Fkhu's-Sahabe

Mustafa elik

FIKHUS SAHABE (1) .......................................................................................................................................... 2

nsz ............................................................................................................................................................. 2
NTE 1.................................................................................................................................................................. 4
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir: ............................................... 4
Ashb- Kiram ............................................................................................................................................... 4
Ashab Kiram'n Deeri ................................................................................................................................. 8
Ashab Kiram'n Etrafndaki pheler ..........................................................................................................10
Ashab- Kiram mmetin Usldr ..............................................................................................................12
Ashab Kiram Cennet Neslidir......................................................................................................................13
Aere-i Mbeere ........................................................................................................................................13
Aere-i Mbeere Haricinde Cennet'le Mjdelenenler ...............................................................................14
1) Hz. Peyamber (s.a.v.)'in Zevceleri Arasndan ..........................................................................................14
2) Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ocuklar ve Torunlar ....................................................................................14
3) Aere-i Mbeere Haricindeki Sahbe-i Kiramdan ................................................................................15
4) Ashb inde Vefatlarndan Sonra............................................................................................................16
5) Ashb- Bedir ve Bey'at- Rdvan'a Katlanlar .........................................................................................16
Hz. Fadl bn Abbas (R.Anh) .........................................................................................................................17
Ashab- Kiram Hidyet ncleridir .............................................................................................................17
Ashb- Kiram Mucize Nesildir....................................................................................................................18
Hz. Habbab Bin Eret (R.Anh).......................................................................................................................18
Ashb- Kiram Seilmi Nesildir ..................................................................................................................18
Ashb- Kiram Hayrl Nesildir ....................................................................................................................19
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................20
NTE II ................................................................................................................................................................20
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................................................20
Ashab- Kiram'n Kvam Gstergeleri ..........................................................................................................21
Lzum'l Cema'a (Cemaati Tercih Etmek)...................................................................................................22
ttibau's Snne (Snnete ttba Etmek) .........................................................................................................23
maret'l Mescid (Mescid mr) ..................................................................................................................25
Tilavet'l Kur'an (Kur'n Tilveti) ................................................................................................................28
Cihadn Fi Sebilillah (Allah Yolunda Chad) ..............................................................................................29
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................32
NTE III...............................................................................................................................................................33
ASHAB-I KRM'IN HAYATLARI ....................................................................................................................33
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................................................33
Ahsab- Kram'n Hayatlar ...........................................................................................................................33
HZ. EBU BEKR (R. ANH) ..................................................................................................................................34
Hz. Eb Bekir (R.a.)'n Ailesi .......................................................................................................................44
HZ. MER B. HATTAB (R.ANH) .......................................................................................................................45
Hz. mer (R.a)'in slm'a Hizmetleri ...........................................................................................................48
Hz. mer'in dare Anlay ...........................................................................................................................51
Kasde-i Brde'yi Trke Syleyi ...............................................................................................................51
Hz. mer (R.a.)'n Ailesi ..............................................................................................................................59

FIKHUS SAHABE (1)

nsz
Dikenler iinde gl, kara topraklar iinde smbl yaratan Allah Tela'ya sonsuz hamd senalar olsun.
Mebbet muhabbetin ad olan Hz. Muhammed (sav)'e, Aline, Ashabna ve kyamete kadar Allah yolunda adam
olmann ve adam kalmann kavgasn veren tm dnya Mslumanlarna salat selam olsun.
Yeryznde insanln hayat vahiy ile balamtr. Ademolu yeryzne ilk ayak bast andan itibaren dinle
ekillenen bir hayata gzlerini amtr. Hayat nizam din olann mutlaka rnei ve nderi peygamber olur.
nk Kur'an- Kerim, insanlarn din tercihlerinde mutlaka bir peygamberle muhatap edildiklerini sarihen beyan
ediyor:
"Allah'a ibadet edin, Taut'a kulluk etmekten kann" diye Tebligat yapmas iin her mmete bir peygamber
gndermiizdir. 1[1]
Tautlara isyan ile birlikte Allah'a mutlak ubudiyetten szedilen yerlerde, Cenab- Hak'n hakikatin vazgeilmez
unsurlar olan peygamberlerinin ayak izlerine rastlamak kanlmazdr. Peygamberler, cennetten kopup gelen
insanolunun yeryznde insanca yaayabilmesi iin uzun sreli skntlara katlanmak zorundaydlar. Said Nursi
Fatiha suresini tefsir ettii bir yerde, ar risalet ykn gzel bir nkteyle anlatr: "'(Fatiha'da) "aleyhim" deki
"ala"; enbiyaya ykletilen risalet ve teklif yknn pek ar olduuna ve sahralar faydalandrmak iin yamur,
kar ve frtnalarn edaidine maruz kalan yksek dalar gibi, peygamberlerin de mmetlerini fey izlendirmek iin
risalet zahmetlerine maruz kaldklarna iarettir. 2 [2] nsanlar akl ve dnceyle ulaamayacaklar metafizik
lemlere ancak vahiyle desteklenmi peygamberlerle ulaabilirler; onlar metafizik tecrbenin en yanltmaz
rehberleridirler.
unu bilelim ki; Peygamberlere tebli grevlerinde ilk muhatap olan insanlar, peygamberle balayacak yeni
devrenin ilk temsilcileri olurlar. Onlar ilahi mesajn teklif ettii ykmllkleri kendi hayatlarnda geerli
klmakla beraber, kendilerinden sonraki insanlara "Peygamber ahidi" olarak dini nakletmekle de vazifelidirler.
Bir yandan Allah Tela'nn katndan gelmi olan vahyinin doru anlalmas, dier taraftan da dinin, hayatn
btn ubelerinde srekli atan bir nabz olarak hissedilebilmesi ilk muhataplarn cokun heyecanlaryla ok
yakndan alakaldr. Musa (as)'in peinden Nil'in azgn sularna yryen srailoullarnn tereddtszlyle,
daha genliinin baharnda vazifesi sona eren sa (as)'a son bulumalarnda ballk sz veren bir avu
Havari'nin vefas, tarihin akna yn veren unutulmaz hadiselerdir. Hz. sa (as)'n ge ekilmesinden ksa bir
sre sonra putperest Roma'y yeni dini dnceye uyaran ite bu bir avu Havari'nin cokun heyecandr.
Raslllah (sav) buyuruyor:
"Benden nce Allah'n hibir mmete gnderdii bir peygamber yoktur ki, o Peygamberin, mmetinden
Havarileri ve snnetine tabi olan, emrine uyan ashab olmasn. Kssa u ki, sonra onlarn ardndan,
yapmadklarn syleyen ve emrolunmadiklar eyleri yapan birtakm kt (karanlk) nesiller meydana kar. te
kim bunlara kar eliyle cihad ederse m'mindir. Kim onlara kar diliyle cihad ederse o da m'mindir. Kim
onlara kar kalbiyle cihad ederse o da m'mindir. Amma bunun tesinde yapmadklarn syleyen ve
emrolunmadklar eyleri yapanlara kar elleriyle, dilleriyle ve kalpleriyle cihad etmeyenlerde imandan bir
hardal tanesi de yoktur. 3[3]
slm dvas, Ensarullah'sz olmaz. Kur'an- Kerim ile Allah Tela'nn katndan gelen vahyi tamamlanm oldu.
Bundan byle mazi ile istikbal arasnda kurulacak en doru hat bu ilahi vahyin mhrn tamak zorundadr. Son
ilahi kitap, yine peygamberlerin sonuncusu Hz. Peygamber (sav)'in ilk muhataplar olan Sahbe-i Kiram
rneinde en mkemmel ekliyle uygulamaya konuldu. Yer yer tahrife uram nceki ilahi kitaplarda
peygamberlerle, onlar yannda saf tutan ilk muhataplarn efsane ve mitolojiye karm destanlarn Kur'an-
Kerim'le hakikat izgisine oturtulmaktadr. nk Kur'an- Kerim, bir tarihi enbiya ve bir mektebi evliyadr. 4[4]
Kur'an- Kerim, Hz. Peygamber (sav) ve O'nun gzide arkadalar, mecrasn kaybeden insanlk tarihinin en
byk ahididirler. Allah Rasl (sav) bir keresinde Abdullah b. Mesud'dan kendisine Kur'an okumasn
istemiti. bn Mesud Nisa Suresini okumaya balamt:
"Her mmetten bir ahit, seni de bunlara ahit getirdiimiz zaman (halleri) nice olur 5[5] ayetine gelince Allah
Rasl gzleri dolu dolu alam ve daha fazla dayanamayarak bn Mesud'un okumasn kesmiti. Bu ar
vazifede, onunla yol arkadal yapan Sahbei Kiram' da ilk muhataplar olarak Kur'an yle anlatr:
"Siz insanlarn iyilii iin meydana karlm en hayrl mmetsiniz. yilii yayar, ktl nlemeye
alrsnz. 6[6] Bugn inanan insanlarn hayatlarnda derin izleriyle kendini hissettiren, gnlerin gemesiyle
tazeliinden bir ey kaybetmeyen dipdiri "Sahbi tablolar" vardr. Bu nadide hayat kareleri dini yaantmzn
1[1]

Nahl: 16/36
rt'l 'caz/ Sh: 27, st/1978
3[3]
Sahih-i Mslim, man: 80, Kahire/1956
4[4]
Tarifu'l Kur'an Risalesi/Mustafa elik, Sh:18, Ankara/1997
5[5]
Nisa: 4/41
6[6]
l-i mran: 3/110.
2[2]

canllnn devamn salayan vazgeilmez unsurlardr; sadakat ve vefada Hz. Ebu Bekr'i (r.a), kahramanlk
hislerimiz cotuunda Hz. Hamza (r.a) veya Bedir Ashab'ndan herhangi bir sahbiyi, ibadet hayatmzda
durgunlatmzda Hz. Osman' (r.a) hatrlayarak ayakta kalmaya alrz. "Nitekim Pakistanl'l haclar, Hac
dnnde Merhum Muhammed kbal'i ziyaret ederek Hac'dan getirdikleri giysi, tebih, takke ve hurmalar
hediye ederler. Muhammed kbal, memnun olur, teekkr eder ama unlar sylemekten de kendini alamaz:
"Saolun, varolun. Hediyeleriniz iin teekkr ederim. Ama getirdiiniz hediyeler bir gn bitecek, hurmalar
tkenecek, elbiseler, takkeler eskiyecek. Oysa bize oralardan Hz. Ebu Bekir'(r.a.) in sadakatini, Hz. mer'(r.a.)in
adaletini, Hz. Osman (r.a.)'in hayasn ve hilmini, Hz. Ali (r.a.)'in ilim ve cihadn getirseydiniz, onlarla
Pakistan' yeniden in ederdik."
Evet, slam hayat in etmede ashb- kiram, her dnemin ve devrenin mslmam iin deimez hayat
modelidir. Mekn ve zaman farkm gzetmeksizin yeniden slam hayat in etmek, Sahbe'yi doru anlamak ve
ashb- kiram'dan izleri hayata tamakla mmkndr. slam hayatn ins iin vazgeilmez hale gelen ashb-
kiram, insanlk asnan dnldnde, peygamber ve mmeti arasndaki mnasebetten aret olan btn bir
mazinin de doru okunmasn salarlar. Hz. Peygamber (sav) ve Cenab- Hak'n O'nun terbiyesine verdii
Sahbe-i ram'la balayan tarihi sre hem maziyi btnyle aydnlatan hem de ayamete kadar devam edecek
doru dnce ynelilerinin en saf Kur'an- Kerim'de Cenab- Hak'n kendilerinden vgyle bahsettii
topluluklar zihnimizdeki canl Sahbi tablolaryla anlamaya alrz:
Nice peygamberler gelip geti ki, onlarla beraber kendisini Allah'a dam birok rabbaniler savat. Onlar,
Allah yolunda balarna gelen zorluklar sebebiyle asla ylmadlar, zayflk gstermediler, dlanlanna boyun
emediler. Allah byle sabrl insanlar sever. 7[7]
Sahbe-i Kiram, Cenab- Hakk'n son peygamberi iin setii insanlardr. Din ilk kez onlar tarafndan en iyi
ekilde yaanm, sonraki nesiller onlara bakarak dini yaamlardr. Kyamete kadar insanlar onlarn izlerini
takip ederek cennetlere ulaabileceklerdir. Sahabenin hepsi adalet sahibi, Allah'n hususi olarak setii kullar ve
peygamberlerden sonra en hayrl insanlardr. Onlar tenkid etmek, sahih rivayetlerini ta'n etmek, Kur'an' ve
Raslllah'm snnetini kabul etmemek demektir. Zira dini nakleden insanlar onlardr. Sahabe, Kur'an'm semavi
dssip-linleriyle yorulup ekillenmi akn bir topluluktur. Onlar, ruhta ve manada Kur'an'm pratiklemi
tercmanlardr. Avvam b. Haveb (Rh.a.) yle buyuruyor: "Bu mmetin ilklerini grdm yle diyorlard;
Raslllah'n ashabnn gzelliklerinden bahsedin ki, gnlleriniz onlara alsn." Sahbe'den hayatlarna izler
tamayanlar, sahabe hakkndaki hsn niyetlerini devam ettiremezler. Bu nedenle diyoruz ki; ileleriyle
yeryzn insanca yaanabilir hale getiren peygamberler ve onlarn ilk muhataplarn hayatn yrngesine
oturtmayan anlaylar, bizi hibir zaman tevhidi bir dnyaya ulatramazlar.
"Raslllah (sav)'n ashab ve cemaat her ne itikad zere ise biz dahi o itikad zereyiz" diyenler, ashb- kram'
fkhetmek/anlamak mecburiyetindedirler. Ashb- kiram, Raslllah (sav)' sve-i hasene/gzel rnek ve nder
kabul etmi m'minlerin rnek insan hasretini gideren biricik nesildir. nk slm'n ilk gnlerini idrak etmek,
ilk slm Medine'sini, cemiyetini, devletini ve medeniyetini anduru tevhid inanc zerine kurmak ve devam iin
gerekli hizmetleri balatmak, bunlar tamamen insan zemin ve artlarda yapmak, dnyay dntrmek, slm'n
hkmlerini uygulamal olarak insanlara hediye etmek, btnyle ashb- kiram'a ait bir meziyettir. Nasl ki,
m'minler iin Raslllah (sav)'in rnek ve nderlii nass Kur'an ile sabit ise, ashb- Kiram'm m'minler iin
hayat modeli oluu da aynen nass Kur'an ile sabittir. Allah Tela buyuruyor:
"anm hakk iin muhakkak ki sizin iin Raslllah'da pek gzel bir rnek vardr. Allah'a ve hiret gnne mit
besler olup da Allah' ok zikreden kimseler iin. 8[8]
"Muhammed Allah'n elisidir. Onun yannda bulunanlar da kfirlere kar iddetli/etin, kendi aralarnda
merhametlidirler. Onlar rka varrken secde ederken grrsn. Allah'tan ltuf ve rza isterler. Yzlerinde
secdelerin izinden nianlar vardr. Bu, onlarn Tevrat'taki vasllardr. ncil'deki vasflar da yledir: Onlar
filizini yarp karm, gittike onu kuvvetlendirerek kalnlam, gvdesi zerine dikilmi bir ekine benzerler ki
bu, ziraatlarn da houna gider. Allah bylece onlar oaltp kuvvetlendirmekle kfirleri fkelendirir. Allah
iman edip salih amel ileyenlere mafiret ve byk bir mkfat vaad etmitir. 9[9]
Grld gibi, sahbe-i kiram; kalbi imanl, aln secdeli "yrn cami, ayarn mani" dirili ve direnii
hayatnda btnletirmi br nesildir. Sahabeler, toplumlarn doruyu aramasnda ve pratie geirmesinde en
etkili ve en gl model olma zelliklerini kyamete kadar koruyacaklardr. unu bilelim ki; Allah Tela,
insanlara hayatlarnda tabi olacaklar kaideleri, mcerret fikirler halinde deil, onlar bizzat uygulayan rnek ve
nder ahsiyetler, yani peygamberler vastasyla somut rnekler halinde gndermitir. Elbetteki mslmanlar
iin rnek ve nder ahsiyet, Peygamberimiz (sav)'dir. Ancak slm dinini Allah Tela'nn muradna uygun bir
ekilde anlama ve yaama hususunda Peygamber(sav)'den sonra mracaat edilecek kaynak nesil ashb-
kiram'dr.
slm dinini Allah Tela'nn muradna uygun ekilde anlama ve yaama hususunda Peygamber (sav)'den sonra
Ashb- kiram, su gibi, hava gibi bir ihtiyatr. Nasl ki, Allah Tela Peygamberi Hz. Muhammed'in gnln
l-i mran: 3/146.
Ahzab: 33/ 21
9[9]
Fetih: 48/29.
7[7]
8[8]

dier peygamberlerin kissalaryla pekitirmise, aynen nun gibi slm mmetinin de kalbi ashb-i kiram'n hayat
tablolaryla kiir, kuvvetli hale gelir. Allah Tela buyuruyor:
Peygamberlere ait Kssalardan/haberlerden kalbini yattracak nlardan her trlsn sana kssa olarak
anlatyoruz. Bunda da na bir hakikat, mminlere de bir t ve ibret gelmitir. 10[10]
Genelde insan olarak, zelde ise m'min olarak hepimizde varolan Benimseme", "mrenme" ve "Benzeme"
ihtiyalarn doru gidermek iin Raslllah (sav)' mutlak sve-i hasene edinerek ashb- kiram' del olarak
hayatmzn merkezine oturtmamz arttr: Ashb- kiram' ru fkhedersek ve onlarn hayatlarndan kendi
hayatmza izler tarsak, slm hayat yeniden in etme imknmz doar. te biz de bu durumu dikkate alarak,
hepimizde varolan "Benimseme", "imrenme" ve enzetne" ihtiyalarn yanl gidermemek iin Raslullah
(sav)'in bereketli baklarna m'min olarak muhatab olmu ve m'min olarak da n sahbe'yi gndeme tadk.
Ashb- Kiram' gndeme tarken, aslsz bilgilere, slm akaidi ile lisen ve atan rivayetlere itibar etmedik.
nancmz o ki; Ashb- rm' kulaktan dolma birtakm aslsz bilgilerle, slm'n nasslaryla lisen ve atan bir
takm vg merkezli hikyelerle gndeme tamak; iye sevab deil, azab getirir. Ashb- Kiram dinde temel
olduuna gre, sahabelerin siyerlerinin ve siretlerinin salam rivayetlere, gvenilir ynaklara dayanmas gerekir.
Kimin kaleminden karsa ksn, kimin lamna dayanrsa dayansn, sahabelere izafe edilen durumlarn slm'n
kmleriyle ve bu hkmlerin temel maksadlaryla elimemesi ve tmamas gerekir. Aksi bir durum vebali
azimdir.
"Fkhu's Sahabe" ismini verdiimiz bu eserde nce "Raslllah'n medresesinde yetien rnek nesil, model
topluluk Ashb- Kiram kimdir? slm' nasl anladlar? slm' nasl yaadlar? slm' insanlara sil ulatrdlar ve
Raslllah (sav) ile birlikte ne gibi inklaplar ve iiklikler gerekletirdiler?" suallerine cevap bulmaya altk,
alduumuz cevaplardan kendimiz iin dersler karmaya gayret ettik, ancmz o ki; Saadet an, kyamete
kadar tm zamanlarda ve meknlarda yeniden in edebilmek ashb- kiram' hayat modeli edinmek ve onlardan
izler tamak artyla mmkndr.
Allah'n arznda yeniden Asr- Saadeti in etme sevdas olan herkes iin ashb- kiram'n herbiri bir model ve
bir pusuladr. Bu eseri hazrlamaktaki maksadmz; Ashb- Kiram' fkhlaryla birlikte fkhedip, onlarn
hayatlarndan kendi hayatmza, gnmzn insanna ve amza eskimez izler tamaktr.
alma bizden, baarya ulatrmak Allah Tela'dandr.
Mustafa elik
Mays 2003 . Urfa
NTE 1
Ashb- Kiram
Ashb- Kiram'n Deeri
Ashb- Kirm'n etrafndaki pheler
Ashb- Kiram mmetin Usldr
Ashb- Kiram cennet Neslidir
Ashb- Kiram Hidyet ncleridir
Ashb- Kiram Mucize Nesildir
Ashb- Kiram Hayrl Nesildir
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir:
Ashab Kiram'n mahiyetini aklamak
Ashab Kirarn'n Dindeki yerini izah etmek
Ashb- Kiram in etrafnda oluturulan pheleri saymak
Ashb- Kiram etrafnda oluturulan pheleri bertaraf etmek
Ashb- Kirm'n slam mmetinin Usl olduunu bilmek
Ashb- Kiram ve cennet ilikisini aklamak
Hidyet nclerinin kimler olduklarn beyan etmek
Ashb- Kiram'n nasl mucize nesil olduunu izah etmek
Ashb- Kiramn niin hayrl nesil olduunu aklamak
Allah'n dinini anlamada ve yaamada Ashb- Kirm'a duyulan ihtiyac beyan etmek Din, Peygamber ve Sahabe
ilikisini izah etmek
Ashb- Kiram
Ashb; Raslllah (sav)' gren ve kendisine iman ederek tabi olan yrek ve bilek sahibi sadklara denir. Allah
10[10]

Hud: 11/120

Teala buyuruyor:
"Ey Nebi! Allah ve m'minlerden sana tabi olanlar sana kfidir. 11[11]
Bu ayet-i Kerime'de geen "Sana tabi olan m'minler" den murad; Ashb- Kiram'dr. 12[12] Ashb- Kiram;
Peygamber efenedimizi hayatta iken ve peygamber olarak bir n gren, eer m ise bir n konuan m'minlere
denir. Tek kiiye "Sahb" denir. Birka tnesine "Ashb" veya "Sahabe" denir.
Sahabe mefhumunun "sohbet" ten mtak olduu hususunda ehl-i lgat ihtilaf etmemitir. Bu sohbetin ok veya
az olmas art deildir. 13[13] Sohbet, rf-i lgavide yru hemdem olmak manasna geldiinden yru hemdem
sahib denir. Sahibin cem'i sahb veya cem'l cem'i ashb'dr. Sahabe de azz bir cem'i olarak ashb manasnadr.
Sahabeden bir ferd manasna sahbi de sahib makamnda kesir'l isti'smal'dir. 14[14] rf de sahb; Raslllah
(sav)' grp kendisiyle uzun veya ksa zaman sohbet eden kimsedir. Velev ki, Raslllah (sav)'den hibir ey
rivayet etmemi olsun. 15[15]
Evet, Ashb; Peygamber Efendimize iman ederek O'nu gren ve mslman olarak len kimselere denir. slm
stlahnda "Hz. Peygamber (sav)'in arkadalar" iin, daha geni kapsamyla Raslllah' gren mminler iin
kullanlmtr. Sahb ve oulu olan sahabe terimleri de ayn manay ifade eder.
Sahabe kavram hakknda muhtelif tarifler yaplmtr. Ancak yaplan bu tariflerin ierisinde ulema nezdinde
takdire layk grlen tarif, bn-i Hacrul Askalan (Rh.a.)'n yapm olduu tariftir. bn-i Hacru'l Askalan (Rh.a.)
sahbiyi yle tarif ediyor: "Sahbi; Raslllah (sav) ile bir araya gelmi, Raslllah (sav)'e iman etmi ve slm
zerinde lm zattr." Yaplan bu tarife gre peygamberle bir araya gelip uzun zaman meclisinde bulunan da,
ksa zaman bulunan da dahil olur. Dier taraftan Peygamber (sav)'den hadis rivayet eden de etmeyen de girer.
ster Raslllah (sav) ile birlikte savaa gitsin, ister gitmesin hi fark etmez. Raslllah (sav)' bir defa grse,
fakat onunla oturmasa, yahut krlk gibi bir arzadan doay onu grmese dahi sahbi olur.
"Ona iman etmek" kaydyla, onunla biraraya gelen kfir bir kimse, sahbilik mefhumundan kar. nk o iman
etmemitir. Bu kfir bilahare iman etse dahi, imandan sonra ikinci kez peygamberle grmedii takdirde sahbi
olmaz.
slm zerinde lmtr" kaydyla peygamberle karlaan ve Peygamber (sav)'e iman eden, sonra irtidat eden
ve dinsizlii zerinde len kimseler km oluyor. Allah bizi ve btn mslmanlan byle bir durumdan
korusun. Byle kimseler pek azdr. Raslllah (sav)'e iman ettikten sonra dininden dnen, Raslllah (sav)
lmeden nce tekraren slm'a giren bir kimse, isterse Resl-i Ekrem (sav) ile bir araya gelsin, isterse gelmesin,
sahab tarifine dahildir. Bu tarif, Buhar ve eyhi Ahmed bn-i Hanbel ve onlara tabi olan kimseler gibi tetkiki
Serin katnda en sekin tariftir. Bunun tesinde bir ok grler vardr ki, hepsi azdr. 16[16]
Sahabe saylabilmek iin az da olsa Reslllah (sav) ile grmek arttr. Bu sebeple Hz. Peygamber dneminde
yaam, O'na iman etmi, hatta O'nunla haberleip yazm, O'na destek salam kiiler ashbtan saylmaz.
Mesel o dnemin mehur Habeistan Kral Nec Ashame byledir. yiyi ktden ayrdedebilecek temyiz
yanda Peygamber Efendimiz'i gren ocuklar ise ashbtandr. Mesel Hz. Peygamber'in iki torunu Hasan ile
Hseyin'in durumu byledir. Hz. Peygamber'e iman eden ilk kii olarak ilk sahab, Reslllah'n mbarek ei Hz.
Hatice'dir. Son sahab ise, genellikle kabul edildiine gre 100/719 senesinde vefat eden Eb't-Tufeyl mir b.
Vasile el-Leys el-Kinn'dir. Bu tarihten sonra yaayan bir sahabnin varl bilinmemekle beraber slm
limleri, Hz. Peygamber'in hayatnn sonlarnda syledii:
"Yz sene sonra bugn yaayanlardan hi kimse hayatta kalmayacaktr. 17[17] hadsine dayanarak ashabn
bulunabilecei son zaman snn olarak 110/729 senesini belirlemilerdir. slm aleminde ok sonraki dnemlerde
bile zaman zaman grld gibi artk bu tarihten sonra sahab olduunu iddia edenler ksa da onlara itibar
edilmez. Sahabenin mutlaka Hz. Peygamber (sav)'i bir an da olsa grm veya sohbetinde bulunmu olmas
gerekir. mlk, sarlk veya dilsizlik gibi sebeplerle, grme ve sohbetten biri gerekleemezse, bu durum
sahab olmaya engel deildir. Nitekim Ashabn ileri gelenlerinden ve Peygamberimiz'in mezzinlerinden olan
Abdullah bn mmi Mektm, m olduu iin Hz. Peygamber'i grememi fakat, sohbetlerinde bulunmutur.
Hz. Peygamberi dnya gzyle grmek arttr. O'nu (sav) ryasnda grenler sahbi saylmaz. Hz. Peygamber
(sav)'i kendisine peygamberlik gelmeden nce gren veya O'nunla sohbet eden, fakat peygamberlikten sonra
gremeyen kii de sahab saylmaz.
Peygamberlikten sonra Raslullah (sav)'i gren kimsenin mslman olmas ve daha sonra dinden km
olmamas gerekir. Binaenaleyh; henz mslman deilken Peygamberimizi gren bir kimse daha sonra
mslman olsa ve Hz. Peygamber (sav)'i gremese, sahbi saylmaz. Yine, mslmanken Hz. Peygamber (sav)'i
gren ve sahab olan bir kii, daha sonra irtidat edip dinden ksa, sahblikten de kar. Ancak, tekrar mslman
olur ve Hz. Peygamber'i grrse yine sahab olur.
slm'n en gzel ve doru bir ekilde renilebilmesi iin Hz. Peygamberin, dolaysyla Ashb- Kirm'n
11[11]

Enfal: 8/64
Hlasatu'l Beyan Fi.Tefsiri'l Kur'an/M. Vehbi, C:5, Sh: 1972, st/ty
13[13]
sd'l Gabe Fi Ma'rifeti's Sahbe/bn'l Esir, C:l, Sh: 12, Beyrut/ty
14[14]
Sahih-i Buhari Tecrid-i Sarih Tercemesi:Zebidi/Ter: A. Naim, C:l, Sh: 13, Ankara/1980
15[15]
Et-Ta'rifat/Seyyid erif Crcani, Sh:132, st/1311
16[16]
El-sabe Fi Temyizi Sahabe/bn-i Haceru'l Askalan, C:1, Sh:4-S, Beyrut/ty
17[17]
bn Hacer, el-sbe, Msr 1328,1,8
12[12]

hayatm iyi bilmek gerekir. nk Hz. Peygamber (sav) ve O'nunla iice yaam olan Ashb- Kiramn
hayatnda mslmanlar iin ok gzel rnekler vardr. Alimler, Hz. Peygamberin hayatn tafsilatl bir ekilde
tesbit ettikleri gibi, ashabn hayatyla ilgili bilgileri de tesbite gayret etmilerdir. slm'n ilk asrlarndan itibaren
sahabe biyografilerini tesbit iin pek ok eser yazlmtr. Bu kitaplarda sahabe, ya Hz. Peygambere yaknlk ve
fazilet derecelerine gre veya isimlerine gre alfabetik bir ekilde ele alnmtr. Bu tr kaynaklarda toplam
olarak ancak, 10.000 kadar sahabenin hayat hakknda bilgi verilmektedir. Aslnda Ashabn says kesin olarak
tesbit edilebilmi "deildir. Ancak genellikle Hz. Peygamber vefat ettii zaman 314.000 sahabnin bulunduu
kabul edilir. Hayatlar kitaplara geen sahbler; tannan, bilinen, eitli zellikleriyle mehur olan kimselerdir.
Hayatlaryla ilgili bilgiler sonraki asrlara intikal etmeyen veya Mekke-Medine gibi nemli merkezlerden uzakta
yayan sahblerin isim ve hayatlar bu kaynaklarda yer almamtr .
Hz. Peygamber'in arkadalar ve yakn dostlar olan Sahbe-i Kiram, O yce Peygamber (sav)'in ahsiyet ve
dostluundan ok istifade etmi, kendilerine rnek alarak O'nun istedii gibi mslman olmaya ok gayret
gstermilerdir. slm'n glenip yaylmas iin canlaryla balaryla almlar, bu yolda, lm de dahil olmak
zere hi bir eyden ekinmemiler, Allah ve Rasln, oluk-ocuklarndan, mallarndan, hatta canlarndan
daha ok sevmilerdir; Allah yolunda hi ekinmeden yurtlarndan hicret etmi ve kanlarn aktarak canlarn
vermilerdir. Bylece Ashb- Kirm'n, Hz. Peygamberle beraber olmaktan kazandklar stnlkleri ortaya
kmaktadr. Nitekim bu ve benzeri zelliklerinden dolay sahabe, Kur'an- Kerm'in mteaddit yerlerinde bizzat
Allah Tel tarafndan, hadsi eriflerde de Peygamberimiz tarafndan methedilmektedir.
"Bylece sizi (Ashab- Kiram) vasat bir mmet yapmzdr; insanlara kar hakikatin ahitleri olasnz, bu
Peygamber de sizin zerinize tam bir ahit olsun diye. 18[18]
Siz (sahabe) insanlar iin karlm en hayrl bir mmetsiniz. yilii emreder, ktlkten vazgeirmeye
alrsnz. 19[19]
slm'da birinci dereceyi kazanan muhacirler ve ensar ile onlara gzellikle tabi olanlar yok mu? Allah
onlardan raz olmutur. Onlar da Allah'dan raz olmulardr. Allah bunlar iin, kendileri iinde ebed kalclar
olmak zere, altlarndan rmaklar akan Cennetler hazrlad. te bu, en byk bahtiyarlktr. 20[20]
O aacn altnda mu'minler sana bey'at ederlerken, andolsun ki Allah onlardan raz olmutur da
kalplerindekini bilerek zerlerine manev bir kuvvet (moral) indirmi ve onlar yakn bir fetih ile mkafatlandrmtr. 21[21]
"Muhammed Allah'n Rasl'dr. O'nunla beraber olanlar (ashb) da kfirlere kar etin ve metin, kendi
aralarnda merhametlidirler. Onlar rk' edici, secde edici olarak grrsn. Onlar Allah'dan daima fazl-u
kerem ve rza isterler. Secde izinden meydana gelen nianlar yzlerindedir. 22[22]
Ehl-i Snnet nazarnda ashabn byk bir deeri vardr. Bu ve bunlara benzer bir ok Kur'an ayetinde aka
veya m ile ashabn faziletinden bahsedilmitir. Peygamber Efendimiz'in pek ok hadslerinde toplu olarak, ya
da fert fert ashabn faziletine yer verilmitir ki, hemen hemen btn ilk ve muteber hads kaynaklarnda bu
hadsler, "Fedil's-Sahabe Sahabenin Faziletleri': veya benzen balklar altnda toplanmtr. Mesel bu
hadslerinden birisinde Peygamber Efendimiz:
"Nesillerin en hayrls, benim neslimdir." buyurmutur. 23[23]
Bir baka hadslerinde de yle demitir:
"Ashabm hakknda Allah'tan korkun, ashabm hakknda Allah'tan korkun! Benden sonra onlar kendinize hedef
haline getirip dmanlk etmeyin! Kim onlar severse bana olan sevgisinden dolay sever. Kim de onlara kin
beslerse bana olan kini dolaysyla byle yapar. Kim onlara eziyet ederse lana eziyet etmi olur. Kim bana eziyet
ederse Allah'a eziyet etmi demektir. Her kim de Allah'a eziyet ederse ok gemeden Allah onun belsn
verir. 24[24]
Peygamber Efendimiz'in Allah'tan alarak tebli ve yaaynda tatbik ettii veya bizzat kendisinin koyduu dn
esaslarn, daha sonraki mslman nesillere ancak Ashaba dayanan shhatli nakillerle ulaabildii dnlecek
olursa, slm asndan Ashb- Kiramn gerekten bu vglere ve kendilerine sayg gsterilmesi konusundaki
ikazlara lyk olduklar aka anlalr. Bu sebeple ashbtan birinden bahsederken isminin arkasndan
"Radyallh anh Allah ondan raz olsun!" demek, bize den sayg grevinin gereidir. slm dninin shhatli bir
ekilde sonrakilere aktarlmasnda temel unsur Ashb olduu iindir ki Ehl-i Snnet limlerine gre Kur'an ve
Snnet'in de vgsne nail olan Ashb- Kiram, tamamyla adalet ve itimat sahibidirler.
Sahbe-i Kiram bir pervane gibi Peygamberimiz'in etrafnda dolar ve O'ndan (sav) bir eyler renmeye gayret
ederdi. eitli dnya megalelerinden dolay Hz. Peygamber'in yanna gelemeyenler, ertesi gn bakalarna
sorarak eksiklerini giderirlerdi. Bazlar slm' renmek iin, boaz tokluuna Peygamberimiz (sav)'i takip
eder bazlar da Efendimiz'in szlerini yazarak tespit etmeye alrd. Ashb, Hz. Peygamber'i dinlerken sanki
18[18]

el-Bakara: 2/143
l-i mrn: 3/ 110
20[20]
et-Tevbe: 9/100
21[21]
el-Feth: 48/28
22[22]
el-Feth: 48/29
23[23]
Buhri, Fedail Ashabi'n-Neb, 1; Mslim, Fedil's-Sahabe, 210-215
24[24]
El- Msned/Ahmed b. Hanbel V, 57.
19[19]

baslarnda birer ku var da, hareket etseler uup gidecekmi gibi pr dikkat kesilir, ayrldktan sonra da
duyduklarn daha iyi renebilmek iin aralarnda mzakere ederlerdi!
slm'dan nceki mmetler, peygamberlerinin hayat, szleri ve davranlar ile ilgili bilgileri daha sonraki
nesillere shhatli bir ekilde ulatramamiardr. Dier hususlarda olduu gibi, mslmanlarm bu hususta da
stnl vardr. Ve bu stnlk Ashb sayesinde olmutur. O da, Hz. Peygamber'in hayat ile ilgili -en ince
ayrntsna kadar- bilgileri, O'nun szlerim, davranlarm, takrirlerini, ahlk ve cisman zelliklerini... sonraki
nesillere salkl bir ekilde aktarmadadr. Bugn, Hristiyanlar Hz. sa'nn, Yahudiler Hz. Musa'nn szlerini ncil ve Tevrat dndakileri- ancak kulaktan dolma, estr uydurulmu hikyeler halinde, mesnetsiz bilgiler
olarak elde edebilmektedirler. Halbuki mslmanlar, Peygamberimiz'in binlerce, onbinlerce hadis ve snnetine,
senedli bir ekilde ve t o zamana kadar uzanan yazl belgeler halinde sahip durumdadrlar. Mslmanlar bunu
Ashb'a borludurlar. Onlar, Peygamberimizden duyduklar, yazdklar hadisleri hibir deiiklie uratmadan,
kendilerinden sonrakilere ulatrmlar ve bunu bir ibadet vecdi ile yapmlardr. Daha sonra gelen nesiller de
hadisleri ayn ekilde bir sonrakilere naklederek gnmze kadar salam bir ekilde gelmesine hizmet
etmilerdir.
Peygamberimiz (sav)'in vefatndan ve Hz. mer (r.a) zamanndaki fetihlerden sonra slm devletinin muhtelif
blgelerine dalan baz sahbler, oralarda bereketli birer ilim merkezi oluturmular ve yeni mslman olanlara
slm' ve Hz. Peygamber'in snnetini retmilerdir. Bylece, slm dininin salam bir ekilde Arap yarmadas
dna yaylmas da, Ashb'n yapt hayrl hizmetler vesilesiyle olmutur.
Ancak Ashb'in slm'a girileri ve hizmetleri, slm uruna ektikleri ileler ve gsterdikleri abalar, hicretler
ve gazveierdeki durumlarnn stnl yansra; her eye ramen birer insan olduklar da gznnde
bulundurulduunda, Ashb'n hepsinin birbiri ile ayn deerde olmayaca aikardr. Bu bakmdan, farkl
grler de bulunmakla beraber derece itibariyle Ashb- Kiram genellikle oniki tabakaya ayrlmtr:
1. Aere-i mbeere (Cennetle mjdelenen on sahb ki bunlarn banda ilk drt halife gelir) ve Hz. Hatice, Hz.
Bill gibi ilk mslman olanlar,
2. Hz. mer'in mslman oluu srasnda mriklerin Dru'n-Nedve'de durum mzakeresi yaptklar zamana
kadar mslman olanlar,
3. I. ve II. Habeistan hicretine katlan ashb,
4. I. Akabe Bey'at'nda bulunan sahbler,
5. II. Akabe Bey'at'na katlanlar,
6. Peygamber Efendimiz, hicreti sonunda Kba'ya geldii zaman orada Raslllah'a kavuup Medine'ye yerleen
muhacirler,
7. Bedir Gazvesi'ne katlan Ashb- Kiram,
8. Bedir Sava ile Hudeybiye Muslahas arasnda hicret edenler,
9. Hudeybiye'de yaplan Bey'at'r-Rdvn'a katlanlar,
10. Hudeybiye Muslahas ile Mekke fethi arasnda hicret edenler,
11. Mekke'nin fethedilmesi zerine mslman olan Kureyliler,
12. Hz. Peygamber'i Mekke Fethi srasnda, Veda Hacc'nda veya bir baka yerde gren ocuklar. 25[25]
Bundan daha detayl bir taksime, Abdlkahir ei-Badd'de rastlyoruz:
1. slm'a ilk girenler.
2. Hz. mer (R.a) Mslman olduu zaman slm'a girenler.
3. Habeistan'a ilk hicret edenler.
4. Birinci Akabe bey'atmda bulunanlar.
5. kinci Akabe bey'atmda bulunanlar.
6. Hz. Peygamber (sav) ile birlikte Medine'ye hicret edenler ve Medine'ye girmeden nce Kba'da iken O'na
yetienler.
7. Hz. Peygamber (sav)'in Medine'ye girmesinden Bedir savama kadar geen srede hicret edenler.
8. Bedir savana katlanlar.
9. Uhud savanda bulunanlar.
10. Hendek savanda bulunanlar.
11. Hendek sava ile Hudeybiye musalahas arasnda hicret edenler.
12. Rdvan bey'atnda bulunanlar.
13. Hideybiye ile Mekke'nin fethi arasnda hicret edenler.
14. Mekke'nin fethi gn Mslman olanlar.
15. Mekke'nin fethinden sonra grup grup slm'a girenler.
16. Efendimiz dnemine yetien ve O'ndan az bir miktar (hadis dinleyip) rivayette bulunan ocuklar.
17. Veda Hacc esnasnda Raslllah (sav)'e getirilen ocuklar. Bunlarn dorudan Raslllah (sav)'den
rivayetleri sahih deildir (arada vasta vardr). 26[26]

25[25]
26[26]

Hkim en-Neysbr, Ma'rifet Ulmi'l-Hads, Beyrut 1977 s. 22-24

Eb Mansr Abdlkahir el-Badd, Uslddn, 298 vd.

Dier taraftan Ashb arasnda byk deeri haiz olanlar, Muhacirun 27[27] ve Ensar 28[28] diye adlandrlan iki
temel zmre olmutur. Sahbelik vasfnn her sahabe iin stnlkte ayn dereceyi ifade etmedii aktr. slm'a
ilk girenler, hicret edenler (Muhacirun), hicret edenleri barna basp onlar kendilerine tercih edercesine
fedakrlkta bulunanlar (Ensar), Raslllah (sav) ile savalara katlanlar... ile daha sonraki dnemlerde slm'a
girenlerin veya Raslllah (sav)'in son dnemlerinde dnyaya gelip, O'nu grme erefine ancak ocukken
erebilenlerin sahbik faziletinin ayn seviyede olmayaca bedihidir.
slm leminde, Ashb'm faziletine, menkbelerine ve hayatlarna dair bir ok eser yazlmtr. Bunlar ierisinde
en hacimli ve muhtevals, bn Hacer el-Askaln'nin (. 852) "el-sbe fi Temyizi 's-Sahbe" adl kitabdr.
Bunun dnda u iki kaynak da byk nem tamaktadr: bn Abdilberr (. 463), "el-stb fi Ma'rifeti'l-Ashab";
bnu'l-Esr (. 630), "sdu'l-Gbe fi Ma'rifeti's-Sahabe" adl eserleridir..
Ashab Kiram'in Deeri
Ashb- Kiram'a deer veren bizzat Allah Tela'dr. nk Allah Tela, Kuran- Kerm'de sahabe-i kiram'
vyor. Baknz mam- Kurtub (Rh.a.) kendi tefsirinde unlar kaydetmitir: "ez-Zbeyr 29[29] m soyundan gelen
Ebu Urve ez- Zbeyr unu rivayet etmektedir: Malik b. Enes (Rh.a.) yannda idik. Raslllah (sav)'in ashabnn
deerini kmseyen bir adamdan sz ettiler. Malik b. Enes (Rh.a.), Kur'an- Kerm'in u ayetini;
"Muhammed Allah'n elisidir. Onunla beraber bulunanlar da kfirlere kar etin, kendi aralarnda
merhametlidirier. Onlar rka varrken secde ederken grrsn. Allah'tan ltuf ve rza isterler. Yzlerinde
secdelerin izinden nianlar vardr. Bu, onlarn Tevrat'taki vasflardr. ncil'deki vasflar da yledir: Onlar
filizini yarp karm, gittike onu kuvvetlendirerek kalnlam, gvdesi zerine dikilmi bir ekine benzerler ki
bu, ziraatlarn da houna gider. Allah bylece onlar oaltp kuvvetlendirmekle kfirleri fkelendirir. Allah
inanp salih amel ileyenlere mafiret ve byk bir mkfat vaad etmitir. 30[30] okudu. Sonra dedi ki: nsanlar
arasndan kalbinde Raslllah (sav)'m ashabndan birisine olsun bir kin bulunduu halde sabah eden bir kimseyi
bu ayet arpar. Bunu el-Hatib Ebu Bekir zikretmektedir.
Derim ki: Gerekten de Malik b. Enes (Rh.a.) ok gzel sylemi ve ayeti byle te'vil etmekte isabet etmitir.
Onlardan birisinin deerini kk gren yahut yapt rivayette birilerine dil uzatan bir kimse, alemlerin Rabbi
olan Allah'n buyruunu reddetmi, mslmanlarn eriatn iptal etmi olur. nk Allah Tela:
"Muhammed Allah'n elisidir. Onun yannda bulunanlar da kfirlere kar etin, kendi aralarnda
merhametlidirler." diye buyurmaktadr. Yine Allah (cc):
"Andolsun ki aacn altnda sana bey'at ederlerken, Allah m'minlerden raz olmutur. 31[31] diye buyurmutur
k onlara vgleri ihtiva eden, onlarn lehine dorulukla ve kurtulua ermekle tankl ihtiva eden daha bir ok
ayet-i kerime vardr. Allah Tela yle buyurmaktadr:
M'minler arasnda llah'a verdikleri szde itenlikle sebat gsteren nice yiitler vardir. 32[32]
Br de hicret eden fakirlere aittir ki yurtlarndan ve mallarndan karlmlardr, Allah'n ltuf ve rzasn
ararlar; Allah'a ve Raslne yardm ederler. te doru olanlar onlardr. 33[33]
Allah Tela, onlarn/sahabelerin o zamanki hallerini ve sonunda ilerinin nereye varacam bilmekle birlikte bu
buyruklar indirmitir.
Raslllah (sav) de:
"nsanlarn en hayrllar benim adalarmdr. Sonra onlarn arkasndan gelenlerdir. 34[34] diye buyurmutur.
Ashabma svmeyin/dil uzatmayn. Sizden herhangi bir kimse, Uhud da kadar altn infak etse dahi, onlardan
herhangi birisinin harcad bir mde, hatta onun yarsna dahi denk olamaz. 35[35]
Raslllah (sav) baka bir hadiste yle buyurmaktadr:
"Sizden herhangi bir kimse yeryznde bulunann tamamn infak edecek olsa bile, onlardan birisinin harcad
bir m ve hatta onun yars kadar dahi olamaz. 36[36]
el- Bezzar'da Cabir (R.a.)'den sahih ve merfu olarak yle bir hadis rivayet edilmitir:
phesiz Allah ashabm Nebiler ve Rasller hari btn alemlere stn klp semitir. Benim ashabmdan da
drt kiiyi semitir. Eb Bekir, mer, Osman ve Ali'yi kastetmektedir ve onlar benim ashabm klmtr. 37[37]
Uveym b. Saide yle demitir: Raslllah (sav) buyurdu ki:
"Aziz ve Celil olan Allah beni seti. Benim iin de ashabm seti. Onlar arasndan bana vezirler, damatlar ve
27[27]

Mekke Fethi'ne kadar Medine'ye hicret edenler

Hz. Peygamber'e ve mslmanlara kucak ap destek olan Medineli mslmanlar
b. El-Avam
30[30]
Fetih: 48/29
31[31]
Fetih: 48/ 18
32[32]
Ahzab: 33/23
33[33]
Har: 59/8
34[34]
Sahih-i Buhari, C:2, Sh:938; Sahih-i Mslim, C:4, Sh: 1969; Snen-i Tirmzi, C:4, Sh: 500,548-549
35[35]
Sahih-i Buhari, C:3, Sh:1343; Snen-i Tirmizi, C:5, Sh:695; Snen-i Ebu David: 4, Sh:214
36[36]
Es-Snne/Ahmed b. Muhammed el-Hallal, C:2, Sh:481
37[37]
Sarihu's Snne/Taberi, C:l, Sh: 23; Mecmau'z Zevaid- /Heysemi,C: 10, Sh:16.
28[28]
29[29]

dnrler kld. Kim onlara sverse, Allah'n, Meleklerin ve btn insanlarn laneti zerine olsun. Allah kyamet
gnnde ondan ne bir tevbe, ne de bir fidye kabul etmesin. 38[38]
Bu anlamdaki hadis-i erifler pek oktur. O halde sahabelerden herhangi birisine dil uzatmaktan oka saknmak
lazmdr. Dine dil uzatan kimsenin yapt gibi yaparak yle demekten saknmak gerekir. Gya
muavvizeteyn 39[39] Kur'an'dan deilmi. Bunlarn Kur'an'da yazlacaklarna ve indirilen Kur'an arasnda bunlarn
yer aldklarna Raslllah (sav)'den sahih bir hadis gelmemimi. Bundan tek bir istisna ise Ukbe b. Amir'den
gelen rivyetmi. Ukbe b. Amir ise zayfm; ondan bakas bu hususta ona muvafakat etmemi, bundan dolay
da onun rivayeti bir kenara braklmalym. Ancak bu daha nce Kitab ve Snnetten szn ettiimiz delilleri
reddetmek, ashb- kiram'm din diye bize naklettiklerini rtmek demektir. Ukbe b. Amir b. sa el-Chen, iki
sahih Kitab olan Buhar ve Mslim'de ve dierlerinde bize eriatn rivayetini nakledenlerden birisidir.
Dolaysyla o yce Allah'n vd, niteliklerini belirttii, kendilerinden vgyle szettii mafiret ve byk
mkfat vaat ettii kimselerdendir. Raslllah (sav)'n veya O'nun ashabndan herhangi birisinin yalan
sylediini iddia eden bir kii, eriatn dna km olur. Yani Kur'an- Kerm'i reddetmi, Raslllah (sav)'e dil
uzatm olur. Sahabelerden her hangi birisinin yalanc olduu sylenecek olursa, ona dil uzatlm, svlm
olur. nk Allah' inkrdan sonra, yalandan daha utanlacak, ondan daha ayp ve ondan daha byk bir i
yoktur. Raslllah (sav), ashabna dil uzatp, onlara ovenleri lanetlemitir. Onlarn en kklerini -ki aralarnda
kk kimse olmaz- dahi yalanlayan bir kimse, Raslllah (sav)'in tanklk ettii ve ashabndan birisine sven
yahutta onun aleyhine sz syleyip dil uzatan herkesin yakasndan ayrlmaz bir ceza olarak tesbit ettii Allah'n
lanetinin kapsamna girer.
mer b. Habib (Rh.a.)'den yle rivayet edilmektedir: Harun er-Reid'in meclisinde bulundum. Bir mesele
szkonusu edildi, hazr bulunanlar o mesele hakknda tartp durdular, sesleri ykseldi. Aralarndan birisi Ebu
Hreyre (R.a.)'nin, Raslllah (sav)'den rivayet ettii bir hadisi delil gsterdi. Onlardan birisi hadisin merfu
olduunu belirtti, derken karlkl iddialar ve tartmalar artp durdu. Nihayet onlardan birisi: Raslllah (sav)'in
byle bir hadis syledii kabul edilemez. nk Ebu Hreyre yapt rivayetlerde itham altndadr. Hatta onun
yalan sylediini aka bildirmilerdir, dedi. Ben Harun er-Reid'in bu kesime meylettiini, onlarn szlerini
desteklediini grnce yle dedim:
"Bu hadis Raslllah (sav)'den sahih olarak gelmitir. Ebu Hreyre (R.a.) de Raslllah (sav)'den olsun,
bakasndan olsun yapm olduu btn rivayetlerde doru szldr ve yapt nakiller sahihtir." Harun er-Reid
bana kzgn bir ekilde bakt. Ben de meclisten kalkp evime gittim. Aradan fazla zaman gemeden bana;
"Harun er-Reid'in postacba kapda" dediler. Yanma geldi ve bana yle dedi:
"M'minlerin emirinin arsn ldrlecekmisin gibi kabul et ve gel. Hanutununu, kefenini de geyin." Ben de
yle dedim:
"Allah'm! Sen de biliyorsun ki ben Senin Peygamberinin sahabesini savundum ve Peygamberinin ashabna dil
uzatlmasn diye Peygamberini ycelttim. Ondan gelecek zarardan Sen beni koru."
Altndan bir tahtn zerinde oturmu olduu halde Harun er-Reid'in huzuruna alndm. Kollarn svam, klc
elinde ve nnde de kafas uurulacak kimseler iin serilen deri de vard. Beni grnce bana:
"Ey mer b. Habib! Senin bana sylediin ekilde imdiye kadar hibir kimse bana kar sz sylemi ve
savunmu deildir" dedi. Ben de:
"Ey M'minlerin Emiri! Senin sylediin ve urunda tarttn gr Raslllah (sav)' ve onun getirdiklerini
kltcdr. nk eer onun ashab yalan syleyen kimseler ise eriat de batl demektir. Farzlar, oru, namaz,
talak, nikh ve hadlere dair hkmlerin tm reddolunur ve makbul olamaz."
Bunun zerine Harun er-Reid kendisine geldi, dnd, sonra da:
"Ey mer b. Habib! Bana hayat verdin. Allah da sana hayat versin" dedi ve bana onbin dirhem verilmesini
emretti."
Ben derim ki: Ashb- Kiram'n tm adaletlidir. Allah'n gerek veli kullar ve sekinleridir. Nebilerden ve
Rasllerden sonra btn insanlar arasnda setii kimselerdir. Ehl-i snnetin mezhebi ve bu mmetin
imamlarnn bulunduu cemaatin benimsedii gr budur. Kedilerine aldr edilmeyen bir aznlk, ashabn
durumunun dierleri gibi olduunu ve dolaysyla onlarn adaletlerinin de aratrlmas gerektiini sylemi ise
de buna iltifat edilmez.
Onlardan kimisi iin bandaki durumlar iie sonraki halleri arasnda fark gzeterek yle demitir: Onlar o vakit
adalet sahibi idiler, fakat daha sonra durumlar deiti. Aralarnda savalar ve kan dkmeler ortaya kt.
Dolaysyla aratrmada bulunmak kanlmaz bir eydir.
Ancak bu reddolunur, nk ashb- kirm'in hayrllar ve faziletlileri -Ali, Talha, Zbeyr ve dierleri gibileri
Allah Tela kendilerinden vgyle szedip, tezkiye ettii, kendilerinden raz olup onlar raz ettii ve "bir
mafiret ve byk bir mkfat" vadetmi olduu kimseler bulunmaktadr. zellikle Raslllah (sav)'n verdii
haber gereince cennetlik olduklar kesin olan "aere-i mbeere" Peygamberlerinden sonra Peygamberlerinin bu
hususu kendilerine haber vermesi ile birok fitnelerle ve cereyan edecek birok olayla kar karya kalacaklarn
bilmekle birlikte, kendilerine uyulacak nder kimselerdir.
38[38]
39[39]

Es-Snne/Ahmed b. Muhammed el-Hallal, C:3, Sh:515; Hilyet'l Evliya ve Tabakat'l Esfya/Ebu Nuaym, C:2, Sh: 2
Felak ve Nas sreleri

Bu durumlar onlarn mertebelerini ve faziletlerini drmez. nk bu iler itihada dayal ilerdi ve her
mctehid isabet etmitir. 40[40]
Ashb- Kiram, vahyinin fikir iileridir. Onlarn arasnda zuhur eden farkl itihadlar, onlarn slam mmeti iin
hayat modeli olmalarna engel tekil etmez. Sahabelerin hem ittifaklar ve hem ihtilaflar slam mmeti iin
rahmettir. mam Beyhaki'nin tahric ettii bir hadisi erifte Raslllah (sav) yle buyuruyor:
"Allah'n kitabndan size herhangi bir hkm verilirse, onunla amel lazmdr. Terkedildiinde zr kabul
edilmez. Eer aradnz hkm Allah'n kitabnda bulamazsanz benim snnetime tabi olunuz. Snnetimde de o
hkme ait bir ey bulamazsanz, Ashbm'n szlerine sanlnz. Zira Ashb'm gkteki yldzlar gibidir. Herhangi
birinin szn alsanz hidayet bulursunuz. Ashb'mn ihtilaf da sizin iin bir rahmettir. 41[41]
Grld gibi, Ashb- Kirm'in arasndaki ihtilaf, onlar tenkid etmek iin bir sebeb deildir. Aksine onlarn
ihtilaf, slam mmeti iin rahmet kabul edilmitir. Bundan trdr ki, slam ulemas, Ashb- Kirm'in
arasndaki ihtilaf rahmet bilmitir. mer b. Abdlaziz (Rh.a.) yle diyor: "Ashb- Muhammed (sav) ihtilaf
etmeseydi, sevinmezdim. nk onlar ihtilaf etmeseydi, slm mmeti iin ihtilaf ruhsat olmazd. 42 [42]
Sahabenin ittifaklar bizim iin rnektir, ihtilaflar ise ibrettir. Her ikisinden de istifade ederiz.
Ashb- Kiram, ittifak halinde de, ihtilaf halinde de kymetlidir. Ashb- Kirm'm kymeti, deeri, Allah
Tela'nm onlarn temizliinden, yiitliklerinden haber vermesi, kendilerinden raz olduunu beyan etmesiyle
sabit olmutur.
Ashb- Kiram, Peygamberlerden sonra insanlarn en hayrllardr. Herkim sahabelerin yaptklarn yaparsa,
tpk onlar gibi hayrllardan olurlar. 43[43] Raslllah (sav)'in ashab hayrldr. Onlarn yolundan gidenlerde
hayrldr. Sahabenin kendi aralarndaki ihtilaflar, bizim onlara uymamza engel deildir. Onlarn her halinde
bizim iin hayr vardr. Yeter ki, Ashb- Kirm'a tabi olmay baarabilelim.
Ashab Kiram'n Etrafndaki pheler
Ashb- Kiram, nezih bir nesildir. Onlarn etrafnda meydana getirilen ek ve pheler, slm dini etrafnda
meydana getirilmek istenen ek ve phelere edeerdir. Yani Ashb- Kirm'm etrafnda meydana getirilen
pheler, slm'n etrafnda meydana getirilmek istenen phelerden saylrlar.
Ashb- Kiram dmanl, slam dmanldr. Ashb- Kirm'a pheyle bakan ve yaklaan, Raslllah (sav)'e
phe ile bakm ve yaklam olur. Sahabelere yaplan saldr, slam'a yaplan saldrdr. Bu nedenle diyoruz ki;
her kim nesil olarak ashb- kirm' ktleyip aleyhtarln yaparsa, bizzat slam'n aleyhtarln yapm olur.
mer Nasuhi Bilmen (Rh.a.) der ki: "Ashb- Kiram, arasnda mnazaa/ihtilaf zuhur ettii zaman, ashb
frkaya ayrlmt. Bir frka, hakkm mam Ali (r.a.) tarafnda olduuna delil ile, ictihad ile bilmi, ona yardm
iltizam eylemiti. Dier bir frka da hakkn dier tarafta olduuna yine delil ile, ictihad ile kail bulunmu, bu
tarafa meyletmiti. nc frka ise tevakkuf etmi/durmu bir taraf dierine delil ile tercih etmemiti.
Binaenaley bu frkadan her biri kendi itihadna gre amel etmi, kendi zimmetine den vacibi edaya
almt. Artk bunlarn haklarnda ta'n ve melmet iin nasl mecal olabilir? u kadar var ki, cumhuru ehl-i
snnete gre; hak, mam Ali (R.a)'n canibinde/tarafnda idi. Muhalifleri ise hat yoluna salik bulunmulard.
Fakat bu hat, bir hatyi itihad olduu cihetle melmetten, ta'andan uzaktr, tahkirden mnezzeh, teri'den
beridir. Hz. Ali (R.a) yle demitir: "Kardelerimiz bize bay ettiler, onlar ne kfirdirler, ne de fasktrlar.
nk onlarn te'villeri vardr ki kendilerini kfr- fsktan meneder. 44[44]
Sahabelerin hepsi adildir. Onlarn adaletine Allah'n Rasl, slm'n imamlar ahidlik etmilerdir. Kesinlikle
btn sahabe masum deildirler. Gnahlar vardr. Yani Raslllah (sav)'in hibir sahabesine "ismet" sfat vacip
deildir. Ehl-i snnet ve'l Cemaat'in katnda, Peygamberlerin dnda hibir kimseye "ismet" sfat vacip deildir.
Ancak sahabenin gnah sabit olan adaletlerini ykmada herhangi bir etkisi olmaz. Zira bundan korunmulardr.
nsan olmann bir gerei olarak onlardan bir hata sadr olsa, bu hata onlarn bazlarnn birtakm kebairi/byk
gnahlar ilemi olduu sabit olmutur. Onlar derhal o byk gnahtan vazgemeye ve o hatadan tevbe etmeye
kouurlard. Onu telafi etmek iin kendilerine had vurulmasna derhal raz olurlard. Nefislerini hesaba eker,
ona uymazlard. Onlar salih amelleri oka iliyorlard. 45[45]
Sahih bir yolla sahabelerden sabit olanlar, eer onlarn adil olularnda bir phe meydana getirirse, bilinsin ki,
bu ancak bir te'vil veya bir ictihad ile onlardan sadr olmutur. Onlar itihadlarnda yanlsalar dahi sevab
sahibidirler. nk vahyin fikir iilii, mkfaatsz deildir!
Mfessirin ulemadan mam Kurtub (Rh.a.) yle diyor: "Sahabelerden hi kimseyi yzdeyz bir yanlgya
nisbet etmek caiz deildir. nk onlarn hepsi yaptklarnda itihad ediyorlard. Yaptklaryla Allah'n rzasn
aryorlard. Onlarn hepsi bizim iin nderdirler. Allah Tela, onlarn aralarnda bagsteren mnakaalara
El- Camin Li Ahkmi'i Kur'an (mam Kurtubi) C: 16, Sh: 296-299, Msr/ 1967
Kefu'l Hafa/El- Aclun, C:l, Sh: 64-65, Beyrut/ 1351
42[42]
Kefu'l Hafa/El- Aclun, C:l, Sh: 65, Beyrut/ 1351
43[43]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kandehlev, C:l, Sh:29, Beyrut/1995
44[44]
Ashb- Kiram Hakknda Mslmanlarn Nezih tikadlar/.Nasuhi Bilmen, Sh:186-187, st/1975
45[45]
Ashb- Kiram Etrafndaki pheler/M. Salih Ekinci, Sh:18, st/1986
40[40]
41[41]

burnumuzu sokmamakla bizi mkellef klmtr. Onlar ancak en gzel bir ekilde anmak, sahb olmalarndan
dolay hrmetlerini gzetmekle bizi mkellef klmtr. Allah Tela onlar affettiini ve onlardan raz olduunu
bize haber vermitir.
lim adamlarndan birisine ashabn kendi aralarnda dktkleri kanlar hakknda soru sorulmu, o da u cevab
vermitir:
"Onlar bir mmetti, gelip geti. Onlarn kazandklar kendilerinin, sizin kazandklarnz da sizindir ve siz onlarn
ilediklerinden sorumlu olmayacaksnz. 46[46]
Yine ilim adamlarndan birisine ayn soru sorulmu, o da u cevab vermi: "Szn ettiiniz kanlara Allah elimi
bulatrmam, ben de dilimi onlara daldrmyorum." Bu ilim adam, bununla bir hataya dmekten saknmay ve
bazlar aleyhine isabet edemeyecei bir hkm vermekten uzak durmay kasdetmitir.
Hasan- Basr (Rh.a.)'e, sahabelerin arasndaki arpmalarn hkm sorulmu, o da u cevab vermitir: "Sahabe
arasnda ortaya kan o arpma; Hz. Muhammed (sav)'in ashabnn hazr bulunduu, bizim de hazr
bulunmadmz, kendilerinin bildii, bizimse bilmediimiz bir arpmadr. Onlarn ittifak ettikleri hususlarda
biz onlara tabi oluruz, aralarndaki anlamazlklarda da haddimizi bilir, orda dururuz."
El- Muhasib (Rh.a.) de dedi ki: "te biz de el-Hasen'in dedii gibi diyoruz ve unu biliyoruz ki, onlar iine
girdikleri ii bizden daha iyi biliyorlard. zerinde ittifak ettikleri hususlarda biz onlara tabi oluruz. ihtilaf
ettikleri yerde ise dururuz ve kendiliimizden bid'at bir gr ortaya koymayz. Onlarn ictihad ederek Allah
Tela'nn rzasn gzetmeye altklarn da biliyoruz. nk onlar dinleri hususunda itham altnda tutulan
kimseler deildir. 47[47]
bn-Teymiyye (Rh.a.) der ki: "Sahabeler hususunda nakledilen ktlk ve onlara ta'n tekil eden hareketlerin
ou yalandr. Ya o nakledilenlerin tamam yalandr veya tahriftir. Onlara fazlalk ve eksiklikler katlm, bu
surette artk yalan ve tahkir ifade eder hale gelmilerdir. 48[48]
Bilinmesi gereken hakikatlerden birisi de udur: Ashb- Kiram iftira etmez, fakat Ashb- Kirm'a iftira edenler
bulunur, onlara sylememi olduklar, yapmam bulunduklar eyleri isnad edenler grlebilir. 49[49]
Tarih boyunca Ashb- Kirm'a iftira edenler hep olagelmitir. Ancak iftiraclarn iftiralar Ashb- Kirm'm
yceliine halel getiremez.nk onlarn makam ok ycedir. Baknz Selef-i Salihin, "Sahblik mertebesine
hibir mertebe denk gelmez" inancn tayordu. 50[50]
Eb Zerr el-Gfari (r.a.)dan nakledilen rivayette ise;
"Siz, bilenleri ok, konuanlar az bir dnemde yayorsunuz. Bu ortamda kim bildiklerinin onda birini
terkederse, sapar (veya helak olur). Bilenleri az, konuanlar ok bir zaman gelecektir. O ortamda bildiinin
onda birini yaayan kurtulur 51[51] buyurulmaktadr.
Bu iki rivayetin birbirini destekledii aktr. Rivayetlerde sosyal gerek ve artlara gre dini yaama oranlarnn
deiebilecei, nimet-klfet dengesinin ve zaruret kavramnn zamana gre takdir edilecei mtereken ortaya
konulmaktadr. Tm elde edilemeyenin tmden terkedilmemesi gerektiine, sorumluluun artlara bal olarak
deerlendirileceine dikkat ekildii de anlalmaktadr. Zira bilinen bir gerektir ki slm'da g
yetirilemeyecek bir sorumluluk sz konusu deildir. Nitekim gemite bilginler bu rivayetlerin karamsarla ve
umutsuzlua dmemek gerektiini vurguladn, gerek bireysel gerekse toplumsal anlamda arlaan artlarda
ayakta kalabilme teviki ierdiini sylemilerdir. Mesel Mnv'nin kaydettiine gre mam Gazali hadisi
yle yorumlamtr: "Hadisin ikinci ksmndaki yle bir devir gelecek ki o gn yaayanlardan emrolunduunun
onda birini yerine getiren kurtulur mjdesi olmasayd, olumsuz amellerimize bakarak bizlerin ye's ve mitsizlie
kaplmamz kanlmaz olurdu. Oysa imdi biz, Rabbimizden bize, zatna yakr ekilde muamele etmesini, fazl
ve keremiyle kt amellerimizi rtp gizlemesini dileriz. 52[52]
Sahabe dnemi gibi emniyetin ve izzet-i slm'n tam olduu bir dnemde emir ve nehiylerin terk ve ihmali,
tamamen kiisel kusurlardan ileri gelir ki bu, helake gtrc bir durumdur. Ancak slm'n ve mslmanlarn
zayf dt, zulmn ve fkn yaygnlat, slm'a hizmet ve yardm edenlerin azald devir ve ortamlarda
mslmanlar g yetiremedikleri iin baz emirleri ileyemediklerinden dolay mazur saylrlar. Dolaysyla da
ykmlleklerini ne lde yerine getirebilirlerse, -artlarn olumsuzluu sebebiyle- o lden daha fazla
mkafat grrler. Bazen tek bir amel veya eylem, btnyle slm' temsil etmeye yetebilir. O amel ve eylemi
yerine getiren de dini btnyle yaam gibi hem topluma mesaj vermi hem de Allah katnda deer kazanm
oiur. Nitekim sevgili Peygamberimiz bir baka hadis-i eriflerinde
"mmetimin bozguna urad dnemde terkedilmi bir snnetimi yaayan ve yaatan (yz) ehit sevab
kazanr 53[53] buyurmak suretiyle bu gerei aka" ortaya koymulardr.
Bu adan bakldnda yukardaki hads-i erifler, zor artlarda inananlar iin mit , teselli kayna ve
46[46]

Bakara: 2/134
El- Camiu Li Ahkmi'l Kur'an (mam Kurtubi) C: 16, Sh: 321-322, Msr/ 1967
Minhacu's Snne,C:3, Sh:I9, Beyrut/ty
49[49]
Ashb- Kiram Hakknda Mslmanlarn Nezih tikadlan/.Nasuhi Bilmen, Sh: 60, st/1975
50[50]
El- sabe Fi Ma'rifeti's Sahbe/bn-i Haceru'l Askalan, C:l, Sh: 8-9, Beyrut/ty
51[51]
Ahmed b. Hanbel, Msned, V, 155; Hkim, Mstedrek, I, 529
52[52]
Mnv, Feyzu'l-kadr, 11, 556
53[53]
Mnzir, et-Terb ve't-terhb, 1,41; Heysem, Mecmeu'z-zevid, I, 172
47[47]
48[48]

hizmet teviki anlam tamaktadr. "Kyamet artlarnda bile fidan dikme." tavsiyesi, 54[54] bu anlamdaki tevikin
en uc naktasn oluturmakta ve mslmana "sen yapabildiin kadar hizmeti yapmaya bak, yaayabildiin
lde inanlarn yaamaya al" mesajn vermektedir.
Her iki rivayeti birden deerlendirdiimiz zaman, bilen ve tartan deil, bilen ve yaayan olmann tm
zamanlarda kurtulu sebebi olduu anlalmaktadr. Bundan trdr ki, bir kurtulu nesli olarak sahabe; bilen
ve tartan deil, bilen ve yaayan bir vahiy nesildir. Bu sebeple son zamanlarda giderek yaygnlaan slm'a ait
her ilke ve uygulamay tartan toplum olma eilimi, sonuta yaanabilecekleri de ihmale gtrecei iin ciddi
bir tehlikeyi gndeme getirmektedir. stelik bu tartmalar, byk ounluu itibariyle bilimsel amal ve kendi
zemininde bilimsel usul ve yntemlerle de yaplmamaktadr. Ya sistemin kabulleri ve kutsallar adna ve hatrna
ya da dnya egemenlerine irin grnmek ve belli odaklara selam vermek adna, ilgisiz ortamlarda, konuya
kendi boyutlar erevesinde vkf olmayan sunucu ya da programclar ynetiminde medyada
gerekletirilmektedir.
Bu tr giriimler belki tartma programlarna reyting, tartmaclara yalanc ve geici bir hret salyor olabilir.
Ancak bilginin yaanmas, din pratiinin derinlik ve yaygnlk kazanmas yani sosyal bilinlenme ve dzelme
adna hibir getiri salamamakta, sadece saf zihinlerde kafa karkl retmekte ve ou pratik/amel kakn
kiilerde yalanc drmez. Bu nedenle diyoruz ki; "Meliklik" dnemi, Hz. Muaviye (R.a.)' sahb olmaktan
karmaz. Filhakika amme-i ulemaca kabul edilen kavle gre; Resl-i Ekrem (sav)'i velev bir defa olsun,
mslman olduu halde grmek erefine nail olan ve mslman olarak hirete irtihal eden her zat, ashb-
kiram'dan saylr. 55[55]
Hz. Muaviye (R.a.) sahbe'dendir. Hz. Muaviye (R.a.) ile Hz. Ali (R.a.) arasndaki muhalefete ramen, slam
alimleri Hz. Muaviye'yi bir sahabe olarak kabul etmiler ve hayrla anmlardr. Baknz bu alimlerden birisi de
emsu'l Eimme mam Serahsi (Rh.a.)'dr. mam- Serahsi, saltanat dneminde zalim sultanlar melikler tarafndan
kuyu hapsine atlm ve onsekiz sene kuyu hapsi yatmtr. Kuyu hapsinde hibir kitaba bakmadan yazd "ElMebsut" adl otuz cildlik eserinde Hz. Muaviye iin "Radyallahu Anhu Allah ondan raz olsun" ifadesini
kullanmtr. 56[56] Biraz dnmek gerekmez mi? mam- Serahsi, saltanat sisteminin hmna uram, onlarm
kuyu hapsinde onsekiz sene hapis yatm meselede mctehid olan bir alimdir. Hilafet adna saltanata kar
kmada mam- Serahsi bizden fersah fersah nde gelir. Buna ramen O, Hz. Muaviye iin defalarca
"Radyallahu Anhu/Allah ondan raz olsun" diyorsa, bize ne oluyor. Haddimizi bilmeliyiz.
Ashb- Kiram, bir btndr. Onlarm arasnda ictihad farkllndan dolay meydana gelmi olan ihtilaflar
gereke gsterek "Sahabe Kadl" rolne brnerek onlar yarglamak, tekfir edip tahkir etmek, slm
mmetinin vazifesi deildir. Byle birey slm mmetine hayr yerine musibet getirir. Bundan trdr ki,
slm ulemasndan bn-i Hacru'l Askalan (Rh.a.) yle diyor: "Bir kiiyi Raslllah (sav)'in ashabndan birine
dil uzatp onu kltr ve aleyhinde atp tutar bir halde grrsen bil ki, o zndktr. Bunun nedeni udur: Allah'n
Rasl gerek bir peygamberdir. Kur'an haktr. Peygamberin getirdii haktr. Btn bunlar bize ulatran
sahabedir. Sahabeyi tenkis eden/kmseyen, horlayan kimselerin hedefi; onlarm ahidliin, gvenirliini
yaralamak ve bylece Allah'n kitabn ve Peygamberin snnetini iptal etmektir. yleyse sahabelere deil,
bilakis sahabelerin aleyhinde konuanlara hcum etmek daha uygundur. nk onlar zndktrlar. 57[57]
Bizim vazifemiz, sahabeleri yarglamak deil, onlara ittiba etmektir. Sahabe nesline kar istina duygusuna
kaplarak "Bizim sahabeye ihtiyacmz yoktur. Biz de sahabe olabiliriz. Sahabelerin bizden ne farklar var ki?"
gibi iddialara sarlanlar, hadlerini aanlardr. Baknz bu konuda Said Nurs (Rh.a.) yle diyor: "Enbiyadan
sonra nev'i beerin en efdali sahabe olduu, Ehl-i Snnet ve 7 Cemaatin icma, bir hccet-i katladr. Hi kimse
Sre-i Fethin hirinde, sitayikrane tavsifat- Rabbaniyyeye mazhar olan sahabelere, fazilet-i klliyye nokta-i
nazarnda yetiilemez. Sahabelerin kurbiyyet-i lhiyye noktasndaki makamlarna velayet ayaiyle yetiilemez.
Sahabeler slamiyet'in tesisinde ve envar- Kur'aniyyenin/Kur'an nurlarn nerinde saff- evveli tekil ederler.
Sahabelerin btn mmetin hasenatndan/iyiliklerinden "sebeb, fail gibidir" srrnca hissedardrlar. Sahabeler;
hem Cemaat slamiyyenin imamlarndan ve adedlerinin evvellerinden, hem ems-i Nbvvet ve sirac-
hakikatin merkezine yakn olduklarndan; az amelleri oktur, kk hizmetleri byktr. Onlara yetimek iim
hakik sahabe olmak lazm geliyor. 58[58]
Ashb- Kiram, kyamete kadar hayrla yad edilecek bir nesildir. slm mmetinin vazifesi, sahabeleri bir btn
olarak hayrla yadetmektir. Ashb- Kiram, ehl-i hayr'dr. Ashb- kiramn her birinin ismini hrmetle, sayg ile
sylemelidir. Birinin ad sylenince "radyallahu anhu-Allah ondan raz olsun" denir. kisi iin "radyallahu
anhm Allah tel o ikisinden raz olsun" Birka veya hepsi sylenince "rdvnullahi tel aleyhim ecman"
veya ksaca "radyallahu anhm-Allah onlarn hepsinden raz olsun" denir. Ashb- Kiram, hayryla, faziletiyle
dier nesillerden farkldr. imdi Ashb- Kirm'in farkllklarn izah etmeye gayret edelim.

54[54]

Ahmed b. Hanbel, Msned, III, 184, 191; Heysem, Mecmeu'z-zevid, IV, 63

Ashb- Kiram Hakknda Mslmanlarn Nezih tikadlar/ .Nasuhi Bilmen, Sh:43-56, st/1975
ES- Mebsut/C:12, Sh:ilO, Msr/1324
57[57]
El-sabe Fi Temyizi's Sahbe/C:l, Sn: 7, Beyrut/ty
58[58]
Szler/Said Nurs, Sh:516-521, st/1977
55[55]
56[56]

Ashab- Kiram mmetin Usldr

Kur'an- Kerm'e nisbetle Raslullah (sav), mmete nisbetle ashb- kiram usldr. Baz ilim dallarnda usl, o
ilim dalnn anlalmas, kavranmas ve yaanmas iin nasl "olmazsa olmaz" bir nitelik tayorsa, ayn ekilde
mmet-i Muhammed'in kendine zg zellikleriyle alglanmas ve varln srdrebilmesi de ilk rnek slm
nesli olan sahabe ile ilikilerinde ne lde onlara layk davranlar sergiledii ile llr. Bu nedenle
sahabelerin konumunu belirleyen, kvamm gzler nne seren hadisi erifler, onlarn hukukunu tayin ve tesbit
eden deliller gibi gzkse de aslnda tm mslmanlarn durumlarn tayin ve ilan etmektedir. Abdullah b.
Muaffel (R.a.), Raslullah (sav)'in yle dediim rivayet ediyor:
"Ashabm hakknda Allah'a kar saygl olun, Allah'tan korkun. Benden sonra onlar sakn hedef almayn.
Onlar seven beni sevdiinden dolay sever; onlara kin besleyen bana kin beslediinden tr kin besler. Onlar
zen, beni zm olur. Beni zen ise, Allah' incitmi demektir. Kim de Allah' incitirse, ok gemez Allah onu
cezalandrr. 59[59]
Raslullah (sav)'in "Benden sonra ashabm hedef edinmeyin" uyars, kimi sahabelere hitaben sylen de olsa,
onlarn ahsnda mmetin gelecek nesillerine ynelik bir ikazdr. Sz ve davran olarak sahabeleri hedef
edinmenin bilinli bir mslmana yakmayacan aka ilan etmektedir.
Ashb- Kiram; gerek Daru'l slam'da olsun ve gerekse Daru'l Harb de olsun, slm mmetinin mutlak rnek ve
nderi Raslullah (sav)'in hayatnn tercmesi, Tevhid mcadelesinin abidesi ve bir kaynak hazinedir.
Ashb- Kiram; Nebi (sav) ile mmeti arasnda vastadr. Din-i slm'da; Kur'an- Kerm'in ayetlerini renmek
iin Hz. Peygamber (sav)'in hadis-i eriflerine; Hz. Peygamber (sav)'in hadis-i eriflerini renmek iin de
Ashb- Kirm'a mracaat etmek, "Usl'd Din" in temelini tekil eder. Bu mnasebetle diyoruz ki; Ashb-
Kiram' reddetmekle, slm dinini reddetmek edeerdir. 60[60] Bu konuda slm alimlerinden mam Tahavi
(Rh.a.) yle diyor; "Ashb- Kiram' sevmek; dindir, imandr ve ihsandr. Ashb- Kiram'a buz etmek ise; nifak
ve tuyandr. 61[61]
Sahabe dostluunun temelinde Peygamber dostluu, sahabe dmanlnn arkasnda da peygamber dmanl
yatmaktadr. Bu nedenle sahabelere ynelik sylem ve eylemlerde Allah'tan korkmak, prensipli, ll ve edepli
davranmak, iman ve mmet uurunun gereidir.
Ashb- Kiram; slam' anlama ve uygulama hususunda, yaama ve yayma meselesinde slm mmetinin hayat
modelidir. Ashb- Kiram olmadan Raslllah (sav)'i rnek ve nder edinmek mmkn deildir. nk
Raslllah (sav)'in snnetini ve siretini bize ulatranlar onlardr. Dolaysyla Raslllah (sav)'in ashab ve
cemaat her ne itikad zere iseler slm mmeti de o itikad zere olmaldr ve onlarn hayatlarndan kendi
hayatna izler tamaldr. Aksi halde slm mmeti slm mmeti olmaktan kar.
Ashab Kiram Cennet Neslidir
Ashb- Kiram, en byk hedef ve eref olan Allah rzasn kazanm olan nesildir. Allah'n rzasn kazanmak,
cennetlik olanlarn almetidir.
Rabbimizin Kitab- Kerim'inden rendiimiz kadaryla Onlar Allah'tan raz, Allah'ta onlardan raz"dr:
"Muhacir ve Ensar'dan slm'a ilk nce girenlerin bata gelenleri ve iyi amellerle onlarn ardnca gidenler var
ya, ite Allah onlardan raz oldu, onlar da Allah'dan raz oldular ve onlara, altlarnda rmaklar akan cennetler
hazrlad ki, ilerinde ebedi kalacaklar. te byk ve muhteem kurtulu budur. 62[62]
Grld gibi, Ashb- Kiram; Allah Tela'nn vgsne mazhar olan ve O'nun rzasn kazanan cennetlik
nesildir. Cennetlik olduklarnn daha dnyada iken bildirilmi olmas, onlara ait "kvam"n pein tescili anlamna
gelir. Cennetlik olmak, kurtulanlardan olmak, byk kurtulua ermek demektir.
Allah Tela buyuruyor:
"Onlar, Peygambere indirilen nura uyanlar ve kurtulua erenlerdir. 63[63]
Bu ve buna benzer mutulu ayetlerden hareketle "Ashb- Muhammed, Ashb- cennettir" sonucunu karmak
hi de zor ya da isabetsiz olmasa gerektir. Yani bir anlamda ashb- kiram, cennet nesli demektir. Sahbe-i
Kiram iin hirette mahcupluk yoktur. nk onlar Peygamber (sav) ile ayn imam paylaan cennetliklerdir:
Peygamberi ve onunla birlikte man edenleri/onun imann paylaanlar utandrmayaca o gn Allah sizi
iinden rmaklar akan cennetlere koyar. 64[64]
Allah Tela'nn kendilerini mahcubiyet iinde brakmayaca "Peygamber ve onunla birlikte iman edenler"
tanmlamas, hi kukusuz ncelikle sahabeler iin geerlidir. hirette mahcup olmamak, cennete girmektir.
Hem dnyann ve hem de hiretin iyiliine talipli olanlara den grev, sahabe nesline uymaktr. Cennete giden
Tirmizi, Menakb: 59; El- Msned/Ahmed b. Hanbel,C:4, Sh:87.
Hizbullah/slam Hareket Fkh/Mustafa elik, C:2, Sh: 59-63, st/1991.
61[61]
Akidet Ehl-i Snneti ve'i Cemaati/mam Tahavi,Sh: 24, Mekke/ty.
62[62]
Tevbe: 9/100.
63[63]
A'raf: 7/156.
64[64]
Tahrim: 66/8.
59[59]
60[60]

yol, Peygamber (sav) ile birlikte iman eden ve onunla ayn iman paylaan Ashb- Kiram'a uymada geer.
Aere-i Mbeere
Aere-i mbeere; hayatta iken Hz. Peygamber (sav) tarafndan Cennet'le mjdelenen ashabn ileri
gelenlerinden on kii iin kullanlan bir tabirdir. Kuran- Kerm'de bu hususta herhangi bir delil mevcut
olmamakla birlikte, Raslllah'n sahh hadisleriyle sabit olan bu ashabn Cennetlik olular, slm'n genel
prensipleri dahilinde gayet tabi bir olaydr. Aere-i Mbeere tabirinin yansra "el-mubeirun bi'l-Cenneh"
tabiri de bu sahabeler hakknda kullanlmtr. Bu mehur on sahabi unlardr: Hz. Eb Bekr (. 634), Hz. mer
(. 643), Hz. Osman (. 655). Hz. Ali (. 660), Hz. Abdurrahman b. Avf (. 652), Hz. Eb Ubeyde b. el-Cerrah
(. 639), Hz. Talha b. Ubeydullah (. 656), Hz. Zubeyr b. Avvam (. 656), Hz. Sa'd b. Ebi Vakks (. 674), Hz.
Said b. Zeyd (. 671).
Bu byk sahabelerin kendilerine has zellikleri vardr. Mesel: Mekke'de ilk mslman olan bu ahsiyetler Hz.
Peygamber'e ve slm davasna byk katklar olan kiilerdir. Bu byk sahabelerin hepsi slm devletinin
mriklere kar giritii ilk byk cihat hareketi olan Bedir gazvesinde bulunduklar gibi, Hz. Peygamber'e,
O'nu ve slm' sonuna kadar koruyacaklarna dair Hudeybiye gnnde aa altnda Bey'at etmilerdir. slm
akidesi iin Allah yolunda en yakn akrabalarna kar arpmaktan geri durmamlardr. Hadis limlerinden
bazlar eserlerine bu on sahabenin rivayet ettikleri hadslerle balamlardr. Ayrca srf Aere-i Mbeere'nin
hayatlarn konu alan mstakil eserler kaleme alnmtr. Bunlarn faziletleri ve Raslllah tarafndan Cennet'le
mjdelendikleri sahih hadis kaynak ve mecmualarnda sabittir. 65[65]
Aere-i Mbeere Haricinde Cennet'le Mjdelenenler
Genelde mslman halk arasnda yaygn bir kanaat var:
"Hayatlar esnasnda Efendimiz (sav) tarafndan cennetle mjdelenen sadece 10 kii vardr. Bu yaygn inann
sebebini herhalde aere-i mbeere, yani cennetle mjdelenen on kiinin ok mehur olmasnda aramak
gerekmektedir. Yalnz kaynak kitaplarmza mracaat ettiimizde grdmz bir husus var ki, o da aere-i
mbeere haricinde gerek hayatlar esnasnda, gerekse vefat ettikten sonra veya farkl bir anlatm tarz iinde,
gerek ferd, gerekse cemaat ve grup halinde yet-i kerimeler ve Efendimiz (sav)'in beyanlar ile cennetle
mjdelenenlerin oluudur.
te bu ksa almada okuyuculara bir fikir verebilmek ve daha apl aratrmalara zemin hazrlayabilmek iin
aada sunacamz tertip iinde cennetle mjdelenenleri belirtmeye alacaz.
1) Hz. Peygamber (s.a.s)'in zevceleri arasndan,
2) Hz. Peygamber (s.a.s)'in ocuklar ve torunlarndan,
3) Aere-i mbeere haricindeki sahbe-i kiramdan,
4) Ashab iinde vefatlarndan sonra,
5) Ashab- Bedr, Bey'at-i Ridvan'a katlanlar,
6) ehitler,
7) Akl bali olmadan lenler,
1) Hz. Peyamber (sav)'in Zevceleri Arasndan
Hz. Hatice (R.anha): Ebu Hureyre (R.a) dedi ki, "Cibril Hz. Muhammed (sav)'e geldi ve dedi ki:
"Ya Raslallah, Hatice beraberindeki yiyecek ve ieceklerle senin yanma geliyor. O geldiinde Rabbinden ve
benden ona selam syle; l'l ve mercanlar iinde grlt ve meakkatin bulunmad cennet ile onu mjdele"
buyurdu. 66[66]
Hz. ie (R.anha): "Cibril (a.s) kendi suretinde, yeil ipekten hrka iinde Raslllah'a geldi ve dedi ki: Bu (Hz.
Aie) dnyada da, ahirette de senin zevcendir. 67[67]
Hz. Hafsa (R.anha): Efendimiz (sav) bir sebebe binaen Hz. Hafsa validemizi boamt. Sonra kendisi yle
anlatyor: "Cibril bana geldi Hafsa'ya geri dn, yani onu nikhna tekrar al. Zira o savvame, kavvame yani ok
oru tutan ve ok namaz klan bir kadndr ve o cennette senin zevcendir" dedi. 68[68]
Zeyneb b. Cah (R.anha): Hz. Aie (r.anha) anlatyor: Efendimiz buyurdular ki:
"Bana sizin aranzdan en abuk iltihak edecek olan eli en uzun olanmzdr." Bizim aramzda eli en uzun olan
yani en ok sadaka veren Zeyneb idi. Zira o, kendi eliyle i yapar (el ileri) para kazanr ve onu tasadduk
ederdi. 69[69]
Tirmiz, Menkb, 25; Ahmed b. Hanbel, I, 193
Buhar, Menkbu'l Ensr. 20
Buhar, Fed's-Sahabe, 30
68[68]
Mstedrek, Hkim, 4/15
69[69]
Buhari. Zekt, TL
65[65]
66[66]
67[67]

Grld gibi, Raslllah (sav)'in beyanyla, ismi geen analarmz direkt veya dolayl olarak cennetle
mjdelenmilerdir.
2) Hz. Peygamber (sav)'in ocuklar ve Torunlar
Hz. Fatma (r.anha): bn-i Abbas rivayet ediyor: Bir gn Allah Rasl (sav) yere drt izgi izdi. Sonra
"Bunlar nedir biliyor musunuz?" dedi. Biz de Allah ve Rasl daha iyi bilir dedik. Buyurdular ki:
"Cennet kadnlarnn en faziletlisi Hatice b. Huveylid, Fatma b. Muhammed, Asiye b. Mzehim ki firavunun
kars idi ve Meryem b. mrndr." 70[70]
Hz. Hasan ve Hseyin (r.anhma): Eb Sad el-Hudr anlatyor. Efendimiz buyurdular ki;
"Hasan ve Hseyin cennet ehli genlerin efendileridir. 71[71]
Hz. brahim: Efendimiz (sav)'in Hz. Mariye'den olma ocuunun ad. St emme anda iken vefat etmiti. Enes
b. Mlik anlatyor: Allah Rasl buyurdular ki;
"brahim benim olumdur. Emzikte iken vefat etti. Onun cennette iki tane st annesi vardr ki onun st emmesini
kmal ediyorlar. 72[72]
3) Aere-i Mbeere Haricindeki Sahbe-i Kiramdan
Bizim isimlerini bildiimiz ve bilmediklerimizle beraber 37 tane cennetle mjdelenen sahabe var. Bir fikir verme
amacyla bunlardan bazlarm zikredelim.
Ebu Zerr el-Gifr (R.a): Ebu Zerr ile Allah Rasl arasnda yle bir konuma geiyor.
Ya Raslallah. Bir adam bir kavmi seviyor ama onlar gibi amel yapmaya gc yetmiyor?
Sen ya Ebu Zerr, sevdiklerinle berabersin.
"Ben Allah ve Rasln seviyorum."
"phesiz ki sen sevdiklerinle berabersin. Ebu Zerr bu cevaptan sonra, ayn cmleyi birka defa tekrar etti, her
seferinde ayn cevab ald. 73[73]
Arabi (R.a): Ebu Hureyre (r.a) anlatyor: "Bir arab Efendimiz' e geldi.
Ya Raslallah, bana yle bir amel gster ki, ben onu ilediimde cennete gireyim" dedi. Allah Rasl,
"Allah'a ibadet eder ve O'na hibir eyi erik komaz, namaz klar, farz zekt verir, Ramazan orucu tutarsan
cennete girersin" dedi. Arabi,
"Nefsim elinde olana yemin olsun ki buna hibir ey ziyade etmeyeceim" dedi, dnd gitti. Efendimiz,
"Cennet ehlinden bir adama bakmak kimin houna giderse, u adama baksn" buyurdu. 74[74]
Arabi (R.a): Bir arabi Mslman olmu, Hayber veya Huneyn gazvesine katlmt. Efendimiz ona da ganimetten
hissesini ayrd. Bu hisse kendisine ulanca, onlar eline ald ve huzur-u Nebeviye geldi:
"Ya Muhammed! Ben bunlara nail olmak iin sana biat etmedim. Fakat ben -boazn gstererek ha uradan bir
ok yiyerek lp cennete girmek iin biat ettim" dedi. Efendimiz,
"Eer sen Allah'a kar bu isteinde sadk isen, Allah seni sadk karr yani arzunu verir" buyurdu. Sonra bir
savata dmanlarla savat ve boazndan ok yiyerek ehit olmu olduu halde Efendimiz'e getirildi. Bu
"O mu?" dedi.
"Evet, O" dedi sahabe-i kiram. Sonra Allah Rasl onu kefenledi, cenaze namazn kldrd ve yle dedi:
"Allahm bu senin kulundur. Senin yolunda muhacir olarak yola kt ve ehit olarak ldrld ve buna ben
ahidim. 75[75]
Harise b. Nu'man (R.anha): Hz. Aie (R.anha) validemiz anlatyor: "Allah Rasl (sav) buyurdu ki;
Cennete girdim, (bir baka rivayette ryamda cenneti grdm;) bir okuyucunun (Kur'n okuyordu) sesini
duydum. Kim bu dedim. Bu Harise b. Nu'man dediler. Sonra Raslllah (sav) bana iki defa dedi ki,
"Bu iyiliinin karl, mkfatdr." Zira Harise b. Nu'man insanlarn iinde annesine kar en ok iyilik eden
idi. 76[76]
Bir adam (R.a): Ebu Mes'ud el-Ensar anlatyor. Bir adam gemi azna vurulmu bir deve ile geldi ve
"Ya Raslallah, u deveyi Allah yolunda infak ediyorum dedi. Raslallah ise
"Bunun karlnda sana cennette 700 tane gemi azna vurulmu deve vardr" karln verdi. 77[77]
Bir adam (R.a): Hz. Enes anlatyor. Siyah bir adam Allah Raslne gelerek,
"Ya Raslallah. Ben mal olmayan, irkin kokulu, irkin yzl siyah bir adamm. Eer u dmanlarla
ldrlnceye dek savarsam benim yerim neresi? " diye sordu. Allah Rasl (sav)
70[70]

Ahmed b. Hanbel. Msned, 1/293, Hkim, Mstedrek 3/160.

Ahmed b. Hanbel, Msned. 3/64-80. Hakim, Mstedrek 3/166, 167
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/112.
73[73]
Ebu Davud. Edeb, 118
74[74]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/343. 10
75[75]
Mstedrek, Hakim, 3/595,596
76[76]
Ahmedb. Hanbel, Msned, 6/36, 131, 152
77[77]
Ahmed b. Hanbel. Msned, 4/121, S/274
71[71]
72[72]

"Cennet" buyurdu. O adam, ldrlnceye kadar savat. Sonra Nebi (sav) onun bana geldi ve
"Allah yzn beyaz, kokunu gzel, maln da ok yapsn" diye dua etti. 78[78]
Sa'd b. Muaz (R.a): Hz. Cbir anlatyor. Allah Rasl (sav) buyurdu ki:
"Sa'd b. Muaz'in lmnden dolay ar- rahman ihtizaza geldi. 79[79]
Bera b. Azib anlatyor: "Raslllah'a ipek bir elbise hediye edildi. Yumuaklndan dolay bu halkn ok houna
gitti. Allah Rasl (sav),
"Bunun yumuaklna hayret mi ediyorsunuz. Sa'd b. Muaz'in cennette bir mendili bundan daha hayrldr"
buyurdu. 80[80]
Sa'd b. Mlik el-Ensri (R.a): Hz. Enes anlatyor: "Birgn Allah Rasl ile beraber oturuyorduk. imdi cennet
ehlinden bir adam gelecek, dedi. Biraz sonra ayakkablarn sol eline alm, sakalndan abdest suyu damlayan bir
adam kageldi. Ve bu vak'a ayr ayr gnlerde tam defa tekrar etti. nc seferinde Abdulah b. Amr b. As
bu adam takip etti ve
"Ben babamla tarttm. gn eve girmemeye yemin ettim. Senin yannda gn kalabilir miyim", dedi. Adam
da kabul etti. Fakat bu gn zarfnda farz ameller dnda baka bir amel yaptn grmedi ve hatt bunu
azmsad. Nihayet Abdullah b. Amr, Sa'd b. Mlik'e, Efendimiz'in kendisi hakknda verdii mjdeyi anlatt.
Bununla beraber farz ameller dnda fevkalade birey gremediini, cennetle mjdelenmesinin sebebinin ne
olabileceini sordu. Sa'd,
"Grdn gibi, benim amelim bu. Yalnz ben Mslmanlardan hi kimseyi aldatmam ve Allah'n ona verdii
bireyden dolay da kskanmam" deyince, Abdullah ite budur seni cennete ulatran. Biz buna g
yetiremiyoruz" diyerek Sa'd b. Mlik'in yanndan ayrld. 81[81]
Abdullah b. Selm (R.a): Yahudi ulemasndan, Efendimiz'in Medine'ye teriflerinde ilk Mslman olanlardan.
Sa'd b. Ebu Vakkas diyor ki: "Ben Allah Rasl'nden u anda insanlar arasnda dolaan, hayatta hibir kimse iin
bu cennetliktir" szn duymadm ancak Abdullah b. Selam hari. 82[82]
Abdullah b. Mes'ud (R.a): Bir gn Efendimiz ona
"ste, istediin verilecek; dile, dilein yerine getirilecek" dedi. O da,
"Allah'm irtidad olmayan iman, bitme, tkenme bilmeyen nimet ve Nebi Muhammed (sav)'le ebed cennetin en
ala mertebesinde arkadalk isterim" diye dua etti. 83[83]
Umeyr b. Humam (R.a): Hz. Enes anlatyor. Allah Rasl, Bedir gn,
"Eni semavat ve arz kadar olan cennet iin savan" buyurdu. Umeyr b. Humam
"Ya Raslallah, eni samavat ve arz geniliinde mi" diye taaccp iinde sorunca, Raslllah
"Evet" cevabn verdi.
"Umeyr bak, bak" rza ve taaccp ifadesi dedi. Raslllah
"Niye yle dedin?" diye sorunca,
"Ya Raslllah, o cennet ehlinden biri olma midiyle" deyince, Allah Rasl,
"Sen cennet ehlindensin" mjdesini ona verdi. Bunun zerine Umeyr, yannda tayp yedii hurmalar zerinden
kard,
"Eer u hurmalar yiyecek kadar yaarsam vallahi bu ok uzun bir hayat olur" diyerek onlar yere att,
dmanlarla savamaya dald ve nihayet ehit oldu. 84[84]
Ysir'ul Ans: Ammarb. Ysir'in babas Mekkelilerin ikenceleri neticesi ehit olmutu. Hz. Osman anlatyor:
Allah Rasl Ammar'a onun baba ve anasna hitaben:
"Ey Yasir Ailesi! Sabredin/direnin, sizin .meknnz/randevunuz cennettir" va'dini verdi. 85[85]
Siyahi bir kadn: bn-i Abbas anlatyor: Siyah bir kadn Allah Raslne gelerek,
"Ben saralym, nbetim geldiinde ap sahyorum Allah'a benim iin dua etsen" dedi. Hz. Peygamber (sav)'de,
"stersen sabret, cennete gir; istersen dua edeyim Allah afiyet versin" diye tercihi kadna brakt. O,
"Cennete girmek iin sabredeceim fakat nbetim geldiinde almamam iin dua et" dedi. Allah Rasl de ona
dua etti. 86[86]
Yukardaki hadslerde grld gibi, Efendimiz (sav)'in eitli vesilerle, aere-i mbeere haricinde cennetle
mjdeledii nice insanlar vardr.
4) Ashb inde Vefatlarndan Sonra
Zeyd b. Harise (R.a): Efendimiz (sav)'in, azatl klesi, Mu'te Sava'nda ehit olmutu. Hz. Bureyde anlatyor:
78[78]

Mstedrek, Hakim, 2/93, 94

Buhari, Menakbu'l Ensr, 12. Muslini, Fedil-i Sahabe, 123, 125
80[80]
Buhari, Menakibu'l-Ensar, 12
81[81]
Ahmed b. Hanbel. Msned, 3/166.
82[82]
Ahmed b. Hanbel. Msned. 1/169. Buhari, Menakb
83[83]
Ahmed b. Hanbel, Msned. 1/445-446
84[84]
Mslim, mare, 145, I. Sa'd. Tabakat, 3/565
85[85]
Ahmed b. Hanbel, Msned. 1/2, Mecma'z-Zevaid, Heysemi, 9/293.
86[86]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/346-347
79[79]

Efendimiz buyurdular ki:

"Cennete girdim, beni gen bir criye karlad 'sen kimsin1 dedim ona. Ben Zeyd b. Harise'ninim, dedi. 87[87]
Ebu Seleme (R.a): lk Mslman olanlardan, Efendimiz'in stkardei ve teyze olu Habeistan ve Medine'ye
hicret etti. Bedir Sava sonras vefat etti. Ebu Seleme'nin kars mm Seleme validemiz anlatyor: "Ebu
Seleme vefat ettiinde, Allah Rasl (sav) geldi, onun gzlerini indirdi ve ruh kabz edilince gz onu takip eder
buyurdu. Ehli onun vefatna alyorlard. Dedi ki Efendimiz (sav):
"Nefislerinize ancak hayr ile dua edin zira melekler sizin duanza min diyorlar" ve arkasndan
"Allahm Ebu Seleme'yi mafiret eyle. Derecesini hidayete erenlerin iinde ykselt. Bizi ve onu bala Ya
Rabbelalemin. O'nun kabrini genilet ve onu kabir iinde tenvir et" diye dua etti. 88[88]
Herhalde Efendimiz (sav)'in byle dua ettii bir zatn yeri cennet olacaktr. Kald ki sahbe-i kiram iinde,
Resl-i Ekrem (sav) Ebu Musa el-E'ariye Bi'r-i Maune ve Reci gazvesinde ehit olanlara, Hz. Cleybib'e,
Abdullah b. Haram'a bu ve benzeri ekilde dua etmitir. Dolaysyla bunlar da ehl-i cennet iinde rahatlkla
mtala edilebilirler.
Useynm (R.a): Asl ad Amr b. Sabit. Bir vakit dahi olsa, namaz klmadan cennete giden sahabe. Ebu
Hureyre'nin anlattna gre Uhud Sava'na kadar Mslman olmayan Useynm, o gn Mslman oluyor ve
ehit oluncaya kadar savayor. Allah Raslne bu anlatlnca,
"Muhakkak ki o, ehl-i cennettir" buyuruyor. 89[89]
Harise b. Umeyr (R.a): ocuk iken Bedir Sava'na katlp, ehit olanlardan Harise'nin annesi. Allah Rasl'ne
gelerek,
"Ya Raslallah, Harise'nin benim yanmdaki kymetini biliyorsun. Eer o cennette ise sabreder, ecrini Allah'tan
beklerim. Eer deilse, ne yapaym, ne yapmam tavsiye edersin" dedi. Allah Rasl ise,
"Allah iyiliim versin. Bir tane mi cennet var. Birok cennet vardr ve Harise Firdevs cennetindedir" karlm
verdi. 90[90] Miz b. Mlik (R.a): Zina suundan dolay recm cezas ile ldrlen sahabe. Hz. Cabir anlatyor:
Maiz recm ile ldrldkten sonra Allah Rasl onun hakknda
"Onu cennet nehirlerinin iinde yzerken grdm 91[91] buyuruyor.
5) Ashb- Bedir ve Bey'at- Rdvan'a Katlanlar
Bedir Sava'na katlan sahabe ve onlarn faziletleri hakknda Efendimiz (sav)'in azndan eref-sdur bulan
birok hads-i erif vardr. Mevzumuza aklk getireceine inandmz bir iki hadsin tercmesini sunuyoruz.
Rifaa b. mir rivayet ediyor: Cibril (a.s), Allah Rasl'ne gelerek
"Siz ehl-i Bedr'e nasl bakyorsunuz?" diye sordu. Efendimiz
"Biz onlara Mslmanlarn en efdali nazaryla bakyoruz" cevabn verince, Cibril (a.s)
"Biz de Bedr Sava na katlan meleklere ayn nazarla bakyoruz" dedi.
Hz. Ali (r.a) anlatyor: Hatb b. Ebi Beltaa Efendimiz'in bir ordu hazrlna giritiini ve muhtemelen Mekke'ye
yneleceini bir mektubla Mekkeliiere haber vermek istemiti. Fakat pln akm kald. Bunun zerine mer (r.a)
"Brak beni, izin ver u mnafn boynunu vuraym Ya Raslallah" deyince Allah Rasl (sav)
"Hayr, o Bedr'e katlanlardan. Allah ehl-i Bedr' e istediinizi yapn, sizi mafiret ettim" bir baka rivayette ise
"Cenneti size vacip kldm" demedimi? 92[92] diye karlk veriyor.
Hz. Fadl bn Abbas (R.Anh)
Hz. Peygamber'in amcasnn olu olup sahabelerdendir. Ad Fadl, knyesi Eb Muhammed'dir. Lkab,"Redfu'r
Rasl" idi. Nesebi, Fadl b. Abbs; b. Abdulmuttalib b. Hiam b. Abdlmenaf b. Kusay'dr.
Bedir'den nce mslman olmasna ramen 93[93] mriklerden ekindii iin mslmanlm aa vurmamtr.
Mekke'nin fethinden bir mddet nce babas Hz. Abbs ile birlikte Medine'ye hicret etti. Hicretinden bir mddet
sonra Mekke'nin fethi gerekleti. Fadl b. Abbas, ilk defa gazaya yani Mekke fethine katld, sonra Huneyn
gazasnda bulundu. Burada da byk kahramanlk gsterdi. Mslmanlarn Huneyn'de danklk gstermesi
zerine Fadl, byk bir dirayet ve fedakrlkla Raslllah (sav)'m yannda bulundu ve Havzin kabilelerine kar
arpt.
Veda haccnda Raslllah (sav) ile birlikte onun devesine binmiti. Bunun iin ona "Redfu'r Rasl' yani
"Raslllah (sav)'in zengi arkada" lkab verilmiti. Bu srada Has'am kabilesinden gen ve gzel bir kadn bir
mesele sormak istedi. Fadl, gzlerini kadna dikmiti. Raslllah kadna bakmyordu. Fadl'n bu hareketini

bn-i Askir, 5/462

Mslim, Cenaiz, 7
89[89]
Ahmed b. Hanbel. Msned, 5/428-429
90[90]
Buhar, Maazi, 9, Likak, 51
91[91]
Muhat'l Mabud, Ebu Davud el-Tayalisi, 2576
92[92]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/80. Mslim, Fedail's-Sahabe, 161
93[93]
bn Sa'd, Tabakt, IV, 37
87[87]
88[88]

beenmedi ve ona, dikkatli olmasn ihtar etti; kadna bakmasn diye, zengisinden tutup, ban evirdi. 94[94]
Hz. Fadl, Raslllah (sav)'in hizmetinde bulunanlardandr. Raslllah son hastalklarnda, son hutbelerinde
Fadl'dan szetmitir. 95[95] Hz. Fadl, Raslllah (sav)'in gasl srasnda hazr bulunmu; gasli suyunu, dkm,
FIz. Ali (sav) de gasetmitir.
Ashab- Kiram Hidyet ncleridir
Ashb- Kiram, mmet-i Muhammed'in mslmanlnda pay sahibi olan bir nesildir. nk kendisinden
sonraki mslman toplumlarn hidyet bulmasnda nclk etmitir.
Allah Tela tarafndan gnderilen son kurtulu nizam slm adna ortaya konulan her zelliin ve gzelliin
nesil plannda ilk gerekletiricileri, Raslllah'n sahabeleridir.
Raslllah (sav), ashb- kirm' yakn evresi, maiyeti olarak takdim etmitir. Nitekim Nasr suresi nazil olduu
zaman Raslllah (sav), Nasr suresini sahabesine okuduktan sonra yle buyurmutur:
"nsanlar br taraf, ben ve ashabm bir taraftr. 96[96] Ashb- kiram'l izlemek, Raslllah (sav)'e taraftar
olmaktr. Raslllah (sav)'e taraftar olmak ise, Allah Tela'ya taraftar olmaktr. Allah ve Raslnn
taraftarln garantileyenler, ashb- kirm'a tabi olanlardr.
Sahabeler, yeryznn yldzlardr. nsanlar onlarla hidyet bulurlar. Raslllah (sav) buyuruyor:
"Benim ashabm, yldzlar gibidir. Onlardan hangisine uyarsanz hidyet bulursunuz. 97[97]
Ashb- Kiram; Muhammedi hidyet kafilesinin bykl-kkl yldz ahsiyetleridir. Onlar hidyet yolunda
insan neslinin ulaabilecekleri en son seviyeye ulam bahtiyarlardr. Sahabe adet Hz. Muhammed (sav)'e
Allah Tela tarafndan ltfedilmi, ilahi bir armaandr. Sahabeler, hem yaadklar zaman ve mekn ve hem
de kendilerinden sonraki alar ve nesilleri nurlandrm yldz ahsiyetlerdir.
Ashb- Kiram; vahy ile aydnlanm ve insanlar vahy ile aydnlatm olan hidyetli bir nesildir. unu bilelim ki;
Peygamber (sav)'in gzetiminde vahyi sahabelerde pratiklemitir. Bu nedenle onlar, hidyeti yanstan
aynalardr. Hangi sahabeye mracaat ederseniz ediniz, onlarda hidyeti bulacaksnz. nk onlar hidyet
imamlardr. slam mmetinin hidyet ncleri sahabelerdir. Onlara uymayanlar hidyeti bulamazlar.
Ashb-i Kiram; slam davasnn pratik delili, slam mmetinin de snmeyen kandilidir. Raslllah (sav)'den
sonra mslmanlar iin hidyette nder ve nc sahabelerdir. Onlara imrenmek ve onlara benzemeye almak,
hidyet zere yaamaktr.
Ashb- Kiram Mucize Nesildir
Bil ki; her peygamberin olduu gibi, Hz. Muhammed (sav)'in de bir ok mucizesi vardr. Raslullah (sav)'n
toplum planndaki mucizesini Ashb- Kirm' tekil etmektedir. Raslullah (sav)'in eliyle ekyadan evliya, Ebu
Cehil dikeninden krime gl kmtr.
Ashb- Kiram; vahyi ilah merkezli sohbet-i Resl'n, irad- Neb (sav)'in rn ve bereketi olmas
mnasebetiyle mucize nesildir. Nitekim Malik fakihi ve usl fkh alimi Maripli ihabddin Ahmed b. dris
el-Karafi (Rh.a.), ismini vermedii baz usl alimlerine atfen Raslllah'n toplum planndaki mucizesinin
sahabesi olduunu yle dile getirmitir:
Raslullah (sav)'in ashabndan baka hibir mucizesi olmasayd, ashab yine de onun peygamberliini ispat iin
yeterdi. 98[98]
Sohbet-i Resul, ilah bir ikram olup tarihi bir frsat olarak sadece sahabe nesline mahsustur. Ashb- Kiram,
Raslullah (sav) ile birlikte slm'a ilk hizmeti sunma, ilk faturalar deme fedkrl ve erefine sahip olan
nesildir.
Hz. Muhammed (sav) ile birlikte olmak, slm' onunla onun rnek ve nderliinde yaamak, gn onunla
paylamak, onunla birlikte mnkir ve mriklere kar savamak, onunla sevinmek, onunla zlmek, onunla
glmek, onunla alamak, gerekleri ondan renmek, onu izlemek, ona uymak ve ona doymak, "Sohbet-i Resul
fark" ile sadece sahabe nesline Feyrz'un, Eb Dahhk ve Eb Abdullah knyeleri vardr. Hz. Osman
zamannda Yemen'de vefat etti. Aslen Fris'dir. Kisr'nn, Habelileri Yemen'den karmalar iin, Seyf bin Z
Yazen'le beraber Yemen'e gnderdii Farslarm (ranllarn) tand farslardandr. 99[99]
man, Rahman inklablar yumann kaynadr. Kii imana girmekle hayatn deitirmeye karar vermi
demektir. Ve iman beraberinde grev getirir. mandan kaynaklanan grevler ertelenmeyi de kabul etmezler.
M'min insana den grev her yerde ve her zamann gereini yapmaktr.
M'min insann tavrlar ile iman arasnda yakn bir iliki vardr. nk m'min insan, imanna gre tavr
bn Sa'd, Tabakt, IV, 37
bn Hacer, el-sbe, V, 212, bn Abdi'l-Berr, stib, V, 535
96[96]
El- Mstedrek/Hakim, C-.2, Sh-.257; El-Msned/Ahmed b. Hanbel, C:3, Sh: 187
97[97]
Kefu'l Hafa/Aclun, C:l,Sh:132, Beyrut/1351
98[98]
El- Furk/Karaf, C:4, Sh: 1305, 242.ci farkn sonunda Kahire/2001
99[99]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Refat el-Baa, Beyrut/ty
94[94]
95[95]

belirleyen insandr. Sahabeler, tavrlarn imanlarna gre alyorlard. Yani onlar pratik hayatta ynlendiren ve
yneten imanlaryd. mann hayatna amir ve ynetici yapmayanlar, sahabe fkhndan nasibini almam
olanlardr.
Hz. Habbab Bin Eret (R.Anh)
Meakkat mektebinin mezunu olan bir sahabedir. slm ile ereflenen ve slm'a girdii iin mrikler tarafndan
ikence edilen ilk sahabelerden biri.
Nesebi; Habbab b. Eret b. Cendele b. Sa'd b. Huzeyne b. Ka'b b. Zeyd. Temim kabilesinden, kkken esir
edilerek Mekke'ye getirilmi Huzal mm Emmr'n klesi, Zhre oullarnn anlamals.
slm ile ereflenen ve Allah iin ikence edilen ilk mslumanlardan olan Hbbab b. Eret mslman olduunu
akladnda ilk ikence edilen sahabeler arasnda idi. lk Mslmanlar; Hz. Peygamber (sav), Hz. Eb Bekir,
Habbb, Suheyb, Bill, Ammar, Smeyye (R. Anhm)dir. Hz. Peygamber ve Eb Bekir, kendi aileleri tarafndan
nisbeten korunmu ancak Mekkeli olmayan dier drt kii mrikler tarafndan iddet ve bask ile yldrlmaya
allmtr. Bu insanlar kzgn gne altnda demir zrhlar giydirilerek lesiye ikence edilmilerdir. Habbb bu
ikencelere sabrederek kfirlerin Hz. Peygamberin risletini inkr etmesini istemelerini reddetmitir. 100[100]
Hz. Habbb (R.a) Medine'ye hicret edince Hz. Peygamber (sav) onu Cebr b. Atik ile karde yapmtr. Hz. Eb
Bekir'in vefatndan sonra, Hz. mer'den izin alarak Kfe'ye cihad iin gitmi, hicri 37 tarihinde iddetli bir
hastala tutulmutur. Hastaln iddetinden gnde yedi defa ban dalatan Habbb, hastalk annda ac
ierisinde "Hz. Peygamber (sav) .beni lm temenni etmekten ahkoymasayd temenni ederdim" demitir.
Oullarna kendisinin Kfe dna gmlmesini vasiyet eder ve bet-i Resul gibi bir eitim imknna sahip
bulunmalardr. Bu, sadece onlara nasip olmutur; "Sadr- slm, slm'n ilk gnlerini idrak etmek, ilk slm
Medine'sini, cemiyetini, devletini ve medeniyetini ar-duru tevhid inanc zerine kurmak ve devam iin gerekli
hizmetleri balatmak. Btn bunlar tamamen insan zemin ve artlarda yapmak. Kelimenin tam anlamyla
dnyay dntrmek. slm hakikatim uygulamal olarak insanla armaan etmek. Btn bunlar, sahabe
nesline has ve mahsus imtiyazlar ve mutluluklardr.
Ashb-I Kiram Seilmi Nesildir
Ashb- Kiram; sadece dindan srda edinen, atveden, fkesini yutmasn bilen ve intak eden, gevemeyen,
zlmeyen, ilerini istiare ile yapan, zoru gsleyen, zor zamanlarn szlemesine imza atan seilmi nesildir.
Ashab- Kiram; rnek kul son rasl Hz. Muhammed (sav)'in adalar, arkadalar dostlar ve yardmclar
olmalar mnasebetiyle seilmi kimselerdir. Baka bir ifadeyle Ashb- Kiram, Ensar- slm'dr. Yani slm'n
yardmclardr.
"Bir de hicret eden fakirlere aittir ki yurtlarndan ve inallarndan karlmlardr, Allah'n ltuf ve rzasn
ararlar; Allah'a ve Resulne yardm ederler. te doru olanlar onlardr. 101[101]
"man edip salih amel ileyenlerin ve Rableri tarafndan bir gerek olarak Muhammed'e indirilen kitaba
inananlarn ktlklerini Allah rter ve durumlarn dzeltir. 102[102]
Bu ayet-i kerimelerde sahabelerin, zellikle gnahlarnn balanm ve duamlarmm dzeltilmi olduu aka
bildirilmektedir. Bunun manas udur: Sahabe neslini hizmete ve izzete hazrlamak, onlar farkl bir i iin
semi olmaktr. u bir hakikattir ki; gerek ferd ve gerekse toplum hayatnda yeni temiz bir safya alabilmesi,
yeni bir balang yaplabilmesi ve yeni hedeflerin gerekletirilebilmesi iin ncelikle yaplmas gereken i,
gemiin hatalarndan, yknden kurtulmak ve arnmaktr. Yce Rabbimiz, Raslnn emrinde hizmete
koaca sahabeleri bu konuda rahatlatmakta, onlarn hata ve gnahlarn rtp baladn bildirmektedir.
Sahabelerin gnahlarnn balanmas, zeminin ayklanmas ve tabi peinde gelecek olan gzelliklerle
donatlmas aamasna hazrlanmas demektir. Sahabelerin bu durumlar, ayet-i kerime'de "gnllerini ve
hallerini dzeltti" diye bildirilmektedir. Ashb- Kirm'n hallerinin nasl dzeltildiini bir baka ayet-i celilede
yle aklanmaktadr:
"...Onlar o kimselerdir ki Allah kalblerine iman yazm ve onlar kendinden bir ruh ile desteklemitir. Onlar,
altlarndan rmaklar akan cennetlere sokacak, orada ebed kalacaklardr. Allah onlardan raz olmu, onlar da
O'ndan raz olmulardr. te onlar Hizbullah Allah'n hizbi dininin yardmclan dir. yi bil ki, kurtulua
ulaacak olanlar, Hizbullah (Allah'n hizbi) olanlardr. 103[103]
Sahabelere imann sevdirilmi, ilerine sindirilmi olmas, kfr ve isyann da onlara irkin gsterilmesi ve
bunlardan irenilir hale getirilmi olmalar, bu ilk nesil mslmanlarnn zel olarak hazrlandklarn,
eitildiklerini, ayetin ifadesiyle "rd sahibi" klndklarn gstermektedir:
"Hem biliniz ki, iinizde Allah'n elisi vardr. ayet o, birok ilerde size uysayd, skntya derdiniz. Fakat
bnu'1-Esir, sd'l-be II, 114.
Har: 59/8.
102[102]
Muhammed: 47/ 2.
103[103]
Mcdele: 58/22.
100[100]
101[101]

Allah size iman sevdirmi ve onu kalplerinize znet yapmtr. Kfr, fasklii ve isyan da size irkin
gstermitir. te doru yolda olanlar bunlardr. 104[104]
Bu ayet-i kerimeden de aka anlyoruz ki; Ashb- Kiram, seilmi ve Allah Tela tarafndan desteklenmi bir
nesildir. nk ayette ifade buyrulduu gibi; sahabeler, sevgi ve nefret boyutunda hidyet rehberi, sevgi ve
efkat rnek ve nderi olan Hz. Muhammed (sav)n arkadalna, dostluuna yarar bir kvama sahip
klnmlardr, el- Bezzar'da Cabir (R.a.)'den sahih ve merfu olarak yle bir hadis rivayet edilmitir:
"phesiz Allah ashabm Nebiler ve Rasller hari btn alemlere stn klp semitir. Benim ashabmdan da
drt kiiyi setmitir. Eb Bekir, mer, Osman ve Ali'yi kastetmektedir- ve onlar benim ashabm
klmtr. 105[105]
Ashb-I Kiram Hayrl Nesildir
Yeryznde hi kukusuz, "Hayrl nesil" sfatn slam mmetinin ilkleri olmalar nedeniyle zellikle sahabeler
tamaktadrlar. Tabi ki, hayrl nesil, rnek ve nder nesildir. Allah Tela buyuruyor:
"Siz insanlar iin karlm en hayrl mmetsiniz. yilii emreder, ktlkten vazgeirmee alr ve Allah'a
inanrsnz. Kitap ehli de inansayd kendileri iin elbette daha hayrl olurdu. lerinden iman edenler de var,
ama pek ou yoldan kmlardr. 106[106]
"Hayrl mmet" olmann tezahr, gstergesi de ayet-i kerime'de emr-i bi't maruf, nehy-i anl mnker ve
iman- billah olarak tesbit ve ilan edilmektedir. Sahabelerin bu noktada, seilmiliklerinin gereini yerine
getirmekte fevkalde titiz davrandklar tarihin ehade-tiyle sabit olan bir gerektir. Ashb- Kirm'm hayrl bir
nesil olduunu bizzat Raslllah (sav) haber veriyor:
"nsanlarn hayrls benim kuamdr. Sonra benim kuam takib eden kuak, sonra onlar takib eden
kuaktr. 107[107]
Grld gibi, Ashb-i Kirm'n hayrl bir nesil olduu, Raslllah (sav) tarafndan tescil edilmitir.
Sahbe'nin hayrl bir nesil olduu hususunda tereddd etmek, m'min bir insana yakmaz. Sahabeler, 'hayrl
hizmetlerde insanla rnek ve nder oldular. Mallarn ve canlarn Allah yolunda cmerte sarfettiler. Allah
Teala buyuruyor:
Ve onlardan nce o yurda yerleen imana sarlanlar kendilerine hicret edip gelenleri severler ve onlara
verilenlerden tr gslerinde bir ihtiya duymazlar. Kendilerinin ihtiyalar olsa dahi, onlar z canlarna
tercih ederler. Kim nefsinin cimriliinden korunursa, ite onlar umduklarna erenlerdir. 108[108]
Ashb- Kiram'm ahlk, fitvvet ahlk idi. Onlar kendileri ihtiya iinde olsalar bile kardelerini unutmazlar,
kendi nefislerine tercih ederlerdi. Cabir (R.a.), Ashb- Kirm'n ahlkn yle anlatyor:
"Ensr, hurmalarn devirdiklerinde bunlar ikiye ayrr, bir tarafta ok, dier tarafa da az hurma koyarlard.
Daha sonra, az olan tarafa hurma dallarn koyar ak o taraf ok gsterir Muhacirler'e "Hangisini tercih ederseniz
aln" derlerdi. Onlar da ok grnen yn Ensr kardelerimizin olsun diye az grnen yn alrlar ve bylece
hurmann ou Muhacirler'e gelirdi. Ensr da bu yolla az olan ksm kendilerine brakm olurlard. 109[109]
Ashb- Kiram, insanlar hayra davet eden hayrllardr. nk sahabeler, insan zyle tantrdlar, kinatn
yaratl hikmetini rettiler.
Ashb- Kiram, "nsanla ne kadar hayrl olursak o kadar Allah'n rzasna nail olmu oluruz" dncesiyle
hareket etmi olan bir nesildir. Bu nesle "ehl-i hayr" denilmez de ne denilir?
Deerlendirme almalar
Ashb- Kiram kimdir? Aklaynz.
slam ulemasnn zerinde ittifak ettii bir sahabe tarifi yapnz?
slam mmeti iin Ashab Kiram ne anlama gelir? Aklaynz.
Raslllah (sav)' grmemi ama onun sahabelerini grm m'min kimselere ne denir? zah ediniz.
Peygamber Efendimiz (sav)'in zamannda yaad halde Efendimiz (sav)'i grme erefine nail olmayan insanlara
ne ad verilir? (Veysel Karani ve Habe kral Necai gibi) Aklaynz.
Peygamber Efendimiz (sav)'in zamannda yaam, kendisini grm ama kendisine iman etmemi kimlere ne
denir? zah ediniz.
Hulefa-i Raidin kime denir srasyla saynz? Aere-i Mbeere ne demektir? zah ediniz Aere-i Mbeere
olan sahabeler kimlerdir? Saynz.
Aere-i Mbeere dnda Raslllah (sav) tarafndan cennetle mjdelen baka kimse var m? Aklaynz.
104[104]

Hucurat: 49/7
Sarihu's Snne/Taberi, C:l, Sh: 23; Mecmau'z Zevaid-/Heysemi,C: 10,Sh:16
106[106]
li mran: 3/110
107[107]
Kefu'l Hafa/El-Aclun, C:l, Sh: 396, Beyrut/1351
108[108]
Har:59/9
109[109]
Mecmau'z Zevaid/Heysem, C:I0, Sh: 40
105[105]

slm devletini kurmak iin Mekke'nin irk ortamndan Medine'ye g eden Mekkeli mslmanlara ne ad verilir?
Syleyiniz.
Mekke'den g eden mslmanlara yardm eden, ellerindeki mallarnn yarsn veren, Peygamber Efendimiz
(sav) ve ashabn barna basan Medineli mslmanlara ne ad verilir? Syleyiniz.
Ashb- Kiram-Din ilikisi hakknda ne biliryorsunuz? Syleyiniz.
Ashb- Kiram ahsiyet kazanmas hakknda ne biliyorsunuz bilgi veriniz.
Ashb- Kiram nasl bir nesildir? Aklaynz.
Ashb- Kiram ile Raslullah (sav)'in mucizeleri arasndaki iliki hakknda ne biliyorsunuz? zah ediniz.
Ashb- Kiram-Cennet ilikisi hakknda ne biliyorsunuz? Syleyiniz.
Ashb- Kiram niin hidayet ncleridir? Aklaynz.
Ashb- Kiram'n hayrl nesil olmas ne anlama geliyor? Bilgi veriniz.
Ashb- Kiram'n slm mmetinin mslmanlnda pay var mdr? zah ediniz.
Ashb- Kirm'n Kur'an- Kerim'de zikredilen vasflar nelerdir? Bilgi veriniz.
Ashb- Kiran arasnda kan ihtilaflar hakknda ehl-i snnet ve cemaatin gr nedir? Aklaynz.
"Sahabe Kadl"n yapmak slm mmetinin vazifesi midir? zah ediniz.
Sahabelere kar mslmanlarm grevleri nelerdir? Bilgi veriniz.
Sahabeleri hayrla yadetmeyenlerin slm'a hizmet etmeleri mmkn m? Aklaynz.
Ashb- Kiram ka tabakaya ayrlr? Bilgi veriniz.
NTE II
Ashb- Kirm'n Kvam Gstergeleri
Cemaat Tercih Etmek
Snnete ttiba Etmek
Mescid mr
Kur'an Tilveti
Allah yolunda Cihad
Sahabe Fkh
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir
Ashb- Kirm'n Kvam Gstergelerini renmek
Cemmat olmann nemini Aklamak
Snnete ttiba Etmenin mahiyetini kavramak
Mescidleri imr etmenin mana ve mahiyetini aklamak
Kur'an Tilvetinin mslmamn hayatndaki yerini aklamak
Allah yolunda chad etmenin mahiyetini izah etmek
Sahabe Fkh'm tarifini yapmak
Ashab- Kiram'n Kvam Gstergeleri
Sahabeler, Raslllah (sav)'in rnek ve nderliinde slam' renme, yaama ve yayma imtiyazna sahip
kimselerdir. Sahabeler, insanlardan Hz. Muhammed (sav)'in; Hz. Muhammed (sav) de peygamberlerden onlarn
nasibidir. Onlarn Allah Tela tarafndan Raslllah (sav)'e evre olarak seilmi olmalar kendilerini teki
insanlardan ve mslman nesillerden farkl klan en byk zellikleri olmutur.
Ashb- Kirm'm kvamndan kasdmz; cennetliklerin kulluk kalitesini gsteren zelliklerdir. Ashb- Kirm'm
kvam zellikleri, onlarn yolunu takip eden btn m'minler iin de sz konusudur. M'min olarak Ashb-
Kirm'm kvam zelliklerine ne kadar yaklalabilirse o kadar kmil mslman olmak mmkndr. Baknz bu
hususta mam atibi (Rh.a.) yle diyor:
"Dini konularda bir kimseyi rnek almak istiyorsanz, Muhammed (sav)'n ashabn rnek alnz. nk bu
mmet iinde kalb ynnden en temiz, ilim bakmndan en derin, tekellf ve tasannu cihetinden en az, hidayet
itibariyle en doru ve gzel ahlk bakmndan en iyi olan ahslar onlardr. Rasl ile sohbet ve dinini tesis
etmek iin Allah Tela'nn setii kiiler de bunlardr. Bunlarn stnln kabul ederek izlerini adm adm
takip ediniz. Onlara benzemeye alnz. Zira en doru yolda olanlar yine onlardr. Bu yoldan azck saa ve
sola saparsanz, byk bir dalaletin iine yuvarlanm olursunuz. 110[110]
Kemal ve kvam yolunda Allah Tela'nn rzasn kazanmann en emin yolu, Ashb- Kirm'n kvam
zelliklerine sahip olmaktr. Ashb- Kirm'n kvam zellikleri, Ashb- Kirm'n Allah Tela'nn rzasna nail
olmak iin nemsedikleri meselelerdir. Dolaysyla "Sahabeler, en ok hangi meseleleri nemsiyorlard?" "Hangi
110[110]

El-'tisam/mam- atibi, C:2, Sh: 338, Beyrut/ty

slm mesleeri hayatlarnn merkezine yerletirmilerdi?" Sahabe neslini tanmak iin bu durumlar yakndan
bilmek mecburiyeti vardr. Sahabe neslinden hemen sonra gelen Tbin nesli, sahabe neslini tanmaya alm,
sahabenin kimliini ortaya karmaya gayret etmitir. Tabin'lar, sahabe neslinin kvam zelliklerini dnce,
yaay ve tavr olarak gndemlerine tamaya almlardr. Baknz amllarn fakihi diye tannm olan
Tabin neslinin ileri gelen alimlerinden mam Evz (Rh.a.) yle diyor:
"Raslllah (sav)'n Ashab, u be eyin zerindeydi: Lzm'l Cema'a/Cemaat tercih etmek, ttibau's
Snne/Snnete ittiba etmek, mret'l Mescid/Mescid mr, Tilvet'l Kur'an/Kur'an tilveti ve Cihadun fi
Sebilillah/Allah yolunda cihad!. 111[111]
Bu bir kimlik tesbitidir. mam Evz (Rh.a.), sahabeleri bakalarndan ayrma amacyla deil, tantma
maksadyla bu tesbiti yapmtr. mam Evz (Rh.a.)'n saym olduu bu kvamlar, Ashb-i Kirm'n kimliini
tantan zelliklerdir. Bu kvamlar, Allah Tela'nn rzasn kazanma yolunda Ashb- Kirm'n vazgeilmez
ncelikli mterekleridir. Mslman olarak Ashb- Kirm'n bu vazgeilmez ncelikli mterekleri bizimde
mtereklerim izdir.
Sahabe kavli/gr tercihi, slm' anlamda ve yorumlamada nasl bir hukuk deer tayorsa, Mslman ferd ve
Mslman toplum hayat ve ynetim pratii bakmndan sahabe kvam ayn deere sahiptir. slm deerlerin
deiik dnce, fikir, zaaf veya hesaplarla grmezden gelindii yahut istismar edildii ortamlarda Raslllah
(sav)'in yakn evresi, rencileri olan sahabelere duyulan ihtiya ciddi boyutlar kazanr. Sahabe kvam, bu
ihtiyac gidermede ortaya konulmas gereken temel hedeftir. Sahabe kvam, gerek m'min seviyesini
yakalamann lsdr. Sahabe neslinin tek tek deil, topluca temsil ettii deerlerin, onlar hakkndaki genel
deerlendirme ve tespitlerin tmne sahabe kvam diyoruz. lk slm nesli sahabelerin ortaya koyduklar hayat
tarznn biiminin, toplum hayatnn, dnce-iman-ilim-amel izgisinin elbette "model" ve "yntem" deeri
vardr ve bu deer olduka yksek dzeydedir. Sahabe kvam, " Mslmann hayat modeli" deerine sahiptir.
Fitne ve fesad devrini yaamakta olan toplumlarda Rabbani mesaj, basit ve sradan rneklerle verilemez.
Herkesin dikkatini ekebilmek iin st dzey misaller/rnekler gerekir. Bu st dzey tarihi rnekleri fiili olarak
deil de, szl olarak insanlara anlatmak aslnda beklenen etki asndan ok isabetli deildir. Ne var ki
yaayan/gnlk rneklerin bulunamad dnem ve yrelerde st dzey tarih rnekleri szl olarak insanlara
ulatrma frsatn ve imknn kullanmaktan baka yol da yoktur. Belki de gelecek gnleri/toplumlar
etkileyecek olumlu ve yaayan Mslman rnek/nder kimliklerin yetimesi, tarih rnekler ve nderler olarak
sahabe neslini ve bu nurlu neslin kvamn gndeme tama baar ve kapsamyla doru orantldr. Her din ve
kltrde gemiten olumlu-olumsuz misaller verilmesinin, kssalar anlatlmasnn amac da gn ve gelecei,
tarih tecrbe ile eitmek ve ekillendirmek deil midir? Allah Tela'nn kendilerinden raz olduu, kendilerinin
de Allah Tela'dan raz olduklar sahabelerin kvam gstergelerinde slam mmeti kimliini ve kiiliini bulur.
Mslman kimliimizi korumann ve da olduu gibi yanstmann biricik aresi, dnce, yaay ve tavr
olarak Ashb- Kirm'n bu kvam zelliklerini gndemimize tamaktr. nk sahabe hayat modelimizdir.
Sahabe neslini hayat modeli edinmeyen mslmanlar, kelime-i ehadet ile kazandklar mslman kimliklerini
koruyamazlar. Kimliksizliin ve kiiliksizliin moda haline geldii bu asrmzda Ashb- Kirm'n kvam
zellikleri, mslman kavimler iin mslman hayatn dinamikleridir. imdi Ashb- Kirm'n bu kvam
zelliklerini tek tek izah etmeye gayret edelim.
Lzum'l Cema'a (Cemaati Tercih Etmek)
Ashb- Kirm'n imandan sonra ilk tercihi cemaat'tir. Sahabeler, ehl-i ferd olmay deil, ehl-i cemaat olmay
tercih etmilerdir. Sahabeler, cemaat olmay imann beraberinde getirdii bir itikad tercih olarak kabul
etmilerdir. Onlar cemaat'sz slam'n olamayacma inanyorlard. Nitekim Ashb- Kirm'dan Hz. mer (R.a.)
yle diyor:
"slam slam olamaz, cemaat olmadka!.. Cemaat cemaat olamaz Emiri olmadka!. 112[112]
Ashb- Kiram; Raslllah (sav)'in tebli ettii slm davasna iman etmi, Raslllah (sav)'in etrafnda
toplanm, O'nun rnek ve nderliinde cemaat haline gelmi kimselerdir. Hangi ada ve meknda olursa olsun,
Raslllah (sav)'e uyanlar, cemaat olurlar. Cemaat haline gelmeyen m'minler, Peygamber (sav)'e uymu
saylmazlar!
Sahabeler, cemaat olmay, slm dininin amir hkm kabul etmilerdi. Onlar, slm cemaatnn dnda kalmay
adeta slm'sz kalmakla edeer gryorlard. Esasen Ashb- Kiram tabiri, Raslllah (sav) etrafnda toplanm
ve cemaat olmu kimseleri ifade eder. Yani Ashb- Kiram denilince, Raslllah (sav)'in vahy dorultusunda
oluturduu, vahy eitiminden geirdii m'minler topluluu akla gelir.
Cemaat; inan, dnce, yaay, ibadet, muamelt, mnasebet, ukubat, davet, tebli, ahlk, iktisad, ticaret,
siyaset, devlet, harb/ktal ve sulh gibi tm konularda Snnet'i yol ve yntem olarak benimseyen mslmanlar
topluluu demektir.
Cemaat; Raslllah (sav)'in yolu, snneti zerinde yaamay benimsemi sahabeler, Hz. Peygamber (sav)'in ve
111[111]
112[112]

bn-i Hibban, Sahih, C:l, Sh: 166, . Amavud neri

Snen-i Daremi/Daremi/C:l, Sh:79, Beyrut/ty.

sahabelerin inan, ve yaaylarn benimseyen m'minler topluluu manasna gelir.

Cemaat, mslman kimlii koruyucu ve kollaycdr. Daha dorusu cemaat, m'min yrekleri ihanet etmekten
koruyan nebev bir gtr. Raslllah (sav) buyuruyor:
"Bir mslman kiinin kalbi, (u) meziyete sahip olduu mddete hiyanet/kin ve husumet beslemez. Bu
meziyetler: Amelinin ilhasnn Allah iin olmas, mslmanlarn imamlarna nasihat etmek ve mslmanlarn
cemaatna yapp ayrlmamak. 113[113]
Cemaat, m'min insann bu dnyadaki cennetidir. Nitekim Hz. Ali (R.a.) yle diyor: "ayet Cennet ile slam
cemaat arasnda muhayyer braklsaydim, hi phesiz slam cemaatn cennete tercih ederdim."
M'min bu dnyada cennetten deil cemaat olmaktan ve cemaate bal kalmaktan sorumludur. Bu dnyada
cemaat, cennete gidenlerin yoludur. Cemaatsz cenneti dleyenler, kendi m'min yreklerine ihanet edenlerdir.
Raslilah (sav) buyuruyor:
"Size ashabm, sonra onlarn peinde gelenleri ve sonra bunlarn peinde gelenleri tavsiye ederim. Daha sonra
yalan yaylacaktr. Hatta kiiye, (yalan yere) yemin ettii iin yemin verdirilmeyecek ve ahide (yalan yere)
ehadet ettii iin ahidlik yaptrlmayacaktir. Dikkat edin! Bir erkek bir kadnla babaa kalmasn, aksi halde
ncleri behemehal eytan'dr. Cemaatten ayrlmayn. Tefrikadan nemle saknn. nk eytan, yalnz
kalanla beraberdir ve (cemaat olan) iki kiiden daha uzaktr. Her kim, cennetin zn istiyorsa, hemen cemaate
yapsn. Her kimi, iyilii sevindiriyor ve ktl de zyorsa ite o kimse m'mindir. 114[114]
Cemaat; vahyi esas alan, onu ne karan, hereyin basma vahyi koyan, slm' Raslllah (sav)'in rnek ve
nderliinde yaamaya alan mslmanlar topluluudur. Bu temel ilkeden uzaklaanlar, cemaat' tercih etmi
saylmazlar. nk bu ilkeden uzaklaanlar, akl vahyin nne geiren yorumlar getirmek suretiyle ana
gvdeden ayrlac aklardr. Byle bir yola girenler hangi adla anlrlarsa anlsnlar, tefrika iine dm
frkaclardan saylrlar. Yeri geldii iin unu beyan etmekte fayda vardr:
Tefrika itikaddr, ihtilaf ameldir, itikad alanlara intikal eden ihtilaflar da tefrikadan saylr. Amelin kazas olsa
da itikadn kazas olmaz. Bundan trdr ki, Ashb- Kiram hep cemaat olmakatan yana olmutur.
Ashb- Kirm'n, Mekke irk Devleti'nde imandan sonra ilk tercihi, cemaat olmutur. Bu nedenle diyoruz ki;
cahiliyyenin kuatmas altnda bulunan Mekk toplumlarda cemaat tercih etmek, topra olmayan slm
devletinin vatandaln kabullenmek demektir. nk slm cemaat; topra olmayan slm devletidir.
Dolaysyla cemaati olmayanlarn devletleri de olmaz.
Sahabeler; cemaat iltizam/tercih eder, lzumlu, gerekli, vazgeilmez grr, ana gvdede yer alr, ayrlk
gruplara, frkalara asla iltifat etmezlerdi. Onlar ehl-i cemaatti. Birbirlerinden ayrlmazlar, zde ve szde ibirlii
yapp birlikte hareket ediyorlard. Sahabe neslinden sonraki nesiller iin cemaat; sahabelerin benimsedii,
zerinde bulunduklar yol, yaay anlamna gelir. Sahabelerin tavrlarndan, yaaylarndan karlacak bir
cemaat tarifi varsa o da udur: Cemaat; m'min olarak eriat- garra zere sabit kadem olup fiilen mslmanlarla
yardmlama ve dayanma ierisinde bulunmaktr. Yani artlar ne kadar zor olursa olsun, zemin ne kadar dar
olursa olsun, vahyi ncelikli yaayanlardan olmaktr.
Akl vahyin nne geirme, onun yerine koyma veya akl nceleyip vahyi teleme teebbs iinde bulunanlar,
ehl-i cemaat olamazlar. Bylelerinden oluan topluluklar slam cemaatn deil, eytan ordusunu olutururlar.
nk vahyin nne akllarn geirenlerin ilki eytandr.
Ashb- Kiram; vahyi ne karma ve ona tam teslimiyet tavr ile ekillenmi bir nesildir. Sahabe vahiy ile
seviye kazanyordu. Sahabe topluluu, vahiy ncelikli yaayanlarn rnek toplumudur. Dolaysyla sahabeleri
gzellikle takip edecek olanlarn hayatlar da bu cennetlik neslin cemaat uurundan yansmalar tayacaktr.
Sahabeler bir vakit namaz dahi cemaatsz geirmek istemiyorlard. Bir vakit cemaatle namaz klmaya gelmeyen
kardelerini aratrp sorarlard. Bu durum, onlarn cemaat fkhndan kaynaklanyordu. Sahabeler, cemaatszl
slmsz kalmakla, cemaatten ayrlmay da, slm'dan ayrlmakla edeer gryorlard. Bunu Raslilah
(sav)'den renmilerdi. Raslllah (sav) buyuruyor:
"Ben de size, Allah'n bana emrettii be eyi emrediyorum: Dinlemek, taat, Cihad, Hicret ve Cemaat. Zira her
kim cemaatten bir kar mikdar aynlrsa slm'n ban boynundan karm olur: ancak (cemaate geri)
dnmesi hali mstesnadr. Herkim cahiyyet davasn iddia ederse o kimse cehennem grhlanndandr." Bunun
zerine bir adam,
"Ya Raslllah!" dedi,
"Namaz klsa da, oru tutsa da m? Raslllah (sav) buyurdu ki:
"Namaz klsa da, oru tutsa da! Sonra siz; Mslmanlar, M'minler ve Abdullah'lar/Allah'n kullar olarak sizi
isimlendiren Allah'n davasyla davet ediniz. 115[115]
Ashb- Kiram, cemaatten bir kar mikdar kadar dahi ayrlmay iine sindiremeyen cennetlik bir nesildir. Onlar
cemaat dnda kalmay, cehennemlik bir tavr olarak sayyorlard. Bunun iin sahabe neslinin dnyadaki
cenneti, cemaat olmutur. Sahabelerin herbiri kendi vicdannda mmet-i Muhammed (sav)'in vicdann
tayordu. Onlardan biri, tek bana bir dan banda olsa bile kendisine cemaat gzyle bakar ve cemaat gibi
Sneni bn-i Mace (bn-i Mace) Mukaddime: 18, Kahire/ 1952
Sneni Tirmizi, Fiten:7, Beyrut/ty
115[115]
Sneni Tirmizi, Misl: 2, Beyrut/ty.
113[113]
114[114]

hareket ederdi. Hakkn zerinde olan her m'min, ayn zaman da dier m'mirilerin vicdann da kendi
vicdannda tayan bir cemaat rneidir. Bu nedenle diyoruz ki; slm cemaatn nemsemeyenler, slm
cemaatnn iinde bulunmayanlar, slm cemaatnn dnda kalmay yaam tarzna dntrenler, ehl-i cemaat
olmak yerine ehl-i ferd olmaya karar verenler, Ashb- Kirm'n yolundan ayrlanlardr.
ttibau's Snne (Snnete ttba Etmek)
Vahyi ncelikli yaayanlarn toplumu, kitaba sarlan toplumdur. Kitaba sarlmak, snneti yaamakla
mmkndr. Raslllah (sav)'in snneti, slm cemaatinin vazgeilmez nizamname sidir. Raslllah (sav)'in
snnetine ittiba etmeden slm cemaat varln devam ettiremez.
slm davasn anlamada, yaamada ve savunmada mslmanlarn rnek ve nderi Hz. Muhammed (sav)'dir.
Allah Tela buyuruyor:
"phesiz ki sizin iin Raslllah'da pek gzel bir rnek vardr. Allah'a ve hiret gnne mit besler olup da
Allah' ok zikreden kimseler iin. 116[116]
Raslllah (sav)'in rnek ve nderliini nemsemeyen, onun snnet-i seniyyesine ittiba etmeyi gereksiz
grenlerin oluturduklar topluluk, slm dmanlarnn kalabalndan saylr.
Yeryznde peygamberlerin beeri plandaki sorumluluk ve nderlik erevesinin ad, mmettir. Hz. Muhammed
(sav) iin bu ereve, "mmet-i davet" ve "mmet-i icabet" olarak tm dnyallar iine almaktadr. Snnet ise,
Raslllah (sav)'in bu sorumluluk ve nderlik erevesine gre Kur'n- Kerim'in tefsiri, beyan ve
uygulamasdr.
mmet-i icabet dediimiz slm mmetinin sosyolojik bir vaka olarak gereklemesinde Raslllah (sav)'in
rnek ve nderlii ne lde gerekli, etkili ve vazgeilmez ise, mmet yapsnn devamnda da onun
snneti/uygulamalar prensip ve pratik olarak ayn lde ve deerde gerekli ve vazgeilmez bir nderlik ve
rehberlik konumuna sahiptir. Sahabeler; .gnlk ilerinden, devletleraras ilikilerine varncaya kadar pratik
hayatn her safhasmda vazgeilmez rnek ve nder olarak Raslllah (sav)'in snneti seniyyesini alm ve ona
uymaya almlardr.
Ashb- Kiram, "Dnyada snnet, hirette cennet" ilkesiyle hareket ediyordu. Sahabeler, Raslllah (sav)'in
bilgilendirme ve ynlendirmesiyle ahsiyet bulmu kimselerdir. Sahabeler, Raslllah (sav) hayatta iken nasl
ondan baka rnek ve nder tanmyor idiyse, O'nun vefatndan sonra da onun yaay, gidiat demek olan
snnet-i seniyyesinden baka bir hayat ls ve rnei tanmamlardr. Ashb- Cirm, hep onunla, onun
yolunda olmaya alm, onun anlay ve yaayn kendilerinden sonrakilere fiii vasiyyet ve "sahabe snneti"
olarak brakmlardr. Burackta sahabe snneti tabirini tarif etmeye alalm.
Sahabe snneti; Raslllah (sav)'in gerek kavl, gerek fiil ve gerekse takrir/tasvip ve tecviz olarak snnetine
uyma hassasiyeti, dikkati, titizlii ve uygulamasdr.
Sahabe snneti; zellikle ve ncelikle Raslllah (sav)'in yaaynn, vazgeilmez hayat ls olarak sahabeler
tarafndan mmkn olduunca aynen yaanm olmasdr. Raslllah (sav)'in snnetlerini yaayarak yaatmak ve
sonraki nesillere aktarmak, sahabe snnetidir.
Sahabe snneti; ister genilikte olsun ve isterse darlkta olsun, Raslllah (sav)'in snnetine kesintisiz ittiba
etmektir. Hayatta snnetin neye uygun olup olmadn deil, neyin snnete uygun olup olmadn kontrol
etmek, sahabe snnetididr. Ashb- Kiram, Raslllah (sav)'in snnetine uygun olmayan szleri ve fiilen meru
ve makbul kabul etmezdi. nk slm'da imann sosyalleme rehberi, snnettir. Zira inanlan ilkelerin yani
dinin emirler, yasaklar ve pheliler olarak mslmanlar tarafndan nasl uygulanaca, slm'n nasl yaanaca
snnet'in rneklii, nderlii, Raslllah (sav)'in hayat/yorumu olmadan bilinmez ve salkl bir ekilde
gerekletirilemez. Snnet'in nne geen bir din yorumu ve yaants olmaz/olamaz. Bilindii gibi, her hangi
bir uygulamann, amelin amel ve ibadet olarak kabul grmesi iin temel art vardr. Bunlarn birincisi sahih
imandr. kinicisi, salam/iyi bir niyettir. Bu, iin grnmeyen yndr.
"Ameller niyetlere gre deerlendirilir." 117[117] hadisi bu art ortaya koyar. ncs, ekil/uygulama biimi
olarak, Snnet'e uygunluk. Bu da grnen yndr.
"Benim namaz kldm grdnz gibi namaz klnz/kldrnz. 118[118] hadisi ibadetlerin snnete uygun
olma zorunluluunu;
"Kim bizim dinimizde olmayan birey (amel/inan) uydurursa o merduddur/reddedilmitir. 119[119] hadisi, genel
anlamda, yani prensip olarak snnet'in bu tayin ediciliini belirlemektedir. Binaenaleyh sosyolojik anlamda dinin
kimliini ve tabi mslman kimliini de tayin, tesbit eden ve tanmlayan snnettir. Bir baka deyile snnet,
din kimlik ve kiilik iin shhat lsdr.
Sahabeler, Raslllah (sav)'in snnetini reddetmeyi ve keyfi olarak terketmeyi, kfr bir dvaran olarak
gryorlard. Nitekim Ashb- Kirm'dan Abdullah bn-i Mes'ud (rh.a.) unlar sylyor:
116[116]

Ahzab: 33/ 21
Buhar, Bedu'l Vahy:l, man: 41
118[118]
Beyhak, Es- Snen'l Kbra, C:2, Sh: 345, Haydarabad/ 1355
119[119]
Buhar, 'tisam:20, By: 60; Mslim, Akdiye: 17-18
117[117]

"u be vakit namaz, ezan okunan mescidlerde cemaatle klmaya bakn. phesiz ki bunlar snen-i hda'dr.
Allah, Rasine snen-i hday aklamtr. Allah'a yemin ederim ki ben, kesin mnafklar hari, sahabelerin
be vakit namaz cemaatla klmay hibir zaman terketmediklerinm ahidiyim. Vallahi ben, iki kiinin
koltuklarna girip -ayaklar yerde srnerek- saftaki yerine kadar gtrlen sahabeler grdm. Sizden evinde
namaz klacak bir yeri olmayan yoktur. Eer mescidleri terkeder de farz namazlar evlerinizde klarsanz,
Nebinizin snnetini terketmi olursunuz. Eer Nebinizin snnetini terkederseniz, sapttnz gitti demektir. 120[120]
Ehl-i Snnet ve'l Cemaat'in gr; snnetin ilenen amellerin shhat ls olduu ynndedir: "Sz ancak
amel ile, amel ve sz ancak niyet ile, niyet, sz ve amel de ancak snnet'e uygun olmakla makbul olur/br deer
ifade eder. 121[121]
unu kabul etmek gerekir ki; Hz. Peygamber (sav)'in ilk ii; slm'n ahslarnda canland bireyler yetitirmek
olmutur. Sahabeler de bu kvam temsil eden ilk mslman nesildir.
"Sizin en hayrllarnz, grldkleri zaman Aziz ve Celil olan Allah'n hatrland kimselerdir. 122[122] hadisi,
sahabe neslinin genel niteliini tesbit ve tescil etmektedir. Unutulmamaldr ki; Sahbler, Kitap ve Snnet
ehlidir.
Sahabeler, Raslllah (sav)'in snnetine tabi idiler. Snnet'e ittiba eden Kur'an'a tabi olmu demektir. Sahabeler,
bu konuda en nde gelenlerdir. 123[123]
Sahabeler, her hangi bir ameli ileyecekleri zaman nce o amel hususunda Raslllah (sav)'in, szlerini,
uygulamalarn aratrrlard. Raslllah (sav)'in uygulamalarna uygun amelde bulunmak, onlar iin meruluk
almetiydi. Bu durum, ayn zamanda btn mslman nesiller iin geerlidir. Snnete uygun olmayan hibir
amel meru saylmaz.
Allah'n kitabn Allah'n muradna gre anlama ve yaama hususunda "Raslllah (sav)'in snneti/uygulamas
bize yeter" demek, sahabe nesli kvamnda mslmanlk kalitesine ulam olmak demektir. Hayat rnek ve
nderimiz Hz. Muhammed (sav) Kitaptan sonra bize snneti miras brakmtr. Snnet'e kar en ufak bir
kaydszlk, laubalilik, Peygamber (sav)'e ihanet saylr. Raslllah (sav) buyuruyor:
"Size smsk yaptnz zaman asla yolunu saptmayacanz iki ey brakyorum: Allah'n Kitab ve. 124[124]
Snnet, Mslman kimliini dokuyan ve koruyan Peygamber mirasdr. 125[125] Bu nebevi miras gznn nuru
gibi koruyup kendisinden sonraki nesillere aktaran nesil, sahabe neslidir.
Raslllah (sav)'in snnetine ittiba, sahabe snnetidir. Sahabe snneti de snnetten saylr ve slm mmetini
balar. Onunla amel edilmesi gerekir. 126[126] Ashb- Kiram, slm ile ilgili hemen hereyi ilk kez duyan ve ilk
kez yaayan, uygulayan, slm yaplanmasna kurulu aamasnda ahid olan ve katkda bulunan hayrl nesildir.
Sahabeler iin Snnet en tartlmaz pratik delil ve rnekti. Snnette yerini bulamadklar eylere asla iltifat
etmezlerdi. Bir ok soruya; "Raslllah (sav) yle buyurdu veya yle yapt, yapard" diye cevap vermeleri,
hem kendileri ve hem de tm mslmanlar iin snnetin tartlmaz, itiraz edilemez balayc bir delil olduu
anlayndan kaynaklanyor ve meseleleri zmede onlarn ncelikli yntemi yani "sahabe snneti" anlamna
geliyordu.
Ashb- Kiram, Raslllah (sav) ile birlikte iman eden ve inanlar ile ilgili rendiklerini asla tartma konusu
yapmadan "duyduk ve uyduk" pratiklii iinde yaayan amele dntren ve bunda asla tembel davranmayan
model nesildir. Allah Tela buyuruyor:
"Aralarnda hkm vermesi iin Allah'a ve Raslne davet edildiklerinde m'minlerin sz ancak "duyduk/iittik
ve uyduk/itaat ettik" demeleridir. te bunlar asl kurtulua erenlerdir. 127[127]
Sahabeler, kitap ve snnete uyma hususunda pratik insanlard. Sahabelerin pratiklii, genellikle en kk bir
teredde yer vermeyecek ldeydi. Sahabeler bu dnya hayatn Allah'n bir nimeti, her trl hayrn temeli ve
sebebi olarak kabul ediyor, bu hayatta Allah'a yaklayor, kendilerine takdir edilen insanln kemal derecesine
amel ve gayretleriyle ulamaya alyorlard. 128 [128] Onlarn tek amalar Allah'n rzas idi. Sahabeler,
Raslllah (sav)'in snnetine ittiba etmeyi, Allah Tela'ya olan sevgilerinin bir gerei biliyorlard.Allah Tela
buyuruyor:
"De ki: Eer siz Allah seviyorsanz, bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. 129[129]
Bu ayet-i kerime'nin ilk muhatablan, hi kukusuz sahabelerdi. Sahabeler, Allah'n rzas peinde koan
mslmanlar olarak, bu koularn Raslllah (sav)'e uyulmas gereken her konuda imknlar nisbetinde
ona/snnet-i seniyyesine uymak suretiyle ameliliin deimeyen ve en doru yntemini uygulamlard.
Sahihi Mslim/ Mslim, Kitabu'l Mesacid: 257, Msr/ 1956; Snen-i Ebu Davud /Ebu Davud, Kitabu's Salat: 46, Beyrut/ ty.; Snen-i
bn-i Mace/bn-i Mace, Kitabu'l Mesacid: 14, Msr/ 1952
El-Msned/Humeyd, C:2, Sh:546, Kahire/ty
122[122]
Snen-i bn-i Mace/bn-i Mace, Zhd:4; EI-Msned/Ahmed b. Hanbel, C:6, Sh: 409
123[123]
Mslman Kimlii/Prof. Dr. smail Ltf akan, Sh:57-68, st/2002
124[124]
Muvatta/mam Malik, Kader: 3, El- Mstedrek/Hkim, 1, 93
125[125]
Mslman Kimlii/Prof. Dr. smail Ltf akan, Sh: 69, st/2002
126[126]
Tahlilu's Snne/Mustafa elik, Sh:231, Ankara/1999
127[127]
Nur: 24/51
128[128]
Mslmanlarn Gerilemesiyle Dnya Neler Kaybeti?/H. Nedvi, Sh: 94
129[129]
l-i mran: 3/31.
120[120]

121[121]

Sahabeler, dnyann neresinde olurlarsa olsunlar, bir amel ileyecekleri zaman hemen Raslllah (sav)'in o
hususla ilgili szlerini ve uygulamalarn sorutururlar, aratrrlar, snnete uygun olan yaparlard, snnete
uygun dmeyenleri de teredddsz terkedip redederlerdi. Snnete ittiba etme hususundaki bu tavr, bu
hassasiyet, sahabelerin vazgeilmez ameli/pratik mterekleri idi.
Kur'n- Kerim, nasl Efendmiz'in risaleti ve sunduu mesaj mevzuunda hassasiyet gsteriyor, sahbe-i kiram
da, ayn ekilde O'ndan gelen her eyi keml-i hassasiyetle kabulleniyor, korumaya alyor ve nerediyorlard. Ne
Efendimiz'in (sav) getirdii essta muhalif bir ey ortaya koymay dnyor, ne de O'na muhalif bir beyanda
bulunmay akllarnn kesinden geiriyorlard. Kur'an- Kerm'in tabiriyle, O'ndan gelen her eyi "iiyor" gibi
alyor ve belliyorlard. Evet, sriloullar'nn ruhuna buza sevgisi iirildii gibi, onlarn ruhuna da hakikat
sevgisi, hakikatin yeryzndeki tek temsilcisi Hz. Muhammed (sav) sevgisi yle iirilmiti. Dolaysyla, snnet
mevzuunda ok titizdiler. Nasl titiz olmasnlar ki, Kur'n- Kerim, mes'eleyi bir iman mevzuu olarak ele alyor
ve:
"Hayr hayr; Rabbine adolsun ki, aralarnda anlamazla bd mes'elelerde seni hakem yapp, sonra da
verdiin hkmden dolay ilerinde en ufak bir burkuntu duymadan ve tam bir teslimiyetle sana teslim olmadan
iman etmi olmazlar 130[130] buyuruyordu. Onlarn yaadklar hayatn saniyeleri, saliseleri, ireleri hep bu
hassasiyet iinde geiyordu. Hayatlarn bu lde bir hassasiyet iinde geiren insanlarn, O'nun snnetine kar
lkayd kalmalar dnlemez.
Netice olarak Ashb- Kirm'n lgatmda snnete ittiba necattr/kurtulutur. Sahabelerin snnet fkhn ksaca;
"Raslllah (sav)'in yaptn yapmazsak helak oluruz, inanc dorultusunda her ynyle btn bir hayat
snnet'e gre, snneti de lafz mana ve maksadyla anlayarak hayat deerlendirmek ve disipline etmektir." diye
zetlemek mmkndr. Dolaysyla snnetin nne gerek kendi din yorumlarn ve yaantlarn ve gerekse
bakalarnn din yorumlarm ve yaantlarn geirenler, Ashb- Kirm'm yolundan ayrlanlardr.
maret'l Mescid (Mescid mr)
Ashb- Kiram, yzlerinde secde izi olan mbed neslidir. nk sahabeler, kendi slam kimlik ve kiiliklerinin
farkna mescidde varmlar ve kendilerini mescidde tanmlardr. Mbed nesli olmak, sahblerin almet-i farika
niteliindeki zelliklerinden birisidir.
Mescid; aln secdeli olanlarn ahsiyet niversitesidir. slm ncesi Mekke toplumu iin Kabe ne idiyse, Medine
slm toplumu iin de Mescid-i Neb o idi. lk slm toplum yapsnn Mescid-i Neb merkezli ve eksenli in
edilip gelitirildiine tanklk etmi olan sahabeler, gerek ferd ve gerekse toplum hayatlar bakmndan "olmazsa
olmaz slm messesesi" olarak mescidi tanm bilmilerdir. Sahabeler asnda mescidde olmak, hayatta
olmakla edeerdi. Bundan trdr ki, mslmanlar tarihi boyunca mescid, merkez kurum, slm ehirciliinin
kalbi, ba messesesi olarak varln devam ettirmitir. Bu durum, sahabelerin fethettikleri yerlerde mescid
merkezli bir yapy kurmu ve gelitirmi olmalarndandr.
Mescid mn slm dinine mensub olmann tabi bir sonucudur. nk her din kendi evresini oluturur, kendi
evresinde yaanr ve oluturduu evresiyle tannr. Bu gereklik, sahabeler eliyle btn mslman halkalara
intikal ettirilmitir. Mescid mn, slam kimlik ve kiiliin misyonundandr. Mescidlerin mn; madd mr ve
manev rnr yani in ve ihya olmak zere iki ekilde gerekleir.
Allah Tela tarafndan ibadet ihtiyacm karlama imkn ve mekn olarak btn yeryz mescid klnmtr.
Raslllah (sav) buyuruyor:
Tm yeryz bana temiz olarak mescid klnd. 131[131] Bu hadis-i erife gre m'minler taralndan mr edilen
mescidler, kinat mescidinin birer tercmesidirler.
Tm yeryz mslmanlar iin mescid klnm olmasna ramen, in anlamnda mescid mn, messeseleme,
kimlik ibraz ve fiil tebli bakmlarndan toplumsal bir ihtiyatr.
Allah'n arznn her hangi bir yerinde slm yerleiminin gerekletii mescidle ispat edilmitir. nk mescid;
Allah'n hkmne ve hakimiyetine mutlak teslimiyetin nianesidir. Mescidler, Allah Tela'dan bakasna kulluk
edilemeyeceinin almetleridir. Onlar da ancak Allah'tan baka hi kimseden korkmayan ve zorbalara boyun
emeyen n'minler mr edebilir. Allah Tela buyuruyor:
"Mrikler kendi inkrlarna kendileri ahit olup dururlarken Allah'n mescidlerini mr etmeleri mmkn
deildir. Onlarn btn yaptklar boa gitmitir. Ve onlar ate iinde ebedi olarak kalacaklardr. 132[132]
Mescid mn, tevhid merkezli kutsal bir eylemdir. Kfr, irk ve tuyan iindekilerin, in ve ihya olarak
mescidleri mra ehliyetleri ve haklan yoktur. Mescid mn, mslman duruun messese plannda tantm
demektir. Allah Tela buyuruyor:
"Allah'n mescidlerini, ancak Allah'a ve ahiret gnne inanan, namaz klan, zekt veren ve Allah'dan baka hi
kimseden korkmayan kimseler mr ederler. te hidayet zere olduklar umulanlar bunlardr. 133[133]
130[130]

Nisa: 4/65
Buhar, Salat:56; Mslim, Mescid: 3-5; Ebu Davud, Salat:24
132[132]
Tevbe: 9/17.
133[133]
Tevbe: 9/18.
131[131]

Mescidler, Allah Tela'ya kulluk meknlardr. Oralarda sadece ve sadece Allah'a kulluk edilir. Allah Tela
buyuruyor:
"Mescitler kukusuz Allah'ndr. O halde Allah ile birlikte kimseye yalvarmayn. 134[134]
Mescidier lillah iindir. Onlar zelletirip ahslarn, mereblerin, nclerin ahsi mallar haline getirenler,
mescidlere ihanet edenlerdir. Tautlara, zorbalara isyan ederek sadece ve sadece Allah Tela'ya kulluk eden
hibir kimse mereb, mezheb, kavim ve kabile farkndan tr mescidlerden menedilemez. ayet edilirse tuyan
olur.
Sahabeler mescid etrafnda kenetlenmilerdi. Onlar iin mescid, salih amellerin merkezi idi. Sahabelerin mescid
ile olan ilikileri askerlerin kla ile olan ilikileri gibiydi. Sahabeler; mescidi kla, kendilerini slm ordusunun
askerleri, Raslllah (sav)'i de slm ordusunun ba komutan kabul edip itaat ediyorlard.
Mslmanlar tarafndan yaplm olan her hangi bir mescidde Allah Tela'nn eriatna muhalif kanunlarn,
yasalarn propagandas yaplrsa, cahili hakimiyetlere boyun emeye n'minler tevik edilirlerse o mescid,
mescid olmaktan km olur.
Sahabeler, mescidleri hem mr etmiler ve hem de ihya etmilerdir. unu bilelim ki; ihya anlamnda mescid
imrnn ilk adm, fiilen mescide devam etmektir. M'min insann fiili olarak mescide devam etmesi, bal
bana bir iman ve slm gstergesidir. Raslllah (sav) buyuruyor:
"Mescide devam ettiini grdnz kiinin imanma/mslman olduuna ehadet/tanklk ediniz. 135[135]
Mescidler, medeniyet mektebleridir. Oralarda medenler yetiir. Mescidlerin imrndan, insndan,
oalmasndan rahatsz olup nefret edenler, genelde medeniyet dman mrtecilerdir!
Mescid mn, slm' yayma ve topluma mir klma faaliyetinin merkezidir. nan dnyasnn mekn plannda
anlatm ya da inancn mekna aktarm diye de deerlendirilebilecek olan mescid mn, evrenin slm'la
donatlmasnn ilk temel admdr. unu bilelim ki; mslman kimliin sosyalleme rehberi snnet, merkezi ise
mesciddir. Mescidlerin oalmasndan holanmayan mnkir ve mriklerin deiik yollar ve gerekelerle mescid
mrm engellemeye alacaklar hatta ayn yoldan ayn kurumlarla kar giriimlerde bulunabilecekleri Mescidi
Drar" olay ile tescil edilmitir.
Mescidleri ilevsiz klma teebbsleri ve mescidlere ynelik dmanca tavrlar, irk mesabesinde bir zulm ifade
ederler. Allah Tela buyuruyor:
Allah'n mescitlerini, ilerinde Allah'n isminin anlmasndan meneden ve onlarn harap olmalarna alan
kimselerden daha zlim kim olabilir! te bunlar, oralara korka korka girmekten baka birey yapmazlar.
Bunlara dnyada perianlk, ahirette de byk bir azap vardr. 136[136]
Bu ayet-i kerime'ye gre slam'da mescid/cami, mbed dokunulmazl esastr. Mslmanlar tarihi frasetle
incelendiinde grlecektir ki; slm yerleim birimlerinde Mescidler, "harem blgesi" konumunda mukaddes
merkezlerdir. Mescidlere yaplan saldn, bizzat slm'a ve btn mslmanlara yaplm olan saldrdr. Bundan
trdr ki, Mescide kar mescid anlamna gelen "Mescid-i Drar" ortadan kaldrmaya bizzat Raslllah (sav)
karar vermitir. zellikle u gerei bilmekte tayda vardr: Mescid-i Drar hadisesi, mescid imrnda ihy'nn
in'-dan daha ok nemli oldunu gsteren Kur'an kaynakl tarihi bir gerektir.
Devr-i cahiliyyede ruhbanla soyunmu Eb Amir Rahip adnda mehur birisi vard. Bu adam, mnafklarn
reisi bn-i Sell'n halasnn oluydu. Raslllah (sav)'in Medine'ye hicreti ve Medine'de slm Devleti'ni
kurmas bunun ok zoruna gitti. Mekke Fethi'nden sonra Taife; Taifliler mslman olunca da am'a kat.
Eb Amir Kba'da mnafklara; "Ben sizin u Mirbedinizze(koyun al anlamna gelen bu szle Kba mescidini
kasdederek) giremem. Orada beni tanyp bama i aacaklar kabilir" demi; onlar da: "Biz bize ait bir Mescid
yaparz. Sen de bizimle oturur orada konuursun" diye cevap verdiler. Sonra da adyla mescid messesesini
ktye kullanmasn amalayan bir yapnn yaplmasn karara balad. Eb Amir, taraftarlarna ayrca u
talimat verdi: "Siz gcnz yettiince kuvvet ve silah hazrlayn. Ben de Rum Kral Kayser'e gidip asker
getireceim. Muhammed ve Ashabn Medine'den sreceim." Kendisi gittii yerde Hristiyan olup kald. Bu
slm dman ayn zamanda zifafa girdii gecenin sabahnda Uhud ordusuna katlmakta gecikmemek iin acele
ederken ykanmas gerektiini unutan ve savata ehid den, Raslllah (sav)'in kendisini meleklerin ykadn
bildirdii ve dolaysyla "asilu'l Melaike" diye mehur Hz. Hanzala (R.a.)'n babasdr. 137[137]
Mnafklar tarafndan Eb mir'in talimatlarnn gerei yerine getirildi. Ksa zamanda Eb mir riyasetinde 12
mnafk Kba mescidi karsnda bir mescid yaptlar. Ve mescid'in de mamlna Mcemmi' b. Criye'yi tayin
ettiler. Bylece Kba mescidinden kopmalar meydana geldi. Eb Lbbe b. Abdlmnzir mnafk olmad
halde ve gerek durumu de bilmedii iin bu mescide kereste yardmnda bulundu. Raslllah (sav) Tebk
sava iin hazrlklarda bulunurken, be kiilik bir mnafklar heyeti gelip ve gerek amalarn gizleyerek
meruiyet kazanmak adna Raslllah (sav)'e
"Ey Allah'n Rasl! yamurlu ve souk gecelerde hasta ve isteyenlerin namaz klmalar iin bir mescid yaptk.
Ayrca sel geldii zaman Kba mescidine gidemiyoruz. Bylesi durumlarda namazmz kendi mescidimizde
134[134]

Cin: 72/ 18
Tirmiz, man:8
136[136]
Bakara: 2/114.
137[137]
El-Camiu Ki Ahkmi'l Kur'an/Kurtub, C:8, Sh: Sh:257, Msr/1967.
135[135]

klmak istiyoruz. Bu arada sizinde gelip mescidimizde bize namaz kldrmanz da rica ediyoruz" dediler.
Mnafklarn bu isteini Raslllah (sav) sava sonrasna erteledi. 138[138] Tebk sava dnnde Raslllah
(sav) ile ordusu "Z Evn" denilen Medine yaknlarnda bir yerde konakladlar. Mnafklar yine gelip Raslllah
(sav)'i mescidlerine davet ettiler. te tam bu srada Allah Tela gerek bu mescid ve gerekse bu mescidi
yapanlar hakknda Hz. Muhammed (sav)'i bilgilendirip haber verdi:
Bir de mslmanlara zarar vermek, kfirlik etmek ve msl-manlarm arasna ayrlk sokmak ve daha nce
Allah ve Rsl'ne kar sava am olan beklemek iin mescid yapanlar var. "yilikten baka bir maksadmz
yoktu." diye yemin de edecekler. Fakat bunlarn kesinlikle yalanc olduklarna Allah ahittir. 139[139]
O mescit iinde sen kesinlikle namaza durma. Ta ilk gnnde temeli takva zerine kurulan mescit elbette iinde
namaz klmana daha layktr. Onun iinde gnahlarndan arnmay seven kiiler vardr. Allah da arnm, ak-pak
olmu olanlar sever. 140[140]
O halde binasn Allah korkusu ve Allah rzas zerine kurmu olan m hayrldr, yoksa binasn yklmak zere
olan bir uurumun kenarna kurup da onunla birlikte cehenneme yuvarlanan m daha hayrl? Allah, zalimler
gruhunu hidayete erdirmez. 141[141]
Onlarn kurmu olduklar bu trl binalar, kalpleri para para olmadka, kalblerinde bir nifak dm olup
kalacaktr. Allah, Almdir, Hakimdir. 142[142]
Bu ayet-i kerimelerin inzalmdan sonra Raslllah (sav), Malik b. Duhum ile Asm b. Adiy'i (Allah
kendilerinden raz olsun) o mescidi ortadan kaldrmakla grevlendirdi. Grevli bu iki sahabe yaprakl hurma
dallarndan bir demet alp ateiedikten sonra, Akam iie Yats namaz arasnda Mescid-i Drar'a vardlar ve oray
atee verip yaktlar, yktlar. Mescid'i-i Dirr'n yaklmas zerine mnafklar cemaati dald. Eb Lbbe, iyi
niyetle verdii kereste enkazn toplad ve evinin yanma bir kulbe yapt. Ancak o kulbede ne bir ocuk
domu, ne bir gvercin yavru yapm ne de bir tavuk kulukaya yatp civciv karmtr. 143[143]
Raslllah (sav) ve ashab, Mescid istismarn nlemeyi mescid imrndan saymlardr. slm ve mslmanlarm
aleyhine kullanlmak zere oluturulan messesenin ad mescid de olsa mutlaka yklmas gerekir. Mescid'e kar
mescid yoluyla slm'a ve mslmanlara zarar vermeye kalkmak, dmanln en amansz eklidir. slm'a ve
mslmanlara kar kurulan komplolar mescid grnmnde de olsa asla ve kat'a kabul edilmez.
slm'a ve mslmanlara zarar vermeyi hedefleyen kurumlarn ve kurulularn isimleri ne olursa olsun, mescid-i
drar cmlesinden saylrlar. Byle kurum ve kurulular ortadan kaldrmak, mescid-i drarlan ortadan kaldrmak
demektir. Mescid-i drar katagorisine giren yani slm'a ve mslmanlara zararl olmay hedefleyen
messeseserden, kurum ve kurululardan uzak kalmak ve oralar zararsz hale getirmek iin almak, gerekirse
byle kurum ve kurulular ykp ortadan kaldrmak, bal bana bir snnettir. Sahabeler, mescid-i drar
Raslllah (sav)'in emriyle ykmakla bu snneti ihya ettiler.
Dikkat edilirse mescid mn, sahabe neslinin nezdinde ok yanl ve ynl Rabbani bir hizmettir. Mescid-i
takvalar in ve ihya etmek, mescid-i drar'lar ise yakmak, ykp ortadan kaldrmak, Ashb- Kirm'n
vazgeilemez ncelikli mtereklerindendir.
slm'a ve mslmanlara zarar vermeyi hedefleyen tm mescidler, messeseler, kurultaylar, parlamentolar,
beynelakvam/kavimlerarasi kurum ve kurulular, mescid-i drar hkmndedirler. Bunlar ortadan kaldrmak iin
mcadele etmeyenler, Ashb- Kirm'n yolunda saylmazlar.
Ashb- Kiram, kimden gelirse gelsin ve hangi seviyede olursa olsun, slm'n messeselerini, kurum ve
kurulularn slm kart dnce ve erin iine gelecek dorultuda kullanmay hedefleyen giriimlerin,
teebbslerin iddetle karsnda olmu ve fiili olarak bu giriimci ve teebbsclerle savamtr.
Mescid mn, cennetlik bir faaliyettir. Raslllah (sav) mtevatir bir hadisinde yle buyuruyor:
"Her kim Allah iin bir mescid bina ederse, Allah da onun iin cennette bir ev bina eder. 144[144]
Ashb- Kiram mescid imrn nemsemekle, ncelikli faaliyet haline getirmekle- cennetlik faaliyetleriyle
cennetlik bir nesil olduunu ortaya koymutur Bu nedenle diyoruz ki; sahabelerin yolu cennet yoludur.
Faaliyetleri ise cennetlik faaliyetlerdir. Sahabeler ve sahabelerin Cennetlik faaliyetlerini nemsemeyip
kmseyenler, sahabenin yolundan ayrlp baka baka yollara gidenlerdir.
Tilavet'l Kur'an (Kur'n Tilveti)
Ashb- Kiram, Kur'an- Kerim'in nzul ile tarih sahnesine km olan nurlu bir nesildir. Sahabeler, mslman
kimliinin farkna Kur'an- Kerim ile varmlardr. Sahabeler; Kur'an-i Kerim'in muhataplar ve nzulnn
ahidleridir.
Onlarn cennetlik kalitelerini gsteren tantc zelliklerinin arasnda Kur'an tilvetinin yer almas, bu neslin
Es-Siyert'n Nebiyye/bn-i Hiam, C:4, Sh; 173-174
Tevbe: 9/107
140[140]
Tevbe: 9/108
141[141]
Tevbe: 9/109
142[142]
Tevbe: 9/110
143[143]
slam Tarihi/M. sim Kksal, C:9, Sh:251-256
144[144]
Nazmu'l Mutensire Minel Hadisi'l Mtevatire/Kettan, Sh: 89, Beyrut/1983
138[138]
139[139]

dier nesillerden ayrcalkl niteliini oluturan en temel hayat kayna Kur'an- Kerim'i dikkatlere sunmak
anlamna gelmektedir. unu bilelim ki; mslman kii ve toplumlarn mslmanhk seviyesi ve kvam, Kur'an-
Kerim ile ilikilerinin kesintisizliine ve salamlna baldr. Kur'an- Kerim'i merkezine oturtmayan bir hayat,
slm lleri erevesinde tek kelimeyle batl ve atl bir hayattr.
slm kltrnn kayna ve balangc Kur'an'dr. Kur'an ile irtibatn kesen bir neslin slm kltr olamaz.
nk slm kltr, vahiy kltrdr. Kur'an ile irtibatn kesen bir insann vahiyden haberdar olmas mmkn
deildir. Sahabeler vahiyden uzak dmemek iin, Allah Tela'nn muradna ve rzasna uygun bir hayat
yaamak iin Kur'an tilvetini, eitimini hayatlarnn byteleri haline getirmilerdir. Nitekim slm'n
balang yllarnda Raslllah (sav) "Kur'an", "Ayet", "Sure", "Vahy" gibi kavramlarn mslmanlarn kafa ve
kalblerinde iyice yerleip billurlamasna kadar Kur'an'n ihmaline herhangi bir ekilde ve sebeple yol amamak
iin, kendi szlerinin bir mddet yazlmasn bile yasaklamtr. Raslllah (sav)'in bu tavr, slm toplumlar ve
mslman bireyler iin Kur'an- Kerim'in, ne derece hayat bir konumda olduunu ve olmas gerektiini tespit,
tescil ve tehir eden metod deeri pek yksek tarihi bir nebevi uygulamadr. Bu durumun uurunda olan
sahbler bir yandan Kur'an- Kerim'e gsterdikleri zenle dikkat ekerlerken bir taraftan da Kur'an'n ihmal
edilip edilmeme endie ve gvenine dayal olarak hadislerin yazlmasndan balamak zere dier bilimsel
faaliyetlere olumlu veya olumsuz tepkilerde bulunmu ve yak-amlar sergilemi olmalaryla Kur'an kaynakl
dnce, kltr ve nedeniyet dnyasnn ilk temsilcileri olmulardr. Hz. mer (R.a.) bir itabesinde yle der:
"Kur'an okuyun ki onunla tannasnz; onunla amel edin ki Kur'an ehlinden olasnz. 145[145]
Sahabeler; Hz. Muhammed (sav)'in vahiy kltrnn temsilciini yapan ilk meden mslmanlardr. Elbetteki
btn mslmanlar mede-dir. Sahabeler arasnda Kur'an- Kerim; tefekkr ile tertili zere okunan, bellenen,
uygulanan, hayata dntrlen, ihmal ve ihlal edilmesine asla gz yumulmayan bir kiatptr. Yani sahabe
hayatnn znde kitap olarak Kur'an vardr.
Hayat's sahabe, Kur'an zengini bir hayattr. Allah Tela buyuruyor:
Bir sre indirildii zaman, ilerinden biri kar, "Bu sre hanginizin imann arttrd?" der. Fakat m'minlere
gelince, aslnda her inen sre onlarn imann arttrmtr ve onlar srekli olarak mjdelenip duruyorlar. 146[146]
Bu ayet-i kerime, sahabe dneminde Kur'an tilveti ve Kur'an eitiminin bir zenginlik kayna kabul edildiini
gstermektedir. Kur'an eitiminden gemeyen, Kur'an' tilavet etmeyen ve Kur'an' anlamaya yanamayan bir
kii m'min de olsa slm adan kltr fukaras saylr. Kur'an zengini bir hayatn nasl gerekletiini Abdullah
bn-i Mesud (R.a.) yle aklyor: "Bizden bir sahb, Kur'an- Kerim'den on ayeti rendii zaman, ayetlerin
anlamn iyice kavramadan, onlarla amel etmeden baka ayetleri renmeye kalkmazd. 147[147]
Ashb- Kiram, Kur'an tilvetini ncelikli olarak nemsemi, Kur'an ayetlerini anlamay ve hayata dntrmeyi
en mhim mesele haline getirmitir. Enes b. Malik R.a. rivayet ediyor: "Ashb- Kiram bir yet-i kerime
hakknda ihtilafa derlerdi. Bu sefer: Bu yeti Raslllah (sav) filan olu filana okutup retti derlerdi. Kimi
zaman bu kiinin bulunduu yer Medine'den gnlk uzaklkta olurdu. Ona haber gnderilir, bu adam getirilir
ve yle denilirdi: Raslllah (sav) u yeti sana nasl okutup retti? O da, rendii ekliyle syler ve onun
dedii gibi yazarlard. 148[148]
Ab Abdurrahman es-Sulem (R.a.) yle demitir: "Biz, Kur'an- Kerm'den on yet-i kerme rendik mi, o on
yetin helalini, haramn, emir ve nehiylerini renmedike br sonra ki on yeti renmeye gemezdik."
Abdullah bn-i mer (R.a.) rivayet ediyor: "Bu mmetin ilkleri dneminde Raslllah (sav)'in ashabndan
faziletli olan bir kimse, Kur'an- Kerim'den ancak bir sure ya da ona yakn bir miktar ezberlerdi. Onlara Kur'an
gereince amel etmek ihsan buyrulmutu. 149[149]
Allah'n arznda her m'min insan kab ve kapasitesi kadar Kur'an'dan istifade eder. Sahabelerin kvamn
oluturan mterek ihmal edilmez ve vazgeilmez nokta, onlarn Kur'an yetlerini Peygamber (sav)'in
rnekliinde ve nderliinde hayata dntrm olmalardr. Sahabeler, Kur'an ile hukuklarn hep canl
tuttular. Onlar arasnda yaygnlaan ve sonraki mslman nesillere intikal eden her gn belli bir miktar Kur'an
okuma; "Hizb", Kur'an' tmyle ezberleme; "Hfz" ve hassaseten Ramazan aylarnda Kur'an- Kerim'i batan
sona okuyup dinleme; "Mukabele" gelenekleri, Kur'an ile zenginletirilmi hayatn tilvet arlkl
uygulamalarndan baz gzelliklerdir. Sahabelerin Kur'an tilvetine olan dknlkleri ve Kur'an' batan sona
okuyup hatmetme itiyaklar, Raslllah (sav) tarafndan "haftada bir hatim" snrlamasnn getirilmesine sdebep
olmutur. 150[150] Mnkir ve mriklerin yasaklan ve dayaklar, m'minleri Kur'an renmekten ve bakalarna
retmekten alk oy amam tr. Eb Talha (R.a.) rivayet ediyor: "Birgn mescide girdiimde Raslllah (sav)'in
alktan karnna ta balam olduu halde, ayakta suffe ehline Kur'an okuttuunu grdm. 151[151] Ashb-
Kiram, a kalmaya, susuz kalmaya tahamml etmi, ama bir an olsun Kur'an'sz kalmaya tahamml etmemitir.
Ashb- Kiram'n en nemli zelliklerinden birisi de, mslman kimliklerini ibraz etmeye, inanlarn izhar ve
Uyunu'l Ahbar/bn-i Kuteybe, C:2, h:235, Kahire/1973;El-Ikdu'l Ferid/bn-i Abdirrabihi, C:2, Sh:132, Beyrut/ty
Tevbe: 9/ 124
147[147]
Siyeru A'lmi'n Nbel/Zeheb, C:4, Sh: 271
148[148]
El- Camiu Li Ahkmi'l Kur'an/Kurtub, C:l Sh:53-54, Msr/1967
149[149]
El- Camiu Li Ahkmi'l Kur'an/Kurtub, C:l Sh:39-41, Msr/1967
150[150]
Buhar, Fedailu'l Kur'an:34
151[151]
el- Hilyet'l Evliya/sfehani: 1/342, Kahire/1375
145[145]
146[146]

insanlara ulatrmaya Kur'an tilvetiyle balam olmalardr. Onlar, hayatm mslmanca yaanmasnn yolunun
tilvet'l Kur'an'dan getiine inanyorlard. Kur'an okumayan, anlamayan, dinlemeyen, Kur'an ayetlerini
uygulamayan ve bilgi daarcklarnda Kur'an'dan ayetler bulunmayanlar, harebe ev gibidirler. Raslllah (sav)
buyuruyor:
"Hafzasnda Kur'an'dan bir ey bulunmayan beden, harab olmu ev gibidir. 152[152] Raslllah (sav)'in bu
beyan ve tesbitinde gndeme gelen harabelikten, mahrumiyetten sahabe nesli uzaktr. nk sahabe nesli,
hadimu'l Kur'an'dr. Kur'an okumak, Kur'an ayetlerini anlayp uygulamak, sahabe neslinin en nemli gnlk
faaliyetlerinin banda yer alr. Bir rivayette yle buyruluyor:
"Ashb- Kiram, Kur'an- Kerim'i oka okur; onu okumadklar ve sayfalarna bakmadklar bir gnn
gemesini istemezlerdi. Gnlerine Kur'an ile balarlar, gz rahatszl nlanlara da Mushaf- erife
bakmalarn tavsiye ederlerdi. 153[153]
Ashb- Kiram, Kur'an- Kerimi Allah'n emri ve ferman bilir, gece gndz onun zerinde titizlik gsterir, onu
gzetir ve ona gre br hayat yaamaya alrd. Dolaysyla sahabe kvamndan hayatmza izler tayabilmemiz
iin nce Kur'an- Kerim'i okumay renmemiz ve her gn belli bir dzen dahilinde o ilah kelm okuma
alkanln kazanmalyz ve sonra da mmkn olduunca onun dnyasnda onu anlayp imknlar lsnde
Raslllah (sav)'in rnek ve nderlii erevesinde kalmak kaydyla yaamaya almamz gerekir. Aksi halde
Kur'an tilvetini nemsemezsek, gereksiz grrsek Ashb- Kiram'in yolundan ayrlma tehlikesinin iine dm
oluruz. Ashb- Kirm'n yolundan ayrlanlar, Kur'an'sz kalanlardr.
Kur'an tilvetinin Ashb- Kirm'n vazgeilmez ncelikli mtereki olmas, keyfi, kfr ve cebr gler
tarafndan Kur'an eitiminin yasakland, Kur'an rencilerinin birer ak gibi takibe tabi tutulduu gnmz
slam corafyasnda Ashb- Kiram yolunda yrmeye ahdetmi biz mslmanlara her gn Kur'an tilvetiyle
gne balama mesuliyetiyle birlikte evlerimizi birer "Beytu'l Kur'an" haline getirme sorumluluunu da
yklemektedir. unu unutmayalm ki; keyf, kfr ve cebr glerin tehditlerine, dayatmalarna aldr etmeden
Kur'an'la beraber olup gne Kur'an'la balayan ve gn Kur'an ile kapatanlar, Ashb- Kirm'n yolunda
olanlardr.
Cihadn Fi Sebilillah (Allah Yolunda Chad)
Allah yolunda cihad, sahbe-i kirm'm vazgeilmeziydi. slm garib olarak geldi. Ama ok ksa bir zaman
zarfnda beeriyet alemi iinde yayld, devlet olup uygulama imknna kavutu. slam'n hakikatten mahrum
topluluklara ulatrlmas ve hakikatsiz kalm topluluklar arasnda sr'atle yaylmasnn temel sebeblerinden biri
de, Ashb- Kirm'm dini mbini slm' yaymak ve hayata mir klmak iin her trl fedakrl gze
almalaryd. Sahabeler; Allah Rasl'nn has talebeleri, slm ordusunun asil askerleri, Allah'n kullarna
Hakk'n nazaryla bakan, gnlleri merhamet, efkat, hizmet, doruluk, istina ve diergamlk gibi rislet
nurlararyla dolu takvay azk edinmi cihad ehli kimselerdir.
Sahabeler iman iinde bir hayat yaayarak sahip olduklar Rabban deerler urunda fedakrln her trn
stlenmi, cihad- ekberi de ciahd- asgari da gerei gibi hakkyla yerine getirme evki ve gayreti iinde olmu
ve kendilerinden sonraki mslman nesillere hareketli ve bereketli rnekler miras brakm fedailerdir. Onlar
iin hayat iman ve cihad ile anlam kazanyordu. Nitekim sahabe neslinden Hz. Hseyin (R.a.) yle diyor:
"Hayat; iman ve cihaddr." Sahabe neslinin indinde "iman iin cihad, cihad iin iman" asla vazgeilmez ncelikli
bir mterektir. Sahabe neslinin cihad anlay kendi nevi ahsna mnhasrdr. Sahabe neslinin cihad, slm
imann hayata dntrme eylemi idi. Dolaysyla iman hayata dntrrken nne kan engelleri acmadan
bertaraf etmek, insanla slm arasndaki engelleri kaldrmak, insanl slm ile bartrmak iin her trl cehd
gayreti gstermek, sahabe iin cihad cmlesindendi.
Ashb- Kiram iin; "Gecelen zahid, gndzleri mcahidi" tabirini kullanr. Bu tabirin kullanlmas, sahabe
neslinin kendi zg meziyetlerinden ileri gelmitir. Sahabe neslinin kendisine zg meziyetlerinden birisi de,
RaslIIah (sav)'in emrinde veya emriyle cihad yapmalaryd. Raslllah (sav)'in emrinde onunla ile birlikte
cihad etmi olmak, sonraki mslman nesillerin sahip olamadklar farkl bir bahtiyarlktr. Baknz tbiun
neslinden Sfyan b. Uyeyne (Rh.a.), Abdullah b. Mbarek hakkndaki grn beyan ederken unlar sylyor:
Sah b elerin durumlarn ve Abdullah bn-i Mbarek'in durumunu inceledim. Nebi (sav) ile sohbette bulunmu
onun maiyetinde/emrinde cihad etmi olmalar dnda Abdullah'dan daha stn bir ynlerini gremedim. 154[154]
Sahabelerin cihad, Allah yolunda olmakla mukayyeddi. Allah yolunda cihad; m'min insann hayat imana
adamas ve bu adaym kalbiyle, eliyle, diliyle, servetiyle fiilen ispatamasdr. Sahabeler bunu yapmlardr.
Sahbe'de cihad, bal bana bir yaam tarzdr. Sahabeler cihad' terketmeyi, kendi eliyle kendisini tehlikenin
iine atmak olarak biliyordu. 155[155]
Sahabe nesli, Allah yolunda rzkn kllarn glgesinde arayan bir nesildir. mam Muhammed (Rh.a.) "Siyer-i
152[152]

Tirmiz, Sebavu'l Kur'an: 18

Et-Tertibu'l driyye/Kettn, C:2, Sh:197
154[154]
Siyeru A'lmi'n Nbel/Zeheb, C:8, Sh: 390
155[155]
Tirmiz, Tefsir: 3.
153[153]

Kebir" adl eserinde Raslllah (sav)'in u hadisini kaydediyor: Raslllah (sav) buyuruyor:
Allah Tela, kyametin kopmasna yakn bir zamanda beni klla gnderdi. Rzkm da mzramn altnda
yahut mzramn glgesinde (ravinin phesidir) kld. Bana muhalefet edene de zillet ve kklk verdi. Her
kim kendisini bir kavme benzetirse o onlardandr."
"Beni klla gnderdi" sznden maksad, beni Allah yolunda cihad etmek zere gnderdi, demektir. Raslllah
(sav)'in Tevrat'taki vasf yledir:
Dmana kar savala mamur bir Peygamberdir. Cesaretin iddetinden gzleri krmzdr." mmetinin vasf ise
yledir:
"Kitaplar kalblerinde sakl ve kllar omuzlarndadr. 156[156]
Sahabe nesli, mcahidlii Kur'an ayetleriyle tescil edilmi bir nesildir. Onlar, Raslllah (sav) ile birlikte onun
emrinde cihad ederek mcahid oldular. Allah Tela buyuruyor:
Allah'a iman edin ve Rasl ile birlikte cihada gidin." diye bir sre indirildii zaman, ilerinden mal mlk
sahibi olanlar senden izin istediler ve "brak bizi oturanlarla beraber oturalm" dediler. 157[157]
Onlar, oturanlarla beraber oturmaktan holandlar. Kalblerine mhr vuruldu. Bundan dolay onlar
anlayszdrlar. 158[158]
Fakat Peygamber ve onunla beraber olan mminler mallaryla; canlaryla cihad ettiler. te btn hayrlar
onlarndr. Murada erenler de te onlardr. 159[159]
Allah onlara, altlarndan rmaklar akan cennetler hazrlad. lerinde ebedi kalacaklardr. te o byk
kurtulu budur. 160[160]
Ashb- Kiram, cihadsz cenneti dnmeyen bir nesildir. Sahabeler, cihadlaryla cenneti hakeden
cennetliklerdir. Onlarn cihad, fitneden eser kalmayncaya ve din de (hayat sistemi de) btnyle Allah'n
hkmne ve hakimiyetine has kilnmcaya kadar devam eden bir cihaddr. Allah yolunda cihadn kyamete kadar
devam eden bir ibadet olgunu kabul etmek, Ashb- Kirm' izlemenin deimez asgari artarndandr.
Kendilerini mevsimlik cihad anlaylarna kaptranlar, sahabenin izinde yrmeyenlerdir. Dolaysyla cihadsz
bir nesil, Ashb- Kirm'n yolunda saylmaz. Allah yolunda cihad, sahabenin hayat tarzdr. Sahabe, hayatn ve
servetini cennet karlnda Allah Tela'ya satan krl nesildir.
Sahabeler dnyann neresinde yaarlarsa yaasnlar, Allah yolunda cihad onlarn asla ve kafa vazgeemedikleri
ncelikli mtereklerindendi. Onlar, mazeretsiz terk-i cihad, nifak almeti kabul ediyorlard. Nitekim Sahabe
neslinden Hz. Ebu Bekir (R.a.) der ki: "Cihad terkeden , zillete der." Cihad yle bir ibadettir ki; ihyas izzetin
garantisi, terki ise zilletin davetiyesidir. Cihadsz gn geirenler, zelil olmaya mahkmdurlar. Ksacas; Ashb-
Kirm'm yolunda gitmek ve onlarn kvam .gstergelerinden hayatmza izler tamak izzet, bunu ihmal etmek
ise zillettir. Sahabe keyf, kfr ve cebr glere boyun ememitir. Aksine sahabe nesli, keyf, kfr ve cebr
kadrolarn iktidarlarn, dzenlerini ortadan kaldrmak iin adeta cihad nimet bilmitir. Onlar Allah yolunda
ehid olmay hayattan daha ok sevmilerdir.
Yukarda mahiyeti izah edilen Ashb- Kirm'n kvam gstergeleri, hangi ada ve meknda olursa olsun, slm
adna ve mslmanlar temsilen oluturulan tm oluumlarnn vazgeilmezleri saylrlar. alma
programlarnda Ashb- Kirm'n kvam gstergelerine yer vermeyen oluumlar, Raslllah (sav) ve O'nun
sahabelerinin zerinde bulunduklar yolun zerinde saylmazlar. Yani sahabelerin hassasiyetlerini hassasiyet
edinmeyenler, sahabenin yolunda saylmazlar.
Netice olarak Ashb- Kirm'n kvam gstergeleri, bir kurtulu neslinin cennetlik belgeleridir. Onlar hayata
tamak, yeniden Asr- Saadeti oluturma imknna kavumaktr. Yeni Asr- Saadetler oluturmak isteyenler,
Ashb- Kirm'in kvam gstergelerini gndemlerine tamak mecburiyetindedirler. Bunun da yolu sahabelerin
hayatlarn inceleyerek, onlarn fkhlarn anlamak ve onlarn slm' yaadklar gibi yaamaktr.
Hayat muallimi olarak Raslllah (sav)'n rnekliinde ve nderliinde slm' anlamak ve yaamak, herkese
nasib olmayan Rabbani bir nimettir. Bu nimete sadece sahabe nesli nail olmutur.
Sahabe nesli, Allah Tel ve Raslnn tezkiye ve ta'diline mazhar olduu iin, slm dinini anlamada ve
yaamada l kabul edilmitir.
Fkhu's sahabe denildiinde iki ey aklmza gelmelidir: Birincisi sahabeleri olduklar gibi tanmaktr. kincisi ise
sahabelerin slm' anlamalar ve yaamalardr. Sahabenin slam' anlamas yani fkh zeldir. nk sabenin
kavli ve fiili dinde delil kabul edilmi ve onlardan sonra gelen mslman nesiller iin balayc olmutur. Bunun
iin tarih boyunca her iki boyutuyla fkhu's sahabe hep slm mmetinin gndeminde olmutur.
Akide ve iman dnyasnda ortaya km olan, tarihin haber verdii erefli bir topluluun haberleri ne
uydurulmu bir olaylar manzumesidir, ne de olur olmaz sylenmi szlerdir.
Btn bir tarih, gvenilirlikte, dorulukta ve hakikati aratrmada slm tarihi ve kahramanlarnn ahid olduu
bylesi bir zaman dilimine ahid olmamtr. nk bu devrin renilmesi ve aratrlmas urunda harikulade
Sieyr-i Kebir/mam Muhammed/erh: Serahsi, Ter: M. Said imek, C:l, Sh: 38, st/1980
Tevbe: 9/ 86.
Tevbe: 9/ 87.
159[159]
Tevbe: 9/88.
160[160]
Tevbe: 9/89.
156[156]
157[157]
158[158]

beer bir gayret ortaya konulmutur. Yce slm alimleri, slm'n ilk asrnda kk bir fslt ve kprdanmay
dahi ihmal etmeksizin aratrma laboratuarna getirmiler, tenkit szgecinden geirmilerdir.
Allah Raslnn esiz sahabesinin erefli tablolar, her ne kadar efsane gibi grense de efsane deildir. Bilakis
bunlar, o yce kimselerin ahsiyet ve hayatlarnda ekil bulmu hakikatlerdir. Ve onlar zirveleenlerdir, k
saanlardr. Yazarlarn ve vasfedenlerin istedikleri kadar deil, bizzat o hakikatlerinin sahiplerinin, enginlik ve
kemal yolunda olaan st gayret sarfedenierin istedikleri kadardr. u nokta nemlidir ki; tarih, adalet ve
kemalin gereklemesi iin azm ve niyetlerini pekitirmi ve bu uurda hayatlarn ortaya koymu, snrsz
cesaret ve kahramanlk rnei gstermi, Allah Rasl'nn etrafnda, beklenen insanlar gibi baka bir toplulua
ahit olmamtr.
Sahabeler, tam beklendikleri zamanda ve sz verildikleri gnde geldiler... Onlar, Peygamberleriyle (sav) beraber,
mjdeleyici ve kulluk edici olarak geldiler. Hayat, klelik zincirini kracak, insanl u anda ve geleceinde hr
klacak kahramanlar beklerken, onlar, peygamberlerinin (sav) arkasndan, devrimci ve hrriyeti olarak geldiler.
Ve hayat, insanlk medeniyeti iin yeni ve salam doular ortaya koyacak insanlar beklerken, onlar, ncler ve
uzak grl olarak geldiler. Bunlar, ksa bir zamanda bu kadar eyi nasl sdrabilirlerdi? Koca bir
imparatorluu khne bir lemin bana geirip, onlar atlm birikinti haline nasl getirebilirlerdi. Btn bunlarn
tesinde, btn bir insanl, tevhid ile aydnlatacak ve onu ebediyete kadar muhafaza edecek byle bir
oluumu k hzyla gerekletirmeye nasl g yetirebilirlerdi?
Hi phesiz btn bu gerekleenler bu mucizeleri, byk mucize Kur'an- Kerim'in nzulnn, Rasl-
Emin'in tebliinin ve mmetinin, nurlu yola ba koymasnn yansmalarndan baka bir ey deildir.
Sahabe nesli, ncelikli olarak Kur'an'dan, snnetten Allah Tela'ya olan kulluunu kemale erdirmek iin
hkmler istinbat etmitir. Baknz Abdullah bn-i Abbas (R.a.) yle diyor: "Hanmmn benim iin sslendii
gibi, ben de onun iin sslenmek istiyorum. Zira Allah Tela "Boanan kadnlar, kendi kendilerine adet
sresi beklerler ve Allah'n rahimlerinde yarattn gizlemeleri, kendilerine hell olmaz. Eer Allah'a ve ahiret
gnne inanyorlarsa gizlemezler. Kocalar da, barmak istedikleri takdirde o sre iersinde onlar geri almaya
daha layktrlar. O kadnlarn, zerlerindeki meru hak gibi, kendilerinin de haklan vardr. Yalnz erkekler iin,
onlarn zerinde bir derece vardr. Allah ok gldr, hkm ve hikmet sahibidir."
Kitap ve snnete gre dnmek suretiyle kitap ve snnet bals olarak yaamak, sdahbe gidiatn takib
etmekle mmkndr. unu kabul etmek gerekir ki Hz. Peygamber (sav)'in ilk ii; slm'n ahslarnda
canland bireyler sahabeler de bu kvam temsil eden ilk mslman nesildir.
"Sizin en hayrllarnz, grldkleri zaman Aziz ve Celil olan Allah'n hatrland kimselerdir. 161[161] hadisi,
hem bu gayeyi hem de sahabe neslinin genel niteliini tespit ve tescil etmektedir. Unutulmamaldr ki: Sahabeler,
Kitap ve Snnet ehlidir. Sahabelerin yolunu izlemek, Kitap ve Snnet'e uymak anlamna gelir. Sahabeler,
Raslllah (sav)'in snnetine tabi idiler. Snnet'e ittiba eden Kur'an'a tabi olmu demektir. Sahabeler bu konuda
en nde gelenlerdir. Raslllah (sav) sahabelere Kur'an'm lafzn getirip bildirdii gibi, manasn aklamtr,
"insanlara ne indirildiini aklayasn diye. 162[162] ayetinin ncelikle sahabeleri kapsad aktr. Dolaysyla
sahabe fkh; Allah Tela 'nn ayetlerinden, Raslllah (sav) 'in sahih snnetinden isabetli hkmler karmak
ve ihtilafl konularn zmne ulaabilmek iin anlam ak olan muhkem ayetlerden hareket etmek, sahih
hadislerin beyanlarn dikkate almak, nasslar btnlk iinde anlamaya almak, nakli ve akl bir zaruret
bulunmadka nasslarn zahirine bal kalp akit nakle tabi klmaktr.
Sahabeler, vahyin fikir iiliini yapmlardr. Kur'an'dan hkm istinbat ederken kendi nefislerine pay
karmay devre d brakmamlardr. Baknz Allah Tela yle buyuruyor:
"Rabbin, senin gecenin te ikisinden daha aznda, yansnda ve te birinde kalktn, seninle beraber
bulunanlardan bir topluluun da byle yaptn biliyor. Gece ve gndz Allah takdir eder. O, sizin onu sayamayacanz bildi de sizi affetti. Bundan byle Kur'n'dan size ne kolay gelirse okuyun. Allah, iinizden
hastalar, yeryznde gezip Allah'n tfunu arayan baka kimseler ve Allah yolunda savaan daha baka
insanlar olacan bilmitir. Onun iin Kur'an'dan kolaynza geldii kadar okuyun, namaz kln, zekat verin ve
Allah'a gzel bir bor verin. 163[163] Kendiniz iin gn derdiiniz her iyilii, Allah katnda daha hayrl ve
sevapa daha byk olarak bulacaksnz. Allah'tan ba dileyin. Kukusuz Allah balayandr, merhamet
edendir. 164[164]
Burada Allah'n ltfn dan kazan elde etmek ve ticaret yapmak iin yolculua kanlarla, Allah yolunda
arpacak mcahitlerin yanyana zikredilmi olmalarnda bunlarn ikisinin de mkfatta birbirlerine yakn
olduklarna iaret vardr. Beyhaki "uab- man" da ve daha bakalar Hz. mer (R.a)'in: "Bana lmn gelecei
haller iinde Allah yolunda cihattan sonra en sevgili hl, ben bir dan iki blnts arasnda Allah'n ltfundan
bir ey aradfm srada lmn bana gelmesidir." dediini ve bu yetini okuduunu rivayet etmilerdir. 165[165]
Dikkat edilirse, sahabe nce kendi nefsi iin ayet-i kerime'den ders ve vazife karyor. Sahabenin fkhnda Allah
Snen-i bn-i Mace, Zhd: 4
Nahl: 16/44
Hayrl ilere mal sarfedin
164[164]
Mzemmil: 73/20
165[165]
Hak Dini Kur'an Dili/M. Hamdi Yazr, C:8, Sh:5444, st/1971
161[161]
162[162]
163[163]

yolunda ve Allah'n hkmne bal kalan tccarla, mcahid edeerdi. unu bilelim ki; sahabeler fikhleri gerei
ticaretleri cihad, cihadlar ticaret olan bir nesildi. Allah yolunda ticareti cihada dntrmek ve cihad
atmosferinde tutmak, sahabenin fkhna ittiba etmenin gereindendir.
Abdullah b. mr (bir rivayette Abdullah b. Abbas) "nsann kld namaz, bazen bana bel olur" diyor. Bu
nasl eydir. Allah rzas iin klman bir ibadet nasl bel olur? diyorlar. Abdullah (R.a.) da yle cevap veriyor:
nsan namaz klar ve hayat boyunca bu namazna devam eder, fakat bu namaz kendisini mnkerden/ktlkten
ve fahadan nehyetmez/alkoymaz. Bayat boyunca -Ben namaz klyorum- zanneder fakat hayatn sonunda i
muhasebeye ve muhakemeye geldiinde, esas kriter ve l ortaya konulduunda kld namazlarn Allah'n
istedii ve Peygamberin rettii namaz olmad ortaya knca, bu namazlar bu adamn bana bel olur, nk
kendisini aldatmtr" diyor. 166[166]
Sahabe fkh, her konuda vahyi ne karma fkhdr. Kur'an ayetini tanmamak, bilmemek sahabeleri mahzun
ederdi. Yani hznl hale getirirdi. 167[167] Sahabelerin gndemini Kur'an ayetleri oluturuyordu. Onlarn btn
aba ve gayretleri, Allah'n kitabn Allah'n muradna gre renmek ve uygulamakt. Baknz Abdullah b.
Mesud (R.a.) yle diyor: "Allah'n kitabn benden daha iyi bilen birinin olduunu bilseydim, bineklerin
ulaabildii yere kadar gider, ondan istifade ederdim. 168[168]
Sahabelerin hepsinin seviyesi bir deildi. Onlarn Kur'an- Kerim'i anlama hususunda seviyeleri farkl farkl idi.
Baknz Tabiun neslinden Mesruk (Rh.a.) yle diyor: "Kur'an-i Kerim'i fkhetme/anlama, kavrama hususunda
sahbelrin kimi bir kiiyi, kimi iki kiiyi, kimi on kiiyi, kimi yz kiiyi, kimi de tm insanl sulayp doyuracak
dzeyde bir anlay sahibi idiler. 169[169] Dikkat edilirse, sahabeler, slm mmetinin fkh muallimleridir. Kur'an Kerim'in Allah'n muradna gre anlalmasnda Kur'an'm ilk nesli olan sahabenin Kur'an fkh, slam mmetini
balar.
Kitap ve snnet bals yaamann rnekleri olan sahabelerin fkhn hor ve hakir grme hakkna hibir
mslman sahip deildir. Kim ne derse desin, Allah Tela'nn kendilerinden raz olduu, kendilerinin de Allah
Tela'dan raz olduklar bizzat Kur'an tarafndan haber verilen bir neslin fkh, Allah Tela'ya kulluk eden
herkesi balar.
Deerlendirme almalar
Ashb- Kiram'n kvam gstergelerini nem srasna gre saynz?
Ashb- Kirm'n kvam gstergeleri, mslman iin ne deer ifade eder? Aklaynz.
Sahabe kavli ile Sahabe kvam'nn deerleri ayn mdr? zah ediniz.
"slam Cemaat" tabirinden ne anlyorsunuz? zah ediniz.
slam cemaatsz olabilir mi? Bilgi veriniz.
Sahabenin fkhnda cemaat ne anlama geliyordu? Aklaynz.
Sahabe-Cemaat ilikisi hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Kyamete kadar gelip geecek olan mslman nesiller, rnek cemaat modellerini kimden alacaklar? Aklaynz.
Cemaat-Cennet ilikisi hakknda ne biliyorsunuz? Syleyiniz.
Bu dnyada cemaat olmay reddedenlerin hirette cennetleri olur mu? Aklaynz.
Cemaatten ayrlmann hkm nedir? Bilgi veriniz.
Sahabe neslinden sonrakiler iin cemaat ne anlama gelir? Aklaynz.
Ehl-i Cemaat olmak ne anlama gelir? zah ediniz.
Akl vahyin nne geirenler ehl-i cemaat olabilir mi? veriniz.
Sahabe dneminde cemaat yaplanmasnda akl- vahiy ilikisi nasld? Aklaynz.
tikad alanlara intikal eden ihtilaflar hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Neden tefrika itikaddr, ihtilaf ameldir? zah ediniz.
Sahabe neslinin oluturduu slam cemaat'nm nizamnamesi ne idi? Bilgi veriniz.
Snnete ittiba etmek ne anlama gelir? Aklaynz.
Sahabe nesli iin Snnet ne anlam ifade ediyordu? Bilgi veriniz.
Ashb- Kiram, Raslllah (sav)'den sadr olan sahih snnete muhalif/ters uygulamalar iin nasl davranrd?
zah ediniz.
Sahabe Snneti" tabirinden ne anlyorsunuz? Aklaynz.
Ehl-i Snnet olmak ne anlama gelir? zah ediniz.
Ashb- Kiram, snneti red ve inkr edenlere nasl bakyorlard? Aklaynz.
Snnete ittiba etmek, dinen meruluk almeti midir? Bilgi veriniz.
Sahabe neslinde snnet-cennet ilikisi nasl fkhediimiti? Malumat veriniz.
Vahiy Kltr/Ruhi zcan, Sh:95, -t/1996
bn-i Kesir, Tefsiru'l Kur'ani'l Azim, C:3, Sh: 414; Allame Als, Ruhu'l Meani, C:l, Sh: 5
168[168]
Kurtub, el- Camiu Li Ahkmi'l Kur'an, C:l, Sh:35; Zerkei, el- Burhan Fi Kur'an, C:2, Sh;157, Beyrut/1972
166[166]
167[167]

169[169]

Zehebi, et- Tefsir ve'l Mfessirun, C:l, Sh-38 Kahre/1989.

