Sveuilite u Zagrebu

Agronomski fakultet

Oplemenjivanje bilja

Oplemenjivanje vinove loze

Izradili :
Ana Petrovi
Marija kunca
Fran Jurkovi
Philip Lonjak
Marko Mihaljevi

Zagreb, 2014.

SADRAJ
1. UVOD ................................................................................................................................................... 3
2. Oplemenjivanje ................................................................................................................................... 3
2.1. Ciljevi oplemenjivanja vinove loze ............................................................................................... 3
2.2. Faze oplemenjivanja vinove loze .................................................................................................. 3
2.3 Osnovne vrste cvjetova vinove loze..............................................................................................4
2.4. Izvori genetike varijabilnosti ....................................................................................................... 4
3. Sorte vinove loze i klasifikacija ............................................................................................................ 5
3.1. Klasifikacija ................................................................................................................................... 6
3.2. Sorte vinove loze .......................................................................................................................... 6
4.Krianje .................................................................................................. Error! Bookmark not defined.
4.1. Sakupljanje polena ......................................................................... Error! Bookmark not defined.
4.2. Pripremanje enskih cvjetova......................................................... Error! Bookmark not defined.
4.3. Krianje ......................................................................................................................................... 6
4.4. Sjeme ............................................................................................................................................ 7
4.5 Izbor...............................................................................................................................................7
5. LITERATURA ......................................................................................................................................... 8

1. UVOD
Sorta je jedan od glavnih imbenika uspjenosti u vinogradarstvu i esto je presudna za konaan rezultat
proizvodnje i na tritu. U proizvodnji ona esto ima i kulturoloku vanost pa se o sortama piu knjige i
nazivaju imena ulica ili trgova. Sorta vinove loze daje vinu karakter, identitet i osobnost. Uzgajivai su
stoljeima nastojali poboljati svojstva vinove loze i dobiti nove sorte poboljanih svojstava. To je izazov koji se
nalazi pred oplemenjivaima bilja od antikih vremena i aktualan je i danas kada se barata s procijenjenom
brojkom od 10 000 razliitih genotipova - kultivara vinove loze, a procjene nekih autora seu ak do 20 000
kultivara. Cilj je seminarskog rada pregledno prikazati ciljeve, svrhu i znaaj oplemenjivanja vinove loze,
ukratko izloiti izvore genetike varijabilnosti te nastanak novih sorti uz pregled oplemenjivakih programa u
Hrvatskoj.

2. Oplemenjivanje

2.1. Ciljevi oplemenjivanja vinove loze

Cilj oplemenjivanja je stvoriti sortu (kultivar) tono odreenog svojstva ili odreenih svojstava koja su
poboljana u odnosu na postojee sorte i kojima se rjeavaju odreeni problemi vezani za proizvodnju, trgovaki
plasman i potroake preferencije (Vokurka, 2006.). Svojstvo je mjerljiva ili vidljiva karakteristika biljke u
ovom sluaju vinove loze. Svojstva mogu biti kvalitativna (pod utjecajem jednog ili nekoliko gena) ili
kvantitativna (pod utjecajem veeg broja gena s tim da i okoli ima utjecaj na kvantitativna svojstva). Svojstva
vinove loze tako mogu biti npr. veliina lista, veliina bobe, veliina grozda, boja bobe, koliina eera,
otpornost na suu, otpornost na nepovoljne temperature itd. U cilj oplemenjivanja vinove loze spada poboljanje
primarnih svojstava koja su: rodnost i kvaliteta (Maleti i sur. 2008.).

2.2. Faze oplemenjivanja vinove loze

Oplemenjivanje vinove loze provodi se u sljedeim fazama:
a) Identifikacija problema definiranje zato smo krenuli u oplemenjivanje
b) Cilj to podrazumijeva rjeavanje problema koji smo naveli u prvom koraku. Budui da uvijek dolazi do
rekombinacije genetskog materijala izmeu roditeljskih biljaka teko ga je u potpunosti ostvariti.
c) Planska hibridizacija potrebno je paziti na aspekte poput svojstava roditeljskih biljaka i da nisu zaraene
virusima. Krianje se mora obaviti u kratkom vremenu cvatnje. Vana je dobra organizacija kako bi se
emaskulacja, skupljanje polena, izolacija i krianje uspjeno obavili u tom kratkom periodu.
d) ienje sjemena obuhvaa postupke ienje od ostatka ploda i uvanje.
e) Ispitivanje i selekcija potomstava - je viegodinji postupak u kojem iz poetne populacije selekcijskim
postupkom biramo samo nabolje primjerke.

