn Phc Chnh, Hong Mai Phng, Nguyn
157
30.
31.
32.
33.
34.
Chu Hong Mu (2000). Nghin cu phc v pht trin ngnh trng trt
khoa Sinh-K thut nng nghip, trng i hc S phm Thi Nguyn.
Hi tho cng tc chuyn giao khoa hc cng ngh Nng - Lm khu vc
Trung du min ni pha Bc. i hc Thi Nguyn, 43-44.
35.
36.
37.
38.
Chu Hong Mu, Hong Cao Nguyn, Nguyn Thu Hin, L Ngc
Cng (2001). Nghin cu c im hnh thi v mt s ch tiu sinh ho
ca cy c phng v (Pteris multifida Poir). Kt qu nghin cu v Sinh
hc v Ging dy sinh hc, NXB Khoa hc v K Thut. 161-163.
40.
Hong Mai Phng, Chu Hong Mu, Nguyn Thu Hin (2001).
Nghin cu c im hnh thi, ho sinh ht ca mt s dng lc trng ti
Lo Cai. Kt qu nghin cu v Sinh hc v Ging dy sinh hc, NXB
Khoa hc v K Thut, 173-176.
41.
42.
42
43.
44.
45.
46.
47.
49.
50.
51.
52.
Hong Th Thu Yn, Chu Hong Mu, Nghim Ngc Minh, Nng
Vn Hi, Trnh nh t (2003). Phn lp gene chaperonill cc dng
u tng t bin ML10, ML48 v ML61. Nhng vn nghin cu c
bn trong khoa hc s sng. NXB Khoa hc v K thut, 1073-1076.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
161
162