Mbed nesli olmak ne anlama gelir? Bilgi veriniz,

Mescid imr etmenin sahabe neslinin hayatndaki yeri nedir? Aklaynz.
Mescid-i Takva ne anlama gelir? Aklaynz.
Mescide kar mescid ile sava ne anlama gelir? Bilgi veriniz.
Sahabeler iin mescid-hayat ilikisi nasld? zah ediniz.
Mescid-i Drar ne anlama gelir? Aklaynz.
Mescid-i Drar'n genel amac nedir? Bilgi veriniz.
Sahabelerin mescid-i drar'a kar tavrlar ne olmutur? Malumat veriniz.
Mescid-medeniyet ilikisi hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Kur'an- Kerim, sahabeler iin ne anlama geliyordu? Aklaynz
Tilvet'l Kur'an ne anlama gelir? zah ediniz.
Ashb- Kiram'n genel olarak Kur'an'a kar tavn nasld? Aklama yapnz.
Sahabe, Kur'an ile olan hukukunu nasl tutuyordu? Bilgi veriniz.
Ashb- Kirm'da "Tilvet'l Kur'an" nasl tecelli etmitir? Malumat veriniz.
Ashb- Kiram, hafzasnda Kur'an'dan hibir ey bulunmayana nasl bakyorlard? Aklaynz.
Ashb- Kiram, Kur'an eitimi hususunda nasl davranmtr? Bilgi veriniz.
Sahabeler iin cihad ne anlama geliyordu? Malumat veriniz.
Sahabeler, cihad terketmeyi nasl gryorlard? Aklaynz.
Gndzleri mcahid, geceleri zahid" tabirinden ne anlyorsunuz? Bilgi veriniz.
Sahabelerde cihad-cennet ilikisi nasld? Aklaynz.
Sahabeler iin cihad ne zamana kadar devam ediyordu?
Yani cihadian iin tayin ettikleri bir sre var myd? Bilgi veriniz.
Sahabe Fkh olmadan slam anlalabilir mi? zah ediniz.
NTE III
ASHAB-I KRM'IN HAYATLARI
Hz. Eb Bekir (R.anh)
Hz. mer b. Hattab (R.anh)
Hz. Osman b. Aftan (R.anh)
Hz. Ali (R.anh)
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir
Hz. Eb Bekir (R.a.)'n hayatn renmek Hz. Eb Bekir (R.a.)'n hilafetinin mahiyetini idrak etmek
Hz. mer (R.a.)n hayatn renmek Hz. mer (R.a.)'n hilafetmin mahiyetini idrak etmek
Hz. Osman (R.a.)'n hayatn renmek Hz, Osman (R.a.)'n hilafetinin mahiyetini idrak etmek
Hz. Ali (R.a.)'n hayatn renmek Hz. Aii (R.a.)'n hilafetinin mahiyetini idrak etmek
Ahsab-I Kram'n Hayatlar
Hasan- Basr (Rh.a.) diyor ki: "Eer siz Sahbe-i Kirm' grseydiniz; bunlar divane derdiniz, fakat onlar da
sizin en hayrllarnz grselerdi; bunlar iin nasib yoktur ve en erlileriniz iin de bunlar hesap gnne iman
etmemilerdir, derlerdi. 170[170]
HZ. EBU BEKR (R. ANH)
Babab Ad: Eb Kuhafe Osman bin Amr.
Anne ad: Selma binti Sahr bin Amr bin Ka'b (mm'l Hayr)
Doum Tarihi ve Yeri: Fl vakasndan 2 yl 4 ay sonra takriben Miladi 573. yl. Mekke'de dodu
lm Tarihi ve Yeri: Hicr 13. Milad 634. Cemazil ahir ay Medine'de Kabri RasUah (sav)'in bulunduu
yerdedir.
Fiziki Yaps: Uzun boylu, beyaz tenli, zayf bedenli ark yzl (uzun yzl), seyrek sakall, ukur gzl, kk
alnl, gr sakall idi.
Ei:
1. Katile binti Uzza,
2. mm Ruman binti Amr,
170[170]

Hilyet'l Evliya /Eb Nuaym el- sfehan, C:2, Sh:134, Kahire/1375.

3. Cneybe binti Harice,

4. Habibe Fahita binti Haris,
5. Esma binti meyse.
Oullar :
1. Abdullah,
2. Abdurrahman,
3. Muhammed.
Kzlar:
1. Esma,
2. Aye,
3. mm Glsm.
Gazveleri : Bedir, Uhud, Hendek ve sonraki birok savalar
Hicreti: Mekke'den Medine'ye hicret eden muhacirdir.
Sahabeden Kiminle Kardeti : Harice b. Zeyd, b. Ebi Zheyr.
Kabilesi: Abdullah bin Atik, b. Ebu Kuhafe, Osman b. Amr, b. Amr b. Kab, b. Sad, b. Teym, b. Mrre, b.
Kab, b. Nadr, b. Kinanedir.
Lakab/Knyesi: Asl ad Abdl Kabe, Atik: Rasulullah (sav) ona Abdullah adn verdi. En mehur knyesi Ebu
Bekir-i Sddk.
Kiminle Akrabal: Rasulullah (sav)in kaynbabas, Hz. Aie (R.anha)nin babasdr.
Hz. Eb Bekir (R.a.), putperest bir toplumda dnyaya gelmi olmasna ramen putlara tapmayan ve evinde put
bulundurmayan hanif bir tccardr. slam'la tantktan sonra Raslllah (sav) iin sadk bir yrdr. Eb Bekir
(R.a.), Hz. Muhammed (sav)'in yetitirdii hidayet yldzlarnn ilkidir. nk Hz. Muhammed (sav.)'in slm'
teblie balamasndan sonra iman eden hr erkeklerin; rait halifelerin, aere-i mbeerenin ilkidir. Cmiu'l
Kur'an, es-Sddk, el-Atik lakaplaryla bilinen byk sahabidir. Sadakatin sembol haline gelen bir inklabdr.
Kur'n- Kerim'de hicret srasnda Raslllah'la beraber olmasndan dolay, "...maarada bulunan iki kiiden
biri. 171[171] eklinde ondan bahsedilmektedir. Asl ad Abdlkbe olup, slm'dan sonra Raslllah (sav)'in ona
Abdullah adn verdii kaydedilir. Azaptan azad edilmi mnsna "atik"; drst, sadk, emin ve iffetli
olduundan dolay da "sddk" lakabyla anlmtr. "Deve yavrusunun babas" manasna gelen Eb Bekir adyla
mehur olmutur.
Teymoullar kabilesinden olan Eb Bekir'in nesebi Mrre b. K'b'da Raslllah'la birleir. Anasnn ad
mm'l-Hayr Selma, babasnn ki Eb Kuhafe Osman'dr. Knyesi Abdullah b. Osman b. Amir b. Amir... b.
Murra ...et-Teym'dir. Bedir savama kadar mrik kalan olu Abdurrahman dnda btn ailesi mslman
olmutur. Babas Eb Kuhafe, Eb Bekir'in halifeliini ve lmn grmtr. Hz. Eb Bekir'in Raslllah
(sav)'den bir veya ya kk olduu zikredilmitir. slm'dan nce de saygn, drst, kiilikli, putlara
tapmayan ve evinde put bulundurmayan hanif bir tacir olan Eb Bekir, lmne kadar Hz. Peygamber'den hi
ayrlmamtr. Btn servetini, kazancn slm iin harcam, kendisi sade bir ekilde yaamtr. Eb Bekir
(R.a.)'a bunu yaptran onun sahih imandr. Sahih iman, sahibine sadakat, samimiyet ve sehavet armaan eder.
man, sadakat, samimiyet ve sehavetten gelmez, aksine sadakat, samimiyet ve sehavet imandan gelir!
Hz. Eb Bekir, Fil ylndan iki sene birka ay sonra 571'de Mekke'de dnyaya gelmi, gzel hasletlerle tannm
ve iffetiyle hret bulmutur. ki imek chiliye dneminde ok yaygn bir det olduu halde o hi imemitir.
O dnemde Mekke'nin ileri gelenlerinden olup Araplarn nesep ve ahbr ilimlerinde mehur olmutur. Kuma ve
elbise ticaretiyle megul olurdu; sermayesi krk bin dirhemdi ki, bunun byk bir ksmn slm iin harcamtr.
Raslllah (sav)'e iman eden Eb Bekir (r.a.) slm dvetiliine balam, Osman b. Affn, Zbeyr b. Avvm,
Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. Eb Vakkas ve Talha b. Ubeydullah gibi slm'n ycelmesinde byk emekleri
olan ilk mslmanlarm bir ou slm' onun davetiyle kabul etmilerdir. Hz. Eb Bekir hayat boyunca
Raslllah'm yanndan ayrlmam, ocukluundan itibaren aralarnda byk bir dostluk kurulmutur. Raslllah
birok hususlarda onun grn tercih ederdi. Umm ve huss olan nemli ilerde ashbyla mavere eden
Peygamber (sav) baz hususlarda zellikle Eb Bekir'e danrd. 172[172] Eb Bekir (R.a.) emin bir mstear idi.
Mslman kendisine danlan ve kendisi de bakasna danan ura insandr. Hz. Eb Bekir (R.a.)'n kz Hz.
Aie (R.anha) anlatyor: " Ashb bir mesele hakknda ihtilafa dt zaman babam hemen imdada yetiir ve o
mesele hakknda kesin hkm verirdi. 173[173]
Hz. Eb Bekir (R.a.); problem adam deil, zm adamdr. Mekke irk devletinde Daru'l Erkam'da oluturulan
slm Cemaati'nin danman Hz. Eb Bekir (R.a.)'dir. unu bilelim ki; mslmanlarm cemaat ura'sz olmaz.
ra meclisi bulunmayan bir oluum, slm cemaati saylmaz. ra'y nemsemeyen kii de slm cemaatinin
yesi olamaz. Araplar ona "Peygamber'in veziri" derlerdi. Teymoullar kabilesi Mekke'de nemli bir yere
sahipti. Ticaretle urayorlar, toplumsal temaslar ve geni kltrllkleri ile tannyorlard. Hz. Eb Bekir'in
babas Mekke erafmdand. Hz. Eb Bekir, chiliye dneminde de gzel ahlk ile tannan, sevilen bir kii idi.
171[171]

et-Tevbe: 9/40.
bn Haldun, Mukaddime, 206.
173[173]
Begavi; bn-i Asakir; Mntehab:4/346.
172[172]

Mekke'de "enak" diye bilinen kan diyeti ve kefalet denmesi ilerinin yrtlmesiyle grevliydi. Muhammed
(sav.) ile byk bir dostluklar vard. Sk sk buluur, Allah'n birlii, Mekke mriklerinin durumu ve ticaret gibi
konularda mavere ederlerdi. kisi de chiliye kltrne karydlar, iir yazmaz ve iiri sevmezlerdi, daha
ziyade tefekkr ederlerdi.
slm' benimsemesi: Hz. Eb Bekir, Hira dandan dnen Hz. Muhammed (sav) ile karlatnda, Raslllah
(sav) ona, "Allah'n elisi" olduunu syleyip "Yaratan Rabbinin adyla oku 174[174] diye balayan yetleri
bildirdii zaman hemen ona: "Allah'n birliine ve senin O'nun rasl olduuna iman ettim" demitir. Hz.
Hatice'den sonra Raslllah'a ilk iman eden odur. Hz. Peygamber (sav) slm' tebliinin ilk zamanlarnda
kiminle konutuysa en azndan bir tereddt grm, ancak Eb Bekir seksiz ve tereddtsz bir ekilde kabul
etmitir. Hatta
"Hz. Peygamber (sav) zamannda halk, bilmedikleri din meseleleri kimlere sorarlard?" diye sorulunca,
Abdullah b. mer (R.a.):
"Eb Bekir'e ve mer'e sorarlard. Ben, onlardan bakasn bilmiyorum! 175[175] demitir. Syt (R.ha.)'in
delillerle tesbitine gre:
"Eb Bekir, Kitab ve Snnete Ashabn en vkf olan idi. 176[176]
M'min Eb Bekir, hayatnn sonuna kadar tm varln slm'a adam, btn hayrl ilerde en bata gelmitir.
Eb Bekir (R.a.), Mekke dneminde gl kabilelere mensup kiileri slm'a kazandrmaya alt, te yandan
mriklerin ikencelerine maruz kalan gszleri, kleleri korudu; servetini eziyet edilen kleleri satn alp azad
etmekte kulland. Bill, Habbab, Lbeyne, Eb Fukayhe, Amir, Zinnire, Nahdiye, mm Ubeys bunlardandr.
Kendisi de Mescid-i Haram'da mriklerin saldrsna uramt. Eb Bekir, iman ettikten sonra slm' teblie
gizli gizli devam ediyordu. Annesi, kars mm Ruman ve kz Esma da iman etmi, fakat oullan Abdullah,
Abdurrahman ve babas Eb Kuhafe henz iman etmemilerdi. Osman b. Affan, Sa'd b. Eb Vakkas,
Abdurrahman b. Avf, Zbeyr b. .Avvm, Talha b. Ubeydullah gibi ilk mslmanlar slm'a davet eden odur.
Eb Bekir (R.a.), tebliiyle ve servetiyle slam'a insan kazandran iman adamdr.
Mriklerin eziyetleri oalp mslmanlara yaplan basklar arttktan sonra Hz. Peyganber (sav), Hz. Eb
Bekir'e de Habeistan'a g etmesini sylemi ve Eb Bekir yola km; ancak Berk'l Gmd'da Mekke'nin ileri
gelen kabilelerinden bn Dugunne ile karlatnda bn Dugunne onu himayesine aldm ve Mekke'ye dnmesi
gerektiini belirterek, ikisi birlikte Mekke'ye dnmlerdir. bn-i Dugunne, akam zeri Kurey ileri gelenlerini
dolaarak onlara:
Eb Bekir gibi insanlar memleketinden kmaz ve karlmazlar. Yoksullara yardm eden, akrabasn ihmal
etmeyen, yetimleri gzeten, misafiri en iyi ekilde arlayan, afetlere duar olanlara yardm elini uzatan bir
insan m memleketinden karyorsunuz?" dedi. Bunun zerine Kureyliler bn-i Dugunne'nin Eb Bekir'i
himayesine reddedemediler. Ona:
"Peki Eb Bekir'i brak Rabbine evinde ibadet etsin. Namazn orada klsn, dilediini okusun ama bizi rahatsz
etmesin ve yaptklarn aklamasn. ocuklarmz ve kadnlarmz dinlerinden dndereceinden korkuyoruz."
dediler. bn-i Dugunne de bunlar Eb Bekir'e anlatt. Eb Bekir bir mddet bylece Rabbine ibadet etti. Namaz
kldn hi kimseye gstermiyor evinin dnda Kur'an okumuyordu. Fakat daha sonra Eb Bekir, evinin
avlusuna bir mescid yapt ve orada namaz klmaya, Kur'an okumaya balad. Mrik kadnlar ve ocuklar onun
bana toplanarak Kur'an okurken gzyalarn tutamayan bu duygulu insan hayretle seyrediyorlard. Bu durum
Kurey ileri gelenlerini endielendirdiinden bn-i Dugunne'ye bir adam gndererek onu arttlar. bn-i
Dugunne gelince ona:
Biz Eb Bekir'e senin himayen dolaysyla evinde rabbine ibadet etmesine msaade etmitik. Fakat o hududu
aarak evinin avlusunda bir mescid/cami yapt ve orada aktan aa namaz klmaya ve Kur'an okumaya
balad. ocuklarmz ve kadnlarmz dinimizden dndereceinden korkuyoruz. Ona mani ol! Eer evinde
Rabbine ibadet etmek isterse etsin ve eer inat eder de ibadetini aktan aa yapmak isterse ondan, himayenden
kmasn iste! Seninle olan anlamamz ihlal etmek istemeyiz. Eb Bekir'in ibadetini aktan yapmasn kabul
edemeyiz," eklinde konutular, bn-i Dugunne de Eb Bekir (R.a.)'a gelerek:
Senin iin yaptm anlamann artlarn biliyorsun. Ya anlamann artlarna riayet ederek sesizee evinde
ibadet edersin yahutta himayemden karsn. Bir adamla ilgili yapm olduum anlamann ihlal edildiini
arapiarm duymasn istemem" dedi. Eb Bekir (R.a.) da ona:
Senin himayene muhta deilim. Senin himayeni sana iade ediyorum. Allah'n himayesi bana yeter," karln
verdi. Bunun zerine bn-i Dugunne kalkarak:
Kureyliler! bn-i Eb Khfe himayemden kmtr. Arkadanzla ne haliniz varsa grn." eklinde
konutu. 177[177]
Dikkat edilirse, Eb Bekir (R.a.), ahkm-i irkin/irk hkmlerinin egemen olduu Mekke irk Devleti'nde
mriklerin icazetlerine ve iradelerine bal bir mslmanl reddetmitir. Mrik dzenlerin, kfr kadrolarn
174[174]

el-Alk: 96/l.
Tabakat't Kbra/ bn-i Sa'd, C:2, Sh: 334-335.
176[176]
Tarihu'l Hulefa: 41-44.
177[177]
El- Bidaye: 3/94-95.
175[175]

msaade ettii kadar msman olmay kabul edenlerin imanlar sahih deildir. Kfirlerin iradesiyle ve.
msaadesiyle mukayyed olan bir din,. Allah'n dini deildir. Olsa olsa Allah'n dini adna uydurulmu bir dindir.
Eb Bekir (R.a.) bn-i Dugunne'ye;
"Senin himayene muhta deilim. Senin himayeni sana iade ediyorum. Allah'n himayesi bana yeter," demekle
byle uyduruk bir dine sahip olmadn ortaya koymutur.
Eb Bekir (R.a.), irk kanunlarnn uyguland, fiilen ve hkmen Daru' irk olan Mekke'de bir mescid in
ederek orada slam faaliyetini devam ettirmitir. Eb Bekir (R.a.)'m yapm olduu mescid, bir mescid-i
takva'dr. nk Eb Bekir (R.a.)'m bu mescidi bir Dar'u irk olan Mekke'de yaplm olmasna ramen,
mriklerin icazetine; iradesine ve msaadesine balanmamtr. Bundan aka anlyoruz ki; Daru' irk olan
beldelerde mescid-i takvalar olabilir. Daru' irk'te m'minler tarafndan hizmete alan mescid-i takva'lar, salih
amellerin merkezleridir. Bazlar tarafndan ileri srlen; ''Daru' irk'teki/Daru'l Harb'deki btn mescidler,
birer mescid-i dirar'drlar" iddias gereklerle badamamaktadr. Daru'l Harb haline gelmi beldelerde mrik
dzenlerin ve kfr kadrolarn icazetini, iradesini hie sayarak Eb Bekir (R.a.)'m bu misyonunu devam ettiren
m'minierin am olduklar mescid-i takvalar, mescid-i drar hkmnde kabul etmek, ashb- kiram' ve ashb-
kiram'm Raslllah (sav)'den renmi olduu slam anlay ve yaay anlamamaktr.
Eb Bekir (R.a.) Daru' irk olan Mekke'de yapm olduu Mescid-i Takva'da Allah'n himayesine snarak
Allah Tela'nn emrettii ve msaade ettii ekilde msman olmaya gayret ediyordu. Ancak mrikler, Eb
Bekir (R.a.)' eziyet ettiler. Eb Bekir (R.a.), iman urunda ilelere katlanm model slam bir ahsiyettir. Hz.
Aie (R.a.) anlatyor: Raslllah (sav)'n ashab toplandklarnda otuzsekiz kii idiler Eb Bekir dinlerini aktan
aa yaymak hususunda Raslllah (sav)'e srar etti. Raslllah (sav):
"Eb Bekir! Henz ok azz" buyurdu. Fakat Eb Bekir (R.a.) srarnda devam etti. Nihayet Raslllah (sav)
slm' aktan aa yaymaya karar verdi. Herkes kendi airetine slm' tebli etmek zere Kabe'nin etrafna
daldlar. Eb Bekir (R.a.) ayaa kalkarak oradakilere bir konuma yapt. O srada Raslllah (sav) oturuyordu.
Bylece Eb Bekir (R.a.), insanlar Allah'a ve Raslullah'a davet eden ilk hatip olmutur. Mrikler, Eb
Bekir'in ve dier mslmanlarn zerine yrdler. Mrikler tarafndan Eb Bekir (R.a.) ayaklar altna alnd.
Ve ok fena dvld. Fask Utbe b. Rebia yaklaarak altna sert eyler dikilmi arklaryla ona vurmaya, yzne
srtmeye balad. Ve onun karnna kt. O kadar dvd ki, Eb Bekir tannmaz hale geldi. Teymoullar
koarak geldiler. Mrikleri Eb Bekir'den uzaklatrdlar ve Eb Bekir'i bir kilim zerine koyarak evine
getirdiler. ldnde kanaat getirmilerdi Onu eve getirdikten sonra Teymoullar dnerek kbeye girdiler ve:
Allah'a yemin olsun! Eer Eb Bekir lrse Utbe b. Rebia'y da mutlaka ldreceiz" dediler. Tekrar Eb
Bekir'in yanma dndler. Ben Teymoullar, Eb Bekir aylmcaya kadar banda beklediler. Eb Bekir ancak
akam st konumaya balad. Ve etrafndakilere:
Muhammed ve Ashb'na ne oldu?" dedi. Bu sz zerine Teymoullar onu azarladktan ve knadktan sonra
kalkarak annesine:
Ona bireyler yedirip iirmeye bak," dediler. Annesi onunla babaa kalnca bireyler yedirmeye zorlad. Fakat
Raslllah ve Ashab nasl?" diye soruyordu. Annesi:
Allah'a yemin ederim! Arkadan hakknda hibir bilgim yok," diye cevap verince, Eb Bekir (R.a.):
mm Cemile gidip Raslllah hakknda ondan bilgi al," dedi. Bunun zerine annesi mm Cemil'e gelerek:
Eb Bekir, senden Muhammed b. Abdullah hakknda bilgi istiyor." dedi. mm Cemil:
Ben ne Eb Bekir'i ne de Muhammed b. Abdullah' tanyorum. stersen seninle beraber olunun yanna
giderim" deyince Eb Bekir'in annesi mmlhayr:
Peki" dedi ve beraberce Eb Bekir'in yanna geldiler. Eb Bekir baygn ve durumu ard. mm Cemil, Eb
Bekir'in yanna yaklaarak yksek sesle:
Allah'a yemin olsun! Sana u ktlkleri yapan bir kavim fask ve kfirdir. Dilerim Allah'dan senin intikamn
onlardan alsn," dedi. Eb Bekir (R.a.):
Raslllah nasl?" diye sordu. mm Cemil:
Burada annen var nasl syliyeyim?" dedi. Eb Bekir:
Ondan sana hibir ktlk gelmez" deyince, mm Cemil:
Raslllah sa selimdir" dedi. Eb Bekir (R.a.):
imdi nerede?" diye sordu. mm Cemil:
bn-i Erkam'n evinde," dedi. Eb Bekir (R.a.):
Yemin ederim! Raslllah (sav)'in yanma gitmedike hibir ey yiyip imeyeceim," dedi. Bir mddet
beklediler. Eb Bekir iyice kendine geldikten ve insanlar daltdktan sonra Eb Bekir'i alp evden kardlar.
Yrrken onlara dayanyordu. Onu bylece Raslllah (sav)'in yanna getirdiler. Eb Bekir (R.a.)' grnce
Raslllah (sav) kotu ve onu pt. Dier mslmanlar da ona sarldlar. Raslllah ona son derece acmt.
Eb Bekir (R.a.):
Ya Raslllah! Anam babam sana feda olsun. Bana hibir ey olmad. Sadece o fask yzme vurdu o kadar.
Bu kadn, ocuuna kar son derece efkatli annemdir. Sen ok hayrl ve mbarek bir insansn. Onu Allah'a
davet et ve onun iin Allah'a dua et. Belki Allah senin hatrn iin onu ateten kurtarr," dedi. Eb Bekir (R.a.)'in
bu teklifi zerine Raslllah onun annesi iin dua etti ve onu Allah dinine davet etti. O da slm' kabul etti.

Raslllah (sav) ile birlikte o evde bir ay kaldlar. Otuz dokuz kiiydiler. Hamza b. Abdulmuttalib (R.a.), Eb
Bekir (R.a.)'in dvld gn mslman olmutu. 178[178]
Mekke'de mslman olmann bedeli, Medine'de mslman olmann bedelinden farkldr. Kii Mekke'de
mslman olmusa, hastahaneyi, hapishaneyi ve mezarhaneyi gze almaldr. Mekk toplumlarda ikenceye,
baskya, hakaretlere, tehditlere ramen, Mslman slm'a teslimiyetini, mslmanlara ise mensubiyetini devam
ettirmekle mkelleftir. Mekk toplumlarda mslman ne kadar ikence grrse grsn, Cemaat'l Mslimin'i
terkedemez. Mslman Allah yolunda bana gelen musibetlerden tr bakalarna fatura kesemez. Eb Bekir
(R.a.), mriklerin ikencelerinden sonra ilk cmle olarak "Muhammed ve Ashabna ne oldu?" diyorsa ve
Mekke'deki slm cemaatinin karargah olan "Daru'l Erkam"a gitmedii mddete hibir ey yemeden, imeden
rahat etmiyorsa, bu bize Mekk toplumlarda mslman insan iin Cemaat'l Mslimin dediimiz Daru'l
Erkam'larn su gibi, ekmek gibi, hava gibi birer ihtiya olduklarn hatrlatr. Mslman a kalabilir ama
cemaatsz kalamaz. nk Mekk toplumlarda cemaatszlk, dinsizlik kadar tehlikelidir!
Mekke'de on yl devletsiz kalmasna ramen, on gn cemaatsz kalmayan Raslllah (sav)'in yannda
yeraan Hz. Eb Bekir (R.a.), Hz. Aie'nin rivayetine gre, Raslllah hicret emrini alp Eb Bekir'e gelerek ona
beraberce hicret edeceklerini syleyince Eb Bekir sevinten alamaya balamt. 179[179]
Mekk toplumlarda yaayan her mslman bir Medine yolcusudur. Medine yolculuunun ad hicrettir. Hicret,
slm devletinin arefesidir. Baka bir ifadeyle hicret, cemaatten devlete giden yoldur. Bu yolda yrmeyi
hakedenler, Mekke'de cemaat olabilenlerdir. Mekk toplumlarda cemaatsz ve imamsz yaayanlarn hicret diye
bir yolculuklar olamaz. Medine yolculuu erefine nail olanlar, Hz. Eb Bekir (R.a.) gibi, irk cephesinin btn
tehditlerine ramen, slm cemaatn terketmeyen ve slm cemaatnn imamna olan ballklarn devam
ettirenlerdir.
Baknz Hz. Peygamber'in bir gecede Mekke'den Kuds'e oradan Sidret'l Mnteha'ya gittii sra ve Mirc
hdisesini duyan mrikler bunu Hz. Eb Bekir'e yetitirdikleri zaman;
"Bunu kim sylyor" dedi. Mrikler;
Bunu Muhammed sylyor" dediler. Bunun zerine Hz. Ebu Bekir (R.a.);
"Muhammed (sav) sylyorsa dorudur." demitir. Bu sznden sonra Ebu Bekir'e; ihlsl, asla yalan
sylemeyen, z doru, itikadnda phe olmayan anlamnda, "Sddk" lkab verildi. Kur'an tabiriyle,
"O, ne iyi arkadat 180[180] denilebilir.
Tirmiz'nin bn-i Abbas (R.a.)'dan rivayetine gre: Peygamber efendimiz (sav)'e hicret emri, sr Suresinin 80
nci yetiyle verilmitir:
(Ey Muhammed!) De ki: "Rabbim! Beni, takdir ettiin yere gnl rahatl ve huzur iinde koy ve kacam
yerden de drstlkle ve selametle kmam sala. Bana katndan yardm edici bir kuvvet ver. 181[181]
O sralarda mrik ve fakat gvenilir bir adam olan Abdullah b. reyklt' yol klavuzu olarak tuttular. 182[182] te
o Sddk" ile o "Emn", o iki arkada beraberce Sevr dandaki maaraya hareket ederek hicret etmilerdir.
kii olarak sefere kmak snnettendir. Raslllah (sav) buyuruyor:
"Tek bana sefere kan binitli eytandr. ki yolcu iki eytandr. yolc ise bir kervandr/cemaattr. 183[183]
kii sefere kt zaman, ilerinden birini emir tayin etsinler. 184[184] Raslllah (sav) ile sadk dostu Eb
Bekir (R.a.) bu yolculuu iki kii olarak deil, kii olarak yapm olmalar, bize sefere kiinin kmasnn
snnete uygun olduunu gsterir.
Hicreti Sevr maarasna ilk giren Hz. Eb Bekir, (r.a.) maarada keif yaptktan sonra Raslllah ieri girmitir.
Eb Bekir'in kz Esma yolda yemeleri iin azklarn hazrlamt. Onlar Mekke'den ayrlnca mrikler her
tarafa adamlarn yollayarak aramaya baladlar. Kurey kabilesinin mrikleri Eb Cehil bakanlnda
Esma'nn evini aradlar, hakaret edip dayak attlar. Hz. Eb Bekir (r.a.) hicret yolculuuna karken yanna btn
parasn almt. Buna ramen kz Esma onun nerede olduunu, nereye gittiini kfirlere sylememitir.
Mekk bir toplumda tevhidi bir mcadele veriyorsanz heran eviniz keyf, kfr ve cebri kadrolar tarafndan
aranabilir. Buna hazr olmalsnz. Kendi ehl-i beytinizi bu hususta eitmelisiniz, Hz. Eb Bekir (R.a.) bize bunu
retir. Mriklerin btn hakaret ve ikencelerine ramen Eb Bekir (R.a.)'m kz Esma (R.anha), mriklere
sr vermiyor. Mekk toplumlarda m'min erkek olsun, m'mine kadn olsun, ser verir sr vermez!
z sren Mekkeli mrikler Sevr maarasna kadar geldiler. Raslllah bu srada Kur'n'da anlatld biimde
yle diyordu: "zlme, Allah bizimledir. 185[185] Nitekim Allah ona gven vermi, gremedikleri askerleriyle
onu desteklemitir; Allah gldr, hakimdir. Kfirler tm aramalarna ramen onlar bulamadlar. Maarada
gn kaldktan sonra Medine'ye ynelen Raslllah ile Eb Bekir Kba'ya vardlar.
Eb Bekir maarada kaldklar gn yle anlatr: "Raslllah (sav) ile beraber bir maarada bulundum. Bir ara
El- sabe Fi Ma'rifeti Sahabe: 4/447 ; El-Bidaye: 3/30.
bn Him, es-Sire, II, 485.
en-Nis: 4/69.
181[181]
sr: 17/80.
182[182]
slam Tarihi/Mekke Dnemi/M. Asm Kksal, Sh:403-404, st/1981.
183[183]
Snen-i Ebu Davud/Ebu Davud, Cihad: 86, Beyrut/ty.
184[184]
Snen-i Ebu Davud/Ebu Davud, Cihad: 87, Beyrut/ty.
185[185]
et-Tevbe: 104/40.
178[178]
179[179]
180[180]

bam kaldrp baktm. O anda Kurey casuslarnn ayaklarn grdm. Bunun zerine,
Ya Raslllah, bunlardan birka gzn aa ese de baksa muhakkak bizi grr dedim. O,
Sus ya Eb Bekir, iki yolda ki, Allah onlarn ncs olsun, endie edilir mi? buyurdu.
Allah yolunda baa gelen bel ve musibetler karsnda birbirimizi Allah'n yardm ve tevekkl ile teselli
etmemiz, Peygamberimizin mcadele snnetindendir.
Kba'da gn kalan Raslllah ile Hz. Bb Bekir nihayet Medine'ye vardlar. Medine'de Hz. Eb Bekir
humma hastalna tutuldu. Hastalk ilerleyip yataa dtnde Raslllah,
"Allah'm Mekke'yi bize sevgili kldn gibi Medine'yi de bize sevgili kl, hummay bizden uzaklatr diye dua
ettii zaman Hz. Eb Bekir ve hasta olan dier sahabeler iyiletiler.
Hz. Eb Bekir (R.a.), Peygamber (sav)'in duasn alan adamdr. slm toplumu iinde mslmanm
sorumluluklarndan birisi de, "Dua Alan Adam" haline gelebilmektir. Sylemleriyle, eylemleriyle ve icraatlaryla
slm mmetinin bedduasn alan adamn gelecei karanlktr, zorludur. Ama sylem ve eylemleriyle slm
mmetinin duasn alan adamn gelecei ise aydnlktr, nurludur. Eb Bekir (R.a.) misyonuna sadakat
gsterenler, hangi makam ve mevkiide olurlarsa olsunlar, m'minlerin duasn almaya gayret edenlerdir.
Bu arada Hz. ie ile Hz. Muhammed (s..s.)'in dnleri yapld. Mescidi Neb in edildi. Masraflarn bir
ksmm Hz. Eb Bekir karlad. Medine'de kardelik tesis edildiinde Eb Bekir'in kardelii Harise b. Zeyd
oldu. Hz. Eb Bekir Medine'de Mescidi Neb'nin inasna katld. Raslllah slm' yaymak ve dmanlar
hakknda bilgi toplamak iin seriyye denilen keif kollarn Medine dna gnderiyor, bunlara bazan Hz. Eb
Bekir de katlyordu. Raslllah ile birlikte bizzat arpt savalarda Eb Bekir de yer ald. O, Mreysi,
Kurayza, Hayber, Mekke, Huneyn, Taif gazvelerinde de bulundu.
Raslllah'n bizzat idare ettii harplere gazve denir. Eb Bekir, bu sz geen byk savalardan baka,
otuzdan fazla gazveye katlmtr. arpma olmakszn Veddan, Buvat, Bedr-i l, Ueyre gazveleriyle de
dmanlar itaat altna alnmtr. Btn bu gazvelerde Hz. Eb Bekir, Raslllah'n en yaknnda yer alm olup
onun "veziri" gibi idi.
Eb Bekir (R.a.), hem mbelli, hem muallim, hem muhacir ve hem de mcahiddi. Allah yolunda m'min olarak
mbelli ve muallim, muhacir ve mcahid olmak, slm kimlik ve kiiliin gereidir.
Mslman insan hem muhacirdir ve hem de mcahiddir. Hem mbellidir ve hem de muallimdir.
Bedir'de, olu Abdurrahman mrikler safnda yer aldnda Eb Bekir oluyla arpmtr. Sadece o deil,
Bedir'de birok sahb, olu, kardei, babas, days ile arpmt. Bedir sava, mslmanlarn slm'
hereyden stn tuttuklarn, Allah iin en yaknlar olan mrikleri kan ba veya kabile taassubu iinde
kalmadan, baka insanlardan ayrdetmeden ldrdklerini gstermektedir. unu bilelim ki; akide ba, neseb
ban: dan daha kuvvetlidir.
Allah ve Raslne kar hudud yarma kalkanlarla ve bu uurda savaanlarla anlamak, onlarla uzlamak,
m'min insann vasf deildir. Bunlar m'min insann en yaknlar olsalar bile m'min insan tarafndan
reddedilirler. Allah'n hizbine mensup olmak bunu gerektirir. Allah Tela buyuruyor:
"Allah'a ve ahiret gnne inanan bir kavmin, babalan, oullar, kardeleri, yahut akrabalar da olsa Allah'a ve
Resulne dman olanlarla dostluk ettiini gremezsiniz. Onlar o kimselerdir ki Allah kainlerine iman yazm ve
onlar kendinden bir ruh ile desteklemitir. Onlar, altlarndan rmaklar akan cennetlere sokacak, orada ebed
kalacaklardr. Allah onlardan raz olmu, onlar da O'ndan raz olmulardr. te onlar Hizbulah/Allah'n hizbi
dininin yardmclardir. yi bil ki, kurtulua ulaacak olanlar, Hizbullah (Allah'n hizbi) olanlardr. 186[186]
Raslllah'n bir amcas Hamza, slm ordusu safndayken teki amcas Abbas, dman safndayd. Yeeni
Ubeyde kendi yanndayken, teki yeenleri Eb Sfyan ve Nevfel mriklerle beraberdi. Hatt kz Zeyneb'in ei
Eb'l-As da Raslllah'a kar mriklerle birlikte savayordu.
Hicretin 9. ylnda Medine'de byk bir ktlk oldu. Bu arada Bizans mparatoru, am'da Hicaz blgesini istil
etmek zere byk bir ordu hazrlad. Raslllah, bu orduya kar slm ordusunu hazrlarken, ktlk sebebiyle
zorluklarla karlat. Eb Bekir malnn hepsini bu ordunun hazrlanmasnda kulland. Onuncu ylda "Veda
Hacc"nda bulunan Allah'n Rasl, onbirinci ylda hastaland.
Hicr onbirinci ylda hastalanan Raslllah (sav) 13 Rebiylevvel Pazartesi gn (8 Haziran 632) vefat etti.
Onun vefatn duyan mslmanlar byk bir zntye kapldlar ve ilk anda ne yapmalar gerektiine karar
veremediler. Ama o da bir lmlyd. Hz. mer, onun Hz. Musa gibi Rabbi ile bulumaya gittiini, O'nun iin
"ld" diyen olursa ellerini keseceini sylyordu. Eb Bekir, Raslllah'n iyi olduu bir srada ondan izin
alarak kznn yanna gitmiti. Vefat haberini duyar duymaz hemen geldi, Raslllah' alnndan pt ve
"Babam ve anam sana feda olsun ya Raslllah. lmnde de yaamndaki kadar gzelsin. Senin lmnle
peygamberlik son bulmutur. ann ve erefin o kadar byk ki, zerinde alamaktan mnezzehsin. Y
Muhammed, Rabbinin katnda bizi unutma; hatrnda olalm..." dedi. Sonra dar kp mer'i susturdu ve;
"Ey insanlar, Allah birdir, O'ndan baka ilh yoktur, Muhammed O'nun kulu ve elisidir. Allah apak hakikattir.
Muhammed'e kulluk eden varsa, bilsin ki o lmtr. Allah'a kulluk edenlere gelince, phesiz Allah diri, bak
ve ebeddir. Size Allah'n u buyruunu hatrlatrm:
186[186]

Mcdele: 58/22.

"Muhammed sadece bir elidir. Ondan nce de peygamberler gelip gemitir. imdi o lr veya ldrlrse siz
kelerinizin zerinde geriye mi dneceksiniz? Kim kesi zerinde geriye dnerse Allah'a hibir ziyan veremez.
Allah kredenleri mkfatlandracaklar. 187[187] Allah 'in kitab ve Raslullah'n snnetine sarlan doruyu
bulur, o ikisinin arasm ayran saptr. eytan, peygamberimizin lm ile sizi aldatmasn, dininizden
saptrmasn. eytann size ulamasna frsat vermeyiniz. 188[188]
Hz. Eb Bekir (R.a.) bu konumasyla orada bulunanlar teskin ettikten sonra Raslllah'n tehiziyle urarken,
Ensr, Ben Side sak-ifesinde toplanarak Hazrec'in reisi olan Sa'd b Ubde'yi Raslllah'tan sonra halife tayini
iin bir araya gelmilerdir. Eb Bekir, Hz. mer, Eb Ubeyde ve Muhacirlerden bir grup hemen Ben Sade'ye
gittiler. Orada Ensr ile konuulduktan ve hilfet hakknda eitli mzakereler yapldktan sonra Hz. Eb Bekir,
mer ile Eb Ubeyde'nin ortasnda durdu ve her ikisinin ellerinden tutarak ikisinden birine bey'at edilmesini
istedi. O, kendisini halife olarak ne srmedi. Hz. Eb Bekir'in konumasndan sonra Hz. mer atlarak hemen
Eb Bekir'e bey'at etti ve,
"Ey Eb Bekir, mslmanlara sen Raslllah'n emriyle namaz kldrdn. Sen onun halifesisin ve biz sana bey'at
ediyoruz. Raslllah'a hepimizden daha sevgili olan sana bey'at ediyoruz" dedi.
Hz. mer'in bu ani davran ile orada bulunanlarn hepsi Eb Bekir'e bey'at ettiler. Bu zel bey'attan sonra ertesi
gn Mescid-i Neb'de Hz. Eb Bekir btn halka hutbe okudu ve resmen ona bey'at edildi. Raslllah'n defni
sah gn gerekleirken, onun nereye defnedilecei hakknda da bir ihtilf meydana geldiinde Hz. Eb Bekir
yine frasetini ortaya koydu ve "Her peygamber ld yere defnedilir" hadisini ashaba hatrlatarak bu ihtilf
giderdi. Raslllah'n cenaze namaz imamsz olarak gruplar halinde klnd. Btn bunlar olurken, Hz. Ali'nin
Hz. Fatma'nn evinde Haimoullar ve yandalar ile topland ve bey'ata ilk zamanlar katlmad nakledilir.
Hz. Ali rivayetlere gre, el-Bey'at'l-Kbr'ya bey'at edildii haberini alr almaz, elbisesini yarm yamalak
giydii halde evden frlam ve gidip Hz. Eb Bekir'e bey'at etmitir. 189[189]
Sahabeler, Raslllah (sav)'in cenazesini defnetmeden kendilerine bir halife tayin etmeye almlardr.
Sahabelerin bu tavrlarndan anlyoruz ki; hilafet; slm'n dnyada olmasn emrettii er'i bir makamdr. Bu
makamn bir gn dahi olsa ihmal edilmesi ve mslmanlarm halifesiz kalmalar caiz deildir. Yerde Peygamber
(sav)'in cenazesi olsa dahi halife tayininden vazgeilemez.
Ehl-i Hal ve'l Akd Meclisi'nin tavsibiyle hilafet makamna geen halife'ye bey'at etmeyi ertelemekte caiz
deildir. Hz. Ali (R.a.)'n aylarca Hz. Eb Bekir'e bey'at etmedii haberleri geree uygun olmasa gerektir.
nk onun Eb Bekir'in stnln bildii, onun hakknda yapt konumalar ve tarihin ak, dier
rivayetlere aykrdr. Raslllah'n en yakn ashab arasnda hatt Eb Bekir ile mer arasnda zaman zaman
ihtilflar, gr ayrlklar meydana gelmise de ilk iki halife zamannda da grld gibi dima birliktelik
devam ettirilmitir. Anlamazlk gibi grnen hdiselerin birounda huy ve karakter farkll rol oynuyordu.
Mesel Eb Bekir yumuak ve sakin davranrken, Hz mer sertlik yanlsyd. Ama her zaman birlikte hareket
ettiler. Eb Bekir'in ynetiminde, Hz. Ali ve Zbeyr b. Avvam Ridde savalarnda kararlarn iinde, namazlarda
Eb Bekir'in arkasnda yer almlardr.
Hz. Ali (R.a.), Raslllah'n bir vasiyeti olsayd lnceye kadar onu yerine getireceini sylemi 190[190] ancak,
bn Abbas'n Raslllah hastaland zaman ona gidip hilfet iini sormak istemesini geri evirmitir. Yani Hz.
Eb Bekir'in halifeliine kar kimseden bir kar k olmamtr. Zaten tabii, ftr, akli ve maslahata uygun
olan da onun halifeliidir. Hz. Eb Bekir (R.a.), Hlefa-i Raidinin ilkidir. Raid halifelik onunla balamtr. ElHilafetu Raide/Raid Halifelik, insanlar Allah Tela'nn gnderdii eriat ile irad edip idare etme yntemidir.
Kyamete kadar yaayacak olan tm dnya mslmanlarmn idare biimidir. Hz. Eb Bekir (R.a.)'n ilk halife
seilmesinin bir ok nedenleri vardr. Hz. Peygamber lmeden nce yazl bir ahidname brakmam, ancak Hz.
Eb Bekir'in faziletine dair Mescid'de konumu, hasta yatandayken onu srarla artm ve yerine mam tyin
etmitir. Hz. Eb Bekir, kendisine Raslllah'n mirasndan pay almak iin gelen Hz. Ftma'ya, "Raslllah'n
yapt hibir eyi yapmaktan geri durmam" diyerek, Ftma'nn peygamberin kz olmasn dinin stn
tutulmasndan daha nemsiz grm ve Raslllah'n yanndayken ondan ne duymu, ne grmse onu tatbik
etmitir. 191 [191] Sonralar Hz. Ali'nin hilfeti zamannda Ftma'ya ki, Eb Bekir'e gidip miras isterken onu
savunmutu mirastan hibir ey vermemesi de ashabn Raslllah'n snnetine nasl itaat ettiklerinin
delilidir. 192[192]
Hz. Eb Bekir "Raslllah'n Halifesi" seildikten sonra Mescid'de yapt konumada, "Sizin en hayrlnz
deilim, ama banza getim; grevimi hakkiyle yaparsam bana yardm ediniz, yamlrsam doru yolu gsteriniz;
ben Allah ve Rasl'ne itaat ettiim mddete sz de bana itaat ediniz, ben isyan edersem itaatiniz gerekme
demitir. 193[193]
Hz. Eb Bekir (R.a.) hilafeti esnasnda mrtedlerle mcadele gndeme gelmitir. Irak ve Suriye Ftuhat, Hz.
li mrn: 3/144.
bn Him, es-Sire, IV, 335; Taber, Trih, III, 197,198.
189[189]
Taber, Trih, III, 207.
190[190]
Taber, a.g.e., IV, 236.
191[191]
Taberi, III, 220.
192[192]
bn Teymiye, Minhc's-Snne, III, 230.
193[193]
bn Him, es-Sire, IV, 340-341; Taber, Trih, III, 203.
187[187]
188[188]

Eb Bekir Raslllah'n halifesi olduktan sonra, onun vefatyla Arabistan'da Mekke ve Medine dndaki
blgelerde grlen dinden dnme hareketlerine, yalanc peygamberlere, "namaz klarz, ama zekt vermeyiz"
diyenlere kar sava at. Esvedu'l-Ansi, Mseylemet'l-Kezzb, Secah, Tuleyha gibi yalanc peygamberlerle
yaplan savalarla bu zararl unsurlar yok edilmi, isyan bastrlm, zekt yeniden toplanmaya ve Beyt'l-Mal'e
konulup datlmaya balanmtr. Bylece tarihte "Hukuku'l Fukara" iin savaan ilk devlet, slam devleti
oldu. 194 [194]Dolaysyla yeryznde fakirlerin haklarn garanti eden tek devlet, slm devletidir. Dnyada
fakirlik problemini zme kavuturan da slm devleidir. slm devleti; temeli Allah'n hkmne ve hakimiyetine dayanan ve insanlarn zerinde Allah'n hkmlerini icra eden edip adaleti ikame eden yegne hak ve
hukuk devletidir.
Raslllah'n hazrlad, ancak vefat sebebiyle bekleyen sme ordusunu yolundan alkoy mam tr.
Raslllah (sav)'in vefatndan nce, mer b. Hattab (R.a.) dahil btn Medinelileri ve civar kabile
mtislmanlarm savaa gitmek zere toplam, same b. Zeyd (R.a.)'i de onlara komutan tayin etmiti. Fakat
ordunun tm henz Medine hendeinin dna bile kmadan Raslllah (sav) Hakk'n rahmetine kavutu. Onun
vefatn duyunca sme derhal orduyu durdurarak Hz. mer (R.a.)'e:
Halife'ye git ve ordunun Medine'ye geri dnmesi iin ondan izin iste. nk Ashabn ileri gelenleri ve glleri
ordumda bulunuyorlar. Ayrca ben, mriklerin mslmanlarn ailelerine, Raslllah'n ehli beytine ve halife'ye
saldrmalarndan korkuyorum." dedi. Ensar da:
"Eer Eb Bekir bunu kabul etmeyip, mutlaka gitmemizi isterse bizim u isteimizi ona bildir. Bize sme'den
daha yal birini komutan tayin etsin." dediler. same'nin emri zerine Hz. mer doru Hz. Eb Bekir (R.a.)'a
gitti ve same'nin sylediklerini ona bildirdi. Bunun zerine Eb Bekir (R.a.):
"Kpeklerin ve kurtlarn beni burada parampara edeceklerini bile bilsem, Raslllah (sav)'in verdii bir karar
katiyyen bozamam" dedi. 195[195]
Raslllah (sav)'in kararlarna sadakat imandandr. Peygamberin snnetinden vazgemek ile, Peygamberin
kendisinden vazgemek edeerdir. artlar ne kadar zor olur olsun, m'min insana den grev Raslllah
(sav)'in sahih snnetine ittibadr.. nsanlarn ounun savamaya gnlsz olduu, bu durumda kimlerle birlikte
savamay dnd kendisine sorulduunda; Esma ve Aie'yi gstererek: "u iki kzmla birlikte" demiti.
Yannda iki kz olduu halde binlere kar koymay gze alan Ebu Bekir'in tek bir gayesi vard: O da Allah
Rasl'nn mirasnn bozulmadan sonraki kuaklara aktarlmasyd. Bu olaydaki asl mesaj ise btn
olumsuzluklara ramen Hz. Eb Bekir'in dik durmas, dini iin lkesini ve btn varln terk etmeyi gze
alabilmesi ve Rabbine olan sonsuz iman ve tevekkldr.
Hz. Eb Bekir, yufka yreklilii yannda, icab ettiinde son derece sert ve kararl tutumlar da sergilemitir.
Hudeybiye musalahas esnasnda, Hz. Peygamber (sav)'in vefatn mteakip meydana gelen irtidat olaylarn
bastrlmasnda ve Efendimizin vefat srasnda yaanan panik karsnda tutumu bunu gstermektedir. Eb
Hureyre (R.a) diyor ki:
Eer Eb Bekir olmasayd, Peygamber'in vefatndan sonra mmet-i Muhammed helak olurdu.
Hz. Peygamber (sav)'in vefatndan sonra arap kabilelerinden bir oklar irtidat etti. Mslmanlar k gecesinde
yamura tutulup dalan koyunlara dndler. Ortaya kan bu kaos ve anariden mslmanlar kurtaran Hz. Eb
Bekir'in dirayet ve kararll oldu. Sarslan iman zeminini tekrar salamlatrd. Yalanc peygamberleri ortadan
kaldrd. Hz. mer dneminde modern anlamda tekilatlandrlan slm devletinin alt yapsn hazrlad.
ki senelik halifelik dnemi m'minler iin bir rahmet oldu. mmet iin yaad, lm esnasnda bile geride
kalanlar dnd: Eski elbise iine kefenlenmesini emretmi, dirilerin yeni elbiseye daha fazla muhta
olduklarn sylemiti. Binlerce insan senelerce kle gibi alp kendilerine mezar (pramit) yaptranlar ve eski
elbiseyle gmlmeyi yeleyen Hz. Eb Bekir... nsanlk iin hangisi daha yararl? Gnmz dnyasnda hem
mslmanlarm hem de gayri mslimlerin Hz. Eb Bekir'in duru ve tavrndan olaca ok dersler vardr. Sadk
ve Sddk olmak kolay deil. Hereyin bir bedeli var. man, amel, fedakarlk, basiret, ilim, ahlk ve sebat, akibet
iki cihanda necat.
Eb Bekir (R.a.) duruu, Allah yolunda dik bal olmann deil, ba dik olmann ifadesidir. Onun duru duruu,
hem mslmanlar iin hem de gayr-i mslimler iin bir ibretler ve rnekler hazinesidir. nsanlk hala onun
hasretini ekmektedir. Eb Bekir'in slm iin ortaya koyduu fedakarlklarn karln kyamette ancak Allah
Tel verecektir. nk dnyada bu fedakrlklar karlayacak bir bedel yoktur. Efendimiz onun iin
"Ey Eb Bekir! mmetimden cennete ilk girecek kimse olman sana yetmez mi?" buyurmulardr. 196[196] Ayrca
"Bana Eb Bekir'in mal kadar kimsenin mal faydal olmad. Ben mslman olmasn istediim herkesten bir
zorluk grdm. Eb Bekir hari. Zira o, teklifim karsnda hi tereddt etmeden kabul etti. Eer kendime
Allah'tan baka mutlak bir dost edinecek olsaydm, mutlaka Eb Bekir'i edinirdim. 197[197] Ashab kiramn
fazileti, mmet iindeki deeri herkese bilinmektedir. Hz. Eb Bekir'i bu zel konuma getiren sebepleri genel
194[194]
195[195]

196[196]
197[197]

Fkhu'l Evleviyyat/Yususf El- Kardavi, Sh: 24, Beyrut/2001

Kenzu'l Ummal Fi Sneni Akval ve'l Efal: 5/314; Beyhak: 6/ 305; bn-i Asakir: 1/117
Eb Dvud, Hadis no: 4652
Tirmzi, Menakib, Hadis no, 3662

ifadelerle bata belirtmeye altk.

Eb Bekir (R.a.), Bahreyn, Umman, Yemen, Mhre syanlarn bastrmtr. te isyanclarla mcdele edilirken,
dta da iki byk imparatorluun, ran ve Bizans'n ordularyla karlalmtr. Hre, Ecndin ve Enbr,
fetihlerle slm diyarna katlm, Irak fethedilmi, Suriye'nin de nemli kentleri ele geirilmitir. Yermk sava
devam ederken Hz. Eb Bekir vefat etmitir.
Said bn-i Mseyyeb (Rh.a.) rivayet ediyor: Eb, Bekir (R.a.) am tarafna ordu gnderdii zaman Yezid b. Eb
Sfyan, Amr bn'l l ve rahbil bn-i Hasene'yi komutan tayin etti. Ordu harekete getii zaman Eb Bekir de
onlar uurlamak iin ordu kum an d ani aryla beraber Seniyyet'l Veda denilen yere kadar yrd. Oraya
gelince komutanlar:
Ey Raslllah'n halifesi, sen yryorsun biz binekliyiz." dediler. Eb Bekir (R.a.) de cevap olarak:
Brakn da Allah yolunda bu kadar zahmete katlanaym." dedi. Ve onlara u tavsiyede bulundu:
"Allah'tan korkmanz tavsiye ediyorum. O'nun yolunda cihad edin. Allah' inkr edenlerle savan. Zira Allah
dinine yardm edecektir. Harp ganimetlerini muhafaza edin. Hakszlk yapmayn. Korkak olmayn, yeryznde
fesad karmayn. Verilen emirlere kar gelmeyin. Mrik dmanlarla karlatnz zaman onlar eye
davet edin. Eer birini kabul ederlerse onlara dokunmayn ve serbest brakn; slm'a davet edin, eer bunu kabul
ederlerse onlara dokunmayn. Sonra Medine'ye hicret etmelerini syleyin. Eer kabul ederlerse dier
muhacirlerle ayn hak ve vazifelere sahip olduklarn da syleyin. ayet mslman olur ve yerlerinde kalmak
isterlerse Allah'n koymu olduu hkmlere tabi dier Araplar gibi olacaklarn ve dier mslmanlarla beraber
harbe katlmadka, fey' ve ganimetlerden bir hisse alamyacaklarn da haber verin. Eer slm'a girmeyi kabul
etmezlerse onlara cizye vermelerini bildirin. Cizyeyi kabul ederlerse onlara dokunmayn. ayet cizye vermeyi de
kabul etmezlerse Allah'a snarak onlarla savan. Hurma aalarn kesmeyin ve yakmayn. Hayvanlar ve
meyve aalarn kesmeyin. ocuklara, ihtiyarlara ve kadnlara dokunmayn. Manastrlarda inzivaya ekilmi bir
takm insanlar bulacaksnz onlar kendi hallerine brakn. Dier bazlarnn da bir takm kt niyetlerle
balarnn ortasnda tra edilmi bir boluk olduunu greceksiniz. Bylelerin de boyunlarn vurun. 198[198]
Dikkat edilirse, slm harb hukuku insandir. slm ordusu fethettii yerlerde kimseye zulmetmemi, adaletiyle
dmanlarn takdirini kazanm, mslman olmayp da cizye vererek slm'n himayesine giren kavimler huzur
ve emniyet iinde yaamlardr.
Hz. Eb Bekir (R.a.)'in hilafeti dneminde mrtedier taifesi ortaya kt. Mrtedlerin zuhuru esnasnda Hz. Eb
Bekir (R.a.) derhal Muhacirleri ve Ensarlar toplayarak istiare etti. stiarede fikrini yle beyan etti:
Araplar dinlerinden dnerek koyun ve develerinin zektn vermemiler, ranllar da, sizin kendisinden ok
byk yardm grdnz adamn ldn iddia etmiler ve sizinle savamak zere Nihavendd'de toplanmlar
ve ehri tehdit etmilerdir. Bu durumda ne yapmann lazm geldiini syleyiniz. Ben de sizden biriyim ve bu
tehlikeler karsnda yk en ar olannzn. dedi. Muhacirler ve Ensar balarn nlerine eerek uzun bir
mddet dndler. Sonra Hz. mer b. Hattab (R.a.) sz alarak:
Ey Raslllah'n halifesi! Ben, senin araplarm zekt vermelerini istememen, sadece namaz klmalarn kfi
grmen kanaatindeyim. Zira onlar cahiliyyet adetleri zereler. slm henz tam manasyla onlar tarafndan
benimsenmedi. Ya Allah onlar tekrar hayra dndrr veyahutta mslmanlar kuvvetlendirir. O zaman bizim
de onlarla savaacak gcmz olur. u andaki Ensar ve Muhacirlerin, btn Araplar ve ranllar yenecek
gleri yoktur." dedi.
Hz. mer (R.a.)' dinledikten sonra Hz. Eb Bekir (R.a.), Hz. Osman (R.a.)'a dnd. O da ayn eyleri syledi.
Hz. Ali (R.a.) de buna benzer eyler syledi. Muhacirler onlarn grlerine katldlar. Daha sonra Hz. Eb Bekir
(R.a.), Ensar'n fikrini sordu. Onlar da bu grte olduklarn belirttiler. Eb Bekir (R.a.) bu durumu grnce
minbere kt. Allah'a hamd ve senadan sonra:
Allah Tela, Hz. Muhammed (sav)' hakkn yok denecek kadar az, slm'n mdafaasz ve din dmanlarnn
hedefi olduu, slm balarnn son derece zayflad ve mslmanlarm azald bir zamanda gndermitir.
Mslmanlar Hz. Muhammed (sav)'in etrafna toplayarak onlar kyamete kadar bak, erefli bir mmet
yapmtr. Allah'a yemin ederim ki, Allah'n emrini yerine getireceim. Bize zafer ihsan edip, va'dini
gerekletirinceye kadar O'nun yolunda savaacam. Bizden, savata lenler ehid olur cennete girerler. Sa
kalanlar ise Allah yeryzne hkim klar, yeryz onlarn olur. Bu bir gerektir. Zira Allah byle hkmetmitir.
Asla sznden dnmeyen Allah yle buyuruyor:
Allah iinizden iman edip salih amel ileyenlere unlar vadetti: Daha ncekileri yeryzne hkmran kld
gibi, onlar da hkmran klacak. 199[199]
Allah'a yemin ederim, Raslllah'a veripte bana vermekten kandklar bir yular bile olsa ve beraberlerinde
aalar, talar, btn cinler ve insanlar olduu halde bana kar koysalar, ruhumu Allah'a teslim edinceye kadar,
bu yular almak iin onlarla savaacam. Allah Tela namazla zekt arasnda bir fark gzetmemi, bilkis
onlar birarada emretmitir." eklinde bir hitabede bulundu.
Hz. mer (R.a.) tekbir getirmekten kendini alamayarak:
Allah'n mrtedlerle sava fikrini Eb Bekir (R.a.)'n kalbine yerletirdiini grnce
198[198]
199[199]

Kenzu'l Ummal Fi Sneni Akval ve'l Efal: 2/295-296; Beyhak: 9/ 85.

Nur: 24/55.

Onun hakl olduunu anladm." dedi. 200[200]

slm bir btndr; asla paralanmay ve blnmeyi kabul etmez. Mslman olarak slm'n bir ksmn kabul
edip bir ksmn da reddedenler mrteddirler. slm'n bir hkm ile btn hkmlerini inkr etmek ayndr.
slm'n tek bir hkmn reddeden, dier hkmlerinin hepsini kabul etse dahi mslman saylmaz. Bundan
dolay Hz. Eb Bekir (R.a.) zekt' reddetmekle birlikte mslmanlk iddiasnda bulunanlar mrtedlerden
saymtr. Hz. Eb Bekir (R.a.) bu mrtedlerle anlama da yapmamtr. nk slm fkhnda mrtedlerle
anlama yaplmaz. Mrtedler ya slm'a tekraren geri dnp kurtulacaklardr veya ldrleceklerdir. Mrtedterle
savamak, er'i otoritenin banda bulunan halifenin grevlerindendir. Mrtedlerle anlama yapp onlar himaye
eden bir kimse mslmanlarn halifesi olamaz!
slm'da Mslmanlarn halifesi dahil hi kimse mrtedlere kar tavizkr davranma hakkna sahip deildir.
unu bilelim ki; "slamiyet nazarnda, harb kfirin hakk- hayat var Harite olsa, musalaha etse; dahilde olsa,
cizye verse; slamiyete hayat mahfuzdur. Fakat mrtedin hakk- hayat yoktur. nk; vicdan tefessh eder,
hayat- itimaiyyeye bir zehir hkmne geer. 201[201]
Hz. Eb Bekir (R.a.) bir taraftan mrtedlerle savarken, br taraftan Kur'n- Kerm'in etrafnda meydana
getirilmek istenen ek ve pheleri bertaraf etmitir. Kur'n- Kerm'in toplanmas "Mushaf'n Meydana gelmesi,
Hz. Ebu Bekir (R.a.)'n dneminde olmutur. Hz. Eb Bekir, Ridde harplerinde, vahiy ktiplerinin ve kurr'nn
birounun ehid olmas zerine, Hz. mer'in Kur'n'n toplanmas fikrine nce scak bakmamsa da snra ona
hak vererek, Kur'n yetlerinin toplanmasn salamtr. Raslllah zamannda peyderpey inen vahiy, ktiplerce
ceylan derilerine, beyaz talara, enli hurma dallarna yazld gibi, ashabn ou da Kur'n hafz idi. Ancak,
yazl olan yetler dankt, kurr da azahnca Kur'n'n muhafazas hususunda endie edildi. Eb Bekir, Zeyd b.
Sbit'in bakanlnda bir heyet tekil ederek, herkesin elindeki yetleri getirmesini emretti. Ayrca ahitlerle
yetler dorulanyor, kurr' ile te'kid ediliyordu. Bylece btn yetler topland ve "Mushaf" meydana getirildi.
Bu Mushaf Eb Bekir'den mer'e, ondan da kz Hafsa'ya geti ve Hz. Osman zamannda oaltlarak Dr'lslm'n btn vilyetlerine datld.
Hz. Eb Bekir (R.a.)'n hilfeti iki sene ay gibi ok ksa bir mddet srmesine ramen Hz. Eb Bekir
zamannda slm devleti byk bir gelime gstermitir. Hz. Eb Bekir Hicr 13. ylda Cemziyelhir aynn
banda hicretten sonra Medine'de yakaland hastalnn ortaya kmas zerine yataa dnce yerine
mer'in namaz kldrmasn istedi. Ashbla istiare ederek Hz. mer'i halifelie uygun grdn syledi. Hz.
mer'in sert ve kaba oluu gibi baz itirazlara cevap verdi ve hilfet ahitnamesini Hz. Osman'a yazdrd. Eb
Bekir (r.a.) de, ok sevdii Raslllah gibi altm yanda vefat etti. Vasiyeti gerei Raslllahn yanna omuz
hizasnda olarak defnedildi. Bylece bu iki byk insann, iki byk dostun, kabirlerinde de birliktelikleri devam
etti.
Hz. Eb Bekir (R.a.) kiilik olarak tam bir yneticidir. Tacir olarak geni bir kltre sahip olan Hz. Eb Bekir,
drstl ve takvas ile ashb iinde ilk srada yerahr. Karakteri; yumuak huyluluk, ok dnp az konumak,
tevazu ile belirgindi. Hz. ie'nin rivayetine gre, "gz yal, gnl hznl, sesi zayf" biri idi. Chiliye
dneminde mrikler ona gvenir, diyet ve bor alacak ilerinde onu hakem tanrlard. Raslllah'n en sadk
dostu olan Eb Bekir'in Mirc olaynda sergiledii sonsuz ballk rnei ona "es-Sddk" lkabn
kazandrmtr. O bu olayda "O ne sylyorsa dorudur" demitir.
Cmertlikte ondan stn de yoktur. Btn maln mlkn slm iin harcam, vefat ederken vasiyetinde,
halifelii mddetince ald maalarn, topraklarnn satlarak iade edilmesini istemi ve geride bir deve, bir
kleden baka birey brakmamtr. Drt einden alt ocuu olan Eb Bekir, kz ie'yi Raslllah ile
hicretten sonra evlendirmitir. 202[202]
Hicret srasnda maarada iken ayan bir ylan soktuunda ve aya acdnda o srada dizine yatp uyumu
olan Peygamber'i uyandrmamak iin sesini karmamas, alarken Hz. Peygamber uyanp ne olduunu
sorduunda, "Anam-babam sana feda olsun ya Raslllah" demesi olay Eb Bekir'in Raslllah'a olan
ballnn rneklerinden sadece biridir. Hz. Eb Bekir'in beyaz yzl, zayf, doan burunlu, sakallarn kna ve
ivit otuyla boyayan sakin bir adam olduu rivayet edilir. 203[203] Vicdanlarn sesi bouldu ve sz hrriyeti
tmden inkr edildi. Bu dnemde azn aan ancak hkmdarn ve hkmetin lehine konuabiliyordu. Aksi
durumda ise susmas gerekiyordu.
Vicdanlarn zerindeki bask ylesine ard ki, gerei sylemekten kendisini alamayan olursa, ya hrriyetini
yitirip zindana tklyor, ya da hayatndan oluyordu. mparatorluk rejimi sorumlu ynetim kavramndan tmyle
yoksundu. Onun iin Allah nnde sorumluluk szde kalan bir eydi ve pek az olarak uygulamada kendini
gsterebiliyordu. Halk nnde sorumluluk duygusuna gelince; kimsenin imparatorlardan bir aklamada
bulunmalarn istemek cesareti yoktu...
Hilfet otokratik ynetime dnnce kamu hazinesi ilh veya kamu mal olaca yerde tmyle kiraln zel
mlk haline geldi. Hem meru, hem meru olmayan yollarla para alnd ve meru olsun olmasn rastgele
200[200]

Kenzu'l Ummal ,Fi Sneni'l Ekval ve'l Efal: 3/142.

Mektubat/Said Nursi, Sh: 410, st/1976.
202[202]
Tabakat-i bn Sa'd, VI, 130 vd.; bnu'l-Esir, II, 115 vd.
203[203]
bn'l Esir, el-Kmil fi't-Trih, II, 419-420.
201[201]

harcand. Kimsede en ufak bir hesap sorma cesareti kalmamt. Devletin gelirlerinin tm, sradan bir
postacdan devlet yneticisine kadar herkesin harcayabildii lde bir zevk ve elence arac haline geldi.
Yneticilik yetkisinin kamu maln rastgele harcamak iin bir belge olmad gerei kimsenin umurunda bile
deildi. Kamu hazinesini diledikleri biimde tketebileceklerine ve kimsenin kendilerinden hesap sormaya
cesaret edemeyeceine iyiden iyiye inanmlard.
Yalnzca krallar, prensler, soylular, memurlar ve kumandanlar deil, sarayla uzaktan yakndan ilgisi olan erkek
ve kadn hizmetiler bile hukukun stnde saylyorlard. Halk gerek bedenen, gerekse ahlaken devlet
grevlilerinin merhametine kalmt. Halkn kaderini izen iki zt l vard: Biri gller, dieri ise zayflar
iin. Mahkemede yarglara bask yaplyor, kararlarnda adaletli olmaya alanlar, karlnda ar fiyat
demek zorunda kalyorlard. Allah'tan korkan kadlar ilahi cezaya arplmamak iin ikence ve zindanlar
zulmn ve markln elinde oyuncak olmaya tercih ediyorlard. 204[204]
Emeverle birlikte bunu hzla dier alandaki zlme ve sapmalar izlemitir. Hz. Hseyin'in bey'at ederek bu
zl ve zulm onaylamas .elbette ki dnlebilecek bir ey deildir. Hz. Hseyin'in bu arzu edilmez
gelimeye kaytsz kalmamasnn nedeni ite budur. O, en kt sonulan bile karlamay gze alarak yerlemi
bir ynetime kar ayaklanmakla ykselen er gler dalgasnn nne set ekmeye karar verdi.
Bu yiite kar duruun sonularm herkes bilmiyordu. Hseyin'in kendisini ar bir tehlikeye atp sonularna
da kahramanca katlanarak vurgulamak istedii gerek, slm devletinin temel ilkelerinin vazgeilmez deerde
birer servet olduudur. Bir m'minin bu serveti korumak iin hayatm feda etmesi ve aile yelerinin de
katledilmelerine neden olmas hi bir zaman kt bir pazarlk deildir.
Bylesine nemli zamanlarda hesap peinde koanlar ancak uzlamac ve kolaya kac kimseler olabilir.
Kendini takva ve hakka adam kii hi bir zaman sonulan nemsemez. Mcadelenin sonucu her zaman adaletin
ve hakkn yannda olan gcn elindedir. Zulm, say ve kaynak bakmndan, ar stnlne ramen, neticede
yok olur gider. Byle durumlarda artlan gz nnde bulundurup tedbir hesaplar yapmak, sonucun ok miktarda
kan verilmesine deip demeyecei tartmalarnda bulunmak Hakk'n koruyucularnn zihinlerinde kukular
douran lanetli eytann iidir
Hz. Hseyin, hi bir hesap peinde komadan kendisini Hakk'a adayan gerek ve rnek mslman tipini
simgeler. Bir konumasnda; "Olup bitenleri gryorsunuz. Dnyann rengi deiti; tmyle faziletten yoksun
hale geldi. Yalnzca her iyiliin tortusu kald. Dikkat! Grmyor musunuz? Hak ve doru, yerin altna
gnderildi. Bilerek batl iler peindeler. Kt gidii nleyecek kimse kalmad. Zaman, her m'minin Allah
urunda hakk savunma zamandr. ehid olmak istiyorum. Zalimlerle bir arada yaamak zulmn ta kendisidir."
diyen Hseyin'in eyleminden, ehadetinden alnmas gereken dersi Mevlna Ebu'l Kelm yle dile getirir:
"Hseyin Allah'n iradesini kendi kiisel seimine; Hakk'a ball, hayat ve hayatn lkslerine duyulan sevgiye
tercih etti. Yalnz, Hakk'n a olmakta yarar grerek hayatn ortaya koydu. Bu vakur olaydan karlabilecek
en deerli ders, Cihad ve Hak yolundan sabrl, kararl ve metin olmak gerektiidir."
Yeryznde Mslmanlar asnda iman korunmad ve slm yaanmad zaman matem balar, Mslmanlar
yasl hale gelir. Bir tahlil ve tesbit olarak Mslmanlar tarihinde gerek imann korunmas ve gerekse slm
mmeti ierisinde infak yarmas kyamete kadar devam edecek olan bir yarmadr. Bu yarmada bir m'min
iin Eb Bekir (R.a.)'n misyonunu yakalamak, ehl-i beytine/ailesine Allah'n rzasn ve kitabn, Peygamberinin
sevgisini ve snnetini miras brakmay, maddi serveti miras brakmann nne geirmekle mmkndr. M'min
olarak bizi ayakta tutan ve mslman varlmzn devam etmesini salayan maddi serveti deil, Allah rzas ve
kitab ile Raslllah'n sevgisi ve snnetidir. Allah'n rzas ve kitab ile Peygamberinin sevgisi ve snnetini
kaybedenlerin mslmanlklarm devam ettirmeleri mmkn deildir. Hz. Eb Bekir (R.a.)'n tavrndan bunu
anlyoruz.
slm hizmetlerde btn servetini infak etmek herkese nasib olacak bir durum deildir. Bugn bu, slm
mmetinin Eb Bekri olanlara veya olmak iin gayret edenlere ancak nasip olur.
Hz. Eb Bekir (R.a.) hayatn ve servetini Allah'n rzasna adam adamdr. Allah Tela buyuruyor:
O ki, Allah yolunda malm verir, temizlenir. Onun yannda, baka bir kimse iin karl verilecek hibir nimet
yoktur. O ancak yce Rabbinin rzasn aramak iin verir. Elbette yaknda kendisi de honut olacaktr. 205[205]
Bu ayet-i kerimeler, Hz. Eb Bekir (R.a.)'m banda geen u hadise zerine nazil olmutur. Rivayete gre Hz.
Eb Bekir (R.a.)'in gsz, dkn kle ve cariyeleri hrriyetlerine kavuturmak iin mal sarfettiini gren
babas:
Ey Oul! Gryorum ki zayf olanlar kurtaryorsun. Eer salam ve gen olanlar iin ayn mal sarfedersen
onlar senin iin bir g olur" dedii zaman, Hz. Eb Bekir (R.a.) yle cevap vermitir:
Ey babacm, ben Allah katndaki mkafaat bekliyorum. 206[206]
Grld gibi, Hz. Eb Bekir (R.a.), Allah rzas iin alm ve O'nun rzasn hereyin stnde tutmutur.
M'min nsann hayatnda en byk deer ls, Allah rzasdr. Onu kazanmayan neyi kazanrsa kazansn
botur.
Hz. Hseyin-Bir Uyar /Bir Sembol, st. 1985
Leyl: 92/18-21
206[206]
Tefhimu'l Kur'an/Mevdudi, C:7, Sh: 149, st/1.976
204[204]
205[205]

Hz. Eb Bekir'in nasslara aykr hibir gr bize ulamamtr, nk byle bir reyi yoktur. Eb Bekir nsih
snneti ok iyi biliyor, Raslllah' herkesten daha ok tanyordu. Bu yzden hilfetinde kendisine kar ite
muhalif bir hareket olmam ve fitneler grlmemitir. 207[207]
htilf veya ihtilflarda zmszlk, bid'atler onun devrinde yaanmamtr. "zlme, Allah bizimle
beraberdir" buyuran Raslllah'n haberi sanki lfzda ve mnda Hz. Ebu Bekir'de zahir olmutur.
Kaynaklarda onun, "Ben ancak Raslllah'a tbiyim, birtakm esaslar koyucu deilim" diye kararlarnda ok titiz
davrand zikredilir. 208[208] Bir meseleyi hallederken nce Kur'n'a bakar, bulamazsa Snnet'te aratrr, orda da
bulamazsa ashbla istiare eder ve ictihad ederdi. Ganimetin blm meselesinde Muhcir-Ensr eitlii'nn
ihtilfa yol amasnda mer'in Muhacirlere daha ok pay verilmesini savunmasna ramen ganimeti eit olarak
bltrmtr. O sebeple hilfetinde huzursuzluk kmad.
Raslllah ve kendisi, bir mecliste bir anda verilen talk bir talk saymlar, bu daha sonra birok "maslahat
gerei" diye yaplan deiiklik gibi talk saylmtr. Yani Eb Bekir, Raslllah'n tm uygulamalarn aynen
tatbik etmek istemi; bazen kalpleri slm'a sndrmak istenenlere toprak vermesi gibi maslahat gerei veya
zamann deimesiyle hkmlerin deimesini syleyen ashabna uymutur. Mslmanlar henz otuzsekiz
kiiyken Mekke'de Mescid-i Haram'da slm' tebli eder ve mriklerce dvlen Eb Bekir'e hilfetinde
"Halifet-u Raslillah" denilmi, sonraki halifelere ise "Emri'l-M'minn" denilmitir.
Ml ilerini Eb Ubeyde, kadlk ve kaza ilerini Hz. mer, ktipliini Zeyd b. Sabit ve Hz. Ali, bakumai
danlm sme ve Halid b. Velid yapmtr. Medine Dr'l-slm'n bakenti olmu, Mekke, Taif, San'a,
Hadramevt, Havlan, Zebid, Rima, Cened, Necran, Cure, Bahreyn vilyetlere ayrlmtr. Ynetimi merkez
olup, ganimetlerin bete biri Beyt'l-Mal'de toplanmtr. Hz. Eb Bekir, Mukilln denilen ok az hadis rivye
Ken ashbdan saylr. O, yanlp da yanl birey sylerim yalnzca yz krk iki hadis rivayet etmi veya ondan
bize bu Fikhu's Sahabe adar hadis rivayeti nakledilmitir.
Hz. Eb Bekir (R.a.)'n Ailesi
Hz. Eb Bekir (R.a.) cahiliyye devrinde Abduluzza b. mir b. Ley'in Kuteyle ile evlenmi ve ondan Abdullah
ile Esma adndaki ocuklar olmutur. Yine cahiliyye dneminde Um Rman ile evlenmitir. Onun asl ad;
mir b. Amre kz Da'd olup Kinnehdir. Hz. Eb Bekir'in ondan Abdurrahman ve Aie adnda iki ocuu
olmutur. slm geldikten sonra meys kz Esma ile evlenmitir. Esma, daha nce Talib'in olu Cafer'in hanm
idi. Muhammed adndaki olu ondandr. Yine slm dneminde Ensar'dan Harice b. Zeyd'in kz Habibe ile
evlenmi ve vefatndan sonra ondan Um Glsm adnda, bir kz olmutur. 209[209] Hutbe ve tlerinden bazlar
yledir:
Raslllah vahy ile korunuyordu. Benim ise beni yalnz brakayan bir eytanm vardr.
Hayr ilerinde acele edin, nk arkanzdan acele gelen ecelinizdir.
Cihad terkeden, zillete der. Amelin srr sabrdr.
ikyeti olup aladm nice gnler oldu. Zaman geldi ki, adm gnlere aladm.
Nefesi aldm zaman veremeyecekmi, verdiim zaman alama akm kadar kendime yakn bilirim lm"
Hi kimseye imandan sonra salktan daha stn bir nimet verilmitir.
Kendinize kabir hazrlamayn. Kendinizi kabre hazrlayn."
"Kabre hazrlksz giden, denize kayksz alm gibidir"
Allah iin sylenmeyen bir szde hayr yoktur..."
Herhangi bir yericinin yermesinden korktuu iin hakk sylemekten ekinen kimsede hayr yoktur..."
Allah iin infak edilmeyen malda hayr yoktur."
Cehli hilmini aan kimsede de hayr yoktur. 210[210]
Bu mmetin evveli ne ile slah olmusa, sonunun ileri de ancak onunla slah olunur. 211[211]
Hayatta olanlar yeni elbiseye lden daha ok muhtatr. nk" lnn kefeni irin ve pis akntlar
iindir. 212[212]
Hz. Eb Bekir (R.a.) vefat edecei zaman, kz Hz. Aie (R.anha)'ya unu syledi: "Mslmanlarn ilerini idare
etmek grevi bize verildiinden bu yana onlarn ne bir dinarlarn, ne de bir dirhemlerini yemedik, fakat
yemeklerinin artklarndan ve elbiselerinin en kaba olanlarndan giyindik. Yanmzda mslmanlara ganimet
olarak den mallardan yalnzca u kle, u deve ve u kuma paras vardr. Ben ldkten sonra bunlarn
hepsini mer'e gnderiver. 213[213]
Hz. Eb Bekir (R.a.) helalinden yemeye dikkat ederdi. Bir gn Hz. Eb Bekir (R.a.) klesinin getirdii bir stten
iti ve hemen klesine dnerek:
207[207]

Buhri, Fedil'l-Ashbi'n-Neb, 3.
Taber, IV, 1845; bn Sa'd, III, 183
209[209]
El-Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:2, Sh:385, st/1991
210[210]
Hlyet'l Evliya ve Tabakat'l Asfiya/Ebu Nuaym El-Isfehani:l/37, Kahire/1375
211[211]
Kavl Fi'l Mer'eti/eyhulislam Mustafa Sabri, Sh:79, Beyrut/1993
212[212]
El-Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:2, Sh:384, st/1991
213[213]
El-Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:2, Sh:384-387, st/1991
208[208]

"Bunu nereden aldn?" diye sordu. Kle:

"Kehanette bulundum, yani gaybden baz haberler verdim de cret olarak bu st aldm." dedi. Bunun zerine
Hz. Eb Bekir (R.a.), itii st midesinden karmak iin boazna parmak sald ve boulacak ekilde istifra
ederek, karmaa alt, sonra da:
"Allah'm, midemde kalp damarlarma karan ksmndan sana snrm" dedi. 214[214]
Dikkat edilirse, Hz. Eb Bekir (R.a.)'in hassasiyetlerinden birisi de helal lokma hassasiyetidir. Sahabenin kavgas
helal lokma kavgas idi. Helal lokma hususunda hassasiyet sahibi olmayanlar, Ashb-i Kirm'n yolunda
saylmazlar.
Hz. Eb Bekir (R.a.) hastalandnda evresindekiler, ona:
"Tabip Fkhu's Sahabe armayalm m?" diye sorunca, o u cevab verdi:
"Tabip yanma geldi, bana: "Ben istediimi yapacam" dedi." evresindekiler onun maksadn anladlar ve
seslerini karmadlar. Daha sonra da Hz. Eb Bekir (R.a.) son sz olarak
"Allah'm! Mslman olarak canm al ve beni salihler arasna kat" deyip vefat etti. Eb Bekir (R.a.) cenazesi
geceleyin defnedildi. Raslllah (sav)'in mescidinde mer b. Hattab (R.a.) onun cenaze namazn kldrd ve drt
defa tekbir ald. Raslllah (sav)'in zerinde tand tahta konuldu. Kabrine olu Abdurrahman, mer, Osman
ve Talha Hazretleri indiler. Ba Peygamber (sav)'in omuzlar hizasna kondu. Kabrini Raslllah (sav) kabri gibi
dzgn yaptlar. 215[215] Dnyada en byk mutluluk; mslmanca yaayp ve mslmanca lmektir. Hz. Eb
Bekir (R.a.)'n sk sk tekrarlad dualarndan birsi de u idi:
"Allah'm! Benim en hayrl gnm, sana kavutuum gn olsun!
HZ. MER B. HATTAB (R.ANH)
Baba Ad: Hattab b. Nfeyl b. Abdul Uzza
Anne Ad: Hanteme binti Haim, b. Muire, b. Abdullah, b. mer, b. Mahzun'dur. Hanteme Eb Cehil'in amcas
Haim'in kzdr. Hz. mer'in daylar saylrd.
Doum Tarihi Va Yeri: Takriben 588, 589, 583, Miladi diyenler varsa da doru olan hesaplara gre: 584 M.
olsa gerek. Mekke'de Fl Vakasndan (M. 571) 13 sene sonra domutur.
lm Tarihi ve Yeri: Hicr 23. yl, Milad 645'de 63 yanda ehit olmutur. Medine'de Kabri Raslllah
(sav)'in bulunduu yerdedir.
Fiziki Yaps: Esmer tenli, Sedus kabilesi adamlar gibi iri gvdeli, uzun boylu, kaba seyrek sakall, hzl yrr,
gzlerinin akn da krmzlk vard. nsanlar arasnda yaya yrrken binitli gibi yksek grnyodu. Kzltrak
ok sal bann tepesi almt.
Ei:
1. Amcas kz Atike binti Zeyd(Said b. Zeyd'ib bacs),
2. mm Glsm binti Amr bin Cerve el Huzai,
3. Cemile binti Sabit (Asm bin Sabit'inbacs),
4. Zeyneb binti Maz'un(Osman b.Maz'un'un bacs),
5. Halid b. Ved'in bacs Ftma binti Veiid (Haris bin Hiam'in dul eidir)
Oullar:
1. Abdullah bin mer,
2. Ubeydullah,
3. Abdurrahman,
4. Asm,
5. Zeyd,
6. Kk Abdurrahman.
Kzlar :
1. Hafza,
2. Cmeyle,
3. Rukeyye.
Gazveleri: Bedir, Uhud, Hendek, Hudeybiye, Hayber, Mekke'nin Fethi, Huneyn, Taif, Tebk Seferleri.
Hicreti: Mekke'den Medine'ye hicret eden muhacirdir.
Sahabeden Kiminle Kardeti: Utban bin Mlik..
Kabilesi: mer b. Hattab, b. Nfeyl, b. Abduluzza, b. Ribah, b. Karz, b. Zirah, b. Rezah, b. Adiy, b. Ka'b, b.
Ley, b. Galip, b. Fihr, b. Mlik, b. Nadr, b. Kinane'dir.
Lakab/Knyesi: Faruk, Eb Abdullah, Eb Hafs.
Kiminle Akrabal: Raslllah (sav)'n kaynbabas, Asm bin Sabit'in enitesi, Said b. Zeyd ile enite ve kayn
Hz. Ali'nin damaddr.
Hz. mer (R.a.), Raslllah (sav)'i ldrmeye giderken onda dirilen adamdr. Hz. mer (R.a.), Mslmanlarn
214[214]
215[215]

hyau Ulmi'd Din/mam Gazali/TenAhmed Serdaroglu, C:2, Sh:238-239, st/1973.

El-Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:2, Sh:384-387, st/1991.

ikinci Raid Halifesidir. slm' yeryzne yerletirip, hakim klmak iin Rslllah (sav)'in verdii tevhidi
mcadelede ona en yakn olan sahbilerden biri de, Hz. mer (r.a.)'dr. Hz. mer (r.a), Fil olayndan on sene
sonra Mekke'de domutur. Kendisinden nakledilen bir rivayete gre o, Byk Ficar savandan drt yl sonra
dnyaya gelmitir. 216[216] Babas, Hattab b, Nfeyl olup, nesebi Ka'b'da Raslllah (sav) ile birlemektedir.
Kurey'in Adiy boyuna mensup olup, annesi, Ebu Cehil'in kardei veya amcasnn kz olan Hanteme'dir. 217[217]
Kaynaklar Hz. mer (R.a)'in mslman olmadan nceki hayat hakknda fazlaca bir ey sylemezler. Ancak
kklnde, babasna ait srlere obanlk ettii, sonra da ticarete balad bilinmektedir. O, Suriye
taraflarna giden ticaret kervanlarna itirak etmekteydi. 218[218]
Cahiliyye dneminde Mekke eraf arasnda yer almakta olup, Mekke ehir devletinin sifare (elilik) grevi onun
elindeydi. Bir sava kmas durumunda kar tarafa eli olarak mer gnderilir ve dnnde onun verdii bilgi
ve grlere gre hareket edilirdi. Ayrca kabileler arasnda kan anlamazlklarn zmnde etkin rol alr ve
verdii kararlar balayclk vasf tard. 219[219] Hz. mer (R.a) miza olarak mavere adamdr. Baz insanlar
ftraten birtakm meru grevlere meyillidirler. te Hz. mer (R.a.) de fitraten kendisiyle istiare edilme
kabiliyetine sahip olan bir kimsedir.
Hz. mer (R.a.), sert bir mizaca sahip olup, slama kar ar tepki gsterenlerin arasnda yer almaktayd.
Sonunda o, dedelerinin dinini inkr eden ve tapndklar putlara hakaret ederek insanlar onlardan yz evirmee
aran Muhammed (sav)'i ldrmeye karar vermiti. Klcn kuanarak, Peygamberi ldrmek iin harekete
gemi, ancak olayn geliim ekli onun mslmanlarm arasna katlmas sonucunu dourmutu. Tarihilerin
ittifakla naklettikleri rivayete gre, mer (R.a)'in mslman oluu yle gereklemiti: Hz. mer (R.a.),
Raslllah (sav)'i ldrmek iin onun bulunduu yere doru giderken, yolda Nuaym b. Abdullah ile karlat.
Nuaym ona, byle fkeli nereye gittiini sorduunda o, Muhammed (sav)'i ldrmeye gittiini sylemiti.
Nuaym, mer'in ne yapmak istediini renince ona, kzkardei Fatma ile enitesi Said b. Zeyd'in yeni dine
girmi olduunu syledi ve nce kendi ailesi ile uramas gerektiini bildirdi. Bunu renen Hz. mer (R.a),
fkeyle enitesinin evine yneldi. Kapya geldiinde ierde Kur'an okunmaktayd. Kapy alnca, ierdekier
okumay kesip, Kur'an sayfalarm sakladlar. eri giren Hz. mer (R.a), enitesini dvmeye balam, araya
giren kzkardeinin ald darbeden dolay burnu kanamt. Kzkardei ona, ne yaparsa yapsn dinlerinden
dnmeyeceklerini syledi:
"Biz mslman olduk. Allah'a ve Raslne iman ettik. stediini yapabilirsin. Ama biz asla dinimizden
dnmeyiz." Kays anlatyor: Said b. Zeyd'in Kfe mescidinde yle dediini iittim: "mer'in mslman
olduumuz iin kzkardeini ve beni iple baladn hatrlarm. mer daha o zaman mslman olmamt. 220[220]
Hz. mer (R.a.) kzkardei Fatma'nn ve enitesi Said b. Zeyd'in bu kararlln bildirmeleri zerine, onlara
kar merhamet duygulan kabarmaya balam ve okuduklar eyleri grmek istediini sylemiti:
"Muhammed'in ne getirdiini grmem iin az nce okuduunuzu iittiim u sahifeyi bana veriniz." Bunun
zerine kzkardei Fatma ona yle syledi:
"Bizler, bu sahifeye zarar vermenden korkuyoruz." Bunun zerine Hz. mer (R.a.) ona bu sahifeyi aynen geri
vereceine dair yemin etti. Kzkardei Fatma onun slm'a gireceini mid etti ve ona:
"Sen irk zeresin ve pissin. Oysa byle bir sahifeye ancak temiz olan kimseler el srebilir." diye syledi. Bunun
zerine Hz. mer (R.a.) kalkp gusletti. Fatma da ona sahifeyi teslim etti. Hz. mer (R.a.) sahifeyi okudu.
Sahifede Th Sresi'nin ba taraf vard. Bunun bir ksmn okuyunca kendi kendisine:
"Bu sz ne kadar gzel ve ne kadar ereflidir" diye sylendi. Habbab onun bu szlerini iitince sakland yerden
karak unlar syledi:
"Ey mer, ben Allah Tela'nn Raslllah (sav)'in duasn senin hakknda kabul ettiini mit ediyorum. 221[221]
Dikkat edilirse, Asr- Saadette mslmanlardan birka kii bir araya gelip Kur'an dersi yapyorlar, Kur'an
ayetlerinin tefsiri zerinde alyorlar. Bu nedenle diyoruz ki; Mslmanlardan birka kiinin kendi aralarnda
bir araya gelip Kur'an dersi yapmalar, Kur'an tefsiri zerinde almalar, bir sahabe snnetidir. Mslmanlar
bu iten menetmeye alanlar, Raslllah (sav)'e ve ashabna dman olanlardr! Habbab (R.a.)'in Raslllah
(sav)'in duasn hatrlatmas zerine Hz. mer (r.a), hemen orada imn etti ve Raslllah (sav)'in nerede
olduunu sordu. O sralarda mslmanlar, Safa tepesinin yannda bulunan Erkam (R.a)'n evinde gizlice toplanp
ibadet ediyorlard. Hz. mer (R.a.), Habbab (R.a.) birlikte Daru'l Erkam'a gitti. Habbab (R.a.)'n rehberliinde
Raslllah (sav)'m Daru'l-Erkam'da olduunu renen Hz. mer (R.a), doruca oraya gitti. Kapy aldnda
gelenin mer olduunu renen sahabeler endielenmeye baladlar. Zira mer silahlarn kuanm olduu
halde kapnn nnde duruyordu. Hz. Hamza (R.a.):
"Bu mer'dir, yi bir niyetle geldiyse mesele yok. Eer kt bir dncesi varsa, onu ldrmek bizim iin
kolaydr" diyerek kapy atrd. Raslllah (sav), Hz. mer (R.a)'in iki yakasn tutarak;
bnl-Esr, sdl-gbe, Kahire 1970, IV,146.
bk. a.g.e., 145.
218[218]
H. brahim Hasan, Tarihul-slm, Msr 1979,1, 210.
219[219]
Suyt, Tarihul-Hulefa, Beyrut 1986, 123; sdl-gbe, IV, 146.
220[220]
Buhari, 1/545-546.
221[221]
El- Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:2, Sh:87, st/1991.
216[216]
217[217]

"Mslman ol ya bn-i Hattab! Allahm ona hidayet ver!" dediinde, Hz. mer (r.a), hemen Kelime-i ehadet
getirerek imn ettiini aklad. 222 [222] Rivayetlere gre mer (r.a)'in mslman oluu, Raslllah (sav)'n
yapm olduu; "Allahm! slm mer b. el-Hattab veya Amr b. Hiam (Eb Cehil) ile kuvvetlendir" eklinde
bir duann sonucu olarak gereklemiti. 223[223]
mer (R.a), risaletin altnc ylnda mslman olmutur. O, iman edenlerin arama katld zaman
mslmanlarm says hakknda ihtilaf edilmitir. Kimisine gre krk, kimisine gre elli, kimisine gre yetmi
seksen kii kadard. 224[224]
Hz. mer (R.a.), Raslllah (sav)'in duasdr. Onun slm'a girii bize unu retir: Mslman slm' yle diri
ve canl yaamaldr ki, kendisini ldrmeye gelenler onda d ir ilmelidir ler. Hz. mer (R.a), kz kardei Fatma
(R.anha) ile enitesi Said'in duru durular ile inanlar hususundaki diri direnilerinde hidayeti bulmutur. unu
bilelim ki; m'min insanlarn tevhid merkezli duru durular ile diri direnilerinde Peygamber'in yitik ocuklar
hidayet evinin adresini bulurlar!
Amir b. Rabia'nn ei Ebu Hasme'nin kz Um Abdullah dedi ki: Habeistan'a gitmek iin hazrlanyorduk. mir
de baz ihtiyalar iin darya kmt. Bu srada mer kageldi. Yanma gelip durdu. O zamana kadar ondan
ok byk bel ve musibetler grmtk. yle sordu:
"Ey Um Abdullah gidecek misiniz?" Ben de ona:
"Evet, Allah'a yemin ederim, Allah'n arzndan kp gideceiz. Siz bizlere ok eziyetlerde bulundunuz, bizi
kahrettiniz. Olur ki Allah bize bir kurtulu nasip eder" deyince yle dedi:
"Allah sizinle beraber olsun." Bu sz sylerken mer'in olduka yumuam ve zlm olduunu grdm.
Um Abdullah anlatmasna yle devam etti: mir geri dnnce ona yle syledim:
"mer'in ne kadar inceldiini ve bizim iin ne kadar zldn bir grseydin." mir bana:
"Mslman olmasn m umdun?" deyince Ben:
"Evet" dedim. Bu sefer mir bana yle syledi:
"Hattabn eei mslman olmadka mer mslman olacak deildir." nk mir, mer'in kabalndan ve
mslmanlara katlndan ok eyler grmt. Allah Tela kendisine hidayeti nasip etti, mslmanlara kar
yumuak, kfirlere kar ise sert hale geldi. 225[225]
Ahb- Kiram'n hayat, slm mmeti iin hem rnek ve hem de ibrettir. nsanlarn hidayete gelmeleri
hususunda mitsizlie kaplmayacaksn. Grld gibi, Hz. mer (R.a.)'in imana gelmesinden mitler
tamamen kesilmitir. Ama hidayeti veren Allah Tela'dr. Dolaysyla slm davetisinin muhatablan ne kadar
sert olurlarsa olsunlar, ne kadar inad ederlerse ettsinler, daveti Allah'n hidayetinden mit kesmeden davet
faaliyetini srdrmelidir. Kfr cephesinden nice mer'ler kacak, yeter ki bizler davet faaliyetimizi kesintiye
uratmadan devam ettirelim ve hidayete erdirme iini de Allah Tela'ya havale edelim. Davet bizden, hidayet
Allah'tandr.
Hz. mer (R.a.)'n mslman olmas, mslmanlarn ehl-i irk'e kar direnilerini artrmtr. Mekkeli
mriklerin, gsterdii zorbaca tepkiden dolay mslmanlar, Beytullah'a gidip namaz klamyor ve ancak
gizlice bir araya gelebiliyorlard. mer (R.a) mslman olunca doruca Beytullah'n yanna gitti ve mslman
olduunu haykrd. Orada bulunanlar iddetli tepki gsterdi. Ancak o, mriklere kar savam srdrerek
onlarn, mslmanlara gsterdii muhalefeti krd ve bir avu mslmanla birlikte herkesin gz nnde
Beytullah'ta namaza durdu. Onun bu ekilde saflarna katlmas mslmanlara byk bir moral destei
salamt. Abdullah bn Mes'ud'un mer'in mslman oluu bir fetihti. sz bunu aka ortaya koymaktadr.
Taber'nin bn Abbas'tan tahric ettii bir hadise gre, mslmanln ilk iln eden kimse Hz. mer (R.a)
olmutur. 226[226] mer (R.a) benliini kuatan imann verdii heyecanla, kfre kar ak ve net bir ekilde, hi
bir tehdide aldr etmeden mcadele ediyordu. Mrikler, ecaat ve kararlln eskiden beri bildikleri iin ona
satamaya cesaret edemiyorlard.
Hz. mer (R.a.) diyor ki: "Raslllah (sav)'in ve Ashabnn, mriklerden gizlendikleri sralarda, ben mslman
olunca;
"Ya Raslllah! Biz l olsak da, diri olsak da, Hak ve gerek din zerinde deilmiyiz?" dedim. Raslllah
(sav):
"Evet! Varlm, Kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, siz ister l, ister diri olun, Hak din zerindesiniz"
dedi. Ben de:
"O halde, ne diye gizleniyoruz? Seni Hak din ile gnderen Allah'a andolsun ki, hi ekinmeden, korkmadan,
oturup, slamiyeti aklamadm bir kfr meclisi kalmayacaktr. Seni Hak din ile gnderen Allah'a andolsun ki,
huru edeceiz/k yapacaz, slamiyeti aa vuracaz!" dedim. Sonra iki saf halinde Erkam'n evinden
ktk. Saflardan birisinin banda Hamza vard, birisinde ben vardm. Sert admlarla yerin topraklarm un gibi
bn Sa'd, Tabakatu'l Kbra, II, 268-269; sdl-gbe, IV, 148-149; Suyt, Tarihu'l-Hulefa, Beyrut 1986, 124 vd.
bnul-Hacer el-Askaln, el-isbe fi Temyizi's-Sahabe, Badat t.y., II, 518; bn Sa'd, ayn yer; Suyt, a.g.e., 125.
224[224]
bnul-Hacer el-Askaln, el-isbe fi Temyzi1 s-Sahabe, Badat t.y., II, 518; bn Sa'd, ayn yer; Suyt, a.g.e., 125; bn-i shak; islam
Tarihi/Mekke Dnemi/M. Asm Kksal.
225[225]
El- Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:2, Sh:85-86, st/1991.
226[226]
Suyt, a.g.e., 129.
222[222]
223[223]

tozuta tozuta Mescid-i Haram' girdik. Kurey mrikleri, akn ve rkek baklarla bir bana bakyor, bir
Hamza'ya bakyorlard. Onlar, o gne kadar, bir benzerine daha uramadklar bir musibete uradlar. Mrikler:
"Ey mer! Arkandaki ne?" dediler.
La ilahe ilallah! Eer, sizin her hangi biriniz kmldarsa, onu klcmla yere sererim!" dedim. Raslllah (sav)
Beytullah' tavaf etti. le vakti, aktan Namaz kldktan sonra yanndakilerle birlikte Daru'l Erkam'a dnd. O
zaman, Raslllah (sav)
"Hak olanla, batl olann arasn ayrd" diye bana Faruk adn takt. 227[227]
Hz. mer (R.a.)'in mslman olmasyla birlikte gerekletirilen bu yry, Mekke irk devletinde Mriki
devlete ve mriki kadrolara kar Daru'l Erkam'da tekilatlanan "Cemaat'l Mslimin"in gerekletirdii ilk
direni yrydr. Mekk toplumlarda mriki otoritelere ve kadrolara kar direni yryleri tertiplenebilir
ve hem de zaman zaman tertiplenmelidir. slm'da bunu ilk olarak gerekletirenler, Raslllah (sav) ve
ashabdr. Dolaysyla Mekk toplumlarda yani slm'n sosyal ve siyasal otorite haline gelmedii toplumlarda
gcn tevhid akidesinden alan direni yrylerini hafife almak, Peygamber (sav)'e ve sahabelerine kar
saygszlkta bulunmaktr.
Hz, mer (R.a.) Mslman olduktan sonra srekli Raslllah (sav)'in yannda bulunmu, onu korumak iin
elinden gelen gayreti gstermitir.
O, iman ettikten sonra mriklere kar ok sert davranm ve dinini her ortamda, kimseden ekinmeden herkese
meydan okuyarak savunmutur.
slm tebliinin yeni bir vehe kazanmas iin Medine'ye hicret emrolunduu zaman msimanlar Mekke'den
gizlice Medine'ye hicret etmeye baladklarnda, Hz.mer, gizlenme ihtiyac duymamt. mer (R.a),
beraberinde yirmi arkada olduu halde Medine'ye doru yola kmt. Hz. Ali (R.a) onun hicretini u ekilde
anlatmaktadr:
"mer'den baka gizlenmeden hicret eden hi bir kimseyi bilmiyorum. O, hicrete hazrlandnda klcn
kuand, yayn omuzuna takt, eline oklarn ald ve K'be'ye gitti. Kurey'in ileri gelenleri K'be'nin avlusunda
oturmakta idiler. O, K'be'yi yedi defa tavaf ettikten sonra, Makm- brahim'de iki rek'at namaz kld. Halka
halka oturan mrikleri tek tek dolat ve onlara; "Kim anasn evladsz, ocuklarn yetim, karsn dul brakmak
istiyorsa u vadinin arkasnda bana gelip kavusun, beni takip etsin" dedi. Onlardan hi biri onu engellemeye
cesaret edemedi. 228[228] Bunun iindir ki bn Mes'ud; "Hz. mer (R.a.)'n hicreti, bir zaferdi 229[229] demektedir.
Mslman mukaddeslerini savunmak ve kimliini net bir ekilde ibraz etmek iin meydanlara inen insandr.
Mnkir ve mriklere meydan okumak; ahmaklk deil, mslman kimlii savunmaktr. Kendi mslman
kimliklerini ibraz etmeyip savunmayanlarda hayr yoktur. nk slm; psrklarn deil, kahramanlarn yoludur.
Hz.mer (R.a), Medine dnemi boyunca islmm yceliini etkileyen btn olaylara aktif olarak itirak etmitir.
Raslllah (sav)'n nemli kararlar alaca zaman grlerine bavurduu kimselerin banda mer (R.a) gelir.
Onun ileri srd grler o kadar isabetliydi ki; baz ayetler onun daha nce iaret ettiine uygun olarak nazil
oluyordu. Raslllah (sav) onun bu durumunu u szyle ifade etmekteydi:
"Allah, hakk mer'in dili ve kalbi zere kld. 230[230]
bn-i Mesud (R.a.) der ki: "Arap kabilelerinin ilmi, terazinin bir gzne, mer'in ilmi de, teki gzne konulsa,
mer'in ilmi, ar basard." 231[231] Rivayete gre: Fakihler, Hz. mer (R.a.)'in yannda ocuklar gibi kalrlar, o,
onlara fkh ve ilmi ile stn gelirdi. 232[232] Hz. mer (R.a.) hem bar ve hem de sava insandr. Hz. mer
(R.a), Bedir, Uhud, Hendek, Hayber vb. gazvelerin hepsine ve ok sayda seriyyeye katlm, bunlarn banda
komutan olarak grev yapmtr. Bunlardan biri Hicretin yedinci ylnda Havazinliler'e kar gnderilen
seriyyedir.
Hz.mer (R.a), btn meselelere kar net ve tavizsiz tavr koymakla tannr. Onun kfre kar dmanl;
mriklerin, slama kar olan saldrlarn hazmedememe konusundaki hassasiyeti; baz kararlara iddetle, kar
kmasna sebep olmutur. Hudeybiye'de yaplan anlamann mrikler lehine grnen maddelerine kar k
bunlardan biridir. Ancak o, Rasln, Allah Tel'nn gsterdii dorultuda hareket etmekten baka bir ey
yapmad uyars karsnda, hemen kendini toparlam ve olayn i gereini kavramt.
Hudeybiye gnnde Hz. mer b. Hattab (R.a.), Raslllah (sav)'e gelerek:
"Ey Allah'n Rasl! Biz hak zere deil miyiz? Onlar da batl zere deil midirler? Raslllah (sav):
"Evet, yledir" diye buyurdu. Hz. mer (R.a.)
"Bizden lenler cennette, onlardan lenler cehennemde deil midir?" diye sordu. Raslllah (sav):
"Evet" diye buyurdu. Bu sefer yle sordu:
"Peki, Allah bizimle onlar arasnda hkmn vermeden niin dinimiz hususunda aalk olan artlar kabul
ediyor ve bylelikle geri dnyoruz?" Raslllah (sav) buyurdu:
slam Tarihi/Mekke Dnemi/M. Asm Kksal, Sh:284-285, st/1983.
Suyt, a.g.e., 130; bn-i Sa'd, Tabakat: Cl, Sh: 225-226.
229[229]
bn Sa'd, ayn yer; sdl-gbe, IV, 153.
230[230]
sdl-gbe, IV, 151.
231[231]
Tabakal'l Kbra/bn-i Sa'd, C:2, Sh: 336; stib/bn-i Abdi Berr, C:3, Sh: 1149-1150.
232[232]
Tabakat'l Kbra/bn-'i Sa'd, C:2, Sh: 336.
227[227]
228[228]

"Ey Hattab'n olu! Ben Allah'n Raslym. Allah ebediyyen beni sahibsiz brakmaz." (Sehl b. Hunef devamla)
dedi ki: Bunun zerine Hz. mer (R.a.) fkesinden duramayp Eb Bekir (R.a.)'e varp sordu:
"Allah bizimle onlar arasnda henz hkm vermemiken ne diye dinimiz hususunda bizi kltecek artlar
kabul ediyor ve ylelikle geri dnyoruz?" Hz. Eb Bekir (R.a.) de:
"Ey Hattab'n olu, o Allah'n Rasldr. Allah onu asla sahipsiz brakmayacaktr." Bunun zerine Raslllah
(sav)'e Fetih Suresi indi. 233[233]
Hz. mer (R.a.), bu tela, haa Raslllah (sav)'e itiraz etmekten deildir. Bu tamanen Hz. mer (R.a.)'in
ahsnda tebarz eden iman fkesindendir. Hz. mer (R.a.) m'minlere kar merhametli, kfirlere kar ise sert
ve etin idi.
Raslllah (sav)'n vefatnn hemen peinden ortaya kan karkln Hz. Eb Bekir'in halife seilmesiyle yok
edilmesinde Hz. mer (R.a.) byk rol oynamtr. Hz. Eb Bekir'in ksa halifelik dneminde en byk
yardmcs Hz. mer (R.a) olmutur.
Mslmanlarn vazifelerinden birsi de, kendilerini Allah'n eriatiyle idare eden idarecilerine yardm etmektir.
Allah yolunda Allah'n emirlerini uygulayan idarecilere yardmc olmak, sahabenin snnetindendir.
Hz. Eb Bekir (r.a) vefat edeceini anladnda, Hz. mer'i kendisine halef tayin etmeyi dnm ve bu
dncesini aklayarak baz sahabelerle istiarelerde bulunmutu. Herkes mer (R.a)'in fazilet ve stnln
kabul etmekle beraber, onu bu i iin biraz sert mizal buluyorlard. Hatta Talha (R.a) ve dier baz sahabeler
ona;
"Rabbin seni mer'i halife tayin ettiinden dolay sorgularsa ona ne cevap vereceksin? Bilirsin ki mer olduka
sert bir kimsedir" demilerdi. Hz. Eb Bekir onlara;
"Derim ki: Allahm! Kullarnn en iyisini onlara halife yaptm" karln vermiti. Sonra da Hz. Osman'
ararak bir kda Hz. mer'i halife tayin ettiini yazdrd. Kt katlanp mhrlendikten sonra, Hz. Osman
dar karak insanlardan ktta yazl olan kimseye bey'at edilmesini istedi. Oradakilerin bey'at etmesiyle Hz.
mer'in II. Raid halife olarak i bana gelii gereklemi oldu. 234[234]
Dikkat edilirse, Hz. mer (R.a.) ra yoluyla mslmanlara halife olmutur. Mslmanlarn halifesi, ra ile
seilir. Zorbalkla mslmanlarn bana geenler, mslmanlar iin halife saylmazlar.
Hz. mer (R.a)'in slm'a Hizmetleri
Hz. mer (R.a.), Allah yolunda ehl-i hizmettir. O kendisini slm'a ve slm mmetinin hizmetlerine adamtr.
Dolaysyla Hz. mer (R.a.) hizmet-i slamiyye ve siyaset-i eriyye adamdr. Hz. mer (R.a.) hilafeti hakknda
Abdullah bn-i Mesud (R.a.) der ki:
"Hz. mer (R.a.) hicreti, nusret; Halifelii de, rahmet oldu. 235 [235] Raslllah (sav)'n salnda Arap
yarmadas slmn hakimiyetine boyun edirilmi ve insanlar blk blk ihtida ederek mslmanlarla
btnlemilerdi. Bunun peinden Raslllah (sav), slam tebliinin insanlara ulatrlmasnn nnde bir set
tekil eden, mrik zaiim glerden biri olan Bizans imparatorluuna kar asker seferleri balatmt. Eb Bekir
(R.a), Raslllah (sav)'m vefatndan hemen sonra ortaya kan Ridde hareketlerini bastrdktan sonra, Bizans
hakimiyetindeki topraklara askeri aknlar balatm, te taraftan an despot devletlerinden ikincisi olan ran
imparatorluuna kar da asker faaliyetlere girimiti. Hz. mer (R.a)'in zerine den, bu siyaseti devam
ettirmekten ibaretti. Hz. mer bir taraftan Suriye'nin fethinin tamamlanmas iin gayret gsterirken, te taraftan
ran cephesinde netice almak iin ordular sevkediyordu. Kadisiye savayla ran ordusu hezimete uratlm ve
Kisr, saraylarn islm ordusuna terk ederek douya kamak zorunda kalmt. Pepee gnderilen ordularla
rann baz blgeleri sava ile, baz blgeleri de sulh yoluyla slm'n hakimiyetine boyun edirilmiti. Kuzeye
ynelen Mugre b. u'be, Azerbaycan sulh yoluyla ele geirmiti. Ermenistan blgesi fethedilen yerler
arasndayd.
Suriye'nin fethi tamamlandktan sonra bu blgedeki askeri harekt batya doru kaydrld. Etraftaki ehir ve
kasabalar fethedildikten sonra Kuds kuatma altna alnd. ehirdeki hristiyanlar bir sre direndilerse de
sonunda bar istemek zorunda kaldlar. Ancak, komutanlardan ekindikleri iin art olarak ehri bizzat halifeye
teslim etmek istediklerini bildirmilerdi. Durum Ebu Ubeyde tarafndan bir mektupla Hz. mer (R.a)'a bildirildi.
Hz. mer (r.a) Ashabn ileri gelenleriyle istiare ettikten sonra, Medine'den komutanlaryla bulumay
kararlatrd Cabiye'ye doru yola kt. Cabiye'de yaplan bir anlamadan sonra Hz. mer, bizzat Kuds'e
kadar giderek ehri teslim ald. Hz. mer (R.a.) Kuds'te bir muahede/szleme yazdrd. Bu muahedenin en
nemli maddelerinden birisi de udur: "Kuds'te Hrszlar ve Yahudiler ikme edemezler." 236[236] Hz. mer
(R.a) ksa bir mddet Kuds'te kaldktan sonra Medine'ye geri dnd.
Bu arada ran cephesinde durumlar karmaya balamt. Hz. mer, blgede bulunan ordular takviye ederek
ran meselesini kesin bir sonuca balamaya karar verdi. Hicri 21 ylnda balayan ve srekli takviye edilen
El- Camiu Li Ahkmi'l Kur'an (imam Kurtubi) C: 16, Sh: 277-278, Msr/ 1967.
sdl-gbe, IV, 168-199; bn Sad, a.g.e., III, 274 vd.; Suyt a.g.e., 92-94.
235[235]
slam Tarihi/Mekke Dnemi/M. Asm Kksal, Sh:282, st/1981.
236[236]
Yahudileme Tehlikesi/Mustafa elik, Sh:l60, st/2001.
233[233]
234[234]

aknlarla Azerbaycan ve Ermenistan da dahil olmak zere, Horasan'a kadar btn ran topraklar slm devletinin
snrlar iine alnm ve Fars cephesinde asker harektlar tamamlanmt.
te taraftan Amr b. el-As, hazrlayp uygulamaya koyduu harekt planyla Msr' fethetmeyi baarm,
mslmanlar Msr'dan geri pskrtmek iin skenderiye'de hazrlklara girien Bizansllarn zerine yryerek
buray ele geirmiti. Bylece Suriye'den sonra, Msr'da da Bizans'n hakimiyetine son verilmi oluyordu. 237[237]
slm ordularnn fethettii blgelerdeki halk, mslmanlardan grdkleri msamaha ve dil davranlardan
etkilenerek kitleler halinde slama giriyorlard. Asrlarca Bizans ve ran devletlerinin zulm altnda ezilen,
horlanan topluluklar slm'n kuatc merhameti ile yz yze geldiklerinde mslman olmakta tereddt
gstermiyorard. Kendi dinlerinden dnmek istemeyenler ise hi bir baskya maruz kalmadklar gibi, geni bir
inan hrriyetine kavuuyorlard. Hz. mer (R.a.), gerekletirdii fetihlerle slm corafyasnn snrlarm
geniletmitir. slm corafyasn geniletmek iin almak, sahabe snnetindendir.
Hz. mer, bir taraftan slm'n insanla tebliinin nndeki engelleri kaldrmak iin ordular sevkederken, te
taraftan da henz messeselerine kavumam bulunan devleti tekilatlandrmaya alyordu.
Hz. mer'den nce, orduya katlan askerler ve bunlara datlan paralar belirli defterlere yazlp kayt altna
alnmazd. Bu durum normal olarak baz karklklarn kmasna sebep olur, gelir ve giderlerin hesab
yaplamazd. lk zamanlar buna pek ihtiya da yoktu. Ancak devletin snrlar genilemi ve bu geni corafya
ierisinde devletin etkinliini salayabilmek iin idar dzenlemeler yaplmas zarureti domutu. O, ilk olarak
askerlerin kaytlarnn tutulduu fey ve ganimet gelirlerinin datmnn kaydedildii "divan" tekilatn kurdu.
Ayrca, Suriye ve Irak'ta bulunan divanlar varlklarn korumulardr. Bunlar vergilerin toplanmas ile alakal
almalar yrtmekteydiler. Suriye ve Irak'taki divanlar her ne kadar ran ve Bizans mal tekilatndan kalma
idiyse de, onun Medine'de tesis ettii divan hibir yabanc tesir sz konusu olmakszn, ortaya kan ihtiyalar
karlamak iin kurulmutur. Hz. mer, feyden elde edilen gelirlerden verdii atiyyeleri bir gruplandrmaya tabi
tutmutur
Hz. mer, yarg (kaza) ilerim bir dzene koymak iin valilerden ayr, ve bamsz alan kadlar tayin eden ilk
kimsedir. O, Kufe'ye, ureyh b. el-Haris'i, Msr'a da Kays b. Ebil-As es-Sehm'yi kad tayin etmitir. Onun
Medine'deki kads Eb Derda (r.a)'dr. Bu dnemin tannm kadlarndan birisi de Ebu Musa el-Eari'dir. Hz.
mer, tayin ettii kadlara, grevlerini ne ekilde ifa etmeleri gerektiine dair talimatlar verir ve onlarn bu
ereve dna kmamalarn tenbihlerdi. 238[238]
Hz. mer (R.a)'in, zerinde titizlikle durduu ve asla msamaha gstermedii en nemli konu adalet
meselesiydi. O, mevki, rtbe, soyluluk vb. hibir ayrm gzetmeden haklarn sahiplerine verilmesi iin ok
iddetli davranmtr. Bu konuda onun yannda bir kle ile efendisi arasnda bir fark yoktur. O, her tarafta
adaletin eksiksiz yerine getirilmesi, muhta ve yoksul kimselerin gzetilmesi iin lkenin en cra kelerindeki
durumlardan zamannda haberdar olmak iin imkn oluturmaya alt. O, muhta kimseler konusunda din
ayrm gzetmemi, hristiyan ve yahudilerden olan yoksullara da yardmlarda bulunmutur.
Devletin temel grevlerinden birisi ilmin insanlara ulatrlmasdr. Hz. mer, fethedilen blgelerde okullar
am, buralara mderrisler tayin etmi ve Kur'an- Kerim'i okumak ve onunla amel edebilmek iin gerekli olan
eitimin verilmesini salama yolunda gayret sarfetmitir. slm'n, mslman olan insanlara retilmesi ve tebli
almalarnn yrtlmesi iin sahablerden ve dier limlerden istifade etmi ve onlar deiik blgelerde
grevlendirmitir. Kur'an, Hadis ve Fkh retimi ile uraan bu limlere byk meblalar tutan maalar
balamtr. Hz. mer, devletin her tarafnda mescidler ina ettirmiti. Onun zamannda drt bin tane mescid
yaplm olduu rivayet edilmektedir. 239[239] lk defa bir takvimin kullanlmasna Hz. mer zamannda ihtiya
duyulmu ve bylece Hicret esas alnarak oluturulan takvimle devlet ilerinde tarihleme asndan ortaya kan
problemler ortadan kaldrlmtr.
slm devleti, bamsz bir devlet olmasna ve ok geni bir coraf sahay kaplayan ekonomik faaliyetlerin
yrtlmesine ramen, kullanlan paralar yabanc kaynaklyd. Irak ve ran blgelerinde Fars dirhemleri; Suriye
ve Msr taraflarnda da Bizans dinarlar tedavlde bulunmaktayd. Bu durum o devirde henz hissedilmeye
balanmam olsa bile, bir ekonomik bask tehlikesini beraberinde getirmekteydi. Hz. mer'in, devleti
messeselere kavuturup yapsn salamlatrmaya alrken, bu duruma da mdahale etmemesi dnlmezdi.
O, Hicri 17 de para bastrarak piyasaya srd. Ayrca Halid b. Velid'in Taberiye'de Hicr 15 tarihinde dinar
darbettirdii de bilinmektedir. 240[240] Hz. mer (R.a), slm devletinin dardan gelebilecek saldrlara kar
gvenliini salamak ve ordular dman blgelerine yakn yerlerde bulundurabilmek iin ordugah ehirler tesis
etmitir. ran ve Hindistan taraflarndan gelebilecek deniz aknlarna kar Basra ordugah ehri kuruldu. Bu
ehrin mevkii bizzat Hz. mer tarafndan tesbit edilmitir. O, bu i iin Utbe b. Gazvan' grevlendirmiti. Utbe,
sekizyz adamyla o zaman bo ve ssz olan Haribe blgesine gelip H. 14 ylnda Basra ehrinin inasna
balad.
Sa'd b. Ebi Vakkas, Kadisiye'de kazand byk zaferden sonra ran ilerine aknlara balamt. Onun ordusu
ibli Numan, Btn ynleriyle Hz. mer ve Devlet idaresi, Tere. Talip Yaar Alp, stanbul t.y., I, 285-286.
Mustafa Fayda, Doutan Gnmze Byk slm Tarihi, stanbul 1986,11, 176-177.
239[239]
Ahmed en-Nedvi, Asr- Saadet, Tere. Ali Genceli, stanbul 1985, I, 317.
240[240]
Hassan Hallk, Dirst f Tarih-Hadretil-slamiye, Beyrut 1979, 13-15.
237[237]
238[238]

Medin'de bulunmaktayd. Ancak burann ikliminin Arap askerlerin saln olumsuz ynde etkiledii
anlalnca, Hz. mer, Sa'd'a iklim bakmndan uygun ve merkez ile arasnda deniz bulunmayan bir yer bulup
burada bir ehir kurmas talimatn verdi. Bu i iin grevlendirilen Selnn ve Huzeyfe, Kfe mevkiini uygun
buldular. H. 17 de kurulan bu ordugah ehir krk bin kiiyi iskn edebilecek byklkte ina edildi.
Amr b. el-As, Msr' fethettikten sonra skenderiye'yi karargah edinmek iin Hz. mer (R.a)'dan izin istedi. Hz.
mer (R.a), haberleme asndan endie duyduu iin kendisiyle Msr'daki kuvvetler arasnda bir nehrin
bulunmasn kabul etmedi. Amr, Nil'in dou yakasna geerek burada Fustat adl ehri kurdu. Bu ordugah
ehirlerinden baka yine asker amal merkezler de oluturulmutur.
Hz. mer (R.a.)'in slm'a yapt hizmetleri u maddeler halinde sralamak mmkndr:
1- Beyt'l Mal te'sisi.
2- Kadlar tayini, er'i Mahkemeler tesisi.
3- Emir'l M'minin unvannn kabul.
4- dare-i askeriyye ve Merakizi askeriye tesisi
5- Gnlllere maa tesisi
6- Araziyi ltrmek.
7- Harir-i nfs/Nfs saym icras.
8- Kanallarn kazlmas
9- Varidat daresini te'sis.
10- Kfe, Basra, Cizre, Musul, Fustat gibi ehirler tesisi. 11-Araz-i Meftha'yi/fethedilmi araziyi taksim.
12- rler tarh.
13- Nehirlerden karlan eylere vergi tarh.
14- Dman memleketlerine mensb tccarlarn, slm memleketleriyle ticretine msaade.
15- Hapishaneler inas.
16- Memleketleri devr- tefti ile ahlinin ahvalini istinkah.
17- Muhtesiblik idaresini tesis ve teharri memurluu ihdas.
18- Mekke ile Medine arasnda ve muhtelif ehirlerde yolcular iin misafirhane inas.
19- Metruk ocuklar/terkedilmi ocuklar himaye. Mektebler te'sis ve maa tahsisi.
20- Gayr-i Mslim olsa da bir arabn esir olarak kalmamasn temin.
21- Hz. Eb Bekir (R.a.)' Kur'an- Kerm'i toplama hususunda ikna.
22- Kyas esasn kabul (fkh ve hukukda).
23- Sabah ezanna "Es-Salat Hayrn Minennevm"i kabul ve ilave.
24- Teravih namaznn cemaatle edasnn kabul.
25- Bir defada vuku' bulan talak-i selaseyi/ talak, talak bayine kabul.
26- Sarholuk crm iin eldi, a'zami ceza olarak kabul
27- Satlacak atlardan zekt almak kabul.
28- Ben-i Ta'lebe'den cizye yerine zekt almas.
29- Evkaf usln tesis.
30- Cenaze namaznda drt tekbir almak iin Ashb- Kirm'n icmam temin.
31- Camilerde vaz etmek detini tesis. Hz. mer (R.a.) emriyle cami'de ilk va'z eden Temim-i Dari (R.a.)'dir.
32- mam ve mezzinlere maa verilmesi.
33- Hicviye yazmay men ve ceza tertibi ve iirlerde kadn isminin men'i
34- Bikes/sahipsiz Yahudilere ve Hiristiyanlara maa verilmesi. 241[241]
35- Had cezalan iin celld tayin etmesi.
36- Posta tekilatn kurmas. Postay ilk kuran Hz. mer (r.a.)'dr.
Hz. mer (r.a.) bu derece yksek mertebe sahibi, heybet, siyaset ve gayretinin sesi ufuklara yaylm iken bir
zerre kibir, ucub etmedii gibi, kendini herkesten aa grrd. Onun kendi eliyle yapt ilere kimsenin gc
yetmezdi. Kendisi alr, kazanr, herkese de alma, kimeye yk olmamay tavsiye ederdi:
arda oluk ocuumun nafakasn te'min ederken ldm yer, benim iin en sevdiim yerdir. alp
kazanmaktan el ekip de Allah Tela rzkmz verir demeyiniz. Allah Tela gkten altn ve gm
gndermez. Allah Tela zatnda mubah olan detini kullarn gzleri nne sermitir, onlar deitirmez."
Bir gn sadaka stnden Hz. mer (r.a.)'e vermilerdi. Bir yudum iti. Sonra bunun kendisine lyk olmadn
anlad. Parman boazna sokarak kustu. ok zorluk ekti. Grenler leceini sandlar. Sonra
"Ya Rabbi! Damarlarmda kalandan sana snrm." diye dua etti. Bu derece ver ve takva (irkten, haramdan ve
pheli eylerden) saknrd. 242[242]
Helal lokma hassasiyeti, Hz. mer (r.a.)'n en nemli hassasiyetlerindendi. O, haram lokmadan yememek iin
bazen helal lokmadan vazgeiyordu. Nitekim bir sznde yle diyor:
"Harama dmemek iin, helalin onda dokuzunu terkederdik. 243[243]
El-Kmil Fit Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:l-75, st/1991; Hz. mer /Elhac Mahmud Sami, Sh: 102-103, st/1978
ehar Vr- Gzin/emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh:149-150, st/1976.
243[243]
hyau Ulmi'd Din/mam Gazali/Ter:Ahmed Serdarolu, C:2, Sh:248, st/1973.
241[241]
242[242]

Hz. mer (r.a.), hayat boyunca slm ile eref bulduunun uurunda olmu ve bu erefine leke drmemeye
gayret etmitir. Yapt hizmetlerle slam dinine olan sadakatini ortaya koymutur. slm'a uygun hizmetlerde
bulunmak, slm'a sadakat cmlesindendir.
Hz. mer'in dare Anlay
Hz. mer, toplumu ilgilendiren meselelerde karar verecei zaman mslmanlarn grne bavurur, onlarla
istiare ederdi. O
"stiare etmeden uygulamaya konulan iler baarszla mahkmdur"
demekteydi. Hz. mer (R.a.)'n stiarede takip ettii yntem uydu: nce meseleyi mslmanlarn ulaabildii
ounluu ile grr, peinden Kureyliler'in dncesini sorar, son olarak da sahabelerin grlerini alrd.
Bylece en isabetli fikir ortaya kar ve uygulamaya konulurdu. Hz. mer, mslmanlarn yapt ilerde bir
hata grdkleri zaman kendisini uyarmalarn isterdi. Baka dinlere mensup olup, zimm statsnde bulunan
kimselerle alkal ilerde de onlarn grlerine bavurur ve meseleyi onlarla istiare ederdi. Bu durum Hz.
mer'in adalet anlaynn ne kadar kapsaml olduunu ortaya koymaktadr.
Hz. mer idarede grevlendirdii memurlarna kar olduka sert davranr, onlarn bir hakszlkta bulunmalarna
asla gz yummazd. Halka kar ise son derece efkatle yaklar, onlarn varsa gizledikleri problemlerini renip
zmlemek iin gece-gndz urap dururdu. O bu hassasiyetini:
"Muhammedi hak ile gnderen Allah'a yemin ederim ki frat kysnda bir deve (koyun, kei) helak olsa, Allah
bunu mer ailesinden sorar diye korkarm 244[244] sz ile ortaya koymaktadr. Hz. mer, merkezden uzak
blgelerde halkn durumunu yakndan grmek iin seyahatler yapma yoluna gitmiti. O, insanlarn eitli
dertlerini uzak diyarlarda olmalar sebebiyle kendisine ulatramadklarndan endie ediyordu. Baz blgeleri
dolamasna ramen baka yerlere gitmeyi tasarlad halde mr o ehirlere ulamasna yetmemiti. slm
tarihinde adaletin timsali olarak yerini alan Hz. mer (R.a) hakknda rivayet edilen u olay onun bu sfatla
btnlemi olduunun en ak delilidir.
Ey yaratlmlarn en hayrls olan Peygamber! Kyamet gn geldiinde benim senden baka snacak kimsem
yoktur.
Kerm olan Allah, kyamet gnnde Mntekm ismiyle tecelli edince, ey Allah'n Rasl bana efaat etmekle
senin makam ve rtbene asla noksanlk gelmez.
phesiz dnya ve ahiret senin cmertliinden. Levh'in ve Kalem'in ilmi de senin ilmindendir.
Ey nefs, Byk gnahlardan dolay Allah'n rahmetinden mit kesme! nk Allah'n mafiretine nisbetle byk
gnahlar kk hatalar gibidir.
Umarm ki Rabbim rahmetini taksim ederken, taksim gnahlarn (okluuna gre) yaplr.
Kasde-i Brde'yi Trke Syleyi
"iiriyle Zheyr vm Herem'i
Kraln aire bolmu keremi.
Acep Rabbim bize dl vere mi?
Bir onun ltfundan dilerim rahmet,
Allahmme salli al Muhammed.
Ey kerem sahibi yce Peygamber!
Vakit tamam diye gelince haber,
Bilinmez diyara balar bir sefer.
Bunca ar ykle bilmem n'ederim,
O gn senden baka kime giderim?!
Mntakim ismiyle Rabbim tecelli
Ederse, bizlere sensin teselli;
efaat knsn znden belli...
Arzet halimizi ulu Allah'a
Glk m var canm sen gibi aha.
Bu yaln gerei bilenler bilir,
Senin ilmin Levh u Kalem'den gelir;
Kereminden dnya-ahiret feyz alr.
Mtakz feyzine y Raslallah,
Arnsn ruhumuz, sun ey'en lillah.
Kesme midini, gel etme ah vah,
lemi olsan da bir nice gnah,
244[244]

Tarihu'l Umem ve Mulk/Taberi, C:5, Sh:18, Msr/ty

Affeder hepsim, Gafr'dur Allah.

El a derghna seherde erken,
rpersin vicdann dua ederken.
Huzuruna boyun bkp gidince,
Coturur derya-i rahmeti bence;
Rabbim o rahmeti taksim edince,
Gnahlara gre taksim yaplr,
En ok pay ondan asiler alr.
.
Hz. K'b 645 senesinde am'da vefat etti. Raslllahn hediye ettii bu hrka, Hz. Muaviye tarafndan K'b bin
Zheyr'in vrislerinden satn alnp, muhafaza edilmitir. Srasyla Emevlere, onlardan Abbaslere, daha sonra
da Msr'n fethinde Mekke erifi tarafndan dier kutsal emnetler ile birlikte Yavuz Sultan Selim Han'a teslim
edilmitir. Gnmze kadar korunan bu hrka, "Hrka- Saadet" ismi ile mehur olmutur. Bugn hl stanbul'da
Topkap Mzesinde "Hrka- Saadet" odasnda muhafaza edilmektedir. 245[245]
Hz. Peygamber (sav)'in mmetinden olmak bir ereftir. Mslman insann btn aba ve gayreti Hz. Muhammed
(sav)'in mmetine layk bir kul olabilmektir.
Mslman, hayatna peygamber sevgisini yanstan insandr. Sahabelerin hayatnda peygamber sevgisinin byk
bir yeri vardr. Onlar, peygamber sevgisiyle moral buluyorlard. Peygamber sevgisi, Allah yolunda m'min
insann fedakrlk sergisidir. Peygamber (sav)'in dvasn hayata hakim klmak iin her hangi bir fedakrlkta
bulunmayanlar, O'na kar sevgide samimi olmayanlardr.
Samimiyet dersinde snfta kalanlar, sevginin bedeline katlanmayanlardr. Allah ve Peygamber sevgisinin nne
geirilmi btn sevgi ve sevdalar birer beldrlar. Sahabeler, hayatlarnda Allah ve Peygamberinin ilemeye
msaade eden devletler, cehalet devletleridir. Oysa ki, slm devleti cehaletin her trlsne dman bir devlettir.
Hz. mer (R.a.), slm devletinin ayn zamanda bir ilim devleti olduunu ispatlamaya almtr. Hz. mer'in
fkh ilminde ayr bir yeri vardr. O, her ynyle devleti tekilatlandrmaya alrken dier taraftan da bu
tekilatlanmann alt yaps olan ilm gelimeyi salayabilmek iin gayret sarfediyordu. Fkh usulnn oluumu
Hz. mer (r.a) ile balar. Fkh ilminin temellerini meydana getiren kaideleri, karlat kaz ve idar
meseleleri zme kavutururken takip ettii yntemlerle belirlemeye balamtr. Ondan sahih senetlerle rivayet
olunan fkh hkmlerin says birka bini bulmaktadr. Hz. mer'in itihadlarnn slm hukuku asndan ok
byk bir nemi vardr ve Raslllah (sav)'in hadislerinden baka hi bir ey onun bu itihadlarnn zerinde
deildir. 246[246]
Hz. mer (R.a), Hadis rivayeti konusunda ok titiz davranmtr. O, Peygamber (sav)'den hadis rivayet eden baz
kimseleri sorguya ekmi, onlardan rivayet ettikleri hadisler iin ahid istemiti. Hz. mer'in kendisinden be
yz otuz dokuz hadis rivayet edilmitir. 247[247]
Ayrca o, Kur'an- Kerim'in te'vil ve tefsirinde ilim sahibiydi. bn mer'den rivayet edildiine gre, kendisine
Raslllah (sav) hayattayken kimlerin fetva verdii sorulduunda:
"Ebu Bekir ve mer'den bakasnn fetva verdiini bilmiyorum" karln vermiti. 248[248]
mam- Kurtub (Rh.a.)'in kaydettiine gre, Hz. mer (R.a.) Bakara sresi zerinde oniki sene alt.
Bitirdiinde Allah iin bir deve kurban edip datt. 249[249]
Hz. mer (R.a.), mslmanlar arasnda kan ihtilaflar Allah'n ve Rasl'nn hkmlerine gre zme
kavuturuyordu. Tautlarn mahkemelerine itibar etmiyordu. Aksine tautlarn mahkemelerini toptan
reddediyordu. nk bu imann bir gereiydi. Allah Tela buyuruyor:
"Sana ve senden ncekilere indirilenlere inandklarn iddia edenleri grmyor musun? nkr
etmeleri/reddetmeleri emrolunmuken, tauta muhakeme olmak istiyorlar. Oysa eytan onlar derin sapkla
saptrmak istiyordu. 250[250]
Yani sana indirilene ve senden nce indirilene iman ettiklerini iddia edenlere, d grne gre mslman
grnp mnafk olanlara baksana! Muhakeme olunmak zere tauta, yani Allah'tan korkmaz azgn eytana
bavurmak istiyorlar. Halbuki
"Kim tautu inkr edip Allah'a inanrsa, muhakkak ki o, kopmayan salam bir kulpa yapmtr.. Allah iitendir,
bilendir. 251[251] yeti gereince tautu inkr etmek kendilerine emredilmi bulunuyordu. Byle iken tautun
mahkemesine gitmek istiyorlar.
"eytan, onlar derin bir sapkla drmek istiyor." Bu yetin indirilmesinin sebebi olmak zere birka olay
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyetl Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Refat el-Baa, Beyrut/ty.
246[246]
Muhammed Revvs Kal'ac, Mevsuatu Fkh mer b. el-Hattab, 1981, S; Bu kitabta Hz. mer'in Fkh itihadlar bir araya toplanarak
ansiklopedik bir tarzda tasnif edilmitir.
247[247]
Suyut, a.g.e., 123.
248[248]
H..Hasan, slm Tarihi, stanbul 1985, 1,319.
249[249]
El- Cami-u Li Ahkmi'l Kur'an/mam Kurtub, C:l, Sh:40, Kahire/1967.
250[250]
Nisa :4/ 60.
251[251]
Bakara: 2/256.
245[245]

rivayet edilmitir. Birok tefsircilerin bn Abbas'tan rivayet ettikleri aklamalarna gre bir mnafk ile bir
yahudi kavga etmiler. Yahudi yarglanmak iin Hz. Peygambere bavurmay, mnafk da yahudilerin bakan
olan Ka'b b. Erefe gitmeyi teklif etmi. nk yahudi hakl, mnafk hakszm. Halbuki Hz. Peygamberin
ancak hak ve adaletle hkmettii, Ka'b b. Erefin rvete dkn bulunduu her iki tarafa bilindiinden yahudi,
Peygambere bavurmay, mnafk da Ka'b'a bavurmay istiyormu. Nihayet yahudi srar etmi, Raslllah'a
bavurmular. Yahudinin lehine, mnafkn aleyhine (zararna) hkm knca mnafk raz olmam,
"Haydi mer'e gidelim aramzda o hakem olsun." diye teklif etmi. Hz. mer'in yanna varmlar. Yahudi,
"Raslllah benim lehime hkmetti, bu onun hkmne raz olmad." diye anlatm. Bunun zerine Hz. mer
mnafa
"yle mi?" diye sormu. O da
"evet" demi. Bunun zerine,
"yerinizde durunuz, azck dar kaym, gelir hkmm veririm." diyerek km, varp klcn kuanm
gelmi ve derhal mnafkn boynunu vurmu, iini bitirmi, sonra,
"Madem ki beni hakem yaptnz, ite Allah'n hkmne ve Raslnn hkmne raz olmayan hakknda benim
hkmm budur." demi. Yahudi kam. Bundan dolay mnafn akrabalar Hz. Peygambere ikyet etmiler.
Hz. Peygamber (sav), Hz. mer'i getirtmi, olay sormu, o da,
"Hkmn reddetti ey Allah'n elisi!" diye cevap vermi. O zaman hemen Cebrail (a.s.) gelip,
"mer, faruktur, hak ile batl birbirinden ayrd." demi. Hz. Peygamber (sav) de Hz. mer'e
Sen faruksun" buyurmutur. 252[252]
Dikkat edilirse, Hz. mer (R.a.) Allah'n ve Rasl'nn hkmne raz olmayp tautlarn mahkemesine mracaat
edenlere mrted gzyle bakm ve onlara mrtedin cezasn uygulamtr. Genelde Ashb- Kiram, ihtilafl
meselelerini er'i kadya gtrmek suretiyle halletmilerdir. er'i kad'ya ulaamayanlar da tahkim yoluyla
ihtilaflarn zme kavuturmulardr. Raslllah (sav)'in sahabelerinden hi kimse tautlarn mahkemelerine
mracaat edipte taut mahkemelerde yarglanma yoluna gitmemitir. Aksine sahabeler, er'i erifle yarglanmay
terkederek tautlarn mahkemesine mracaat etmeyi nifak alameti saymlardr. Dolaysyla ihtilafl meselelerini
er'i erife gre er'i kad'nn nnde veya tahkim yoluyla zme kavuturmak yerine taut'un mahkemelerinde
zme kavuturmaya alanlar, Raslllah (sav)'in ve ashabnn zerinde bulunduu yoldan ayrlanlardr.
Hz. mer (R.a.), uygulamalarnda Raslllah (sav)'in snnetine ittiba etmeyi ok nemsemitir. O'nun
zamannda Tervaih namaznn cemaatle klnmas srekli hale getirilmitir. Hz. mer (R.a.)'in dini anlama ve
yaama hususundaki usln valilerine gnderdii namelerden renmek mmkndr. Baknz Hz. mer (R.a.),
Kad reyhe u nameyi yazd:
"Hkmlerini Kur'an- Kerm'e istinad ettir. ayet orada istediini bulamazsan Hadise mracaat et. Orada da
istediini bulamazsan icma-i mmete gre hkm ver. Bu da seni tatmin etmezse ictihad et.
Hz. mer (R.a.), Eb Musa el- Eari (R.a.) da u nameyi yazd:
"Kaza (icray adalet veya davalar hal ve fasletmek) muhkem bir farizadr, ittiba olunacak bir snnettir. Herkes
senin karnda, meclisinde, huzuri adaletinde mtesavi/eit olsun. Zayflar adaletten meyus olmasn. Kaviler
senden tedirginlik beklemesin. Mddei beyyine gstermeye mecburdur. nkr eden tahlif olunur/yemine ekilir.
Sulh caizdir. Haram olan bir eyi helal eden, veya bir helali haram klan bir sulh olmamak artiyle dn bir hkm
verdikten sonra tekrar teemml neticesinde/dnerek gzden geirdikten sonra hakka rcuda/hakka dnmekte
tereddd etme. Kitap ve snnette bulamadn hususatta idrakine mracaat et. Birbirine benzeyen veya mmasil
olan eylere dikkat et, sonra bir kyas yap. Bir kimse delail deliller takdim etmek isterse, ona mhlet ver. Verilen
mhlet esnasnda matlup olan delaili takdim ederse hakkn ver. Aksi takdirde davasn iskat et/davasn dr.
Btn mslmanlar adldr/adaletlidir. Ancak celd edilenler, yahut yalan yere ehadet edenler, yahut vesayet ve
veraset ilerinde suistimal ile mttehem/itham olunanlar mstesnadr. 253[253]
Dikkat edilirse, Hz. mer (R.a.)'in slm' anlamada ve uygulamada takip ettii usl; Kitap, Snnet, cma-i
mmet, Kyas ve ictihaddr. Asl olan da budur. Nitekim bu hususta M. Hamdi Yazr (Rh.a.) yle diyor
"Ey m'minler! Gerek genel bir ekilde birbirinizle ve gerek yetkililer ile sizin aranzda ve gerekse yetkili olanlar
arasnda herhangi bir ey hakknda tartrsanz onu Allah'a ve Raslne gtrnz. Yani yalnz kendi arzu ve
isteinizle halletmeye kalkmaynz. arpmalara dmeyiniz. Bakalarna da gitmeyiniz de nce Allah', ikinci
olarak Hz. Muhammed'i kendinize bavurulacak yer biliniz, bu hkme ve bu mahkemeye mracaat ediniz.
Aranzda biricik hakem ve hakim Allah ve Peygamberini tanynz. Deiik hkmlerinizi, fikirlerinizi Allah'n
yetlerine ve Hz. Muhammed'in aklamalarna tatbik ederek ve uydurarak birletiriniz ki, Allah'a mracaat,
Allah'n birliine inanmada samimiyetle Allah'n yetlerini aratrmak ve incelemekle, Raslne mracaat da
zamannda kendisine ve ondan sonra snnetine ve halifelerine durumu arzetmekle olur. Zhiriyye (mezhebi
limleri) bu yetten hareketle ihtilafa dlen meselelerde mutlaka Kur'n ve Snnete bavurmann vacib
olduunu ve bundan dolay kyas ile amel etmenin caiz olamayacan zannetmilerse de besbellidir ki, Kur'n
ve Snnetle aka anlatlmam hususlarn, ekime halinde Kur'n ve Snnete bavurmak iin sebeplerini ve
illetlerini dnmekle benzerleriyle mukayese etmekten baka bir yol yoktur. Kyastan maksat da zaten budur.
252[252]
253[253]

Hak Dini Kur'an Dili/M. Hamdi Yazr, C:2, Sh: 1383-1384, st/1971.
Asr Saadet/Ahmed Nedvi,Ter: Ali Genceli,C:l, Sh: 240-24, st/1967.