2.3 Osnovne vrste cvjetova vinove loze

Tehnike oplemenjivanja se temelje na saznanjima o razvoju i morfolokoj grai cvijeta vinove loze, oplodnji i
klijanju sjemena. Posebnost vinove loze je postojanje tri osnovne vrste cvijeta:
a) dvospolni - razvijen tuak i pranici, Slika 1.
b) pistilarni - razvijen tuak no pranici svinuti prema dolje, Slika 2.
c) staminalni - razvijeni pranici, a tuak zakrljao u odreenoj fazi, Slika 3.

Slika 1. Dvospolni cvijet

(http://www.hort.cornell.edu/)

Slika 2. Pistilarni cvijet

(http://www.hort.cornell.edu/)

Slika 3. Staminalni cvijet

(http://www.hort.cornell.edu/)

2.4. Izvori genetike varijabilnosti

Tri su naina stvaranja novih genotipova:
1. Rekombinacija gena - dogaa se u procesu redukcijske diobe generativnih stanica, slijedi sparivanje gameta i
rekombinacija gena jednog ili oba roditelja.
2. Mutacije gena ili genoma - nasljedne promjene u strukturi DNA, a nastaju zamjenom pojedinih baza u
originalnom lancu DNA ili umetanju i brisanju dijelova DNA.

Prirodne mutacije - dogaaju se prirodno pod utjecajem prirodnih fizikih ili kemijskih agensa.

Inducirane mutacije - namjerna upotreba odreenih mutagena npr. kolhicin za poliploidiju.

Kimere - mjeavina normalnog i mutiranog tkiva.

Somaklonska varijabilnost - in vitro razmnoavanje kultura biljnog tkiva i stanica.

3. Genetiko inenjerstvo - ciljana promjena dijela DNA nekog organizama koja se temelji na utiavanju
postojeih gena ili unoenju potpuno novih gena koje rezultiraju ekspresijom svojstava koja do tada genotip nije
imao.
Otkrie spolnosti biljaka otvorilo je razdoblje umjetne hibridizacije i selekcije.

3. Sorte vinove loze i klasifikacija

3.1. Klasifikacija
Sorta (kultivar) je odreena skupina biljaka unutar odreene biljne vrste prepoznatljiva po odreenim svojstvima
koja zadri i nakon reprodukcije. Kako bi nova skupina biljaka (vinove loza) bila proglaena i zatiena kao
nova sorta mora biti podvrgnuta testovima DUS-a i UPOV-a.
Klasifikacija sorata vinove loze odvija se prema: morfolokim obiljejima, agrobiolokim svojstvima,
gospodarskim i uzgojnim obiljejima, podrijetlu i imenima osoba.
Morfoloka obiljeja (koja se dijele na kvalitativna i kvantitativna) su vezana uz mladicu, list, cvijet, grozd,
bobice i sjemenke.
Agrobiotehnika obiljeja pokrivaju: fenotipska svojstva, bujnost, generativni potencijal, osjetljivost prema
biotskim i abiotskim imbenicima.
Gospodarsko-tehnoloka svojstva obuhvaaju: rodnost, kakvou, okolinske i uzgojne zahtjeve.

3.2. Sorte vinove loze

Najvanije vinske sorte u svijetu su: Airen, Grenache, Carignan, Chardonnay, Ugni blanc, Merlot, Cabernet
sauvignon, Sauvignon, Graevina, Pinot, Rkaciteli, Sangiovese, Syrah, Mourvedre, Rizling rajnski.
Najvanije sorte vinove loze koje se uzgajaju na podruju Hrvatske su: Graevina, Plavac mali, Malvazija
istarska, Plavina, Merlot, Chardonnay, Trbljan, Rizling rajnski, Kujundua, Babi, Poip, Debit, Moslavac,
Ugni blanc, Maratina, Frankovka, Teran, Pinot, Cabernet sauvignon, Kraljevina, Grenache, Vranac, Traminac,
Ranfol, Ruica, Sauvignon, Pinot sivi, Rizvanac, Rkaciteli, Carignane. Ima oko 130 autohtonih sorti.
U RH postoji Nacionalni program ouvanja i odrive uporabe biljnih genetskih izvora za hranu i poljoprivredu u
Republici Hrvatskoj koji obuhvaa aktivnosti: ex situ ouvanje koje obuhvaa Nacionalnu banku biljnih gena, in
situ ouvanje i upravljanje, odrivo koritenje, izgradnja kapaciteta. Provode se programi kojima se radi klonska
selekcija vinove loze, uspostava matinih nasada i certifikacija (na pokualitu Agronomskog fakulteta podignut
2002. pokusni nasad sa sortama, pokusni nasad otpornih sorata na gospodarstvu egec), stvaraju se otporne
sorte, potie ekoloko vinogradarstvo.