Fkh ve hikmet de budur. Demek ki, slm'da drt eit hkm vardr. Kur'n'da aka belirtilen, snnette
aka belirtilen, yetkililerin ittifakyla zerinde ittifak edilen/icma ve sahih kyas ile nasslardan karlan
hkmler. Bununla beraber bu drdncs ile ihtilaf azaltlabilirse de tamamen birletirilemez. Bunda
anlamazlk kt zamanda yetkililerin rasna ve nihayet sultann emrine mracaat olunur ki, bu da
"Allah'a itaat ediniz, Rasl'e ve sizden olan emir sahiplerine itaat ediniz." emri gereince Allah'n emrine
mracaat etmektir. Ve
"Emanetleri ehline vermenizi emrediyor. 254[254] bunun da kaynadr. Ve mutlaka mslmanlar bir olayda
ihtilafa dtkleri zaman ilk nce Allah'n birliine inanmak, emaneti ehline vermek ve adaletle hkmetmek
vazifelerini gz nnde bulundurup, kendilerini Allah'n, ve Peygamberin huzurunda toplanm grerek ona gre
dnmeleri ve fikirlerini ve arzularn Allah Tel'nn himayesi altna vermeleri ve daima hakkn birlii
yolunda gitmeleri lazm gelir. Eer Allah'a ve ahiret gnne gerekten iman ediyorsanz byle yaparsnz,
Allah'a ve Raslne ve yetkililere itaat eder ve ayet bir eyde aranzda ekime olursa onda da Allah'n ve
Raslnn hkmlerine ba vurursanz, bu bavurmak sizin iin halen srf iyiliktir, ekimeyi keser. Ve sonu
asndan da daha gzeldir.
Bu emirleri tesbit ettikten sonra iin banda adl ve teri (kanun koymaya ait) esaslar zerinde itaat etmeyi
temin etmek ve mminlere adaletle hkmetmek emredilmi iken, adalet ve hakka aykr hkmetmeye istekli
olmamalar ve muhakeme meselelerinde adalete aykr harekette bulunma vaziyeti almamalar ve tautlar
mahkemesine mracaat etmemeleri gerektiini telkin ve m'min ismi altnda Peygambere itaat etmekten
holanmayan ve onun hkmne raz olmayp baka mahkemelere mracaat edenlerin mnafk olduunu
anlatmak ve sonuta Raslllah'a itaati salamlatrmak iin dikkat ekilerek buyuruluyor ki:
"unlar grmyor musun? Kendilerinin sana indirilene ve senden nce indirilene inandklarn ileri sryorlar
da tauta inanmamalar kendilerine emrolunduu halde, taut nnde muhakemelemek istiyorlar. eytan da
onlar bir daha dnemeyecekleri kadar iyice sapkla drmek istiyor. 255[255]
Kitap, snnet, icma ve kyas'a bal kalarak Allah'n dinini anlamak ve uygulamak sahabe snnetindendir. nk
onlar, bu delillere bal kalarak Allah'n dinini renmiler, yaymlar ve uygulamlardr. te Hz. mer (R.a.)
de Raslllah (sav)'den rendii ekliyle slm' anlama ve uygulama usln slm mmetine retmitir.
Hz. mer (R.a.) ahsiyet inklabn gerekletirmi bir kimsedir. Hz. mer, inand eyi yerine getirme
hususunda iddetli davranmakla tannr. O, mslman olmadan nce ilk iman edenlere kar sert muamele
etmiti. Mslman olduktan sonra ise bu sertlii slm'n lehine mriklere kar yneltmitir. Hz. mer Halife
olduktan sonra da dorularn uygulanmas ve hakkn elde edilmesi konusunda titiz davranmaya ve en ufak
ayrntlar bile bizzat takip etmeye ar dikkat gstermitir. O, bir eyi emrettii veya yasaklad zaman ilk nce
kendi ailesinden balard. Aile fertlerini bir araya toplayarak onlara yle derdi;
"unu ve unu yasakladm. nsanlar sizi yrtc kuun eti gzetledii gibi gzetlerler. Allah'a yemin ederim ki,
her hangi biriniz bu yasaklara uymazsa onu daha fazlasyla cezalandrrm." Sert bir mizaca sahip olmasna
ramen insanlara kar olduka mtevaz davranrd. Geni topraklar, gl ordular olan bir devletin bakan
olmas onu dier insanlar gibi mtevaz ve sade bir hayat yaamaktan alkoymamtr. Pahal, lks elbiseler
giymekten kanr, dier insanlar gibi gerektiinde alelade ilerle uramaktan ekinmezdi. Tanmayan kimse
onun mslmanlarn halifesi olduunu asla anlayamazd. nk ou zaman giydii elbise yamalarla doluydu.
Mslmanca yaamann ve mslman kalmann erevesi, Allah yolunda sade ve samimi olmaktr. Sade ve
samimi olmayanlar, mslmanca bir hayat yaayamazlar. Hz. mer (R.a.) Kuds anlamasndan sonra ehre
girmek zere Kuds'e yaklat bir zamanda slm ordu komutanlar onu karlamaya gittiler. Komutanlar pek
sade, pek mtevaz elbiseler giydiini grerek halk arasndaki nfuz ve heybetinin dmesinden endie etmiler,
kendisine bir at takdim etmilerdir. Hz. mer (R.a.), ata binmeyi reddederek u szleri sylemiti:
"Allah Tel'nn bize ihsan ettii hret, Mslmanla aittir. Kendi ahsmz iin sadelik kfidir." Hz.mer
(R.a.), bu klkla ehre girmi, evvela Mescid-i Aksayi ziyaret etmi, secdei krana/kr secdesine kapanmtr.
Mteakiben Hristiyanlarn kilisesi ile ehrin dier yerlerini ziyaret eylemitir. 256[256]
Hz. mer (R.a.), idaresinde effaft. Mslmanlardan gelebilecek tenkidlere, nasihatlara daima akt. Bir defa
Hz. mer (R.a.), hutbe irad ediyorken cemaata: Fena yol tutacak, nefsi hevesata boulacak olursa ne
yapacaklarn sordu. Hazrundan biri derhal kalkarak:
Seni klcmzla dorulturuz" dedi.
Hz. mer (R.a.), bu szleri syleyen adamn cesaretini denemek iin:
Benim hakkmda byle bir sz sylemeye nasl cret ediyorsun?" dedi ve:
Evet, evet, bu szleri senin hakknda sylyorum." Cevabn ald ve u mukabelede bulundu:
Allah Tela'ya ok kr ki yanl yola sapacak olursam mmet-i Muhammed iinde beni klcyla dorultacak
kimseler var! 257[257]
Hz. mer (R.a.) insaf sahibiydi. Doru kimden gelirse gelsin kabul ederdi. Hatadan dnmeyi fazilet bilirdi.
254[254]

Nisa: 4/58.
Nisa: 4/ 60 Hak Dini Kur'an Dili/M. Hamdi Yazr, C:2, Sh:1378-1379, st/1971.
256[256]
Asr-i Saadet/Ahmed Nedvi,Ter: Ali Genceli,C:l, Sh: 235, st/1967.
257[257]
Asr- Saadet/Ahmed Nedvi,Ter: Ali Genceli,C:i, Sh: 257, st/1967.
255[255]

Baknz Hz. mer (R.a.) irad ettii bir hutbesinde yle dedi:
"una dikkat edin, kadnlarn mehirlerini ykseltmeyin. ayet bu, dnyada bir eref, Allah nezdinde de bir takva
olsayd, bunu sizden daha ok elbette Raslllah (sav)'in yapmas gerekirdi. Halbuki o, hanmlarndan olsun,
kzlarndan olsun, hibir kimsenin mehrini oniki ukiyeden fazla tesbit etmi deildir." Bunun zerine bir kadn
karsna dikilerek,
"Ey mer! Allah bize vermiken sen bizi mahrum mu edeceksin? Allah Tela:
"Eer bir ei brakp da yerine dier bir e almak isterseniz, ncekine kantarlarla/yklerle mehir vermi de
bulunsanz, ondan bir ey geri almayn. O mal bir iftira ve ak bir gnah isnad yaparak geri alr
msnz? 258[258] demiyor mu? deyince, Hz. mer (R.a.):
"Kadn isabet etti, mer hata etti" diye cevap verdi.
Bir rivayete gre de Hz. mer (R.a.) ban nne edi ve bir sre sessiz durduktan sonra dedi ki:
"Btn insanlar senden daha fakihtir ey mer!"
Bir dier rivayete gre de yle demitir:
"Bir kadn isabet etti ve bir erkek de hata etti. 259[259]
Bu, tarihin eref levhasdr. Gnmzn ifadesiyle Cumhurbakannn karsna bir kadn dikilip hatasn
hatrlatyorsa ve Cumhurbakan da bu durumdan memnun olup kadnn isabet ettiini kendisinin ise hata ettiini
itiraf ediyorsa, bu kul kaynakl kanunlara dayanan beeri idarelerin ve idarecilerin ilahi kanunlara dayanan slm
idaresini ve mslman idarecileri onbe asr geriden takip ettiklerini gsteriyor. Gnmzn dnya idarecileri
henz bu erdemlie ulaamdlar. Hz. mer (R.a.), genelde dnyadaki btn idarecilere, zelde ise mslman
idarecilere effaf olmay armaan etmitir. effaflk, mslman halk idare etmede baarnn
vazgeilmezlerindendir. effaf olmayan idareciler, idare ettikleriyle kavgal hale gelmekten kurtulamazlar.
nsanlar hakikatin ls deildir. Aksine hakikat insanlarn lsdr. nsanlar hakikat ile lenler, kimden
gelirse gelsin doruyu kabul edip hatadan vazgeerler. Ama insanlar hakikate l yapanlar ise, dorular
ahslarla lerler. Kiinin ne sylediine bakmak yerine sz syleyenin kim olduuna bakarlar. unu bilelim
ki; hakikati tekelletirmek, hakikati inkr etmekten. farkszdr. Bunun iin Hz. mer (R.a.) hayat boyunca
ahslardan deil, hakikatten yana olmutur. Hakk kim sylerse sylesin kabul etmitir. Hakikati insanlarla
lenler, insanlarn saylar miktarnca hakikat retmi olurlar. Hakikat tektir. Tek olan hakikatin zerinde sabit
kalmak, onu insanlara l yapmakla mmkndr.
Hz. mer (R.a.) idarede adaleti kkletirdi. Kendi nefsinin aleyhine olsa bile adaletten vazgemezdi. Baknz
Hz. mer (R.a.), bir adamdan bir at satn alm, at beenmedii takdirde bedelini vermeyi art komutu. Hz.
mer (R.a.), at tecrbe etmek iin bir biniciye vermi, tevafuken at binici tarafndan bir kazaya urayarak
sakatlanmt. Hz. mer (R.a.), at almaktan vazgeerek onu sahibine iade etmek istedi. Fakat atn sahibi raz
olmad. Tarafeyn arasndaki dava Kad reyh'e takdim olundu. Kad reyh u hkm verdi:
"ayet at, sahibinin rzas ile tecrbe edildiyse sahibine iade olunabilir. Aksi takdirde iade olunmaz." Hz. mer
(R.a.)
"Hak ve adalet budur." demi, atn bedelini demitir. Bu olaydan sonra Kad reyh de Kfe kadlna tayin
etmitir. 260[260]
Hz. mer (R.a.)'n karsnda ah ile keda, asil ie di, akraba ile yabanc insanlar, bilatefrik/hi ayrmakszn,
ayn muameleyi grrd. Hz. mer (R.a.)'n yle bir heybeti vard ki, karsnda hibir kuvvet duramazd. Bir
kere Msr valisi Amr b. As (R.a.)'n olu Abdullah haksz yere birini dvmt. Bilmukabele Hz. mer (R.a.),
dvlen adam getirterek Abdullah'a seksen krba vurmutu. 261 [261] Daha sonra u tarihi ikazda bulundu:
"Analarndan hr olarak doduklar halde siz insanlar ne zamandan beri kleletirdiniz! 262[262] Hz. mer
(R.a.), kendi inancnn eriydi. Hz. mer gl bir hitabet kudretine sahipti ve konuurken beli bir uslubla
konuurdu. Onun stn kabiliyeti yaz iin de geerliydi. Valilerine yazm olduu talimatlar ve mektuplar
Arap dili iin bir numune addedilmekteydi. Hz. mer iire de ilgi duyan ve iir zevki olan sahabelerden birisidir.
ok sayda Arap airlerinin iirlerini ezberlemi, az da olsa iir yazmtr. Hz. mer ibadet ederken btn
benliiyle Rabbine ynelirdi. Halife olduktan sonra gndz ilerinin youn olmasndan dolay nafile namazlarn
gece klar, ev halkn sabah namazna; "ve namaz ailene emret 263[263] mealindeki ayeti okuyarak uyandrrd.
O, her sene haccetmeyi asla ihmal etmez ve hac farizasn yerine getirmek iin Mekke'ye gelen haclara bizzat
riyaset ederdi. Rabbine kar duyduu sorumluluun altnda ylesine ezilirdi ki, kyamet gn hesaptan, cezasz
kurtulmay baarabilirse sevineceini sylerdi. O, lm deinde bu endiesini u anlamdaki bir beyitle dile
getiriyordu:
"Mslman oluum, namazlar klp, orucu tuttuum mstesna, nefsime zulmetmi bulunuyorum. 264[264] Hz.
mer (R.a)'in, ahsi hayat olduka sadeydi. Hz. mer (R.a), Bizans ve ran'a kar byk ordular sevkeden ve
258[258]

Nisa: 4/20.
El- Camiu Li Ahkmi'l Kur'an (imam Kurtubi) C: 5, Sh:99, Msr/1967.
260[260]
Asr- Saadet/Ahmed Nedvi,Ter: Ali Genceli,C:l, Sh: 235, st/1967.
261[261]
Asr- Saadet/Ahmed Nedvi,Ter: A GenceIi,C:l, Sh: 251, st/1967.
262[262]
Kenzu'l Ummal Fi Sneni Akva! ve'l Ef al/Muttaki el- Hindi, C:12, Sh:660-661, Beyrut/ 1985.
263[263]
Th: 20/132.
264[264]
ibl, a.g.e., II, 373.
259[259]

onlar tarihlerinde pek nadir tattklar srekli yenilgilerle perian eden gl ve muktedir bir devletin bakandr.
Ama o buna ramen yamal elbiseler, eskimi sark ve yrtk ayakkablarla hayatn srdren bir kiidir. O, bazen
dul bir kadna su tarken grlr, bazan da gnn yorgunluunu hafifletmek iin mescid'in plak zemini
zerinde uyuduuna ahit olunurdu. Medine'den Mekke'ye ok sayda yolculuk yapm olduu halde hi bir
zaman yanna adr almam ve yolda, bir araf dallarn zerine gererek basit bir ekilde dinlenmeyi tercih
etmitir. Yine bir gn, Ahnef b. Kays yannda Araplarn ileri gelenlerinden baz kimselerle birlikte Hz. mer
(R.a)'i ziyarete gitmi; onu, elbisesinin eteklerini beline sktrm olduu halde koar bir vaziyette bulmutu.
mer (R.a), Ahnefi grdnde ona;
"Gel de kovalamaya katl. Devlete ait bir deve kat. Bu malda ka kiinin hakk olduunu biliyorsun" dedi. Bu
esnada biri ona neden kendini bu kadar zdn ve deveyi yakalamak iin bir kleyi grevlendirmediini
syleyince O;
"Benden daha iyi kle kimmi?" diyerek karlk vermitir. 265[265] Gnlk yaayn gsteren bu rnekler, Hz.
mer (R.a)'in mmetin sorumluluunu stlenen kimselerin yklenmi olduklar grevleri ne ekilde yerine
getirmeleri ve makamlarnn cazibesine kaplp sradan insanlarn yaay tarzndan kopmadan hkmetmeleri
gerektiini, alar aan bir rnek sergileyerek ortaya koymutur. Bir devlet bakan ancak bu ekilde,
insanlardan ve onlarn gnlk yaamlarndan kopmadan dil bir ynetim kurabilir. Hz. mer (R.a)'a dil sfatn
kazandran, onun bu ekilde slm' yeryzne hakim klma yolunda varln ortaya koymu olmasdr. Hz.
mer (R.a) geimini ticaretle temin ederdi. Bunun yannda Peygamber (sav)'in Medine'de ona baz tarlalar
verdii de bilinmektedir. Hayber'in fethini mteakip burada ele geirilen araziler, savaa katlanlar arasnda
taksim edilmiti. Ancak, Hz. mer (R.a) kendi payna den araziyi vakfetmi ve bir vakf artnamesi de
dzenlemiti:
"Bu arazi satlamaz, hibe edilemez ve miras yolu ile sahip olunamaz; geliri fakirlere, akrabaya, klelere, Allah
yolunda, yolcu ve misafirlere harcanacaktr. Vakf yneten kiinin ll olarak yemesinde ve yedirmesinde bir
saknca yoktur. 266[266] slm'da ilk vakf olay budur. Hz. mer (R.a.) maln Allah yoluna vakfeden vakf
adamdr. Hz. mer (R.a.)'n gnlk hayatndaki sadelii ve samimiyeti yakalamayanlar, vakf ilerini
yrtemezler.
Halife olduktan sonra, devlet ileriyle uramasndan dolay kendi iaesinin temini iin Ashb'a mracaat etmi,
Hz. Ali (R.a)'in teklifine uyularak ona ve ailesine normal llerde devlet malndan geim imkn salanmt.
H. 15 ylnda mslmanlara maa baland zaman, ona da ileri gelen Ashb'a verilen miktarda, be bin dirhem
maa tayin edilmiti. Ancak onun gnlk gideri ok mtevaz meblad. mer (R.a), yemek olarak genellikle
unlar yerdi: Ekmek budaydan olduu zaman kepekli, bazen et, st, sebze ve sirke.
Hz. mer (R.a)'in fazileti ve stnl hakknda ok sayda sahih hadis bulunmaktadr. Hz. mer din
konusunda o kadar tavizsizdi ki, eytanlar bile onunla karlamaktan ekinirlerdi. Bir defasnda Raslllah
(sav)'n yanna gitti. Raslllah (sav)'den bir ey istemek iin orada bulunan kadnlar, Hz. mer'in sesini
duyduklarnda hemen kalkp perdenin arkasna getiler. Hz. mer ieri girdiinde Raslllah (sav) glyordu.
Hz. mer ona;
"Allah yasn gldrsn ya Raslllah" dedi. Bunun zerine Raslllah (sav);
"u benim yanmda olanlara aarm. Senin sesini iitince perdeye kotular" dediinde Hz. mer;
"Ya Raslllah, onlarn ekinmesine sen daha layksn" dedi. Sonra da kadnlara dnerek;
"Ey nefislerinin dmanlar! Raslllah (sav)'den ekinmiyorsunuz da benden mi ekmiyorsunuz?" diyerek
onlara kt. Kadnlar;
"Evet. Sen Raslllah (sav)'den sert ve hainsin" dediler. Raslllah (sav), yle buyurdu:
"Nefsim yed-i Kudretinde olan Allah'a yemin olsun ki, eytan sana bir yolda rastlam olsa, mutlaka yolunu
deitirirdi. 267[267]
Baka bir rivayette Raslllah (sav) onun iin yle buyurmutu:
"Gkte bir melek bulunmasn ki mer'e sayg duymasn. Yeryznde ise bir eytan bulunmasn ki mer'den
kamasn. 268[268]
Raslllah (sav), hakk grmek ve onu tatbik etmek konusunda mer (R.a)'in stnln yle ifade
etmekteydi:
"Sizden nce geen mmetlerde bazan ilham sahipleri bulunurdu. Eer benim mmetimde onlardan biri
bulunursa, mer b. Hattab onlardandr. 269[269] Bu, Hz. mer (R.a)'in ilerinde ve verdii kararlarda isabetli
davranmasn bir anlamda aklar niteliktedir. Nitekim Raslllah (sav);
"Allah doruyu mer'in lisan ve kalbi zere klmtr. 270[270] demektedir. Bir defasnda da Hz. mer'i gstererek yle demiti:
ibl, a.g.e., I, 384-385.
Buhari, surt, 19
267[267]
Mslim, Fedil's-Sahbe, 22.
268[268]
Suyt, a.g.e., 133.
269[269]
Mslim, Fedil's-Sahbe, II.
270[270]
sdl-gbe, IV, 151; Suyut, 132.
265[265]
266[266]

"Bu (Hz. mer) aranzda yaad srece, sizinle fitne arasnda kuvvetlice kapanm bir kap
bulunacaktr. 271[271]
Hayatn din disiplini zapt-u rabt altna alm olan her mslman, fitnenin nnde bir settir. Fitneyi nlemenin ve
fitneden uzak durmann aresi, din disipliniyle disipline olmaktr. Hz. mer (R.a.)'n hayat, din disiplinin
pratiidir. Hz. mer (R.a)'in bu durumunu baz konularda inen ayetlerin daha nce onun gsterdii dorultuda
olmas da te'yid etmektedir. Hz. mer (R.a.) yle demitir:
"Rabbime eyde muvafk dtm: Makam- brahim'de, hicab'da ve Bedir esirlerinde. 272[272] Hz. mer
tekileri zikretmemitir. rnein mnafklarn cenaze namazn klmamas iin Raslllah (sav)'e inen ayet
bunlardan biridir. 273[273]
Hz. mer (R.a.), hurafelere, bid'atlere iddetle karyd. Bilindii gibi, Hudeybiye'de sahabeler, Rdvan Bey'at'n
bir aacn altnda gerekletirdiler. Allah Tela buyuruyor:
"Andolsun o aacn altnda (Hudeybiye'de) sana bey'at ederlerken Allah, mzminlerden raz olmutur.
Kalplerinde olan bilmi onlara gven indirmi ve onlar pek yakn bir fetih ile mkafatlandrmtr. 274[274]
Hudeybiye anlamas esnasnda Raslllah (sav) Semure denilen mehur bir aacn altnda oturdu. Sahabeler
gelip kendisine bey'at ettiler. Bu bey'ate, "Bey'at'r Rdvan" denilir. Bey'at'r Rdvan'a' katlan sahabelerden
Allah Tela raz olmutur. Bu bey'at Rdvan' yapan m'minlerin adedi en sahih rivayete gre 1400 (bin drt
yzdr.) Bin be yz kadar ve daha ziyade rivayetleri de vardr. Naf' (R.a.) den rivayet olunduu zere altnda
bey'at vaki olan o semure aacna bilahare ns/insanlar gidip yannda namaz klar olmulard. Hz. mer (R.a.)
bunu iitti, hemen o aacn kesilmesini emrediverdi, henz Cahiliyye detini unutmayanlarn fitneye tutulup
Allah'tan gayrisine ibadet etmesinden saknmt. 275[275] Bylece Hz. mer (R.a.) itikad bir sapkl nledi ve
mslmanlar Tevhid inancna ynlendirdi. Hz. mer (R.a.), hurafelere, bid'atlere hayat hakk tanmyordu. Yine
Halid b. Velid (R.a.)'in savalarda elde ettii zaferinin sanki Allah Tela'dan deil de Halid b. Velid'den olduu
hissinin mslmanlar arasnda yaygnlatn grnce, hemen Halid b. Velid'i grevden alm ve onun yerine
Eb Ubeyde b. Cerrah (R.a.)' atamtr. slam lkesinin her tarafna unlar yazmt:
"Ben Halid'i kendisine kzdm, yahut hainlik ettii iin grevden almadm. Ancak herkes onu alabildiine
gznde bytm ve hereyi ondan zannetmek gibi bir duruma gelmiti. Her eyin onunla olup bittiini
varsaymalarndan korkmaya balamtm. Ben onlarn hereyi yapann Allah olduunu bilmelerini ve fitneye
maruz kalmamalarn arzuladm. 276[276]
Savata zaferi kaybetmek pahasna da olsa tevhid akidesini korumak esastr. Sefer bizdendir, zafer Allah'tandr.
Zaferi Allah'tan bakasna izafe edenler, tevhid akidesini kaybedenlerdir. Amr b. As (R.a.), Msr' fethedince,
Hz. mer (R.a.) onu Msr'a vali tayin etti. Bir ka ay sonra Msr halk Amr b. As (R.a.)'m huzuruna geldiler:
Bu Nil nehrinin bir deti vardr. O det yaplmazsa suyu oalmaz, kesilir, dediler. Amr b. As (R.a.):
"O det nedir?" diye sordular. Onlar da:"
nmzdeki ayn on ikisinde, annesini babasn mal ile raz ederek bir kz ocuunu ssler, nehre atarz"
dediler. Amr b. As (R.a.):
Bu detiniz irkin bir itir. slm dini btn bozuk detleri ortadan kaldrmtr." dedi.
Aradan ay geti. Nil nehrinin suyu oalmad. Halk baka memleketlere g etmee baladlar. Amr b. As
(R.a.), bu hali Hz. mer (R.a.)'e bir mektub ile bildirdi. Hz. mer (R.a.), cevabnda:
"ok iyi yapmsn. Mektubun iine bir kad koydum. Onu nehre at" diye yazd.
Amr b. As (R.a.) alnca at. indeki kadda:
"mer b. Hattab'dan Msr'n Nil'ine! Bundan sonra: Eer sen, kendiliinden akyorsan (bundan sonra) akma.
ayet seni tek ve Kahhr olan Allah aktmakta ise, senin akman ondan istiyoruz." yazl idi. Amr b. As (R.a.) o
kad Nil nehrine att. Ertesi gn nehrin suyu on arn ykseldi. Bundan sonra Msr halk, O bozuk ddetten
kurtuldu. 277[277] Dikkat edilirse, Hz. mer (R.a.), halkn hurafelerini himaye altna almamtr. Aksine halka
ramen hurafeleri, bid'atleri ortadan kaldrmtr.
Hz. mer (R.a.), itikad ve amel tehlikelere kar mstani davranmazd. Baknz bir gn Hz. mer (R.a.),
Raslllah (sav)'in srda Huzeyfet'l Yeman (R.a.)'a :
"Syle bende de nifaktan birey var mdr? 278[278] diye sordu. Hz. mer (R.a.)'n bu sualden murad; nifak-
itikad deil, nifak amelidir. 279[279] Sahabeler, gaybden haber vermezlerdi. Onlar, gaybe iman etmilerdi. te
Hz. mer (R.a.) Raslllah (sav)'in sr ktibi Huzeyfet'l Yeman'dan mnafklarn listesinde isminin olup
olmadn sual etmekle, gayb bilmediini, gayb biliyorum iddiasnda bulunmadn ortaya koymutur.
Dolaysyla gayb bildiini iddia edenler, Ashb- Kirm'n yolundan ayrlanlardr.
Suyt, ayn yer.
Mslim, Fedils-Sahabe, II.
273[273]
Mkilu'l Asar/ mam Tahav, C:l, Sh:13, Beyrut/1333.
274[274]
Fetih: 48/ 18
275[275]
Hak Dini Kur'an Dili/M. Hamdi Yazr, C: 6, Sh: 4424, st/1971.
276[276]
El- Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:493, st/1991.
277[277]
ehar Yr- Gzin/emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh:115-116, st/1976.
278[278]
Yani benimde ismim mnafklarn listesinde var mdr?
279[279]
Umdet'l Kari erhu Sahih-i Bhari/Bedreddin el-Ayn C:l, Sh:222, Beyrut/ty.
271[271]
272[272]

Hz. mer (R.a.) keramet sahibi bir sahabedir. Allah Tela kendisine birtakm kerametler ikram etmitir. Hz.
mer (R.a.), Sariye adndaki komutan slm ordusunun banda olmak zere bir gazaya gnderdi. Muharebe
yaplan yerde bir dan eteine konaklamlard. Mslmanlar istirahat ederken, kfirler dan arkasndan gelip
mslmanlar gafil avlamak istediklerinde Hz. mer (R.a.) Medine minberinde Cuma hutbesini okuyordu.
Allah Tela, Hz. mer (R.a.)'n gznden perdeyi kaldrp, bir aylk uzaklktaki muhabere yerini gsterdi. Hz.
mer (R.a.), slm askerinin gafletini, dan arkasndan dmann hcum edeceini grerek:
"-Ya Sriye! Daa, daa!.." diye kere seslendi. Allah Tela, Hz. mer (R.a.)'n sesini Sriye hazretlerine
iittirdi. Bunun zerine slm askerleri arkalarn daa verip kfirleri hezimete urattlar.
Hz. Ali (R.a.) o gn ve o saati bir tarafa not etti. Sariye hazretleri muharebedeki hadiseleri anlatrken bu
hadiseden de yle bahsetti:
Bir Cuma gn bir dan eteinde konaklamtk. Kfirler hile ile bizi anszn basmak istediinde
"Ya Sariye! Daa, daa!.." sesini duydum. Biz de arkamz daa verdik. Kfirler hezimete uradlar. 280[280]
Baz kimseler, Hz. mer (R.a.)'e ikram edilen bu kerameti delil getirerek gayb'den haber verilebileceini iddia
etmektedirler. Haa Hz. mer (R.a.) burada gayb'den haber vermiyor. ayet Hz. mer (R.a.) gayb' bilseydi; Hz.
Huzeyfet'l Yeman (R.a.)'a mnafklarn listesinde isminin olup olmadn sormazd, kendisini ldrmeye gelen
Mecus Eb L'le'yi nceden bilmesi gerekir di. Bunlar bilmediine gre demek ki, Hz. mer (R.a.) de gayb'
bilmiyordu. Burada Hz. mer (R.a.)'n kalbine doan ilhamla birlikte Allah Tela kendisine rzgar da
yardmc klmtr.
Hereyde ilk kaynamz Kur'an ve Snnet olduu gibi, bu meselede de kaynaklarmz bunlardr. Allah Tela,
peygamberine lufettii mucizeler olduu gibi, velilerine ihsan buyurduu kerametleri de diledii zaman verir!
Nitekim, mslman olarak hepimizin bildii, mehur Hz. Yusuf (As) kssas, yani hadisesi vardr. Bir ka
kilometre tede kuyuya atlan olu Yusuf (As)'n orada olduunu -Allah bildirmedii iin- bilemeyen Hz. Yakub
(As) daha sonra Allah Tela ltfedince, binlerce kilometre tedeki Msr'dan Yusuf'un kokusunu alabiliyordu.
te Hz. mer '(R.a.)'n bu kerametini de byle anlamamz gerekir. Allah dilediinde, m'min kullarndan
bazlarna kerametler ltfeder ve bu kerametler haktr. Kerametlerin hak olduu, Ehl-i Snnet'te olduu gibi,
Ca'feri ve Zeydiye mezheblerice de kabul edilmektedir ki, Allah'n m'min kullarna zaman zaman ltuf
buyurduu en gzel nimetlerdendir. 281[281]
Hz. mer (R.a.), hesap gn uuru'nu kendi hayatnn merkezine yerletirmiti. Hz. mer (R.a.)'n kendisiyle
birlikte gezen onun sevablarn e gnahlarn deftere kaydeden maal bir katibi vard. Hz. mer (R.a.) her akam
katibinden defteri alr ve
"Ya mer! Bugn Allah iin ne aptn?" suali dorultusunda incelerdi. Sevablarna sevinir, gnahlarna zlr,
tevbe ederdi.
Baka bir rivayete gre, Hz. mer (R.a.), kendisine lm hatrlatmak zere bir kiiyi grevlendirmiti. Her gn o
ahs birka kere gelir, lm atrlatr, tayin edilen akesini alp giderdi. Bir gn yine gelip lm hatrlatt. Hz.
mer (R.a.), kendisine lm hatrlatan o ahsa yle dedi:
Artk lm hatrlatmanza ihtiyacm kalmad. Sakalmza ak st. Ak sakal lmn habercisidir. Devaml
gzmn nnde durmakta, bana lm hatrlatmaktadr. 282[282]
Salim b. Abdullah b. mer anlatyor:
"Hz. mer (R.a.) mslmanlar bir eyden alkoyduu zaman aile fertlerini toplar, onlara yle derdi:
Ben mslmanlar u u hususlardan alkoydum, onlara bunu yasakladm. Vahi kularn yemlerine baktklar
gibi insanlar da sizin alierinize ve yaaynza bakp dururlar, sizi murakebe ederler. Allah'a yemin olsun ki,
eer sizden birisi bu suu ileyecek olursa mutlaka ona iki kat ceza uygularm."
Hz. mer (R.a.), Allah'n eriatn uygulama hususunda hatr gnl dinlemezdi. O, Allah'n rzasndan stn
deer kabul etmezdi. Onun btn abas, vahye uygun bir hayat yaamakt. Hasan (R.a.) anlatyor: Hz. mer
(R.a,), Kur 'an 'in bir ayetini tekrar tekrar okuyup duruyor ve onun tesiriyle hastalanyordu. Hatta yataa der ve
bu hastalndan dolay ziyaret edilirdi. Bir gn birisi Kur'an- Kerim 'den Tr suresini okurken Hz.mer ona
rastlam, bu Kur'an okuyan adam:
"Rabbinin azab mutlaka vukuu bulacaktr. Ona engel olacak bir ey yoktur. 283[283] ayetine geldii zaman Hz.
mer (R.a.) bir hayli etkilenmi, yerinde ylp kalm, sonra evine tanp gtrlrken bu ayetin tesiriyle bir
ay hasta yatmt. Hz. mer (R.a.) ar ve pazarlar dolar, bu arada Kur'an okur, mslmanlardan anlamazla
denler arasnda meydana gelen ihtilaflar zer, hkm verirdi. 284 [284] lm, Hz. mer (R.a.)'n gnlk
gndemiydi. Onun yznn zerinde "Nasihat isteyene lm yeter" yazldr.
Kur'an tilveti, Hz. mer (R.a.)'in en nemli hassasiyetlerinden birisiydi. O, tilvet'l Kur'an ile slm'a girmiti.
Kur'an' okuyarak; dinleyerek, anlayarak ve uygulayarak hayatna mslmanca devam ediyordu. Hz. mer
Kef'l Hafa/El- Aclun, C:2, Sh:380-381;ehar Yr- Gzin/emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh: 124, st/1976; E!Kmil Fi't TarihTercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:49, st/1991.
281[281]
rnek Halifeler Dnemi/hsan Sreyya Srma, Sh: 92-93, st/1994.
282[282]
eharYr-Gzin/emsddinAhmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh:128, st/1976.
283[283]
Tur: 52/7-8.
284[284]
El- Kmil Fi't Tarih Teremesi/bn'l Esir, C:3, Sh:64-66, st/1991.
280[280]

(R.a.)'da kibir ve gurur yoktu. Baknz bir gn Hz. mer (R.a.) Medine-i Mnevvere'de, yolda gidiyordu. Bir
kadn:
(Yolda duran bir acuze, ihtiyar kadna) eri gir Emir'l M'minin geliyor, dedi. htiyar kadn:
Ban evden dar karp Emir'l M'minin kimdir? Dn buradan geerdi, ona mer derlerdi. Bugn
m'minlerin emiri mi oldu?" dedi. Hz. mer (R.a.):
Acuze kadnn szlerini duyunca geri dnp meri mer'e kim gsterdi, kendini tanmasna sebeb oldu."
buyurdu. Bundan sonra hergn o ihtiyar kadnn kapsna gelirdi. Atlacak pn, grlecek hizmetin,
doldurulacak su kabn var m, yapaym, nk meri senden baka hi kimse bilemedi" buyurdu. 285[285]
Hz. mer (R.a.), tevazu sahibidir. Hep kendini kendisinde aram ve her frsatta Allah Tela'nn hkmne
uymutur. slm mmeti arasnda hep "mer'l Adil/Adil mer" olarak bilinmitir. Hz. mer (R.a.)'n ahsnda
tecelli eden adalet, onun nefsinden, dehasndan kaynaklanmyordu. Aksine Hz. mer (R.a.)'in adaleti onun
hayatndaki din disiplininden ve uygulam olduu Allah'n kanunlarndan kaynaklanyordu. nsanlar Allah'n
indirdii hkmlerle idare etmeyenler adil olamazlar. ayet Hz. mer (R.a.), insanlar Allah'n indirdii
hkmlerle idare etmeseydi o adil olmazd. Hz. mer (R.a.)'n adaleti eriatlndan/hukuka balndan ve
bizzat Allah'n eriatn uygulamasndan gelmektedir. nk Allah'n eriat, seraba adalettir.
Hz. mer (R.a.)'n Ailesi
Hz. mer (R.a.), mslman olmadan nce Zeyneb b. Ma'zun ile evlenmiti. Bu hanmndan Abdullah, byk
Abdurrahman ve Hafsa dnyaya gelmiti. kinci zevcesi Mleyke binti Cerval el Huzai ile evlenmiti. Bu
hanmndan Ubeydullah b. mer dnyaya geldi. Daha sonra mslman olmad iin bunu boad. nc
zevcesi Kureybe binti Ebi meyye el- Mahzumi'dir. Mslman olmad iin sulh yoluyla bundan da ayrld. Bu
hanm daha sonra Abdurrahman b. Eb Bekir ile evlendi. Dolaysyla Hz. mer (R.a.) ile Abdurrahman b. Eb
Bekir (R.a.) Raslllah (sav)'in iki bacana idiler. nk Kureybe, Raslllah (sav)'in hanm mm
Seleme'nin kz kardei idi. Hz. mer (R.a.), daha sonra mm Hakim binti el- Hars ile evlendi. Bundan da
Fatma adnda bir kz oldu. Sonra bundan da boand. Bir rivayete gre de boanmad kaydedilir. Hz. mer
(R.a.) mslman olduktan sonra Asm b. Sabit b. Ebi Aklan el-Evsi el- Ensar'nin kz kardei Cemile ile evlendi.
Bundan da sim adnda bir olu oldu. Sonra onu da boad. Daha sonra Hz. Ali (R.a.) kz mm Glsm ile
evlendi. mm Glsm, Hz. Peygamber (sav)'in kz Hz. Fatma (R.anha)'n kz idi. Hz. mer (R.a.) mm
Glsm'e krk bin dirhem mehir vermiti. Bundan da Rukiyye ve Zeyd adl ocuklar dnyaya geldi. Daha sonra
Yemenli bir kadn olan Lheyye ile evlenmi ve ondan da kk Abdurrahman dnyaya geldi. Ayrca Huzeyfe
adnda bir mm'l veledi vard ki ondan ocuklarnn en k Zeynep dnyaya gelmiti. Ayrca Atike binti
Zeyd b. Amr b. Nfeyl ile de evlenmi bulunuyordu. Bu kadn daha nce Abdullah b. Eb Bekir es-Sddik"in
hanm idi. ehit edildikten sonra bu hanm, Zbeyr b. Avvam ile evlenmi, o da ayn ekilde vefat ettiinde Hz.
Ali (R.a.) bu kadn istemi, onun bu isteini reddetmi ve yle demiti:
"Senin de ldrlmenden korkuyorum, onun iin bu isteini kabul etmiyorum." Bunun zerine Hz. Ali (R.a.) de
onunla evlenmekten vaz geti. 286[286]
Dikkat edilirse, Hz. mer (R.a.)'in ok geni bir aile serveni vardr. Fakat buna ramen Hz. mer (R.a.) zhd
ve takva, sadelik ve samimiyet sahibidir. Yamal elbise giymekten ekinmez, kadnlarn sularn tar, yer
stnde yatar, kapsnda muhafz bulundurmakszn yaard. Hz. mer (R.a.) hutbe ve tlerinden bir ka
tanesini zikredelim. Abdullah b. Amir b. Rabia (R.a.) yle der:
"Bir gn Hz. mer (R.a.)'i grdm; yerden bir saman p alm, yle diyordu:
Keke ben bu saman p olsaydm veya hi birey olmasaydm. Keke anam beni dourmasayd. Keke ben
unutulmu br kimse olsaydm."
Mslmanlarn idarecisi, mslmanlardan bakas olmaz."
Ey insanlar! Ben size hanmlarnza zulmetsin veya mallarnza el koysun diye valiler gndermiyorum. Bu
valileri size dinlerinizi retsinler, Raslllah (sav)'in snnetini retsinler diye gnderiyorum. ayet bir
kimseye byle bir yolun dnda bir zulm isabet edecek olursa mutlaka bu zulmn bize iletsin ve ikyet etsin.
mer'in nefsini kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki byle bir ikyetle bana gelen birisinin skntsn
mutlaka gideririm.
Sakn mslmanlar vurup da mslmanlar zelil duruma sokmaynz. Ayrca onlara fazla teekkrler edip de
ok yz verip onlar martmayasnz. Onlarn haklarn ellerinden gasp edip de onlara zulmetmeyiniz. Sakn
onlar zor durumlara sokarak size kar kin beslemelerine sebep olup da onlar kaybetmeyesiniz. 287[287]
"Adalet Mlkn Temelidir."
nandnz gibi yaamazsanz, yaadnz gibi inanmaya balarsnz."
Kim kendi i dnyasn/gnlndeki duygular slah ederse, Allah da onun d dnyasn slah eder. 288[288]
ehar Yr- Gzin/emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh:156, st/1976.
El-Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:59-60, st/1991.
287[287]
El- Kmil Fi' Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:60-62, st/1991.
288[288]
Muhtasar-i bn-i Kesir, C:3, Sh: 355.
285[285]
286[286]

Yerin zelzelesi/Deprem iki eyden olur. Biri zina etmektir, dieri zulm etmektir. Zina ve zulm aikr olursa
yer buna takat getiremez. Allah Tela'ya yalvarr, inler ve sallanr. Bu, Allah Tela'nn zina ve zulm yapan
insanlar helak etmesine kadar devam eder."
Harama veya pheli eye derim korkusu ile yetmi helalden el ektim. 289[289]
Kim karsn talakla boarsa Rabbine isyan etmi ve kars ondan bain talakla boanm olur."
ocuklarnza yzmeyi, atlara binmeyi, mehur meseleleri ve gzel iirleri retiniz."
Elimizdeki mallar ancak sfatla ie yarar: Biricisi bu paralarn hak ile alnmas, ikincisi nasa/insanlara hak ile
verilmesi, ncs ise batldan uzaklatrlmasdr. 290[290]
"Ticret fkhn (dinimiz slm'n bildirdii gibi al veri yapmasn) bilmeyenler, arya, pazara kmasn,
sonra faize der. 291[291]
"slm slm olamaz, cemaat olmadka!.. Cemaat cemaat olamaz emiri olmadka!.. Emir emir olamaz itaat
olmadka. Her kimi kavmi fkh zere balarna seyyid/emir yaparlarsa; bu, onun iinde kavmi iin de hayat
olur. Her kimi de kavmi gayr-i fkh/fkh olmadan balarna seyyid/emir yaparlarsa; bu, onun iin de kavmi iin
de helak olur! 292[292]
Her kim nslmanlarn muaversi olmakszn emirlik makamna getirilmek istenirse, bu ii kabul etmesi
kendisi iin helal olmaz. 293[293]
Her kim mslmanlarn muaversi olmakszn bir adamla Bey'atlarsa ona Bey'at edilmez. 294[294]
Hz. mer (R.a.) sahab namazn kldrrken, Muire b. u'be'nin hristiyan klesi Eb L'le arkadan alt haner
darbesi indirmi ve onlardan bir tanesi tam gbeinin altna isabet etmiti. Onu ldren darbe de bu olmutu. Hz.
mer (R.a.) kimin tarafndan vuruldunu sual ettiinde kendisine Muire b. u'be'nin hristiyan klesi Eb
L'le olduunu sylediler. Bunun zerine Hz. mer (R.a.)
"Allah Tela'ya hamd olsun ki, benim katilim bir mslman deildir!" Hz. mer (R.a.), srekli olarak Allah
Tela'y zikrediyor ve kelime-i ehadeti getiriyordu. Mslmanlara halifelerini ura yoluyla semelerini tavsiye
ediyordu. En son olarak kelime-i ehadeti getirerek H. 23 yln Zilhicce aynn 27. aramba gnnde (4 Kasm
644) vefat etmiti. Dier bir rivayete gre ise onun aramba gn Zilhiccenin son drt gnnde yaraland ve
H. 24. yln Muharrem aynn ilk gnnde (7 Kasm 644) defnedildii kaydedilir.
Hz. mer (R.a.), on yl alt ay sekiz gn hilafet grevini yerine getirmiti. Hz. Osman (R.a.)'a Muharremin
nc gnnde bey'at edilmiti. Dier bir rivayete gre ise, Hz. mer (R.a.)'in Zilhiccenin bitmesine drt gn
kala vefat ettii, Hz. Osman (R.a.)'a da Zilhicce aynn son gnnde bey'at edildii ve H. 24. yl Muharremin
birinci gnnde greve balad kaydedilir. Bu rivayete gre ise; Hz. mer (R.a.), 10 yl 6 ay 4 gn hilafette
bulunmutur. Hz. mer (R.a.)'in cenaze namazn Sheyb er-Rumi (R.a.) kldrm ve Hz. Aie (R.anha.)'nin
msaadesiyle hcresine tanp, Raslllah (sav) ve Eb Bekir (R.a.)'n yanna defnedilmitir. 295[295]
Hz. mer (R.a.), Aere-i mbeere'dendir. Yani dnyada iken Raslllah (sav) tarafndan cennetle
mjdelenmitir. Onun hilafeti adalet, lm ehadettir. Tevhid adna irkle, kfrle, tuyanla, snnet adna
bid'atlerle, hurafelerle savamtr. Onun slm mmetine tavsiyesi istiaredir, ars ise kardeliktir.

289[289]
290[290]

ehar Yr- Gzin/emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh: 160-.162, k/1976.
Asr- Saadet/Ahmed Nedvi.Ter: Ali Genceli,C:l, Sh: 261-262, st/1967.

ehar Yr- Gzin/erasddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh: 151, st/1976.
Snen-i Daremi/Darmi/C:l, Sh:79, Beyrut/ty.
Fethu'l Bari erhu Sahih-i Buhari/bn-i Hacer'l Askalan, C: 12, Sh:129, Beyrut/ 1406.
294[294]
Minhac's Snne/bn-i Teymiyye, C:2, Sh: 86, Beyrut/ty.
295[295]
El-Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:58, st/1991.
291[291]
292[292]
293[293]

HZ. OSMAN BN AFFAN (R.ANH) ..................................................................................................................... 2

Hz. Osman (R.a.)'in Ailesi ............................................................................................................................13
HZ. AL (R.ANH) ..................................................................................................................................................15
Hz. Ali (R.a.)'in Ailesi ..................................................................................................................................21
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................24
NTE IV ..............................................................................................................................................................27
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................................................27
Hz. Abbas Bin Ubde (R.Anh) .....................................................................................................................27
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................31
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................................................32
Hz. Salm Mevla Ebu Huzeyfe (R.Anh) .......................................................................................................32
Hz. Abdullah Bin Ebu Bekir (R.Anh) ..........................................................................................................33
Hz. Abdullah Bin Huzafe (R.Anh) ...............................................................................................................33
Hz. Sehl Bin Hanf (R.Anh) .........................................................................................................................34
Hz. Abdullah Bin Mes'ud (R.Anh) ...............................................................................................................35
Hz. Seleme Bin Hiam (R.Anh) ...................................................................................................................35
Hz. Sevbn (R.Anh)......................................................................................................................................38
Hz. Abdullah Bin Selam (R.Anh) .................................................................................................................40
Hz. Abdullah Bin mm- Mektm (R.Anh).................................................................................................43
Hz. Sheyb-1 Rumi (R.Anh) ..................................................................................................................................44

HZ. OSMAN BN AFFAN (R.ANH)

Baba Ad: Affan b. Ebil As.
Anne Ad: Erva binti Kureyz b. Rebia, b. Habib, b. Abdi ems, b. Abdimenaf, b. Kussay (Ninesi mm Hakim
Beyza binti Abdlmuttalip'dir. Hz. Osman'nn annesi, Raslllah (sav)'in halasnn kzdr.)
Doum Tarihi ve Yeri: Takriben Fl vakasndan 6 yl sonra Miladi 577. ylda Mekke'de domutur.
lm Tarihi ve Yeri: Hicretin 35. ylnda, Milad 17 Haziran 656, Zilhicce'nin 18. Cuma gn 80 yalarnda
Medine'de ehit edilmitir. 12 sene halifelik yapmtr. Medine'de Kabri Cennet'k Bk'dedir.
Fiziki Yaps: Orta boylu, zayf bedenli, esmer tenli, ince derili, gzel yzl, byk uzun beyaz sakall, ok
sal, omuz balar yksek, omuzlar ak, elmacklarnda iek izleri, noktalar vard. nce burunlu, burnunun
ucu byk ve yksekti, bann tepesi ak saszd, salar iki yana sarkk, kulaklarn aar omuzlarna inerdi.
Dileri altn kaplama idi.
Ei: 8 Hanmla evlenmiti.
1. Remle binti eybe bin Rebia,
2. Rukeyye binti Raslllah,
3. mm Glsm binti Raslllah,
4. Fahita binti Gavzan,
5. Anbese Ftma binti Velid b. Muire,
6. mml Benin binti Uyeyne el Fezari,
7. mm Amr binti Cndeb.
8. Naile binti Ferase el- Kelbi.
Oullar: 9 olu vardur. Bunlar:
1. Abdullah,
2. Kk Abdullah,
3. mer, 4. Halid,
5. Eban,
6. Velid,
7. Said,
8. Abdlmelik,
9. Utbe. Bunlarn mehur olan Eban bin Osman'dr.
Kzlar: 7 kz vardr.
1. Meryem,
2. mm Sa'd,
3. Aye,
4. mm Eban,
5. mm Amr,
6. mml Benin,
7. Kk Meryem
Gazveleri: Uhud, Hendek savalar ve sonraki birok seferlere itirak etmitir..
Hicreti: 1. ve 2. Habeistan, Mekke'den Medine'ye hicret eden muhacirdir.
Sahabeden Kiminle Kardeti: Evs bin Sabit..
Kabilesi: Osman b. Affan b. Ebil As, b. meyye, b. Abdi ems, b. Abdi Menaf, b. Kusayy, b. Kilab, b. Mrre,
b. Ka'b, b. Ley, b. Galib, b. Fihr, b. Malik, b. Nadir, b. Kinane.
Lakab/Knyesi: Eb Abdullah, Zinnureyn, bn-i Affan, Eb Amr.
Kiminle Akrabal: Raslllah (sav)'in damaddr.
Hz. Osman (R.a.) hayann ve hilmin semboldr. Raslllah (sav)'n dva arkaddr. Osman b. Affn b. EbiSAs b. meyye b. Abdi'-ems b. Abdi Menaf el-Kure el-Emev; Raid Halifelerin ncs. Umeyyeoullar
ailesine mensup olup, nesebi beinci ceddi olan Abdi Menaf ta Raslllah (sav) ile birlemektedir.
Fil olayndan alt sene sonra Mekke'de domutur. Annesi, Erva binti Kreyz b. Rebia b. Habib b. Abdi ems'tir.
Bykannesi ise Raslllah (sav)'m halas Abdlmuttalib'in kz Beyda'dr. Knyesi, "Eb Abdullah'tr. Ona,
"Ebu Amr" ve "Ebu Leyla" da denilirdi. 1[1]
Raslllah (sav) risaletle grevlendirildiinde Osman (r.a) otuz drt yalarndayd. O, ilk iman edenler
arasndadr. Eb Bekir (r.a), gvendii kimseleri slama davette youn gayret gstermekteydi. Onun bu
almalar neticesinde, Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. Ebi Vakkas, Zbeyr b. Avvm, Talha b. Ubeydullah ve
Osman b. Affn iman etmilerdi. Hz. Osman, cahiliyye dneminde de Hz. Eb Bekir'in samimi bir arkada
idi. 2[2]
Hz. Osman, iman ettii zaman bunu duyan amcas Hakem b. Ebil-s onu skca balayarak hapsetmi ve eski
1[1]
bnul-Hacer el-Askaln, el-sabe fi Temyzi's-Sahabe, Badat t.y., II, 462; bnl Esr, sdl-Gbe, III, 584-585; Celaleddin Suyt,
Trihul-Hulefa, Beyrut 1986, 165.
2[2]
Siretu bn shak, stanbul 1981,121; sd'l-Gbe, ayn yer; Askalan, ayn yer.

dinine dnmezse asla serbest brakmayacan sylemiti. Hz. Osman (R.a) ebediyyen dininden dnmeyeceini
syleyince, kararlln gren amcas onu serbest brakmt. 3[3] Peinden o, Raslllah (sav)'n kz Rukiyye ile
evlenmiti. Baz tarihiler bu evliliin Peygamber'in risaletle grevlendirilmesinden nce olduunu
kaydederler. 4[4] Mekk toplumlarda inan hrriyeti olmaz. nan sahibi muvahhidlerin bedel demeleri gerekir.
Mrik ve mnkirlerin ikence ve basklarna aldrmadan imann emniyetinde kalarak direnmek, mekk
toplumlarda mslman olmann bedelidir. Hz. Osman (R.a.) bu bedeli deyenlerdendir.
Mekk toplumlarda hicretin gndeme gelmesi kanlmazdr. nk hicret; ka deil, slm' Allah'n muradna
uygun yaayabilmek iin emniyetli mekn araydr. Mekkelt mriklerin iman edenlere ynelttikleri bask ve
ikenceler younlap ekilmez bir hal alnca, Raslllah (sav), ashabna Habeistan'a hicret etmeleri
tavsiyesinde bulunmutu.
slam' Allah'n muradna gre yaamaya alan msliimanlar iin Daru'l slm'a hicret etmenin mmkn
olmad veya hicret edilecek Daru 7 slm 'in bulunmad bir zaman diliminde Daru 7 Eman 'a hicret ederler.
Habeistan'a hicret iin Raslllah (sav) tarafndan mslmanlora verilen nebevi izin bunun ak delilidir. Dam 7
Eman; mslmanlarn dinlerine gre bir hayat yaama imknna kavutuklar yani slm' yaamaktan dolay
korku ve kuku duymadklar her beldenin addr. te Hz. Osman (R.a) de Daru'l Eman'a ilk hicret edenler
arasndadr. Hz. Osman (R.a.)'n Habeistan'a ilk hicret edenler arasnda olduu hakknda kaynaklar ittifak
halindedirler. bn Hacer birok sahabeye dayandrarak Hz. Osman(R.a.)'n, ei Rukiyye ile birlikte Habeistan'a
hicret eden ilk kimse olduunu kaydetmektedir. 5 [5] Mekkeiilerin iman ettiklerine dair yanl bir haberin
Habeistan'a ulamasyla birlikte muhacirlerden bir blm Mekke'ye geri dnmt. Hz. Osman (R.a.) da geri
dnenler arasndayd. Ancak onlar kendilerine ulaan haberin aslsz olduuna ahit olduklarnda tekrar
Habeistan'a gitmek iin yola ktlar. Hz. Osman(R.a.), hareket etmeden nce Raslllah (sav)'e yle demiti:
"Ya Raslllah! Bir defa hicret ettik. Bu Necai'ye ikinci hicretimiz oluyor. Ancak siz bizimle deilsiniz".
Raslllah (sav) ona;
"Siz Allah'a ve bana hicret edenlersiniz. Bu iki hicretin tamam sizindir" karln vermiti. Bunun zerine o;
"Bu bize yeter ya Raslllah" dedi. 6[6]
Allah yolunda muhacir olmak, byk bir ereftir. Hz. Osman (R.a), ikinci olarak hicret ettii Habeistan'da bir
mddet kaldktan sonra Mekke'ye geri dnd. Raslllah (sav), Medine'ye hicret etmekle emrolunduunda,
Hz.Osman (R.a.) dier mslmanlarla birlikte Medine'ye hicret etti. O, Medine'ye ulat zaman Hassan b.
Sabit'in kardei Evs b. Sabit'e konuk olmutu. Bundan dolay Hassan, onu ok severdi. 7[7]
Hz. Osman (R.a.) genelde btn insanla, zelde ise mslmanlara faydal olan bir kimsedir. Bir yahudinin
mlkiyetinde olan Rume kuyusunu yirmi bin dirheme satn alarak btn mslmanlarn istifadesine sunmutu.
Bu kuyunun mslmanlar iin ne kadar nemli olduu Raslllah (sav)'in u sznden anlalmaktadr:
"Rume kuyusunu kim aarsa, ona Cennet vardr. 8[8]
Ashb- Kiram, cennetlik iler yapan kimselerdir. Onlar biliyorlard ki, "cennet ucuz deil, cehennem dahi
lzumsuz deildir.
Hz.Osman, hanm Rukiyye ar hasta olduu iin, Raslllah (sav)'in izniyle Bedir savandan geri kalmt.
Rukiyye ordu Bedir'de bulunduu esnada vefat etmi, mslmanlarn zaferinin mjdesi Medine'ye ulat gn
topraa verilmiti. Fiili olarak Bedir'de bulunmam olmakla birlikte Raslllah (sav) onu Bedir'e katlanlardan
saym ve ganimetten ona da pay ayrmt. 9[9] Meru mazeretlerinden dolay cihad seferine katlma imknn
bulamayan mslmanlar, cihada gidip savaan mcahidlerden saylrlar.
Hz. Osman (R.a.), ehl-i cihaddr. nk Hz. Osman (R.a.) Bedir sava hari, mriklerle ve slm
dmanlaryla yaplan btn savalara katlmtr.
Rukiyye'nin vefat ediinden sonra Raslllah (sav), Hz. Osman' dier kz mm Glsm ile evlendirdi.
Hicretin dokuzuncu ylnda mm Glsm vefat ettiinde Raslllah (sav) yle buyurmutu:
"Eer krk tane kzm olsayd birbiri peinden hi bir tane kalmayana kadar onlar Osman'la evlendirirdim" ve
yine Hz. Osman'a "nc bir kzm olsayd muhakkak ki seninle evlendirirdim" demiti. (sdl-Gbe, ayn yer)
Raslllah (sav)'in takdirine mahzar olmak, saadet ve fazilete mazhar olmaktr. Bu erefe Hz. Osman (R.a.) nail
olmutur.
Raslllah (sav)'in iki kzyla evlenmi olduu iin iki nr sahibi anlamnda, "Zi'n-Nureyn" lakabyla anlr
olmutur. Zat'r-Rika ve Gatafan seferlerinde Raslllah (sav), onu Medine'de yerine vekil brakmtr. 10[10]
Hz. Osman (R.a.)'n Habeistan'a hicreti esnasnda Hz. Rukiyye'den doan Abdullah adndaki olu, Medine'ye
hicretin drdnc ylnda bir horozun yzn gzn trmalamas sonucunda hastalanarak vefat etti. Abdullah,

3[3]

Suyt, 168.
Suyt, a.g.e., 165.
bn Hacer, ayn yer
6[6]
bn Sa'd, Tabakatl-Kbra, Beyrut t.y., I, 207
7[7]
bnl-Esr, sdl-Gbe, 585; bn Sa'd, a.g.e., 55-56
8[8]
Buhar, Fezailu'l-Ashab, 47
9[9]
sdl-Gbe, III, 586; Suyut, a.g.e., 165; H.l.Hasan, Tarihu'l-slm, I, 256
10[10]
Suyuti, a.g.e., 165
4[4]
5[5]

vefat ettiinde alt yanda idi. 11[11]

Hicretin altnc ylnda mslmanlar, Umre yapmak iin Mekke'ye hareket ettiklerinde, Hz. Osman da onlarn
arasndayd. Ancak, putperest Mekke ynetimi, mslmanlar Mekke'ye sokmama karar almt. Bunun zerine
Hudeybiye'de karargah kuran Raslllah (sav), mriklerle .mnasebet kurarak, maksatlarnn yalnzca umre
yapmak olduunu onlara bildirmek istiyordu. Raslllah (sav), bu i iin Hz. mer'i grevlendirmek istemi,
ancak Hz. mer, bir takm geerli sebepler ileri srerek Hz. Osman'n daha uygun olduunu sylemiti. Bunun
zerine Raslllah (sav), elilik grevini Hz. Osman'a verdi. Daha nce eli gnderilen Hira b. Umeyye elKa'b'yi Mekkeliler ldrmek istemilerdi. 12[12]
Mriklerin hrn davranlar byle bir elilii tehlikeli bir hale sokuyordu. Raslllah (sav), Hz. Osman (R.a)'a
yle dedi:
"Git ve Kurey'e haber ver ki, biz buraya hi kimse ile savamaya gelmedik. Sadece u Beyt'i ziyaret ve onun
haremliine sayg gstermek iin geldik ve getirdiimiz kurbanlk develeri kesip dneceiz." Hz. Osman (R.a),
Mekke'ye gidip, mriklere bu hususlar bildirdi. Ancak onlar;
"Bu asla olmaz, Mekke'ye giremezsiniz" karln verdiler. Onlarn red cevab slm karargahna Osman
(R.a)'n ldrld eklinde ulat. Onun dnnn gecikmesi bu haberi destekler nitelikteydi. Bunun zerine
Raslllah (sav), yanndaki btn mslmanlan, lmek pahasna mriklerle arpmak zere, bey'ata ard.
Bey'atu'r-Rdvan adyla tarihe geen bu bey'ati aamada Raslllah (sav) sol elini sa elinin zerine koyarak,
"Osman Allah'n ve Resulnn ii iin gitmitir" dedi ve onun adma da bey'at etti. Mrikler bu durumdan
korkuya kapldklar iin anlama yolunu tercih etmilerdi. 13[13] Mslman olarak dmanlarmz tarafndan
doru anlalp reddedilmemiz, dostlarmz tarafndan yanl anlalp desteklenmemizden daha hayrldr!
Hz. Osman (R.a.) mjde insandr. nk Hz. Osman (R.a.), bu arada Mekke'deki gsz mslmanlarla
grm ve onlar slm'n yaknda gerekleecek olan fethiyle teselli etmiti. 14[14] Mrikler, Hz. Osman
(R.a)'a isterse K'be'yi tavaf edebileceini bildirmiler, ancak o, Raslllah (sav) tavaf etmeden, kendisinin de
tavaf etmeyecei cevabn vermiti. Hudeybiye'de bulunan sahabeler ise Raslllah (sav)e
Osman Beytullah'a kavutu, onu tavaf etti; ne mutlu ona" dediklerinde Raslllah (sav);
"Beytullah' biz tavaf etmedike, Osman da tavaf etmez." buyurmutur. 15[15]
Allah yolunda sadakat, samimiyet iktidarnn vazgeilmezidir. Dmanla karlatklarnda dava arkadalarn
satanlar, Ashb- Kirm'n yolunda saylmazlar. Mnkir ve mriklerin tehditleri, vaadettikleri, Hz. Osman
(R.a.)' Raslllah (sav)'den ayrmaya yetmemitir.
Onlar Hz. Osman (R.a.)'a:
"Sen, Kabe'yi tavaf etmek istiyorsan, tavaf edebilirsin" dediler. Bunun zerine Hz. Osman (R.a.):
"Peygamber (sav) Kabe'yi tavaf etmedike ben asla tavaf etmem" dedi. 16[16] te bu dva adamnn nderine ve
dva arkadalarna sadakatinin emsalsiz rneididr.
Hz. Osman (r.a.), Medine dnemi boyunca srekli Raslllah (sav) ile birlikte olmaya gayret gsterdi. Ashabn
en zenginlerinden biri olmas, onun slama ve mslmanlara herkesten ok maddi yardmda bulunmasn salad.
Bilhassa kfirler zerine sefere kan ordularn tehiz edilmesinde an derecede cmert davrand
grlmektedir. Tarihiler onun "Cey'ul-Usra" (Zorluklar Ordusu) diye adlandrlan Tebk seferine kacak
ordunun tehiz edilmesine yapt katky vgyle zikretmektedirler. O, bu ordunun yaklak te birini tek
bana tehiz etmitir. Asker saysnn otuz bin kii olduu gz nne alnrsa bu meblan bykl rahata
anlalr. Hz. Osman (R.a.)'n Tebk seferinde yapt yardmn dkm yledir: Gerekli takmlaryla birlikte
dokuz yz elli deve ve yz at, bunlarn svarilerinin tehizat, on bin dinar nakit para. 17 [17] Onun bu
davranndan ok memnun olan Raslllah (sav);
"Ey Allah'm! Ben Osman'dan razym. Sen de raz ol 18[18] diyerek duada bulunmutur. Hz. Osman, Veda Hacc
esnasnda da Raslllah (sav)'in yanndayd. Raslllah (sav) mslmanlar ilgilendiren bir ok meselede Osman
(r.a)'n yardmna mracaat etmitir. 19 [19] Duruma baklrsa, Hz. Osman (R.a.), Raslllah (sav)'in mali
maviridir. Allah yolunda her hizmet herkesle konuulmaz. Allah yolunda her m'minin fikiriyle, eliyle, diliyle,
servetiyle, bedeniyle yapabilecei hizmetler vardr. Allah yolunda zengin mslmanlarn grevlerinden birisi de,
Allah yolunda cihad edenleri tehizatn tedarik etmektir. Yani mcahidlerin ihtiyalarn gidermektir. "Allah
yolundaki mcahidlerin Osman" olmak, bal bana bir misyondur. Allah yolunda cihad edecek mcahidlerin
ihtiyalarn gidermek iin helalinden mal kazanan ka zenginimiz var? Zengin mslmanlar, Hz. Osman (R.a.)
aynasnda kendilerini gzden geirmelidirler. Aksi halde dnyevileme tehlikesinin iine dmekten
kurtulamazlar.
bn Sa'd, a.g.e., III, 53, 54
bn Sa'd, a.g.e., II, 96.
13[13]
bn Sa'd, II, 96,97.
14[14]
Asm Kksal, slm Tarihi, VI, 177.
15[15]
Vakid'den naklen, A. Kksal, a.g.e., 178-179.
16[16]
El- Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:2, Sh:189, st/1991.
17[17]
A. Kksal, IX, 162.
18[18]
bn Hiam, Sre, IV, 161; Suyut, a.g.e, 169.
19[19]
H..Hasan, a.g.e., I, 256.
11[11]
12[12]

Hz. Eb Bekir (R.a) halife seilince Osman (R.a) ona bey'at etti. Eb Bekir (R.a) halifelii boyunca mmetin
ilerini idarede onunla istiarede bulundu. Eb Bekir (R.a)'n vefatndan nce yazdrd Hz. mer'in Halife
atanmasna dair belgeyi Osman (R.a) kaleme almtr. Hz. Eb Bekir, Osman (R.a)'n yazdklarn ona tekrar
okutturduktan sonra mhrletmiti. Osman (R.a), yannda mer (R.a) ve yannda Useyd bn Sad el-Kuraz
olduu halde dar km ve oradakilere
"Bu katta ad yazlan kimseye bey'at ediyor musunuz" diye sormutu. Onlar da
"Evet" diyerek bunu kabul etmilerdi. 20[20]
Halife Hz. mer (R.a), yaralannca, hilfete geecek kimsenin tayin edilmesi iin alt kiiden oluan bir ura
oluturmutu. Bunlar Hz. Ali, Osman, Sa'd bn Ebi Vakkas, Abdurrahman b. Avf, Zubeyr bn Avvam ve Talha
bn Ubeydullah (R.anhum) idiler. Yapian grmeler neticesinde, ra yelerinden drd feragat edince
grmeler Hz. Osman'la Hz. Ali zerinde devam etti. ura bakan Abdurrahman bn Avf (R.a.), geni bir kamu
oyu yoklamas yaptktan sonra mslmanlarn bu iki kiiden birisinin halife seilmesi zerinde mutabk
olduklarn grd. Hz. Ali (R.a)'i ararak ona; Allah'n Kitab, Raslnn Snneti ve Eb Bekir ve mer'in
uygulamalarna tabi olarak hareket edip etmeyeceini sordu. O, Allah'n Kitab ve Raslnn Snnetine tam
olarak uyaca, ancak bunun dnda kendi itihadna gre davranaca cevabn verdi. Ayn soruyu Osman
(R.a)'a ynelttiinde o, bunu kabul etmiti. Bunun zerine Abdurrahman bn Avf, Osman (R.a)' halife atadn
ilan ederek ona bey'at etti. 21[21]
Hz. Osman (R.a.)'a ikinci olarak bey'at eden kimse Hz. Ali (R.a) olmutur. Peinden de btn mslmanlar ona
bey'at ettiler. 22[22] Osman (R.a)'n hilfete geii Hicri yirmi senesi Zilhicce aynn sonlarnda olmutur. Hz.
Osman (R.a), devlet idaresini devrald zaman slm fetihleri hzl bir ekilde devam ediyordu. Hz. mer (R.a)
devrinde Suriye, Filistin, Msr ve ran, slm topraklarna katlmt. Hz. mer (r.a)'n gl idaresi, fethedilen
blgelerde otorite ve dzenin salam bir ekilde yerlemesini salamt. Hz. Osman (R.a), slm tebliinin
girmi olduu yaylma srecini ayn hzla devam ettirmeye alt. O, Ermenistan, Kuzey Afrika ve Kbrs'
fethetmi, ran'daki ayaklanmalar bastrarak merkez ynetimin nfuzunu yeniden tesis etmitir.
slm corafyasn geniletmek, yeni yreklere slm' ulatrmakla mmkndr. Yani yreklerin fethinden
lkelerin fethine gei yapmak, slm corafyasn geniletmektir. Hz. Osman (R.a.) bunu yapmtr. Hz. Osman
(r.a), hilfeti devrald zaman idari kadrolarda yava yava baz deiiklikler yapma yoluna gitti. Ancak, mer
(R.a)'in vasiyetine uyarak bir sene mddetle onun valilerini yerlerinde brakt. lk nce Kfe valisi Muire b.
u'be'yi azlederek yerine Sa'd b. Ebi Vakkas' atad. Sa'd, Osman (R.a)'n ynetime getikten sonra atad ilk
validir. 23[23] Msrllarca sevilen bir kimse olan Amr b. el-As'n Msr valiliinden alnmas ve yerine, Abdullah
b. Sa'd b. Ebi Serh'in tayin edilmesi baz karklklarn kmasna sebep olmutu. skenderiye halk Bizans
mparatoru Heraklious'a mektup yazarak kendilerini mslmanlarn elinden kurtarmasn istediler. Ayrca,
mslmanlarn kar koyacak kadar askerlerinin olmadn da bildirdiler.
Bunun zerine Bizans mparatoru, Manuel komutasnda kalabalk bir orduyu skenderiye'ye gnderip buray
igal etti. Bizansllardan ekinen Kpti halk, Hz. Osman'dan duruma mdahale etmesini istediinde o, Amr b. elAs' Msr'a geri gnderdi. Amr, yapt savata, Manuel'i ldrerek dman byk bir yenilgiye uratt ve
skenderiye ehrini evreleyen sur'u ykt. 24[24] zmsz kalan ve mslmanlarn paralanmasna sebeb olan
ihtilaflar, dmann saldrsna davetiye karrlar. Ancak mslmanlarn arasndaki ihtilaflarn ittifaka
dntrlmesi, dmana hezimet, mslmanlara zafer getirir. Ayn yl ierisinde anlamalarn bozan Rey
zerine, Sa'd b. Ebi Vakkas bir sefer dzenlemi; ayrca, Deylem zerine yrmtr. Sa'd b. Ebi Vakkas,
Beytl-Maldan bor olarak ald paray geri demekte sknca Osman (R.a), onu azlederek yerine anne bir
kardei Velid b. Ukbe'yi Kfe valiliine getirdi. 25[25]
Velid, be sene Kfe valiliinde bulunmutur. Velid, bir sabah, namaz sarho olduundan dolay drt rekat
kldrmt. Hatrlatlmas zerine "sizin iin arttryorum" demiti. Bunu duyan Hz. Osman (R.a.), ona tazir
cezas vererek bunun uygulanmasn Hz. Ali'den istemiti. Hz. Ali de Abdullah b. Cafer'e onu krbalattrmit.
Bu olay zerine Hz. Osman onu azlederek yerine Sad b. el-As b. Umeyye'yi atad. 26[26]
Suyt, Hz. Osman'n, ilk olarak Velid'i, Sa'd'm yerine vali yapmas yznden knandn sylemektedir. 27[27]
Velid, Kfe valisi olunca, Azerbaycan komutan Utbe b. Ferkat' grevinden ald. Bunun zerine Azerbeycan
halk isyan ettiler. Velid, Azerbeycan zerine yryerek buray itaat altna aldktan sonra Ermenistan (Tiflis)
tarafna yneldi ve andlamaiar yaparak ganimetlerle geri dnd. Bu arada Bizansla yaplan mcadele devam
etmekteydi. Hz.Muaviye (R.a.), Antalya ve Tarsus taraflarna aknlar dzenliyordu. te taraftan, Amr b. el-As'a
Kuzey Afrika'y ele geirmek iin emirler gnderen Osman (R.a), Sicistan Valisi, Abdullah b. Amr'a Kabil'e

bn Sad a.g.e., 111, 200.

Suyuti, a.g.e.-,171, 172; bn Hacer, a.g.e., 463; H..Hasan, a.g.e., 1,258, 261.
bn Sa'd, a.g.e., III, 62.
23[23]
bnl-Esir el-Kamil f't-Tarih, Beyrut 1979, III, 79.
24[24]
Hicr 25 bnul-Esir, a.g.e., III, 81; H..Hasan, a.g.e.; I, 264.
25[25]
bnul-Esir a.g.e., III, 82.
26[26]
bnul-Esir, a.g.e., III, 107.
27[27]
Suyut, 172.
20[20]
21[21]
22[22]

yrmesi talimatn veriyordu. 28[28]

Hicri yirmi altda, Mescid-i Haram'n geniletilmesi almalarna tank olunmaktadr. Mescid-i Haram'n
evresindeki arsalar satn alnarak geni bir alan elde edilmiti. Hz. Osman (R.a), Hicri yirmi yedinci ylda Msr
Valisi Amr b. el-As'i azlederek yerine Abdullah bn Sa'd b. Ebi Serh'i getirdi. O, Kuzey Afrika'nn fethinin
tamamlanmas dn-cesindeydi. Bunun iin Osman (R.a), Ashabn ileri gelenleriyle istiare ettikten sonra, ona
izin verdi ve iinde ok sayda sahabenin de bulunduu bir orduyu takviye olarak ona gnderdi. 29[29] Abdullah b.
Naf b. Abdulkays ve Abdullah b. Nafi b. Husayn komutasndaki kuvvetler, bn Ebi erh ile birleerek Msr'dan
batya doru harekete getiler. Trablus'tan Tanca'ya kadar olan blgenin hakimi ve Bizans mparatorunun valisi,
slam ordusunun topraklarna doru ilerledii haberini amca, yirmi bini svari olmak zere, yz bin kiilik bir
ordu hazrlayarak tedbirler ald. Krallk merkezi olan Subaytala'ya yirmi drt saatlik bir mesafede iki ordu kar
karya geldi. bn Ebi Serh'in, mslman olmak veya cizyeyi kabul etmek teklifi reddedilince atma balad.
Bu arada, ordunun Medine ile olan haberlemesi kesilmiti.
Hz. Osman balant kurabilmek iin Abdullah bn Zbeyr'i bir askeri birlikle Afrika'ya gnderdi. Gnlerce sren
sava, Abdullah bn Zbeyr'in nerdii taktikle ksa zamanda byk bir zaferle sonuland. Mslmanlarn eline
geen ganimet olduka bykt. Svarilere er bin dinar ve yayalara ise biner dinar hisse dmt. 30[30]
slm ordularnn nndeki bu engel kaldrldktan sonra Hz. Osman (R.a.), Abdullah b. Naf b. Husayn ve
Abdullah b. Nafi b. Abdulkays'a hi vakit kaybetmeden Cebelu't-Tank' geerek Endels'e girmeleri emrini
verdi. Hz. Osman'n, ordunun Endels'e geiini istemesi, stanbul'un bat ynnden sktrlarak fethinin
kolaylatrlmas dncesinden kaynaklanyordu. O, komutanlarna yle diyordu: "stanbul ancak Endls
tarafndan fethedilebilir. Eer oray fethederseniz, stanbul'u fethedenlerin ecrine ortak olacaksnz. 31[31]
Bylece Hz. Osman zamannda, Kuzey Afrikadaki fetihler tamamlanm, slm'n karsndaki en byk g
olan Bizans'n batdan sktrlmas planlan uygulamaya konulmutur. te taraftan Muaviye b. "Ebi Sfyan
(R.a.), Osman (R.a)'dan izin alarak, Suriye sahillerinde oluturduu donanma ile Akdenize alm ve
mslmanlar denizlerde de Bizans'a kar varlk gstermeye balamlard. Muaviye (R.a.) daha nce bu i iin
Hz. mer'e mracaat etmiti. Ancak mer (R.a), o an mslmanlarn maslahat bunu gerekli klmad iin izin
vermemiti. Daha sonra artlar bu i iin elverili hale geldiinden dolay Hz. Osman (R.a.) donanma inasnn
lzumuna kanaat getirmiti. Muaviye (R.a.), donanmasyla denize alarak, Kbrs Adasna kt. Abdullah b.
Sa'd Msr'dan onun yardmna gitti. Kbrs, yllk yedi bin dinar cizye ile slm hakimiyetini tanmak zorunda
kald. 32[32] Bu miktar onlarn Bizans mparatoruna dedii mebladr. 33[33]
Hz. Osman (R.a.), Kfe Valisi Ebu Musa el-E'ar'yi grevinden alarak yerine Abdullah b. Amir el-Kureyz'i
atad Abdullah, Osman (R.a)'n daysnn oludur. Ebu Musa'y azletmesinin sebebi Kfe halknn ondan
ikayeti olmalar ve bunu Hz. Osman (R.a)'a bildirmeleridir. 34 [34] Hz. Osman, Mescid-i Nebi'nin
geniletilmesine ihtiya duyarak, onu ssl talarla yeniden ina etti. Ta stunlar dikerek tavann sac (bir cins
aa) ile kapatt. Uzunluunu yz altm, geniliini de yz elli zira'a kartt. 35[35]
Hicri otuz ylnda Sa'id b. el-As'n Taberistan'a hcum ettii grlr. Bu blgede gazalarda bulunan Sa'id, bir ok
ehri fethetti. Horasan, Tus, Serahs, Merv, Beyhak bunlardan bazlardr. Bu yl ierisinde Hz. Osman (R.a.),
deiik eyaletlerde, Kur'an- Kerim'in okunmas zerine ortaya kan ihtilaflar ortadan kaldrmak iin almalar
balatt. Kur'an- Kerim ilk olarak Hz. Eb Bekir zamannda tedvin edilmiti. Zeyd b. Sabit'in bakanlnda
yaplan bu almada, Kur'an- Kerim bir kitap haline getirilmiti. Bu ilk mushaf, Eb Bekir (R.a)'dan sonra
mer (R.a)'a gemi, onun ehadetinden sonra da Hafsa (R.anh)'nn elinde kalmt. Azerbeycan seferi esnasnda
ordu ierisinde kraat konusunda bir ihtilafn kmas, ordu komutan Huzeyfe b. Yeman' endielendirmi ve
Halife'den, mslumanlarn emin bir ekilde okuyabilecekleri bir mushafm oaltlmasn istemiti. Hafsa
(R.anh)'n yannda bulunan mushaf getirilerek oaltld ve btn eyaletlere datld, Bunun dnda kalan
nshalarn tamam toplatlarak imha edildi. Bu durum karsnda Ashabn hayatta olanlar olduka
rahatlamlard. 36 [36] Bylece mslmanlar tarihinde "Nairu'l-Kur'an"; Kur'an' neredip oaltan ve afaki
slm'a datan Hz. Osman (R.a.) olmutur.
Eminu'l-vahiy yani vahyin kendisine emanet edildii zat olan Hz. Muhammed'in (aleyhisseim) en ok ihtimam
gsterdii i, Kur'n- Kerim metnini tesbit ve onu insanla tebli etmekti. Onun iindir ki, vahyin
balangcnda unutmamak iin vahyedilen yetleri iinden tekrarlyor, bunun dtaki almeti olarak da dilini
kprdatyordu. Bunun zerine Allah Tel O'nun tel gsterip zahmet ekmemesi iin vahyin tesbitini garanti
altna aldn bildirdi. Allah Tel bu teminatn esbap dairesinde yle icra ettirmitir; Kur'n yazlm bir
bnul Esir, a.g.e., III, 87.
H.. Hasan, a.g.e., I, 265
30[30]
bnl-Esir, a.g.e., III, 88-90; H..Hasan, a.g.e., I, 265-266
31[31]
bnl-Esir, a.g.e., III, 93; Ayrca bk. Mhammed Hamidullah, Fethul-Endls (spanya) fi Hilafeti Seyyidina Osman sene 27 li'I-Hicre,
.. Ed. Fak. slam Tetkikleri Enstits Dergisi, stanbul 1978, VII, 221-225
32[32]
Hicr 28..
33[33]
bnl-Esir, a.g.e., III, 96.
34[34]
bnl-Esr, a.g.e., III, 99-100.
35[35]
Suyt, 173.
36[36]
bnl-Esr a.g.e., 111,111-112; H.. Hasan, a.g.e., 1, 510-513.
28[28]
29[29]

kitap eklinde gnderilmemesine ramen, Allah'n, o sz "Kitab" olarak nitelendirmesinden, Hz. Peygamber
onun yazyla kaydedilmesi gerektiini anlam ve derhal bunu yaz bilenler vastasyla uygulamaya balamtr.
Konuya biraz daha etrafl bakacak olursak, O'nun yle l bir metot takip ettiini grrz:
1- Yazdrm,
2- Ezberlemi ve m'minlere ezberletmi; namaz veya baka vesilelerle okuyup tekrarlami,
3- Her yl Ramazan aynda o zamana kadar gelen metni Cibril'e (aleyhisselm) arz etmek suretiyle mukabele
etmitir.
Demek ki, yazdrma ve ezberleme esnasnda kasd olmayan hatalarn olabilecei ihtimaline kar O, nce Cibril
ile mukabeleyi (arza) mteakip Mescid-i Nebevi'de cemaatin huzurunda okuyor, onlara da kendi ellerindeki
nshalar veya ezberlerini tashih etme imkn veriyordu. hfzetme ilhi teminat altndadr. Fakat Allah Tel
icraatn snnetullaha gre yrtr. O'nun elisi Hz. Muhammed (aleyhisselm) bu ilhi nizam en iyi bilen ve
tatbik eden bir zt idi. O'nun mezkur yollarla Kur'n metnini daha sonraki nesillere ulatrmas, kendisinden
sonra gelecek nesillerin, zellikle gayri mslimlerin itirazlarini nlemek gayesine ynelik idi.
Dier taraftan o, metinlerin nasl intikal ettirilmesi gerektii hususunda biz mmetine de rnek oluyordu. Cibril
ile mukabele ettiini ya Hz. Peygamber Ashabna haber veriyordu yahut Ashbdan bazlar bu arza srasnda
hazr bulunuyorlardi. Abdullah bn Mes'ud, Zheyr, beyy bn Ka'b, Zeyd bn Sabit (radiyallahu anhum) bu
zevat arasndadr. Arzudan gaye sadece kontrol deil, metni eda etme keyfiyetini, tecvide gre okumay salama,
Cibril ile mzakere sonucunda yakinin artmas, mn vecihleri zerinde derinleme, keza yetlerin tertibinin tam
yerinde olduunu gstermekti.
Kendisinden hemen sonra Hz. Eb Bekir'in dneminde Zeyd bn Sabit'in Kur'n metinlerini mushaf hline
getirme iini yaparken Raslllah devrinden kalan iki yazl ahit aramas, Hz. Peygamber'in uygulamasnn bir
devam olarak deerlendirilebilir. Zira Zeyd bunu ararken Raslllah devrinde bu kontrol (karlatrma)
ileminin yapldn bildii iin byle davraniyordu. Zeyd bn Sabit tarafndan verilen bir bilgiden, ilk cem'
(derleme) iinin Hz. Peygamber zamannda yaplm olduunu aka anlamaktayz: "Biz Raslllah'n nezareti
altnda Kur'an', eitli paralardan toplayp bir araya getiriyorduk." Beyhak, Suyt gibi bir ok lim de bu
rivayeti bylece deerlendirmilerdir. Hz. Eb Bekir'in hilfeti dneminde, ayr ayr paralar zerine yazlm
Kur'an', mushaf hline getirme iini Mescid-i Nebevi'de yaptrmas, Mslmanlarn bu en nemli iine resmiyet
ve alniyet kazandrmak, bunun neticesinde onun mtevatir yani naklinde hibir tereddt kalmadn meydana
koymak eklinde deerlendirilmelidir.
nc merhalede ise, Hz. Osman, genileyen slm lkesindeki cidd ihtiyalari karlamak iin bu nshadan
istinsah ettirerek oaltt nshalar Ashbn dikkatine sunmu, onlarn ittifakla onaylamalarndan sonra, asl
Medine'de kalmak zere; Mekke, Kfe, Basra, am, Msr, Yemen ve Bahreyn gibi byk merkezlere
gndermi, eski ferd nshalara artk hacet kalmad iin, msvedde saylabilecek o nshalar imha etmelerini
istemiti. Fakat bu istein tam tamna yerine getirilmedii anlalyor. Zira nc ve drdnc asrlarda baz
melliflerin Hz. Ali, bn Mes'ud, beyy bn Ka'b ve bn Abbas (radiyallahu anhm) gibi sahabenin ferd
mushaflarm grp onlar naklettiklerini reniyoruz.
yle anlalyor ki, Hindistan'dan spanya'ya kadar genilemi slm lkesinin her tarafnda, Medine'den verilen
bu emir tam tamna uygulanamamitir. Bunun yle iyi bir neticesi de olmutur: Eer geriye kalan bu ferd
nshalar olmasayd baz garazkrlar, Hz. Osman'in Kur'n metnini deitirip eski belgeleri imha ettirdiini ve
artk onlara ulama midinin ebediyen kesildiini iddia edebilirlerdi. Oysa imdi onlarn elde olmasna ramen
Kur'n metninde cidd bir surette mnyi veya hkm deitiren farklar bulunmad meydana kmaktadr. bn
Eb Davud'un Kitabu'l-Mesahirini nereden A. Jeffery'inin, bu farklar listeler hlinde gstermesinden, bu sonu
aikre olarak meydana kmaktadr.
Hz. Peygamber'in (aleyhisselm), Ashabn Kur'n zerine odaklatrmas, onlara Kur'n' tedric olarak ruhlarna
sindirerek retmesi, ounun mm olmas sebebiyle arivlerinin hafzalarndan ibaret olmas, devaml
namazda okumalar gibi sebeplerle; elverisiz artlarda bile onlar Kur'n metnini nsha fark olmakszn harika
bir ekilde btn dnya'da tek metin bulunacak tarzda intikal ettirmilerdir. Onlar yle mbarek bir nesildir ki,
el-Karaf'nin dedii gibi, baka bir mu'cizesi olmasayd dahi Hz. Peygamber'e mu'cize olarak byle bir nesil
yetitirmesi fazlasyla yeterdi! 37[37]
Hz. Osman, Raslllah (sav)'a ait olan; Hz. Eb Bekir ve Hz. mer'den sonra kendisine intikal eden mhr
Medine'deki Ars kuyusuna drd. Onu bulacak olana byk miktarda para vadinde bulunmu, ancak btn
aramalara ramen bu mhr bulunamaynca Osman (R.a) byk bir zntye kaplmt. Ondan midini kesince
hemen bir mhr yaptrd. ehid edilene kadar parmanda kalan bu mhrn kimin eline getii tesbit
edilememitir. 38[38] Bu olay hilfetinin altnc ylnda meydana gelmitir. slm fetihlerinin sreklilii ve elde
edilen ganimetlerle insanlarn zenginlemeleri, refah seviyesini olduka ykseltmiti. Bu durum, tabii olarak,
slama uygun olmayan birtakm davran biimlerinin de ortaya kmasna sebep olmutu. Raslllah (sav)'n
yannda yetien ve bu gelimeleri endieyle takip eden sahabeler, bu endielerini yer yer ortaya koymaktaydlar.
Bunlardan birisi de, zhd ve takvasyla tannan ve maddi varlklardan muhta kimselerin yeterince istifade
37[37]
38[38]

Er-Rasl'l Muallim/Abdulfettah Eb Gudde, Sh:14, Beyrut/1997.

bnl-Esir, III, 133.

ettirilmediine inanan Ebu Zerr el-Gifar (R.a)'dr. O, am'da, Muaviye (R.a.)'nin uygulamalarna kar kt ve
dncelerini sylemekte srarl davrand iin Medine'ye arld. Ebu Zerr, Medine'ye geldiinde grlerini
Hz. Osman'a tekrarlamt. Bunun ardndan, Halife'den izin isteyerek, Medine'ye yakn bir yer olan Rebeze'ye
gidip yerlemiti. 39[39]
Bazlar, Hz. Ebu Zerr el-Gifar (R.a.) ile Hz. Osman (R.a.) rakip dmanlar gibi gstermeye alyorlar. Bu
tamamen hilaf hakikat bir durumdur. Hz. Ebu Zerr el-Gifar (R.a.) takvasn mmetin umumi fetvas haline
getirmek teklifinde bulunuyor. Hz. Osman (R.a.) ise, fetva ile takva'nn birbirinden ayr olduklarm ve halife-i
mslimin olarak slm mmetinin umumuna Raslllah (sav), Hz. Eb Bekir (R.a.) ve Hz. mer (R.a.)'n fetvas
ile mumaele edeceini beyan edip ortaya koymutur.
Bizans'a kar kazanlan en parlak ve kesin zaferlerden birisi hi phesiz ki Latu's-Sevr deniz savadr.
Abdullah b. Sa'd'n komutasndaki slm donanmas, skenderiye aklarnda Bizans mparatoru Konstantin
komutasndaki byk donanmayla kar karya geldi. Bizansllarn gemi says hakknda verilen bilgiler, be yz
ile sekiz yz rakam arasnda deimektedir. slm donanmasnn sahip olduu gemi says ise ikiyz
civarndayd. Yaplan savata Bizansllar byk bir bozguna uratld. Konstantin, Sicilya'ya snmak zorunda
kald. 40 [40] Bu zaferden sonra Bizans, mslmanlara kar olan deniz stnln kaybetmi, slm
donanmasnn stanbul sularna kadar nne kacak bir g kalmamt.
Hz. Osman (R.a.) hilafeti, slm corafyasnn genilemesini beraberinde getirmi bir fetihtir. Her fethin bir
fatihi vardr. Hz. Osman (R.a.) da mslmanlar iin evrensel bir fatihtir. Onun fethettii yerler bir kavmin, bir
kabilenin deil, bir btn olarak slm mmetinindir. slm mmetinin baarlarn her dnem hazmedemeyen
hainler bulunduu gibi, Hz. Osman (R.a.) dneminde de bulunmulardr. Fitnenin Ortaya k Ve ahadeti
Hz. Osman on iki sene hilfet makamnda kalmtr. Bunun ilk alt senesi huzur ve gven ierisinde gemi ve
hi kimse ynetimin uygulamalarndan ikyeti olmamtr. Kurey, onu Hz. mer'den daha ok sevmiti.
nk Hz. mer onlara kar eriat uygulamada msamahasz ve sertti. Hz. Osman ise yaratlndaki
yumuaklk ve hogr ile insanlarn serbeste hareket edebilmelerine imkn salamt.
Onun bu yapsndan istifade eden eyaletlerdeki bir takm valiler, sorumsuz davranlar sergilemeye
balamlard. Ykselen ikyetleri ani ve kesin kararlarla karlamaynca, yava yava bir fitne ve kargaa
ortamnn olumasna zemin hazrlanmt. Endls'ten Hindistan hudutlarna kadar ok geni bir sahay
kaplayan devletin ierisinde, eitli din ve rklara mensup zimmi statsnde topluluklar vard. Bunlar, malup
dtkleri slm Devleti'ne kar her frsat deerlendirerek ba kaldryorlard. Yahudi unsuru ise, slm
mmeti'ni paralayp yok etmek iin slm'n temel prensiplerini hedef almt. Mslman olduunu iddia
ederek ortaya kan bir takm Yahudi asll kimseler, zuhur eden huzursuzluklar krkleyip fitne alevini her
tarafa yaymaya alyorlard.
Bunlardan birisi etkili nifak hareketlerinin ortaya kmasn salayan ve tam bir komitac/mfsid olan Abdullah
bn Sebe'dir. tbn Sebe Yemenli bir yahudidir. O, samimi kimselerin hakl ikyetlerini kullanarak insanlar Hz.
Osman'a kar kkrtyordu. Bir taraftan "ric'at Muhammed" (Muhammed (sav)'in tekrar dn) dncesini
yaymaya gayret gsterirken, te taraftan Peygamber'in peinden hilfet hakknn Hz. Ali (R.a)'a ait olduunu ve
bunun da Allah tarafndan belirlenmi bir gerekten baka bir ey olmadm yayarak daha sonra ortaya kacak
ia akidesinin temellerini atyordu. Onun yayd dncelere gre Eb Bekir (R.a), mer (R.a) ve Osman (R.a),
Hz. .Ali (R.a)'n hakkn gasbetmilerdi. O, Kfe, Basra ve am'da insanlar kkrtrken, Ebu Zerr (R.a)in hakl
klarn da kendisine malzeme yapmaya urayordu. 41[41]
Bir zaman sonra, Muhammed b. Eb Bekr ve Muhammed b. Eb Huzeyfe de, yapm olduu atamalardan dolay
Hz. Osman' tenkid etmeye baladlar. 42[42] Hz. Osman'a yaplan en nemli sulama, onun kendi akrabalarn
valiliklere getirmesi, onlara bolca ihsanlarda bulunmas ve yolsuzluklarn denetlememesidir.
Hz. Ali (R.a) bu konudaki ikyetlerini ona ilettiinde o, Hz. Ali'ye yle diyordu:
"Muire b. u'be'yi mer'in vali tayin ettiini bilmez misin?" Hz. Ali:
"Biliyorum" deyince o;
"O halde neden akrabal ve yaknlndan dolay onu vali tayin ettiim eklinde bir knamada bulunuyorsun?"
diye sormutu. Hz. Ali'nin buna verdii cevap uydu;
"mer vali atad kimseyi sk bir ekilde kontrol altnda tutard. En ufak hatalarn grse onlar sorgular ve en
iddetli ekilde cezalandrrd. Sen ise bunu yapmyorsun. 43 [43] Bunun zerine Hz. Osman, vilayetlerdeki
ynetimler hakknda yaplan dedikodular ve bunlarm sebeplerini yerinde incelemek zere mfettiler tayn etti.
Muhammed b. Mesleme'yi Kfe'ye; Usame b. Zeyd'i Basra'ya; Abdullah b. mer'i am'a ve Ammar b. Yasir'i de
Msr'a gnderdi. Ammar b. Yasir hari, dierleri grevlerini tamamlayarak geri dnmlerdi. Osman (R.a)
hakszlklar gidermek, filizlenmeye balayan ve mmet iin byk sakncalara sebep olacak olan fitnenin
yattnlmas iin youn bir gayretin iine girmiti. O, gelen ikyetleri dikkatle inceliyor, bata Hz. Ali (R.a)
bn'l Esir a.g.e., III, 115; bk. Ebu Zerr el-Gifr Mad.
bnl-Esir, a.g.e., III,117-118; H.. Hasan, I, 266-267.
bn'l Esir, Tarih, III,154; II. . Hasan, age, I, 368-370.
42[42]
bnl-Esr. a.g.e., III, 118.
43[43]
bnul-Esir, a.g.e., III, 152.
39[39]
40[40]
41[41]

olmak zere Ashb'n ileri gelenleri ile istiarelerde bulunuyordu. Ancak, Msr'dan Medine'ye gelip, Abdullah b.
Sa'd b. Ebi Serh'in gayr- meru uygulamalarn ikyet eden bir heyetin, dnlerinde bn Ebi Serh'n takibatna
uramalar ve bazlarnn ldrlmesi, olaylarn trmanmasna sebep olmutu.
Bunun zerine Msr'dan alt yz kiiikbir topluluk Medine'ye gelerek Mescid-i Nebi'de, namaz vakitlerinde Ebi
Serh'in ilediklerini sahabelere ikyet ediyorlard. Talha bn Ubeydullah, Hz. Aie (r.anha) ve Hz. Ali (R.a), Hz.
Osman'a giderek, bu insanlarn hakl isteklerini yerine getirmesini ve Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'i azlederek
yarglamasn istediler. Bunun zerine Hz. Osman, Msrliar'a kendileri iin vali olarak kimi istediklerini sordu.
Onlar, Muhammed b. Ebi Bekr'i istediklerini bildirdiler. Osman (R.a), Muhammed b. Ebi; Bekr'i vali tayin etti.
O, Msr'dan gelenler ve bir grup sahabe ile birlikte Medine'den yola kt. Medine'den gnlk bir uzaklkta
yol alrlarken devesini, sanki takip ediliyormu gibi hzl srmeye alan bir adam grdler. Adam yakalayp
sorguladklarnda bn Ebi Serh'e bir mesaj yetitirmeye altn anladlar. Ona kim olduu sorulduunda,
bazen Osman (R.a)'n, bazan da Mervan b. Hakem'in klesi olduunu sylyordu. zerindeki mektubu
atklarnda, iinde, "Muhammed b. Ebi Bekr ile falanca falanca... Sana ulatklarnda onlar ldr" yazld ve
bunun Hz. Osman'n mhryle mhrlenmi olduunu grdler. Derhal Medine'ye geri dnp Hz. Osman'n
evini kuattlar.
Hz. Ali, yanna Muhammed bn Mesleme'yi alp Osman (R.a)'n evine gitti. Hz. Ali (R.a) ona, zerine kendi
mhr bulunan bu mektubu kimin kaleme aldn sordu. Osman (R.a) byle bir mektup yazmadn ve
yazldndan da haberi olmadn syledi. Muhammed de Osman (R.a)' dorulam ve bu ii dzenleyen
kimsenin Mervan olduunu sylemiti. Yazy inceledikleri zaman bunun Mervan b. Hakem'e ait olduunu
anladlar. O esnada Osman (R.a)'n evinde bulunmakta olan Mervan'n kendilerine teslim edilmesini istediler.
Hz. Osman (R.a) bunu kabul etmedi. nk onu ldreceklerinden korkuyordu. Onun evini kuatan asiler
mnasebet kurma arlarna cevap vermedikleri gibi, suyunu da kesmilerdi, Hz. Osman'n fitneyi yattrmak
ve hakszlklar gidermek hususunda asilere yapt nasihatlerin onlar zerinde hi bir tesiri olmamt. Onlar,
Hz. Osman (R.a)'a yle diyorlard: "Biz seni hilafetten azledene veya ldrene yahut da bu yolda lene kadar bu
iten vazgeecek deiliz. Eer sana sahip kanlar bize engel olmaya kalkarlarsa onlarla savarz." Hz. Osman
onlara, Allah'n zerine ykledii hilafet grevini asla brakmayacan ve lmn kendisine bundan daha
sevimli olduunu bildirmi, ayrca kendini savunmak iin kimseye emir vermediini eklemiti. 44[44]
Hz. Osman (R.a.), ashaptan, asileri ehirden kovup karmak iin gelen teklifleri reddediyor, onlardan silah
kullanmayacaklarna dair kesin sz vermelerini istiyordu. Bir gn kendisini kuatan asilerin karsna kp:
"Ali buralarda m? Sa'd buralarda m?" diye sormu, bulunmadklar cevabn alnca biraz susmu ve yle
demiti:
"Bana su salamasn, Ali'ye bildirecek kimse yok mu?" Bu Hz. Ali'ye ulanca derhal krba suyu ,ona
gndermiti. Ali (R.a), asilerin Osman (R.a)' ldrmek istediklerini renince, byle bir eye meydan
vermemek iin, iki olu Hasan ve Hseyin'e, kllarn alarak gidip Osman'n kapsnda beklemelerini ve ieri
kimseyi sokmamalarn sylemiti. Abdullah bn Zbeyr de onlara katlm, dier bir takm sahabeler de
ocuklarn oraya gndermilerdi.
Durum ok nazik bir hal almt. Hz. Osman, ne asilerin haksz taleplerini kabul ediyor ve de meru hilafelik
grevini brakmak istiyordu.. Hz. ie (r.anha)'dan Raslllah (sav)'n yle syledii rivayet edilmektedir:
"Ya Osman! Belki Allah sana bir gmlek giydirir, mnafklar senden onu karman istediklerinde onu, bana
kavuuncaya kadar sakn karma."
Hz. Osman, Raslllah (sav)'in bu gnler iin kendisine bildirdii eylere uymaya alyordu. O, yle diyordu:
"Raslllah (sav)'in benimle ahitlemi olduu ey zerinde sabretmekteyim. 45[45] Asilerin kendisini ldrmeye
kararl olduunu anladnda, onlarn byle bir i ileyip katillerden olmalarn nlemek iin kendilerine bir
mslmann kannn ancak; zina, kasten adam ldrme ve dinden dnmek artlar dahilinde helal olduunu
hatrlatyor ve kendisinin bunlardan hi birisiyle itham edilemeyeceini anlatp duruyordu.
syanclar, Hz. Osman (R.a.)'n yanna varp bir takm isteklerde bulundular. Tayin edilmi valileri azledip
kendilerinin arzu ettikleri valileri tayin etmesini istediler. Onlarn bu istekleri zerine Hz. Osman (R.a.) yle
dedi:
"Eer ben sizin istediklerinizi vali tayin etsem ve istemediklerinizi de azletsem o zaman benim burada
bulunmamn hibir anlam kalmaz. stediinizi yapnz da greyim." Hz. Osman (R.a.)'n bu cevab zerine
isyanclar:
"Vallahi bu istekleri ya yerine getirirsin, ya da azledilir veya ldrlrsn." eklinde karlk vermilerdi. Hz.
Osman (R.a.) onlarn bu istek ve tehditlerini kesinlikle reddetmi ve onlara yle demiti:
"Allah Tela'nn bana giydirdii bir gmlei asla srtmdan karmam. 46[46]
ktidar olmak, muktedir olmakla bilinir. Muktedir olmayanlar, iktidar olsalar bile kukla olmaktan baka bir
anlam ifade etmezler. Bunun iin Hz. Osman (R.a.), iktidar olmakla muktedir olmann ayrlmazlm ortaya
koyuyor. lm tehditleri iktidarda olan mslman muktedir olmaktan alkoyamaz. Mslman insann Allah
bnl-Esr, a.g.e., III, 169-170.
sdl-Gbe, II, 589; Suyt, 170; bn'l-Esr, m, 175.
46[46]
El- Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:178-179, st/1991.
44[44]
45[45]

yolunda iki gmlei vardr. Birisi idamlktr, br ise bayramlktr. Onu hibir ey Allah'n dinini uygulamaktan
alkoyamaz. Allah'n dinini uygulama, insanlar Allah'n indirdii hkmlerle idare etme hususunda muktedir
olmay ehadeti pahasna srdrr.
syanclar, Hz. Osman (R.a.)'m muktedir olma hususunda tavizkr davranmadn grnce, Hz. Osman (R.a.)'
yeniden kuatm ve kuatma alann geniletmilerdir. Bunun zerine Hz. Osman (R.a.) tekrar Hz. Ali (R.a.),
Talha (R.a.) ve Zbeyr (R.a.)' arm, onlar da bu arya icabet ederek yanma gelmilerdi. Hz. Osman (R.a)
evinin balkonuna kp etrafn eviren adamlara ye seslendi:
"Ey insanlar, oturunuz!" Bunun zerine hepsi yerlere ve merdivenlere oturmular, o da yle konumutu:
"Ey Medine halk! Size "Allah'a smarladk" derim ve benden sonra hilafeti en layk olana ihsan etmesini
Allah'tan dilerim. Ey Medineliler! Siz Hz. mer (R.a.) ehit edildii anda Allah'a dua edip de sizin iin bir halife
semesini ve sizi hayr zere birletirmesini istememi miydiniz? Siz hak bilir ve haktan yana kimseler iken
Allah Tela'nn bu dualarnza icabet etmeyeceine mi inanyorsunuz? Yoksa siz ank Allah dinine ehemmiyet
vermiyor ve henz bu dinin sahipleri tefrikaya dmemiken kimin ynettiine aldr etmiyor mu diyorsunuz?
Veya mslmanlara danarak halifelerini semelerini pek hayrl m grmyorsunuz? Allah Tela bu mmet
ona isyan ettii zaman da yine bir araya gelip balarna geirecek kimseyi semek konusunda istiare etmeleri
iin onlar vekil tayin etmitir. Yoksa Cenab- Allah benim sonumun nasl olacan bilmediini mi
zannediyorsunuz? Allah sizin hayrnz versin. Sizler benim hayrl bir gemiimin olduunu bilmiyor musunuz?
Bu gemii Allah bana ltfetmitir. Benden sonra gelen herkesin bu konudaki stnln kabul etmesi gerekir.
Yava olunuz, sakn ben ldrmeye kalkmaynz; nk bir mslmann kan ancak eyden dolay aktlr:
Evli olan zinkr, imandan sonra kfre dnen mrted veya haksz yere adam ldren kimsenin kan helaldir. Siz
beni ldrecek olursanz kendi balarnz zerine kllar koydunuz demektir ve ayrca bu fitne ve ihtilaf
ebediyyen aranzdan kaldrlmayacak bir fitne olarak kalacaktr."
syanclar, Hz. Osman (R.a.)' dinledir ama nasihatlarm kabul etmediler. Hz. Osman (R.a.)' muhasara altna
almay genilettiler. yle ki, Hz. Osman (R.a.)' susuz braktlar. Hz. Osman (R.a.) gizlice Hz. Ali (R.a.), Talha
(R.a.) ve Hz. Zbeyr (R.a.) 'a ve Peygamber efendimizin hanmlarna haber gndererek yle demiti:
"Bu adamlar bize su verilmesini bile engellediler. Eer imknnz varsa biraz su gnderin."
Bu davete icabet edenlerin ilki Hz. Ali (R.a.) olmu ve sabahn erken saatinde kp gelerek evi saranlara yle
seslenmiti:
"Ey insanlar! Sizin bu yaptklarnz ne m'minlerin iine, ne de kfirlerin yaptklarna benziyor. Siz bu insandan
suyu ve yiyecei kesmeyiniz. Rumlar ve ranllar bile esir edildikleri anda asla yemek ve imekten
alkonmazlar." syanclar da Hz. Ali (R.a.)'ya yle dediler:
"Hayr, vallahi bir gze deva olacak en ufak bir ey dahi vermeyiz." Hz. Ali (R.a.) o anda byk bir fkeye
kaplm ve bandaki sar btn gcyle yere alarak oturup kalmt. 47[47]
Hz. Osman (R.a.) muhasara altnda iken mslmanlara kimin namaz kldrmas da gndeme gelmitir.
Mslmanlarn meru halifesi var, ama kendilerine namaz kldrma imknna sahip, deildir. Bu durumda ne
yaplacak? Rivayet edildiine gre; Hz. Osman (R.a.)'n mescidden ve namazdan alkonduu gn mescidin
mezzini olan Sa'd el- Karaz, Hz. Ali (R.a.)'a gelerek :
"Bugn mslmanlara kim namaz kldracak?" diye sormu, Hz. Ali (R.a.) ona cevap olarak : "Halid b. Zeydi
ar, namaz o kldrsn" deyince o da Halid b. Zeyd'i arm ve namaz o kldrmt. Eb Eyyb elEnsar'nin adnn Halid b. Zeyd olduu ilk defa o gn duyulmutu. Halid b. Zeyd gnlerce mslmanlara
namazlarn kldrmt. Baka bir rivayette ise, Hz. Ali (R.a.), Sehl b. Huneyf'e namazlar kldrmasn emretmi
ve Zilhicce aynn birinci gnnden bayrama kadar ki gnlerde namazlar Sehl kldrm, bayram namazn da
Hz. Ali (R.a.) kldrmt. Daha sonra Hz. Osman (R.a.) ehid edildii gne kadar namazlar Hz. Ali (R.a.)
kldrmt.
Tahtavinin hayesinde unlar geiyor: "Sultann/Halifenin izni mmkn olmad zaman veya sultann vefat
esnasnda veya bir fitne anmda mslmanlarn birleip bir imam arkasnda cuma namazn klmalar caizdir. Bu
zaruretten dolaydr. Nasl ki, Hz. Osman (R.a.) muhasara altna alndnda, Hz. Ali (R.a.) mslmanlar
toplayarak onlara cuma namaz kldysa, Tabi ki, zaruret olmazsa bu olmaz. 48[48]
Gnmzde baz kimseler bundan yola karak Hz. Osman (R.a.) muhasara altnda iken Hz. Ali (R.a.)'n
mslmanlara Cuma ve Bayram namazlarn kldrmalarn, Cuma namaznn shhat artlarndan" "Halifenin
izninin gerekmediine" delil getiriyorlar. slam ulemasndan Bedreddin El-Ayn (Rh.a.) bunlara cevap veriyor:
"Medine'de Hz. Osman (R.a.) muhasara altnda iken, Hz. Ali (R.a.)'n insanlara (mslmanlara) Cuma namazn
kldrm. Fakat Hz, Osman (R.a.)'n emriyle kldrd veya elinde bir emir bulunduu rivayet edilmedi"
diyorlar. Biz deriz ki; bu ihticac/delil getirme dmtr. nk Hz. Ali (R.a.)'n, Hz. Osman (R.a.)'n emriyle
kldrd ihtimali vardr. Veya Hz. Osman (R.a.)'in iznine vasl olamamtr. Bylece biz diyoruz ki; mam'n
iznine/Halife'nin iznine vasl olunmad, ulalmad zaman; insanlarn (mslmanlarn) kendi aralarnda
toplanarak ve kendilerine cuma namazn kldracak birisini ne geirmeleri lazmdr. Hani Hz. Ali (R.a.)'n, Hz.
Osman (R.a.)'n izni olmadan kldrd nerdedir? Cuma namazn sultan/halife kldrr veya onun emriyle birisi
47[47]
48[48]

El- Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sl:178-180, st/1991.

Haiyet't Tahavi ala Meraki'l Felah/Sh: 276, Msr/1356.

kldrr. Eer bu da olmazsa artk le namazn klarlar. 49[49]

Sahabeler, en ktrik anlarnda bile mescidlerini terketmemilerdir. Mescid, mslmanlarn klasdr. Kla
askersiz, asker komutansz olmaz. Mslmanlar halifesiz ve Cuma'sz kalamazlar. Mslmanlar Cuma'larn ya
Allah'n eriatn uygulayan halife-i msliminin arkasnda klacaklar veya O'nun grevlendirdii yetkilinin
arkasnda klacaklardr. Bu iki imkna sahip olamayan mslmanlar kendi aralarnda Cuma imamlarn tayin
edeceklerdir. Sahabeler Cuma'larn "Cuma mam" nn arkasnda klmlardr. unu bilelim ki; Mescid mn ve
mescidlere devam etmek, sahabelerin en nemli hassasiyetleridir. Mescid hassasiyeti, sahbe'nin
hassasiyetlerindendir. Hz. Osman (R.a.) dneminde meydana gelen fitneler, mslmanlar mescid'e devam
etmekten ve Cuma'larn Raslllah (sav)'in talimatlarna gre ed etmekten alkoyamamdr.
Muhasaraclar, etraftaki evlerden Hz. Osman (R.a.)'n evine girmee baladlar. Amr b. Hazm'n evinden alarak
ieriye dolmulard. Hz. Osman (R.a.) ve etrafndakiler kapda kimlerin olduunu bilmiyorlard. Bunlar Hz.
Osman (R.a.)'n etrafn sarm ve onu ldrmek zere birisini semilerdi. Nihayet bu seilen katil Hz. Osman
(R.a.)'n yanna girerek ona:
"Hilafetten istifa et, biz de seni brakalm" deyince Hz. Osman (R.a.) ona:
"Sana yazklar olsun! Vallahi cahiliyyet hayatmda da slm hayatmda da bir tek kadna haram yolla
yaklamadm, ark sylemedim, Allah'n raz olmayaca eyleri temenni etmedim, Raslllah (sav)'e bey'at
ettiim gnden beri elimi avretimin stne koymadm. Allah bana giydirdii bir elbiseyi de Cenab- Allah mutlu
insanlara ikramda bulunup zorba ve aki insanlar da zelil edinceye kadar zerimden karmayacam." diyerek
karlk vermiti.
Bu szleri iiten adam dar karak ve isyanclara:
"Bunu ldrmekten baka aremiz yoktur" dedi. Bunun ardndan isyanclardan Kuteyre, Sevdan b. Hmran ve elGfk adndaki kii ieri girmi, el-Gafik elinde bulunan bir demirle Hz. Osman (R.a.)'a bir darbe indirmi
ve mushaf da ayayla tekmelemiti. Hz. Osman (R.a.) o anda Kur'an tilvet ediyordu. Mushaf/Kur'an dnp
dolaarak Hz. Osman (R.a.)'in nne dm, Hz. Osman (R.a.)'in akan kanlar Kur'an ayetlerinin zerine
damlamaa balamt. Dier taraftan Sevdan b. Himran, Hz. Osman (R.a.)'a vurmak zere klcn uzattnda
Hz. Osman (R.a.)'n hanm Naile elini uzatm ve Sevdan'n klc Naile'nin parmaklarn kesmiti. Sonra Sevdan
Naile'nin kaba etlerine bir gz atarak:
"Bir hayli yalanm" diye sylenmi ve Hz. Osman (R.a.)'a vurup onu ehit etmiti. Baka bir rivayete gre ise,
Hz. Osman (R.a.)' Kinane b. Bir et- Tceyb ehid etmiti. Hz. Osman (R.a.) ehit edildiinde,
"...Onlara kar Allah sana yeter. 50[50] ayeti Hz. Osman (R.a.)'n nnde ak duran mushafta grlmt.
Onun kan bu ayetler zerine akmt. 51[51]
Hilafet, mslmanlara ait olan meru bir makamdr. Bu makam gayr-i meru olanlara braklamaz. Velev ki bu
iin ucunda lm gzkse bile. Mslmanlara ait olan hilafet sisteminin ortadan kalkmasna en ok sevinenler
Yahudilerdir. slm topraklarnda hilafet dmanl, Yahudilerden ve yahudilemekten kaynaklanr. "Ben de
Mslmanm" dedii halde hilafet sistemine dmanlk eden bir kimse Yahudi olduunu sylemiyorsa seksiz
Yahudilemi demektir!
Kur'an tilveti, mslmann gnlk ruh gdasdr. Mslman lmle burun buruna gelse bile Kur'an okumaktan
vazgeemez. Hz. Osman Kur'an okurken ehid edilmesi, bize bu hassasiyeti retir..
Hz. Osman (R.a.)'n etrafn isyanclar kuatmken Kur'an'a snmas, kur'an tilvetinden vazgememesi, onda
teselli bulmas ve onunla hemhalken ehadet erbetini imesi, bize Ashb- Kirm'da Kur'an tilvetinin
vazgeilmezliini hatrlatr ve retir.
Allah yolunda m'min kadn kocasnn silah arkaddr. Onu dmanlar karsnda yalnz brakmaz. Hz. Osman
(R.a.)'n ei Naile'nin gsterdii fedakrlk, Allah yolunda bir vefa rneidir. Allah yolunda kocasn yalnz
brakan kadnda hayr olmad gibi, kadnn yalnz brakan erkekte de hayr yoktur.
Hz. Osman (R.a.) H. 36. yln Zilhicce aynn 18 nci Cuma gn 52[52] ehid edilmiti. On iki-gn eksik 12 yl
hilafeti srm, baka bir rviayette ise 12 yldan 8 gn eksiiyle grev yapmt. Hz. Osman (R.a.) ehid edildii
zaman seksen iki, seksen sekiz, doksan, yetmi be ve seksen alt yanda olduuna dair muhtelif rivayetler
kaydedilmitir. Hz. Osman (R.a.)'n cenazesi gn yerde kalm, sonra Hakim b. Hizam el- Kure ile Cbeyr
b. Mut'im, Hz. Ali (R.a.)'a giderek defnedilmesine izin vermesi iin onunla grm, defni iin izin almlard.
Hz. Osman (R.a.)'n cenazesinin defnedileceini iiten isyanclar, gelenleri talamak iin yolda oturmulard.
Bunun iin cenazesine katlm ok az olmutu. Hz. Osman (R.a.)'n cenaze namazn bir rivayete gre Cbeyr b.
Mut'im, baka bir rivayete gre Hakim b. Hizam veya Mervan kldrmt. Hz. Osman (R.a.)'n tabutunu
talamak isteyenlere Hz. Ali (R.a.) engel olmutu. Daha sonra Hz. Osman (R.a.)'n cenazesi Medine dnda "H
Kevkeb" denilen bir duvarn arkasna defnedilmitir. Hz. Muaviye b. Ebi Sufyan (R.a.) hakimiyeti eline
geirdikten sonra bu duvarn yklmasn, ve Hz, Osman (R.a.)'n kabrinin "el-Bak mezarlnn iine alnp
dier mslmanlarn da cenazelerini Hz. Osman (R.a.)'n mezarnn etrafna gmmelerini emretmiti. Bylelikle
Umdet'l Kar erhu Sahihi Buhari, C:6, Sh:191, Beyrut/ty.
Bakara: 2/ 137.
51[51]
El-Kmit Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:185-186, st/1991.
52[52]
M.17 Haziran 656.
49[49]
50[50]

onun mezar da mslmanlarn mezarlar iine alnm oldu. 53[53]

Hz. Osman (R.a.)'n dneminde meydana gelen fitnelerden yola karak Raslllah (sav)'n Ashb- Kirm'na
svp sayanlara, iltifat edilmez. nk hi kimsenin Allah Tela'nn kendilerinden raz olduu sahabelere
svmeye hakk yoktur. Raslllah (sav)'in Ashb- Kiram ile ilgili olarak mmetine yapt ar ve uyarlar
arasnda, onlara kt sz sylememek, svmemek ve onlar yermemek arlkl bir yere sahip bulunmaktadr.
Nakledildiine gre, Hz. Peygamber'e ilk iman eden sekiz kiiden biri olan ve daha hayatta iken cennetle
mjdelenmi on byk sahabe iinde yer alan Abdurrahman b. Avf (R.a.) (. 32/652) ile hicr sekizinci yln
balarnda mslman olan Halid b. Velid (R.a.) (. 21/642) arasndaki bir meseleden dolay Halid b.Velid,
Abdurrahman b. Avfa kt szler sylemiti. Bunun zerine Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem:
"Ashabmdan kimseye svmeyin. Zira sizden herhangi biriniz Uhud da kadar altn sadaka olarak verse
onlarn bir leklik (mdd) hatta yarm leklik sadakasna ulaamaz 54[54] buyurmu, Hlid b. Velid'in ahsnda tm mslmanlar bu konuda cidd ekilde uyarmtr. Bu hadisten anlalmaktadr ki, Hz. Peygamber'in
yakn evresini oluturan kdemli sahabelere, ilklere, lyk olmadklar tarzda sz syleyen teki sahabeler,
sahabe olmayan kimseler yerine konulmakta ve "ashabma svmeyin" nehyine/yasana muhatap
klnmaktadrlar. 55[55] Hatta bu olay ve beyn- peygamberi delil kabul edilerek Tbin kelime ve neslinin,
Hudeybiye anlamasndan sonra mslman olanlar kapsad bile ileri srlmtr. 56 [56] Hadisin syleni
sebebinden ge dnemde mslman olanlarn -sahabe olmakla beraber- "benim ashabm" (ashabi) iltifatnn zel
anlam/erevesi iinde saylmadklar gibi bir izlenim edinmek de mmkn gzkmektedir. te yandan
..Elbette iinizden, fetihten nce infak eden ve savaanlar, daha sonra harcayp savaanlara eit deildirler.
Onlarn derecesi, sonradan infak eden ve savaanlardan daha yksektir 57[57] yeti, esasen Mekke Fethi'nden
nce ve sonra yaplan iyiliklerin ve cihadn ayn olmadn, ncekilerin fazilet ve sevaplarnn, sonrakilerden
stn ve byk olduunu belgelemektedir. Bir baka rivayette de Hz. Peygamber (sav):
"Kim benim ashabmdan birine sverse, Allah'n laneti onun zerine olsun 58 [58] diye cidd bir tehdidde
bulunmutur. Bu rivayet "Rahmet Peygamberi"nin konuya ne kadar nem verdiini, ve sahabeden olduu sabit
ve mehur olan herhangi bir sahabeye ileri-geri sz etmenin ve svmenin kiiyi, Allah'n rahmetinden
uzaklatracak, lanete uratacak vahim bir hata ve ar bir su (haram) olduunu aka ortaya koymu
olmaktadr. Nitekim slm alimleri, sahabeden herhangi birine svmenin fsklk ve byk gnahlardan olduu,
onlara svmeyi helal sayarak svmenin ise, kfr sayld konusunda gr birlii iindedirler! unu bilelim ki;
btn asrlarda ve meknlarda sahabe dmanl, kfr ve nifak beraberinde getirir.
Raslllah (sav)'den sonraki dnemde sahabeler arasnda grlen ihtilaflarn ve baz ac olaylarn ictihad kkenli
olduu, isabet edenin iki, hata edenin ise bir sevap ald dnlp hepsi hakknda hsn-i zanda bulunmak, hem
ferdin hem de mmetin iyiliine/maslahatna daha uygun bir tavrdr. Sz konusu olaylar dolaysyla sahabelere
hakarete varan szler sylemek ve svmek/kfretmek gibi hatalara asla dlmemelidir.
Sahabeyi tekfir eden, bize Kur'n- Kerim'i tevtren nakleden bir nesli mahkum etmi olmaktadr. Alimlere ve
fakihlere sebepsiz yere svmenin dinden karacana dair eitli fetvalar verilmi ise de, kendileri ayet ve
hadislerle vlen sahabelere svenin bile kfir deil sapk ve bid'at sayld dnlrse bu kimselerin
fsklaryla babaa braklmas daha uygun olur. 59[59]
Hanefilerin ounluu bir kimsenin sahabeye svmeyi, onlarla alay etmeyi, onlar kmsemeyi hell grp bu
fiilleri isleyecek olursa kfir, hell grmeden ileyecek olursa fsk olacan, sylemitir. Ancak baz Hanefi
fakihleri, ayn szler Hz. Eb Bekir ve mer iin sylenirse, syleyenin dinden kacan sylemilerdir.
Haneflerden bir grup lim ise, sahabe byklerine svenin siyaseten ldrlmesini caiz grr. mam Mlik, Hz.
Peygamber'e svenin ldrlmesi, ashaba svenin ise te'dib amacyla cezalandrlmas gerektii kanaatindedir.
Ahmed b. Hanbet'e gre ise, sahabeden birine sven kimse iddetli bir ekilde dvlr. 60[60]
Sahabelerin hayrll hadis-i erifte "Sizden herhangi biriniz Uhud da kadar altn sadaka olarak verse onlarn
bir leklik hatta yarm leklik sadakasna ulaamaz" diye bir de rnek verilerek vurgulanmtr. Bir baka
rivayette Hz. Peygamber yemin ederek "Sizden biri Uhud da kadar altn infak etse bile, onlarn bir mdd/lek
veya yarm mdd/lek sadakasnn sevabna yetiemez 61[61] buyurmaktadr.
Daha baka bir rivayette de kendisine yneltilen
"Biz mi yoksa bizden sonrakiler mi daha hayrldr?" sorusuna cevaben Hz. Peygamber;
El- Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:l 87-188, st/1991.
Mslim Fedailu's-sahbe 221; Ayrca bk. Buhr, Fedail'l-ashb 5; Eb Dvd, Snnet 10; Tirmiz, Menkp 58; Ahmed b. Hanbel,
Msned, IH, 11
55[55]
Ali el-Kari, Mirkt, X, 355.
56[56]
bk. Kurtub, el-Cmi'li ahkmi'l-Kur'n, VIII, 239
57[57]
el-Hadid: 57/10
58[58]
Bk. Heysem, Mecmau'z-zevid, X, 21
59 [59]
Aliyy'l-Kri, a.g.e., 156-159; el-Fetva'l-Hindiyye, II, 270 vd.; el-Heytemi, a.g.e., I, 31; bn bidin, Reddu'l-Muhtar, III, 293,
Mecmuat'r-Resil, I, 360
60[60]
Aliyyu'l-Kri, a.g.e., II, 410-411; bn Abidin, Reddu'l-Muhtar, III, 293, Mecmuat'r-Resil, I, 359; bn Teymyye, es-Sarimu'l-Meslul,
s.561
61 [61]
Buhr, Fedil ashbi'n-Neb 5; Mslim, Fedil's-sahbe 221,222; Ebu Davud, Snnet 10; Tirmiz, Menkb 58; bn Mce,
Mukaddime II, Ahmed b. Hanbel, Msned, 111,11.
53[53]
54[54]

"Onlardan biri Uhud da kadar altn sadaka verse, onlarn/sahbelerin bir leklik hatta yarn leklik
sadakasnn sevabna ulaamaz 62[62] diye durumu aklamtr. Her iin ve amelin kymetli, ok kymetli ve en
kymetli olduu zamanlar vardr. Yine kk bir iyliin ok byk kabul edildii, byk bir iyliin sradan
saylabildii durum ve zamanlar olabilir. Bu, o dnemin artlarna bal olduu kadar, o ii ya da ameli/iyilii
yapann durumuyla da yakndan ilgilidir. Sahabeler, zellikle de ilk mslman olan sahabeler (es-sbikn elevveln) gerek kiisel durumlar gerekse iinde bulunduklar dnemin artlar bakmndan fevkalde nzik ve
anlaml bir konumdaydlar. Bu sebeple onlarn Allah yolunda verdikleri bir ya da yarm leklik bir sadakann
deeri, daha sonraki gelimi ve yerlemi artlardakilerin verecekleri Uhud da byklndeki sadakalardan
ok daha kymetli idi. te bylesine nzik ve zor durum, sahabelerin teki mslmanlardan farkl ve stn
olmalarnda arlkl bir ortam olarak dikkat ekmektedir. Onlar da bu durumu, gerekten gbta edilecek biimde
zverili ve samim davranlarla deerlendirmilerdir. Aslnda Hz. Peygamber'in "sizden biriniz.." szlerinin ilk
muhatablar da hi kukusuz sahabelerdir. Byle olunca hads-i erifteki "bir veya yarm leklik sadakalarnn
sevabna ulalamayan sahabeler", daha zel mnada ve daha dar erevedeki sahabeler olduu anlalmaktadr.
Ya da "sizden biriniz.." ifadesinden maksat, ikinci rivayette 63[63] aka grld gibi "onlardan biri" yani
sahabelerden sonraki (sahabe olmayan) Mslmanlardr.
Sahabelerin konumuna ulalamayaca, mnevi deil, madd bir rnek (sadaka) zerinden anlatlm olmas da
dikkat ekmektedir. Belki bu adan, gelimi imknlara sahip olan sonraki mslmanlarn, en azndan
grntde, yani miktar olarak sahabelere ulaabilecekleri hatta onlar geebilecekleri akla gelebilir. Ama nemli
olann grnt deil, sonu/sevap yn olduu, bu noktalardan sahabelere ulalamayaca, Uhud da rnei
verilmek suretiyle kesin bir ekilde gsterilmi olmaktadr. Bu da Allah onlardan raz olsun ashb- kirm'n
dier mslman nesillerden asl farkn oluturmaktadr. O halde "ulalamayan zme koruk demek"
kskanl, acelecilii ve aresizlii iinde, slm nesillerinin ilki ve slm tarihinin ilk inaclan, slam
inklabn gerekletiren ilk inklaplar hakknda, azn tutmak, onlar aleyhinde ileri-geri sz sylememek, hele
hele kasd bir ekilde onlar ktlemeye kalkmamak, sonraki mslman nesillerin olgunluk derecelerinin,
mmet ve din bilinlerinin ve Peygamber sayglarnn nemli bir gstergesi durumundadr.. Peygamber (sav) 'in
ashabna sayg, Peygamber (sav) 'e saygdr. Peygamber (sav) 'e sayg de, Allah Tela'ya saygdr.
rnek ve nderimiz Raslllah (sav)'dir. Her mslman iin Raslllah sallallahu aleyhi ve sellem'in
tavsiyelerine gc lsnde uymak nasl temel bir grev ise, koyduu yasaklara mutlak anlamda tbi olmak da
ayn ekilde vazgeilmez bir vazifedir. Sahbe'ye svmek, sahabeyi ktlemek, kesin olarak Raslllah (sav)
tarafndan yasaklanmtr. Dolaysyla Hz. Osman (R.a.)'i eletirenler, onu kteleyenler, Raslllah (sav)'in
yasan delen aklll geinen delilerdir.
Hz. Osman (R.a.)'in Ailesi
Hz. Osman (R.a.), Raslllah (sav)'in damadr. Raslllah (sav)'n kzlar Rukiyye ve mm Glsm ile
evlenmi, Rukiyye'den Abdullah adnda bir olu dnyaya gelmiti. Daha sonra Fatihte binti Gazvan ile
evlenmiti. Bu hanmndan kk Abdullah adnda bir olu dnyaya gelmi ve o da kk yata iken vefat
etmiti. Daha sonra mm Amr binti Cndeb b. Amr b. Hmame ed-Devsi ile evlenmi ve ondan da mer,
Haiid, Ebban ve Meryem adndaki ocuklar dnyaya gelmiti. Daha sonra Velid b. Muire el-Mahzumi'nin kz
Fatma ile evlenmi ve ondan da Velid, Sa'id ve mm Sa'id adlarndaki ocuklar dnyaya gelmiti. Bu
hanmlarnn dnda ayrca Hz. Osman (R.a.) eybe b. Rabia'nn kz Remle ile evlenmi, ondan da Aie, Ummu
Ebn ve Ummu Amr adndaki ocuklar dnyaya gelmiti. Daha sonra Fersa el-Kelbi'nin kz Naile ile evlenmi
ve ondan da Meryem adndaki kz domutu. Hz. Osman (R.a.) ehid edildii srada nikh altnda eybe'nm
kz Remle, Naile, Uyeyne'nin kz mm Benin ve Gazvan'm kz Ftite bulunuyordu.
Muhasara altnda iken mm Benin'i boad rivayet edilir. te btn bunlar cahiyye devrinde ve slm
dneminde Hz. Osman (R.a.)'in hanmlar ve ocuklardr. 64[64]
Hz. Osman (R.a.) ailesi, muhacir ailesidir. Nadr b. Enes (R.a.) anlatyor: Enes (R.a.)'n yle dediini iittim:
Osman b. Affan (R.a.) beraberinde zevcesi Raslllah (sav)'in kz Rukiyye (R.anha) olduu halde Habeistan'a
gitti. Raslllah (sav) bir mddet onlardan haber alamad. Nihayet Kurey'ten bir kadn gelerek:
Onlarn vaziyetleri nasld?" diye sordu. Kadn:
Osman, karsn zayf bir merkep zerine bindirmi, yularndan ekip giderken grdm." dedi. Bunun zerine
Raslllah (sav) yle buyurdu:
Onlarn dostu Allah'tr. phesiz Osman, Lut (a.s.)'dan sonra ailesi ile beraber ilk hicret eden kimsedir. 65[65]
Asr- Saadetin byk olaylar ierisinde, Hz. Osman'n ismi pek nlerde gzkmez. Hz. Peygamber'in hayatn
yahut slm'n ilk asrna dair kitaplar okuyan herkes, bu rnek asrn hadiseleri iinde Hz. Ebu Bekir, Hz. mer,
Hz. Hamza, Hz. Ali, Hz. Talha gibi parlayp k saan simalar grr de, bu simalar arasnda Hz. Osman bir
62[62]

Ahmed b. Hanbel, Msned, VI, 6.

Msned/Ahmed b. Hanbel, VI, 6
64[64]
El-Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:193--194, st/1991
65[65]
El- sabe Fi Marifeti Sahbe/bn-i Haceru'l Askalan, C:4,Sh;305, Beyrut/ty.; Bidaye: 3/66.
63[63]

derece geride durur. Zira, onun, bu yldzlar kmesi iinde zellikle seilip ayrt edilmesini temin edecek olan,
zellikle ne kt belli bir olay, bir gazve yoktur. O ne Hz. Ebu Bekir misali, Mira vesilesiyle syledii sz
veya Resl-i Ekrem'e hicrette arkadalk veyahut hastalnda ona vekleten mmete namaz kldrma gibi bir
sebeple temayz eder; ne Hz. mer gibi putperestliin en keskin mdafii olarak nam salmken bir iman
kahramanna dnme gibi bir hadiseyle ne kar; ne de, Bedir'de Hamza'nn, Uhud'da Talha'nn, Hayber'de
Ali'nin durumuna benzer bir kahramanl szkonusudur. Asr- Saadet'e dair kitaplarda Hz. Osman hep vardr;
ama hep bir derece gizlidir, sakldr, gerilerdedir, pek ne kmamaktadr. Bu durum, insana, buna ramen onun
niye sahabeler arasnda makamca ve fazilete nc srada saylabildiini sordurur ve dndrr. Hele hele,
onun, Raslllah'n 'ilim ehrinin kaps' vgsne mazhar olmu olan, nitekim bizatihi "Perde-i gayb alsa
yaknim ziyadelemeyecek" diyen, te yandan 'Allah'n aslan' diye nam salm Hz. Ali'den dahi fazilete ve
makamca stn kabul edilmi olmasn anlamakta akl ciddi biimde zorlanr. Maamafh, sahabelerin her biri,
elbette stn insanlardr. Hele Aere-i Mbeere, stnlerin stndr. Bu on en gzide sahabe iinde Hz.
Ali'nin stn meziyetleri ise, apak ortadadr. Peki, ne olmu ve nasl olmutur da, Hz. Peygamber dneminde
yaanm herhangi bir zel hadisede veya savata pek de ne kmayan, nisbeten gerilerde duran, o yzden Asr-
Saadetteki byk olaylarn ak iinde insann ou zaman varlnn farkna dahi varmad bir sima olarak Hz.
Osman, btn bunlara ramen makamca en stn nc sahabe olarak kabul olunmaktadr? Bedir'de
bulunamayan, Uhud'da ise savan sonuna doru yaanan kargaa ve bozgun halet-i ruhiyesi iinde oraya buraya
kaan sahabeler arasnda yer alan Hz. Osman (R.a.), bakaca bir savata veya bakaca hadiselerde de en nde
gzkmeyen bir isim olduu halde, neye binaen, sahabeler arasnda makamca ve fazilete en stn nc
kiidir? Elbette, siyer kitaplarnda, onun ad hi gemiyor deildir. Kendisinin ilk Mslmanlardan oluu, slm'
seiinden dolay ailesinin kendisine reva grd eziyetler, Habeistan'a hicret edenlerden oluu, Medine'ye
hicretin akabinde Rme kuyusunu satn alp vakfedii, Hudeybiye'de Hz. Peygamber tarafndan Mekke'ye eli
olarak gnderilii, Tebk gazvesinden nce yapt klliyetli ba, Hz. Peygamber'e iki kez damat oluu... btn
bunlar siyerlerde elbette mevcuttur. Ancak, ne Ebu Bekir'in mrikler Mira hakknda kendisine kanaatini
sorduklarnda syledii sz, ne Hz. mer'in slm'a gelii, ne Hamza'nm aslan avndan dnp de Kabe'de Ebu
Cehil'e o byk hiddetini sergileyii, ne Ali'nin Hayber'de gsterdii yiitlik, ne de Talha'nm Uhud'da vcudunu
Hz. Peygamber'e 'siper edii trnden destans hadiseler deildir bunlar. Lkin, Hz. Osman, Aere-i
Mbeere'dendir. Hem de, onlar arasnda, ncleridir. Dier bir deyile, cennetle mjdelenen sahabelerini
ziyaret ettii gn, kaps Resl-i Ekrem aleyhissaltu vesselam tarafndan bu mjde ile alnan nc sahabedir.
Hz. Peygamber'e halifelikle ereflenenler arasnda da, tarihe, nc srada yer almaktadr.
Hz. Osman (R.a.)' bu duruma getiren onun haysdr. Hz. Osman denildiinde akla gelen vasflardan ilkini,
'haya' tekil ediyor. Hadis klliyatlarndan, bizatihi Resl-i Ekrem'in (sav) onu hayas ve edebi ile vdn
okuyoruz. Keza, yine Hz. Peygamberin, hayasndan dolay ona kar husus bir ihtiramda bulunduunu bildiren
hadisler de kyor karmza.
Hz. Osman'da temayz eden bir vasf olarak hayann onun nice byk ve parlak yldz dahi geride brakacak
ekilde fazilete o derece ykselmesine nasl vesile olduunu ise, en bata, yine Resl-i Ekrem'in hayaya dair
hadisleri sayesinde anlyor insan. Nitekim, her iki Sahh'te ve Ktb-i Sitte'nin alt kitabndan beinde mevcut bir
hadisinde
"Haya imandandr" buyuruyor sevgili Peygamberimiz. Onun, yine her iki Sahh'te yer alan, ve Ktb-i Sitte'nin
hepsinde bulunan bir baka hadisi ise,
"Haya imandan bir ubedir" diye bildiriyor. Yine Hz. Peygamber'in rettii zere,
"Hayann hepsi hayrdr" ve
"Haya ancak hayr kazandrr. 66 [66] te, hayann niye 'imandan' ve de 'imann bir ubesi' olduunu
anlayabildii lde, hayas karsnda 'meleklerin dahi kendisinden utand' Hz. Osman'n neden bu derece
ykselebildiini de anlyor insan. Bunu anlamak iin ise, nce u iki sorunun izini srmesi gerekiyor: nsan nasl
haya duyar? Yahut, hangi durumlarda daha hayl davranr?
Kendi hayatlarmz dahilinde tecrbe ettiimiz zere, hayay, yani utanma duygusunu en youn biimde
yaadmz haller, 'grldmz' ve 'izlendiimizi' bildiimiz hallerdir. Yalnz kaldmzda yapabildiimiz
birok eyi, birisi tarafndan izlendiimizi biliyor isek, yapamayz. Ki bu hal, ftratn kerih grd, insana
ftraten sevdirilmemi olan baz eyleri uluorta yapmaktan bizi alkoyduu gibi, gnahtan da sakndrr. Kii
hayas lsnde aka gnah ilemekten ekinir, ve hayszl lsnde alen gnah iler. Bizi tanyan
birinin bizi o halde grmesi endiesiyle gelen psikolojik utan, ou kez, nefsin gnaha davetine ramen, insan
gnahtan alkoyan Ancak, yine bu yzden, tannd ortamlarda utamlas fiillerden uzak duran insanlar
tannmad ortamlarda gnaha daha rahat debilirler. Ki, bundan dolay, yannda1 bir tand olmadan tek
basma yolculuktan insan sakndran, byle bir durumda eytann insana yol arkada olacan bildiren hadisler
vardr. Yine bu babdaki hadislere binaen, refakatinde bir baka m'min olduu haide yolculuk, snnet-i
seniyyedendir.
Gnahtan saknma noktasnda hayann yanmzda baka insanlarn olduu durumlar ile yalnz bana kaldmz
66[66]

Sahihi Buhar Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercemesi/Abdi'l Latifi Zebidi/Ter:Kmil Miras, C:12,Sh: 149-151, Ankara/1980.

durumlar arasnda nasl bir fark husule getirdiini kendi hayat tecrbemizle biliyoruz akas. Peki, insan
yannda baka bir insan yokken, yani yalnz bana iken gerekten yalnz mdr? Bilakis yannda bir insan
yokken de yalnz deildir insan. O'nun Semi', Basr, Latf, Habr, Alm bir Rabbi vardr. O'nun Rabbi, Semi',
yani iitendir. Basr, yani grendir. Latiftir, her yere nfuz eder; Habr'dir, hereyden haberdardr;' Alm'dir,
hereyi bilir. Semi', basar ve kudret, yani iitmek, grmek ve g sahibi olmak, O'nun sfatlar arasndadr.
Dahas, Semu'l-Basr ve Almu'l-Habr olan Rabbimizin, her ie mekke! melekleri olduu gibi, insann fillerini
kaydeden melikesi de vardr. Yani, insan her an Rabbinin huzurundadr ve melekler her an yanbandadr.
Ailah Tel ve vazifeli melekleri, insanla her an beraberdir.
nsan, bu gerei kavrad lde 'yalnz' iken de yalnz olmadn bilir; ve bu gerek aklnda kald mddete
insanlarn yannda ilemeye utand .gnahtan yalnz iken de saknr. Zira, bilir ki, etrafnda insanlar yoksa bile,
Sem ve Basr olan Rabbinin huzurundadr ve melekler de yanbandadr. Bu adan baktmzda, haya
imandandr ve imandan bir ubedir gerekten. Zira, haya duygusunun varl ve inkiaf, Allah' Basr hereyi
gren, Semi' hereyi iiten Alm hereyi bilen, Latf hereye nfuz eden, Habr hereyden haberdar olan gibi
isimleriyle tanyp bilmeye, her an byle bir Rabbin huzurunda olduu gereinden gaflet etmemeye, yani man
Billaha ve iman- Billah.iindeki marifetullaha bakmaktadr. Yansra, melikeye imana da... Ftratmza
konuimu 'haya duygusu, Semi' ve Basr olan Allah'a ve meleklerine imandaki terakki sayesinde gelimekte;
haya duygusunun gelimesiyle de, insan takva zrhyla donamp pek ok gnahtan ve pek ok irkin halden
saknp korunarak, Rabbinin honut olup meleklerin takdir edecei salih ameller ilemeye ynelmektedir.
Ksacas, haya sahibi olmak ve hele hayada zirveye ulamak ne basit bir itir, ne de kolay ve sradan bir i...
Haya, imandandr ve imandaki terakki sayesinde bu duyguda bir genileme ve derinleme yaanmaktadr.
Hayada zirveye doru yolculuk, zellikle de, Semi', Basr, Alm, Latf, Habr gibi esm-i hsnya dair salam bir
kavrayla birebir alkaldr. Haya ile iman arasndaki bu birebir ilikidir ki, Hz. Osman gibi bir sahabe, Ashb-
Kirm'm Raslllah'n yannda Allah adna giritii savalarda iz brakan byk bir kahramanl grlmedii
halde, haysyla hret bulmu bir kii olarak, sahabelerin en stnleri arasndadr. Hz. Osman (R.a.), imandan
bir ube olan ve dillere destan olmu hayas sayesinde, mertebece Hz. Ebubekir ve mer'in hemen ardnda,
nc srada anlmaktadr. Hayadaki bu srrn, Hz. Osman'daki haya halinin, ve onun haya ile gelen
ykseliinin, u zamann gnaha aran binbir kaps karsnda bunalan ahir zaman m'minler iin de hem bir
kurtulu reetesi, hem de bir ykseli imkn sunduunu dnyorum. Bizler de, Hz. Osman (r.a.) misali,
Allah' szkonus isimlerinin azam mertebesinde tamr ve de bu isimlerden gafil olmaz isek, keza kuds
meleklerin hayatmzn her amuda bize yolda olduunu biliryani, melikeye imanda da terakki eder^isek,
umulur ki, haya halimiz o derece inkiaf eder; ve hayadaki inkiafmz nisbetinde de, nefis ve eytann bizi
gnaha sevketmesi zorlar. te bunu baarabilmek, Hz. Osman (r.a.)'n hayatndan hayatmza izler tamakla
mmkndr. Hz. Osman (R.a.)'n hutbe ve ttlerden bazlar unlardr:
"Ben ilk nasihat alanlardan ve kendisine yaplan nasihati kabul edenlerdenim. Bundan dolay Allah'tan mafiret
diliyor ve tevbe ediyorum. 67[67]
Allah, bir kimsenin iinde saklad duygulan, mutlaka yz hatlarna/yz ifadelerine konuurken kulland
kelimelere/kelimelerin telaffuz edili ekline aksettirir. 68[68]
Gz haramdan korumak ne gzel ehvet perdesidir."
Allah, Kur'an ile giderilmesi mmkn olmayan sultan (devlet) ile giderir.
nsan kendisini ihmal ederek, fakirlik yznden zarara bile urasa, tok gnlllk kendisini zenginletirir.
Dnyada hibir glk yoktur. ayet bir glkle karlarsan, onu bir kolaylk takib edecek demektir. Bu
sebeple sabrl olmalsn. Felketlerle karlamayan, sknt; znt nedir bilmez. leride neler olaca da belli
deildir. 69[69]
Hz. Osman (R.a.), servetini Allah yolunda cmerte infak eden bir ahsiyettir. Bir gn am'dan Hz. Osman
(R.a.)'a yz deve yk buday gelmiti. Ktlk senesiydi. Sahabeler Hz. Osman (R.a)'n etrafn evirdiler.
Buday satn almak iin Medineli mslmanlar yksek fatlar verdiler. Hz. Osman (R.a.) kabul etmedi.
Sahabelere "Sizden daha yksek fat veren vardr. Ona vereceim." dedi. Sahabeler buna zldler. Doruca
Halife Hz. Eb Bekir (R.a.)'n yanma gittiler. Durumu Hz. Eb Bekir (R.a.)'a arzettiler:
Ya Emire'l M'minin! Hz. Osman (R.a.)'a bugn yz deve yk buday geldi. Yksek fiat vermemize ramen
bize vermedi. Hep sizden daha yksek fat veren var ben ona vereceim dedi. Muhacir ve Ensar'a bunu yapmak
reva m? Daha fazla para istemesi ona yakr m?" dediler. Hz. Eb Bekir (R.a.):
Siz Osman hakknda kt dnmeyiniz, aranzda bir mnakaa da kmamtr. Osman, Raslllah (sav)'n
Me'v Cennetinde refikidir. Resul-i Ekrem'in damad olmak erefini kazanmtr. Her halde siz onun szn
yanl anladnz, beraber gidelim" buyurdu. Beraber kalkp Hz. Osman (R.a.)'n yanna vardlar.
Ya Osman! Ashb- Kiram senin bir szne zlmtr. Kimdir sana yksek fiat veren?" Hz. Osman (R.a.):
Evet, ya Halife-i Raslllah! Onlardan iyi olan, bire yediyz veriyor. Bunlar bire yedi veriyorlar. Biz buday
bire yediyz verip alana verdik. Allah'n u ayetini okumadnz m?:
El- Kmil Fi't Tarih Tercmesi/bn'l Esir, C:3, Sh:170, st/1991
Muhtasar Tefsir bn-i Kesir: 3/355)
69[69]
Taberi:2/133.
67[67]
68[68]

Mallarn Allah yolunda harcayanlarn durumu, bir tanenin durumu gibidir ki, yedi baak bitirmi ve her
baakta yz tane var. Allah, dilediine daha da katlar. Allah'n rahmeti genitir. O, her eyi bilir. 70[70]
Allah yolunda mallarn infak eden, sonra verdiklerinin arkasndan baa kakmay, gnl incitmeyi uygun
grmeyen kimselerin Rableri yannda mkfatlar vardr. Onlara hibir korku yoktur ve onlar,
zlmeyeceklerdir. 71[71]
Bundan sonra yz deve yk buday Medine-i Mnevvere'de bulunan fakirlere datt. Yz deveyi de kurban
etti. Eb Bekir (R.a.), buna ok sevindi. Kalkp Hz. Osman (R.a.)'n alnndan pt. Ashb- Kiram'n, senin
szndeki incelii anlyamadklarm nceden sezmitim" buyurdu. 72[72]
M'min, m'min kardei hakknda srekli hsn- zan sahibi olmaldr. Hz. Eb Bekir (R.a.), Hz. Osman
hakknda nyargl davranmamtr. Hz. Osman (R.a.), mslmanlarn derdiyle dertlenen bir kimsedir. O, Kur'an
ayetlerini hayata dntren bir kimsedir. Zengin m'minler mallaryla infak ayetlerinin canl tercmanlar
olmaldrlar.
Hz. Osman (R.a.) fraseti zirvede olan bir sahabedir. O, meselelere Allah'n nuruyla bakan bir kimsedir. Ebu
Hureyre (R.a.) bir gn Hz. Osman (R.a.)'n huzuruna gidiyordu. Yalda bir kadna gz iliti ve bakt. Huzura
varnca Hz. Osman (R.a.):
Bana ne oldu? Gzlerinizde zina eseri gryorum." buyurdu. Eb Hureyre (R.a.):
Ya Emire'l M'minin! Raslllah (sav)'den sonra vahy iner mi?" diye sordu. Cevabnda:
Hayr, vahy inmez, fakat m'minin fraseti dorudur. Nitekim Raslllah (sav):
M'minin firasetinden kannz. nk m'min Aziz ve Celi! olan Allah'n nuruyla bakar." buyurmutur"
dedi. 73[73]
Hz. Osman (R.a.) insanlara szyle deil, fiiliyle nasihat ediyordu. O, dnya zenginliinden gnl zenginliine
gei yapm bir din fedaisidir. Hududullah zemininde hayli yaam ve slm mmetine de yaayla hay'y
retmitir. unu unutmayalm ki; beeri mnasebette haya, "hayattr!"
HZ. AL (R.ANH)
Baba Ad: Eb Talib b. Abdlmuttalib.
Anne Ad: Ftma binti Esed, b. Hiam b. Abdi Menaf b. Kusay'dr.
Doum Tarihi ve Yeri: Takriben M 601. yl veya, 598 yl diyenler de var. Mekke'de domutur.
lm Tarihi ve Yeri: Hicr 40. yl, 17 veya 24 Ramazan diyen ler de vardr. Kfe Milad 24 Ocak 661. yl kabri
Necef tedir.
Fiziki Yaps: Ksaya yakn orta boylu, siyah ve iri gzl, esmer tenli, gzel yzl, karn byke, elleri kollar
pazlar olduka kuvvetli, sk uzun enli gsl, sakal byke, iri omu zlu, boynu gm ibrik gibi bann
tepesi sasz, omuz balar dik ve yksekti.
Ei: Raslllah (sav)'in kz
1. Hz. Ftmat'z-Zehra,
2. mml Benin binti Haram el Kellabiye,
3. Leyla binti Mesud b. Salih Ben Temim Ben Nehel,
4. Esma binti meyse,
5. Sabha binti Rebia (Ben Talib Kabilesinden)
6. mme binti Ebl As,
7. Havle binti Cafer (Ben Hanifoullar'ndan)
8. mm Said binti Urve b. Mesud es-Sekaf,
9. mrl Kays'n kz Mahabba (Ben Kelboullar kabilesinden).
Oullar:
1. Hanm Hz. Ftma'dan; Hz. Hasan, Hz. Hseyin, Musin.
2. Hanm, mm'l Benin'den; Abbs, Cafer, Abdullah, Osman (Bunlardan Abbs hari hepsi kerbela'da ehid
oldular.),
3. Hanm Leyla'dan; Ubeydullah, Eb Bekir,
4. Hanm Esma'dan; Muhammed, Yahya,
5. Hanm Sahba'dan; mer,
6. Hanm mme'den; (ortanca) Muhammed,
7. Hanm Havle'den; Muhammed el Hanifye,
8. Hanm mm Said'den; mml Hasan, (Nesli Hz. Hasan, Hseyin, Muhammed el Hanifye, Abbs ve
mer'den devam etmitir.)
Kzlar: Hz. Ali (R.a.)'n 17 veya 20 kz vard.
70[70]

Bakara: 2/261.
Bakara: 2/ 262
72[72]
ehar Yr- Gzin/emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh:220, st/1976.
73[73]
ehar Yr- Gzin/emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh:217, st/1976.
71[71]

1. Hanmndan; Zeynep, mm Glsm,

5. Hanmndan; Rukiyye,
8. Hanmndan; Byk Remle, mm Glsm, Hz. Ali'nin bize ulamam kzlar da vardr. mm Hani,
Meymune, Kk mm Glsm, Ftma, mme, Hatice, mm Kerem, mm Seleme, mm Cafer,
Cumane, Nefise.
Gazveleri: Bedir, Uhud, Hendek ve sonraki bir ok savaa katld.
Hicreti: Mekke'den Medine'ye hicret eden muhacirdir.
Sahabeden Kiminle Kardeti: Mekke'de Raslllah (sav) ile karde iln edilmiti.
Kabilesi: Ali b. Eb Talib, b. Abdlmutalib, b, Hiam b. Abdi Menaf, b. Kusayy, b. Kilab, b. Mrre, b. Ka'b, b.
Ley.
Lakab/Knyesi: Eb Turab, Haydar Kerar, Ebal Hasen, Esedullah Galip, Rdvan.
Kiminle Akrabal: Raslllah (sav)sin amcasnn olu ve damaddr.
Raslllah (sav)'n amcasnn olu, damad ve drdnc Raid halifedir. Babas Eb Talib, annesi Kurey'ten
Ftma binti Esed, dedesi Abdulmuttalib'tir. Knyesi Ebu'l Hasan ve Eb Trab (topran babas), lkab Haydar;
unvan Emru'l-M'minin'dir. Ayrca 'Allah'n Arslan' unvanyla da anlr.
Hz. Ali kk yandan beri Raslllah'n yannda byd. Sekiz veya On yanda slm' kabul ettii
bilinmektedir. Hz. Hatice'den sonra ms-lmanl ilk kabul eden odur. Bir gn Hz. Ali (R.a.) Hz. Peygamber
(sav) ile Hz. Hatice namaz klarlarken yanlarna geldi ve onlar o ekilde grnce hayret etti. Sonra sordu:
"Bu yaptnz nedir ya Muhammed?" Allah Rasl (sav):
"Bu, Allah'n kendisi iin setii, peygamberler gnderdii dindir. Seni tek olan, orta olmayan Allah'a
inanmaya, ona ibadete, Lat ve Uzza putlarn inkr etmeye davet ediyorum. Ya Ali, ayet mslman olmuyorsan
bu hususta kimseye bir ey syleme!" buyurunca Hz. Ali:
"Bu, u ana kadar iitmediim bir mesledir. Babam Eb Talib'le konumadan herhangi bir meselede karar
veremem" dedi. Daha sonra babasna danmaya gitti. Yolda Hz. Ali (R.a.) kendi kendine dnd ve:
Rabbim beni yaratrken babama danmad. Ben O'nun dinini kabul etmek iin ne diye babama danmaya
gidiyorum?" dedi ve daha sonra gelip man edip mslman oldu. 74[74] man etmek iin, slam'a hizmet etmek
iin bakasna danlmaz. Yani iman etmemizi bir bakasnn msaadesine balamamz, mslmanlmz
Allah'n iradesi dnda baka bir gcn msaadesine sunmamz, batl bir davrantr. Akrabalarmzla birlikte
btn insanlar bize engel olup dman olsalar bile biz Allah'a imanmz ve slm'a olan teslimiyetimizi tartma
konusu yapmayz. Eer siz iman etmek iin, slm'a hizmet iin bir bakasnn iznini ve .msaadesini olmazsa
olmaz kabul ediyorsanz, o zaman sizin Allah'tan baka birtakm sahte Rableriniz de var demektir.
Hz. Ali (R.a.) Allah'n hkmn, hakimiyetini ve iradesini hereyin fevkinde gryordu. O, Allah Tela'nn
dnda ilahlk iddiasnda bulunanlara ve insanlar bizi Allah'a yaklatrrlar gerekesiyle taptklar putlara kar
savayordu. Mekke dneminde her zaman Raslllah (sav)'n yanndayd. Kbe'deki putlar krmasn yle
anlatr:
"Bir gn Resl-i Ekrem ile Kabe'ye gittik. Resl-i Ekrem omuzma kmak istedi. Kalkmak istediim zaman
kalkamyacam anlad, emuzmdcm indi, beni omuzuna kard ve ayaa kalkt. Kendimi istesem ufuklar
tutacak sanyordum. Kabe'nin zerinde bir put vard, onu sadan soldan ittim. Put dt, para para oldu.
Raslllah (sav)'n omuzlarndan indim. kimiz geri dndk. 75[75]
rnek ve nderimiz Hz. Muhammed (sav), putkran bir Peygamberdir. Biz de putkran bir Peygamberin
mmetiyiz. "Mekk toplumlarda putlar krmak ahmaklktr" diyen mslmanlar, Peygamberlerini tanmayan
ahmaklardr. Mekk toplumlarda artlar olutuunda putlar krmak, nebev mcadeleyi ihya etmektir. Bu putlar
mutlaka dikili heykeller eklinde olmayabilir. Gnmzde Allah'n eriatna muhalif olarak katlarn zerine
nakedilen kul kaynakl kanunlar da birer putturlar. Onlar ortadan kaldrmak, put krmak cmlesinden saylr.
Resl-i Ekrem, en yakn akrabasn uyarmak ve hakk tebli etmek hususunda Allah Tel'dan emir alnca
onlar Safa tepesinde toplayp ilh emirleri tebli edince, Kurey mrikleri onunla alay etmiti. kinci toplanty
yapmasn Hz. Ali (r.a)'ye brakt, AH de bir ziyafet hazrlayarak Haimoullarm davet etti. Raslllah
yemekten sonra:
"Ey Abdlmuttaliboullar, ben zellikle size ve btn insanlara gnderilmi bulunuyorum. inizden hanginiz
benim kardeim ve dostum olarak bana bey'at edecek" dedi. Yalnz Ali (R.a.) kalkt ve orada Raslullah'a onun
istedii szlerle bey'at etti. Bunun zerine Resl-i Ekrem,
"Kardeimsin ve vezirimsin " diyerek Hz. Ali'yi taltif etti. Hz. Peygamber (sav) hicret etmeden nce elinde
bulunan ve kendisim ldrmeye gelen mriklere ait olan emanetleri, sahiplerine verilmek zere Ali'ye brakt ve
o gece Hz. Ali (R.a.), Raslullah (sav)'n yatanda yatarak mrikleri artt. Bylece Hz. Ali, Hz. Peygamberi
ldrmeye gelen mrikleri oyalayarak onun yerine hayatm tehlikeye atm, bu suretle Peygamber'e hicreti
srasnda zaman kazandrmtr. Rivayete gre bunun zerine u ayet-i celile nazil olmutur.
"Yine insanlardan kimi de vardr ki, Allah'n rzasna ermek iin kendini feda eder. Allah ise kullarna ok

74[74]
75[75]

Bidaye:2/24; Mecmau'z Zevaid: 9/102

Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 384

merhametlidir. 76[76]
Zor zamanlarda lm gze alarak Rabbani davaya sahip kmak, Hz. Ali (R.a.)'n misyonudur. Hz. Ali (R.a.),
Raslllah (sav)'e bey'at etmekle zor zamann szlemesine imza att. O, Allah rzasn kazanmak iin nefsini
satt. Yani Allah rzas uruna cann feda etti.
Hz. Ali, Peygamberimizin kendisine brakt emanetleri sahiplerine verdikten sonra Medine'ye hicret etti.
Medine'de de Hz. Peygamber'in devaml yannda bulundu, btn cihad harektlarna katld, Uhud'da gz oldu.
Bedir'de sancaktard. Ayn zamanda keif kolunun bandayd; hakim noktalan tesbit ederek Hz. Peygamber'e
bildirdi. Bu mevkiler igal edilerek, Bedir'de nemli bir sava harektn baarya ulatrd. Bedir gazasnn
balamasndan nce, Kureyliler'le teke tek dven kiiden biriydi. Budte, hasm Velidb. Muire'yi
klc ile ldrd gibi,Hz. Eb Ubeyde zor durumdayken yardmna kotu ve onun hasmn da ldrd.
Kendisine "Allah'n Arslan" lkab ve Bedir ganimetlerinden bir kl, bir kalkan ve bir de deve verildi.
Hz. Ali, Bedir savandan sonra Hz. Peygamber'in kz Hz. Ftma ile evlendi. Nikhn Hz. Peygamber kyd. O
zamana kadar Raslllah'la oturan Hz. Ali nikhtan sonra ayr bir eve tand. Hz. Ali'nin, Hz. Ftma'dan
olu, iki kz dnyaya geldi. Hicret'in nc ylnda Uhud savanda, mslman okularn hatas yznden
mrikler mslmanlarn zerine saldrmlar ve Hz. Peygamber de yaralanarak bir hendee dm ve dman
onun ldn yaymt. Halbuki o srada de doe gerileyen Hz. Ali, Hz. Peygamber'in iine dt
hendee ulaarak, onu korumaya almt. ki tarafn da kazanamad bu savata Hz. Ali birok yerinden
yaralanarak gazi oldu. Uhud savandan sonra Hz. Ali "Benu Nadr" Yahudilerinin hainlikleri zerine bu kabile
ile yaplan sava bizzat idare etti. Btn arpmalarda Hz. Ali kahramanca dm ve mriklerin en mehur
savalarn ldrmtr.
Hudeybiye barnda sulh artlarnn yazlmasnda o memur edildi. Hz. Ali, sulhnameyi yazmaya yle balad:
"Bismillhirrahmnirrahm Muhammed Raslllah... Ancak mrikler bu ifadeye itiraz ettiler. Hz. Peygamber,
"Raslllah" yerine "Muhammed b. Abdullah" yazmasn Hz. Ali'ye sylemi fakat Hz. Ali "Raslllah"
ifadesinin yazmnda srar etmitir. Hz. Ali (R.a.) diyor ki;
"Mriklerin, Raslllah (sav)'e
"Sen, Raslllah deilsin! Fakat sen, kendi ismini ve babann ismini yaz!" dediler. Raslllah (sav) de:
"Muhammed Raslllah kelimesini silmemi bana emretti. Ben de Raslllah (sav)'e
"Muhammed Raslllah kelimesini silmeme benim gcm yetmez." dedim. Raslllah (sav):
"Yerini bana gster!" buyurdu. Gsterdiimde, eliyle onu sildi yerine Muhammed b. Abdullah yazd. 77[77]
Allah'n dininde ekleme ve karma yetkisi sadece Allah ve Raslne aittir. Bugn Allah'n dini kemale ermitir.
Onda ekleme ve karma yapmak, Allah ve Rasl'nn yetkisine mdahaledir. te Fkhu's sahabe budur. Yani
Allah ve Raslnn yetkilerine mdahale etmekten kanmaktr. Teri' hakkm/nizam vazetme, hukuk belirleme
iini sadece Allah Tela 'ya ve O 'nun grevlendirdii; vahiyle eittii ve denetledii Rasl Hz. Muhammed
(sav)'e havale etmek, sahabe fkhdr. Onlar slm' byle anlamlard. Dolaysyla Allah'n dinine ekleme ve
karma hususunda kendilerinde bir yetki grenler ve bu yetkiyi fiilen kullananlar tuyan edip tautlaanlardr.
Hz. Ali (R.a.) hayat boyunca uluhiyyet hukuku'nun bekiliini yapt. Hz. Ali Mekke'nin fethi srasnda yine
sancaktard. "Keda" mevkiinden Mekke'ye girdi. Mekke kan dklmeden fethedildi. Hz. Peygamber ile birlikte
Kabe'deki btn putlar krdlar. Mekke'nin fethinden sonra Resl-i Ekrem, Hlid b. Velid'i Benu Huzeyme
kabilesine gnderdi. Bu kabile ya cehaleti, ya da bedev olmalarndan, "mslman olduk" anlamndaki
"eslemna" kelimesi yerine "sabbena" dedii iin Hlid b. Velid hiddetlendi ve onlarla harp etti. Hz. Peygamber
olay duyunca ok zld. Raslllah (sav), Hz. Ali'yi bu hatay telfi etmek ile grevlendirdi. Hz. Ali Benu
Huzeyme'ye giderek ldrlenlerin diyetini deyip madur olanlarn zararlarn telfi etmesini istedi.
Evet, Halid b. Velid (r.a.), mrik olan Beni Cezime kabilesini Alah Tela'ya davet etmek iin gittiinde,
kabile ierisinde iman edenlerin olduunu ve davete icabet edip etmediklerini beklemeksizin emrindeki
nfrezeye saldr emri verdi. Neticede bir ok kayp meydana geldi. Durumdan haberdar olur olmaz, Raslllah
(sav), Beni Cezime kabilesinin btn kayplarn kendilerine temin etti. Hatta krlan kpek anaklarn dahi
tazmin etti ve ardndan, gzyalar ierisinde
"Allahm! Ben, Halid'in yaptndan beriyim" duasn yapt.
slm toplumu bir erdemliler toplumudur. Bu toplumda yanl kim yaparsa yapsn kabul edilmez. nk slm
toplumu yanllarn deil, dorularn hamiidir. Bu nedenle mslmanlar beeriyet alemine kar unu net bir
ekilde ifade edip haykrmaldrlar: ''Dorular slam'a, yanllar ise bize aittir!" Dostlarmzn, dava
arkadalarmzn yanllarn, hatalarm sahiplenip savunmamzn Peygamber (sav)'in ve sahbe'sinin snnetiyle
badar bir yan ve yn yoktur. Birilerinin indinde su olsada doruya doru, yanla yanl diyeceiz.
Hz. Ali (R.a.) gerek hatal mslmanlarn karsnda olsun ve gerekse dmann saldrlar karsnda olsun tam
bir sabr semboldr. Huneyn gazasnda mslmanlar bir ara bozulup daldlar. Saylar binleri bulduu halde
ilerinden ancak birka kii sabredip dayanabildi. Hz. Ali bu savata yalnz sabrla tahamml etmekle
kalmayarak gsterdii yiitlik ve kumandanlkla slm ordusunun kendi safnda toparlanmasn salad. Resl-i
Ekrem hicretin 9. ylnda Tebk seferine karken Hz. Ali'yi ehl-i beytin muhafazas iin Medine'de brakt,
76[76]
77[77]

Bakara: 2/207.
slam Tarihi/Medine Devri/Mustafa Asm Kksal, C:6, Sh: 198-199, st/1981

ancak Hz. Ali (R.a.) bu sefere katlamad iin mteessir oldu. Bunun zerine Raslllah (sav):
"Musa'ya gre Harun ne ise, sen bana kar o olmak istemez misin?" dedi. Hz. Ali(R.a.), bu iltifattan ok
memnun oldu.
Tevbe suresinin ayetleri nazil olunca, Raslllah (sav) Hz. Ali'yi Mekke'ye gnderdi. Bu suretle hibir mrikin
artk Kbe-i erifi bundan sonra haccedemeyeceini bildirdi.Yemen blgesinin slm'a girmesi zordu. Grev
yine Ali b. Ebi Talib'e verildi. Hz. Ali(R.a.)
"Bu ok g bir i" dedi. Raslllah (sav) de:
"Ya Rabb, Ali'nin dili tercman, kalbi hidayet nurunun memba olsun" diye dua edince, Hz.Ali (R.a.), siyah bi,r
bayrak alarak Yemen'e gitti, ksa sren iradar sayesinde Yemen'in btn Hemedan kabilesi mslman oldu.
Hz. Ali (R.a.), slm'a kabileleri kazandran bir ahsiyettir. Bu nedenle diyoruz ki; slm'a insan kazandrmaya
almak, sahabe snnetindendir. Sahabe yolunda gidenler, slm'a adam kazandrmaya alanlardr.
Hz. Ali (R.a.), Hz. Peygamber'in vefat srasnda, hcresinde bulunanlann banda geliyordu. Hz. Ebu Bekir
haife seildii srada Hz. Ali Raslullah (sav)'n hcresinde tekfin ile megul idi. Hz. mer (R.a.) devrinde
devletin btn hukuk ileriyle ilgilenip adeta slm devletinin ba kads olarak grev yapt. Hz. mer'in ehdeti
zerine yine devlet bakann semekle grevlendirilen alt kiilik ra heyetinde yer alp, bu alt kiiden en sona
kalan iki adaydan biri oldu. Hz. Osman'n hilfeti dneminde idar tutumdan pek memnun olmamakla birlikte
slm devletinin muhtelif vilyetlerinden gelen ikyetleri hep Hz. Osman'a bildirmi ve ona hl areleri teklif
etmiti. Hz. Osman (R.a.)' muhasara edenleri uzlatrmak iin elinden gelen gayreti sarfetti.
Hz. Osman (R.a.)'m ehdetinden sonra slm'n ileri gelen ahsiyetleri ona bey'at ettiler. Ancak onun bu dnemi
Allah'n bir takdiri olarak son derece kark bir dnem oldu. Hilfete getiinde halledilmesi gereken bir ok
problemle kar karya kald. Bu karklklar Cemel ve Sffin gibi i atmalar dourdu. slm devleti
bnyesindeki bu ihtilflar giderme konusunda byk fedakrlk ve gayretler gsterdi. Nihayet, Kfe'de 40/661
ylnda bir Hrici olan Abdurrahman b. Mlcem tarafndan sabah namazna giderken yaraland. Bu yarann
etkisiyle ehid oldu.
Hz. Ali devaml olarak Hz. Peygamber (sav)'in yannda bulunduu iin Tefsir, Hads ve Fkhta sahabenin ileri
gelenlerindendr. Hatta Raslllah (sav)'n tabiri ile "ilim beldesinin kaps" olarak mmetin en bilgini idi. Hz.
Peygamber yolunda insaniar hakka iletmek iin byk gayretler sar-fetmi ve hilfet dnemi i karklklarla
dolu olmasna ramen, slm'n retilmesi ve renilmesi hususunda byk katklar olmutu.
Medine'de duruma hakim olup ynetimi tam olarak eline aldktan sonra retim iin merkezde bir okul kurdu.
Arapa gramerin retilmesini Ebu Esved ed-Deli'ye, Kur'an okutma ve retme iini Abdurrahman esSlemi'ye, Tabi ilimler konusunda retmenlik grevini Kmeyi b. Ziyd'a verdi. Arap edebiyat konusunda
alma yapmak zere de Ubade b. es-Samit, ve mer b. Seleme'yi grevlendirdi. Devlet ynetimi ve
hizmetlerini; maliye, ordu, ter ve kaza gibi blmlere ayrarak yrtyordu. Mal ileri, datma ve toplama
diye iki ksma ayrmazd. mmetin maln mmete datrken de son derece titiz davranrd. Kendisine bir pay
ayrma noktasnda gayet dikkatli olup, kimsenin hakkna tecavz etmemekte de byk bir rnek idi. Kendisini
Kfe'de grenler, kn souunda ince bir elbisenin altnda tir tir titreyerek camiye gittiini aktarrlar. Devlet
ynetici ve memurlarnn nasl davranmalar gerektii konusunda u ynetmelii hazrlamt:
"Halka kar daima iinizde sevgi ve nezaket besleyin. Onlara bir canavar gibi davranmayn ve onlar
azarlamayn.
Mslman olsun olmasn herkese ayn davrann. Mslmanlar dinde kardeleriniz, mslman olmayanlar ise
insanlkta sizin kardelerinizdir.
Affetmekten utanmayn. Cezalandrmada acele etmeyin. Emriniz altnda bulunanlarn hatalar karsnda hemen
fkelenip kendinizi kaybetmeyin.
Taraf tutmayn, baz insanlar kayrmayn. Bu tr davranlar sizi zulme ve despotlua eker.
Memurlarnz seerken zalim yneticilere hizmet etmemi ve devletin sularndan ve zulmlerinden sorumlu
olmam bulunmalarna dikkat edin.
Doru, drst ve nazik kiileri sein ve kar ummadan ve korkmadan ac gerekleri syleyebilenleri tercih edin.
Atamalarda aratrma yapmay ihmal etmeyin.
Haksz kazan ve ahlkszlklara dmemeleri iin memurlarnza yeterince maa deyin.
Memurlarnzn hareketlerini kontrol edin ve bunun iin gvendiiniz samimi kiileri kullann.
Mektuplar ve mracaatlara bizzat kendiniz cevap verin.
Halkn gvenini kazann ve onlarn iyiliini istediinize kendilerini inandrn.
Hi bir zaman vaadinizden ve sznzden dnmeyin.
Esnaf ve tccara dikkat edin; onlara gereken nemi gsterin, fakat ihtikr, karaborsa ve mal ymalarna izin
vermeyin.
El ilerine yardm edin; nk bu yoksulluu azaltr, hayat standardn artrr.
Tarmla uraanlar devletin servet kaynadr ve bir servet gibi korunmaldr.
Kutsal grevinizin yoksul, sakat ve yetimlere bakmak olduunu hi aklnzdan karmayn. Memurlarnz onlar
incitmesin, onlara kt davranmasn. Onlara yardm edin, koruyun ve yardmnza ihtiya duyduklar her zaman
huzurunuza kmalarna engel olmayn.

Kan dkmekten kann, slm'n hkmlerine gre ldrlmesi gerekmeyen kimseleri ldrmeyin. "
Hz. Ali (R.a.), btn bu emirleri kendi nefsinde eksiksiz uygulayan bir halifeydi. Be yllk halifelii ok nemli
olaylarla, sava ve skntlarla gemiti. Fitnelere kar sonuna kadar doru yoldan sabrla mcadele etmek istedi
sonunda ehid oldu. Hz. Ali (R.a.), slm'n btn gzelliklerine vakft. nk o, Raslllah'n daima yannda
bulunmutu. Vahiy ktibiydi, hafz, mfessir ve muhaddisti. Hz. Peygamber'den be yzden fazla hadis rivayet
etti.
Ahkmn nazariyatndan ok amel keyfiyetine bakard:
"Halka anladklar hadisleri syleyiniz. Allah ile Peygamber'in tekzip edilmesini ister misiniz?" (Buhr, lim)
demitir.
Hz. Ali'nin, Hz. Ftma'dan Hasan, Hseyin, Muhsin adl oullar ve Zeynep, mm Glsm adl kzlar oldu.
Hz. Ali bid, kahraman, cesur, iyilikte yanan, takva sahibi ve son derece cmertti.
Medine'de mslmanlarn durumu dzeldikten sonra, Hz. Ali de bir hizmeti almaya karar verip, Raslllah
(sav)'a gitti. Raslllah (sav) kzyla damadnn arasna girerek:
"Ben size hizmetiden daha hayrlsn haber vereyim. Yatarken otuz kere Allah ekber, otuz kere
Elhamdlillah, otuz kere de Subhanallah deyin" buyurdu.
Yine bir gn yiyecek ok az yemekleri olan Hz. Ali (R.a.) ile ailesi sofraya oturduklar srada kaplarna bir
dilenci geldi, onlar da yemei dilenciye verdiler. Ertesi gn gelen bir yetime, nc gn gelen bir esire
yemeklerini verdiler. Bu olay gn srdkten sonra u ayet-i kerime indi:
"phesiz en iyiler mizac kfur olan bir tastan ierler. Allah'n kullarnn tara tara iecei bir kaynak. Ada
yerine getirirler ve erri yaygn olan bir gnden korkarlar. leri ektii hlde yiyecei, miskine, yetime ve esire
yedirirler. 'Biz sizi ancak Allah'n rzas iin doyuruyoruz, sizden bir karlk ve teekkr beklemiyoruz. Dorusu
biz olduka ask suratl zorlu bir gnden dolay Rabbmzdan korkuyoruz' derler. Allah da bu gnn errinden
onlar korur. Onlara parlaklk ve sevin verir. 78[78]
Hz. Ali'nin "Zlfkr" ad verilen mehur bir klc vard. Klcn az iki atall idi ve Hz. Ali'ye Raslllah (sav)
tarafndan hediye edilmiti.Hz. Ali'nin cmertlii, insanilii, Raslllah'a olan yaknlyla edindii byk
manev miras onu yzyllardr halk inanlarnda destani bir kiilie brndrmtr. Bir gn onun drt dirhemi
vard. Birini aktan, birini gizliden birini gndz, birini de gece infak etti ve hakknda u ayet-i kerime indi:
"Mallarn gece ve gndz, gizli ve ak olarak infak edenler. Onlar iin Rabbleri katnda karlklar vardr ve
zlecek de deillerdir. 79[79]
Hz. Ali, slamiyeti kabul ettikten sonra, btn Mekke devrini tekil eden on sene Peygamber efendimizin
yannda, O'nun huzur ve hizmetlerinde bulundu. Peygamber efendimizin sevgi ve iltifatlarna kavutu. Mekkeli
mriklerin btn eza ve cefalarna katlanarak Peygamber efendimizin en yakn yardmclarndan oldu. Mescid-i
Nebevi'nin inaatnda ok gayret gsterdi. Bedir, Uhud, Hendek ve dier btn gazalarda bulundu ve fevkalade
gayret ve kahramanlklar gsterdi. Yalnz Uhud Gazasnda on alt yerinden yara ald. Pekok gazada Raslllah
sallallah aleyhi ve sellem sanca Hz. Ali'ye teslim etmitir.
Hz.Ali (R.a.), vahiy ktiplii yapt. Hz. Ali, Hudeybiye Antlamasnda sulh artlarnn yazlmasnda vazife ald.
Hayber Gazasnda bulunup, byk kahramanlklar gsterdi. Bu savata, ar bir demir kapy kalkan olarak
kullanmtr. Huneyn Gazasnda da byk kahramanlklar gsteren Hz. Ali, Tebk Gazasnda, Raslllah
efendimiz tarafndan vazifeli olarak Medine'de brakld iin bulunamad. Daha sonra Yemen Muharebesinde
ordu kumandan olarak vazifelendirildi. Mekke-i Mkerreme feth edilince, Kabe'deki putlar imha vazifesi ona
verildi.
Peygamber efendimiz vefat edince, o ykayp kefenledi. Bu son mbarek vazife, ona ve Hz. Abbas, same bin
Zeyd, Fadl ve Kusem'e nasib oldu. Raslllah (sav)'in tabutu konulduu yerde Hz. Ali (R.a.) yle dedi:
"Kimse imamlk yapmasn, nk Raslllah (sav) saken imammz olduu gibi, lyken de imarnmzdr."
Bunun zerine mslmanlar cemaat cemaat giriyorlar, saf saf olup namazn klyorlard. Kimse imamlk
yapmyordu. Cemaat tekbir getiriyor, Raslllah (sav)'in yanbanda Hz. Ali (R.a.) de dua ediyordu. 80[80]
Definden sonra halife seilen Ebu Bekr'e bey'at edip onun devlet ilerini yrtmede istiare ettii zatlardan oldu
ve kadlk (hakimlik) grevlerinde bulundu. Hz. mer'in halifeliine de bey'at edip, halifenin danman ve
hakimliini yapt. Hz. Osman'n da halifeliine bey'at edip, hilafet ilerinde onun vezirliini yapt.
Hz. Osman'n ehit edilmesinden sonra 656 Zilhicce aynda halife oldu. Hz. Osman' ehit edenlerin
cezalandrlmalar hususunda kan ictihad ayrlklarndan dolay kar karya gelen iki ordu arasnda tan
anlama olmutu ki, Abdullah bin Sebe' ismindeki Yahudi, gece karanlnda grubu ile birlikte Basrahlarm
zerine saldrd. Gece karanlnda kimse ne olduunu anlayamad. gn sava devam etti. Savata Hz. Talha,
Zbeyr ve Aie (R.anha) validemiz ile Hz. Ali (R.a.) kar karya geldiler. Cemel (Deve) Vak'as olarak bilinen
bu hadisede Aie-i Sddika esir alnnca, Hz. Ali (R.a.) hrmet ve ikram edip kendi askerleri arasnda bulunan
kardei Muhammed bin Ebu Bekr ile Medine'ye gnderdi. Bir sene sonra Sffn denilen yerde Hz. Muaviye
(R.a.)'nin ordusu ile yz gnde doksan meydan muharebesi yapt. Askerlerinden yirmi be bin, kar taraftan krk
nsan: 5/31
el-Bakara: 2/274
80[80]
Tabakat'l Kbra/bn-i Sa'd; 2/70; Kenzu'l Ummal Fi Sneni Akval ve'l Efal: 4/56.
78[78]
79[79]

be bin kii ehid oldu. slm alimlerinden bn-i Teymiyye (Rh.a.) bu durumu yle deerlendiriyor:
"lim ehli biliyorlard ki; ne Talha, ne Zbeyr, Hz. Ali (R.a.) ile savamak niyetiyle hareket etmemilerdi. Hz.
Ali (R.a.) de onlarla savamay kasdetmiyordu. Fakat Cemel sava iki tarafn da ihtiyar olmakszn patlak verdi.
Onlar maslahat zerinde ittifak etmilerdi. Hz. Osam (R.a.)'n katillerine had tatbik edeceklerdi. Katiller de Hz.
Ali (R.a.)'n ordusunda bulunuyorlard. Onlar da, balangcnda olduu gibi sonunda fitne koparmak noktasnda
ittifak etmilerdi. Talha, Zbeyr ve arkadalarna hcum ettiler. Onlar da nefislerini mdafaa etmek zere
hcuma karlk verdiler. Sonra Hz. Ali (R.a.)'a beriki tarafn hcum ettii haberini getirdiler. Hz. Ali (R.a.) de
nefsini mdafaa etmek zere savaa girdi. Her iki taraf da nefis mdafaas iin savaa girmiti. Yoksa sava
balatmak hibir tarafn niyeti deildi.
Siyeri bilen ilim ehlinin ou byle sylyorlar. 81[81]
Hafz bn-i Hacer'l Askalan (Rh.a.) de bu hususta unlar kaydediyor: "Raslllah (sav)'den mtevatir hadisler
gelmitir ki, Ammar (R.a.)' bai bir taife ldrecektir. Ve Ammar (R.a.)'n Hz. Ali (R.a.) ile beraber iken
Siffmde ldrld hakknda ittifak hasl olmutur. 82[82] Hz. Ammar (R.a.)'n ehadetinden sonra her iki taife
de "Tahkim" yani hakem tayini hususunda ittifak ettiler. Hz. Ali (R.a.)'n tarafndan hakem olarak Ebu Musa elE'ar (R.a.) seildi. Hz. Muaviye (R.a.) tarafndan ise Amr bni As (R.a.) tayin edildi. Tahkim risalesi, Seferin
Onnde hicretin 37. senesinde yazld. ki hakem hkmlerini Ramazan aynda "Dmetu'l Cendel" denilen
yerin bir paras olan "Ezruh" ta ilan edeceklerdi. Her iki hakem de ictihad yolundan ayrlmadlar. Yani fkhn
yolundan kmadlar.
Bazlar tarafndan ileri srlen Hz. Ali (R.a.)'in hakemi Ebu Musa el Es'ar (R.a.)'n,
"u parmamdaki yz kardm gibi Hz. Ali (R.a.)' halifelik makamndan karyorum." dedi. Hz.
Muaviye (R.a.)'n hakemi Amr bni As (R.a.) ise;
"Ben de u yz parmama geirdiim gibi Hz. Muaviye'yi halifelie geiriyorum" dedi." iddias,
gerekddr. Bu hususta en shhatli olan Halife b. Hayyat ve Darekutn (Rh.a.) gibi imamlar sylemilerdir.
Onlar diyorlar ki:
Tarihiler, yaymak istedikleri fesad iin bunlar sylediler. Baz cahiller de bu tarihilere uydular. ki hakem
meseleyi mzakere etmek zere bir araya geldiinde Abdullah bn-i mer (R.a.) gibi erefli insan gruplarlar da
vard. Amr bni s (R.a.) de Hz. Muaviyeyi azletti: Darekutn (Rh.a.), Hudeyin bin Munzire varan bir senedle
bunu rivayeti. Hudeyin bin Munzir de bu durumu Hz. Muaviye (R.a.)'a bildirdi. Kad Ebu Bekir (Rh.a.) der ki:
"te iin asl balangc ve sonu budur. yleyse fesatlk yapanlarn kelamlarndan yz eviriniz. Hrlayanlar
iddetle azarlaynz. Ykanlarn yolundan dnp hidayet edenlerin yolundan gidiniz. Dinde sabit kadem olan ve
ncelie sahip olan kiilere dillerinizi uzatmaynz. Kyamet gnnde ashaba husumet ettiklerinden dolay helak
olanlarla beraber olmaktan kannz. nk Raslllah (sav)'n ashab kimin hasm/dman ise, o helak
olmutur. 83[83] Bu tahkim olayndan sonra Hz. Ali (R.a.)'n, ordusundan yedi bin kii ayrld. Bunlara haric
denildi. Haric'ler, her iki taraf da "tahkim" yoluyla problemlerini zmeye kalktklar iin kfrle itham
ediyorlard. Sahabe neslinden Hz. Ali (R.a)'den rivayet edilmektedir: Hz. Ali (R.a.), bir gn, mescitte hutbe
verirken, ona muhalefet eden hariciler mescidin bir kenarndan "Hkm Allah'tan bakasnn deildir 84[84]
ayetini okuyarak mehur sloganlarm atarlar. Bu ses Hz. Ali (R.a) kulana gelince u mukabelede bulunur: "Bu
sz; "Hkm Allah'dan bakasnn deildir", hak bir szdr, ancak bununla batl murad ediliyor ancak batla alet
edilmektedir. Bizim zerimizde siz (hariciler)in hakk var: Biz sizi, Allah'n mescitlerine gelmekten men
edemeyiz, yeterki orada Allah' zikredin. Dmana kar bizimle beraber olduunuz mddete sizi ganimetten
mahrum edemeyiz. Size kar ktal/sava (ve mcadeleyi) balatan biz olmayz. 85[85] Grld gibi, Hz. Ali
(ra)'n "uhuvvet hukuku"na olan ball, haksz yere halifeye kar direnen hariciler iin bir hak ve hukuk
garantisi olmutur. 86[86] htilaf halinde de olsak, bize muhalif olan din kardelerimizin kardelik hukuklarm
muhafaza etmekie mkellefiz. unu unutmayalm ki; Msmanm ihtilaf halinde din kardeine kar adaletten
ayrlmas bir nifak almetidir. Hz. Ali (R.a.), ihtilaf halinde bile adaletten ayrlmamtr. nk adalet, btn
sahabelerin vazgeilemez vasfdr.
Hz. Ali (R.a.), 660 senesinde Ramazan- erif aynn on yedinci Cuma gn sabah namazna giderken bn-i
Mlcem adl bir haric tarafndan bana klla vurularak ehit edildi. Kabirleri Necef denilen yerdedir.
Halifelii devrinde zuhur eden fesatlarla mcadele ettiinden, skun ve huzur bulamamtr. Hkmet
idaresinde Hz. mer'in yolunu tutmutur. Her iin emniyet ve istikamet dairesinde yaplmasna alr, halka
efkat gsterirdi. Her tarafta askeri birer merkez vcude getirmiti. Hakknda bir ka ayet-i kerime nazil olup,
pek ok hadis-i erifle medhedildi. Ehl-i snnetin gzbebei, evliyann reisi, kerametler hazinesidir. Adalet, ilim,
cmertlik, merhamet ve dier yksek faziletleri kendisinde toplamtr. Peygamber efendimiz Hz. Ali'ye
cmertlerin sultan manasna "Sultanl-Eshiya" buyurmulardr. Hz. Ali (R.a.), helal lokma hassasiyetine
Minhac's Snne/bn-i Teymiyye: 2/185; 3/225
El- sabe: 2/ 513
83[83]
El-Avasm Minel Kavasm: 173-178
84[84]
Yusuf: 12/40.
85[85]
El-mm/mam- afii: 4/136, Msr/1968
86[86]
htilf Ahlk/Mustafa elik, Sh:324, Ankara/1996.
81[81]
82[82]

sahipti. Hz. Ali (R.a.)'a arda, pazarda esnafn yerlerini tecavz ettiklerini ikyet ettiklerinde mslmanlara u
nasihatta bulunmutur:
Mslmanlarn ars, namaz klanlarn saflarna benzer. Birinin hakkna tecavz edenin o gnk kazanc,
hakkna tecavz ettii kimseye aittir. Meer ki bu tecavzden vazgemi ola!" 87[87]
Hz. Ali (R.a.), zaman zaman ar pazar elinde kam olduu halde dolar, esnafa, Allah'dan korkmalarn,
drst alveri etmelerini tavsiye ederdi. Ve yle derdi:
"Alveri edin, fakat yemin etmeyin. Yemin maln deerini drr, bereketini gideriri. 88[88]
Hz. Ali (R.a.) Allah Tela'nn ve insanlarn haklarna riayet ederdi. a'b (Rh.a.) anlatyor: Cemel vak'asnda
Hz. Ali (R.a.)'nin zrh bir baka rivayete gre krk kayboldu. Birisi onu buldu ve satt. Zrh bir Yahudinin
elinde grld. Hz. Ali (R.a.), Yahudi'yi Kad reyh'e ikyet etti. Yarglama neticesinde Kad reyh, delil
yetersizliinden zrhn Ya-hudiye'ye ait olduuna karar verdi. Hz. Ali (R.a.) de Kad reyh'in kararna itiraz
etmeden zrh Yahudiye verdi. Yahudi bunun zerine Hz. Ali (R.a.)'in adaletine hayran kald ve yle dedi:
Halife benimle beraber kadya geliyor, kad aleyhine hkm veriyor ve o da raz oluyor. Vallahi doru syledin,
mzminlerin emiri. Zrh senindir, devenden dt ben de aldm" dedi ve
"Allah'tan baka ilah olmadna, Muhammed'in Allah'n Rasl olduuna ehadet ederim." dedi.
Hz. Ali (R.a.) de zrh ona hediye etti. O Sffn savanda ehid oluncaya kadar Hz. Ali (R.a.)'den ayrlmad. 89[89]
Grld gibi, Hz. Ali (R.a.), nefsinin aleyhine olsa bile adaletten ayrlmamtr. O, her halkrda er'i
mahkemenin verdii karara riayet etmitir. te hukukun stnlne inanmak buna derler. Mslman insan,
adaletin ahididir. Nefsinin aleyhinde olsa bile eriat mahkemesine ve er'i kad'nn kararna sayg duyar. nk
mslman eriatn/hukukun stnlne inanan ve sayg duyan insandr, eriat- garra'nn stnlne
inanmayan ve hukuk'a sayg duymayanlar, Ashb- Kiramin yolundan ayrlanlardr.
Hz. Ali (R.a.)'a; "Ebu'l Hasan/Hasan'n babas, Ebu'l-Hsevin Hseynin babas, Haydar- Kerrr/dmana tekrar
tekrar hamle yapan arslan, Ebu'r Reyhneyn/iki Reyhn'n, yani Hasan ile Hseyin'in babas, Esdullah/Allah'n
arsan, Ebu't Trb/Toram babas gibi isimlerle arlmtr. Hz. Ali (R.a.)'e Ebu't Trb isminin verilmesinin
sebebi yle olmutur: Bir gn Hz. Ali (R.a.), Hz. Fatma (R.anha)'ya dar idi. zlp mescide giderek, kuru
toprak zerine yatt. Hz. Fatma (R.a.) hemen Raslllah (sav)'in huzuruna varp;
"Babacm! Bir hat yaptm, Hz. Ali'yi darltm, su iledim" dedi. Raslllah (sav) kalkp Hz. Ali (R.a.)'
aramaa gitti. Kendisini mescidde kuru toprak zerinde yatarken grd. Kendisine
"Kalk y Eb Trb" buyurdular. Bunun iin Hz. Ali (R.a.), kendisinin bu isimle arlmasn hem isterdi ve
hem de severdi. 90[90]
Buday benizli, orta boylu, uzun gerdanl, gler yzl, iri siyah gzl, geni gsl, iri yapl ve sk sakall
grne sahib olan Hz. Ali, ilim ve amel bakmndan en yksek derecede idi. Allah korkusundan devaml
alard. Namaza durunca, alem alt-st olsa, haberi olmazd.
Hz. Ali (R.a.)'in Ailesi
Hz. Ali'nin Hz. Fatma'dan Hasan, Hseyin ve Muhsin adnda 3 erkek, Zeyneb ve mm Glsm adnda iki kz
olmutur. Hz. Fatma'dan sonra evlendii hanmlarndan 15 erkek, 18 kz ocuu olmutur.
Hz. Ali, fevkalade beli ve fasih konuurdu. Peygamber efendimizden sonra, onun derecesinde beli hutbe
okuyacak bir bakas yok idi. Arap lisannn ilk kaidelerini koyan odur. Bu sebeple Kur'an- Kerimin lisanna
herkesten ok aina idi. Devaml Peygamber efendimizin yannda bulunmas ve onun feyizli nurlarna ilk
kavuanlardan olmas sebebiyle Kur'an'n hkmlerini en iyi bilen o idi. Tefsire dair birok rivayetler
bildirmitir. Bilhassa ayetlerin ini sebepleri konusunda birok rivayetleri vardr. Bu konuda buyuruyor ki:
"Sorunuz, bana ne sorarsanz, size cevabn veririm. Allahn kitabn bana sorunuz. Vallahi bir ayet yoktur ki,
ben onun gecede mi, gndzde mi, krda m, dada m nazil olduunu bilmiyeyim." Bu sebeplerden dolay,
hakknda birok rivayet olup, anlalmas g meselelerde, onun rivayeti tercih edilmitir. Hacc- Ekber'in
kurban bayram olduuna dair olan rivayeti gibi.
Hz. Ali, Ehl-i beytten olmas sebebiyle, Peygamber efendimizin snnetine herkesten daha fazla vakft. Bu
hususta herkesin mracaat kapsyd. Bizzat Raslllah efendimizden duyarak yazd bir hadis sahifesi vard.
Bu sahife, "Sahifet Ali bin Ebi Talib" adyla 1986'da yaynlanmtr.
Kendisinden 586 hadis-i erif bildirilmitir. Bunlardan 20 tanesi hem Buhari'de, hem de Mslim'de bulunur.
Bundan baka 9 hadis-i erif Buhari'de, 15 hadis Mslim'de, tamam da Ahmed bin Hanbelin Msned adl
kitabnda vardr.
Hz. Ali (R.a.), Ashb- Kiramn en byk fkh alimlerindendi. Halledilemeyen mevzular ona havale edilirdi.
Hatta Hz. mer buyurur ki:
"ayet Hz. Ali olmasayd, mer helak olurdu." Fkha dair bildirdii hkmler, "Mevsat Fkh Ali bin Ebi
87[87]

Kenz'l Ummal Fi Sneni Akva'l ve'l Efal/: 3/176

El- Mntehab: 5/57
89[89]
Kenzu'l Ummal: 4/6; Hlyet'l Evliya veTabakat'l Esfya: 4/139
90[90]
ehar Yr- Gzin/emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, Sh:145-146, st/1976.
88[88]

Talib" adyla yaynlanmtr.

Hz. Ali'nin hikmetli szleri birok kitaplarda toplanmtr. Bunlardan Emsal mam Ali, Gurer-l-Hikem ve
Drer-l-Kilem adl eserler baslmtr. Bu kitaplardaki szlerinde Hz. Ali buyuruyor ki:
"Affetmek fazilettir. Kararl olmak met'dr, sahip olunan maldr. Kararsz olmak ise zayi olmaktr. Doruluk
emnet, yalanclk hyanettir. nsaf rahatlk, er kstahlktr. Emnete hyanet etmemek, mndandr, gler
yzllk ihsandandr. Doruluk kurtarr, yalan felkete srkler. Kanaat insan zengin yapar, yerinde
kullanlmayan zenginlik azdrr. Dnya aldatr, ehvet kandrr. Lezzet oyalar, nefsin arzular alaltr. Hased
ypratr, nefret kertir."
Akll kimse, gnhlarn tvbe ile rtendir. Cmert, ktlk yapana iyilikle karlk verendir."
lim; gzel bir mrs, genel bir ni'mettir. nsaf, ihtilf giderir, lfeti getirir."
Adalet; mnn badr, ihsann birletii noktadr ve mnn en yksek mertebesidir."
Alim; sz, iine uygun olandr. lim ilme doymaz."
Hikmet; aklllarn bahesi, ermilerin mesresidir, gezinti yeridir."
Akll; ehvetten uzaklaan, hireti dnya ile deimeyendir. Akll, yalnz ihtiyc kadar ve delille konuur,
sdece hiretinin sih iin alr. Akll, gnhlardan saknr, ayplardan uzak durur. Cmertlik gnhlar siler,
kalblere sevgi eker."
Chil; dayakla uslanmaz, nasihatlerden payn almaz.
lim; insan akla gtrr, kim ilim renirse akllanr.
lim; ruhu ihya eder, diriltir. Akl aydnlatr, cehaleti ldrr.
Zulm; ayaklarn kaymasna, ni'metin yok olmasna, milletlerin helakine sebep olur.
Gerek m'minin sevgisi, kzmas, bireyi almas, yapmas ve terki, hep Allah iin olur.
Kmil m'min gizli kr eder, belya kar sabr eder, md hlinde iken bile korkar.
Akll kimse, ibdetle, nefsin arzusuna kar gelendir. Chil kimse, gnh ileyerek nefsin arzusuna uyandr.
Allaha kavumak, kt insanlardan uzak durmakla olur.
htirasl kimse, btnyle dnyaya mlik olsa bile yine fakirdir.
Doruluk, slmn direi, mnn desteidir.
Allahn azabndan korkmak, mtteklerin, takva sahiplerinin niandr.
Dnin ess, emneti yerine vermek, sznde durmaktr.
Hased eden dima hastadr, cimri insan, dima fakirdir.
Baa kakan, nefret ateini krkler.
Kanaatkar olmak, boyun eme zilletinden daha hayrldr.
Olgunluk eyde gereklidir: Musbetlere sabr, isteklerde arya kamamak ve istiyene vermektir.
Yumuaklk, durulmay abuk salar ve zor olan eyleri kolaylatrr.
Alim, chili hemen tanr, nk daha nce o da childi.
Chil limi tanmaz, nk daha nce lim deildi."
Akl ve ilim, birbirinden ayrlmayan ve zt olmayan iki karde gibidir.
mn ve haya, birbirinden kopmayan bir btndr.
mn ve ilim, ikiz karde ve birbirinden ayrlmayan arkada gibidir.
fke, tututurulmu bir ate gibidir. Her kim ki fkesine hkim olursa, onu sndrr ve her kim onu salverirse,
ilk yanan kendisi olur.
Ahmaklk, derman bulunmayan bir dert, ifs olmayan bir hastalktr.
Allah iin karde olanlarn sevgisi, sebebi dim olduu iin devam eder. Dnya iin karde olanlarn sevgisi,
sebebi devam etmedii iin, ksa srer, bir an gelir son bulur.
Akll, sustuu vakit tefekkr, konutuu vakit zikir eder, bakt vakit de ibret alr.
Kendisi amel etmeksizin Allah yoluna ann kii, oksuz yaya benzer.
Skt, sana vakar kazandrr ve seni zr dileme zahmetinden kurtarr.
htiras, gafillerin kalbinde eytanlarn sultndr.
Hasedcilerin en ehveni, hased ettii kiinin elindeki ni'mitlerin yok olmasn ister.
lim, insan Allahn emrettii eylere gtrr, zhd ise o eylere eriilmesini kolaylatrr.
Korkaklk, ihtiras ve cimrilik, Allaha kar kt zanm bir araya getirdii kt arkadalardr.
Mal, harcand kadar sahibine ikramda bulunur. Kiinin yapt cimrilik kadar ona ihanet eder.
Fakh yle biridir ki, insanlar Allahn rahmetinden mitsizlie drmez ve onlar Allahn rahmetinden yz
evirtmez.
Mal ve ocuklar, dnya hayatnn znetidirler. Salih amel de, dnyadan hrete gtrlen mahsldr.
Allah iin seven bir karde, en yakndan daha yakn, anne ve babalardan daha merhametlidir.
Amel eden chil kii, yoldan baka yerde yryen gibidir.
Bu yry ona, ihtiycndan uzaklamaktan baka brey kazandrmaz.
nsan, sz ile tartlr veya ii ile deerlendirilir.
Seni znet ynnden ar getirecek eyi syle ve kymetini artracak eyi yap.
Yalanc, sznde suludur, isterse delili kuvvetli ve az lf yapan biri olsun.

stiare, danma sana rahatlk, bakasna yorgunluktur.

Dnya m'minin hapishanesi, lm hediyesi, Cennet de varaca yerdir.
Dnya kfirin Cenneti, lm korkulu r'ys, Cehennem de varaca son duraktr.
Allaha tatle uramak en krl i, doru konuan dil ise, en gzelidir.
Gaddarlk, herkes iin kt bir eydir. an, eref sahibi ve byk ztlar iin daha irkindir.
Takva, dni slh, nefsi muhafaza eder ve mrvveti ssler.
Akll; alak dnyadan el eken, Cennet-i a'lya gz dikendir.
Sabr en gzel huy, ilim en erefli ss eyasvdr.
Kalblerin gafletine, gzlerin uyank olmas fayda vermez.
Skntya dmeden nce emniyet tedbirini alan kimse, ayan salam yere basm olur.
Sabr, insann basma gelene katlanmas demektir.
Onu kzdrana kar da kendisine hkim olmaktr.
Korku kaderi deitirmez, yalnz sevabn yok olmasna sebep olur.
htiras, rzk artrmaz.
Krl olan, dnyay hretle deitirendir.
Cimri, dnyada kendi nefsine cmert davranmaz, btn maln miraslarna vermeye raz olur.
Mal, sahibini dnyada ykseltir, hrette alaltr.
Hased, bir dert ve hastalk olup, hased eden veya olunan helak olmadka resi bulunmaz.
Gnhlar birer dert olup, devas istifardr.
Sabr iki ksmdr: Sevmediin eye sabretmek ve sevdiin eye sabretmek."
Sabr, en gzel mn kisvesi ve insanlarn en erefli ahlkdr.ek ,phe, yakni bozar, mn yok eder.
Mrvvet; insann, kendisini lekeleyecek eylerden kanmas ve gzellik kazandracak eylere yaklamasdr.
Cmertlik ve cesaret, erefli maksatlar olup, Allah Tel bunlar sevdii ve denedii kiilere ihsan eder.
Skntya kar sabr etmek, bolluk anndaki afiyetten daha efdaldir.
Akll, iyiliklerini canlandran, ktlklerini ldrendir.
Tl-i emel, fazla yaama arzusu, serb gibidir, bunu gren su sanp aldanr.
iyilii tamamlamak, yeniden balamaktan daha hayrldr.
Kendi nefsinden raz olan, aklanmtr. Ona gvenen, marur ve yolunu armtr.
Gerek dost, aybn grp nasihat eden, gyabnda seni koruyan ve seni kendisine tercih edendir.
Ahmaklk; hereyi fuzliymi gibi hie saymak ve chil insanlarla arkadalk kurmaktr.
Allah iin dost olan, kiiye doru yolu gsteren, fesattan uzaklatran ve ibdetlerinde yardmc olandr.
lim, maldan daha hayrldr. lim seni, sen de mal korursun.
Fazilet; ok mal ve byk ilerle deil, gzel kemliyet ve hayrl ilerle olur.
Fazilet, en iyi maldr. Cmertlik, en gzel mcevherdir. Akl, en gzel znettir. lim, en erefli meziyettir.
Adalet, halkn dirlii ve dzeni, idarecilerin ss ve gzelliidir.
Akll kimse; dilini kt sz ve gybetten koruyan, m'min; kalbini ek ve pheden temizleyendir.
yilikle emretmek, insanlarn en faziletli amelleridir. ffet; nefsin koruyucusu ve kinlerden paklaycdr.
Sabr iki ksmdr; belya sabr iyi ve gzeldir. Bundan daha gzeli, haramlara kar sabrdr.
Haramlardan ekinmek, aklllarn sn, ereflilerin tabiatmdandr.
Allah korkusundan dolay gz ya dkmek, kalbi nrlandrr. Tekrar gnh ilemekten insan korur.
Yapt gnh bir ile nmek, o gnh yapmaktan daha ktdr.
Arifin, yz nr ve tebessm, kalbi korku ve hzn doludur."
Dnya; gzel, aldatc ve geici bir serb, abuk yklan bir dayanaktr.
Sevgi, kalblerin birbirine yaknlamas ve ruhlarn nsiyetidir.
Yumuaklk, fke ateini sndrr. Hiddet ise fke ateini krkler.
M'min, baktnda ibret alr. Bir ey verilirse, kr eder. Musbet ve belya urayacak olursa, sabr eder.
Konuacak olursa, Allah Tela'y hatrlatr.
Akl, m'minin dostu; ilim, veziri, sabr, askerlerinin komutan ve amel ise silhdr.
mn ile amel, ikiz karde olup, birbirinden ayrlmazlar.
Hased edenin sevgisi szlerinde grlr. Kinini ilerinde gizler. Ad dost, fiili dmancadr.
Yumuak bal olanlar; en sabrl, derhal affedici ve en gzel huylu olan kimselerdir.
Allah Tel'dan haya etmek, insan Cehennem azabndan korur.
Gaflet, insana gurur getirir, helake yaklatrr.
M'min, dnyaya ibret gz ile bakar. htiyc iin karnn doyurur.
Dnyadan konuulduu vakit, nefret ve tenkd kula ile dinler.
Fazilet, gc yettiinde affetmektir."
"Haya ve cmertlik, ahlklarn en efdalidir.
Kt insan, hi kimseye iyi zan beslemez. nk o, herkesi kendisi gibi grr.
Kmil olan kimse, akl, arzu ve isteklerine galip gelendir.
Sz il gibidir. Az faydal, ou zararldr.

slmiyet; teslimiyettir. Teslimiyet, yakndr.

Yakn, tasdiktir. Tasdik, ikrardr. krar, edadr, yerine getirmektir. Ed ise ameldir. 91[91]
"Her kim akln Allahu Teala'nn ilminden ve Sedat'ndan stn tutar ve grrse, o kimse slam'da deildir ve
slam'da birey de deildir. Hakeza ierisinde yaad zaman slah edemez/idare edemez dncesiyle,
kanaatiyle mslmanlarn eriat'ina kar kalbinden bir darlk, hazmszlk duyan kimse de byledir. 92[92]
Hz. Ali (R.a.), lm deinde oullarna u vasiyette bulunmutur:
"Allah'tan korkmanz, o size meyletse de dnyaya meyletmemenizi, nimetinden mahrum kalmanza asla
zlmemenizi tavsiye ederim. Devaml doruyu konuun ve ecir kazanmaya aln, zalimin takipisi, mazlumun
ve haskszha urayanlarn da yardmcs olun. kinize, btn ocuklarma, hanmlarma ve szm duyan
herkese, Allah'dan korkmay, uyumlu olmay ve aranzda sevgi ve beraberlik ruhunu yaatmay tlyorum.
Zira dedeniz/Hz. Muhammed (sav)'in
"nsanlarla iyi geinmenin (nafile) namaz ve orularn tmnden daha faydal olduunu" sylediini duydum.
Ne olur yetimlerle ilgilenin, sakn onlara infak durdurmayn ve gznzn nnde haklan ellerinden alnmasn.
Komularnz da ihmal etmeyin, nk onlar nebinizin size iyi muamele etmenizi istedii insanlardr. Hatta bu
hususu o kadar dile getirdi ki, zannettik onlar varis yapacaktr. Kur'an- Kerim'e; smsk sarln, onun
hkmlerini uygulamada herkesten abuk davrann, namaza zel bir ihtimam gsterin, nk o dininizin
direidir. Allah'n evi Kabe'yi de unutmayn, hayatnz boyunca onu bo brakmayn, zira oras terkedilrse, ne
Allah, ne de insanlar size deer verir. Allah yolunda malnzla, cannzla ve dilinizle cihad etmeyi ihmal etmeyin.
Hsm ilikisine ve tasaddukta bulunmaya nem verin, kopuklua ve birbiriniz aleyhine ktlk yapmaya
tevessl etmeyin, iyilii emretmeyi ve ktl nehyetmeyi terketmeyin, zira byle yaparsanz banza en
zalimleriniz geer, bylece, dua edersiniz fakat Allah katnda kabul edilmez. 93[93]
Hz. Ali (R.a.), halk Allah Tela'nn eriatyla idare etmitir. ehide bir hayat yaam ve sonunda ehadet
erbetini imitir. Raslllah (sav) tarafndan cennetle mdelenmi olup Aere-i mbeeredendir. O'nun
vasflar cennetliklerin vasflandr. Onun hayatndan kendi hayatna izler tayanlar, cennete ulamaya
alanlardr.
Deerlendirme almalar
Raslllah (sav)'n vefatndan sonra mslmanlar ka yl halifesiz kaldlar? Aklaynz.
Raid halifelik kiminle balamtr? Syleyiniz.
"El-Hilafet Raide" yani Raid Halifelik tabirinden ne anlyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n slm'a girii nasl olmutur? Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n aile yaps hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.) slm'a girdii zaman Mekke'nin fkh hkm neydi? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.), Mekke'de mriklerin ikencesine urad m? Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.) Daru'l Erkam'daki vazifesi ne idi? Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.), Mriklerin himayesini kabul etmi midir? Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.) kendi himayesine aldn syleyen Mrik kimdir ve Hz. Eb Bekir(r.a.) hakknda neler
sylemitir? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n Mekke'de yapm olduu Mescid nasl bir mesciddir? Aklaynz.
Mekk toplumlardaki btn mescidlerin istisnasz meseid olduklarn iddia etmek dorumudur? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n hicreti nasl olmutur? Aklaynz.
Mriklerin iradesine ve icazetine bal bir mslmanlk teklifi karsnda Hz. Eb Bekir'in tavn ne olmutur?
Aklaynz.
slm' ilk kabul eden insanlardan olup, kendisine Mira olaynda Raslllah (sav)'in
"Bir gecede Kuds'e oradan da gklere gidip geldiini sylyor sen bu ie ne dersin" denildiinde cevaben:
"Bunu Muhammed (sav) sylyorsa dorudur" diyerek imann ortaya koyduunda kendisine "Sddk" lakab
verilen ve slm'n ilk halifesi olan, Peygamber (sav)'in sadk dostu ve
"Kabre hazrlksz giden, denize kayksz alm gibidir" diyen sahabe kimdir? Syleyiniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n ismi hangi surede Rasllah (sav) ile birlikte anlmtr? Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n Hz. Muhammed (sav) ile bir akrabal varm dr? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.), Raslllah (sav)'m lmn nasl deerlendirmitir? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.) nasl halife oldu? zah ediniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.) dneminde hangi hizmetler ifa edildi? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n slm' anlamadaki usul nasld? zah ediniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.), dinden mrtedlere kar nasl davranmtr? Aklamada bulununuz.
Mslman olduklar halde zektlarn vermemekte direnenlere kar Hz Eb Bekir (r.a.)'m tavn ne olmutur?
Ruh'ul Meani (Aileme Alsi) C:3, Sh:06, Beyrut/1405.
Makalat'l Kevseri Muhammed Zahid'l Kevseri) Sh: 121, Beyrut/ 1993.
93[93]
et- Taberan,el Mu'cemu'l Kebir: 1/59-60, Beyrut/1978; et- Taberi, 5/147, 149.
91[91]
92[92]

Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'a "Camiu'l Kur'an" denilmesinin sebebi nedir? Aklaynz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n Raslllah (sav)'n snnetlerini ihya etme hususundaki tavr nasld? zah ediniz.
Raslllah (sav)'n Hz. Eb Bekir (r.a.) hakknda syledii hadisler var m? Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n mslmanlrn mcadele metodu hakkndaki fikri nasld? Aklamada bulununuz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n en nemli hassasiyetlerinden iki tanesini syleyiniz?
Hz. Eb Bekir (r.a.), Raslllah (sav) ile hangi savalara katld? Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.), Raslllah (sav)den hadis rivayet etmimidir, ayet etmise ka hadis rivayet etmitir?
Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'in vefat nasl oldu? Aklamada bulununuz.
Hz. Eb Bekir (r.a.) vefat ederken geride mali, ilmi ve siyasi olarak neyi miras brakt? Bilgi veriniz.
Bugn slm mmetinin Eb Bekiri olmak mmkn m? Mmknse nasl olunur? Bilgi veriniz.
slm tarihinde Hattabn olu olarak bilinen, cennetle mjdelenenlerden ikincisi olduu gibi slm'nda ikinci
halifesidir. 40. mslman olarak slm' kabul etmi, cahiliye dneminde kzlarn diri olarak topraa gmenlerin
safnda yerini alm ama slm' kabulnden sonra ise ruhu karncay dahi incitmeyecek kadar incelmi, halifelik
dneminde dnyada bir daha benzeri ok zor yaanacak adaleti gerekletirmi ve sonunda 63 yanda iken
Mecusi bir kle tarafndan hanerlenerek ehit edildi. Yznde "Nasihat isteyene lm yeter" yazl olan
adaletin sahibi slm'n ikinci halifesi bu sahabe kimdir? Syleyiniz.
Hz. mer (r.a.) nasl mslman oldu? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n slm'a girmesi Mslmanlara ne kazandrd? Aklamada bulununuz.
Hz. mer (r.a.), Mekke'de slm cemaat ierisinde hangi faaliyetlerde bulundu? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n Raslllah (sav) ile herhangi bir akrabal var mdr? zah ediniz.
Hz. mer (r.a.)'n aile yaps hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. mer (r.a.)'n hicreti nasl olmutur? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.), Raslllah (sav) ile hangi savalara katld? Bilgi veriniz.
Hz. Eb Bekir (r.a.)'n hilafeti dneminde Hz. mer (r.a.) ne yapmtr? Aklaynz.
Hz. mer (r.a.), Raslllah (sav)'n vefatn nasl deerlenmitir? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n bid'atlerden kanma ve snnete yapma hususundaki tavn nasld? Aklamada bulununuz.
Hz. mer (r.a.) mslmanlarn kanc halifesidir? Bilgi veriniz. Hz. mer (r.a.) nasl halife seildi? zah ediniz.
Hz. mer (r.a.)'n idare tarz hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n itikadi sapmalara kar tavn nasld? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n slm'a yapm olduu hizmetlerden onbe tanesini saynz?
Hz. mer (r.a.)'n hassasiyetlerinden tanesin syleyiniz.
Hz. mer (r.a.), Raslllah (sav)'den hadis rivayet etmimidir etmise ka hadis rivayet etmitir? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n hilafeti dneminde hangi savalar olmutur? veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n dneminde hangi topraklar fethedildi? Bilgi veriniz.
Dnyann hi bir yerinde hi bir zaman mevcut olmam olan messeseyi Hz. mer (r.a.) kurmutu. Halk
tarafndan sorulan meselelerin cevabm cretsiz olarak veren bir devlet kuruluu idi. Bir nevi avukatlk olan bu
messesenin konusu halka hizmet, fetvalarn shhatli olarak insana devlet eli ile (slm hukukunu) insann tabi
hakk olan bildirmekti. Bu messeselere ne ad verilir? Aklaynz.
Hz. mer (r.a.)'a "Faruk" unvann kim vermi ve niin vermitir? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.) slm mmetini ne ile idare etmitir? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n hilafeti dneminde sz hrriyeti var myd? Aklama yapnz.
"mer'in Adaleti" ibaresinden ne anlyorsunuz? zah ediniz.
Hz. mer (r.a.), slm mmetinin ihtilaflarn nasl zerdi? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n hilafeti dneminde slm corafyas genilemi midir? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.) nerede ve kimin tarafndan ehid edilmitir? Aklamada bulununuz.
Hz.mer (r.a.) ehid edilirken ne ile megul idi? Bilgi veriniz. Hz. mer (r.a.) gayb bilir miydi? Bilgi veriniz.
Hz. mer (r.a.)'n cenazesi nasl deffedilmitir? Bilgi veriniz. Kurey'in en asil ailesine mensup, haya rnei bir
insandr. lk mslmanlardan olduu gibi yaarken cennetle mjdelenmitir. Peygamber Efendimiz (sav)'in ayr
ayr zamanlarda iki kz ile evlenmi olduu iin kendisine "Zinnureyn" (iki nur sahibi) lakab verilmi,
Habeistan'a yaplan ilk hicrete itirak etmi, slm'n nc halifesi olmu, vahiy katiplii yapt gibi 146
hadiste rivaye etmi olan ve Kur'an okurken ehit edilen kendisinden meleklerin dahi haya ettii bu byk
sahabe kimdir? Syleyiniz.
Hz. Osman (r.a.) kimdir ve aile yaps hakknda ne biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Osman (r.a.)'n slm'a girii hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.), Raslllah (sav) ile hangi savalara katld? Aklaynz.
Hz. Osman (r.a.)'n Raslllah (sav) ile her hangi bir akrabal var mdr? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.), mslmanlarn kanc halifesidir? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.) ka yl mslmanlara halifelik yapmtr? Bilgi veriniz.

Hz. Osman (r.a.) halifelii zamannda ortaya kan ihtilaflar hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Osman (r.a.) kendisine muhalefet edenlere kar nasl davranmtr? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.)'n slm'a yapm olduu hizmetler nelerdir? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.), Raslllah (sav)'den hadis rivayet ci.nimidir, etmise ka hadis rivayet etmitir? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.) iin kullanlan "Nairu'l Kur'an" tabirinden ne anlyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Osman (r.a.)'n halifelii zamannda slm corafyas geniledi mi? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.) muhasara altndayken kendisini ldrmeye gelenlere kar savunmasn nasl yapt?
Aklaynz.
Hz. Osman (r.a.) kim, nerede ve niin ehid etti? Bilgi veriniz. Hz. Osman (r.a.), ehid edilirken ne ile megul
idi? Aklaynz.
Hz. Osman (r.a.) en nemli hassasiyetlerinden tanesini sayabilir misiniz?
Hz. Osman (r.a.), ihtilaflar nasl zerdi? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.) geride miras olarak neyi brakt? Bilgi veriniz.
Hz. Osman (r.a.)'n cenaze namazn kim kldrd ve nasl defnedildi? Bilgi veriniz.
slamiyet'i kabul ederken "Allah (c.c.) beni yaratrken babam Ebu Talib'e mi sordu ki, ben iman edeceim zaman
ona soraym" diyen ve kabul eden, Peygamberimiz (sav)'in amcasnn olu, slm'a ilk giren ocuk, cennetle
mjdelenenlerden, drt halifenin drdncs, Hz. Fatma (r.anha) validemizin kocas Hasan ile Hseyin (r.a.)'in
babas, Allah (c.c.) aslan lakapl bu yiit sahabe kimdir? Syleyiniz.
Hz. Ali (r.a.) ne zaman ve nasl mslman oldu? Bilgi veriniz.
Hz. Ali (r.a.)'n Raslllah (sav) ile herhangi bir akrabal var mdr? Aklaynz.
Hz. Ali (r.a.)'n aile yaps hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Ali (r.a.)'n Daru'l Erkam'da yer ald m, aldysa grevi ne?
te, Cenb- Hakka yalvaryorum: Ey Yce Allahm! Bize yle hizmetler nasb eyle ki; gayretlerimizi grnce,
Raslnn gz bebekleri dah glsn! Y Raslallah! Artk bizleri, cenb- Hakkn ltf ile, istediin yere gtr.
Sa'd bin Mu'z'n bu szleri zerine Peygamber efendimiz yle buyurdu:
yle ise, Allann ltuf ve bereketine doru yrynz! Cenb- Hak kat' olarak, ya kervan, ya Kurey
ordusunu va'ad buyurmutu. Vallahi ben, Kureylilerin lp decekleri yerleri imdiden gryorum.
Bedir savandan sonra Uhud savama da katlan Sa'd bin Mu'z, gsterdii cesaret ve kahramanlkla Eshb-
kiram arasnda ok sevildi. Bu savata olu Amr ehd oldu.
Uhud savanda Peygamber efendimiz yaralanmt. Sa'd bin Mu'z, Sa'd bin Ubde ile birlikte Peygamberimizin
yaralarn sarp, tedavi etti.
Sa'd bin Mu'z mriklerle yaplan Hendek savama da katld. Bu savan yapld srada/salam kalelerden
olan Hriseoullar kalesinde Sa'd bin Mu'z'n annesiyle birlikte bulunan Hz. Aie yle anlatmtr:
O gn iddetli bir ses duydum. Baktm ki, Sa'd bin Mu'z, yannda yeeni ile savaa gidiyordu. Klcn kuanm
gr sesle iirler okuyordu. Bunu iiten annesi dedi ki:
Olum ko, arkadalarna yeti, geri kalma!"
Hendek harbinde; Sa'd bin Mu'z byk bir kahramanlk gstererek savayordu. Sava srasnda bni Araka adl
bir mrikin att ok ile kolundan yaraland. Ok atardamara isabet edip, ok kan kaybna sebep oldu. Hz. Sa'd,
yaral bir hlde, etrafndakilerin kam durdurmak iin uratklarn grerek, durumunun cidd olduunu anlad ve
yle du etti:
Y Rabb, Kurey harbe devam edecekse bana mr ihsan eyle. nk senin Resulne eziyet eden, O'nu
yalanlayan bu mriklerle savamaktan holandm kadar baka bir eyden holanmyorum. Eer aramzdaki
harp sona eriyorsa, beni ehdlik mertebesine ykselt. Fakat, Ben Kureyza'nn akbetini grmeden ruhumu
kabzetme.
Peygamber efendimiz bir adr kurarak, Sa'd bin Mu'z' oraya yatrtt. Eslemoullar kablesinden Rafide'yi de
O'nun tedavisine memur etti. Hz. Sa'd, orada yatt srada Peygamberimiz sk sk yanma gelip, halini sorard.
Peygamberimiz Hendek sava sona erince, derhal Ben Kureyza Ya-hdlerinin zerine hareket emri verdi. Ben
Kureyza Yahudileri Peygamberimizle anlama yaptklar hlde Hendek savann en kritik annda, mrikler
tarafna gemiler, Mslmanlar arkadan vurmaya kalkmlard. Sa'd bin Mu'z byle yapmamalar iin onlar
ikz etmitr. Fakat dinlememilerdi. Bu sebeple Hendek savandan hemen sonra Ben Kureyza Yahudileri
kuatma altna alnd.
Bu kuatma bir ay srd. Sonunda teslim oldular. Haklarnda verilecek hkm iin Sa'd bin Mu'z' hakem
olarak istediler.
Onlarn bu istei zerine Peygamberimiz Sa'd bin Mu'z' yatt adrndan getirtti. O, Yahdlere dedi ki:
Ne hkm verirsem raz msnz?
Evet razyz.
Bunun zerine Sa'd bin Mu'z, Ben Kureyza erkeklerinin boynunun vurulmasna hkmetti.
Sa'd'in verdii bu hkm, Yahdlerin elinde bulunan kitaplarna tpa tp uyuyordu. Bu hkm gereince
erkeklerin boynu vuruldu. Kadnlar ve ocuklar esir alnp, mallarna el konuldu. Ben Kureyza'dan ba'zi
erkekler ise Mslman olup, kurtuldular. Sa'd bin Mu'z bu hkm verince Peygamberimiz buyurdu ki:

Onlar hakknda, Allahn ve Resulnn hkmyle hkmettin.

Sa'd bin Mu'z hazretleri Hendek savanda ar bir yara almt. Yaras arlap, durumu iddetlenmiti.
Peygamber efendimiz, yanma gelip onu kucaklad ve:
Allahm, Sa'd, senin rzn iin senin yolunda cihd etti. Resuln de tasdik etti. Ona kolaylk ihsan eyle,
buyurarak du etti.
Sa'd bin Mu'z, Peygamber aleyhisselmn bu szlerini duyunca gzNTE IV
Hz. Abbas Bin Ubde (r.anh) Hz. Abbs bn Abdulmuttalib (r.anh)
Hz. Abdullah Bin Cah (R.Anh)
Hz. Abdullah Bin Ebbekir (r.anh)
Hz. Abdullah Bin Huzfe (r.anh)
Hz. Abdullah Bin Mes'ud (r.anh)
Hz. Abdullah bn Revha (r.anh)
Hz. Abdullah Bin Selm (r.anh)
Hz. Abdullah Bin mm- Mektm (r.anh)
Hz. Abdullah Bin Zubeyr (r.anh)
Hz. Abdullah Bin mer B. El-Hattb (r.anh)
Hz. Abdullah Bin Sheyl (r.anh)
Hz. Abdullah bn Abbs (r.anh)
Hz. Abdullah Bin Amr Bin El-s (r.anh)
Hz. Abdullah Bin Zeyd (r.anh) Hz. Abdurrahman Bin Avf (r.anh)
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir
Hz. Abbs Bin Ubbe (r.a.)'n hayat ve fkhm renmek Hz. Abbs bn Abdumuttalib (R.a.)'n hayatn ve
fkhn renmek
Hz. Abdullah bin Cah (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Abdullah bin Eb Bekir (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Abdullah bin Huzafe (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Abdullah bin Mes'ud (r.a.)'n hayatm ve fkhn renmek
Hz. Abdullah bn Revana (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Abdullah bin Selm (r.a.)'n hayatm ve fkhn renmek
Hz. Abdullah bin mm-i Mektm (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek.
Hz. Abdullah bin Zbeyr (r.a.)'n hayatm ve fkhn renmek
Hz. Abdullah bin mer b. el-Hattb (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Abdullah bin Sheyl (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek Hz. Abdullah bn Abbs (r.a.)'n hayatm ve
fkhn renmek
Hz. Abdullah bin Amr bin el-As (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek.
Hz. Abdullah bin Zeyd (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Abdurrahman bin Avf (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Abbas Bin Ubde (r.anh)
Abbas bin Ubde, Peygamber efendimizin davetini duyunca, Mslman olmak iin koarak gelen Medineli ilk
12 kiiden biridir. Birinci Akabe bey'atnda Mslman olan alt Medineli, ikinci sene yanlarna alt arkada daha
alp, oniki kii olarak Mekkeye geldiler. Peygamberimizle gece Akabede grmek zere sz aldlar. Gece
olunca bulutular ve aralarnda anlatlar. Hz. Abbas bin Ubde, Peygamber efendimizle yaplan anlamay
pekitirmek iin arkadalarna dedi ki:
Ey Hazrecliler! Peygamber efendimizi niin kabul ettiinizi biliyor musunuz? Onlarda:
"Evet" cevabn verdiler. Bunun zerine szlerine yle devam etti:
Siz O'nu, hem sulh, hem de sava zamanlar iin kabul edip, Ona tbi oluyorsunuz. Eer, mallarnza bir zarar
gelince, akraba ve yaknlarnz helak olunca, Peygamberimizi yalnz ve yardmsz brakacaksanz, bunu
imdiden yapnz!
Vallahi, eer byle birey yaparsanz dnyada ve ahirette helak olursunuz. Eer davet ettii eyde, mallarnzn
gitmesine ve yakn akrabalarnzn ldrlmesine ramen, Peygamberimize bal kalacaksanz, Onu tutunuz.
Vallahi bu, dnyanz ve ahiretiniz iin hayrdr.
Bu szler zerine arkadalar da dediler ki:
Biz Peygamberimizi, mallarmz ziyan olsa da, yaknlarmz ldrise de yine tutarz. Ondan hibir zaman

ayrlmayz. lmek var, dnmek yok.

Sonra Peygamber efendimize dnerek:
Ya Raslallah, biz bu ahdimizi, szmz yerine getirirsek, bize ne vardr, diye sual ettiler. Peygamberimiz
de;
"Cennet" buyurdular.
Bundan sonra sra ile Peygamberimize bey'at ettiler ve sz verdiler. Peygamberimiz Medineli Mslmanlardan
u hususlarda sz ald:
Allah Telya hibir eyi ortak komamak, hrszlk etmemek, zina etmemek, ocuklar ldrmemek, yalan
sylememek, iftira etmemek, hayrl ilere muhalefet etmemek."
Medinelilerin Peygamber efendimize bey'at ettii srada Akabe tepesinden yle bir ses duyuldu:
Ey Minada konaklayanlar! Peygamber ile Mslman olan Medineliler, sizlerle savamak zere anlatlar!
Peygamberimiz, bu ses iin buyurdu ki:
Bu Akabenin eytandr. Sonra seslenene de buyurdular ki:
Ey Allah Telnn dman! imi bitirince, senin hakkndan gelirim! Bey'at eden Medinelilere de buyurdu:
Siz hemen konak yerlerinize dnn! Hz. Abbas bin Ubde dedi ki:
Ya Raslallah, yemin ederim ki, istediin takdirde, yarn sabah, Minada bulunan kfirlerin zerine
kllarmzla eilir, onlarn hepsini kltan geiririz.
Peygamber efendimiz memnun oldular, fakat,
"Bize, henz bu ekilde hareket etmemiz emrolunmad. imdilik siz yerlerinize dnnz" buyurdu.
Hz. Abbas bin Ubade, Akabe'de bey'at ettikten sonra, Peygamberimizden ayrlmam, Mekke'de kalmtr.
Peygamberimize hicret izni gelince, o da Medine'ye hicret etmitir. Bu sebeple kendisine, "Ensarn 'muhaciri"
denilmitir.
Peygamber efendimiz, Mekke'den Medine'ye hicret ettiinde, herkes Raslllah (sav)' misafir etmek istiyordu.
Medine halk, Peygamberimize, grlmemi bir tezahratta bulunuyor, herkes,
"Bize buyurun ya Raslllah" diyerek evlerine davet ediyorlard.
Raslllah (sav)'n Kusva adndaki develeri, saa sola baka baka ilerlerken, Abbas bin Ubade hazretleri ve Salim
bin Avf oullar, Kusva'nn nne gerilerek dediler ki:
Ya Raslllah! Bizim yanmzda kal! Sayca okluk, mal ve silah bakmndan, dmanlarna kar seni koruyup
savunacak kuvvet ve kudret bizde var. Peygamberimiz, glmseyerek onlara buyurdular ki:
Allah Tel, onlar size hayrl ve mbarek klsn! Devenin yolunu anz! Nereye kecei ona bildirilmitir.
Peygamber efendimiz, Mekke'den gelen muhacirlerle, Medineli Mslmanlar birbirlerine karde yapt. Hz.
Abbas bin Ubade'yi de Hz. Osman bin Maz'un ile din kardei yapt.
Abbas bin Ubade hazretleri, Uhud gazasnda, bir ara ashb- kiramn dalmakta olduunu grnce, dalan
ashb- kirama yle seslendi:
Ey kardelerim! Bu uradmz musibet, Peygamberimize kar isyanmzn neticesidir. O, sabr ve sebat
ederseniz, yardma kavuacanz size vaad etmiti. Dalmaynz! Peygamberimizin etrafna geliniz! Eer
bizler, koruyucularn yannda yer almaz da, Raslllah (sav)'e bir zarar gelmesine sebep olursak, artk
Rabbimizin katnda bizim iin ileri srlecek bir mazeret bulunmaz!
Bu szleri syledikten sonra, iki arkadayla ileri atldlar. Byk bir gayretle "Allah Allah" nidalaryla, nlerine
gelenle dvmeye baladlar. Peygamber efendimizin urunda, Onu korumak iin ehit oluncaya kadar
kahramanca arptlar. Mriklerden Sfyan bin meyye, Hz. Abbas'i iki yerinden yaralad. Akam zeri Hz.
Abbas'i, kanlar iinde eli, yz kesilmi bir hlde ehit olmu buldular.
Peygamberimiz Uhud'da ehit olan ashb- kiram iin buyurdular ki:
Vallahi, ashabmla birlikte ben de ehit olup, Uhud dann barnda gecelemeyi ne kadar isterdim. Ben,
bunlarn, Allah Telnn yolunda hakiki ehit olduklarna kyamet gnnde ahitlik edeceim. birey kalmad.
Bir mddet sonra hanm kendisine dedi ki:
Mal ortakla verdiin kimseden parann krn al ve onunla unlar unlar satn al.
Sad hazretleri sustu. Ertesi gn evine dnd zaman istedikleri ey olmaynca hanm ayn istekleri yine
tekrarlad. Sad hazretleri yine sustu. Birgn sonra hanm halleri ve szleri ile Hz. Sad'i ok zd. Sad
hazretleri ertesi gn eve hi gelmedi. Akrabalarndan birisi hanmna gelerek dedi ki:
Sana ne oluyor ki kocana eziyet ediyorsun. O malnn tamamn fakirlere datt. Kadn zld ve alad.
Sonra Sad hazretleri geldi ve yle buyurdu:
Allah Tel'nn raz olduu birey, dnya ve dnyann iindeki her eyden daha kymetlidir. Eer Allah
Tel'nn raz olduu iyilik, hayrlardan birisi gkyzne lmba gibi aslsayd, onun nuru, yeryzn aydnlatr
ve onun parlakl yannda gne snk kalrd.
te seni bu iyilikler iin terkeder, senden ayrlrm. Fakat senin iin bu hayrlar ve iyilikleri terkedemem. Her
hal zere hayr ve hasenat yaparm. Fakirlik ve sknt iinde olduu hlde, paray kendisi iin harcamadn
soranlara yle buyurdu:
Rasl aleyhisselmdan iittim buyurdular ki:
mmetimin fakirleri zenginlerinden beyz sene nce Cennete girerler. Zenginlerden biri kendini onlarn

arasna atar ve Cennete girmek ister. Melek onun elini tutar, fakirler arasndan karr ve, "bekle, henz senin
Cennete girme zamann gelmedi" der. Beyz sene onu kyametin kzgn scanda hesap yerinde tutarlar.
Malnn hesabn verir, sonra Cennete girer.
Hz. mer zamannda, Humus valisi olan, Sad bin Amir, Mslman, gayr mslim herkes tarafndan ok
sevilirdi.
Hz. mer, Sad bin mir hazretlerinin, herkes tarafndan ok sevilen bir kimse olduunu renince
Humuslulardan bir cemaata sordu:
Peki valinin hi kusuru yok mudur?
Onlar da baz kusurlar olduunu syleyip drt tanesini zikrettiler. Bunun zerine Hz. mer, Sad hazretlerini
hemen Medne-i Mnevvereye ard ve aralarnda u konuma geti:
Y Sad, senin baz kusurlarn varm. Bunlarn asl nedir?
Bunlar neymi, ya mer?
Vazifene sabah namazndan hemen sonra deil, kuluk vakti geliyormusun. Geceleri insanlar ierisine hi
kmaz, grnmezmisin. Haftada birgn evine ekilir hi kimseyi kabul etmezmisin. Ashb- Kiramdan,
Hubeyb hazretlerinin ehid edildii sylenince baylyor, kendinden geiyormusun.
Bunun zerine Hz. Sad (R.a.), u cevb verdi:
Y Emir-el m'minin! Anlatlanlar doru. imdi bunlar sana izah edeyim:
1- Vazifeme ancak kuluk vakti gelebiliyorum. nk hanmm hastadr. Evde btn hizmetleri kendim
yapyorum. Hamur yourur, ondan ekmek yapar, piirir, abdest alr yle karm. Ge kalm bundandr.
2- Geceleri insanlarn ierisinde grnmeyiimin sebebi; gndzleri halkn hizmetleriyle megul olurum.
Geceleri de Allah Tel'ya hizmet ve kulluk iin ayrdm. Bylece gndzleri yaptm ilerin, verdiim
hkmlerin muhasebesini yapar, yanl kararlarm varsa dzeltirim.
3- Haftada bir gn evime ekilip hi kimse ile grmememin sebebi, baka giyecek elbisem olmadndan,
ykadm elbiselerim kuruyuncaya kadar kimseyi kabul edemiyorum.
4- Hubeyb hazretlerinin ehdetini hatrlaynca baylmamn sebebi anlatlacak ey deildir. nk Mekke
mrikleri Hubeyb hazretlerini asarlarken yanlarnda idim. Belki mni olabilirdim, fakat o zaman henz mn
etmemitim. Seyirci kaldm. Onun gsterdii cesaret ve celdeti hatrladka, ne kadar kuvvetli bir mna sahip
olduunu daha iyi anlyorum. Niin mni olmadm diye zntmden baylyorum.
Bunun zerine Hz. mer (R.a.):
Y Sad, Allah Tel'nn korkusu seni ne kadar yceltmi, mmette faydal hle getirmi, dedi ve gzya
dkp alad.
Abbas'a her kim rastgelirse sakn ldrmesin. O, mriklerin zoru ile yurdundan gnlsz kmtr."
Fakat Hz. Abbas, Bedir'de esir dt ve Raslllah'n huzuruna karld. Raslllah ona kendisi, kardeleri ve
mttefiki olan Utbe b. Amr iin fidye vermesini syledi. Raslllah (sav) Amcas Abbas ok seviyordu. Hatta
bedir savann bittii gn amcas geceyi esir geirdi diye uyuyamad.. Raslllah (sav) bu sevgisini
gizlemiyordu, uykusuzluunun nedeni sorulduunda. Allah'n kendisine byk bir zafer kazandrd peygamber
yle cevap verdi:
Balarnn iinde Abbas'n iniltisini duydum..." Mslmanlardan bazlar Rasulllah'n szlerini duydu. Biri
esirlerin bulunduu yere gidip Abbas'n balarn zd ve gelip Raslllah'a haber verdi:
Ey Allah'n elisi..Ben Abbas'n ban biraz gevettim... Raslllah (sav):
"Fakat neden sadece Abbas? Git ve bunu btn esirler iin yap,." buyurdular.
Evet.. Peygamberin amcasn sevmesi onu ayn artlarn birletirdii insanlardan ayrcalkl klmas anlamna
gelmez. Esirlerden fidye alnmas kararlatrldna, Raslllah amcasna yle dedi:
Ey Abbas... Senin, kardein olu Ukayl bin ebi Talib'in. Nevfel bin el Haris'in ve Beni el-Haris bin Fihr'in
kardei dostun Utbe bin Amr'n fidyelerini ver nk zenginsin...
Hz. Abbas (R.a.) esaretten fdyesiz kurtulmak istedi ve yle dedi:
"Ey Allah'n Rasl, Ben mslman idim fakat beni zorladlar.. Raslllah (sav):
Ey Abbas! O, seninle Rabbin arasndadr. u anda dmanla birlikte karma kmsn. Fidye vererek kendini
esratten kurtarmaya al." diyordu.
slam'a ve Mslmanlara kar savaan cahili kurum ve kurulularda yeralan, mriki orgnizasyonlarn ierisinde
fiili olarak grev yapan kii ve kimseler, mslman olduklarn iddia etseler bile slm dmanlarnn
muamelesine tabi tutulurlar. slm zahire gre hkmeder. Kalblerde olan ise Allah Tela bilir. Raslllah
(sav), zahire gre hkm vermeyi mmetine retmitir. Dolaysyla kfirlerle birlikte mslmanlarn karsna
kan, mslmanlarla savaan kfirlerin karaltsn oaltanlar, kfirlerin muamelesine tabi tutulurlar. Allah'n
hkmn ve hakimiyetini inkr eden, ayetleriyle alay eden meclislerde, kurultaylarda,
beynelakvam/kavimleraras kurum ve kurulularda grev alanlar, onlarn ilerini kolaylatranlar, aynen Allah'n
hkmn ve hakmiyetini inkr edenlerin muamelesine tabi tutulurlar. nk zahir durum bunu gerektirmektedir.
Bunlarn ierisinde slm cemaatinin banda bulunan "Harb Emiri"nin izniyle bulunanlar da zahire gre
muamele grrler. Zahiri durumlarna gre bylelerine Allah'n hkm ve hakimiyetini inkr edenlere yaplan
muamele gibi muamele edenler mesul saylmazlar.

Hz. Abbas (R.a.), yalnz kendisi iin yz, Akil iin seksen ukiyye -takriben yedi bin dirhem- altn vermekle
yetindi. tekiler kendi mallarndan fidye verip kurtuldular. Abbas, fidyeleri verdikten sonra Raslllah'a yle
dedi:
"Beni Kurey'in fakiri dedirtecek hle koydun. Hayatm boyunca tekine berikine avu aacak hle getirdin."
Raslllah da cevaben:
"Peki mm'I-Fazl'e emanet ettiin mallar ne oldu? Buraya gelirken, 'ayet kazaya urarsam ite bunlar
oullarm Fazl, Abdullah ve Kuem iin sakla, seni kendimden sonra zengin brakyorum' diyerek gsterip
gmdn altnlar ne oldu?" buyurdu. Abbas ard ve
"Vallahi senin Raslllah olduuna ehadet ederim. Bunu benden, bir de mm'l- Fazl'dan baka hibir kimse
bilmiyordu." dedi ve o anda hemen iman etti. Bu olay, vahyi metlv olan Kur'an dnda vahiy-i gayr-i metlvn
var olduuna bir delildir. Raslllah (sav), Hz. Abbas (R.a.)'in kendi hanmna yapm olduu vasiyeti vahyi ile
renmitir. Bu vahiy Kur'an'da yer almadna gre, demek oluyor ki Kur'an'n dnda da vahiy gelmitir.
Dolaysyla snnet, vahiy-i gayr-i metlvdr. Snnetin dinde delil olmadn ve her hangi bir teri deeri
bulunmadn iddia edenler, dorudan doruya vahyi inkr edenlerdir.
Hz. Abbas (R.a.) fidye verip kurtulduktan sonra Mekke'ye dnd. Mslmanln gizledi ve Mekke'deki
mslmanlar korudu; Mekke ve mriklerle ilgili Peygamberimize haberler yolluyordu. bn-i Abbas (R.a.) der
ki:
"Hz. Abbas (R.a.) Bedir savandan nce Mekke'de mslman oldu. Hanm Ummu'l Fadl'da onunla birlikte
mslman olmutu. Mekke'de olup bitenleri yazp Raslllah (sav)'e gnderebilmek iin orada ikamet ediyordu.
Hicret edemeyen baz mslmanlar onunla dertleiyorlard. Hz. Abbas (R.a.)'n Medine'ye hicret etme niyetini
renen Raslllah (sav) ona bir mektup yazp, gnderdi. Mektupta unlara yer veriyordu:
"Orada ikamet etmeni tasvip edip, gzel buluyorum." Bylece Hz. Abbas (R.a.), Raslllah (sav)'in emri zere
mslmanlarn lehine casusluk etmek zere Mekke'de ikamet etmi oldu. Yani Hz. Abbas (R.a.) iman etmesine
ramen grev icab belli bir sre iin Daru' irk olan Mekke'de kalm ve grevini bitirince hicret etmiti.
Mekk toplumlarda Tevhidi Hareket'in imamet makam dman safnda gizli bir ekilde istihbarat birimlerini
oluturabilir. Bu birimde grev alanlar da imamet makamnn dnda hi kimse tanmayacaktr. nk bu
tarzdaki bilgiler taban tarafndan bilinirse, planlar ortaya kacak ve imamet makamnn izdii btn projeler
heba olacaktr. Birileri yle sorabilir: Zaten Allah vahyi yoluyla Kureylerin btn durumlarn Raslllah
(sav)'e bildiriyordu. Durum byle iken, niye byle bir giriime ihtiya duyuldu? Bizde deriz ki, Peygamberlik
yalnz Peygamberin hayatta olduu dneme mahsus deildir. Raslllah (sav)'tan sonraki btn dnemler iin
rnekliini muhafaza ettiinden, Raslllah (sav)'ta btn insanlk iin gnderilmi bir peygamber olduundan
onun bu husustaki pratii ok nemlidir. Eer Raslllah (sav)'e dmanlarnn durumlar bildiriliyor idiyse,
vahyin kesildii bu dnemde bize dmanlarmzn durumlarn kimler ulatracasktr? unu da unutmayalm ki;
slm insanlarn g ve abalaryla hayata hakim klnsn diye, gnderilmitir. Mucizeler ve olaanst eylerle
deil. u bir gerektir ki, Bedir savanda yalnz bir melek btn kfirlerin iini bir anda bitirebilirdi. Dnyay
balarna ykabilirdi. Fakat Allah Tela dinini mucizelerle deil, iman etmi insanlarn vesilesiyle hakim
klmak, kfirleri de olaanst eylerlerle deil, mslmanlarm eliyle yok etmek istiyordu. Her asrda
mslmanlara gereken, kendi imknlarn seferber edip dmanlarna kar klli bir hazrlk yapmalardr.
Hz. Abbas, Mekke'nin fethinden ksa bir sre nce Medine'ye hicret etti. Hatta yolda Mekke'yi fethe gelmekte
olan Hz. Peygamber ile karlatnda Raslllah ona,
"Ben peygamberlerin sonuncusu, sen de muhacirlerin sonuncususun" demitir. Hz.Abbas (R.a.) Mekke'nin
fethinden sonra Peygamberin yannda yer ald; Huneyn'de slm ordusu dalp ok az kii kalmken Abbas,
Peygamberimizin atnn dizginlerini tutmu ve arsyla mslmanlar zlmekten kurtararak tekrar
toplanmalarn salam ve savan kazanlmasna sebep olmutur. Bylelikle onun gr sesi sayesinde byk bir
bozgun nlenmi oldu .
Hz. Peygamber, Veda Hutbesi'nde,
"Faizin her trlsnn aya altnda olduunu ve ilk kaldrd faizin amcas Abbas'a ait olan faiz borlar
olduunu" sylemitir. Hz. Abbas ok zengindi ve faizle bor para veriyor, yani tefecilik yapyordu; ancak faizin
kaldrlmasndan sonra bir daha faiz al-veriiyle uramamtr. Bizans seferlerinde mslman ordularn silah
ve tehizatnn mli kaynan da Hz. Abbas karlamtr.
Hz. Abbas', Raslllah'n vefat, srasnda hilfet meselesiyle urarken bulmann anlam, onun, halifeliin
Himoullannda kalmasn istedii eklinde yorumlanabilir. Hz. Peygamber rahatszlannca Hz. Abbas, Hz.
Ali'ye,
"Grmyor musun? Raslllah vefat etmek zeredir. Ben Ahdulmuttalib oullarnn lecekleri srada yzlerinin
ne hle geldiini bilirim. Haydi Allah Rasl'nn yanna gidelim de halifelii kime brakacan soralm. Bize
brakrsa bunu bilelim. Bizden bakasna brakyorsa kendisiyle konualm, bize gerekli tavsiyelerde bulunsun"
dedi. Hz. Ali bu teklifi reddederek,
"Allah'n elisinden bunu sorar da, o bakanln bize ait olmadm sylerse millet bizi hibir zaman bakan
yapmaz, onun iin ben bunu soramam" dedi.
Hz. Aie'den rivayete gre, Raslllah hastalandnda burnuna burun otu damlatld. Hz. Peygamber ayldktan

sonra yle dedi:

"Abbas'tan baka her birinizin burnuna bu ila damlatlacaktr." nk Abbas ila damlatlrken hazr deildi."
Baka bir rivayete gre, Hz. Abbas, Raslllah'n burnuna ila damlatm, Peygamberimiz ayldnda
"lac kim damlatt?" demi; Abbas'n damlatt sylendiinde Raslllah (sav) Habeistan' iaret ederek,
"Bu ilac kadnlar ite u memleket tarafndan getirdiler. Niin bu ilac damlattnz?" diye sormutur. Abbas da
"Biz senin zatlcenb hastalna tutulmandan korktuk" demi. Raslllah da u cevab vermi:
"Allah beni bu hastalkla cezalandrmaz. Amcam hari olmak zere evde bulunanlarn hepsinin burnuna bu ila
damlatlacaktr."
Hz. Abbas halife zamannda da yaad. Hicretin otuziki'nci ylnda Medine'de seksen sekiz yanda vefat etti.
Cenaze namazn Hz. Osman kldrd. 653 ylnda ldnde arkasnda on erkek ocuk ile bir ok kz kendi
arazisine tecavzde bulunduunu ikayet etti. Mervan, memurlarn Akik vadisindeki iftliinde bulunan Said
(R.a)'a gndererek ikayet konusu olay soruturdu. Said (R.a) gelenlere; "Ona hakszlk ettiimi
zannediyorsunuz deil mi? Raslllah (sav)'in yle dediini duydum:
"Haksz yere her kim bir kar topra gasbetse, kyamet gnnde yedi kat yerin dibinde dahi olsa o toprak
boynuna dolanr." Sonra yle ekledi:
"Allahm bu kadn yalan sylyorsa gzleri kr olmadan cann alma ve kuyusunu ona mezar yap." Rivayet
edildiine gre bu kadn, daha sonra kr oldu ve evine yrrken kuyuya derek ld. Bu olaydan dolay
Medineliler birisine kzdklar zaman ona, "Allah seni Erva gibi kr etsin" diyerek beddua etmekteydi. 94[94] Said
(R.a)'dan baz hadisler rivayet edilmitir. Bunlardan birisi, Cennetle mjdelenen on kii hakknda olandr.
Abdullah b. Zalim el-Mazin, Said b. Zeyd'den yle rivayet etmektedir:
"Muaviye Kfe'den ayrld zaman, Mugre b. u'be'yi vali tayin etmiti. Hatipler minberlere karak Ali (R.a)'a
hakaretlerde bulunuyordu. Ben Sid b. Zeyd'in yanndaydm. O, kzd ve kalkt. Benim de elimden tutmutu. Ben
de ona uydum, o bana;
"u nefsine zulmeden adam gryor musun? Cennet ehlinden olan bir adama lanet edilmesini emrediyor. Ben
ahitlik ederim ki dokuz kii vardr ki onlar Cennettedirler. Onuncusuna da ahitlik etsem gnah ilemi olmam"
dedi. Ve sormam zerine yle devam etti;
"Raslllah (sav) sarslan Hira dana;
"Hra, yerinde dur! Senin zerinde nebi, sddk ve ehidden bakas bulunmuyor" dedi ve arkasndan Cennetle
mjdeledii sahabileri sayd. 95[95]
Sa'd b. Habib, Sa'd b. Zeyd'in de aralarnda bulunduu, Cennetle mjdelenmi kimselerin isimlerini zikrederek
yle demektedir: "Onlar her zaman savata Raslllah (sav)'n nnde, namazda ise arkasnda
durmulardr 96[96] demektedir.
Mescide devam etmek ve cihad ibadetini itahla ihya etmek, sahabe neslinin en nemli hassasiyetler indendir.
Onlar iin mescid-kla ayrlmazl esast.
Deerlendirme almalar
Hz. krime b. Eb Cehil (r.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. mrn b. Husayn (r.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. K'b bin Zheyr (r.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Ka'b bin Mlik (r.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Mikdad bin Esved (r.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Maz b. Cebe (r.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Mugiretebni u'be (r.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Muhammed bin Mesleme (r.a)'n hayat ve fkh hakknda neler biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Mus'ab bni Umeyr (r.a)'n hayat ve fkh bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Nuaym bni Mesd (r.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Nu'mn bin Mukarrin (r.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Gnlm byle bir duaya "min" demek arzu etmiyordu. Fakat, o istedii ve nceden sz verdiim iin mecburen
"min" dedim. Daha sonra kllarmz ektik, savaa devam ettik. kimiz de nmze geleni ldryorduk. O,
son derece bahadrne harbediyor, dman saflarn tarumar ediyordu. Dmana hamle stne hamle ediyor,
ehd olmak iin derin bir itiyakla hcumlarn tazeliyordu.
Allah Allah!. diye arprken klc krld. O anda sevgili Peygamberimiz, ona bir hurma dal uzatarak, savaa
devam etmesini buyurdu. Bu dal bir mu'cize olarak kl oldu ve nne geleni kesmeye balad. Birok dman
ldrd."
Daha sonra bu kl, vrisleri elinde uzun seneler kald. En son bir Trk kumandan, iki yz altna bunu satn
94[94]
bn Hacer el-Askalan, el-sabe fi Temyizi's-Sahabe, Badat (t.y), H, 46; bnl-Esr, sdl-Gabe, II, 388; ayrca bk. Ahmed b. Hanbel,
1,188-189
95[95]
Ahmed b. Hanbel, I, 189; bnl-Esir, a.g.e., 11,389; Sa'd b. Zeyd'in rivayet ettii dier hadisler iin bk. bn Hanbel, I, 187
96[96]
bn Hacer, el-Askalan, a.g.e., II, 46.

almtr.
Savan sonuna doru Abdullah bin Cah, Eb'l Hakem isminde bir mrikin att oklarla arzu ettii ehdete
kavutu. ehd olunca, kfirler, bu mbarek ehidin cesedine hcum ederek burnunu, dudaklarn ve kulaklarn
kestiler. Her taraf kana boyand.
Muharebe bittikten sonra, Abdullah bin Cah' ehd edilmi bulan Hz. Sa'd, durumu ve onun yapt duay
Peygamber efendimize anlatt. Raslllah efendimiz de, onun duasnn kabul edildiini ve bu dnyada istediine
kavutuunu, hrette de istediine kavuacann anlaldn bildirdi. ehid olmay Allah Tela'dan taleb
etmek, Peygamber (sav) ve Ashb- Kirm'n Raslllah (sav)'den renip yapt bir snnettir.
Hz. Abdullah bin Cah' ve days "Seyyidhed" ya'n, "ehdlerin efendisi" Hz. Hamza'y ayn kabre
defnettiler.
Abdullah bin Cah hazretleri, slmiyeti heyecanla yaayan ztlardand. lk Mslman olduu yllarda, kfirler
kendisine her trl ez ve cefay yapmlard. Hepsine de mnnn verdii g ile mukabele etmi, ez ve
ceflara katlanmtr. Peygamber efendimiz, kendisi iin buyurmutur ki:
Ala ve susuzlua en ok dayanan ve katlanannzdr.
Raslllah efendimizin ehdler iin verdii mjdeleri duyarak, hep ehd olmaya can atar, harplerde hep en nde
kahramanca arprd.
Peygamber efendimiz hicretin ikinci senesinde, Nahle'de, Kurey mriklerini gzetlemek zere, ilk nce Eb
Ubeyde bin Cerrh' gndermek istemiti. Hz. Eb Ubeyde, Peygamber efendimizden ayrlmaya dayanamyarak
alamaya balad. Bunun zerine Peygamberimiz, onu gndermekten vazgeti. Hz. Abdullah bin Cah der ki:
O gn Raslllah aleyhisselm, yats namazn klnca bana buyurdu ki:
Sabahleyin yanma gel! Silahn da yannda bulunsun! Seni bir tarafa gndereceim.
Sabah olunca mescide gittim. Klcm, yaym, ok ve antam zerimde, kalkanm da yanmda idi. Raslllah
efendimiz, sabah namazn kldrdktan sonra, muhacirlerden benimle birlikte gidecek birka kii buldu. Bir
mektup vererek buyurdu ki:
Seni bu kiilerin zerine kumandan tayin ettim. Git! ki gece yol aldktan sonra, mektubu a! Orada yazlanlara
gre hareket et!
Y Raslallah! Hangi tarafa gideyim?
Necdiye yolunu tut! Rekiye'ye, kuyuya ynel!"
Abdullah bin Cah hazretleri, Nahle seferine grevlendirildii zaman, ilk defa "Emr-l-m'minn" sfat verildi.
Yani "Harb Emiri" sfat verildi. Bylece, slmda ilk tayin olunan "Harb emri" oldu. Mchidlerin, iki kiisi
iin bir develeri vard.
Sekiz veya oniki kiilik bir birlik ile iki gn sonra Melel mevkiine vardklarnda, mektubu at. Mektupta unlar
yazlyd:
Bismillhirrahmnirrahm. Bu mektubu gzden geirdiin zaman, Mekke ile Tif arasndaki Nahle vadisine
ininceye kadar, Allah Telnn ismi ve bereketiyle yryp gidersin.
Arkadalarndan hibirini, senine birlikte gitmeye zorlamayasn! Nahle vadisindeki Kureylileri, Kureylilerin
kervann gzetleyip denetleyesin! Onlarn haberlerini bize bildiresin!"
Emr-l-m'minn/m'minlerin harb emri Hz. Abdullah bin Cah, Peygamberimizin mektubunu okuduktan
sonra,
"Bizler Allah Telnn kullaryz ve hep O'na dneceiz. ittim ve itaat ettim. Allah Telnn ve sevgili
Raslnn emrini yerine getireceim" diyerek
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir
Hz. Salim Mevl Eb Huzeyfe (r.a)'n hayatm ve fkhn renmek
Hz. Seddat bni Evs (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz.Sehl bin Hanf (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sehl bin Sa'd (r.a)'n hayatn ve, fkhn renmek
Hz. Seleme bin Him (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Seleme bni Eyka (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sevbn (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Selman el- Faris (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sheyb-i Rumi (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Smme bin sl (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sraka bin Mlik (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Talha b. Ubeydullah (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz, Tufeyl bin Amr (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Ubde bin Smit (r.a)'n hayatn ve fkhn renmek

Hz. Salim Mevla Ebu Huzeyfe (r.anh)

Hz. Eb Bekir zamannda Mseylemet'l Kezzab'a kar yaplan Yemme gazasnda Muhacirlerin sancaktan Hz.
Salim Mevl Eb Huzeyfe idi. Slim'in sanca tamas dolaysyla tehlikeye hedef olacan gren Ashb
dediler ki:
Senin bana bir zarar gelmesinden korkarz. Fakat o buyurdu ki:
Eer ben sanca tamayacak olursam Kur'n- Kerm ehlinin en bedbaht olurum.
Harp srasnda Beni Hanfe kabilesi, sanca drebilmek iin sancan bulunduu yere ve sancaktar Slim'e
ok iddetli bir hcum yaptlar. Slim'in sancak tutan kolunu azl kfirlerden birisi ok iddetli bir kl
darbesiyle kesti. Salim, "Allah..." diye yle bir haykrd ki, harp meydan inledi.
Fakat sancak yere dmeden dier eliyle tuttu. Bir kl darbesiyle dier kolu da kesildi. Fakat slm sanca yine
yere dmedi. nk Salim vcudu ve kesik kollan ile sancaa sarlmt. Kfirlerin btn iddetli darbelerine
ramen sanca asla yere brakmad. Sanki Salim Mevl Eb Huzeyfe'ye vurulan her kl darbesi onun sancaa
biraz daha sk yapmasn ve durduu yerde daha kuvvetle dik durmasn salyordu.
Ne zaman ki slm askeri yetiti ve sanca aldlar, o zaman Salim (r.a.) yere dt. Sim kfilerin en iddetli
kl darbeleri altnda:
Muhammed bir Rasl'den bakas deildir. 97[97] yeti kermesini okuyordu. Ashb- Kiram ona yetitikleri
zaman bu yeti okuduunu iittiler. Yere dnce Eb Huzeyfe'yi sordu. ehd olduunu renince buyurdu ki:
Hz. Abdullah Bin Ebu Bekir (R.Anh)
Hz. Abdullah b. Eb Bekir (R.a.), cemaatten devlete giden yolda Raslullah (sav)'in habercisi idi. Hz. Abdullah,
babas Eb Bekr-i Siddk'in davetiyle, kk yata Mslman oldu. Peygamber efendimiz ile babas Mekke'den
Medine'ye hicretlerinde, Sevr Maarasna geldiklerinde, habercilik vazifesini yapt.
Zek ve kabiliyetli bir gen olduundan, babasnn emir ve direktiflerini harfiyen yerine getirirdi. Gndzleri
Mekke'de Kureyliler arasnda bulunup, onlarn Peygamberimiz ve Hz. Eb Bekir hakknda sylediklerini,
akam vakti Sevr Maarasna gelerek haber verirdi. Geceyi orada geirip, tanyeri aarmadan Mekke'ye dnerdi.
Bu hizmeti, onun adn slm tarihine geirdi.
Hz. Abdullah bin Eb Bekr-i Siddk; hicret-i Nebev'den sonra, Mekke'den Medine'ye geldi. Raslullah ile
hicretin 8. senesinde Mekke'nin fethinde bulundu. Atike binti Zeyd bin Amr ile evliydi. Mekke'nin fethinden
sonra Huneyn Gazvesine katld. Huneyn'den kaan Sakif ve Hevzinlilerin toplanmalarna mni olmak iin,
onlarn snp, saklandklar Tif Kalesini muhasara etti. Muhasarada ok isabet edip, yaraland. Medine'ye yaral
olarak dnd.
Hz. Abdullah bin Eb Bekr-i Siddk, Peygamber efendimiz iin hazrlanan elbiseyi yedi altna satn almt.
Sonra Raslllahn tekfinine uygun grlmeyince, teberrken kendine kefen iin saklamt. Ruhunu teslim
edecei srada, "Bunda, hayr ve bereket olsa idi, Raslullah efendimiz tekfin olunurdu" deyip, kendisine bunu
kefen yaptrmad.
Bezden aputtan bereket beklenmez. Nitekim lm esnasnda Raslullah (sav)'in i gmleini olu Abdullah
vastasyla Raslullah (sav)'den mnafklarn reisi Abdullah bn-i Sebe istemiti. Yaplan itirazlara Raslllah
(sav), kiinin iman olmadktan sonra kendisinin i gmleinin kimseyi kurtaramayacan sylemiti. 98[98]
Hz. Eb Bekir'in hilfetinin balarnda, hicretin onbirinci senesinin evval aynda Tifte ald yarann
iyilememesi sebebiyle vefat etti. Cenaze namazn Hz. Eb Bekir kldrd. Kabrine ise, Hz. mer, Taiha ve
kardei Abdurrahman bin Eb Bekir indirmilerdir. Tif ehdlerinden saylr.
Onun vefatndan bir mddet sonra, Hz. Eb Bekir'e, Sakif heyeti geldi. O srada Hz. Abdullah'n lmne sebep
olan ok, Hz. Eb Bekir'in yanndayd. Oku, heyettekilere gstererek sordu:
inizde bu oku tanyannz var m? Acln oullarndan Hz. Sa'd bin Ubeyd dedi ki:
Bu oku ben yonttum; ucunu ben sivrilttim; tyn ben taktm; bunu atan da benim. Bunun zerine Hz. Eb Bekir
buyurdu ki:
Bu ok, Abdullah bin Eb Bekir'i ehd eden oktur. Senin elinle ona ehdlik erbetini iiren, onun eliyle seni
ldrtmeyen Allaha hamdolsun. Allah 'in himyesi genitir. "
Herkesin bir hidayet sreci vardr. lahi irade tarafndan takdir edilmi o sre tamamlanmadan insan hidayete
gelmez. Bazan sizin ehadetinizden sonra sizi ehid edenler imana gelebilir. Dolaysyla kiinin hidayet an
Allah Tela'nn elindedir. Hz. Abdullah bin Eb Bekr-i Siddk, Ashb- kiramdan olup, ilk Mslmanlardandr.
Babas Eb Bekr-i Siddk, annesi Katile binti Abdiluzza'dr. Esma ile anne bir kardetir. Doum tarihi
bilinmemektedir. 99 [99] ehide bir hayat yaayanlar ehadete ererler. Hayatlaryla Allah'n dinine ahidlik
edemeyenler, ehadetten uzaktrlar. Sahabelerin ehid olanlar, ehide bir hayat yaayanlardr. Esasen Allah'n
rzasna ve cennete sevdalanm sahabelerin hepsi ehide yaadlar. Ama kimine ehid olmak nasip oldu, kimine
97[97]

l-i imrn: 3/ 144

Mkilu'l Asar/ mam Tahav, C:3, Sh:13, Beyrut/1333
99[99]
Suverun Min Hayat's Sahabe/Abdurrahman Ref'at el- Baa: 1/160-200, Beyrut/ty.
98[98]

olmad. Dolaysyla sahabe yolu, ehadet yoludur.

Hz. Abdullah Bin Huzafe (r.anh)
Peygamber efendimiz, Hudeybiye antlamasndan sonra, slmn btn dnyaya yaylmas ve insanlarn
Cehennemden kurtulup, ebel saadete kavumalar iin hkmdarlara eliler gndermek istiyordu. Zr O,
lemlere rahmet olarak gnderilmiti. Bu sebeple bir gn, Ashb- kirama buyurdular ki:
Baznz, yabanc hkmdarlara gndermek istiyorum. Sakn, sriloularnn, Peygamberlerine kar
davrandklar gibi, siz de bana kar davranmayasnz!" Ashb- kiram cevap verdiler:
Y Raslallahl Biz, sana kar, hibir zaman, hibir ey hakknda aykr davranmayz. Sen, bize, istediini
emret, bizi istediin yere gnder!
Bunun zerine slm'a davet etmek zere, dnyann eitli yerlerindeki alt hkmdara, slm'a davet mektubunu
ulatran birer eli gnderdi. Bu alt eliden birisi de, Abdullah bin Huzfe idi. Peygamberimiz onu, Kisr'ya
ya'n ran ahma gndermiti. Peygamberimiz, mektubunu Kisr'ya sunmak zere Bahreyn valisine vermesini de
Abdullah bin Huzfe'ye emretti. Peygamberimiz, Kisr'ya yazd mektubunda yle buyurdu:
"Bismillhirrahmnirrahm. Allahn Rasl Muhammed'den, Farslarn by Kisr'ya! Hidyete uyan, doru
yolu tutanlara, Allaha ve Resulne iman edenlere, Allahtan baka hibir ilh ve ma'bd olmadna, O'nun ei,
orta bulunmadna ve Muhammed'in de O'nun kulu ve Rasl olduuna ehdet getirenlere selm olsun! Ben,
seni, Allaha imana da'vet ediyorum! nk ben; Allahn, kalbleri diri ve akllar banda olanlar uyarmak,
kfirler hakknda da, o azb sz gereklemek iin btn insanlara gndermi olduu Peygamberiyimdir! yle
ise, Mslman ol, selmeti eitimine nem vermek, sahabeden hayata izler tamaktandr. Kelime-i tevhid
eitimini ne kadar yaygnlatrrsak, o kadar sahabeden hayata izler tam oluruz. Tevhidi anlamann derdinde
olan sahabenin izinde olur.
Hz. Sehl Bin Hanf (r.anh)
Uhud gazasnda bir ara Mslmanlar geri ekilir, dalr gibi oldular. Bu srada hibir ey dnmeyen, sadece
Peygamberimizi dnen Sehl bin Hanf, paralanp lnceye kadar, O'nu korumaya canla bala alt. Bu ak
ve heyecanla vcudunda birok ok yaras bulunmasna ramen, savaa devam ediyordu. Savan en iddetli
annda Peygamberimizi bularak etrafndaki mriklere kar ok atmaya balad. Hatta mriklerin dikkatlerini
datmak ve kendi zerine ekmek iin gr sesi ile ortaya karak mriklere:
Sehl'i nian alnz. Oklarnz ona atnz. Belki onu bu yzden daha kolay vurursunuz, diyerek elinde bulunan
oklar bitinceye kadar onlarla savat. Bu haliyle onu gren Peygamberimiz de buyurdu ki:
Sehl'e ok yetitiriniz. nk o, Sehl'dir, rahat, iyi ok atar.
Ve o gn Sehl mriklerden birounu ldrd.
Sehl bin Hanf, Hendek gazas hazrlklarnda ve hendek kazmada hi durmadan akllara durgunluk veren
gayretle alt. Bu gazada mriklere ok ok atm, Peygamberimizin sevgisini daha ok kazanmt. Hendek
savandan hemen sonra Beni Kureyza gazasna katlarak onlarn zerlerine yrd. Burada da byk
kahramanlklar gsterdi. Daha sonra hicretin altnc ylnda yaplan Hayber gazasna katld. Hicretin sekizinci
ylnda yaplan Mekke fethine katlarak, hemen bunun ardndan Huneyn gazasna iitirak etmitir.
Hicretin dokuzuncu ylnda, Peygamberimiz Tebk sava hazrlna balaynca, btn Ashab yardma ard.
Peygamberimizin teviklerinin sonunda bilhassa zengin olanlar ok miktarda yardm ettiler. Bu hli .gren Sehl
bin Hanf ok duyguland. Fakir olduu ve Peygamberimizin bu yardm da'vetine katlamad iin ok zld.
Hemen eve gidip.
Hz. Peygamberin yakn arkadalarndan birisinin Hristiyanl kabul etmesi, gnden gne yaylarak, Bizans'
tehdit eden Mslmanlar arasnda bir panik meydana getirecek ve Hristiyanlk lemi iin byk bir
muvaffakiyet olacakt. Onun iin Kral, Hz. Abdullah'n Hristiyan olmas hlinde kavuaca dnyalklar
durmadan arttryor, yeni yeni tekliflerde bulunuyordu. En sonunda yle bir teklifte bulundu:
Hristiyan olmay kabul ettiin takdirde, kzm verir, seni saltanatma ve mlkme ortak ederim. "
lk Mslmanlardan olup, Mekkeli mriklerin daha nceki ikencelerine katlanm olan Hz. Abdullah b.
Huzafe(Ra.), izzetle haykrarak u cevab verdi:
Deil btn Bizans topraklarn, Arap ve Acem topraklarn da versen, bir an olsun dnimden dnmem!"
Bunun zerine Kral, Hz. Abdullah'a dedi ki:
yle ise ldrleceksiniz."
Buna gcnz yetebilir. Ama mnm kalbimden karp atamazsnz!"
Abdullah bin Huzfe'den bekledii neticeyi alamayan Bizansllar, Hz, Abdullah' armha gerdiler ve okular
devaml olarak, ellerine ve ayaklarna yakn yerlere ok yadrdlar. Bu arada yine Hristiyanlk telkinlerine
devam ediliyordu. Ayn zamanda, bir kazan su kaynatlm ve Hristiyan olmay reddetmi olan dier
Mslmanlardan birisi getirilmi, kazana atlmak zere bekletiliyordu. Alamaya balad derken o Mslman
kaynar suya atld. Etrafta bulunanlar ve Hz. Abdullah bu fec durumu grdler. Sonra kazann yanna Hz.

Abdullah getirildi. Bu esnada Hz. Abdullah alamaya balad. Kral Hz. Abdullah'n korkusundan aladn
zannederek, tekrar Hristiyan olmasn teklif etti. Hz. Abdullah yine tekliflerini reddetti. Bunun zerine kral
sordu:
O hlde niin alyorsun?"
Ben korkumdan alam deilim. Biz Mslmanlar Allah yolunda lmden korkmayz. Benim alamamn
sebebi udur ki; bamdaki salarm adedince canlarm bulunsa da, onlardan her biri byle Allah yolunda lme
gitse, diye dndm ve byle bir dnce beni alamaya evketti." slm izzetinin mahhas bir timsli olan
Hz. Abdullah'n bu szleri karsnda Kral yeni bir teklifte bulundu:
Bamdan persen, seni serbest brakacam." Bizans saltanatna ortaklk teklifi karsnda bile mnndan
fedkrlk gstermeyen Hz. Abdullah, bir Hristiyann bandan nasl perdi? yle mukabil bir teklifte bulundu:
Burada bulunan btn Mslman esirleri serbest braktn takdirde, dediini yaparm."
Hz. Abdullah, kraln ban pmeye giderken yle dnyordu:
"Bu adamn, Allahn dmanlarndan birisi olduuna inanyorum. Bunun ban ise, ancak Mslman
kardelerimi serbest brakaca iin pyorum."
Hz. Abdullah, kraln ban pt ve o da sznde durarak 80 Mslman esri serbest brakt. Baka bir rivayete
gre 100 mslman esri serbest brakt. 100[100]
Abdullah bin Huzfe'nin mnndan gelen izzet ve fedkrl, 80-100 Mslmann kurtarlmasna ve daha
nicelerinin mnn kurtarmasna vesle olmutu. Esr mslmanlarn kurtuluu iin almak, kfirlerin kahrna
katlanmak pahasna da olsa bu hususta zorluklar sineye ekmek, sahabe snnetindendir. nk bir dnya, bir
mslmandan evhendir. Bir mslman esaretten kurtarmak, dnyalara bedeldir. Esr mslmanlarla birlikte
hrriyeti yudumlamak, en byk zaferdir.
Esrlerle birlikte Medine'ye dnen Hz. Abdullah, Hz. mer tarafndan karland. Hz mer, Abdullah' tebrik etti
ve orada bulunan Mslmanlara hitaben;
Abdullah, kralm bandan perek 80-100 Mslman kardeimizin kurtuluuna vesle olmutur. Onun iin,
Abdullah'n bandan pmek her Mslmana bir vazifedir. te ilk nce ben pyorum" dedi ve bandan
pt. 101[101] Hz. mer (r.a.)'n, Hz. Abdullah b. Huzafe (r.a.)'n alnnda pmesi, O'nun bu davrannn meru bir
ruhsat olduunu ortaya koymaktadr. Dolaysyla dnyadaki esr mslmanlar kfirlerin, zorbalarn elinden
kurtarmak iin birtakm ruhsatlar kullanlabilir. slam'n ve mslmanlarn maslahatna ruhsatlar kullanmak,
sahabe snnetindendir. Kfirler karsnda maslahat olup olmad mehul ve mulak birtakm durumlar ile
ihtimaller zerine bina edilen davramlar, ruhsat deil taviz saylrlar. nk Hz. Abdullah b. Huzafe (r.a.)
kullanm olduu ruhsatn slm'n ve mslmanlarn maslahat asnda neyi getirip neyi gtrdn ok iyi
biliyordu.
Abdullah bin Huzfe, ilk Mslmanlardan idi. Soyu Hz. Ley'de Peygamber efendimizle birlemektedir. Annesi
Hrisoullarrrdandr. Mslman olduktan sonra Mekkeli mriklerin ikencelerine maruz kald. ki defa
Habeistan'a hicret etti. Bedir savandan sonra Medine'ye geldi. Raslllah'la birlikte btn savalara katlan
Abdullah bin Huzfe hazretleri, bir ara Peygamberimiz tarafndan 50 kiilik bir seriyyenin kumandanlna da
getirilmiti. Abdullah bin Huzfe, Hz. Osman devrinde Msr'da vefat etti. Allah ondan raz olsun.
Hz. Abdullah Bin Mes'ud (r.anh)
Kur'an mektebinin muallimlerindendir. lk mslmanlardan, muhad-dis, fakh ve mfessir sahbdir.
Ad Abdullah, knyesi Abdurrahman'dr. Babas Mes'ud, annesinin ad mm-i Abd'dir. Babas hakknda fazla
bir bilgi yoktur. Onun, Zhreoullarndan Abd b. Hris'in mttefiki olduu bilinmektedir.
Abdullah, Mekke'nin fakr ailelerinden birine mensuptu. Genliinde Ukbe b. Ebi Muayt'n koyunlarn gderek
obanlk yapmtr. Abdullah b. Mes'ud (R.a.), Hz. Peygamber ile ilk tanmas ve karlamasn yle anlatr:
"Ben Ukbe b. Ebi Muayt'n koyunlarn gdyordum. Bir gn Raslllah (sav) ve Hz, Ebu Bekir (r.a.) yanmdan
geiyorlard. Raslllah bana stmn olup olmadn sordu. Ben de ona oban olduumu ve bu koyunlarn
emnet olduklarn syledim. Bunun zerine Raslllah:
"Yavrulamam ve st vermeyen bir koyunun var m? Bana gsterir misin?" dedi. Ben de ko yz grmemi bir
koyun yanatrdm. Raslllah koyunun memesini tutup samaya balad. Gerekten yavrulamam ve st
olmayan bu koyundan st sap Ebu Bekir'e verdi. Hz. Ebu Bekir iti; sonra kab Raslllah alp o da itikten
sonra koyunu sald. 102[102]
te bn Mes'ud o gnden sonra Hz. Peygamberin yanndan ayrlmad. slm' kabul edenlerin altncsdr. O
mslman olduu zaman Peygamberimiz (sav) henz Erkam'n evine tammamt. slm' kabul ettikten sonra
hep Kur'n- Kerim ezberlemitir. Kendi ifadesiyle hfzettii yetmi sreyi Hz. Peygamber (sav)'in huzurunda
okumutur. Sahabeler arasnda hi kimse bu konuda kendisiyle rekabete giriernemi, daha sonra Abdullah
Kur'an'm tamamn ezberlemitir.
El- sabe/bn-i Hacer:4/56; sd'l abe/bn-i Esir:3/143
sd'l abe/bn-i Esir:3/143
102[102]
bn Sa'd, Tabakat, 111, 150-151
100[100]
101[101]

Onun bir kymeti olmad iin onu buraya att, diye arz ettiler. Bunun zerine Peygamberimiz buyurdular ki:
Nefsim yed-i kudretinde olan Allah Tel'ya yemn ederim ki, bu dnya, koyunun sahibi yannda otan
kymetinden ziyde Allah Tel katnda deerli deildir. Eer dnyann Allah Tel katnda bir sivrisinek
kanad kadar kymeti olsayd, Allah Tel ondan (dnyadan) kfire bir yudum su iirmezdi.
Hz. Sa'd, Ensarn Hazrec kabilesi kulundandr. Babasnn ismi Sa'd bin Mlik olup, hicretten nce Mslman
olmutur. Sa'd, drt halfe devrinde eitli savalara katld. Gittii ehirlerde yeni Mslman olanlara dn
bilgilerini retti. 712 ylnda Medine'de vefat etti. 103[103]
Her sahabe ayn zamanda dininin iyi bir muallimidir. Sahabeler nerede olurlarsa olsunlar, kendilerini slm
dinini bakalarna retmekten sorumlu kabul ediyorlard. Bunun iin ellerine geen her frsat deerlendirip
Allah'n dinini insanlara retiyorlard. Dolaysyla sahabenin fkhndan pay almak isteyenler, btn imknlarn
seferber ederek Allah'n kitabndan tek bir ayeti de biliyorlarsa onu hemen insanlara retmelidirler.
Hz. Seleme Bin Hiam (r.anh)
Muhacir bir sahabedir. Raslllah (sav) ile birlikte slm inklab almalarna katlmtr. Mekke ufuklarn
aydnlatan hidyet nuru, kalb ve gnllere yansynca, slmiyetin ifa baheden berrak menbana her geen gn
birka kii daha yanayor, o b- hayata dalarak yudumluyor, ruhlarn paslandran cehalet ve zulm kirlerinden
kurtularak huzura kavuuyorlard.
nsanlk, o sralar o kadar zavalllam ve gln bir hle dmt ki, her trl aalklar iliyorlard. te
onlar, irkin, kfrn rktc penesinden alp, slmiyetin munis ve efkatli snesine, merhametli kucana
da'vet eden yce Rasl, insanln hakk kurtarcs olduunu ispat ediyordu.
slmiyet sayesinde insanlar arasnda o kadar kuvvetli, salam bir yaknlk ve kardelik kurulmutu ki, kfr
cephesinde kalanlarla, mn safnda bulunanlar arasnda daha nce mevcut olan kan ba akrabalk
mnsebetlerinden hibir eser kalmamt. Mrik baba, m'min olunu en byk dman biliyor, mnsz
karde, slmiyeti seen kardeini en azl hasm olarak gryordu.
Bu ibretli tablo Him'n be olu arasnda ok ak bir ekilde mahede ediliyordu. Seleme ile Haris
Peygamber efendimizin yannda yer alrken, ayn babadan gelen Eb Cehil, s ve Hlid nasbsiz gruhunun
elebasydlar.
Byk kardei Seleme'nin mn ettiini duyunca, Eb Cehil'in hsml hasmla evrilmi, kendi ailesinden bir
ferdin, Peygamber efendimizin safna gemesini hi hazmedememiti. Onu vazgeirmek iin her trl yola
bavurdu. Fakat btn abalar boa kt. mann ulvi hazzn tadan kimsenin, tekrar dnp kfrn zehirini
azna almas mmkn myd?
Hz. Seleme, zalim kardeinin hareketlerine daha fazla tahamml edemedi. Habeistan'a hicret etti. Bylece her
ne kadar yer ve yurtlarndan ayr dmler ise de can ve dinleri emniyette idi. Bu Mslmanlar hicret edefi
ay olmutu. Receb, aban ve Ramazan aylarn orada geirmilerdi. Kulaklarna yle bir haber geldi:
"Mekkeliler iman etti, Veld bin Mugre Mslman oldu.
Bunun zerine kendi aralarnda, "Bunlar Mslman olduktan sonra Mekke'de Mslman olmayacak kim kald?
Bize kendi kavim ve kabilemiz arasnda yaamak daha iyidir" diyerek bir ksm geri dnmeye karar verdi. Fakat
Mekke'ye yaklap da duyduklar haberin aslsz olduunu renince hayal krklna uradlar. Mekke'ye,
geliigzel girmek mmkn deildi. Mekke'ye girmek demek, mriklerin reva grecekleri eza ve cefalar
peinen kabul etmek demekti. Byle bir tehlikeyi savuturmak iin ekserisi Mekke'de bulunan akraba ve
yaknlarnn himayesine girmeyi dndler. Byle olunca bir eit mlteci gibi kabul edileceklerdi. Nitekim bir
ksm yle yapt.
Bazlar da himayeye girmediler ve Mekke'ye gizliden girerek uzun mddet geldiklerini sezdirmediler. Fakat
bunlarn bir ksm, bir sre gizlendilerse de mrikler tarafndan yakalandlar. te, Seleme bin Him, Veld bin
Veld, Him bin As, Abdullah bin Sheyl ve daha birka sahabe bu tutulup hapsedilen Mslmanlardand.
Uzun mddet en yaknlar tarafndan ikenceye tabi tutulan ve zulmn her trlsne mruz kalan Hz. Seleme,
Iya ve Him Medine'ye hicret emri knca bile esaret zincirinden kurtulamad. Hatt bu yzden Bedir, Uhud
ve Hendek savalarna da katlamad. z kardei Eb Cehil, Hz. Seleme bin Him' ikenceden ikenceye
sokuyordu. Yoruluncaya kadar dvyor, trl hakaretler ediyor, a susuz brakarak gnlerce ac ve zdrap iine
atyordu.
Btn bu zulmleri yapmasmdaki maksad, "Belki tahammlsz kalr da, dininden vazgeer" dncesinden
ortaya kyordu. Halbuki Hz. Seleme'de kinata meydan okuyacak kadar kuvvetli bir iman; bitip tkenmez bir
Raslllah sevgisi vard.
Uzun yllar mnnda en ufak bir tereddde kaplmadan, usanp bkmadan, sabr ve azim iinde, reva grlen
ikencelere aldrmad.
Bu iman fedailerinin ackl hlini bilen, onlarn ektii sknty kendi ruhunda da hisseden Resl-i Ekrem
efendimiz, bir ay mddetle her sabah namaznda u duay tekrar ederdi:
103[103]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty.

Allahm, Veld bin Veld'i kurtar! Allahm, Seleme bin Him' kurtar! Allahm, Iya bin Rebia'y kurtar!
Allahm, m'mmlerin zayf olanlarn kurtar!"
Mekke mriklerinin elinde bulunan bu sahabe birbirlerinin amca ocuklaryd. Mugre nn de dedesiydi.
Veld bin Veld, Mslman olup Mekke'ye gidince hapsedilmi, Iya bin Rebia hicret esnasnda Eb Cehil
tarafndan kandrlarak gtrlp ikenceye tbi tutulmutu. Bu sahb de bir aradayd. n birbirlerine
balamlard.
Hz. Veld bir frsatn bularak kap Medine'ye geldi. Peygamber efendimiz, Veld'e dier kardeleri Seleme ile
Iya'n durumunu sordu. Hz. Veld, onlarn ayaklarnn birbirine bal bulunduunu, iddetli azb ve ikence
iinde kvrandklarn haber verdi.
Peygamberimiz, bu madur Mslmanlar mriklerin ellerinden kurtarmak istiyordu. Bunun iin bir defasnda
sordu:
Bunlar kim kurtarp Medine'ye getirir? Hemen ayaa kalkan Hz. Veld dedi ki:
Onlar ben kurtarp size getiririm, y Raslallah!
Mekke'ye giden Hz. Veld gizlice ehre girdi. Mahpuslara yemek gtren bir kadndan Hz. Seleme ile Hz. Iya'n
bulunduklar yeri rendi. Geceleyin oraya varan Veld, balandklar ipi kesti, onlar devesine bindirerek
Mekke'den kard.
Mazlumlarn katklarn renen mrikler pelerine dtlerse de, onlar ele geiremediler. Hz. Veld
kurtard iki arkadayla birlikte
Medine'ye geldiinde yrmekten ayak parmaklar paralanm, kanlar kalmt. ki mmtaz sahabenin
kurtulduunu renen Peygamber. O zaman Raslllah'a u yet-i kerime indi:
"Onlar ki Allah ile beraber baka bir ilha ibadet etmezler, Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar ve
zina yapmazlar. Her kim de bunlar yaparsa kyamet gn ar cezaya arptrlr. 104[104]
bn Mes'ud kendi re'yi ile Kur'n' tefsir etme hususunda son derece ihtiyatla hareket ederdi. Kendisi bunu izah
ederek der ki: Mescitteydim. Orada Kur'n' kendi re'yiyle tefsir eden bir adam grdm ve hemen oradan
ayrldm. Bu adam:
"Gn ak bir duman ile gelecei gn bekle, o insanlar sarar, bu, ackl bir azaptr. 105[105] yetini tefsir
ederken, kyamet gnnde herkesin nefesini tkayacak ve onlar nezleye uratacak bir dumandan sz ediyordu.
Hlbuki bir insann bilmedii bir ey iin Allah bilir, demesi, onun ilmine dellet eder. Bu yet-i kerime ise
Kurey'in Raslllah'a kar son derece iddetli davrandklar zamanlarda inmiti.
bn Mes'ud, Kur'an- Kerim'i bizzat Raslllah'dan renenlerdendi. Onun iin kraatinde baka bir
mkemmellik vard. Raslllah onun kraatinden bahseder ve onu verdi. Bir gn Mescidte bn Mes'ud, gzel
sesle Nisa sresini okuyordu. Raslllah (sav) Hz. Ebu Bekir ve mer ile birlikte mescide gelmi ve onu zevkle
dinledikten sonra yle demilerdi:
"bn Mes'ud! Ne dilersen dile nail olursun!
Ebu Bekir'den sonra Hz. mer gelmi ve Raslllah'dan duyduklarn bn Mes'ud'a mjdelemek istemiti. bn
Mes'ud ona:
"Ebu Bekir seni geti" demiti. Hz. mer de:
"Allah Ebu Bekir'den raz olsun, onun daha nce sana geldiinden haberim yoktu" demiti. 106[106]
Gerekten bn Mes'ud'un kraati son derece gzeldi. Raslllah (sav), Kur'n' ona talim ettikten sonra, sesinden
dinlemek isterdi. bn Mes'ud, bir gn Raslllah'a:
"Biz Kur'an' sizden okuduk, sizden renmedik mi? demi, Raslllah da yle buyurmutu:
"Evet ama ben Kur'an' bakalarndan dinlemek isterim.
bn Mes'ud diyor ki: "Bir gn Raslllah'n huzurunda Nisa sresinden bir blm okuyordum.
"Her mmetten bir hid getirdiimiz, seni de onlarn zerine hid getirdiimiz vakit, bakalm onlarn hali nice
olacak? 107[107] ayeti kerimesine geldiim zaman, Raslllah'n gzleri yaarmt.
bn Mes'ud, Raslllah'a yaknl dolaysyla son derece geni bilgiye sahipti. "Onun, o devre ait bilmedii
yoktu" dersek mbala etmi olmayz. Bununla beraber o, asr- sadet'e ait rivayetlerde son derece ihtiyatl
davranrd. Amr b. Meymun yle der: "Abdullah ile tam bir yl kaldm. Bu mddet iinde onun 'Raslllah
buyurdu' dediini duymadm. ayet byle bir sze balarsa btn vcudu rperir ve alnndan terler
akard. 108[108]
Raslllah (sav) adna konumak kolay bir ey deildir. Kii heran mfteri durumuna debilir. Bu nedenle kii
Raslllah (sav) adna syledii eyin sahih olup olmadn kontrol etmelidir. Bu iman bir meseledir. Bilerek
kasden Allah Rasl adna sz uydurmak insan slm dininden karr.
bn Mes'ud'un talebelerine olan en byk nasihati ve vasiyeti; Raslllah'n hadislerini rivayet ederken son
derece dikkatli olmalaryd. O, talebelerine derdi ki: "Raslllah'dan bir sz naklettiniz mi, o szn nbvvet ve
104[104]

el-Furkan: 25/67.
ed-Duhan: 44/10.
bn Hanbel, Msned, 1, 454.
107[107]
en-Nis: 4/41.
108[108]
bn Sa'd, Tabakat, 111, 156.
105[105]
106[106]

rislet anna en lyk, mmetinin hidyetine en faydal ve takvaya en uygun olann gzetiniz. 109[109]
Raslllah (sav)'in her hadisi herkese sylenmez. Akli seviyesi kaldramayanlara hadis okuyup onlar hadislerle
babaa brakmak, onlarn fitneye dmesine sebeb olmaktr. Fitneye sebeb olmamak iin Raslllah (sav)'in
hadislerini insanlarn seviyesine indirmeden insanlarn seviyelerini ykseltmek suretiyle, onlar Raslllah
(sav)'in hadislerini anlayacak seviyeye getirmek gerekir. Abdullah b. Mes'ud (r.a.)'in talebelerine yapm olduu
tavsiyelerinden bunu anlyoruz.
bn Mes'ud'un, ok ihtiyatl davranmasna ve talebelerine de hadis rivayeti konusunda sk sk tembihlerde
bulunmasna ramen, ondan ok hadis rivayet edilmitir. stelik o, ok rivyetiyle tannan Muksirun
sahabelerden biridir. Buna ramen bn Mes'ud, mutlak hadis rivayet etmez, onun rivayetleri ounlukla
Raslllah'dan rendii farzlar aklayan ve dini emirlerin kolayca anlalmasna yardmc olan talimatlardr.
Sahih hadis kitaplar ve msnedlerde ondan rivayet edilen hadislerin toplam sekizyzkrksekizdir. Bunlarn
altm drdn Buhar ve Mslim mtereken rivayet ederler. Ayrca yirmibirini Buhr, otuzsekizini Mslim
nakletmitir. Bylece Buhr, bn Mes'ud'dan toplam seksen be, Mslim, toplam doksandokuz hadis rivayet
etmilerdir.
bn Mes'ud, fkh ilminin kurucularndan olan fakh sahbilerden biridir. O, zellikle Hanefi fkhnn temel
tadr. nce de belirttiimiz gibi, o, btn Kfe eyaletinin kadisyd. Onun iindir ki bn Mes!ud, halka, fkh
meselelerini ve itihadlarn retir, btn mracatiarm cevaplar ve problemlerini hallederdi. Irak ktasnn
btn iimleri, bn Mes'ud'u rehber tanrlard. nk fkhta en ok istifde ettikleri zat oydu. Hz. bn Mes'ud'un
balca talebelerinden olan Alkame b. Kays ile Esved b. Yezid, zellikle fkh ilmindeki derinlikleriyle hret
kazanmlard. Bunlardan sonra brahim en-Nah, Kfe fkhna genilik vermi ve Irak fakhi unvann almt.
brahim en-Nah'nin btn dayana bn Mes'ud'un itihadlaryd. bn Mes'ud'un bu ilim hazinesi, en-Nah'den,
Hammdb. Sleyman'a intikl etmi, ondanda mm- A'zam E bit Hanfe'ye gemiti. mm- A'zam bunlar
geniletmi, ilim ve itihadyla yaymt. Bylece slm leminin nemli bir blm, bunlarn ilminden
yararlanmtr
Abdullah bn Mes'ud, kyas ile muasrlarnn birok problemlerini zm, bu kaidenin yerlemesinde son
derece byk hizmetlerde bulunmu ve bylece usul-u fkh ilminin ortaya kmasna, istinbat melekesinin
kuvvetlenmesine byk katklarda bulunmutur. bn Mes'ud, bu suretle kyas'n en nemli esaslarn tesbit
etmitir. bn Mes'ud'un bu nemli fkh gr ve ithadlan Msrl lim Muhammed Ravvs Kal'aci tarafndan
"Mevs'atu Fkh Abdullah bn Mes'ud 110[110] adyla toplanm ve ilim hayatna kazandrlmtr.
Hz. bn Mes'ud'un muasrlar ondan birok meselelerde faydalanmlardr. mam Muhammed b. Hasan eeybn; "Ashb iinde fkh meselelerinde derinlik sahibi olanlar Hz. Ali, Ubey b. Ka'b, Ebu Musa el-E'ari,
Hz. mer, Zeyd b. Sabit ve Abdullah bn Mes'ud'tur" der. mam a'bi: "Hz. mer, Zeyd b. Sabit ve Abdullah
bn Mes'ud'un btn mmetin ufkunu aan fkh meseleleri zdklerini ifde eder. Zamannn btn limleri
Abdullah bn Mes'ud'u byk fakih bilirlerdi. Hz. mer onu grdke gler: "Bu, ilimle dolu bir zattr." derdi.
bn Abbas da, bn Mes'ud hakknda yle der: "Kur'n'n en byk tercmandr." bn Mes'ud'un ileri gelen
talebelerinden biri Alkame b. Kays idi. Alkame, dimann tazelii, malmatnn genilii ile sekindi. bn
Mes'ud, onun kendisinden daha ok malmatl olduunu sylerdi.
bn Mes'ud, Kfe'de btn talebelerine Kur'n' Kerim, hads ve fkh okuturdu. Dersine devam edenler byk
bir halka olutururlard. Ondan ders okuyanlar arasnda byk hret kazananlar da vard. Alkame, Meruk,
Esved, Abde, Kad reyh, Ebu Vil bunlar arasndadrlar. Her biri byk bir lim olan bu zatlar arasnda
zellikle Alkame, daima bn Mes'ud'u hatrlatan bir sima olmutu. bn Mes'ud yola kt zaman talebelerinin
ou onunla beraber hareket ederler ve ona yolda olurlard.
Bir gn Habbb b. Eret, bn Mes'ud'un son derece geni olan ders halkasna gelmi, oraya devam eden genlerin
okluundan memnun olmu ve bn Mes'ud'a en liyakatli talebesini sormutu. bn Mes'ud da Alkame'yi
gstermiti. Hz. Habbab, Alkame ile grm ve onun malmatnn geniliinden ok derin bir zevk duymutu.
bn Mes'ud'un talebeleri, kendisini derin bir itiyakla dinlerler ve derslerini ak ve evkle alrlard. Balca
talebelerinden olan akik der ki: "Mescitte bn Mes'ud'u bekler, onun derse kmas iin yolunu gzetlerdik. Bir
gn biz byle bekleirken Yezid b. Muaviye en-Nehai gelmi ve bize:
Dilerseniz evine gidip bakaym, evdeyse alp getirmeye alaym demi ve gitmiti. bn Mes'ud gelmi, bize:
Ben sizi bktrmamak iin gelmedim. Raslllah bize vaazlarn fasla ile verirdi. nk bkknla uramamz
istemezdi. demiti."
bn Mes'ud, snnet-i seniyye'ye uygun bir ahlk sahibiydi. O, ahlk ve yaay tarzn bizzat Raslllah'dan
renmiti. nk o, Raslllah'n en yakn dostlarmdand. Her zaman Raslllah'n yanna girer, hizmetlerini
grr, ayakkablarn evirir, nnde yrr, ykanaca zaman perde tutar nnde siper olurdu. Raslllah ona,
kaytsz artsz bir msaade vermiti. bn Mes'ud'a:
"Her zaman yanma girebilirsin, ancak benim mani olacam zamanlar hari" derdi. 111[111]
Bunun iindir ki onun, Raslllah' yegne uyulacak insan bilmesi, onun her haliyle hallenmesi kadar tabii bir
bn Hanbel, Msned, I, 385.
Abdullah bn Mes'ud'un Fkh Ansiklopedisi, Kahire 1984.
111[111]
bn Sa'd, Tabakat, 111, 153-154.
109[109]
110[110]

ey olamaz. bn Mes'ud, Kfe'den ayrld hlde n orada uzun zaman yaam; herkes onun ilim ve irfannn
yan sra takvasn, iffetini, gzel huyuluunu, kalbinin rikkatini ve vgye deer ahlkn anmaya devam
etmiti.
Sahabe, Allah iin sever, Allah iin buzeder, Allah iin ktlklerden nehyeder, Allah iin iyilik ilemeye
insanlar tevik eder, Allah iin isteyene verir ve Allah iin hareket edenin yannda yer alrd. Sahabe fkh, bir
manada hayat btnyle Allah iin klmaktr. Daha dorusu hayat Allah iin klmann bilgisidir. Sahabelerin
sevgileri, buzleri, infaklar, emretmeleri ve nehyetmeleri bizim iin birer rnektir.
Hz. Sevbn (r.anh)
Hz. Sevbn aslen Yemenliydi. Esr olarak satlyordu. Peygamberimiz esaret parasn vererek onu satn ald,
sonra da serbest brakarak hrriyetine kavuturdu. Fakat Hz. Sevbn, engin efkat deryas olan Resl-i Ekrem'e
bir anda snmt. Ondan ayrlmak istemedi. Bunu farkeden Peygamberimiz, kendisine u teklfte bulundu:
stersen ailenin yanna dn, onlarla yaa; istersen bizimle, Ehl-i beytimizin arasnda bulun.
Bu, Hz. Sevbn'in drt gzle bekledii bir teklifti. Hi dnmeden, Kinatn efendisiyle beraber kalmay kabul
etti.
Hz. Sevbn, bylece Peygamber efendimizin ve ailesinin hizmetinde bulunmak erefine erdi. Peygamberimizin
huss hizmetkrlk vazfesini de yrtt. Akll, dirayetli ve zeki bir insand. Peygamberimizin her emrine
koar, her iini grr ve en mkemmel ekilde istediklerini yerine getirirdi.
Bir gn Mslmanlar Reslullahn hizmetisi Sevbn'a bir hads-i erf nakletmesini rica ettiler: Hz. Sevbn
dedi ki: Resl-i ekrem efendimiz buyurdular ki:
"Bir Mslman Cenb- Hakka bir secde ederse, Cenb- Hak onun makamn bir derece ykseltir ve
gnahlarn affeder."
Eshb- Suffa'dan olan Hz. Sevbn, Resl-i Ekrem'den sonraki ilim, fazilet ve fetva sahibi kimseler arasnda
saylmaktadr. Geni bir ders halkas ve talebeleri vard. Hz. Sevbn, Resl-i Ekreme, hizmet ve tazimde yle
bir derecede idi ki, Mslmanlar bunu kelimelerle izah etmekte ciz kalrlard.
Resl-i Ekreme olan bu sevgi ve ballndan dolay defalarca zarar grm, hatt yaralanmt. Nitekim bir
gn, bir Yahd gelerek, Resl-i Ekreme,
"Esselm aleyke y Muhammedi" demiti. Orada bulunan Hz. Sevbn (r.a.),
"Niin, y Raslallah, demedi" diye Yahudiyle dvm ve yaralanmt. Hz. Sevbn (r.a.),
"Peygamberimizin ismini, yalnz bana sylemeyi gnh kabul ederim" derdi. Hz. Sevbn (r.a.), Peygamber
akn hayata dntrmenin pratik modelidir.
Hz. Sevbn, Peygamber efendimizin sz ve emirlerini btn gnlyle, pr dikkat dinler ve bunlara titizlikle
uyard. Bir defasnda Resl-i Ekrem Sevbn'a;
Kimseden bir ey isteme ve sul sorma! diye buyurmulardr.
Bundan sonra, Hz. Sevbn (r.a.), mrnn sonuna kadar kimseden bir ey istememi ve kimseden bir ey
sormamtr. Hatt son zamanlarnda, atna binmek veya atndan inmek hususunda kendisine yardm etmek
isterler, fakat o reddederdi.
Hz. Sevbn'in bildirdii bir hads-i erifte buyuruldu ki:
hls sahibi olanlara mjdeler olsun! Bunlar hidyet kandilleridir. Onlarn zerinden btn karanlk fitneler
kalkar."
Hz. Sevbn (r.a.) her ite mslmanlarn maslahatn getirdi. Hz. Sevbn (r.a.) buyururdu ki:
Bir Mslmana faydas dokunan veya bir Mslmann zararn kaldran yalan hari, her yalan gnhtr."
Hz. Sevbn (r.a.), Raslullah'tan ayr kalmaya hibir zaman dayanamayan bir Peygamber ayd. eitli
hizmetler dolaysyla bazan Raslullah'tan ayr kald olurdu. Bir gn perian bir halde Resl-i Ekrem'in
huzuruna geldi. Rengi umu, vcudu zayflam, simasnda hzn ve keder belirtileri noktalanmt. Onu bu
vaziyette gren Peygamberimiz, hlini sordu:
Neyin var, hasta msn, ey Sevbn? Hz. Sevbn derdini yle anlatt:
Ne hastalm, ne de arm var. Hibir eyim yoktur, y Raslallah! Biz huzuruna gelip gittike cemline
bakyor, yannda oturuyor, sohbetinde bulunuyoruz. Ancak sizi grmediim zamanlar muhabbetim artyor, sana
kavuuncaya kadar kederden bunalyorum. Sonra hireti hatrlyorum ve orada sizi grememekten korkuyorum.
nk siz Cennet'te dier Peygamberlerle beraber yksek makamlarda bulunacaksnz. Ben ise Cennet'e girsem
bile senin derecenden aa makamlarda bulunacamdan dolay, sizi orada grememekten endie ediyorum.
Bunun zerine Nisa sresinin 69-70. yet-i kermeleri nazil oldu, Bunlarda melen buyuruldu ki:
Allah Tel ve Peygamberlere itaat edenler, ite bunlar, Allah Tela'nn kendilerine ni'met verdii
Peygamberlerle, siddklarla, ehdlerle ve iyi kimselerle beraberdir. Bunlarsa ne gzel birer arkadatr!
te itaatkrlara yaplan bu ihsan Allah Tela'dandr. Her eyi bilici olarak Allah Tel kfidir."
Bu yetleri duyan Hz. Sevbn (r.a.) sevincinden uacak gibi oldu.
Hz. Sevbn, ok sadk, Peygamberimize candan bal, fazilet ynnden rnek bir Sahabe idi.
Hz. Sevbn (r.a.), Resl-i Ekrem (sav)'in her zaman yannda hazr bulunup, hizmet edenlerdendi. Bu bakmdan,

Peygamber efendimizden pek ok istifade etmi ve ilim bakmndan pek yksek bir dereceye kavumutur.
Nitekim 124 veya 127 hadis rivayet etmiti. ok hadis-i erif ezberleyip neredenler arama girmiti.
Hadisleri iyi ezberlerdi. Ezberledii hadisleri yaymay farz bilirdi. Halk, hadis ilmindeki derecesini
bildiklerinden, daima ondan hadis-i erif sorar renirlerdi. Bildirdii hadislerin bazlarnda buyuruldu ki:
"Bir zaman gelecek, mmetimden bir ksm mriklere katlacak. Onlar gibi putlara tapacak. Yalanclar kacak.
Kendilerini Peygamber sanacaklar. Hlbuki, ben Peygamberlerin sonuncusuyum. Benden sonra Peygamber
gelmeyecektir. mmetim arasnda, doru yolda olanlar, her zaman bulunacaktr. Onlara kar olanlar, Allahn
emri gelinceye kadar, onlara zarar veremeyecektir.
life memnun oldu, valilie heveslendi. Yanma ald otuz kiiyle birlikte yola kt. Yolda, sahabeden Abdullah
b. neys'in klcna el atarak onu ldrmek istedi. Abdullah, bunun ahde vefaszlk olduunu bildirdi.
kinci kez yine Abdullah'n klcna el att. Bu durum karsnda Yahudilerden yirmidokuz kii kltan geirildi.
Bir kii kap kurtuldu.
Hz. Peygamber'in (sav) Basra hkmdarna gnderdii elinin am valisi urahbil tarafndan ldrlmesi
olayyla ilgili olarak hicretin 8. ylnda bir ordu hazrland. Bu ordunun komutasyla ilgili olarak Hz. Peygamber
(sav) u aklamada bulundu:
"Cihada kacak u insanlara Zeyd b. Hrise'yi kumandan tayin ettim. Zeyd b. Harise ehid olursa, yerine Ca'fer
b. Ebi Talib gesin, Ca'fer b. Ebi Talib de ehid edilirse, yerine Abdullah b. Revha gesin. Abdullah b. Revha
ehid olursa, mslmanlar, aralarndan uygun birini seip, kendilerine kumandan yapsnlar." Mslmanlar bir
mddet ilerlediler. Dman ordusunun gc ve sayca ok oluu Mslmanlar endielendirdi. Zeyd b. Harise, ne
yapmak gerektii konusunda istiare yapt. Abdullah b. Revha, Rumlarla arpmaktan yana olduunu bildirdi.
Mslmanlar, Mte'de sava dzeni aldlar, arpmaya baladlar. Zeyd b, Harise, vcudu mzraklarla delik
deik oluncaya kadar savat. Ve ehid oldu. Sanca Ca'fer ald. O da savat, ehid oldu. Ca'fer'den boalan
sanca Abdullah b. Revha ald. Bir mzrak darbesiyle yaraland ve o da ehid oldu.
Mslmanlar, planl ve. programl insanlardr. Onlar ehadete giderken bile plan ve programdan vazgemezler.
nk mslmanlar, Allah'n hkmleriyle insanla nizam vermeye alanlardr.
Hz. ie'nin bildirdiine gre, Mte ehidleri bn Harise, Ca'fer ve bn Revha'nn ehdet haberi geldiinde
Raslllah (sav) Mescid' te oturmutu. Yznde hzn ve kederin izleri grlyordu. Bu srada Raslllah
(sav)e birisi geldi ve
"Ca'fer'in kadnlar alayorlar" dedi. Raslllah (sav) ondan kadnlar lk atmaktan alkoymasn syledi.
Adam gitti, ancak kadnlar ona itaat etmediler. Geriye gelip kadnlarn hl alatklarm Raslllah (sav)e
syledi. nc defa geliinde Raslllah (sav) yle buyurdu:
"Hadi git bu, kadnlarn azlarna, yzlerine toprak sa.
Hz. Abdullah b. Revha Mte'ye giderken evliydi, fakat ocuu olmamt. Abdullah, gl bir hatip ve byk
bir irdi. Peygamberimize iir yoluyla sataan kfirlere kar onu savunan iirler yazd. bn Revha, Ka'b b.
Malik ve Hassan b. Sabit mslmanlarm irleriydi. lk slm iirleri onlar yazd. Onlar hakknda uar
sresinde yle buyruur:
"irlere sapklar uyar. Onlarn her sahaya dalp ktklarn ve yapmadklar eyleri sylediklerini grmez
misin? Ancak iman edip salih ameller ileyenler Allah' ok zikredenler ve hakszla uratldktan sonra
haklarn alanlar byle deildir. O zlimler, yaknda nasl bir inklapla altst edileceklerini bileceklerdir. 112[112]
Allah' ok zikreden ite yukarda bahsedilen hicivci sahb'idir. Abdullah mriklerin kfrn yzlerine vuran
iirler sylerdi. Peygamberimiz onun iiriyle ilgili olarak
"Kurey mriklerine ok yadrmaktan daha etkilidir" buyurmutur.
Abdullah, Mte gazasna giderken alam, sebebi sorulduunda yle demiti:
"Benim dnyaya kar sevgim, sizlere kar ziyade arzum yoktur. Ancak ben Rasl-i Ekrem'den (sav) Meryem
sresi yetmibirinci
"inizden hi biriniz hari olmamak zere mutlaka hepiniz Cehennem'e varacaksnz" yetini iitmitim. Ayette
bahsolunan Cehennem'e uradmda halim nice olur? diye dndmden alyorum."
Uurlayanlardan bazlar onu teselli ederek,
"Cenab- Hak sizleri korusun, dman errini sizden uzaklatrarak sa salim dnmenizi nasib etsin" demiler,
bunun zerine Abdullah u iiri sylemitir:
Gnahkrm fakat ben Af isterim Rabbimden
Ya da kanm dkecek bir vuru isterim.
Kln ya da mzrakla deilip km cierim.
Ta ki beni gren samimice desin
u savaya Allah rahmet eylesin.
Yine Mte'de ordu komutasn eline alrken u iiri sylemitir:
"Nefsim bir isteksizlik var sende
Savaacaksn dilesen de dilemesen de
112[112]

uar: 26/224-227.

Hani oktandr yoktu sende lm korkusu

Ca'fer, ne gzel geliyor Cennet kokusu .
Hicret'in yedinci ylnda Hz. Peygamber Umre iin Mekke'ye girerken yannda Abdullah bn Revha da vard ve
u iiri sylemekteydi.
"ekilin kfirler nebinin yolundan bugn,
Vururuz yoksa boynunuzu inkr etmitiniz dn,
yle bir vuru ki ayrr gvdeden ba,
Hatrlatmaz insana ne dost ne arkada."
Bunun zerine Hz. mer (R.a.) ona:
"Ya Abdullah, Harem'de Allah'n Rasl'nn huzurunda m byle kardakileri atmaya tahrik eden iiri
sylyorsun?" demi, Raslllah da:
"Brak ya mer sylesin. Vallahi Abdullah'n szleri bu kfirlere ok yarasndan daha fazla tesir eder"
buyurmutur.
Raslllah, bn Revha iin "Kardeiniz phesiz btl sz sylemez" buyurmu, btl szler dndaki iirlerde
hikmet ve yarar vardr demitir. 113[113]
slm imannn snrn amayan iir, Allah yolunda kullanlmas gereken meru bir silahtr. slm dmanlarna
kar savarken salih amel kategorisne girecek olan iirlere ihtiya vardr.
Hz. Abdullah Bin Selam (R.Anh)
Abdullah bin Selm hazretleri, Ashb- kiramdan olup, Ensrn byklerindendir. Medine'deki Yahudi Beni
Kaynuka kabilesinden idi. Soyu Hz.Yusufa dayanyordu. Asl ismi Husayn idi. Mslman olunca Reslllah
efendimiz ona Abdullah ismini verdi.
man etmeden nce, Yahd limlerinden idi. Mslman olmas ok ibretlidir. Mslman oluunu kendisi yle
anlatr:
"Babam Yahudilerin ileri gelen limlerinden idi. Bana Tevrat' okutur, dindar yetimem iin elinden geleni
yapard. Bir gn hir zaman Peygamberinin almetlerini ve yapaca ileri anlatarak dedi ki:
Eer hir zaman Peygamberi, Hrn aleyhisselmn neslinden yani kendi kavmimizden gelirse inanrm, baka
kavimden gelirse inanmam! Sen de inanma!
Raslllah efendimiz Medine'ye hicret etmeden nce babam vefat etti. Raslllah efendimiz Medine'ye
hicretinden nce, Mekke'de Peygamberliini akladktan sonra, sfatlarna ve yapt ilere baktm, tpa tp
babamn anlattklarna uyuyordu. Fakat, kavmimizin ileri gelenleri, srf Arab kavminden geldi diye Raslllaha
kar kyorlard. Tevrat'ta bildirilen almetler gayet akt.
Bir gn Yahudilerin hurma bahelerine gittim. Kendi aralarnda,
"Arablarn adam geldi!" diye konuuyorlard. Bu sz duyunca beni bir titreme tuttu. Elimde olmadan
"Allah Ekber" diye bardm. Benim tekbr getirdiimi gren halam Halide binti Haris bana kzp dedi ki:
Allah seni umduuna kavuturmasn, elini boa karsn? Vallahi sen Ms bin mrn'n geleceini iitmi
olsaydn bundan fazla sevinmezdin. Ben de ona yle karlk verdim:
Ey hala! Vallahi O, Hz. Ms gibi Peygamberdir. Ms aleyhisselmn tevhd dnindendir. Buna niin kar
kyorsunuz?
Ey kardeimin olu! Yoksa o Kyamete yakn gnderilecei bize bildirilen Peygamber midir?
Evet.
yleyse sevinmekte haklsn.
Dayanamayp, Raslllah grmek iin bulunduu yere gittim. Daha ilk grdmde kendi kendime,
"Bu gzel yzn sahibi yalan syliyemez!" dedim. Raslllah insanlar arasna oturmu, onlara nasihat ediyordu.
lk iittiim hads-i erf uydu:
Selm aranzda yaynz, a kimseleri doyurunuz, sla-i rahim yapnz, yakn akrabalarnz ziyaret ediniz!
nsanlar uykuda iken namaz klnz! Bylece Cennete selmetle girersiniz." Sonra bana dnp sordu:
Sen Medine limi bni Selm deil misin?
Evet
Ey Abdulah, Allah iin syle! Tevrat'ta benim vasflarm okuyup renmedin mi?
Evet, rendim. Y Raslallah Cenb- Hakkn sfatlarn syler misin?
Raslllah efendimiz bana hls sresini okudu.
De ki: O Allah birdir. Hibir ey O'nun dengi deildir!" melindeki yet-i kermeyi iitince:
ehdet ederim ki, Allahtan baka ilh yoktur. Sen O'nun kulu ve reslsn, diyerek mn ettim. Abdullah bin
Selm Mslman olduktan sonrasn yle anlatyor:
"Mslman olduktan sonra Raslllaha dedim ki:
"Y Raslllah! Yahudiler kadar, yalanc, inat, zlim kimse yoktur. Hibir iftiradan ekinmezler. imdi benim
113[113]

El- sabe/bn-i Hacer; sd'l abe/bn-i Esir; El-stiab/bn-i Abdi Berr; Hilyert'l Evliya/sfehani; Hayat's Sahabe/Yusuf Kndehlevi.

Mslman olduumu renirlerse olmadk iftira ederler, bunu aklamadan nce onlara beni sorunuz!
Sonra ben bir perdenin arkasna saklandm. Raslllah bir grup Yahdyi ard. Onlara sordu:
Aranzdaki Husayn (Abdullah) bin Selm nasl bir kimsedir?
ok byk bir limimizdir. Onun gibi hayrl birisi az bulunur. O doru szldr.
Eer o Mslman olduysa siz ne dersiniz?
Allah onu byle bireyden korusun! Sonra saklandm yerden kp dedim ki:
Ey Yahudi topluluu, Allahtan korkunuz! Size geleni kabul ediniz! Allaha yemn ederim ki, siz Raslllah'n
hak Peygamber olduunu biliyorsunuz. nk almetleri Tevrat'ta ak olarak yazldr. Baka kavimden geldii
iin inadnzdan mn etmiyorsunuz. Ben ehdet ederim ki, Allahtan baka ilh yoktur. Ve yine ehdet ederim
ki, Muhammed aleyhisselm Allahn Rasldr. Bunun zerine Yahudiler:
Bizim en ktmz budur. Aramzda bundan daha kt biri yoktur, deyip olmadk iftiralar etmeye baladlar.
Peygamber efendimiz Yahudilere dnp buyurdu ki:
Birinci ehdetiniz bize kfidir, ikincisi ise lzumsuzdur.
Hz. Abdullah hemen evine dnd. Ailesini ve akrabalarn slmiyete da'vet etti. Halas da dhil hepsi Mslman
oldular.
O'nun iman etmesi Yahudileri ok kzdrd. Bunun iin kendisini sktrmaya baladlar. Hatt Yahudi
limlerinden bazlar:
Araplardan peygamber kmaz. Senin adamn hkmdardr, diyerek, Abdullah bin Selm' slmiyetten
vazgeirmeye kalktlarsa da muvaf
Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, onunla krk ukiyelik demem gereken miktar dedim." Artk
bylece Selman (R.a) hrriyetine kavumu oluyordu. 114[114]
Selman (R.a)'n katld ilk sava Hendek savadr. Mrikler, mttefiklerle birlikte oluturduklar on bin kiilik
bir orduyla birlikte Medine'ye doru harekete getikleri zaman, Raslllah (sav), ehir iinde kalarak bir
savunma sava vermeyi kararlatrmt. Ancak, Medine'nin evresinde dmann ehre giriini engelleyecek her
hangi bir sur yoktu. Bu durum ehrin savunulmasn olduka gletiriyordu. Yaplan istiareler esnasnda
Selman (R.a), Raslllah (sav)'e,
"Ey Allah'n Rasl! Biz randa muhasara edildiimiz zaman ehrin etrafnda bir hendek kazarak kendimizi
savunurduk" deyip hcuma ak blgede bir hendek kazlmas grn ileri srmt. 115 [115] Bu gr
Raslllah (sav) tarafndan uygun bulunmu ve derhal hendein kazlmas iin faaliyete geilmiti. Selman
(R.a), kuvvetli bir kimseydi ve kaz iinde olduka verimli almaktayd. Ensar grubu, Selman (R.a)'
sahiplenerek,
"Selman bizdendir" dediler. Bunun zerine muhacirler;
"Hayr Selman bizdendir" demeye baladlar. Bunu duyan Raslllah (sav);
"Selman bizdendir. O ehl-i beytimdendir" diyerek onu ehl-i beytine dahil etmitir. 116[116]
Selman (R.a), daha sonraki btn savalarda Raslllah (sav) ile birlikte bulunmutur. Mekkeli mrikler,
Medine nlerine geldikleri zaman ehirle aralarndaki hendei grdklerinde armlard. nk Araplar daha
nce byle bir savunma usulnden habersizdiler. Mrikler, bu hendei gemeyi denedilerse de baaramadlar.
Savan kazanlmasnda hendein rol o kadar byk olmutur ki, bundan dolay Hendek sava olarak
adlandrlmtr.
Selman (R.a), Raslllah (sav)'in yanndan vefat edinceye kadar ayrlmad. Hz. Ebu Bekir (R.a)'in Halifelii
zamannda da Medine'de bulunmutur.
mer (R.a) devrinde slm ordusu ran'n fethi iin harekete getii zaman Selman (R.a) da bu orduya katld.
Selman (R.a) ran asllyd. Bundan dolay dman ordusunun durumunu ok iyi biliyordu. Ayrca Farslarn
slm dinini kabul ederek dalaletten kurtulmalarn iddetle arzulamaktayd. ranllar, Kadisiye yenilgisinden
sonra Medain'de toplanmlard. Mslmanlar Dicle nehrinin kenarna geldikleri zaman, karya gemek iin hi
bir ey bulamadlar. Sa'd b. Eb Vakkas, kar sahile bir nc birlii gnderip gei gvenliini saladktan
sonra, btn orduya nehri geme emrini verdi. Ordu topluca, sular kabarm bir ekilde akan Dicle nehrine
dald. Sa'd (R.a)'n yannda Selman (R.a) bulunmaktayd. Sa'd (R.a), dua ediyor ve Allah Tel'nn dostlarna
yardm edeceim, dinini stn klacan ve Allah Tel'ya isyan eden bir topluluun iyilie (slm'a) galebe
alamayacan sylyordu. Nehrin ortasnda olduka heyecanl bir halde bulunan Sa'd (R.a)'a, Selman (R.a)
yle demekteydi:
slm yepyenidir. Allah, karalar nasl mslmanlarn emrine vermise, denizleri de onlarn emrine verecek
gtedir. Allah'a yemin ederim ki mslmanlar nehre nasl akn akn girmilerse nehirden ylece akn akn
kacaklardr.
Gerekten Selman (R.a)'n dedii olmu ve mslman ordusu hi kayp vermeden kar kyya gemiti 117[117]
114[114]
Ahmed b. Hanbel, V, 443-444; bn Sa'd, a.g.e., IV. 79-80; Diyarbekri, I, 468; bnl-Esr, sd'l-Gabe, II, 419; onun azad edilmesi
hakknda deiik rivayetler iin bk. Diyarbekr, a.g.e., I, 469.
115[115]
Taberi, Tarih, II, 566.
116[116]
Taberi, ayn yer; bn Sa'd, a.g.e., IV, 83.
117[117]
Taberi, Tarih, IV, 11-12; bn ul-Esr, el-Kmil fi't-Tarih, II, 511-512.

ranl askerler dehet ierisinde, onlarn nehri geileri ne bakyorlar ve kendi kendilerine;
"eytanlar geliyor. Vallahi bizim savatmz bu topluluk cinlerden bakalar deildir" demekteydiler. 118[118]
ranl askerler kaarak Kisra'nn sarayna snp direnmeye devam ettiler. Buraya gnderilen nc birliinin
komutan Selman (R.a)'d. O, surun nne geldii zaman, slmn emrettii ekilde onlar defa mslman
olmaya, kabul etmezlerse cizye demeye davet etti. Selman (R.a) onlara yle diyordu:
"Ben de aslen sizden biriyim. Size acyor ve yumuak davranyorum. Eer mslman olursanz bizim
kardelerimiz olarak ayn haklara sahip olursunuz. Bunu kabul etmez, dininiz de kalmak isterseniz, bize itaat
ederek cizye dersiniz. Bunu da kabul etmezseniz, dierleri gibi sizinle savarz. 119[119]
Selman (R.a), meselenin Araplarn Acemlere hkimiyeti meselesi olmadn onlara anlatabilmek iin,
"Sizden biri olduum halde Araplar bana itaat ediyor" diyerek 120[120] ikna etmeye alyordu. Selman (R.a) ilk
iki art kabul etmemeleri zerine onlara bunu anlamaktr. nk Peygamber efendimiz bir hads-i
eriflerinde, "Kalbinde hardal tanesi kadar kibir, byklenme bulunan kimse, Cennete girmiyecektir"
buyurmutur. Baka bir hads-i eriflerinde de,
"Meyve veya herhangi bir eyi kendi eliyle evine gtren, kibirden uzaklamtr" buyurmutur. te bunun iin
ykn kendim tayorum.
Abdullah bin Selm hazretleri, Hz. Osman'n ehdeti esnasnda yannda bulunuyordu. syanclara dedi ki:
Tarihte ldrlen her peygamber iin yetmi bin asker ldrlmtr. ldrlen her halfe iin de onbe bin kii
ldrlmtr. Gelin bu iten vazgein! Yoksa hirette bunun cezasn ok iddetli olarak ekeceksiniz!" Ayrca
Hz. Osman'n zerinizde ok hakk vardr. Fakat sler szn dinlemediler, ayrca kendisine hakaret ettiler.
Hz. Abdullah hakikaten, ahlk ve ilim ile kendini ssleyen Cennetlik insanlardan idi. Ashb- kiramdan Mu'z
bin Cebel, 639'da Suriye taraflarnda ortaya kan veba hastalna yakalanmt. Vefat edecei sralarda,
baucunda alayan talebesi Yezid bin mire'ye dedi ki:
Niin alyorsun?
Ben dnya iin alamyorum. lmi senden renmekteydim, bunu kaybedeceime zlyorum! Bunun zerine
Mu'z bin Cebel buyurdu ki:
lim benim vefatmla kaybolmaz. Benden sonra ilmi u drt kiiden ren: Abdullah bin Mes'ud'dan, Abdullah
bin Selm'dan, nk Raslllah onun hakknda,
"O, Cennetlik olan on kiinin onuncusudur" buyurdu. Hz. mer'den ve Selmn- Fris'den ren. Abdullah bin
mer (R.a.) yle anlatr: Medine'de bir takm Yahd topluluu Raslullah(sav)'e gelerek dediler ki:
Senin getirdiin dinde recm var mdr? Raslllah efendimiz de onlara sordu:
Recm cezas hakknda Tevratta ne yazyor?
Tevratta recm cezas yoktur. Abdullah bin Selm Yahudilere dedi ki:
Yalan sylyorsunuz! Tevratta recm yeti vardr.
Bunun zerine Tevrat getirip atlar. Yahudilerden birisi elini recm yetinin zerine koyarak bundan nceki ve
sonraki yetleri okumaya balad. Abdullah bin Selm ona:
Elini kaldr! dedi.
O da elini kaldrnca recm yeti grnd. O zaman Yahudiler dediler ki:
Ey Muhammed! Abdullah bin Selm doru syledi. Tevratta hakikaten recm yeti vardr.
Birgn Hz. Abdullah bin Selm, Ka'b-l Ahbr'a yle bir soru sordu:
limler ilmi renip zihinlerine yerletirdikten sonra, onu oradan skp atan nedir? Hz. Ka'b dedi ki:
Tama', hrs ve ihtiya peinden komaktr. Birisi de Fuday! bin lyd'a dedi ki:
Ka'b'n bu szn bana izah eder misin? Bunun zerine Fudayl yle cevap verdi:
Tamah, insann bir eyi aramas ve mukaddes deerlerini bu uurda feda etmesi demektir. Hrs ise nefsinin
hereyi istemesi, senin de onun istediklerini yerine getirmendir. Bunun iin de ona buna, kt insanlara vb.
ihtiyacn olur. htiyacn yerine getirenler de seni burnundan yakalam olurlar.
Yani seni emirleri altna alrlar, istedikleri yerlere srklerler, sen de onlara boyun eersin. Onlar hasta olduklar
zaman, dnya sevgisinden dolay onlarn ziyaretlerine gider, tesadf ettiin zaman kendilerine selm verirsin. Bu
verdiin selm, yaptn ziyareti Allah rzs iin yapmazsn. Eer bu kimselere ihtiya gstermezsen, senin iin
ok daha hayrl olurdu. Bu benim sana anlattm, yz hads-i erif rivayet etmekten senin iin daha
hayrldr. 121[121]
Sahabe, ilmi amel etmek iin reniyordu. Sahabeler, kendilerini Allah Tela'ya yaklatracak salih amellerin
peindeydiler. Sahabelerin gndeminde "Allah'n huzurunda ne yapsam da balansam?" suali vardr. Onlar
kendilerini Allah'n rzasna ulatracak salih ameli ilemenin sevdasndaydlar. Sahabeler, salih amellere
sevdalanm kimselerdi.
Sahbe-i Kiram, Hakk'n hatrn btn hatrlardan li tutan, stn klan bir nesildir. nsanlarn, ekbirlerin, zalim
ve zorbalarn hatr iin Hakk'n hatrn kranlar veya gerekleri smen alt edenler, sahabelerin izinde
118[118]

Taberi, II, 514.

Taberi, a.g.e., IV, 14
120[120]
bn Hanbel, v, 444
121[121]
El- sabe/bn-i Hacer; sd'l abe/bn-i Esir;El-stiab/bn-i Abdi ,Berr; Hilyert'l Evliya/sfehani; Hayat's Sahabe/Yusuf Kndehlevi.
119[119]

yrmeyenlerdir. Sahabe, Hakk'a ve hakikate sadakatin abidesidir. Kzibleri/yalanclar tarih sahnesinden

silenler, sadk olanlardr. Sahabe yolu, sadklarn yoludur. Dolaysyla sahabe fkh, bir sadakat fkhdr.
Hz. Abdullah Bin mm-i Mektm (R.Anh)
Abdullah bin mm-i Mektm, Peygamberimizin slmiyeti anlatmaya balad ilk zamanlarda man ile
ereflenerek Mslman oldu. Mekke'de kfirlerin zulm ve eziyetlerinin dayanlmaz hle gelmesi zerine ve
Medneli Mslmanlara din esaslarn retmek iin, Medne-i Mnevvereye hicret etti.
m olup, sesi ok grd. Sabah namaznda, nce Hz. Bill, sonra bni mm-i Mektm ezan okurdu. Kfirlerle
silahl mcdele balaynca, harplere katlp, gr sesiyle dmann moralini bozard.
Baz savalarda Peygamber efendimiz, onu Medne-i Mnevverede vali olarak brakrd. Peygamberimizin
zamannda, on defa Medne'de kalp, valilik ve imamlk yapt. Raslllah efendimiz kendisine ok iltifat edip,
dima gnln alrd.
Medine'de valilik ve imametle vazifelendirilmesi, m haliyle sefer ve muharebelere katlmasnn g
olmasndandr.
Bir defasnda Raslllah efendimiz, insanlara dnimizin esaslarn anlatrken, bni mm-i Mektm yanna geldi.
Peygamberimiz, meguliyetlerinden dolay, alkalanmakta ge kaldlar. Daha cevap veremeden Kur'an- Kerimin
sekseninci sresi olan Abese sresinin ilk on yet-i kerimesi indi.
lhi emir zerine, Peygamberimiz, daha fazla alkalanp, iltifatn artrd. Hatta ona,
"Merhaba! Ey Rabbimin bana hitb ve ikznda bulunmasna sebep olan kii!" diye iltifat edip, yanna oturttu,
hlini, hatrn sordu.
Hne-i saadetine alp, onunla sohbet ederdi. Bir defasnda, yine Peygamber kabul ederler. Nusayriliin teslis
akidesini ifade eden ayn, mim ve sin harflerinden ayn Ali'yi, mim Muhammed (sav)'i, sin ise Selman' ifade eder.
Mana (Ali), ism (Muhammed) bab ise Selman'dr. Buna gre o Nusayri teslis akidesinin kaps (bab) olup,
nc had'dir. Drziler ise, Kur'an'n Selman'a vahyolunduuna, Peygamberin Kur'an' ondan aldna
inanmaktadrlar. Bu ekoller, oluturduklar inan sistemlerinde dier bir ka sahabe ile birlikte Selman (R.a)'
temel unsur olarak kullanmlar ve ona eitli fonksiyonlar yklemilerdir. Bu mezheplerin gerekte mutedil ia
ile alakalar yoktur. Zira muhtevalarmdaki inan prensipleri gznne alnd zaman slm ahsiyetlerin
isimlerini kullanarak putperest bir inan sistemi meydana getirdikleri grlecektir. Oysa ki, Selman-i Farisi
(R.a.)'in mr putperstlere kar savamakla gemitir.
Selman, slm'a mensubiyetin beraberinde getirdii erefin semboldr. slm teslim olup mslmanlara mensub
olmak, bal bana bir ereftir. Sahabe fkhnda kavim ve kabile deil, slm nplandadr. Mslmana eref
kazandran kavmi veya kabilesi deil, dinidir.
Hz. Sheyb-i Rumi (R.Anh)
Kbe-i muazzamann gneyinde, ykseke bir yerde, Hz. Erkam'n evi bulunuyordu. Kabe'ye gney tarafndan
gelmek isteyen bu evin nnden gemek durumunda idi. Ev yksekte olduundan Kabe rahat olarak grnrd.
Ayrca Hz. Erkam, Mekke'nin ileri gelenlerinden, itibar ok olan bir zt idi ki, herkes kendisine hrmet ve ikram
ederdi.
Bu gibi sebeplerden dolay, Peygamber efendimiz ve dier Mslmanlar burada toplanrlar, emniyetli bir yer
olduu iin ibdetlerini rahat yaparlard. Yeni Mslman olmak isteyenler de bu eve gelir, Mslman olmakla
ereflenirdi. Bunun iin, bu eve Daru'l-slm ve Dru'l-Erkam gibi isimler verilmiti. Daru'l Erkam, slam
cemaatnn tekilatlanma merkezdir. Daru'l slam ise, slam devletinin tekilatlanma merkezdir. slam devlet,
slam cemaatnn son aamasdr.
Bir gn Hz. Ammr bin Ysir, Hz. Erkam'n evinin nnde Hz. Sheyb bin Sinan'a rastlad. O'na sordu:
Burada ne yapyorsun?
Sen ne yapyorsun?
Ben ieri gireceim ve Hz. Muhammed'in szlerini dinleyip bildirdii dine gireceim. Mslman olacam.
Ben de ayn maksatla buraya geldim.
kisi de ayn maksatla geldiklerini syleyince, beraber ieri girdiler. O srada Peygamber efendimiz de orada
bulunuyordu. Mslman oldular, akama kadar orada kaldlar. Akamdan sonra evlerine gittiler.
Mekk toplumlarda tekilat gizli, tebli aktr. Mekkeli mrikler, mslmanlarn kendilerini neye davet
ettiklerini ok iyi biliyorlard. Ama mslmanlarm nerede ve ne ekilde tekilatlandklarn bilmiyorlard.
Raslllah (sav)'in gnnde Daru'l Erkam'daki mslmanlar tekilat yaplarn bir sr olarak saklyorlard.
Peygamber efendimiz, slmiyeti tebliden nce de Hz. Sheyb bin Sinan ile konuurlar ve birbirlerini
severlerdi. Sheyb bin Sinan, Abdullah bin Ced'an'n azadl klesi idi. Mslman olduunu aklamaktan
ekinmeyen yedi mcahid Sahabeden biri idi.
Hz. Sheyb, Mslman olduunu akladktan sonra Mekke'li mriklerin, iddetli hcum ve ikencelerine
mruz kald. Mrikler daha ok, kimsesi olmayan zavalllara ikence ederlerdi. Hz. Sheyb, Mekke'de akrabas,

dayana olmayan bir zt olduu iin, mrikler kendisine ok zulmederler, konuamyacak hle getirinceye
kadar dverlerdi. Demir gmlek giydirirler, en scak gnde, gne altnda tutulur, stne de yk bindirirlerdi.
Bir gn, Hz. Habbb ve Hz. Ammr'la birlikte giderlerken, Kurey mriklerinden bazlar ile karlatlar.
Mrikler bunlar grnce:
te Muhammed'e tbi olan kimseler, diye alay ettiler ve baz uygunsuz szler sylediler.
Hz. Sheyb onlara cevaben buyurdu ki:
Evet! Allah Tel'nn Peygamberine tbi olan, Onunla beraber bulunmaktan zevk alan kimseler biziz. Hz.
Muhammed'e biz inandk, siz inanmadnz. Biz O'nun sylediklerinin, bildirdiklerinin hepsinin doru olduunu
kabul ettik. Siz yalanladnz. Btn stnlk ve faziletler slmiyette, btn zillet ve felketler de mrikliktedir.
Mslmanlkta aalk, mriklikte stnlk yoktur.
Hz. Sheb (R.a.) byle syleyince inanmyanlar zerine saldrdlar. Hz. Sheyb bin Sinan' dvdler. yle ki,
konuamayacak hatta ne sylediini bilemiyecek hale geldi.
Hz. Sheyb (R.a.) btn bu ikencelere tahamml ediyordu. Yaplan eziyetler onun iin, hak yolda sabr ve sebat
iin bir tevik oluyordu, imn kat kat artyor, mriklerin onu hak yoldan dndrme gayretleri boa gidiyordu.
Hz. Sheyb (R.a.), Mekke'de kendi gayretleriyle byk bir servet elde edip hayli zengin oldu. Medine-i
Mnevvereye hicret edecei mrikler tarafndan haber alnnca yolu kesildi. Dediler ki:
Sen Mekke 'ye fakir olarak geldin. ok mal ve servete kavutun. imdi hem kendin gideceksin, hem bunca mal
gtreceksin buna izin vermeyiz. Hz. Sheyb, onlara buyurdu ki:
Ey mrikler. Beni iyi tanrsnz ki, ok iyi ok atarm. Eer zerime gelirseniz, ok antamdaki oklarn hepsini
size atarm ve sonra klcm ekerim. Bunlardan biri elimde bulunduka bana birey yapamazsnz, kendiniz
bilirsiniz.
Fakat Hz. Sheyb'in, Peygamber efendimize olan muhabbeti, ball ve O'na kavumak arzusu ve Medine-i
Mnevvereye gidip ibadetlerini rahata eda edebilmek istei o kadar oktu ki, yannda bulunan btn mallarnn
ve alacaklarnn, Peygamber efendimizin sevgisi yannda hi kymeti yoktu. Bu sebeple hi vakit kaybetmemek,
bunlarla oyalanmamak iin onlara dedi ki:
Yanmdaki ve Mekke'de bulunan mallarm size verirsem nmden ekilir misiniz, yolumu aar msnz?
Hak ve hakikatlerden nasibi olmayan mriklerin de arzusu buydu. Hemen kabul ettiler. Hz. Sheyb (R.a.),
yannda bulunan btn mallarn verdi, Mekke'deki mallarnn da yerini tarif edip mriklerin elinden kurtuldu
ve hi parasz olarak yoluna devam etti. Hatta baka bir rivayette zerindeki elbiseleri de i elbiseleri hari
aldlar. Buna ramen o yoluna devam etti.
Mekke ile Medine arasndaki yolda binbir zahmet, tahamml mmkn olmayan glklerle karlat. Fakat
sevgili Peygamberimize kavumann heyecan ile btn skntlardan zevk alarak yoluna devam etti. Peygamber
efendimiz, beraberlerinde Hz. Eb Bekir ve Hz. mer olduu hlde Hz. Klsm bin Hedm'in hanesine misafir
idiler. nlerinde de ev sahibinin getirdii ya hurmalar vard. Hz. Sheyb Peygamber efendimizin huzuruna
geldiinde gz aryordu. Yolda ok ackm ve Abdullah b. Zbeyr (R.a.), insanlar Allah'n hkmleriyle
idare etmeye zen gsteriyordu. O, slm mmetinin kyametini Allah'n indirdii hkmlerin dndaki
hkmlerle idare edilmekte gryordu. Abdullah b. Zbeyr (R.a.)'n fkhndan bize kalan miras,
"Allah'n indirdii hkmlerle idare olunmayan bir mmetin kyameti kopmutur," hakikatidir. Kyameti kopmu
olan bir mmetin yeniden dirilmesi ve ayaa kalkmas, Allah'n indirdii hkmlerle idare olunmasna baldr.
Mslman olarak bizim idarecilerimiz, bizden olup bizi Rabbimizin eriatiyle idare edenlerdir. Bunlarn
dndaki idareciler, bize ve btn insanla ktlk edenlerdir!
Mslmanlar kendilerini sadece Allah'n indirdii hkmlerle idare edecek ve kendilerinden olan idarecilerini
ortaya karmadklar, iktidar yapp muktedir de klmadklar mddete, kfrn esirleri olarak hayatlarna devam
etmeye mecbur ve mahkmdurlar.
Mslman! Seni cemaat ve devlet seviyesinde Allah'n indirdii hkmlerle idare eden m'min idarecilerin
yoksa, sakn kendini hr sanma bu durumda sen kfrn esirisin!

Hz. Abdullah bn-i mer (R.Anh) ................................................................................................................. 2

Hz. Abdullah Bin Sheyl (R.Anh) ................................................................................................................. 5
Hz. Abdullah bn-i Abbs (R.Anh)................................................................................................................ 6
Hz. Abdullah Bin Amr Bin El-As (R.Anh) ..................................................................................................11
Hz. Abdullah Bin Zeyd (R.Anh)...................................................................................................................13
Hz. Abdurrahman Bin Avf (R.Anh) .............................................................................................................15
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................16
NTE V................................................................................................................................................................17
Hz. mir Bin Fheyre (R.Anh) ....................................................................................................................19
Hz. Amr bn-i As (R.Anh) ............................................................................................................................20
Hz. Amr bn-i Cemuh (R.Anh) .....................................................................................................................22
Hz. Asm Bin Sabit (R.Anh) .........................................................................................................................24
Hz. Bera' Bin Azb (R.Anh)..........................................................................................................................26
Hz. Bilal-i Habei (R.Anh) ...........................................................................................................................27
Hz. Breyde bn-i Husayb (R.Anh) ..............................................................................................................29
Hz. Cbir Bin Abdullah (R.Anh) ..................................................................................................................31
Hz. Ca'fer Bin Ebi Talb (R.Anh) .................................................................................................................32
Hz. Cerir Bin Abdullah (R.Anh)...................................................................................................................34
Hz. Dhye-i Kelbi (R.Anh) ...........................................................................................................................35

Hz. Abdullah bn-i mer (r.anh)

Raslllah (sav)'in snnetine harfyyen riayet etmeye alan hassas bir ahsiyettir. kinci halife Hz. mer
(r.a.)'in olu ve m'minlerin annesi Hz. Hafsa'mn ana-baba bir kardei, fkih ve muhaddis sahabedir. Eb
Abdurrahman knyesi ile tannan Abdullah'n annesi Zeynep bnt. Maz'un el-Cmeyh'dir.
Abdullah b. mer'in, peygamberliin nc ylnda doduu kaydedildii gibi onun nbvvetten bir yl nce
dnyaya geldii de sylenmektedir. 1[1]
Babasyla birlikte, kk yata slm'a girdi ve yine babas ile birlikte Medine'ye hicret etti. Tamamyla slm
toplumunda ve slm terbiyesiyle yetiti. Ya kk olduu iin Bedir ve Uhud gazalarna Hz. Peygamber (sav)
tarafndan katlmasna msde verilmedi. 2[2] Ancak onsekiz yalarnda iken Hendek gazvesine ve daha sonra
Hz. Peygamber (sav) zamannda meydana gelen btn savalara katld. Mekke fethinde, Mte savanda, Tebk
seferinde ve Veda Hacc'nda bulundu.
Abdullah b. mer (r.a.), slm devleti bnyesinde meydana gelen anlamazlklarla ortaya kan ve birbirleriyle
mcadele eden gruplara karmad, tarafsz kald ve devlet kadrolarnda vazife almad. Zira olunu hilfete aday
gstermesini tavsiye eden sahabelere Hz. mer: "Bir evden bir kurban yeter" demiti. Babasndan sonra baa
geecek halifeyi semeye grevli olan r'ya sadece mavir olarak katld. Hz. mer oluna r'ya
katlmasn ancak aday olmamasn tavsiye etmiti. 3[3]
Hz. Osman (r.a.) zamannda, bn mer, devlet ilerine mdahalede bulunmuyordu. Bir gn Hz. Osman, bn
mer'e kadlk yapmasn, mslmanlar arasndaki hukuk anlamazlklar hlletmesini teklif edince zr
dileyerek, kadlk vazifesini kabul etmemi, Rasl-i Ekrem (sav)'in bir szn hatrlatmt;
Hz. Peygamber (sav) buyurmulardr ki;
"Kadlar eittir. Birincisi chillerdir. Bunlarn yeri Cehennemdir. kinci zmre limleridir, fakat dnyaya
meyilleri vardr, ilimleri ile amelleri bir deildir, bunlarda Cehennemliktir. nc zmre ise hem lim, hem de
dnyaya meyli olmayanlardr. 4[4] Hz. Osman, Hz. bn mer'e dedi ki:
Ama, senin baban Hz. Peygamber (sav) zamannda kaza ileri ile urat ve kadlk yapt."
Evet, dorudur, fakat babam bir mesele ile karlanca Rasi-i Ekrem'e mracat eder, mkllerini halletmede
zorluk ekmezdi. nk Rasl-i Ekrem mkil bir mesele ile karlanca onun da mkini vahiy hallederdi.
imdi Rasl-i Ekrem aramzda yok ki problemlerimizi ona gtrelim. AHah imdi bizim yardmcmz olsun."
Hz. Osman da bu hususta Hz. bn mer'e fazla srarda bulunmad. Hz. bn mer (r.a.), hkmet ve devlet
ilerinden uzak kalmasna ramen hak yolunda cihd edip slm fetihlerine katld. Nitekim Hicret'in
yirmiyedinci ylnda Afrika'da Tunus, Cezayir, Merakes seferine katlmt.
bn mer Hicret'in otuzuncu senesinde Horasan ve Taberistan fetihlerinde bulundu ve onun Taberistan fethinde
bir Dihkan' ldrd bilinmektedir. Ancak hkmet ve devlet ilerine mdahale hususunda ok ihtiyatl
davranp, daima uzak kalmay tercih etti.
Hz. Osman'n ehdetinden sonra ilm ycelii, kahramanl ve mcahidlii Hz. mer'in olu olmas sebebiyle
halfe olmas ilendiyse de kabul etmedi. Hz. Ali (r.a.) tarafnda yer ald. Dahil olaylara karmad. Siffn
olayndan sonra da halifelik tekliflerini reddetti. Muviye (r.a.) zamannda 569 ylnda Hz. Peygamber'in
gvenini kazanm ve bayraktarln yapm olan Halid b. Zeyd Ebu Eyyub el-Ensri ile stanbul surlar
nlerine kadar gelip, stanbul'un ilk muhasarasna katld. Onun devlet br /esinde ve slm toplumunda meydana
gelen i karklklar srasnda temkinli davrandn grmekteyiz. Fakat Sffn'de Hz. Ali'ye muhalefet edenlere
ve Abdullah b. Zbeyr'i Kabe'de muhasara edip ehid edenlere kar savamadna piman olduunu bizzat
kendisi ifade etmitir. 5[5] Haccac'a kar savamadysa bile onun zulmnden asla ekinmeden islm ahkm
inemesine kar susmayp onu gerektiinde sert bir ekilde uyarmt. Hatt onun bu gibi uyarlarna kzan
Haccac b. Yusuf, Abdullah' ldrtme yollarn aramt.
Nihayet hicretin yetmidrdnc ylnda Abdullah b. mer seksendrt veyahut seksen be yanda iken vefat
etti. 6[6]Baka rivayetlerde de onun seksenalt yanda vefat ettii kaydedilir. 7[7]
Hac mevsiminde adamn biri ucu zehirli bir mzrak ile Abdullah b. mer'i ayandan yaralad. Vcdu
zehirlendi. Bu zehirlenme vefatna sebep oldu. Bir rivayete gre yukarda sylediimiz gibi bu yaralama Haccac
b. Yusuf un tertibi idi. bn'l-Esir'in kaydna gre, Haccac b. Yusuf minberde hutbe okuyordu. Hutbe'de
Abdullah bn Zbeyr'e ar szler sylemi ve baz ithamlarda bulunmu, onun Kur'n- Kerim'i tahrif ettii
iddiasn ortaya atmt. bn mer (r.a.) dnmeden ve ekinmeden Haccac'a barp: "Yalan sylyorsun, bunu
ne bn Zbeyr yapard, ne de senin bu ie gcn yeter!..." demiti.
bn mer'in halkn toplu bulunduu br yerde byle sert konumasndan Haccac fena halde bozulmu, ona kin
besleyip ok kzmt. Aktan aa ona bir ey yapamayacandan gizlice ve hainlikle intikam almay
bn'l-Esr, sd'l-Gbe, Kahire 1286, 111, 230.
Buhr, Megzi, 6.
3[3]
bn'l- Esr, ef-Kmil fi't Tarih, 111, 65 vd.
4[4]
Eb Dvud, Akdiye, 2.
5[5]
bn Abdl Berr, el-istib, II, 345.
6[6]
bn Sa'd, Tabakat, IV, 187.
7[7]
bn'i-Esir, sd'l-Gbe, I V, 230-231.
1[1]
2[2]

dnmt. 8[8] Ancak bn'l-Esir Haccac'n hutbe meselesini baka trl anlatmaktadr. Ona gre, Haccac
hutbeyi ok uzatm, o kadar uzatmt ki, ikindi namazna vakit daralmt. Bu ara bn mer (r.a.), "Gne seni
beklemiyor" diye ihtarda bulunmutu. kinci bir rivayete gre, bn mer'in onu beklemeyip kymet vermemesine
Haccac'n can sklm, firavunluu tutmutu. Fakat Emevi hkmdar Abdlmelik b. Mervan'm korkusundan
bn mer'e kar gelemiyordu. Bu meselenin i yznn bu ekilde olduu anlalmaktadr.
Peygamber efendimiz mescide ktklarnda buyurdu:
Y Smme, yannda ne var, gnlnden ne geiriyorsun, benden ne bekliyorsun? Smme cevap verdi:
imde hayr midi var. nk sen affedicisin. Eer beni ldrecek olursan, bir caniyi ldrm olursun.
ldrmez de affedip, beni balarsan, iyilik bilen, ni'mete kreden birisine ihsan etmi olursun. Eer benden
kurtulu fidyesi olarak mal istiyorsan, ite malm. stediin kadar al.
Reslllah efendimiz, gn st ste gelerek ayn soruyu sordu ve ayn cevab ald. Bunun zerine lemlerin
efendisi olan Peygamber efendimiz yine yksek merhametini gsterdi ve Smme'nin hayl bile edemiyecei bir
ekilde buyurdu ki:
Artk Smme'yi salveriniz!
Bu emir zerine Ashb- Kirm onu serbest brakt. Smme braklp, serbest kalnca, gnlne slmiyetin
sevgisi dt. Hemen Kelime-i ehdet getirdi. Raslullah efendimize bey'at etti.
Raslullah efendimiz ona, hemen gidip gusletmesini emretti. Smme hemen gidip gusledip, sonra mescide
girdi. Reslllahn huzurunda unlar syledi:
Vallahi, akamleyin, yanma geldiim zaman, bana senin yznden daha ok kzdm bir yz yoktu. Fakat
sabah olunca, senin ehrin bana, en sevimli ehir oldu. Vallahi akamleyin, senin dnin, bana en sevimsiz din idi.
Sabahleyin en sevimli bir din olmutur.
Bylece dnn azl bir mriki Peygamberimizin engin merhameti sayesinde Mslman olmu hidyete
kavumutu. slm harp hukuku insandir. slm'in harp hukukunun amac; insanlar ifsad etmek deil, slah
etmektir.
Hz. Smme hicretin altnc ylnda Raslllahn huzurunda Mslman olduktan sonra Peygamber efendimize:
Y Raslallah! Ben umre yapmak iin giderken svarilerin beni yakalamt. imdi ne buyuruyorsunuz? diye
arzetti.
Raslullah onu dnya ve hiret sadetiyle mjdeleyip, umresini yapmasn emretti.
Hz. Smme, Mekke'ye, telbiye ederek girmiti. Bunun zerine mrikler onu yakaladlar, neredeyse boynunu
vuracaklard. Fakat o srada birisi:
Braknz onu! Siz yiyecekleriniz hususunda Yemme halkna muhtasnz. Ona bir ey olursa hepimiz a
kalrz, dedi. Bunun zerine mrikler Smme'yi serbest brakt. Sonra mriklerden birisi ona dedi ki:
Demek, dinden ktn ha! Hz. Smme yle karlk verdi:
Hayr, ben dinden kmadm. Bilkis ben hak din olan slmiyeti kabul ettim. Muhammed aleyhisselm ve
Onun getirdiklerini tasdik ettim. Vallahi Allahn Raslnden izinsiz buday alamyacaksnz. Siz Ona tbi
olmadka, Yemme'den faydalanamyacaksnz!
Smme umresini yaptktan sonra Yemme'ye gitti. Yemme halknn, Mekke'ye erzak gndermelerine mni
oldu. Bu yzden mrikler ok skntya dtler. Mrikler bu sebeple Raslullaha mektup yazp, ektikleri
skntlar ve erzak gnderilmesine msade edilmesini istediler. Hatt, Eb Sfyn Medine'ye kadar gelerek,
Peygamber efendimize:
Alemlere rahmet olarak gnderildiini sylyorsun, diyerek bu hususta mracaatta bulunup, hallerini uzun
uzun anlatt.
Raslullah, mriklerin bu talepleri zerine Yemme halknn, Mekkelilere, yiyecek gndermelerine mni
olmamas iin Smme'ye mektup gnderdi. Hz. Smme bu emre uyarak, engel olmaktan vazgeti.
Reslllah efendimizin vefatndan sonra, Smme bin sl ve onunla beraber olanlarn dnda btn Yemme
halk slmdan kp, mrted olmulard. O srada Smme bin sl Yemme'de bulunuyordu.
Halk, Peygamberlik dvasna kalkan Mseyleme'ye tabi olmaktan, onu desteklemekten alkoymaya alt.
Onlara dedi ki:
Ey Hanfeoullar! slmdan dn, nursuz, ok karanlk bir itir. Evrensel hadis muallimlerindendir.
ok hads bilmesine ramen byk titizliinden ok az rivayette bulunurdu. Abdullah b. mer'den Nf ve
mam Mlik b. Enes'in rivyetleriyle gelen hadisler en salam rivayetler olarak deerlendirilmekte ve bu rivayet
zincirine "Altn Zincir" ad verilmektedir. Abdullah b. mer'den hadis renimi grenler arasnda bata
Abdullah b. Abbs olmak zere Cbir b. Abdullah, Sad b. el-Mseyyeb, Said b. Cbeyr, Abdullah b. Keysn,
Hasan- Basr, Nfi, Mchid, Tvs, Enes b. Srin gibi mehur muhaddisler ve oullarndan Hamza, Bill,
Abdullah ve Ubeydulah vardr. bn mer bu hadis ilminden dolay ok hadis rivayet eden Muksirn sahabeler
arasnda yer almaktadr.
Abdullah bn-i mer (r.a.), Raslllah (sav)'den birey iittii zaman ne eksik ve ne de fazla, lafzlar tam olarak
muhafaza ederdi. Abdullah bn-i mer (r.a.), Raslllah (sav)'in her hareketini, takip edilmesi gereken bir snnet
8[8]

bn Hallikn, Vefayat'l Ayan, II, 242.

olarak deerlendiriyordu. 9[9]

Abdullah b. mer (r.a.)'n, muhaddisliinin yan sra fakh bir sahabe olduu da bilinen bir husustur. bn mer
mrn Medine'de geirmi ve fkh zerinde almtr, Medine'nin fkh limlerinin birou fetvalarnda bn
mer'in bilgisinden faydalanmlardr. Ehl-i Snnet'in drt imamndan biri olan mam Mlik'in fkh, Abdullah
bn mer'in fetvalar ile doludur. mam Mlik'in dedii gibi, Abdullah b. mer fkh limlerinin banda
gelenlerdendi. Eer bn mer'in fkhtaki fetvalar toplansa byk bir eser meydana gelir. Nitekim, Msr'h lim
M. Revvs Kalrac "Mevs'atu Fkh Abdullah b. mer 10[10] adyla bir eser vcda getirmitir. slm fkh
ulemsnn en ileri gelenlerinin bildirdiklerine gre, islm meselelerde bn mer (r.a.)'in szleri ile amel etmek
yeterlidir.
Abdullah b. mer (r.a.) uzun bir mr srdnden peygamberimizden sonra altm yl mddetle fetva
vermitir. Ancak fetva verme konusunda ok ihtiyatl hareket ederdi. ahsiyet olarak; iyilik etmeyi, .sadaka
vermeyi, hayr yapmay, hele kle azad etmeyi ok severdi. Salam karakterli, iyi ve gzel huylu olup,
ktlklerden kanrd. Her yapt ii Allah rzas ra yapard. Kendi yzk tanda: "Allah Tel'ya, Allah
iin hlis ibdet etti." ibaresi yazlyd. Dnya malna, dnya zevklerine hi gnl vermezdi. Sahbe'den Cbir b.
Abdullah (r.a.): "mer ve olu Abdullah'dan baka iimizde dnyaya meyli olmayan kimse yoktur." derdi.
limde imamla ykselen muhaddis ve tabinin byklerinden olan Nfi, Abdullah b. mer'in azatlsdr. Nf
kle iken bn mer onu onbin dirheme satn alp, "Seni Allah rzas iin azat ettim" diyerek klelikten
kurtarmtr. Klelerinden ibdet edeni grdke hemen onu zad ederdi.
"bdeti gstermelik yaparak zad olmak isteyenler olursa ne yaparsnz?" diye ona sorulduunda Abdullah b.
mer (r.a.)'n
"Hayr iin aldanmaktan iyi ey var mdr?" buyurduklar mehurdur. mam Nf, Abdullah b. mer (r.a.) iin:
"Her zaman dualarnda belirttii gibi bin kle zad ettikten sonra vefat etti." demiti. ou zaman srtndaki
kaftann karp grd bir fakire verirdi.
Abdullah b. mer'in evinde misafir eksik olmazd. Akam yemeklerini yalnz yedii nadirdir. Mutlaka misafiri
olur, olmazsa arar bulurdu. Kendisi de dostlarnn evinde gnden fazla misafir kalmazd. Evinde en zarur
ihtiyacn karlayan eya bulundururdu. Cuma'dan nce mutlaka ykanr, abdest alr, gzel kokular srnrd.
Her namaz iin abdest alr, geceleri ok namaz klard.
Abdullah'n olu Hlid'in zad ettii Eb Glib yle anlatr:
"Abdullah b. mer (r.a.) Mekke'ye geldiinde sk sk bize misafir olurdu. Geceleri teheccd namaz klard. Bir
gece sabah namaz yaklat zaman bana
"Kalkp namaz klmayacak msn? Kur'an'n te birini de okusan yeter." dedi.
"Sabah yaklat, ksa zamanda Kur'n'n te birini okuyup yetitiremem" dedim. Bana dnerek:
"hls sresi Kur'n'n te birine eittir." dedi.
mam Nf'nin naklettiine gre, Abdullah b. mer msikyi sevmezdi. Teganni ve saz seslerine kulaklarn
tkard. Bir gn birisi yanma yaklaarak:
"Abdullah, Allah iin seni ok seviyorum" dedi. Abdullah da
Ben de Allah iin seni hi sevmiyorum. nk sen ezan tegann ederek, ark syler gibi okuyorsun" buyurdu.
Allah'tan baka kimseden korkmazd.. Ktle kar hep iyilikl karlk verirdi. Zeyd b. Elem u olay anlatr:
Adamn birisi yol Abdullah b. mer'e svp saymaya balad. Abdullah evinin kapsna varncaya kadar onu
sabrla dinledikten sonra adama dnerek,
"Ben ve kardeim Asm kimseye svmeyiz" dedi. nk Abdullah b. mer (r.a.) tam bir medeniyet
muallimiydi. Medeniyet muallimleri, ktl iyilikle defederler.
ok az yemek yerdi. Hele ackmaynca hibir sey yemezdi. Bir gn dostlarndan birisi ona hazm kolaylatrc
bir il hediye etmek istedi. O dostuna u cevab verdi:
Ben hibir yemekten karnm doyururcasina yemedim. Hazm ilcna ihtiyacm olacan zannetmiyorum."
Bu kadar tok gzl olmakla beraber ayn zamanda son derece mstani bir kii idi. Kimseden bir ey istemezdi.
Herkes ona hizmet etmek ister, fakat o asla kabul etmezdi. Bir ara Abdlaziz b. Harun ona haber gnderip
ihtiyalarnn ne olduunu bildirmesini istemi, bn mer (r.a.) onun davranna kar u cevab vermiti:
Siz, geimleri size ait olanlarn, geimlerini zerinize alm bulunduunuz kimselerin ihtiyalarn temin
ederseniz daha iyi olur. 11[11]
Ancak bn mer (r.a.) bir ey hediye edildiinde onu geri evirmezdi. Nitekim Muhtar mal ve mlknn bir
ounu bn mer'e hediye etmi, o da kabul eylemiti.
"Bize hediye edilenleri biz de hediye eder, Hak yolunda datrz." demiti. Ve btn hediyeleri ihtiya
sahiplerine datmt.
Hz. Muaviye (r.a.) tarafndan ihtiyalarn karlamak iin bir miktar para gnderildi. Fakat bn mer bunu kabul
etmemi,

9[9]

Es-Snnet Nebeviyye ve Menhecha Fi Bina'il Ma'rifeti ve'l Hadare (Yusf El- Kardavi:2/1004-1005.
Abdullah b. mer'in Fkh Ansiklopedisi Beyrut/1986.
11[11]
bn Sa'd, Tabakat, IV, 174.
10[10]

"Benim imanm sizin paranzdan daha deerlidir " demiti. 12[12]

Hz. Abdullah bn-i mer (r.a.), helal lokma hassasiyetini tayan bir kimseydi. Bu hsusuta mslmanlar yle
uyarmtr:
"Namaz klmaktan yay gibi, oru tutmaktan ivi gibi olsanz da haram ve pheli eylerden kanmazsanz,
Allah o ibadetlerinizi kabul etmez. 13[13]
Hz. Abdullah bn-i mer (r.a.), Allah iin sevmeyi ve Allah iin buzetmeyi ibadetlerinin kabul olma art gibi
gryordu. Nitekim yle diyordu:
"mrm boyunca oru tutsam, hi uyumadan geceyi ibadetle geirsem, malm para para Allah yolunda infak
etsem ve bu hal zere lsem, fakat gnlmde Allah'a itaat edenlere kar bir sevgi, isyan edenlere kar da bir
nefret duygusu tamazsam, btn bu yaptklarmdan fayda gremem. 14[14]
Abdullah b. mer'in yaay her trl gsteriten uzak idi. O bu hususta mkemmel bir rnektir. Bir oturuta
binlerce dirhem para datm olan bir ztn btn ev eyas bir hal veya kilim ve bir de yataktan ibaret idi.
Bunlarn btn kymeti yz dirhem tutmazd.
Abdullah varlkl olmakla beraber yaay ite bu kadar sde idi. Cuma gnleri hari, gzel koku kullanmazd.
Yalnz cuma gn iyi elbise giyerdi. Bir gn Cuma'dan sonra yolculua kmas gerekti. Gzel elbiselerini
giymiti. Bu elbiseyi eve gnderip deitirdi ve normal elbiselerini giydi.
bn mer ekil ve emli hususunda babas mer'e ok benzerdi. Uzun boylu ve esmerdi. Sakal aard zaman
koyu sarya boyard. Zira sakalnn rengi de koyu saryd.
Eb Seleme b. Abdullah yle demitir:
"Abdullah bn mer vefat etti. O fazilette babas mer'e ok benzerdi. Hz. mer kendisinin benzerlerinin ok
olduu bir zamanda yaamt. Fakat Abdullah bn mer ise kendisinin bir benzeri bulunmayan bir dnemde
yaamt. 15[15]
Abdullah bn-i mer (r.a.), pratik hayatnda Raslllah (sav)'in snnetine uygun hareket etmeye ok nem
verirdi. O, adeta gnlk hayatnda hereyi Raslllah (sav)'in hadislerine gre yapmaya alyordu. Raslllah
(sav)'in siretinin ve snnetinin sahih olarak mslman nesillere ulamasnda ok byk katklar olmutur. Kitab
ve snnete bal mslman kimliinin adeta mahhas bir semboldr. Raslllah (sav)'in sahih snnetini
mslman kimliinin hem yapcs ve hem de koruyucusu kabul etmek, Abdullah bn-i mer (r.a.)'n fkhn
ekillendiriyordu. O, Raslllah (sav)'n alarst everensel yorumu olan snneti, slm hayatn olmazsa
olmaz art olarak fkhetmiti. Abdullah bn-i mer (r.a.), Raslllah (sav)'in hadislerinin pratik tercmandr.
Snnet, Mslmamn mslmanlnn varlk ve salk sebebidir. Kiinin mslmanlnn sahihlii, Raslllah
(sav)'in snnetine olan uygunluu miktarmcadr.
Raslllah (sav)'in sahih snneti olmadan Allah'n dini yaanamaz. Allah'n dinini Allah'n muradna uygun
ekilde yaamann yolu, Allah'n dinini insanla tebli edip reten Hz. Muhammed (sav)'in snnetine ittibadr.
Snnete ittibann olmad yerde din de olmaz. Abdullah bn-i mer (r.a.), Raslllah (sav)'in sahih snnetini
devre d brakanlarn dinsiz kalacaklar tehlikesini haber vermitir. Byle bir tehlikenin iine dmemek iin
her davrannda snnete uygunluu aram ve fiilen snnete riayet etmitir.
Raslllah (sav)'in snnetine uyma hassasiyetini hayata tamayanlarn mslmanlklar phelidir. ek ve
phelerden arndrlm olan mslmanlk, Raslllah (sav)'in snnetine uygunluk arzeden mslmanlktr.
Raslllah (sav)'in sahih snnetini, mslmanlklarmn standard haiine getirmeyenlerin mslmanlklan
sakattr. Raslllah (sav)'in sahih snnetini hayata tama hassasiyeti, sahabe fkhnn en mmeyyiz
gstergesiydi. Dolaysyla Raslllah (sav)'in snnetini hayata tama hassasiyetini hayatlarnn vazgeilmezi
yapanlar, sahabe yolunda olanlardr.
Hz. Abdullah Bin Sheyl (r.anh)
Abdullah bin Sheyl ilk Mslman olanlardandr. kinci Habeistan hicretine kadar Mslmanln gizledi.
Sonra Habeistan'a hicret eden kafileye o da itirak etti. Habeistan'dan dnnde, babas tarafndan hapsedilip,
ikence yaplm, Mslmanlktan vazgemeye zorlanmt. Bu yzden ok iddetli eziyet ve skntlara mruz
kald. aresiz kalarak babasnn szne uymu gibi grnd. Aslnda, istemiyerek mnn gizlemiti.
Peygamberimizin ve Mslmanlarn ounluu Medine'de bir araya gelmiler, gn getike glenmekte ve
durumlar! iyiye doru gitmekteydi. Mekke mrikleri bunu bir trl hazmedemiyorlar ve en ksa zamanda,
Mslmanlar ve slmiyeti yok etmek istiyorlard. Bu yzden Bedir Muharebesine byk bir intikam hrsyla
hazrlanmlard. Bu Abdullah bin Sheyl'in iine yaramt. Bedeni mrikler arasnda ama, ruhu Raslllah
(sav) ve Mslmanlarla beraberdi. irk ve kfr ordusu arasnda bulunmak istemiyordu ama, Raslllah (sav)'e
kavumak iin bir mddet sabredecekti.
bn Sa'd, Tabakat, IV, 182.
hyau Ulmi'd Din/mam Gazali/Ter: Ahmed Serdarolu, C:2, Sh;238-239, st/1973
hyau Ulmi'd Din/mam Gazali/Ter: Ahmed Serdarolu, C:2, Sh:401, st/1973
15[15]
El-sabe/bn-i Hacer; sd'l abe/bn-i Esir;El-stiab/bn-i Abdi Berr; Hilyert'l Evliya/sfehani;el-Msned/Ahmed b. Hanbel; Hayat's
Sahabe/Yusuf Kndehlevi.
12[12]
13[13]
14[14]

Bu arada, babas kendisini zaman zaman kontrol ediyor, fakat Abdullah bin Sheyl, i dnyasnda olup bitenleri,
ruhunda yaad ve tatt lezzeti, babasna ve etrafndakilere asla hissettirmiyordu. Gnler bylegeti. Babas,
onda anormal bir durum, slmiyete dir bir belirti grmediinden, artk onun hakknda phesi kalmamt.
Hlbuki o, onlarn kirli ve insanlktan uzak dnyasndan, Raslllah (sav)'n Cennet misli huzurlarna, onun
mbarek sohbetlerine, Mslmanlarn o saadet ve mutluluk dnyasna nasl kavuacann plnlarn
yapmaktayd.
Abdullah bin Sheyl, sanki baka lemde yaamakta, mriklerden ok ok uzaklarda bulunmaktayd. Onun
durumundan, kimsenin haberi yoktu. Mriklerin, Mslmanlardan birka misli fazla olan kfr ve irk ordusu,
Bedir'e varm, btn tehizat yerletirmi, muharebeye hazr duruma gelmiti. Karlkl tek tek vurumalar
bitmi, iki ordu birbirine girmiti. Harp iyice kzmt. Abdullah bin Sheyl iin tam zaman idi. slm ordusu
saflarna geebilirdi. Frsat karmad ve Mslmanlarn saflarna katld. Bylece, gnlerden beri hayli ile
yaad dnyann iine girmiti. imdi baka bir hava teneffs etmeye balamt. Bu, ruhlara hem gda ve hem
de ifa olan bir hava idi. O, Allah Tel'nn sevgilisinin yannda, onunla yan yana cihd ediyordu. Ne byk
saadetti. Kyamete kadar hayrla, du ile anlacaklarn arasna girmiti.
Cihad atmosferinde mslmanlann safna katlmak, hareketi ve bereketi garantilemektir.
Babas Sheyl, onun bu hareketine ok kzm ve ar Saflar sylemiti. Abdullah ise babasna, "Allah Tel
bunu benim hakkmda ok hayrl kld" diye cevap verdi. Abdullah bu esnada 27 yanda idi.
Abdullah bin Sheyl artk yerinde duramyordu. Asianlar gibi, irk ordusunun zerine atld. Sanki nceki
Sheyl deildi. man insan deitirir. Pasiflii harekete dntrr. Dier Sahbe-i kiram gibi o da kahramanca
savat. Sonunda mriklerin irk ordusu perian oldu. Abdullah'n babas da esr dm, daha sonra fidye ile
kurtulmutu.
Abdullah bin Sheyl (r.a.), Bedir'den sonra Uhud ve Hendek gazalarna katlm, Hudeybiye antlamasnda da
hazr bulunmutur. Fakat bu antlama srasnda grd manzara, onun kalbine bir haner gibi saplanm ve ok
zlmt. nk bu antlamada, Mekkei mrikleri, babas Sheyl temsil etmi ve antlamaya "Allahn
Rasl" ifdesinin yazlmasna itiraz ederek demiti ki:
Biz senin Raslllah (sav) olduunu kabul etseydik seninle sava-mazdk." Onun bu kaba hareketleri Abdullah'
ok zmt. Reslllah Efendimiz, onun btn artlarn kabul etmiti. Antlama imzalanmadan nce olan bir
olay da, btn Mslmanlar zm, Raslllah Efendimiz de mahzun olmutu.
nk, Abdullah bin Sheyl'in kk kardei Eb Cendel Mslman olmutu. Bu yzden Mekke'de zincire
vurulup, hapsedilmiti. Ancak bir yolunu bulup kam, Hudeybiye antlamas imzalanrken, kendini Raslullah
(sav)n mbarek ayaklarnn dibine yatarak demiti ki:
Beni kurtar y Raslallah!"
Fakat mriklerin temsilcisi olan babas Sheyl olunu orada grnce, Eb Cendel'i boynundan tutup dedi ki:
Y Muhammedi Antlamamz zerine bana geri evirecein insanlarn ilki budur!"
Reslullah efendimiz, onu teslim etmek istememiti. Bunun zerine Sheyl diretti:
O zaman antlamay imzalamam!"
Ancak Raslllah (sav) bu antlamann yaplmasn, birok sebepten dolay istiyorlard. Btn taleplere ramen,
mrikler tekliflerinden vazgemedi.
Eb Cendel'in, babasna teslim edilirken syledii szler, btn Mslmanlarn gzlerini yaartmt. Balangc
Mslmanlarn aleyhine gibi grnen Hudeybiye antlamas, daha sonra, Mslmanlarn lehine netice vermi,
Allah Tel Kur'n- Kermde bu antlamay, Feth-i Mbn diye vasflan d irmi tr. Eb Cendel hazretleri de,
bilhare kurtulmu, sa salim Medine'ye dnmtr.
Hudeybiye antlamasndan iki sene sonra, Abdullah bin Sheyl (r.a.) Mekke'nin fethinde de bulundu. Mekke
fethedilmi, ldrlecek olanlarn listesi yaplmt. Bunlarn arasnda, Abdullah bin Sheyl'in babas da vard.
Babasna dayanamamt.
Babasnn ldrlmemesi iin teebbste bulundu. Durum Raslllah (sav)e arz edildi. Raslllah efendimiz
Hz. Abdullah'n bu istirhamn kabul etti. Babasna bir emannme verildi. Daha sonra babas Sheyl bin Amr
Mslman oldu. Sahbelik erefine nail oldu. O kadar ihlsl bir Mslman oldu ki, Raslllah (sav)'n hirete
terifleri srasnda konumalar ile, birok kimsenin, dinden dnmesine mni oldu.
Abdullah bin Sheyl (r.a.), Yemme'de Ceva muharebesinde ehd olmutu. Hz. Eb Bekir, Kurey ve
Mekke'nin ileri gelenleriyle birlikte, olunun ehdetinden dolay, babas Sheyl'e taziyede bulunmulard.
Oullarna her trl ikenceyi daha nce yapm olan Sheyl dedi ki:
Keke ben de ehd olsaydm. Raslllah efendimiz bana, ehdin, ailesinden 70 kiiye ef'at edeceini
bildirdi. Ben olumun benden nce kimseye ef'at etmiyeceini umuyorum. 16[16]
Allah yolunda ehadet, kul hukuku mstesna dier gnahlar iin keffarettir. Allah yolunda yaplan almalar
iin de bir berekettir. Her ehid, mmet toprana ekilen bir tevhidi uur tohumudur.
Her ehadet, binlerce dirilie davetiyedir. Allah yolunda ehadet, hem mkfat ve hem de efaattir. Allah bizleri
ehidierin efaatinden mahrum eylemesin.
16 [16]
El-sabe/bn-i Hacer; sd'l abe/bn-i Esir;El-stiab/bn-i Abdi Berr; Hilyert'l Evliya/sfehani; Suverun Min Hayal's
Sahbe/Abdurrahman Refat el-Baa: 1/160-200, Beyrut/ty.; Hayat's Sahabe/Yusuf Kndehlevi.

Hz. Abdullah bn-i Abbs (r.anh)

Raslllah (sav) zel duasna mazhar olmu bir sahabedir. Hz. Muhammed (sav)'in amcas Abbs (r.a.)'n
oludur. Kesin olarak ne zaman doduu bilinmemekle birlikte onun Hicret'ten yl kadar nce, Mslmanlar
Mekke'de i'b- Ebi Tlib'te ekonomik ve sosyal kuatma ve bask altndayken doduu bilinmektedir. Annesi
mm'l-Fad Lbabe binti el-Haris olup M'minlerin annesi Meymune'nin kz kardeidir. mm'l-Fadl, kadnlar
arasnda Hz. Hadce'den sonra slm'a girenlerdendir.
Babas Hz. Abbs, Abdullah doar domaz onu Hz. Peygambere gtrm, Raslllah (sav) de onu kucana
alarak:
"Allahm! Onu dinde fakh kl. Kitabn aklamasn ona ret" diye dua etmiti. slm'n yayld ve hkim
olduu Medine toplumunda byyen Abdullah tam bir slm terbiye ve bigi almt. Abdest almay ve namaz
klmay bizzat Hz. Peygamberden renmiti. Genliinde de Peygamber efendimiz tarafndan birka kez ba
okanarak:
"Allah'm! btn ilim ve hikmeti bu baa ver, ona te'vil ve tefsir'i ret Allah'm!: nsanoluna verdiin her ilim
ve hikmeti bunun gsnde topla 17[17] gibi gzel dualara mazhar olmutur. Abdullah srekli olarak Raslllah
(sav)'n yannda bulunmu ve ondan byk lde feyz ve bilgi almtr.
Hz. Abdullah (r.a.) Hicretin sekizinci ylma kadar ailesiyle birlikte Mekke'de kalmt. Mekke fethi gnnde,
Huneyn ve Tif gazvelerinde ve Veda Hacc'nda Raslllah (sav) ile birlikte bulunmutu. Mekke fethinden sonra
o da ailesiyle birlikte Medine'ye hicret etmiti. Birinci Halfe Hz. Ebu Bekr'in ve ondan sonra Hz. mer'in
sohbetlerinde bulunmu ve birok sahabeden ders ve bilgi almt. nc Halfe Hz. Osman'n ahsma ok
bal olup onun zamannda devlet kademelerinde grev alm, Abdullah bn Ebi's-Serh ile birlikte Afrika
seferine ve daha sonra da 'douda yaplan Taberistan fethine katlmt. Hicretin 35. ylnda Hacc emirlii
yapmt.
Hz. Osman (r.a.)'n ehdetinden nce evinin etrafnda nbet bekleyen byk sahabelerin ocuklaryla birlikte
bulunmu ve Halfe'yi isyanclara kar korumaya almt. Daha sonra Hz. Ali (r.a.)'nin hilfeti srasnda da
ayn ekilde devlet kademelerinin nemli mevkilerinde bulunmutu. Cemel ve Sffin savalarnda Hz. Ali
(r.a.)'nin yannda yer alan bn Abbas, Hakem Olay'nda da Ebu Musa el-E'ar (r.a.) ile birlikte Hz. Ali'yi temsil
etmiti. Hz. Ali (r.a.) onu birka defa eli olarak grevlendirmi ve Hakem Olay'ndan sonra da Basra
Valiliinde bulunmutu. Bu srada blgede isyan eden Hariclerin bu isyann bastrm ve asayii korumutu.
Basra valilii srasnda kendisine atlan bir iftiraya dayanamayp grevinden ayrlarak Mekke'ye gitmi ve
mrnn sonuna kadar burada ilimle uramtr.
Hz. Muaviye (r.a.)'nin vefatndan sonra Hz. Ali (r.a.) ve olu Hz. Hseyin (r.a.)'in taraftarlar tarafndan Kfe'ye
davet edilince kendi gitmedii gibi, bu davete icabet etmek isteyen Hz. Hseyin (r.a.)'i de ikaz ederek gitmekten
alkoymaya alt, fakat bunda bir trl baarl olamad. Hz. Hseyin'in Kfe'ye gitmek zere yola kp
Kerbel'da ehid edilmesi Abduliah b. Abbs' bir hayli zd ve zntsnden gzlerini kaybetti. Nihayet 68/687
ylnda Taif te yetmi yandayken vefat etti.
Abdullah bn Abbas (r.a.) slm tarihinde siys faaliyetlerinden ok, ilm ve salam ahsiyeti ile tannr. Asr-
Saadette yann kk olmasndan dolay Raslllah (sav)'n evine ve zellikle teyzesi olan Hz. Meymune'nin
hcresine rahata girip kar, dier ashabn bilmedii ve ilk anda renme imkn bulamad konulan renirdi.
Bunun iin o naklettii hadis, tefsir, ve fkh ilmine vukufu ile tannr. Kur'n, tefsir, fkh'n yan sra Arap
edebiyat sahasnda geni bir bilgiye sahipti. Abdullah bn Mes'ud, Onun iin:
"O, Kurn- Kerim'in tercmandr, mfessirlerin sultandr" demitir. lminin geniliinden dolay zamannda o,
"mmetin limi, ilim deryas" gibi lkaplarla anlrd. Ahmed b. Hanbel'in kaydettii bir hadiste Hz. Peygamber
(sav)'in bn Abbas'n ilmini vd ifade edilir. Abdullah bn mer (r.a.) kendisine sorulup da bilemediklerinin
bn Abbas'tan sorulmasn ve cevabn kendisine de bildirilmesini isterdi. Verdii fetva ve cevaplarndan dolay
onu daima takdir ederdi.
Abdullah bn Abbas (r.a.) slm anlay ve edebinden dolay yal sahabelerin bulunduu toplant yerlerinde
onlar konuup bir konuda fikir belirtmeden o asla konumaz ve sz almay pek uygun grmezdi. Yann
kkln ileri srp yal sahabelerle bir arada bulunmasn gzel bir davran olarak grmeyenlere kar Hz.
mer (r.a.) bir gn onu da arm ve Nasr sresinin tefsiri konusunda neler dndn sormutu.
Abdullah'n yann kklnden dolay bu gibi meclislere katlmasn uygun grmeyenlerin Nasr sresinin
tefsiri konusunda herhangi bir dnceleri olmaynca Abdullah bn Abbas (r.a.) bu srede Raslllah (sav)'n
ecelinin yaklatn iaret eden ifadelerin olduunu sylemi ve Hz. mer (r.a.) de onu tasdik etmiti. Ashb
yannda yann kklnden dolay bn Abbas'n konumaktan ekindiini hisseden Hz. mer (r.a.) ona yle
demiti:
"Yann kk oluu konumana engel olmasn, haydi konu dinleyelim." Bylece Abdullah bn Abbas yal ve
ileri gelen sahabelerle hep bir arada oturup kalkm ve onlardan ok ey renmiti.
17[17]

Buhri, Vud, 10; Mslim, Fadailus-Sahabe, 138.

Mslman, hakperest insandr. nsanlarn yalarn bilgilerine l yapmaz. Bir ocuktan da gelse doruyu, hak
olan kabul eder.
Abdullah bn Abbas (r.a.) kendisine sorulan sorular iin nce Kur'an- Kerim'e bakar cevap bulamazsa
Raslllah'tan bu konuda bir bilginin olup olmadn aratrr, sonra Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer'in itihadlarna
ve aklamalarna bakp onlar esas alr, aksi halde kendi itihadyla meseleye zm getirirdi. bn Abbas (r.a)
Hz. Peygamberden, sahabeden gelen ve kendi itihadyla oluan tefsir bilgilerini bir kitap haline getirmi
deildir. Bize kadar intikl etmi bulunan ve bn Abbas'a ait olduu sylenen "Tenviru'l-Mikbs min Tefsir bn-i
Abbas" isimli tefsirin ona ait olup olmad aratrlmas gereken bir konudur. Abdullah ibn Abbas'n tefsr'e dair
rivayetleri ilim adamlarmzdan Firzbd tarafndan derlenip bir araya getirilmi ve yukardaki isimle
yaynlanmtr .
bn Abbas'n son derece disiplinli ve muntazam alma sistemi vard, ilerini titizlikle belli bir plan dahilinde
dzenlerdi. Bu planna nce kendisi aynen uyard. Haftann belirli gnlerinde geni halk kitlesine dn ilimlerle
ilgili dersler, dn ilimler dnda Arap dili, iiri ve edebiyat zerinde etrafl konumalar yapard.
Hz. Osman devrinde yapt ilm almalarn yannda Afrika seferine,
slm ordusu adna elilik vazifesiyle katlmtr. Afrika'daki Bizans genel valisi Georgios ve adamlaryla ilm
tartmalar yapmtr. Georgios ve etrafndakiler O'nun akl, zeka, fikir kuvvetini ve ilim kudretini grerek:
"Bu insan Araplarn en derin limidir." sonucuna varmlardr.
Komutan, elilik ve valilik gibi devletin st dzey siyasi grevlerinin yannda ilminin stnl ve derinliiyle
Ashab- Kiram, Hz. mer ve Hz. Osman tarafndan ok iltifat grd. O bu iltifatlar karsnda daima tevazu
gsterdi. ok vld zamanlarda alak gnlll elden brakmaz ve: "Bana bu nimeti ihsan eden Allah'tr.
Rasluah (sav) benim iin dua ederek ilim ve hikmet niyaznda bulunmulardr" diye konuurdu.
slm tarihinde, Garib'l-Kur'n Arap diliyle nazil olan Kur'n- Kerim'deki Arapa olmayan, Araplarca
duyulmam, bilinmeyen, civar dillerden alman kelimeler hakknda aklamalar, bunlar hakknda en sahih
rivayetler bn Abbs'a dayanr. Mkil'l-Kur'n Kur'n- Kerim'in derinliklerine inme, bulma, zme ve
glkleri giderme konusunu da ilk ele alan yine bn Abbs'tr. Peygamber Efendimiz'den 1660 Hadis-i erif
rivayet etmitir. Fkh ilminin temelini oluturan kiilerdendir; ciltler dolduran fetvalar fkh ilminin en kuvvetli
temellerindendir.
Mekke'de yetien birok fakh onun vastasyla yetimitir. Bu sebepten "Mekke Tefsir Mektebi"nin kurucusu
bn Abbs'tr denilir.
Tabiinden Eb Salih (rh.a.): bn Abbas'n ilim meclisi ile btn Kurey iftihar etse deer" dedii ve onun
derslerinde tefsir, hadis, fkh, lisan, iir, edebiyat, takrir gibi konularda herkesi doyuracak cevaplar verildii
kendinden sonra da kabul edilmektedir. Kendi zamannda n devlet snrlarn amt.
bn Abbs'tan ilim renen, Hads rivayet eden pekok lim yetimitir. Bata kendi oullar, Muhammed bn
Abdullah, Ali bn Abdullah, yeeni Abdullah bn Ubeydullah ve Abdullah bn Ma'bed, Abdullah bn mer,
a'be bn Hakem, Merved bn Mahreme, Ebu't Tufeyl, Eb mame bn Sehl, Said bn el-Mseyyeb vs. Kendisi
de yce Peygamberimizden, Hz. Abbs'tan, annesi Lbbe'den, Hz. Ebu Bekir, mer, Osman, Ali (r.a.)'dan,
Hazreti Abdurrahman bn Avfdan, Hz. Muaz bn Cebel'den, Hz. Eb Zerr el-Gifar'den bizzat iiterek hadis-i
erif rivayet etmitir. Rivayetleri; Ktb- Sitte'de yer almaktadr. 18[18]
Abdullah bn-i Abbas (r.a.) tefsir ilminde deha idi. O kendi fkhn ncelikli olarak Kur'an'a dayandryordu.
Baknz yle diyor: "Devemin ipini kaybetsem Kur'an'da bulurum! 19[19] Abdullah bn-i Abbas (r.a.), bu szyle
Kur'an fkhna ne kadar aina olduunu nazara vermitin
Hz. Abdullah bn-i Abbas (r.a), msmanlann cemaatine yapr ve mslmanlarn kardeliini ok nemserdi.
Nitekim bir sznde yle diyordu:
"Din kardeinin bedenine sinek konduu zaman kendisinde bir sknt hissetmeyen onun dinde kardei
deildir. 20[20]
Hz. Abdullah bn-i Abbas (r.a.)'n fkh, kardelik fkh idi. Abdullah bni Abbas (r.a.)'dan rivayet edilmitir:
"Kendisi Mescid-i Nebev'de itikaf'ta bulunuyorken ona bir adam gelip selm verdi ve oturdu. bn-i Abbas (r.a.);
Ey falan seni zntl olarak gryorum" dedi. Adam:
"Evet, dorudur. Ey Peygamberin amcas olu... Falann bende hakk var, fakat bu kabir sahibinin hakk iin onu
yerine getiremiyorum" dedi. bn-i Abbas (r.a.):
stediin takdirde bu meselende konuabilirim. Uygun bulduun takdirde konu" dedi. Adam diyor ki:
bn-i Abbas (r.a.) ayakkablarn giyip mescidden kt. Kendisine;
"Sen itikafta olduunu unuttun mu? dedim. O,
Hayr (gzyalar iinde) fakat durum yledir, ksa bir zamandr, aramzdan giden u kabrin sahibinden yle
duymuumdur:
Kim bir kardeinin ihtiyacn gidermeye alr onda muvaffak olursa onun iin on yllk itikattan daha
18 [18]
El-sabe/bn-i Hacer; sd'l abe/bn-i Esir;El-stiab/bn-i Abdi Berr;Hilyert'l Evli-ya/sfehani;Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Refat el-Baa: 1/160-200, Beyrut/ty.; Hayat's Sahabe/Yusuf Kndehlevi.
19[19]
Hak Dini Kur'an Dili/. M. Hamdi Yazr, C:7, 4662, st/1971
20[20]
Tenbihu'l Muterin/mam arani/Ter: mer Temizel, Sh:290, st/1971.

hayrldr. Kim de Allah iin bir gn itikafa girerse Allah onunla cehennem arasna her biri dou ile bat
arasndaki mesafeden daha geni hendek kor.
Dier bir rivayette de: "Her bir hendek dou ile bat arasndaki .mesafeden daha genitir"
bn-i Abbas (r.a.), vakti; zikir, oru ve namazla geirmek saylan ve Allah indinde yce bir kymeti olan itikaf
bir rekt dier mescidlere gre bin rekat saylan bir mescidde, bir mslmann ihtiyac iin terketmeyi tercih
etmitir. te bn-i Abbas (r.a.)'in fkh ilmi, yardm isteyen bir mslmann yardm iin byle bir ibadeti
terketmesini gerekli klmtr. te bn-i Abbas (r.a.)'n Raslllah (sav)'den alm olduu ilim budur. 21 [21]
slm'da tefsir hareketinin, Hz. Peygamber'den sonra en mehur ahsiyeti olarak karmza kan Abdullah b.
Abbas, Hz. Muhammed'in amcasnn oludur. Knyesi Ebu'l-Abbbas'tr. Haimlerin Mekke'de kuatld yl
doduu sylenir. Annesiyle beraber, babasndan nce Mslman olmutur. Hz. Osman zamannda hac emiri
idi. Hz. Ali dneminde de onun sefirliini yapmtr. Taifte 68 687 de vefat etmitir. slam ilimlerdeki
malumatnn okluundan dolay "Hbr en byk lim" unvann almtr. 22[22] Hz. Peygamber'in vefat ettii
sene on, on veya on be yanda olduu rivayet edilir. 23[23] Tercmanu'l-Kur'an" unvan verilen Abdullah,
Raslllah'tan 1660 hadis rivayetinde bulunmutur. 24[24] Hz. Peygambere yaknl sebebiyle, onun sevgisini
kazanan Abdullah b. Abbas, onun duasna da mazhar olmutur. Kendisinin vermi olduu habere gre
Raslllah, onu kucaklam, alnn okam ve
"Ey Allah'm! Abdullah'a hikmeti ve Kr'an'n te'vilini ret" diye dua etmitir. 25[25] Hz. Peygamberin duas
bereketiyle byk bir lim olan bn Abbas'a, ilminin okluundan dolay "el-Bahr Engin bilgi sahibi"
denilirdi. 26[26] Byle yksek meziyetler sahibi olan Abdullah b. Abbas, sahabenin tabakalarna gre onuncu
tabakada yer alr. Bu tabakada, Hudeybiye anlamas ile Mekke'nin fethi arasnda hicret edenler vardr. 27[27] Bu
aklamay yapmaktan kast; onun bilgisinin ounun Peygamber'den alnmak yerine sahabeye dayandn
gstermek iindir. Hz. Muhammed (sav) vefat ettiinde o ok gen yata olduundan dolay, bilgisinin tamamn
Raslilah'tan alamamtr. Sahabenin byklerinden 'istifade etmitir. bn Abbas'n sahabeden hocalar
diyebileceimiz insanlar unlard: Hz. mer b. Hattab, Ubey b. Ka'b, Hz. Ali ve Zeyd b. Sabit'tir. 28[28] Direkt
Hz. Peygamber'den alm olduu Kur'an bilgisinin ne kadar olduunu bizzat kendisinin rivayeti olan u haberden
reniyoruz:
Ben on yanda iken Kur'an'm el-muhkem ksmn okumu olduum halde Raslllah vefat etti. 29[29] Mufassal
gurubu, muhkem diye adlandryordu ki, Hucurat sresinden itibaren balamaktadr.
Hz. Muhammed'in irtihalinden sonra kendisini Kur'an'a ve Kur'an ilimlerini anlamaya veren bn Abbas, bu yolda
byk bir mesafe kat etmitir. Lafz anlamda Kur'an okumak yerine, manay kavramaya ayr bir nem vermi ve
yle demitir: "Kim Kur'an' okur da tefsirini gzel yapamaz ise, byle birisi, hzl hzl iir okuyan bedev
gibidir. 30 [30] Bu meyanda, kendisine Kur'an' gnlk srede hatmettiini syleyen kiiye u aklamay
yapmtr: Bakara sresini dnerek ve tertil zerine (bir gecede) okumam, senin sylediin gibi tm Kur'an'
okumamdan daha sevimlidir. 31[31] Kur'an' anlamakla beraber, anlamaya yardmc olan ve insana evk veren
dinlemeyi de nemseyen bn Abbas; "Allah'n Kitabndan kim bir ayet dinlerse, kyamet gn onun iin dinlemi
olduu ayet nur olur. 32[32] diyerek m'minieri Kur'an'n arsna kulak vermeye davet etmitir.
Kur'an' anlama ve Kur'an'la hayata anlam verme hususunda "Hbru'l-mme ve Bahru'l-mme" unvanlarn alan
Abdullah b. Abbas, 33[33] rendiklerini insanlarla paylam ve ok deerli renciler yetitirmitir. Bunlardan
ikisi ok mehurdur. Mcahid b. Cbeyr (: 104/722) ve krime (: 107/725). Mcahid, tm Kur'an' batan sona
defa Abdullah b. Abbas'a arzettiini ve bilmedii konulan ona sorarak rendiini haber vermektedir. 34[34]
Yetimi olduu ortam ve Kur'an bilgisi hakknda yapm olduumuz bu aklamadan sonra, onun Kur'an fkhn
u balklar altnda toplamak konunun ehemmiyeti asndan nemlidir:
1. Kur'an- Kerim'i her eyin nnde tutup, onun nne hibir eyi geirmemek: Abdullah b. Abbas, hkm
verirken ve hayatn sorunlarna zm ararken nce Kur'an'a mracaat etmitir. Kendisine bir mesele sorulunca,
Kur'an'da tam olarak karl var ise onunla karar verir.
Kur'an'da yoksa Raslllah'n snneiye hkmeder, onda da yoksa Hz. Eb Bekir ve Hz. mer'in itihatlarna
bakar, onlarda da bir karla yoksa kendi reyi ile gr beyan ederdi. 35[35] bn Abbas'da var olan bu anlay daha
Hizburrahmann Ahlk/Muhammed Gazali/Ter: C. Candan, Sh:202-204, Konya/1985.
slm Ansiklopedisi, 1, 26-7
bn Kesr, el-Bidaye, VIII, 299; Cerraholu, Tefsir Usul, s. 241.
24[24]
Turgut, Tefsir Usul, s. 227.
25[25]
bn Sa'd, Tabakt, IV, 180; bn Mace, 1, Mukaddime II, no: 166, I. 58; bn Kayym, 'lmu'l-Muvakki'n, I,15.
26[26]
bni Kayym, 'lmu'l'Muvakki'n, I,15; Hallaf, slm Ter Tarihi, s. 33..
27[27]
Nisbr, Marifet'l-Ulmi'l-Hads, s. 23-4.
28[28]
Sbn, et-Tbyan f Ulmi'l-Kur'an, s. 112.
29[29]
bni Kesr, Fedilu'l-Kur'an, s. 130.
30[30]
Nahhas, Meni'l-Kur'an, I, 42.
31[31]
bn Mbarek, Kitabu'z-Zhd, Had. No: 1393, s. 420.
32[32]
Abdurrezzak, Musannef, Fedil, III, 373.
33[33]
Kasm, Kur'an Anlamak, s. 17.
34[34]
Taberi, Cmiu'l-Beyan, I, 65.
35[35]
bn Sa'd, Tabakt, IV, 181; Darim, ', Mukaddime 20, I. 59.
21[21]
22[22]
23[23]

nce getii gibi, aa-yukar tm sahabenin ortak fkhdr.