4. Krianje

4.1. Sakupljanje polena

Prilikom skupljanja polena moramo obratiti panju kada koja roditeljska biljka cvate. Najjednostavnije je
ukoliko obje biljke cvatu u isto vrijeme (Slika 4.) onda se polen moe sakupiti i primijeniti na enskoj biljci.
Ukoliko muka biljka cvate ranije (protandrija) treba posuiti grozd, nakon 1-2 dana otresti polen na glatku
povrinu te ga sakupiti u boicu. Ako muki cvijeta poslije enskih (protoginija) moramo polen sakupiti, posuiti
i spremiti u zamrziva na -20C i krianje obaviti sljedee godine.

4.2. Pripremanje enskih cvjetova

Prije nego to su se enski cvjetovi otvorili prekriveni su kapom (engl.calyptra) koju treba ukloniti par dana prije
polenizacije u tom procesu skidamo kapu i pranike i taj proces zovemo emaskulacija(Slika 5). Nakon obavljene
emaskulacije trebamo ekati 1-4 dana ovisno o vremenu da bi se dostigao vrhunac receptivnosti, a to moemo
prepoznati po formiranju kuglica vlage na stigmi. Cijelo vrijeme dok ekamo mogunost za polenizaciju tuak
mora biti prekriven vreicom da se onemogui strana polenizacija.

Slika 4. Grozd u cvatu

Slika 5. Emaskulirani grozd

(http://www.hort.cornell.edu/)

(http://www.hort.cornell.edu/)

Slika 6. Nanoenje polena na

emaskuliran grozd
(http://www.hort.cornell.edu/)

4.3. Krianje
Krianje moemo obaviti tako da grozd s polenom prislonimo na emaskulirani grozd ukoliko cvatu u isto
vrijeme, a ukoliko smo polen sakupili moemo ga nanijeti etkicom, Slika 6 . Sav pribor mora biti sterilizirani sa
70% -tnim etanolom te ruke moramo izmeu svake polinizacije takoer sterilizirati.

4.4. Sjeme
Sjeme koje sadri embrij nove biljke sa jednakom raspodjelom gena od svakog roditelja se vadi iz boba,
razvrstava, isti, sui i pohranjuje na -20C. Da bi se poveala klijavost sjemena nuno je obaviti stratifikaciju
tako da se sjeme stavi sa razrjeenom otopinom fungicida na filter papir u plastinu vreicu i uva u hladnjaku
na 5C otprilike 3 mjeseca. Postoji razliite vrste stratifikacije poput uvanje sjemena na suhom i hladnom
mjestu, uvanje na vlanom i hladnom mjestu, natapanje sjemena u kemijskim razrijeenim otopinama (tiourea,
KNO3, polietilen glikol, sumporna kiselina, natrijev hidroksid, aceton, etanol), mehaniko razbijanje tvrdog
endokarpa, mehaniko struganje i grebenje sjemena skarifikacija, kratko potapanje sjemena u kipuoj vodi,
odvajanje embrija od ostatka sjemenke. U oujku moemo pristupiti sijanu sjemena u staklenicima da bi izbjegli
mrazeve, a u lipnju ih moemo prebaciti na (irrigated nursery site).

4.5. Izbor
Izbor moemo izvriti odmah i prebrati samo najbolje biljke ili priekati te vidjeti kada biljke ponu prinositi
kakva je kvaliteta ploda, koliina i ostala svojstva koja nas zanimaju. Odabir vrimo s obzirom na potrebe.

5. LITERATURA
1.

Cornell Grape Breeding Cornell Univrsity (web) http://www.hort.cornell.edu/

2.

Managing young vines - Cornell Univrsity (web) http://www.hort.cornell.edu/

3.

Maleti E., Karoglan Konti J., Peji I. 2008. Vinova loza ampelografija, ekologija, oplemenjivanje.
kolska knjiga. Zagreb

4.

Vokurka A. 2006. Interna skripta. Sveuilite u Zagrebu. Agronomski fakultet.