2. Hayat ayetlerle anlamlandrma; ayetlerden olaylara delil getirme: Mslmanlar zaman zaman belirli konular
tartmlardr. Tartmalarda nasslardan delil getirmek hem meselenin zme kavuturulmas hem de delil
getirenin nasslara vukfyeti asndan nemlidir. lm bir mnazarann yapld bir toplantda baz insanlar
"Hz. Peygamber'in dier peygamberlere stnl nedir?" diye sorduklarnda, Abdullah b. Abbas, yerinde bir
aklama yapm ve hemen u ayetleri okumak suretiyle Raslllah'n stnlne delil getirmitir:
"Dier peygamberlerle ilgili olarak Allah Tela yle buyuruyor:
Biz hibir peygamberi, onlara gerekli aklamalar yapmalar iin kavminin dilinden bakasyla
gndermedik. 36[36] Hz. Muhammed'le ilgili buyruu ise udur:
(Ey Muhammed) Seni tm insanlara eli olarak gnderdik. 37[37] Allah onu cinlere ve insanlara eli olarak
gndermitir. 38[38] bn Abbas, bu ayetler vastasyla Hz. Muhammed'in stnln ortaya koymutur.
Ayetle istihad erevesinde bn Abbas'tan naklen anlatlan u olay da nemlidir. Abdullah b. Abbas der ki:
"Kur'an' okuyup, ieriini hayatna katan kimseyi Allah, dnyada ve ahirette de saptrmayacan garanti
etmektedir." Bu szne delil olarak hemen u ayeti okumutur: 39[39]
Kim benim hidayetime uyarsa artk o arp sapmaz ve huzursuzda olmaz. 40[40] rneklerde grld gibi,
bn Abbas, kendi fetvalarna veya meydana gelen olaylara ayetlerle delil getirerek meseleleri izah etmitir.
3. Ayetleri yorumlamada eski Arap iirinden faydalanma: iirden istifade etmek suretiyle ayetleri tefsir etme,
Abdullah b. Abbas'n dile hakim olduunun da ispatdr. Ona Kur'an'dan bir ey sorulduunda kadim Arap
iirlerinden bir iir okumas. 41[41]
Kur'an'daki kapal szckleri aklama bakmndan ehemmiyetlidir. "nk szckler o toplumun kltrn,
insanlar arasndaki davran biimlerini, tepki tarzlarn ve hitap yollarn gstermektedir. 42[42] Szcklerin byle
nemli bir grevi yerine getirmesinden dolay O, bilinmeyen Kur'an szcklerinin iirde aranmasn tavsiye
etmitir. nk iir Arab'n divandr. 43[43] Bu tavsiyeyi yaptktan sonra bir bedeviyi arm ve "Hara" nedir,
demitir. Bedevi de, "darlk-glk" cevabn vermitir. 44[44] bn Abbas, "Fatr" szcnn anlamm, evinin
yaknnda bir kuyunun kazlmasyla ilgili bedevilerin mnakaasn duyana kadar yeterince kavrayamadm
belirtmitir. Biri dierine "Ene fatartuha" deyince O, "fatara" kelimesinin "lk defa yapmak, yaratmak" anlamna
45[45]
geldiini renmitir.
4. Sbjektif yaklama kar olmak:
Kur'an- Kerim'in geli amac, "sorumluluk bilinci tayan" insanlara mutlak doruyu gstermektir. 46[46] O,
herhangi bir ideolojiyi veya hayatn yorumlanmasnda vahye kart olan dnya grlerini tasdik etmek iin
gnderilmemitir. Kur'an ayetleriyle ilgili yorum yapanlar, Kitab'n geli gayesini her zaman gzetmek
zorundadrlar. Aksi halde, Kur'an'n yol gsterici hi bir zellii kalmaz.
Tarihin her dneminde insanlar kendi dncelerini etkin hale getirebilmek iin mcadele etmilerdir. Bu
mcadele esnasnda insanlar zaman zaman hakikat izgisinden saptklar gibi, bazen de ahs fikirlerini herhangi
bir l koymakszm vahiyle payandalamak istemilerdir. Bu anlay sahabe dneminde de zuhur edebilmitir.
slm'a yeni giren ve din bilinci yeterli olmayan kiiler, sahabenin byklerinin gsterdii hassasiyeti
gstermemitir. Kur'an konusunda yeterli hassasiyeti gstermeyerek ahs dncelerine vahiyle destek arayan
insanlar; adeta ayetleri arptrmlardr. Kur'an'm geli gayesini iyi kavrayan bn Abbas, bu tip insanlara u
tavsiyeyi yapmtr: "Kur'an'n bir ksmn bir ksmna vurmayn. 47[47] byle yapmak phesiz k; kalplerde
(Kur'an'a kar) pheler meydana getirir. 48[48] Sbjektif bir anlay ne karp ayetleri buna gre yorumlamak,
zor durumlarda manay tahrife bile gtrebilir. Bu durumu bilen bn Abbas byle bir anlaya iddetle kar
kmtr.
5. Meydana gelen yeni olaylara Kur'an merkezli yeni zmler retmek; itihad yaklam: Abdullah b. Abbas
sahabe ierisinde Allah'n kitabn en iyi anlayanlardan, iir, ensab ve eyyamu'l-Arabi Araplarn tarihinde
meydana gelen nemli olaylar ok iyi bilenlerdendi. Ayrca Tevrat ve ncil'e de vakft. 49[49] Onun bu konularda
da otorite olmas kendine gvenini artrd gibi, yeni olaylara zm bulmada, itihad yeteneinin
tamamlanmasna yardmc olmutur. Bu zelliklerinden dolay ufku ak bir sahb olarak O, Kur'an- Kerim'e
srekli lerlik kazandrmtr. Bu erevede yle bir aklama yapmtr: "Bir devenin diz balama zinciri
brahim: 14/4
Sebe: 34/28
38[38]
Darim, 1, Mukaddime 8, s. 26; Heysem, Mecmau'z-Zevid, VIII, 254-5
39[39]
Taber, Cmiu'l-Beyan, VIII, 469
40[40]
Taha: 20/123
41[41]
bni Eb eybe, Musannef, VII, 177.
42[42]
Aksan, Trke'nin Gc, s. 159
43[43]
Zerke, el-Burhari, I, 368
44[44]
Taber, Cmiu'l-Beyan, IX, 193
45[45]
bn Manzur, Lisanu'l-Arab, V, 3433; Zeheb, et-Tefsir ve'l-Mfessirn, I, 35
46[46]
Bakara: 2/2
47[47]
Bireysel dncelerinizi desteklemek iin ayetleri arptrmayn.
48[48]
bn Eb eybe, Musannef, Fedil, VII, 188; Eb Abdurrahman, Kitabu's-Snne, I, 134.
49[49]
Hailaf, slm Teri Tarihi, s. 34.
36[36]
37[37]

kaybolsa onu Allah'n kitabnda bulurum. 50[50] Bu szyle bn Abbas, hayatn derinlik ve genilik alannda
ayetlere ilerlik kazandrp Kur'an' ak-telletirmeyi kastetmitir. Kur'an'n hayatn tm sorunlarna cevap verebilecek durumda olduunu ortaya koymutur. Fakat, bu sorunlara cevap verebilecek olan insann kendisidir.
Dolaysyla O, ehliyetli insanlara, Kur'an'la hayat arasnda ba kurmalar konusunda rehberlik etmitir.
Nzul ortamyla ilgili geni bir bilgi birikimine sahip olan 51 [51] ve yerine gre ayetlerin kapallklarn
aklamakta 52[52] mahir olan Abdullah b. Abbas, itihad bilgisi sayesinde birok fkh meseleleri zmtr.
yle ki Hz. mer, karlat zor fkh meselelerinin zm iin onu arma ihtiyac duyar, bakasn
armazd. Birok sahabenin bavuru kayna olan bn Abbas, ilm hviyetinden dolay kendisine verilen
unvanlara layk olmutur. 53[53] Abdullah b. Abbas, byk bir ilm hrete sahiptir. Tefsir kitaplar ondan yaplan
nakillerle doludur. Bizim anladmz kadaryla, elimizdeki en eski tefsir almalarndan olan Taber'nin
Cmiu'l-Beyan'ndaki rivayetlerin yaklak, yzde altm be veya yetmii bn Abbas'a aittir. Gerekten Kur'an
fkhnn olumasnda Abdullah bin-i Abbas (r.a)'n rol byktr.
Kur'an'n fkh, fkhn badr. Allah'n kitabn anlamayan bir kimsenin din adna anlayaca her hangi bir ey
yoktur. nk fkhta, Kur'an'n Allah'n muradna gre anlalmas, her eyden ncedir. Esasen fkh; Raslllah
(sav)'den sadr olan sahih snnetin rnekliinde ve nderliinde Kur'an'n Allah'n muradna gre anlalmas ve
uygulanmas iin gsterilen aba ve gayretin addr.
Hz. Abdullah Bin Amr Bin El-As (r.anh)
Ashabn ileri gelen fakihlerinden ve ayn zamanda Abdile'den (yani drt Abdullah'dan) olan bir sahabedir. Ebu
Muhammed veya Ebu Abdurrahman knyesiyle tannan Abdullah, Amr b. As'n olu idi. Annesi de Rita
(Reyta) binti Mnebbih'tir. Abdullah, babas Amr b. el-As'dan nce mslman oldu ve onunla birlikte Hicri
yedinci ylda Medine'ye hicret etti.
Abdullah b. Amr (r.a.), Hz. Peygamber (sav)'in meclislerine devam ederdi. Onun tannd zelliklerden biri,
Raslullah'n szlerini ezberlemek ve kaydetmekti. Ashb, Abdullah'n her eyi yazdn grerek, onu, bundan
vazgeirmek istemiler ve ona yle demilerdir:
"Sen Raslullah'tan iittiin her eyi yazyorsun. Halbuki Allah Rasl, gazap ve honutluk hallerinde de sz
sylemektedir." Bunun zerine tereddde den Abdullah, durumu Hz. Peygambere anlatnca Raslullah, onu
dinledikten sonra yle buyurdu:
"Yaz, nk canm kudret elinde tutan yce Allah'a yemin ederim ki, azmdan haktan baka bir ey
kmamtr. 54[54]
Abdullah b. Amr, gece ve gndzn Allah yoluna vakfeden sahabelerdendi. Btn vaktini oru ve namaza
adamt. Abdullah bu haliyle ilgili olarak unlar anlatr:
"Babam, beni Abdullah b. Abbs'n kz Umre ile evlendirdi. Fakat ben hep namaz ve orula vakit geirdiimden
eimle ilgilenememitim. Bir ,gn babam, gelinini ziyarete geldi. Beni nasl bulduunu sormu, eim ona u
cevab vermiti:
"Kocam, erkeklerin en erefi iler in den d ir, fakat bizi arayp sorduu yok..." Babam, zevcemin bu szlerinden
zlerek, beni arayp sordu ve yle dedi:
"Olum, sana, Kurey'in en ereflilerinden bir kadn aldm. Sen ise yle yaptn, byle yaptn!.." Daha sonra da,
Raslllah'a giderek beni ikyet etti. Raslllah, babam dinledikten sonra beni ard. Hemen yce
huzurlarna vardm. Hz. Peygamber (s.a.s.):
Sen gndzleri oru mu tutarsn?
Evet, ya Raslllah!
Geceleri namaz m klarsn?
Evet, ya Raslllah! Bunun zerine Raslllah unlar syledi:
Fakat ben, oru tutar ve yerim; namaz klar ve uyurum, zevcelerimle de ilgilenirim. Benim snnetim budur.
Benim snnetimden ayrlan benden deildir." Raslllah bana:
Sen Kur'an' ayda bir kere hatmet!... dedi. Ben de:
"Fakat ben kendimi daha kuvvetli hissediyorum" dedim.
"O halde on gnde bir kere hatmet" buyurdular.
"Fakat ben daha fazla da okuyabilirim" dedim.
O halde gnde bir hatmet", buyurdular. Sonra oruca deinen Hz. Peygamber:
Ayda gn oru tut!" dedi. Ben,
"Daha fazla tutmaya gcm yeter." dedim.
Ancak Raslllah, daha fazlasna msade etmedi. Ben ise daha fazlasn rica ettim. O zaman msade buyurdu.
Kettan, et-Tertibu'l-dariyye, III, 3.
Hanbel, Usl Fikh'l-slm, s. 48.
Ahmed, I, 273; Nahhas, Meni'l-Kur'an, I, 131.
53[53]
Turgut, Tefsir Usul, s. 228.
54[54]
Ahmed b. Hanbel, Msned, II, 158.
50[50]
51[51]
52[52]

Ne var ki.ben daha fazla tutmakta srar ettim. Sonunda Allah Resul yle buyurdular:
Orucun en faziletlisi, kardeim Davud (a.s.)'n orucudur. O, bir gn oru tutar, bir gn yerdi."
Bunu da ilve ettiler
"Her abdin, ibadet iin atlmlar duyduu anlar vardr. Fakat bunu bir bezginlik takip eder. O zaman insan ya
snnete doru gider, ya bid'ate. Bezginlik annda snnete doru giden hidayete ermi demektir. Baka bir yola
giden ise helak olur. 55[55]
Bu hadis-i erifin rvisi der ki: Abdullah b. Amr, btn hayatn Raslllah'n bu tavsiyeleri erevesinde
geirdi. htiyarlnda bile, ayn. ekilde hareket etti. Bazen de gnlerce oru tutar, sonra orucunu bozar ye yle
derdi:
"Raslllah'dan bu hl zere ayrldm. Bu hli brakp baka bir hle girmek istemem."
Abdullah b. Amr, Hz. Peygamber (sav) devrinde birok gazaya katld. Genellikle svarilerle birlikte hareket
ederdi. Son derece cmert, eli ak bir adam olduundan, eline geen her eyi datr ve herkesi memnun ederdi.
Onun cihada katldn gsteren hadsler pek oktur. Bunlardan, onun, gazaya kan mcahidleri hazrlama
grevini yrttn de anlyoruz.
Amr b. Haris ez-Zebdi diyor ki: Bir gn Abdullah b. Amr b. el-s'a sordum:
Ya Eba Muhammedi Biz yle bir yerdeyiz ki, burada bir dirhem ve dinar namna para yoktur. Btn malmz
davarlarmzdan ibarettir. Bunlar deitirerek al-veri yapyoruz.
Bir inei, bir mddet iin koyun karlnda alyoruz. Yahut bir deveyi birka inek karlnda veriyoruz. Deve
karlnda at ve ksrak alyoruz. Fakat bunlarn hepsi zamanla kaytldr. Bunda bir zarar var m?
Tam adamn buldun, dedi.
"Raslllah bir gn yanmda bulunan develere askerleri bindirerek, bir tarafa sevketmemi emir buyurdu.
Develerin askerlere yetmeyeceini grdm. Raslllah'a vararak, baz askerlerin bineksiz kaldklarn syledim.
O zaman Raslllah, bana u cevab verdi:
"Sadakalardan gelen erkek develer karlnda dii develer satn al ve askerlere binek temin et!.. " Ben de bir
erkek deve karlnda dii deve satn alarak, btn askere binek salam oldum. Daha sonra Raslullah,
sadakalara ait olan develerin bedelini dedi."
Asr- Saadet'ten sonra, Abdullah b. Amr'n katld en nemli cihad Yermk'tr. Abdullah'n babas Amr b. els, bu cihad hareketinin kumandanlarndan biriydi. Abdullah bu savata byk yararlklar gstermiti. 56[56]
Kendisi Amr b. As'n olu olduundan, tabii olarak babasnn hareket izgisini takip etmiti. Ne var ki,
Abdullah'n babasnn yannda bulunmas, Muviye (r.a.)'i kr krne destekledii anlamna gelmez. nk o,
sonuna kadar tarafszln koruyan byklerdendi. Kendisi babasyla birlikte Muviye (r.a.)'nin tarafnda
bulunmasna ramen, Sffn'da savaa katlmad. Hibir mslmann kann dkmedi ve hibir zaman bir
mslmana kar silah ekmedi.
Sffm'da Ammr b. Ysir'in ehd olmas zerine, Hz. Abdullah'dan gelen u rivayet her eyi aklamaktadr:
Hanzala b. Huveylid yle anlatr: "Muaviye'nin yanndaydm. Ammr'n kesik ba iin birbiriyle tartan iki
adam geldi. Bunlar, birbirleriyle Ammr' ben ldrdm, diye ekiiyorlard. Abdullah, onlara u szleri syledi:
inizde onu ldren kimse sevinsin! nk Raslullah:
"Ammr' azgn bir topluluk ldrecektir." buyurmutur. 57[57] Abdullah'n bu hadisi rivayet etmesi Muviye
(r.a.)'i endielendirmi ve Abdullah'a yle demiti:
O halde, sen niin bizimle berabersin? Abdullah:
Babam beni, bir gn Raslullah'a ikyet etti. Raslullah da bana yle emretti:
"Baban hayatta olduka ona itaat et ve onu dinlememezlik etme." te bunun iin sizinle beraberim. Fakat asla
savaa katlmam! 58[58]
Ayn olay, Abdullah b. Haris de naklediyor ve diyor ki: "Ben, Abdullah b. Amr ve Muviye ile birlikte
yryordum. Abdullah, babas Amr b. el-As'a bakarak dedi ki: Raslullah'n u szleri sylediini duydum:
Ammr' azgn bir topluluk katledecektir!. Bunun zerine Amr b. el s Muviye'ye bakarak:
"Duydun mu ne dediini?" dedi. Bunun zerine Hz. Muviye (r.a.):
"Ammr' biz mi ldrdk? Onu buralara getirenler ldrd!" dedi. 59[59]
Btn bu sahih rivayetlerden anlyoruz ki, Abdullah b. Amr fitneye karmayp, mslman kan dkmedi. Hatt
mslmanlarn birbiriyle uramasn, birbirlerine saldrmalarn daima zntyle karlayp bu hareketleri
ktlemekten geri durmad. 60[60]
Bu iki olay, Abdullah'n yalnz bir mecliste deil, birok topluluklarda bildiini sylemekte tereddt etmediini
gstermektedir. Nitekim bir gn Abdullah ile Ebu Sad el-Hudr ve Hz. Hseyin (r.a.) Mescid-i Nebev'de
bulunduklar srada, Sffn olay hatrlanm ve sz konusu edilmiti. Ebu Sad Abdullaha,
Buhri, Savm, 55, Nikh, 89, Teheccd, 20; Mslim, Sym, 192; Nesi, Sym, 76; bn Hanbel, II, 194, 198
bn'l-Esr, sd'l-Cbe, 111, 234
57[57]
bn Sa'd, Tabakat, 111, 252
58[58]
Ahmedb. Hanbel, II, 166
59[59]
bn Sa'd, Tabakat, 111, 252, bn'l-Esr, el-Kmil, 111,311
60[60]
bn Sa'd, Tabakat, 111, 252.
55[55]
56[56]

"Sffn harbinde amllarla bulunmasnn ne gibi bir hikr mete dayandn" sordu. Abdullah'n verdii cevap
uydu:
Ben Sffn savama katlmadm. nk byle bir savaa katlmak bizim Allah Rasl'nden aldmz terbiye ve
hidayete aykryd. Fakat Raslullah bana, "Babana itaatsizlik etme!" buyurmutu. te bunun iin babamn
yanndan ayrlmadm. Ancak asla savaa katlmadm ve hibir mslmana silah ekmedim."
Abdullah b. Amr hicri altmbe'inci ylda yetmiiki yandayken Msr'n Fstat ehrinde vefat etti ve oraya
defnolundu.
Abdullah (r.a.) ashb arasnda ilim ve faziletiyle tannrd. Arapa'nn yan sra brani'ce ve Srynice bilirdi,
Bylece Tevrat ve ncil'i de okuyup, tetkik etme imkn bulmutu. Hz. Ebu Hureyre (r.a.) Abdullah'tan
bahsederken; Abdullah'n daha fazla hadis bildiini, zira onun hadisleri yazdn, fakat kendisinin yazmadn
sylemektedir. 61[61]
Abdullah Raslllah'dan duyduklarn yazarak bu hadisleri bir arada toplayan bir kitap meydana getirmiti. Bu
kitaba "es-Sahifet's-Sadka" ad verilirdi. Kendisine bir ey sorulduunda buna bakarak cevap verirdi.
Ebu Kubeyl unu rivayet ediyor: Abdullah'n yannda bulunuyorduk. Kendisine bir soru soruldu:
"Hangi ehir daha nce fetholunacaktr? Kostantiniyye mi, Roma m?.." Abdullah, soruyu dinledikten sonra bir
sandk getirdi, iinden bir kitap kartt ve ona bakarak u cevab verdi:
"Bir gn Raslullah'n evresinde oturmu yaz yazyorduk. Derken Raslullah'a bir soru soruldu:
"u iki ehirden hangisi daha evvel fetholunacak; Kostantiniyye mi, Roma m?" Allah Rasl, u cevab
verdiler:
nce Herakl'in ehri (Kostantiniyye yani stanbul) feth olunacaktr." 62[62]
Abdullah b. Amr Raslllah'tan yediyzyirmiiki hadis rivayet etmitir. Bunlardan on yedisini Buhr ve Mslim
mtereken rivayet ederler. Ayrca ondan Buhri'de sekiz, Mslim'de yirmi kadar hads kaydedilmitir. ok
hads rivayet ettii iin Muksirundan saylmaktadr.
Abdullah b. Amr bizzat iiterek Raslullah'tan hadis-i erif rivayet ettii gibi, Hz. mer'den, Abdurrahman b.
Avf dan, Muaz b. Cebel'den, Eb'd-Derd, gibi birok sahabeden hadis rivayet etmitir. Kendisinden de, Enes b.
Mlik, Eb Umme, Sehl b. Hanif, Abdurrahman b. Haris b. Nevfel, Mesrk b. Ecd, Sid b. el-Mseyyeb,
Cbeyr b. Nfeyr, Sabit b. yd el-Ahnef, Kayseme b. Abdurrahman el-Ca'f, Humeyd b. Abdurrahman b. Avf,
Zr b. Hubeys, kendi olu Muhammed, Tavus, Salih b. Keysn, mir b. Surhil, Sa'b, bn Ebi Mleyka, Urve b.
Zbeyr, Abdurrahman b. Cbeyr, krime, Eb Seleme b. Abdurrahman, Eb Zur'a b. Amr b. Cerir, Ebu'z-Zbeyr
el Mekki, Amr b. Dinar Hasan- Basri ve daha pek ok lim hadis rivayet etmitir.
Abdullah'n ders halkalar son derece geniti. Hadis renimi grmek isteyenler uzak ve yakn diyarlardan
gelerek ondan ders okurlard.
Naha limlerinden biri der ki: lya mescidine giderek, bir cemaatle birlikte iki rekt namaz kldm. Derken
adamn biri geldi. Bana yakn bir yerde namaza durdu. Herkes bu adamn yanna kotu. Meer bu zat, Abdullah
b. Amr b. el-As'm, O, namazdan sonra oturup, halka ders vermek istedi. Fakat Muviye'nin olu Yezid'in elisi
gelerek onu ard. Bunun zerine Hz. Abdullah, cemaate bakarak:
"Bu adam (Yezid) benim size Allah Raslnn hadislerini retmemi istemiyor. Halbuki ben Allah
Raslnden unu iittim:
"Ya Rabbi u drt husustan sana snrm: Fayda vermeyen ilimden, huua varmayan kalpten, doymayan
nefisten ve kabul olunmayan duadan. 63[63]
Raslllah (sav)'in hadislerini renmek, onlara uygun bir slm hayat ortaya koymak, sahabelerin vazgeilmez
mterekidir. Sahabenin fkhnda Raslllah (sav)'in hadisleri ncelikli tercihlerdendirler. Raslllah (sav)'in
hadislerini Kur'an ayetlerinden sonra tercihlerinin ncelikleri haline getirmeyenler, lehvel hadisle/laf
elencesiyle megul olurlar. Bunun iin Abdullah b. Amr b. el-s hadisleri nemsemi ve her frsatta onlar
slm mmetine retmeye almtr.
Abdullah'n talebeleri, onu son derece sever, etrafnda oturup ders dinlerlerken, birisinin gelip, bu dersi
bozmasn istemezlerdi. Bir gn adamn biri, Abdullah' grmek istedi. Bunun iin de saflar yararak ilerlemesi
gerekti. Talebeleri hemen bu adam durdurmak istemilerse de, Abdullah:
"Braknz gelsin" deyince adam saflar yara yara Hz. Abdullah'n yanna varp;
Bana, Raslullah'dan dinleyerek ezberlediin bir sz syle! dedi. Abdullah b. Amr bu adama unlar syledi:
Raslllah (sav)'n yle buyurduunu ondan dinledim:
"Mslman, mslmanlar, onun dilinden ve elinden emin olduu kimsedir. Muhacir, Allah'n yasaklad her
eyden uzak olan kiidir."
Abdullah (r.a.)'n ilminden en ok istifade eden ehirlerden biri de Basra idi. Basra'da, herkesten nce orann
valileri derslerine koarlard. Onun rivayetlerinden mmet istifde etmitir. mmete hayrl olmak, hayrl
mmetten olmann gereidir. Kendi ilminden insanlar istifade ettirmeyen alimde hayr yoktur. nsanlara hayrl
olmak iin almak, sahabe fkhmdandr. Sahabeler, Raslllah (sav)'den rendikleri slm' yaayarak dier
61[61]

Buhri, ilim, 39
Ahmed b, Hanbel, Msned, II, 176
63[63]
Nesi, stize, 18,21, Tirmiz, Deavt, 68; bn Mce, Dua, 2; Ahmed b. Hanbel II, 167, 198.340.
62[62]

insanlara rettiler. Raslllah (sav)'in kendilerine rettii hayrl amelleri mmet iinde ileyerek hayrl
olmaya altlar. Hayrl insan, hayr ileyendir. Hayr ileyen bakasn da hayrdan istifade ettirendir. Abdullah
b. Amr (r.a.) yle rivayet ediyor:
Bir gn Allah Rasl, Hz. Sa'd' abdest alrken grd ve ona yle dedi:
"Sa'd, bu ne israf!.. Hz. Sa'd:
Ya Raslllah, abdestte de mi israftan saknacaz? dedi. Raslllah buyurdular:
"Akan bir nehir nnde olsanz bile suyu israftan saknnz."
Bir gece ryamda, parmamn birinde ya, birinde bal grdm. kisini de yalyordum. Sabah ryam Allah
Raslne arzettim. Buyurdular:
"Sen iki kitab; Kur'an- da Tevrat' da okursun." Ben, her ikisini de okudum.
Raslullah'a sordular:
Hicret nedir? Allah Rasl cevap verdiler:
"Hicret, gizli ve ak her fenal terketmektir, namaz klmak ve zekat vermektir. Byle yaparsanz, her nerede
olursanz olun muhacirsinizdir. 64[64]
Her yerde muhacir olmak mmkndr. Kii ister Daru'l harb'de yaasm ve isterse Daru'l slam'da yaasn,
Allah'n haram ettiklerini terkettii, onlardan uzaklat oranda mucahirdir. Kalbindeki imanm bir gerei olarak
haramlardan uzaklaan her m'min erkek ve kadn, mekn ve zaman fark olmakszn bir muhacirdir.
Hz. Abdullah Bin Zeyd (r.anh)
Abdullah b. Zeyd radyallahu anh "Shib'l-Ezn" lakabyla tannan bir sahbi... slm'n iar, en byk almeti
olan "Ezn- Muhammedi"nin okunuunu ryasnda renen bir yiit. Raslullah (sav) efendimizden ezan ile
ilgili hadis-i erifi rivayet etmekle mehur olmu bir iman eri.
O, Medine'li olup Hazrec kabilesine mensuptur. Akabe'de Raslullah (sav)'e bey'at ederek islm'la ereflenen
Medine'li ilk mslmanlardandr. Babas Zeyd bni Sa'lebe'dir.
ki Cihan Gnei efendimiz Medine-i Mnevvere'ye terif edince, Ensar ile Muhaciri birbiriyle karde iln etti.
Sonra ashbyla birlikte slm'n ilk messesesi olan mescidi in etti. Hicretin birinci ylnda "Mescid-i Nebevi"
tamamlandktan sonra mslmanlarn ibadete nasl arlaca konusu gndeme geldi. Namaz vakitleri nasl
duyurulacakt?
Fahr-i Kinat (sav) efendimiz bu konuda ashabnn fikirlerini almak zere onlar toplad ve istiarede bulundu.
Onlara ibdet vakitlerini halka duyurmak iin ne yaplmas lzm geldiini ve mslmanlarn cemaate, camiye
nasl arlmas gerektiini sordu. Namaz vaktinin girdii nasl iln edilmeli? diyerek ashabna sorular yneltti.
Teker teker onlarn grlerini ald. Herkes bir fikir beyn ediyordu. Kimi namaz vakti cami zerine bayrak
dikelim dedi. Kimi an alalm, boru ttrelim dedi. Kimisi de ate yakalm dedi. Resl-i Ekrem (sav) efendimiz
bu grlere iltifat buyurmad. an alma hristiy ani arn, boru sesi yahudilerin, ate yakmak da mecslerin
detleriydi. Bu sebeble bu grler hsn kabul grmedi. Edasyla, sedasyla ve manasyla gnllere ho
gelecek, kulaklar okayacak ve imanlar coturacak bir are bulunmalyd. Bir mddet sabredilmeliydi. Allah
(c.c) her eye kadirdi. Grler henz bir fikir zerinde birleemeden toplant dald. Mzkereler birka gn
devam etti.
Abdullah b. Zeyd (r.a.) bir gece ryasnda deiik kelimelerle bir takm szler iitti. Bu iin gerekletiini
grd. Sabah erkenden iki Cihan Gnei efendimizin huzuruna geldi ve ryasn heyecanla anlatt. Rya yle
idi:
zerinde iki kat (alt ve st) yeil elbise bulunan biri yanma geldi. Elinde bir de nkus (an) vard. Ona:
Elindeki an satar msn?" dedim. O da:
"Ne yapacaksn?" diye sordu. Bende:
"Namaz vakitlerini bildirmek iin alacam" dedim. O kii bana:
"Ben sana daha hayrlsn tarifedeyim." dedi. Kbleye kar durdu ve yksek sesle
"Allahu Ekber" diye balayarak ezan btnyle okudu. Sonra biraz durdu; ezan cmlelerini bir daha okudu.
Ayn kelimeleri tekrar etti. Sonuna doru iki defa "Kad kmetis salh" dedi. Bu cmleyi ilve etti.
Abdullah.b. Zeyd (r.a.) bu ekilde ryasn anlatnca Resl-i Ekrem (sav) efendimiz:
"Bu sdk bir ryadr. Hak, gerek bir ryadr. Onu Bill'e ret. Onun sesi seninkinden daha grdr." buyurdu.
Ezan'da geen, cmleleri, szleri Bill (r.a.)'a retmesini buyurdu. O da Bill (r.a.)'e ayn kelimelerle bugn
okunmakta olan ezan retti.
Bill-i Habei (r.a.) mescidin yaknnda bulunan yksek bir yere kt ve ilk ezan okudu. Hz. mer (r.a.) ezan
sesini iitince koarak Raslllah (sav) efendimizin huzuruna geldi ve:
"Ey Allah'n Rasl! Seni hak Peygamber olarak gnderen Allah iin, onun grdnn aynsn ben de grdm.
Ama bu benden nce geldi." dedi. Bu kelimeleri aynen ryasnda duyduunu syledi. Bunun zerine Resl-i
Ekrem (sav) efendimiz:
64[64]

Ahmed b. Hanbel, Msned, II, 158-226 arasnda yer alan Abdullah b. Amr b. el- Ass'n Msnedi.

"Allah'a hamdolsun hakk bildirdi." buyurdu.

ki sahabenin ryalarnn ayn olmasndan dolay Allah Tel'ya hamdetti. Bylece kyamete kadar devam1
edecek olan ulv bir davet ekli meydana geldi. Bu eref Abdullah b. Zeyd (r.a.) iin byk saadet oldu. Bundan
sonra "shib'l-ezn" diye hret buldu.
Ne gzel hlk-i hamide!.. stiare!.. Mzkere!.. Fikrini almak!.. Fikrini sormak!.. slm'n iar, en byk
almeti ezan konusunda bunu .tatbik etmek... Deiik fikirlerden rahmet beklemek... Hepimize en canl rnek...
Ne rahmet!.. Ne bereket!..
slam'n Medine'de devlet haline gelmesinden sonra ezan gndeme gelmitir. Yani mslmanlar istiklale
kavutuktan sonra ezan okunmutur. Dolaysyla Ezan, slm mmetinin mterek evrensel istiklal mardr.
Ezn'a kar saygszlk, bir btn olarak slm mmetine kar saygszlktr. Ezan eairi slm'dandr. Yani
slm dininin vazgeilmez iarlarndandr.
"Shib'l ezan" Hz. Abdullah b. Zeyd (r.a), hicretin ikinci ylnda Bedir muharebesine itirak etti. Byk
kahramanlklar gsterdi. Mekke fethi gn Hazrec kabilesinin Hrisoullar kolunun bayran tad. Veda
Haccnda bulundu. Hac esnasnda elinde bulunan hayvanlarn fakirlere sadaka olarak datt. Kendisine sdece
bir ksrak koydu. Cmertti. Kendisi sknt ve zaruret iinde yaamay tercih eder, mallarn Allah yolunda infak
ederdi.
Fahr-i Kinat (sav) efendimizden ezan hadisini rivyetiyle tannan Abdullah bni Zeyd (r.a.) alt hadis-i erif
rivayet etti. Hicretin 22. senesinde Hz. Osman (r.a.) devrinde 64 yalarnda iken Medine'de vefat etti. Cenaze
namazn halife Hz. Osman (r.a.) kldrd. Cenb- Hak'dan efaatlerini niyaz ederiz. Amin. 65[65]
Abdullah bni Zeyd (r.a.), mslmanlarn mterek evrensel istiklal mar olan ezan' Raslllah (sav)'in
rnekliinde ve nderliinde haber veren bir sahabedir. Yani mslmanlarn gndemine tevhid'e ary
tamtr. Her gn belli aralklarla insanlar tevhid'e armak, irk'ten, kfrden, tuyandan sakndrmak,
sahabe fkhmdandir. Sahabelerin Raslllah (sav)'in rnekliinde ve nderliinde okuduklar ezan, evrensel
ata kfre, tuyana, isyana kar bir direni arsdr. Biz bundan anlyoruz ki, sahabenin fkh, kyam ve
direni fkhdr. Sahabeler, Allah'n arznda hkm ve hakimiyet hakknn sadece Allah Tel'ya ait olduunu
haykrmlardr.
Btn zamanlarda ve meknlarda geerli olan ann vacibinin bu olduunu retmilerdir. Ezan, bunun en
enmlidir delilidir. Gnde be defa okunan ezanla genelde btn insanla, zelde ise Mslmanlara gerek
kurtuluun adresininin Allah'n hkmne ve hakimiyetine dnmek ve teslim olmak olduu hatrlatlr. Ezan, ilahi
nizam hesabna beeri sistemleri, kanun ve yasalar paydos etme ansdr. Sahabeler, mriki rejime paydos
diyen ve paydoslarn evrensel hale getiren kahramanlardr. Onlarn fkh, kahramanlk fkhdr. Kahramanlk
fkh, Allah'n hkm ve hakimiyetinin nne geirilen btn hkm ve hakimiyet eitlerini ak, aleni bir
ekilde reddetmektir. Cahili hkm ve hakimiyet eitlerini toptan reddetmeyenler, sahabelerin fkhndan bir ey
anlayamazlar.
Hz. Abdurrahman Bin Avf (r.anh)
Raslllah (sav)'in hayatta iken Cennetle mjdeledii on sahabeden ve ilk mslmanlardan biridir. Kurey
kabilesinin Zhreoullarmdan Hris'in olu olup Chiliyye devrinde asl ad Abdulk'be veya baka, bir gre
gre Abdu Amr idi.
Hz. Peygamber (sav)'in Erkam'n evindeki faaliyetlerine balad gnlerde slm'a giren Abdurrahman'a bu ismi
Raslllah (sav) vermitir. Eb Muhammed knyesi ile tannan Abdurrahman'm annesi if binti Avf b. Adi'lHris b. Zhre b. Kilb idi.
Rivayete gre Abdurrahman Fil Olay'ndan yaklak yirmi yl sonra dnyaya gelmiti. Abdurrahman b. Avf (r.a.)
ilk mslmanlardan olmasndan dolay Kurey'in zlim tutumuna dayanamayan ashb ile birlikte Habeistan'a
yaplan iki hicrete de katlmt. Nihayet Raslllah (sav), ashab Medine'ye hicret etmeye tevik edince, o da
dier ashb ile birlikte hicret etmiti.
Hz. Peygamber (sav) Medine'de Ensr ile Muhacirler arasnda kardelikler iln edince Abdurrahman b. Avf ile
Ensr'dan Sa'd b. Rab'i karde iln etmiti Ensr'n ileri gelenlerinden Sa'd b. Rab' 'Din kardei' Abdurrahman'a
unlar sylemiti:
"Benim bir hayli malm vardr. Bunun yansn sana veriyorum. Ayrca iki eim vardr. Bunlardan birini
boayacam, iddeti bitince onu nikhlarsn." Bu byk licenaplk karsnda Abdurrahman b. Avf kardeine
unlar sylyordu: "Cenb- Allah maln ve aileni sana mbarek eylesin. Senin bu davranna kar Allah
ecrini versin. Sen yalnz bana arnn yolunu gster, benm iin yeterlidir."
Abdurrahman b. Avf (r.a.) ticaret hayatn ok iyi bilen Kurey iinde byd iin bu iin tam bir uzman
olarak Medine arsnda alverie balam ve Allah ona byk servet vermitir. Abdurrahman bu ticar hayatn yle anlatr:
"Cenb- Allah bana yle bir nimet verdi ki, bir ta bile bir yerden kaldrp baka yere koyduumda sanki altn
65 [65]
El-sabe/bh-i Hacer; sd'l Gabe/bn-i Esir;El-stiab/bn-i Abdi Berr; Hilyert'l EvIi-ya/sfehani;Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa: 1/160-200, Beyrut/ty.; Hayat's Sahabe/Yusuf Kndehlevi.

oluveriyordu." Samimiyet ve sadakattan ayrlmazsanz, hakettiiniz, nasibiniz olan dnya da gelir sizi bulur.
Abdurrahman b. Avf (r.a.) Hz. Peygamber (sav)'in btn gazvelerine katlm ve ilk slm cihad hareketinden en
gze! ekilde nasibini almt. Ashb'tan Mure b. u'be (r.a.)den rivayet edildiine gre, Hz. Peygamber (sav)
kt gazvelerin birinde yolda konaklamken Ashb'n bulunduu yerden biraz uzak bir noktaya ekilip
hacetini defederek abdest alp dnd. Raslllah (sav) ashabnn yanma vardnda ashb Abdurrahman b. Avf
in arkasnda namaza durmutu. Mure hemen gidip Abdurrabman'a Raslllah(sav)'n geldiini haber vermek
istediyse de Raslllah (sav) buna engel olmu ve Abdurrahman'n arkasnda namazn klmt. Bylece Hz,
Peygamber'in ilk defa arkasnda namaz kld kii Abdurrahman b. Avf (r.a.) olmutur.
Daha sonra da bilindii gibi, Raslllah (sav) hastal srasnda Hz. Eb Bekr'in arkasnda'namaz klmt. bn
Sa'd Tabaktu'l-Kbr adl eserinde bu seferin Tebk seferi olduunu kaydetmektedir. 66[66]
Raslllah (sav) Abdurrahman b. Avf ashbtan yediyz kiilik bir asker kuvvetle H. 6 yl aban aynda
Dmetu'l-Cendel'e gndermiti. Abdurrahman, Hristiyanlarm hkm srd bu blgeye gelip onlar slm'a
davet etmi, byk bir ksm buna yanamad halde blgenin ileri gelen kabile reislerinden el-Asba b. Amr elKelb Hris-tiyanken slm'a girmiti. Abdurrahman da el-Asba'n kz Tumzar ile evlenmi ve ondan olu Eb
Seleme dnyaya gelmiti.
Yine bn Sa'd'n ifdesine gre Hz. Peygamber (s av) ashb iinde ipek giymeyi yalnz Abdurrahman'a msaade
etmiti. Zira Abdurrahman b. Avf in vcudunda bir kant vard. Hz. Peygamber'in vefatndan sonra bir gn
Medine'de bir heyecan ve kalabalk meydana gelmiti. Bunun sebebini soran Hz. Aie (r.anha)'ya ,Abdurrahman
b. Avfn kervannn ehre yaklat sylenince Hz. Aie (r.anha) yle demiti:
Raslllah (sav) yle buyurmutu:
"Abdurrahman srattan geerken der gibi oldu ama dmedi." Hz. ie'nin bu szlerini haber alan
Abdurrahman beyz deve olduu sylenen bu kervann srtndaki yklerle birlikte tamamen Allah rzas iin
balamt. Develerin srtndaki mallarn develerden ok daha deerli olduu kaydedilmektedir.
Ashabn en cmertlerinden biri olduu bilinen Abdurrahman b. Avfn birok gazvede ve zellikle Tebk
gazvesinde Allah yolunda byk infklarda bulunduu bilinmektedir. Ayrca Hz. Peygamber'in vefatndan sonca
Ndiroullar mahallesinde sahip olduu arazisini krkbin dinara satarak Raslllah (sav)'n zevcelerine
datmt. Hz. ie'ye pay getirildiinde bunu kimin gnderdiini sormu, Abdurrahman b. Avf (r.a.)'m
gnderdii sylenince yle demiti: "Hz. Peygamber (sav),
"Benden sonra Allah'n sabrl kullar size kar efkatli davranacaktr. Allah, Abdurrahman b. Avf a Cennet
pnarlarndan kana kana imeyi nasip etsin" buyurmutu.
Hz. Eb Bekir (r.a.) vefatndan nce hilfete mer b. el-Hattab'n gemesi hususunda Abdurrahman'n grn
sormu o da yle demiti:
"mer (r.a.) senin dndnden daha iyidir. Fakat otoriterlii fazladr." Hz. Eb Bekir (r.a.) de yle karlk
vermiti:
"mer'in sertlii benim yumuaklmdan kaynaklanyor. leri zerine alrsa bu sertlii kaybolur. Bir gn ben
adamn birine ok kzmtm. mer ise ok yumuak davranmt. Ben yumuak davransam o ok sertleiyor."
Hz. mer'in hilfeti srasnda byyen devlet ve genileyen snrlar karsnda ilerin daha rahat zlmesi iin
oluturulan devlet rasnda Abdurrahman b. Avf in nemli bir yer aldn gryoruz.
Yeni fethedilen Irak arazisinin gaziler arasnda paylalmas veya devlete braklmas hususunda ortaya kan iki
gr vard. Hz. mer (r.a.) ashabn dier ileri gelenleriyle birlikte bu topraklarn paylalmamasndan yana iken
Abdurrahman b. Avf, Bill-i Habei ile birlikte buna muhalif olup fethedilen yerlerin paylalmasndan yana
idiler. stiare, ashb- kirm'n ahlkdr. Onlar, r'y idarelerinin esas haline getirmilerdi. mmetin ilerini
ra ile yrtyorlard.
Hz. mer (r.a.) ehid edildiinde yarm kalan namazn tamamlanmas iin Abdurrahman grevlendirilmiti.
Nihayet Hz. mer'in tedv edilmeinin zor olduu ve ecelinin yaklat anlalnca yeni seilecek halfenin
belirlenmesi iin kurulan r'da Abdurrahman b. Avf da yer almt. rada bulunanlardan Zbeyr b. Avvm,
Talha b. Ubeydullah ve Sa'd b. Ebi Vakkas haklarndan feragat edince r'da halfe aday olarak kii
kalmt. Hz. Ali, Hz. Osman ve Abdurrahman b. Avf. Abdurrahman da bu husustaki hakkndan feragat edince
adaylar ikiye dmt. Abdurrahman bu hususta ashabn ileri gelenleriyle uzun grmeler yapm ve Hz. Ali
ve Hz. Osman'dan karara uyacaklarna dair kesin sz aldktan sonra bu konudaki kanaat ve karar Hz. Osman
(r.a.)'a bey'atin yararl olaca hususunda toplannca, hilfete Hz. Osman (R.a.) getirilmiti.
Abdurrahman b. Avf (r.a.) artk bir hayli yalannca Hz. Osman devrinde ok sakin bir hayat yaam ve nihayet
hicretin 32. ylnda Medine'de vefat etmiti. Cenaze namazn Hz. Osman (r.a.) kldrm, onu kabrine gtrrken
Hz. Ali (r.a.) yle demiti:
"Ey Avfn olu! Gle gle ebed hayata git Sen bu fn hayatn en gzel gnlerini grdn. Bu revnakl hayat
bulanmadan Ahirete gyorsun" Sa'd b. Ebi Vakks (R.a.) da onun cenazesini tarken:
"Ey koca da" diyerek Abdurrahman'm seciyesindeki salamlk ve metaneti ifde etmiti.
Sahabe birbirini hayrla yadeden hayrl nesildir. Bizden nce lm mslmanlar hayrla anmak, sahabe
66[66]

bn Sa'd Tabakt, 111, 129.

snnetini ihya etmektir.

Abdurrahman, el-Bak kabristannda medfundur. Medine'de vefat ettii kesin olarak bilindii halde Siirt ili
Pervari ilesi yaknnda bir mezarn ona izafe edilmesi halkn yaktrmasndan baka bir ey deildir.
Abdurrahman b Avf (r.a.), Hz. Peygamber (sav)'den ok hadis duymu fakat titizliinden dolay bunlarn hepsini
nakletmekten ekinmitir. Hadis mecmualarnda ondan altmbe kadar hadis nakledilmektedir.
Hz. Peygamber (sav)'in vefatndan sonra sz konusu olan mirasnn miraslara taksim edilemeyeceine dair Hz.
Eb Bekir'in rivayet ettii hadisi kendisi de aynen rivayet etmiti. Ayn ekilde Suriye ve civarnda kan veba
hastal ile ilgili alman 'tedbir'e dair hadisi Abdurrahman (r.a.) rivayet etmiti:
"Bir yerde veba olduunu haber alrsanz oraya gitmeyin. Veba sizin bulunduunuz yerde olursa ondan kamak
iin de oradan baka yere gitmeyiniz. 67[67]
Hz. Abdurrahman b. Avf (r.a.), Mslmanlarn huzur ve selmeti iin gayret etti. Zengin bir mslmand.
Mallarnn bir ounu ticaret yoluyla elde etmiti. Allah yolunda yapm olduu infakn snr alabildiine
geniti. Baknz bir seferde Allah yolunda 700 deve ve ykleri 2000 dinar, 200 kiyye altn, bir seferinde, 40.000
dirhem gm, bir baka sefer iin 40.000 dinar altn, Cihad iin 500 at verdi. Yine bir baka sefer 1500 deveyi
cihadda kullanlmak zere verdi. ok gzel bir arazisi vard. Bu araziyi 40.000 dinara satp Peygamber
efendimiz (sav)'in annesi mine'nin akrabalar olan Zhreoullar'na, fakirlere ve validelerimize datyordu.
Yine 30.000 kleyi hrriyete kavuturduu rivayet edilmitir. 68[68]
Hz. Abdurrahman b. Avf (r.a.), Allah yolunda mal ve cam adamann yolunu ve eklini bize reten rnek
ahsiyettir. Esasen btn sahabeler, Allah yolundaki adaysn nianeleridir. Allah yolunda sahabeleri tanmayanlar, yar yolda kalrlar. Hz. Abdurrahman b. Avf (r.a.)'in hayat, Allah yolundaki aday adaylar iin bir
imkndr.
Hz. Abdurrahman b. Avf (r.a.), slm mmetinin zenginleri iin bir aynadr. slam mmetinin zenginleri,
Abdurrahman b. Avf (r.a.) aynasndan kendilerine bakmaldrlar. Ellerindeki servetin ne kadarn Allah yolunda
infak etmiledir? Abdurrahman b. Avf (r.a.) ticareti, mal kazanp Allah yolunda infak etmek iin yapyordu. O,
infaklarm pazarlamyordu. Onun tek amac, Allah rzasyd. nk dnyada en byk zenginlik, Allah yolunda
mal infak ederek Allah'n rzasna nail olmaktr.
Deerlendirme almalar
Hz. Abbs Bin Ubbe (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abbs Bin Ubbe (r.a.)'n fkhnda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abbs Bin Ubbe (r.a.)'n vefat nasl oldu? zah ediniz.
Hz. Abbs bn Abdulmuttalib (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abbs bn Abdulmuttalib (r.a.)'n fkh hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abbs bn Abdulmuttalib (r.a.)'n hangi grevlerde bulunmutur? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin Cah (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abdullah bin Cah (r.a.)'n fkh ve rivayet ettii hadisler hakknda ne biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Abdullah bin Eb Bekir (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abdullah bin Eb Bekir (r.a.)'n fkh hakknda neler biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin Huzafe (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz
Hz. Abdullah bin Huzafe (r.a.)'n fkh hakknda ne biliyor sunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin Mes'ud (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Abdullah bin Mes'ud (r.a.)'n fkh hakknda neler biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abdullah bn Revaha (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? zah ediniz.
Hz. Abdullah bn Revaha (r.a.)'n fkh hakknda neler biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abdullah bn Revaha (r.a.)'n hayat hakknda neler biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin Selm (r.a.)'n fkh nasldr? zah ediniz.
Hz. Abdullah bin Selm (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz. Abdullah bin mm-i Mektm (r.a.)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin mm-i Mektm (r.a.) hangi grevlerde bulundu? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin Zbeyr (r.a.)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abdullah bin Zbeyr (r.a.)'n cihad hakknda bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin mer b. el-Hattb (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin mer b. el-Hattb (r.a.)'n fkh hakknda neler biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abdullah bin Sheyl (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin Sheyl (r.a.)'n fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz. Abdullah bn Abbs (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Buhar, Tp 3, Mslim, Selm, 92, 93, 98, 100
El- stiab Fi Ma'rifeti'l Ashb/bn-i Abdi'l Berr: 2/396; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev: 2/154; Hilyet'l Evliya:l/98-100; Elsabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani: 2/416-417;Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Ba: 4/40-56, Beyrut/ty.
67[67]
68[68]

Hz. Abdullah bn Abbs (r.a.)'n Kur'an fkh nasld? Bilgi veriniz.

Hz. Abdullah bin Amr bin el-As (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abdullah bin Amr bin el-As (r.a.)'n fkh ve siyasi dehas hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abdullah bin Zeyd (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? zah ediniz.
Hz. Abdullah bin Zeyd (r.a.)'n fkh hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Abdurrahman bin Avf (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Abdurrahman bin Avf (r.a.)'n fkh ve intak hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
NTE V
Hz. Ammar bni Ysir (r.anh)
Hz. Amir Bin Fheyre (r.anh)
Hz. Amr bni s (r.anh)
Hz. Amr bnu Cemuh (r.anh)
Hz. sim Bin Sabit (r.anh)
Hz. Ber' bn zib (r.anh)
Hz. Bilal-i Habei (r.anh)
Hz. Breyde bni Husayb (r.anh)
Hz. Cbir bn Abdullah (r.anh)
Hz. Ca'fer B. Ebi Talib (r.anh)
Hz. Cerir bni Abdullah (r.anh)
Hz. Dihye-i Kelb (r.anh)
Hz. Drar bni Ezver (r.anh)
Hz. Ebn B. Said B. El-As (r.anh)
Hz. Eb Dcne (r.anh)
Hz. Ebu'd-Derd (r.anh)
Hz. Enes B. Mlik (r.anh)
Hz. Es'ad B. Zurre (r.anh)
Raslllah (sav)e okurdu. 69[69] bey ashabn en alimlerindendi. Tabiinin byk bilginlerinden olan Mesruk
(663/683) yle derdi:
"Raslllah (sav)'in ashbyla grtm. limlerinin u alt kiiye dayandn grdm: Ali, Abdullah b. mer,
Zeyd b. Sabit, bey b. Ka'b ve Ebu'd-Derd. 70[70]
bey b. Ka'b, Kur'an- Kerm'i en iyi okuyan sahablerden idi. Peygamber Efendimiz (sav)
"mmetimin en iyi okuyan bey'dir. 71[71] buyurmutur. Bu sebeple Seyyid'l-Kurra okuyucularn efendisi
lakabyla tannmt. Kur'an- Kerm'i sekiz gecede hatmederdi. Raslllah (sav)'in zamannda Kur'an' cem
ederek ona arzeden sayl sahablerden biri idi. Nitekim Enes b. Malik,
"Raslllah (sav) zamannda Kur'an' drt kii hfzetmi olup hepsi de ensardand. Bunlar: bey b. Ka'b, Muaz
b. Cebel, Eb Zeyd ve Zeyd b. Sabit'tir. 72[72] demitir.
bey b. Ka'b, Raslllah (sav)'in ashabna Kur'an' kendilerinden renmelerini tavsiye ettii drt kiiden
biridir. Abdullah b. Amr b. As'dan yle rivayet edilmitir: Raslllah (sav)'in yle buyurduunu iittim:
"Kur'an' drt kiiden aln (renin). Abdullah b. Mes'ud'dan, Raslllah (sav) nce bunu zikretti, Ebu
Nuzeyfe'nin mevlas Salimden, Muaz b. Cebel'den ve bey b. Ka'b'dan. 73[73] Bu drt sahabden Muaz ile bey
ensardan, Abdullah b. Mes'ud ile Salim ise muhacirlerdendir.
Raslllah (sav) bey b. Ka'b', Kur'an- Kerim'i iyi bilen bir sahabe olmas sebebiyle retmen olarak tayin
etmiti. Mescid-i Nebevi'de Kur'an- Kerm'i retirdi. Aralarnda Ebu Hureyre ve bn Abbas'n da bulunduu bir
ok sahabenin hocaln yapmtr. O, Kur'an- Kerm'i retmesi karlnda her hangi bir maddi ey de
almazd. Nitekim ondan yle rivayet edilmitir: "Muhacirlerden birine Kur'an retmitim. Bu zat bana bir yay
hediye etti. Ben bunu Raslllah (sav) 'e anlatnca:
"Onu alrsan ateten bir yay alm olursun" buyurdu. Ben de yay sahibine geri verdim. 74[74]
bey b. Ka'b, Kur'an'n lafzlarnn eda keyfiyetini, kraat vecihleriyle ilgili hususiyetlerini renmeye zen
gsterirdi. Allah Tel, Peygamber Efendimiz (sav)'e bey'e Kur'an okumasn emretmitir. Enes b. Malik
(r.a)'dan yle rivayet edildi: Raslllah (sav) bey b. Ka'b'a:
"Allah bana Lemyeknillezne kefer suresini sana okumam emretti" buyurdu. bey
"Allah benim adm da and m?" dedi. Peygamber Efendimiz (sav)
69[69]

Zeheb, Siyer, I, 280.

bn't-Kayyim, i'lmu'l-Muvakkin, I, 16.
71[71]
Zeheb, Siyer, I, 392.
72[72]
Buhar, Menakibu'l Ensar 17; Tirmiz, Menkib 33.
73[73]
Buhar, Menakibu'I-Ensar,l6.
74[74]
bn Mace, Ticart, 8.
70[70]

"Evet" deyince bey b. Ka'b sevincinden alad. 75[75] Bu hadis-i erif sahabe ierisinde bey b. Ka'b'n faziletine
iaret ettii gibi, onun kraat ilmindeki yerine de iaret etmektedir.
bey b. Ka'b, kraati bizzat Raslllah (s.a.v)'den almtr. O, Hz. mer'e
"Ben Kur'an- Kerm'i daha taze iken bizzat Cebrail (a.s)'dan alan zattan aldm" demitir. 76[76]
Kur'an- Kerm'e kar duyduu rabet ve arzu bey b. Ka'b'n faziletini artrm, bu sebeple Raslllah (sav)'n
takdirini, ashabn saygsn kazanmtr.
bey b. Ka'b ayn zamanda Raslllah (sav) zamannda fetva veren az sayda sahabeden biridir. Muhammed
babas Sehl'in yle dediini nakletmitir:
"Raslllah (sav) zamannda fetva veren, muhacir ve ensardan olmak zere alt kii idi. Muhacirlerden
olanlar mer, Osman, Ali; ensardan olanlar da bey b. Ka'b, Muaz b. Cebel ve Zeyd b. Sabit'tir. 77[77]
bey b. Ka'b, Raslllah (sav) zamannda idar grevlerde de bulunmutur. Raslllah (sav) onu Bel, Uzre ve
Ben Sa'd kabilelerinin zektlarn toplamak zere grevlendirmiti. bey b. Ka'b bu grevi esnasnda
karlat bir vakay yle anlatr:
"Raslllah (sav) beni Bel, Uzre ve Ben Sa'd b. Huzeym b. Kada kabilelerinin zekatlarn toplamak zere
gnderdi. Onlarn zektlarn topladm. Nihayet onlardan sonuncu adamn yanna vardm. lerinde bu adamn
evi ve ky Medine'de Raslllah (sav)'e yakn olan idi. Bu adam bana btn maln toplad. Ben de zekt
olarak almaya henz iki yana girmi bir dii deveden bakasn bulamadm. Kendisine onu alacam syledim.
Mal sahibi,
"Bunun st de yok, yk tamak iin de elverili deil. Allah'a yemin ederim ki senden nce zekt toplamaya
gelen ne Raslllah'a ve ne de onun elisine mahmdan st olmayan ve yk tamaya da elverili olmayan bir
deveyi vermedim. te gen, semiz dii deve. Onu al." dedi.
Ben ona, "Bana emredilmeyen eyi almam. te Raslllah (sav) sana Onlara manev kuvvet, ruh diren verirdi.
Bir ziyaretinde Ammar (r.a.), Resl-i Ekrem (sav) Efendimize:
"Y Raslallah ikence son haddine vard." dedi. ki Cihan Gnei Efendimiz de ona:
"Sabret ey Eb'l-Yekzan! Sabrediniz direnin ey Ysir ailesi!.. Sizin randevunuz/Size vadedilen yer Cennettir."
buyurdu. Onlara yce hedefler gstererek aclarna, dertlerine ortak oldu.
Yine birgn Resl-i Ekrem (sav) Efendimiz, Ammar (r.a)'n yanna urad. Atele dalayarak ona azap ettiklerini
grd. Mbarek eliyle bam svazlad ve:
"Ya Rab!.. Bu atei brahim'e berd selm buyurduun gibi Ammar'a da serin ve zararsz eyle." diye dua etti.
Ne dehet verici, ne yrek dalayan bir hadise!.. Hangi yrek dayanabilir buna?.. Amma ilh irde byle...
Kader erevesi byle izilmi... Bir mcdele vermek gerekiyor... Allah Tel kulunda bu gayreti grmek
istiyor... Buyuruyor ki:
"Yoksa Allah iinizden cihad edenleri belli etmeden, sabredenleri ortaya karmadan cennete gireceinizi mi
sandnz? 78[78]
"nsanlar, imtihandan geirilmeden sadece iman ettik demeleriyfe braklacaklarn m sandlar? 79[79]
Ysir ailesi gn gemezdi ki ikenceye tbi tutulmasn. Mrikler, Smeyye hatunu iki devenin arkasna
balayarak yerlerde srklediler. Ebu Cehil ve avnesi, kam vurarak ikence ettiler. O gn anne ve babas ikisi
birden ehadet erbetini iti. Tenleri kzgn lde kald. Ruhlar ise Cennete utu.
slm'in ilk ehidleri olarak tarihe geen Ysir ailesi kyamete kadar gelecek m'minlere bu davranlaryla
tkenmeyen bir eref, bir asalet braktlar. Onlar "ehadet ailesi" idi. Geride gelenlere rnek oldular.
Ammar (r.a) kendine yaplan zulm ve cefaya direnmee devam etti. Birgn yine ona akln kaybedesiye, soluu
kesilinceye, derileri soyuluncaya kadar ok ar ikence yaptlar. Putlarn hayr ile yd etmedike
brakmayacaklarn sylediler. O da lmden kurtulmak iin onlarn istedikleri ekilde Lt ve Uzza lehinde
zarreten konumak zorunda kald. Mriklerin elinden kurtulur kurtulmaz doruca Raslllah (sav) efendimizin
huzuruna vard. Bandan geenleri alayarak anlatt. Efendimiz ona:
"Bu szleri sylerken kalbini nasl buldun?" diye sordu. O da:
"Kalbimde Allah'a imanda en ufak bir deiiklik olmad." dedi. Bu cevap zerine Efendimiz (sav):
"Ammar' bandan ayana kadar iman kaplad, iman kemiklerine iledi." buyurdu.
Gzyalarn mbarek elleriyle sildi. Kalbde iman yerletikten sonra diliyle zarurete binaen sylemenin imana
zarar olmadn hatta yine ikenceye urarsa ayn szleri syleyebileceini ona u yet-i kerime ile mjde
verdi:
"Kalbi imanla dolu olduu halde inkra zorlanan mstesna, inandktan sonra Allah' inkr edip gnln
kafirlie aanlara Allah'n gazab vardr. Byk azb da onlar iindir. 80[80]
O, ilk nce Habeistan'a daha sonra Medine'ye hicret etti. Resl-i Ekrem (sav) efendimiz onu Huzeyfe bni
75[75]

Tecrid-i Sarih Tercmesi, X, 21.

Ahmed b. Hanbel, Msned V, 117.
77[77]
bn Sa'd, ayn eser, II, 350.
78[78]
l-i imran: 3/142.
79[79]
Ankebt: 29/ 2.
80[80]
Nahl: 16/ 106.
76[76]

Yeman (r.a) ile karde ilan etti. M.escid~i Nebevi'nin insnda byk gayretler gsterdi. kier ikier kerpi
tad. Efendimiz onu yz gz toz ierisinde grnce:
"Vah Ammar!.. Vah Ammar!.. Seni s bir topluluk ldrecek, sen onlar cennete, onlar ise seni cehenneme davet
edecekler." buyurdu.
Ammar (r.a) Bedir'den itibaren btn gazvelerde bulundu. Byk kahramanlklar gsterdi. Yemame savanda
kula kopmu sallanrken o yiite savamaa devam etti. Dalmak zere olan orduyu:
"Ey mslmanlar!.. Cennetten mi kayorsunuz? Ben Ammar bni Ysir'im. Bu tarafa gelin." diye haykrarak
toparlad. Hz. mer (r.a) zamannda Kfe'ye vali olarak gnderildi. Hz. Ali (r.a) devrinde Sffn'de 93 yalarnda
arprken ehid dt. Hz. Ali (r.a.)'n kldrd cenaze namazndan sonra oraya defnedildi.
O, uzun boylu, kara yaz, ela gzl ve geni omuzluydu. Son derece sde ve nezih yaad. Hibir namazn
kazaya brakmad. 62 hadis-i erif rivayet etti. Buhari'de geen bir rivayeti yledir:
" eyi nefsinde toplayan kimse imann tamamn elde etmi olur.
1- Kendi aleyhine de olsa insaf elden brakmamak,
2- Herkese selm vermek.
3- Fakir iken bile sadaka vermek."
Cenab- Hak Ammar bni Ysir (r.a)'in azim ve sebatn bizlere de ltfedip efaatine nail eylesin. Amin. 81[81]
Hz. Ammar bni Yasir (r.a.)'den bize miras kalan fkh, ikrah fkhdr. Ehl-i tevhidi inancndan vazgeirmek iin
zorlama ve horlama, ehl-i kfrn karakteridir. Onlar, srekli insanlar Allah'n yolundan alkoymak iin
urarlar. Muvahhidler ise imanlarnda direnirler. te Hz. Ammar bni Ysir (r.a.), Allah yolunda meakkat
mektebinin mezunudur. Etine ve kanna karan iman urunda ehid olmutur. Direnerek randevsu cennete
gitmitir. unu unutmayalm ki; kfre kar iman hesabna direniin mkfat cennettir. Biz mslmanlar kfr
cephesi karsnda dilenerek deil, direnerek varoluruz.
Lafn dostu, ilenin yabancs dva adam olamaz. Dva adam, Hz. Ammar bni Yasir (r.a.) gibi inancn etiyle
ve kanyla besleyen insandr.
Hz. mir Bin Fheyre (r.anh)
mir bin Fheyre hazretleri, Tufeyl bin Abdullah'n obanyd. Nice yllar hereylerini kaybedip, insanlklarn
unutmu kimselere hizmet'etti. Ama btn hizmetlerinin karl, sadece karn tokluuydu. Belki karnlar toktu,
fakat ruhlar at.
Gnler byle zdraplar iinde geip gitti. Nihayet beklenen slm gnei, Mekke'de dodu ve etrafa yava yava
klarn samaya balad. slmla merref olanlar, Onun ma'nev lezzetini tattlar. Tadn alan bir daha onu
brakamad. nsan, kalbe giren bu ilh aktan ayrlabilir miydi? Bu ilh aka tutulanlardan biri de mir bin
Fheyre hazretleriydi. Fakat kleydi ve szde efendisi vard. Kalbinde duyup, vcudunun btn zerrelerinde
hissettii mn lezzetini a kl ayam azd.
mir, "Bu vcut mutlaka birgn toprak olacak, nefsin elinde bir oyuncak olan bu beden mutlak ryecek,
yleyse bu dnyada bu kadarck ikenceye dayanversin" diye dnd. Bu dnce zinciri akp gitti. Artk mir
bin Fheyre hazretleri, yce dnin emirlerini;yerine getirmeye balad. Knayann knamasndan; kzann
kzmasndan ekinmedi. Bu yzden eitli ikencelere mruz kald.
Bill-i Habe ile birlikte ar ikencelere uratlm, kzgn gne altnda saatlerce bekletilmiti. Btn bu
ikencelere ramen mnndan zerre kadar ta'vz vermemi, hak dnden geri dnmemiti. Bilhare Hz. Eb Bekir,
onu satn alarak zd etti.
Bu srada mrikler iyice azttlar. Mslmanlara her trl ikenceyi, ez ve cefy yapmaktan geri durmadlar.
Nihayet lh izin geldi. Allah Tel'nn Rasl, en yakm Hz. Eb Bekir ile Mekke-i Mkerremeden Medne-i
Mnevvereye hicret edeceklerdi. Bu emirle iki sdk dost yola ktlar. Sevr maaras nne geldiklerinde
Mekke alkalanmakta, her taraf aranmaktayd. Raslullah (sav)'e yardmc olann can tehlikedeydi.
Btn bunlara mukabil Amir bin Fheyre hazretleri, Hz. Eb Bekir (r.a.)'e ait stl davarlar uygun vakitlerde
maarann nne getirdi. Peygamber efendimiz ve Hz. Eb Bekir'in yiyecek ve ieceini temin etti. Bylece
onlarla beraber hicret etme erefine de kavutu.
Raslullah efendimiz, Mekke'den Medine'ye hicret eden Mslmanlar birbirine karde yaptnda, Amir bin
Fheyre'yi de Ensr'dan Haris bin Evs ile karde yapt.
mir bin Fheyre hazretleri, Bedir ashabndan oldu. Hicretten sonra, Medine'de bir araya gelen Mslmanlar,
gittike artarak kuvvetlenmekteydi. Bu vaziyet, mrikleri iyice endielendirdi. Nihayet Mslmanlarla
mrikler arasnda Bedir ve Uhud gibi savalar oldu.
Amir bin Fheyre hazretleri bu savalarn her ikisine katlmak saadetine kavutu. Her iki savata da
Mslmanlar az olmasna ramen, kendilerinden kat kat fazla olan dman malb ettiler. Bununla beraber
mrikler bo durmadlar.
Hicretin drdnc senesi, Necd eyhi Eb Ber, Medine'ye gelip, Raslullah (sav)'e mracaat etti. Kabilesine
81[81]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty.

dn bilgilen retmesi iin muallimler istedi. Yetmi kiilik bir heyet hazrlanp gnderildi.
Yetmi kiilik muallimler heyeti, Bi'r-i Mane'de kuatldlar. Mslmanlar epeevre kuatldklarn anlaynca
kllarna sarldlar. Ancak dman ok kalabalkt. Eb Ber'nn kardeinin olu Amir'in tertipledii bu alaka
hareket neticesinde, meyye olu Amr'm dnda oradaki Mslmanlarn hepsi ehd oldu.
slama hizmet etmek iin giderken, uradklar saldrda, ehd olanlar arasnda yer alan, Amir bin Fheyre'nin
vaziyeti daha bir bakayd.
ehd edilii srasndaki grdkleri hdiseyi, mriklerin, ksa akil-laryla anlamalar, kavramalar zordu. Azgn
mriklerin, srtndan saplam olduklar mzrak, gsn yarp kmt. Kanlar fkrmaktayd. Bu kan, alelade
bir insan kan deil, Resl-i Ekrem (sav)'in msaadesiyle slm' ve Kur'n- Kermi retmek iin yola km
bir sahabenin mbarek kanyd. Cebbar bin Slm anlatr:
Mslmanlardan, beni slm dnne da'vet eden birine, arkasndan mzram sapladm. Mzramn demirinin
onun gsnden ktn grdm. Bu esnada kendisinin, "Vallahi kazandm" dediini iittim.
Kendi kendime,
"Adam ldrdm halde, kazand ne acaba" dedim. Mzram karp Dahhk bin Sfyn'a gittim. Amir'in
szn naklettim. Dahhk,
"Onun maksad, Cenneti kazandm demektir" dedi ve Mslman olmam tavsiye etti. Ben de Mslman oldum.
Mslman olmama Amir'den iittiim sz ve kendisinin ge ykseltilmesi oldu."
Grld gibi, sahbe-i kiram nezdinde ehadet bir kazantr. ehadet, geride kalanlara bir tevhid arsdr.
Tarih, ehadet arsyla imana gelenlere de tanklk etmektedir. ehadet, ayn zamanda Rabbani bir ykselitir.
Nitekim Cebbar ve oradaki mrikler, Amir bin Fheyre hazretleri ehadet erbetini itii zaman, onun semya
doru kaldrldn grmlerdi. Byle garip hller olup, Amir bin Fheyre hazretlerinin ruhu da Cennete uup
gitti. "Kurtuldum" szn duyan Cebbar da mrik topluluu iinde tek mna gelen kimse oldu.
Allah Tel'nn hikmetidir ki, hdise neticesinde birisi ehd olmutur, dieri ise hidyete ermitir. Amir bin
Fheyre ehd olduu srada 40 yandayd. Bi'r-i Mane'de mrikler tarafndan kuatlan slm ird ekibi
ehd olacaklarm anlaynca, dediler ki:
Y Rabb! Raslullah efendimize durumumuzu haber verecek, burada senden baka kimsemiz yoktur.
Selmmz ona ulatr y Rabb! Y Rabb! Rasln vastasyla kavmimize haber ver ki: "Biz Rabbimize
kavutuk. Rabbimiz bizden honut oldu ve bizi de honut kld."
Rableri onlardan raz oldu. Cebrail aleyhisselm gelip durumu Raslllah efendimize bildirdi ve dedi ki:
Onlar, Rablerine kavutular, Rableri onlardan raz, honut oldu ve onlar da honut kld."
Raslllah efendimiz Cebrail aleyhisselmn bildirmesi zerine;
"Ve aleyhisselm" buyurdular ve hutbeye karak, mriklerin, Mslmanlara yapt bu ihaneti, Ashb- gznin
bu ekilde pusuya drlmesini, onlarn ehd olduklarn Medne'de Ashb- kirama bildirdiler. 82[82]
Biz Allah'n arznda Allah'n dinine yardmc olursak, Allah Tela esen rzgarlar bizim iin postac klar.
Gidemediimiz yerlere sesimizi, davtimizi ulatrr. Samimiyetten taviz vermeyenler, Rabbani ikramlara ererler.
Sahabe, takvas cihadna sermaye olan nesildir. Yani sahabeler, takvalar miktarnca cihad etmilerdir. Sahabe,
sesini, mesajn, takvasyla, cihadyla dnyaya duyuran ehl-i keramet olan bir nesildir. Allah iin alan, Allah
yolundadr. Allah yolunda olan da, Allah'n ikramlaryla merefftir.
Hz. Amr bn-i As (r.anh)
Amr bni s radyallahu anh akll, bilgili ve siyasette dah bir devlet adam... "Msr ftihi" unvanyla mehur
bir sahabedir. Atak bir kiilie sahip zek, fedakr ve yiit bir komutan...
O, Kurey kabilesinin Sehm koluna mensuptur. Mslman olmadan nce Mekke'nin ticaret ve siyaset hayatnda
nemli bir yeri vard. Habeistan Hkmdar Nec ile dost idi. Mekke'li mrikler Habeistan'a g eden
mslmanlarn iadesi iin onu Neci'ye eli olarak gnderdi.
Onun slm'la ereflenii Mekke fethinden nce oldu. yle ki: "Hendek savandan sonra slmiyet zerinde
dnmee balad. Ailesi, kabilesi hep mslmanlarn aleyhinde idi. Fakat o eskisi gibi mslmanlara kar
durmuyordu. Hatta kendisini knayanlara: "Aldanyorsunuz." diye cevap veriyordu. Birgn arda gezerken
Halid bni Velid ile karlat. Fikrini ona at. Halid de ayn dnce ierisinde olduunu syledi. Birlikte
Medine'ye Raslllah (sav) efendimizin huzuruna geldiler. ki Cihan Gnei efendimiz onlar grnce sevinten
gzleri parldad. Ashabna dnerek:
"Mekke size cierparelerini att..." buyurdu. Birlikte kelime-i ehadet getirerek slm'la ereflendiler. Amr bni
As, Fahr-i Kinat (sav) efendimize, nceki yaptklar gnahlarn af edilip edilmeyeceini sordu. Rasl-i Ekrem
(sav) efendimiz de:
"slm ncekileri saymaz..." buyurdu.
Amr bni s (r.a.) bey'at ettikten sonra akln, dehsn, becerisini ve cesaretini slm'n hizmetine verdi. mrn
hep sava meydanlarnda geirdi. Fetih stne fetihler gerekletirdi. Birgn iki Cihan Gnei efendimize;
82[82]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Ref'at el- Baa Beyrut/ty.

"Y Raslallah! Bunca zaman slm'n aleyhinde altm. Bundan sonra slm'a girdiim belli ola..." dedi.
Efendimiz de:
Yaknda, yaknda.." buyurdu. Ksa bir zaman sonra Amr bni As'a:
"Ey Amr! Silhn kuan, elbiseni giy, hemen yanma gel" diye haber gnderdi. Huzura geldiinde Efendimiz
ona:
"Ey Amr! Seni askeri birliin banda bir yere gndermek isterim. Senin iin zenginlik dilerim. Allah sana
selmet versin, ok slih mal ile dn." buyurdu. O da:
"Ya Raslallah! Ben mal iin deil, cihada katlmak, yannzda bulunmak iin, mslman oldum" dedi. Bunun
zerine efendimiz:
"Ey Amr! Slih mal, slih kimsede ne gzeldir." buyurdu.
Mslmanlnn uurunda olmak, kiiyi maceraperestlikten ve menfaatperestlikten kurtarr. Maceraperest olup
menfaatla kaanlar, kendi mslmanlklarmn uurunda olmayanlardr. Amr bni As (r.a.), kendi
mslmanhnn uurunda olan bir kimsedir. Resl-i Ekrem (sav) efendimiz onu babasnn daylar olan Beliy
kabilesi zerine yz kiilik bir kuvvetle gnderdi. Ztsselsil denilen yerde konaklayp dinlendiler. Burada
dier kabilelerin birlik olup kendilerine kar byk hazrlk yaptklarn rendi. Medine'den yardmc kuvvet
istedi.
Efendimiz, Eb Ubeyde bni Cerrah (r.a.) komutasnda Hz. Eb Bekir ve mer (r.anhm)'in de bulunduu
ikiyz kiilik bir kuvvet evketti. ki Cihan Gnei efendimiz Eb Ubeyde'ye anlamazla dmemelerini,
birlikte hareket etmelerini tenbih etti. Beyz kiilik kuvvetle Amr bni As Beliy kabilesinin yurtlarn bast.
Dmanlar dalp kamaya balad. Mallarn alarak selmet ve ganimet ierisinde Medine'ye dndler.
Ztsselsil seriyyesinden sonra Amr bni s (r.a.) kendi kendine: "Raslllah'n yannda benim yerim daha
stn olmasa herhalde beni Eb Bekir ve mer'in basma kumandan yapmazd. diye bir duyguya kapld. Bunu
test etmek istedi. Raslllah (sav) efendimizin huzuruna vard ve
Y Raslallah! Halkn, sana en sevgilisi kimdir?" diye sordu. Fahr-i Kinat (sav) efendimiz:
"ie'dir" buyurdu.
"Erkeklerden kimdir?" dedi.
"ie'nin babas" buyurdu.
"Ondan sonra kimdir?" dedi.
"mer" buyurdu. Bir ka kez soru ve cevap eklinde karlkl konuma devam etti. Nihayet kendi isminin en
sonraya braklmasndan korkarak sustu.
Amr bni s (r.a.) Mekke fethine itirak etti. Huneyn'de bulundu. Suva ve Ben Hzeyl kabilelerinin putlarn
paralad. ki Cihan Gnei efendimiz onu bir mektupla Umman hkmdarna eli gnderdi. slm' tebli
neticesinde Umman hkmdar mslman oldu. Umman'a val tayin edildi. Raslllah (sav) efendimizin
vefatna kadar bu vazifede kald. Sonra Medine'ye dnd. Hz. Eb Bekir (r.a.)'e bey'at merasiminde bir konuma
yapt. Hz. Eb Bekir (r.a.) onu kk bir birliin banda Filistin blgesine gnderdi. Ecnadin ve Yermk
savalarna katld. Hz. mer (r.a.) devrinde Filistin'i tam hkimiyeti altna ald. Kuds' fethetti. Fakat halk
ehri Halte mer'e teslim etti.
O, Msr fethinin stratejik adan zarur olduunu, Filistin ve Suriye blgesinde malub olan Bizans kumandan
ve askerlerinden bir ksmnn Msr'a katklarm ve her an o taraftan bir tehlike gelebileceini Hz. mer (r.a.)'a
anlatt. Msr'n fethine halifeyi ikna etti. 640 M. tarihinde drt bin kiilik bir kuvvetle snr kasabas Feremy
ald. Zbeyr bni Avvam (r.a.)'n kumandasnda 5000 kiilik takviye kuvvetin yardmyla Ayniems'te gl
Bizans ordusunu imha etti. Daha sonra skenderiye'yi alarak Msr'a hkim oldu. Bu baarlarndan dolay "Msr
ftihi" unvan verildi. Msr'a vali oldu.
O, Msr'da idar ve iktisad dzenlemeler yapt. Fustat ehrini kurdu. Kendi adyla anlan camiyi ina etti. lk
defa bu camiye minare yaptrd. Firavunlarn yaptrd eski kanal yeniden atrarak Nil nehri ile Kzldeniz'i
birbirine balad. Hicaz'a yirmi gemi yk erzak gnderdi. Hz. Osman (r.a.) zamannda Msr valiliinden
alnarak Medine'ye getirildi. Hz. Ali (r.a.) zamannda vuku bulan Sffn ve Hakem olaylarnda halife ile birlikte
hareket edemedi. Muviye (r.a.)'nin valisi sfatyla tekrar Msr'a dnd. Hz. mer (r.a.) onun devlet idaresindeki
kabiliyetini takdir ederek "Amr dnyada kaldka hep idareci olmaldr" derdi. Kiinin kabiliyeti, beceri ve
baars hangi alanda ise o alanda grev yapmaldr veya grevlendirilmelidir. Kiinin kabiliyetinin bulunmad
bir alanda grev yapmaya kalkmas veya byle bir alanda almakla grevlendirilmesi, slm mmetinin
hayrna deildir.
Hz. Amr bni s (r.a.), Raslllah (sav)'den hadis de rivayet etmitir. 40 ksur hadis-i erif rivayet eden Amr
bni s (r.a.) son hastalnda ziyaretine gelip hatrn soranlara yle derdi:
Ben slm'dan nce byk hatalar iledim. Raslllah (sav)'e en sert kiilerden oldum. Eer mslman olup
Raslullah (sav)'in affna mazhar olmasa idim mutlak cehennemliktim. Allah'a hamdolsun ki ona bey'at edip,
teslim oldum. slm eski yaptklarma bakmad." Hz. Ali (r.a.)'a yaptklarndan da nadim olarak:
"Ya Rabbi Senin rahmetin olmazsa halim nice olur?" diye szlanrd. 658 m. tarihinde tevbe istifar ederek,

kelime-i tevhidi syleyerek ruhunu teslim etti. Cenab- Hak efaatlerine nail eylesin. Amin. 83[83]
Sahbe'nin hayat seyri, yrek fethinden lkelerin fethine doru olmutur. Onlar hem yrekleri ve hem de lkeleri
fethetmilerdir. Yreklerin ve lkelerin fethi hususunda sahbe-i kiram, rnek modeldir. Feth bilgisi, sahabe
fkhmdandr.
Hz. Amr bn-i Cemuh (r.anh)
Hz. Amr bnu Cemuh (r.a.), Allah yolunda ocuklaryla ehadet yarma katlan bir sahabedir. Amr bnu Cemuh,
cahiliyede Yesrib'ileri gelenlerinden, Celemeoullarnn efendilerinden, Medine cmertlerinden, karakter sahibi
biriydi. Cahiliye devrinde soylu kiilerin evlerinde put bulundurma adeti vard. Bunu her sabah ve akam puttan
uur dilemek, trenlerde kurban kesmek, sayg duruunda bulunarak felaket anlarnda snmak vb. eyler iin
yaparlard. Amr'n putu da Menat idi. Onu kaliteli bir aatan yapmt. Saygda kusur etmez, ona en gzel
kokular srerdi.
Mus'ab bnu Umeyr (r.a.)'n Medine'ye daveti olarak gelmesinden ksa bir zaman sonra insanlarn bir ou
slm'a girdiler. O srada altm yan gemi olan Amr bnu Cemuh'un oullar Muavvez, Muaz, Hallad ve ei
Hind de ondan gizli bir ekilde iman ettiler.
Kocas ve ondan baka birka kiinin dnda kimsenin irkte kalmadn gren Hind (r.a.) sevip sayd
kocasnn irk zere kalmasn asla isteyemezdi. Amr bnu Cemuh ise ocuklarnn atalarnn dininden kp
Mslman olmalarndan korkuyordu. Karsna:
"Hind, ocuklar sakn u Mus'ab'la grtrme" dedi. Kadn:
"Olur ama o adamn anlattklarn olun Muaz'dan dinlemek ister misin?" dedi. O:
"Vay be haberim yokken Muaz da m dinden kt?" diye sordu. Hind:
"Hayr, Mus'ab'n baz toplantlarna katlp sylediklerinden bazlarn renmi" cevabn verdi. Amr:
"Muaz'i bana ar" dedi. Muaz babasnn huzuruna gelip ona Fatiha suresini okuyunca, aralarnda u konuma
geti:
Bu sz ne kadar ahane, ne kadar gzel. Btn szleri byle mi?
Hepsi birbirinden gzel babacm! Sen de ona bey'at eder misin? Halkn tamam ona bey'at etti.
Menat'a danmadka bir ey yapmam. O ne derse yle yaparm.
Babacm Menat konumaz ki onun dili ve akl yok. O sadece bir aa.
Sana syledim ona danmadan atalarmn dininden vazgemem.
Derken Amr aatan yontma putun huzuruna geip saygyla fikrini sordu. Cevap alamaynca da onu kzdrdm
zannedip bir ka gn fkesinin dinmesini beklemeye karar verdi. Bu esnada ocuklar da dnmeye baladlar.
Derken putu alp Selemeoullarnn tuvalet ukurlarndan birine attlar.
Amr buna ok hiddetlendi arayp putu buldu. Temizleyip kokular srd ve ayn yerine koydu. Ayn durum
gnlerce tekrar etti derken en son gn Amr, Menafin boynuna klcn ast ve:
"Ey Menat! Bunlar sana kimin yaptn bilmiyorum. Eer sen de hayr varsa ite kl kendini koru" dedi.
Ancak ayn durum o gece de tekrarlannca artk onu tuvalet ukurundan karmad ve:
"Vallahi sen ilah olsaydn bir tuvalet ukurunda olmazdn" dedi ve slm'a girdi. Amr slm' tandka
cahiliyede geen dakikalar iin pimanlk gzyalar dkyordu. Artk o da iman ve slm'n fedakr bir
hizmetisi her m'min gibi, davann ylmaz bir bekisiydi.
Uhud sava iin cihada ar yapldnda olu gibi Amr bnu Cemuh da cihad iin hazrlanmaya balad.
Halbuki Amr (r.a.) o anda ok yal ve bir aya tamamen sakat idi. Bu yzden ocuklar onun mazur olduunu
anlatp cihada katlmamasn istediler. Bunun zerine baba oullarn ikyet iin Raslllah (sav)'in huzura kt
ve:
"Ey Allah'n Rasl, u benim oullarm topal olduumu bahane ederek beni bu hayrl iten alkoymak
istiyorlar. Vallahi ben topallmla cennete girmek istiyorum" dedi. Raslllah (sav) oullarna:
"Ona engel olmayn. Herhalde Allah (c.c.) ona ehitlik verecek" buyurdu.
Ordunun hareket vakti gelince Amr (r.a.) hi dnmeyecekmi gibi hanmna veda etti, sonra kbleye ynelip
yle dua etti:
"Allah'm! Bana ehitlik ver. Beni ehitlii kaybetmi olarak aileme dndrme."
Savan kzp mriklerin Raslllah (sav)'i kuatt srada o tek aya zerinde srayarak cihada devam
ediyordu. Olu Hallad'la beraber Raslllah (sav)'i koruyan m'minlerin n safnda arprken bir taraftan da:
"Ben cenneti istiyorum, ben cenneti istiyorum" diyordu. Derken ikisi de ehid olup cenneti garantileyenlere
katldlar. 84[84]
Eski cahiliyye ile ada cahiliye putperstikte mterektirler. ada ve ad cahiiyenin pulculuktaki
benzerlii tartmadan varestedir. Bu iki cahiliyenin tm safhalarnda ciddi benzerlikler olduu gibi putulukta
83[83]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet't Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn- Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at e!- Baa, Beyrut/ty
84[84]
Hayattt's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty.

da benzerlik vardr. Ancak nceki cahiliye hem teori hem pratikte tapnma kastyla putuluk yapyordu.
Gnmz cahiliyesi ise tapnma dncesi tamadn sylese de yapt tapnmadr. Bir dier fark da u:
Eski cahiliye o gnn iikel artlarnda inanarak putlara tapyordu. Gnmz cahiliyesi ise inanmad halde
inadna putulukta srar ediyor. ok daha kts ise gnmz cahiiyesinin, gemiin cahiliyesinin tam tersine
bakalarn da putulua mecbur etmeleridir. Sonu olarak gnmz cahiliyesi ok daha edit, daha dayatmac,
daha vahi ve dolaysyla daha ilkeldir.
Cahiliyye devrinin adetlerinden birisi de, evde heykel bulundurma adetidir. Gnmzde mtedeyyin aileler de
dahil olmak zere nicelen vitrinlerinde kedi, kpek, at, noel baba ve benzeri heykeller bulundururlar. Bu cahiliye
adeti kesin haramdr. Zaten tapnma kastyla olursa irk olur. Kabartma olmayan tam boy canl resimleri ise
mekruhtur. Yalnzca kz ocuklarn oynad bebekler mstesnadr. Bunlar ocukta annelik duygu ve efkatini
gelitirdiinden cevaz verilmitir.
Mslman insann azad kabul etmez sorumluluklarndan birisi de, insanlar anne, baba, karde, akraba ayrm
yapmadan slam'a davet etmektir. Davet ve davetilik, m'min insann kesinti kabul etmez faaliyet alandr.
Davet ve tebli cihadn en messir ve gnmzde en mmkn olan ksmdr. O yzden asla ihmal edilmemelidir.
Mus'ab'lar bekleyen Amr'lar gibi gnmzde yz milyonlarca insann davet ve tebli bekledii srada Mus'ab
yolunun yolcular olmas gerekenlerin ihmalkrlk ve tembellikleri aff zor bir hatadr.
Davette davetilerin yardmlamas, davet ahlkndan dr. Aile boyu davetilik ve davetilikte dayanma
ierisinde bulunmak sahabe snnetinden saylr. Amr bnu Cemuh (r.a.)'n ailesinde bu rnei net olarak
grdmz gibi aslnda dier ashb da byleydi. Anneler, babalar, ocuklar, ksaca ailenin her ferdi slm'n
davetisi, davet yolunda dierlerinin yardmcs ve tamamlaycsyd. Biz de bu ynde kendimize eki dzen
vermeliyiz. Davetilikte birbirimizle yardimlamahyz. Birimizin ikna edemediini dierimiz ikna edebiliriz.
Davetinin davetinde hikmet, siyaset ve sr sahibi olmas gerekir. Hikmet, gerekeni gerektii ekilde gereken
zaman ve zeminde ifa etmektir. Amr'n mrik olduu ve slm'a kininin olduu srada, hanm Hind'in
ocuklarnn srrn koruduunu ve imanlarn aklamay da hikmet ve siyasetle yaptn grmekteyiz. Tabii
hikmet ayr ey dvadan taviz verme ve olur olmaz anlarda slm'n gereklerini eip bkme ayr eydir.
Hikmetle tavizi iyi anlayp birbirine kartrmamak gerekir.
Cahiliyye insan basiretsizdir. irk ve cehalet inad insan kr, sar ve ahmak eder. yle ki irk inadna taplan
ta, tahta, tun ve benzeri nesnelerden yaplan putlarn kendilerine bir fayda veya zarar verebilecei zehabna
kaplr. Bazen de tm uyar ve gereklere ramen bu konuda srar edecek kadar ahmaklar. nsan irk ve
cahiliyeye bulamayversin, asr yirminci de olsa otuzuncu da olsa yine ayn krlk ve sarlk devam eder.
Gnmz cahiliyesinin gemitekinden bir fark da tevhid yolunu her vesileyle tkayp tahamml etmeyii ve
herkesi ayn krlk ve sarla icbardr.
Putlardan, heykellerden yardm dilemek, ahmaklktr. Kendini koruyamayan putlar, bakalarnn haklarn elbette
koruyamaz. Ayn mesaj brahim (a.s)'n putlar krmas kssasnda da net olarak grrz. zellikle son asr
yalnzca putlarn ve putlatrlanlarm kendilerinin deil ayn zamanda onlarn yllarca insanlara dayatt fikir ve
sistemlerin de ne denli kof, neticesiz ve insanlk iin ba bels olduunu iyice gn yzne karmtr. Komnist
Rusya gdmndeki nice lkelerde heykellerin boynuna ipler balanp ykld. Ama putuluk hala tamamyla
yklamad. Baz lkelerde ise hem putlar, hem de putuluk saltanatn devam, ettiriyor.
Ruhlarda putperstliin yklmas, putlarn yklmasndan daha nemlidir. nk ruhlarda putperstlik devam ettii
mddete putlar ve putlara tapanlar varolmaya devam edeceklerdir.
Ruhlarda devam eden putperstliin semeresini grmek heran mmkndr. Baknz lkemizde yllarca nurlu
lakabyla anlan, ok yetkili biri kp Kur'an'm iki yz otuz ksur ayetinin bugn ilevinin olamayacan iddia
ediyor ve hemen akabinde de "Allah'n iine karan Allah (c.c.) arpar" diyorsa bu amzdaki fikri elikileri
ve sapmalar anlamamza yeter.
nsanlar Allah Tela'ya davet kesintiyi kabul etmez. Davet ve teblide srar etmek esastr. Amr bnu Cemuh
(r.a.)'n hanm ve ocuklarnn davette srar edilerinin rneini ak olarak gryoruz. Her sahabenin ii ve
meslei ne olursa olsun nce en mkemmel bir davetiydi. Onlar davetin hakkn verdiklerinden dolaydr ki ksa
srede slm o kadar geni corafyaya yaylmtr. Onlarn mirasyedileri olan bizler ise, evlerimizin iine dahi
slm' hakkyla yerletiremiyoruz. En yaknlarmz olan akraba, komu ve arkadalarmza kar dahi davet ve
tebliin hakkn veremiyoruz.
Allah yolunda ehadet yar, ashb- kiram'n hayatnda grlen bir erdemliktir. Bizler normal hizmetlerde
yaramyoruz, sahabeler ehid olma hususunda yarmlardr.
Mslmanlarn sorumluluklarndan birisi de rnek aile ve rnek anne ve baba olmaktr. slm adna ocuklarna
numune-i imtisal olamayan anne ve babalarda hayr yoktur.
islm adna rnek aile, mukaddesleri adna bedel deyen ailedir. Mukaddesat urunda bedel deme rneini
Amr bnu Cemuh (r.a.)'n ailesinde gryoruz. Bu rnek ailenin tm bireyleriyle davet hizmetinde koturduunu
grmekteyiz. Cihada ar yapldnda ise yetmilik ve stelik gayet sakat ve mazur olan baba da dahil aile
bireylerini cihad meydannda gryoruz. Bu rnek aile hizmet yarnda ylesine gayretlidir ki sava kzp dva
liderinin hayat tehlikeye dtnde onun urunda canlarn feda ederek dva urunda bedel demekten de
ekinmemilerdir. te onlar ve ite biz. Can bir yana dva urunda mallarmzdan fedakrlkta dahi ok geride

kalan bizlerin hali gerekten ok hazindir.

Mslman insan iin Allah yolunda Cihad ve ehadet ak, en mkemmel enerji kaynadr. Cihad ve ehadet
akn kaybedenler, Allah yolunda Allah davasna hizmet edemezler.
ehadet, mslmanlarda bir zlemdir. ehadet, her sahabenin duasyd. man kavrayan her m'minin de ryas
olmaldr. Sadece kuru kalabalklar oluturan tembel ve psrk salamlardansa Amr bnu Cemuh (r.a.) misali
topal yiitler yedir ve bugn onlara ok ihtiya var. Yalnzca Filistin, Kemir ve eenistan'da deil her yerde
o yiitlere ihtiya var. Rabbim o yiitlerin hayatyla hayat bulanlardan eylesin. Mslman bedeni olarak sakatta
olsa, cihaddan, cihad etmekten ve ehadet arzusundan ve talebinden vazgeemez. Cihad meydannda
dankln yaand o zor anlarda Amr bnu Cemuh (r.a.)' grenler anlatyor: "Tek ayann zerinde sekiyor,
akllara durgunluk verecek bir azim ve enerji ile savayor; "Cennet azmiyle doluyum. Cennet hasretiyle
yanyorum", diyordu. 85[85]
Sahabe, sevabta cenneti bulan nesildir. Tabi ki, sevdas sevab olana cennet cevap olur!
Hz. Asm Bin Sabit (r.anh)
Hz. sim bin Sabit, Raslllah (sav)'i grm ve ona iman etmi bir slam inklapsdr. Ashb- Kirm'n
muhriblerden olan sm'n, babas Sabit, knyesi Eb Sleyman'dr. Annesi ems binti Eb mir'dir. Doum
tarihi belli deildir. Asm, hicretten nce mn etmitir. Ensrdan, yan Mednelidir. Asr- saadette ktr ve irk
karanlklarndan kurtulup, slm nmna kavuanlarn hayatlarnda, tamamen bir deiiklik oluyor ve eski
hayatlaryla alkal her eyi terk ediyorlard. Mslman olmadan nceki hayatlarn hatrlatan bir hdise onlara
byk bir zdrap veriyordu. Bu durum Akabe bey'atmdan nce Mslman olan Medneli sim bin Sbit'te de
kendini gstermiti.
sim Mslman olduktan sonra, hi bir mrike dokunmamaya ve mriklerden hibirini de kendine
dokundurmam aya karar vermiti. Bu kararnda sabit olmas iin de devaml olarak Allah Tel'ya du ediyor,
yalvaryordu.
sim bin Sbt Bedir savana katlm, byk kahramanlk gstermiti. Peygamber efendimiz, Bedir gazasnn
gecesinde Ashb- kirama nasl harp edileceini, harpte hangi usl takip edeceklerini sordu. sim bin Sbit
eline yay ve oku alarak dedi ki:
Y Raslallah, Kurey kavmi 100 metre veya daha yaklatklar zaman yayla oklar kullanrz. Kureyliler, bize
ta yetiecek kadar yaknmza geldikleri zaman tala mcdele ederiz. Mzrak yetiecek kadar yaknmza
geldikleri zaman, mzrak krlp paralanmcaya kadar mzrakla mcdele ederiz. Krlnca mzra brakr,
kllarmz syrr ve klla arpmaya tutuuruz."
Peygamber efendimiz (sav) bunu beendiler ve buyurdular ki;
Harbin cb budur. Bu tarzda arplmas lzmdr. arpan ve vuruan Asim'm arpmas gibi arpsn!"
Bedir harbi bu ekilde yapld ve meleklerin de yardmyla Allah Tel zafer ihsan eyledi. sm bin Sabit bu
gazada Kurey'in ileri gelenlerinden Ukbe bin Muayt'i ldrd. Bu Ukbe Mekke'de Peygamberimizi bomaya
kalkm ve hayatna son vermek iin alm azl mriklerden idi.
Peygamberimizin hicreti zrerine:
Ey Kusv (Peygamberimizin devesinin ad) adndaki devenin binicisi! Hicret edip bizden uzaklatn. Fakat pek
yaknda beni atl olarak karnda greceksin. Mzram size saplayp onu kannzla sulayacam. Klla hi
rtl yerinizi brakmayacam, ma'nsma gelen beytler syledi.
Peygamberimiz onun bu szlerini iitince:
Allahm! Onu yz koyun, burnunun zerine dr! diyerek du etti.
Ukbe bin Ebi Muayt, Bedir'de Curey ordusunun yenildiini anlad zaman, kap kurtulmak iin atn srd.
Fakat hayvan hibir ey yokken birden rkm ve Onu yere vurmutu. Raslullahn duas gereklemiti.
Abdullah bin Seleme de onu esir etmiti.
Peygamberimiz sim bin Sbit'e Ukbe'nin cezalandrlmasn emretti. Ukbe dedi ki:
Yazklar olsun sana ey Kurey cem'at. unlar arasnda neden bir tek ben cezalandrlyorum? Peygamberimiz
buyurdu:
Allah ve Raslne olan dmanlndan dolay cezalandrlyorsun.
Y Muhammedi Kavminden.herkese yaptn bana da yap. Onlar ldrrsen beni de ldr. Onlara emn
verirsen bana da emn ver. Onlardan kurtulmalar iin para alrsan, onlar gibi benden de al. Y Muhammedi Sen
beni ldrrsen, kklere kim bakacak?
Onlar Allah'a brak. Ey sim git onun cezasn ver!
Asm bin Sabit gidip Ukbe'nin cezasn verince Peygamberimiz buyurdu ki:
Vallahi; Allah, Rasln ve Kitabn inkr eden,, Peygamberini ikenceden ikenceye uratan senden daha
kt bir adam bilmiyorum.
sim bin Sabit, Uhud'da da bulundu ve Raslllah (sav)'n has okularndan idi. Bu savata Raslllah (sav)'n
85[85]
Siret bn-i Hiam: 2/90-91; Siyeru A'lami'n Nbel/Zeheb: 1/252-255; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa:
1/143-146, Beyrut/ty.

yanndan bir an bile ayrlmayan, O'nunla beraber sebat eden bahtiyarlardand. Bu gazada mriklerin
sancaktarlarndan Msfi bin Talh ile kardei Haris bin Talh'y ok ile ldrd.
Bunlarn anneleri Slfe binti Sa'd, Hz. sm'n kafatasndan arap imeyi nezrederek yemn etti ve Onun ban
kendisine getirene yz deve vermeyi vaad etti.
Uhud savanda baz yaknlar len mrikler de, Mslmanlardan bunlarn intikamn almak istediler. Alaka
bir pln hazrladlar. Hemen de pln tatbike koydular. Bu maksatla bir heyet Medne'ye giderek Raslullahm
huzuruna kp ricada bulundular:
Y Raslallah! Bizim kabilelerimiz, smiyeti kabul ettiler. Yalnz Kur'n- Kerm retmenine ihtiycmz
var. Ltfen bize; smiyeti, Kur'n- Kerm'i retecek kimseler yollar msnz?
Sevgili Peygamberimiz kendilerine, 10 kiilik bir retmenler heyeti yolladlar. Balarnda, sim bin Sabit
hazretlerinin bulunduu bu heyette, Mersed bin Eb Mersed, Hlid bin Eb Bkeyr, Hubeyb bin Adiy, Zeyd bin
Desinne, Abdullah bin Trik, Muattib bin Ubeyd de bulunuyordu.
Bu retmenler kafilesi, geceleri yryerek, gndzleri gizlenerek Hzeyl kabilesi topraklarnda, Reci' suyu
banda, seher vakti konakladlar...
Bu srada yanlarnda bulunan Adal ve Kare kabilesi heyetinden biri, bir bahane ile yanlarndan ayrld. Hemen
Lhyanoularna gidip haber verdi.
ok gemeden kafilenin etraf sarld. 200'den fazla silhl ekya oradayd. "Bize retmen lzm!" diyenler,
ekip gittiler. O gzide Mslmanlar, ekiy ile kar karya braktlar...
Lhyanoullar mensuplar, esir ticreti ile geinirlerdi. Bu sebeple,
"Teslim olun! Cannz kurtarn!" teklifinde bulunuyorlard. Asl niyetleri onlar Mekke'de kle olarak satmakt.
Bylece ok para kazanacaklard. nk Mekkeli mrikler kendilerine demilerdi ki:
Yakaladnz her Mslman iin, deerinden fazla para deriz!
Bunu Mslmanlar da duymulard. sim bin Sabit, Mersed bin Eb Mersed ve Hlid bin Eb Bkeyr:
Hi bir zaman mriklerin ne szlerini, ne de akidlerini kabul ederiz, diyerek mriklerin tekliflerini
reddettiler. Asm bin Sabit dedi ki:
Ben hibir zaman mriklere el srmemeye ve mriklerden hibirini de kendime dokundurmamaya karar
vermitim. Onlarn szlerine kanarak kfirlere teslim olmam. Sonra ellerini aarak yle du etti:
Allahm! Peygamberini durumumuzdan haberdr et!
Allah Tel, Hz. sm'n duasn kabul buyurdu ve Reslllah efendimiz onlardan haberdar oldu.
Asm bin Sabit mriklere haykrd:
Biz lmekten korkmayz! nk dnimizde basiretliyiz. lnce ehd olur Cennete gideriz! Mriklerin ileri
gelenlerinden Sfyn bard:
Ey Asm, kendini ve arkadalarn zayi etme, teslim ol! Asm bin Sabit ok atmak suretiyle cevap verdi. Ok
atarken:
Ben glym hi eksiim yok. Yaymn kaln teli gerilmitir. lm hak, hayat bo ve geicidir. Mukadderatn
hepsi baa gelicidir. nsanlar er-ge Allah Tela'ya rc edicidir. Eer ben sizinle arpmazsam anam
zntsnden akln kaybeder, ma'nsmda iirler sylyordu.
Hz. Asm'n sadanda yedi ok vard. Att her ok ile bir mriki ldrd. Oku bitince birok mrii mzrayla
delik deik etti. yle bir an oldu ki mzra da krld. Hemen klcn syrd, knn krp att. Bu, "lnceye
kadar deceim, teslim olmayacm" mansna gelirdi. Sonra da yle du etti:
Allahm! Ben bugne kadar senin dnini koruyup hfzettim, sakladm. Senden bu gnn sonunda, benim etimi,
vcudumu koruyup, hfzetmeni niyaz ediyorum. nk Uhud'da ldrd iki karde olan Haris ve Msfi bin
Talh'nn anneleri Hz. sm'n kafatasndan arap imeye yemn etmi ve kafasn getirene yz deve vermeyi
vaad etmiti. Mrikler bunu biliyorlard.
sim bin Sbit'in ve dier Ashabn Allah Allah nidalar, dalar inletiyordu. kiyz kiiye kar on mchid
lesiye arpyor, yanlarna yaklaanlar yaptklarnn cezasn gryorlard. Asm bin Sabit en sonunda iki
ayandan yaralanp yere dt. Kfirler, sim bin Sbit'ten o kadar korkmulard ki yere dnce bile
yaklaamadklar iin uzaktan ok atarak ehd ettiler.
O gn orada mevcut bulunan on sahabeden yedisi ehd oldu, esir edildi. Lhyanoullar Slfe binti Sa'd'a
satmak iin sim bin Sbit'in ban kesmek istediler. Fakat Allah Tel, Hz. sim bin Sbit'in duasn kabul
buyurdu ve mbarek cesedine mrikler el sremediler.
Allah Tel bir ar srs gnderdi. Bulut gibi sim bin Sbit'in zerinde durdular. Hi bir mrik yanna
yaklaamad.
Brakn akam olunca arlar onun zerinden dalr, biz de ban alrz, dediler.
Akam olunca Allah Tel hi bulut yok iken bir yamur gnderdi. Grlmemi bir yamur yad. Sel geldi ve
sim bin Sbit'in cesedini alp gtrd. Cesedin nerede olduu bilinemedi. Ne kadar aradlarsa da bulunamad.
Bunun iin mrikler sim bin Sbit'in hibir yerini kesmeye muvaffak olamadlar.
Lhyanoullar, Hubeyb bin Ad ile Zeyd bin Desinne'yi Mekkelilere sattlar. Onlar da bu iki sahbyi asarak
ehd ettiler.
Arlarn, sm' koruduklar hdisesi zikredildii zaman Hz. mer buyurdu ki:

Allah Tel elbette m'min kulunu muhafaza eder. sim bin Sabit, salnda mriklerden nasl korundu ise
Allah Tel da lmnden sonra onun cesedini muhafaza edip mriklere dokundurmad."
Bunun iin sim bin Sabit anlrken, "Hamiyy'd- Debr Anlarn koruduu kimse" diye anlrd. 86[86]
Bu dnyada Allah Tela'nn dinine sahip kanlara Allah Tela da sahip kar. Allah Tela'nn sahip kt
kimselere, mnkir ve mrik zorbalarn gc yetmez. Allah Tela dostlarna ikramda bulunur. Onun ikram ve
yardm muhteliftir. Yeter ki m'min onun ikramna layk olsun.
Hz. Bera' Bin Azb (r.anh)
Ensar'dan olan bir sahabedir. Babas zib olup Hriseoullar'ndandr. Knyesi Ebu Ammare'dir. Nesebi, Ber'
b. zib b. Adiy b. Cem b. Mecdia b. Harise b. Haris b. Hazrec b. Amr b. Mlik b. Evs'tir.
Hicret'ten nce mslman oldu. Uhud savandan itibaren btn gazalarda bulundu. Sffn'de Hz. Ali tarafnda
yer ald. Raslullah'n ashabndan Medine'ye ilk gelenler Mus'ab b. meyr ile bni Ummi Mektum'du. Bu zatlar
Ber'nn da bulunduu Medineliler'e Kur'an okuyorlard. Raslllah (sav)'n bir gazvesine katld. Veda
haccndan nce Ber, Hz. Hlid b. Velid ile birlikte Yemen'e gitti. Daha sonra oraya gnderilen Hz. Ali (R.a.) ile
geri dnd. Hz. Ali'nin hilafeti srasnda Kfe'de bulunuyordu. Hicret'in yetminc ylnda orada vefat etti.
Muhammed b. Mlik, onun parmanda altn yzk tadn naklederek onunla olan konumasn anlatr:
"Herkes itiraz ederek niin altn yzk taktn sorduklarnda Ber1 cevaben Bir gn Raslllah (sav) ganimet
datrken elindeki altn yz bana verip,
"l bunu, Cenb- Hak ile Rasl'nn sana takt bu yz parmanda ta" buyurdular. imdi siz ne diye
bana Raslllah (sav)'n parmana takt bu yz kar diyorsunuz?" dedi.
Ber b. zib (R.a.)'in rivayetine ramen, slm alimleri erkekler iin altn yzk takmann haram olduuna kail
oldular. Yine erkek ve kadn iin altn ve gm; kaplarda, yaz, ss vastalarnda kullanmak mezheb
imamlarnn ittifak ile caiz deildir. Mesel; altn ve gm kaplarda yemek, imek, abdest almak, kokulanmak
caiz olmad gibi, altn ve gm saatleri, kalemleri, bro malzemelerini kullanmak da caiz deildir. Evleri ve
koltuk takmlar gibi eyay altn veya gmle ssleme de caiz olmaz. Hz. Peygamber yle buyurmutur:
Altn ve gm kaplardan imeyiniz, bunlarda yemek yemeyiniz. phesiz bunlar dnyada mriklere, hirette
de size aittir. 87[87]
Gm kaptan ien kimse, ancak karnna cehennem ateini yudumlam olur. 88[88]
f ve Hanbellere gre ise, bu kaplar mcerred edinmek de meru grlmemitir. nk edinme bunlar
kullanmaya sebep olur. Ancak zaruret veya ihtiya sebebiyle baz let ve edevat altn veya gmle kaplamak,
yaldzlamak, di tedavisinde kullanmak caizdir. 89 [89] pekli giymek, altn yzk takmak erkeklere caiz
grlmemitir. Raslllah (sav):
"Altm ve ipek mmetimin kadnlar iin hell, erkekleri iin ise haramdr" buyurur. 90[90] Hz. Ali, Hz. Peygamber
(sav)'in altn yzk takmay yasakladn 91 [91] bn Abbas ise Raslllah'n bir adamn elinde altn yzk
grdn, bunu kardktan sonra;
"Sizden biriniz elinde ateten bir paray tamak istiyor" buyurduunu nakleder. 92[92] slm ulemas, Ber b.
zib (R.a.)'den gelen rivayeti yle deerlendirmitir: Altm yzk kullanmann haramlna kail olan fukah bu
Ber b. zib (R.a.)'den gelen hadise kar iki trl cevap veriyorlar:
1) Mubah olan nass ile haram olan nass tearuz ettiinde haramn tercih edilmesi bir asldr.
2) Rivayet olunan Ber b. zib vakas, altn yzk kullanmann haram edilmezden evvel cereyan etmi bir
hadisedir. Fakat ikinci cevab, birinci kadar kuvvetli deildir. nk Ber Hazretlerinin parmamdaki altn yzk
ok grlerek kendisinden bunun niin kullanldnn sorulmas bunun kable tahrim/haram olunmadan nce
deil belki haram olmasndan sonra cereyan etmi bir .hadise olduuna delalet eder. Birinci cevap ise
kuvvetlidir. 93[93] Yani slm'da erkeklerin altn yzk kullanmalar haramdr. Sahabelerin kendi arkadalar Ber
b. zib (R.a.)'i sorgulamalarnn sebebi de, slm'da erkeklerin altn yzk takmalarnn haram olmasdr.
Ber b. zib (R.a.), Resl-i Ekrem (sav) ile birlikte 15 sefere itirak etmek erefine nail olmutur. 94[94] Onun
hayat cihad etmekle gemitir. O, ashb- kiram'n faziletlilerindendir. Raslllah (sav)'in hadis-i eriflerini ner
ve tamime gayret ederdi. Ber b. zib (R.a.), Hz. Peygamber'den 305 hads rivayet etmitir. Bunlardan yirmiikisi
Buhr ile Mslim tarafndan rivayet edilip muttefekun aleyhtir;
86[86]
Siret bn-i Hiam: 2/17; El- Bidayi Nihaye/bn-i Kesir: 4/22; Suverun Mir. Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa: 6/21-33,
Beyrut/ty; Hilyet'l Evliya: 1/110-111
87[87]
Buhar, Eribe, 28; Ekime, 29; Libs 27; Mslim, libs, 4, 5
88[88]
Buhar, Eribe, 27; bn Mce, Eribe,17; Mlik, el-Muvatta', Sifat'n-Neb, 11; bn'l-Esr, en-Nihye, 1, 255
89[89]
bk. bn'l-Hmm, Fethu'l-Kadr, VIII, 81, 82; el Meydn, el-Lbb, 1V,159 vd; bn Kudme, el-Mun, 1, 75, 78; e-irz, elmuhezzeb, I, II vd; ez-Zhayl, el-Fkhu'l-slm ve Edleth, Dmak 1405/1985, III, 506 vd
90[90]
Buhr, libs, 38, Ceniz, 2, Hibbe, 28; Nes, Znet, 40, Tatbik, 7; bn Mce, libs, 19
91[91]
Eb Dvud, libs, 8, Htem, 3; Tirmiz, Salt, 80, Libs,l2
92[92]
ez-Zeyla, Nasb'r-Rye, IV, 225, 235
93[93]
Sahih-i Buhar Muhtasar Tecrid-i Sarih tercemesi/Zebid/Ter ve erh: Kmil Miras: 4/287-288, Ankara/1980
94[94]
El- Msned/Ahmed b. Hanbel: 4/292.

Ber b. zib (R.a.), Raslllah (sav)'in hadislerini dikkat ve titizlikle rivayet edenlerdendi. Kendisi Raslllah
(sav)'den rivayet ettii hadisleri dikkatle tetkik ederdi. Bir gn Resl-i Ekrem (sav)'den u duay renmidi.
Raslllah (sav) ona:
"Gece yatacan zaman abdest al, sa tarafna yat ve u duay oku" buyurmu, ondan sonra duay da talim
etmidi. Du udur:
"Ya Rabbi! Btn mukadderatm sana teslim etmi, btn ilerimi senin kudretine brakm, varlm sana
dayam, bunu sana muhabbetim ve senden korkum yznden yapm bulunuyorum. Ya Rabbi! Senin indirdiin
kitaba inandm ve gnderdiin Peygambere man ettim. 95[95] Hz.Ber b. Azim (R.a.) bu duay Raslllah
(sav)'den dinledikten sonra onu tekrar etmi, yalnz duann sonundaki Nebi yerine Rasl kelimesini kullanm.
Raslllah (sav) de ona Rasl yerine Neb kelimesini tekrar ettirmitir. Hz. Ber b. zib (R.a.)'in Raslllah
(sav)'in hadislerini rivayet etme hususunda ne kadar ihtiyatl ve dikkatli davrandn onun u beyanatndan
anlamak mmkndr. Hz. Ber der ki:
Biz btn hadis-i erifleri Raslllah (sav)'den duyardk. Bazan arkadalarmz bize onun hadislerini
naklederlerdi. nk bazan bu sralarda biz hayvanlara obanlk ederdik. 96[96] Onun iin Hz. Ber (R.a.), Hz.
Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Ali, Hz. Bill ve Hz. zib Allah hepsinden raz olsun hadis rivayet etmitir. Tabiin
neslinden Ber b. zib (R.a.)'a rencilik eden bir ok kimse vardr. Onun meclisinde yalnz hadis-i erifler irad
olunmaz, bundan baka Kur'an ayetleri, fkh meseleleri de mevzubahis olurdu. Bir gn Hz. "Ber b. zib (R.a.)
meclisinde;
"Ellerinizle kendinizi tehlikeye atmaynz 97[97] ayeti kerimesi mevzu bahis olunmutu.
Mecliste bulunanlardan bir zat, u suali sordu:
Mriklere hamle eden bir adam kendisini tehlikeye atm olur mu?" Hz. Ber b. Azib (R.a.) cevab verdi:
Hayr, biz Allah yolunda cihad etmekle memuruz. Fakat ellerimizle kendimizi tehlikeye atmaktan maksad, para
hapsetmek hususunda tehlikeye atlmaktr. 98[98] Ber b. zib (R.a.)'n ahlk ve datna hakim olan esas snnete
ittiba idi. Raslllah (sav)'in yaantsna zel bir nem veriyordu. ocuklarna da ayn duygular alamaya
alyordu. Ber b. Azib'in olu Yezid naklediyor:
"Bir gn babam bizi toplad, geliniz oullarm, size Raslllah (sav) nasl abdest alrd, onu gstereyim, dedi.
nk sizinle bundan sonra ne kadar kalacam bilemiyorum"
Hz. Ber b. Azim (R.a.), btn oullarn topladktan sonra su getirtmi, abdest alm ve ocuklarna:
te Raslllah (sav) byle abdest alrd. Rasl-i Ekrem, abdest aldktan sonra hanesine girmi, namaz klm
sonra mescide km, namazn klnmasn emretmiti Ezan okunmu, le namazn klmtk. Hatrmda
kaldna gre, Raslllah (sav) Yasin suresinden yetler okumulard. Daha sonra bize ikindi, akam, yats
namazn kldrmlard. te Raslllah (sav) byle abdest alr, byle namaz klard. 99[99] Grld gibi,
Ashb- Kiram, aile iinde snnet muallimidir. Dolaysyla sahabelerin yolunda gidenler, Raslllah (sav) 'in
snnetini ve siretini tatbikal olarak ocuklarna retmeye alan snnet muallimleridir. ocuklarn
Raslllah (sav)'in siret ve snneti ile tantrmayan ve onlara retmeyenler, Ashb- Kirm'n yolundan
ayrlanlardr.
Hz. Bilal-i Habei (r.anh)
slm mmetinin evrensel istiklal marn mslmanlara okuyan bjr slm inklap s dr. Hz. Peygamber'e ilk
man edenlerden biri ve sonradan ona mezzin olan sahabedir. slm tarihinde unutulmaz yeri olan Bill-i
Habe, aslen Habe'lidir. Anasnn ad Hamme, babasnn'ad Rebah, knyesi Abdullah'tr.
Bill, slm'n ilk tebli yllarnda meyye b. Halefin klesiydi. slm'n ortaya kt yllarda bir ok kimse,
soy ve soptarnm yksekliine, irk toplumu iindeki nfuzlarna bakarak kavim ve kabile taassubuna dm,
slm'a cephe alm ve sapklkta kalmlard. Bill b. Rebah gibi kimseler de zayf ve acizliklerine ramen hak
davete uyup irkten kurtulmulard. te Bill b. Rebah (r.a.) slm davetine ilk icabet edenlerden biriydi.
Hz. Bill (r.a.), yannda kle olarak bulunduu meyye b. Haleften habersiz geceleri Kur'an renmeye
gidiyordu. Geceleri Kur'an renmeye gitmeden nce Kabe'ye urar oradaki putlara tkrr, inkr ettiini syler
yle giderdi. nk putlar inkr etmeden iman sahih olmad gibi, Kur'an eitimi de sahih olmaz. Putlar,
Tautlar reddetmek, inkr etmek, Allah'a imann ilk rkndr. Bu rkn gereklemeden Allah'a iman
gereklemez.
meyye b. Halef, klesi Bill'in mslman olduunu anladktan sonra, onu slm'dan evirmek iin yapmad
eziyet ve ikence kalmamt. meyye, len vakti gneinin bir yanarda kesildii anda, Bill'i alr, kzgn
kumlarn zerine yatrr, gsne kocaman bir ta koyar ve yle derdi:
"Muhammed'e kfret; Lat ve Uzza'ya iman et. Yoksa onlara iman edinceye kadar bylece kalacaksn."
95[95]

El-Msned/Ahmed b. Hanbel: 4/293.

El-Msned/Ahmed b. Hanbel: 4/283.
Bakara: 2/195.
98[98]
El-Msned/Ahmed b. Hanbel: 4/303.
99[99]
El-Msned/Ahmed b. Hanbel: 4/288.
96[96]
97[97]

Bill'in kzgn kumlar zerinde srt yanar, gs yanar, nefesi tkanr, bu mthi ikence altnda saatlerce
kvranrd. Fakat dudaklarnda daima u szler dklrd:
"Allahu Ahad, Allahu Ahad", Onun bu durumu, mrikleri bile hayrete drrd. 100[100] M'min kii imannn
kuvveti orannda kfirlerle ve kfirlerin ikenceleriyle muhatab olur.
O, geim iin, makam ve mevki iin baka ilhlara snmazd. O biliyordu ki hkm Allah'a aittir, rzk Allah'a
aittir. ldrmek ve yaatmak Allah'n elindedir. Geici dnyann karlar iin put ve tautlar tasdik etmek ve
bu arada imandan bir cz de Allah'a ayrmak iman iin yeterli deildir. Tam ve kmil anlamda hkmn,
ldrmek ve diriltmenin Allah'a ait olduunu rzk verenin yalnz Allah olduunu, Allah' btn sfatlaryla
tanyp ona gre iman etmedike ve bu uurda gelecek sknt ve ezalara katlanmadka imanda kemle
ulamann mmkn olmadn biliyordu. Bill, rzk ve lm korkusu tamyordu. Yalnz Allah'tan korkuyor ve
yalnz ondan mid ediyordu. man en byk gtr. O gc elde eden btn kinata meydan okuyabilir. Allah
Tela'ya giden yol en doru yoldur. Arifsen sen de kalbini imanla doldur!
Ehl-i kfrn ikence ve basklar karsnda m'min insan ayakta tutan g, m'min insann kalbindeki
imandr.kence altnda kvranan Bill (r.a.)'a rastgelen Varaka b. Nevfel,
"Vallahi ey Bill, Allah birdir, Allah birdir. " der, sonra da mriklere dnerek:
"Siz onu bu yzden ldrrseniz, biz onu, kendimize rnek alrz." derdi. 101[101]
Bill'in efendileri olan Mekkeli mrikler onu, oluk ocuun oyunca yapmlard, ona ikence edenlerden biri
de Ebu Cehil'di. Ama Bill'e yaplan ikenceler srasnda gsterdii sabr ve tahamml hepsini akna evirirdi.
Nasl oluyor da bu derece ar ikencelere katlanabiliyordu.
meyye b. Halefin Bill'e yapt ikencelere ok zlen Hz. Eb Bekir (r.a.) ona bu ikenceden vazgemesini
sylemi o da;
"Onun ahlkn bozan sensin, onu bizden uzaklatran senden bakas deildir" demiti. Bunun zerine Eb
Bekir es-Sddk (r.a.) ona u cevab vermiti:
"Benim yanmda senin u klenden daha gl ve kuvvetlisi var. Hem de senin dinindendir. stersen onu al ve
bunu bana ver." meyye bu teklifi kabul edip teki kleyi ald ve Hz. Bill'i Hz. Eb Bekir'e verdi. Baka bir
rivayette Hz. Ebu Bekir'in onu yedi ukiyeye satn alp azat ettii kaydedilir. 102[102]
Bill' Raslllah'n yanna gtrp azat etmi ve Bill ikenceden kurtulmutu. Elbette bu Allah'n bir takdiridir.
Bill Hz. Eb Bekir'e bu sebeple borlu deildir. ki mmin de grevlerini yapmlar. Allah da onlara ecrini
vermitir. Hz. mer yle der:
"Efendimiz Ebu Bekir, yine efendimiz Bill'i azad etti. 103[103]
Bill daha sonra dier ashb ile birlikte Medine'ye hicret etti. Orada Sa'd b. Hayseme'ye misafir oldu. Ensar ile
Muhacirler arasnda kardelik oluturulunca Bill'e de Abdullah b. Abdurrahman el-Has'am karde iln
edildiler. Bu kardelik kkl bir ekilde srp gitti. yle ki Bill, Hz. mer devrinde am'da bulunduu srada
maa olarak divandan ona ayrlan hissesinden kardeine de bir hisse veriyordu. 104[104]
Bill, Raslllah (sav)'in mezzini olarak tannmaktadr. Ve sk sk ezan Bill'e okuttururdu. Hatta sabah
ezanndaki (Namaz uykudan hayrldr) ibaresini Bill ezana eklemi Raslllah (sav);
"Bill, bu ne gzel sz!" diye onu tasvip etmiti. 105[105] Hz. Bill, Raslllah'n btn gazalarna katld. Bedir
gazasnda Hz. Bill, Mekke'de kendisine her trl eza ve ikenceyi reva gren meyye'yi grm ve yle
barmt:
"te kfrn ba!.." Bunun zerine dikkatleri ona evrilmi ve mslmanlar derhal onun ve olunun etrafn
sararak kisini de ldrmlerdi. Resul-i Ekrem Mekke'nin fethi ardndan Kabe'ye girerken has mezzini Hz.
Bill' yanlarnda bulundurmulard. bn mer, bu vakay yle nakleder ve der ki:
"Resul-i Ekrem, Mekke'nin fethi gnnde, Mekke'nin yksek tarafndan bir deve zerinde geldi. same b. Zeyd,
Bll ve Osman b. Talha da yanlarmdaydlar. Resul-i Ekrem Kbe iinde uzun bir mddet kaldlar, sonra ktlar.
Arkasnda mminler ieri girmek iin birbiriyle yar etti. lk giren bendim. Bill, kapnn arkasndayd. Bill'e
Raslllah'n nerede namaz kldklarn sordum, yerini gsterdi. Ne var ki Bill'e, Allah Rasl'nn ka rekat
namaz kldklarn sormay unuttum. 106[106]
Rasllah (sav), Kabe'yi putlardan temizledikten sonra mezzinilah'a gelen mektuplar kendisi okuyor, cevap
gerekiyorsa yazyordu. Bu arada asl grevi olan vahiy ktipliini de srdryordu. 107[107]
Mslmanlara lazm olan ilimleri retecek bir mslman bulunmazsa ve bu ihtiya hissedilen gayr-i
mslimlerden renmekten baka are yoksa o zaman gayr-i mslimlerden renilebilir. Herhe kadar mslman
bir insan iin gayr-i mslimlerden ilim renmek zehir imek kadar zor da olsa dinen renmesi caizdir. Ancak
mslmanlarn ihtiyalarnn olduu ilimleri tesbit etmekte mslmanlarn bandaki Cemat'l Mslim'inin
bn Sa'd, Tabakat, III, 232
bnl-Esir, el-Kmil Fi't-Trih, II, 66
bn Sa'd, Tabakat, III, 232
103[103]
bn'l-Esr, sd'l- Gabe, 1,209
104[104]
bn Sa'd, Tabakat, III, 234
105[105]
Avnu'l-Ma'bud, erhu Snen-i Eb Dvud, 111,185; bn Mce, Ezan, 1, 3
106[106]
Buhr, Megz, 49
107[107]
bn Sa'd, et-Tabakt'l-Kbr, II, 358; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 538; bn'l-Esr, a.g.e., II, 579.
100[100]
101[101]
102[102]

imamnn grevidir. Rivayete gre yann kk olmas nedeniyle Zeyd, Bedir ve Uhud savalarna
katlmamtr. Katld ilk sava Hendek sava olup, savaa hazrlk kabilinden, msmanlar Medine'nin
etrafnda hendek kazarlarken Zeyd, kan topra tama iinde yardm ediyordu. Reslllah (sav) O'nu bu
durumda grnce:
"Ne kadar iyi bir ocuk" diyerek takdir ifadelerini dile getirmitir.
bn Abdi'l-Berr, "el-stb"da zikredip, sahih kabul etmedii bir habere gre; Tebk seferinde, Ben Mlik b. enNeccr'n bayran Umre b. Hazm tayordu. Reslllah, bayra ondan alp Zeyd b. Sbit'e verdi. Bunun
zerine Umre:
"Ey Allah'n Resul! Hakkmda sana herhangi birey mi ulat?" diye sorunca, Reslllah;
"Hayr, lkin Kur'n'a ncelik vardr: Zeyd de Kur'n' senden daha ok ezberlemitir" eklinde cevap
verdi. 108[108]
Zeyd b. Sabit, ashbm en limlerinden biriydi. Sadece Kur'n- Kerm'i ezberlemekle kalmam, mirasla ilgili
feraiz lmini de ok iyi renmiti. yle ki, ashb arasnda bu ilmi O'ndan daha iyi bilen yoktu. Reslllah (sav),
ashabna
: "Feraizi en iyi bilen Zeyd'dir" diyordu. mam f de, feraiz hususunda onun rivayet ettii hadisle amel
etmitir. 109[109]
Gerek Hz. mer, gerekse Hz. Osman, Medine'den ayrldklar zaman Zeyd b. Sabit'i vekil brakrlard. Hz.
Osman, O'nu ziyade seviyordu. Zaten kendisi de Osman taraftaryd ve bu halife devrinde beytlmla bakmakla
grevlendirilmiti. Yermk gn de ganimetleri taksim iini Zeyd stlenmiti. 110[110]
Zeyd'in vefat tarihi konusundaki rivayetler arasnda tam bir mutabakat olmamasna ramen, byk bir ihtimalle
Zeyd ten; bn mer, Ebu Sad, Ebu Hreyre, Enes, Sehl b. Huneyf ve Abdullah b. Yezd el-Hutam gibi
sahabeler rivayette bulunmulardr. Tabinden de; Sad b. el-Mseyyeb, Kasm b. Muhammed, Sleyman b.
Yesr, Ebn b. Osman, Bsr b. Said ve Zeyd'in iki olu, Harice ile Sleyman ve bakalar rivayet
etmilerdir. 111[111]
Sahabeler, sadece mallarn deil zeklarn da slm iin kullanmlardr. Zeki olan ocuklarn slm eitim ve
retim kurumlarndan alp kfr eitim kurumlarna emanet edenler, sahabenin izinden ayrlp kfre adaklar
armaan edenlerdir. Sahabeler kulluk kitablar Kur'n' reniyorlard. Bakalarna da Kur'n' retiyorlard.
Sahabenin fkhnda Kur'an okumak, Kur'n' anlayp bakasna retmek ve O'nun ahkmlarn hayata geirmek,
medeniliin en nemli artyd.
Kulluk kitab Kur'andan habersiz yaamak, bir gericilik ve mrtecilik alametidir. Kur'an eitim ve retimini
yasaklayanlar da, Eb Cehil dneminden bu yana devam edip gelen mltecilerdir.
Raslllah (sav)'in btn sahabeleri medeniydi. nk onlar Kur'an ile aydnlanmlard. Kur'an ile
aydnlanmak, ebediyen karanlktan kurtulmaktr. Kur'an karanlksz, karanlk ise Kur'an'szdr.
Raslllah (sav)'n evinin ihtiyalarm salar, sonra da msait zamanlarda o borlar derdi.
Hz. Bill'in doruluk ve ahlk, slm'a ball btn adalar tarafndan ayn derecede takdir edilmekte ve
vlmekteydi. Artk o, siyah bir kle deil, ashb'n ileri gelenlerinden ve slm devletinin ynetiminde sz
sahibi olan m'minlerden biriydi. Hz. Bill, uzun boylu, zayf, ince ve koyu esmerdi. mrnn sonlarna doru
salarnn ou beyazlasn iti. Hz. Bill (r.a.), slm'n klelie kar gerekletirdii inklabn adeta
semboldr. slm dininin kleler iin ne yaptn grmek isteyenler, Hz. Bill (r.a.)'in hayatna baksnlar.
slam klelie giden btn yollan kapatmtr. Srekli kle azad etmeye tevik etmitir. slm dini klelii haram
etmi, sadece sava halinde kabul etmitir. Bu slm'la ve mslmanlarla savaan kfirlerin gcn ve kuvvetini
krmak iindir. Savan neticesinde elde edilen kleleri Halife-i Mslimin isterse azad edebilir.
slm dini klelere ordunun bayran teslim etmitir. te Zeyd b. Harise (r.a.) ve onun olu Usame (r.a.)'a
savata ordu bayran teslim edilmitir. slm kleleri hrriyete kavuturmutur. Klelerden komutanlar,
idareciler ve medeniyet mimarlar yetitirmitir. te Bill Habe (r.a.) de bu medeniyet mimarlarndan birisidir.
slm'n btn zaman ve meknlarda iar klelik deil hrriyettir. Hz. Bill (r.a.), klelii hrriyete
dntrmenin semboldr. Bir insana renginden ve kavminden dolay deil, imanndan dolay deer verilir.
Hz. Bill (r.a.), vefat yaklanca, lmn zdrabn, sevgililerine kavumasmdaki zevk ile mezcetmi; mrnn
son anlarnda onun hastaln gren zevcesi, teessrnden "ah ne ac" dedike, Bill: "Oh! ne tatl!." diyordu.
Hevlaniye kabilesine mensub olan vefakr ei Hind Bill (r.a.) gzlerini kapatt ve ban gsnn zerine
koydu. Bill (r.a.)'in hanm alayp dvnerek bard:
"Eyvah ne kadar ac!.." Bill (r.a.) son nefesleriyle mcadele ederken mrldand:
"Hayr, aksine ne mutlu bana!..Yarn kavuuyorum dostlarma; Muhammed ve Ashabna!" diyordu. 112[112]

bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 537; bn'l-Esr, a.g.e., II, 278

bnl-Esr, a.g.e., II, 279; el-Askaln, a.g.e., III, 23
bn'l-Esr, a.g.e., II, 279; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 538; II, 538; el-Askaln, a.g.e., III, 23
111[111]
bn'l-Esr, a.g.e., II, 279; el-Askaln, a.g.e., III, 23; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 540; bn Sa'd a.g.e., II, 360
112[112]
bn Sa'd, Tabakat, III, 238-239.
108[108]
109[109]
110[110]

Hz. Breyde bn-i Husayb (r.anh)

Breyde bni Husayb radyailahu anh cihad akyla dolu bir sahabedir, islm' yaymak iin Medine'den kalkp
Horasan blgesine kadar giden ve orada vefat eden bir yiit... Raslllah (sav) efendimizle ilk karlamasnda
zorlama olmadan kendi isteiyle gnln slm'a aan bir bahadr... Efendimizi ldrmeye giderken onun
nuruyla dirilen bir kahraman...
O, Elem kabilesinin Sehmoullar koluna mensuptu. Eb Sehl veya Eb'l-Husayb knyesiyle anld. slm'la
ereflenmesi yle oldu: "ki Cihan Gnei efendimiz Medine-i Mnevvere'ye hicret etmek zere Hz. Eb Bekir
Sddk (r.a.) ile Mekke'den ayrldnda mrikler sevgili Peygamberimizi yakalayp ldrene byk vaadlerde
bulundu. Bu haber Mekke ve evresinde sratle yayld. Breyde de bu mkfatlara kavumak isteiyle kendi
arazilerinden geen insanlar durdurup kimliklerini sorard.
Bir gn karsna Allah Rasl ile yr-i gri maara arkada Hz. Ebu Bekir Sddk kt. Rasl-i Ekrem (sav)
efendimiz ona
"Sen kimsin?" diye sordu.
"Breyde" dedi. Efendimiz arkada Eb Bekir'e dnerek;
"imiz serinledi", buyurdu. Sonra
"Kimlerdensin?" dedi.
"Elem kabilesinden" dedi. Efendimiz yine arkadalarna dnerek:
"Selmetteyiz." buyurdular. Tekrar
"Eslem'in hangi kolundan?" diye sordu.
"Sehm kolundan" dedi. Bunun zerine Fahr-i Kinat (sav) efendimiz:
"Y Eb Bekir senin nasibin kt." buyurdular. Breyde bu tatl konumalardan ve o nurlu insanlardan
etkilenmiti.
"Ya sen kimsin?" dedi. Sevgili Peygamberimiz:
"Allah'n Rasl Muhammed." diye cevap verince Breyde'nin gnl slm'n nuruyla aydnlanverdi.
Kendiliinden:
"Ehed enl ilahe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve Raslh" diyerek slm'la ereflendi.
Adamlaryla birlikte peinde namaz kld.
man davetisi, ayn zamanda bir yrek fatihidir. Muhatabnn gnln kazanamayan hibir eyini kazanamaz.
nsanlar slm'a kazanmak, yrekleri kazanmakla mmkndr. Bu nedenle yrekleri fethedecek gl gibi,
smbl gibi kelimeleri bulup kullanmalyz.
Resl-i Ekrem (sav) efendimiz ertesi gn hicret yolculuuna devam etti. Breyde (r.a.) O'nun Medine'ye
bayraksz girmesini iine sindiremedi ve:
"Ya Raslallah! Medine'ye sancak olmadan gitmeniz uygun deildir." dedi. Bandaki sar zp mzrana
balad ve arazilerinden kncaya kadar onlara muhafzlk yapt. Bir sre sonra o da hicret ederek Medine'ye
yerleti.
Breyde (r.a.) Bedir ve Uhud gazvelerinde bulunamad. Fakat, Rasl-i Ekrem (sav) efendimizle birlikte on alt
gazveye itirak etti. ok nemli hizmetlerde bulundu. Mreys Gazvesinden nce istihbarat grevlisi olarak
dmann sava hazrlklarn tesbit etti. Savatan sonra da esirlerin muhafazasna memur edildi. Hudeybiye'ye
giden slm ordusuna klavuzluk yaparak orduyu Mekke keif kollarnn takibinden kurtard. Mekke'nin fethi
srasnda Elem kabilesine ait iki sancaktan birini o tad. Sevgili Peygamberimiz onu Elem ve Gfar
kabilelerine zekt mili olarak gnderdi.
Hz. Breyde (r.a.), hizmet mevsiminin hizmet eriydi. Her hizmetin bir mevsimi vardr. Hizmetleri mevsiminde
yapmayanlarn hezimetleri kanlmazdr. Bundan trdr ki, Hz. Breyde (r.a.) slm her hizmete hazrd.
Mekke fethinden sonra iki Cihan Gnei efendimiz onu Hz. Halid komutasnda Yemen taraflarna gnderdi.
Efendimizin rahatszlnn son zamanlarnda sme (r.a.) kumandasnda am tarafna giden orduda sancaktarlk
yapt. Hayber'in fethine katld. Surlarda alan gedikten ieri dalan kahramanlar arasnda yer ald. Hatta o srada
Breyde (r.a.)'in zerinde krmz bir elbise bulunuyordu. Kendisi bu elbiseden farkedilmiti. O, sonradan
slm'n gzellikleriyle gnln doldurduka bu hareketini tevzuya aykr buldu. Zira hret fetti. Hizmette
esas dikkat ekmemekti. Breyde (r.a.) slm'a girdikten sonra bu halinden daha'byk bir gnahn
hatrlamadn anlatr.
O, iki Cihan Gnei efendimizin bir sefer srasnda konakladklar yerde kalan baz eyay srtna koyduunu ve
kendisine "yk devesi" diye iltifat ettiini nakleder. Ne irfan! Ne incelik! Ne dikkat! Ne titizlik! Ne muhabbet ve
ne teslimiyet! Allah iin olan her ey onun kabulyd. Onun teslimiyeti ve sadakati bylesine gzeldi. slm
tmyle gzellikti...
slm'a teslim olan mslmamn hayat bir gzellikler yumadr. Mslman insandan gzellikten bakas da
beklenmez. Eer mslman insandan gzellikten bakas meydana geliyorsa, arza var demektir. Sahabe
gzelliklerin banda cihad bilirdi. nk cihad, alemi fitneden, fesad ve irkten temizlemektir. Dolaysyla
Allah yolunda cihad en byk gzelliktir. Bundan trdr ki, sahabe cihad ile hayatn gzelletirmitir.
Breyde (r.a.)'n gnl o derece cihad akyla doluydu ki, at srtnda dmana saldrmaktan daha gzel bir hayat

ekli olmadn sylerdi. mrn hep cihad akyla geirdi. Zaman zaman:
"Benim damarlarmda cihad kan akmaktadr. Hayatm at srtnda geer" derdi. Arkadalarn hep hayrla anard.
Fitne fesat karmak isteyenlere kar:
"Benim klcm mslmana kar knndan kmaz." derdi. Mslmanlar arasnda kan olaylara karmad. Hi
kimseye taraftarlk etmedi. Bir gn birisi ona Hz. Ali, Osman, Talha ve Zbeyr (r.anhm) hakknda fikrini sordu.
O da ellerini aarak;
"Cenb- Hak Ali'ye rahmet eyleye, Osman'a, Talha'ya, Zbeyr'e rahmet eyle..." dedi.
Mslman, diri olsun, l olsun mslmanlarn hayrn isteyen hayrl insandr. Mslmanlara kar terk-i silah,
sahabenin en byk iardr. Mslmanlara kar zalim olmaktansa mazlum olmak daha iyidir. Bu ayn zamanda
sahabenin Raslllah (sav)'den rendii bir mirastr.
Rasl-i Ekrem (sav) efendimizin dr- bek'ya irtihalerinden sonra sahabenin ou hasretine dayanamayarak
uzak blgelerde cihada katlm ve slm' yaymak iin etrafa dalmlard. Breyde (r.a.) da Hz. mer (r.a.)
zamannda Basra'ya yerleti. Hz. Osman (r.a.) zamannda Horasan tarafna gnderilen orduya itirak etti. Orada
slm' yaymak iin alt. nsanlar tek tek Allah'a ard. Onlara slm' ve Kur'an' retti. mrn bu ekilde
dini tebli ile geirdi. Bu blgede en son vefat eden sahabe oldu.
Yezid bin Muviye dneminde 63 hicr 682 mild senede vefat eden Breyde bni Husayb (r.a.) Rasl-i Ekrem
(sav) efendimizden 164 hadis rivayet etti. Buhar'de bir, Mslim'de onbir rivayeti bulunmaktadr. Bir rivayeti
yledir:
"Kim Kur'an- Kerim'i okur, onu dnya kazanc iin vsta yaparsa, kyamet gnnde, yz, etten soyulmu bir
kemikten ibaret olarak Arasat meydanna gelir."
Cenab- Hak, bizleri de Breyde (R.a.) gibi gnl cihad ruhuyla dolu kullarndan olmay ve O'nun efaatlerine
ermeyi nasib eylesin, Amin. 113[113]
Sahabenin fkh, eihadda cenneti salk veren bir fkhtr. nk sahabeler, cenneti eihadda aramlardr. Daha
dorusu sahabeler iin cennete giden yol eihadda geiyordu. Cihad cennete giden yol bilip bu yolda yryenler,
sahabe fkhn ihya edenlerdir.
Hz. Cbir Bin Abdullah (r.anh)
Cabir b. Abdullah b. Amr, b. Haram, b. Ka'b, b. Ganem, b. Seleme. Knyesi Eb Abdullah olan Cbir Hazrec
kabilesindendir.
Cbir'in babas, ikinci Akabe bey'atinde mslman olmu ve Haramoullar nakipliine tayin edilmiti. Kfirler
Uhud gazasnda onu, burnunu ve kulaklarn keserek ikence ettikten sonra ehit ettiler. Dokuz kz vard,
bunlara Cbir bakt. Hz. Cbir babasnn ehadetini yle anlatr: "Babam Uhud'da ehit oldu. Kz kardelerim
bana bir deve vererek git babamzn cenazesini bu deveye ykle getir ve onu Selemeollar kabristanna gm
dediler. Deveyi alarak gittim. Yanmda birka adam da vard. Rasl-i Ekrem babam cihad meydanndan
tayarak aile kabristanna gtrmek istediimi haber aldlar. O, Uhud'da oturuyordu. Beni huzurlarna ararak
dedi ki: Nefsimi elinde tutan Cenb- Allah'a yemin ederim ki; Abdullah arkadalar ile birlikte gmlecektir.
Rasl-i Ekrem'in bu sz zerine ben de babam tamaktan vazgetim ve onu Uhud ehitleri ile birlikte
gmdm. 114[114] Rasllah (sav) Cbir'e,
"Sana bir mjde vereyim mi? Allah baban diriltti. Ve kendisine perdesiz dorudan doruya hitap etti. Halbuki
imdiye kadar hibir kimseye byle hicabsz syledii olmamtr" buyurdu.
Babas ehit olunca ardnda brakt borlarn Cbir deyemedi ve Raslllah'a giderek,
"Ya Raslallah! Babam Uhud gn ehit olduunda bana bor brakt. Alacakllar beni sktryorlar. Bana
Yardm ediniz de borcumun bir miktarn gelecek yla ertelesinler." dedi. Raslllah (sav)
"Hay hay, leye doru size gelir, alacakllar grrm" dedi. Raslllah (sav) Cbir'in evine gitti. O istirahat
ederken Cbir onun iin bir koyun kestirdi. Raslllah uyannca Cbir'e
"Bana Eb Bekir'i ar" dedi. Raslllah (sav) ve yanndaki ashab yemek yediler. Yemekten sonra Raslllah
(sav) gitmek zere ayaa kalknca Cbir'in zevcesi ona
"Ya Raslallah, bana ve kocama dua et" diye yalvard. Raslllah da:
"Cenb- Hak seni ve kocan mafiretine nail etsin" buyurdu. M'min kadn kocasnn dnya ve hiret saadeti
iin gayret gsteren kadndr. Hakeza m'min erkekte hanmnn dnya ve hiret saadeti iin alr. Birbirlerinin
dnya ve hiret saadeti iin almayan erkek ve kadnlarda hayr yoktur.
Raslllah daha sonra alacakllar arm ve onlardan Cbir'e mhlet vermelerini istemi, onlar mhlet
vermeyince Raslllah Cbir'e hurmalarn lp onlara vermesini buyurmutur. Cbir, hurmalanyla babasnn
borlarn dedikten sonra kendisine de bir miktar hurma kalmtr. Bunu Raslllah'a aktarrken karsna dnp
"Ben sana Raslllah' rahatsz etmemeni tenbih etmemi miydim?" deyince kars
"Rasl-i Ekrem benim evime gelir de, ben ondan bana ve kocama dua etmesini nasl istemem?" demitir. Cbir,
113[113]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Refat el-Ba, Beyrut/ty.
114[114]
Buhr, II, 584.

"Biz, Rasl-i Ekrem'in himmet ve imdad ile bortan kurtulduk" demitir. Rivayete gre Cbir, Bedir ve Uhud
savalarndan baka btn Cihad hareketlerine katlmtr. Cbir, Enmar gazasnda Raslllah'n hayvannn
zerinde namaz kldn rivayet etmektedir. Hendek savanda da Raslllah ile ashabnn tam gn a
kaldklarn, hendek kazan baz sahabelerin rastladklar kayay yerinden oynatamadiklarn nakleden Cabir yle
der: "Rasl-i Ekrem'e bir kaya parasna tesadf ettiklerini sylemiler. Hz. Peygamber de onlara
"Siz bu kaya parasnn zerine biraz su serpiniz" buyurdu. Su serpildi, sonra Rasl-i Ekrem kazmay eline
alarak besmele ektikten sonra kazma ile kayaya defa vurunca kaya tuzla buz oldu. Bu srada dikkat ettim,
Rasl-i Ekrem karnna (alktan) bir ta balamt."
Dva nderi, dva arkadalarn bor yk altnda brakmayan kimsedir. Dva arkadalarnn borlaryla da
ilgilenen kimsedir. unu bilelim ki; gerek dva nderi, dva arkadalarna her hangi bir lekenin "gelmesini
istemeyen kimsedir.
Hz. Cbir, Siffin vakasnda Hz. Ali tarafnda yer ald. Ancak, Hz. Ali'nin ehit edilmesinden sonra Muaviye'ye
bey'at etti. mrnn sonlarnda gzleri grmez oldu. Medine'de doksan yanda ld.
Cbir, Raslllah'tan bin be yzden fazla hadis rivayet etmitir. Elli sekizi Buhri ve Mslim'de mevcut olup
mttefekun aleyhtir. Ashb arasnda Cbir bn Abdullah isminde iki kii daha vardr: Biri Cbir bn Abdillah bn
Rebh; dieri Cbir b. Abdillah er-Rbis'dir. 115[115]
Hz. Cbir'in Raslllah'tan nemli rivayetleri vardr. Bunlardan bazlar yledir: stihare hadsi: "Raslllah
Kur'an'dan bir sure retir gibi (byk kk) ilerimizin hepsinde bize istihare (duasn) reterek yle
buyurdu:
"Sizin biriniz bir ie kalben azmettiinde o kimse farz deil (istihare niyetiyle nafile olarak) iki rekat namaz
klsn. (Namazdan) sonra yle dua etsin: Ya Rab hakkmda hayrlsn bildiin iin senin dergh- inayetinden
bana hayrlsn bildirmeni dilerim. Ve hayrl olana gcn yetitiinden lutfundan bana g vermeni dilerim. Ya
Rab, hayrl olann bana gsterilmesini ve takdirini senin o byk fazl ve kereminden dilerim. Allah'm senin her
eye gcn yeter, halbuki benim yetmez. Sen her eyi bilirsin, halbuki ben bilmem. Muhakkak sen uurumuzdan
uzak olan her eyi de pek yakndan bilirsin. Ya Rab, bilirsin ki bildiinde hi phe yoktur u azmettiim i
dinim, dnya ve hiretim iin hayrl ise, benim iin onu kolaylatr. Sonra ilemeye kudret bahettiin ve bana
nasip kldn bu ii, mbarek eyle. Yine u azmettiim i dinim, dnya ve hiretim iin er ise, bu ii benden
beni de bu iten uzaklatr. Ve hayr nerede ise o hayr bana takdir eyle. Sonra nefsimi bu takdir buyurduun
hayr kabul etmeye raz kl.
Hz. Cbir "istihare eden m'minin duada bu i diye geen yerlerde hacetini adyla anmasn" sylemitir.
Hz. Cbir'in rivayet ettii dier hadislerden bazlar unlardr:
"Sizin biriniz farz namaz mescidinde kldnda dnp evine gelerek snnet, mstehap, kaza namazlarn evinde
klmak suretiyle evini de namazn feyz ve bereketinden nasibdar klsn. Cenb- Hak onun namazndan evinde
bereket yaratr.
Bir kere yanmzdan bir cenaze gemiti de Raslllah (sav) cenaze getii iin kyam etmiti. Biz de ayaa
kalktk. Ve,
Ya Raslallah bu bir Yahudi cenazesidir dedik. Raslllah,
Bir cenaze grdnzde (mslim olsun, kfir olsun) kyam ediniz. nk lm, korkun bir eydir buyurdu.
Ey Cbir dikkat et. Sana Kur'an'da nazil olan en byk sureyi bildiriyorum. Bu, Ftiha-i erfe'dir. Zira onda her
derde kar bir ifa vardr.
Raslllah (sav) zamannda biz, at eti yerdik.
Ezan ile beraber ticaret haram olur. Hutbe (cuma hutbesi) esnasnda da sz sylemek haramdr. Sz sylemek
hutbeden sonra hell olur. Ticaret de namazdan sonra hell olur.
Raslllah'n mescidinde bir hurma kt vard. Hz. Peygamber, hutbe esnasnda ona dayanrd. Kendisi iin
minber yapldnda bu ktkten gebe develerin iniltisine benzer sesler ktn ittik. Hz. Peygamber
minberden inip de elini zerine koyunca sustu. O srada ktk susturulan ocuk gibi hafif hafif inliyordu.
Susturduktan sonra
"O, yannda edildiini iittii zikrullah iin aladyd" buyurdular.
Bir defa biz Rasl-i Ekrem (s.a.s) ile birlikte Cuma namaz klarken am tarafndan yiyecek yki bir kervan
geldi. Cemaat birer birer kafileye doru ynelip oniki kii kalncaya kadar hep daldlar. O zaman u ayet nazil
oldu:
"Onlar bir ticaret yahut bir elence buldular m hemen oraya koup dalyor ve seni ayakta hutbe irad ederken
brakp savuuyorlar. Onlara de ki, namaz ve niyazlar mukabili olarak Allah katnda sakl duran sevap,
elenceden de ticaretten de daha hayrldr. Allah rzik verenlerin en hayrlsdr.
"Benden evvel hi bir kimseye verilmedik be ey bana verilmitir: Bir aylk yola kadar (dmanlarmn kalbine)
korku salmak ile zafere erdim. Yeryz bana mescid klnd. Onun iin mmetimden namaz vakti gelip atm her
kim olursa olsun namazn khversin. Ganimet bana hell edildi. Halbuki benden evvel kimseye hell
edilmemitir. Bana efaat verildi. Bir de her peygamber zellikle kendi kavmine gnderilirken ben btn
115[115]

Tezkiret'l-Huffaz, I, 37

insanlara gnderildim." 116[116]

Rasl-i Ekrem (sav) efendimiz leni (zevalden sonra) gndzn scanda; ikindiyi henz gne (beyaz ve)
tertemiz iken; akam gne battnda; yatsy da gh erken gh ge kildrird. Cemaati toplanm bulduunda
acele eder, gecikmi bulduunda tehir ederdi. Sabah namazn ise onlar, yahut Raslllah karanlkta klarlard."
Hz. Peygamber (sav) sarmsa kastederek Her kim bu yeillikten yerse mescidlerimize, yanmza gelmesin
buyurdu."
Hz. Cbir (r.a.) Medine'de len son sahbdir. Hadis, tefsir ve fkh'da nemli bir yeri vardr. Muttaki veya facir,
herkesin Cehennem'e gireceini, fakat atein mttakileri yakmayacan, Allah'n onlar ateten kurtaracan
bildirerek, Meryem suresinin on yedinci ayetinin tefsirine aklk getirmitir. Yine o u hadsi bildirmitir:
nsanlar Allah'n dinine fevc fevc girdiler, ondan fevc fevc kacaklar.
Kitleleri imana davet ederek slm'a kazandrmaya almak, sahabenin en nemli uralarndan birisiydi.
Sahabeler kitle psikolojisini ok iyi biliyorlard. Onlar muhatab olduklar kiilerin ve toplumlarn sosyal
dokularn kefederek kendilerine yaklayorlar ve Allah'n dinini tebli ediyorlard. Allah'n dini adna yaplan
tebli almasnn baarya ulamas iin bu arttr.
Kiinin sosyal dokusunu kefetmeden kendisine teblide bulunmak, mehul bir tarlaya ok kymetli bir tohumu
ekmeye benzer. Dorulan doru bir zamanda en uygun meknlarda doruya muhta olanlara ulatrmak,
sahabenin izinde gitmektir.
slm'a hizmet meselesinde m'minlerin birbirlerinin iyiliklerini takdir etmeleri, sahabe fkhndandr. nk
sahabeler, takdir duygusuyla hareket etmilerdir. Hz. Cbir (r.a.)'n, "Biz, Rasl-i Ekrem'in himmet ve imdad ile
bortan kurtulduk" sznden bunu anlyoruz. Allah yolunda birbirlerinin arasndaki faziletleri takdir etmek
yerine tekzib edip ketmedenler, yar yolda geri dnp birbirleriyle kavgaya tutuurlar. Faziletleri unutmayp
takdir etmek, tebli almasnda selameti garantilemektir.
M'minlerin kendi aralarnda birbirlerinin dorularn, iyiliklerini, faziletlerini takdir etmeleri, iyiliklerin,
erdemlerin ve erdemlilerin saylarm oaltmalardr. Siz size iyi niyetlerle yaplm bir iyilii inkr ettiiniz
andan itibaren muhatabnz deil, kendinizi bitirmi olursunuz. yiliklerin ve iyilerin dnyasnda kaybolanlar,
ktlklerin ve ktlerin dnyasnda nefes alrlar.
Hz. Ca'fer Bin Eb Talb (r.anh)
Zor gnn szlemesine sahip kan ashb- Rasl'den biridir.. Hz. Peygamber'in amcas Eb Tlib'in olu. Eb
Tlib'in Tlb, Akl, C'fer ve en kkleri Hz. Ali olmak zere drt olu vard. Hz. Cafer, Raslllah (sav) daha
Erkam'n evine girip slm' yaymaya balamadan nce mslman olmu; ikinci Hicret kafilesine katlarak
hanm Esma binti veys ile birlikte Habeistan'a hicret etmiti. 117[117]
Habe muhacirlerinin says sekseniki erkek ve on kadna ulat. Daha sonra bunlardan otuzdokuz kadar, baz
Kurey byklerinin slm'a girdii haberi zerine Mekke'ye geri dnd. Fakat bu haberin aslszl ortaya
knca, bazlar gizlice bazlar da Mekkeli mrik akrabalarnn himayesi altnda, Mekke'ye girebildiler. 118[118]
Kurey mrikleri, muhacirleri Habeistan'dan geri evirmek zere Abdullah b. Ebi Raba ile Amr b. el-As'
deerli hediyelerle Habeistan'a gnderdiler. Eliler Habe Necsi nezdinde mslmanlar ktleyince, C'fer
b. Ebi Talib mslmanlarn temsilcisi olarak konutu ve mriklere soru sorulmasn istedi:
1) Biz Kurey'in kleleri miyiz?
2) Mekke'de bir cinayet mi iledik ki, zorla iade edilmemizi istiyorlar?
3) Mekke'de mal gasbettik de, zerimizde bakalarnn haklan m vardr?
Kurey elileri btn bu sorulara olumsuz cevap verdiler. Ancak, puta tapmay brakp slm dinine girmelerinin
su olduunu bildirdiler. Bunun zerine Neca, C'fer'e slm dini ile ilgili sorular sordu. Hz. C'fer, slm'n
getirdii iman, ahlk ve fazilet esaslarndan sz etti. Neca'nin istei zerine Meryem Suresi'nin ba tarafndan
okumaya balad. Ankebut ve Rm surelerini de okudu. Bu srada Neca'nin gzlerinden yalar akyordu. stek
devam edince, Hz Cafer Kehf sresini okudu. Neca, kendisini tutamayarak "Vallahi, bu ayn kandilden fkran
bir nurdur ki, Musa da, sa da ayn mesajla gelmitir" dedi. Hz. Muhammed'in bir peygamber olduuna kanaat
getirdi. Bunu aklad ve Mslmanlar himaye etti. 119[119]
C'fer b. Ebi Tlib ve arkadalar hicretin yedinci ylnda Habeistan'dan Medine'ye dndler. Bu srada Hz.
Peygamber Hayber gazvesinde bulunuyordu. Hayber ganimetlerinden Habeistan'dan gelenlere de pay
verildi. 120[120]
Hz. C'fer, Hicret'in sekizinci ylnda vuku bulan Mte gazvesine katld ve orada ehit dt. Mte, am'a yakn
116[116]

Cuma: /11.

bn Sad, Tabakt, Beyrut, 1376/1957, IV, 34; bn Abdilber, el-stib, Kahire (t-y), I, 242
bn shak, es-Sre, Msr 1355/1936, II, 3-10.
bn shak, es-Sre, I, 356-362; Ahmet b. Hanbel, H. no:1740, 4400; bn'l Esir el-Kmil, Msr 1301, II, 37-38; bn Haldun, Tarih,
Msr 1355/1936, II, 178; bn Kayyim, Zd'l Med, Msr (t.y), I, 301.
120[120]
Buhr, Sahh, stanbul 1329, V, 80; Mslim, Sahh, (Nr. M. F. Abdlbki), 1375/1956, IV, 1946
117[117]
118[118]
119[119]

bir ky olup, halk Gassanlerden ve Rumlar'dan oluuyordu. Hz. Peygamber, Haris b. Umeyr'i am'a, Gassn
hkmdarna eli olarak gndermiti. Mte'den geerken, vali urahbil b. Amr tarafndan yakaland ve Hz.
Muhammed'in elisi olduu anlalnca da ehit edildi. Hz. Peygamber olaya ok zld. Dmana kar bir ordu
hazrlanmasn istedi. bin kiilik bir ordu hazrland. Allah Rasl le namazndan sonra, orduya Zeyd b.
Hrise'yi komutan tayin ettiini o ehit olursa yerine C'fer b. Ebi Tlib'in, o da ehit olursa yerine Abdullah b.
Revha'nm gemesini bildirdi. 121[121]
Allah yolunda cihad edenler plansz ve programsz olamazlar. Sahabeler planl ve programl kimselerdi. Onlar
Allah yolundaki ehadet-lerini bile planlarna dahil etmilerdi. slam almalar yrten ncler, yedek plan ve
projelere sahip olmak mecburiyetindedirler.
Dman hristiyan Arap ve Rumlardan oluan byk bir ordu toplamt. Eb Hreyre yle der: "Mute
savanda ben de bulundum.
Mrikleri grdmz zaman onlarn say, silh, at, atlas, ipek, altn vb. bakmndan bizimle
karlatrlamayacak, karlarnda durulamyacak derecede olduklarn grdk. Gzm kamat. arpma
balaynca, ba kumandan Zeyd b. Harise, Hz. Peygamber'in sancan elinde tutarak ilerledi. Vcudu Rumlar'm
mzraklanyla delik deik oluncaya kadar arpt ve sonunda ehit oldu. 122[122]
Zeyd b. Harise ehit dnce, C'fer b. Ebi Talib sanca ald. Zrhn giyerek atma bindi. Dmann ortalarna
kadar ilerledi. Kurtulamayacan anlaynca, nce attan inerek, atn dmann yararlanamamas iin saf d etti.
O dmanla arprken, "Cennet de, ona yaklamak da ne gzeldir. Onun erbetleri tatl ve souktur" diye
mrldanyordu. Bu srada dman tarafndan vurulup, bir eli kesildi. Sanca dier eline ald. O da vurulup
kesilince, sanca koltuunun altna kstrd. Ald yaralarla yere dt ve ehit oldu. 123[123]
Abdullah b. mer der ki:
"C'fer b. Ebi Tlib'i ehitler arasnda aradk. Bedeninde doksandan fazla mzrak, ok ve kl yaras bulduk. 124[124] Hz. Cafer'in iki kolunun da kesilmesi zerine, ehadetinden sonra Raslllah ona Cennet'te iki kanat
takldm haber vererek yle buyurmutur:
"Cafer'i, Cennet'te meleklerle birlikte uarken grdm. 125[125] Bundan sonra, ku gibi kanatlanp Cennet'te
utuu hadisle sabit olan C'fer'e "ok uan Cafer" anlamnda "Cfer-i Tayyar" lkab verilmitir.
Cfer-i Tayyar olup cennete umak iin nce Tautlardan, azmanlardan Allah'a firar etmek gerekir. Allah'a firar
edenler, cihad meydannda biraraya gelirler. nk Allah Tela kendisine firar eden m'minlere cihad
emreder. Dolaysyla Mslmanlarn topluluu, cihad meydannda cennete uanlarn topluluudur.
Kendilerini cihaddan alanlar, cennette buluamazlar. nk kalben terki cihad, bir almeti nifaktr. Bu dnyada
cihad ederek cennete gitmek mmkn olduu gibi, cihad terk ederek cehenneme gitmekte mmkndr.
Cihad, Allah'n rzasn kazanp cennette gitmek isteyenlerin uradr.
Allah'n rzasna sevdalanm olanlar, cihada koanlardr. Cihada komak, Allah Tela'ya komaktr. Cihad,
kfr, irk, tuyan adna harekete geen mstevli harbi ve mrtedlerin saldrlar karsnda bir selamet kalesidir.
Allah yolunda cihad zere hayatlarn devam ettirtenler, kendilerini tehlikenin iine atanlar deil, kendilerini
tehlikeden kurtaranlardr. Bizi maddi ve manevi tehlikelerden cihad kurtarr. Cihad, kiinin kendi imannn
adam olmaya gayret etmesidir.
Hz. Cerir Bin Abdullah (r.anh)
Raslllah (sav)'in ikramna nail olan sahabedir. Cerir b. Abdullah el-Becel radyallahu anh yznde melek
nianesi bulunan, yakkl bir yiit... Cahiliye devrinde "Yemen'in Kabe'si" diye bilmen Zlhalesa tapnan
ykan bir kahraman.Yemen airetlerinden Becle kabilesinin reisi...
Ebu Amr knyesiyle anlan Cerir hicretin 10. yl Ramazan aynda kavminden 200 kiiyle birlikte Medine'ye
gelerek slm'la ereflendi.
O, uzun boylu, nrni yzl ve son derece yakkl bir kimseydi. Hz. mer (r.a) onun hakknda:
"Cerir bni Abdullah bu mmetin Yusufudur." derdi. Onun slm'a geliini Raslllah (sav) ashabna nceden
haber verdi. Bir gn hutbe okurken:
"Size u taraftan hayrl bir kimse geliyor. Yznde melek nianesi vardr." buyurdu. Cerir slm'a giriini yle
anlatyor:
"Medine'ye gelince devemi kerttim. Heybemi ap yeni elbisemi giydim ve Mescide girdim. O srada
Raslllah (sav) hutbe okuyordu. Kendisine selm verdim. Cemaat beni gz ucuyla szyordu. Sonra Resl-i
Ekrem (sav) bana:
"Ey Cerir! Ne iin geldin?" diye sordu. Ben de:
"Ya Raslallah! Sana bey'at etmee geldim. artlarn nedir?" dedim. Bunun zerine Raslllah (sav) bana
bn Sa'd, Tabakt, II, 128; bn shak, es-Sre, IV, 15.
bn shak, es-Sire, IV,19- 20; bn'l Esir, el-Kmil, II, 236
bn shak, es-Sre, IV, 20; bn Sa'd, Tabakt, IV, 38; Buhr, Sahh, V, 87
124[124]
bn Sa'd Tabakt, IV, 38; Buhr, Sahih, V, 87
125[125]
Tirmiz, Menkb, 69.
121[121]
122[122]
123[123]

hitaben:
"Ey Cerir! seni Allah'tan baka ilh bulunmadna ve benim de Allah'n Rasl olduuma ehadete, hiret
gnne, kadere inanmaya, farz olan namazlar klmaya, farz olan zekt vermeye, her mslman iin hayrhah
olmaya, iyilik dnmeye, samimi davranmaya kfir ve mriklerden uzak durmaya ve banzdaki idarecilere
itaat etmeye davet ediyorum." buyurdu. Ben de bu artlar kabul ederek Raslllah (sav)'n elini tuttum ve bey'at
ettim. Yanmdakiler de ayn artlar kabullenerek hep birlikte slm'la ereflendik.
Ashb- Kiram, Raslllah (sav)'e bey'atl nesildir. Sahabeler, bey'atsz geen gn cahiiyyeden sayyorlard.
Bunun iin sahabeler imandan sonra hemen bey'at ediyorlard. Bey'at, zor gnn szlemesine Peygamber
(sav)'in huzurunda imza atmaktr. te sahabeler, zor gnn imzasna sahip kan bahtiyarlardr.
Cerir b. Abdullah (r.a) mslman olduktan sonra Resl-i Ekrem (sav)'in kendisini her grdnde glmsediini
syler. O, Efendimizle ok az bir zaman beraber olmasna ramen, tebessmlerine ve iltifatlarna sk sk mazhar
oldu. Birgn iki Cihan Gnei efendimiz mescidde ashbyla oturuyordu. Cerir b. Abdullah (r.a) ieri girdi. Ona
yer almadn gren Efendimiz Cerir'e ridsn karp att ve:
"Ey Eb Amr, al onu, zerine otur!" buyurdu. Cerir alp oturdu ve:
"Ey Allah'n Resul! senin bana ikram ettiin gibi Allah da sana ikram buyursun." diyerek teekkr etti. Bunun
zerine Raslllah (sav) efendimiz evresindekilere dnerek:
"Size bir topluluun kerem ve eref sahibi by geldii zaman, ona ikramda bulunun ve sayg gsterin."
buyurdu.
Cerir-i Becel (r.a) yine birgn Efendimizin yannda bulunuyordu. Dardan yaln ayak, abalarn balarna
geirmi, plak bir takm kimseler geldi. Fahri Kinat (sav) efendimiz onlarn fakir ve yoksul hallerini grnce
yznn rengi deiti. eri girdi ve Bilal'e ezan okumasn emretti. Namazdan sonra cemaata dnerek yle bir
hitabede bulundu:
"Ey iman edenler! Allah'tan korkunuz! Herkes yarn (hiret gn) iin ne gnderdiine bir baksn. Allah'tan
korkunuz! nki, Allah ne yaparsanz hakkyla haberdardr." (Har sresi: 18) ayetini okudu. Szne devamla;
"nsan dinarndan, dirheminden elbisesinden, budayndan, kuru hurmasndan sadaka vermelidir" buyurdu.
Bu inci tanesi szleri dinleyen ashabn hepsi bir eyler getirmee balad. Yiyecek ve giyeceklerden iki kme
olutu. Ensar'dan bir adam da .bir kese getirdi. Resl-i Ekrem (sav) efendimizin yz gm gibi parlyordu.
Sevincini u ifadelerle dile getirdi.
"Her kim slm'da gzel bir r aarsa, o rda gidenlerin sevaplarnn ayns ona da verilir.
Her kim de kt bir r aarsa o rda gidenlerin vebali de ona aid oldu" buyurdu.
Resl-i Ekrem (s.a) efendimiz Cerir'i grdke
"Zlhalesa ne oldu?" diye sorard. Cahiliye dneminde buras "Yemen'in Kbesi" olarak bilinirdi. Bu tapnan
ayakta durmasna gnl raz deildi. Beytullah'a rakip gsterilmesinden daima huzursuzluk duyan iki Cihan
Gnei efendimiz bu tapma ykmak zere bir seriyye hazrlad. Cerir'i de seriyye kumandan olarak
grevlendirdi. O da kabilesinden 200 kiiyle bu tapna" tahrip ederek ykt. Eb Ertat ve Husayn bni Rebia'y
Medine'ye mjdeci olarak gnderdi. Daha sonra Cerir b. Abdullah (r.a) Medine'ye dnd. Sevgili
Peygamberimiz onu grnce:
"Yktn m onu?" dedi. Cerir de:
"Seni hak din ile Peygamber gnderen Allah'a yemin ederim k, onun zerinde olanlar tutup ldrdk.
Zlhalesa'y da atee verip yaktk." dedi. Bunun zerine Fahr-i Kinat (sav) efendimiz Ceriri tebrik etti.
Raslllah (sav) ve O'nun ashab cahiliyye mabedlerini ykp atee vermilerdi. Mslmanlarn kblesine ve
kabesine alternatif olarak ileri srlen tm cahiliyye mabedlerini ykp atee vermek, Peygamber (sav) ve
Ashabnn faaliyetlerini devam ettirmek anlamna gelir. slm mmetinin kblesiyle oynayanlara, Raslllah
(sav) ve ashab hayat hakk tanmamtr.
Cerir b. Abdullah (r.a) veda haccnda Resl-i Ekrem (sav) ile birlikte bulundu. Efendimiz onu Medine'ye
dndklerinde Himyerilerin emiri Zlkel ile yahudi olduu rivayet edilen Yemen krallarndan Z Amr'
slmiyet'e davet etmek zere gnderdi. Her kisiyle de gren Cerir (r.a) onlarn slm'a gelmelerine vesile
oldu. Birlikte Medine'ye doru yola ktlar. Fakat yan yolda Sevgili Peygamberimizin dr- bek'ya irti-hali
haberini aldlar. Zlkei ile Z Amr ziyareti gerekletiremeden geri dndler. Cerir b. Abdullah (r.a) ise
Medine'ye gitti.
O, drt halife devrinde de gzel hizmetlerde bulundu. Hz. Eb Bekir (r.a) onu Has'am ve Becile kabilelerinden
irtidat edenlerin zerine gnderdi. syanlar bastran Cerir (r.a) yeni emir alncaya kadar Necran blgesinde
bekledi. Irak'ta yaplan eitli harplere katld. Sonra Hz. Halid Ibni Velid'e yardm etmek zere Yemame'ye gitti.
Hz. mer (r.a) zamannda Cella savalarna katlan Cerir (r.a) oraya yerleti. Hz.
Osman dneminde Kfe valisi Mugire'ye bal olarak sre Hemedan valilii yapt. Daha sonra Sad bni As
kumandasmd zerbaycan fetihlerine katld. Hz.Osman (r.a) Frat kenarndaki bir ksm topraklar ona verdi.
Karkisiya ehrinde uzlete ekilen ve yze yakn hadis rivayet ettii sylenen Cerir b. Abdullah (r.a) 674 m.
tarihinde vefat etti. Cenb- Hak'tan efaatlerini niyaz ederiz. Amin. 126[126]
126[126]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty.

Sahabeler, slm cemaatinin mensuplardr. Onlar, Allah yolunda kendilerine verilen grevleri meru hududlar
dahilinde yerine getirenlerdir. Dolaysyla Allah yolunda meru olan her greve hazr olmak gerekir. Bir sahabe
yeri geldiinde valilik yapm, yeri geldiinde savata bir nefer olarak savam ve yeri geldiinde emir olarak
savata grev yapmtr. Ama sahabe nesli her ne yapmsa Allah iin yapmtr. Allah iin yapmas gerekeni
ertelemeden yapmtr. Sahabe kendisine Allah Tela tarafndan nasib edilen her grevin hakkm vereerek
yapmtr. Ertelenen slm hayatn sahabe fkhnda yeri yoktur. Sahabe fkh, ertelenen slm hayat mahkm
eden bir fkhtr. nk sahabeler, bugn yaplmas gerekenleri yarna brakmayan zahid ve mcahid
kimselerdir.
Hz. Dhye-i Kelbi (r.anh)
Cebrail (a.s)'in suretine girdii sahabedir. Dhye-i Kelb ticretle megul olup, ok zengindi. Kabilesinin reisiydi.
Mslman olmadan nce de Reslllah efendimizi severdi. Ticaret iin Medine'den ayrlr, her dnnde
Rasllah (sav)' ziyaret eder ve hediyeler getirirdi. Fakat Peygamberimiz bunlara kymet vermez ve;
Y Dhye, eer beni memnun etmek istiyorsan mn et! Cehennem ateinden kurtul, buyurur, onun mn
etmesini isterdi. Dhye ise, zaman olduunu sylerdi. Peygamberimiz onun hidyet bulmas iin du ederdi.
Bedir gazasndan sonra bir gn Cebrail aleyhisselm, Dhye'nin mn edeceini Raslllaha haber vermiti.
mnla ereflenmek iin huzuru saadetlerine girince, Reslllah efendimiz zerindeki hrkasn Dhye'nin
oturmas iin yere serdi.
Dhye-i Kelb, Rasllah (sav) efendimize hrmeten Hrka-i saadeti kaldrp, yzne gzne srdkten sonra,
bann zerine koydu. Raslllah (sav)n dualar bereketiyle kalbinde mn nuru domu ve ylece Raslllah
(sav)'e gelmiti.
Cebrail aleyhisselm ok defa Raslllah (sav)'n huzuruna, onun suretinde gelirdi. Realllah efendimiz,
meyyeoullarndan kimseyi kimseye benzetti ve buyurdu ki:
Dhye-i Kelb Cebrail'e, Urve bin Mes'd-es-Sekf s'ya, Abdlzzi ise Deccl'a benzer.
Hicretin beinci senesinde, Raslllah Ben Kureyza seferine gitmeden nce Medne'nin yaknnda bir mevki
olan Savreyn'de Ashb- kiramdan bir cem'ate rastlad ve onlara sordular:
Kimseye rastlamadnz m?
Y Raslallah, biz, Dhye-i Kelb'ye rastladk. Eyerli beyaz bir katr zerine binmiti. O katrn zerinde
atlastan bir kadife vard.
Bunu iitince, Raslllah efendimiz buyurdu ki:
O Cebrail'dir. Kalelerini sarssn ve kalblerine korku versin diye Ben Kureyza'ya gnderildi.
Dhye-i Ketb Rumca'y iyi bilirdi. Raslllah efendimiz, onu Bizans'a sefir olarak gnderdi. Raslllah
efendimiz Bizans Kayseri Heraklius'u slama da'vet iin bir mektup yazdrd. Bu mektubu yazdrd zaman
Ashb- kiramdan ba'zilar dediler ki:
Y Raslallah! Rum taifesi mhr olmayan bir mektubu okumazlar.
Bunun zerine Reslllah efendimiz emretti; gmten bir mhr kazdrld. Mhrn zerinde birinci satrda
Muhammed, ikincide Resul, nc satrda Allah yazl idi. Mektubu bu mhrle mhrledi ve Dhye'ye verdi.
Dikkat edilirse, Hz. Muhammed (sav) lzumu halinde resmi formalitelere de riayet etmitir. Ancak bu resmi
formalitelere riyet slam'n temel esaslarna ters dmeyecek ve slam'n ngrd maslahatlara hizmet
edecektir.
Hz. Dhye, mektubu Bizans Kayserine sunmas iin, Busr'daki Gassn emri Hris'e bavurdu. Haris de,
Dhye'yi Heraklius'a gtrmesi iin Adiy bin Htem'i vazifelendirdi.
Adiy bin Htem de Dhye'yi alp, Kuds'e gtrd. Bu srada Heraklius da Kuds'te bulunuyordu. Heraklius;
eer ranllar zerine galip olurlarsa, Humus'tan Kuds'e kadar yryeceini adamt. Heraklius, Iran ordularn
yenince adan yerine getirmek iin; Humus'tan yaya olarak yola km, yoluna hallar serilmi, kokular
serpilmi ve bu hl ile Kuds'e ulam, adan yerine getirmiti.
Dhye, Heraklius'tan sonra Kuds'e vard ve Heraklius ile grmek iin temaslarda bulundu. mparatorun
adamlar kendisine dediler ki:
Kayser'in huzuruna ktn zaman ban eip yryeceksin ve yaklanca da yere kapanp secde edeceksin.
Secdeden kalkmana izin vermedike de asl ban yerden kaldrmayacaksn. Bu szler, Dhye'ye ar geldi ve
onlara unlar syledi:
Biz Mslmanlar, Allah Tel'dan baka hibir kimseye secde etmeyiz. Hem insann insana secde etmesi,
insann yaratlna terstir. Bunun zerine Kayser'in adamlar dediler ki:
O hlde Kayser, getirdiin mektubu hibir zaman kabul etmez ve seni huzurundan kovar.
Bizim Peygamberimiz Muhammed aleyhisselm bakasnn, kendisine deil secde etmesine; nnde eilmesine
bile msade etmez. Kendisiyle grmek isteyen, kle bile olsa; ona ilgi gsterir, huzuruna alr, derdini dinler,
skntsn giderir, gnln alr. Bunun iin Ona tbi olanlarn hepsi hrdr, ereflidir.
Dhye-i Kelb'nin, Rum Kayser'inin huzurunda eilmeyeceini belirtmesi zerine, orada bulunanlardan biri dedi
ki:

Madem ki Kayser'e secde etmeyeceksin, o hlde zerine aldn vazifeyi yerine getirebilmen iin sana baka bir
yol gstereyim. Kayser'in, saraynn nnde dinlendii bir yer var. Her gn leden sonra bu avluya kar,
oralar dolar. Orada bir minber vardr. Onun zerinde herhangi bir ikyet veya yaz varsa, nce onu alr okur,
sonra istirahat eder.
Sen de imdi git, hemen mektubu o minbere koy ve darda bekle. Mektubu grnce, seni artr. O zaman
vazifeni yerine getirirsin.
Bunun zerine Hz. Dhye mektubu sylenen yere brakt. Heraklius mektubu ald. Tercman, Raslllah (sav)n
mektubunu okumaya balad.
"Bismillhirrahmnirrahm. Allann Rasl Muhammed'den Rumlarn by Heraklius'a" diye balandn
grnce, Heraklius'un kardeinin olu Yennk, kzp tercmann gsne iddetli bir yumruk vurdu. Adam yere
dt. Bu srada Raslllah (sav)'in mektubu da tercmann elinden dt. Heraklius, kardeinin oluna ne
yaptn sordu. O da dedi ki:
Grmyor musun? Mektuba hem senin isminden nce kendi ismi ile balam, hem de senin hkmdar
olduunu sylemeyip, "Rumlarn by Heraklius'a" demi. Niin "Rumlarn hkmdar" diye yazmam ve
senin isminle balamam? Onun mektubu bugn okunmaz. Bunun zerine Heraklius yle cevap verdi:
Vallahi sen, ya ok aklszsn veya koca bir delisin. Senin byle olduunu bilmiyordum. Ben daha mektubun
iinde ne olduuna bakmadan, yrtp atmak m istiyorsun? Hayatma yemin ederim ki, eer O, syledii gibi
Raslullah ise, mektubuna benim ismimden nce kendi ismini yazmakta ve beni Rumlarn by diye anmakta
hakldr. Ben ancak onlarn sahibiyim, hkmdarlar deilim.
Sonra Yennak' dar kartt.
Hristiyan limlerinin reisi ve kendisinin maviri olan Uskuf isimli kimseyi artt ve mektup okundu.
Mektubun devam yleydi:
Allah Tel'nn hidyetine tbi' olana selm olsun. Bundan sonra; ben seni slama davet ederim. Mslman
ol ki, selmet bulasn! Allah Tel sana iki kat ecir versin. Eer yz evirirsen btn Hristiyanlarn vebali
senin zerinedir. Ey kitap ehli, sizin ve bizim aramzda bir olan sze gelin; Allah Tel'dan bakasna ibdet
etmeyelim ve O'na hibir eyi ortak komayalm. Allah Tel'y brakp ba'zlarmz ba'zlarn Rab
edinmesinler. Eer bu szden yz evirirlerse "hid olunuz, biz Mslmamz!" deyiniz."
Raslullah (sav)'n mektubu okunurken Heraklius'un alnndan ter taneleri dklyordu. Mektup bitince dedi ki:
Hz. Sleyman'dan sonra ben byle "Bismillhirrahmnirrahm" diye bahyan bir mektup grmemitim.
Heraklius, Uskuf a bu mes'eledeki fikrini sordu. O da dedi ki:
Vallahi O, Ms ve s aleyhimesselmn bize geleceini mjdeledii Peygamberdir. Zaten biz Onun gelmesini
bekliyorduk.
Sen bu hususta ne yapmam tavsiye edersin, neyi uygun grrsn?
Ona tbi olman uygun grrm.
Ben senin dediin eyi ok iyi biliyorum. Fakat Ona tbi olup, Mslman olmaya gcm yetmez. nk hem
hkmdarlm gider, hem de beni ldrrler.
Bundan sonra Dhye ve Adiy bin Htem'i artt. Adiy dedi ki:
Ey hkmdar, davar ve develer sahibi Araplardan olan u yanmdaki zt, memleketinde vuku bulan alacak
bir hdiseden bahsediyor.
Memleketlerindeki hdise ne imi, sor bakalm. Hz. Dhye bu soru zerine dedi ki:
Aramzda bir zt zuhur etti. Peygamber olduunu beyn etti. Halkn bir ksm Ona tbi olmaktadr. Br ksm da
kar koymaktadr. Aralarnda arpmalar vuku bulmutur.
Bundan sonra Heraklius, Peygamber efendimiz hakknda aratrma yapmaya balad. am valisine emir verip
Peygamber efendimizin soyundan bir kiiyi muhakkak bulmalarn emretti.
Bu arada kendisinin dostu olan ve branice bilen Roma'daki bir lime de mektup yazp, bu mes'eleyi sordu.
Roma'daki dostundan, bahsettii ztn hr zaman Peygamberi olduunu bildiren bir mektup geldi. Bu arada am
valisi, ticret iin am'a giden bir Kurey kervann buldu. Bunlarn iinde Eb Sfyn da vard. Vali, Eb
Sfyn'la yanndakileri am'a gtrp, Heraklius'un yanna kard.
Bu srada Heraklius Kuds'te bir kilisede idi. Vezirleriyle beraber oturmu ve bana tacn giymiti. Heraklius,
Eb Sfyn ve yanndaki otuz kadar Mekkeliyi burada kabul etti. Peygamber efendimiz hakknda ba'z sorular
sorup cevabn aldktan sonra, tekrar sordu:
O size neyi emrediyor? Eb Sfyn hi gizlemeden u cevab verdi:
Yalnz bir Allaha ibdet etmeyi, O'na hibir eyi ortak komamay emrediyor, atalarmzn tapt putlara
tapmaktan bizi men ediyor. Namaz klmay, doru olmay, fakirlere yardm etmeyi, haramlardan saknmay,
ahde vefay, emnete hyanet etmemeyi, akrabay ziyaret etmeyi emrediyor.
Heraklius, kilisede Eb Sfyn'a sorular sormu ve cevaplarn almt. Raslullah (sav)'n mbarek mektubu
okunmu, Rum papazlar arasnda grltler oalmt. Zr Kayser'in slmiyete meyletmesinden
korkuyorlard. Kayser, Eb Sfyn ve yanndaki Kureylilerin dar karlmasn emretti.
Daha Mslman olmam olan Eb Sfyn, Peygamberimizin da vsini baaryla sonulandracana inandn,
burada yeminle sylemitir. Hz. Dhye, o mbarek gzel yz ile Heraklius'un karsna geip, tatl sesi ile dedi

ki:
Ey Kayser beni sana, Humus'tan Haris adl bir kimse gnderdi ki, o, senden hayrldr. Allah Tel'ya yemn
ederim ki, beni ona gnderen zt, yani Reslllah ise, hem ondan, hem de senden daha hayrldr.
Szlerimi alakgnlllkle dinleyip, verilen nashatleri kabul et! nk alakgnlllk edersen nashatlar
anlarsn. Nashatlar kabul etmezsen insafl olamazsn.
Heraklius dedi ki:
Devam et! yle ise ben seni, Mesih'in kendisine namaz klm olduu Allaha da'vet ediyorum. Seni, nceden
Musa'nn, ondan sonra isa'nn geleceini mjdeleyip haber verdii u mm Peygambere mna da'vet ediyorum.
Eer bu hususta bir ey biliyor, dnya ve hret saadetini kazanmak istiyorsan, onlar gzlerinin nne getir.
Yoksa hret saadetini elinden karr, dnyada kfr ve irk iinde kalrsn. unu da iyi bil ki, senin Rabbin olan
Allah, zlimleri helak edici ve ni'metleri deitiricidir.
Heraklius, Peygamberimizin mektubunu okuyunca, pp gzlerine srd ve bana koydu. Sonra da yle dedi:
Ben, ne elime geen bir yazy okumadan, ne de yanma gelen bir limden bilmediklerimi sorup renmeden
brakmam. Bylece hayr ve iyilik grrm. Sen bana hakikati dnp buluncaya kadar mhlet ver.
Heraklius daha sonra Hz. Dhye'yi yanma arp babaa konutu. Kalbinde olan izhr etti. Dedi ki:
Ben biliyorum ki seni gnderen Zt, kitaplarda gelecei mjdelenen ve gelmesi beklenen hr zaman
Peygamberidir. Yalnz ben Ona uyarsam; Rumlarn beni ldrmesinden korkuyorum.
Onlarn iinde en byk limleri ve benden daha ziyde itibr gsterdikleri bir kimse vardr ki, Daatr derler.
Seni ona gndereyim. Btn Hristiyanlar ona tbidir. Eer o iman ederse, btn hepsi ona uyup mn ederler.
Ben de o zaman kalbimde olan ve i'tikdm aa vururum.
Bundan sonra Heraklius bir mektup yazd ve Hz. Dhye'ye verip, Daatr'a gnderdi.
Hz. Dhye, Heraklius'un mektubu ile beraber Reslullahn da bir mektubunu Daatr'a gtrd. Zaten
Raslullah efendimiz Daatr'a ayrca mektup yazmt. Daatr, Peygamberimizin mektubunu okuyup,
vasflarn iitince;
Vallahi senin sahibin, Allah tarafndan gnderilmi bir peygamberdir. Biz Onun sfatlarn tanyoruz. smini de
kitaplarmzda yazl bulduk, dedi ve mn etti.
Bundan sonra Daatr evine gitti ve her pazar yapt vaazlara hafta kmad. Hristiyanlar banyorlard:
Daatr'a ne oluyor ki, o Arabla grtnden beri dar kmyor, onu istiyoruz!
Daatr zerindeki siyah papaz elbisesini kard. Beyaz bir elbise giydi ve eline asasn alp kiliseye geldi.
Hristiyanlar toplad. Ayaa kalkp dedi ki:
Ey Hristiyanlar! Biliniz ki bize Ahmed'den mektup geldi. Bizi hak dne da'vet etmi. Ben aka biliyor ve
inanyorum ki, O, Allah Telnn hak peygamberidir.
Hristiyanlar bunu iitince, hepsi Daatr'n zerine hcum ettiler ve onu dverek ehd ettiler.
Hz. Dhye gelip, durumu Heraklius'a haber verdi. Heraklius da bunun zerine dedi ki:
Ben sana sylemedim mi? Daatr, Hristiyanlar katnda benden daha sevgili ve azzdir. Eer duysalar beni de
onun gibi katlederler. Heraklius Humus'taki kknde, Rumlarn byklerini artp, kaplarn kapatlmasn
emretti. Sonra yksek bir yere kt ve onlara dedi ki:
Ey Rum cemaat! Sizler saadete, huzura kavumay ve hkimiyetinizin temelli kalmasn, Hz. sa'nn
sylediine uymak istermisiniz?
Ey bizim hkmdarmz, bunlar elde etmek iin ne yapalm?
Ey Rum cemaat, ben sizleri hayrl bir i iin topladm. Bana vuhammed'in mektubu geldi. Beni slm dnine
davet ediyor. Vallahi O, gelmesini bekleyip durduumuz, kitaplarmzda kendisini yazl bulduunuz ve
almetlerini bildiimiz Peygamberdir. Geliniz Ona tbi olalm da lnyada ve hrette selmet bulalm.
Bunun zerine herkes kt szler syleyip homurdanarak dar kmak iin kaplara kotular. Fakat kaplar
kapal olduu iin bir yere demediler. Heraklius Rumlarn bu hareketlerini grp, slmiyetten yle
kandklarn anlaynca, ldrlmesinden korktu ve;
Ey Rum cem'ati, benim biraz nce sylediim szler, sizlerin, dninize olan ballnz lmek iindi.
Dninize ballnz ve beni ;evindiren davrannz imdi gzlerimle grdm, dedi.
Bunun zerine Rumlar Heraklius'a secde ettiler. Kkn kaplar ald ve kp gittiler. Heraklius, Hz. Dhye'yi
arp olanlar anlatt. Bahiler, hediyeler verdi. Peygamberimize bir mektup yazd. Mektubu ve hazrlatt
hediyeleri Hz. Dhye ile Peygamberimize gnderdi.
Heraklius, Mslman olmak istemise de, makam ve lm korkusundan mn etmedi. Peygamberimize yazd
mektupta yle diyordu:
Hz. s'nn mjdeledii Allah'n Rasl Muhammed'e Rum hkmdr Kayser'den, Elin mektubunla birlikte
bana geldi. Ben ehdet derim ki sen Allann hak Raslsn. Zaten biz seni ncil'de yazl bulduk ve Hz. sa seni
bize mjdelemi idi. Rumlar sana mn etmeye da'vet ittim. Fakat mn etmeye yanamadlar.
Onlar beni dinleselerdi muhakkak ki, bu onlar iin hayrl olurdu. Ben senin yannda bulunup, sana hizmet
etmeyi ve ayaklarn ykamay ok arzu ediyorum."
Hz. Dhye, Heraklius'tan ayrlp Hism'ya geldi. Yolda enar vadisinde Huneyd bin Us, olu ve adamlar Hz.
Dhye'yi soydular. Eski elbiselerinden baka hereyini aldlar. Bu mevkide Dbey bin Rifae bin Zeyd ve kavmi,

slmiyeti kabul etmilerdi. Hz. Dhye bunlara geldi. Bunlar Hneyd bin Us ve kabilesinin zerine yryp
Dhye'den aldklar eylerin hepsini kurtardlar.
Daha sonra Efendimiz Zeyd bin Hris'i Hneyd bin Us ve adamlarnn zerine gnderdi. O beldede olanlarn
hepsi mn etti. Bu mes'ele bylece kapand.
Hz. Dhye Medine'ye gelince, evine uramadan hemen doruca Raslullah (sav)n kapsna gitti. eri girdi ve
btn olanlar anlatt. Peygamberimize Heraklius'un mektubunu okudu.
Onun iin bir mddet daha saltanatta kalmak vardr. Mektubum yanlarnda bulunduka, onlarn saltanat devam
edecektir, buyurdu.
Heraklius daha sonra da Peygamberimize mn ettiini bildiren mektup yazm ise de Reslullah efendimiz;
Yalan sylyor. Dninden dnmemitir, buyurdu.
Heraklius Peygamberimizin mektubunu ipekten bir atlasa sarp, altndan yuvarlak bir kutunun ierisinde
muhafaza etti. Heraklius ailesi bu mektubu saklamlar ve bunu da herkesten gizli tutmulardr. Bu mektup
ellerinde bulunduu srece saltanatlarnn devam edeceini sylerler ve buna inanrlard. Hakkaten de yle
olmutur. slm kumandanlarndan onu grmek isteyenlere: Bize baba ve dedelerimiz, "Bu mektup elinizde
kaldka saltanat bizden gitmeyecektir" diye tenbh etmilerdir demilerdir.
Dhye-i Kelb Eshb- kiramn byklerinden ve sima olarak en gzellerindendir. smi; Dhye bin Halfe bin
Ferve bin Fedle bin Zeyd mr'l-Kays bin Hazrec olup, Dihyet-l Kelb diye mehur olmutur. Doum yeri ve
trihi bilinmemektedir.
Bedir gazas dndaki Raslllahn btn gazvelerine itirak eden Hz. Dhye, Hz. Eb Bekir'in hilfeti
zamannda Suriye seferine katld. Hz. mer zamannda Yermk savanda bulundu. am seferlerine katld.
am'n fethinden sonra oraya yerleti ve Muzze'de oturdu. Hz. Muaviye zamannda, am'da 672'de vefat
etti. 127[127]
Raslullah (sav)'in eliliini yapmak, sahabe nesline nasip olmutur. Onlar, Raslullah (sav) tarafndan temsilci
olarak baka kavimlere gnderilmilerdir. Dolaysyla Raslullah (sav)'in snnet ve siretini hayata dntrerek
dier insanlara ulatrmak, sahabe fkhn idrak etmektir. nk sahabelerin hayat, Raslllah (sav)'in hayatnn
bir yansmasdr. Mslman olarak iinde yaadmz toplumda ne kadar Raslllah (sav)'in snnetini hayata
tarsak, o kadar Raslllah (sav)'in temsilciliini yapm oluruz.

127[127]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayal's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty.

Hz. Drar bn-i Ezver (r.anh) ......................................................................................................................... 2

Hz. Eban Bin Said Bin El-As (r.anh) ............................................................................................................. 3
Hz. Ebu Dcane (r.anh) ................................................................................................................................. 4
Hz. Ebu Derda (r.anh).................................................................................................................................... 5
Hz. Enes Bin Malik (r.anh) ............................................................................................................................ 7
Hz. Es'ad Bin Zrare (r.anh) .......................................................................................................................... 9
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................12
NTE VI ..............................................................................................................................................................12
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................................................12
Hz. Ebu Eyyub El-Ensar (r.anh) ..................................................................................................................13
Hz. Ebu Hureyre (r.anh) ...............................................................................................................................15
Hz. Ebu Katade (r.anh) .................................................................................................................................18
Hz. Ebu Lubabe (r.anh) ................................................................................................................................19
Hz. Eb Musa El-E'ar (r.anh) .....................................................................................................................21
Hz. Ebu Rafi (r.anh) .....................................................................................................................................22
Hz. Ebu Sad El Hudr (r.anh) ......................................................................................................................24
Hz. Eb Seleme (r.anh).................................................................................................................................25
Hz, Ebu Sfyan Bin Haris (r.anh) .................................................................................................................27
Hz. Ebu Talha Zeyd bn-i Sehl (r.anh) .........................................................................................................29
Hz. Ebu Ubeyde B. Cerrah (r.anh) ...............................................................................................................32
Hz. Ebu Zerr El-Gfar (r.anh) ......................................................................................................................35

Hz. Drar bn-i Ezver (r.anh)

Hz. Drar bni Ezver (r.a.), Raslllah (sav)'in sahbelerinde-ndr. Drar bni Ezver (r.a.) Rumlara esir dt,
trl ikencelere maruz kald. Kl darbeleri arasnda kan revan iinde baygn olarak yere ykld ama
davasndan zerre miktar taviz vermedi.
Drar bni Ezver (r.a.) korkusuz kahramanlardan... Cesaret ve secaatiyle mehur bir yiit kumandan... nl at
Muhabber'in srtnda eitli savalara katlan ve arslanlar gibi dmana hcum eden bir cengaver. Ayn zamanda
her sava iin iirler syleyen bir air...
O, Esedoullarnn zenginlerindendi. Bine yakn devesi ve bunlar gden birka oban vard. Babas eri
boyunlu" anlamna gelen Ezver lakabyla tannd iin o da Drar bni Ezver diye hret buldu. Asl ad Drar
bni Malik bni Evs el-Esedi'dir.
Drar bni Ezver 630 m. senesinde kabilesinden bir heyetle Medine'ye geldi. Raslllah (sav) efendimizin
huzurunda "Lamiyye" kasidesini okudu.
Bu kasidesinde o, iki, kumar, elence gibi zevklen braktm, ailesini ve btn servetini terkederek mriklere
kar savamaya geldiini ve bu al-verite zararl kmayacan mit ettiini ifade etti. Sevgili Peygamberimiz
de kasideyi dinledikten sonra ona:
"Krl bir alveri yaptn Ey Drar!" dedi. O da kelime-i ehadet getirerek slam'la ereflendi.
Ne gzel teslimiyet ve ne krl alveri!.. Dnya zevklerinden vazgeip ebedi zevklere ermek... Gnln
slm'n nuruyla aydnlatp o nurla dnyaya veda etmek... Allah'm bizlere de bylesi teslimiyet ve krl alveri
nasib et!.. O nura sahib olarak huzuruna kabul et!.. Amn.
Sevgili Peygamberimiz Drar (r.a.)'daki bu samimi teslimiyeti grnce onu eitli kabilelere eli olarak gnderdi.
Kendi kabilesi Esedoullarnda kan Tuleyha bni Huveylid diye birinin dinden dnerek peygamberlik
iddiasnda bulunmas zerine onu, Beni Esed yneticilerini yakndan gzetlemekle grevlendirdi. Drar bu
yneticilerin Tuleyha'nn gcnden korktuklarn grd ve Tuleyha'ya kar harekete geerek kabiledeki
mslmanlar bir araya toplad. Fakat bu srada iki Cihan Gnei (sav) efendimizin dar- bekaya irtihalleri haberi
geldi. Bunun zerine o, mslman yneticilerle birlikte Medine-i Mnevvere'ye dnd.
Drar (r.a.) eitli blgelerin fethi srasnda Halid b. Velid (r.a.)'n emrindeki orduda yer ald. Temimouliar
zerine gnderilen birliklerden birine kumandanlk yapt. Zekt toplanmasna kar kan Malik bni Nuveyre ve
adamlaryla arpt. Hepsini esir alarak Halid b. Velid (r.a.)'a teslim etti.
O, Kadisiye, Hire, Yermk, am ve Halep'in fethinde bulundu. Yemame'de byk kahramanlklar gsterdi. am
civarnda devam eden muharebelerde 100 kiilik keif kolunda dman kuvvetlerine yakalanarak esir dt.
Fakat arkadalarnn iddetli hcumlanyla ksa mddette kurtuldu. kinci defa esir dt. Bu sefer bandan ok
ackl sahneler geti. Trl ikencelere maruz kald. Kl darbeleri arasnda kan revan iinde baygn olarak yere
ykld ama davasndan zerre miktar taviz vermedi. Onun esaret altnda ektii ikence tyler rpertir.
Gsterdii yiitlik de gs kabartr. O Hirakl'in karsnda eilmedi. Daha gr imanla slam' savundu. Bu
karlkl konuma yle gerekleti:
mparator Hirakl st ste alnan hezimetlerden dolay ok zgnd. Drar ve arkadalarnn esir alndn
iitince ok sevindi. Derhal getirilmesini emretti. Karsna karlnca:
"Arablarn frka kumandan Drar sen misin?" dedi. Drar (r.a.) da:
"Evet! Peygamber yolunda sizinle harbeden Drar benim!" dedi. Hirakl:
Kendini askerlerinin yannda m sanyorsun da yle seri konuuyorsun." dedi. Drar:
"Her nerede olsam din dmanlarna kar gsm gere gere cevab vermekten ekinmem. Sen beni korkar m
zannediyorsun?" dedi. Hirakl:
"Kime gveniyorsun? Burasnn askerlerimin merkezi olduunu unutuyor musun?" dedi. Drar:
"slamiyet, gne gibi adaletiyle her taraf kaplamaa balad. Hala sen kendine teselli vermek istiyorsun!" diye
cevap verdi. Hirakl:
"Bilmi ol ki, u anda vcudunu parampara yapmak benim iin zor deil!" dedi. Drar (r.a.) da:
"Huzuru Muhammed'i de bulunmu bir mslman yetmi tane Hirakl olsa hie sayar, tehdidine aldrmaz. Senin
son yapacan ldrmek deil mi? Gideceim yer huzur-u Raslllah'tr. slm iin terk-i hayat etmek bize her
eyden lezzetlidir." diye karlk verdi.
Drar (r.a.)'n yiite verdii bu cevaplar Hirakl'in merasn gazablandrd. Her birisi ellerini kllarna gtrd
ve bir azdan Hirakl'e:
"Bu arab niin byle konuturuyorsunuz? Hayatnn lzumu var m?" dediler. Hirakl de:
cabna baknz diye emretti. Bir anda otuz-krk kl birden Drar (r.a.)'n vcuduna inmee balad. Ar
ekilde yaralanarak kan revan iinde kald. Kininden kibrinden kplere binen Hirakl:
Sa brakmaynz! diye baryordu. Bu dehetli hal karsnda daha nce slam' kabul eden ancak gizli tutan
General Mika ne yapacan ard. Gnl kan alyordu. Din karndann helak olmasna engel olamyordu. Ne
are ki sahiblense kendini de telef edeceklerdi. Bir tedbir olarak Hirakl'e:
Ey Meliki Bunu burada telef etmek ne faide verecek. Onu tedavi edelim ve herkese ibret olsun diye halkn gz
nnde asalm." dedi. Bu teklif Hirakl'in houna gitti ve:

"yleyse buradan kaldr. Evine gtr. yileince asalm" dedi.

Bu msaadeden pek sevinen General Mika, Drar' evine gtrd. Orada gzlerini aan Drar Mika'ya:
"Eer mslmansan bana yardmn esirgeme. Hristiyan isen insani vazifeni yap." dedi. General Mika:
"Korkma ya Drar! Muhammed'in akna sana her trl yardm yaparm. Yeter ki, sen iyile. Askerinle birlikte
firar bile ederiz" dedi.
Mika'nn bu hayat baheden szlerinden pek memnun olan Drar bir ka hafta sonra salna kavutu.
Kzkardei Havle binti Ezver'e bir mektup yazd ve Mika vastasyla gnderdi. Bu srada Antakya mslmanlar
tarafndan muhasara altna alnd. Allah Tela hereye kadirdi. General Mika bir frsatn buldu ve Drar bni
Ezver (r.a.) ile arkadalarn slm ordusu tarafna kard. Bu kahraman yiit yeniden zrhn giydi ve rumlara
kar: "Ey ehl-i Salib!.. Evvelce esir tuttuunuz Drar benim. Hamran' Batros'u ldren benim" diye meydana
atld. Karsna kan Istafan artp bir klta yere serdi. Oradan Halid b. Velid (r.a.)'in zerine yryen
Vardana hcum etti. Onu da yere serdi. Vardan ldrlnce rumlar am'a doru kamaya baladlar.
Mslman meydan insandr. Allah yolunda bana gelenlere tahamml etmeyi ibadet bilir. En zor anlarda bile
dini slm'dan ald izzeti korumasn bilir. Drar bni Ezver (r.a.) cihad meydannda izzet dersini okumutur. O,
hi bir zaman Allah yolunda hayatn tehlikeye atmaktan ekinmedi. Onun nazarnda en byk tehlike, Allah
yolunda olamamaktr. Allah yolunda olmaktan baa gelenlere, taviz vermeden sabr etmesini, direnmesini
bilirsek, izzet ve erefimiz artar. te Drar bni Ezver (r.a.) daima din uruna feday- can etti. Bu savata onunla
birlikte bin mslman ehid oldu. Kabri rdn'de Drar kynde bir mescidin iinde bulunmaktadr. Cenab-
Hak'tan efaatlerini niyaz ederiz. Amin. 1[1]
Sahabeler, slm dininden aldklar izzeti, zillete dntrmemenin kavgasn vermilerdir. Sahabenin fkh, bir
izzet fkhdr. Zillet, meskenet sahabenin hayat igatmda bulunmayan kelimelerdir. zzetin kavgasn verenlerin
izzeti artar. Bugn slm aleminde mslmanlar arasnda bir zillet yaanmaktadr. Bu zilletten kurtulmann yolu,
sahabenin takib ettii yoldur. Raslllah (sav)'in devrinde sahbe-i kiram ne ile izzet bulmusa, biz de ancak
onunla izzet buluruz. Sahabelerin izinde gitmeyenler, zillet bulurlar.
Hz. Eban Bin Said Bin El-As (r.anh)
smi; Ebn, Nesebi; Ebn b. Said b. el-s b. meyye b. Abdiems b. Abdimenf b. Kusay b. Kilb b. Mrre b.
Ka'b b. Leyy el-Kura.
slm'dan nce Ebn'n ailesi iki zmreye ayrlm ve bu iki zmre arasnda ihtilf kmt. Ailesi slm'a kar
an muhalif olanlardand. Kardeleri Halid ile Amr slm ile merref olmulard. Ebn ise bunlarn mslman
olmalarndan dolay ok hiddetlendi. 2 [2] "Keke Zaribe'de lm olsa idim de, Amr ile Halid'in dine iftira
ettiklerini grmeseydim" mealinde bir iir de sylemi ve bu konudaki znt ve kzgnln dile getirmiti.
Ebn, Bedir gazvesinde mslmanlara kar savaan mriklerle beraberdi. Kardeleri Ubeyde ve As
mslmanlarla savarken muharebede lmlerdi; fakat Ebn lmemiti. 3[3]
Hudeybiye sulhu srasnda Raslllah (sav), Hz. Osman' Kurey ileri gelenleriyle grmek zere Mekke'ye eli
olarak gndermiti. Hz. Osman, mzkere iin Mekke'ye gittii zaman Ebn'n misafiri oldu. Ebn Osman'n
muhafazasn zerine ald. Gerekten o, Hz. Osman' ok severdi. 4[4]
Ebn, mslman olmadan nce Raslllah (sav)'a muhalif olanlarn bandayd. Bununla beraber bu yeni din ve
Raslllah (sav)'n peygamberlii hakknda da aratrma yapyordu. Ebn, Kurey'in ileri gelen tccarlarndan
biri idi. Sk sk o sralar ticaret ve ilim merkezi olan am'a giderdi. Yine bir seferinde Ebn, am'da bir rahiple
karlat. Onun Kurey'ten olduunu anlayan rahip, bu kabileden Cenb- Hak tarafndan grd ve bard:
Hassan, u Yahudinin yanna in, onu ldr! Hz. Hassan dedi ki:
Ben onunla savaacak hlde olsaydm, imdi herhalde Raslullahn yannda olurdum.
Hz. Hassan, hastalk geirdiinden kl sallayamyordu. Hz. Safiyye bunun zerine, bir adr direini kapt ve
aa indi. Yahudinin kamamas iin kapy yava yava aralad. Birden adr direini Yahudinin bana indirdi.
Yahudi, yedii darbe sonucu bir daha kalkamad ve ld.
Bundan sonra Safyye eline bir kl alarak Uhud'un yolunu tuttu. Elindeki klc ile nne gelene saldryor, bir
yandan da mslmanlan harbe tevik ederek,
"Siz nasl insanlarsnz, Raslullah brakp da nereye gideceksiniz" diyordu. Peygamber efendimiz onun
vaziyetini grnce, olu Hz Zbeyr'i ard ve buyurdu ki:
Annen Safiyye, kardei Hamzann cesedini grmesin. nk cesedin durumu ok kt idi. Kardeinin cesedini
byle grse, herhalde akln karr.
Hz. Zbeyr de bu emir zerine, annesinin yanna sokularak dedi ki:
Anneciim, Raslllah efendimiz senin geri ekilmeni buyuruyor.
1[1]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty.
2[2]
sd'l-be, I, 35.
3[3]
el-sbe, I, 10.
4[4]
el-stilb, I, s.35.

Nasl? Geri mi dnecekmiim? Kardeimin cesedinin nasl olduunu biliyorum. Bunun intikamn alacam.
Allah Tel bilir ki, ben byle yaplmasndan hi holanmam. Fakat sabredeceim. Ama bir gn bunlarn
karln da greceim.
Hz. Zbeyr, durumu Raslllaha arz etti. Raslllah efendimiz de halasnn metanetini duyunca, cesedin yanna
gelmesine izin verdi. Cesedin para para olduunu grd. Kendisine hakim oldu. Yalnz "nn lillah ve inn
ileyhi rcin" dedi. Ellerini ap du etti ve oradan ayrld.
Hz. Safiyye Hendek gazvesinde de Hassan bin Sabit'in kknde, ieriyi dinlemek isteyen bir yahudyi
ldrmtr. Bylece Hz. Safyye, gerek Uhud'da, gerekse Hendek savanda birer dman ldrmesiyle,
eshabn takdirine mazhar olmutur. Hz. Safyye, Hz. mer halife iken, 640 ylnda, 73 yanda iken vefat etti.
Bak kabristannda Mugire bin ube'nin kabri yanna defnedildi. Hz. Safyye disiplinli bir anneydi. Bazen olu
Zbeyr'e sert davrand olurdu. Niin byle yapyorsun" diyenlere yle cevap vermiti:
Ben onun iyi yetimesi iin byle yapyorum. nk o, ileride ordular idare edecektir.
Gerekten de Hz. Zbeyr byk bir slm fedaisi oldu.
Hz, Safyye cabiliyye devrinde Haris bin Harb ile evlenmiti. Hris'ten bir olu oldu. Haris ldkten sonra Hz.
Zbeyr'in babas Avvam bin Hveylid ile evlendi. Bundan da ocuu oldu. Bunlar Hz. Zbeyr, Saib ve
Abdlkbe'dir.
Hz. Safyye, cesaret ve ecaati ile nesillere rnek olacak ekildeydi. Gayet fasih ve beli mersiyeler yazard. Hz.
Safyye, Arap edebiyatnda, iir ve mersiye sylemekte ok ileri idi. Hamas iirleri de mehurdu. Bir tanesinde
yle demitir:
Benden Kurey'e haber saln ve deyin ki:
"Ne hakla bize tahakkm etmeye kalkarsnz? Bizim byklmz sizden eksik mi? unu iyi biliyorsunuz ki;
bizim eski bir erefimiz ve nce gelme hakkmz vardr. Bizim iin zulm atei yaklmamtr. Verdiimiz sz
bozduumuzun alameti hi belirtilmemitir. Btn hayr ve fazilet bizdedir."
Babas Abdlmuttalib'in vefatnda, Hz. Hamza'nn ehit edildiinde ve Resul-i Ekrem'in vefatlarnda yazdklar
mersiyeler mehurdur. Rasllllah efendimizin vefatndaki mersiyesinde demitir ki:
Ya Raslallah! Sen bizim midimizdin,
Sen bize hep iyilik edenimizdin.
Sen, deildin hi, hakszlk edenlerden,
Sen, efkat sahibi ve yol gsterenlerden.
Ve dah anlatlmayan ilim deryas,
Bugn alayanlarn, senin iindir feryad.
Senin yoluna hep ecdadm feda olsun!
Malm, canm, btn varlm feda olsun!
Ah! imdi aramzda sa olsaydnz,
Ne kadar mesrur olurduk kalsaydnz.
Hak Tela'nn hkm bu, ya sabr diyoruz,
Hz. Ebu Dcane (R.Anh)
Allah yolunda klcyla bilek fethini gerekletiren bir sahabedir. Hicretten nce slm'a giren Ensr'n
kahramanlarndan mehur sahbdir. Asl ad Sammak olup, Hazrec'in Saideoullar kabilesine mensuptur.
Hz. Peygamber (sav) hicretin birinci ylnda Muhacirler ile Ensr arasnda "kardelik" tesis ettiinde, Eb
Dcne de Muhacirlerden Utbe b. Gazvan ile kardelik oluturmutur. Eb Dcne, Ensr'n ve slm
askerlerinin en cesur savalarndandr. Uhud savanda Raslllah, zerinde "Korkaklkta utan, ileri gitmekte
eref var, kii korkaklkla kaderden kurtulamaz yazl bir klc eline alarak,
"Bu klcn hakkn kim verir?" diye sormu, bir ok eller uzanmasna ramen, Raslllah (sav) zellikle onu Eb
Dcane (R.a.)'a vermitir. unu bilelim ki; slm'da grev herkese verilmez. Kimin hangi grevi yapabileceini
m'minlerin bandaki emrin bilmesi gerekir. slm'da grev verildii zamanda ehadetine/lm pahasna da
olsa o grevi harfyyen yerine getirmek gerekir. te Eb Dcane (R.a.)'n hayat bunun semboldr. slm 'da
herkesten grev alnmaz ve rastgele herkese grev verilmez. Eb Dcne de klc alarak savamtr. Ban
krmz bir sarg ile saran Eb Dcne, dman saflarn yararak Eb Sfyan'n kars Hind'in yanna kadar
ulap, onu yalnz bana yakalam fakat
"Raslllah'n klc ile yalnz bir kadnn ban kesmek bana lyk deildir" diye tekrar geriye dnmtr.
Savan kzt ve Rasllah'n ldrld sylentileri karlarak mslman ordusunun moralinin bozulduu
srada Raslllah'n evresini, Eb Bekir, mer, Ali, Abdurrahman, Sa'd, Zbeyr, Talha, Eb Ubeyde ve Eb
Dcne kuatmlard. Eb Dcne, Raslllah (sav)'in zerine kapanarak dman oklarna ve talarna kar
kendisini siper etmi ve yaralanmtr.
Mriklerden Asm ve Ma'bed'i ldren odur. 5[5]
5[5]

Vakidi, Meaz, s.63.

Uhud gazvesinin byk kahramanlarndan biri olarak, Eb Dcne'den bahsedilir. Bu savata elinde birka tane
klcn krld; sava meydannda marur olarak yrd srada ashbdan bazlarnn onun bu hareketine itiraz
etmelerine Raslllah (sav)'n,
"Allah yolunda cihad eden bir adamn cihadyla vnmesine karlmamas" syledii rivayet edilir. 6[6]
Nadiroullar seferinden sonra ele geirilen ganimetlerden Eb Dcne de payn almtr. 7[7] Siyer yazarlar
Raslllah (sav)'n gazvelerinde onun sekin bir yeri bulunduundan sz etmilerdir. Btn savalarda
korkusuzca ne alp arpmasyla slm ordusuna byk bir cesaret rnei olmu, askerleri savaa tevik ederek
moral kazanmalarn salamtr. rtidat edenlere kar giriilen Yemame savanda da yalanc peygamber
Mseylime'nin malup edilmesinde onun bu kahramanlnn byk etkisi olmutur. 8[8]
Nihayet Eb Dcne Ridde savalarnda ehid dmtr. Eb Dcne Raslllah (sav)'n yakn ashabndan
birisi olmasna ramen kendisinden hi hadis rivayet edilmemitir. Bunun en nemli sebebi, onun Raslllah
(sav)'n irtihalinden hemen sonra ehid olmasdr. Bu sahabenin Hz. Peygamber'e itaati ve imannn salaml
onu en yksek mertebelerden birine, ehidlie gtrmtr. Bu sebeple o slm hareketin byk mchidleri
arasnda bir sembol olmutur. Tarihiler onun u msrasn nakletmilerdir:
"Ben, sevgili peygamber ile ahde girmi bir kimseyim,
Hurma koruluklar yaknnda tepenin eteinde olduumuz zaman. 9[9]
Sahabe, Allah yolunda ald vazifenin bedeli ehadet olsa dahi yerine getirmitir. Allah yolunda hayat ile
ehadetin kesitii noktada ehadeti tercih etmek, sahabe fkhndandr. Sahabeler, dne gider gibi ehadete
gidiyorlard. Onlar, Allah yolunda lmeyi, Allah yolunda yaamak kadar nemsiyorlard.
Hz. Ebu Derda (R.Anh)
Hayatyla dnyevleme tehlikesine kar kalkan grevini yapan bir sahabedir. Yani dnyevleme tehlikesinin
sinyalini veren sahabedir. Raslllah (sav)'in, Kur'n, fkh ve hadis ilimlerinde nde gelen ashabndan biridir.
Asl ad Uveymir'dir. Hazrec kabilesine mensuptur. Hicr ikinci ylda mslman oldu. Vkd'nin naklettiine
gre, Eb'd-Derd ailesi iinde en son mslman olandr. Onun rtyle rtt bir putu vard. Kendisini slm'a
davet eden dostu bn Revha bir gn putunu o evde yokken paralad ve gitti. Eb'd-Derd eve gelince nce ok
kzm, sonra yle demitir:
"Eer putta bir hner olsayd, kendini koruyabilecekti." Ve sonra Peygamber efendimize giderek mslman
oldu. 10[10]
Eb'd-Derd nceleri ticaretle urarken mslman olduktan sonra kendini tamamen zhd ve ibdete vermitir.
am fakihi diye mehurdur. Kendisi bunu anlatrken yle der:
"Peygamber efendimiz risalede geldikten sonra hem ticaret, hem ibadet yapmak istedim. Fakat ikisinin bir arada
olamayacan anlaynca, ticareti brakp ibadete yneldim."
slm'a giriinden nce meydana gelen Bedir gazasnda bulunmayan Eb'd-Derd, Uhud'da byk fedakr'k ve
ecaat gsterdi. Bu gazadan sonra Raslllah (sav)'in btn gazalarnda bulundu. Eb'd-Derd'nn kardelii
Selmn- Fris'dir. Eb'd-Derd (R.a.), vefatndan sonra Hz. mer'in ona srarla bir grev vermek istemesine
ramen o
"Bana msaade et, gidip halka Raslllah'n snnetini reteyim, onlara namaz kldraym" demi, Hz. mer de
ona msaade etmiti. Hz. mer daha sonralar am' ziyaretinde am valisi Yezid b. Eb Sfyn, Amr b. el-As,
Eb Musa el-E'ari'yi tefti ettiinde bu zatlarn kaplarnn kilitli olduunu, odalarnn ipekle kapl
bulunduunu, huzurlarna girenlerin kim olduklarn sorduklarn, mreffeh yaadklarn grm; Eb'dDerd'ya gittiinde ise onun kapsnda kilit bulunmad, odasnda k olmad, elbisesi hafif, souktan
muzdarip, gelenin selmn alan, kim olduunu sormadan ieri kabul eden, altnda bir kee paras bulunan bir
durumda grmt. Hz. mer, Eb'd-Derd'ya,
"Ben seni Medine'de ho tutmadm m?" deyince o, Raslllah'tan duyduu u hadisi hatrlatmtr:
"Sizin dnyadan metanz bir yolcunun az kadar olsun. 11[11]
Kendisine misafirlie gelen arkadalar, yatak yerine yerde yatp da ikyet ettiklerinde yle demitir:
"Bizim bir baka evimiz var ki, hepimiz orada toplanacaz. 12[12]
Hz. mer, Bedir'de bulunmamasna ramen nk o srada mslman olmamt. Eb'd-Derd'ya da Bedir
gazas tahsisat balamtr. Hz. Osman veya mer zamannda Eb'd-Derd am kadlna getirilmi ve hicretin
32. ylnda vefat etmitir.
Btn mrn takva iinde geiren Eb'd-Derd'nn gzel yzl, esmer, sakaln kna ile boyayan, bana takke
geirip zerine sark saran bir zat olduu zikredilmitir.
bn'l-Esir, sd'l-Gbe, V, 148.
bn Sa'd Tabakat, II, 353.
8[8]
sd'l-Gbe, II, 353.
9[9]
bn Him, es-Sre s.563: Taber, s.1425-1426.
10[10]
Hkim, el-Mstedrek, III, 336.
11[11]
Kenz'l-Umml, I. 78.
12[12]
Sfat's-Safve, I, 263.
6[6]
7[7]

Eb'd-Derd (R.a.) fkh ve hadis ilimlerinde ileri gelenlerden idi. Raslllah (sav)'den btn rendiklerini,
btn duyduklarn, anladklarn mslmanlara retmeye almtr. Kur'n- Kerm'i ezberlemi ve mescidde
her gn Kr'n dersi vermitir. am'da yzlerce hafz yetitirmitir. Zevcesi mm'd-Derd es-Sur, Kur'n
kraatinde sz geen kimselerdendir.
Eb'd-Derda'nn, tefsir ilminin gelimesinde de emei vardr. Raslllah'a bir gn,
"Onlar ki, iman ettiler ve takva zere bulundular; onlara bu dnya hayatnda mjde vardr 13 [13] yet-i
kerimesindeki yani "mjde"den maksat nedir? diye sormu, Raslllah da,
"Bundan murad slih ryadr" buyurmutur. 14[14]
Eb'd-Derd (R.a.), Raslllah (sav)'den birok hadis rivayet etmitir. Ondan hadis renenler arasnda Enes b.
Mlik, Abdullah b. mer, Abdullah b. Abbs, mm'd-Derd... gibi rviler bulunmaktadr.
Tbiin'in mehur zatlarndan Sad b. el-Mseyyeb, Alkame, Kays, Cbeyr b. Nadir, Zeyd b. Vehb, Muhammed
b. Srn vb. onun talebeleridir. Eb'd-Derd yetmi dokuz kadar hadis rivayet etmitir. Bunlardan en nemlileri
yledir:
Bir insan ilim kazanmak iin bir yola girerse, Cenb- Hak ona cennete doru bir yol aar. Melekler ilim peinde
koanlardan honut olduklar iin kanatlarn onun altna gererler. lim sahipleri iin yerdekiler ve gktekiler
mafiret niyaz ederler... Peygamberlerin vrisleri limlerdir. 15[15]
Bir gn Raslllah (sav) Cuma hutbesinde yet okurken, Eb'd-Derd yannda bulunan Ubey b. K'b'a,
"Bu ayet ne zaman nazil oldu?" diye sormu. bey cevap vermemi; hutbe bittikten sonra,
"Cuma'n u bo sznle iptal ettin" demitir. Eb'd-Derd (R.a.), Hz. Peygamber (sav)'e giderek onun bu szn
aktardnda Raslllah (sav) yle demitir:
bey doru syledi. mam hutbede konuurken szn bitirinceye kadar sus ve onu dinle. 16[16]
Rasl-i Ekrem her hadis syledike tebessm ederdi."
Kyamet gn insann mizannda en ar basan ey iyi ahlktr, yani gzel huydur."
Size namazdan, orutan, sadakadan, fazilete bir derece yksek birey syleyeyim mi? nsanlarn arasn
bartrmak."
Eb'd-Derd (R.a.) fkhta reyine bavurulan bir fakihti. am'da bulunduu srada Kfe'den ve baka yerlerden
gelenler onun grlerine bavururlard. Zikir konusunda da hadisler rivayet etmitir:
Her namazdan sonra otuz defa tebih, otuz defa tahmid, otuz defa tekbir getir. 17[17]
"Eznsz-namazsz kylerde oturma; byle bir kyde oturmaktansa ehirde kal. 18[18]
Cami ve ezan, Meden yerleimlerin almetidir. Eznsz ve Mescidsiz yerlerde ikamet edenler, zamanla
bedevleirler. Ezan ve Mescid, yaknl, vaheti giderip medeniyeti, mnasebeti getirir. Eb'd Derd (R.a.),
dnyada iken dnyasz yaam bir medeniyet ve mnasebet insandr..
Raslllah (sav)'in ashab arasndaki karlkl sayg ve yardmlamay slm mmeti iin bir rnek olarak ifade
eden bir hadisi Eb'd-Derd zikretmitir. Bu hadiste Hz. Eb Bekir ile Hz. mer arasndaki bir mnkaada
mer'e hakszlk eden Eb Bekir'in sonradan piman olarak mer'e gittii; ancak mer'in onu affetmedii ve
Eb Bekir'in Raslllah sav)'in huzuruna kt; arkasndan da mer'in huzura girdii; bu esnada Raslllah
(sav)'n Eb Bekir'i dinledikten sonra mer'e dnp hitab etmesinden korkan Eb Bekir'in, mnkaada
kendisinin ileri gittiini ne srmesi zerine Raslllah (sav) yle buyurmutur:
"Allah beni size peygamber gndermiti. Bunu size tebli ettiimde hepiniz beni yalanlamtnz da Eb Bekir
inanm, urumda cann, maln, feda etmiti. imdi ashabm, siz dostumu bu nisbetiyle ve bu hussiyetiyle bana
brakrsnz deil mi?" Eb'd-Derd o gnden sonra hi kimsenin Eb Bekir'i incitmediini nakletmektedir. 19[19]
Genelde Ashb-i Kirm'n hepsi zelde ise Hz. Eb Bekir (R.a.), slm mmetinin gzbebeidir.
Eb'd-Derd (R.a.) hastaland bir srada arkadalar yanna gelerek
"Ey Eb'd-Derd, nerenden ikayetisin?" demiler; Eb'd-Derd,
"Gnahlarmdan" diye cevap vermi;
"Cann birey istemiyor mu?" sorusuna,
"Canm Cennet istiyor" demi;
"Sana bakmak iin bir hekim armayalm m?" diyen arkadalarna yle demitir:
Esasnda beni yataa dren hekimdir. 20[20] Hizam b. Hakim, Eb'd-Derd'nn yle dediini nakleder:
Eer ldkten sonra neler greceinizi bilseydiniz, itahla ne bir yemek yiyebilir, ne bir ey iebilir ve ne de
glgelenmek iin bir eve girebilirdiniz. Hep avlularda oturup gsnze vurur ve hliniz iin alardnz. Vallahi
isterdim ki ben kesilen ve meyvesi yenen bir aa olaydm. 21[21]
13[13]

Yunus: 10/64
Ebu Davd ed-Tayls, Msned, 131
15[15]
Ahmed b. Hanbel, Msned, V. 128
16[16]
el-Msned/Ahmed b. Hanbel, V. 190
17[17]
el-Msned/Ahmed b. Hanbel, V, 1 96
18[18]
el-Msned/Ahmed b. Hanbel, VI, 145
19[19]
Sahih-i Buhri Muhtasar, Tecrid-i Sarih Tercmesi, IX, 333-334
20[20]
El-Hilye, 1,218; et-Tabakat, VII, 18
21[21]
El-Hilye, I, 216.
14[14]

Bir saatlik dnce ve tefekkr bir gece sabaha kadar ibdet etmekten iyidir 22[22] diyen Eb'd-Derd (R.a.)
sevin ve bollukta Allah' unutmaz; insanlara, konumay nasl reniyorlarsa, konumamay da yle
renmelerini, gereken yerlerde susmann byk bir ilim olduunu, insanlarn cennete veya cehenneme
dillerinin sylediklerinden gtrldklerini tlerdi. Cennetlik olan bir nesildendi ve cennetlik insanlarn
yetimesi iin alyordu.
Eb Nuaym'dan Heysem'nin Sabit el-Bnn'den naklettiine gre, Eb'd-Derd (R.a.) Selmn el-Farisi'ye
Leysoullar kabilesinden bir kz istemek zere gitmi, Selmn'n stnln anlatmt. Kzn babas, kzm
Selmn'a veremeyeceini, fakat Ebu'd-Derd (R.a.) isterse ona vereceini syleyince, Eb'd-Derd (R.a.) o kzla
evlenmitir. Daha sonra bunu Selmn'a utanarak naklettiinde Selmn ona,
"Senden ok ben utanmalym. Zira Allah bu kz sana nasib etmiken ben ona talib oldum" demitir. te ashabn
birbirlerine kar olan olgun davranlar byleydi.
Sahabeler, Raslllah (sav)'den medeniyet dersi alm dnyann en medeni model insanlardr. Sahabe
medeniyette modeldir. Sahabe nesli model alnmadan slm medeniyetinin ihya edilmesi mmkn deildir.
Sahabeler, mslman ahsiyetin bekiliini yapan inklaplardr. Onlar, birbirlerinin onurunu korumulardr.
nk onur krmak, bir cinayettir. Sahabeler velev ki, bir kelimeyle, bir bakla olsun birbirlerinin onurlarn
krmamaya zen gstermilerdir. unu bilelim ki; Allah yolunda birbirlerinin onurlarn korumayanlar, birlikte
yol yryemezler. Allah yolunda ilerlerken yar yolda dnp birbirleriyle kavgaya tutuanlar, onur krmay
ibadet zannedenlerdir.
Bedevice davranlarla medeniyet iilii ve bekilii yaplamaz. Yeri geldiinde din kardelerinden zr
dilemeyi gururlarna yediremeyenler, sahabelerin izinde yryemezler. nk sahabeler birbirlerinden zr
dilemilerdir. Onlar, medeniliin ncleridir. Dolaysyla biz mslmanlar Allah yolunda medeni olduumuz
miktarnca birlikte yol yrrz. te Eb'd-Derd (r.a.), bir medeniyet muallimi olarak bize bunu retiyor. Din
kardeinin hatrn sayarak nefsini hayl olmaya davet ediyor. Mslman olarak birbirimize kar hayl
olmamz, mede-niliimizdendir.
Sahabeler, doruya, gzele, geree ulamak iin aba ve gayret sarf etmilerdir. Bedavacln sahabenin hayat
lgatmda yeri yoktur. Baknz ilim hakknda Eb'd-Derd (r.a.) yle demitir: "lim ancak arayp renmekle
olur. lim iin sabah kp akam dnmenin cihad olmadn sanan kimsenin akl eksiktir. 23[23]
nsanlar annelerinden alim olarak domazlar. lim sahibi olmak iin cehd gayret gstermek gerekir. lim elde
etmek iin gsterilen her gayret, cihad cmlesindendir. Eb Derd (r.a.) dnyaya deil, ilme deer verdi. Bir itim
adamnn nasl olmas gerektiini hayatyla slm mmetine retti. Allah Tela, onun siretinden hayatmza
izler tamamz nasib eylesin. Amin.
Hz. Enes Bin Malik (r.anh)
Hadim-i Raslllah (sav) olan bir sahabedir. Yani Raslllah (sav)'e hizmet etme erefine nail olmu bir
kimsedir. Mild 613 yllarnda Medine'de doan ve mild 709 (h. 90) ylnda Basra'da vefat eden Hz. Enes b.
Mlik'in neseb silsilesi: Enes b. Mlik b. Nadr b. Bamdam b, Zeyd b. Haram b. Cndb b. Amir b. Ganm bn
Adiyy b. Neccr, Eb Hamzat'l-Ensan el-Hazrec'dir. Annesi ise, mmi Sleym Sehle binti Milhan b. Halid b.
Zeyd b. Haram b. Cndb'dr. Annesi mm Sleym, ensardan olup isminin Sehle oluu hakknda ok eitli
ihtilflar vardr. Baz eserlerde ismi Remile, Meyse ve Melike olarak zikredildii gibi, Zamsi (Zmeys) veya
Remisi (Rmeys) olarak da gemektedir.
Hz. mmi Sleym mslman olunca, kocas onun slm'dan dnmesi iin ok bask yapt. Fakat bu basklardan
bir sonu alamaynca kzd ve mmi Sleym'den ayrlarak am'a gitti. Orada ksa bir mddet ikamet ettikten
sonra vefat etti.
Babasnn lm zerine Enes'in annesine Eb Talha tlib oldu. O zamanlar Eb Talha henz mrik idi. mmi
Sleym, onunla evlenmek iin slm' kabul etmesini art kotu. Eb Talha bu art kabul ederek Hz. mmi
Sleym ile evlendi. Resul-i Ekrem (sav)'in Medine'ye hicretlerinde, Enes b. Mlik henz on yalarnda bir ocuk
idi. Hz. Peygamber (sav)'in Medine'ye gelilerinde Medineli mslmanlar arasnda meydana gelen heyecan ve
cokuyu Hz. Enes yle anlatmaktadr:
"Medine'nin ocuklar hem kouyorlar ve hem de "Muhammedi geldi, Muhammed geldi!" diye baryorlard.
Ben de onlarla birlite komaya ve barmaya baladm. Bu ekilde koup barrken etrafma baktm, bir ey
gremedim. ocuklar ise yine baryorlard kouarak. Ben de kotum ve bardm. Fakat etrafma dikkat
edince gelenleri gremedim. Nihayet Raslllah (sav) ile Hz. Eb Bekir geldiler. Biz kendilerini grdkten
sonra, adn u anda hatrlayamayacam adamn biri bizi ehre gnderdi. Bize
"Raslllah (sav)'in geldiini haber verin" diye tenbih etti. ehre kotuk ve mslmanlara haber verdik.
Ensardan beyz kii onlar karlamaya ktlar. Ensr, onlar karlayarak,
"Buyurunuz, burada emniyete kavuacaksnz. taat ile karlanacaksnz" dediler.
Resul-i Ekrem kendisini karlayanlarla birlikte ehre girdi. O srada ehrin btn halk Resul-i Ekrem (sav)'i
22[22]
23[23]

et-Tabakat VII, 392

Cmi'l-Beyani'l-lim, I, 31, 32, 100.

karlamak zere evlerinden ve dkknlarndan dar kmlard. Kadnlar da evlerinin damlarna karak Hz.
Peygamber'in geliini seyrediyorlard. Resul-i Ekrem ile birlikte gelen Hz. Eb Bekir'i de gryorlar ve fakat
ikisinden hangisinin Raslllah (sav) olduunu etraflarna soruyorlard. Ben hayatmda o gne benzeyen bir gn
grmemitim.!
Hz. Peygamber, Medine'ye geldikten sonra btn ensr kendisine hizmet etmek hususunda yaryorlard. Hz.
Enes b. Mlik'in annesinin, hizmet yarnda yapabilecek veya verebilecek hibir eyi yoktu. Bundan dolay
hemen Enes b. Mlik'i arp elinden tutarak Resul-i Ekrem'in huzuruna kt:
"Ya Raslllah, ben fakir bir kimseyim. Sizlere yardm edecek bir eyimiz yok. Bu olumdur, yardm eimek ve
hizmetinizde bulunmak zere sizlere brakyorum. Onu kabul ediniz" dedi. Resl-i Ekrem, bu iten gelen arzuyu
krmad. Enes b. Mlik'i yanna ald. Btn zamanlarnda onu yannda bulundurdu.
slm mmetinin btn nesilleri iin Hz. Enes (r.a.) bir misyondur. Her mslman aile, slam davasna bir
Enesini vakfetmelidir. ocuklarn Raslllah (sav)'n davasna vakfedemeyen aileler, Raslllah (sav)'in
davasn hizmet edemezler.
Enes b. Mlik, Raslllah (sav)'n hizmetine girdikten sonra O'nun btn emirlerini byk bir dikkat ve itina ile
yerine getirmeye alt. Resul-i Ekrem (sav) ile aralarnda sr olarak kalmasn arzu ettikleri eyleri byk bir
dikkatle muhafaza eder ve onlar annesine bile sylemezdi.
Nitekim kendisinden rivayet edilen bir hadis-i erifte Enes u olay anlatr:
ocuklarla birlikte oynuyordum. Raslllah (sav) olduumuz yere terif buyurdu. Bize selm verdi. Sonra benim
elimden tuttu. Ve beni bir ie gnderdi. Kendisi de bir duvarn glgesinde oturarak benim geri dnmemi bekledi.
Ben, O'nun emrini yerine getirmek iin gittim, emirlerini ifa ettim ve sonra dnp gelerek neticeyi kendilerine
bildirdim. Sonra da evime dndm. Annem mmi Sleym neden geciktiimi sordu. Ben de,
Raslllah, beni bir ie gnderdi dedim Validem,
Ne ii? dedi. Ben de,
Srdr diyerek sylemedim. Annem benim bu tavrm ok beenmi olacak ki bana,
Olum, Resul-i Ekrem'in srlarn iyi sakla! dedi!"
Mslman annelerin grevlerinden birisi de, ocuklarn sr adamlar olarak bytmeleridir. Sr saklamak,
ahsiyet kalitesinin almetidir. ocuklarna sr saklamay retemeyen anneler, onlarn ahsiyet kalitelerini
drm olurlar.
Hz. Enes b. Mlik (sav), her sabah, sabah namaznda Resul-i Ekrem (sav)'in yannda bulunarak O'nunla birlikte
sabah namazn kldktan sonra Resul-i Ekrem'e oruca niyet edip etmediini sorard. Eer oruca niyet ettiini
renirse hemen iftar yemeini hazrlard.
Hz. Enes b. Mlik(sav), Resul-i Ekrem'e o kadar sokulurdu ki, adeta ikisinin dizleri birbirine deerdi. Nitekim
Hayber gazvesinde, Resul-i Ekrem (sav), Hz. Enes b. Mlik (sav) ile birlikte giderken dizleri birbirlerine
dokunuyordu. Hz. Enes, Resul-i Ekrem'e ok yakn olduu gibi ailesi de ok yaknd. Nitekim mmi Sleym
Hayber'den sonra Hz. Safiye ile evlenen Raslllah'n evlenme ilerinde O'na yardm etmitir. Yine Resul-i
Ekrem, Hz. Zeyneb ile evlendii zaman, Hz. mm Sleym, O'na yemek yaparak hizmet etmitir. Bu arada Hz.
Enes davet olunacak ahslar armakla grevlendirilmiti. Hz. Enes b. Mlik (r.a.), Bedir gazvesinde henz
oniki yanda olmasna ramen sava alanna gitmi ve sava esnasnda mchidlere hizmet etmi bu arada
Raslllah'n hizmetini de aksatmamtr. Hz. Enes'e yann kk olduu hatrlatlarak Bedir'e itirak edip
etmedii sorulduunda, "Bedir'den kim geri kaid ki ben geride kalaym?" cevabn vermitir. Cihada
sevdalanmak, cennete sevdalanmaktr. Enes b. Malik (r.a.) cihada ve cennete sevdalyd. Ona bu sevday
Raslllah (sav) kazandrmt.
Uhud ve Hendek gazvelerinde Enes b. Mlik (r.a.) yine Raslllah (sav) ile beraberdi. Hudeybiye bar srasnda
henz delikanllk ama gelmek zere idi. Umret'l-Kaza'da ise Resul-i Ekrem'e refakat ederek Mekke'ye gitti.
Daha sonra Hayber gazvesine ve Mekke fethine katld. Daha sonra Huneyn gazvesinde de bulundu. Ayrca
Resul-i Ekrem ile birlikte Tif muhasarasna katld. Veda Hacc'nda da bulunan Enes b. Mlik, Resul-i Ekrem'in
irtihalinde Medine'de idi.
Enes b. Mlik, Hz. Eb Bekir devrinde Bahreyn evresindeki kabilelere mil olarak zektlar toplamaya memur
tayin edildi. Hz. Eb Bekir'in vefatnda Bahreyn'de idi. Sonra Medine'ye geldi. Hz. mer, Enes b. Mlik'i sava
meydanlarna gndermeyerek yannda alkoydu ve istiare meclisine dahil etti. Hz. mer, Enes b. Mlik'in akl
ve ileri grllnden daima istifade etmitir.
Hz. mer devrinde Medine'de kalan Hz. Enes b. Mlik, zamanlarnn ounu fkh retmekle geirdi. Bu
duruma mrnn sonuna kadar devam etti. Bu arada Hz. mer zamannda Basra'ya gerek orada yerleti.
Orada da mslmanlara ayn ekilde fkh retmeye devam etti. Bir defa da ran blgesindeki cihad birliklerine
katld. Tuster ehrinin alnd savaa katlan Enes b. Mlik ehir teslim alndktan sonra ganimet mallarnn
Medine'ye getirilmesi iini stiendi. Tekrar Basra'ya dnp ehre vardnda Hz. mer'in ehdet haberini
rendi. Enes b. Mlik (r.a.), Hz. Osman zamannda Basra'da kalarak fkh retimine devam etti. Hz. Osman'n
son devirlerinde fitne ve fesad olaylarna katlmamak iin her imknn kulland. Medine'nin siler tarafndan
tehdit altnda olduunu rendii zaman, yanma mran b. Husayn' alarak ashabn ou gibi Halifenin yannda
hareket etti.

Ertesi gn yolda iken Hz. Osman'n ehdet haberini ald. Hz. Osman'dan sonra hilfet makamna Hz. Ali geti,
Fitnenin en byk merkezlerinden biri Basra ehriydi. Enes b. Mlik, Basra'da ikamet etmesine ramen fitne ve
fesad olaylarna hi karmad. Kendisine msbet veya menfi adan yaplan fikir al-verilerine de itibar
etmeyerek hepsini reddetti. Hz. Enes b. Mlik, fitne ve fesad olaylarna karmamakla birlikte zulme ve
hakszla kar sessiz de kalmam ve cephe almtr. Nitekim Haccc b. Ysufun valilii srasnda yapm
olduu zulm grdnde, onu hemen Abdlmelik'e ikyet etmekte tereddt gstermedi. Buna ramen Haccc
Zlim, Enes'in derslerine devam etmi ve onu honut etmeye gayret sarfederek dima hl ve hatrn sormutur.
Emeviler zamannda, ashb- kiramn saylar gittike azald. Kalanlarn ise deeri her gn daha da ok artmaya
balad Halk, bu gibi zevat aryor, buluyor ve onlar dinliyordu. Hz. Enes b. Mlik de ashb- kiram iinde en
uzun mrl olanlarndan biriydi. Bu itibarla halkn iltifatna ve muhabbetine dima mazhar olmutur.
Hicretten sonra seksen seneyi geen bir mr sren Hz. Enes b. Mlik artk yalanmt. Hulefa-i Ridn
devrinde yaad gibi Emevilerin de pekok hkmdar devrinde yaad. Basra ehrinde hastaland etrafa
yaylnca, halk dalgalar halinde evine gelerek kendisini ziyaret etti ve gece gndz onu yalnz brakmad.
Nihayet mild 709 ylnda Basra'da Rahmeti Rahmana kavutu. Vasiyyeti gerei Rasl-i Ekrem'in salarndan
bir ksm kabrine kondu. Tehiz ve tekfin ileri de yine vasiyyeti zere yapld.
Hz. Enes b. Malik, gzel huylu idi. Kendisi son derece nazik, ltif ve yumuak huylu gzel yzl, ho sohbet bir
sahabe idi. Yani "meden insan rnei" idi. Raslllah'a olan sevgisini her zaman ve her yerde aa vuruyordu.
Hz. Peygamber'in hizmetinde bulunmak onun iin son derece sevindirici, zevk verici ve neeli bir iti. Raslllah
(sav) de onun halini her zaman takdir edip frsat bulduka onu hayr ile yd eder ve hizmetini dua ile karlard.
Resul-i Ekrem'in vefatndan sonra Enes b. Mlik, ders vermeye balad zaman Raslllah (sav) devrini byk
bir zevk ve evk iinde anlatr ve onun snnetinden ve yaayndan sz ederken vecd iinde adeta kendinden
geerdi. Hz. Enes b. Mlik, her davrann Raslllah (sav)'n snnetine uydurmaya alrd. Raslllah'n
btn hal ve hareketini kendisine rehber yapmt. O'nu aynen takid ederdi. Herhangi bir sahabeye namaz
hakknda soru sorulduu zaman on!ar hemen Enes b. Mlik'i rnek olarak gsterirdi. Snnete riyet etmede,
ilimde, takvada rnek insand.
Hz. Enes'in en nemli vasflarndan biri de haksever olmas idi. Halk zulm ve iddet hareketleri ile yldran
emirlere iddetle atard. Bu durumda kalan emirler, onu krmamak iin szlerini kk bir ocuk gibi
dinlerlerdi. Nitekim Hz. Hseyin'in ba Ubeydullah b. Ziyad'a getirildiinde Ubeydullah Hz. Hseyin'e kar
irkin szler sylemeye balaynca, orada bulunan Hz. Enes hemen mdhale ederek, "Bu ba, Rasl-i Ekrem'in
bana benziyor" diyerek onu susturmutu.
Enes b. Mlik, oluk, ocuunun kalabal'kh ile tannr. Btn ensrdan daha fazla ocuk sahibi idi. Bu da
Raslllah'in bir duas eseriydi. Hz. Enes'in annesi mm Sleym olunu Raslllah'a getirdii vakit, Ondan
olu iin dua etmesini istemiti. Resul-i Ekrem de mm Sleym'i krmayarak ellerini kaldrp:
"Ya Rabbi, onun maln, evldn oalt ve onu cennete koy" buyurarak dua etmiti. Bu dua kabul olunmu ve
Hz. Enes b. Malik'in hem mal oalm ve hem de evltlar ok olmutu. Hz. Enes b. Mlik'in ocuklar
arasnda Abdullah, Ubeydullah, Zeyd, Yahya, Halid, Musa, Nasr, Eb Bekir, mer, Al, Berra, Reme, meyme
ve mm Haram'i sayabiliriz. Bu evltlarnn hemen hepsi tarih'te mehur olmulardr.
Hz. Enes b. Mlik son derece yakkl ve nurn yzl bir kimse idi. Zaman zaman sakaln kna ile boyard.
Btn hayat boyunca son derece sade ve basit bir hayat srmtr. Fakirleri grd zaman hemen yanma
giderek tasaddukta bulunur, talebelerine harlklar vererek onlara yardmc olurdu. Kendisi son derece gayretli
ve cesur;idi. Hibir eyden korkmaz ve ekinmezdi. En ok korkulan vali ve hkmdarlar karsnda her szn
aka ve ekinmeden syleyerek onlarn ktlklerine engel olurdu. Cihada katld zaman, sanki bir ordu imi
gibi gayet ftursuzca dman zerine saldrarak gzlerini yldrr ve onlar korkuturdu. Talebelerinin says
olduka fazladr. Bunlar arasnda tannm pekok tabin vardr. Hasan- Basr, Sleyman Temri, Kade,
Muhammed b. Srin el-Ensr, Sad b.. Cbeyr bunlardandr. Rivayet etmi olduu hadis-i eriflerin says
olduka fazla olup bunlarn pek ou ittifak halinde hadis kitaplarnda zikredilmitir. Hz. Enes (r.a.)'in rivayet
ettii mehur baz hadis-i erifler:
Zlime yardm, onu zulmnden alkoymaktr.
nsan sevdikleri ile beraberdir.
Ey nas, takvanza dikkat ediniz. eytan sizi aldatmasn. iinizden bir kimse, bir felkete uramas yznden,
lm temenni etmesin; lm dileyecek hale gelenler; 'Ya Rabbi, hayat hakkmda hayrl olduu mddete beni
yaat, hayat hakkmda hayrl olmadrzaman ruhumu kabzet' desin.
Resul'i Ekrem efendimize on yl hizmet ettim, onun bana bir kez bile, "u ii yapmasaydn da byle yapsaydn"
dediini yahut onun benim bir iimi aypladn grmedim. 24[24]
Hz. Peygamber (sav)'e hizmet etmek, byk bir ereftir. Hz. Enes b. Mlik, bu erefe nail olan nclerdendir.
Hadim-i Raslllah olmak, her, mslmanm zlemi ve grevi olmaldr. Bugn Raslllah (sav)'in ahs
aramzda yoktur. Ancak O'nun snneti ve sireti nmzdedir. Raslllah (sav)'in snnetine ittiba etmek suretiyle
O'nun rnekliini ve nderliini hayata tamak heran mmkndr. M'min kiinin hayatyla Raslllah (sav)'in
24[24]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty; Sahihi Buhar/Buhar, Snen-i Tirmiz/Trmiz.

rnek ve nderliine ahidlik etmesi, hadim-i Raslllah (sav) olmann bir neticesidir. Raslllah (sav)'in
snnetine ittiba etmeyenler, Raslllah (sav)e hizmet etmiyorlar demektir. Sahabe nesli, Rabbine ve
Peygamberine hizmet etmitir. Yani Allah Tela'nn ayetlerini ve Raslllah (sav)'in hadislerini hayata
dntrmlerdir. Hz. Peygamber (sav)'in hadislerini hayata dntrmeyenler, hadim-i Raslllah olamazlar.
Mslman anne ve babalarn vazifelerinden birisi de, Allah yoluna evladlarm vakfetmeleridir. Sahbe-i
Kiram'm izinde yryen mslman insan, evladlarn Allah'n davasna adayan insandr. Allah yolunda
mslman adaysz olamaz. Adaylarnz Allah iin deilse, yanllarnz sayszdr. Mslman olarak
ocuklarmz, yanllara adadmz adaklarmz olmamaldr. Bir takm cahili kurum ve kurulularda gemek
zere adanan evladlar, yanllara adanm adaklardr. Bir mslman anne ve baba iin evladn yanla adak diye
adamak, onu alp atee atmaktr. Bu, ayn zamanda dnyann en byk zilletidir. Sahabe neslinin lgatnda
yanla adak adamak, dinsiz kalmaktr!
Sahabenin fkh; mslmann malyla, canyla, evladlaryla ve kuvvetiyie snnete ittiba meselesini nde
tutmasdr. Raslllah (sav)'in mirasna sadakati nemsemek, sahabe fkhm idrak etmek cmlesindendir.
Sylemde ve eylemde snnet-i seniyyeye uygunluu nemsemeyenler, sahabenin fkhn anlamayanlardr.
Sahabeler, Raslllah (sav)'in izinde harcanmayan hayat berbat olmu bir hayat olarak gryorlard. nk
Raslllah (sav)'in snnetine uygun olmayan her kal ve hl merdttr. Yani Allah'n dini nazarnda makbul
olmayp geersizdir.
Hz. Es'ad Bin Zrare (r.anh)
Ensar'dan ilk muhacir sahabedir. Sahbe-i Kirm'dan, Hz. Peygamber (sav) ile Akabe denilen yerde karlap
mslman olan ilk Medinelilerdendir. Akabe denilen yerde Raslullah (sav) ile biraraya gelen Medineli
m'minler de muhacir-i Raslullah (sav) saylrlar. te Hz. Es'ad b. Zurre muhacirlerin ilkidir. Tam ad Eb
Umme Es'ad b. Zrre b. Udes b. beyd b. Sa'lebe b. Ganm b. Mlik b. Neccr'dr. Ensr ve Hazrec'in ileri
gelenlerindendir. slm'n Medine'de yaylmasnda en byk rol oynad. Hicret'ten bir sre sonra hastalanarak
Bedir savandan nce evval aynda vefat etti. 25[25]
Medineli Araplar i-ie yaadklar yahudilerden dolay vahiy ve peygamberlik gtbi konular hakknda az ok
bilgi sahibiydiler. Yahudilerin yakn bir zamanda bir peygamber gelecei konusundaki beklentilerini de biliyorlard. nk yahudiler sk sk, "Bir peygamber gnderilmek zeredir. Onun gelecei zamann glgesi dt.
O peygamber gelince biz ona tbi olacaz. Onunla birlik olup Ad ve rem kavminin ldrldkleri gibi biz de
sizi ldreceiz" diyerek Araplar tehdi ediyorlard. Bu nedenle Es'ad b. Zrre mslman olmadan nce yeni bi
peygamber iin hazrlklyd. Ayrca Es'ad az sayda da olsa varln srdren Hamilerdendi. bn Sa'd'n
bildirdiine gre Allah'n bi olduunu syler, dostlarndan Ebu'l-Heysem Mlik b. Teyyehn ile tevhi inanc
hakknda konuur, tartrlard. 26[26]
Es'ad b. Zrre Hz. Peygamberle ilk kez nbvvetin 11. yl Hac mevsiminde tant. Yanndaki be Hazreli ile
birlikte Akabe'de Hz. Peygamberle karlat. Hz. Peygamber kim olduklarn renince kendleriyle biraz
konumak istediini syledi. Raz olarak oturdular. Hz. Peygamber onlara kendisini tantt; Kur'an'dan bir
blm 27[27] okudu. Hemen onun beklenen peygamber olduunu anladlar. Birbirlerine,
"Biliniz ki, vallahi bu yahudilerin sizi kendisiyle korkuttuklar peygamber olmaldr. Sakn yahudiler ona
nanmak ve tbi olmaktan sizi vazgeirmesinler" diyerek mslmanl kabul ettiler. Es'd b. Zrre ile birlikte
ilk mslman olanlar Rfi b. Mlik b. Acln, Avf b. Haris b. Rf'a, Kutbe b. mir b. Hadide, Ukbe b. mir b.
Nbi ve Cbir b. Abdullah b. Ri'b idi ve bunlar slm'n Medineliler iin neminin de bilincindeydiler. Bunu
Hz. Peygmber'e
"Biz kavmimizi hem birbirlerine kar hem de kavmimizden olmayan bir kavme (yahudilere) kar aralarnda
dmanlk ve ktlk olduu halde geride brakm bulunuyoruz. Umulur ki Allah onlar da senin sayende bir
araya toplar" diyerek belirttiler. Hz. Peygamber ile bir yl sonra yeniden buluma ve bu sre iinde slm'
Medine'de yaymaya alma sz vererek ayrldlar.
slm devleti, zemini olan bir devlettir. slm devletinin zemini slam tebliin toplumun barnda nev nema
bulmasdr. Bir memlekette slm'n devlet olmasn isteyenlerin ilk yapacaklar i, o memlekette bulunan
insanlar slam'la tantrmak ve slam' eip bkmeden kendilerine tebli etmektir. Tevhid merkezli, Raslllah
(sav) rnekli slam tebli, slm devletinin davetiyesidir. Bunun iin Es'ad b. Zrre (r.a.) ve dier mslmanlar
Medine'ye dnnce, en yaknlarndan balayarak slm' tebli ettiler. Ksa bir zaman iinde Medine'deki btn
evlerde Hz. Peygamber ve slm konuulmaya baland. Es'd'n ilk davet ettii kiilerden birisi dostu Ebu'lHeysem Mlik b. Teyyehn idi ve Ebu'l-Heysem, slm' hi tereddt etmeden kabul etti. Bir yl sren davet
almalarnda hem Hazre'ten hem de Evs'ten birok kii mslman oldu.
Es'ad b. Zrre ve onunla birlikte mslman olan Hazrecliler szletikleri gibi bir yl sonra Akabe'de Hz.
Peygamber'le bulutular. Ancak yanlarnda slm' kabul etmi alt Medineli daha bulunuyordu. Bu alt
25[25]

H . I /M. 623
bn Sa'd, Tabakt, 1, 218; 111, 448
27[27]
brahim: 14/35, 52.
26[26]

mslman Muaz b. Haris b. Rf'a, Ubde b. Smit, Yezid b. Sa'lebe, Abbs b. Ubde, Eb'l-Heysem Mlik b.
Teyyehn, Uveym b. Sa'ide idi. Gece .gerekleen bulumada Es'ad ve dier mslmanlar Hz. Peygmber'e,
"Darlkta ve varlkta isteklilikte ve isteksizlikte dinlemek ve boyun emek, emirlik iinde ehil olanla
ekimemek, her nerede olursa olsun hibir knaycmn knamasndan ekinmeksizin hakk sylemek" zere
bey'at ettiler. Bu bey'at tarihe I. Akabe Bey'at olarak geti.
Bey'atl mslman, bey'atsz mslmandan hayrldr. nk bey'atsz mslmann yaay, Raslllah (sav)
tarafndan tpk ehl-i cahiliyyenin yaay gibi kabul edilmitir:
"Kim itaatten kar, cemaatten ayrlr (ve bu halde lrse) cahiliye lm ile lm olur. Kim de krkrne
ekilmi (ummiyye) bir bayrak altnda savar, asabiyet (rklk) iin gadablamr veya asabil yete arr veya
asabiyete yardm eder, bu esnada da ldrlrse bu lm de cahiliye lmdr. Kim mmetimin zerine gelip
yi olana da, kt olana da ayrm yapmadan vurur, m'min olanlarna hrmet tanmaz, ahid sahibine verdii
sz de yerine getirmezse o benden deildir, ben de ondan deilim.
Es'ad b. Zrre ve mslmanlar Medine'ye dnnce cemaat'h ve bey'atl olarak davet almalarn yeni bir hz
ve gle srdrdler. Fakat slm' anlatmakta zellikle Kur'an' retmekte byk zorluklarla karlayorlard.
Hz. Peygamber'e mektup yazarak bir muallim istediler. Hz. Peygamber Mus'ab b. meyr'i Medine'ye retmen
olarak gnderdi. Mus'ab ile onu evinde misafir eden Es'ad b. Zrre tebli ve davet almalarn birlikte
yrttler. Ev ev dolayor slm' anlatyorlard. Bu almalar sonunda bata Sa'd b. Mu'az ve Useyd b.
Hudayr gibi kabilelerinin gl kiileri olmak zere ok sayda Medineli mslman oldu.
Medine'de slm'n yaylmas konusunda en ok aba harcayan vt fedakrlkta bulunan kii phesiz Es'ad b.
Zrre idi. Bu aba ve fedakrlklar nedeniyle tabii olarak temayz etmi nder durumuna gelmiti O gn
Medine bir Daru' ik idi. Mslmanlar Daru' irk olan Medine'de cemaat olmular ve Raslllah (sav)
tarafndan da kendi lerine Es'ad b. Zrre (r.a.)' harb emiri olarak tayin edilmitin Dolaysyla Daru' irk olan
Medine'deki slm cemmat'nn harb emiri, Es'ad b. Zrre (r.a.)'dr.
Bunun iin Hz. Es'ad b. Zrre (r.a.) yalnz slm' tebli etmek yetinmiyor, zaman zaman mslmanlar da
biraraya getirerek bilgilendirmeye, mmet bilincine ulamalarn salamaya alyordu. Bu nedenle
mslmanlar namaz iin biraraya getiriyor, yemekler vererek birbirleriyle grmeleri, tanmalar imknn
hazrlyordu. Bir rivayete gre mslmanlar toplanarak yahudi ve hristiyanar gibi haftada belli bir gn biraraya
gelmeyi kararlatrdlar. O zaman Arube denilen gnde Es'ad b, Zrre'nin evresinde toplandlar. Es'ad,
mslmanlara iki rekt namaz kldrd, vaaz etti. Beraberlikleri akama kadar srd. Es'ad onlara le ve akam
yemei verdi. Bu olaydan sonra Arube'ye toplant gn anlamnda Cuma denildi. 28[28]
Harb emiri ya kendisi mslmanlara cuma namazn kldrr veya baka birisini grevlendirir. Nitekim gelen
rivayetlerde Es'ad b. Zrre (r.a.) Medine'deki mslmanlarm emirliini yapmtr, Hz. Mus'ab b. Umeyr (r.a.)
de cuma namazn kildrmtr. Bu husuta Allame Alus (rh.a.) yle diyor:
Medine'de Es'ad b. Zrre "Emr", Mus'ab b. Umeyr de "Cuma mam" idi. 29[29]
Yani Harb Emiri olarak Es 'ad b. Zrre (r.a.), Medine mslmanlara Mus'ab b. Umeyr (r.a.)' cuma imam
olarak tayin etmitir. Daru Harb'de yaayan mslmanlar, harbi ve mred mstevlilerin tayin ettikleri
imamlarn arkasnda deil, kendi harb enirlerinin veya harp emirlerinin tesbit ve tayin ettii cuma imam'nn
arkasnda cuma camilerinde cuma namazlarn klarlar.
Bir yl sonraki Hac mevsiminde Es'ad b. Zrre ve Medineli mslmanlar Hz. Peygamberle Akabe'de yeniden
bulutular. Bu kez saylar yetmiin zerinde (ikisinin kadm olduunda ittifak vardr, erkeklerin yars hakknda
rivayetler yetmi, yetmibir, yetmiiki ve yetmi rakamlarn verir) idi. Yine geceleyin ve gizli yaplan
grmede Hz. Peygamber'in ve Mekkeli mslmanlarm Medine'ye hicretleri konusu grlerek karara
baland. Hz. Peygamber Medineli mslmanlardan; kendisini ve ashabn barndrmalar, yardmc olmalar,
kendi nefislerini savunduklar ve koruduklar her eye kar Hz. peygamber ve ashabn 'savunup korumalar
zerine bey'at ald.
Bey'attan nce Hz. Peygamber'in amcas Abbs bir konuma yaparak Ensr' uyard. Bu konumay Es'ad b.
Zrre cevaplandrd ve bu bey'atn anlamn bir kere daha dile getirdi. Hz. Peygamber ensardan, oniki nakib
(temsilci) semelerini istedi. lerinde Es'ad b. Zrre'nin de bulunduu oniki temsilci seildi. Bunlarn her birisi
kendi kabilelerini temsil edeceklerdi. Hz. Peygamber Es'ad b. Zrre'yi nakiblerin de temsilcisi atad. Yani
"Nakibu'l Nukeba" idi. Bylece Es'ad btn Medineli mslmanlarn temsilcisi oldu.
Bey'ata geildiinde yine ilk bey'at eden Es'ad idi. Bey'atn,
"Ben, Allah'a bey'at ediyorum. Raslllah aleyhisselma da bey'at ediyorum. Ahdimi yerine getirerek
tamamlamak, sana yardm konusundaki szm iimle gerekletirmek zere" diyerek yapt. Sonra kadnlar
hari btn mslmanlar teker teker Hz. Peygamber'in elini tutarak bey'at ettiler. II. Akabe bey'at olarak anlan
bu bey'at slm tarihinin en nemli olaylarndan birisi olan Hicret'in kapsn ve slm'n zafer yolunu at.
Hz. Peygamber'in Medine'ye hicretinden sonra Es'ad b. Zrre uzun yaamad. Ama bu sre iinde de slm'a
olan yksek balln ve fedakrln rneklerini verdi. Mescid-i Neb'nin yaplmas iin seilen arsa Es'ad b.
Zrre'nin gzetimindeki Sehl ve Sheyl adl iki yetim gencin mal idi. Bunlar arsay Hz. Peygamber'e hediye
28[28]
29[29]

Muhammed Ali es-Sbn, Ahkm Tefsiri, II, 463

Ruhu'l Meani/Alus : 28/101, Beyrut/ 1985.

etmek istedilerse de Hz. Peygamber bedeli olan on mskal (48 gram) altn demeden kabul etmedi. Es'ad b.
Zrre ayrca genlere geimlerini temin etmeleri iin bir tarla balad. Hicretten dokuz ay sonra Mescid-i
Neb'nin inas srasnda vefat etti. Es'ad b. Zrre ilk olma zelliini vefatnda da korudu ve Bak kabristanna
defnedilen ilk Ensar, bir rivayete gre de ilk mslman oldu. 30[30]
Medine'de ilk cuma namazn Es'ad b. Zrre kaldrmtr 31[31] Medine'de onun evi slm teblicilerinin bir
merkezi durumunda idi. O zamanlar mslmanlar krk kii idi. Es'ad b. Zrre'nin menenjitten ld
nakledilmi, ld zaman yahudiler Hz. Peygamber hakknda, "Bir kudreti olsayd arkadan kurtarrd" diye
fitne karmaya almlardr. Hz. Peygamber de onlara; kendisinin bir tabib olmadn, grevinin ris'alet
olduunu sylemitir. 32[32]
Es'ad b. Zrre ldkten sonra Hz. Peygamber'e gelen Neccroullar, nakiblerinin ldn ve yerine birisini
atamasn istemiler ve Hz. Peygamber de
"Sizin nakibiniz benim" demitir. 33[33] Es'ad b. Zrre arkasnda Kebe, Habibe ve Faria adlarnda kz ocuu
brakmtr.
Es'ad b. Zrre (r.a.) vahyi hem kendi hayatna hem de Medinel mslmanlarn hayatna tayan bir mr
bekisidir. Yani kendi mrn ve etrafnda cemaat olan Medine'li mslmanlann hayatn vahyin atmosferinde
tutmann mcadelesini vermitir. Gerek mslman lider, hayatyla etrafndaki mslmanlara salih amelleri
kazandrarak kendilerini cehennem ateinden koruyan kimsedir. Cemaatine salih amelleri kazandrmayan
liderler, sahabelerin izinde saylmazlar. Es'ad b. Zrare (r.a.), mslman olarak yaad ve mslman olarak da
ld. Mekn cennet olsun.
Deerlendirme almalar
Hz. Ammar bni Ysir (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Ammar bni Ysir (r.a.)'n fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz. Amir Bin Fheyre (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. mir Bin Fheyre (r.a.)'n fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklamada bulununuz.
Hz. Amr bni s (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Amr bni s (r.a.)'n fkh ve siyasi dehas hakknda neler biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Amr bnu Cemuh (r.a.)'n hayat hakknda neler biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Amr bnu Cenuh (r.a.)'n fkh ve cihad ak hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. sim Bin Sabit (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. sim Bin Sabit (r.a.)'n fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Syleyiniz.
Hz. Ber bn zib (r.a.)'n hayat hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Ber bn zib (r.a.)'n fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz. Bilal-i Habei (r.a.)'n hayat hakknda neler biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Bilal-i Habei (r.a.)'n fkh nasld? Aklaynz.
Hz. Breyde bni Husayb (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? zah ediniz.
Hz. Breyde bni Husayb (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz. Cbir bn Abdullah (r.a.)'n hayat hakknda neler biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Cbir bn Abdullah (r.a.)'n fkh hakknda ne biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Ca'fer b. Ebi Talib (r.a.)'n hayat hakmda bildikleriniz nelerdir? zah ediniz.
Hz. Ca'fer b. Ebi Talib (r.a.)'n fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? zah ediniz.
Hz. Cerir bni Abdullah (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Cerir bni Abdullah (r.a.)'n fkh hakknda neler biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Dhye-i Kelb (r.a.)'n hayat hakknda neler biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Dhye-i Kelb (r.a.)'n fkh hakknda ne biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Drar bni Ezver (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz. Drar bni Ezver (r.a.)'n fkh hakknda neler biliyorsunuz? zah ediniz.
Hz. Ebn b. Said B. el-As (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? zah ediniz.
Hz. Ebn b. Said B. el-As (r.a.)'n fkh hakknda neler biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Eb Dcne (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz. Eb Dcne (r.a.)'n fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? zah ediniz.
Hz. Eb Derda (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? zah ediniz.
Hz. Eb Derda (r.a.)'n fkh hakknda neler biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Enes b. Malik (r.a.)'n hayatn ve rivyaet ettikleri hadisler hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz. Enes b. Malik (r.a.)'n fkh hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
bn'l-Esir, sd'ilbe, I, 86-87
Ali el-Mtteki, Kenz'l-Umml, V, 136-137
32[32]
Ahmed b. Hanbel, Msned, IV, 138; bn'l-Esir, sdl-be, 11, 7
33[33]
bnl-Esir, a.e.g., I, 72.
30[30]
31[31]

Hz, Es'ad b. Zurare (r.a.)'n hayat hakknda bildikleriniz nelerdir? Bizlgi veriniz.
Hz. Es'ad b. Zurare (r.a.)'n fkh hakknda ne biliryorsunuz? Aklaynz.
NTE VI
Hz. Eb Eyyub El-Ensr (r.anh)
Hz. Eb Hureyre (r.anh)
Hz. Eb Katde (r.anh)
Hz. Eb Lbbe (r.anh)
Hz. Eb Musa El-E'ar (r.anh)
Hz. Eb Raf (r.anh)
Hz. Ebu Said El-Hudri (r.anh)
Hz. Eb Seleme (r.anh)
Hz. Eb Styan Bin Haris (r.anh)
Hz. Eb Talha Zeyd bni Sehl (r.anh)
Hz, Ebu Ubeyde B. El-Cerrh (r.anh)
Hz. Ebu Zerr El Gfari (r.anh)
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir
Hz. Eb Eyyup El- Ensar (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz, Eb Hureyre (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. EbKatade (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Eb Lbbe (R.a.)'n hayatn ve fkhn renmek .
Hz. Eb Musa El- E'ar (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Eb Raf (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. EbuSaid El-Hudri (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Eb Seleme (R.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Eb Sfyan bin Haris (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Eb Talha Zeyd bni Sehl (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Eb Ubeyde b. El-Cerrah (r.a.)n hayatn ve fkhn renmek
Hz, Eb Zerr el Gfari (r.a.)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Ebu Eyyub El-Ensari (r.anh)
Raslllah (sav)'in mihmandarlm yapm bir sahabedir. Medineli mslmanlardan ve hicret srasnda Hz.
Peygamber'i evinde misafir eden sahabedir.
Eb Eyyb Hlid b. Zeyd el-Ensar en-Necer (r.a.); Ensr'n Hazrec kabilesinin Neccroullar koluna mensup
olup, annesi Zehra binti Sa'd'dr. Abdlmuttalib'in validesi tarafndan Raslllah'la akraba olan Eb Eyyb,
ikinci Akabe bey'atmda hazr bulunmu, Raslllah'a iman etmitir. 34[34]
Medine, mslmanlar iin emin bir yer olduktan sonra Mekke'de Raslllah (sav) ile birka mslman kalmt.
Raslllah da hicret yolculuuna knca bunu haber alan Eb Eyyb her gn Medine'ye yakm Hire ad verilen
yerde onun yolunu gzlerdi. Nihayet Raslllah grnnce btn Neccar'llar toplayarak Raslllah (sav)'
karlad. Btn mslmanlar Raslllah' kendi evlerinde misafir etmek istiyordu. Bunun zerine Raslllah
devesini serbest brakt. Kusva adl bu deve Eb Eyyb'un evinin nnde kt. Eb Eyyb bu olay yle
nakletmistir:
"Rasl-i Ekrem (sav) evimizin alt katna yerlemiti. Ben de st kattaki odada idim. Bir gn yukardan yere bir
miktar su dklmt. Suyun tavandan szarak Raslllah'n zerine gelmemesi iin suyu bir bez paras ile
kurutmaya altk. Bunun zerine Raslllah'n yanna inip dedim ki:
Ya Raslallah, senin bulunduun bir yerin stnde bulunmak bize yakmaz, yukardaki odaya terif etmez
misiniz? Raslllah o gnden sonra st kata kt. 35[35] Eb Eyyb ile zevcesi mm Eyyb Raslllah'n
yemeini hazrlard. Bir gn soanl bir yemei Raslllah (sav) yemeyip,
"Onu yiyemedim, nk bu yemekte soan olduunu grdm, ben ise soandan holanmam; fakat siz isterseniz
yiyin onu yemekte bir saknca yoktur" demi, Eb Eyyb da,
"Ya Raslallah, sizin holanmadnz eyden biz de holanmayz" demitir. 36[36]
Raslllah, Ensr ile Muhacirler arasnda gerekletirdii "kardelik" olaynda Eb Eyyb'e karde olarak Hz.
34[34]
bn shk, bn Him, es-Sre, II, 100; bn Sa'd, et-Tabakat, III, 484; bn Abdlberr, el-Istib, IV, 1606; bn'l-Esir, sd'l-Gbe, VI, 25;
ez-Zeheb, Siyer A'lm'n-Nbel, II, 288.
35[35]
Mslim, Sahih II, 192.
36[36]
Mslim, Sahih, II, 198.

Mus'ab b. Umeyr't semitir. Eb Eyyb'un evinde yedi ay kalan Raslllah'a Medine'de mihmandarlk yapan
Eb Eyyb, Bedir, Uhud, Hendek ve dier btn gazvelerde Raslllah'n yannda slm cihad hareketlerine
katlmtr. 37[37] O, tam bir ehl-i cihaddr. Hayat cihad ile gemitir. Sahabeler iin cihad asl, dier iler ise
yedektir.
Raslllah'n vefatndan sonra da btn gazalarda yer almtr. Hz. Ali'nin hilfeti dneminde onunla birlikte
Hricilere kar savamtr. Hz. Ali'nin Medine'deki kaymakam olan Eb Eyyb'un Halid ve Muhammed adl
iki olu, Umre adnda bir kz vard. Hz. Ali (r.a.) devrinden sonra Hz. Muaviye (r.a.) zamannda Msr'a gitti.
Msr valisi bir akam namazna ge kalmt. Namaz konusunda ok titiz davranan her sahabe gibi Eb Eyyb
da yle demitir: "Raslllah'n,
'mmetim akam namazn yldzlarn gkyzn kaplamasna kadar tehir etmedike hayr zeredir, ftrat
zeredir dediini duymadn m? "
"Duydum" diyen Ukbe'ye,
"O halde neden akam namazn geciktirdin?" diye sormu; ok megul olduunu syleyen Ukbe'ye yle
demitir:
"Senin bu yaptn grerek, halkn Raslllah da byle yapard zehabna dmesinden endie ederim. 38[38]
Alimlerin tavrlar, avam halkn fetvalardr. Tavrlarna dikkat etmeyen alimler, halkn yanl yapmasna sebeb
olabilirler. Tabi ki, tavrlaryla mslman halk saptranlar, szleriyle saptranlardan daha tehlikelidirler. Eb
Eyyb El-Ensr (r.a.)'n ikaz bize bunu retir.
Raslllah (sav) stanbul'un fethini ashabna anlatp, "stanbul elbette fetholunacaktr; onu fetheden kumandan
ne gzel kumandan, onu fetheden asker ne gzel askerdir 39[39] diye mjdelemitir. Hicr 52. ylda Muaviye olu
Yezid kumandasndaki mslmanlar stanbul'u kuattlar. slm akidesinin dnyann drt bir yanma yaylmas
hususunda ok canl ve diri bir gayrete sahip olan mslmanlar stanbul'un fethi ve slm devletinin snrlarna
dahil olmasn iddetle arzuluyorlard. Hz. Eb Eyyb el-Ensri bu seferin hazrlanmas iin ok alm ve
sefere kar kanlara tlerde bulunmutu. Uzun bir yolculuk yapan Eb Eyyb yann ok ilerlemesinden
dolay stanbul'a, yaklatklar bir srada hastalanmtr. Yezid'e, ld takdirde cenazesinin hemen
gmlmeyerek ordunun varaca en ileri noktaya kadar gtrlmesini ve o yerde gmlmesini vasiyyet etmiti.
Burada defnedilen Eb Eyyb, mslmanlarn stanbul'da bir semboldr. stanbul, ashb devrinden balamak
zere defalarca muhasara edilmi, nihayet bu ehri fethetmek 1453 ylnda Fatih'e nasip olmutur. Eb Eyyb'un
lm deinde u hadisi rivayet ettii zikredilir;
"Bir insan Allah'a hibir eyi ortak komaksizn ruhunu teslim ederse, Allah onu cennete koyar."
Eb Eyyb'un fazlet ve keml itibariyle yksek bir makam vard. Raslllah (sav)'m eitiminden gemi bir
sahabe olarak O'nun snnetine ok nem verir, bir yanllk grdnde dorusunu anlatr, hemen snnetin
uygulamasna alrd. slm ordusu stanbul'u kuattnda hastalanan Eb Eyyb, o haliyle bile Allah
Rasl'nden u hadisi nakletmitir:
"Kostantiniyye surunun dibine slih bir kii gmlecektir." Umarm ki o kii ben olaym. 40[40] Ordu komutan
Yezid Eb Eyyb'un tabutunu askerlerin ortasna alm, askerler de arpmalardan bu tabutu koruyarak
ilerlemilerdir. stanbul surlarn korumakta olan Bizans kumandan bu garib durumu grnce,
"Bu nedir?" diye sormu, Yezid de,
"Bu bizim peygamberimizin sahbesidir. Bize senin lkende ierilere doru gtrlp gmlmesini vasiyyet etti.
Biz de onun bu isteini yerine getireceiz." Bizans kumandan:
"Sen ne aklsz adamsn. Sen dnp gidince biz onu kpeklere yem ederiz." Yezid:
"Eer onun kabrini atnz veya cesedine birey yaptnz duyacak olursam ben de btn Suriye'de
ldrmedik hristiyan, ykmadk kilise brakrsam bu lye ikramma sebep olan zat- Peygamber'i (sav) inkr
etmi olaym." Bunun zerine kumandan yle demitir:
"Ben onun kabrini elimden geldiince koruyacama Mesih hakk iin sz veriyorum." Surlarn dnda
defnedilen Eb Eyyb'un kabrinin zerinde sonradan bir kubbe yaplm ve bu mbarek adamn kabri
mslmanarn ve hristiyanlarn sayg gsterdikleri bir yer olarak korunmutur. Eb Eyyb el-Ensari hazretleri,
Hayber savandan dnlrken Raslllah'n adrnn evresinde kendiliinden btn gece nbet tutmu,
Raslllah onun iin,
"Allah'm, beni koruyarak geceledii gibi, sen de Eb Eyyb'u koru" diye dua etmitir. 41[41]
Habib b. Eb Sbit'in naklettiine gre, Eb Eyyb el-Ensri Muaviye'ye gidip borlu olduundan yaknarak
yardm istedi. Muaviye ona yardm etmedi. Eb Eyyb, Muaviye'ye, "Raslllah'n
'Benden sonra i bandakilerden bencillik greceksiniz' diye buyurduunu iittim" dedi. Hz.Muaviye (r.a.),
"Peygamber efendimiz bunu sylerken size de bir tavsiyede bulunmad m?" dedi. Eb Eyyb,
"Sabretmeyi tavsiye etti" dedi. Hz. Muaviye (r.a.),
bn Sa'd, et-Tabakat, 485; Hkim, el-Mstedrek, III, 458; ez-Zeheb, A'lm'n-Nbel, 290.
Ahmed b. Hanbel, Msned, IV, 147.
Ahmed b. Hanbel, Msned, IV, 335.
40[40]
bn Abd Rabbh, el-Ikd'l Fend, IE, 213.
41[41]
bn shk, bn Him, es-Sire, III 354-355.
37[37]
38[38]
39[39]

"O halde siz de sabrediniz" deyince Eb Eyyb ona,

"Vallahi bundan sonra senden hibir istekte bulunmayacam" diyerek Hz. Ali'nin Basra valisi bn Abbs'a
gitmi ve bn Abbs evini ona tahsis ettii gibi yirmi bin dirhem para vermiti. 42[42] mam Ahmed'den yaplan
bir nakle gre Eb Eyyb yle demitir:
"Kim Allah'a ortak komadan lrse, cennete gider. 43[43]
Eb Eyyb, sava meydannda slm askerlerini ap Rumlara tek bana saldrr, Rumlarn iine kadar ilerler ve
geri dnerdi. Herkes onun kendini tehlikeye attn sylediinde de,
"Kendimizi tehlikeye atmak dmana hcum etmek deil, asl tehlike mallarmzn bakm ile urap cihad
terketmektir" demitir. 44[44]
Salim b. Abdullah'n rivayetine gre, Abdullah b. mer, onun dnne Eb Eyyb'u da arm; Eb Eyyb,
Slim'in evinin duvarlarnn yeil perdelerle sslenmi olduunu grnce,
"Siz de mi duvarlarnza perde asyorsunuz" demi, Abdullah b. mer de,
"Ya Eba Eyyb, kadnlarla baa kamadk" diye cevap vermi; bunun zerine Eb Eyyb
"Pek ok kimse kadnlarla baa kamasa da senin baa kamayacan ummazdm. Ben ne sizin evinize girer,
ne de yemeinizi yerim" demitir. 45[45]
Eb Eyyb el-Ensri (R.a.) Peygamber efendimizden unu rivayet etmitir:
"Mslman kiinin kardei zerinde yerine getirmesi gereken alt hakk vardr. Bunlardan birini yapmad
zaman, alt hakkndan birini yerine getirmemi olur:
1- Ona rastladnda selm vermesi,
2- Onu yemee ard zaman dvetine icabet etmesi,
3- Aksrd zaman ona dua etmesi,
4- Hastaland zaman ona uramas,
5- ld zaman cenazesinde bulunmas,
6- Kendisinden nasihat ve yol gstermesini istedii zaman ona yol gstermesi. 46[46]
stanbul muhasaras srasnda ehid olan Eb Eyyb el-Ensri bugn stanbul'un Eyp ilesindeki Eyb Sultan
Camii avlusunda bulunan trbesinde yatmaktadr. Kabri ile ilgili olarak, 47[47] adl kitaplarda szedi m ektedir.
Trbesi yllarca mslmanlarn ziyaret yeri olmutur; bugn de halk Eb Eyyb'un trbesini byk kalabalklar
halinde ziyaret eder. II. Mahmud, Topkap Saray hazinesindeki Hz. Peygamber'e it kutsal eyadan Kadem-i
erifi bu camiye koydurtmutur.
Hz. Eb Eyyub El- Ensr (r.a.), slm mmetine irkten sonra en byk tehlikenin cihad terk etmek olduunu
retmitir. unu bilelim ki, her sahabe ayn zamanda bir cihad muallimidir. Sahabeler, Allah yolunda cihad
etmeyi terkedenleri, kendilerini kendi elleriyle tehlikeye atanlar olarak gryorlard. Cihad terkeden, kendisini
kendi eliyle tehlikenin iine atm demektir. te bu sahabe fkhdr. Sahabenin fkhn idrak edip izinde gidenler,
cihad cennet yolu bilip bu yolda yryenlerdir.
Sahabeler, canlarn cihadlanna katk yapp cennete giden yolda yryenlerdir. Onlarn lgatnda cihad, cennete
giden yoldur. Onlar bu yolda yrrken din kardelerinin hukukuna da riayet etmilerdir. Sahabeler, hem uhuvvet
hukukunu korumular ve hem de birbirlerine retmilerdir. te Hz. Eb Eyyub El-Ensr (r.a.), uhuvvet
hukukunu unutanlara onu bizzat hatrlatmtr. unu bilelim ki, kendi aralarnda uhuvvet hukukunu ihlal eden
m'minler, birlikte Allah yolunda cihad edemezler. Sahabeler, birbirleriyle uramak yerine dman ile
uramlardr. Onlar birbirlerini balam, Allah ve Peygamber dmanlaryla da savamlardr.
Hz. Eb Eyyub El-Ensr (r.a.), bir cihad nderidir. O yle vasiyet ediyordu: "ayet ehadete erersem, beni
dman topranda ez uzak yere gmnz! Bu vasiyetiyle mslmanlara daha ok cihad etmelerini retiyordu.
slm mmeti onun bu fkhndan istifade ederek mstevli harbi ve mrtedlerini istillarn krd. mam Ebu
Hanife (rh.a.)'in, "beni gasbedilmemi bir slm toprana gmn" tavsiyesi, sahabe fkhna olan sadakatinden
olsa gerek. mam Ebu Hanife (rh.a.) bu szyle, Hz. Eb Eyyub El-Ensr (r.a.)'in fkhn ihya etmitir.
Sahabe fkh; Allah yolunda svanlarm deil, savaanlarn fkhdr. Sahabe, Allah iin bir hizmete arldnda
sama ve soluna bakmadan ben varm diyordu. Yani Allah iin hizmetten kan bahanelerini aramyorlard.
Sahabe fkh, mazeretperestlie paydos diyen bir fkhtr.
Hz. Ebu Hureyre (r.anh)
Hz. Eb Hureyre (r.a.), ok hadis rivayet eden mehur sahabedir. Ad, Abdurrahman b. Sahr; knyesi, Eb
Hureyre'dir. Chiliye dneminde ismi Abdems idi. Hz. Peygamber onu, Abdurrahman 48 [48] diye

42[42]

Kenz'l-Umml, Vil, 95.

el-Bidye, VIII, 59.
44[44]
Beyhki, IX, 99; bn Kesir, I, 228.
45[45]
Kenz'l-Umml, VIII, 63.
46[46]
Buhri, el-Edeb, 134.
47[47]
bk. Taber, Trih, III 2324 bn'l-Esir, sd'l-Gabe, V, 143; Hafz Huseyn b. Hacet, Hudkat'l Cevm, 1,243
48[48]
baz rivayetlere gre Abdullah, hatt baka isimler de ileri srlmektedir
43[43]

adlandrd. 49[49] Ne sebeple Eb Hureyre diye knye edindiim kendisi yle aklamtr: "Bir kedi bulmutum,
onu elbisemin yeninde tardm; bundan dolay Eb Hureyre (kedicik babas) knyesiyle arlr oldum. 50[50]
Hayber gazvesi sralarnda Yemen'den Medine'ye gelip mslman olmutur. O tarihten itibaren Hz.
Peygamber'in vefatna kadar ondan ayrlmayan bir sahabesi olmu, kendisini onun hizmetine adamtr. Hizmet
sresi yaklak drt yl buluyordu. 51[51]
Hz. Peygamber'in misafirperverlii ve cmertlii sayesinde yaayan Eb Hureyre, Raslllah (sav)'in
mescidinde sadece ibadet ve ilimle megul olan Ehl-i Suffe'nin en ileri gelen simas idi. Hz. Peygamber'i byk
bir muhabbetle sevmi, onun si nnetine uygun olarak yaam ve manev yce mertebelere erimitir. 52[52]
ffet sahibiydi, eli ak ve cmertti. Hz. Osman'n ehid edilmesinden sonraki fitne olaylarnda kesine ekildi.
Halk onun bu halinden kendisine sz ettiklerinde Raslllah (sav)'in u hadisini rivayet ediyordu:
"Fitneler kacak. O zamanda, oturanlar ayakta durandan, ayakta duran yryenden, yryen koandan daha
hayrldr. Kim dnp bakmaya ynelirse, o da ona ynelir. Kim bir smak veya korunak bulursa onunla
korunsun. 53[53]
Hosohbet, temiz ve ince duygulu, saf gnll idi. 54[54] Emirlik ve valilik ona kibir vermedi. stelik alak
gnllln artrd. Medine valisi Mervan'a veklet ettii sralarda, zerine semeri balanm bir eekle,
hurma lifinden rlm bir balk banda olduu halde arya kar ve, "Savulun emir geliyor!" dermi. 55[55]
mam fi gibi byk limlerin bildirdiine gre Eb Hureyre kendi dnemindeki hadis nakledenlerin iinde
hafzas en salam olandr. 56[56] Hz. Peygamber ile nisbeten ksa saylabilecek bir sre birlikte olmasna ramen, onun hadislerini bu kadar byk bir sayda elde edebilmesinin srr ve sebebleri yle aklanabilir:
Birinci sebep: Hz. Peygamber ile sk sk grmesi ve ona hi ekinmeden her eit sorular sormasdr. 57[57]
Nitekim Buhri ve Mslim'in naklettiklerine gre Eb Hureyre yle demitir: "Siz, Eb Hureyre'nin ok hadis
rivayet ettiini syleyip duruyorsunuz. Ben fakir bir kimseydim. Karn tokluuna Hz. Peygamber'e hizmet
ediyordum. Muhacirler arda, pazarda alverile, Ensr da kendi mallan, mlkleriyle urarken, ben Hz.
Peygamberin meclislerinin birinde bulunmutum; buyurdu ki:
inizden kim cbbesini yere serer de ben szm bitirdikten sonra toplarsa benden duyduunu bir daha
unutmaz" Bunun zerine ben zerimdeki hrkay yere serdim, Hz. Peygamber de szn bitirince, onu topladm.
Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, o andan sonra ondan duyduum hibir sz unutmadm. 58[58]
kinci sebep: lme olan tutkunluu ve Hz. Peygamber'in ona bildiini unutmamas iin dua buyurmasdir. 59[59]
u haberi vermektedir: "Bir adam Zeyd b. Sbit'e gelerek ona bir mesele sordu. O da Eb Hureyre'ye gitmesini
syledi ve yle devam etti; nk bir gn ben, Eb Hureyre ve bir baka sahabe Mescid'de oturuyorduk, dua ve
zikirle megul idik. O srada Hz. Peygamber geldi, yanmza oturdu; biz de dua ve zikri braktk. Buyurdu ki:
Her biriniz Allah'tan bir dilekte bulunsun. Ben ve arkadam, Eb Hureyre'den nce dua ettik, Hz. Peygamber
de bizim duamza min dedi. Sra Eb Hureyre'ye geldi ve yle dua etti: 'Allah'm, senden iki arkadamn
istediklerini ve de unutulmayan bir ilim dilerim.' Hz. Peygamber bu duaya da min dedi. Biz de, 'Ey Allah'n
Rasl, biz de Allah'tan unutulmayan bir ilim isteriz' dedik. Hz. Peygamber,
Devsli gen sizden nce davrand buyurdu. Buhri, ilim bahsinde, hadise olan tutku babnda Eb Hureyre'nin
yle dediini nakletmitir: "Ey Allah'n Rasl, kyamet gnnde senin efaatine nail olacak en mutlu kii
kimdir?" diye sordum. Raslllah buyurdu ki:
"Ey Eb Hureyre, senin hadise olan ar tutkunluunu bildiim iin, byle bir soruyu senden nce hi kimsenin
sormayacan tahmin etmitim. Kyamet gnnde benim efaatime nail olacak en mutlu kii Lilhe illallah
diyen kimsedir.
nc sebep: Eb Hureyre'nin byk sahabelerle grmesi, onlardan birok hadis almas ve bu sayede
ilminin artp ufkunun genilemesidir. 60[60]
Drdnc sebep: Hz. Peygamber'in vefatndan sonra uzun sre yaam olmasdr. Nitekim Hz. Peygamber'den
sonra krkyedi yl yaam, hadisleri halk arasnda yaymakla megul olmutur. 61[61] Btn bunlarn neticesinde
Eb Hureyre, Sahabe nesli ierisinde hadisi en iyi bilen olmas mnasebetiyle, hadis almada ve rivayet etme
hususunda dierlerinden daha stn bir duruma gelmitir. Onun rivayet ettii hadisler, dier sahabelerde veya
birounda dank halde bulunuyordu. Bu yzden onlar Eb Hureyre'ye bavuruyor, hadis rivayetinde ona
dayanyorlard. bn mer, onun cenaze namaznda, ona Allah'tan rahmet dileyerek, "Hz. Peygamber'in hadisini
49[49]

el-Hkim en-Nisbr, el-Mstedrek, Beyrut, t.y, III, 507.

ez-Zeheb, Tezkiret'l-Huffaz, Haydarbd 1376/1956, I, 32.
51[51]
bn Kesir, el-Bidye ve'n Nihye, Beyrut 1966, VIII, 108,113.
52[52]
bn Kesir, a.g.e., VIII, 108, 110.
53[53]
Buhri, Menkib, 25; Mslim, Fiten, 10.
54[54]
Zeheb, Tezkire, 1,33.
55[55]
bn Sa'd, et-Tabakat'l-Kbr, Beyrut 1380/1960, IV, 336.
56[56]
bn Hacer, el-sbe fi Temyzis-Sahbe, Msr 1328, IV, 205.
57[57]
bn Hacer, a.g.e., IV, 206.
58[58]
Mslim, Fadils-Sahabe, 159; Buhri, ilim, 42.
59[59]
El-Hkim en-Nisbr, Mstedrek'te 111, 508.
60[60]
bn Hacer el-Askalni, el-isbe, IV, 204.
61[61]
Muhammed Eb Zehv, el-Hadis, ve'l-Muhaddisn, Kahire 1958, 134.
50[50]

mslmanlar adna muhafaza ediyordu" demitir. 62[62] Buhri, 'Eb Hureyre'den 800 kadar sahabe ve tabin
limleri hadis rivayet etmilerdir' diyor. 63 [63] Kendisinden bebin yzyetmi drt hadis gelmi, bunlardan
yzyirmibe tanesini Buhri ve Mslim mtereken, doksan tanesini yalnz Buhri, yzseksendokuz
hadisini de yalnz Mslim Sahh'lerine almlardr. 64[64]
Ebu Hureyre, asrlar boyunca tetkik ve tenkid konusu olmutur. Gerek Dou dnyasnda gerek Bat dnyasnda
Eb Hureyre hakknda ileri geri konuulmutur. Bunun sebebi, keyif ve arzulara kar gelen dine ynelik hile ve
tuzaklar sonusuz brakan bir ksm hadislerinden kurtulmak di, az olsa bile.
"Sekr (sarholuk) veren her iki haramdr."
Hazret-i Peygamber (sav) yle buyurmutur:
"Cebrail hi durmaz komu hakkna hrmet olunmasn bana tavsiye ederdi. Hatta ben yaknda komuyu
komuya miras klacak sandm. 65[65]
Hz. Peygamber'in nc hanm olan Ebu Bekir kz ie, Peygamber hanm olmann bahtiyarlna, sadece
kadnlk meziyetlerini deil, slm tarihinin en nl erkeklerinin bile pek azna nasip olan birok sekinlii ve
eylemi de eklemi ender kiiliklerden biridir. slm ilimler tarihi, Hz. iesiz dnldnde, telafi
edilmeyecek eksiklikler arz etmekte ve bu byk "m'min annesi", yeri doldurulmaz bir deerler toplaycs
halinde tarihe gemi bulunmaktadr.
nsanln en byk evlad, Son Peygamber Hz. Muhammed, slm'a, mallan ve canlaryla eriilmez hizmetler
veren sahabeler kadrosunu yle bir eitime tbi tutmutur ki, onlarn her biri bu eitimin ayrlmaz paralarndan
birini temsil etme noktasna gelmi ve her birinin doldurulmaz bir yeri olduunu kabul zorunlu olmutur. Bunu
sylerken, Kur'an'da tantlm bulunan, "mellefett-kulb", yani kalpleri slam'a sndrlmak zere
nimetlendirilen ve slm bnyesinde saylan kiileri, sahabe kavramnn dnda tuttuumuzu bir kez daha
belirtmek isteriz.
Kur'an tarafndan btn mminlerin anneleri olarak nitelendirilen 66[66] Peygamber hanmlar, Allah Elisi'nin
srekli beraberinde olmak ve ona saysz hizmetler vermi olmakla da sekinlemilerdir. Fakat onlarn btn
ycelikleri bu kadar deildir. Onlarn her biri, daha baka meziyetlerle de slm'n varlk yapsnda bir yer
tutmakta, birer sahabi olarak da, az nce iaret ettiimiz "ayrlmaz paralk" grevini yapm bulunmaktadrlar.
O halde, onlarn ycelik ve saygnlklar, Peygamber ei olmaya ilaveten, sahabilikle de talanmtr.
Bu iki boyutlu stnle, Hz. Hatice ve Hz. ie gibi baz m'min anneleri daha baka meziyetler ilave ederek,
Peygamber hanmlar iinde de ayr bir mevki sahibi olabilmilerdir.
Hz. Hatice, Peygamber hayatndaki yeri, slm'n yaylp yerleme srecindeki hizmet ve yaama izgisi ile
kendine has ve kimseyle paylalamayacak bir yere sahiptir.
Hz. Hatice'yi, bir Peygamber hanm olarak, Hz. ie izlemektedir. lave edelim ki, genel deerlendirme
asndan geerli olan bu tespit, zel baz meziyetler bakmndan Hz. ie lehine bir sra deiikliine sebep
olabilmektedir. Bu zel meziyetleri biz, "Hz. ie'nin bilginlii ve reticilii" eklinde zetliyoruz. Alimlerin
ounluu, Peygamber evi hanmlar arasnda stnlk bakmndan nce Peygamberimizin kz. Hz. Ftma'y,
sonra ei Hz. Hatice'yi, daha sonra da teki ei Hz. ie'yi kaydederler. Bu sekin kadnn, stnlk ve
faziletleri ayr ayr anlatlmtr. Faziletten maksat, ilm sekinlik, din hizmet, Hz. Peygamberin talimat ve
tebligatm yaymak ise, bu hususta hi kimse Hz. Aie'ye denk olamaz." 67[67] Tarihe "Mslmanlarn annesi ve
Son Peygamber'in ei" olarak gemi bulunan Hz. ie, Arap Yarmadas'nm Mekke ehrinde doup byd.
Annesi, Kinane soyundan mm Ruman, babas Teym soyundan Ebu Bekir diye tannan Abdullah, lakab
Sddka ve Hmeyra, unvan mml Mminn'dir. Anne ve baba tarafndan, Mekke'nin ileri gelen ailelerinden
olan ie, yaad kentin iffet, cmertlik, asalet ve bilgi ile sekinlemi bir kiisi olan Ebu Bekir evinde doup
byd ve bu evde, devrinin ve evresinin en iyi terbiyesini alarak yetiti. Bir rivayete gre slam'n zuhurundan
drt yl sonra, dier bir rivayete gre ise ok daha nceki bir tarihte domu olan ie, Son Peygamber'in ilk
ballar arasna giren babasndan, ok kk yalarda slm terbiyesini de alarak yetiti.
Ei Hatice'yi kaybeden Son Peygamber, kendisine hem ev ileri ve ocuklarn bakmnda yardmc olacak, hem
de slm'a davet faaliyetlerinde destek olacak elere ihtiya duydu. Bunun iin, bir yandan yal ve dul bir kadn
olan Sevde'yi, te yandan da en yakn arkada ve iman dostu olan Ebu Bekir'in kz ie'yi istetti. Ebu Bekir,
kzn daha nceden Mut'm adl bir hemehrisinin Cbeyr adl oluna sz verdiini, bu kiinin isteinden vaz
gemesi halinde Hz. Peygamber'in isteine olumlu cevap vereceini bildirdi. Esasen Mut'm ailesi, bir
Mslman olan Ebu Bekir'in kzn almaktan vazgemiti. Bu aile putperest idi ve bu du. Burada onun tedlis
yapt da sylenemez. nk adn zikretmedii sahabeden biridir ve sahabenin dil olduuna dair icm

bn Sa'd, Tabakt, IV, 340.

bn Hacer, a.g.e., IV, 205.
Muhammed Eb Zehv, a.g.e., 134.
65[65]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahabe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahabe/Abdurahman Ref'at el-Baa, Beyrut/t.y; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter: Bedreddin etiner, st/19823.
66[66]
Ahzab: 33/6.
67[67]
(Nedv; ie, 267/268).
62[62]
63[63]
64[64]

vardr. 68[68]
Bir baka itiraz: Hz. mer, Eb Hureyre'yi hadis rivayetinden alkoymu ve ona, "Ya Hz. Peygamber'den hads
rivayetini brakrsn, ya da seni Devs topraklarna srerim" demitir. 69[69] mer'in bu tutumu Eb Hureyre'nin
yalan sylediini gstermektedir.
Buna yle cevap verilmitir: Eb Hureyre, Hz. Peygamber'den naklettii hadisleri halka retmeyi, ilmi
gizlemenin gnahndan kurtulmak iin, kendisine bir grev sayyordu. 70[70] Bu anlay onu ok hadis rivayet
etmeye evketti. Bir tek mecliste bile Hz. Peygamber'in birok hadisini naklederdi. Fakat Hz. mer (r.a.), halkn
hereyden nce Kur'n ile megul olmasn, amelle ilgili olanlarn dnda kalan hadisleri az rivayet etmelerini,
halk yersiz bir tevekkle gtrecek ruhsat hadisleriyle, halkn anlayamayaca mkil hadisleri halka rivayet
etmeyi uygun grmyordu. Bu arada, ok hadis rivayet edenlerin, rivayet srasnda hata yapabileceklerinden ve
benzeri eylerden de endie ediyordu. Btn bu sebeplerle, Hz. mer sahabeleri oka hadis rivayet etmekten
alkoymu, Eb Hureyre'ye de ar konumu ve onu Devs'e srmekle tehdid etmitir. nk Sahabe ierisinde
en ok hadis rivayet eden oydu. bn Kesir bunu naklettikten sonra yle der: "Bildirildiine gre Hz. mer (r.a.)
daha sonra Eb Hureyre'nin hadis nakletmesine izin vermitir. 71[71]
Bir baka menf tenkid: Eb Hureyre'nin dier sahabelerden daha ok hadis rivayet etmesini salayan ey, Hz.
Peygamber sylesin veya sylemesin, hell ve haramla ilgili olmayan, fakat gzel ahlka tevik, cennet ve
cehennem haberleri gibi btn gzel szleri ona isnad etmeyi kendine caiz grmesidir. Onun bu konudaki
dayana u hadislerdir:
"Benden size hakka uygun bir sz ulatnda, ben onu ister sylemi olaym isterse olmayaym, onu alnz
"Benim sylemediim fakat benden size ulatrlan gzel bir sz, ben sylemiimdir. 72[72]
Buna verilen cevap udur: Ge mslman olmasna ramen Eb Hureyre'nin ok hadis rivayet etmesi, onlarn
ileri srdkleri sebeplere balanamaz. Bunun asl sebebi, dnyadan el-etek ekip Hz. Peygamber'in toplantlarna
katlmas, savata ve sava dnda onun yanndan ayrlmamas, hadisleri unutmamas iin Hz. Peygamber'in
duasn almas, Hz. Peygamber'in vefatndan sonra elli yl kadar daha yaamas ve duymad hadisleri dier
sahabelerden alarak insanlara rivayet etmesidir. 73[73]
Hell ve haram dndaki konularda Hz. Peygamber'e yalan isnad etmesini kendisi iin caiz grmesi iddias da
geersizdir. nk o, "Kim kasden/bilerek bana yalan snad ederse cehennemdeki yerine hazrlansn" hadisinin
rvlerinden biridir. Birok toplantlarnda hadis rivayet etmek istediinde bu hadisi zikrettii sabittir. Sahabeler,
onun hadis rivyetindeki stnln kabul ettiler ve ondan hadis naklettiler. Hz. mer, Osman, Talha, bn
Abbs, Aie, Abdullah b. mer ve dierleri (r.anhum) bunlardandr. 74 [74] Bu da onlarn, Eb Hureyre'nin
gvenilirlii ve doruluu hususunda ittifak ettiklerini gsterir. Dier taraftan, Eb Hureyre'nin rivayet ettii
hadislerin ounun, baka sahabeler tarafndan da nakledildii grlr. 75[75]
Eb Hureyre'nin dayandm ileri srdkleri hadislere gelince, bu hadisleri Eb Hureyre rivayet etmemitir.
Aksine bunlar onun adna uydurulmu szlerdir. Bu hususta bn Hazm yle demitir: "Allah'tan korkmaz baz
insanlar birtakm hadisler rivayet ettiler. Bunlarn bazs slm'n temel prensiplerini geersiz klmakta, bazlar
da Hz. Peygamber'e yalan isnat etmeyi mubah saymaktadr." bn Hazm bu iki hadisi de, rvlerinin ok zayf
olmasndan tr geersiz saymaktadr. 76[76]
Macar asll nl msterik yahudi Ignaz Goldziher de Eb Hureyre'nin hadis uydurduunu ve bunda hayli ileri
gittiini ileri srmtr. Byle bir tenkid tmyle btldr, geersizdir ve hibir hakl taraf yoktur. Buhri'nin
syledii gibi Eb Hureyre'den sekizyz lim hadis rivayet etmitir. O, sahabe ve muhaddisler nazarnda sor
derece gvenilir yce bir ahsiyettir. bn mer yle demitir:
"Ebu Hureyre benden daha hayrl ve naklettiini daha iyi bilendir." Cennet'le mjdelenenlerden biri olan Talha
b. Ubeydullah da:
"pht yok ki Eb Hureyre Hz. Peygamber'den bizim iitmediimiz hadisleri iitmitir" demitir. 77[77] Mervan'n
sekreteri Eb Zualza'a da Eb Hureyre'nin hadis rivayetinde ne derece gl olduunu gsteren u haberi
nakleder: "Mervan, Eb Hureyre'yi Saray'da hadis rivayet etmek iin davet etmiti. Mervan beni divann
arkasna oturtmutu ve ben de Eb Hureyre'nin naklettiklerini gizlice yazyordum. Ertesi yl yine onu davet etti
ve ondan hadis rivayet etmesini istedi. Bana da bir yl nceki yazdklarmdan takip etmemi tenbih etti. Neticede,
onun bir tek kelime bile deiiklik yapmadan rivayet ettiini grdm. 78[78]
Eb Hureyre (r.a.)'a yaplan itirazlarn bir ou snnet dmanlar tarafndan yaplan itirazlardr. slm alimleri
68[68]

M. Eb Zehv, a.g.e., s. 158.

bn Kesir, el-Bidye, VIII, 106; M. Eb Zehv, a.g.e., 159.
Buhri, ilim, 43.
71[71]
bn Kesir, a.g.e., VIII, 106; M. Ebu Zehv, a.g.e., 159.
72[72]
M. Eb Zehv, a.g.e., 160.
73[73]
A.g.e. ve yer.
74[74]
Hkim en-Nisbr, a.g.e., III, 513; bn Kesir, a.g.e., VIII, 108.
75[75]
M. Eb Zehv, a.g.e., 160, 161.
76[76]
bn Hazm, el-ihkm fi Usli'l-Ahkm, Msr 1345, II, 76, 78, 80; M. Eb Zehv, a.g.e., 161, 162.
77[77]
el-Hkim en-Nisbr, a.g.e, III, 511, 512.
78[78]
bn Kesir, a.g.e., III, 106; M. Eb Zehv, a.g.e., 162-164.
69[69]
70[70]

tarihi sre ierisinde bunlara cevap vermilerdir. Merhum Mustafa Sbi'nin "es-Snnet ve Mekneth fi'tTeni'l-slm" isimli eseridir. Ardndan Abdulgan Abdulhak'n "Hucciyyets-Snne"si, Muhammed Accac
Hatb'in, "es-Snne Kable't-Tedvn" vb. kitaplar birbirini takip etmi, hatt sadece Eb Hreyre'nin ok rivayet
ediyor diye tenkid edilmesine karlk, "Rviyet'l-slm Eb Hureyre" adyla husus kitaplar yazlmtr.
Eb Hureyre 78 yl yaadktan sonra Hicr 57/676 ylnda Medine'de vefat etmitir. Allah Tela, onun hizmet
akndan bizim hayatmza izler drsn.
Hz. Ebu Katade (r.anh)
Eb Katde (r.a.) Fris-i Raslllah Raslllah'n svarisi lakabyla mehur bir yiit... Rasl-i Ekrem (sav)
efendimizin Z Kared gazvesinde zel iltifatna mazhar bir cengver...
smi Haris, knyesi Eb Katde'dir Hazrec kabilesinin Seleme koluna mensuptur. Babas Rebi bni Beldene,
annesi Kebse binti Mazhar'dr. Ailesi, sahabe olan Slafe binti Berrdir. Bu zevcesinden Abdullah, Ma'bed,
Abdurrahman ve Sabit adnda drt olu dnyaya geldi.
Eb Katde ikinci Akabe bey'atinden sonra mslman oldu. Bedir'den sonraki btn gazvelere katld. Onun
cesaret ve kahramanl Z Kared gazvesinde basknc mriklerin bakan Mes'de ile kar karya geldiinde
bariz olarak grld. Bu karlamay kendisi yle anlatyor:
"Medine'de bir at satn almtm. Mes'ade at grmt de bana: Ey Eb Katde! Bu at niin aldn diye
sormutu. Ben de:
"Raslllah (sav)'in yannda bir cihad at bulundurmay istedim." demitim. Mes'ade:
ldrmek, hi de kolay olmayacak!" diye karlk verince:
"Bu at zerinde seninle karlamay Allah'dan dilerim." diye cevap verdim. Z Kared mevkiinde basknc
mriklere saldrdmz zaman yzme bir ok isabet etti. Oku ve demiri yzmden ekip kardm tekrar
saldracam zaman bana doru bir atl geldi. Miferini kaldrp yzn at ve
"Ey Eb Katde! te kavutuk" dedi. Meer Mes'adet'l-Fezri imi.
Beni nemsemeyerek, arpmak m yoksa gremek mi? Hangisini istersin diye sordu. Ben de:
Bunu sana brakyorum dedim.
yle ise gre! dedi. Hemen atndan indi klcn bir aaca ast. Ben de atmdan inip klcm baka bir aaca
astm. Sonra karlkl sratk. Allah Tel kolaylk verdi de bir hamlede onu yere ykp gsne oturdum. O
sra bama bir ey dokundu. Baktm ki Mes'ade'nin aaca asl klc. Hemen uzanp klc aldm ve knndan
syrdm. Seni sa brakmayacam dedim. Mes'ade:
"Ey Eb Katde ne olur beni ldrme! Bizim kkler kime kalacak?" diye yalvarmaa balad. Fakat canna
kastedene acmak olmazd. Dolaysyla onu ldrdm. Kaftanm da karp zerine rttm. tma bindim
ilerlerken, Mes'ade'nin kardei olunun zerime geldiini grdm. Onu da mzrakla srtndan vurup yere yktm.
slm svarileri basknc mrikleri bozguna uratp geri dnerken Sevgili Peygamberimiz de Z Kared
mevkiine gelmi ve oraya karargh kurmutu. ki Cihan Gnei efendimiz Eb Katde'yi grnce:
"Allah'm onun sama, derisine bereket ver. Onu zinde yaat!" diye dua buyurdu. Ona:
"Mes'ade'yi sen mi ldrdn?" diye sordu. O da:
"Evet!" dedi. Fahr-i Kinat efendimiz:
"Yzne ne oldu?" dedi. O da:
"Bir ok isabet etti Ya Raslallah!" dedi. efkat pnar efendimiz:
"Yanma yakla" buyurdu ve Eb Katade'nin yaras zerine pskrd. Hi bir ars szs kalmad. Ayrca
Mes'ade'nin atn ve klcn ona verdi. Resl-i Ekrem (sav) efendimiz bir gn bir gece Z Kared'de kald. Sabaha
knca;
"B gn svarilerimizin hayrls Eb Katade, yayalarmzn hayrls da Eb Seleme oldu." buyurdu.
O, birok seriyyelere itirak etti. Hicretin 8. senesinde bir keif kuvvetinin banda Hadre tarafna gnderildi.
Burada Gatafan kabilesi oturuyordu. kide bir mslmanarn arazisine saldrp yama ederek rahatsz
ediyorlard. Eb Katade (r.a.) bu kabileyi muhasara etti. Onlar fena halde sktrd ve kard. Mallarn ganimet
olarak ald ve Medine'ye dnd. O, ayn senenin Ramazan aynda Batni Enam, Zi Hasab, Zi Merve taraflarna da
gnderildi. O havalideki ekiyay temizleyerek huzur ve skunu temin etti. Oradan da Mekke Fethine katld.
Daha sonra Huneyn Gazvesine itirak etti. Burada bir ara ba gsteren bozgun esnasnda ok byk
kahramanlklar gsterdi. Herkesin takdirini kazand. Tebk seferinde ve Veda haccnda da bulundu.
Eb Katade (r.a.) Rasl-i Ekrem (sav)'in sohbetlerinden ald feyz ile hayatn Allah yoluna adamt. Ondan
170 kadar Hadis-i erif rivayet etmiti. Hadislerin nakil ve rivayeti konusunda ok titiz davranrd. Bir gn olu
Ma'bed aralarnda Raslullah (sav) yle buyurdu, byle buyurdu diye konuurlarken, babas bunlar duydu.
Yanlarna gelerek; "Siz ne konutuunuzu biliyor musunuz? Ben Raslullah (sav)'in:
"Benim sylemediimi bana atfedenler Cehennemde kendilerine yer hazrlasnlar." buyurduunu iittim dedi.
O, slm kardeliini yaama konusunda da ok titizdi. Kardelii btn canllyla yaard. O yksek bir ahlk
nezkete sahipti. Kardelerinin yoluna btn maln sarfedebilirdi. Malnn kymeti yoktu. Birgn bir cenaze
getirildi. Rasl-i Ekrem (sav) lenin borcu olup olmadn sordu. ki dinar borcu olduu sylenince karlnda

bir ey brakp brakmadm sordu. Brakmad bildirilince:

O halde gtrnz namazn siz klnz buyurdu. Bunun zerine Ebu Katde (r.a.) derhal ne kt ve:
"Ya Raslallah Onun borcunu demeyi ben zerime alyorum." dedi. Ancak bundan sonra Rasl-i Ekrem (sav)
efendimiz kalkp namazn kldrd. Sahabeler, llerini borlu olarak defnetmiyorlard. Zengin olanlar, zengin
olmayanlarn borlarn stleniyorlard. Ebu Katde (r.a.) bu fedakrlardan birisidir.
O, bir muharebede ashb- kiram su tedariki ile megul iken, kendisi Rasi-i Ekrem (sav) efendimizin yanndan
hi ayrlmad. Efendimiz hayvanlarn zerinde bir rahilenin iindeydi. Bir ara oturduklar yerde daldklarndan
vcutlar ne doru biraz eilmiti. Ebu Katde yanlarna giderek vcutlarn dorulttu. Biraz sonra mbarek
bedenleri tekrar eilmi ve decek bir vaziyet almlard. Eb Katde tekrar koarak Rasl-i Ekrem (sav)
efendimizi kaldrd.
"Kimsiniz" diye sordu.
Eb Katde'yim dedim. Bunun zerine:
"Y Eb Katde! Sen Allah'n Resuln muhafaza ile megul oldun. Allah Tel da seni muhafaza eylesin."
diye du buyurdu. Bugnde Raslullah (sav)'in snnetlerini muhafaza ve mdafaa edenler ayn duann teminat
altndadrlar. Raslllah (sav)'in snnetini muhafaza edenleri Allah da muhafaza eder.
Eb Katde (r.a.) bu dualar hrmetine yetmi yalarnda iken bile onbe yanda imi gibi zinde ve diri idi. O
drt halife devrini de yaad.
Hz. Ali (r.a.) zamannda Nehrevan seferinde kumandanlk yapt. 674 m. senesinde Kfe'de vefat etti. Cenb-i
Hak'dan efaatlerim niyaz ederiz. Amin. 79[79]
Eb Katde (r.a.), cihad sevdaya dntrmt. Cihad iin hazrlk yapyordu. Heran gelecek cihad emrine
hazrlanyordu. Sahabenin yolunda yryen mslman cihada hazrlkl olan mslmandr. Sahabeler, cihaddan
geri kaimay zillet cmlesinden sayyorlard. nk sahabe fkhnda terk-i cihad, zilletin garantisi kabul
edilmitir. Onlar iin "Ricalim Havle Rasl/Rasl etrafndaki adamlar" tabiri kullanlr. Yani Raslllah (sav)'in
etrafmda pervane olup onu savunanlar, onunla birlikte Allah'n davasnn hakimiyeti,iin savaan yiitlerdir.
Hz. Ebu Lubabe (r.anh)
slm'n nurunu sndrmek isteyen Mekkeli mriklere kar hazrlanan mchid ordusunda az sayda deve
vard. Bu sebeple bir deveye sahabe nbetlee biniyordu.
Raslllah efendimiz de Eb Lbbe ve Hz. Ali ile bir deveye srayla bineceklerdi. Deveye ilk olarak Raslllah
(sav) efendimiz binmi idi. Her ikisi de Raslllah (sav)'n deveden inmemesini ve haklarm seve seve vermeyi
arzu ediyorlard. Kendilerinin binip, Raslllah (sav)n yrmesini ilerine sindiremiyorlard.
Nitekim yaya yrme sras Raslllah efendimize geldiinde ikisi birden u teklifi yaptlar:
Y Raslallah! Siz inmeyin, biz yaya yryebiliriz.
Onlarn bu samim ve iten tekliflerine Raslllah efendimiz u cevb verdiler:
Siz yrmekte benden daha gl deilsiniz. Ayrca benim de sizin kadar sevaba ihtiycm var.
Eb Lbbe, cihd akyla yanyor, mriklerle bir an nce karlamaya can atyordu. Henz dmanla
karlamadan Raslllah efendimiz Eb Lbbe'yi kendi yerine vekil olmas iin Medine'ye gnderdi. Oradaki
vazifesi kadn ve ocuklar korumakt.
Ancak Raslllah efendimiz, Bedir'de kazanlan ganimetlerden ona da pay verdi.
Peygamber efendimizle, Ben Kurayza Yahudileri arasnda bir anlama vard. Buna gre, Mekke mrikleri ile
yaplan Hendek Muharebesinde
Mslmanlarla beraber, Medine'yi mdafaa etmeleri gerekiyordu. Fakat bunlar, byle bir eye yanamadklar
gibi, harbin en nazik bir zamannda mriklerle ibirlii yaptlar. Peygamber efendimizin, durumu aratrmak ve
sulh iin gnderdii heyete de hakarette bulundular. Bununla da yetinmeyip, Medine zerine basknlar
dzenlediler. Mslmanlar ldrmeye teebbs ettiler.
Hendek muharebesinde, on bin kiilik mrik ordusunun byk zayiat vererek geri ekilmesi Kurayza
Yahdlerini hayl krklna uratt. Endieyle Medine'ye iki saatlik mesafede bulunan kalelerine ekildiler.
Peygamber efendimizin zerlerine yrmesinden ok korkuyorlard.
Peygamber efendimiz, Hendek'ten dnp, evine geldi. zerindeki silhlar kard. O srada Cebrail aleyhisselm
geldi. Sarnn.ucu iki omuzunun arasnda ve zerinde zrhtan gmlek vard.
Ey Allahn Rasl! Silahlarnz kardnz m? Vallahi biz daha silahlarmz karmadk. Dman sana
geldiinden beri melekler silhlarn karmadlar. Kalk, silhn kuan ve onlarn zerine yr, dedi.
Peygamberimiz sordular:
Kimin zerine yryeyim? Cebrail aleyhisselm da;
te oraya, diyerek eliyle Ben Kurayza tarafn gsterdi. Raslllah efendimiz buyurdu ki:
Ashabm ok yoruldular. Birka gn dinlenseler nasl olur?
Y Raslallah! Allah Tel, hemen Ben Kurayza kabilesi zerine yrmeni emrediyor. Ben imdi yanmdaki
79[79]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suvcrun Min Hayal's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Ba, Beyrut/ty.

meleklerle beraber, Kurayza Yahudilerinin kalelerine gidiyorum. Allah Tel onlar helak edecektir.
Peygamber efendimiz, Cebrail aleyhisselm Allah Tel'nn emrini bildirip gidince, Bill-i Habe'ye;
itip, itaat eden kii, ikindi namazn Ben Kurayza yurdundan baka yerde klmasn, diye seslenmesini
emretti.
Peygamber efendimiz ve Ashb- kiram silahlandlar. Cebrail aley-hisselmm izini takip ederek yola ktlar.
Ben Kurayza Yahdlerinin olduu yere geldiler. Kalelerin ok yaknma kadar yaklatlar. Ben Kurayza
Yahudileri iyice muhasara altna alnd. Muhasara son derece iddetlenmiti. Yahudiler, Peygamber
efendimizden, grmek ve danmak zere Eb Lbbe'yi kendilerine gndermesini istediler.
Eb Lbbe'nin oluk ocuu ve mallar Ben Kurayza yurdunda idi. Raslllah efendimiz Eb Lbbe'yi
ard ve buyurdu ki:
Yahudilerin yanna git! Onlar Evsliler arasndan seni istediler.
Raslllah efendimiz ayrca Eb Lbbe'ye, onlarn yanna vardnda nasl davranacan da gsterdi. Eb
Lbbe yanlarna varnca, onu karladlar. Kadnlar ve ocuklar alaarak, kendilerine acndrmaya alarak
yardm bekliyorlard. Yahudiler, Eb Lbbe'ye dediler ki:
Ey Eb Lbbe! Muhasara bizi mahvetti. Muhammed msaade etse de buradan kp, am'a veya Hayber'e
gitsek, bizim arpmaya gcmz yok. Ey Eb Lbbe, biz teslim olursak bize ne yaplacak? Bize teslim
olmay tavsiye eder misin? Eb Lbbe de yle cevap verdi:
Evet, teslim olmanz tavsiye ederim. Byle sylerken elini boazna gtrerek, teslim olurlarsa boazlarnn
kesileceini ifde eden bir iaret yapmt. Eb Lbbe diyor ki:
Vallahi onlarn yanndan henz ayrlmamtm ki, bu hareketimle, Allah'a ve Raslne kar iyi bir i
yapmadm anlamdm.
Eb Lbbe, salahiyetli olmad veya gizli kalmas gereken bir eyi sylemiti. Ancak bir kere azndan
kmt.
Eb Lbbe bu duruma ok zld, ok piman oldu. Gzlerinden akan yalar sakaln slatt. Kalenin
arkasndan bulduu bir yolla, doru Medine'ye gidip Mescid-i Nebeviye girdi. Kendisini diree balatt.
Allah Tel kalbimi biliyor. Bana hakk bir tevbe ihsan edinceye kadar vallah ben Raslllah (sav)'n yzne
de bakarnam. Allah Tel ilediim gnhtan tevbemi kabul etmedike bu yerimden ayrlmyacam, diye
yemin etti.
Eb Lbbe'nin dt bu hat ile ilgili olarak u mealdeki yeti kerime nazil oldu:
Ey mn edenler, Allaha ve Raslne hainlik etmeyin. Bile bile aranzdaki emnetlere de hainlik etmeyin. 80[80]
Eb Lbbe, Raslllah (sav)'n muhterem hanmlarndan mm Seleme'nin Mescid-i Nebeviye alan kaps
nndeki diree kendisini balatmt. Hava bir hayli scakt. Bir hafta hibir ey yemeyip, kulaklar
iitemeyecek hle gelmiti.
Eb Lbbe, yaptna piman olup kendini diree balatt srada, Mslmanlar onun bu hlinden habersiz,
Yahudilerin kalesinden dnmesini bekliyorlard. Aradan uzun bir zaman gemesine ramen Eb Lbbe
dnmedi. Nihayet durumdan haberdar olunup, Raslllah (sav)'e arz edildi. Peygamber efendimiz buyurdu ki:
Eer doruca yanma gelseydi, balanmasn Allah Tel'dan dilerdim. Madem ki, o kendisini balatm,
artk Allah Tel tevbesini kabul edinceye kadar onu bulunduu yerde brakrm.
Eb Lbbe bu ekilde diree bal kalarak alt gece kald. Her namaz vaktinde hanm tarafndan balan
zlr, namazn kldktan sonra, tekrar diree balanrd.
Peygamber efendimiz mm- Seleme'nin odasnda idi. O srada, Eb Lbbe'nin tevbesinin kabul olduuna dir
yet-i kerme nazil oldu. yet-i kermede Allah Tela buyuruyor :
Onlardan dier bir ksm da gnhlarn itiraf ettiler ve nce yapm olduklar iyi bir ameli sonradan yaptklar
baka bir kt amel ile kartrdlar. Olur ki, Allah, onlarn tevbelerini kabul eder. nk Allah, Gafurdur,
Rahimdir. 81[81]
mm- Seleme validemiz, seher vakti Peygamber efendimizin gldn iitince sordu:
Niin glyorsunuz y Raslallah!
Eb Lbbe'nin tevbesi kabul olundu.
Mjdeleyeyim mi y Raslallah?
Olur! Mjdelemek istiyorsan, mjdele!
Bu haberi duyan herkes, iplerini zp salvermek iin Eb Lbbe'ye doru kotular. Eb Lbbe bunu kabul
etmedi. Dedi ki:
Vallahi Raslllah efendimiz bizzat eliyle beni brakmadka buradan ayrlmam. Peygamber efendimiz de
namaza giderken, urayp salverdiler. Eb Lbbe diree ince, salam bir iple balanmt. Onun iin ip, onun
iki kolunu kesmiti. Uzun zaman bu kesikler gemedi, izi kollarnda kald. Eb Lbbe hazretleri bu hdise ile
ilgili olarak yle anlatr:
Ben Kurayza Yahudilerini kuatmtk. O zaman bir r'y grdm. yle idi: Kurayza Yahudileri, ok pis kokan
bir kara balk hline gelmiler! Onlardan uzaklama imknm da yoktu. Az kalsn, onlarn o kt kokularndan
80[80]
81[81]

Enfl: 8/27.
Tevbe: 9/102.

lecektim. Sonra, akan bir nehir grdm, onda ykandm. Tertemiz oldum. Gzel bir koku da srndm.
R'ym Hz. Eb Bekir'e anlattm. O r'ym yle tabr etti:
Dilin tutulacak, ok skntl bir ie gireceksin. Fakat kurtulacaksn. Direkte bal olduum zaman Eb Bekir'in
sz aklma geldi.
Tevbemin kabul olacana dir yet ineceini mit etmitim.
Eb Lbbe bu gnhn ilendii, Ben Kurayza yurduna dnmek istiyordu. Hlbuki Allah ve Raslne kar
gnh iledii bu memlekete bir daha hi girmeyeceine dir yemin de etmiti. Durumu Raslllaha arz etti.
Allah ve Rasl urunda, btn maln bile verebileceini syledi. Raslllah efendimiz buyurdu ki:
Malnn te birini vermek senin keffretine yeter.
Hz. Eb Lbbe, malnn te birini ayrp, verilmesi gerekli kimselere datt. Ondan sonra, vefat edinceye
kadar kendisinden hayrdan baka bir ey grlmedii bildirilmitir. 82[82]
Mslman nefsinin savcs, din kardelerinin de savunucusudur. Eb Lbbe (r.a.)'in bizlere rettii ey, hesaba
ekilmezden nce kendimizi hesaba ekmemizdir.
Allah yolunda kendi nefislerini hesaba ekmeyenler, bakalarn hesaba ekemezler. Nefis muhasebesinde
bulunmayanlar, Allah yolunda yarp birbirlerini geemezler. Hayatlarn Allah'n eriatinin denem-timine
amayanlar, eytana kaanlardr. Sahabelerin fkh, nefisten, eytandan, tauttan Allah'a kamann, O'na snp
iltica etmenin bilgisidir. Dolaysyla sahabe fkhn ihya edenler, tauti ilkelerden, rejimlerden ayrlanlardr.
Hz. Eb Musa El-E'ar (r.anh)
Eb Musa el-E'ar (r.a.) hicr takvimin tesbitine vesile olan bir sahab... Kur'an- Kerim'i bizzat Raslllah
(sav)'den renerek'ezberleyen bir hafz... Uzun yllar idarecilik yapmasna ramen dnya malna iltifat etmeyen
bir zhid vali... Yemen'in Zebid ehrinde oturan, E'ar kabilesindendir. smi Abdullah'dr. Eb Musa knyesiyle
mehur olmutur. Babas Kays, annesi Zabye binti Vehb'dir. slm'a giriini kendisi yle anlatr: "Biz Yemen'de
iken son peygamberin geldii ve halk slm'a davet ettii haberi bize ulat. Ben ve iki aabeyim, E'ar
kabilesinden elli iki kiilik bir heyetle birlikte Raslllah (sav)'i grmek iin bir gemiye binerek yola ktk.
Hava muhalefeti sebebiyle gemi bizi Habeistan'a kard. Orada Ca'fer bni Eb Tlib (r.a.) ile bulutuk. Yeni
din ve Peygamber hakknda ondan bilgiler aldk. Ve orada mslman olduk. Kendilerini buraya Raslllah'n
gnderdiini syleyen Ca'fer (r.a.) bizim de bir mddet burada kalmamz istedi. Bizler de onlarla birlikte
Habeistan'da oturduk. Daha sonra Raslllah (sav)'in msaadesiyle Habe hkmdar Nec bizi Medine'ye
gnderdi." Bu kafilenin Medine'ye gelii srasnda Raslllah (sav) Hayber fethinde bulunuyordu. Efendimiz bu
savata bulunmayanlara hisse vermedii halde E'arlere ganimetten hisse verdi. Onlara yufka yrekli insanlar
diye iltifat etti.
Eb Musa Hayber'in fethinden sonra yaplan btn gazve ve seriyyelere katld. Huneyn Gazvesinde bozguna
urayan dman askerlerini takip etmekle grevlendirilen amcas Eb mir el-E'ar kumandasndaki birlikte o
da vard. Amcas ehid derken kumanday Eb Musa'ya brakt. Evtas zaferini kazanan Eb Musa el-E'ar
(r.a.) Medine'ye dnd. ki Cihan Gnei efendimizin huzuruna vard. Durumu arz etti: Efendimiz her iki
kumandana da du etti. Eb Musa'ya da:
Allahm! Abdullah bni Kays'n mgnahn affeyle ve kyamet gnnde ona en gzel makam ver." diye dua
buyurdu.
O, Raslullah (sav) efendimiz zamannda Yemen'in Zebid, Aden, Me'rib ve sahil taraflarnn zektn toplamakla
grevlendirildi. Hz. Eb Bekir (r.a.) devrinde de orada kalan Eb Musa (r.a.) dinden dnen Esved el-Ans ile
mcdele etti. Daha sonra Medine'ye dnd. Kur'an- Kerm'in kitap haline getirilmesinde byk hizmetleri
oldu.
O, Kur'an- Kerim'i bizzat Raslllah'dan renerek ezberleyen sayl sahabelerden biridir. Gzel sesliydi.
Kur'an okuyuu herkesi hayran brakrd. Dinleyeni titretip sarsan bir sesi vard. Evinin nnden geerken
okuyuunu iitenler onu durup dinlemeden geemezlerdi. Bir gece Rasl-i Ekem (sav) efendimiz Aie (r.anha)
annemizle bir yere gidiyorlard. Eb Musa'nn evinin hizasna gelince durdular. erden tatl tatl okuyuunu
dinlediler. Okumasn bitirinceye kadar beklediler. Efendimiz sabahleyin onu grnce akamki hadiseyi anlatt
ve
"Buna Davud'unkine benzer gzel bir ses verilmitir." buyurarak ona iltifat etti. O, Resl-i Ekrem (sav)
efendimizin salnda fetva verenlerdendi. Saftan bni Sleyman bu konuda: "Raslllah zamannda Hz. mer,
Hz. Ali, Muz b. Cebel ve Eb Musa el-E'ari (r.anhm)den bakas fetva vermezdi." diyor. Onun verdii
fetvalar kk bir cz hacminde idi. Kendisi fetva konusunda: "Gerek, gn gibi ortaya kmadan bir
hkimin hkm vermesi doru deildir." derdi.
Eb Musa el-E'ar (r.a.), uzun yllar idarecilik yapt. Dnya malna hi iltifat etmedi. O, zhd ve takvsyla
hret buldu. Etrafndakilere hep iki Cihan Gnei Efendimizin zamannda yaadklar mtevaz hayat, ihls ve
samimiyeti, sde yaamann gzelliini anlatrd. Ne olursa olsun her konuda ihls gerektiini, Allah Tel'dan
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Refat el-Baa, Beyrut/ty.

82[82]

ok korktuunu sylerdi. Her an son nefesini dnrd. Son nefesini imanla vermek onun en byk gayesiydi.
Yaknlar onun bu haline bakar ve: "Kendine biraz acsan" derlerdi. O da yle karlk verirdi. "Atlar kouya
kt vakit, son noktaya gelesiye kadar nasl btn g ve kuvvetlerini kullanrsa, ben de son nefesimi imanla
veresiye kadar btn gcm kullanmak mecburiyetindeyim." derdi. te hsn-i hatime endiesi buna derler.
Yani son nefesi iman ile verme endiesi. Bu sahabenin tamamnda var olan bir endiedir. Bunun iin onlar salih
amellerini kesintiye uratmamlardr.
Onun en belirgin vasflarndan biri de son derece haya sahibi olup edepli olmasyd. Ykanrken dahi Allah
Tel'dan haya edip karanlkta iki bklm olarak ykandn sylerdi. Talebelerine yumuak huylu olmay
tavsiye ederdi. Onlar Allah korkusundan alamaya tevik ederdi. "Alayamyorsanz alamaya gayret edin. Zira
Cehennem ehli gz pnarlar kuruyuncaya kadar alayacak. Sonra iinde gemiler yzecek kadar kanl yalar
dkecekler" derdi.
Ebu Musa el-E'ar (r.a.) Hz. mer (r.a.) devrinde Basra valilii ve kadlna tayin oldu. Valilii esnasnda,
Nusaybin, Dinever, Kum gibi birok ehrin fethinde nemli hizmetleri oldu. Ahfaz ve sfahan' ald. Tster'de
ran'n mehur kumandan Hrmzan' esir ald ve halifeye gnderdi. Daha sonra Hz. mer (r.a.) onu, Ammar b.
Ysir (r.a.)'dan boalan Kfe valiliine tayin etti. Hz. Osman (r.a.) devrinde de ayn vazifeye devam etti. Bu
arada Kur'an ve fkh dersleri verdi. Cemel vak'asnda tarafsz kald. Sffnde Hz. Ali (r.a.)'in vekili oldu. Hakem
olaynda sulh iin ok gayret etti. Sonunda yaplanlara zlerek tamamyle uzlete ekildi.
O, valilii esnasnda hicr takvimin tesbit edilmesine vesile oldu. slm takvimini yazlarnda ilk defa o kulland.
Hz. mer (r.a.)'a bu konuda bir mektup yazarak: "Bize tarihsiz mektuplar gnderiyorsunuz." diye uyard. Hz.
mer (r.a.) da derhal bir ra toplayarak hicreti tarih balangc olarak kabul etti.
slm kendi nevi ahsna mnhasr bir sistemdir. Onun oluturduu toplum, dier toplumlardan farkldr. nk
slm toplumu, kfr mahkm edip slm' hakim klan toplumdur. slm toplumunda cahili toplumlarn deer
yarglan yerine, bizzat slm dininin emredip tavsiye ettii deer yarglar geerlidir.
slm dininden kaynaklanan deer yarglarnn geerli olduu bir sln' toplumunu oluturmak, cahiliyyenin
kalntlarna kar onu korumaya almak, sahabe fkhndandr. te Eb Musa el-E'ar (r.a.), bu iin kavgasn
verenlerdendir. Mslmanlarn emirinden ald meru talimatlar harfyyen uygulamtr. er'i otoriteyi hie
sayarak i yapmamtr Sahabelerin ileri, istiare ile yryordu. Onlar istiaresiz i yapmay bereketsiz ve
hayrsz sayarlard.
Eb Musa el-E'ar (R.a.)'in 360 hadis-i erif naklettii ve 662 m. tarihinde vefat ettii rivayet edilir. Vefatnn
Kfe'de mi? Mekke'de mi? olduu ihtilafldr. Cenb- Hak efaatlerine nail eylesin. Amin. 83[83]
Mslman, er'i otoriteye balandka ve bal kaldka deer kazanr. er'i otoriteye bal kalmay gereksiz
grenlerin her hangi bir deerleri olmaz. er'i otorteden uzak den esaretin ve kleliin iine der.
Hz. Ebu Rafi (r.anh)
Ebu Raf aslen Msrl olup, Resul-i Ekrem (sav)'in amcas Hz. Abbas'n klesi idi. slmn ilk zamanlarnda
Mslman olmasna ramen, mriklerin ktlk yapmasndan ekindii iin, Mslmanln aa vurmamt.
nk Mekkeli mrikler, kle gibi kimsesiz olanlara daha fazla ikence yapyorlard. Ebu Raf Bedir savama
kadar, Mekke'de kald.
Bedir sava olmu, mrikler malup olarak Mekke'ye dnmlerdi. Ebu Raf, bu srada Zemzem kuyusunun
yanndaki odasnda kendi ii ile urayordu. Yannda Hz. Abbasn hanm mm-i Fadl da vard.
mm-i Fadl da Mslman idi. O da Mslmanln gizliyordu. Mslmanlarn, Bedir'de, mrikleri byk bir
hezimete urattklarn duyunca, ok sevinmilerdi. Eb Raf ile mm-i Fadl bu sevinli haberden
konuuyorlard. Bu srada oraya Eb Leheb gelince, konumalarn kestiler. Ebu Leheb, Bedir savama
gitmemi, yerine As bin Hiam bin Muireyi gndermiti. O zamann adetine gre harbe gitmeyen bir kimse,
yerine bakasn gndermesi gerekiyordu.
Ebu Leheb gelince, kendisine Kureyin malubiyet haberini verdiler. Bunun zerine, Eb Leheb orada bir yerde
oturdu. Eb Raf ile Eb Lehebin srtlar birbirine dnk bir vaziyette idi. Ebu Leheb otururken, Eb Sfyan da
Bedir'den dnmt. Bunu grenler dediler ki:
te Eb Sfyan geldi! Eb Leheb, Eb Sfyana seslendi:
Ey kardeimin olu! Yanma gel! Ondan, Bedir harbi hakknda bilgi almak niyetiyle sordu:
Anlat bakalm, nasl oldu? Eb Sfyan orada bir yere oturdu. Birok kimse de ayakta dinliyorlard. Eb
Sfyan yle anlatt:
Hi sorma, Mslmanlarla karlanca, sanki elimiz kolumuz bal idi. stedikleri gibi hareket ettiler. Bir
ksmmz ldrdler, bir ksmmz esir ettiler. Vallahi ben, bizimkilerden kimseyi knayp, ayplamyorum.
nk, o srada yle kimselerle karlatk ki, yer ile gk arasnda siyah-beyaz atlar zerinde beyazlara
brnmlerdi.
Sessizce onlar dinlemekte olan Ebu Raf, birdenbire,
83[83]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty.

"Vallahi onlar meleklerdir" deyiverdi. Eb Leheb, Eb Rfiye iddetli bir tokat vurdu ve kaldrp yere arpt.
Onu bir hayli dvd. Bunun zerine, orada bulunan mm Fadl, bir sopa ile iddetle Eb Lehebe vurdu ve dedi
ki:
Kimsesi yok diye onu gsz grdn, deil mi?
Eb Leheb, bana yedii sopa ile zelil, hakir ve horlanm bir vaziyette dnp, gitti. Yedi gn gemiti ki,
Allah Tel ona, kara kzl denen bir hastalk verdi. Bu hastalk, onun lmesine sebep oldu. Oullar, onu, iki
veya gece defnetmeden braktlar. Sonunda halkn ayplamas zerine, yanma yaklamadan, uzaktan zerine
su serpip kenar bir yere gmdler.
Eb Raf, Bedir savanda esir olan Hz. Abbasn fidyesini getirdi. Bundan sonra Hz. Abbas onu Peygamber
efendimize balad. Eb Rfi bundan sonra bir daha geri dnmeyerek, daima Peygamber efendimizle beraber
oldu. Raslllahm himayesinde olup, devaml sohbetinde bulunan Ashb-i Suffe arasna katld.
Resui-i Ekrem'in, mbarek hanmlarndan olan Mriyeden, brahim ismindeki olunun dnyaya terifinde, Eb
Rfi'nin hanm Selma, ebelik yapmt. Eb Raf (r.a.) Resul-i Ekrem'e mjde haberini getirdiinde, Peygamber
efendimiz, onu azat etmitir.
Resl-i Ekrem efendimiz, onu, Selma ismindeki cariyesi ile evlendirdi. Ondan, Ubeydullah adnda bir olu oldu.
Bu olu byynce, Hz. Alinin ktibi olma erefine kavutu.
Eb Raf, azat edildii zaman alam ve demiti ki:
Ya Raslallah! Beni brakyorsunuz, ama bundan sonra da yannzda kalacan.
Hr iken de Raslllah (sav)'den ayrlmam, harp ve sulh zamanlarnda da, Resul-i Ekrem'in hizmetinde
bulunma nimetine kavumutur.
Seferlerde Raslllah (sav)'n adrn o kurard.
Peygamber efendimiz Erkam bin Ebil-Erkam, zekt memuru olarak bir blgeye gndermiti. Hz. Erkam, Eb
Rf'ye dedi ki:
Bana bu ite yardmc olursan, sana, toplanan zekttan, toplayanlara ne verilirse, sana da o kadar veririm. Ebu
Raf bunu Raslllah'a arz edince, buyurdu ki:
Ya Eba Raf! Biz Ehl-i beytteniz. Onun iin bize sadaka yani zekt helal deildir. Kavmin klesi, kendilerinden
saylr.
Ebu Raf, Uhud ve Hendek savalarna katlm, Hz. Alinin kumandasnda Yemene gnderilen seriyyede
bulunmu, bu seriyyede Hz. Aliye yardmclk vazifesi yapmtr. Hz. Eb Bekir zamannda mrtedlerle yaplan
savalarda bulunup, Hz. mer devrinde de fetihlere katlmtr.
Eb Rfi, Hz. Osman'n zamannda, kendi hlinde, sakin bir hayat yaam, ilimle megul olup, pek ok talebe
yetitirmitir. 660 yllarnda vefat etmitir.
Eb Rfi; Resul-i ekremin snnet-i seniyyesini ve yksek ahlkn ok iyi bilirdi. Ashb- Kiram, ondan bu
konuda ok istifade etmilerdir. Hatta bni Abbas bir ktip tutup, onun bu hususta verdii bilgileri yazdrmtr.
68 hadis-i erif rivayet etmitir. 84[84]
Eb Rfi, bir hareket ve bereket insandr. Kendini imann iinde bulmutur. Kalbindeki imam Hz. Eb Rfi
(r.a.)' hareketli ve bereketli hale getirmitir. M'min insan, dnyann neresinde olursa olsun, gcn kalbindeki
imanndan alr. nk m'min insan iin iman en byk enerji kaynadr. mandan kaynaklanmayan enerjiler,
tkenmeye mahkmdur.
Sizi harekete geiren imannz deilse, siz tkenmeye mahkmsunuz. Tkenmeyen, Allah yolunda
tkezlenmeyen m'min, gcn imanndan alan m'mindir. Sahabenin fkhna gre m'min insan ancak
imanndan ald enerji miktarnca hareketli ve bereketli olur.
Dinleri ve imanlaryla mesafeli hale gelenlerin hareket ve bereketleri olmaz. Hareketsizlik ve bereketsizlik
dinden ve imandan uzaklamayla doru orantldr.
Hz. Ebu Sad El Hudr (r.anh)
Ashb- kiramn fakihlerinden biri. Sa'd b. Mlik b. Sinan b. Ubeyd, Adiyy b. Neccr kabilesindendir. Babas,
Medine'de slm'n teblii baladnda mslman olmu, Eb Said mslman bir ailede dnyaya gelmitir.
Eb Said el-Hudr, Raslllah'n hadislerinden binden fazla rivayet eden Eb Hureyre, Abdullah b. mer, Enes
b. Mlik, mm'l-M'minin ie, Abdullah b. Abbs, Cabir b. Abdi lah el-Ensr, ile birlikte Muksirun ad
verilen sahabelerden biridir. Bu yedi sahb, onaltbinden fazla hadis rivayet etmitir. Eb Sid el-Hudr bin yz
yetmi hadis rivayet etmitir. Bunlardan krrk tanesi Buhri ve Mslim'de yirmi alts yalnz Buhri'de, elliikisi
yalnz Mslim'de, dierleri teki hadis kitaplarnda bulunmaktadr. 85[85]
Eb Sid, Medine'de Mescid'i Nebev'nin inasna katlm, Bedir gazasnda kk olduundan bulunamam,
on yanda Uhud gazasna babas ile katlm ve bu savata babas Mlik ehid olmutur. Babasmm
lmnden sonra ailesinin geimi ona kalm ve nceleri alk ekmi, karnna ta balamtr. Ailenin kadnlar,
84[84]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Refat el-Baa, Beyrut/ty.
85[85]
Ahmed Naim, Sahh-i Buhri Muhtasar, Tecrid-i Sarih Tercme ve erhi, I, 26 Mukaddime.

"Kalk da Raslllah'a git, ondan bir ey iste, herkes istiyor" dediklerinde nce gitmemi, sonra Raslllah'n
huzuruna gittiinde onun u hutbeyi ird ettiini grmtr
: "stina gsteren ve ffeti muhafaza eden nsanlar Cenb- Hak lemden mstani klar." Bu sz duyduktan
sonra bir ey istemeye cesaret edemeden dnmtr. Bunun sonrasn kendisi yle anlatr: "Rasl-i Ekrem'den
bir ey dilemeyerek dndm halde Cenb- Hak bize rzkmz gnderdi. imiz o kadar yoluna girdi ki, Ensar
iinde bizden daha zengin bir kimse yoktu. 86[86]
Eb Said, Ben Mustalik ve Hendek gazalarna da katlm, seferlere kmtr. Hudeybiye, Hayber, Mekke'nin
fethi, Huneyn, Tebk gazalarn. Osman bni Affan'a gittim. Onu hznl grdm. zntsn gidermek ve
teselli etmek iin ona Hafsa'dan bahsettim. stersen Hafsa'y sana nikhlyayim dedim. Osman birden cevap
veremedi. Hemen evet diyemedi. Biraz dnmek iin zaman istedi ve Hele bir dneyim dedi. Aradan bir ka
gn getikten sonra karlatmzda, imdilik evlenemiyeceim diye zr diledi.
Hz. mer ayn teklifi Hz. Ebbekir (r.a)'a yapmay dnd. Onunla karilatnda: "stersen sana kzm
Hafsa'y nikahlyaym" dedi. Hz. Ebbekir de sustu. Azn ap da bir sz sylemedi. Hibir cevap vermedi. Bu
sebeple ona, Osman'a gcendiinden daha fazla kzd.
Hz. mer (r.a) iki samimi arkadandan msbet bir cevap alamaynca can skld, ierledi. zntl bir ekilde
Raslullah (sav)'in huzuruna girdi ve yle dedi:
"Y Raslallah! Ben Osman'a ayorum. Hafsa'y ona nikahlamak istedim de yanamad."
Ebbekir de yle...
ki Cihan Gnei Efendimiz mer'e tebessm ederek:
Y mer! Hafsa, Osman'dan, Osman da Hafsa'dan daha hayrl birisiyle evlenecektir, buyurdu.
Hz. mer bsbtn merak ierisinde kalmt. Osman'dan daha hayrl damat kim olabilirdi? Merak ierisinde
aradan yine birka gn geti. Nebiyy-i Ekrem (sav) Efendimiz Hafsa'ya tlib oldu. Hz. mer (R.a)'a:
Sen kzn Hafsa'y bana nikhlarsn. Ben de kzm mm Glsm' Osman'a nikhlarm, buyurdu.
Hz. mer bu mjdeye ok sevindi. ki Cihan Gnei Efendimiz bu haberle Hafsa'y kendisine Allah'n
nikahladn anlatmak istiyordu. Bunun zerine ksa zamanda dn hazrlklar tamamland. Hicretin nc
ylnda aban ay ierisinde Hz. Hafsa, Resl-i Ekrem (sv) Efendimizle nikahlanarak m'minlerin annesi olma
erefine erdi.
Fahr-i Kinat (sav) efendimiz bu nazikne teebbs ile byk sahabesi arasndaki dostluu, kardelii, din
ban hsmlkla, akrabalkla daha da kuvvetlendirmi oldu. ie'yi nikahlayarak Hz. Ebbekir (R.a)'i Hafsa'y
nikahlayarak da Hz. mer (R.a)'i taltif etti. Onlar kendine kaynpeder, kzlarn da m'minlerin anneleri olma
bahtiyarlna kavuturdu.
Hz. Ebbekir (R.a) kendine teklifte bulunan Hz. mer'e msbet-menfi bir cevap veremedii iin zlyordu.
Fakat baka aresi de yoktu. nki bir srr muhafaza etmesi gerekiyordu. Hz. Hafsa ile Fahr-i Kinat (sav)'in
evleneceini biliyordu. Bunu sylemek emanete ihanet olacakt. Bu sebepten skt etti. Nikh kyldktan sonra
Hz. mer (R;a)'a gelerek zr diledi ve durumu yle izah etti:
Hafsa'yla evlenmemi istediin, benim de sana cevap vermediim zaman herhalde bana gcenmisindir. dedi.
Hz. mer de:
Evet diye cevap verdi. Bunun zerine Eb bekir (R.a) unlar syledi:
Bana bu konuyu atnda sana bir cevap vermeyiimin sebebi, Raslullah (sav)'in Hafsa ile evlenmekten sz
etmesidir. Elbette onun srrn ifa edemezdim, ayet Nebiyy-i Muhterem, Hafsa ile evlenmekten vazgeseydi,
elbette onunla evlenirdim diyerek onu teselli etti.
Ne nezket!.. Ne edeb!.. Ne sr, saklayclk!.. te slm edebi!... Emanet bir sr... Skt bir hazinedir...
Emanete riyet ve sktu ihtiyar etmek ise insann emniyeti ve ssdr...
Hz. Hafsa (R.anh), Raslullah (sav)'n evine evde ve Aie (R.anhm) annelerimiz varken gelin olarak geldi.
O, ki Cihan Gnei Efendimizin sadethnelerine geldiinde yirmi yalarndayd. evde (R.anh) annemiz ie
(R.anh) gibi onu da byk bir gnl rahatl iinde karlad. Her ikisine de hizmet etti. Hafsa (R.anh) da
genti. Bilgili ve onurluydu. z sz birdi, iradesi kuvvetliydi. Hne-i saadette iki gen annemiz olmutu, ikisi
de Efendimize hizmet etme yarnda gayretlerini esirgemiyorlard. Son derece nzik davranyorlard. Sevgi ve
hrmette kusur etmemeye alyorlard. Fahr-i Kinat (sav) efendimiz de iki aziz arkadalarnn kzlar olmalar
sebebiyle gcnn yettiince onlara msamaha ile davranyordu. Kadnlk zaafyetlerini, genliklerini gz nne
alarak daha merhametli, daha efkatli muamele ediyordu. Fakat beer olarak skntl zamanlar da geiriyordu,
yle ki: Bir gn Resl-i Ekrem (sav) efendimiz Zeynep binti Cah (R.anh) annemizin evinde bal erbeti
imiti. Biraz da yannda fazla kalmt. Bu durum iki gen annemizin dikkatlerini ekti ve aralarnda anlaarak.
Efendimizin yanna vardklar zaman kendisinden megfr kokusu geldiini sylediler. Efendimiz megfr
yemediini, bal erbeti, itiini syledi ve : Demek ki kalbidir; iman bu kalplerin oradr. Perdeli ve karanlk
kalpler kfirlerin kalpleridir. arpk kalpler mnafklarn kalpleridir; bunlar hakk tanr, fakat onu inkr ederler.
Kark kalpler iinde hem iman hem nifak bulunan kalplerdir; bu kalplerde kan da var, irin de var. Bunlarn
hangisi galebe alarsa o kalp de, o hal ve mhiyeti alr.
86[86]

Ahmed b. Hanbel, Msned, III, 449.

"Dnya yemyeil ve tatldr. Cenb- Hak, sizi dnyaya halife yapyor. Sizin ne yapacanza bakyor, Allah'tan
saknn dnyadan korkun insanlarn en hayrls, kolay kolay kzmayan, abuk uyum salayandr. nsanlarn en
fenas abuk kzan ve uyum salamayandr. Gaddarln en by bir yneticinin emri altndakilere
zulmetmesidir. Hakk bilen bir kimse, sakn insanlardan korkarak ve ekinerek hakk sylemekten ekinmesin.
Cihadn en faziletlisi zalim bir hkmdar karsnda sylenen szdr. "
"Birtakm yneticiler treyecek, onlarn etrafn birtakm adamlar saracak, bunlar zulm edecekler, yalan
syleyecekler. Bunlarn yanna giren, onlarn yalanlarna inanan, onlara zulmlerinde yardm eden benden
deildir, ben de ondan deilim. Bunlara karmayan, bunlarn yalanlarna inanmayan; bunlarn zulmlerine
yardm etmeyen kimse benden, ben de ondanm. 87[87]
Eb Said el-Hudr (R.a.)'m fkh, Raslllah (savb)'in snnetini hayatn nizamnamesi haline getirme abasyd.
O, Kur'an ayetlerini Raslllah (sav)in rnek ve nderliinde hayata dntrmenin kavgasna hayatn adamt.
Esasen sahabe fkhnn bir manas da, hayat Rasullah (sav)'in rnek ve nderliinde Allah'n eriatna adama
aba ve gayretidir.
Hz. Eb Seleme (R.Anh)
Allah Tel'nn emriyle sevgili Peygamberimiz, Mslmanlara Medine'ye hicret iin izin verdiler. Bunun
zerine birok sahabe hicret hazrlklarna baladlar. Hz. Eb Seleme de devesini getirip, hanmn bindirdi.
Olunu, kucana oturttu. Hayvann yularn ekip, kaldrmaya alyordu. O srada baz fkeli adamlar gelerek,
elindeki yular aldlar. Hz. Eb Seleme, ne olduunu anlayamad. Adamlar, hanmna baryorlard:
n deveden aa! abuk ol!
Bunlar, Mureoullar olup hanmnn akrabalar idiler. Bir yandan zorla kadncaz ekiyorlar, br yandan da
kocasna:
Sen kendin, bizi dinlemedin! Putlarmz brakp, Mslman oldun. imdi de kabilemizin kzn, karmaya
alyorsun! Onu daha nerelere gtreceksin? Buna asla msaade edemeyiz, diye kyorlard.
Tabii olu da, annesiyle birlikte deveden indirildi. Zaten O'nun elini sk sk tutuyordu. Mureoullar,
kalabalk idiler. O zorbalarla baa kmak mmkn deildi. Buna ramen mnkaa ok uzad. Olay iiten,
Esedoullar da oraya kotular. Bunlar da, Hz. Eb Seleme'nin kabilesinden idiler. Ne olduunu sordular.
Onlarn da ou, Mslman deildi. Fakat buna ramen direttiler:
Madem ki sizler, bizim akrabamzn hanmn brakmyorsunuz; biz de onun olunu size brakmayz!
Anasnn elinden kopmak istemeyen yavrucaz, ekitiriyorlard. time, kakma arasnda kk ocuk
alamaya balad. nk, kolu kmt. Bu kadar zorbalk sonunda; ocuu Esedoullar, Anasn da
Mureoullar alp, uzaklatlar. Hz. Eb Seleme orackta, sadece devesiyle kalakald.
lk Mslmanlar buna benzer eziyet, ikence ve felketlere artk almlard. Olaylar karsnda, sabr ve
metanet gstermeye alyorlard. nk sevgili Peygamberimizin emirleri yle idi.
Eb Seleme hazretleri de ite bu yzden, Hicrete tek bana devam etmeye katland. Allah rzsn kazanmak
midiyle, yollara dt. Gzyalar arasnda nihayet Medine'ye vard. Mekke'de kalan hanm ise her sabah, ehir
dndaki Ebtah mevkiine kyordu. Orada, Medine'den gelen yolcular bekliyor ve kocasndan haber almaya
alyordu.
Yannda kimse olmad zamanlar, uzun uzun alyordu. Zorla ayrdklar olu ve ei iin gzya dkyordu.
Amcaoullarndan birisi, O'nu o vaziyette grd. Perian hline acd. Doruca, kendi kablesinin zorbalarna
giderek barmaya balad:
Bu zavallya, daha ne kadar zulmedeceksiniz? Onu hem kocasndan, hem olundan kopardnz. Sizde hi
insanlk yok mudur? stelik kendi akrabanza ikence ediyorsunuz.
Bu szler zerine, Zorbalar insafa geldiler. Sonra da kederli kadncaza:
stersen, gidip kocana kavuabilirsin, dediler.
O'nun Medine'ye yollanacan renen, Esedoullar da dayanamadlar. Getirip, olunu teslim ettiler.
Allah ve Raslllah yolunun yolcular, kl gnlere doru yryorlard. Hz. Seleme'nin ana-babasnn, dualar
kabul olmutu. Uzun ayrlk ve hasretten sonra nihayet, Kba'da hepsi birbirlerine kavutular.
Hicretten sonra mbarek Medine'de, slmn ve Eb Seleme ailesinin, gzel gnleri balad. Btn M'minler
slmiyeti yaymak iin, canla-bala alyorlard. Bedir'de Mekkelilere kar ilk zafer kazanld. Bu zaferi
kazanan mchidlerden biri de, Hz. Eb Seleme idi.
Hz. Eb Seleme sevgili Peygamberimizin yakn akrabas idi. Hz. Eb Seleme'nin annesi, Peygamber efendimizin
halalar idi. Eb Seleme hazretleri, cihd ve gaza olmad zamanlar, daha ok ibdet etmeye alyordu.
Bir gn Mescd-i Nebeviden, sevinle evine geldi. Kendisini karlayan hanmna dedi ki:
imdi, Allah Tel'nn Rasl'nden ok sevindirici bir sz duydum. Hanm merakla sordu:
Hayrdr inallah! Ne duydunuz?
Peygamber efendimiz
87[87]

Ahmed b. Hanbel, Msned, III, 6-24.

"Mslmanlar, herhangi bir belya urar da; nn illah ve inn ileyhi rcin dedikten sonra; y Rbbi! Bu
uradm musibetin ecrini ihsan eyle. Beni, ondan daha hayrlsna eritir diye du ederse; cenb- Hak, onun
duasn kabul eder" buyurdular.
Epeyce daha konutular. Bir ara hanm dedi ki:
Y Eb Seleme!.. Gel, seninle bir szleme yapalm. Kocas hayretle sordu:
Hayrola! Nasl bir szleme istiyorsun?
kimizden hangimiz nce lrsek, geriye kalanmz; bir daha evlenmesin!. Buna, sz verebilir misin?
Eb Seleme biraz dnd ve sordu:
Ey hanmcm! Sen, beni dinler ve itaat eder misin?
Evet! Dinlerim ve itaat ederim.
Sen, szm dinle ve ben lrsem, evlen!
Hz. Eb Seleme byle syledikten sonra ellerini kaldrp, o byk imanl hanmna ve btn Mslmanlara
dualar etti.
Bedir'deki yenilginin ateiyle yanan Kurey mrikleri, btn hnlaryla Uhud'da saldrdlar. Medine
civarndaki Yahudileri de kkrtyorlard. O gazann gerek kahramanlarndan birisi, yine Hz. Eb Seleme idi.
Olanca iman ve olanca gcyle savayordu. Asl gayesi ehd olmakt. Fakat sdece kolundan, pzusundan
yaraland. Yaras kk olmasna ramen, kan kaybediyordu.
Gazadan sonra bile, uzun zaman evinde yatt. Hanm onu, gzelce tedavi ediyordu. Bir ay sonra iyileti, ayaa
kalkt.
slmn hudutlar geniledike, dmanlar da oalyordu. Kutn blgesindeki baz kabile reisleri, hl kibir ve
azamet peindeydiler. Orada balayan kkrtma olaylar zerine Peygamber Efendimiz, bir ihtar hareketini
uygun grdler. Hz. Eb Seleme ile ba'z arkadalarn, bu i iin vazifelendirdiler.
Onlar da ksa zamanda, Kutn civarndaki asi ve mrikleri dattlar. Pek ok ganimet alarak, Medine'ye
dndler. Dnte, Hz. Eb Seleme fenalat. nk Uhud'da ald yara yeniden almt. Btn gayretlere
ramen, fazla kan kaybndan vefat etti. mm Seleme hatun, kocas Eb Seleme'nin ehd olmas zerine, "nn
lillah ve inn ileyhi rciun" dedikten sonra, du etti.
Sonda doruca sevgili Peygamberimizin huzurlarna giderek dedi ki:
Y Raslallah! Eb Seleme vefat eyledi.
Peygamber efendimiz kalktlar ve halalarnn olunu grmeye gittiler. Mbarek elleriyle hl ak bulunan
gzlerini kapattlar ve buyurdular ki:
Hakikaten, rh kabzolunurken gz; ruhun peinden baka kalr!
Rasltah efendimiz o srada alap, szlanan kadnlara ve dier ev halkna da:
Sizler imdi kendinize, hayrdan baka duada bulunmaynz. nk Melekler u anda, dualarnza min
demektedirler, ikaznda bulundular.
Daha sonra da yle duada bulundular:
Ey Allahm! Eb Seleme'yi rahmetine kavutur! Doru yola ermi kullarn arasnda, derecesini ycelt! Geride
kalanlardan O'na, iyi bir halef ihsan eyle! Bize ve O'na mafiret kl. O'nu kahirinde, ferahlandr ve nurlandr.
Hz. Eb Seleme Medine'de Baki' Kabristanna defnolundu. Muhterem hanm, her zaman olduu gibi sabretti,
dualar etti. Onun yetm kalan yavrularyla, geim derdini halletmeye alt. 4-5 ay kadar sonra Peygamberimiz,
bir arkadalarm ona yolladlar. Gelen zat dedi ki:
Mjdeler olsun, ey mm Seleme! Raslllah efendimiz, Allah'n emriyle seni nikahlamak istiyorlar.
Bu byk mjdeye ramen Hz. mm Seleme, dnceli grnyordu. Az sonra, cevap olarak dedi ki:
Ey Raslllahn elisi! Ho geldin, sefalar getirdin! Yalnz u hususlar, Efendimize arz etmelisin ki:
1) Ben yal ve kskan bir kadnm. Olabilir ki, aksi bir davranta bulunurum da; o yzden, Allahm gazabna
uramaktan korkarm.
2) Yetm ocuklarm mevcuttur. Bir de onlarn bakm, kendilerine yk olmaz m?
3) Nikhm yapacak vellerim, yanmda deildirler. Eli bunlar, aynen sevgili Peygamberimize arz etti.
Birka gn sonra iki cihann Sultn bizzat, terif buyurdular. ok heyecanlanan Hz. mm Seleme'ye,
tekliflerini kendileri tekrarladlar. Ve buyurdular ki:
Biliyorsun ki, biz de yalyz. Sonra senin, o kskanlk hlin gidermesi iin, Allaha du ederiz. ocuklarna
gelince onlar, bizim de ocuklarmzdr. Vellerin arasnda, bizim evlenmemizi istemiyei kimse kmaz.
Ve Allahn emriyle, nikhlar kyld. Bylece, Hz. Eb Seleme'ni: muhterem hanmna ettii vasiyeti de, yerine
gelmi oldu.
Eb Seleme'nin asl ad, Abdullah; babas, Abdlesed; annes Abdlmuttalib'in kz Berre idi. Gayet iyi
okumayazma bilir ve ht isteyene retirdi. 88[88]
Hz. Eb Seleme (r.a.), ilminin zektm veren bir sahabedir. lm zekkt, limin ilmini ehline retmesidir. lmi
ktye kullanaca bildikleri kimselere ilim reten limler, ilmi ehline retmedikleri i ilimlerinin zektn
vermi saylmazlar. Aksine toplumun bana bell retenlerdir. Dolaysyla ilim sahibi olan alimlerin ilimlerini
88[88]
Hayal's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyetl Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayats
Sahabe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty.

kime ve ki lere rettiklerine bakmalar nemlidir. Sahabeler, ilmi bir emanet kat etmiler ve onu ehline
ulatrmaya gayret etmilerdir. Bilmeli ve im malyz ki, ilim bir tohumdur her tarlaya ekilmez.
lmi ehlinden almak ve ilmi ehline vermek, sahabe fkhndandr. Dinimiz slm gre ilim ehlinden alnr ve
ehline de retilir. lim renmeyi ve ilim retmeyi ertelemek, cehaletin sermayesine sermaye eklemektir.
Hz, Ebu Sfyan Bin Haris (r.anh)
Ebu Sfyan bin Haris, Peygamberimiz davete balamadan nce, Peygamberimizi ok severdi. Raslllah
efendimiz davete balaynca, nce ok dman olmutu. Peygamberimizi ve Mslmanlar hicveden iirler
syledi. Bunun zerine Peygamber efendimiz, grld yerde "ldrlmesini emrettiler. Ebu Sfyan, Kurey
mriklerinin, Peygamberimizle yaptklar arpmalarn hibirinden geri kalmad. Mslmanlar, air Hassan bin
Sabit'e, "Sen de onu hiciv ve tahkir et" demilerdi. Hassan bin Sabit de demiti ki:
Raslllah efendimiz izin vermedike, yapamam! Peygamberimiz, kendilerinden izin istendiinde buyurmutu
ki:
Ben, "Babamn kardei olan amcamn olunu hiciv ve tahkir et" diye, sana nasl izin verebilirim?
Hassan bin Sabit de demiti ki:
Ben ondan, sizi ve sizin soyunuzu, hamurun iinden kl eker gibi kolayca ekip ayrt eder, sonra onu hiciv ve
tahkir ederim! Hz. Aie der ki:
Raslllah efendimiz, Siz de Kureylileri hiciv ve tahkir ediniz! nk, hiciv, onlara ok yadrmaktan daha ar
gelir! buyurdu ve Abdullah bin Revaha'ya, (Onlar, hicvet) diye haber gnderdi. Abdullah bin Revaha,
Kureylileri hicvetti. Raslllah efendimiz daha sonra, Kaab bin Malik'e, sonra da Hassan bin Sabit'e,
Kureylileri hicvetmeleri iin haber gnderdi.
Hassan bin Sabit, Raslllah efendimizin huzuruna girince, dedi ki:
Demek, kkredii zaman, kuyruunu iki yanna arpan bu arslana, haber salmann zaman geldi! Seni, hak
elinle Peygamber olarak gnderen Allah'a yemin ederim ki; ben, onlarn ahsiyet ve ereflerini dilimle, deri
paralar gibi paralayacam!
Raslllah efendimiz buyurdu ki:
Acele etme! Ebu Bekir, Kureylilerin soyunu, sopunu en iyi bilendir. Elbette, benim soyum da onlarn iindedir.
Ebu Bekir, benim soyumu, sana iyice aklasn!
Hassan, hemen Ebu Bekir'e gitti. Sonra, dnp gelince dedi ki:
Ya Raslallah! Senin soyun bana iyice akland. Seni, hak dinle Peygamber olarak gnderen Allaha yemin
ederim ki; hi phesiz, seni, onlarn arasndan, hamurdan kl eker gibi, kolayca eker, karrm!"
Hz. Aie buyurdu ki:
Peygamber efendimizin Hassan'a, Hi phe yok ki, sen, Allah ve Rasl tarafndan mdafaa yaptn
mddete, Cebrail seni destekleyip duracaktr ve yine, Hassan, onlar hicvedip susturmakla, hem Mslmanlar
ferahlatt, hem de, kendisi ferahlad) buyurduunu, kendisinden iitmiimdir.
Hassan bin Sabit, Sair Ebu Sfyan bin Hris'e hitaben eitli hicivlerde bulundu. Neticede Ebu Sfyan bin
Hris'in kalbine slm sevgisi dt.
Ebu Sfyan bin Haris, bir gn, Rum Kayserinin huzuruna ktnda, Kayser, ona sordu:
Sen kimlerdensin?
Ben, Ebu Sfyan bin Haris bin Abdlmuttalib'im!
Sen, Muhammed bin Abdullah bin Abdlmuttalib'in amcasnn olu musun?
Evet! Ben, Onun amcasnn oluyum. Ebu Sfyan der ki:
Rum Kayserinin yannda, ne slmiyetten kakln, ne de Muhammed'den bakasnn tanndn grdm!
Bunun zerine, kalbime, slmiyet sevgisi girdi. inde bulunduum mrikliin batl ve bo olduunu anladm.
Ne are ki; biz, akllar balarnda olduunu zannettiimiz bir kavimle birlikte bulunuyorduk. nsanlarn,
akllarna ve grlerine gre yaadklarn sanyordum. Onlar, bir yol tutup gittiler. Biz de, o yolu tutup gittik.
erefli ve yal kiiler, putlarndan yardm dileyerek Muhammed'e kar ayaklandklar ve atalar yznden ona
kzdklar zaman, onlara uyduk!
Bir gn, kendi kendime; Ben, kimlerle arkada oluyorum? Kimlerin yannda bulunuyorum? slm yolu, belli
olmu ve kararlam bulunuyor dedim. Zevcemle olumun yanna vardm. Onlara dedim ki:
Yola kmak iin hazrlannz! Muhammed'in yannza gelmesi, ok yaklamtr!
Karm ve olum dediler ki:
Canmz sana feda olsun! Araplarn ve Arap olmayanlarn Muhammed'e tabi olduunu gryorsun da, hl, ona
kar dmanlk mevkiinde bulunuyor, dmanlkta direnip duruyorsun!?
Hlbuki, Ona yardm etmek, herkesten ok sana derdi. Ona yardm edenlerin ilki, sen olmal idin!
Uam Mezkur'a dedim ki:
Bir deve ile atm, acele yanma getir!
Raslllah ile bulumak maksadiyle Mekke'den yola ktk. Yanmzda Abdullah bin Ebi meyye de vard.
Ebva'ya varp indiimiz zaman, Raslllah efendimizin nc birlii oraya gelmi ve Mekke'ye ynelmiti.

Rasllah efendimiz, grldm yerde ldrlmemi emretmiti. Bunun iin, ldrlmekten korktum ve
gizlendim.
Olum Cafer'in elinden tutup, yaya olarak bir mil kadar gittik. Sabahleyin Raslllah efendimizin yanna vardk.
Halk, takm takm geliyordu. Peygamberimiz, hayvanna binecei zaman, kendisiyle grmek istedim. Yzn,
bizden baka tarafa evirdi. Yzn evirdii tarafa getim. Tekrar tekrar benden yzn evirdi.
Btn yakn uzak her ey beni tuttu, skt! Ona eriemedike bir l olduumu, Onun iyiliini, merhametini ve
bana olan yaknln dndke "Beni tutar" diye ummutum.
Raslllah Aleyhisselamn akrabas olduum iin, benim Mslman olmama, Raslllah efendimizin de,
eshabmn da son derecede sevineceklerini sanyor ve phe etmiyordum.
Raslllah efendimizin, benden yz evirdiini grnce, btn Mslmanlar da, benden yz evirdiler. Hz. Ebu
Bekir, bana rastlad ve benden yzn evirdi.
Ensardan birisi beni Hz. mer'in yanma yanatrd. Ona baknca, bana dedi ki:
Ey Allahn dman! Raslllah efendimizi ve ashabn inciten sensin ha! Ona dmanln, yeryznn
doularna, batlarna kadar ulatrdn ha!
Hemen amcam Abbas'n yanna vardm. Ona dedim ki:
Ey Abbas! Ben, Raslllahn yakn ve asaletli oluum sebebiyle Mslmanlmn, Raslllah sevindireceini
ummutum. Kendisinden umduum iltifat gremedim. Beni kabul etmesi iin Onunla konu!
Hayr! Vallahi, Onun, senden yz evirdiini grdkten sonra, Onunla bir tek kelime bile konuamam!
Raslllah efendimizi zm olmaktan korkarm!
Ey Amca! Bari, gidip bavuracam bir kimseyi bana syle?
Bunun zerine Hz. Abbas, diye Hz. Ali'yi gsterdi. Hz. AH ile buluup konutum. O da, bana Abbas'm
szlerinin tpksn syledi."
Ebu Sfyan bin Haris ile Abdullah bin Ebi meyye, Peygamberimizin huzuruna girme arelerini aratrdklar ve
kendilerinden yz evrildii srada, Peygamberimizin zevcesi Hz. mm Seleme de, onlar hakknda
Peygamberimizle konuarak dedi ki:
Ya Raslallah! Biri amcann olu ve st kardeindir. Dieri de, halann oludur ve hmndr. Allah Tel,
bunlar, sana Mslman olarak gnderdi. Bunlar, senin katnda halkm en yaramaz olamazlar!
Peygamberimiz buyurdu ki:
Bana, onlarn ikisi de gerekmez. Amcamn olu, benim haysiyet ve erefimi, dili ile lekelemek istedi! Halamn
olu ve hmm olan kii ise, Mekke'de bana sylememesi gereken szleri sylemitir!
Gerekten de, Peygamberimiz Mekke'de iken, bir gn, Kurey mriklerinin azllar toplanp, Peygamberimize
ileri geri tekliflerde bulunduktan sonra, Peygamberimizin Peygamberliini reddetmilerdi. Peygamberimiz,
onlarn yanlarndan ok zgn olarak ayrlmlard. "Kl yaras geer, dil yaras gemez!"
Abdullah bin Ebi meyye ise, Peygamberimizin peini brakmamr, yolda Ona demiti ki:
Ey Muhammedi Kavmin sana yapacaklar teklifleri yaptlar. Sen, onlarn tekliflerinden hibirini kabul etmedin!
Sonra, dediin gibi, Allah katndaki mevkiini anlamak, sana inanmak, uymak zere kendileri iin istedikleri
eyleri de yapmadn!
Vallahi ben, sana bakp dururken, sen, ge bir merdiven kurarak trmanp ge kmadka ve oradan, yannda
senin dediin gibi Peygamber olduuna tanklk edecek drt melek getirmedike, sana hibir zaman inanmam!
Yemin ederim ki, sen, bunu yapm olsan bile, yine seni tasdik edeceimi sanmyorum!
Abdullah bin Ebi meyye, bunlar dedikten sonra Peygamberimizin yanndan ayrlmt. Peygamberimiz, Hz.
mm-i Seleme'ye, Abdullah bin Ebi meyye ve st kardei hakknda nazil olan ayet-i kerimeyi de 89[89] okudu.
Hz. mm-i Seleme dedi ki:
Ya Raslallah! Bu kii, senin kavmindendir. Onlarn syledii eyi, btn Kurey mrikleri de sylemiler ve
haklarnda onun gibi ayetler de inmitir. Sen, onun suundan daha arn da affetmitin. O, Amcann oludur ve
onun sana akrabal vardr. Sen de, onun suunu balamaya halkm en layksn!
Ebu Sfyan bin Haris der ki: "Cuhfe'ye varncaya kadar, ne Raslllah efendimiz, ne de Mslmanlardan hibiri
benimle konumad.
Her konaklanlan yerde, kendim Raslllah (sav)'in kapsnda duruyor, olum Cafer de ayakta dikiliyordu.
Raslllah beni grdke, yzn benden eviriyordu.
Ezahir yokuundan Mekke'nin Ebtah vadisine inince, Raslllahn adrnn kapsna yaklatm. Bana bakt. Bu
bak, Onun, bana ilk yumuak bak idi. Kendisinin glmseyeceini de ummaya baladm."
Hz. Ali, Ebu Sfyan bin Hris'e dedi ki:
Raslllah efendimize, arka tarafndan var! Yusuf aleyhisselamin kardelerinin, Yusuf aleyhisselama syledii
u sz syle:
"Allaha yemin ederiz ki, AHah Tel, seni, gerekten bizden stn klmtr! Biz, dorusu, sana kar
yaptklarmzda sulu idik, dediler. 90[90]
Bundan daha gzel bir sz bulunabilecei kabul edilemez. Ebu Sfyan bin Haris byle yapnca, Peygamberimiz,
89[89]
90[90]

sra: 1793.
Yusuf: 12/91.

Hz. Yusuf un kardelerine sylediini bildiren,

"Size, bugn hibir baa kakma ve ayplama yoktur! Allah Tel, sizi balasn. O, merhametlilerin en
merhametlisidir 91[91] mealindeki ayet-i kerimeyi okudu.
Ebu Sfyan bin Haris, Peygamberimizin,
"Bana, onlarn ikisi de gerekmez" buyurduunu haber ald zaman demiti ki:
Vallahi, ya yanna girmeme izin verecektir, ya da u olumun elinden tutup yeryznde alktan, susuzluktan
lnceye kadar ekip gideceiz! Sen ki benim hem akrabam, hem de halkn en uslusu, yumuak huylusu, en
iyilikseveri ve cmerdi bulunuyorsun.
Peygamberimiz, Ebu Sfyan'n bu szlerini iitince, her ikisine de acd ve kendilerinin huzurlarna girmelerine
izin verdi. Girdiler ve Mslman oldular.
Ebu Sfyan bin Haris, Mslman olduktan sonra, utancndan, ban kaldrp Peygamberimizin yzne
bakamazd. Gemiteki tutum ve davranlarndan dolay zr diledi.
Ebu Sfyan, Mekke-i Mkerremenin fethinde bulunmutur. Huneyn muharebesinde gsterdii fevkalade
kahramanl dolaysyla, Raslllahn iltifatlarna mazhar oldu.
Miladi 644 senesinde, hacdan dnerken vefat etti. Namazn Hz. mer (r.a.) kldrd. Medine'deki Bak
kabristanna defnedildi. Hadis-i erifte, "Ebu Sfyan cennet yiitlerindendir" duyurularak, Raslllahn methine
mazhar oldu. Simas Raslllaha benzeyen yedi kiiden biri de bu idi. 92[92]
Yiitlik, insanlarn gre meydannda yenmek veya ekonomik platformlarda gemek deildir. Gerek yiitlik,
cennet yiitliidir. Sahabeler, cennet yiitleridir. Onlarn izinde gitmek isteyenler, salih amel ileyerek Allah'n
rzasna nail olmaya almaldrlar.
Cennet yiitleri, salih amel hususunda zengin olanlardr. Salih amel noktasnda iflas edenler, karanla saplanan
ynlardr. Onlarn her hangi bir yiitlikleri olmaz.
Hz. Ebu Talha Zeyd bn-i Sehl (r.anh)
Eb Talha (r.a.) Medineli mslmanlar arasnda ba ve baheye en ok sahib olandr. Mescid-i Nebevi'nin
karsnda Beyruha adl bir bahesi vard. Hurma aalan, asma ve tatl suyu ile mehurdu. Efendimiz sk sk
buraya urar, suyundan ierdi. Bu baheyi Allah rzas iin infak edip amcazadelerine balad. O, ba
yaplacak yerde malyla, sava meydanlarnda da canyla cmertti.
Ebu Talha (r.a.) Peygamber a bir gen. Gnl cihad ruhuyla dolu bir yiit... Allah yolunda intakta malyla,
cihadda canyla cmertlik yapan bir kahraman...
slm Gnei Mekke'de parlarken, Eb Talh 20 yalarnda delikanlyd... Medine'nin asl ve zengin ailelerinden
birine mensuptu. Her gece evlerinde, elence ve iki toplantlar vard. Zenginlii sayesinde, btn dnya
nimetlerini tatmak istiyordu...
Daha kts; birok asii arkadalar gibi, Puta tapmaktayd..
Etrafnda saysz kadn ve kz dolayordu. Fakat o, sadece biriyle evlenmek istedi. Haber yollad.
Evlenme teklifinde bulundu.
mm Sleym adl bu hanmn, kocas, yeni lmt. u cevab verdi:
Yetm olum byynceye kadar, evlenmeyi dnmyorum.
mm Sleym fakir olduu halde, kk olunu, vey baba eline brakmak istemiyordu.
Eb Talh, aresiz bekliyecekti!..
Epeyce zaman sonra, bizzat kendisi gitti. Nezaketle evlenme teklifini tekrarlad:
Olun artk byd, Ey mm Sleym!.. Kararn vermelisin, dedi. O'nun niyetinin iyi olduunu anlyan zeki
kadn, baka bir eyden endieliydi. Ak ak sylemeyi uygun buldu:
Y Eb Talh! Ne yazk ki, seninle evlenmem mmkn deil.
Neccar Oullar Kabilesinin bu en yiit, en zengin ve en yakkl delikanls; hayretle sordu:
Niin?
nk sen, mriksin. Putlara tapyorsun. Eb Talh'nm hayreti artt:
Putlarmz sana, bir zarar m verdiler? diye sordu. mm Sleym, gayet sakin:
Onlar kimseye; ne zarar verebilir, ne de fayda!.. dedi ve devam etti:
nk sen de biliyorsun ki; tahta putlarnz, aa mahalledeki marangoz kleleriniz yapmaktadr! Ta ve
toprak putllarnz da, yukar mahalledeki kleleriniz yaparlar.
Eb Talh gzlerini am, evlenmek istedii kadn dinliyordu. O, szlerini yle tamamlad:
Taptnz putlar, atee atsan yanar! Kayaya arpsan dalr, toz olurlar! Senin gibi asl bir efendinin ie
yaramaz oyuncaklara secde etmesi, yakr m? Zeki Medneli, ne diyeceini ard, sadece sordu:
Peki sen nelere inanyorsun? Nasl dnyorsun? Kadn, cevap verdi:
Seni, beni, yeri, g yaratan ve yaatan ve ldren Allah; birdir ve byktr. Muhammed aleyhisselm, O'nun
91[91]

Yusuf: 12/92.
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyel'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacerl Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty.
92[92]

kulu ve elisidir. te, benim inandm budur. Zengin delikanlnn akl kart:
Biraz dnmek istiyorum! diyebildi.
Tek bana kald zaman, gerekten uzun uzun dnd. Sonra tekrar, mm Sleym'in yanna vard.
Ehed en l ilahe illallah ve ehed enne Muhammeden abduhu ve Raslh diyerek, Kelime-i ahadet getirdi.
Mslmanlk erefine eriti.
Eb Talh kelime-i ehdet getirip Mslman olunca, O m'mine hanm da:
Ey Eb Talh! imdi seninle, hibir karlk istemeden; evlenmeyi kabul ediyorum, dedi.
mm Sleym hakikaten sevinliydi. nk bir insan, hem de kocas olacak bir insan; sapk fikirlerden
kurtarmt. Ancak Mslman olduktan sonra Eb Talh hazretleri, o iyi kalbli hanmla evlenebildi. Bylece
dnya ve hiret saadetine kavumu oldu.
Bu sralarda sevgili Peygamberimiz, Allah'n emriyle; Medine'ye hicret, ettiler. Bu erefe eren Medine halk,
gerekli hereyi; Muhacirlere, g edenlere temin ediyordu.
Hz. Eb Talh ve muhterem hanm da, Peygamber efendimizin huzurlarna vardlar.
Y Raslallah. Biz de size, u kk olumuzu armaan ediyoruz. Ltfen kabul ve du buyurunuz. nallah
size hizmette, kusur etmez, dediler. Bu kk olu, Enes idi.
Efendimizin memnun olduklar, gzerinden anlalyordu. Kk Enes'i, kendi terbiyelerine aldlar. Bu sayede
Eb Talh'nn vey olu, byk bir erefe nail oldu.
Cenb- Hak bir mddet sonra onlara, yeni bir oul verdi. Yeni bebek, evlerine sevin getirmiti. nk artk
Sevgili Peygamberimiz de sk sk, onlara uruyorlard. Hatr soruyor, cemaatle namaz kldryorlard.
Ne yazk ki ocukcaz, bir gn hastaland. Az sonra da, vefat etti. O srada Hz. Eb Talh evde yoktu. mm
Sleym evldn ykad, kefenledi. stne, temiz bir bez rtt.
Ev halkna:
Babas geldii zaman, siz bir ey sylemeyin, diye, tenbih etti.
Akamleyin Eb Talh eve dnd. Her zamanki gibi yannda, arkadalar bulunuyordu. Selm verdi ve sordu:
Olum nasl? Hanm:
O imdi, daha sakin ve daha huzurlu bir hlde bulunuyor, dedi. Sonra efendisine ve misafirlere, hazrlad
yemekleri ikram etti.
Hepsi afiyetle yediler, itiler. Hibir eyden haberleri olmad. Misafirler, ge vakit gittiler. Ancak o zaman,
hanm konutu:
Ey Eb Talh! Aa hurmalktaki komularmz, emnet birey almlar. Bir mddet faydalanmlar. Fakat
sahibi, emneti geri isteyince, itiraz etmiler.
Ne demiler?
Daha zaman gelmedi! Ne abuk istiyorsun, gibi eyler!
nsafszlk etmiler dorusu!
Evet yle. nallah biz etmeyiz.
Hayrdr inallah! Birey mi oldu?
Evet...
Ne oldu?
Cenb- Hak da, bizdeki emanetini geri istedi, deyince, kocas hemen anlad.
Olumuz ld m yoksa, diye sordu:
Allah, sana mrler versin...
Eb Talh ilk olunun lm haberine sarsld. Fakat, hereye ramen:
nn lillh ve inn ileyhi rcin "Biz, hepimiz, Allahn kullaryz ve ancak, O'na dncleriz..." mnsna gelen,
yet-i kerimeyi okudu. Hakkn emrine raz olup, sabretti...
O gnlerde Mslmanlar, madd sknt ekiyorlard. Hazret-i Eb Talh, hanmna:
Ey mm Sleym! Evde yiyecek var mdr, diye sordu. Hanm da:
Evet. Ne yapacaksn, dedi.
Raslullah efendimizin mbarek seslerinde, zaflik ve alk hissediyorum. Gnderebilir miyiz?
Hz. mm Sleym derhal, birka arpa ekmeini beze sard. Olu Hz. Enes'in koltuuna verip, yollad.
Sevgili Peygamberimiz, Mescdde, arkadalaryla idiler. Ekmeklerle, Hz. Enes'i grnce:
Seni, Eb Talh m yollad.
Evet efendimiz...
Koltuunda, ekmek mi var?
Evet, y Raslallah.
Bunun zerine sevgili Peygamberimiz, arkadalarna:
Kalkn! Eb Talh'nn evine gidiyoruz, buyurdular.
Bunu iiten Hz. Enes, nlerinden koturdu. Doru eve gelip, babasna meseleyi bildirdi. O da:
Y mme Sleym!.. Peygamber efendimiz btn cematlanyla birlikte, yemee terif ediyorlarm. imdi ne
yapacaz! Evdeki yemek, hepsine yetecek mi, diye telland.
Hanm gayet sakin:

Allah Tel ve Peygamberi, daha iyi bilirler. Sen telalanma, cevabn verdi.
Gerekten o gn, iki cihan sultn ve btn arkadalar, Eb Talh hazretlerinin evinde doydular. Bu olay
phesiz, Hz. Raslullahn mucizesi ve ev sahiplerinin tevekkl sayesinde gerekleti.
Mslman olduktan sonra Raslullah (sav) efendimizden ayrlmayan aklardand. Efendimizi can gibi sever,
ona hizmeti eref bilirdi. Huzur-u alilerinde pr edeb diz kerek otururdu. Onu glge gibi takib ederdi. Btn
savalara itirak etti. Uhud gn en zor anlarda dahi yanndan ayrlmad. "Canm cann iin feda, yzm yzn
iin kalkandr Ya Rasulallah" diyerek vcudunu siper etti. O ylesine ak idi ki, evinde piirdii yemei yalnz
yiyemezdi. Sevgili Peygamberimize haber gnderir onun itirakini isterdi. Efendimiz de zaman zaman gider,
mm Sleym'in hazrlad yemei yer ve orada yle uykusuna yatard. Kk Enes o gnleri yle anlatyor:
"Raslllah (sav) evimize sk gelir giderdi. ocuklar sever ve okard. Bizlerle ilgilenir ve latifeler ederek
neelendirirdi. Birlikte namaza durur bizler de arkasna dizilir, saf olur, namaz klardk."
Yine birgn Ebu Talha (r.a.)'nn evinde gzel bir yemek piirilmiti. Enes'i Peygamberimize gnderip yemee
davet etti. ki Cihan Gnei Efendimiz de mescidde ehl-i suffe ile birlikte oturuyordu. Enes'in geliinden yemee
davet edildiini anlad ve yetmi kadar ashbyla kalkp Ebu Talha'nn evine gitti. Kalabal gren Ebu Talha
biraz telalanr gibi oldu. Ailesi mm Suleym (r.anha) ise; "Raslllah (sav) varken telaa ne gerek var"
diyerek onu teskin etti. Rasul-i Ekrem (sav) efendimiz yemein bereketlenmesi iin dua ettikten sonra gruplar
halinde ashabn sofraya oturttu. Hepsi doyasya yedi ve kalkt. Sonunda daha o kadar kiiye yetecek yemek
kald grld.
Eb Talha (r.a.) Medineli mslmanlar arasnda ba ve baheye en ok sahib oland. Mescid-i Nebevi'nin
karsnda Beyruha adl bir bahesi vard. Hurma aalar, asma ve tatl suyu ile mehurdu. Efendimiz sk sk
buraya urar, suyundan ierdi. Ebu Talha (r.a.)
"Sevdiiniz eylerden Allah yolunda harcamadka en stn sevab kazanamazsnz. 93[93] ayet-i kerimesinin
nazil olduunu iitince Sevgili Peygamberimizin yanna gitti ve bu baheyi Allah rzas iin infak ettiini
syledi. Diledii ekilde kullanmasn istedi. Onun bu davrann takdir eden Efendimiz (sav) baheyi
akrabalarna vermesinin daha uygun olacan syledi. Bunun zerine o, bu baheyi amcazadelerine balad.
O, ba yaplacak yerde malyla, sava meydanlarnda ise canyla cmertlik yapard. Ashab arasnda cesareti,
yiitlii ve bilhassa gr sesiyle tannrd. Sevgili Peygamberimizin:
"Eb Talha'nn asker iinde sesi yz kiiden daha hayrldr." iltifatna mazhard.
Hayatnn sonuna kadar cihad akyla dolu olarak yaad. mrnn ou harblerde getii iin nafile oru
tutmazd. Cenk iin kuvvetli olmak gerekir derdi. Bu yzden Rasul-i Ekrem (sav) efendimizin:
"Oru yiyerek dmannza kar kuvvetleniniz" emrine uyard. Onun bu halini vey olu Enes (R.a.) yle
anlatyor:
Eb Talha cenk iin oru tutmazd. Fakat Raslllah (sav) in irtihalinden sonra 30 veya 40 yla yakn ben onun
orusuz gn geirdiini grmedim. Yalnz Ramazan ve Kurban bayramlarnda oru tutmazd." Yine Enes b.
Malik (r.a.) yle naklediyor:
Nebi (sav) ile beraber bir seferde idik. Bizden kimi orulu kimi de orusuzdu. Oru tutanlar gsz kaldlar ve
hi bir ey yapamadlar. Orusuzlar ise binit develerini suya gtrp suladlar. Orululara hizmet ettiler. Yemek
piirip birlikte yediler. Btn bu faaliyetler zerine Rasul-i Ekrem (sav) Efendimiz:
"Bugn orusuzar tam cret alp gittiler." buyurdu.
Ebu Talha (r.a.) hizmetin her eidinden anlard. Bir hizmet eri gibi koard. Medine'de kabir kazma iiyle de
tannrd. ki Cihan Gnei Efendimiz dar- bekaya irtihal edince kabr-i eriflerini Medine halknn adetine uygun
olarak kazmak erefi de ona nasib oldu. O, canndan ok sevdii Fahr-i Kainat (sav) Efendimizin rtihalinden
sonra onun ayrlna dayanamayarak dier sahabeler gibi ban alp am tarafna gitti. Uzun mddet orada
kald. Hasretini gidermek ve kabr-i eriflerini ziyaret etmek iin Hz. mer (r.a.)'in ehadetinden nce Medine'ye
geldi. Kesine ekildi. badet ve taatiyle megul oldu. Hz. mer (r.a.) ona ok gvenirdi. Halifeyi semekle
grevli ura meclisinin kapsnda bekilik grevini ona verdi. Halife seilinceye kadar kimsenin rahatsz
etmemesini ve gn mddet vererek halifenin sratle seimini salanmasn ondan istedi. O da bu vazifeyi seve
seve yerine getirdi. Ensardan 50 kiiyle kapy tuttu ve gn ierisinde halifenin seilmesine yardmc oldu.
Eb Talha yalanmt. Fakat gnl hakikaten genti. O hala cihad akyla yanyordu. Enes (r.a.) anlatyor: "Bir
gn Kur'an- Kerim okuyordu. Tevbe sresi 41. ayetine gelince durdu ve:
"Rabbimz bizi, ihtiyar da olsak gen de olsak savaa gitmee aryor." dedi. Kendisinin harp iin tehiz
edilmesini istedi. Oullar:
"Babacm sen yalsn harb etmek sras bizimdir. Sen otur biz gidelim." diyerek engel olmak istediler. Fakat
kabul ettiremediler. O gnlerde Rumlara kar bir sava azrh vard. Eb Talha bu deniz harbine katld. Gemide
ar hastaland ve bir mddet sonra vefat etti. (654 m.) Yedi gn sreyle karaya kamadklar iin
defnedilememiti. Ancak cesedinde de herhangi bir bozulna meydana gelmemitir.
Eb Talha (r.a.) 92 hadis-i erif rivayet etti. Bunlardan bir tanesini kendisi yle naklediyor: "Birgn
Raslllah'n huzuruna girdim. Pek eeli, mtebessim ve gler yzl bir halde grdm. Sebebini sorduumda:
93[93]

Al-i mran: 3/92.

Ya Eba Talha! Nasl memnun ve mesrur olmyaym ki, biraz ince Cebrail aleyhisselam geldi. mmetimden
bana bir kere salat ve selam getirene Allah Teala ve melekleri on salat ve selm eder." diye njde verdi,
buyurdu."
Gnler sratle geip gidiyordu.
Harp ve sulh anlarnda Hz. Eb Talh, sevgili Peygamberimizden hi ayrlmad. En ufak iaretlerini bile, yerine
getirmek iin, canla-bala yabalyordu.
Bata byk Bedir gazas olmak zere, btn savalarda hereyini; Allah Tel ve Rasl uruna feda etti.
Bilhassa Huneyn gazasnda hrikayd.
O gn Peygamber efendimiz buyurdular ki:
Kim, bir dman ldrrse; dmann zerinde nesi varsa O gaziye ait olacaktr. Ganimete, dhil
edilmeyecektir.
O savata Hz. Eb Talh tek bana, yirmiden fazla mrik ldrd. zerlerinde bulunan btn eyalar toplad.
lerinden bir kl bile almadan, hepsini Peygamber efendimizin nlerine brakt.
O'nun tek istei, sdece Allah Telnn ve Reslullahn rzlar idi. Sevgili Peygamberimiz:
Asker iinde Eb Talha'nn sesi, 100 kiiden hayrldr, buyurmulardr.
Sevgili Peygamberimizin vefatlarndan sonra, Medine'de duramad. am taraflarna gitti. Ancak Hz. mer'in son
zamanlarnda, baba ocana dnd.
70 yalarnda, Hakkn rahmetine, sevdiklerine kavutu. Rabbimiz bizleri efaatlerine nail eylesin. Amin. 94[94]
Eb Talha (r.a.), Allah yolunda cihad etmek iin ocuklaryla yarm bir cennet adaydr. O, Allah yolunda
cihada sevdalanmt. Allah Tela'nn kendisine verdii btn imknlar Allah'n dinini hayata hakim klmak ve
hakimiyetini devam ettirmesi iin kullanmtr.
Gamn cihadda vermitir. mrn cihadla geirmitir. Sahabeler, cihad aynasnda kendilerini seyreden cennetlik
yiitlerdir. Onlarn fkh, bir cennet yiitliinin fkhdr.
Eb Talha (r.a.), Allah Tela'dan gelen vahyi hayata yanstmay, Birr ve takvaya ulamay ve Allah'n rzasn
kazanmay yegane arzusu haline getirmit. Sahabenin fkhnda m'min insan iin her yerde bir gaye vardr o da
Allah Tela'dr. Yani Allah Tela'y raz etmek ve onun rzasna nail olmak iin almak btn sahabelerin
vazgeilmez mterekidir.
Hz. Ebu Ubeyde B. Cerrah (r.anh)
Emn'l-mme lakabyla anlan, ilk mslmanlardan ve aere-i mbeere 'den olan bir sahabedir. Asl ad Amir
b. Abdullah b. Cerrh'tr. Kurey kabilesinin Fihroullarndandr. Nesebi, Raslullah'n nesebiyle dedelerinden
Fihr'de birleir. 95[95]
Eb Ubeyde, Hz. Eb Bekir'in davetiyle veya Osman b. Maz'un bakanlnda arkadalaryla Raslllah'a
giderek mslman olmutur. 96[96] Habeistan'a g edenler arasnda ikinci kafiledendir. Medine'de Raslllah
onunla Sa'd b. Muaz' karde iln etmitir. 97[97]
Eb Ubeyde, kahramanlyla tannd kadar, "Emin'l-mme (mmetin emini)" lakabyla mehur olmutur.
Raslllah onun iin:
"Her mmetin bir emini vardr, bu mmetin emini Eb Ubeyde b. Cerrh'tr" buyurmutur. 98 [98] Esasnda
Raslllal'n btn ashab emanet ve dillikte eittir: ancak bir vasfn her insanda ayn derecede inkiaf
etmeyecei tabiidir, ite Hz. Peygamber, emn olma vasfnn ashab iinde en fazla Eb Ubeyde'de temayz
ettiini bunun iin belirtmitir. bn Hibban'm, Enes b. Mlik'ten rivayet ettiine gre, Raslllah,
"mmetimin en merhametlisi Eb Bekir, en iddetlisi mer, en hayals Osman en hell ve haram bileni Muaz
b. Cebel, ferizi en iyi bilen Zeyd b. Sabit, en dzgn Kur'n okuyan beyy b. Ka'b, en emni Eb Ubeyde'dir"
buyurmutur.
Eb Ubeyde de dier byk sahabeler gibi btn gazalara katlmtr. Bedir gazasnda mriklerin safnda
arpan ve kfir olan babas Abdullah'la karlam ve onu ldrmtr. slm akidesinin ilk yaygnlat
dnemlerde buna benzer olaylar oktur. Mesel, Hz. Eb Bekir olu ile, Mus'ab b. Umeyr kardei ile, Hz. mer
days ile arpmtr. Kur'n- Kerm'de yle buyurulur:
"Allah'a ve hiret gnne man eden hibir kavmi, babalan, oullar, kardeleri, hsm ve akrabalar olsalar bile
Allah ve Rasulne meydan okumaya kalkanlara sevgi besler bulamazsn. te Allah onlarn kalplerine iman
yazm ve kendilerini tarafndan bir ruh He desteklemitir. Onlar, altlarnda rmaklar akan Cennetlere koyar ve
orada ebed kalrlar. yle ki, Allah onlardan onlar da Allah'tan honutturlar. te bunlar Hizbullah/Allah
taraftardrlar. yi bilin ki, Hizbullah/Allah taraftarlar hep kurtulua erenlerdir. 99[99]
94[94]
Hay at's Sahabe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacem'i Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty.
95[95]
bn Sa'd, et-Tabakat, III, 297; bnl-Esir, sd'l-be, III, 84.
96[96]
bn Sa'd, et-Tabakat, III, 298.
97[97]
bn Hacer, el-sbe, IV, 111.
98[98]
Mslim, VII, 127; bn Mce, I, 136.
99[99]
Mcdele: 58/22.

Eb Ubeyde, Uhud savanda Raslllah'n yzne batan mifer paralarn dileriyle ekerken n dileri
krlm, Hendek'te, Ben Kureyza'da, Rdvan Beyatinde Hudeybiye'de, Hayber'de, en cesur savalardan biri
olmutur. 100[100]
Cbir (r.a.)'n naklettiine gre Eb Ubeyde kumandanlnda kefe gnderilen sahabe birliinin bir daarck
hurmas bulunmakta; btn gn onlar bir hurma ile idare etmekte veya aa yapraklarn suyla slatarak
alklarn yattrmaya almaktadrlar. Arapa'da bu yapraklara habat denildiinden, ona izafeten Habat gazas
diye geen bu olayda, yz kiilik birlik, sahile vardktan sonra byk bir balk ile karnlarn
doyurmulardr. 101[101]
Bu rnek olay, sahabenin hangi zor artlar ve yokluk altnda ily- kelimetullah iin cihada ktna sadece bir
tek rnektir. Yine Eb Ubeyde'nin ahsnda, kumandanlk iin nefsi tezkiye etmenin ve Raslullah'a kesin itaatin
bir rneini grmek mmkndr: "Raslllah, Beliy ve zre kabilelerine Amr b. el-As' bir grup sahabenin
banda kumandan olarak gnderdi. Amr'n validesi Beliy kabilesindendi. Amr, Czam mevkiinde "Zt'sSelsil" denilen bir yerde durmu, ilerleyememi ve Raslullahtan yardm istemitir. Raslllah, ilerinde Hz.
Eb Bekir ve Hz. mer'in de bulunduu bir birlii Eb Ubeyde kumandanlnda Amr'a yardma gndermitir.
Eb Ubeyde'ye: "Amr b. el-As ile aranzda ihtilf kmasn" diye de tenbih etmitir. Hakikaten Amr ile
karlatnda Eb Ubeyde, Amr'n kumandanlk hususunda bencil davrandm grnce:
Allah Rasl bana Amr ile ihtilf karma" dedi; onun iin Sen beni dinlemezsen, ben seni dinlerim" demitir.
Eb Ubeyde kumandanla daha lyk olmasna ramen bu byk davran gstermitir. 102 [102] htilaflar
ittifaka dntrmek iin gayret gstermek, cihad cmlesindendir. Mslmanlarn ittifaklarna sebeb olmak,
dmanlar karsnda glenmelerine sebeb olmaktr.
Eb Ubeyde hicr 9. ylda Raslllah tarafndan "Emin'l-mme" diye vlerek, Necran hristiyanlarndan cizye
almaya memur edildi., Raslllah Necran hristiyanlarm Medine'ye ararak onlar slm'a davet etti; ancak
hristiyanlar, slm' kabul etmeyip sadece cizye verebileceklerini, bunu da almas iin "gvenilir" birini memur
etmesini Raslllah'tan istediler, Raslllah da, "Size hakkyla emn bir adam gndereceim" diyerek Eb
Ubeyde'yi gnderdi. Raslllah, Bahreyn ile sulh yaptktan sonra onlardan toplanacak cizye'yi almaya da Eb
Ubeyde'yi grevlendirdi. Eb Ubeyde, Mekke fethinde, Taif muhasarasnda, Veda Hacc'nda hep Raslllah'n
yannda bulunmutur. Raslullah'n vefatndan sonra meydana gelen Ben Sade sakifesi olaynda Hz. Eb
Bekir, Hz. mer ve Hz. Eb Ubeyde birlikte hareket etmilerdir. Hz. Eb Bekir, Eb Ubeyde'nin elinden ve Hz.
mer'in elinden tutarak ortalarnda durmu, sahabeye bu iki zattan birisine bey'at etmelerini sylemi; bu
szlerin hemen ardndan Hz. mer, Hz. Eb Bekir'e bey'at edince, Eb Ubeyde de Eb Bekir'e bey'at etmitir.
Eb Bekir, vefat ederken bu olay hatrlatm ve, "Ben Saide sakifesinde Hz. mer'i halifelie, Eb Ubeyde'yi
vezirlie lyk grdn" sylemitir. 103[103]
Eb Ubeyde b. Cerrah, Hz. Eb Bekir'in hilfetinden itibaren Hz. mer zamannda cihad hareketinde Suriye
blgesindeki fetihlere katld ve kumandan olarak yer ald. Ayrca o, Bisan, Taberiye, Baalbek, Humus, Hama,
Seyre, Maarra, Lazkiye, Antarius, Banyas, Selemiye, Halep, Antakya, Menbic, Delul fetihlerinde
bulunmutur.634 ylnda Humus'ta Roma mparatoru Herakleius'un muazzam ordusuna kar Eb Ubeyde, Yezid
b. Eb Sfyan, urahbil, Amr b. el-s ve Halid b. Velid gibi kumandanlarn ordular birleerek Ecndin'de
savatlar. Mslmanlar bin ehid vererek buray fethettiler.
Suriye'nin en mhim ticaret merkezi olan am' kuattklarnda Eb Ubeyde Cbiye kapsndan ehre saldrd.
Halid b. Velid am'n kendi tarafndaki blmn arparak ele geirirken, Eb Ubeyde kendi blgesini sulh ile
ele geirdi ve hristiyanlarla yaplan sulh antlamas btn ehre mil klnd.
635 ylnda Fahl sava vuku buldu. Roma ordusu mslmanlarn sayca -drt misliydi. ki ordu arpmadan
nce Romallarn zel elisi mslmanlarn karargahna gelip sulh artlarn grmek istedi. Eli, burada Eb
Ubeyde'yi komutan olarak byk bir ihtiam iinde biri sanyordu. Ancak her tarafta birbirine benzer insanlar ve
dier askerlerden fark olmayan Eb Ubeyde'yi grnce ok ard. Eb Ubeyde, elinin, Roma topraklarn
terkederterse askerlerine altn verme teklifini reddetti. ki ordu arpt ve mslmanlar Romallar yenilgiye
urattlar.
635 ylnda Suriye'nin tarih ehri Humus fethedildi. Eb Ubeyde birok yerleri sulh ile ele geirip Antakya'ya
ynelmiken halife Hz. mer'in emriyle askerlerini durdurdu ve Humus'ta yerleti. 636'da Herakleios Roma,
stanbul, el-Cezire, Ermenistan gibi Roma vilyetlerinden gelen askerlerle byk bir ordu toplad ve Suriye'ye
hareket etti. Eb Ubeyde Humus ve dier fethedilen yerlerdeki kumandanlara mektup yazarak toplanan
cizyelerin iade edilmesini, geri ekileceklerini bildirdi. 104[104]
Daha sonra am'a gitti ve dank slm ordularn toplamak amacyla Yermk'te karargah kurdu. Hz. mer'e
sratle haber yollad; Roma ordusunun deta yaarak zerlerine geldiini bildirdi ve cil yardm gndermesini
istedi. Yardm iin vakit yoktu; Hz. mer cevabnda, "Onlar yeneceinize inanyoruz" diyordu. Amr b. el-s da
bn Sa'd, et-Tabakat, I, 298.
Buhri, Bb- Gazveti Seyf'l Bahr, Tecrid-i Sarh Tercmesi, X, 364-367.
Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 196.
103[103]
Taber, Trih, III, 430.
104[104]
Eb Ysuf, Kitbu'l-Harac, 81.
100[100]
101[101]
102[102]

rdn'den Yermk'e gelince mslmanlarn maneviyatlar kuvvetlendi.

Yermk'e ok yaklaan Roma ordusundan bir eli akam namaz klnrken geldii zaman Eb Ubeyde'ye sordu:
"Hz. sa iin ne dnrsnz?" Ebu Ubeyde u cevab verdi:
Allah buyurur ki:
"Ey ehl-i kitap, dininizde taknlk etmeyin. Allah hakknda ancak gerei syleyin. Meryem olu tsa Mesih
Allah'n peygamberidir. Ayn zamanda Meryem'e ulatrd kelimesi ve kendinden bir ruhtur. Allah'a ve
peygamberlerine inann, "tr" demeyin, vazgein, bu hayrnzadr. Allah ancak bir tektir. ocuu olmaktan
mnezzehtir, gklerde uanlar da yerde olanlar da O'nundur. 105[105]
Romal eli bu yeti duyunca kelime-i ehdet getirdi ve mslmanlara katld. Yermk savanda mslmanlar
inanlaryla dev gibi Roma ordusunu korkun bir yenilgiye uratt. Herakleios artk bu yenilgiden sonra
Antakya'y terketti ve stanbul'a giderken mehur "Elveda Suriye" szn syledi.
Eb Ubeyde tekrar Humus'a dnd. Knnesrin, Halep, Antakya slm hakimiyeti altna alnd. Halid b. Veid
Mara' fethetti. Nihayet Kuds 637 tarihinde kuatldnda Kuds halk ve din adamlar ehri, Hz. mer'e
teslim etmek istediklerini sylediler. Hz. mer Cabiye'ye gelerek onlarla antlama imzalad. 638 ylnda Halid b.
Velid'i bakumandanlktan azleden Hz. mer, yerine Eb Ubeyde'yi tayin etti. Bu srada Rumlar tekrar yeni bir
orduyla saldrdlar. Eb Ubeyde komutasndaki slm ordusu Rumlar Humus'ta bir defa daha yenilgiye uratt.
Eb Ubeyde, am ve evresinin ftuhat tamamlandktan sonra "am emiri, adaleti" deyimiyle Rumlar arasnda
bile hayrla anlmtr.
Hicretin 18. ylnda Hicaz blgesinde ktlk bagsterince Eb Ubeyde Medine'ye byk miktarda yiyecek
yardm gnderdi. Ayn yl, veya 17. yln sonlarnda Suriye, Msr ve Irak' Amvas (Amevas) Taunu diye tarihe
geen veba salgn istil etmi, birok sahabe bu salgnda vefat etmiti. Eb Ubeyde de, Hz. mer'in am'dan
ayrlmas srarlarna ramen ehirde kalm ve vebaya yakalanmtr. Yerine Muz b. Cebel'i brakan Eb
Ubeyde yle vasiyette bulundu:
"Size bir vasiyetim var. Onu kabul ederseniz hayra erersiniz: Namaznz kln, orucunuzu tutun, sadakanz
verin, haccnz if edin, birbirinizi gzetin, emirlerinize itaat edin ve onlar aldatmayn. Dnya sizi aldatmasn.
Bir insan bin sene de yaasa akbet u neticeye varr: Allah insanlarn alnna lm yazmtr, onun iin hepsi
lrler. nsanlarn en aklls Allah'a en ok itaat eden, hiret iin ok alandr. Hepinize Allah'n selm ve
rahmetini, ltuf ve bereketini niyaz ederim. Haydi Muz! Cemaate namaz kldr."
Eb Ubeyde'nin kabri am'da Anta ky civarnda Gavr Beysan'dadr. Tarihilerin nakline gre Hz. mer ve
ashb salgn yerine gelip durumu grdkten sonra hemen oradan ayrlmak istemiler, Eb Ubeyde mer'e,
"Ya mer, Allah'n kaderinden mi kayorsun?" demi, mer de,
Evet, Allah'n kazasndan kaderine kayorum" demitir. Ebu Ubeyde, zht ve takva sahibi, "mmetin emni",
cesur, sava, adaletle hkmeden, itaatkr bir sahabedir. Dier birok sahabe gibi o da, ftuhat sonunda ele
geirilen mal ve mlke rabet etmeyerek sade bir hayat srd.
Hz. mer onun odasnn eyasz bir kee, bir krba, birka lokma yiyecekten ibaret olduunu grnce alam
ve,
"Dnya herkesi deitirdi, yalnz seni deitiremedi" demitir. Yine mer,
"Allah'a hamdolsun, mslmanlar iinde byle insanlar var..." diye onu vmtr. Eb Ubeyde, bir mslmann
kendisine iltica eden birini himaye edebileceini sylemitir. 106[106]
Aere-i Mbeere denilen, cennetle mjdelenmi on kiiden biri olan Eb Ubeyde, Raslllah ile devaml
birlikte olduu halde ondan ok az hadis rivayet etmitir. Orta boylu, zayf, gzel yzl, zek, merhametli diye
anlan bu sahabe, am emiri iken, btn am halk onun adil bir ynetici olduunda ittifak etmitir. Onun az
hadis rivayet etmesi, tpk Eb Bekir, Zbeyr b. el-Avvm, Abbs b. Abdlmuttalib gibi birok byk sahabe
Mukillin gibi, Raslllah'n maiyetinde bulunmalarna ve onun vefatndan sonra yaamalarna ramen, hadis
rivayeti hususunda ok titiz, bunun byk bir sorumluluk olduunun bilincinde olmalarndan kaynaklanyordu.
Ebu Ubeyde Raslllah'tan ondrt hadis rivayet etmitir. 107[107] Bu Mukillin ashb, snnetin birer uygulaycs,
canl birer numunesi olduklarndan, snneti yaamaya daha ziyade nem vermiler, snneti "anlatma"y ise
baka sahabelere brakmlardr. Eb Ubeyde'nin rvileri arasnda Cbir, Eb mme, Abdurrahman b. Ganem
bulunmaktadr. 108[108]
Sahabeler, snneti ihya ettiler ve snnette ihya oldular.
Hz. Ebu Zerr El-Gfar (r.anh)
lk mslmanlardan, sahb Eb el-Zerr, Ben Gfr kabilesine mensub olup doum tarihi bilinmemektedir. H.
31 (M. 651/652) ylnda Mekke ile Medine arasnda bir yer olan er-Rebeze'de vefat etmitir. Eb Zerr (r.a)'in
105[105]

Nis: 4/171.
Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 195.
Ahmed Nam, Tecrid-i Sarih Tercmesi, Mukaddime, 1, 60.
108[108]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty.
106[106]
107[107]

ismi ve babasnn ad hakknda kaynaklarda eitli isimler zikredilmektedir. Baz eserlerde sminin Cndb b.
Cende b. Seken, baz eserlerde Seken b. Cende b. Kavs b. Bevaz b. mer olarak zikredilmektedir. Baz
eserlerde ise Cndb b. Cende b. Kays b. Beyaz b. Amr olarak zikredilmektedir. Bu sonuncusunun daha doru
olmas muhtemeldir. Zira annesinin knyesi mm Cndb'dr. 109[109]
Hz. Cndb b. Cende'nin knyesi Ebu Zerr'dir. slm tarihinde isminden ziyade bu knyesi ile mehur olup
bununla anlmaktadr. Lkab ise Meshu'l-slm'dr. Bu lkab ona Hz. Muhammed (sav) bizzat vermitir. Eb
Zerr e-Gifri'nin kabilesi ve ailesi chiliye devrinde genellikle yol kesmek, kervanlar soymak ve ekyalk
yapmakla tannrd. Eb Zerr, cesareti ve atlganl ile o kadar byk bir hret yapmt ki, ismini duyan,
olduu yerde korkudan titrerdi.
Gen yataki Eb Zerr hazretleri bir gn, birdenbire deierek mesleini brakp haniflerden oldu. slm'n henz
zuhur etmedii bir zamanda Allah yolunu tuttu. yle ki, etrafndakilere, "Allah'tan bakasna ibadet edilmez.
Putlara tapmaynz, onlardan hibir ey istemeyiniz!" demeye balad. Bylece hak yolunu bulmu ve lebbeyk
demiti. Bu husustaki ifadesine gre, mslman olmadan yl evveline kadar kendine mahsus bir-ekilde
Allah'a ibadet ettiini ifade etmitir.
Eb Zerr (r.a.), slm daha duyulmadan hakkn dvetine cevap veren ve ruhen iman eden byk sahabelerden
biridir.Eb Zerr hazretlerinin slm ile merref olmas bal bana bir olaydr. yle ki: Bir gn, Gfroullar
kabilesine mensub bir kii, Mekke'den kendi kabilesine dndnde doru Eb Zerr'e gitti ve Mekke'de bir zatn
zuhur edip kendisinin peygamber olduunu iddia ederek insanlar yeni bir dine davet ettiini ve Cenb- Hakkn
vahdaniyeti hakknda halka talimatta bulunduunu haber verdi. Ve bu ii tahkik etmesini ilve etti. Kabiledann
vermi olduu bilgileri dikkatle dinleyen Hz. Eb Zerr, karsndakinin szleri bittikten sonra:
"Cenb- Hakka yemin ederim ki, bu zat, iyilikleri renmeleri ve ktlklerden saknmalar iin halka
nasihatler yapmaktadr" dedi.
Bu konumadan ksa bir sre sonra Eb Zerr Mekke'ye gitti. Bu srada Hz. Muhammed'in Mekke'deki durumu
ok kritik olduundan, ashab onu byk bir titizlikle koruyor ve bulunduu yeri hi kimseye aklamyorlard.
Eb Zerr Hz. Peygamber'i kime sorduysa bir cevap alamad. aresiz Kabe'ye gitti. Zemzem suyundan ierek
biraz rahatlad. Tekrar Hz. Peygamber'i aramaya kt. Yine kimseden bir cevap alamad. Bu arada tevafuken
karsna kan Hz. Ali'ye sordu ise de yine bir cevap alamad.Eb Zerr el-Gfri, Hz. Ali'yi takip edip, onunla
birlikte Peygamberimizin mbarek yzn grmekle ereflendi. Ve hemen:
Esselm aleykm, diyerek selm verdi. Bu selm slm'da bu ekilde verilen ilk selm ve Eb Zerr el-Gfari
de ilk selmlayan kimse oldu.
Peygamber efendimiz selmn aldktan sonra, aralarnda u konuma geti:
Sen kimsin?
Gfr kablesindenim.
Ne zamandan beri buradasn?
gn geceden beri buradaym.
Seni kim doyurdu?
Zemzem'den baka bir yiyecek, iecek bulamadm. Zemzemi itike hi alk ve susuzluk duymadm.
Zemzem mbarektir. A olan doyurur.
Y Muhammedi nsanlar neye da'vet ediyorsun?
Bir olan ve orta bulunmayan Allah'a iman etmeye ve putlar terketmeye, benim de Allahn Rasl olduuma
ehdet etmeye davet ediyorum.
Bunun zerine Eb Zerr el-Gfari hazretleri:
Bana slm bildir, dedi.
Peygamber efendimiz ona Kelime-i ehdeti okudu. O da syleyip, Mslman oldu. Eb Zerr Mslman
olmann verdii byk bir itiyakla dedi ki:
Y Raslallah! Allah Telya yemn ederim ki Mslman olduumu Kabe'de mrikler arasnda
haykrmadka memleketime dnmiyeceim.
Bundan sonra Eb Zerr el-Gfri Kabe yanna gidip, yksek sesle:
Ehed en l ilahe illallah ve ehed enne Muhammeden abdhu ve Rasllh, diye haykrd.
Bunu iiten mrikler hemen zerine hcum ettiler. Ta, sopa ve kemik paralan ile yle dvdler ki, kanlar
iinde kald. Bu hli gren Hz. Abbs seslendi:
Brakn bu adam, ldreceksiniz! O sizin ticret kervannzn getii yol zerinde oturan bir kabiledendir. Bir
daha oradan nasl geeceksiniz? Bylece Eb Zerr hazretlerini mriklerin elinden kurtard.
Mslman olmakla ereflenmenin verdii evkle, ylesine seviniyor ve couyordu ki, ertesi gn yine Kabe'nin
yannda Kelime-i ehdeti yksek sesle bara bara syledi. Bu sefer de zerine hcum eden mrikler, yere
ykhncaya kadar dvdler. Yine Hz. Abbs yetiip, ellerinden kurtard. Bundan sonra Peygamber efendimiz Eb
Zer-i Gfar hazretlerine buyurdu ki:
imdi kavminin yanna dn! Emrim sana ulanca, onu kavmine haber ver! Ortaya ktmzn haberi sana
109[109]

bn'l-Esir, sdl-Gbe, VI, 99-101.

geldii zaman yanmza dn!

Bu emir zerine Eb Zerr el-Gfari kendi kabilesi arasna dnp, onlara slmiyeti anlatmaya balad. Hicrete
kadar bu hizmete devam etti.
Eb Zerr el-Gfari hazretleri kavmini slmiyete davet ediyordu. Birgn kabilesine, Allann bir ve Muhammed
aleyhisselmn onun Resul olduunu ve bildirdiklerinin hak ve tapmakta olduklar putlarn btl, bo ve
manasz olduunu sylemiti. Kendisini dinleyen kalabalktan bir ksm, "Olamaz" diye barmaya baladlar.
Bu srada kabilenin reisi Hafff, baranlar susturdu ve dedi ki:
Durun, dinleyelim bakalm ne anlatacak! Bunun zerine Eb Zerr hazretleri yle devam etti:
Ben Mslman olmadan nce, bir gn Nuhem putunun yanna gidip, nne st koymutum. Bir de baktm ki,
bir kpek yaklap, st iiverdi. Sonra da putun zerine pisledi. Gryorsunuz ki, put kpein zerini
kirletmesine mani olacak gte bile olmayan bir ta! te sizin taptnz ey! Kpein bile hakaret ettii puta
tapmak hounuza gidiyorsa, buna ok alr.
Herkes ban emi duruyordu. lerinden biri cevap verdi:
Peki senin bahsettiin Peygamber neyi bildiriyor. Onun doru sylediini nasl anladn?
Bunun zerine Eb Zerr hazretleri, yksek sesle kalabala yle hitap etti:
O, Allah'n bir olduunu, O'ndan baka ilh olmadn, hereyi yaratan ve hereyin mliki, sahibi olduunu
bildiriyor. nsanlar Allah'a iman etmeye aryor. yilie, gzel ahlka ve yardmlamaya davet ediyor. Kz
ocuklarn diri diri gmmenin ve yaptnz dier her trl ktln, hakszln, zulmn, irkinliini ve
bunlardan saknmay emrediyor.
Eb Zerr el-Gfri hazretleri slmiyeti uzun uzun aklad. Kabilesinin, iinde bulunduu sapkl bir bir sayp,
bunlarn zararlarn ve irkinliini gayet ak bir ekilde anlatt. Onu dinleyenler arasnda bata kabile reisi
Hafff ve kendi kardei neys olmak zere ou Mslman oldu. Dierleri ise daha sonra Peygamberimizi
grerek Mslmanl kabul ettiler.
Eb Zerr el-Gfri hazretleri bu hizmetleri yapt srada, slmiyet, Mekke'de ve civarnda olduka yaylmt.
Mriklerin zulm de o derece artm, slm urunda kanlar dklm, ilk ehdler verilmiti. ki defa
Habeistan'a, daha sonra Medne-i mnevvereye hicret yapld.
Eb Zer hazretleri de Medine'ye hicret etti. Peygamber efendimiz hicretten sonra Ashb- kiram arasnda
kurduu kardelikte Eb Zerr hazretlerini de Mnzir bin Amr hazretleri ile karde yapt. Daha sonra slm
anlatmas iin tekrar kabilesi arasna gnderildi.
Eb Zer-i Gfri hazretleri Hendek savandan sonra Medine'ye geldi ve yerleti. Bundan sonra Peygamber
efendimizin yanndan ayrlmad.
Btn zamann dni renmeye ayrd. lim renmek hususunda byk gayret sahibi idi. Hereyi
Peygamberimize sorard, iman, ihsan, emir ve yasaklar hususunda, Kadir gecesi ve daha birok hususlarn srlarn, izahn, namaza dir ince hususlar ve nice eyleri Raslullah'a bizzat sorarak renmitir.
Resl-i Ekrem efendimiz Eb Zer'i ok sever, ona, huss iltifat buyururdu. ok zaman gece ge vakte kadar
Raslullah (sav)'in huzurunda kalrd. Peygamberimizin mahremi, sr dostu idi. Onunla mahrem meseleleri
konuurdu. Ayrca Eb Zer hazretleri, Peygamberimizin mbarek elini pmek saadetine kavumutur.
Raslullah efendimize bey't ederken de, "Hak Tel'nn yolunda hibir ktleyicinin ktlemesine
aldrmayacana, ne kadar ac olursa olsun daima doru szl olacana" sz vermiti. mrnn sonuna kadar
hep byle kald. Bu hususta Raslullah efendimiz buyurdu ki:
Dnyaya Eb Zerr'den daha sadk kimse gelmedi.
Raslullaha anlatlamayacak derecede muhabbeti ve ball vard. Bir defasnda yle demitir:
Y Raslallah, benim kalbim yalnz Allah Tel'nn ve sizin muhabbetinizle doludur. Bu muhabbet o derecede
ki, insann kalbi ancak bu kadar muhabbetle dolu olur.
Tebk muharebesinde Eb Zerr el-Gfri hazretlerinin devesi pek zayii ve dayanksz olduu iin geride kalmt.
Yolun ortasnda devesi kp kalnca, devesinden indi. Eyasn srtna ykleyerek orduya yetimek iir yaya
yrmeye balad. iddetli scak ortal kavuruyordu. Bir le vakti Eb Zerr orduya yetiti. Raslullah'n
yannda bulunan Ashb- kiram dediler ki:
Y Raslallah! Tek basma bir adam geliyor. Raslullah efendimiz:
Eb Zerr midir? Onun olmasn isterim, buyurdular. Ashb- kiram dikkatle bakp Raslullaha dediler ki:
Y Raslallah, gelen Eb Zerr'dir.
Allah Eb Zer'e rahmet eylesin! O, yalnz yaar, yalnz yrr, yalnz bana vefat eder ve yalnz bana
harolunur. Daha sonra Eb Zerr'e:
Ey Eb Zerr! Niin geride kaldn, buyurdular. Eb Zerr, devesinin durumunu anlatt ve bu sebeple geride
kaldn syledi. Bunun zerine Raslullah efendimiz:
Bana gelip kavuuncaya kadar, attn her admna karlk, Allah tel bir gnhn balasn, diye du
buyurdular.
Eb Zerr el-Gifri dnyaya hi deer vermezdi. Son derece kanaatkar, fakr ve yalnz yaard. Peygamber
efendimiz bu sebeple ona, "Mesihl-slm" lkabn vermiti.
Eb Zerr el-Gtari hazretleri, Mekke'nin fethine de kendi kabilesinin sancam tayarak katlmtr.

Peygamberimize tam balanp, onun sevip, beendiini seven, sevmediini ve beenmediini sevmeyen Eb
Zerr, Raslullah'n vefatnda da yannda bulunmutur. Peygamberimizin vefatndan sonra bir keye ekilip, son
derece mahzun ve yalnz yaad. Hz. Eb Bekir'in halifelii devrinde de byle yaayp, onun vefatndan sonra
am'a gitti. Oraya yerleti. Bir gn Eb Zerr el-Gfri hazretleri, Kabe'nin yannda durarak yle dedi:
Ey ahli, sizden biri bir yolculua kacak olsa, azksz asla kmaz, mutlaka bir yol hazrl yapar. Yanna
yiyecek, iecek, para vs. alr. Dnya haytnda bir yolculua kan bir insan, azk almadan kmazsa, ya hret
yolculuuna kacak birisi, azksz nasl kar?
Orada toplanan ahli sordu:
Bizim hiret azmz nedir y Eb Zerr?
Dnyay iki ksma ayrnz. Birini dnyalk elde etmeye, dierini de hiret hazrl yapmaya tahsis ediniz.
ncs size zararl olur, fayda vermez.
Eb Zerr (r.a.) tabiaten fakir, zhid ve inzivay seven bir sahabe idi. Dnyaya hi deer vermezdi. Bundan dolay
Hz. Peygamber (sav) kendisine Meshu'l-slm lkabn takmt. Nitekim Eb Zerr (r.a.), Raslullah'n
irtihlinden sonra bu lkaba uygun olarak dnya ile alkasn tamamen keserek inzivaya ekildi. Medine'nin ba
bahesi onun iin bir harabeden baka birey deildi. Hele Hz. Eb Bekir (r.a.) de vefat edince Eb Zerr (r.a.)
tamamen iine kapand. Yreindeki aclara tahamml edemez hale geldi. Medine'den ayrlp am'a yerleti. Hz.
Osman (r.a.) devrinde fetih hareketleri olduka genilemi ve bu yzden fethedilen blgelerin gelenekleri de
slm'a etki etmeye balamt. Bunun neticesi olarak emirler, sadelikten ayrlarak dnyev bir yaantnn
ierisine girmilerdi. Saraylar, kkler, konaklar yaplmaya. Hizmetiler tutularak iler onlara grdrlmeye
balanmt. Raslullah'n, Hz. Eb Bekir ve Hz. mer devrinin sadelii unutulmutu. Bu sadelii
unutmayanlardan birisi de Eb Zerr (r.a.) idi. O, sde yaayn srdrmekte srar ediyordu. Mal ve servet
biriktirme hrs yoktu. Debdebeli bir hayat tarzn seenlere gereken ikazlar yapyor; bu durumun onlara
ktlkten baka birey vermeyeceini, bir gn bunlarn hesabnn sorulacam sylyordu. Ve sk sk delil
olarak:
Altn ve gm depo edip Allah yolunda sarfetmeyenlere elim azab mjdele..." mealindeki yeti okuyordu.
Hz. Muviye ve emirlerinin yaantlarn srekli eletiriyordu. Bu yzden am'da fesat kard iddiasyla Eb
Zerr (r.a.), Hz. Osman (r.a.)'a ikyet edildi. Hz. Osman, Eb Zerr'i Medine'ye ard. Hz. Eb Zerr Medine'ye
geldikten sonra Hz. Osman'a, "Benim dnya malna ve dnya metana ihtiyacm yoktur!" diye haber gnderdi.
Hz. Eb Zerr'in Medine'ye gelii halk zerinde byk bir tesir ve hayret icra etti. Fakat Eb Zerr, Medine'de
fazla kalmayarak Mekke civarnda bulunan Rebeze mevkiine giderek oraya yerleti. Onun bu hareketini Hz.
Osman da tasvib etti. Hz. Osman ona birka koyun ve bir deve verip bunlarla geimini salamasn
syledi.Medine'de siler Hz. Osman aleyhine faaliyetlerde bulunduklar zaman Eb Zerr'i bu ie kartrmak
istedilerse de bir kenara ekilip silere bu frsat vermedi.
Eb Zerr el-Gfri hazretleri, Hz. Osman'n halifeliine kadar am'da kald. am halkna din bilgilerini
retmekle megul oldu. phelilerden ve haramlardan son derece saknld. Evinde bir gnlk nafakasndan
fazlasn bulundurmaz, hep fakirlere datrd.
Bir defasnda am valisi, tecrbe etmek iin, hizmetisi ile akam onbin dirhem altn gndermiti. Eb Zerr
hazretleri altnlar alnca uykusu kat, uyuyamaz hle geldi. Hemen kalkt ve fakirlere datt. Yannda tek altn
bile saklamad. Ertesi gn valinin hizmetisi gelip dedi ki:
Aman efendim, dn akam sana getirdiim altnlar meerse bakasna gidecekmi. Yanllkla sana getirmiim.
Mmknse altnlar geri alaym, yoksa vali benden hesap sorar. Bunun zerine Eb Zerr el-Gfri hazretleri
buyurdu ki:
Olum, onlar fakirlere dattm. Sen validen iki- gn mhlet iste, ben bu paray hazrlarm, o zaman iade
ederiz.
Valinin adam durumu valiye anlatt. Vali, Eb Zerr'in, sznn eri olduunu anlad. Ancak, Eb Zerr'in bir
gnlk ihtiyatan fazlasn bulundurmayp datmasn ve halk buna tevik etmesini, halkn anlamayacan
anlayan vali, durumu halfe Hz. Osman'a mektup ile bildirdi.
Bunun zerine halfe, Eb Zerr'i Medine'ye da'vet etti. Eb Zer, Medine'ye geldiinde, evlerin Sel Dana
dayandn ve refahn arttn grd. Halfenin huzuruna knca, Hz. Osman'a, niin insanlarn biriktirdikleri
mallar dattrmyorsun, diye sordu. Bunun zerine Hz. Osman buyurdu ki:
Y Eb Zerr, halk zhd yoluna zorla sokmak imknszdr. Onlar zektlarn verdikten sonra, benim vazifem,
onlar arasnda Hak Tel hazretlerinin emriyle hkmetmek ve onlar alma, iktisat tarafna tevik eylemektir.
Bunun zerine Eb Zerr dedi ki:
Raslllah bana
"Binalar Sel dana ulat zaman, sen Medine'den ayrl!" diye emretmilerdi. zin verirseniz, ben Medine'den
gideyim.
Hz. Osman msade buyurdu. Birka koyun ve kei, yetecek miktarda yiyecek vererek, Medne-i Mnevvere
yaknlarndaki Rebeze adndaki kye gitmesini syledi. Ailesi de am'dan buraya gnderildi.
Eb Zerr el-Gfri hazretleri, Rebeze'de, kk bir kulbeye yerleti. Gelip geenlere, hads-i erf ve dn
bilgiler retmeye balad. Halfenin hediye ettii, birka koyun ve keisi vard. Onlarla hayatm devam ettiriy-

or, dima Allaha krediyordu. Birgn, muhterem hanm mm Zerr hatrlatt:

Elbisen ok eskidi, bir yenisini bulamaz myz?
Bize artk elbise deil, kefen lzmdr! stelik sana, iyi haberlerim var.
Hayrdr nallah.
nallah yaknda, Allann sevgilisi Peygamber efendimize kavuacam. Ey lm abuk gel, ruhum Rabbime
kavumak sevgisiyle rpnyor. Hanm mm Zerr alamaya balad.
Niin alyorsun hanm?
Kadncaz bir eyler sylemek iin dedi ki:
Nasl alamyaym! Gerekten bir emr-i Hak vaki olsa, vefat etsen, ben buralarda tek bama ne yaparm? Sonra
bir kefen bezimiz bile yok. Ayrca kadn bama, seni nasl defnedebilirim?
imdi bunlar brak da, kapya k bakalm! Gelen giden, var m?
Hanm gzlerini sildi. Kap nne kt. Uzaklara, ufuklara bakt, bakt. Issz l rzgrlarndan baka, ne gelen
vard, ne giden! zntyle ieri dnd. Ban sallad:
Bilirsin ki, hac mevsimi geti. Bu gnlerde, u ssz le, kimin yolu debilir?
Gelirler! Gelirler! Sen imdi kalk! Bir kei kes; piirmeye bala! yi kalbli Mslman cemaat gelince, onlara
ikram edersin. Sakn, yemeden onlar salverme!
Hanm, tekrar dar kt. Gzleri nemli, efendisinin emirlerini yerine getirmeye balad. Yemek piirirken yolu
da gzlyordu. te bu srada ufukta, bir toz bulutu belirdi. Bulut yaklat, yaklat.
Nihayet atllar ve develiler, aka belli oldular. O zaman kadncaz buruk bir sevinle ieri kotu:
Mjde Ya Eba Zerr. Sylediin gibi, gelenler var! Yal Sahabenin gzlen parlad ve dedi ki:
Elhamdlillah! ok kr, geldiler demek. yleyse, gel de u yal vcdumu, Kbleye doru evirelim.
Sonra Kelime-i ehdet getirip vefat etti. Hanm, efendisinin dediklerini yapt. Sonra tekrar, kap nne kt.
Nihayet ylnda bir gn ufukta bir kervan gzkt. Kervan konakladktan ksa bir sre sonra Hz. Eb Zerr dr-
bek'ya gt. Kafledekiler onu kefenledi ve cenaze namazn kldrarak Rebeze'ye defnetti. 110[110] Cenazesiyle
ilgilenenler Abdullah bin Mes'd, Mlik bin Ester ve ba'z Mslmanlard. Kadncaz eliyle, gelenlere evi
gsterip sordu:
Eb Zerr ierde, vefat etti. Onu kefenleyip, ecre, sevaba nail olmak istemez misiniz?
Bu ismi duyan kafile mensuplar, hep birlikte, Eb Zer hazretlerinin hizmetine kotular.
Abdullah bin Mes'd'un verdii kefenle kefenlendi ve cenaze namazn da, Abdullah b. Mes'd kldrd.
Hazrlanan etten de yiyerek hep birlikte Medine'ye dndler. oluk ocuunu Hz. Osman himayesine ald.
Uzun boylu, esmer, geni omuzlu ve salar beyazlam haliyle Hz. Eb Zerr bir bide gibi idi. Vefatnda geriye
harab bir ev ile koyun ve birka keiden baka birey brakmad. Eb Zerr (r.a.), ashb tarafndan "ilim
deryas" sfatyla vasflandrlmt. nk bilgi edinmek iin Hz. Peygamber'e sk sk sorular sorard. man,
ihsan, emir, nehy, iyilik ve ktlk hakknda ne varsa hepsini Raslllah'a sorarak renmiti. Her hareket ve
iinde Resl-i Ekrem'e tbi olduunu gsterirdi. Gayet kanaatkar olup basit ve sade yaard. Abid ve zhid idi.
Hakk sylemekten ekinmez ve korkmaz idi. Eb Musa el-E'ri'yi ise yaayndan dolay ok severdi ve ona,
"Sen, benim kardeimsin" derdi.Eb Zerr (r.a.), yaratltan hak sever bir insan idi.
mmet arasnda meydana gelen fitne ve fesatlara karmaktan son derece saknrd. Hz. Osman'a muhalif
olmasna ramen, etrafn sktrmasna mukabil bitaraf kalmtr. Hz. Osman'a ve Hz. Muviye'ye muhalif
olarak tannrd. Fakat btn bu muhalefetlerine ramen onlara kar gelmedi. Kendisine arzu etmedii birey
teklif edildii zaman, zhi-dlere mahsus bir ed ile ve gler yzle, ho sohbetliini de ileri srerek reddederdi.
Eb Zerr, pek az sayda fetva vermitir. Zira bu hususta ok titiz davranrd. Ancak hakl bir meselede halifeye
kar gelmekten ekinmezdi. Hz. Eb Zerr'in olu, salnda vefat etmiti. Geriye yalnz bir ei ve bir kz
kalmt. 111[111]
Hz. mer, halifelii zamannda birgn arkadalar ile oturmu sohbet ediyordu. Bu srada iki gen huzuruna
geldi. Yanlarnda kollarndan skca tuttuklar bir gen vard. Kollarndan tutulan gen, temiz giyimli mert birine
benziyordu. Biri geli sebeplerini yle anlatt:
Bu gen, babamz ldrd. Bunun muhakeme edilmesini istiyoruz.
Hz. mer, her iki tarafn da ifadelerini ald. Hdisenin nasl cereyan ettii iyice renildikten sonra katil gen
sulu grlerek idama mahkm edildi. Delikanl karar sknetle dinledikten sonra, dedi ki:
Siz, m'mini erin emrisiniz. Emriniz bamzn zerinedir. Kararn yerine getirilmesine hazrm. Ancak, babam
vefat etmezden nce paralarn ayrm, bana, "Olum, unlar senin, unlar da kardeinindir. Byynceye kadar
sen muhafaza et! Byynce kendisine verirsin." diye vasiyet etmiti. Ben de bu paralan bir yere gmdm.
imdi karar infaz edilirse, bu paralar orada kalr. nk benden baka yerini bilen yoktur. Yetim hakk zayi olur.
Bana gn msaade ederseniz gider emneti ehil birine teslim ederim. Sonra da gelir teslim olurum.
Hz. mer:
Yerine bir kefil brakman lzm, buyurdu.
Burada bulunanlardan biri bana kefil olur?
110[110]
111[111]

Hayreddin Zirikli, el-A'lm, II, 140.

slam Tarhih Mekke Dnemi/M. sm Kksal, Sh: 177-180.

Gen, orada bulunanlarn yzne dikkatlice bakt. Sonra Eb Zer r el-Gfri hazretlerini gstererek:
te bu zt kefil olur, dedi. Hz. mer:
Ey Eb Zerr, kefil olur musun?
Evet, gne kadar dneceine ben kefil olurum.
Aradan gn geti. Mhlet bitmek zereydi. Da'vc genler gelmi fakat, aulu gen gelmemiti. Davaclar
dedi ki:
Ey Eb Zerr, kefil olduun gen gelmedi. Madem o gelmedi, sen onun kefili olarak, onun cezasn ekmedike
buradan ayrlmayz. Eb Zer hazretleri gayet sakin bir ekilde:
Daha vakit var, srenin sonuna kadar bekleyin bakalm. Eer gelmezse, ben hazrm.
Nihayet bildirilen vakit doldu. Eb Zerr hazretleri de ortaya kp, cezasnn infazm istedi. Tam bu srada, toz
duman iinde birinin gelmekte olduunu grdler. Gelen, o genten bakas deildi. Gen geciktii iin zr
dileyerek:
Paray bulup dayma teslim ettim. Kardeimi de ona emnet ettim. Daymn yeri hayli uzak olduu iin ancak
bu zamanda gelebildim.
Orada bulunanlar, gencin sznde durmasna hayran kaldlar. Bu hususu kendisine sylediklerinde:
Mert olan hakki Mslman sznde durur. Arkamdan, "Artk dnyada sznde duran kalmad" dedirtmem.
Eb Zerr hazretlerine, genci tanmad hlde neden kefil olduunu sorduklarnda:
Gen bana gvenerek, "Bu bana kefil olur" dedi. Bunu reddetmeyi mrvvete, insanla sdramadm. Alemde
fazilet, iyilik kalmam, dedirtmem.

FIKHUS-SAHABE (2) 1
Sahabenin Kim Olduunu Tayin Etmede l .................................................................. 1
Melekler Sahabe midir? ..................................................................................................... 1
Cinler Sahabe midir? .......................................................................................................... 1
Sahabe Vahiy Neslidir ........................................................................................................ 1
Sahabenin Hepsi Udldr................................................................................................... 2
Ashb- Kiram Allah'n Yeryzndeki ahidleridir ........................................................... 2
Sahabe slam'n Kilit Kuadr.......................................................................................... 4
Ashab Kram'n slam mmeti zerindeki Hukuku ......................................................... 4
Deerlendirme almalar................................................................................................. 4
NTE VIII ................................................................................................................................ 5
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir..................... 5
Hz. Erkam Ebi'l-Erkam (R.Anh) ........................................................................................ 5
4) Ashb inde Vefatlarndan Sonra ................................................................................. 5
Hz. Fadl bn Abbas (R.Anh) .............................................................................................. 6
Hz. Feyruz Bin Deylemi (R.Anh) ...................................................................................... 6
Hz. Habbab Bin Eret (R.Anh) ............................................................................................ 6
Hz. Halid Bin Velid (R.Anh) ............................................................................................. 7
Hz. Halid Bin Said El-As (R.Anh) ..................................................................................... 8
Hz. Hamza (R.Anh) ............................................................................................................ 9
Hz. Hassan Bin Sabit (R.Anh) ......................................................................................... 10
Hz. Hatib Bin Ebi Beltea (R.Anh).................................................................................... 10
Hz. Hubeyb Bin Adiy (R.Anh)......................................................................................... 12
Hz. Huzeyfa Bin Yemn (R.Anh) .................................................................................... 13
Hz. Hasan Bin Ali Bin Eb Talib (R.Anh) ....................................................................... 14
Hz. Hseyin (R.Anh) ........................................................................................................ 15
Deerlendirme almalar............................................................................................... 17
NTE IX ................................................................................................................................. 17
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................... 17
Hz. krme Bin Eb Cehil (R.Anh) ................................................................................... 18
Hz. mran Bin Husayn (R.Anh) ....................................................................................... 18
Hz. Ka'b Bin Zheyr (R.Anh) .......................................................................................... 19
Kasde-i Brde'yi Trke Syleyi ................................................................................... 19
Hz. Ka'b Bin Malik (R.Anh) ............................................................................................ 20

FIKHUS-SAHABE (2)
Sahabenin Kim Olduunu Tayin Etmede l
Snnetin saf haliyle sonraki kuaklara tanmas mhim meselelerin en st srasnda yer almtr. Hadislerin
naklinde grev alan ravilerin kim olduunu tesbitin ehemmiyeti konu ile alakal hususi bir disiplinin domasna
sebep olmutur. Hadis rivayet eden kiinin adalet ve zapt yn btn ynleriyle incelemeye alnmtr. Raviler
zincirinin ilk halkasnda yer alan sahabenin kim olduu ve nasl tesbit edilecei hadisle alakal dier

meselelerden daha fazla nemsenmitir. Bu noktada farkl mlahazalar ne kmtr. Neticede bir kiinin
sahabe olduu u esaslardan biriyle tesbit edilmitir:
Tevatr Yolu: Yalan zerine birlemeleri adeten mmkn olmayan bir cemaatin kendilerinden nceki bir baka
cemaatten yapt nakille kiinin sahabe olduunu rivayet etmesidir. Bu, usuller ierisinde en kmil olandr. Hz.
1[1]
sahabe olduu tevatr
Ebu Bekir, mer, Osman, Ali bata olmak zere cennetle mjdelenen on kiinin
yoluyla sabittir.
stifza Yolu: Kiinin sahabe olduu tevatr derecesine ulamayan bir hretle bilinebilir. Dmam b. Sa'lebe ile
Uke b. Mihsan'n -radiyallahu anhuma- sahabe olduklarnn tesbiti gibi.
ahadet Yolu: "ahs- vahidin tezkiyesi makbuldr." Kaidesinden hareketle herhangi bir sahabi veya tabiinin
"falancann Raslllah (sav) ile musahabesi vardr" demesi ile de kiinin sahabe olduu tesbit edilebilir. Mesela
Hz mer'in devri hilafetinde Ebu Musa el-E'ari komutasndaki askerler ierisinde yer alan Hmeme b. Ebi
Hmeme ed-Devsi Isfehan'da ishal hastalndan vefat etmiti. Ebu Musa el-E'ari Hmeme hakknda; "Vallahi
Efendimiz'den (sav) Humeme'nin ehit olacan iitmitim." dedi. Bu ifadeden Humeme'nin -radiyallahu anh'nsahbe olduu anlalmtr.
krar Yolu: Kiinin adaletinin sbutu ve Allah Rasl (sav) ile ayn zamanda yaama imknnn mevcudiyeti aikr
olur, sonrada sahabe olduu tarafndan itiraf edilirse ikrar kabul edilir. Yani bu durumdaki bir kiinin sahabe
olduuna hkmedilir. krarn kabul edilebilmesi iin kiinin en ge hicri 110 tarihinde vefat etmesi gerekir.
nk sahabe asr hicri 110'da son bulmaktadr. Bu tarihin tesbiti, vefatndan bir ay kadar nce Allah
Rasl'nn (sav);
"te bu geceyi gryorsunuz ya, bundan sonra geecek yz senenin banda bugn yeryznde olanlardan hi
2[2]
kimse kalmayacaktr."
Kimlerin sahabe olduklarnn tesbiti noktasnda kudretli allameler tarafndan bir ok alma yaplmtr. Bunlar
ierisinde en mhim olan, ashabn isimlerini, terceme-i hallerini ve rivayette tek kaldklar hadisleri
gsterebilmek iin mstakil olarak telif edilen "Tabakat" literatrdr. Bu sahada ilk defa mstakil eser veren
kii ise Muhammed b. smail Buhar (. 256) dir. Zamanla bu alanda geni hacimli eserler vuct bulmutur. Halef
selefin eserlerini ikmal etmitir. Muahhar muhaddislerden bn Abdi'l-Berr'in (. 463) el-stiab'nda 3500, bn
Esir'in (. 630) "sd'l-Gabe"sinde 7554, bn Hacer Askalani'nin (. 852) "e!-sabe"sinde ise 12279 sahabe
mevcuttur. Ne ki bu rakamlar ashabn yeknuna nisbetle olduka azdr. nk ashabn yekn ile alakal 40 ila
120 bin arasnda farkl rakamlar rivayet edilmektedir. Fakat Tabakat melliflerinin gayretli almalaryla Allah
Rasul'nden (sav) tek bir tane de olsa hadis rivayet eden hibir sahabinin terceme-i hali ihmal edilmemitir.
Hadis allameleri bin bir meakkate gs gerip kimin sahabi olduunu tesbit ettiler ve eserlerinde gsterdiler.
ncelikli gayeleri ise, Retene-i Hindi (. 632) gibi yalanda hret bulanlarn hezeyanlarn, sahabi kisvesi altnda
Allah Rasl'ne (sav) isnat etmelerine mani olmakt.
Allah Rasl'n (sav), risafet vazifesinin balangcndan Ezeli ve Ebedi dostu olan Allah Tela'ya irtihal ediine
kadar devam eden sre ierisinde m'min olarak gren ve o hal zere vefat eden kimselere sahabe denir.

Melekler Sahabe midir?

Sa'd b. Eb Vakkas, Said b. Zeyd, Talha b. Ubeydillah, Zbeyr b. el-Avvm, Abdurrahman b. Avf ve Ebu Ubeyde b. Cerrah radyallahu
anhum
2[2]
Mslim, 44/Fedilu's-Sahabe, 53 (IV, 1965, H. no: 2537); Tirmiz, 34/Fiten, 64 (IV, H. No: 2251) hadisinden hareketle belirlenmitir.
Raslllah (sav) hicri II'de vefat ettiler. Bu tarih zerine yz eklendiinde hicri 110'a ulalr ki, bu da sahabe devrinin sonudur. Bu yzden
hicri 110'dan sonra yaplan ikrarlara itibar edilmemitir. (bn Hacer, sabe., 1,15; Ahmed Naim, Sahih-i Buhari Muhtasar ve Tecrid-i Sarih
Tercemesi ve erhi, 1/16-17, Ankara/1980
1[1]

Allah Rasl'n (sav) m'min olarak gren ve o hal zere len "herkes" zarfnda insandan baka kimler var? Hz.
Cebrail bazen asli suretinde bazen de Dihyet-i Kelbi hviyetinde O'nunla (sav) grmtr. Grme aikr
olduuna gre melekler de sahabe midir?
Btn zamanlan ibadete ayarl olan ve bu yzden nafile ibadet yapmaya dahi zaman bulamayan meleklere
peygamber gnderilip gnderilmedii, gnderildi ise Allah Rasl'nn (sav) ashb kadrosuna dahil olupolmadklar ihtilafldr. Fahruddin Razi "Esraru't-Tenzil" adl eserinde risaletin melekleri balamad noktasnda
icmann olduunu nakletmektedir. Fakat icma olduuna itiraz edenler de vardr. Takiyyuddin Sbki Allah
3[3]
Fakat tercih edilen, risaletin meleklere amil
Rasl'nn (sav) meleklere de gnderildiini sylemektedir.
olmad grdr.

Cinler Sahabe midir?

Peygamberlere vahyedilen hakikatler cinleri de balar. nk insanlar gibi mkelleftirler. rade ve ihtiyarlar
vardr. badet iin yaratlmlardr:
"Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk etsinler diye yarattm."

4[4]

ldkten sonra diriltileceklerdir. syankr olanlar cehennemde cezalandrlacaktr. unu bilelim ki; Anne
karnnda rtlmesinden dolay dl suyuna "cenin", birbirini rten aalarnn okluundan dolay ebedi kurtulu
yurduna "Cennet", gsn rtt kalbe "cenan", akl rtlene "mecnun" denir. Gzleri perdeli olduklarndan
dolay meleklere de "cinne" ad verilmitir. Cinlere bu adn verilmesi ise, gzlerden gizlendikleri ve
5[5]
grlmediklerinden dolaydr.
Cinlerin varolu gayeleri Allah Tela'ya ibadet etmektir: Neye ve nasl iman ve ibadet edeceklerini ise
peygamberlerden renmilerdir: "Hani cinlerden bir grubu, Kur'an' dinlemeleri iin sana yneltmitik. Kur'an'
dinlemeye hazr olduklarnda (birbirlerine) 'susun' demiler, Kur'an tamam olunca da uyarclar olarak
kavimlerine dnmlerdi.
"Ey kavmimiz! dediler, dorusu biz Musa'dan sonra indirilen, kendinden ncekini dorulayan, Hakka ve doru
6[6]
yola ileten bir kitap dinledik. Ey kavmimiz! Allah'n davetisine uyun."
Bu ayetler bir ok adan cinlerin mkellef olduklarna iaret etmektedir:
1- Allah Tela cinleri Kur'an' dinleyip man etmeleri, emirlerini uygulayp yasaklarndan saknmalar iin Allah
Rasl'n (sav) dinlemeye yneltmitir.
2- Cinler, Kur'an' dinlediklerini, anladklarn ve O'nun doruya ulatran kitap olduunu kabul ettiklerini haber
vermektedirler. Onlarn bu beyan Musa'y (as), O'na indirilen Kitab, Kur'an'in Tevrat' tasdik ettiini ve
dosdoru yola ilettiini bildiklerini gstermektedir.
3- Allah Rasl'n (sav) grp, Kur'an' dinleyen cinlerin milletlerine; "Ey kavmimiz! Allah'n davetisine uyun."
diye arda bulunmalar, mkellef olduklarna, haber verdiklerini dorulamak, emrettiklerine de itaat etmek
7[7]
suretiyle Allah Rasl'nn (sav) davetine msbet karlk vermekle emrolunduklarna delalet etmektedir.
8[8]
Cinlerin tamamnn mkellef olduu, bir ksmnn Allah Rasl'n (sav) dinleyip iman ettii dikkate alndnda
ilerinde sahabe vardr. nk Hz Raslllah (sav) insanlara olduu gibi cinlere de gnderilmitir: Alemlere
Ahmed b. Ali b. Hacer b. Askalani, el-sabe fi Temyizi's-Sahabe, (Mukaddime), Daru'l-Ktbi'l-lmiyye, Beyrut, 1995,1, 10.)
Zariyat: 51/56.
5[5]
Abdulkerim Nevfan, lemu'l-Cinn il Davi'l-Kitabi ve's-Snne, Riyad, 1999, s.11-58
6[6]
Ahkaf: /29-30-31
7[7]
emsuddin Ebu Abdillah Muhammed bn Kayym d-Cevzi, Tariku'l-Hicreteyn ve Babu's-Sadeteyn, el-Matbaatu's-Selefiyye, Kahire,
1394, s. 421
8[8]
Cin:72/2.
3[3]
4[4]

uyarc olsun diye kulu Muhammed'e Furkan' indiren Allah, yceler ycesidir.

9[9]

Btn mfessirler cinlerin de ayette geen 'lem' kapsamna girdii noktasnda icma etmilerdir.

10[10]

11 [11]

"Kalk uyar."
ayeti mutlak olduundan akl sahibi btn canllar kapsar. Cinler de bu balamda
deerlendirilir. nk onlar ierisinde de sefihler, cehenneme girecekler vardr.
bn Hazm bu noktada unlar sylemektedir: "Allah Tela cinlerden bir grubun iman ettiini, Hz. Raslllah'tan
12[12]
Ne var ki
(sav) Kur'an dinlediini ve ilerinde faziletli sahabelerin yer aldn bizlere bildirmektedir.
pozitivizmin gcyle sarslan baz modernistler cin bahsinde bir takm garip te'villere giderek "cin" gereini
arptmlardr. Kinatta olan her eyde sebep-sonu prensibinin hakim olduunu iddia eden Ahmed Han bu
noktada pozitivizme ylesine teslim olmutur ki; be duyunun alg sahasna girmeyen her eyi reddetmitir.
Melekleri insandaki sezgisel biliin, sudaki akkanlk ve tataki katlk gibi yaratlm nesnelerin hususiyetleri
13[13]
olarak te'vil eden Ahmed Han.
Kur'an' Kerim'de geen "cin" kelimesinin kapsam hakknda da unlar sylemitir: "Cin kelimesi be yerde
'can'la ayn anlama gelmekte ve bunlar er, hastalk ve dier olumsuzluklarn yansmalar olarak anlatlmaktadr.
Dier yerlerde geen "cin" kelimesinden ise llerde, tepelerde ve ormanlarda yaayan yabani insanlar
14[14]
kastedilmektedir.
Modernizmin Msr ayanda yer alan Muhammed Abduh da cinlerle alakal Ahmed Han'nkine benzer mtalalar
serdetmitir. Mucize ve keramet gibi harikulade, melek ve cin gibi de gzlem alanna girmeyen varlklar te'vil ya
da reddeden modernistlerin etkin ve de yeni olanlarndan Muhammed el-Behiy "Ahkaf' ve "Cin" srelerinde
geen cinlerle alakal unlar syler: "Bunlardan, Medine'den Mekke'ye gelen ve kimse grmeden Allah
15[15]
Rasl'ne (sav) iman eden insan topluluu kastedilmektedir."
Allah Tela'nn te'vile imkn vermeyecek bir dille yarattn ifade ettii, mkellef olduklarn belirttii, Hz
Raslllah' (sav) grp ondan Kur'an dinlediklerini bildirdii ve bu dinleme neticesinde ilerinde m'minlerin
olduunu izhar ettii cinlerin varl bedihi bir hakikattir. O halde insanlar arasnda olduu gibi cinler ierisinde
de bir ok sahabe vardr.

Sahabe Vahiy Neslidir

Sahabe, vahiy ile ahsiyet bulmu bir nesildir. Sahabe nesli vahyinin fikir iiliini ve bu iiliin bekiliini
yapm olan bir nesildir. Vahyin aynasnda sahabeye bakanlar, sahabenin hayatnda hayata dnen vahyi
grrler. Gnmzde yani Modern zamanlarda Sahabe konusu, Batl Msterikler marifetiyle zerinde soru
iaretleri oluturulmu, onlarn sylediklerini "kopyala-yaptr" yntemiyle oaltmay "ilim yapmak" ve "Din'i
kurtarmak" zanneden yerli Msterikler eliyle de "tekinsiz alan" olarak ilan edilmi bir konudur. Sahabe
hakknda nazil ve varit olmu (Sahbe'nin faziletini, onlara kar gsterilmesi gereken edep ve saygy anlatan)
ayet ve hadisler vardr. Ehl-i Snnet'in Sahabe telakkisi iaret edilen bu nasslar temelinde olumutur ve bu
meselede salkl bir kanaate sahip olmak iin bu nasslar behemehal belirleyici klnmaldr. Aksi halde sahabe
konusunun salkl anlalmas mmkn olmaz. unu bilelim ki; Sahbe'yi "vazgeilmez" klan hususlarn
banda, bu "Din"i bize nakleden ilk kuak olma zelliini tamalar gelir. Buradaki "Din" kelimesinden murad,
yegne hak din olan slam'dr. Bu husus u nemli noktalarn altnn izilmesini gerekli klar:
9[9]

Furkan: 25/1.
bn Hacer, sabe, 1/11
11[11]
Mddessir: /2
12[12]
bn Hacer, sabe, I, 14.)
13[13]
Mustafa z, Trkiye Diyanet Vakf Ansiklopedisi, "Ahmet Han" Maddesi, stanbul, 1989,11,74.
14[14]
Mustafa z, Trkiye Diyanet Vakf Ansiklopedisi, "Ahmet Han" Maddesi, stanbul, 1989, 11, 74.
15[15]
Muhammed el-Behiy, Min Mefahmi'l-Kur'an fi'l-Akideti ve's-Slk, Matbaatu'l-stiklali'l-Kbra, Kahire, 1973, s.133
10[10]

1) Sz edilen unsurlarn banda elbette Kur'an gelir. Kur'an- Kerim'in sebeb-i nzul balamnda tezahr eden
Sahbe-Kur'an ilikisi, bu ynyle cahiliye Arabmn cahiliye iirlerini ve eyyamn ezberleyip aktarmas gibi tek
ynl, mekanik ve yzeysel deil, kelimenin btn arlyla "varolusal" bir ilikidir. Bir baka ifadeyle Sahabe,
Kur'an'n canl bir sre ierisinde adm adm ina ettii ilk ve tek nesildir. Denebilir ki Kur'an, sadece Sahbe'nin
deil, btn mzminlerin i ve d dnyasn ina edici ve kendisine inanan herkesin ruhunda dnmler
oluturucu zelliktedir.
O halde burada Sahbe'ye mahsus olan, Sahbe'yi "zel" klan nedir?!
Bu sorunun cevab udur: Bugn Kur'an bize, nzul sreci bizim mdahil olmadmz bir dnemde tamamlanp
bitmi ve iki kapak arasnda toplanm bir metin olarak, yani "Mushaf olarak hitap etmektedir. Bugn
hibirimizin hayatnda "Acaba bugn Rabbimiz ne buyuracak", ya da bamza gelmi bir olay hakknda "vahiy
nasl bir zm getirecek?" gibi bir sorunun heyecanl beklentisinden sz edilemez. Oysa Sahabe iin durum
16[16]
17[17]
gibi
kimi zaman ima ve iaret yoluyla rnein
byle miydi? Onlar iin Kur'an, kimi zaman isim vererek
18[18]
kimi zaman da belli zelliklerini anarak
Hz. Eb Bekr (R.a) hakknda "ikinin ikincisi" ifadesini kullanlmtr,
19 [19]
20 [20]
21 [21]
22 [22]
"Peygamber hanmlar"
"Ehl-i Beyt"
"Muhacirim"
rnek olarak "Peygamber kzlar"
23[23]
zikredilebilir.
"Ensar"
phesiz bunlar dnda da kendilerinden iaret yollu bahsedilen sahabeler mevcuttur, kendilerinden bahseden,
sabah ve akam, hazarda ve seferde, darlkta ve genilikte... ksacas hayatn her annda ve merhalesinde yeni
bir heyecan, yeni bir hkm/mesaj, yeni bir olu, yeni bir davran ve anlay kodu, yeni bir idrak boyutu
demekti.
Sahbe-i Kiram, hayatn vahyin tatbikat zemini yapmtr. Vahiyde olan onlarn hayatnda olmutur. Nazil olan
her ayeti hcrelerine sindirircesine bellemek, fehmetmek ve ilk elden muhataplar olarak onu eksiksiz biimde
hayata aktarmann gayreti iinde olmak onlarn biricik varlk amacn oluturuyordu. Hayatn her amn canl
nzul srecinin rehberliinde adm adm kat etmek, nzul srecinin bir paras olma bahtiyarlna hibir zaman
eremeyecek nesiller iin -belki "anlalmas" deil ama- "hissedilmesi" imkn d bir meseledir...
Sahbe-Kur'an ilikisi, sadece onlarn nzul srecine mdahil olmalaryla snrl deildir. Bu iliki ayn zamanda
Kur'an'n sonraki nesillere aktarmnda Sahbe'nin vazgeilmez roln de belirlemektedir. Hemen belirtmek
gerekir ki, Sahbe'nin buradaki fonksiyonu kuru bir nakil ameliyesinden ibaret deildir. Dolaysyla Modern
dnemde yerli lahiyatlarn, bir yandan slam'n tek kaynann Kur'an olduunu sylerken, dier yandan onu
bize nakleden mtevatir zincirin bu en hassas halkas hakknda ftursuzca kelam etmesi, bindii dal kesen
kimsenin hamakatinden daha hazin bir manzara oluturmaktadr.
Kur'an'n korumasnn bizzat Kadim Kelam'n sahibi tarafndan garanti edildii bu babda sk sk ileri srlen
argmanlardan biri olarak dikkat ekmektedir. Oysa bu ilah garantinin, Kur'an'n korunmasnda ve aktarmnda
Sahabe halkasnn hassasiyeti zerinden fonksiyon icra ettiini gzden uzak tutmak mmkn deildir. Aksi halde
Kur'an'n ilah garanti altnda bulunduunu ifade eden 15/el-Hicr, 9 ayetinin -srf akl bir ihtimal olarak- Kur'an'a
bilahare eklenmi olamayacan garanti etme'k mmkn olmayacaktr. Bir dier ifadeyle, herhangi birisi bu
ayeti bizzat Sahbe'nin Kur'an'a sonradan eklediini iddia edecek olursa, Sahabe hakknda ileri geri konuan
kimselerin bu iddiaya verecek hibir tatminkr cevab olamaz...
2) Sahbe'nin yegne hak din olan slm' bize nakleden ilk kuak olmas, Kur'an'n ilk mbelli, mbeyyin ve

16[16]

Zeyd b. Harise R.a

el-Ahzb: 33/37.
et-Tevbe: 9/40.
19[19]
el-Ahzb: 33/59.
20[20]
el-Ahzb: 33/6, 53.
21[21]
el-Ahzb: 33/33.
22[22]
l-i mrn: 3/195, el-Enfl: 8/72, el-Hacc: 22/58-9.
23[23]
el-Enfl: 8/74, et-Tevbe: 9/100-17.
17[17]
18[18]

mfessiri olan Snnet'in de bize onlar kanalyla gelmi olmasn tazamrnun eder. Bu Din'in sahibinin, Yce
24[24]
Sahbe'nin bu
Kelam'inin "teblilini olduu gibi "beyan"n da Snnet'e havale ettii hatrlanacak olursa
balamdaki nemi kendiliinden ortaya kacaktr. Zira Kur'an'n olduu gibi Snnet'in de ilk muhatab, muhafz
ve nakilcisi Sahbe'den bakas deildir. Hem bizzat Kur'an'n nzul srecinin mdahil ve mahitleri olmalar,
hem de Snnet'in sebeb-i vrudunu tekil etmeleri dolaysyla Sahabe halkasnn Kur'an balamndaki nemi
neyse, Snnet balamndaki nemi de odur. Daha da nemlisi, Kur'an'n anlalmas, hayata aktarlmas ve
ondan hkm istinbat noktasnda Sahbe'nin Snnet'ten ald eitim ve ilham, sonraki nesillerin Kur'an ve
Snnet'e yaklamn belirleyen en nemli etken olmutur. Zhid el-Kevseri Rh.a. bu konuda unlar syler:
"Hz. Peygamber (sav), ashabn Din'de fkh sahibi yapm ve kendilerini istinbat yntemleri konusunda eitmiti.
Hatta daha kendisi hayattayken Sahbe'den 6 kadar ahs fetva veriyordu. Hz. Peygamber (sav)'in hirete
intikalinden sonra Sahabe bu 6 kiiden Fkh renmeye devam etmitir. Onlarn, Sahabe ve Tabiun arasnda
25[25]
nk Sahabe, "Kur'an'n beer boyutundaki somut dili
fetva vermekle mehur olmu rencileri mevcuttu.
ve tecellisi olan Hz. Peygamber (sav)'e sadece fizik deil, ayn zamanda tabir doruysa "ontik yakntklar
dolaysyla "mizac-inas- Rasl" bir nesildir. Abdullah b. Mes'ud (R.a)'in, Sahbe'ye ittibay temellendirirken
kulland, "Allah Tela'nn Rasl iin setii Sahbe'nin izinden ayrlmayn" tarzndaki ifade de bu gerei
vurgulamaktadr.
Din'in, Hz. Peygamber (sav)'in rehberliinde, ama artk O'nun fizik varl olmakszn yaanmaya balad ilk
dnem Sahabe dnemidir. Bu dnemin, Din'i Peygamber'den telakki eden ilk neslin, yani ilk slm toplumunun
kendi ayaklar stnde durma tecrbesini yanstmas dolaysyla ayr bir nemi haiz bulunduu muhakkaktr.
slm ilimlerin usllerinin "beer tecrbesi" balamnda ilk referansn Sahabe kuann oluturmasnn esprisi
burada yatmaktadr. Sahbe-i Kiram, vahyin nasl hayata dntrlmesi gerektiini kyamete kadar yaayacak
olan mslman nesillere rnek model nesildir. Sahbe'yi Kiram' devre d brakanlar, vahyi renmekten ve
hayata hayat yapmaktan mahrum kalrlar.

Sahabenin Hepsi Udldr

Sahabe, vahyinin nasslanyla nmze konulmu seksiz ve phesiz rnek modeldir. Ehl-i Snnet'in Sahabe
anlay, onlarn "seilmi" bir nesil olduu gerei zerine ibtina eder. Sahabe, tebliden nce temsil etti,
yaadklarn rivayet etti. Halleriyle konutular. "Saadet Asrn", hususi renkleriyle bozmadan sonraki zamanlara
tadlar. nsanlar Allah Rasl'n (sav) onlar vesilesiyle tand. Fkh, Tefsir, Kelam. Sahabenin rivayet ettii
Kur'an ve Snnet'ten neet etti. Allah Rasl'nn (sav) talebeleri addedilmeleri ve medeniyetin tayclar
olmalar adaletlerinin aratrlmadan kabul edilmesine gereke oldu. Eer rivayetlerini kabul etme noktasnda
tereddt olsayd, slm "Saadet Asr" ile snrlandrlm, sonraki yllara tanmam olurdu.
Sahbe'ye byle bir vasf izafe ediliini yadrgayanlar u nokta zerinde iz'anla dnmeye davet ederiz: slm,
kyamete kadar baki kalacak son/tek Hak Din ise, onun temel kaynaklan bakmndan bize ve gelecek kuaklara
kadar hibir noksanla maruz kalmadan ulam olmasndaki zaruret de bedihdir. Aksi halde Yahudiliin ve
Hristiyanlm bana gelenlerin slm'n da bana gelmesi kanlmaz olurdu!
"Sahbe'nin adaleti" ifadesini, onlara "masumiyet/gnahszlk" izafesi gibi anlamak derin bir yanlgdr. Bu ifade
onlarn gnahszln deil, Din'in gelecek kuaklara kavl ve fiil olarak gerek manada aktarmndaki
gvenilirliklerini anlatmaktadr. Elbette Sahabe gnah ve hatadan masun deildir. Ehl-i Snnet arasnda onlara
byle bir vasf izafe eden de olmamtr.
"Sahbe'nin adaleti"nden ne anlalmas gerektii konusunda Allame Abdlhayy el-Leknev (Rh.a.) yle der:
24[24]
25[25]

en-Nahl Suresi: 16/44, 64

Maklt'l Kevser Sh: 161-2

"Adalet" tabiri bazen, rivayette taammden yalan sylemekten kanmak ve uzak olmak anlamnda kullanlr.
Muhaddisler'in, "Sahbe'nin tamam udldr" eklindeki szle kasdettikleri mana da budur. es-Sehv, Fethu'lMus'te yle der: "bnu'l-Enbr yle demitir: "Sahbe'nin adaletinden murat, onlar hakknda ismet sfatnn
sabit ve onlarn gnah ilemesinin mstehil olduunu sylemek deildir. Bundan murat, onlarn rivayetlerini,
adalet sebeplerini aratrma tekelfne girmeksizin ve tezkiyelerini istemeksizin kabul etmektir. Ancak adaleti
26[26]
yaralayc bir fiili ilemi olmalar durumu sz konusu olursa, o baka. Byle bir durum da sabit olmamtr.
Gerek hadis rivayetinde ve gerekse inan ve amel olarak slm dininin mteakip nesillere retilmesinde ilk
kaynak olmalar bakmndan sahabenin nemi pek byktr. Bu sebepledir ki slm dini tarihinde her bir sahabi
zerinde titizlikle durulmu, her birinin tercemesi veya hayat hikyesi yazlarak ciltler dolusu sahabe tarihleri
meydana getirilmitir.
"Adalet" ise: Hadis naklinde rivayetlerin kabul edilebilmesi iin ravi-lerde bulunmas gereken vasflardan biri ve
en nemlisidir ki insan, kebair (byk gnah) ilemekten ve sagir (kk gnah) zerinde srar etmekten
alkoyan bir melekedir. ahitlik ve rivayetinin kabul edilmesini gerektirecek ekilde insana itaat ve mrvvetin
hakim olmasdr. Zira insann ilerinde masiyet (gnah, isyan) ve mrvvetsizlik galebe alarsa ahitlii ve
rivayeti reddedilir. Dinde sret (hal ve gidi)in doruluu ve dzgnldr ki ruha; salamlk verir ve onun
takva ve mrvvete ynelmesini salar; bu suretle, insann doruluu hakknda nefislerde gven hasl olur. Zira
insan, yalandan alkoyacak Allah korkusuna sahip olmayan bir kimsenin szne gvenilmez. Dier taraftan,
mubah olmakla beraber, mesela yolda bir ey yemek, cadde ortasnda iemek, reziiane sohbetlerde bulunmak,
akada ifrat (anl)a gitmek gibi mrvveti zedeleyebilecek fiil ve hareketlerden saknmak, adalette art
koulduktan sonra; bir soan tanesi almak veya kasten bir buday tanesi arlnda noksan tartmak gibi,
kk-byk btn gnahlardan saknmak da adaletin artlarndandr. Zira btn bunlar, dinn zayflna
dellet eden kusurlardr. O dereceye kadar ki bu kusurlar kendisinde bulunduran bir insan dnyevi gayeleri iin
yalan sylemekten bile ekinmez.
ahit ve muhbir (haber veren)in sfat olarak matlub olan adalet:
Kiinin dininde istikameti, mezhebinde selmeti; fsktan, kalbinin ve organlarnn adaleti iptal ettikleri bilinen
dnce ve hareketlerden uzakldr. Bu bakmdan, adaleti tantan sfatlarn tm iin: "Allah'n emirlerine
ittiba, nehyettikierinden intiha (vazgeme)dir" demek gerekir. Bununla beraber, insann btn gnahlardan
salim olmad da bilinen gereklerdendir. Kendisine emrolunan eylerden bazlarn terkedenlerle, btn
vecibelerini terk eden kimselere kadar, eitli derecelerde yer alanlar vardr. Buna gre adaletle vasflanan
kimseyi tarif ederken u hususlar belirtmek lazmdr: Adil o kimsedir ki, farzlar eda ettii, kendisine emrolunan
eylere skca yapt, nehyolunanlardan korunduu, adaletini dren fuhiyyattan saknd, fiil ve
hareketlerinde hak ve vacip olan aratrd, dinini ve mrvvetini ihll eden szlerden kand cmlenin
maruf ve malumudur. te hali byle olan kimse, dininde adaletle vasflanan, hadisinde sdk ile maruftur. unu
da unutmamak lazmdr ki, bu kimsenin, failini fask mertebesine indiren byk gnahlardan saknmas kfi
deildir. Halk arasnda, kk gnahlar arasnda bilinen yalanclk, az miktarda dahi olsa yanl tart, bir patlcan
hrszl ve mslmanlarn yalan szlerle kandrlmas gibi fiil ve hareketlerden de saknmas lzmdr.
zet olarak: Adalet'i, bir mslmann Rabbine ve insanlara iyi olmasn salayan vasflar toptan ifade eden bir
tabir olarak tarif edebiliriz. Allah'a kar iyi olmas Kur'an'n ve Snnet'in emirlerini yapp, yasaklarndan
kanmasyla gerekleir. nsanlara kar iyi olmas ise, halk nazarnda deer ve itibarn drecek
davranlardan, szlerden kanmasyla gerekleir. Neticede bu da bir bakma Allah'a kar iyi olmann, kmil
27[27]
uymay da emretmitir. yle ise
mnada dindarln bir neticesidir. Zira dinimiz gzel ahlka, ma'rufa,
adalet, rv'nin dn-insn ynlerini ifade eder, manev deerini ortaya koyar.
Adalet'in birrvde hakk mnda sbt bulmas, adaleti tekl eden sfatlarn onda grlmesine ve bunun
26[26]
27[27]

Abdlhayy el-Leknev, Zaferu'l-Emn, 539 vd

yet ve hadiste yer almam olsa bile imamlarca gzel saylm rfler, detler vs

ahitlii makbul kimselerce te'yd edilmesine baldr.

Adalet'in ne olduu ile ilgili bu bilgilerden sonra, adaleti tamamlayan 'artlar ksaca sayalm:
1- Akll olmak,
2- Bul ana ermi olmak,
3- Mslman olmak,
4- Salam, ehl-i snnet inancna sahip olmak,
5- Dindarlk, takva sahibi olmak,
6- z-sz doru olmak,
7- Mrvvet, gzel ahlk sahibi olmak
8- Ravi'nin mehur yani herkese tannm olmas,
9- Ravi'nin rivayet yapt kimseyle karlam, grm olmas. Sahbe'nin stlah manas: Hz. Peygamber
(sav) devrini idrak etmi, m'min olarak Hz. Peygamber (sav)'i grm, O'nun sohbetinde bulunmu ve yine
m'min olarak lm olan kimselere sahabe denir.
"Sahabenin hepsi adalet vasf ile muttasftr" Ehl-i snnetin, ashabn fazileti ve adaleti hakknda dayandklar
icm' delili: Nevev, bnu's-Salh ve bn-i Abdi'l-Berr'in nakline gre, bid'at sahibi baz kimselerden baka btn
slm bilginleri, ashabn udl olduklarnda ittifak halindedirler. Bir sahabeye mslmanlar arasnda, Hz.
Peygamber (sav)'i grm olmaktan ileri gelen mstesna bir makam ve eref tannm olmaktadr.
Ehl-i snnet ve'l-cemaat'e mensub olan btn m'minler sahbe'nin hiz olduu bu yce makamda
mttefiktirler. Kyamete kadar gelecek btn m'min nesillerden hibiri, hibir ferd Ashb'a mensup hibir
kimseye kar fazilet noktasnda stnlk iddia etmez. Onlarn efdaliyeti bizzat Kur'n- Kerm ve Hz. Peygamber
(sav) tarafndan ifde edilmitir.
Ehl-i Snnet, Ashb- Kiram' bir btn kabul etmekte de mttefiktir. Husus, ferd fezilde aralarnda
dereceleme yaparsa da sahbelik faziletinde hepsini bir grr
Ashb'i bir btn olarak sevmek, hepsine ayrm yapmadan gvenmek Kur'n- Kerm ve Raslllah (sav)'n
emirleri gereidir. Buna bir bakma sahabenin adaleti denir. Yeri gelmiken unu beyan etmekte fayda vardr:
Dinen Ashb- Kiram'a gvenmeyenlere gvenilmez. Ashb- Kiram' nemsemeyip kmseyen, onlar hor ve
hakir grenlerin hibir haberlerine gvenilmez. Sahabeler, Peygamberlerden sonra dnyann en adil
insanlardr. Onlara gvenmeyenlerin dine gvenleri kalmam demektir. Dine gveni kalmayana da gvenilmez.

Ashb- Kiram Allah'n Yeryzndeki ahidleridir

Ashb- Kiram, yeryzn aydnlatan hidayet yldzlarndan meydana gelmi nurlu topluluun addr. Sahabe,
Allah Tela tarafndan seilip gnderilen hatem'l enbiya Hz. Muhammed (sav)'in eliyle vahyide ahsiyet bulan
kimsedir. Sahabe olmann ve de o duru zere kalmann "naslhi" ulema indinde farkl mtalalara neden
olmutur. Muhaddislere gre; Allah Rasl'n (sav) mslman olarak bir defa gren kii sahabedir. Fakat O'nu

(sav) m'min olarak grenin iman zere lmesi arttr.

28[28]

Sahabe olma erefine nail olan, ardndan irtidat eden sonra tekrar mslman olan fakat yeni halinde Allah
Rasl'n (sav) gremeden lenler tarifin dnda kalrlar. Bu yzden Kurre b. Meysere, E'as b. Kays gibi bir ara
29[29]
rtidat ameliyesi kiinin btn
irtidata irtikap edenler Ebu Hanife ve af'ye gre sahabe kabul edilmezler.
30[30]
amellerini iptal ettii gibi sahabi olma payesini de alr-gtrr.
Raslllah (sav)'i grmenin nasll ile ilgili mlahazalar u erevededir: Kii bizatihi O'nu (sav) grmeyi kast
ediyor, ya da bakas vesile oluyor, bizzat O'na (sav) bakyor, ya da hedefinde bakasn grmek varken gayri
31[31]
ihtiyari olarak baklar O'na (sav) alyor.
Eer btn bu baklarn ncesinde iman varsa "gren" kii sahabe kabul edilir. Raslllah (sav)'i grmek, "O'na
(sav) mlaki olmak" anlamnda deerlendirilmelidir. Zira bn mmi Mektum gibi Efendimiz'i (sav) dnya gz ile
32[32]
gremeyenler de tereddtsz sahabedir.
Sam solunu birbirinden ayrabilen veya "sz anlayp karlk verebilecek" derecede bir dirayete malik olan
33[33]
Ebu Zueyb El-Hzeli gibi O'nu (sav) lmle defn arasnda grenler yaarken grme
ocuklar da sahabedir.
34[34]
bahtiyarlna eremediklerinden sahabe kabul edilmezler.
Sahabenin cerh edilmesi, slmi literatrde tashihi gayri kabil ylesine byk gedikler aacaktr ki, salam
senetlerle rivayet edilen bir ok hadis reddedilecek, onlar zerine bina edilen Fkh, Kelam gibi slmi disiplinler
arive kaldrlacaktr. Cemel, Sffn gibi hdiseler ierisinde yer alm ya da uzlete ekilmi olsun Ashabn tamam
35[35]
mmetin muhaddisinden mfessirine, mtekellimininden fukahasna btn
adildir. Bu hususta icma vardr.
alimlerin adil olduklarna icma ettikleri ashap hakknda Harici, Rafzi, Mu'tezili kimlie sahip frka mensuplarnn
cerh edici ifadeler kullanmalar ilmi olmaktan fevkalede uzaktr.
ayet Kur'an ve Snnet'in sahabenin adaletine dair kat'i beyanlar olmam olsayd yine de onlar ta'dil etmek
gerekirdi. nk hicretleri, cihadlar, Allah yolunda mal ve canlarn feda etmeleri, kalplerindeki itminann
muazzam derinlii, adaletlerinin kemaline iaret etmektedir. Allah sahabeden; sahabe de Allah'tan raz olmu,
lahi rzaya muhatap olmalar doruluklarna, doruluklar da snneti olduu gibi rivayet ettiklerine tanklk
etmekte. Hdise bu iken insanlardan ashab ta'dii etmelerini talep etmek fuzuli bir ameliye olur. Zira Allah ve
Rasl'nn (sav) tezkiyesinden sonra sylenecek her sz zaittir. Ulema cephesinden gelen mtaalalar ise
nakledilenleri beer idrakiyle teyitten ibarettir.
Allah Tela ashab, urunda cihad etmek iin seti. Rasllerden sonra insanlk tarihinin en faziletlileri oldular.
Allah' tek mabud olarak tandlar. Dilleri, kalpleri, aklar, iradeleri hasl topyekn mevcudiyetleriyle O'na
yaklatlar. Allah Onlar kul, dost ve sevgili edindii gibi onlar da Allah' btn mevcudata tercih ettiler. Ar
36[36]
sevgi ve merhametinden dolay Allah onlara dinde hibir zorluk karmad.
Hakk yceltmeleri iin seilen ashabn adaletini tartmaya amak -haa- Cenab- Hakk'n seimde isabet
edemediini gsterir ki, byle bir yaklamn temelinde Kur'ani baka itiraz vardr.
37[37]

"(Raslm!) De ki: Eer Allah' seviyorsanz bana uyunuz ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn."
Onlar btn mevcudiyetleriyle Raslllah (sav)'e uydular, Onunla hicret ettiler, yan yana durup dmana kar
Ali b. Muhammed b. el-Kari, erh-u erhi Nuhbeti'l-Fiker, (tah. Abdu'l-Fettah Ebu Gudde), Daru'l-Erkam, Beyrut, ty., s. 576.
zzuddin bn Esir Ebi'l-Hasen Ali b. Muhammed el-Cezeri, e'sdu'l-sabe fi Ma'rifeti's-Sahabe, (Mukaddime), Daru'l-Ktbi'l-lmiyye,
Beyrut, ty., I, 11
30[30]
Ali el-Kari, a.g.e., s. 576
31[31]
Ali el-Kari, a.g.e., s. 576
32[32]
Ali el-Kari, a.g.e., s. 548-579
33[33]
smail Ltf akan, Hadis Usl, fav, stanbul, ty., s. 81.
34[34]
bn Esir, a.g.e., I, 10
35[35]
bn Hacer, kabe, 1, 25
36[36]
bn Kayym, 'lamu'l-Muvakki'n an Rabbi'l-Alemin, Daru'l-Kitabi'l-Arabi, Beyrut, 1996, IV, 116.
37[37]
l-i mran Suresi: 3/30.
28[28]
29[29]

savatlar, Semre aacnn altnda O'na (sav) bey'at ettiler. Ne, nasl yaplmas gerekiyorsa yle yaptlar. Hz
Raslllah'a ittiba etmelerinin karlnda Allah Tela'nn sevgisiyle mkfatlandrldlar. Madem m'min
Allah'n sevdiini sevmek, buzettiine de nefret etmekle memurdur peki niin ashaba ta'n edilir. Raslllah
(sav) buyuruyor ki;
"mann alemeti Ensar' sevmek; nifakn ki ise O'na buz etmektir."
Bu hadis ashabn ileri gelenleri dahil tamam hakknda geerlidir.

38[38]

39[39]

Buna gre ashab istisnasz sevmek mahza imandan, buzetmek ise mahza nifaktan kaynaklanmaktadr. Kur'an
ayetlerinden ve Raslllah diyor ki ashab adildir. Sonraki kuaklarn onlar ta'dil etme ameliyelerine muhta
deillerdir. Bu noktada yaplan btn almalar bir manada sahih mirasn tekrarndan ibarettir. Bununla birlikte
sz konusu ayetler nazil olmam olsayd yine de onlarn Allah yolunda yaptklar cihad, slm'n deerlerini
yceltebilmek iin can ve mallarn seferber etme hasletleri, anadan yardan geecek derecede teslimiyetleri,
adaletlerine delalet etmeye yeterdi.
Hz. Peygamber'in ashb- kiram ile ilgili olarak mmetine yapt ar ve uyarlar arasnda, onlara kt sz
sylememek, svmemek ve onlar yermemek arlkl bir yere sahip bulunmaktadr. Nakledildiine gre, Hz.
Peygamber'e ilk iman eden sekiz kiiden biri olan ve daha hayatta iken cennetle mjdelenmi on byk sahabe
aere-i mbeere iinde yer alan Abdurrahman b. Avf radyallahu anh (. 32/652) ile hicri sekizinci yln
balarnda mslman olan Halid b. Velid radyallahu anh (. 21/642) arasndaki bir meseleden dolay Halid
b.Velid, Abdurrahman b. Avf'a kt szler sylemiti. Bunun zerine Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem
yle buyurdu:
"Ashabmdan kimseye svmeyin. Zira sizden herhangi biriniz Uhud da kadar altn sadaka olarak verse onlarn
40[40]
buyurmu,
bir leklik (mdd) hatta yarm ieklik sadakasna ulaamaz"
Hlid b. Velid'in ahsnda tm mslmanlar bu konuda cidd ekilde uyarmtr. Bu hadisten anlalmaktadr ki,
Hz. Peygamber'in yakn evresini oluturan kdemli sahabelere, ilklere, lyk olmadklar tarzda sz syleyen
teki sahbler, sahb olmayan kimseler yerine konulmakta ve "ashabma svmeyin" (l tesbb)
41[41]
Hatta bu olay ve beyn- peygamberi delil kabul edilerek
nehyine/yasana muhatap klnmaktadrlar.
Tbin kelime ve neslinin, Hudeybiye anlamasndan sonra mslman olanlar kapsad bile ileri
42[42]
43[43]
Hadisin syleni sebebinden
ge dnemde mslman olanlarn -sahabe olmakla beraber
srlmtr
"benim ashbm" (ashbe) iltifatnn zel anlam/erevesi iinde sayamadklar gibi bir izlenim edinmek de
mmkn gzkmektedir.
te yandan "..Elbette iinizden, fetihten nce infak eden ve savaanlar, daha sonra harcayp savaanlara eit
44[44]
yeti, esasen Mekke
deildirler. Onlarn derecesi, sonradan infak eden ve savaanlardan daha yksektir"
Fethi'nden nce ve sonra yaplan iyiliklerin ve cihadn ayn olmadn, ncekilerin fazilet ve sevaplarnn,
sonrakilerden stn ve byk olduunu belgelemektedir. Bir baka rivayette de Hz. Peygamber:
45[45]

"Kim benim ashabmdan birine sverse, Allah'n laneti onun zerine olsun"
diye cidd bir tehdidde
bulunmutur. Bu rivayet "rahmet Peygamberinin konuya ne kadar nem verdiini, ve sahabeden olduu sabit
ve mehur olan herhangi bir sahbye ileri-geri sz etmenin ve svmenin kiiyi, Allah'n rahmetinden
uzaklatracak, lanete uratacak vahim bir hata ve ar bir su (haram) olduunu aka ortaya koymu
Bedruddin Ebu Muhammed Mahmud el-Ayni, Umdetu'l-Kri erh-u Sahihi'l-Buhri, Daru'l-Ktbi'l-lmiyye, Beyrut, 2001,1, 244
Bedruddin Ebu Muhammed Mahmud el-Ayni, Umdetu'l-Kri erh-u Sahihi'l-Buhri, Daru'l-Ktbi'l-lmiyye, Beyrut, 2001, I, 244
40[40]
Mslim Fedail's-sahabe 221; Ayrca bk. Huhr, Fedail'l-ashb 5; Eb Dvd, Snnet 10; Tirmiz, Menkp58;Ahmed b. Hanbel,
Msned, III, 11
41[41]
Ali el-Kari, Mirkt, X, 355.
42[42]
Kurtub, el-Cmi' li ahkmi'l-Kur'n, VIII, 239
43[43]
sebeb-i vrd
44[44]
el-Hadid Suresi: 59//10.
45[45]
Heysem, Mecmeu'z-zevid, X, 21
38[38]
39[39]

olmaktadr. Nitekim slm bilginleri, sahabeden herhangi birine svmenin fsklk ve byk gnahlardan olduu,
onlara svmeyi helal sayarak svmenin ise, kfr sayld konusunda gr birlii iindedirler.
Hz. Peygamber'den sonraki dnemde sahbiler arasnda grlen ihtilaarm ve baz ac olaylarn ictihad kkenli
olduu, isabet edenin on, hata edenin ise bir sevap ald dnlp hepsi hakknda hsn-i zanda bulunmak,
hem terdin hem de mmetin iyiliine/maslahatna daha uygun bir tavrdr. Sz konusu olaylar dolaysyla
sahabelere hakarete varan szler sylemek ve svmek/kfretmek gibi hatalara asla dimemelidir.
Sahabelerin hayrll hadis-i erifte "Sizden herhangi biriniz Uhud da kadar altn sadaka olarak verse onlarn
bir lektik hatta yarm leklik sadakasna ulaamaz" diye bir de rnek verilerek vurgulanmtr. Bir baka
rivayette Hz. Peygamber yemin ederek "Sizden biri Uhud da kadar altn infak etse bile, onlarn bir mdd/lek
46[46]
buyurmaktadr. Daha baka bir rivayette de
veya yarm mdd/lek sadakasnn sevabna yetiemez"
kendisine yneltilen "Biz mi yoksa bizden sonrakiler mi daha hayrldr?" sorusuna cevaben Hz. Peygamber;
"Onlardan biri Uhud da kadar altn sadaka verse, siz sahabelerin bir ieklik hatta yarm ieklik sadakasnn
47[47]
diye durumu aklamtr.
sevabna ulaamaz"
Her iin ve amelin kymetli, ok kymetli ve en kymetli olduu zamanlar vardr. Yine kk bir iyliin ok byk
kabul edildii, byk bir iyliin sradan saylabildii durum ve zamanlar olabilir. Bu, o dnemin artlarna bal
olduu kadar, o ii ya da ameli/iyilii yapann durumuyla da yakndan ilgilidir.
48[48]

Sahabeler, zellikle de ilk mslman olan sahbiler "es-sbikn el-evveln

gerek kiisel durumlar gerekse
iinde bulunduklar dnemin artlan bakmndan fevkalde nzik ve anlaml bir konumdaydlar. Bu sebeple
onlarn Allah yolunda verdikleri bir ya da yarm ieklik bir sadakannn deeri, daha sonraki gelimi ve
yerlemi artlardakilerin verecekleri Uhud da byklndeki sadakalardan ok daha kymetli idi. te
bylesine nzik ve zor durum, sahbilerin teki m sl umanlardan farkl ve stn olmalarnda arlkl bir ortam
olarak dikkat ekmektedir. Onlar da bu durumu, gerekten gbta edilecek biimde zverili ve sammi
davranlarla deerlendirmilerdir. Aslnda Hz. Peygamber'in "sizden biriniz.." szlerinin ilk muhatablar da hi
kukusuz sahabelerdir.
Byle olunca hads-i erifteki "bir veya yarm leklik sadakalarnn sevabna ulalamayan sahabeler", daha zel
manada ve daha dar erevedeki sahabeler olduu anlalmaktadr. Ya da "sizden biriniz.." ifadesinden maksat,
49 [49]
aka grld gibi "onlardan biri" yani sahabelerden sonraki (sahabe olmayan)
ikinci rivayette
mslmanlardr.
Sahabelerin konumuna ulalamayaca, manevi deil, madd bir rnek (sadaka) zerinden anlatlm olmas da
dikkat ekmektedir. Belki bu adan, gelimi imknlara sahip olan sonraki mslmanlarn, en azndan
grntde, yani miktar olarak sahabelere ulaabilecekleri hatta onlar geebilecekleri akla gelebilir. Ama nemli
olann grnt deil, sonu/sevap yn olduu, bu noktalardan sahabelere ulalamayaca, Uhud da rnei
verilmek suretiyle kesin bir ekilde gsterilmi olmaktadr. Bu da Allah onlardan raz olsun ashb- kirm'n dier
mslman nesillerden asl farkn oluturmaktadr.
Erkei olsun kadn olsun sahabenin her biri, slm' ciddiye almann rneidir. Sahabe daha sahabe dneminde
iken ihtiya haline gelmitir. Baknz mam Buhar (Rh.a.) naklettiine gre; bir gn Hz. mer (R.a.), dostlarna;
"Haydi herkes bir ey dilesin" demi. Mecliste bulunanlardan kimi "Ben u oda dolusu gmm olsun da onu
Allah yolunda harcayim isterim", kimi; "u oda dolusu altnn olsun da Allah yolunda harcaym" demi. Kimileri
de ayn gereke ile daha baka madd deerlerinin olmasn istemi. Hz. mer (R.a.) "Baka ne istersiniz?" diye
sormu. Onlar da; "Biz baka bir ey istemeyiz" diye cevap vermiler. Bunun zerine Hz. mer (R.a.) yle
46 [46]
Buhr, Fedil ashbi'n-Neb 5; Mslim, Fedail's-sahbe 221,222; Ebu Davd, Snnet 10; Tirmiz, Menkb 58; bn Mce,
Mukaddime II, Ahmed b. Hanbel, Msned, III.
47[47]
Ahmed b. Hanbel, Msned, VI, 6.
48[48]
Tevbe Suresi: 9/100.
49[49]
el-Msned Ahmed b. Hanbel, VI, 6

demitir:
"Ben, Eb Ubeyde b. el- Cerrah, Muz b. Cebel ve Huzeyfe b. el-Yeman gibi u oda dolusu insan isterim ki onlar,
50[50]
insanlarn Allah'a itaati renmeleri yolunda grevlendireyim."
Sahabe kvamnda yetimi eleman ihtiyac her dnem ve devrede bir ihtiyatr. Dolaysyla slam hizmetlerde
sahabe mesleini esas alanlarn sahbe-i kirm' kendilerine model edinmi kadrolar yetitirmeleri ve byle
yetimi kadrolar nemsemeleri azad kabul etmez bir grevlerindendir.
O halde "ulalamayan zme koruk demek" kskanl, acelecilii ve aresizlii iinde, slm nesillerinin ilki ve
slm tarihinin ilk inaclar hakknda, azn tutmak, onlar aleyhinde ileri-geri sz sylememek, hele hele kasd
bir ekilde onlar ktlemeye kalkmamak, sonraki mslman nesillerin olgunluk derecelerinin, mmet ve din
bilinlerinin ve Peygamber sayglarnn nemli bir gstergesi durumundadr.
Her mslman iin Reslllah sallallahu aleyhi ve sellem'in tavsiyelerine gc lsnde uymak nasl temel bir
grev ise, koyduu yasaklara mutlak anlamda tbi olmak da ayn ekilde vazgeilmez bir vazifedir. zelde
sahbe-i kiramn kvam ve konumunu, genelde m'minlerin durumunu belirleyen hadislerden biri de sahblerin
51[51]
"yeryznde Allah'n ahitleri" olduunu bildiren rivayettir. Konuya dair rivayetlerin hemen hemen hepsi
baz anlatm farkllklar olmakla birlikte zde birlemekte ve "Siz yeryznde Allah'n ahitlerisiniz" vurgusuyla
ve hatta bu ifadenin kez tekrar edilmesiyle sona ermektedir. Bu hadis-i erifin sebeb-i vrdu hakknda Enes
b. Malik (R.a.) unlar anlatmaktadr:
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ile baz sahbler birlikte bulunurlarken onlarn yanndan bir cenaze geti.
Orada bulunan ashb- kiramdan bazlar o cenazeyi hayrla andlar. Bunun zerine Neb sallallahu aleyhi ve
sellem:
"Kesinleti" buyurdu.
Sonra bir cenaze daha geti. Orada bulunanlar onu da ktlkle andar. Resl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve
sellem yine:
"Kesinleti" buyurdu.
Bunun zerine mer bnu'l-Hattb radyallahu anh:
"Ne kesinleti ya Reslallah? " diye sordu. Peygamber aleyhisselm da yle buyurdu:
"u nce geen cenazeyi hayrla andnz; bu sebeple onun cennete girmesi kesinleti. Bu berikini ktlkle
andnz; onun da cehenneme girmesi kesinleti. nk siz, yeryznde Allah'n ahitlerisiniz."
Olayn Tekrar:
Baz rivayetlerde olayn, Hz. mer'in halifelii dneminde bir kez daha tekrar ettii anlatlmaktadr. Hz. mer de
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem gibi "kesinleti/gerekleti" diye tepki vermi; neyin gerekletii
sorulunca da yukarda aktardmz cenaze olayn hatrlatarak Hz. Peygamber'in szlerini aynen
52[52]
Bu rivayet, iki olaydaki ahit konumunda bulunan kiilerin az-ok deimi olduu dikkate
nakletmitir.
alnnca sadece sahabilerin deil, onlarn iman ve kvamn paylaan, onlar gibi olmaya alan olgun m'minlerin
53[53]
de "yeryznde Allah'n ahitleri" olma zelliini tadklarn gstermektedir. Nitekim mam Buhr'nin
ehdt 6'daki rivayetinde "siz" yerine, "m'minler" ifadesinin bulunmas ve aka "M'minler yeryznde
et- Tarihu's Sair, C:l, Sh: 79, Beyrut.
Buhr, Ceniz 86; ehdt 6; Mslim, Ceniz 60; Eb Davud, Ceniz 76; Tirmiz, Ceniz 63; Nis, Ceniz 50; bn Mce, Ceniz 20;
Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 22, 30, 45-46; II, 261, 466, 470, 498, 528; III, 186, 211, 245
52[52]
Buhr, Ceniz 86; ehdt 6. Ayrca bk. Nesa, Ceniz 50.
53[53]
v. 256
50[50]
51[51]

Allah'n ahitleridir" buyurulmas sahbiler gibi dier m'minlerin de yeryznde Allah'n ahitleri olduu
anlamna gelir.
"yilikle (hayr) andlar", "ktlkle (er) andlar" diye rivayetlerin ounda kapal olarak deinilen tanklk,
54[54]
Bu rivayette birinci kii iin "Falancalardan fulardr. Allah' ve
Hkim'in rivayetinde aklk kazanmaktadr.
Resl'n seven, Allah'a ibadet eden ve hayra koan iyi bir kiidir" denildiini; ikinci kii iin ise, "Falanca
kabileden falandr. Allah ve Reslne kin besleyen srekli gnah ileyen ve fesat karmaya alan kt bir
kiidir" diye tanklk edildii belirtilmektedir. Bylece asl rivayetteki "hayr"n ve "er'in mhiyetinicelii ortaya
konulmu olmaktadr.
Ayrca Hkim'in rivayetinin sonunda, "Allah'n yeryznde baz melekleri olduu ve bunlarn, kiilerin iyilik ve
ktlklerini insanlarn diliyle akladklar" ifade buyurulmaktadr.
Bu ifadeler ncelikle sahblerin, genelde de kimi m'minlerin, baz meleklerin bir anlamda szcln
yaptklarna delalet etmektedir. Bu tr bir aynileme, hi kukusuz sahbiler iin bir kvam gstergesi, m'minler
ve tabi insanolu iin byk bir ereftir. Eb Davud'un rivayetinde de bu mna, "Melekler gkyznde Allah'n
ahitleridir, siz de yeryznde Allah'n ahitlerisiniz. Sizin kiminiz kiminize ahitsiniz" aklamas ile
desteklenmektedir.
ehdet, olanbitene tanklk etmektir. Olan-bitenin nitelii ise ileride olacak olana iarettir. Tankln doru
yaplm olmas, neticenin nasl gerekleeceini istidlal olarak nceden haber vermek anlamna gelmektedir.
ller hakknda yaplan ehdetin, onlarn hiretteki durumunun gstergesi saylabilmesi iin, o ehdeti
yapanlarn kimlik ve kiilikleri nem arzeder. Bu hadiste sz konusu olan ehdet, fazilet ehli, doruluk ve ihls
sahibi kiilerin ehdetidir. Fsk ve gnahkrlarn ehdeti deildir. nk gnahkrlar veya dinin doru
bulmad fikirlere kaplm kimseler kendileri gibi dnen ve yaayanlar "iyidir" diye vebilirler. Bunun slm
mnada bir ehdet/tanklk deeri yoktur.
te yandan bir kimseyi ktlkle ananla anlanlar arasnda dmanlk olmamaldr. Herhangi bir sebeple
aralarnda dmanlk olanlarn yekdieri hakknda "ktyd" demesi de makbul bir ehdet deildir. Hatta
dinine bal kimseler iin, dine kar olan evrelerin ya da dinsizlerin "kt" demeleriyle iyi insanlar kt
saylmazlar.
Salh ve takva sahibi kimselerin, hayattayken iyi vasflaryla tandklar kimseyi ld zaman da bu vasflaryla
anmalar o kiinin cennetlik olduunun almeti saylr. Bunun aksi de geerlidir. Yani bir kimsenin yaarken
yapt ktlkleri, vefatndan sonra salh ve takva sahibi insanlarn hatrlayp anmalar, o kimsenin
cehennemlik olduuna iaret saylr. O halde insanlar hakknda iyi-kt diye ehdet edecek kimselerin, slm
55[55]
esaslar erevesinde iyiyi kty bilen kimseler olmas gerekir.
"Allah'n yeryzndeki ahitleri" ifadesini, bu iltifata muhatap olan sahabilerin kvam erevesinde
deerlendirmek en doru yntem olsa gerektir.
ahitliin bir de hiret boyutu vardr. Allah'n yeryzendeki ahitleri olan Muhammed mmetinin
de dier mmetlere ahitlik yapacaklar hem yetlerde hem hadislerde bildirilmi bulunmaktadr.

56[56]

hirette

"te bylece sizin insanla ahitler olmanz, Resln de size ahit olmas iin sizi orta/mutedil/dil bir mmet
57[57]
kldk."
Peygamberin size ahit olmas, sizin de insanlara ahit olmanz iin Allah, gerek daha nce (gelmi kitaplarda)
54[54]

Hkim, Mstedrek, I, 377.

Riyz's-stihin Tercme ve erhi Ltf akan ve arkadalar, V, 10-15 Erkam Yaynlar
56[56]
tabi ilk srada ashb- kirm'n
57[57]
el-Bakara Suresi: 2/143.
55[55]

gerekse bu (Kur'n)da size "mslmanlar" adn verdi.

58[58]

Eb Said el-Hudr radyallahu anh'den rivayet edilen bir hadiste bu yetlerde bildirilen tankln nasl
gerekleecei Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem tarafndan yle aklanmtr:
"Kyamet gn Nuh aleyhisselm arlr. Nuh:
"Buyur Ya Rabbi, emrine amadeyim," der. Bunun zerine Allah:
"(Duyurman gerekenleri mmetine) tebli ettin mi?" diye sorar. Nuh:
"Evet, duyurdum" diye cevap verir. Bu defa Allah, Nuh mmetine;
"Nuh size tebligatta bulundu mu?" diye sorar. Onlar da:
"Bize, bizi hiret azabndan korkutan bir eli gelmedi" derler. Bunun zerine Allah, Nuh'a:
"Ey Nuh! Senin tebli grevini yerine getirdiine ahitlik edecek kimse var m? " buyurur. O da;
"Evet, Muhammed ve mmeti, " der.
Sonra Muhammed mmeti, Nuh'un kendi mmetine teblide bulunduuna tanklk ederler. Peygamber de
mmetine ahitlik eder. Benim bu beyanm "te bylece sizin insanla ahitler olmanz, Resl'n de size ahit
59[59]
O halde hem dnya hem de
olmas iin sizi orta/mutedil/dil bir mmet kldk" yetinin aklamasdr.
hirette tanklklarna Allah'n deer verdii olgun m'minlerin banda ashb- kiram yer almaktadr. Bu durum
sahabe kvamnn bir gstergesidir. Netice itibariyle sahabeleri deerlendirirken bu zellii dikkate almak, onlar
doru anlamak bakmndan byk bir nem arzetm ektedir. Allah katnda ahitlii geerli adam olmak... te kul
iin asl keramet bu olsa gerektir. Dolaysyla her mslmann azad kabul etmez grevi, Allah katnda ahitlii
geerli bir kul haline gelmektir. Bunun da yolu, yeryznde Allah ahitleri olan sahabeleri hayat modeli
edinmektir. Hayat modelleri sahabe olmayanlar, Allah'n deil, Firavunlarn, Nemrudlarn, Tautlarn, Zorbalarn
ahitleri olurlar.

Sahabe slam'n Kilit Kuadr

slm' Allah Tela'nn muradna gre anlama ve yaama hususunda sahabe vazgeilmezdir. Bu noktada
bakldnda grlecektir ki; sahabe, slam'n kilit kuadr. slam'a giden yol sahabede geer.
Bil ki, sahabe nesli iin dindarlk kvamnn temel gstergesi, snneti yaamakta gsterilen dikkat, srar,
tereddtsz tavrdr. Bu gerek, asr- saadette yaam olan sahabeler iin tarihi bir zellik olduu gibi tm
mslman birey ve toplumlar iin de kvam ls olarak aynen geerlidir. Bir baka ifade ile iyiliin, olgunluun
ve kalitenin ls, tm zamanlarda slm' Snnet'e gre yaayabilme orandr. Birilerinin "iyi", "aferin"
"maallah" demesi deil, Snnet'e ne kadar uyum salanabildii nemlidir. Zira en kaliteli ve stn din hayat,
Hz. Peygamber'in nezih yaaydr. Ona benzeme oran da iyilik ve kvam derecesini gsterir. nsanlar ve dnya
bunu anlasa da anlamasa da bu byledir. Bu sebeple sahabe kvam, Snnet-i seniyyeyi, asr- saadet artlarnda
kendi gnlk hayatlarnda Hz. Peygamber'in rneklii, nderlii ve ynlendiricilii ile en st seviyede yaama
gayretlerinin mutlu sonucudur. Temel ve genel gerek bu olmakla beraber baz rivayetlerde, artlar sebebiyle
slm yaama oranlarnda zamanla baz deimelerin olacana, neticenin de buna bal olarak
deerlendirileceine iaret edilmitir.

58[58]
59[59]

el-Hac Suresi: 22/78.

Ahmed b. Hanbel, Msned, III, 32, 58; Buhr, Tefsiru'l-Kurn

Ashb- Kiram, Asr- Saade'te yaama ansna sahip olan bir nesildir. Tirmiz'nin "garib" nitelemesiyle kaydettii
bir rivayette "Siz yle bir dnemde yayorsunuz ki sizden biri emrolunduklanmn onda birini terkederse helak
olur. Sonra yle bir devir gelecek ki o gn yaayanlardan emrohnduunun onda birini yerine getiren
60[60]
kurtulur.
Eb Zerr el-Gfari (R.a.) dan nakledilen rivayette ise;
"Siz, bilenleri ok, konuanlar az bir dnemde yayorsunuz. Bu ortamda kim bildiklerinin onda birini terkederse,
sapar (veya helak olur). Bilenleri az, konuanlar ok bir zaman gelecektir. O ortamda bildiinin onda birini
61[61]
buyurulmaktadr.
yaayan kurtulur."
Bu iki rivayetin birbirini destekledii aktr. Rivayetlerde sosyal gerek ve artlara gre dini yaama oranlarnn
deiebilecei, nimet-klfet dengesinin ve zaruret, kavramnn zamana gre takdir edilecei mtereken ortaya
konulmaktadr. Tm elde edilemeyenin tmden terkedilmemesi gerektiine, sorumluluun artlara bal
olarak deerlendirileceine dikkat ekildii de anlalmaktadr. Zira bilinen bir gerektir ki slm'da g
yetirilemeyecek bir sorumluluk sz konusu deildir. Nitekim gemite bilginler bu rivayetlerin karamsarla ve
umutsuzlua dmemek gerektiini vurguladn, gerek bireysel gerekse toplumsal anlamda arlaan artlarda
ayakta kalabilme teviki ierdiini sylemilerdir. Mesel Mnv'nin kaydettiine gre mam Gazal hadisi yle
yorumlamtr: "Hadisin ikinci ksmndaki yle bir devir gelecek ki o gn yaayanlardan emrolunduunun onda
birini yerine getiren kurtulur mjdesi olmasayd, olumsuz amellerimize bakarak bizlerin ye's ve mitsizlie
kaplmamz kanlmaz olurdu..Oysa imdi biz, Rabbimizden bize, zatna yakr ekilde muamele etmesini, fazl
62[62]
ve keremiyle kt amellerimizi rtp gizlemesini dileriz.
Sahabe dnemi gibi emniyetin ve izzet-i slm'n tam olduu bir dnemde emir ve nehiylerin terk ve ihmali,
tamamen kiisel kusurlardan ileri gelir ki bu, helake gtrc bir durumdur. Ancak slm'n ve mslmanlarn
zayf dt, zulmn ve fkn yaygnlat, slm'a hizmet ve yardm edenlerin azald devir ve ortamlarda
mslmanlar g yetiremedikleri iin baz emirleri ileyemediklerinden dolay mazur saylrlar. Dolaysyla da
ykmlleklerini ne lde yerine getirebilirlerse, artlarn olumsuzluu sebebiyle o lden daha fazla mkafat
grrler. Bazen tek bir amel veya eylem, btnyle slm' temsil etmeye yetebilir. O amel ve eylemi yerine
getiren de dini btnyle yaam gibi hem topluma mesaj vermi hem de Allah katnda deer kazanm olur.
Nitekim sevgili Peygamberimiz bir baka hadis-i eriflerinde "mmetimin bozguna urad dnemde
63[63]
buyurmak suretiyle bu gerei
terkedilmi bir snnetimi yaayan ve yaatan (yz) ehit sevab kazanr"
aka ortaya koymulardr.
Bu adan bakldnda yukardaki hads-i erifler, zor artlarda inananlar iin mit , teselli kayna ve hizmet
64[64]
bu anlamdaki tevikin en uc
teviki anlam tamaktadr. "Kyamet artlarnda bile fidan dikme" tavsiyesi,
naktasn oluturmakta ve mslmana "sen yapabildiin kadar hizmeti yapmaya bak, yaayabildiin lde
inanlarn yaamaya al" mesajn vermektedir.
Her iki rivayeti birden deerlendirdiimiz zaman, bilen ve tartan deil, bilen ve yaayan olmann tm
zamanlarda kurtulu sebebi olduu anlalmaktadr. Bundan trdr ki, bir kurtulu nesli olarak sahabe; bilen
ve tartan deil, bilen ve yaayan bir vahiy nesildir. Bu sebeple son zamanlarda giderek yaygnlaan slm'a ait
her ilke ve uygulamay tartan toplum olma eilimi, sonuta yaanabilecekleri de ihmale gtrecei iin ciddi
bir tehlikeyi gndeme getirmektedir. stelik bu tartmalar, byk ounluu itibariyle bilimsel amal ve kendi
zemininde bilimsel usul ve yntemlerle de yaplmamaktadr. Ya sistemin kabulleri ve kutsallar adna ve hatrna
ya da dnya egemenlerine irin grnmek ve belli odaklara selam vermek adna, ilgisiz ortamlarda, konuya
Tirmiz, Fiten 79; Mbarekfr, Tuhfet'l-ahvez, VI, 545-546. bn'l-Cevz', rivayeti mnker saymaktadr. Msned'deki rivayet ise bu
hadisi zde takviye etmektedir. Nitekim Tirmiz de Eb Zerr'in rivayetine atfta bulunmaktadr buyurulmustur.
61[61]
Ahmed b. Hanbel, Msned, V, 155; Hkim, Mstedrek, I, 529
62[62]
Mimv, Feyzu'l-kadr, II, 556
63[63]
Mnzir, et-Terb ve't-terhb, 1,41; Heysem, Mecmeu'z-zevid, I, 172
64[64]
Ahmed b. Hanbel, Msned, III, 184, 191; Heysem, Mecmeu'z-zevid, IV, 63
60[60]

kendi boyutlar erevesinde vkf olmayan sunucu ya da programclar ynetiminde medyada

gerekletirilmektedir.
Bu tr giriimler belki tartma programlarna reyting, tartmaclara yalanc ve geici bir hret salyor olabilir.
Ancak bilginin yaanmas, din pratiinin derinlik ve yaygnlk kazanmas yani sosyal bilinlenme ve dzelme
adna hibir getiri salamamakta, sadece saf zihinlerde kafa karkl retmekte ve ou pratik/amel kakn
kiilerde yalanc teselliler oluturmaktadr. Pek tabi olarak uzun vadede bu iin aktrleri de ciddi bir
saygnlk/itibar kaybna uramaktan kurtulamamaktadr. Szn ettiimiz bu gelimenin olduka gze batan
rneklerini getiimiz son birka yl iinde toplum olarak yaam bulunmaktayz. lgili ilgisiz hemen her konuya
maydanoz olan kimi nvanl kiileri imdilerde ac tebessmlerle hatrlyoruz.
Bylesine kafa karklnn, gnl kirliliinin, niyet anarisinin, ksr ekimelerin ve pratik/amel kaknlnn
artt dnem ve ortamlarda, yapmakla emronulanlarn onda birini ya da doru bildiklerinin onda birini
yaayanlar, nce bu sosyal kaostan, anlamsz ve faydasz tartma ortamndan kendilerini kurtarrlar sonra da
bilgisiyle ve inancyla amel etmenin, salam bir durua sahip olmann ve topluma verilmesi gerekli mesaj
sunmu olmann manev karln alr, kurtulurlar.
O halde mesele, her ey yerindeyken grevi/ameli ihmal etmenin bedeli ne lde bir mahrumiyet ve hatta
felaket ise; bozuk ve olumsuz ortamlarda, onda bir orannda bile olsa, inan ve bilgisini yaayan pratik/amel
mslman olmann deeri de o nispette byk olup kurtulua gtrcdr.
slm'n ve Kur'an'n en gzel yorumu ve yaanma biimi demek olan Snnet-i Seniyye'ye, Hz. Peygamber'in
yaayna ne lde amel olarak sahip klabilirse, kurtulua o lde yaklalm olacaktr. Bozulan tm hayat
alanlarnn ve paylalan tm bozgunlarn dzeltilmesi, mslmanlar iin snneti yaama, onu kiisel ve
toplumsal gndeme tama titizlik ve gayretine baldr. Zira unutulmamaldr ki, "dnyada Snnet'e uyan,
hrette Cennet'e giren kurtulur." Yani slm pratii demek olan snnet, bir anlamda dnyadakilerin cennetidir.
Sahabelerin bu konudaki hassasiyetleri, asr- saadette yaama ans ve bilincinin sorumluluuna sahip km
olmalar, snnet pratii asndan btn mmete rnek tekil edecek bir kvam/olgunluk belgesidir. Zira onlar
dinlerini tartan deil, anlayan ve yaayan kimselerdi. Allah hepsinden raz olsun. Onalrm anlaylarndan ve
yaaylarndan hayatmza izler tamadka, mslmanca bir hayat yaamamz mmkn olmaz.

Ashab Kram'n slam mmeti zerindeki Hukuku

slm mmetinin mslmanlnda pay olan Ashb- Kiram'm slm mmetinin her ferdi zerinde hakk ve
hukuku vardr. Baknz Kur'n- Kerm'deki ehdetlerden sonra ashb- kiramn kvam gstergelerinin banda
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'in onlara ynelik tavsiye ve uyarlar yer alr. Peygamber Efendimiz'in bu
tavsiyelerinde ne kan noktalar, ayn zamanda ve bir anlamda "Sahabenin Haklar" olarak da
deerlendirilebilir. Hz. Peygamber'in sahbilerle ilgili iyilik tavsiyesi bize birbirine yakn ifadelerle ylece intikal
ettirilmitir:
"Ashabn hakknda beni (monlarla olan ilgimi) gzetin!"
"Ashabma ikramda bulunun!"

65[65]

66[66]

"Ashabma iyilik ve ihsanda bulunun!"

67[67]

bn Mce, Ahkm 27 ; Hkim, Mstedrek, 1,114-115; el-Mttak, Kenzu'l-umml, I, 539-541

Taylis, Msned, s. 7; Abdrrezzak, Musanne,XI, 341; Tahv, erhumeni'l-sr, IV, 150-151
67[67]
Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 26; bn Hbbn, Sahih, X, 436
65[65]
66[66]

"Ashabm hayrla ann, onlara iyi davrann!"

68[68]

Raslllah (sav)'in "Ashabm konusunda beni(m onlarla olan ilgimi/yaknlm) gzetin!" buyruu, bizzat kendi
esiz ahsiyetini de iin iine katmas anlamna gelmektedir. Bu durum, sahabelere kar gsterilecek sayg ve
ihtiramn ayn zamanda Hz. Peygamber'e gsterilmi saylaca mnsn tamaktadr.
Hz. Peygamber ashb- kiram ile ilgisinin dikkate alnmasn tenbih etmekle, o ilk mslman neslin konumunun
farkna varlmasn ve onlarn mmet iin ifade ettii anlam vurgulam olmaktadr. Zaman iinde sahibilere
ynelik olarak oluacak farkl deerlendirmelerin belli bir sayg izgisini amamasn ve onlarn slm'n ilk
yllarnda yaptklar hizmet ve fedkrlklar grmezden gelmek gibi bir nankrlk gsterilmemesini ve onlarn
rencide edilmemesini istemitir. Bu, drstlk ve hakinaslk erdemleri bakmndan fevkalde nemli bir
uyardr.
Herkesin olan biteni gerektii gibi takdir etmekte ayn olamayaca aktr. Bylesi bir konuda gerekli uyar ve
tavsiyelerle dikkatleri uyank tutmak son derece nem arzeder. Bu sebeple Hz. Peygamber'in sahabilere ynelik
takdir ve tavsiyeleri, kendisinin onlarla olan ilgisi, mmet bilinci ve hakkaniyet asndan titizlikle korunmas
lzumlu ve gereinin yerine getirilmesi ihmal edilemez bir nitelik tar.
Ashb- Kiram'a kar iyilik ve istifar grevimiz vardr. Raslllah (sav)'n; "Ashabma iyilik edin ve Ashabma
ikramda bulunun!"
tavsiyesi, hayrla, dua ile ve istifar ile sahabelere yaplacak her trl iyilii kapsamaktadr. Daha dorusu, byle
bir tutum ve davran m'minler iin grev haline getirmektedir. Bu sebepledir ki slm bilginleri herhangi bir
sahbinin ismi anlnca "Allah ondan raz osun (Radyallahu anh) demeyi edep ilkesi olarak benisemi ve
uygulamlardr. smi anlan Sahabe hanm ise, radyallahu anh denir. smi zikredilen sahabenin babas da
sahabe ise,o takdirde radyallahu anhm denilir. ya da daha ok sahabe anlacak olursa o zaman da
radyallahu anhm diye dua edilir.
Esasen Hz. Peygmber de sahabelere dua etmitir. Mesel bir keresinde; ganimet elde etsinler diye
grevlendirdii bir grup sahabenin hibir ey ele geiremeden yorgun bir vaziyette dnmeleri zerine Hz.
Peygamber; "Allahm, ashabm bana brakma, ben onlara gerei gibi bakmaktan aciz kahrm. Onlar kendilerine
de brakma, kendilerine bakmaktan onlar da aciz kalrlar. Onlar bakalarnn eline de brakma,(kendilerini)
onlara tercih ederler, haksz kayrmalara maruz brakrlar" diye onlara dua etmi, sahabeleri Allah Tel'nn
himaye etmesini/korumasn dilemitir.
Esasen Hz. Peygamber sahabelere, gerek kiisel ve grup halinde gerekse nesil olarak tmne birden bir ok dua
69[69]
Hz. Peygamber'in sahabelere yapt dualar zerinde gerekletirilecek bir aratrma durumu
etmitir.
btn detayyla ortaya koyacaktr. Sahabelere yaplacak iyilik ve ikramn bir baka uygulamas onlarn
balanmalarn dilemektir (istifar). Bunun ifadesini yce kitabmz Kur'n- Kerm'de yle bulmaktayz:
"Onlarn arkasndan gelenler yle derler: Rabbimiz, bizi ve bizden nce gelip gemi imanl kardelerimizi
bala; kalplerimizde, iman edenlere kar herhangi bir kin brakma. Rabbimiz, phesiz ki sen ok efkatli, ok
70[70]
merhametlisin."
Ashb- Kiram hakkndaki; "Ashabm hayrla ann, onlara iyi davrann!" anlamndaki rivayet, zde yukardaki
uyarlar iermekte, m'minleri, sahabeye iyi davranmak ve onlar hayrla anmak konusunda ayrca
uyarmaktadr. Gerekten zellikle gnmzde o ilk slm nesline kar insafl, iz'anl ve saygl davranmann,
onlar belli bir edep izgisinde anmann ve yazmann, bu konuda uyan grevini yerine getirmenin nemi
byktr. Bu ynyle konu, son derece nzik ve gnceldir. Zira kltrel kirlenme ortamnda bulunan
68[68]

Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 18; Tirmiz, Fiten 7; Hakim, Mstedrek, I, 113-114

Ahmed b. Hanbel, Msned, V, 288; Eb Dvud, Cihad 35; Hkim, Mstedrek, IV, 425
70[70]
Har sresi:59/10
69[69]

gnmzn mslman aydnlarndan kimileri byle bir nezket, sayg, sylem ve duruun gereine
inanmamakta, uymamakta, kendi inan deerlerini paylamayan kii ve odaklara kar son derece saygl bir az
kullandklar ve tavr gsterdikleri halde, sahabelere kar sradan kimselermi gibi davranmakta saknca
grmemektedirler.
Yukarda asli ifadeleriyle sunduumuz giri cmlelerinin devamnda sz konusu iyilik, ikram ve hayr temenni ve
tavsiyesinin Tabiler'i ve onlardan sonra gelen mslman nesil Etbu't-tbiler'i de kapsad grlmektedir. Bu
nesilden sonraki dnemde, "istenmeden ahitlik yapmaya kalklacak ve yemin teklif edilmeden yemin
edilecek gibi baz hukuk ve ahlk nitelikli tavr bozukluklar, haksz baz idar tasarruflar, insan kayrmalar, hatal
tercihler grlecei bildirilmektedir.. Bu da bata sahabe olmak zere ilk neslin en hayrl nesil olduu ve
onlara kar farkl ve belli bir sayg izgisinin korunmas gereini bir baka adan belirlemektedir.
Hz. Aie validemiz, ayaklanan Msrl grublarn Hz. Osman, amllarn Hz. Ali ve Harr denilen haric grublarn da
tm sahabeler hakknda kt szler sarfetmeleri zerine, kz kardeinin olu Urve b. ez-Zbeyr'e hitaben,
"Yeenim! Bu adamlar Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'in ashabna istifar etmekle emrolundular. Onlar
71[71]
olana bitene tepki gstermitir. Bugn de herhangi bir
ise, sahabelere svp saymakla meguller!" diye
sahb veya sahabe nesli hakknda saygszlk edenler, Aie radyallahu anh validemizin bu tarih azar ve ikazna
muhatap olduklarn unutmamaldrlar.
Netice olarak hizmet ve kvam nderleri sahabelerin dua, istifar, iyilik, ikram, hayrla anlmak gibi erdemli ve
edepli davranlar hakettikleri tartma gtrmez bir gerektir. Onlar yksek ve rnek kemalleri iinde grmek,
anlamak ve selamlamak, onlar hakkndaki bu tavsiyelerinden tr aslnda Peygamber Efendimize itaat etmek
ve sayg gstermek demektir. Bu bilin uyarnca hareket etmek, dn olduu gibi bugn de yarn da m'minlerin
hem iman borcu hem de kvam gstergesidir. Raslllah (sav)'n sahabelerini hayrla anmayanlarda hayr yoktur.

Deerlendirme almalar
Kim sahabedir? Aklaynz.
Bir kiinin sahabe olup olmadn hang yollarla reniriz? Bilgi veriniz.
Meleklerden sahabe olabilir mi? Aklaynz.
Cinlerden sahabe olabilir mi? zah ediniz.
Sahbe'nin vahiy karsnda tavn nasld? Aklaynz.
Sahabeye vahiy nesli denilebilir mi? Malumat veriniz.
Sahabenin yeryzndeki vazifesi nedir? Aklaynz.
Ashb- Kirm'n zerimizde bir hukuku var mdr? Bilgi veriniz.
Ashb-i Kirm'n zerimizdeki hukukunu nasl zetlersiniz? Aklaynz.
Ashb- Kirm' devre d brakarak slm' anlamak ve yaamak mmkn m? Bilgi veriniz.
Allah'n dininin bize ulamasnda Ashb- Kirm'n katks olmu mudur? Aklaynz.
Sahabenin slm'n kilit kua olmas ne anlama gelir? zah ediniz.
71[71]

Mslim, Tefsir 15

NTE VIII
Hz. Erkan b. Ebi'l Erkam (R.anh)
Hz.Fadl bn Abbas (R.anh)
Hz. Feyrz b. Deylem (R.anh)
Hz. Habbb bn Eret (R.anh)
Hz. Hlidb. Veld (R.anh)
Hz.Hlid bin Said bin s (R.anh)
Hz.Hamza (R.anh)
Hz.Hanzala bin Eb mir (R.anh)
Hz.Hassan b. Sabit (R.anh)
Hz.Htib bin Eb Beltea (R.anh)
Hz. Hubeyb bin Adiy (R.anh)
Hz.Huzeyfe bin Yemn (R.anh)
Hz.Hasan (R.anh)
Hz.Hseyin (R.anh)

Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir

Erkan b. Ebi'l Erkan (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Daru'l Erkanm mahiyetini fkhetmek
Hz.Fadl bn Abbas (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Feyrz b. Deylem(R.a)'n hayatn ve fkhm renmek
Hz. Habbb bn Eret (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Hlid b. Veld (R.a)n hayatn ve fkhn renmek
Hz.Hlid bin Said bin As (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz.Hamza (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz.Hanzala bin Eb Amir (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz.Hassan b. Sabit (R.a)'n hayatn ve fkln renmek
Hz.Htib bin Eb Beltea (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek

Hz. Hubeyb bin Adiy (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek

Hz.Huzeyfe bin Yemn (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz.Hasan (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz.Hseyin (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek

Hz. Erkam Ebi'l-Erkam (R.Anh)

Mekke'de mslman olan ilk sahabelerden biridir. Erkam b. Ebi'l-Erkam b. Esed b. Abdullah b. mer b.
Mahzm; knyesi Eb Abdullah'tr. Babasnn ad Abd Menf, annesinin ad meyye binti Hris'tir. Erkn,
Mekke'nin en zengin ve muteber ailelerinden biri olan Mahzm kabilesine mensuptu. Annesi meyye, Huza
kabilesindendi. Mahzmler, Hz. Peygamber'in muhaliflerinden olmakla beraber, Erkam onun sadk bir sahabesi
72[72]
Erkam, "Zalime kar, mazlumla birlikte hareket edeceiz" diye and ien ve
olmutur. bn Abdilberr'e gre
her ne kadar slm'dan nce olsa da Raslllah (sav)'in tavsibine mazhar olmas mnasebetiyle slm tarihinde
Hlf'l-Fdl" cemiyeti diye bilinen faziletli grup ierisinde zikredilir.
Erkam, Hz. Eb Bekir'in tevikiyle, Eb Ubeyde b. el-Cerrh ve Osman b. Maz'n ile ayn gn mslman
olmutu. slm kaynaklar onu, mslman olan ilk onbe kii arasnda saymaktadr. Olu Osman'a gre ise,
yedinci mslmandr. Onun, "Ben slm'da yedinci kiinin oluyum. Babam yedinci kii olarak mslman oldu"
73[73]
dedii nakledilir.
Raslllah (sav) ile birlikte bata Bedir ve Uhud olmak zere, btn savalara katlmtr. Medine'ye ilk hicret
edenlerdendir. Hz. Peygamber onu, Ensar'dan Ebu Talha ile karde yapmtr. Hicretten sonra, Medine'de
Zureykoullar mahallesinde bir evde oturmutur. Bu evin kendisine Hz. Peygamber tarafndan verildii rivayet
74[74]
edilmektedir.
Erkam denilince akla gelen hususlardan biri de onun "evidir. nk Daru'l Erkam/Erkam'in evi", slm'da ayr bir
zellie sahiptir. Szkonusu ev; Kabe'nin batsnda, Safa ile Merve arasnda, Safa tepesinin eteklerinde, haclarn
hacc grevini yapmak iin gelip getikleri en ilek bir yerdeydi. Erkam, ilk mslmanlarn skntl gnlerinde
evini Raslllah (sav)'m ve dolaysyla slm'n hizmetine sunmutu. Bu hareketiyle o, daima hakkn ve haklnn
yannda olduunu gstermiti. Hz. Peygamber (sav), kendi evini terkederek bu eve tand. Buras slm' teblie
elverili emin bir yerdi. Bir sre bu evde emniyet ierisinde slm teblie devam etti. Ancak onun orada ne
zaman ve ne kadar kald konusu tartmaldr. Bununla beraber, 615-617 yllar arasnda kald tahmin
edilmektedir. Peygamberliinin drdnc senesinde tand da sylenmektedir.
Erkam'n evi, slm'n ilk yllarnda, Peygamberimize ve ilk mslmanlara br eit snak vazifesi grmtr.
slm'a gnl verenler orada toplanr, cemat halinde namaz klarlard. Hz. Peygamber de onlara, peyderpey
nazil olan Kur'an ayetlerini okur, din hkmleri tebli eder ve oraya gelenleri slm'a davet ederdi. Bylece bu
ev, oraya gelen pekok kimsenin mslman olma erefine nail olduu bir yer olmutur. Hatt, Hz. mer gibi
slm tarihinin en mhim ahsiyetlerinin hidyetine de sahne olmutur. Onun mslman oluundan sonra Hz.
Peygamber bu evden ayrlmtr. nk Hz. mer'in slm'a girii, mslmanlara g kazandrm ve daha rahat
hareket etmelerini salamtr. O dnemde Mekkeli mriklerin ilk mslmanlara uyguladklar amansz bask ve
ikence gznnde bulundurulacak olursa, Hz. Erkam'n evini slm'n teblii urunda Raslllah'n hizmetine
sunmu olmasnn mana ve nemi daha kolay anlalacaktr. te bu zelliinden dolay ona "Dru'l-slm,
"Beyt'l-slm " gibi isimler verilmitir. Hatt bu evin, slm urunda vakfedilen ilk bina olduunu syleyenler de
el-stb, I, 31
bni S'd, Tabakat, III, 242; Hkim, el-Mstedrek, III, 502; Reckendorf, IA, "Erkam " mad. IV, 316
74[74]
bn S'd, a.g.e. III, 244
72[72]
73[73]

olmutur. Bu hizmetinden dolay Erkam ve evi, mslmanlarca hep sayg ile anlmtr. Evin dier bir zellii de,
slm'a ilk girenlerin srasn ve dolaysyla slm'a girite kimin kime sebkat ettiini tespit konusunda, tarih
balangc olarak kullanlm olmasdr. Tarihiler bu hususa byk nem vermilerdir. Ayrca bu ev slm'n
yaplan gizli davetinde merkezi ve karargh olmutur.
Daru'l Erkam, meclis ve karargh seviyesinde kfr cephesine kar mcadele vermenin zaruretini bize
hatrlatr. Tautlar, putlar inkr ederek Allah Tela'ya iman edenler Daru'l Erkam'da toplanp tekilatlanrken,
ehl-i kfr de Daru'n Nedve'de toplanyordu. Daru'n Nedve, mriklerin parlamentosuydu. Daru'n Nedve'de
kabilesinin onayn alan ve krk yan doldurmu Tautlar grev yapyorlard. Daru'n Nedve'de belde tautlar
tarafndan uydurulan kanunlar beikten mezara kadar Mekke halknn hayatm balyorlard. Daru'n Nedve'deki
belde Tautlarnn yaptklar kanunlar, Allah Tela'nn hkmn ve hakimiyetini inkra dayanyordu. Allah
Tela'ya iman edenler, Allah'n hkmlerine muhalif kanunlarn uydurulduu Daru'n Nedve'den hemen ayrlp
Daru'l Erkam'a geiyorlard.
Gerek Raslllah (sav) ve arkadalar cephesinde ve gerekse ehl-i kfr nezdinde olsun, Daru'n Nedve'ye girmek
ve orada grev yapmak irki ve mriki, kfr ve kfirlii kabul etmi olmann almeti, Daru'l Erkam'a girmek
ve oraya devam etmek de iman ve mzminlii, slam' ve mslmanl kabul etmenin almeti saylyordu.
Dolaysyla Daru'l Erkam bir iman evidir. man evi olan Daru'l Erkam'a girenler, bir irk ve kfr evi olan Daru'n
Nedve'ye bir daha giremezlerdi. ayet geri Daru'n Nedve dnselerdi bu onlarn mrtedliklerine almeti kabul
ediliyordu. Bu noktada bakldnda grlecektir ki, Daru'l Erkam, Allah Tela'nn katndan gelen ayetlerle
tanmann ve onlar hayata tamann eitim ve retiminin Peygamber (sav) tarafndan yapld iman etiim
ve retim merkezidir.
Daru'l Erkam, Raslllah (sav)'in rnek ve nderliinde mslman ahsiyetlerin yetitii bir slm ahsiyet
niversitesidir. O, Mekk toplumlarda slm cemaat'nn tekilatlanma kararghdr. Daru'n Nedve hkmndeki
ada parlamentolarn bulunduu beldelerde Daru'l Erkam ann vacibidir. Daru'l Erkam'larn hizmete
aamayanlar, Daru'n Nedve'lerin kontenjanlarn tamamlamaya mecbur ve mahkm olurlar. Daru'l Erkam bir
ynyle vakf insanlarn Allah yolunda ortaya koyduklar messese seviyesindeki vakfiyeleridir. M'minlerin din
ve imanlarndan tr birer ak gibi takibe tabi tutulduklar Mekk toplumlarda slm hizmetler iin ev
vakfetme hayrn ilk ileyen kii Erkam b. Ebi'l Er-kam'dr. Nitekim Erkam b. Ebi'l-Erkam, bu mbarek evi
sonradan olunun ve yaknlarnn yararna vakfetmi ve vakfiyesinde yle demitir.
Siyahi bir kadn: bn-i Abbas anlatyor: Siyah bir kadn Allah Raslne gelerek, "Ben saralym, nbetim
geldiinde alp-salyorum Allah'a benim iin dua etsen" dedi. Hz. Peygamber (sav)'de, "istersen sabret,
cennete gir; istersen dua edeyim Allah afiyet versin" diye tercihi kadna brakt. O, "Cennete girmek iin
75[75]
sabredeceim fakat nbetim geldiinde almamam iin dua et" dedi. Allah Rasl de ona dua etti.
Yukardaki hadslerde grld gibi, Efendimiz (sav)'in eitli vesilede, aere-i mbeere haricinde cennetle
mjdeledii nice insanlar vardr.

4) Ashb inde Vefatlarndan Sonra

Zeyd b. Harise (R.a): Efendimiz (sav)'in, azatl klesi, Mu'te Sava'nda ehit olmutu. Hz. Bureyde anlatyor:
Efendimiz buyurdular ki: "Cennete girdim, beni gen bir criye karlad 'sen kimsin' dedim ona. Ben Zeyd b.
76[76]
Harise'ninim, " dedi.
Ebu Seleme (R.a): lk Mslman olanlardan, Efendimiz'in st kardei ve teyze olu Habeistan ve Medine'ye
75[75]
76[76]

Ahmed b. Hanbel, Msned, I/346-347

bn-i Askir, 5/462.

hicret etti. Bedir Sava sonras vefat etti. Ebu Seleme'nin kars mm Seleme validemiz anlatyor: "Ebu Seleme
vefat ettiinde, Allah Rasl (sav) geldi, onun gzlerini indirdi ve ruh kabz edilince gz onu takip eder buyurdu.
Ehli onun vefatna alyorlard. Dedi ki Efendimiz (sav): "Nefislerinize ancak hayr ile dua edin zira melekler sizin
duanza min diyorlar" ve arkasndan "Allahm Ebu Seleme'yi mafiret eyle. Derecesini hidayete erenlerin iinde
ykselt. Bizi ve onu bala Ya Rabbelalemin. O'nun kabrini genilet ve onu kabir iinde tenvir et" diye dua
77[77]
etti.
Herhalde Efendimiz (sav)'in byle dua ettii bir zatn yeri cennet olacaktr. Kald ki sahbe-i kiram iinde, Resl-i
Ekrem (sav) Ebu Musa el-E'ariye Bi'r-i Maune ve Reci gazvesinde ehit olanlara, Hz. Cleybib'e, Abdullah b.
Haram'a bu ve benzeri ekilde dua etmitir. Dolaysyla bunlar da ehl-i cennet iinde rahatlkla mtala
edilebilirler.
Useyrim (R.a): Asl ad Amr b. Sabit. Bir vakit dahi olsa, namaz klmadan cennete giden sahabe. Ebu Hureyre'nin
78[78]
Bu
anlattna gre Uhud evleri ve arsalar satn alp ona katmak suretiyle Dr- Erkam' yeniden yaptrd,
79[79]
imardan sonra ad Dr- Hayzran olarak anlan ev iinde namaz klman bir mescid haline getirildi.
Bu ev daha sonra halife Ca'fer b. Musa'ya geti. Bu evde bir mddet de Msr ve Yemenliler oturdular. Daha
80[80]
sonra Gassn b. Abbd, Musa b. Ca'fer'in oullarndan bu evin tamamn -veya byk bir ksmn- satn ald.
En sonunda bu evi, Msr-Kahire defterdar brahim Bey, Sultan ikinci Selim'e hediye etti. nc Murad da, hicr
999 (1591) ylnda bu evi mescid tarznda yeniledi. Bugn artk bu evi yerinde grmek mmkn deildir. Harem-i
erif iin yaplan evre dzenlemesinde yklm, arsas zaten Harem'in arsasna dahil kabul edilen bu ev aslna
81[81]
ruc etmitir.
Erkam b. Ebi'l-Erkam, H. 54 veya 55'te seksen yan zerinde, Muviye'nin idaresi dneminde vefat etmitir.
Bedir ehlinin en son vefat edenidir. Vasiyyeti zerine namazn sdk dostu S'd b. Ebi Vakks (R.a.) kldrmtr.
Kabri Cennt'l-Bak'dedir.
Erkam b. Ebi'l Erkam (R.a.), Daru'n Nedve'nin hkm srd Mekke toplumunda evini mslmanlarn
almalarna vakfetmekle bir misyon balatmtr. Bu misyonu devam ettirmek, kyamete kadar gelecek btn
mslman nesillerin grevidir. Bugn Daru'n Nedve'nin hkm srd Mekk toplumlarda Daru'l Erkam'sz
yaayan mslmanlar, bugnleriyle birlikte yarnlarn da ehl-i kfre teslim etmi olanlardr. Bu, byle biline.

Hz. Fadl bn Abbas (R.Anh)

Hz. Peygamber'in amcasnn olu olup sahabelerdendir. Ad Fadl, knyesi Eb Muhammed'dir. Lkab,"Redfu'r
Rasl" idi. Nesebi, Fadl b. Abbs, b. Abdulmuttalib b. Hiam b. Abdlmenaf b. Kusay'dr.
Bedir'den nce mslman olmasna ramen

82[82]

mriklerden ekindii iin mslmanln aa vurmamtr.

Mekke'nin fethinden bir mddet nce babas Hz. Abbs ile birlikte Medine'ye hicret etti. Hicretinden bir
mddet sonra Mekke'nin fethi gerekleti. Fadl b. Abbas, ilk defa gazaya yani Mekke fethine katld, sonra
Huneyn gazasnda bulundu. Burada da byk kahramanlk gsterdi. Mslmanlarn Huneyn'de danklk
gstermesi zerine Fadl, byk bir dirayet ve fedakrlkla Rasiliah (sav)'m yannda bulundu ve Havzin

77[77]

Mslim, Cenaiz, 7
bn S'd, a.g.e., III, 243-244
Ezrki, Ahbr-i Mekke, II, 260
80[80]
bni S'd, a.g.e., III, 244
81[81]
M. Asm Koksal, Erkam'n Evi, Diyanet Dergisi,Temmuz-Austos-Eyll 1984, Cilt: 20, Say: 3, sh. 3-8). (Ayrca bkz. bni Hacer elAskalni, e-sbe Temyzi's-Sahbe, I, 28; bn'l-Esir, sd'l-Gbe Ma'rifeti's-Sahbe, 1,74; Dirat'l-Marif'l-slmiyye, I, 630-631;
Nedv, Ashb- Kiram, 111, 18-23; Mahmud Esad, slm Tarihi (tic), s.433, 548
82[82]
bn Sa'd, Tabakt, IV, 37
78[78]
79[79]

kabilelerine kar arpt.

Veda haccnda Raslllah (sav) ile birlikte onun devesine binmiti. Bunun iin ona "Redfu'r Rasl' yani
"Raslllah (sav)'in zengi arkada" lkab verilmiti. Bu srada Has'am kabilesinden gen ve gzel bir kadn bir
mesele sormak istedi. Fadl, gzlerini kadna dikmiti. Rasiliah kadna bakmyordu. Fadl'n bu hareketini
83[83]
beenmedi ve ona, dikkatli olmasn ihtar etti; kadna bakmasn diye, zengisinden tutup, ban evirdi.
Hz. Fadl, Rasllilah (sav)'in hizmetinde bulunanlardandr. Raslllah son hastalklarnda, son hutbelerinde
84[84]
Hz. Fadl, Raslllah (sav)'in gasl srasnda hazr bulunmu; gasli suyunu dkm, Hz.
Fadl'dan szetmitir.
Ali (sav) de gasletmitir.
85[85]

mm Mektum isimli bir kz vard. Bu kz, Hz. Hasan ile evlenmi, daha sonra
Hz. Fadl, ok gzel yzl idi.
86[86]
ondan boanarak, Eb Musa el-E'r ile evlenmitir.
87[87]

Hz. Fadl b. Abbs'tan yirmidrt hadis rivayet edilmitir. Bunlardan tanesi mttefekun aleyh'tir.
Rvileri
arasnda unlar saymak mmkndr: Sahabenin byklerinden bn Abbs ve Eb Hureyre'den baka Kerib,
88[88]
Kusm b. Abbs, Abbs b. Ubeydullah, Rebia b. Hris.
Hz. Fadl'n vefat hakknda deiik bilgiler verilmitir. Bir ksm rvler, Suriye'de meydana gelen salgnda vetat
ettiini; bir ksm ise, Ecndin savanda ehid olduunu sylyorlar. Bu rivayetlerden ikincisi, daha yaygndr ve
89[89]
doruya daha yakndr.
Hz. Fadl b. Abbs (R.a.), meydan mcahidlerindendir. Cihad meydannda Raslllah (sav)'i yalnz brakmamtr.
O, zor zamann szlemesine fiili cihadyla sahip kmtr. Sahabeler, zor zamanlarn szlemelerine sahip
kmann yolunu slam mmetine gsteren ve reten insanlk klavuzlardr. Onlar, mmetin snmeyen
yldzlardr.
Dva adam, dva nderini sava meydannda yalnz brakmayandr. Dva nderlerini yalnz brakan dva
adamlar, bir gn gelir dvalarn da brakrlar. Dolaysyla Hz. Fadl b. Abbs (R.a.)'n fkh, dinen dva adam ile
dva nderinin balnn nasl olmas gerektiini bize reten bir fkhtr. Birbirleriyle kavgal hale gelen dva
adamlar ile dva nderleri, fkhu's sahbe'den nasibini almayanlardr.

Hz. Feyruz Bin Deylemi (R.Anh)

Feyrz bin Deylem Sanada bulunuyordu. Raslllah'in Peygamberlii haberi oraya ulanca, Vebr bin
Yuhannis'in teklifi zerine Mslman oldu ve hicretin onuncu ylnda Medine'ye geldi. Reslullahn huzuruna
girip, bey'at etti. Peygamber efendimize dedi ki:
"Y Raslallah! Biz, uzaklardan kp geldik. Burada Mslman olduk. Bize kim yardm edecek?
Raslllah efendimiz buyurdu ki:
"Allah ve Rasl. "
Feyrz da, bunun zerine dedi ki:
bn Sa'd, Tabakt, IV, 37
bn Hacer, el-sbe, V, 212, bn Abdi'l-Berr, stib, V, 535
85[85]
el-sbe, V, 212
86[86]
el-stib, 535
87[87]
Tenzib'l-Keml, 309
88[88]
Tehzb't-Tehzib, IV, 280
89[89]
el-sbe, 212
83[83]
84[84]

"Allah ve Rasl bize kfidir! "

Yine Feyrz bin Deylem, Reslllaha sordu:
"Y Raslallah! Ben Mslman oldum. Fakat nikhm altnda iki kzkarde var. imdi ne yapacam? "
"Onlardan hangisini istersen tercih et, onu tut! Hangisini istersen boa! "
"Y Raslallah! Biz, zm sahibi kimseleriz. Allah Tel ise ikiyi haram klmtr. Bu zmleri ne yapacaz?"
"Kurutup, kuru zm yapnz!"
"Biz bunu nasl kullanalm? "
"Kirba iinde sabah slatp, hoaf yapp iiniz, akamleyin slatp, sabahleyin iiniz! "
Feyrz bin Deylem bir defasnda da Peygamber efendimize yle sordu:
"Y Raslallah! Biz, souk bir memlekette yayoruz. Bu yzden budaydan yaplm iki iiyoruz."
"O sarho ediyor mu? "
"Evet, sarho ediyor."
"Onu imeyiniz!"
Feyrz bin Deylem'nin Mslman olduu yl, Raslllah efendimiz Veda haccn yaptktan sonra
hastalanmlard. O srada Araplar arasnda baz kimseler peygamberlik davasna kalkt.
Banlarn ilki, Ben Ans kabilesinden Esved-i Ans idi. Asl ismi Abhele bin Ka'b'dr. O, khin, hafif merep bir
adamd. Halka, onlar hayrete drecek eyler gsterir, szleriyle, dinleyenlerin dikkatini ekerdi.
Esved-i Ans, meleklerin kendisine vahiy getirdiini syleyerek, Peygamberlik iddiasnda bulunmaya balad.
Birtakm hilelerle, Yemen halkndan birok kimseyi aldatt. Necrn ahlisi de ona tbi oldu. San'a'y zaptedip,
fitne emberini geniletti. Yemen'de bulunan Mslman vali ve memurlar oradan ayrlmak zorunda kaldlar.
Esved-i Ans ile ilgili haber, Peygamber efendimize ulat. Yemen'deki slm valilerine ve oradaki Mslmanlara
haber gnderdi. ster onunla arpma, isterse onun tuzaa drlmesi eklinde olsun, mutlaka Esved-i Ans
zerinde nemle durulmas gerektiini emir ve tavsiye buyurdular.
Raslllah efendimiz, hasta olmalarna ramen, Esved-i Ans gibi yalanclarn yaptklar tahribat zerinde
ehemmiyetle durdular. Raslllah efendimiz bu mes'ele iin, Mslman olmayanlarla da irtibat kurdu. Neticede
Esved-i Ans ldrlecekti. Esved'in ldrlmesi iin, kars Azad ile de anlald.
Feyrz, o srada Yemen'de bulunuyordu. ki arkada ile beraber, Esved'in yatt evin duvarn deldiler. Feyrz,
arkadalarndan birisine, ieri girip ldrmesini syledi. Arkada, tehlikeli anlarda, kendisinde titreme meydana
geldiini, bu ii beceremeyeceini syledi.
Bunun zerine Feyrz ieri girdi. Esved'in yatt odaya yaklat. Horladn duydu. Esved derin bir uykuya
dalm ve yatana gmlm bir vaziyette idi. Feyrz bu iten haberi olan zad'a, iaretle, bann nerede
olduunu sordu. zad da, Esved'in ban gsterdi.
Feyrz, Esved'in baucuna dikildi. Esved, sarho olarak uykuya dalm ve sarholuu daha gememiti. Feyrz,
Esved'in ban kvrd ve boynunu krd.
Sonra gitmek isterken, zad, "O daha lmemitir" dedi. Feyrz da, "Hayr o ld" diyerek arkadalarnn yanna

gitti. Olanlar anlatt. Arkadalar dediler ki:

Geri dn, ban da kes! Beraberce tekrar oraya vardlar. Feyrz, ban kesecei zaman, Esved titremeye
balad. Feyrz arkadalarna, gsne oturmalarn syledi.
Azad da, Esved'in ban tuttu. Esved'den homurdanmalar geliyordu. Boaz kesilince, iddetli bir brt
duyuldu. Feyrz ile arkadalar, oradan ayrldlar.
Ertesi gn Feyrz ve arkadalar, kabilelerini toplayarak Esved'in ldrldn ve Muhammed aleyhisselmn
hak Peygamber olduunu iln ettiler. Bundan sonra Mslman valiler, ilerinin bana dndler ve zekt
toplamaya baladlar.
O gece yalanc Esved-i Ans'nin ldrld, Peygamber efendimize vahiyle bildirilmiti. Ertesi gn, bu hdiseyi
Ashabna mjdeledi:
Dn gece, yalanc Esved-i Ans, kardelerimizden biri tarafndan ldrld.
Ashb- kiram, "Y Raslllah, onu ldren kim" dediler. Raslullah efendimiz de buyurdular ki:
"Onu slih, mbarek bir ev halkndan, mbarek kii olan Feyrz bin Deylem ldrd."
Feyrz bin Deylem'nin, Esved'in ban Peygamber efendimize getirdii rivayet edilir.
Feyrz'un, Eb Dahhk ve Eb Abdullah knyeleri vardr. Hz. Osman zamannda Yemen'de vefat etti. Aslen
Fris'dir. Kisr'nn, Habelileri Yemen'den karmalar iin, Seyf bin Z Yazen'le beraber Yemen'e gnderdii
90[90]
Farslarn (ranllarn) tand farslardandr.
man, Rahman inklablar yumann kaynadr. Kii imana girmekle hayatn deitirmeye karar vermi
demektir. Ve iman beraberinde grev getirir. mandan kaynaklanan grevler ertelenmeyi de kabul etmezler.
Mzmin insana den grev her yerde ve her zamann gereini yapmaktr.
M'min insann tavrlar ile iman arasnda yakn bir iliki vardr. nk m'min insan, imanna gre tavr
belirleyen insandr. Sahabeler, tavrlarm imanlarna gre alyorlard. Yani onlar pratik hayatta ynlendiren ve
yneten imanlaryd. mann hayatna amir ve ynetici yapmayanlar, sahabe fkhndan nasibini almam
olanlardr.

Hz. Habbab Bin Eret (R.Anh)

Meakkat mektebinin mezunu olan bir sahabedir. slm ile ereflenen ve slm'a girdii iin mrikler tarafndan
ikence edilen ilk sahabelerden biri.
Nesebi; Habbab b. Eret b. Cendele b. Sa'd b. Huzeyme b. Ka'b b. Zeyd. Temim kabilesinden, kkken esir
edilerek Mekke'ye getirilmi Huzal mm Emmr'n klesi, Zhre oullarnn anlamals.
slm ile ereflenen ve Allah iin ikence edilen ilk mslmanlardan olan Hbbab b. Eret mslman olduunu
akladnda ilk ikence edilen sahabeler arasnda idi. lk Mslmanlar; Hz. Peygamber (sav), Hz. Eb Bekir,
Habbb, Suheyb, Bill, Ammar, Smeyye (R. Anhm)dir. Hz. Peygamber ve Eb Bekir, kendi aileleri tarafndan
nisbeten korunmu ancak Mekkeli olmayan dier drt kii mrikler tarafndan iddet ve bask ile yldrlmaya
allmtr. Bu insanlar kzgn gne altnda demir zrhlar giydirilerek lesiye ikence edilmilerdir. Habbb bu

90[90]
Hayat's Sahbe. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

ikencelere sabrederek kfirlerin Hz. Peygamberin risletini inkr etmesini istemelerini reddetmitir.

91[91]

Hz. Habbb (R.a) Medine'ye hicret edince Hz. Peygamber (sav) onu Cebr b. Atik ile karde yapmtr. Hz. Eb
Bekir'in vefatndan sonra, Hz. mer'den izin alarak Kfe'ye cihad iin gitmi, hicri 37 tarihinde iddetli bir
hastala tutulmutur. Hastaln iddetinden gnde yedi defa ban dalatan Habbb, hastalk annda ac
ierisinde "Hz. Peygamber (sav) beni lm temenni etmekten alkoymasayd temenni ederdim" demitir.
Oullarna kendisinin Kfe dna gmlmesini vasiyet eder ve dm gmlmesi durumunda Hz. Peygamberin
sahabesi oraya gmlm diye insanlarn llerini kendisinin etrafna gmeceklerini sylerdi. ldnde altm
yanda olan Habbb (R.a) yirmibe yanda hicret etmi, muhtemelen onbe yalarnda bir delikanl iken
92[92]
slm ile sereflenmitir.
Onbe yanda mslman olmu bir insann dnyada kendisinden baka be kii mslman iken ikencelere
sabredebilmesi imannn ve dine ballnn en nemli gstergesidir. Altm yanda bir ihtiyar iken ve aclar
ierisinde kvranrken lmyle bir snneti ihya etmeyi dnmesi, onun Hz. Peygamber (sav)'in snnetine de
ne kadar bal olduunun en gzel delilidir.
Mekke dneminde, srtna atete kzdrlm talar yaptrlm, srt yalar eriyinceye kadar srtnda tutulmu,
yine imannda sebat etmitir. Demircilik ile megul olduundan, efendisi mm Emmr demiri atete kzdrr
Habbb'n ban dalard, Hz. Peygamber Habbb'a urar onunla sohbet ederdi. Onun halini grnce: "Allahm!
Habbb'a yardm et" diye dua etmiti. Bir mddet sonra mm Enmr iddetli ba arlarna tutulur, kpek gibi
barmaya balar: Ona ban dalatmasn tavsiye ederler. Habbb demiri atete kzdrr ve kadnn ban
93[93]
demirle dalard.
kencenin dayanlmaz bir hal ald, mriklerin iddetli bask yaptklar bir zaman Habbb Kabe'nin glgesinde
rtsne brnm oturan Hz. Peygamber'in yanma geldi; "Allah'a bizim iin dua buyurmaz msn" dedi: Hz.
Peygamber yz kpkrmz halde doruldu, yle buyurdu:
"Sizden nceki mmetlerde bir adam demir tarakla taranr ve sinirleri kemiinden syrlrd da bu ikence onu
dininden dndrmezdi. Testere bann sa ayrmna konur ve iki paraya blnrd; bu da o adam dininden
dndrmezdi. Allah muhakkak bu dini tamamlayacaktr. San''dan kalkan yolcu Hadramevt'e iinde Allah
94[94]
korkusundan baka hi bir korku olmadan gidebilecek."
Btn bu ikencelere katlanan Habbb bir gn halinden ikyeti almam, slm'n zafer yllarnda, ektii
ikenceleri reklam ederek insanlarn tevecchn kazanmaya almam, mkfat yalnzca Allah (c.c.)'dan
istemitir. Hz. mer (R.a.) hilfeti dneminde Habbb'a "Allah yolunda ektiin ikenceleri bize anlat ey
Habbb!" demesi zerine srtn aar gsterir. Hz. mer "Bu gne kadar bu derece harap olmu bir srt
grmedim" der. Habbb (R.a) "Srtmda ate yakarlard, derimden kan yalar atei sndrld" der. Bazen de
atete kzdrlm talar srtna konur derisinin yalan soutuncaya kadar tutulurdu. Bunun iin srt yumurta
95[95]
byklnde oyuk oyuk idi.
Btn bu ikencelere ramen slm' tebliden geri kalmazd. Th. suresinin baz ayetlerini Hz. mer'in
kzkardeinin ailesine retirken mer ieri girmi; onlarn hallerindeki samimiyet mer'in mslman olmasna
vesile olmutur.
Zhd ve takvas ile gerekten rnek olan Habbb, ihtiyarlk dneminde slm'n ilk yllarnda lmediine
hayflanr durur, yle derdi: "Hz. Peygamber ile sevabn Allah 'tan dileyerek hicret ettik; Allah indinde bir
mkfaata hak kazandk. imizden kimi bu mkfaat bu dnyada almadan gt gitti. Mus'ab b. Umeyr
onlardandr... Birden kimileri de meyvelerinin olgunlatn grd ve bunlar toplad, islm 'in zafer yllarn
bnu'l-Esir, sd'l-be II, 114
bn Hacer, el-sbe, I, 416; bn'l Esr, sd'l-Gbe, II, 116
bn'l-Esr, Usd'l-Gbe, II, 115
94[94]
Buhar, Menkbu'l-Ensr, 29
95[95]
bnu'l Esr, Usdin-Gbe, II, 115
91[91]
92[92]
93[93]

grd ve mslman olmasndan dolay dnya nimetlerinden istifade etti.

96[96]

Habbb (R.a)'n ilim talebeleri; Olu Abdullah, Eb Ma'mer, Kays b. Eb Hazm, Mesruk ve dier Tabbin
imamlardr. Olu Abdullah da Hz. Peygamber'i grm ve babas yoluyla ondan hads rivayet etmitir.
Habbb hastal nedeni ile Sffn'e katlmad. Sffin dn Hz. Ali, Kfe dnda yedi kabir grp, bunlar nedir?
diye sordu. Etrafndakiler Habbb'n ldn ve Kfe dna gmldn syleyince Hz. Ali (R.a) yle dedi:
"Allah Habbb'a rahmet etsin. steyerek cokuyla mslman oldu; Allah'n emrine itaat ederek hicret etti; hayat
boyunca mchid yaad; bedenine ektirilen ikenceler ve hastal ile imtihan edildi. Allah gzel amel ileyenin
amelini zayi etmez" dedi. Kabrine yaklaarak yle dua etti. "Ey m'min ve mslmanlar diyar! Allah'n selm
zerinize olsun, siz bizden nce yerinize ulatnz, biz de inallah ksa zamanda size katlacaz. Allah'm onlar
ve bizi mafiret et. Bizi ve onlar affet. Ahireti dnp onun iin amel eden, az ile kanaat eden, Allah (c.c)'dan
97[97]
raz olan kullara mjdeler olsun.
Sahabe, Mekke'de mslman olmann bedelini demi bir nesildir. Raslllah (sav)'in sahabeleri, meakkat
mektebinden mezun olmulard. Onlar, imanlarnn imtihann vekleten bakasna havale etmiyorlard. nk
imann imtihan vekleten verilmez. Sahabe fkhnn bize rettii budur. Her sahabe, kendi imannn imtihann
kendisi vermitir.
man etmek, imtihana girmektir. Her m'min, her gn her saniye imanyla imtihan olunur. nemli olan onu
idrak edip gereini yapmaktr. te sahabe fkh, imann beraberinde getirdii imtihan idrak edip ilahi emir ve
nehylerin altnda szlanmadan imtihann gereini yapmaktr.
mann imtihan ileyle devam eder. man urunda ilelere katlanmayanlar, imanlarnn imtihann veremezler.
mannn imtihann veremeyenler, erge imanlarn kaybederler.
Ak- Rasl yolunda sahabelerin gnlne den ate. O ate ile her biri bir yldza olmu e. Onlarn izinde
yryp ile ekenler dinde karde!

Hz. Halid Bin Velid (R.Anh)

Hz. Peygamberin, hakknda "Ne gzel kul" diye buyurduu sahabedir. Nesebi, Hlid b. Velid b. Mugire b.
Abdillah b. Amr b. Mahzum. Annesinin ismi Lbbe olup, Hz Meymune'nin yakn akrabasdr. Hz. Hlid'in lakab
Seyfullah (Allah'n Klc)'dr. Hz. Peygamber (sav) Mte savandaki baarsndan tr onu Allah'n klc diye
98[98]
vmtr. Knyesi Eb Sleyman'dr. Yedinci hicr ylnda mslman oldu.
Hz. Hlid (R.a.)'in doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Mekke'nin erefli ve itibarl ailelerinden biri olan
mahzum oullarndandr. Ordu komutanl Hz. Hlid'in ailesinin bir imtiyazyd. Uhud savanda ve Hudeybiye
sulhu esnasnda Hlid b. Velid, Kurey ordusunun komutanlarndan birisiydi.
Hudeybiye anlamasndan sonra Hz. Peygamber umre iin Mekke'ye gidince Hlid'in daha nce mslman olan
kardei Velid'e Hlid'i sordu. Hz. Peygamber Hlid gibi bir insann mriklerin iinde kalmasnn alacak bir
durum olduunu belirtti. Velid kardei Hlid'e Peygamber (sav)'in bu iltifatn bildiren bir mektup gnderdi.
Bunun zerine Hz. Hlid mslman olmak iin Mekke'den yola knca, yolda Amr b. el-As ile karlat ve
99[99]
beraberce Mekke'den Medine'ye gelip mslman oldular.
Hz. Hlid hicr sekizinci ylda yaplan Mte savana bir nefer olarak katld. Ordu komutanlarnn srayla ehid
Buhr, Menkbu'l-linsr, 45
bn'l-Esr, Usd'l Gbe, 11,144-117; bn Hacer, el-sbe, I, 416
98[98]
bn Hacer, el-sbe, 1,413
99[99]
Ahmed b. Hanbel, Msned, TV, 158
96[96]
97[97]

olmas zerine Ashb istiare ederek komutay Hz. Hlid'e vermi. Hz. Peygamber Medine'de olup bitenleri
haber verip komutanlarn ehid dmesini anlattktan sonra komutay Allah'n kllarndan birinin aldn
sylemitir.
Bu olaydan sonra Hz. Hlid Seyfuilah (Allah'n Klc) diye anld. Halid (r.a.) komutasna ald orduyu kalabalk
100[100]
dman karsnda bozguna uratmadan Medine'ye getirmeyi baard.
Hz. Hlid, Mekke fethinde svarilerin komutan idi. Ordunun sa kanadn kontrol ediyordu.
fethinde mslmanlara kar kan kk gruplarla Hz. Hlid arpmtr.

101[101]

Mekke

Huneyn savanda Hlid byk cesaret ve yararllk gstermitir. Hatta bu savata yaralannca Hz. Peygamber
102[102]
ziyaretine geldi, dua etti. Hlid ifa buldu.
Mekke fethinden sonra Hz. Peygamber Nahle'deki Uzza putunu krmaya Halid b. Velid'i gnderdi. Hlid Uzza
putunu krp geri dnd.
Taif kuatmasna katld. Hz. Peygamber (sav) Dumetu'l-Cendel'in hristiyan emiri Ukeydir'in zerine Halid'i
gnderdi. Hz. Halid Ukeydir'i yaban sr avlarken yakalad ve esir ald; teslim olmayan kardeini ldrd. Dier
kardei ve Ukeydir'i esir alarak ganimetlerle birlikte Hz. Peygamber'e getirdi.
Hicri onuncu ylda Necrn'a Hrisoullarn slm'a davet etmek iin gnderildi. Onlar gn mddetle slm'a
davet etti. Necrnllar mslman oldular.
Hz. Eb Bekir Hlife olunca Hz. Hlid'i komutan olarak yalanc Peygamberlerin zerine gnderdi. Yalanc
Peygamber Tulayh b. Huvaylid'i Buzaha'da malup etti sonra Temimoullar zerine yneldi ve Mlik b.
Nuveyra'nn komutasmdakilerle karlat. Mlik'i silah brakmasna ramen esir etti ve ldrd. Hz. mer,
Hlid'i bu olayda hatal davrand gerekesiyle knamtr.
Daha sonra Museylemetu'l-Kezzb'a kar sefere kt ve onu Yemme snrnda Akraba denilen yerde malub
etti ve ldrd.
Yalanc Peygamberlerle olan mcadelesinden sonra zekt vermeyen kabileler zerine gnderildi. Onlar da
sindirdi. Daha sonra Hicri oniki ylnda Irak'a ranllara kar gnderildi. ki ay zarfnda ran Ssn, ordularn
bozguna uratarak Hire'yi zabtetti ve Frat evresini hakimiyeti altna ald.
Suriye snrnda Bizansllarn ordu hazrladklar haberi gelince hilfet merkezinden Hz. Hlid'e Irak blgesinin
komutanln Msenna'ya brakarak am'a gitmesi emri verildi. Hicri onnc ylda Bizansllar Acnadeyn'de
malup ederek am'a doru pskrtt. Hz. Hlid ehri muhasara etti ve hicri ondrdnc yln receb aynda
am (Dmak) ehrini zabtetti. Daha sonra Humus'u fethetti. Yermuk savanda Bizansllar bozguna uratt.
Kuds' kuatt ve teslim ald. Btn Suriye mntkas mslmanlann eline geti.
Hicretin 17. ylnda Hz. mer, Hlid b. Veiid'i komutanlktan indirdi. Hz. Halid'in komutanlktan almasnn
sebepleri ve azledildii yl tarihiler arasnda ihtilafldr. Genel kanaate gre, Hz. mer, hilfet merkezine fetih
hareketlerinden dndkten sonra Hlid'i azletti. Ama bu rivayet gerei yanstmamaktadr. Hz. mer hilafetinin
beinci senesi, yani hicretin 17. senesinde Hz. Hlid'i azletmitir.
Komutanlktan aln ile ilgili olarak bir ok sebepler ileri srlmektedir. Bu sebepleri yle sralayabiliriz: Hz.
Hlid bir ok insana kumanda ediyordu. Ancak sert mizal olup sert muamele ediyordu. Kimsenin szn
dinlemiyor, kendi fikrinden bakasna kymet vermiyordu. Hatta birok ilerde hilfet merkezinin grlerine de
mracaat etmiyordu.
bn Hacer, el-sbe, I, 413
Mslim, Sahih, 11,103
102[102]
Usd'l-Gbe, II, 103
100[100]
101[101]

Irak topraklarm slm topraklarna dntrdkten sonra Halife Hz. Eb Bekir (R.a.)'in emrinin hilfna hacca
gitmi ve bu duruma Hz. Eb Bekir ok zlmt. Kendi bana buyruk bir tavrn iinde hareket ediyordu.
Bundan dolay Hz. mer (R.a) zaman zaman Hz. Eb Bekir Efendimize Hz. Hlid'i komutanlktan azletmesini
istemiti. Hz. Eb Bekir (R.a) daima yle cevaplandrmt: "O, Allah'n klcdr, bu klc knna sokmak doru
deildir."
Hz. mer'in hilfeti dneminde de Hz. Halid'in tutumunda bir deiiklik olmad. Yine bildii gibi devam
etmekteydi. Ancak Hz. mer (R.a) Onu hemen azletmedi. Bir ok defalar kendisini uyard, ve bu konuda
mektuplar gnderdi. Hz. mer, Hz. Eb Bekir (R.a) zamanndaki meseleleri de ona hatrlatt.
Komutanlktan almnn ikinci sebebi ise, mslmanlann genelinde yle bir fikir olutu, Fetihlerin
gerekletirilmesi Hz. Halid'in kabiliyet ve kahramanlndan kaynaklanmaktadr. Fetihlerin yegane sebebinin
Hz. Halid olarak gsterilmesi elbette bir yanllkt. Savalarn zaferlerle neticelenmesinde onun dehasn da
gzardi etmek mmkn deilse de ondan ibaretmi gibi gstermekte doru deildir. Geree en yakn sebeb
budur
nc sebep; Hz, Hlid (R.a) ordu masraflarnda pek fazla israf yolunu tutmutu. Ordu erkanna bol para
datmas dier mcahidlere kt rnek oluyordu. Bu hususta irler mbalaal iirler bile yazmt. Es'as b.
Kays'a bir defasnda onbin dinar bahi vermiti. Olay halife Hz. mer (R.a)'e intikal etti. Hz. mer Hz. Ebu
Ubeyde b. el-Cerrh ile haber gnderdi. "Bu kadar bol paray mslmanlarn malndan yani ordu tahsisatndan
verdi ise mslmanlara hiyanet etmitir. Kendi kiisel payndan, kendi cebinden vermi ise israf etmitir. kisi de
caiz deildir." Halife Hz. mer, Hz. Hlid'i azlettikten sonra hilfet merkezine arp, sorguya ekti. Bol para
harcadndan bahsetti. Hz. Hlid, Ganimetten eline geen hissesinin hesabn verdi. Hesab temiz vermiti. Hz.
mer Hz. Hlid'i iltifat ve ikramla karlad. Gnln ald. Yazd ve her tarafa gnderdii fermanlarda; Hz.
Hlid'in, kusur veya herhangi bir kabahatinden dolay azledilmediini, ancak btn mslmanlarm zihinlerinin
aydnlanmas iin, yani bu kadar slm ftuhatnn yalnz Hz. Hlid'in kolunun kuvvetiyle meydana gelmediini
herkesin bilmesi iin azlettiini bildirdi.
Hz. mer, Hlid'i idari grevlere getirdi. Bir yl kadar valilik yapt sonra istifa etti.

103[103]

Hz. Hlid (R.a) cihd duygusu ile ehitlik arzusu ile dopdolu bir m'mindi. Cihd meydanlar onun iin Allah'a en
yakn meydanlard. Kendisi yle der: "Ben harp meydannda mcahede ve mcadeleden aldm zevki, hibir
zaman zifaf gecesinin keyfinden alamam" En byk arzusu cihad meydanlarnda ehid dmekti. ran zerine
yrrken, ranllara u haberi gnderdi: "Sizin dnyay sevdiiniz kadar Ahireti seven bir ordu ile zerinize
geliyorum."
Hz. Hlid irke ve kfre kar ok iddetli idi. Mslman olduktan bir sene kadar sonra Uzza putunu ykmak iin
gittiinde Uzza'ya iirle yle seslenir: "Ey Uzza bu geli seni ta'zim iin deil seni inkr iindir. nk ben
104[104]
grdm ki Allah seni deersiz klmtr."
Hz. Hlid sava olduu kadar ahsi fazilet ve ilim konusunda da stnd. Frsat bulduka Hz. Peygamber'in
sohbetlerinden istifade etmi.
Medine'de onun etrafnda bulunan ilim ve irfan ashab arasnda Hz. Hlid'in bulunduu zikredilmitir. -drt
mesele ile ilgili fetva verdii de rivayet edilir.
Hz.Hlid'in Buhr, Mslim ve dier hadis kitaplarnda Hz. Peygamberden onsekiz hadis rivayeti yer
105[105]
almaktadr.

103[103]

Mstedrek, 11, 297

bn Esir, sd'l-Gbe, II, 110
105[105]
bn Hacer, el-sbe, I, 413
104[104]

Raslllah, Hlid'in secat ve cesaretini muhtelif zamanlarda muhtelif yerlerde medhetmiti. Mekke fethinden
sonra mslmanlar, her tarafa toplanp Mekke'ye girdikleri zaman Hlid grnnce, Hz. Peygamber Eb
Hureyre'ye:
"Bu gelen kimdir?" diye sormutu. Eb Hureyre: '
'Hlid b. Velid'dir" demi. Onun zerine Hz. Peygamber:
"Bu Allah'n ne iyi bir kuludur" buyurmutur.

106[106]

Hz. Peygamber yine onun hakknda "Hlid Allah'n Klcdr" buyurmutur. Yine Hlid hakknda: "Hlid b. Velid'e
107 [107]
gelince, o hereyini sizin iin vermitir, nesi var nesi yok harplerde Allah yolunda sarfetmitir"
buyurmutur.
Hz. Hlid gnderildii seriyyelerde ve yapt muharebelerde Allah rzasn ve Allah'n dinine davetini esas
almtr. Nitekim Yermuk savanda Rumlarn komutanna sava meydannda slmi tebli etmi ve komutan
Corc onun daveti ile mslman olmutur.
Hz. Peygamber'in ahsna kar da ok byk hrmeti olan Hz. Hlid onun isminin mcerred anlmasndan bile
rahatsz olmu; savalarnda kazand muvaffakiyeti Hz. Peygamberin sakalndan bir ka taneyi sarnn iinde
108[108]
tamasna balamtr.
Hz. Halid b. Velid (R.a.), Rumlarn komutanna; "Biz Raslllah'la birlikte yaadk, onun mucizelerini grdk,
dolaysyla, bizim grdklerimizi gren, duyduklarmz duyan birinin iman etmesi kolaydr... Ama bizden sonra
man edecek sizler, onu grmediniz, szlerini iitmediniz, sizin bu ekilde iman etmeniz gayba imandr ki eer
kalben bu imana eriirseniz bu daha deerli ve daha faziletlidir demitir.
Bu szler zerine bir nara att... Atm srerek Hlid'in yanna geldi ve: Ey Hlid bana slm' ret" dedi.
Mslman oldu... ki rekt namaz kld... Mslmanlarn safna geerek savat ve az sonra da ehid dt...
Savan son derece kzt ve mslmanlarn zafere adm adm yaklatklar bir srada Medine'den yola kan
bir posta, Hlid b. Velid'e yeni halife mer b. Hattab'n mektubunu getirdi... Mektupta Eb Bekr'in vefat ettii
haber veriliyor, ayrca Halid'in komutanlktan alnd ve ordunun bana "Eb Ubeyde b. Cerrah'n atand
bildiriliyordu... Hlid mektubu okudu, Eb Bekr'e Allah'tan rahmet, Hz. mer'e de baar diledikten sonra,
eliden bu haberi gizli tutmasn ve sava sona erinceye kadar da kimseye sylememesini istedi. Zira
mslmanlarn zafere ulamak zere olduklar byle kritik bir anda bu haber slm ordusunda bozguna neden
olabilirdi...
Nihayet zafer saati gelip att. Rumlar bozguna uradlar. Mslmanlar bir kez daha Allah'n yardmyla galip ve
muzaffer oldular..
Hlid, Eb Ubeyde'ye doru ilerleyerek komutann selamlayan bir asker gibi onu selamlad. Eb Ubeyde nce
bunu aka zannetti. Fakat az sonra gerei renince ve Halid'in alnndan perek, hayranlkla onu kutlad.
Bu olayla ilgili olarak tarihilerin bir rivayeti daha vardr. Buna gre, halife Hz. mer mektubu, Eb Ubeyde'ye
gnderdi, Eb Ubeyde de bu haberi sava sonuna kadar saklad... Olay nasl olursa olsun, her iki durumda da
Hlid'in ve Ubeyde'nin sergiledii davran takdire ayandr...
Halid'in hayatnda onun ihlas, samimiyet ve doruluunu gsteren bundan daha gzel bir olay yoktur...
Komutan olmak veya asker olmak.. Onun iin ikisi de birdi... Aralarnda bir fark grlmyordu... Asl olan Allah
106[106]

Ahmed b. Hanbel, Msned, II, 1360

Eb Dvd, Snen, I, 163
108[108]
bn Hacer, el-Isabe, I, 413-415; bn'l-Esir, sd'l-Gbe, II, 109-312
107[107]

yolunda hizmet ve bu hizmetin canla bala yerine getirilmesiydi...

Gerek Halid'deki, gerekse dier m si m an ardaki bu hizmet anlaynda mmetin ba ve yneticisi olan
halifelerin rol bykt...
Ebu Bekr ve mer.
ki esiz insan. Onlar hakknda dil ne syleyebilirdi ki?
mer ve Hlid. Zaman zaman aralarnda soukluk olmasna ramen, mer'in Hlid konusunda ald kararlarn
hakllndan phe yoktur. Zira adaleti, ver'as ve nezahetiyle hret olmu bir insan olarak mer'in, haksz
kararlar alabilecei dnlemez.
mer, Hlid hakknda kt niyetli olmamtr. O'nun tek arzusu, Hid'in fkesini ve klcn dizginlemekti.
Hz. mer bu durumu, Malik b. Mveyr'in ldrlmesini mteakip halife Hz. Eb Bekr'e am ve: "Muhakkak
Hlid'in klcnda, srat, hafiflik ve kzgnlk var" demiti.
Hz. Eb Bekr de: "Allah'n kfirler zeri ektii bir klc ben knayamam" dedi.
Dikkat edilirse yukar da mer, Hlid iin "Hlid'in kendisinde" bir hiddet var demiyor. "Hlid'in klcnda" hiddet
var diyor. bu da Emir'l-m'minin onun hakknda sz sylerken edep dairesinde kaldn, hatta Hlid'i takdir
ettiini gsterir.
"Hlid" sava adamyd. Beikten mezara kadar.
evresi, yetimesi, terbiyesi, slm'dan nceki ve slm'dan sonraki hayat. Onu korkusuz bir sava yapmtr...
Mslman olmadan nce m'minlere kar kulland klcn slm'a girdikten sonra, biraz da o yllarn acsyla,
mriklere kar daha iddetli ve daha da acmasz olarak sallyordu.
Daha ilk bakta zikrettiimiz olay, Hlid'in Hz. Peygamber'den ricasn hatrlyorsunuz... Hlid mslman
olduktan hemen sonra: "Ya Raslllah! Daha nce yaptm kt hareketlerden dolay benim iin mafiret dile"
demiti.
slm daha nceki gnahlar silip att halde, Hlid'in ii rahat etmemi ve Allah Rasui'nden kendisi iin
istifarda bulunmasn istemiti.
Kl, Hlid gibi yaman bir savann elinde olunca bu klc dizginlemek de kolay olmuyordu... Bu sebeble Hlid
greve gnderilirken zaman zaman uyarlyordu.
Mesela; Hz. Peygamber, kendisini baz Arap kabilelerinin fethi iin grevlendirdiinde yle demiti:
Dikkat et seni daveti olarak gnderiyorum, sava olarak deil."
Fakat, Hlid'in klc nefsine galip gelmi ve savaa girimiti. Bu durum Hz. Peygambere iletildiinde Allah
Rasl kbleye dnm ve:
"Allah'm! Hlid'in yapt eylerden tr sana snrm, affet!.. " buyurmutu.
Sonra Ali'yi gndermi, mallarnn ve kanlarnn karln iade etmiti...
Olayla ilgili olarak u rivayet de nakledilir:
Daha sonra, Hlid bu ii, Abdullah b. Huzafe, es-Sehm'nin: "Raslullah, mslman olmazlarsa, onlar ldrn
dedi" szleri zerine yaptn beyan etmi ve zr dilemitir.

Hlid zerine ald vazifeyi en ekilde yapmaya alrd... Bir zamanlar hrmet ettii eski deerlerini de ayn
karllkla terk etmeyi bilmitir...
Allah Rasl, kendisini "Uzza" putunu ykmaya gnderdii vakitte ayn azim ve kararllkla gitmiti.
Tek bana adeta tek bir ordu gibiydi... Sa koluyla, sol koluyla ve ayaklaryla arpyordu. Bir yandan da yle
diyordu:
Ey deersiz, rezil uzza, artk seni ululamyorum...! Zira seni Allah alaltm. Sonra onu atee verip yakmt...
Artk Hlid'in gznde,irki artran herey deersizdi ve "Uzza putu" gibi yok edilmeliydi. Ona gre, bunun
da tek yolu klt. Bir de:
Seni red ediyorum, seni uurlamyorum; zira grdm ki, Allah seni alaltm..." szleri ve inancyd...
Hlid'in klcnn bu derece hiddetli olmamasn temenni etmek de emir'l-m'nin Hz. mer'le hemfikiriz... Yine
Hz. mer'in onun hakknda syledii: "Analar Hlid gibisini dourmaktan acizdir." szne de yrekten
katlyoruz.
Vefat ettii vakit, Hz. mer ok gzya dkt... Sadece onu kaybettii iin deil, bilakis azl sebebleri ortadan
kalkp, fitne snnce imareti (emirlii) ona brakmak istediinden dolay...
Fakat halife mer bu arzusuna eriemedi... Zira Halid rahmeti Rahmana kavumu, cennetteki meknna
erimiti... Artk biraz dinlenebilirdi. mr sava ve mcadelede gemi, istirahat nedir grmemiti.... imdi o
yce ve erefli na biraz olsun uyuyabilirdi. Zira; dost ve dmanlar onun hakknda: "kendisi uyumayan
kimseyide uyutmayan adam" derlerdi.
Eer, mmkn olsayd, Allah Tela'dan, mrn uzatmasn talep ederse ve daha uzun yllar slmn hakimiyeti
ve irkin izalesi iin savard..
Allah yolunda cihad, hayatta en ok sevdii eydi... O yle diyordu: "Allah yolunda cihada ktm bir gece,
benim iin, bir dn gecesinden veya bir oulla mjdelen meniden daha sevimlidir."
Bu sebeple onun en ok korktuu ey, yatanda lmekti. Hayatm at srtnda kl sallayarak geiren bir insan
iin yatanda can vermekten daha ac bir ey olamazd.
O Allah Rasl ile ayn safta arpm, ridde (dinen dnme) hareketine katlanlar kahretmi, ranllar ve
Rumlar zerlerine den sorumluluklar yerine getirmilerdi. Byle bir kahraman iin, deinde can vermek
elbette zc olurdu... Bu nedenlerden biridir ki, son anlarnda gzyalar arasnda yle diyordu:
"Bir ok olaya ahit oldum., saysz mcadelelere giritim... Vcudumda kl, mzrak veya ok darbesi almadk yer
kalmad... Sonunda da ite grdnz zere bir at gibi deimde lyorum... Kahrolsun korkaklar... !"
Bunlar ancak Halid gibi bir kahramann azndan kabilecek kelimelerdi... Son nefesini vermeden nce
vasiyetini yazdrd... Mallarm kime braktn biliyor musunuz'? mer b. Hattab'a... Peki terekesinin (geriye
brakt mallarn) ne olduunu biliyor musunuz? At ve silah. Evet. evet, sadece at ve silah... zira bu ikisi
dnda sahip olduu baka bir mal yoktu. Zira o, yaad srece dnyalk ve dnya mal ile ilgilenmemi,
mrn Allah yolunda cihadla geirmiti. Halid hayata gzlerini yumdu... Cism-i pki ashabn omuzlarnda kabre
doru yolland... Annesi gzyalar ierisinde unlar sylyordu:
"Sen kavmin en hayrllarndan ve en cesurlarmdandm... Sen arslanlardan daha cesurdun... Ve dalar arasnda
akp gitmekte olan rmaklardan daha cmerttin..." Bu szleri duyan Hz.mer "Doru syledin... Vallahi o

gerekten byleydi." dedi.

109[109]

Sahabeler, nefsin cimrilik emrebinden kurtulmu cmertlerdir. Onlar medeniyet corafyasna cmertlikle ayak
basm medenlerdir. Onlarn fkh, medeniyet ce cmertlik fkhdr.

Hz. Halid Bin Said El-As (R.Anh)

Raslllah efendimiz, slmiyeti gizli olarak aklamaya yeni balamt. Daha birka kii Mslman olmutu. Bu
srada Hlid 'bin Sa'd bir rya grd. Ryasnda, Cehennemin kenarnda dururken, babas gelip, kendisini oraya
itip drmek istedi. Tam o srada, Peygamberimiz belinden yakalayp, Cehennemin iine dmekten
koruduunu grd.
Feryat ederek uyand. Kendi kendine dedi ki:
"Vallahi bu r'y gerektir. "
Dar knca Hz. Eb Bekir ile karlat. O'na ryasn anlatt. Hz. Eb Bekir ona dedi ki:
"Hakknda hayrl olsun! Bu kimse, Allah Telann peygamberidir. Hemen git, O'na tbi ol! Sen, O'na tbi
olacak, slm dnine girecek ve O'nunla birlikte bulunacaksn. O da seni, r'yda grdn zere Cehenneme
girmekten koruyacaktr. Baban ise Cehennemde kalacaktr!"
Hlid bin Said, ryasnn etkisinden kurtulamamt. Vakit kaybetmeden hemen, Ecyd denilen yerde bulunan
Peygamber efendimizin yanna gitti. Onun huzuruna varp dedi ki:
Y Muhammed! Sen, insanlar neye da'vet ediyorsun? Peygamberimiz cevaben yle buyurdu:
"Ben, insan, ei ve benzeri olmayan tek Allah'a ve benim de O'mn kulu ve peygamberi olduuma inanmaya ve
iitmeyen, grmeyen, hibir zarar ve fayda vermeyen, kendisine tapnanlar da, tapnmayanlan da bilinemeyen
birtakm ta paralarna tapnmaktan vazgemeye davet ediyorum."
Bunun zerine, Hlid bin Said hemen, "Ben de ehdet ederim ki, Allah'tan baka taplacak ilh yoktur ve yine
ehdet ederim ki, Sen Allah Telnn peygamberisin!" diyerek Mslman oldu.
Onun Mslman olmas Peygamberimizi ok sevindirdi. Hanm meyye'ye de gelip slmiyeti anlatt. O da
hemen severek Mslman oldu.
Hz. Hlid bin Said, kardelerinin de Mslman olmalar iin da'vette bulundu. Kardei Amr bin Sa'd de,
Mslman olmutu.
iddetli bir slm dman olan babas Eb Uhayha, Hlid bin Said'in Mslman olduunu renip, Mekke'nin
tenh bir yerinde namaz kldn haber alnca, ocuklarndan Mslman olmayanlar gnderip onu huzuruna
getirtti. Ona yeni girdii dinden ayrlmasn syledi. Azarlayp dvmeye balad. Sonra dedi ki:
"Sen Muhammed'e mi tbi oldun? Halbuki sen, Onun kavmine aykr hareket ettiini ve getirdii eyle onlarn
putlarn ve gemi atalarn aypladn gryorsun!"
Hlid bin Said de dedi ki:
"Allaha yemn ederim ki, Muhammed aleyhisselm doru sylyor. Ona tbi oldum. lrm de onun dninden
dnmem!"
109[109]
Hayats Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

Bunun zerine babas Eb Uhayha'nn kzgnl daha ok artt. Sopa, banda knlncaya kadar vurdu ve sonra
bard:
"Ey zelil yaramaz olum! stediin git! Yemn olsun ki, sana ekmek vermeyeceim!" Hz. Hlid cevap verdi:
"Sen benim nafakam keser Allah Tela da, elbette bana geineceim rzkm ihsan eder."
Bunun zerine, babas, Hz. Hlid'i evinden kartt ve dier ocuklarna da dedi ki:
"Eer sizden biriniz, onunla konuacak olursa, ona yapmadm eyi yaparm."
Sonra, Hz. Hlid'i tutup evinin mahzenine hapsettirdi. gn onu Mekke'nin scanda a ve susuz braktrd.
Hz. Hlid bin Sa'd bir kolayn bulup, babasnn elinden kurtuldu. Mekke'nin kenarnda bir yerde gizlendi.
Peygamberimizin yanndan ayrlmad.
Mekkeli mriklerin, Mslmanlara zulm ve ikenceleri her gn artyordu. Bitmek, tkenmek bilmeyen bu
eziyetleri, dayanlmaz hle gelince, Raslullah efendimiz, Mslmanlarn Habeistan'a hicret etmelerine izin
verdi. Orada rahat edebileceklerdi.
Hlid bin Sa'd hanm ile birlikte hicrete kacaklar srada, babas ok hastaland. Yataa dt. Bu hlinde bile,
Bu hastalmdan kurtulup ayaa kalkarsam, Mekke'de bir tek kimse putlardan bakasna ibdet edemiyecektir"
diyordu.
Hz. Hlid, babasnn, hak dne olan bu dmanlnn sona ermesi iin, "Ey Allahm! Onu yataktan kaldrma!"
diye du etti. Nitekim bu hastalktan ayaa kalkamadan ld.
Habeistan'a hicret iin, ilk olarak Mekke'den kan Hlid bin Sa'd ve hanm oldu. Kendisi ile beraber Kureli
Mslmanlardan bir grup da Habeistan'a hareket etti. On seneden fazla orada kald. Olu Sa'd ve kz mm
Hlid orada doup byd.
Hlid bin Sa'd, kardei Amr bin Sa'd ve Hz. Ca'fer bin Eb Tlib ile beraber, Habeistan'dan Raslullahn yanna
Medne'ye geldi. Hicretin altnc ylna rastlayan bu dnte, Hayber'in fethi gereklemiti. Ganimetlerinden bir
hisse de Hz. Hlid'e ayrld.
Bundan sonra Hlid bin Sa'd nce Umretl-kazaya, sonra sras ile Mekke'nin fethine, Huneyn harbine, Tif ve
Tebk seferlerine ve bunlarn yannda, ba'z kk seriyyelere itirak etti. Fakat Bedir ve Uhud harblerine
katlmad iin ok zgnd. Bu zntsn, bir ara Reslullah efendimize akladnda, Peygamberimiz ona:
zlecek bir durum yok! Bakalar bir hicret etti. Fakat siz, iki hicrete katlm oldunuz, buyurarak, gnln ald.
Hz. Hlid bin Sad, ilk Mslmanlardan olmak erefinin yannda, Reslullahn ktiplik hizmetini de yapmtr. Kz
mm Hlid de, Hz. Hadice, Hz. Eb Bekir, Hz. Ali, Hz. Zeyd bin Harise ve Sa'd bin Eb Vakks'tan sonra altnc
Mslman olduunu bildirmektedir.
Hz. Hlid bin Said, Medne-i mnevvereye dndkten sonra, Resl-i ekrem efendimiz yazma ve mektuplama
ilerini ona verdi. Ashb- kiramn iinde okuma-yazma bilenlerden biriydi. Mekke'de iken de bu ileri, o
yrtrd. O, yazlacak eitli mektuplar yazar, gnderir ve yabanclarla yaplan grmeleri kaydeder ve buna
benzer her trl ileri yerine getirirdi. Raslullahn zel kalem mdr vazifesini fa ediyordu.
Hicretin dokuzuncu senesinde Tif'te oturan Ben Sakif'ten gelen heyetle, Reslllah efendimiz arasndaki
yazma ilerini ve sulh antlamasn Hlid bin Sa'd kaleme almt.
Hz. Hlid'in Mslmanl kabulnden ve Habeistan'dan Medine'ye gelerek orada ikmetinden sonra, onu
zekt memuru, sonra da vali olarak tyin etti.

Hz. Hlid Yemen'deki grevine, Raslullahn vefatna kadar devam etti. Hz. Eb Bekir'in halifeliinin ilk
yllarnda, slmiyetten ayrlan ve "Namaz klarz, fakat zekt vermeyiz" diyenlerle yaplan muharebelere
katlarak mrtecilerin, bozguncularn bastrlmasnda vazife ald.
Bu temizlik harekt tamamlandktan sonra, slm ordusu am taraflarna sevkedildi. Bizans ile Yermk'te etin
savalar yapld. 46.000 kiilik slm ordusunun karsnda 240.000 kiilik Rum ordusu vard. 100.000 dman
askeri ldrld; 3.000 Mslman ehid oldu.
Bu arada halfe, Hz. Hlid bin Sa'd'e, ordunun bir ksmnn kumandanln verdi. Askerlerin harbe hazrlanmas
ve ihtiyalarnn giderilmesi ona aitti. Hz. Hlid, yardmc kuvvetlerin kumandan olarak Filistin'de Remle ehrine
yakn Ecnadeyn taraflarna gnderildi.
Yolda, askerleri arasnda baz ihtilaflar bagsterdi. Tam bu srada, Bizans kumandan Mahn da, ordusu ile Hz.
Hlid'e kar taarruza geti. Hlid bu taarruzu geri pskrtt ve yardm istedi. slm ordusunun tamam
seferberlik hlinde olduundan, Hz. krime ve Hlid bin Veld derhal Hz. Hlid'e yardma geldiler.
Bizans ordusu zerine tekrar hcum edildi ve am'a kadar srld. am ile Vakusa arasnda ordusunu
dzenleyen Bizans kumandan Mahn, Hz. Hlid bin Sa'd kumandasndaki slm ordusu zerine tekrar saldrd.
Yaplan savata, Hz. Hlid'in olu Sa'd bin Hlid ehd oldu.
Tam bu srada krime bin Eb Cehilin kuvvetleri yardma geldi. Bizans komutan Mahn kat. Hlid bin Sa'd,
ordusunu Z'l-Merre'ye getirerek orada konakladlar. Ayrca durumu, Medine'de bulunan halfeye bildirdi.
slm ordusu ile Bizans Rum ordusu arasnda iddetli arpmalar oldu. Bu muharebelerde Mslman kadnlar
da harp etti. Bakumandan Hz. Hlid bin Veld ile bir kolun komutan Hz. krime'nin alacak kahramanlklar
grld. Hz. Hlid bin Sa'd de, byk bir cesaret rnei gstererek kahramanca dvt. Ordunun dier
askerleri, onun bu hlini grnce, kendilerine bir canllk ve cesaret geldi.
am ehrinin alnmasnda ve Fihl muharebesinde cann ortaya koyarak kahramanca arpan Hz. Hlid bin Sa'd,
635 ylnda slm ordular ile birlikte Merc-i Safer denilen yere geldi. Ertesi gn, dman zerine saldrya geildi.
Hlid bin Sa'd hemen n sallara geerek dvmeye balad. Dman askerinden birisi, kendisi ile yeke yek
dvecek bir er istedi.
Hlid hemen oraya kp vurumaya balad. Burada kendisi ehd oldu. Kocasnn ehid edildiini gren bir
gnlk evli hanm mm Hakm, hi feryat ve fign etmeyerek, eline ald bir klla dman zerine yrd.
Kahramanca vurumaya balad. Onun bu hlini gren slm askerleri byk bir evk ve arzu ile saldrya
110[110]
getiler. Bizansllar kltan geirmeye baladlar. Bu arada mm Hakm de bir kfir askerini ldrmt.
Allah yolunda kiminin imtihan bar olur, kiminin de sava olur. Sahabeler, hem bar ve hem sava imtihann
vermilerdir. Elbetteki Allah yolunda svanlar ile savaanlar hibir zaman bir olmazlar. Sahabelerden slm
mmetine Allah yolunda svmak deil, fiilen savamak miras kald.
Sahabelerin oluturduklar aile, bir cihad ailesiydi. Sahabelerin eleri onlarn ayn zamanda Allah yolundaki silah
arkadalaryd. Dikkat edilirse, Hz. Hlid bin Sa'd (R.a.)'in ehadetinden hemen sonra bir gnlk evli hanm
mm Hakm (R.anha), eline ald bir klla dmann zerine yrmtr. Bunun anlam; slm ailede cihad
kesintiyi kabul etmeyen ve mekruh hibir vakti olmayan bir ibadettir. Allah yolunda cihad etmede m'min erkek
ile m'min kadn birbirlerinin yardmclardr. Dolaysyla aile ocan, bir cihad oca haline getirmek, sahabe
fkhndandr.
Sahabeler topluluu, Allah yolunda canlarn cihada adamlar topluluudur. Allah yolunda imanmz kadar hakl

110[110]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref at el-Ba, Beyrut/ty

ve cihadmz kadar da canlyz.

Hz. Hamza (R.Anh)

Hz. Peygamber'in amcas, ehidlerin efendisi. Knyesi; Ebn Ya'la veya Eb Ammre; Lakab; Esedullah (Allah'n
Aslan)dr. Babas Abdulmuttalib, annesi Hle'dir. Hz. Hamza, Peygamberimizin amcalarnn en kdr.
Doumundan bir ka gn sonra, Peygamberimizi emziren Eb Lebeb'in cariyesi Sveybe daha nceleri Hz.
Hamza'y da emzirmi olduundan, Hamza Peygamberimizin st kardei idi.
Hz. Hamza, orta boylu, gl kuvvetli, heybetli, onurlu bir sahabedir. Hz. Hamza (R.a) iyi bir avc, keskin nianc,
Kurey'in en ereflilerindendir. Mazlumlara yardm etmeyi seven cesur bir savayd. Av dn evine
gitmeden Kabe'yi tavaf edecek kadar kutsal kabul ettii deerlere saygl, karlat ahslara selm verip
sohbet etmesini seven mrvvetli bir insand. Onun genlik dnemine ait bilgilerimiz yok denecek kadar
111[111]
Peygamberimiz yaknlarna slm' tebli etmi olmasna ramen, Hz. Hamza henz mslman
azdr.
olmamt. Eb Cehil'in Peygamberimize yapt bir hakaret sonucunda mslman olmutur. Peygamberimiz bir
gn Safa tepesinde iken Eb Cehil ve arkadalar onun yanma gelirler. Eb Cehil Peygamberimize hakaret eder.
Abdullah b. Cd'nn cariyesi bu olay seyredir av dn Kabe'ye uramay det edinen Hz. Hamza'ya anlatr.
Hz. Hamza, eve gitmeden Eb Cehil'in yanna urayarak elindeki yay Eb Cehil'in kafasna alar, ban yaralar
ve hakaret eder. Bir gn sonra da Allah Raslnn yanna giderek (Bi'set'ten iki yl sonra) mslman olur.
Hz. Hamza'nn mslman olmas Peygamberimizi ok sevindirmitir. Onun slm'a girmesiyle mslmanlar
glendi. Mrikler rahatsz oldular. Mekke mrikleri, hicretten sonra da rahat durmadlar. Peygamberimizin
ve mslmanlarn Medine'den karlmas iin Abdullah b. Ub Hazre ve Evs kabilesi mrikleriyle iliki kurdular.
Mslmanlarn hac yollarn da kapadlar. Mriklerin gzlerini korkutmak, am ticaret yollarn keserek onlar
skntya drmek gerekiyordu. Peygamberimiz bu amala Hz. Hamza'y Sifu'l-Bahr'a gnderdi.
Otuz kiilik bir kuvvetle Hz. Hamza belirtilen yere vard. Mriklerin kervan Sifu'l-Bahra gelmiti. Kervanda Eb
Cehil de bulunuyordu. yz kiilik bir kuvvetleri vard. Hz. Hamza, mriklerle arpmak istiyordu. Yannda
bulunan mslmanlar da ayn duyguyu yayorlard. Henz mrik olan Mecdi b. Amr b. Chen bu iki grubun
arasna girdi. Hem mslmanlarla hem de mriklerle grt. Sonunda iki taraf arpmaktan vazgeirdi.
Bundan Sonra Hz. Hamza'y Bedir savanda gryoruz. Bedir savanda Utbe, Velid, eybe meydana ktlar.
arpmak iin er dilediler. Hz. Hamza, eybe ile arpt. Bir hamlede eybe'yi ldrd. Daha sonra Utbe'yi ve
Tuayma b. Adiyy'i ldrd. Hz. Hamza, Bedir savanda kahramanca savat. Allah ve Raslnn honutluunu
kazand. Bedir savanda Hz. Hamza (R.a)'nn etkinlii ileri boyutlara ulat ve mriklere kar amansz bir sava
verdi.
Hris't-Temm, Hz. Hamza'nn Bedir'deki durumunu anlatan bir rivayetinde yle diyor: "Hamza b.
Apdlmuttalib (R.a)'in, Bedir savanda zerinde, deve kuu olan kim" diye sordu. "Hamza b. Abdulmuttalib"
112[112]
diye cevap verildi. O mrik: "Ne yaptysa O bize yapt" diye mrldand.
Hz. Hamza (R.a.), Bedir Savan mteakib Kaynukaoullar gazvesine katld. Peygamber Medine'ye geldiinde
Yahudilerle anlama yapmt. Yahudiler, Bedir savam mslmanlarn kazanmasn hazmedemediler. "Siz
savan ne demek olduunu bilmeyen adamlarla arptnz" dediler. Sava iin frsat kollamaya baladlar.
Kaynuka gazvesi 'nin genel sebebi bir kadna kar yaplan terbiyesizliktir. Kadncaz baz eyalarn Kaynuka
pazarnda sattktan sonra bir kuyumcuya giriyor. Yahudi koyumcu, mslman kadnn eteinin alt ksmn st
111[111]
112[112]

bnu'l-Esr, Usdu'l Gbe, II, 52

M. Yusuf Kandehlevi, Hadislerle mslmanlk, il, 553

ksmna bir dikenle ineliyor. Kadncaz ayaa kalktnda zeri alyor. Utanyor, sklyor, feryat ediyor,
evresinden yardm istiyor. Kadnn yardmna koan mslmanlar Yahudiyi ldryor. Yahudiler de
mslmann bana yorlar ve onu ehid ediyorlar. ldrlen mslmann akrabalar Peygamberimizden
yardm istiyorlar. Bunun zerine Peygamberimiz Yahudilerden antlamann yenilenmesini istedi. Yahudiler
Peygamberimizin bu isteini reddettiler. Bu olay zerine Peygamberimiz beyaz sancan Hz. Hamza'nn eline
verip Kaynukaoularnn zerine gnderdi. Kaynukaoullar Yahudileri bekledikleri yardma kavuamaynca
teslim olmak zorunda kaldlar.
Bedir sava'nn acsn unutmayan Kureyliler yeniden sava iin hazrla baladlar. Bir yl nceki kervann
gelirini sava iin harcamaya karar verdiler. Sava iin deiik mrik kabilelerden yardm isteyerek byk bir
kuvvet oluturdular.Bu kez de Kurey'in kadnlar da katlacakt. Bedir Sava'nn bozgunla bitmesi sebebiyle
mrik kadnlar erkeklerini suluyorlard. Bedir'in matemini tutarak erkekleri savaa tevik ediyorlard. Cbeyr
b. Mut'i'm'in Vahi adnda Habeli bir klesi vard. Bu kle harbe (Habelilere zg bir mzrak) atmakta olduka
maharetli idi. Hz. Hamza, Cbeyr b. Mut'im'in amcas Tuayma b. Adiyy'i Bedir savanda ldrmt. Cbeyr,
amcasnn acsn unutmamt. Klesi Vahi ile konutu. Hz. Hamza'y ldrmesi artyla kendisini serbest
brakacam bildirdi.
Peygamberimiz, Medine'nin iinde kalmay, savunma sava yapmay dnyordu. Bedir Sava'na
katlmayanlar dmanla yz yze gelmek, Medine dnda savamak istiyorlard. Peygamberimiz Ashabn bu
tavr karsnda Medine dnda savalmasna karar verdi. Hz. Hamza'da Medine dnda savalmasna
taraftard. Hatt Peygamberimize "Sana, kitab indirmi olan Allah'a yemine eder, and ierim ki, bu klcma
Medine dnda Kurey mrikleriyle arpmadka yemek yemeyeceim" demiti. Hz. Hamza Cuma gn
orulu idi. Cumartesi mriklerle karlat zaman da orulu bulunuyordu. Peygamberimiz, sabahleyin
"Ryada, meleklerin, Hamza'y ykadklarn grdm" diye buyurdu.
Uhut blgesine varld, orduya sava dzeni verildi. Kurey'in birinci bayraktan Talha b. Eb Talha, Hz. Ali
tarafndan, ikinci bayraktar Osman b. Eb Talha da Hz. Hamza tarafndan ldrld. Sancaktarlarn lmesi
Kurey'i akna evirdi. Sarsldlar, sendelediler. Halid b. Velid'in saldrlar da sonu vermedi: Mrikler,
kamaya baladlar. Hz. Hamza 'Uhud gn "Ben Allah'n Arslanym" diyerek kl sallad. Sfvn, Hz. Hamza'y
savarken gryor, "Ben, bugne kadar kavmini ldrmeye onun kadar hrsl bir kimse daha grmedim "
buyuruyor. Uhud savanda mriklerin ounu Hz. Hamza ldrmtr.
Kureyliler bozguna urayp kamaya balaynca Peygamberimiz tarafndan grevlendirilen okular yerlerini
brakmaya baladlar. Birbirlerine "Ne duruyorsunuz? Allah, dman bozguna uratt. Siz de, mriklerin
ordugahna giriniz. Kardelerinizle birlikte ganimet toplaynz" dediler. Dier bir ksm bu teklife itiraz ettiler. "Siz
Raslllah'n: Bizi arkamzdan koruyunuz! Sakn yerinizden ayrlmaynz! Bizim ldrldmz grrseniz de
yardmmza komaynz! Ganimet topladmz grrseniz de, bize katlmaynz! Bizi arkamzdan koruyunuz"
buyurduunu bilmiyor musunuz?" dediler.
Okular, komutanlar Abdullah b. Cbeyr'i dinlemediler; "ganimetten nasibimizi alacaz" diyerek yerlerini
terkettiler. Abdullah b. Cbeyr'in yannda ok az bir kuvvetin kaldn gren Halid b. Velid bu frsat
deerlendirmek istedi. Kuvvetlerini bir araya toplad, okularn zerine yrd. Abdullah b. Cbeyr, kendilerine
doru bir kuvvetin geldiini grnce arkadalarna dalmamalarn syledi. Mslman okular, zerlerine gelen
Kurey mriklerini ok yamuruna tuttular. Oklar bitinceye kadar kahramanca savatlar. Abdullah b. Cbeyr,
oklar bitince mzra ile savat, daha sonra klcn knndan syrd. ehid dnceye kadar arpt. Dierleri de
ayn ekilde savatlar. Kurey'in svarileri insanla yakmayan bir davranla Abdullah b. Cbeyr'in karnn
detiler, barsaklarn dktler. Okularn yerlerini brakmas, kalan ksmnn ehid edilmesiyle mslmanlar
gafil avlandlar. Hem arkadan, hem nden kuatldlar. Mslmanlar aknlkla birbirlerine kl sallamaya
baladlar.
Haris b. Amr kz ile Utbe'nin kz Hind de Hz. Hamza'y ldrmesi iin Vahi'yi. tevik ediyorlard. Vahi, ak

dvmekten korkuyor, gizli dvmeyi tercih ediyordu.Vahi, Uhud Savandaki durumu yle aklyor: "Halk
arasnda Ali'yi aradm. ok uyank, giriken, evik, ekingen ve etrafna ok bakman bir adamd. Kendi kendime:
"Benim aradm adam bu deildir" dedim. O srada Hamza'y grdm. Halk kasp kavuruyor, kesip biiyordu.
Frsat kollamak iin kayann arkasna gizlendim. Bir ara iba'b. mm Emmr "Var m benle arpacak bir yiit'
diyerek meydan okuyordu. Hamza ona: "Allah ve Raslne sen misin meydan okuyan' dedi. Gz atrmadan,
bacaklarndan vurdu yere serdi. Sel sular arklarna eritii srada aya kayp dnce mzram frlatp attm;
brnden vurdum." Hz. Hamza'y ehid eden Vahi daha sonra bir kenara ekilir. Hind zerindeki taklarn
karr Vahi'ye verir. Hz. Hamza'nn yanna gelen Hind, onun burnunu, kulaklarn keser, cesedine ikence
yapar, hatta cierini bile ineyerek paralar.
Vahi mslman oluunu anlatrken: "Mekke'nin fethinden sonra Mekke'ye gelerek Rasl-i Ekremi grdm.
Bana dedi ki:
"Sen Vahi misin?" Ben cevap verdim:
"Evet"
"Hamza'y sen mi ldrdn?" buyurdular.
"yle oldu" dedim. Bunun zerine Allah Rasl buyururdular ki:
"Bana yzn gstermemen mmkn m?" "Ben de kp gittim. Raslllah'n vefatndan sonra yalanc
peygamber Mseyleme ortaya kt. Belki bu herifi ldrrm de gnahm derim, diye dndm.
113[113]
Mslmanlarla birlikte Yemme 'ye gittim ve bildiiniz gibi Mseyleme'yi ldrdm.
Allah Raslnn Hz. Hamza'ya derin bir sevgisi vard. Bu sevgiden dolay elinde olmayarak "Vahi"ye kar
olumsuz bir tutum iinde olmaktan da ekiniyordu. Bu sebeple de Vahi'yi grmek istememiti. Peygamberimiz,
Hz. Hamza'nn ehit olduunu renince onun ba ucuna gelir ve dua eder. Hz. Hamza, kz kardei Safyye'nin
getirdii bir hrka ile kefenlendi. Peygamberimiz, amcas Hamza'nn cenaze namazm kldrd. Hz. Hamza, Uhud'a
defnedildi. Hz. Peygamber'den iki veya drt ya byk olan Hamza, ldrldnde elli yedi yanda idi. Hz.
Peygamber (sav) ldrlen her ehid ile beraber Hamza'nn namazm tekrarlam; o gn yetmi iki defa onun
cenaze namazn kldrmtr. Hz. Peygamber (sav)'in ilk cenaze namaz kld ehidin de Hz. Hamza olduu
sylenmitir. Hz. Hamza'nn ei, ocuklar Medine'de olmad iin ehdetine alanmam bunu gren Hz.
Peygamber "Hamza'nn niye alayanlar yok" buyurmutur. Bunu duyan Ensr nce Hamza iin sonra kendi
114[114]
benim zamanma kadar bu adet devam etmekteydi diye
ehidleri iin alamaya balyorlar. Tarihi Vkd
115[115]
naklediyor.
Hz. Hamza, bir gn Peygamber Efendimize gelerek Cebrail (a.s)' asli yapsyla grmek istediini bildirdi.
Peygamberimiz, Hz. Hamza'ya
"O'nu grmeye dayanabilir misin?" diye sordu. Hz. Hamza,
"Evet, dayanabilirim" diye cevap verdi. Bunun zerine Peygamber Efendimiz
"Otur, yleyse" buyurdular.
Cebrail (a.s.) mriklerin Kabe'yi tavaf edecekleri zaman elbiselerini zerine koymakta olduklar kte indi.
Peygamberimiz Hz. Hamza'ya "Kaldr gzn, bak" dedi. Hz. Hamza bakp, Cebrail'in zebercede yeil cevhere
benzeyen ayaklarn grnce bayld. Arkasnn zerine dt. Bu olay bn Sa'd Tbakat'nda anlatmaktadr. Hz.
Hamza Peygamber (sav)'den u hadisi rivayet etmitir:
113[113]

Sahihi Buhar, V, 36, 37

V. 207/223
115[115]
bn'l-Esir, Usd'l-Gbe, II, 5i, 55
114[114]

"u duay hi brakmayn; "Allah'm senin sm-i Azamin ve rdvan- ekber'in ile senden isterim."

116[116]

Bir ordunun banda Peygamber (sav) de bulunsa emredilene uyulmuyorsa, disipline riayet edilmiyorsa, o ordu
malup olmaya mahkmdur. te Uhud savanda okularn emredilen yerde durmayp ayrlmalar,
mslmanlarn uhud savanda zafersz kmalarna sebeb olmutur.
Mslmanlarn davas, sevgi ve merhamet davasdr. Bu davada iman sz konusu oldu mu dmanlklar sona
erer. slm'da iman edene dmanlk edilemez. Byle olmasayd Raslllah (sav) amcas Hz. Hamza (R.a.)'i feci
bir ekilde ehid eden Vahi'yi affetmezdi. slm imam, sevgi ve affn badr. O olmadan sevgi ve af da olmaz.
Hanzala Bedir gazasnda bulundu. O zaman henz bekrd. Bedir gazasndan bir mddet sonra Abdullah bin
bey'in kz Cemile ile nikahland. Ertesi gn de Uhud'da Kurey mrikleriyie arplacakt.
Hanzala geceyi Medine'de hanmnn yannda geirmek iin Raslullah'tan izin istedi. Peygamberimiz de
msaade buyurdu. Hanm Cemile ile o gece beraber kald. Cumartesi gn sabahleyin Uhud'a yetimek iin,
teltan gusletmeyi unutup ok acele yola kt.
Yola kaca srada, hanm Cemle, orada bulunan kavminden drt kiiyi ard ve Hanzala ile evlendiklerini
syleyip, onlar hid tuttu. Oradaki drt hid sordular:
"Buna ne lzum vard?"
Cemle dedi ki:
"R'ymda semnn aldn ve Hanzala ieri girdikten sonra kapandn grdm."
Peygamberimiz Uhud'da harp iin saflar dzeltirken Hanzala yetiti ve Ashb- Kiram arasna kart. Hz. Hanzala
dier sahabeler gibi cansiperane mriklerin zerine atld. ehidlik mertebesine kavumak iin durmadan
savat. Daha sonra mrikler bozuldular, dalp kamaya baladlar.
Hz. Hanzala, Eb Sfyn'm nn kesti. zerine hcum etti. Eb Sfyn yere dt. Korkudan ne yapacan
aran Eb Sfyn;
Ey Kurey, ben Eb Sfyn'm! Hanzala beni ldrecek, yetiin, diye sesi kt kadar barmaya balad.
Mriklerden biroklar Eb Sfyn'n sesini iittikleri halde, kendi canlarnn derdine dtklerinden hi aldr
eden olmad. Fakat eddd bin Esved, Hz. Hanzala'ya arkadan yaklap haince, srtndan mzraklad.
Hanzala mukabele etmek istedi. Fakat imandan nasibi olmayan bu mrik, ikinci bir darbe daha vurup,
Hanzala'y1 ehid etti. Hanzala ehd olunca, Peygamberimiz buyurdu ki:
"Ben Hanzala'y meleklerin gkle yer arasnda, gm bir tepsi iinde, yamur suyu ile ykadklarn grdm."
Eb Useyd Sa'd diyor ki:
"Gidip Hanzala'ya baktm. Bandan yamur suyu akyordu. Dndm, bunu Reshtllaha haber verdim.
Peygamberimiz hanmna haber gnderip bunun sebebini sordu. O da Uhud'a kt zaman Hanzala'nn cnb
olduunu bildirdi."
Hz. Hanzala Uhud'a yetimek iin ok acele edip, yetiememek korkusu kendini kapladndan, acele ile
gusletmeyi unutmutu. Bundan sonra Hanzala'mn ad Gsil-l-Melike=Melekler tarafndan ykanm kimse diye
anld. Medine'de Ashb- Kiram'in Evs kabilesinden olanlar, "Melekler tarafndan ykanan Hanzala bizdendir"
diye iftihar ederlerdi.

116[116]

bn Esr, Usd'l-Gbe, II, 55

Hanzala bi'setten ya'n Peygamber efendimizin da'vetinden nce de mn sahibi olup, Allahn birliine inanr,
putlara tapmazd. Hanf dninde idi. Bylece hanmnn r'ys hakikat olup, Uhud savanda Hz. Hanzala ehd
oldu. Abdullah isminde bir oullan oldu. Abdullah bin Hanzala olarak tannan bu olu, Yezid zamannda ehd
117[117]
edildi.
Sahabenin lgatnda cihad, ertelenmeyi kabul etmeyen bir ibadettir. Onlar cihada gitmemek ii mazeretler
uydurmuyorlard. Onlar iin cihad bir nimetti. Sahabeler iin cihada gitmek, dn gnnden daha sevimliydi.
Onlar, cihadda cennete ulamaya alyorlard. Cihadda cenneti aramak, bir sahabe snnetidir. Bunun iin
sahabelerin izinde giden m'minler, hep cihada sevdal olurlar.

Hz. Hassan Bin Sabit (R.Anh)

Kfirlere kar slm ve Mslmanlar iirleriyle destekleyen, "Raslllah'n iri" diye bilinen Sahabedir.. Nesebi;
Hassan b. Sabit, b. Mnzir b. Haram b. Amr b. Zeyd-i Ment b. Adiyy b. Amr b. Mlik b. Neccr b. Sa'lebe b. Amr
b. Hazrec; knyesi, Ebu'l-Velid Eb Abdurrahman ve Ebu'l-Hasan olarak bilinmektedir. nvn; ir-i
Raslullah'dr. Babas Sabit, Annesi ise Furay'a bint-i Hlid'dir. Soyu, Neccaroullar kabilesinden gelip Khtan
Araplarna ular. Peygamberimizden yedi veya sekiz yl nce dnyaya gelen Hassan b. Sabit, yz yirmi yan
118[118]
Onun vefat ile ilgili ayr ayr tarihler
gekin olarak Muaviye dneminde Medine'de vefat etmitir.
119[119]
verilmektedir.
Hassan b. Sabit, mslman olmadan nce iirleriyle tannan ve sevilen irlerden olup, bu durum daha sonra da
devam etmi, Mslman olduktan sonra da slm hakknda iirler yazp sylemeye balamtr. O, bulunduu
Gassn saraynda Yahudi bir din adamndan duyduu yeni bir peygamberin geleceine dair szler zerine onu
beklemeye koyulmu, sonuta Hazrec kabilesinden Medine'de yeni bir Peygamber'in geldii haberini
duymasyla mslman olmutur. O srada Hassan b. Sbit'in, yaklak altm yalarnda olduu
120[120]
sylenmektedir.
Hassan b. Sabit (R.a) Mslman olduktan sonra peygamberimizin yanndan ayrlmam, ihtiyarlna ramen bn
Abbas'a gre bizzat Peygamberimizin gazvelerine katlmtr. Bedir savanda yallk ve bedenen zayflk
sebebiyle bulunamam, ancak yazd ve syledii iirleri ile mrikler zerinde byk tesir yaparak
mslmanlar cihada tevik etmitir. Raslllah, Hassan b. Sbit'in mriklere kar syledii iirler hakknda
121[121]
"Hassan'n beyitleri dmana ok darbesinden daha etkilidir" buyurmutur.
slam mcadelede iir, bir silah vazifesini grr. Ancak bu silah herkes kullanamaz. slam mcadelede iir
silahn kullanan, iiri salih amele dntrendir. te Hassan b. Sabit (R.a.)'n iiri, salih amel cmlesindendir.
Hassan b. Sabit (R.a) iirleriyle; Raslllah, slmiyeti ve mslmanlar ver, slm'n ycelmesini ve cihd
tevik edici beyitler sylerdi. Ayrca Kurey kfirleri ve dier mriklerin slm'a saldrlarna kar onlarn
yzkaralarn ortaya koyucu iirlerle azlarn sustururdu. Hz. Hassan btn irlerin en stnlerinden biri kabul
122[122]
etmitir.
Medine'de Peygamberimiz Mecsid-i Nebevide Hassan b. Sbit'e ait bir minber yaptrm, gerek ihtiyar olmas ve
gerekse o dnemin bir gelenei olan iirin Arab insannn zerindeki tesirini gznne aldndan slm tebliin
ynnn sadece klla deil ayn derecede sz ve yazyla da gerekletirilmesinin nemine dikkat ekmitir. Bu
gn dahi bin drt yz on yldr yrtlen bu yolda; yazl ve szl tebliin nemi kat kat artarak devam
Kitabu'l Meazi/Vakid, C:, Sh: 274, Beyrut/1984
682 M
119[119]
bn Hacer el-Askalan, el-sabe, I, 326
120[120]
Ahmed Nedv, Sib Ensr, Asr- Saadet, Trke ev. III, 367
121[121]
bn'l-Esr, sd'l-be, III, s. 26
122[122]
bn Reyk, Kitab'l-Umde, 1, 56 bn Reyk, Kitab'l-Umde, 1, 56
117[117]
118[118]

edegelmitir. "Ey Hassan, mriklerin, kfirlerin yz karalarm ortaya koy! Cebrail seninledir. Ashabm silahla
123[123]
harbettikleri gibi sen de dilinle sava."
Hassan b. Sabit (R.a), hayat boyunca iir sahasnn nde gelen simalarndan biri olmutur. Bedir savandan
sonra yahudi air lideri Ka'b b. Eref savata len Mekkeli mrikler iin iirler sylemiti. evrede tesir
uyandran bu iirlere kar Peygamberimiz (sav) de Hassan b. Sbit'e iirler yazmasn sylemi, Hassan b. Sabit
de Yahudi aire kar iirler yazarak onun Mekkeli mrikler arasnda itibarnn sarslmasna neden olmutur.
Hicretin dokuzuncu ylnda Temimoullan kabilesinden bir heyet, esirlerini almak zere Medine'ye gelmiti.
Yanlarnda en mehur hatiblerinden de getirerek slm aleyhinde propaganda yapmay dnyorlard. Ancak
Peygamberimiz Hassan b. Sabit, Utarid adl mrik irin syledii iire kar "Kalk bunun konumasna karlk
ver" emriyle, Hassan b. Sabit oradaki mriklere gzel bir ders vermi ve onlarn meclisten kp gitmelerini
salamtr.
Daha sonra Temim heyetinden Akra b. Habis, kendinden geerek "Allah'a yemin olsun ki bu Zat'a (Raslllah'a),
bizim bilmediimiz bir yardm gelmektedir. O muhakkak muvaffak olur, onun hatibi ve iri bizim irimizden
stndr" diyerek hayranlk ve slm'n gcn itiraf etmitir. Sonra Akra b. Habis Peygamberimize gelerek
mslman olmu ve orada bulunan Temimoullar da slm' semiti. Bu olaya sebep olan Hassan b. Sbit'in, u
mealde bir iir syledii kaydedilmektedir: "Fihr ve kardelerimin nde gelen kiileri, insanlara uyacaklar bir
adeti akladlar. Kalbinde Allah'a kar tavka duygusu bulunanlar ve her trl hayr ileyenler bu adeti
memnuniyetle kabul ederler. ok iffetlidirler. Onlarn iffeti hakknda vahy nazil oldu. Hi bir pislie bulamayan
mslmanlardr. Dnyaya dknlkleri de onlar kirletmez Arzular ve taraftarlar farkllk gsterdikleri zaman
sen Raslullah'n kendilerine taraftar olduu kavme ikramda bulun onlar btn kabilelerin en faziletlisidirler;
124[124]
Ayn dnemde Abdullah b. Revha
ister ciddi olarak konusunlar isterse alay etsinler bu hkm deimez.
ve Ka'b b. Mlik de slm'n ycelii iin iirler sylyorlard.
Hassan b. Sabit (R.a), Peygamberimizin vefatyla ruh bir knt ierisine girmi ve zntsnden gzleri
grmez olmutur. Uzun mersiyeler syleyerek Peygamberimizin arkasndan yas tutmutur. iirlerinin birinde
"Raslllah'n pak aln karanlk iinde grnd zaman ortala nur saan, karanl aydnlatan era gibi
grnr" demiti. Daha sonralar byle bir hal .iinde uzun bir hayat yaayan Hassan b. Sabit, M. 862 ylnda
vefat etmitir. Peygamberimizin "Muhakkak ki Allah Tela, Rasln vmek ve mdafaa etmek hususunda
125[125]
Hassan b. Sbit'in
Hassn' Cebrail (a.s)'la takviye etmektedir" hadisi onun tek tesellisi olmutur.
Peygamberimiz hakknda "Sizden iyisini gzlerim grmedi asla, sizden gzelini dourmad hibir ana, her ayp ve
126[126]
szleri de "irlere sapklar uyar. Onlarn her
kusurdan pak yaratldnz, sanki dilediimiz gibi yaratld m?"
sahaya dalp ktklarn ve yapmadklar eyleri sylediklerini grmez misin? Ancak imn edip slih amel
ileyenler Allah' ok zikredenler ve hakszla uratldktan sonra haklarn alanlar byle deildir. O zlimler,
127[127]
yetlerinde geen "Slih amel ileyen" air kullar
yaknda nasl bir inklapla yklacaklarn bileceklerdir"
arasnda olduunu gstermektedir.
Zalimleri yutacak olan inklb ven mersiyeleri, iirleri, salih amele dntren airler yazarlar, sahbei kirm'n
izinde gidenlerdir. Sahabe nesli, maddi ve manevi her trl imkn kfr mahkm, slm' ise hakim klmak iin
kullanmtr.
mknlar olduu halde slm dmanlarna kar cihaddan geri kalanlar, nifak alameti tayanlardr. Sahabe
nesli, sahib olduu her imkn Allah'n dinini hayata hakim klmak iin kullanmtr.

Tehzibu't-Teshib, II, 247, Asr- Saadet, III, 372

bn Kayyim el-Cevziyye, Zd'l Med, ev. Vecdi Akyz, Ali Vasfikurt, Salim t, stanbul 1990, IV, 68-69
Buhri, Bedu'l-Halk 6; Mez, 30; Mslim, Fadails-Sahabe,153-157
126[126]
Mslim, Fedil's-Sahbe,151
127[127]
e-uar: 26/224-227
123[123]
124[124]
125[125]

Hz. Hatib Bin Ebi Beltea (R.Anh)

Hz. Htib, gen yanda Yemen'den Mekke-i Mkerreme'ye gelmitir. Buraya yerleen Hz. Htib, burada
evlenmi ve birok ocuu olmutur.
Htib bin Eb Beltea, Mslman olmadan nce, airlii ile mehurdu. yi bir svari idi. Hicretten nce Mslman
olmakla ereflenmi olup, bunun kesin tarihi bilinmemektedir. Mekkeli Mslmanlarla birlikte, Peygamber
efendimizin hicretinden nce Medine'ye hicret etmitir. Medine'de bir sre Ensardan Mnzir bin Muhammed'in
evinde misafir kalmtr. Reslllah efendimiz, onu Ensardan Hlid bin Rhile ile karde yapmt. Htib bin Eb
Beltea hazretlerinin, iman kuvvetli ve Rasll-laha olan sevgisi ve teslimiyeti tamd. Bedir, Uhud, Hendek
harblerinde ve Bey'at- Rdvan ve Hudeybiye'de bulundu.
Bedir sava, Mslmanlar ile mrikler arasnda yaplan ilk harpt. Bu harbe katlan Ashb- Kiramn
gsterdikleri cesaret, sabr, fedakrlk ve Raslllaha olan ballklarndan dolay, Allah Tela, Bedir harbine
Katlan 313 Sahabenin, Cennette kavuacaklar haber vermitir. Htib bin kb Beltea hazretleri de bu mjdeye
kavuanlardandr.
Peygamber efendimiz, 1400 kadar Ashab ile hac niyetiyle Medine'den yola kmt. Hz. Htib da bunlar
arasndayd. Bunu haber alan Mekkeli mrikler, onlar Mekke'ye sokmamaya karar verdiler.
Eli olarak gnderilen Hz. Osman'dan bir haber gelmeyince, buradaki canlarn feda ederek Raslullahi
koruyacaklarna sz vermilerdi. "Bey'at-i Rdvan" ad verilen bu hdiseyi, Allah Tel Kur'n- kermde, Fetih
sresi 18. yet-i kermesinde haber vererek, onlardan raz olduunu bildirmitir. Bu yet-i kermede melen
buyuruldu ki:
"Aa altnda sana bey'at eden, emirlerini kaytsz artsz yapmaya sz veren m'minlerden Allah Tela razdr
ve onlara sekine (kalblerine kuvvet) veriyor ve sana olan sevgilerini, Sdk ve ihls biliyor ve onlar yakn bir feth
ve zafer ile sevblandracam mjdeliyor."
Cbir bin Abdullah'n bildirdii hadis-i erifte de Raslullah efendimiz buyurdu ki:
"Aa altnda benimle szleenlerden hibiri Cehenneme girmez!"
Htib bin Eb Beltea hazretleri, hicretin yedinci senesinde Hayber gazasnda, Yahudilere kar byk bir
cesaretle, kahramanca savaan ve kalelerini muhasara eden svarilerden biriydi. O, kuvvetli bir hitabete ve ikna
edici bir konuma kabiliyetine sahipti.
Szleri, ok tesirliydi. Dinleyenleri mest ediyor, etkisi altnda brakyordu. Sureti, grn ok gzeldi. Gler
yzl, tatl dilliydi. yi bir irdi.
Raslullah efendimiz, hicretin altnc ylnda, Mekkeli mriklerle bir sulh antlamas yaptktan sonra, Medine
civarnda bulunan alt hkmdara mektup gndererek, onlar slm dinine davet etmiti.
Her bir hkmdara gnderdii eliler, Ashabnn en sekinleri olup, suretleri ve szleri en gzel olanlaryd.
Peygamber efendimiz, Htib bin Eb Beltea'y Msr kral Mukavkis'a
gndermiti. Peygamber efendimiz, onu gndermeden nce sordular:
"Ey Ashabm! Mkfatm Allah Tela'dan beklemek zere, u mektubu, Msr hkmdarna kim gtrr? "
Bunun zerine Hz. Htib, hemen yerinden frlayp, ayaa kalkt ve Peygamberimize dedi ki:
"Y Raslallah! Ben gtrrm!"

Bunun zerine Peygamber efendimiz de buyurdu ki:

"Ey Htib! Bu vazifeni, Allah Tel senin hakknda mbarek eylesin!"
Htib bin Eb Beltea hazretleri, mektubu Peygamberimizden ald. Veda edip, evine gitti. Yol iin hayvann
hazrlad. Ailesi ile de vedlatktan sonra yola kt. nce Msr'a vard. Mukavkis'i orada bulamaynca,
skenderiye'ye gitti. Orada hkmdarn sarayn buldu. Kapc, ieriye almadan nce, maksadn rendi. Kapc
Hz. Htib'a ok hrmet etti. Onu hi bekletmedi. Mukavkis, o srada adamlaryla bir meclis kurmu
bulunuyordu.
Hz. Htib, Mukavkis'in toplant hlinde olduu yere yaklat. Peygamberimizin mektubunu eline alp, ona
gsterdi. Mukavkis, mektubu grnce, Htib bin Eb Beltea'y yanna getirmelerini adamlarna emretti.
Huzuruna varnca, Mukavkis, Peygamberimizin mektubunu Hz. Htib'den ald. Mektupta yle yazyordu:
128[128]

Bismillhirrahmnirrahm, Allann kulu ve Rasl Muhammed'den Kibt'in

by Mukavkis'a, Allah
Tela'nn hidyetine tabi olana selm olsun. Bundan sonra; ben seni slama davet ederim. Mslman ol ki,
selmet bulasn!
Allah Tel sana iki kat ecir versin. Eer yz evirirsen, btn Kibt'in vebali senin zerinedir.
Ey kitap ehli, sizin ve bizim aramzda bir olan sze gelin! Allah Teldan bakasna ibdet etmeyelim ve O'na
hibir eyi ortak komayalm! Allah tely brakp bzlarmz bzlarn Rab edinmesinler! Eer bu szden yz
evirirlerse, "hid olunuz, biz Mslmamz!" deyiniz!
Peygamberimizin mektubu okununca, Mukavkis, Htib hazretlerine, "Hayrls olsun!" dedi.
Msr hkmdar Mukavkis, kumandanlarn, devlet adamlarn toplayp, Htib ile aralarnda, u konumalar
geti:
"Ben, anlamak istediim bz eyleri sana soracak, bu hususta seninle konuacam."
"Buyur, konualm! "
"Sizi gnderen zat, gerekten bir Peygamber ise, kendisini z yurdundan karp, baka bir yere snmak
zorunda brakan kavminin aleyhinde niin beddua etmedi?"
"Sen, sa bin Meryem'in bir Peygamber olduuna inanyorsun, deil mi?"
"O, kavmi kendisini yakalayp, ldrmek istediinde, buna ramen onlara beddua etmedi ve Cenb- Hak, onu,
dnya semsna kaldrd. Mkfatlandrd."
"Halbuki, o, kavminin helak edilmesi iin Allah Telaya du etse olmaz myd? "
Htib'in bu cevab zerine, Mukavkis syleyecek sz bulamad ve bu sz defa tekrarlatt ve sonunda dedi ki:
ok gzel cevap verdin. Gerekten sen, hikmet sahibi bir zatn yanndan gelen hakm bir kimsesin.
Hz. Htib Hz. Ms zamanndaki Firavun'u kasdederek Mukavkis'a dedi ki:
"Senden nce, burada bir hkmdar vard. O, halkna kar, "En byk ilh benim!" diyerek Rab olduunu iddia
etmiti. Allah Tel da, onu dnya ve hiret azaplaryla cezalandrarak ondan intikam ald. Sen ise, senden
bakasndan ibret al da, bakasna ibret olma! "

128[128]

Eski Msr halknn

Bizim iin bir din vardr. Biz bu dnimizi, ondan daha hayrls olmadka brakmayz!
Senin bal olduun ve daha hayrls olmadka brakmayacan sylediin dininden daha hayrl olan din, hi
phesiz slmiyettir. Biz seni Allah Telnn bu son dnine, slmiyete davet ediyoruz ki, Allah Tel dnini
onunla tamamlam, onu insanlara yeterli klmtr.
Dahas da yoktur. Bu Peygamber, yani Muhammed aleyhisselm, yalnz seni deil, btn insanlar davet etti. Bu
Peygamber, insanlar slama davet ettiinde; Kurey, Ona kar, insanlarn en fazla tepki gsterip kaba
davranan; Yahudiler, en fazla dmanlk edenleri; Hristiyanlar da en yakn olanlar oldu.
Yemin ederim ki, Musa aleyhisselmn sa aleyhisselm mjdelemesi, ancak, sa aleyhisselmm Muhammed
aleyhisselm mjdelemesi gibidir. Binaenaleyh, bizim seni Kur'n- Kerime davet etmemiz, senin Yahudileri
ncil'e davet etmen gibidir.
Bildiin gibi, her Peygamber kendisini anlayp idrk edecek bir kavme gnderilmitir. Ve o kavmin, bu
Peygambere itaat etmesi emredilmitir. te sen de bu Peygambere yetienlerden birisisin. Biz seni, Hz. sa'nin
d.a haber verdii Muhammed aleyhisselmm dinine davet ediyoruz.
Hz. Htib'in, kendisini ok ak bir ekilde slmiyete davet etmesi zerine, Mukavkis dedi ki:
Ben bu Peygamberin hline baktm, emirlerinde ve yasaklarnda asla akla uygun olmayan birey bulamadm.
Anladm ki, bu kii sihirbaz deildir. Khin ve yalanc da deildir. Peygamberlik almetlerinden bz halleri
kendinde buldum.
Gizli olan eyleri meydana karmak, bu almetlerdendir. Baz srlardan haber vermek, bu kiiden ortaya kt.
Hele biraz dneyim.
Mukavkis, Hz. Htib bin Eb Beltea'y Msr'da 5 gn misafir etti. ok hrmet edip, ikramlarda bulundu.
Mukavkis, bir gece haber salp, Hz. Htib'i huzuruna ararak, Peygamber efendimiz hakknda birok sorular
daha sordu. Yanlarnda, Arapa konuan tercmanndan baka kimse yoktu. Mukavkis'la aralarnda u
konumalar geti:
"Onun hakknda soracam eylere doru cevap verir misin? Ashabnn arasndan seni seip gnderdiini
biliyorum. Ben sana ey soracam. "
"stediin eyi sor! Ben sana ancak doruyu syleyeceim."
"Muhammed, insanlar neye davet ediyor? "
"Yalnz Allah Telya ibdet etmeye davet ediyor. Gece ve gndzde be vakit namaz klmay emrediyor.
Ramazan orucunu tutmay, Kabe'ye hac etmeyi, verilen szde durmay emrediyor. Kan ve lm hayvan etini
yemekten men ediyor."
"Onun ekil ve emlini, fizik grnn bana tarif et!"
Hz. Htib bin Eb Beltea ksaca tarif etti. Birounu saymamt.
Bunun zerine Mukavkis dedi ki:
"Anlatmadn daha bz eyler kald. yle ki, gzlerinde azck krmzlk, srtnda Peygamberlik mhr vardr.
Kendisi hayvana biner, harman (sof) giyer, hurma ve az etli yemekle geinir. Amcalar veya amcaoullar
tarafndan korunur.
"Bunlar da onun sfatdr. "

"Ben gelecek bir Peygamber kaldn biliyordum, Fakat onun am'dan kacan sanyordum. nk daha
nceki Peygamberler hep oradan kmlard. Geri son Peygamberin Arabistan'da, sertlik, darlk, yokluk
lkesinden kacam da kitaplarda grmtm."
Allann kitabnda sfatlarn yazl bulduumuz Peygamberin ortaya kma zaman da, tam bu zamandr. Biz, onun
vasfn; "ki kz kardei bir nikh altnda birletirmez, hediyeyi kabul eder, sadakay kabul etmez., Fakirlerle,
yoksullarla oturur, kalkar" diye de kitapta yazl bulmutuk.
Ona uymak hususunda Kibtler beni dinlemezler. Ben saltanatmdan da ayrlamayacam. Bu hususta ok
cimriyim. O Peygamber, lkelere hkim olacak, kendisinden sonra da Sahabeleri, bu topraklarmza kadar gelip
konacaklar. En sonunda uradakilere galip geleceklerdir.
Ben Kibtlere bundan ne bir kelime anarm, ne de hibir kimseye, bu konumam bildirmek isterim.
Mukavkis, Arapa yazan ktibini ard. Peygamberimizin mektubuna yle cevap yazdrd:
"Abdullah'n olu Muhammed'e, Kiptlerin by Mukavks'tan, Selm, senin zerine olsun. Gnderdiin
mektubunu okudum. Orada zikrettiin eyi ve yaptn daveti anladm. Ben de bir Peygamberin geleceini
biliyordum. Ama onun am'dan kacan zannediyordum.
Eline ikramda bulundum. Sana Kibtlerin yannda byk deeri bulunan iki criye ile giyecek elbise gnderdim.
Bir de binmen iin iki binek hayvan hediye ettim."
Mukavkis, bundan baka ne bir ey yapt, ne de Mslman oldu.
Mukavkis'in peygamber mutlaka am'dan kacak demesi, kendi corafyasn putlatrdn gstermektedir.
Dnyada hakk ve hakikati, gerekleri sadece kendi corafyalarna layk grenler, corafyalarn, memleketlerini
kendileriyle hakikat arasna engel yapanlardr. Byleleri hakikate teslim olamazlar. Tpk Mukavkis'in Peygamber
efendimize verdii cevab gibi. Hz. Htib bin Eb Beltea'ya dedi ki:
Hemen memleketine, sahibinin yanna dn! Onun iin iki criye, iki binek hayvan, bin miskal altn, yirmi takm
Msr ii ince elbise ve daha baka hediyeler gnderilmesini emrettim. Senin iin de, yz dinar ve be takm
elbise verilmesini syledim. Yanmdan ayrlp git! Sakn, Kibtler, senin azndan tek kelime bile iitmesinler!
Mukavkis, Peygamber efendimize ayrca billur bir kadeh, kokulu bal, sark, Msr keten kuma, d, misk gibi
gzel kokular, baston, bir kutu iinde srmelik, gl ya, tarak, makas, misvak, ayna, ine ve iplik de hediye etti.
Mukavkis, Htib hazretlerine, Peygamberimiz hakknda, "Srme kullanr m?" diye sormutu. Hz. Htib da, Evet!
Aynaya bakar, san tarar, seferde, hazarda, aynay, srmedanl, tara, nisvaki yanndan ayrmaz!" demiti.
Mukavkis'in, Peygamberimize hediye olarak gnderdii iki criye Mriye ve kardei rn'di. Htib bin Eb Beltea
yolda, bunlara Mslman olmalarn teklif edince, kabul edip, Mslman olmulard.
Peygamberimiz Hz. Mriye'yi hanm olarak kabul edip, onunla evlendi. Olu Hz. brahim, ondan olmutu. rn'i
de Ashabndan, "air-i Neb" olan Hassan bin Sbit'e verdi. En iyi cins ve beyaza ok yakn gri tyl iki binek
hayvanndan katra "Dldl", merkebe de "Ufeyr" veya "Yafur" ad takld.
O gne kadar Arabistan'da ak tyl katr grlmemiti. Mslmanlarn ilk grd ak tyl katr, dldl oldu.
Peygamber efendimiz, hediye edilen billur kadehle su ierdi.
Hz. Htib bin Eb Beltea, Mukavkis'in yannda ksa bir mddet kald. 'Halbuki yabanc heyetler, Mukavkis'in
yannda bir ay veya daha fazla kalrlard. Hz. Htib be gn kaldktan sonra, Mukavkis'in lkesinden ayrld.
Mukavkis, Htib hazretlerini Arap yarmadasna muhafz askerlerle gnderdi.

Bunlar, Arabistan'a ayak bastklar srada, am'dan Medine-i Mnevvere'ye gitmekte olan bir kafileye
rastladlar. Hz. Htib kafileye katlarak Msrl askerleri geri gnderdi. Hz. Htib hediyelerle Medine'ye gelip,
Raslullahn huzuruna kavutu. Peygamberimiz de, Mukavkis'in hediyelerini kabul etti. Hz. Htib, Mukavkis'in
mektubunu verip, szlerini nakledince, Peygamberimiz buyurdu ki:
"Ne kt adam! Saltanatna kyamad. Halbuki iman etmesine mani olan saltanat ise, kendisinde kalmayacak!"
Mukavkis'in gnderdii hediyelerden biri de, bir doktor idi. Doktor gelince dedi ki:
"Efendim! Mukavkis, beni, size hizmet iin gnderdi. Hastalarnza bedava bakacam! "
Raslllah efendimiz kabul buyurdu. Doktora, bir ev verdiler. Hergn nefis yiyecek, iecek gtrdler. Gnler,
aylar geti. Bir Mslman, doktora gelmedi. Doktor, utanp gelerek dedi ki:
Efendim! Buraya, size hizmet etmeye geldim. Bugne kadar, bir hasta gelmedi. Bo olurdum, yiyip iip, rahat
ettim.
Msaade ederseniz, artk gideyim. Raslllah efendimiz tebessm ederek buyurdu ki:
"Sen bilirsin! Eer daha kalrsan, misafire hizmet etmek, ona ikramda bulunmak, Mslmanlarn bata gelen
vazifesidir. Gidersen de uurlar olsun!
Yalnz unu bil ki, burada senelerce kalsan, sana kimse gelmez. nk, Ashabm hasta olmaz! slm dini, hasta
olmamak yolunu gstermitir. Ashabm temizlie ok dikkat eder. Ackmadka birey yemez ve sofradan da,
doymadan kalkar!"
Doktor, lkesine geri dnd. Rum mparatoru Heraklius'un da Raslllah efendimize byle bir doktor
gnderdii, onun da bu ekilde geri dnd kaynaklarda bildirilmektedir. Mukavkis, Peygamberimizin
mektubuna ok hrmet gsterip, fil diinden yaplm bir kutu iine koymu, kutuyu da mhreyip bir
cariyesine teslim etmiti.
Bu mektup 1850 senesinde Msr'n Ahmin blgesinde eski bir manastrdaki Kibt kitaplar arasnda bulunmu ve
Osmanl Padiah Sultan Abdlmecid Han tarafndan satn alnarak, stanbul Topkap Saraynda, Mukaddes
Emnetler Blmne konmutur. Orada muhafaza edilmektedir.
Peygamber efendimizin hirete teriflerinden sonra, Hz. Eb Bekir zamannda, Hz. Htib tekrar Msr'a eli
olarak gnderildi. Eb Bekir'in hilfetinden sonra, Hz. mer devrinde de bu vazifesini ok iyi bir surette yapan
Hz. Htib, Mukavkis ile bir anlama imzalad. Bu anlama; Msr' fetheden Amr bn'l s zamanna kadar
yrrlkte kald. Htib bin Eb Beltea hazretleri, 650 senesinde Medine'de vefat etmitir. Cenaze namazn Hz.
Osman (R.a.) kldrm ve Baki kabristanna defnedilmitir.
Ashb- Kiramn Muhacirlerinden ve Bedir harbine katlanlardan olan Hz. Hatb bin Eb Beltea'nn knyesi, "Eb
Muhammed" veya "Eb Abdullah"tr. Kendisinin, Yemen'deki Kahtan kabilesine veya Necm bin Adiyy kablesine
129[129]
mensup olduu zikredilmektedir. Babas, Eb Beltea'du\ Doumu hakknda kesin bir tarih bildirilmemitir.
Mslman nerede olursa olsun, hangi artlar altnda bulunursa bulsun, slm'n izzetini temsil eden ve etmesini
de bilen kimsedir. Kfre boyun emez ve kfirlerden etkilenip de hi kimseyi ezmez. Zulm etmemek ve zulm
kabul etmemek, sahabe fkhndandr. Zalimleri alklayanlar, sahabelerin deil, eytanlarn izinde gidenlerdir.
Kfirlere kar sert ve onurlu olmak, m'minlere kar ise merhametli ve ekfatl davranmak, sahabelerin
hayatlarndan izler tamaktr. nk sahabeler, kfirlere kar iddetli, kendi aralarnda ise merhametli idiler.
129[129]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty

Hakikatin stn rten kfirlerin karsnda dalkavukluk edenler, sahabe fkhndan nasiblenmemi olanlardr.
Mslman insan; izzetini, erefini mensubu bulunduu slm dininden alr. Ve msman, slm dinini insanlara
ulatrd ve ulatrma hassasiyetini gsterdii orandada kendi izzetini ve erefini artrm olur. slm' dier
insanlara Allah'tan geldii gibi ulatrmak, sahabelerin en nemli uralaryd. Onlar, srekli kendilerini slm'n
elileri kabul ediyorlard. slm' insanlara ulatrmak, onlara sevi veriyordu. nk slm dini, bu dnyada
sevmenin ve sevilmenin garantisidir. O, mutluluun biricik adresidir. Sahabe fkh da, insanlk alemi iin
mutluluun biricik adresi olarak slm' salk veren fkhn addr.
Mslman! Sen hayatnda slm' muhafaza et ki slm'n sahibi Allah Tela da seni muhafaza etsin!

Hz. Hubeyb Bin Adiy (R.Anh)

Hubeyb, Ensrdan yani Medneli Mslmanlardan olup Evs kabilesindendir. Hicretten nce Mslman oldu.
Bedir ve Uhud savana katld. Bu savalarda byk kahramanlklar gsterdi.
Uhud savanda baz yaknlar len mrikler, Mslmanlardan bunlarn intikamn almak istediler. Alaka bir
pln hazrladlar. Hemen de plan tatbike koydular. Bu maksatla bir heyet Medine'ye giderek Resulullahn
huzuruna kp:
Y Raslallah! Bizim kabilelerimiz, slmiyet'i kabul ettiler. Yalnz Kur'n- Kerm retmenine ihtiycmz var.
Ltfen bize; slmiyeti ve Kur'an- Kerimi retecek kimseler yollar msnz? diye ricada bulundular.
Sevgili Peygamberimiz kendilerine, 10 kiilik bir retmenler heyeti yolladlar. Balarnda, sim bin Sabit
hazretlerinin bulunduu bu heyette, Mersed bin Eb Mersed, Hlid bin Eb Bkeyr, Hubeyb bin Adiy, Zeyd bin
Desinne, Abdullah bin Trik, Muattib bin Ubeyd de bulunuyordu. Bu retmenler kafilesi, geceleri yryerek,
gndzleri gizlenerek Hzeyl Kabilesi topraklarnda, Reci' suyu banda, seher vakti konakladlar... Bu srada
yanlarnda bulunan Adal ve Kare kabilesi heyetinden biri, bir .bahane ile yanlarndan ayrld. Hemen
Lihyanoullarna gidip, haber verdi.
ok gemeden kafilenin etraf sarld. 200'den fazla silhl ekiy oradayd.
"Bize retmen lzm! diyenler, ekip gittiler. O gzide Mslmanlar, ekiya ile kar karya braktlar."
Lhynoullar mensuplar, esir ticreti ile geinirlerdi. Bu sebeple:
"Teslim olun. Cannz kurtarn," teklifinde bulunuyorlard. Asl niyetleri onlar Mekke'de kle olarak satmakt.
Bylece ok para kazanacaklard. nk Mekke'li mrikler kendilerine:
Yakaladnz her Mslman iin, deerinden fazla para deriz, demilerdi.
Bunu Mslmanlar da duymulard. Onun iin, aralarnda istiare ederek arpmaya karar verdiler. Arkalarn
daa dnp, kllarn ekip, Allah'n dni urunda vurumaya baladlar.
kiyz kiilik dmana kar grlmemi bir kahramanlkla arptlar. zerlerine saldran kuvvetten bir ksmn
ldrdler.
Nihayet arpa arpa on Sahbe'den yedisi okla vurularak orada ehid dt.
Sadece Hubeyb bin Adiy, Zeyd bin Desinne ve Abdullah bin Trik kalm, mriklerle arpyorlard.
ok gemeden mrikler, onlar sa olarak yakaladlar.

Lhynoullar n de yaylarn kirileri ile baladlar. Mekke'ye gtrmek zere yola ktlar.
Abdullah bin Trik Mekkeli mriklere gtrlmeye raz olmad. Gitmemek iin zorland.
Vallahi ben size arkada ve yolda olmam! ehid olan arkadalarm bana rnek ve nderdir, deyip, bir zorlayta
ellerini kurtard.
Lhynoullar O'nu taa tuttular, sonunda O'nu da ehid ettiler.
Lihynoullar, Hubeyb bin Adiy ve Zeyd bin Desinne'yi Mekke'ye gtrp mriklere yksek bir fiyatla sattlar.
nk Hz. Hubeyb Bedr Gazasnda mriklerden Haris bin mir'i Cehenneme yollamt.
Onun oullar imdi kendisini almak iin, byk para dediler.
Zeyd bin Desinne'yi de Safvn bin meyye, Bedir savanda ldrlen babas meyye bin Halefin intikamn
aimak zere satn ald.
Mekkeli Mrikler, Hz. Hubeyb ve Zeyd'i satn aldktan sonra, onlara ne ceza vereceklerini konuuyorlard:
"Hayr! Evvel ikence etmeliyiz."
"Ama Haram aylar iinde bulunuyoruz!"
"Evet! Bu sebeple, hemen ldremeyiz! Haram aylarn gemesini beklememiz gerek."
"O hlde, hapsedelim."
"Ellerini, ayaklarn zincire vuralm!" diyorlard. yle yaptlar.
Harp meydanndaki yenilginin intikamn, mdafaasz bir insandan alacaklard. Hem de o esri; harpte deil,
parayla pazardan almlard!..
Hrisoullar, iftiharla Hubeyb bin Adiy'i kendi aile fertlerine gsteriyorlar:
te babamz ldren. imdi vereceimiz cezay beklemekte! diyorlard.
Hz. Hubeyb bin Adiy, hapsedildii evde tam bir tevekkl ile, Allah Tel'nn kendisi hakkndaki takdirini
bekliyordu.
Hapsedildii evde bulunan ve azatl bir cariye olan Maviye yle anlatmtr:
Hubeyb, benim bulunduum evde bir hcreye hapsedilmiti. Ben ondan daha hayrl bir esir grmedim.
Bir gn baktm elinde insan ba gibi kocaman bir zm salkm vardi. Ondan yiyordu. Hergn byle zm
salkm elinde grlrd.
O mevsimde hem de Mekke'de zm bulmak asla mmkn deildi Allah Tel ona rzk veriyordu.
Hz. Hubeyb, hapsolunduu hcrede namaz klar, Kur'n- Kerim okurdu. Onun okuduu Kur'n- Kermi dinleyen
kadnlar alarlar, ona acrlard.
Ona bir istein var m? dediimde,
"Bana tatl su ver, putlar iin kesilen hayvanlarn etinden getirme, bir de beni ldrecekleri zaman nceden
haber ver, baka birey istemem," dedi.

ldrlecei gn kararlatrlmca gidip kendisine syledim. Hayret ettim, ldrecei zaman renince onda en
ufak bir deiiklik ve zerre kadar znt eseri grlmyordu. Bana:
"Ne olur bana, bir ustura buluver. Temizlik yapacam. Ben de sana du ederim," dedi.
Ben de ocuumun eline bir ustura verip, gnderdim. ocuk yanna gidince birden korktum.
Eyvah bu adam ocuu ustura ile keser o nasl olsa ldrlecek, dedim. Koup ocua baktm.
Hubeyb, gnderdiim usturay ocuun elinden alp, ocuu sevmek iin dizine oturtmutu. Ben bu durumu
grnce ok korkup, feryad etmeye baladm. Durumu anlaynca,
"Bu ocuu ldreceimi mi zannediyorsun? Bizim dinimizde byle ey yok. Haksz yere cana kymak bizim hl
ve snmzdan deildir," dedi. Aslnda eli ustural bir esir ok ey yapabilirdi. Hatt bu frsat sayesinde,
hrriyetine bile kavuabilirdi.
Hz. Hubeyb byle bireyi, dnmek bile istemedi. Kk bir yavruyu let etmek kkln aklna bile
getirmedi.
Hubeyb bin Adiy ve Zeyd bin Desinne'yi ldrmek iin mriklerin kararlatrd gn gelmiti. Fakat mriklerin
kin ve intikam hisleri gemek bilmedi.
Herkese haber verildi. Bu yzden ehrin zengin-fakr, gen-ihtiyr, kadn-erkek ve btn ocuklar oradaydlar.
Bu iki yce Sahabenin bana gelecekleri merak ediyorlard.
Bir sabah erkenden O byk mnl Sahbnin zincirlerini zp, zindandan kardlar. Mekke dnda Ten'im
denilen yere gtrdler. nk btn mel'anetlerini, orada yapmay adet edinmilerdi.
Bu iki Allah ve Raslllah dostu ise, heyacanl deildiler.Yolda karlap gren bu iki Sahabe kucaklaarak
birbirlerine uradklar belya sabretmelerini tavsiye ettiler.
Az sonra bir mrik bard:
"Ey Hubeyb! Sen bizim babamz, Haris bin Amir'i ldrdn. Bugn onun intikamn senden alacaz. lmeden
nce bir istein var m? "
Hubeyb bin Adiy gayet sakin, unlar syledi:
"Yaatan ve ldren ve ldkten sonra yine diriltecek olan, yalnz Cenb- Allahtr.. O'na binlerce hamd olsun."
Mrikler hayretle tekrar sordular:
"lmeden nce son bir arzun yok mudur?"
"Beni braknz iki rekt namaz klaym..."
"Kl orada. "
Elleri ve ayaklar zlen Hz. Hubeyb, hemen namaza durup, byk bir sknet iinde huu' ile iki rekt namaz
kld. Cenab Hakka son dualarn yapt.
Toplanan mrikler, kadnlar, ocuklar heyecanla onu seyrediyorlard. Namazn bitirdikten sonra
"Vallahi eer lmden korkarak namaz uzattm zannetmeyecek olsaydnz, namaz uzatrdm ve daha ok
klardm," dedi.

Bylece idam edilirken iki rekt namaz ilk klan, det ve snnet olmasna sebep olan Hubeyb bin Adiy'dir
Peygamber efendimiz, onun idam edilirken iki rekt namaz kldn iitince bu hareketini yerinde ve uygun
bulmutur.
Hrisoullar hrsla yaklatlar:
"Artk lmeye hazr msn?" diye sordular.
Aslnda O'nun barp armasn istiyorlard. nk o zaman daha keyifle, ikence edeceklerdi.
Fakat aksine Hubeyb hal sakindi:
Mslman olarak ldkten sonra, ne ekilde can verirsem vereyim, nemli deil. nk btn ektiklerim, Allah
ve Raslllah sevgisi iindir. Cenb- Hak dilerse, para para edeceiniz vcudumun zerresini, ltuf ile
Cennetine nail eyler, dedi.
Hz. Hubeyb, son namazn kldktan sonra, Mekkeii mrikler, onu tutup daraacma kaldrarak baladlar.
Yzn kbleden Medine'ye doru evirdiler. Sonra:
Vallahi dnimden asla dnmem! Btn dnya benim olsa, bana verilse yine slmiyyetten dnem!..
imdi senin yerine Peygamberinin olmasn, onun ldrlmesini, sen de evinde rahat oturasn ister misin?
Ben Muhammed aleyhisselmn deil benim yerimde olmasn, Medine'de yrrken ayana bir diken bile
batmasna asla raz olmam!
"Ey Hubeyb, slm dininden dn eer dnmezsen seni muhakkak ldreceiz."
"Allah yolunda olduktan sonra benim iin ldrlmenin hi ehemmiyeti yoktur."
Hz. Zeyd bin Desinne'ye de bu ekilde sylediler. O da ayn cevab vererek ehid oldu.
Bundan sonra Hubeyb:
"Allahm! urackta dman yznden baka yz grmyorum. Allahm! Raslne selmm ulatr. Bize yaplan
bu ii Raslne bildir," diyerek du etti.
Hubeyb bu duay yapt srada sevgili Peygamberimiz, Ashb- Kiramla oturuyordu. Zeyd bin Harise yle
anlatmtr:
Bir gn Raslllah efendimiz Ashbyla otururken kendisine vahy geldii srada kaplayan hl gibi bir hl kaplad.
Sonra,
"Ve aleyhisselm," dedi.
"Y Raslallah bu selm kimin selmna karlk verdiniz?"
"Kardeimiz Hubeyb'in selamna karlk verdim. Cebrail aleyhisselm, Hubeyb'in selmn bana ulatrd."
Ve Hubeyb ile Zeyd'in ehid edildiini Ashabna duyurdu. Hubeyb'in etrafnda toplanan Kurey mrikleri:
"te babalarnz ldren bu adamdr," diyerek genleri zerine mzraklaryla saldrttlar. Mzraklarn saplayarak
vcudunu yaralamaya baladlar.
Bu srada Hubeyb'in yz Kabe'ye doru dnd. Mrikler Medine'ye doru dndrdler.

Hz. Hubeyb:
"Allahm eer ben senin katnda hayrl bir kul isem yzm Ka'be'ye evir," diyerek du etti.
Yz yine kbleye dnd. Mriklerden hibiri onun yzn K'be'den baka bir tarafa eviremedi.
Bu esnada Hz. Hubeyb daraac zerinde dman arasnda garip bir halde ehit edilmekte olduunu dile getiren
bir iir syledi.
Mekkeli mrikler daraacna kardklar Hz. Hubeyb'e, ellerindeki mzraklarla ikence yapmaya balaynca:
"Valahi ben Mslman olarak ldrlecek olduktan sonra vurulup hangi yanm stne dersem deyim gam
yemem. Bunlarn hepsi Allah yolundadr," dedi. Hubeyb bundan sonra yksek sesle yle beddua etti.
"Ey byk ve hereye kadir Aliahm. Sen de bu zlimlerin tammn mahveyle! Onlardan hi birini sa brakma!
Hepsini ayr ayr ldr, Allahm!"
Hainler korkak olur. Bu hinler de bedduay iitince korkmaya baladlar. Hz. Hubeyb biraz daha konuursa,
vaziyet deiebilirdi. Oradakiler mrik de olsalar tesir altnda kalabilirlerdi! Hatta o mazlumu kurtarmak istiyen
bile kabilirdi. Hrisoullar:
"Konuturmayn unu!" diye bardlar.
Sonra da mzraklarn pepee saplamaya baladlar, ilerinden biri gsne mzra saplad, mzrak srtndan
kt. Hubeyb, vcudundan kanlar fkrrken ve daraacnda sallanarak son nefesini verirken,
Ehed enl ilahe illallah ve ehed enne Muhammeden abduhu ve raslh diyerek ehid oldu. Hubeyb bin
Adiy'in cenazesi krk gn daraacnda asl kald. Bedeni ryp kokmad. Hep taze kan akt.
Peygaber efendimiz onun cenazesini getirmek zere Ashb- Kiramdan Zbeyr bin Avvm ve Mikdd bin Esved'i
gnderdi. Gece gizlice Mekke'ye girip Hubeyb'i asl bulunduu daraacndan indirip deveye ykleyerek
Medine'ye doru yola ktlar. Durumu renen mrikler byk bir kalabalk hlinde zerlerine hcum ettiler.
Hz. Zbeyr ve Mikdd, kendilerini savunmak iin cenazeyi yere koydular. Biraz sonra baktlar ki, Hubeyb'in
cenazesini braktklar yer yarlp, cesedi iine ald ve kapand. Artk o, "Belu'l Arz Topran yuttuu kii diye
130[130]
anlmaya baland.
Mslmann dirisi de ls de hayrldr. Sahabe hayatyla da lmyle de slm'a hizmet etmitir. nk
sahabe nesli, Allah yolunda ehadeti arzularnn zirvesine ve bu zirvenin de zirvesine Allah'n rzasn koymutur.
ehid olmadan ehide bir hayat yaamak sahabe snnetindendir.

Hz. Huzeyfa Bin Yemn (R.Anh)

Huzeyfe bin Yemn hazretleri yle anlatyor: "Hendek savann en iddetli safhaya ulat bir srada, bir gece
yars Ashb- Kiramdan bir grup olarak Raslllah (sav)'n yannda idik. yle bir gecede bulunuyorduk ki, ondan
daha karanlk bir gece grmemitik. Bu iddetli karanlkla birlikte gk grltsn andran korkun bir rzgr da
esmeye balamt.
Bu srada mrik ordusu, tela kaplp, kendi aralarnda anlamazla dmlerdi. Peygamber efendimiz bize

130[130]
Sireti bn-i Hiam:2/17i-174; Delail'n Nbvve: 3/326-331; Siyeru'n Alami'n Nbel: 1/246; El sabe: 1/418-419; Hilyet'l Evliya:
1/112-114

onlarn hu halini haber verdi. Raslllah efendimiz gece bir miktar namaz kldktan sonra yanma geldi.
Souktan ve alktan iki dizim zerine kp bzlerek oturuyordum. Bana dokunarak buyurdu ki:
"Git u kavim ne yapyor bir bak! Yanma dnp gelinceye kadar onlara, ok ve ta atma. Mzrak ve kl vurma.
Sen benim yanma dnp gelinceye kadar, ne souktan, ne scaktan zarar grmeyeceksin, esir edilip, ikenceye
de uramayacaksn."
Raslllah (sav)'n bu szlerinden anladm ki, bana hi bir zarar gelmeyecek. Klcm yaym aldm, gitmek zere
hazrlandm. Raslllah efendimiz benim iin du etti:
"Allahm, onu nnden, ardndan, sandan, solundan, stnden, altndan koru! "
Mriklere doru yrmeye baladm. Sanki hamamda yryor gibiydim. Vallahi iimde ne bir korku, ne bir
me, ne de bir rperti vard. Nihayet mriklerin ordughna vardm. Reisleri Eb Sfyn ve dierleri ate
yakmlar, banda snyorlard. Eb Sfyn o zaman henz Mslman olmamt.
Hemen aklma Eb Sfyn' orada ldrmek geldi. Ok antamdan bir ok karp, yayma yerletirdim. Atein
ndan faydalanarak onu vurmak istedim. Tam atacam srada Raslullah (sav)'n, "Benim yanma dnp
gelinceye kadar bir hadise kartmayacaksn" buyurduunu hatrladm ve onu ldrmekten vazgetim. Dinen
grevlendirilen mslman grevlinin kendi grev alannn dna kmamas esastr.
Bundan sonra kendimde kuvvetli bir cesaret buldum. Mriklerin yanna sokulup atein bana oturdum.
Grlmemi derecedeki iddetli rzgr ve Alllah Tel'nn grlmeyen ordusu melekler, onlara yapacam
yapyordu. Rzgrda, kap kaaklar devriliyor, ateleri ve klar snyor, adrlar balarna yklyordu. Bir ara
mrik ordusunun kumandan Eb Sfyn ayaa kalkp dedi ki:
inizde gzcler ve casuslar bulunabilir, dikkat ediniz, herkes yanndakinin kim olduuna baksn! Herkes
yannda oturann elini tutsun!
Eb Sfyn, aralarna bir yabancnn girdiini sezer gibi olmutu. Hemen ellerimi uzatp, samda ve solumda
bulunan iki kiinin ellerinden tutup, onlardan, nce isimlerini sordum. Bylece tannmam engelledim. Nihayet
Eb Sfyn:
"Ey Kureyliler, siz durulacak gibi bir yerde deilsiniz. Atlar, develer krlmaya, lmeye balad. Ktlk her taraf
sard. Rzgrdan, bamza gelenleri gryorsunuz. Hemen g edip gidiniz. te ben gidiyorum," diyerek
devesine bindi.
Mrik ordusu perian bir hlde toplanp, Mekke'ye doru hareket etti. Rzgrdan zerlerine yaan ta ve akl
sesini iitiyordum.
Mrik ordusu ekip gidince, ben de Raslilah (sav)'n yanna dndm. Yolun yarsna geldiimde karma yirmi
kadar beyaz sarkl svari eklinde melekler kt. Bana dedilir ki:
Rasllah'a haber ver. Allah Tel dman perian etti!
Raslllah (sav)'n yanna geldiimde, bir kilim zerinde namaz klyordu. Fakat ben dner dnmez, gitmeden
nceki me ve titreme hlim tekrar balamt.
Huzeyfe bin Yemn, Ashb- Kiram arasnda Peygamberimizin srda olmasyla mehurdur. Peygamberimiz ona,
Ashb- Kiram arasna kararak kendilerini gizleyen ve bylece fitne kannak isteyen mnafklarn kimler
olduunu tek tek bildirmitir. Bundan baka vuku bulacak hdiseleri de bildirmiti.
Ashb- Kiram arasnda ok sevilir ve ayr bir itibar gsterilirdi. nk o, Raslllah (sav)m verdii srlarla dolu
idi. Raslllah gizli kalmas lzm olan bir ok eyi, Hz. Huzeyfe'ye syledi.

O ve Eb Hreyre buyurdular ki:

Server-i lem, lemin yaratld zamandan, yok olaca gne kadar, olmu ve olacak eyleri bize bildirdi.
Bunlardan bildirilmesi lzm olanlar size bildirdik. Lzm olmayanlar, sakladk, bildirmedik.
Hz. Huzeyfe, Peygamber efendimizin salnda Hendek'ten sonraki savalarn hepsine katld. Raslllah'n
vefatndan sonra Hz. Eb Bekir, onu ordu kumandam ta'yn etti. Dinden dnenlerle savamak zere Umman'a
gnderdi. Kendisine katlan krime ile birlikte Umman halkn tekrar slm'a dndrd. Bundan sonra
Umman'da, nce zektlar toplamakla, sonra da v olarak vazifelendirildi. Sonra da Mezopotamya taraflarnda
yaplan savalara katld. Irak'n ve ran'n fethinde bulundu.
Nihvend savanda Nu'man bin Mukarrin ehd olunca, slm sancan Huzeyfe eline alarak Hemedn, Rey ve
Deynura'y fethetmitir. Cezre'nin fethinde bulunarak, Nusaybin valiliine tayin olundu.
Hz. mer yeni bir vali tayin ettii zaman, orann halkna mektup yazarak, "Yeni vali, adaletle hkmettii
mddete; siz de onun emirlerine uyunuz" derdi. Hz. Huzeyfe'ye verdii mektupta ise yle yazd:
"Ey Nusaybin halk! Bu gnderdiim viinin, btn emirlerine uyun. Her isteini yerine getirin."
Nusaybinliler, yeni valilerini karlamaya ktlar. Onu grdkleri zaman; hayvan zerinde, bir para kuru etle
ekmek yiyordu. Selmlatlar. Sonra halfenin emirnamesini gsterdi. Onlar da dediler ki:
Hz. mer'in emirleri, bamz zerine! Sen de ho geldin, safa geldin. Lkin, bizden isteklerin ne ise; imdi syle.
Belki karlyamyacamz eylerdir!
Yeni vali tebessm ederek u cevab verdi:
"Aranzda kaldm mddete sizlerden; sadece, kendimin ve hayvanmn yiyeceini istiyorum. Baka hibir ey
istemem."
O ehirde, epeyce mddet bulundu. Grevini, kusursuz yapmaya alyordu. Bilhassa Cum'adan nce,
Mslmanlara vaz ve nasihat eylerdi. Bir defasnda buyurdu ki:
"Ey M'minler! Fitne, nce kalblerde filizlenir. Su katlmam arap bile; fitne kadar, insan kalbini elemez,
bozamaz. Sizler, fitneye doru gitmeyiniz. Allah'a yemn ederim ki fitne insanlar; selin, pleri srkledii gibi
srkler gtrr!.."
"Y Huzeyfe! Fitneden nasl kurtulabiliriz? "
"Du eden, kurtulur. "
"Ne zaman du edelim?"
"Namazdan sonra. nk kullar, gzelce abdest alp, namaza durduklar zaman; Cenab- Hak da namaz klanlara
ynelir. te o anlarda du ediniz! Fakat sizler; hayrl kimseler olmak istiyorsanz; geici olan dnya iin hireti
terketmeyiniz!"
Hz. Huzeyfe, Medyin ehrinde uzun mddet valilik yapt. Orann halk, onun idaresinden son derece memnun
olup, kendisini ok sevmilerdi. Nihayet bir akam, Hz. mer'den haberci geldi. Artk, Huzeyfe'nin Medine'ye
dnmesini istiyordu...
Emir zerine hazrland, helllat, vedalat ve yola kt. Dnn bekleyenler arasnda, halife de
bulunuyordu. Az ok yaklanca, Halife dikkatle bakt. Grd ki; Medyin valisi gnderdii gibi dnyor! Bunca
yl sonra; ayn hayvan zerinde, ayn sde elbiseler iinde. Yan yana geldiler ve sel ml a ti lar, kucaklatlar.

Halife sevinle:
"Sen, benim kardeimsin. Ben de, senin kardeinim," diyerek, hislerini belirtti.
Hz. mer halifelii zamannda Huzeyfe'nin bir cenazenin namazn klmadn grerek, ona sordu:
"Niin cenaze namazn klmadn?" Raslullah (sav)'n srda Hz. Huzeyfe dedi ki:
"Raslullah efendimiz, bana o kiinin mnafk olduunu aklamt. Bunun iin onun namazn klmadm.
"Allahn Rasl mnafklar arasnda meri de sayd m y Huzeyfe?"
"Hayr, y mer."
"Peki memurlarm arasnda mnafk var m?"
"Sadece bir tane var. Ancak ismini sylemeye memur deilim."
Huzeyfe hazretleri, Hz. mer'in btn srarna ramen ismini sylememitir. Sonra o mnafk Hz. mer
tarafndan uzaklatrlmtr.
Bundan sonra Hz. mer, Huzeyfe'nin gitmedii cenazeye gitmemitir. nk onun gitmemesini, lenin mnafk
olduuna iaret sayard.
Birgn Hz. mer, huzurunda bulunan ba'zi Ashb- Kirama sordu:
Raslullah efendimizin fitne hakknda olan sz hatrnda olan var m?
lerinden Huzeyfe dedi ki:
"Ey m'minlerin emri! Peygamberimizin bu konudaki sz aynyla benim hatrmdadr." Raslllah (sav)
buyurdu ki,
"Kii ailesinden, malndan, ocuklarndan ve komusundan dolay fitneye dr olur. Byle gnhlara oru
tutmak, namaz klmak ve iyilii emretmek ve ktlkten sakndrmak keffret olur."
Maksadm o deil, deniz gibi dalgalanacak fitneyi soruyorum.
Ey m'minlerin emri! Senin iin endielenecek bir ey yok. Senin zamannla onun arasnda bir kapal kap var.
Y Huzeyfe! Bu kap krlacak m, yoksa alacak m?
Ey m'minlerin emri! O kap krlacak.
Bu cevap zerine Hz. mer:
Desene mmet-i Muhammed kyamete kadar bir araya gelemeyecek! diyerek zntsn dile getirdi.
Daha sonra Huzeyfe'ye o kapnn ne olduu sorulduunda u cevab vermitir:
"O kap Hz. mer idi."
Hz. mer'in bunu bilip bilmedii sorulunca da:
"Akam ve sabahn olacan bildii gibi biliyordu," cevabn vermitir.
Nitekim daha sonra Hz. mer ehid edilmi, Hz. Osman devrinin sonlarnda alevlenen fitne trih boyunca

bitmemitir. Hz. Huzeyfe yle anlatyor:

Herkes Raslllah efendimize hayrdan sorard. Ben ise ilende hsl olacak fitnelerden sorardm. nk bunlarn
errine yakalanmaktan korkuyordum. Dedim ki:
"Y Raslallah, biz, Mslman olmadan nce kt kimselerdik. Allah Tela, senin erefli vcudun ile slm
nimetini, iyiliklerini bizlere ihsan etti. Bu saadet gnlerinden sonra yine kt zaman gelecek mi?"
"Evet gelecek."
"Bu serden sonra, hayrl gnler yine gelir mi?"
"Evet gelir. Fakat o zaman bulank olur."
"Bulanklk ne demektir?"
"Benim snnetime uymayan ve benim yolumu tutmayan kimseler ortaya kar. bdet de yaparlar. Gnh da
ilerler."
"Bu hayrl zamandan sonra, yine er olur mu?"
"Evet, Cehennemin kaplarna afranlar olacaktr. Onlar dinleyenleri Cehenneme atacaklardr."
"Y Raslallah! Onlar nasl kimselerdir?"
"Onlar da bizim gibi insanlardr. Bizim gibi konuurlar."
"Onlarn zamanlarna yetiirsem ne yapmam emredersiniz?"
"Mslmanlarn cem'atna yap ve onlarn imamna tbi ol!"
"Mslmanlarn bir cemaat ve imam yoksa ne yapalm?"
"Bir kenara ekil. Aralarna hi karma, lnceye kadar yalnz yaa. Velev ki bu bekleyiin bir aacn kkn
131[131]
kemirmek kadar zor olsa da."
Huzeyfe, Hz. Osman 'in halifelii srasnda Azerbaycan ve Ermenistan taraflarnn fethine gnderildi. Buradaki
hizmetlerinin yannda mhim bir hizmeti de, Kur'n- Kerm nshalarnn oaltlmasna sebep olmasdr. nk
o, Azerbaycan ve Ermenistan tarafna gittiinde, Kur 'n- Kerm'in deiik lehelerle okunduunu grerek,
Kur'n- kermin Kurey lehesi zerine oaltlmasn Hz. Osman'a teklif etti. Bunun zerine Hz. Osman, Kur'n-
Kerm nshalarn oaltp; belli merkezlere gnderdi.
Hayatnn ou savalarda geen Huzeyfe bin Yemn, Hz. Osman ehid edildiinde Medine'de bulunuyordu. Bu
srada ya olduka ilerlemiti. Drdnc halfe Hz. Ali'nin, ilk gnlerinde hastaland. Artk iyice ihtiyarlamt.
Mslmanlar akn akn ziyaret ediyorlard. Bir arkadana 300 dirhem vererek buyurdu ki:
"Bu parayla, kefen alverin."
Desenli bir kuma getirdiler. Onu grnce:
"Bu kefen deil, gmlek iindir. Kefen, boydan boya iki bez paras olur," dedi.
Sonra da yava bir sesle buyurdu ki:

131[131]

Sahih-i Buhari, Fitenul

"Hem sizin arkadanz iyi bir Mslman ise, Cenb- Hak; kabirde o kefeni, daha iyisiyle deitirir. Kt ise, daha
kt eylere hazrlanmaldr."
Hz. Ali'nin hilfetinin 40. gn, 656 senesinde, Huzeyfe hazretleri de, srlaryla birlikte sevgili Peygamberimize
kavutu.
Hz. Huzeyfe lm deinde yatt vakit yle dua etmitir:
"Dost an bir basknla geldi. Pimanlk fayda vermez. Allalim, fakirlik ve hastalktan hakkmda hayrl olan bana
132[132]
ver. lm hakkmda yaamaktan hayrl ise, sana ulancaya kadar lm yolunu bana kolaylatr."
Mslmann hayat merkezinde "hesap gn uuru" vardr. Mslman, her an hesap vermeye hazr olan
kimsedir. O, kendi inancnatkar sadakat sahibidir.
Dvasna kar sadakati olmayan dva adamnn imam sakat demektir. man sadakatsizlii kaldrmaz. Huzeyfe
bin Yemn hazretlerinin mnafklarn listesini tutmas, dva adamnn sadakat dosyasnn temiz olmas
gerektiini gsterir.
slm hizmette bulunan dva adamlarnn sadakat dosyalarnn .tutulmas, ahsiyet inklabna duyulan ihtiyacn
bir gstergesidir. ahsiyet inklabm garantilemeyenier, slm hizmetleri srdremezler. Bu noktada
bakldnda grlecektir ki; sahabe fkh, bir are fkhdr. Huzeyfe bin Yemn hazretleri, cemaat ile ilgili rivayet
ettii hadiste aresizlik anlarnda hep areyi aram ve bulmutur.
slm hayat, boluk kabul etmez. slm hizmetleri srdrenler, kendilerini ve etraflarnda toplanm olanlar
meru ilerle megul ettiremezlerse, eytan ve taife-i eytan onlar gayr-i slm eylerle megul ettirir. Bu
nedenle diyoruz ki; aresizlik iinde kvrananlara are olup problemlerine meru zm areleri bulduumuz
oranda sahip oluruz. Problemlerini zemediklerimize biz sahib olamayz. Dolaysyla fkhu's sahabeyi idrak
edenler, biareye are olup zm bulanlardr.

Hz. Hasan Bin Ali Bin Eb Talib (R.Anh)

Hz. Hasan b. Ali b. Eb Talib el-Hm el-Kura, Hz. Peygamber'in en ok sevdii torunlarndan ve O'nun
"Reyhanesi", Hz. Ali'nin, Hz. Fatma'dan doan byk olu. Hulef-i Raidn'in beincisi kabul edilir. mamiyye'ye
gre ise 12 imamn ikincisidir.
nc hicr yl, Ramazan aynn ortalarnda Medine'de dodu. aban ayndan; 4. veya 5. hicri senesinde
133[133]
Hz. Hasan
doduuna dair rivayetler varsa da, en doru gr, 3. hicr senede doduuna dair rivayettir.
doduunda, Hz. Peygamber bir torununun olduunu duyunca hemen Hz. Ali'nin evine giderek "olumu bana
getirin' Adn ne koydunuz?' diye sordu. "Harb" ismini koyduklarn duyunca, bu ismi beenmedi. ocua isim
olarak, chiliye dneminde bilinmeyen "Hasan" ismini koydu. Knye olarak da, "Eb Muhammed" adn verdi.
134[134]
Raslllah Hz. Hasan yedi gnlk olunca akka kurban kesilmesini ve
Arkasndan da kulana ezan okudu.
135[135]
salarnn kesilerek, arlnca gm tasadduk edilmesini emretti.
Hz. Hasan (R.a.), Hz. Peygamber'in terbiyesinde yetiti. Sahih hadis kitaplar dahil bir ok slm literatrde, Hz.
Peygamber'in torunu ile ne kadar ilgilendiini ve onu ne kadar ok sevdiini ifade eden rivayetler bu gerei
gstermektedir. Onunla her an ilgilendiini, hemen hemen yanndan hi ayrmadn; bilhassa namazlarda bile
132[132]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndellev; Hilyetl.Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref at el- Baa, Beyrut/ty
133[133]
bn'l-Esr, sd'l-Gbe, II, 10; bn Hacer el-Askaln, Tehzb't-Tehzb, Haydarabad 1325, II, 296
134[134]
bn'l-Cevz, Ebu'l-Ferec, Sfatt's-Saffe, Haleb (ty), 1, 759; sd'l-be, il, l; Tehzb't-Tehzb, II, 296
135[135]
ez-Zeheb, Siyer A'lami'n-Nbel, Beyrut 1406/1986,111,246

torununun gelip zerine ktndan dolay, Hz. Peygamber'in srf onu incitmemek iin secdesini uzattn ifade
136[136]
Hatta
eden hadisler, ilah vahye mazhar dede ile, onun "reyhanesi" arasndaki sevgiyi anlatmaktadrlar.
137[137]
ve Hz.
Hz. Peygamber ruk'da iken torunu gelir, ayaklarn aar bir ynden girer, br taraftan kar
Peygamber ses karmazd. Bazen secde ederken zerine bindiinde, onu yavaa srtndan indirirdi. Hatta bir
defasnda Hz. Peygamber hutbe okurken Hz. Hasan ile kardei Hz. Hseyin zerlerindeki uzun ve krmz
elbiseleri ile de kalka yrdklerini grnce, hutbesine ara verip, minberden inerek, torunlarn kucana
ald ve nne oturttuu, daha sonra da "Allah Tela: "Mallarnz ve evlatlarnz sizin iin birer imtihan
138[138]
derken doru sylemitir. "u ikisini bu ekilde grnce sabredemedim" diyerek hutbesine
vesilesidir"
139[139]
devam ettii kaynak hadis kitaplarnda anlatlmaktadr.
140[140]

Hz. Peygamber(sav)'in zaman zaman her iki torununu da srtna alp namaza geldiine
Hz. Hasan' omzuna
141[141]
bir ok hadis unu gsteriyor ki, Hz. Peygamber her iki torunuyla devaml
alarak darda gezdirdiine dair
ilgilenmiler, her trl ihtiyalarn gidermeye almlardr. Kz Hz. Fatma'y ziyarete gittiklerinde, torunu
Hasan uyku arasnda su istedii zaman bizzat kendileri kalkp su getirerek, hem ona, hem de kardeine
142[142]
vb. hareketleri dede efkati ve merhametinin fiili iaretleridir. Yine Hz. Peygamber'in bu iki
iirmeleri
143[143]
bu sevgi ve
torununu ok sevdii ve "Allah'm ben bu ikisini seviyorum, sen de sev" diye dua etmeleri
144[144]
ilginin dil ile ifadesini gstermitir.
145[145]

br taraftan Hz. Peygamber torunlarn per

ve her iki torununun cennet ehli genlerinin efendileri
146[146]
hatta onlar sevenleri Allah'n sevmesini diledii dualar da rivayetler arasnda yer
olduunu da sylerdi
147[147]
almtr.
148[148]

Hz. Hasan fizik olarak dedesi Hz. Peygamber'e ok benzerdi.

yle ki, bir defasnda Hz. Ebu Bekr ikindi
namazndan ktktan sonra, Hz. Ali ile beraber yrrken, ocuklarla oynayan Hz. Hasan' grrler. Hz, Ebu Bekr
onu omuzuna alr ve "Nebiye benzeyen, Ali'ye benzemeyen, sana babam feda olsun!" diye bir msra
149[149]
Hz. Ali bu hdise ve szler karsnda glmser.
syler.
Hz. Hasan, Hz. Peygamber'in hirete gt sralarda sekiz yalarnda idi. Henz ok kk olduu iin, Hz.
Peygamber'den dorudan doruya rivayet ettii hadislerin says olduka azdr. Bunlardan' biri Ebu'l Havr'nn
rivayet ettii u hadistir:
"Hz. Hasan'a, Hz. Peygamber'den duyduun hangi bir hadisi hatrlyorsun? diye sordum. O da unu anlatt: "u
hadiseyi hatrlyorum: "Zekt hurmalarndan bir hurma alp, azma atmtm. Hz. Peygamber o hurmay
azmdan salya ile kard. Oradakiler
"Ya Raslallah, bu ocuun azna att tek bir hurmay, niin geri kardn?" dediler. O da
"Biz Al-i Muhammed'e sadaka (zekt) hell deildir" buyurdu. Hatrladn dier bir hadis de
"Seni ilgilendirmeyen eyleri brak, ilgilendiren eylere bak..." hadisidir. Yine Dedem Hz. Peygamber bana u
duay da retmiti:
136[136]

Ahmed b. Hanbel, III, 493, 494; Nes, Talbk, 82

el-Haysem, Mecmau'z-Zevid, Beyrut 1967, IX, 175; Tehzb't-Tenzb, II, 296
et-Tebn, 64/15
139[139]
Ahmet b. Hanbel, V, 254; Ebu Davud, Salt, 233; Tirmiz, Menkb, 31; bn Mace, Libas, 20; Nese, Salatu'l-deyn, 27; Zeheb, a.g.e,
III, 256
140[140]
Ahmet b. Hanbel, III, 493
141[141]
Tirmiz, Menkb, 31
142[142]
Ahmed b. Hanbel, 1, 101; Tayalis, 11,129-130
143[143]
Tirmiz, Menkb, 31
144[144]
Buhr, Edeb, 18; Mslim, Fedailit's-Sahabe, 56-60
145[145]
Ahmed b. Hanbel, IV, 93 ; Tabaran, hadis n: 2658
146[146]
Tirmiz, Menkiti, 31; Ahmed b. Hanbel, III, 3; el-Halb el-Badad, Tarihu Badad, Beyrut (ty), 1,140
147[147]
Ahmet b. Hanbel, II, 249, 331; Tehzb't-Tehzb, 11, 297 vd
148[148]
Tirmiz, Menkb, 31
149[149]
Buhr, Fadil'l-Ashb, 22
137[137]
138[138]

"Ey Allah'm! beni hidayete erdirdiin kimselerden eyle, afiyet verdiin kiilerden eyle, dost edindiin kullarnn
arasna kat! Verdiin eyleri benim hakkmda mbarek kl ve hkm verdiin (takdir ettiin) eylerin errinden
150[150]
de koru. Senin dost edindiin bir kii asla zelil olmaz."
Buna mukabil Hz. Hasan'n bu hadislerin dnda bata babas Hz. Ali olmak zere bir ok sahabeden rivayet
ettii hadisleri vardr. Kendisinden de m'minlerin Annesi Hz. Aie, kardeinin olu Ali b. Hseyin, onun iki olu
Abdullah ve el-Bakr ile krime, bn irin, Cbeyr b. Nefir, Eb'l Havra, Rebia b. eybn, Eb Miclez, Hbeyre b.
Berim, eybn b. el-Leyl, a'b, akk b. Seleme, el-Msebbib b. Nuhbe, shak b. Ber ve dier raviler
151[151]
(radiyallah anhm) hadis rivayet ettiler.
Gerek tabakat kitaplar, gerekse hadis kitaplar, Hz. Hasan'n ocukluuna dair yukardaki rivayetlere bolca yer
verdikleri halde, Hz. Ali'nin ehid edilmesiyle onun halife seilmesine kadar olan hayat hakknda pek fazla bilgi
vermemektedirler. Bilinen bir ka husustan birisi, Hz. mer divan tekilatn kurduu srada, Hz. Hasan ve Hz.
152[152]
Bir
Hseyn'i babalarnn "farizasna" katarak, her birine be bin dirhem hisse ayrdna dair haberdir.
dier hadise de Hz. Osman'a ba kaldranlara kar, halifeyi savunmak iin Hz. Osman'n yannda ona yardm
153[153]
etmek iin kalan ahslarn arasnda Hz. Hasan'n isminin de yer aldna dair haberlerdir.
Hz. Hasan'n tarihi bir ahsiyet olarak ortaya kmas, babas Hz. Ali'nin ehid edilmesini mteakiben, Kufelilerin
154[154]
Hz. Hasan halife seilirken ilk beyat edenin Kays b. Sa'd
kendisine beyat ederek halife semeleriyle balar.
olduu sylenir. Bu kiiyi Hz. Ali Azerbaycan'a gnderilen ve Irakllardan toplanarak hazrlanan ordunun
komutan olarak atamt. Bu zat, srf Araplardan oluturulan krk bin kiilik dier bir ordunun da komutanyd.
Bu ordu Hz. Ali'yi lnceye kadar mdafaa etmek zere and imiti. te babasnn da en ok gvendii
komutanlardan olan Kays, beyat esnasnda, Hz. Hasan'dan elini uzatmasn isteyerek, Allah (c.c)'nun Kitab',
Rasl'nn snneti ve asilerle savamak zere beyat edeceini syledi. Hz. Hasan bu sze kar kt. Sadece
Allah'n Kitab ve Rasl'nn snneti zere beyat edilebileceini, bunun iine sayd ve saymad dier
artlarn girdiini syledi. Kays bunun zerine bir ey sylemeden bey'at etti. Arkasndan da dier Irakllar bey'at
155[155]
ettiler.
Hz. Hasan be'yattan sonra "el-Mescid'l-Camiye" kp, uzunca bir hutbe okudu. Sonra babasnn katili
156[156]
Abdurrahman b. Mlcem'i getirtti, ifadesini aldktan sonra lmle cezalandrd.
Irakllar derhal, babasnn ldrlmesini, setikleri halifeye hatrlatarak, am'da hkm sren Muaviye b. Eb
Sfyan ile savamas iin, onu am zerine yrmeye tevik ettiler. Hz. Hasan da onlarn szlerine kanarak bir
157[157]
Hz. Hasan bu sralarda 37 yalarnda idi. O toplad on iki bin
ordu hazrlad ve savamak zere yola kt.
kiilik ordusuyla Medin'e kadar geldi. Ordu komutan olarak kendisine ilk bey'at eden Kays b. Sa'd' atad. Dier
bir rivayete gre Ubeydullah b. Abbas' komutan yapp, Kays' da ona yardmc atayarak, Kays'a komutann her
158[158]
trl emrine itaat etmesini emretti.
Araplarn drt "dhsi"nden biri olan Hz. Muaviye, Hz. Hasan'n kendisi ile savamak zere yola ktnn
haberini alnca, o da derhal am'dan hareket ederek el-Enbar'm kazalarndan biri olan Mesiken'e gelerek
159[159]
Hz. Ali'nin ehid edilmesi zerinden henz n sekiz gn gemiti, iki tarafn ordusu srf siyas
konaklad.
160[160]
kayglarla kar karya geldiler.
Ahmed b. Hanbel, I, 200; Ebu Dvd, Salat, 340; Tirmiz, Ebvbu's-Salt, 341 Nese, Kyam'l leyl, 50; sd'l-be, II, II
bn Hacer el-Askaln, el-sbe fi Temyzi's-Sahbe, Msr 1358/ 1939,1, 327-330; bn'l-Esir sd'l-be, II, 10; Tehzb't-Tehzb,
II, 295-296
152[152]
Zeheb, a.g.e., m, 259
153[153]
Zeheb, a.g.e., III, 260
154[154]
h. 40/660
155[155]
Taber, Trihu'r-Rusl ve'l-Mulk, Dru'n-Merif 1963, IV, 158
156[156]
Ya'kub, Ahmed b. Eb Ya'kub, Tarihu Ya'kub, Beyrut, ty. II, 214
157[157]
Zirikl, a.g.e., II, 214 Ayr bir gr iin bkz. bn Hbbn, es-Siret'n-Nebeviyye, Beyrut 1407/ 1987, s. 554
158[158]
Ya'kub, II, 214
159[159]
Taber, V,159
160[160]
Ya'kub, II, 214
150[150]
151[151]

Hz. Hasan iinde bulunduu durumu gzden geirdi. Gvenemeyecei bir ordu ve gl bir dmanla kar
karya olduunu anlad. Ayrca miza olarak fitne ve kan dkmekten de nefret eden birisi olduu iin, gerek
kendi ahs, gerekse slm mmetinin selameti iin hilafeti Hz. Muaviye'ye brakarak, bu iten feragat etmekten
baka bir are bulamad. Anlama yollarn aratrmaya ve her iki tarafn da raz olaca zmler aramaya
161[161]
balad. Amr b. Seleme el-Erhb'yi ararak, anlama teklifini ieren bir mektupla Muaviye'ye gnderdi.
Hz. Muaviye (R.a.) ald ve bekledii bu teklifi derhal kabul etti. Hz. Hasan'a eli olarak Abdullah b. mir elKreyz ve Abdurrahman b. Semure'yi gnderdi. Bu iki eli Medin'e geldiler ve Hz. Hasan'a, ne isterse hepsinin
kendisine verileceini bildirmekle kalmayp, kendilerini kefil gstererek, bu anlamay taahht edeceklerini de
162[162]
ona sylediler.
Bu srada Hz. Hseyin durumdan haberdar oldu ve anlama teklifine kar kt. Muaviye'nin haklln tasdik,
Hz. Ali'nin davasn yalanlam olaca gerekesi ile aabei Hz. Hasan'a, bu anlamay yapmamasn syledi. Hz.
Hasan onu susturarak, ynetim iini kendisinin ondan daha iyi bildiini iddia ederek, anlama yapmakta srar
163[163]
etti.
Bu srada Hz. Hasan'n hilfeti Hz. Muaviye'ye brakacan anlayan ordu komutanlarndan Ubeydullah b. Abbas,
Hz. Muaviye'ye bir mektup gndererek kendisi iin eman istedi. Karlk olarak elindeki mallarna
dokunulmamasm ve can gvenliini art kotu. Hz. Muaviye bu teklifi kabul etti. Ubeydullah bunun zerine
ordusunu brakarak kar tarafa geti. Hz. Hasan'n ordusu bu durum karsnda, Kays b. Sa'd'a, Hz. Ali ve
taraftarlarnn kanlarn ve mallarn korumak ve sonuna kadar Hz. Muaviye ile savamak zere beyat yaptlar.
164[164]
Bir gre gre, zaten komutan olduu iin, bu beyat' yenilemek olarak anlamak da mmkndr.
Nihayet Hz. Muaviye'nin elileri Hz. Hasan ile anlatlar. Anlamaya gre, ayet, Hz. Muaviye, Hz. Hasan'dan
nce lrse, Hz. Hasan halife olmak art ile, hilafeti Muaviye'ye brakyordu. Ayrca Kfe hazinesindeki be
milyon dirhem Hz. Hasan'n olacakt. Hz. Muaviye, Hz. Ali ve taraftarlarna hutbede svme adetine son
165[165]
verecekti.
Kar taraf bu teklifleri kabul etti. Anlamay yapan Hz. Muaviye'nin elileri Hz. Hasan'n yanndan ktklarnda
166[166]
O srada
"Raslllah'n olu sayesinde kan dklmesi nlendi, fitne sona erdi, sulh yapld" diyorlard.
yaralan da arlaan Hz. Hasan kalkp, Irakllara uzunca bir hutbe irat etti. Onlara dedesi Hz. Peygamber vastasyla Yce Allah'n insanlar hidayete erdirdiini hatrlatt. Kendisi vastasyla da kan dklmesini nlediini
167[167]
syleyerek, Hz.Muaviye ile anlama yaptn haber verdi. Hz. Muaviye'ye beyat etmelerini de istedi.
Kendilerini babasn ldrmeleri, kendisine saldrp mallarn yamalamalar sebebiyle terkettiini de ilan
168[168]
etti.
Yaplan anlama zerine Hz. Muaviye Medin'e geldi. Hz. Hasan' yanma alarak Kufe'ye girdi. Hz. Hasan kendi eli
ile hicr 41 ylnn Rabu'l-Evvel ay sonlarnda Kufe'yi Muaviye'ye teslim etti. Bylece Hz. Peygamber'in u hadisi
tecell etmi oldu:
"Hi phe yok ki, bu olum bir ehittir. Umulur ki, Allah onun sayesinde iki byk m'min grubunu
169[169]
bartracak."
Hz. Hasan, Muaviye'nin huzuruna ktnda, Muaviye ona "Seni senden nce hi kimseyi mkafatlandrmadn
ve senden sonra da kimseyi mkafatlandrmayacan bir mkafatla "mkafatlandracam" dedi ve ona

el-sbe, I, 327-330
bn Hacer, Fethu'1-Bri fi erhi Sahh'l-Buhr, Msr,1959, VI. 235, Buhar rivayeti
163[163]
Taber, V. 160
164[164]
bn'l-Esr, el-Kmil fi't-Tarh, Beyrut 1385/1965, III, 408
165[165]
Tber, V, 158-159
166[166]
Ya'kub, II, 214-215
167[167]
Ya'kub, II, 215
168[168]
Taber, V. 158
169[169]
Buhr, Fiten, 20, Sulh, 9; Ebu Davud, Snne, 12
161[161]
162[162]

170[170]

400.000 (dirhem) verdi.

Ayrca her sene bir milyon dirhem maa balad. Ama bunlarn ounu sonradan
kstlad ve ona ok az bir ey verdi.
Hz. Hasan ile Hz. Muaviye arasndaki bu anlamaya ahit olan mam a'bi hadiseyi yle anlatr: "Hz.Muaviye
dedi ki, Kalk da, hilafeti bana braktn ve teslim ettiini insanlara haber ver". Hasan kalkt ve Allah'a hamd ve
senadan sonra yle dedi:
"Aklllarn en aklls, muttaki olandr; ahmaklarn en ahma da feir olandr. Hz. Muaviye ile benim aramda
anlamazlk konusu olan bu i, ya benden daha layk birisinin hakk idi; ya da benim hakkmd. Ben mmetin sulh
iinde olmas, birliinin bozulmamas ve kan dklmesine mani olunmas iin hilafeti ona braktm". Arkasndan
171[171]
yetini okuyarak hutbesini
"Bilmem belki de o, sizi denemek ve bir sreye kadar yaatmak (meta) iindir."
172[172]
bitirdi.
Hz. Hasan'n hilfette ne kadar kald kaynaklarda farkl farkl olmakla birlikte, 6 ay 5 gn olduu konusundaki
173[173]
gr en kuvveti isidir.
Hz. Hasan hilfeti Hz. Muaviye'ye braktktan sonra, geri kalan on yllk mrn Medine'de geirmek zere yola
kt. Kufeliler onun ehirden ayrl srasnda alayorlard. Fakat o kendilerine hi gvenilemeyeceini
sylemekten ekinmedi. Babas Hz. Ali'ye de yaptklarn kendilerine hatrlatarak, akbetlerinin hi i ac
olmadm belirterek hallerine acdn syledi.
Yolda birisi kendisine "Ente a'ru'l mslimin Ey mslmanlarn yz karas!" diye hakarette bulundu. Hz. Hasan,
Hz. Peygamber'den naklettii bir hadisle meyye oullarnn bu makama gelmesinin mukadder olduunu
174[174]
Bir bakas "Ey m'minlerin emirinin utanc" diye barnca, ona da "Ar, ateten daha
hatrlatmaya alt.
175[175]
hayrldr" dedi.
Mslmanlara kar zalim olmaktansa mazlum olmay tercih ederiz. Mslman kardeimiz mazlum da olsa zalim
de olsa yardm ederiz. Mazlum ile bir olur zalime kar mcadele ederiz. Zalim kardeimizin de elinden tutar
zulmden vazgeiririz.
176[176]

Medine'de on yl yaayan Hz. Hasan

vefat yaklanca Hz. Aie'ye haber gndererek, Hz. Peygamber'in
yanna defnedilmek istediini syledi. Hz. Aie de bu istei kabul etti. Bunun zerine kardeine yle vasiyet
etti. "Ben lnce Hz. Aie'den, Hz. Peygamber 'in yanna gmlmem iin izin iste. Ben ondan bu izni almtm.
Bana kar kmad. Belki de benden utand. ayet izin verirse, beni onun evine defnet. Ben yine de
meyyoullarnn seni bundan mahrum edeceklerini zannediyorum. Bunu yaparlarsa, onlarla urama beni Bak
mezarlna defnet"
177[177]

Hz. Hasan krk gn hasta yatt. 5 Rabu'l-Evvel 50 (2 Nisan, 670) gn vefat etti.
yl olduunu
178[178]
lm sebebi olarak zehirlendii sylenir. Zehirleyenin de kendi hanm Ca'de binti el-E'as
sylemilerdir.
b. Kays olduu rivayet edilir. Hasta yatarken kardei kendisine kimin zehirlediini sorduysa da, o buna cevap
vermekten kand. Hatta bu zehirlenmeden nce defa daha ayn giriimde bulunulduunu, fakat onlar
179[179]
atlatmay baardn syler. Bu son itii zehirin baka olduunu ve herhalde leceini ona aklar.
Vefat edince Hz. Hseyin, Hz. Aie'ye mracaat ederek, durumu anlatt. Hz. Aie de Hz. Hasan'n vasiyetine

el-sbe, 1,327-328
el-Enbiya: 21/11.
172[172]
Hilye, 11,37
173[173]
Zirikl, II, 214-215
174[174]
bn'l-Esr, el-Kmil, III, 407
175[175]
el-sbe, I, 327-330
176[176]
Zeheb, a.g.e, III, 264
177[177]
Sfattt's-SarVe, , 762)Bazlar bu tarihin hicri 49, 50, 51, hatta, 54
178[178]
el-sbe, 1, 330
179[179]
bn'l-Esr, sd'l-be, II, 15
170[170]
171[171]

180[180]

"Memnuniyetle kabul ederim, ba stne" dedi. Ya'kubiye gre Hz. Aie bu istee iddetle kar kmtr.
Fakat bu iddiay Ya'kub'den bakas ne srmemektedir. Bu durumdan Mervan ve meyyeoularnn haberi
olunca "vallahi, asla ve ebed olarak Hz. Peygamber'in yanma gmlemez" dediler. Bu keyfiyet Hz. Hseyin'e
ulat. Hemen kendisi ve beraberindekiler silahlandlar. Hz. Ebu Hreyre durumun vehmetini anlayarak, nce,
Hz. Hasan' buraya defnetmeyi engellemenin mutlak surette zulm olacan syledi. Daha sonra da hi olmazsa
Hz. Hseyin'e laf anlatrm dncesiyle ona geldi. Onu bu srarndan vaz geirmeye alt. Kardeinin vasiyetini
hatrlatarak onun "ayet herhangi bir fitneden ekinirsen beni mslmanlarn mezarlna defnet" dediini
hatrlatt. Hz. Hseyin de fitneden ekinerek, kardeini bir ok sahabenin defnedildii el-Bak' mezarlna
defnetti.
Hz. Hasan'n cenazesine meyyeoullarndan, Medine valisi olan Sad b. el-Ass'dan baka hi kimse katlmad.
Hz. Hseyin, cenaze namazn kldrmay valiye teklif etti. Vali de teklifi kabul etti ve cenaze namazn kldrd.
181[181]
Hz. Hasan
Cenazesine ok sayda kii katld, hatta "ine atsan yere dmeyecek" kadar kalabalk vard.
182[182]
vefat ettiinde 47 yanda idi.
Hz. Hasan cmert ve kerimdi. Fizik ve ahlk olarak Hz. Peygamher'e ok benzerdi. ok takva sahibi idi.
Medine'den Mekke'ye yryerek 15 defa hac yapt mehurdur. Hayr yapmay ok severdi. yle ki, mallarnn
tamamn iki defa fakirlere datt; defa da Allah (c.c) ile "kasame" yapt. Yani iki ayakkabs varsa, birini
tasadduk edip, birini kendisine brakarak; herhangi bir yiyeceinin bir avucunu datp, bir avucunu kendine
ayracak kadar adil davranarak, mallarn fakirlere datt kaynaklarda gemektedir. Onun gzel ahlka ve
bakalarna ikram etmenin faziletine dair bir ok vecizesi vardr.
Mesel ona "Mekrim-i ahlkln ne olduu sorulunca, o bunu yle zetler: Doru sz, isteyene vermek, gzel
ahlk, sla rahim, komu hakknda utanmak, arkada hakkna riayet, misafire ikram, ve nihayet bunlarn da
183[183]
banda hay'dir.
Hz. Hasan ok evlenip, boanmasyla da ne sahiptir. Hatta bir ara babas Hz. Ali, bu yzden, onun evlendii
kadnlarn kabilelerinin kendi ailesine kar dman olacaklarndan korkarak, Kulelilere aka oluna kz
vermemelerini sylemi, oradan kalkan bir adam da. yemin ederek, onu evlendirmeye devam edeceklerini
184[184]
Onun sekiz
bildirmi ve arkasndan yle demitir: "Biz evlendiririz, o istediini tutar, istediini boar."
veya on iki olu vard:
1- Hasan b Hasan
2- Zeyd

185[185]

186[186]

3- mer,
4- Kasm,
5- Ebu Bekir,
6- Abdurrahman

187[187]

7- Talha,
8- Ubeydullah.
180[180]

188[188]

Bir tane de kz olduuna dair rivayetler vardr.

Ya'kub, 11. 225

bn'l-Esr, sd'l-be, II. 15
Tehzb't- Tehzb, II, 301
183[183]
Hlye, II, 37-38; sd'1-Gbe, II. 13; Ya'kub, II. 225 vd
184[184]
Zeheb, a.g.e., in, 267
185[185]
annesi Havli binti Manzr el-Fezriyye
186[186]
annesi mm Ber binti Eb Mes'ud el-Ensari el-Hazrec
187[187]
bunlarn da anneleri mm veled olup, hepsinin anneleri ayrdr
181[181]
182[182]

189[189]

Hz. Peygamber'in soyu torunlar Hz. Hasan ve Hz. Hseyin'in ocuklar vastasyla devam etmitir. Hz. Hseyin'in
soyundan gelenlere halk arasnda "seyyid" Hz. Hasan'n soyundan gelenlere de "erif veya "emir" ad verilir. Hz.
Hasan (R.a.) hayatyla mekrim-i ahlk gnletirmitir. O, mekrim-i ahlk inklabnn nclerindendi. slm
mmetinin kannn daha fazla akmamas iin an nara tercih etti. Yani mslmaniara kar zalim olmaktansa
mazlum olmay tercih etti.
Mslmanlarn idaresine kan bulatrmamann mcadelesini verdi. slm mmetinin maslahatn, sulhu
selametini tercih etti. slm mmetinin maslahatn gzetmek, mslman idarecilerin vazgeilmez
grevlerindendir. Mslman idareci, mslmanlarn mallarna, canlarna, kanlarna, namuslarna ve dinlerine
bekilik eder. Mslmanlarn mal, can, namus, akl ve din emniyetlerini nemsemeyenler, mslmanlara idareci
olamazlar.
Mslmanlarn emniyete ermeleri, idarecilerinden emin olmalarna baldr. Emin idareciler ancak
mslmanlar emniyete erdirebilirler. Mslmanlarn sulhu selameti meru hududar dahilinde nasl gerekletirilmesi gerekiyorsa, ylece gerekletirmek m'min idarecilerin vazifesidir. Mslmanlarn sulhuna,
selametine katkda bulunmak, sahabe fkhn idrak etmektendir.

Hz. Hseyin (R.Anh)

Hz. Hseyin; Hz. Peygamber (sav) in Hz. Fatima (R.anha)'dan torunu, Hz. Ali ve Hz. Fatma'nn ikinci olu.
Hicretin drdnc yl aban aynn beinde dnyaya geldi.
Hz. Hseyin'in ismini Peygamber Efendimiz koydu. Hz. Hseyin doduu zaman, Cebrail (a.s) gelip "Ya
Muhammed! Rabbin sana selm sylyor. Oluna, u Harun'un olunun ismini koy diyor" dedi.
Peygamber Efendimiz "Ey Cebrail: Harun'un olunun ismi nedir?" diye sordu.
Cebrail (a.s) "ebir" dedi.
Peygamberimiz "Benim dilim, Arapa:" buyurdu.
Cebrail (a.s) "yle ise, bunun Arapa karl olan Hseyin ismini koy" dedi.

190[190]

Hz. Hseyin, Hz. Peygamber (sav)'e ok benziyordu. Hz. Ali (R.a) 'Hasan, Raslllah 'a gsnden bana kadar
191[191]
demilerdir.
olan ksmnda, Hseyin de bundan aa olan ksmnda ok benzerdi.
Hz. Peygamber (sav) Hz. Hasan ve Hz. Hseyin (R.a)'a son derece dkn olup onlar ok severdi. Onlarn
hakknda,
"Allah'm: Ben, bunlar seviyorum. Sen de sev bunlar.

192[192]

Hasan ve Hseyin, benim dnyada kolladm iki reyhanimdir.

193[193]

Hasan ve Hseyin'i seven, beni sevmi, onlara kin tutan da bana kin tutmutur."

194[194]

Peygamber Efendimiz (sav) Hz. Hasan ve Hz. Hseyin'in gnllerince oynayp elenmeleri iin onlara elik eder,
188[188]

Ya'kub, II, 228

Zirikli, 215
190[190]
Diyar bekri, el-Hams, 1,471
191[191]
Ahmed b. Hanbel Msned, 1,108
192[192]
Tirmz Snen 661
193[193]
Ahmed b. Hanbel, Msned, II, 288
194[194]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 11, 288
189[189]

bir ocuk gibi onlarla oynard. Hz. Hseyin, Raslllah (sav)'dan deve olmalarn istediklerinde hemen yere eilir
ve onlar mbarek srtna alrd. Arkasndan da "Bundan gzel deve olabilir mi?" buyururlard.
Peygamber Efendimiz, bir gn, cenazelerin konulduu yerde oturuyordu. Hz. Hasan ile Hz. Hseyin, gremeye
baladlar. Peygamber Efendimiz glerek "Ha gayret Hasan; Greyim seni, yakala Hseyin'i!" diyerek Hz. Hasan'
kayrnca, Hz. Ali: "Y Raslllah: Sen Hseyin'i kayrmak deil miydin? Hasan daha byktr" dedi.
195[195]
Peygamberimiz "Baksana Cebrail'de, Hseyin'e: (Ha gayret Hseyin greyim seni) diyor." buyurdu.
Hz. Peygamber (sav) torunlarndan olan Hz. Hseyin'in ocukluk yllar Peygamberimizin otanda gemitir.
Raslllah'n eitiminden yetiip iman yudumlaya yudumlaya byyen Hz. Hseyin'in sonu da ehadet
ikliminde gereklemitir. nsann hayatnda Allah ve Rasl'nn hkmnden baka hi bir hkmn geerli
olamayacan derinden kavram olan Hz. Hseyin, bu geree glge drenlere zerre kadar meyletmemi;
bilakis destans bir tavrla onlarn nlerine dikilmitir.
Hz. Muviye, hicretin altmnc ylnda Recep aynn ortalarnda am'da vefat etti. Muviye'nin vefatndan sonra
amllar Muviye b. Ebi Sfyan'm olu Yezid'e bey'at ettiler.
Yezid'in iktidara gemesi saltanat eklinde gerekleti. Yezid, kendisinin bu ekilde idareyi ele alma bata Hz.
Hseyin olmak zere pek ok Sahabe'nin rza gstermeyeceini, hatta iddetli tepkilerle karilayacan
biliyordu. ktidar elden karmamak iin ok sratli davranyordu. Hemen Medine valisi Velid b. Utbe b. Ebi
Sufyan'a bir mektup gnderdi.
Mektubunda yle yazyordu:
Mektubum sana geldii zaman, Hseyin b. Ali ile Abdullah b. Zbeyr'i buldur, onlarn bana bey'atlarn al! Eer,
bey'attan kanrlarsa, boyunlarm vur, balarn bana gnder: Halkn da bey'atlann al, Bey'attan kananlar
hakknda, Hseyin b. Ali ve Abdullah b. Zbeyr hakknda olduu zere, hkm yerine getir, Vesselam."
Yezidin; Medine valisine yazm olduu mektubunda Hz. Hseyin'den ve ileri gelen sahabelerden bey'atlarn
almasn, bu konuda gevek davranmamasn istedii de kaynaklarda kaydedilir .
Yezid'in iktidar ele almasndan sonra Kfeliler Hz. Hseyin (R.a)'e mektuplar gndererek, onu davet edip,
yanlarna geldii takdirde kendisini Emir'l-m'minin ilan edeceklerini st ste yazdklar mektuplarda
belirtmilerdi. Ayrca u anda emirleri olmadndan cuma namazna kmadklarn bildirmilerdi.
Hz. Hseyin, Medine'den Mekke'ye gidip buradan Kfelilerle haberlemeye balamt. Kfelilerin durumunu
kesin olarak anlamak iin de amcasnn olu Mslim b. Akil'i Kfe'ye gndermiti. Mslim Kfe'de durumun iyi
olduunu, insanlarn bey'at iin hazr bulunduklarm bildiren bir mektup gnderdi. Hz. Hseyin bu haberden
sonra kesin karar verip Kfe'ye gitme hazrlklarna balad.
Hz. Hseyin Kfe yolculuuna hazrlanrken, Abdullah bn Abbs, bu yolculuktan vazgemesini srarla istemiti.
Ayn ekilde Abdullah bn mer ve tabiunun ileri gelen limlerinden mam a'b de Hz. Hseyin'in Kfe'ye
gitmemesini istemiler, zellikle Irakllara gveni nleyeceini vurgulamlard. Ama Hz. Hseyin Kfe'ye gitme
konusunda kesin kararlyd .
Yezid, Hz. Hseyin'in Kfe'ye doru yol aldn haber alnca, Kfe valisini deitirmi, Basra valisi olan
Ubeydullah bn Ziyad'a ek bir grev olarak, Kfe valiliini de vermiti.
Ubeydullah b. Ziyad, Kfe valiliini de stlenince ilk i olarak Mslim b. Akil'i ok feci bir ekilde ehid etti.
Yezid, Kfe valisi Ubeydullah b. Ziyad'a Hz. Hseyin hakknda u emri veriyordu:

195[195]

Zeheb, Siyer Alm'n-Nbel, 111, s. 190-191

imdi sen, benim istediim gibi olmakta devam ediyorsun. Yaptn akll ve beceriklilere yarar bir biimde
yaptn. Sebatl, azimli bir kahraman saldrsyla saldrdn. Bakalarna ihtiya brakmayp bu iin stnden geldin.
Bana erien habere gre: Hseyin b. Ali, Mekke'den ayrlm, senin tarafna doru gelmekte imi. O'na hemen
casuslar kavutur. Yollara gzcler dik. Olanca durula bunun zerinde dur. Seninle arpmadka sakn kimse
ile arpma. Her gn, olan bitenlerin haberini bana yaz."
Hz. Hseyin'in Kfe yolculuu srerken, gelen haberler hi de iyi deildi. Mslim b. Akil'in ehid edildii haberi
bile kendisine ulatnda artk geri dnmek mmkn deildi, Yol esnasnda pek ok kii Kfe'ye gitmemesini,
mutlaka geri dnmesi gerektiini sylemilerdi.
Btn bu olumsuzluklara ramen, Hz. Hseyin byk bir kararllkla Kfe'ye doru yol almaya devam ediyordu.
Bu arada kendisi iin tuzaklar kuruldu. Gelien olumsuz olaylar nedeniyle, Hz. Hseyin beraberindekilere
"Dileyen dnebilir, ben sizi yanmda zorla gtrmek istemem" demiti. Ama hi br kimse ondan
196[196]
ayrlmad.
Hz. Hseyin, Hurr b. Yezid et-Temim'nin kumandas altndaki bin kiilik Kfe svr birlii ile karlat. Hurr b.
Yezid, Ubeydullah b. Ziyd'n emrine uygun oiarak hareket ediyordu. Hurr, Ubeydullah'n emri gereince Hz.
Hseyin'i Kerbel'ya doru srkledi.
Ubeydullah b. Ziyad olayn ciddiyetini fevkalade kavramt. O srada Merv valiliine tayin edilmi bulunan mer
b. Sa'd Kfe'de hazrlklarn yapyordu. Ancak Ubeydullah; mer b. Sa'd' Hz. Hseyin'e kar kullanmak istedi ve
hemen ona emir vererek ordusuyla beraber Kerbel'ya gelmesini istedi. mer b. Sa'd, Hz. Hseyin'in karsna
kmak istemiyordu. Bu durumu anlayan bn Ziyad: "eer, onunla arpmaya gitmeyecek olursan, seni Merv
197[197]
diyordu.
valiliinden azleder, evini yikar, boynunu vururum
Durum giderek vahimleiyordu. Hz. Hseyin bu durumun nne gemek ve kanlarn aktlmasna meydan
vermemek amacyla mer b. 'Sa'd'a u teklifleri yapmt: "Ey mer! u teklifimden birini kabul ediniz;
Braknz da ben, cihad etmek zere, hudut boylarna gideyim. Yahut Yezid'in yanna varp kendisiyle greyim.
198[198]
Ama bn Ziyd bu teklifleri asla kabul etmiyor ve Hz. Hseyin'i artk
Yahut dnp Medine'ye gideyim.
brakmak istemiyordu.
mer b. Sa'd ise Hz. Hseyin'e kar her hangi bir saldrda bulunmuyor ve gnler byle geip gidiyordu.
Ubeydullah b. Ziyd, son emrini verdi. mer b. Sa'd'a yazd son emrinde yle diyordu:
"Ben seni, Hseyin'le gnler geiresin, onun selmet ve beksn dileyesin ve benim katmda onun efaatisi,
kayrcs olasn diye gndermedim. Ona ve adamlarna hemen teklif et; hkmme boyun esinler. Eer, sana
teslim olurlarsa, onu ve etrafndakiler! bana gnder. ayet kabule yanamazlarsa zerlerine yr. nk, o asi
ve akidir.
Bu emirden sonra Hz. Hseyin'e saldrlar balad. Hz. Hseyin'in yanndaki bir avu mcahid ve Ehl-i beytten
hanm ve ocuklar binlerce askerden oluan orduya kar byk bir diren gsteriyor ve bir bir ehadet erbetini
iiyorlard. En son Hz. Hseyin kahramanca savat ve alm olduu otuz mzrak ve otuzdrt kl yarasyla
bedeni topraa ylrken, ruhu ehidlerin ruhlarna karyordu.
Kerbel'da Hz. Hseyin'in akrabalarndan yetmiiki kii ehid dt. Adeta Ehl-i beyt, tmden imha edilmek
istenmiti. Kufelilerden de seksensekiz kii lmt.
Hz. Hseyin, Hicri altmbirinci yln on Muharreminde ehid olmutu. ehid dtnde elliyedi yanda idi. Irak
valisi Ubeydullah bin Ziyad, mer bin Sd kumandasnda bir ordu gnderdi. mer, geri dnmesini bildirdi ise
196[196]

Zeheb- A'lm'n-Nbel, 111,201-202

Zeheb ayn yer
198[198]
Zeheb, A'lm'n-Nbela, 111, 208-209
197[197]

de, mam kabul etmeyip harp etti. 681 ylnda Muharremin onuncu gn Kerbel'da ehit oldu. Yezd bunu
199[199]
lanet eylesin! Hseyin'in isteklerini kabul etmeyip de onu
duyunca, ok zld. "Allah bni Mercane'ye
ehit ettirdi. Bylece beni kt tantt" dedi. Hz. Hseyin'in mbarek olu Zeynelabidin kk olduu iin
ldrlmedi. Kadnlar ve mamn mbarek ba ile am'a gnderildi. Mbarek ba, Msr'da Karafe
kabristannda medfundur.
Hz. Hseyin'in ehadeti mer b. Sa'd' ve Yezid'i derin bir ekilde etkilemi ve zlmelerine yol amt. Ancak
bu zlmelerin ne anlam olabilirdi. Hz. Hseyin'in ehadetine yol aan, ncelikle Yezid olmutu.
Peygamber Efendimiz (sav)'in torununu ve byk slm kahramann canevinden vuranlara mslmanlarn iyi
nazarla bakmas ise asla mmkn deildir. Said Nurs (Rh.a.) bu hususta u deerlendirmeyi yapyor: "Hazret-i
mam- Ali'nin Vak'a-i SffmMe, Hazret-i Muaviye'nin taraftarlaryla muharebesi ise, hilafet ve saltanatn
muharebesidir. Yani: Hazret-i mam- Ali, ahkm- dini ve hakaik-i slmiyeyi ve hireti esas tutup, saltanatn bir
ksm kanunlarn ve siyasetin merhametsiz mukteziyatlarm onlara feda ediyordu. Hazret-i Muaviye ve
taraftarlar ise; hayat- itimaiye-i slmiyeyi, saltanat siyasetleriyle takviye etmek iin azimeti brakp ruhsat
iltizam ettiler, siyaset leminde kendilerini mecbur zannedip ruhsat tercih ettiler, hataya dtler.
Amma Hazret-i Hasan ve Hseyin'in Emevlere kar mcadeleleri ise, din ile milliyet muharebesi idi. Yani:
Emevler, Devlet-i slmiyeyi, Arab milliyeti zerine istinad ettirip rabta-i slmiyeti, rabta-i milliyetten geri
braktklarndan, iki cihetle zarar verdiler:
Birisi: Milel-i saireyi rencide ederek tevhi ettiler.
Dieri: Unsuriyet ve milliyet esaslar, adaleti ve hakk takib etmediinden zulmeder. Adalet zerine gitmez.
nki unsuriyet-perver bir hkim, milletdan tercih eder, adalet edemez.
Rabta-i diniye yerine rabta-i milliye ikame edilmez; edilse adalet edilmez, hakkaniyet gider. te Hazret-i
Hseyin rabta-i diniyeyi esas tutup, muhik olarak onlara kar mcadele etmi, t makam- ehadeti ihraz etmi.
Eer denilse: Bu kadar hakl ve hakikatli olduu halde, neden muvaffak olmad? Hem neden kader-i lah ve
rahme-i lahiye onlarn feci bir akbete uramasna msaade etmi?
Elcevab: Hazret-i Hseyin'in yakn taraftarlar deil, fakat cemaatine iltihak eden sair milletlerde, yaralanm
gurur-u miliyeleri cih'etiyle, Arab milletine kar bir fkr-i intikam bulunmas Hazret-i Hseyin ve taraftarlarnn
safi ve parlak mesleklerine halel verip, malubiyetlerine sebeb olmu. Amma kader nokta-i nazarnda feci
akibetin hikmeti ise: Hasan ve Hseyin ve onlarn hanedanlar ve nesilleri, manev bir saltanata namzed idiler.
Dnya saltanat ile manev saltanatn cem'i gayet mkildir. Onun iin onlar dnyadan kstrd, dnyann
irkin yzn gsterdi. T, kalben dnyaya kar alkalar kalmasn. Onlarn elleri muvakkat ve sur bir
saltanattan ekildi; fakat parlak ve daim bir saltanat- maneviyeye tayin edildiler; di valiler yerine, evliya
200[200]
aktablarna merci' oldular.
Merhum Mevdd (Rh.a.) de Kerbel olayn ele ald "Hz. Hseyin'in ehadeti zerine" adl yazsnda slm
ynetimin temel ilkeleri asndan Hz. Hseyin'in kar kt, reddettii ynetimin durumunu yle belirler:
"Yezid'in, babas Muviye'ye halef tayin edilmesi, kiilerden Allah'n hakimiyetine dille inanmalarnn istendii
monari trnn balangcnn iaretidir. Uygulamada btn nceki monarklar gibi mslman yneticiler de
hkimiyetin tek kayna imicesine davranmlardr, yani hakimiyet monarkn ve kanun haleflerinindir.
Monarkn hayat, mlkiyet, eref ve tebaann her eyinin tartmasz sahibi olduu sanlmtr. slm devletinin
en nemli amac Allah'n sevmedii ktlkleri nlemek ve yok etmek olduu gibi, raz olduu iyilik ve faziletleri
de yerletirmek ve emretmek iken; otokratik ynetimlerin amac arazi gasbetmek, mal-mlk sahibi olmak,
199[199]
200[200]

bni Ziyad'a
Mektbat/Said Nurs, Sh:51-52, st/1976

hara-vergi toplamak ve hayvan arzular doyurmaktan te gemiyordu.

Bu dnemde mslman yneticiler ve hkmet Sezar'n ihtiam ve debdebesini adaletin yerine ise zulm ve
otoriteyi benimsediler. Lks ve israf ald yrd. Yneticiler meru olanla gayri meru olan birbirinden
ayrmadlar. Politika artk ahlktan yoksun hale gelmiti. Memurlar halkn iinde Allah korkusunu yerletirmek
yerine, onlar kontrol altnda tuttular, bilinlerini artrma yerine, tahrik ve rvetle onlar kazanmaya altlar.
Yezid'in halef olarak atanmasyla slm ynetim sistemi temellerinden sarslm ve yerini babadan oulla geen
bir monarizme brakmt. O andan itibaren halifenin seimini belirleyen ilke askya alnp zeki ve zengin olanlar
mmetin serbest oylaryla seilme yerine, ynetimi birer birer ele geirmilerdir.
Kralln egemen olmasyla birlikte ra sistemi de kkl bir deiime urad. Monarik ynetim kiisel ve
despotik yntemlere dayanyordu. Artk ra heyetinin yeleri, prensler, dalkavuklar, sarayllar, eyalet valileri ve
askeri komutanlar olmutu. Krallarn egemen olmasyla birlikte vicdanlarn sesi bouldu ve sz hrriyeti tmden
inkr edildi. Bu dnemde azn aan ancak hkmdarn ve hkmetin lehine konuabiliyordu. Aksi durumda ise
susmas gerekiyordu.
Vicdanlarn zerindeki bask ylesine ard ki, gerei sylemekten kendisini alamayan olursa, ya hrriyetini
yitirip zindana tklyor, ya da hayatndan oluyordu. mparatorluk rejimi sorumlu ynetim kavramndan tmyle
yoksundu. Onun iin Allah nnde sorumluluk szde kalan bir eydi ve pek az olarak uygulamada kendini
gsterebiliyordu. Halk nnde sorumluluk duygusuna gelince; kimsenin imparatorlardan bir aklamada
bulunmalarm istemek cesareti yoktu...
Hilfet otokratik ynetime dnnce kamu hazinesi ilh veya kamu mal olaca yerde tmyle kraln zel
mlk haline geldi. Hem meru, hem meru olmayan yollarla para alnd ve meru olsun olmasn rastgele
harcand. Kimsede en ufak bir hesap sorma cesareti kalmamt. Devletin gelirlerinin tm, sradan bir
postacdan devlet yneticisine kadar herkesin harcayabildii lde bir zevk ve elence arac haline geldi.
Yneticilik yetkisinin kamu matn rastgele harcamak iin bir belge olmad gerei kimsenin umurunda bile
deildi. Kamu hazinesini diledikleri biimde tketebeceklerine ve kimsenin kendilerinden hesap sormaya
cesaret edemeyeceine iyiden iyiye inanmlard.
Yalnzca krallar, prensler, soylular, memurlar ve kumandanlar deil, sarayla uzaktan yakndan ilgisi olan erkek ve
kadn hizmetiler bile hukukun stnde saylyorlard. Halk gerek bedenen, gerekse ahlaken devlet grevlilerinin
merhametine kalmt. Halkn kaderini izen iki zt l vard: Biri gller, dieri ise zayflar iin. Mahkemede
yarglara bask yaplyor, kararlarnda adaletli olmaya alanlar, karlnda ar fiyat demek zorunda
kalyorlard. Allah'tan korkan kadlar ilahi cezaya arplmamak iin ikence ve zindanlar zulmn ve markln
201[201]
elinde oyuncak olmaya tercih ediyorlard.
Emevilerle birlikte bunu hzla dier alandaki zlme ve sapmalar izlemitir. Hz. Hseyin'in bey'at ederek bu
zl ve zulm onaylamas elbette ki dnlebilecek bir ey deildir. Hz. Hseyin'in bu arzu edilmez
gelimeye kaytsz kalmamasnn nedeni ite budur. O, en kt sonular bile karlamay gze alarak yerlemi
bir ynetime kar ayaklanmakla ykselen er gler dalgasnn nne set ekmeye karar verdi.
Bu yiite kar duruun sonularn herkes bilmiyordu. Hseyin'in kendisini ar bir tehlikeye atp sonularna
da kahramanca katlanarak vurgulamak istedii gerek, slm devletinin temel ilkelerinin vazgeilmez deerde
birer servet olduudur. Bir m'minin bu serveti korumak iin hayatn feda etmesi ve aile yelerinin de
katledilmelerine neden olmas hi bir zaman kt bir pazarlk deildir.
Bylesine nemli zamanlarda hesap peinde koanlar ancak uzlamac ve kolaya kac kimseler olabilir. Kendini
takva ve hakka adam kii hi bir zaman sonulan nemsemez. Mcadelenin sonucu her zaman adaletin ve

201[201]

Hz. Hseyin-Bir Uyar /Bir Sembol, st. 1985

hakkn yannda olan gcn elindedir. Zulm, say ve kaynak bakmndan, ar stnlne ramen, neticede
yok olur gider. Byle durumlarda artlar gz nnde bulundurup tedbir hesaplar yapmak, sonucun ok
miktarda kan verilmesine deip demeyecei tartmalarnda bulunmak Hakk'n koruyucularnn zihinlerinde
kukular douran lanetli eytann iidir
Hz. Hseyin, hi bir hesap peinde komadan kendisini Hakk'a adayan gerek ve rnek mslman tipini
simgeler. Bir konumasnda; "Olup bitenleri gryorsunuz. Dnyann rengi deiti; tmyle faziletten yoksun
hale geldi. Yalnzca her iyiliin tortusu kald. Dikkat! Grmyor musunuz? Hak ve doru, yerin altna gnderildi.
Bilerek batl iler peindeler. Kt gidii nleyecek kimse kalmad. Zaman, her m'minin Allah urunda hakk
savunma zamandr. ehid olmak istiyorum. Zalimlerle bir arada yaamak zulmn ta kendisidir." diyen
Hseyin'in eyleminden, ehadetinden alnmas gereken dersi Mevlna Ebu'l Kelm yle dile getirir:
"Hseyin Allah'n iradesini kendi kiisel seimine; Hakk'a ball, hayat ve hayatn lkslerine duyulan sevgiye
tercih etti. Yalnz, Hakk'n a olmakta yarar grerek hayatn ortaya koyduu vakur olaydan karlabilecek en
deerli ders, Cihad ve Hak yolundan sabrl, kararl ve metin olmak gerektiidir.
Yeryznde Mslmanlar asnda iman korunmad ve slm yaanmad zaman matem balar, Mslmanlar
yasl hale gelir. Bir tahlil ve tesbi olarak Mslmanlar tarihinde gerek imann korunmas ve gerekse slm'n
yaanmas hususundaki tavizler, hilafetten saltanata geie balamtr.
Evvela unu bilmekte fayda vardr: slm'la tanmak byk bir ereftir. slm'a teslim olmak bulunmaz bir
mutluluktur. slm, insanla mutluluk getirmi olan bir hayat dzenidir. Bir yaam tarz, bir hayat dzeni olarak
slm' kaybedenler, kaybolurlar.
Hayatta "mann korunmas" ile "slm'n yaanmas" Mslman insann varlk ve salk sebebidir. mann
muhafaza ve mdafaa edilmesi, Raslllah (sav)n rnek ve nderliinde yaanan slm'n aynen devam
ettirilmesi, btn Mslman nesiller iin azad kabul etmez grevlerin banda gelir. Bir yerde imann korunmas
ve slm'n yaanmas tehlikeye girdii zaman Raslllah (sav)'in izini takib eden m'minler iin ehadet tercihi
gndeme gelmi demektir. Nitekim Raslllah (sav)'in torunu Hz. Hseyin (Rh.a.) yle diyor: "Hayat; iman ve
cihaddir."
man' hayata dntrrken karlalan tehlikeleri bertaraf etmek iin cihad elzemdir, aredir. te Hz. Hseyin
(R.a.), imann korunmasn ve islm 'in yaanmasn tehlikeye dren saltanat rejimine, modeline kar "elHilafetler Raide" adna devrin zalimi Yezid'e kar kyam etmitir.
Yezid, Mslmanlarn idaresini keyfi ve cebr olarak ele geirmi ve uygulmalarnda cebr davranmtr.
Mslmanlarn o gne kadar alk olmadklar bir ynetim biimi olan saltanat modelini dayatmtr.
Saltanat, nebevi minhadprogram zere Mslmanlar idare etmek anlamna gelen ve emaneti ehline vermek,
adaleti icra etmek, eriat ikame etmek ve Mslman halkn rzasn (bey 'atn) esas almak manasna gelen
hilafet rejiminin yerine geirilmek istenen keyfi ve cebr bir rejimdir. Saltanat rejimini dayatan Yezid, Hz.
Hseyin (R.a.)'dan inat etmeyip derhal bey'at etmesini istemitir.
Mslmanlarn inan lgatlarnda; zulme ve zalimlere boyun emek, zulm yaam biimi, zalimleri de ynetici
semek, ibadetten deil, cinayetten sayld iin Hz. Hseyin (R.a.) Yezid'e bey'ati reddetmitir. Hz. Hseyin
(R.a.)'a babasndan miras kalan zalimlere boyun emek deil, zalimlerden hesap sormaktr. Nitekim Hz. Ali (R.a.)
bir sznde der ki: "Hakszla boyun eenler, yalnz haklarn deil onurlarn da yitirirler"
Siyasi bir bid'at olan ve Mslmanlarn her dnem ve devrede meru ynetim biimlen Hilafet sistemine ihanet
anlamna gelen saltanat modelini kabul etmedii iin keyfilie boyun emeyen Hz. Hseyin (R.a.),v Yezid'e
bey'at etmeyi reddedip Kfe halknn yardm arsna icabet etti. Zulm altnda inleyen Kfe halknn kendisine
bey'at edeceini bildirmesi zerine de, Kfe'ye hareket etti. Bu yry tarihe Kerbel olarak geecek olan ve

siyasi bid'at saltanata tutunan zalimlerle, nebevi snnet olan hilafeti savunanlarn savann tarihsel bir
simgesine dnecek olan olayn da balangc oldu.
Hz. Hseyin (R.a.), Kfe halknn o lanetli ihanetini ve Yezid'e bey'at ettiklerini yolda rendiinde,
beraberindekilere "isteyenlerin dnebileceini" syledi. Hz. Hseyin (R.a.) ile birlikte yola kanlar, ittekullah
nakl ehadet giysileriyle bezenmi olduklarndan lmn stne yrdler.
Neticede Irak topraklarnda, Frat Nehri kysndaki Kerbel denilen yerde kuatldlar. Bir avutular, karlarnda
Yezid'in binlerce askeri vard. Hz. Hseyin (R.a.)' hunharca ehid ettiler. Bylece Kerbel bir matemin sembol
oldu.
bn-i Teymiyye (Rh.a.) der ki; "Kerbel 'da Hz. Hseyin (R.a.) mazlum bir ekilde ehid edilmitir. Hz. Hseyin
(R.a.)' ehid edenler, O'nn ehadetine rza gsterenler ve O'nu ehid edenlere yardm edenler, Allah 'in azabn
hak edenlerdir. Ve onlar Allah'n azabna urayacaklardr. Hz. Hseyin (R.a.)'in ehid edilmesi, byk bir
gnahtr. Ancak Hz. Hseyin (R.a.) ehadet gn mnasebetiyle srtlara zincirler vurmak, elbiseleri yrtmak,
202[202]
barp armak bid'attir.
Kerbel'daki matemi birtakm bid'atlerle anmak, bilerek veya bilmeyerek slm'n ve Mslmanlarn imajyla
oynayanlarn ilerini kolaylatrmaktr. Oysaki, Yezid'in dayatt saltanat bid'at, Hz. Hseyin (R.a.)'in savunduu
ve urunda ehadet erbetini itii hilafet ise Peygamber, (sav)'in snnetidir.
Hilafet, urunda ehid olunacak nebevi bir ynetim biimdir. Hilafetin zdd olan Saltanat Peygamber (sav)'in ve
Raid halifelerinin ynetim biimi deildir. Bu nedenle Mslmanlar hangi a ve meknda yaarlarsa
yaasnlar, sahip kacaklar, savunup urunda mcadele edecekleri meru ynetim biimi hilafettir. nk "ElHilafet'r Raide" ye sahip kmay slm mmetine emreden bizzat Raslullah (sav)'in kendisidir:
"Takvaya yapnz ve bamzdaki Halife siyah bir kle dahi olsa onu dinleyip itaat etmeye sanlnz. Siz benden
sonra iddetli ihtilaf greceksiniz. Onun iin benim snnetime ve hiyadete mazhar klnm Hulefa-i Raidin'in
snnetine yapnz. Bu snnetleri dilerinizle skca tutunuz. (Karlatnz eziyetlere tahamml iin dilerinizi
203[203]
sknz) ihdas edilen eylerden (bidatlerden) saknn. nk her bid'at dalalettir.
Hz. Hseyin (R.a.) Kerbel'da siyasi bir bid'at olan saltanata kar Raslullah (sav) in hem kavli ve hem de fiili
mtevatir snneti olan hilafeti savunmu ve bu uurda acki bir ekilde zalimler tarafndan ehid edilmitir.
Kendilerini Hz. Muhammed (sav)'in mmetinden sayan btn Mslmanlar, Hz. Hseyin (R.a.)'in Kerbel'daki
mcadelesine sahip kmaldrlar. Kerbel, belli bir kavmin, kabilenin, mezhebin ve merebin matemi deildir.
Aksine btn Mslmanlarn matemidir. Kerbel'da Hz. Muhammed (sav)'n torunu Hz. Hseyin (R.a.) ehid
edilmitir, ehl-i beyt'i ehid edilmitir. Hz. Muhammed (sav) btn Mslmanlarn Peygamberidir.
Kerbel'da slm ehidlerinin naalar inenerek slm mmetinin kalbi olan hilafet ortadan kaldrlmtr. Bu
nedenle Kerbel; btn Mslmanlar iin halifesiz kalma mateminin sembol olmutur.
Kerbel, Mslmanlarn hkimi ve iktidar anlaylarnn ihanete urad gn bize hatrlatan bir matemdir.
Biz Mslmanlarn inan lgatnda hkimiyet Allah Tela'ya mahsustur, iktidar ise, yeryznn halifesi olan
insana, imtihan iin tevdi edilen bir emanettir. Bu noktada bakldnda grlecektir ki; kerbel, snnisiyle,
iisiyte Mslmanlarn mterek matemidir.
Gerek ehl-i snnetin ve gerekse iann siyasi iktidarn meruiyetiyle ilgili kstaslarna gre; halkn hkimiyetini
Allah'n hkimiyetinin fevkine kararak O'nun yerine geiren Cumhuriyetin, Demokrasinin ve din ile devlet
ilerinin ayrlmas eklinde tarif edilen likliin nplana karlmas mmkn deildir. Kerbel misyonuna

202[202]
203[203]

Minhacti's Snne/C:2, Sh:248-248, Beyrut/ty

Snen-i bn-i Mace/Mukaddime: 42, Msr/ 1952

sadakat bunu imknsz klar.

Kerbel, keyf ve cebri gler iin bir korku, mazlum ve mahrumlar iin ise dirilii direnie dntrme ruhudur.
Kerbel, afak deerlendirmelerde dile getirildii zere, basit bir iktidar savann sonucu deildir. slm
mmetini temsilen "el-Hilafet'r Raide" adna saltanat modeline kar isyandr. unu bilelim ki; Hilafet
sisteminde temel ilke, Allah'n mutlak hkimiyetinin kabuldr. Bu ilke uygulama alannda kendini eriatn her
eyin stnde yer almas biiminde gsterir. Saltanat ynetimi ise hkmdarn mutlak egemenliine dayanr. Bu
ynetim biiminde eriat bir hukuk sistemi olarak uygulanyor grnse de, saltanatn karlar eriatn stnl
ilkesinin yerini almtr. te Kerbel misyonu, eriatn yani hukukun stnl adna keyf ve cebr yneticilere
kar bakaldrdr.
Kerbel, zalimlerle uzlamay kkten reddeden duru duruun semboldr. Kerbel, keyfi ve cebri olanlara kar
hukuk adna hukuk zemininde kalarak ittekullah nakl ehadet giysileriyle lmle kucaklama misyonunun
addr.
Tarih boyunca Kerbel misyonuna sadk kalanlarla ona ihanet edenlerin arasndaki savan biimi, yeri,
savaanlarn kimlii deimi ama z hep ayn olmutur. Bugn Kerbel'nn da iinde bulunduu Irak
topraklarnda Yezid ve avanelerinin misyonunu fazlasyla eytan Amerika ve avaneleri simgelerken, slm
topraklarnda tekraren hilafet sisteminin tesisi iin eytan Amerika ve avanelerine kar direnen muvahhidler,
Kerbel misyonuna sadk kalanlardr.
Hz. Hseyin (R.a.)'n Kerbel'da verdii mcadele ruhu bugn de gereklidir. nk bugn eytan Amerika ve
avaneleri; "slm topraklarnn her beldesini Kerbel'ya evirirken", Mslman halklar da direnileriyle yeni
Kerbellar yaamaya devam ediyorlar. Bugn; Mslman halklar arasnda zalimlere, zorbalara, mstekbirlere
kar kyam ruhu ve dncesi yokedlmek isteniyor, mstevli Amerika ve .avanelerine kar direnen cihad ehli
m'minler "aklszlkla, siyaset bilmemekle, zamansz hareket etmekle" sulanyor, mazlumdan yana olmak
adna zalimle uzlamann ve bir arada yaamann areleri aranyor ve bulunan areler ada Bel'amlarn
fetvalaryla destekleniyor.
Kerbel matemi, Mslmanlara unutturuluyor veya belli marjinal bir takm mezheblere ve mereblere mnhasr
klnmak isteniyor. Oysaki kerbel; zalimlere boyun ememe, hilafet sistemine ve halifeli topluma ulamak iin
ehadetine direnme ve bu direnii kesintisiz devam ettirme ruhudur.
Netice olarak Kerbel, Mslmanlarn mterek yas ve znt gndr. nk bugn Mslmanlar meru
ynetim biimleri olan "El-Hilafet'r Raide" yi kaybetmilerdir. Adeta mslmanlar halifesiz kalmakla esir
duruma dmlerdir. Altn izerek diyoruz ki; Mslmanlar Allah'n indirdii hkmlerle idare etmeyenlerin
her birisi bir beldr. Halifesiz Mslmanlar iin her gn Kerbeldr!..

Deerlendirme almalar
Hz. Erkam b. Ebi'l Erkam (R.a.)'m hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Daru'l Erkam mslmanlar iin ne anlama gelir? Bilgi veriniz.
Daru'l Erkam misyonu mslmanlar iin gereklimdir? zah ediniz.
Hz.Fadl bn Abbas (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Feyrz b. Deylem(R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Habbb bn Eret (R.a)'m hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.

Hz. Hlid b. Veld (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.

Hz.Hlid bin Said bin s (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Aklaynz.
Hz.Hamza (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz.Hanzala bin Eb mir (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne 'biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz.Hassan b. Sabit (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz.Htib bin Eb Beltea (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Hubeyb bin Adiy (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz.Huzeyfe bin Yemn (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz.Hasan (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Hasan (R.a.)'n hilafeti ne kadar srmtr? Bilgi veriniz.
Hz. Hasan (R.a.)'n soyundan gelenlere ne ad verilir? Bilgi veriniz.
Hz.Hseyin (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Kerbel misyonu ne demektir? Aklaynz.
Hz. Hesyin (R.a.)'n soyundan gelenlere ne ad verilir? Bilgi veriniz.
NTE IX
Hz. krime b. Eb Cehil (R.anh)
Hz. mrn b. Husayn (R.anh)
Hz. K'b bin Zheyr (R.anh)
Hz. Ka'b bin Mlik (R.anh)
Hz. Mikdad bin Esved (R.anh)
Hz. Maz b. Cebe(R.anh)
Hz. Mugire-tebni u'be (R.anh)
Hz. Muhammed bin Mesleme(R.anh)
Hz. Mus'ab bni Umeyr (R.anh)
Hz. Nuaym bni Mesd (R.anh)
Hz. Nu'mn bin Mukarrin (R.anh)
Hz. Ribi bin mir (R.anh)
Hz. Osman bin Talh (R.anh)

Hz. Osman bni Maz'un (R.anh)

Hz. Sabit bni Kays(R.anh)
Hz. Sa'd b. Ebi Vakkas (R.anh)
Hz. Sa'd b. Ubde(R.anh)
Hz. Sa'db. Mu'z (R.anh)
Hz. Sa'd b. Reb'(R.anh)
Hz. Sad b. mir (R.anh)
Hz.Sad b. Zeyd (R.anh)

Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir

Hz. krime b. Eb Cehil (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. mrn b. Husayn (R.a)'n hayatn ve fkhm renmek
Hz. K'b bin Zheyr (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Ka'b bin Mlik (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Mikdad bin Esved (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Maz b. Cebe(R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Mugire-tebni 'be (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Muhammed bin Mesleme(R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Mus'ab bni Umeyr (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Nuaym bni Mesd (R.a)'n hayatm ve fkhn renmek
Hz. Nu'mn bin Mukarrin (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Ribi bin mir (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Osman bin Talh (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Osman bni Maz'un (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sabit bni Kays(R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sa'd b. Ebi Vakkas (R.a)'n hayatm ve fkhn renmek
Hz. Sa'd b. Ubde(R.a)'n hayatm ve fkhn renmek
Hz. Sa'd b. Mu'z (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sa'd b. Reb (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek

Hz. Said b. mir (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek

Hz.Sad b. Zeyd (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek

Hz. krme Bin Eb Cehil (R.Anh)

Hz. krime bin Eb Cehil, mehur slm dman Eb Cehil'in oludur. nce slama byk dman idi. Mekke'nin
fethedildii gn, ldrlmesi emir buyurulan alt kiiden biri de o idi.
krime, o gn Yemen'e kamak iin gemiye bindi. Yolda frtna kp, gemi batmak zereyken, "Kurtulursam
Muhammed'in ayaklarna kapanacam" diye niyet etti. Kurtulup, Yemen'e varnca, Mslman olmaya karar
verdi. Hanm ve amcasnn kz olan mm Hakm, Mekke'nin fethedildii gn man edip, onun iin de
Peygamberimizden emn (af) almt. Yemen'e giderek ona mjdeyi verdi:
nsanlarn en stn, en halimi ve en kerimi olan zat tarafndan sana emn getirdim. Senin iin Raslllah'tan
emn istedim. Ashabna, "Allah Tel'nn emnnda olsun, kimse ona taarruz eylemesin!" buyurdu.
krime, hanm ile Mekke'ye dnp, Raslllah (sav)'n huzuruna geldi. Resl- Ekrem, krime'nin geldiini
grnce, ona doru gelerek ayakta karlad, kucaklatlar. Sonra Peygamber efendimiz oturdular. Emir
buyurunca, krime ve hanm da oturdular. Zevcesinin yz kapalyd. Bundan sonra krime, Peygamberimize
dedi ki:
Zevcem, benim iin sizden emn aldn syledi. Bu sebeple geldim. Resl-i ekrem efendimiz buyurdu ki:
"Zevcen doru sylemi, sen emniyettesin," krime bunun zerine dedi ki:
"Y Raslallah! nceki yaptklarma piman oldum. Bana slmiyeti retir misiniz? "
Raslllah efendimiz ona slm rettiler. krime de, ''Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammedin de Allahn
kulu ve elisi olduuna ehdet ediyorum" diyerek Mslman oldu. Peygamber efendimiz de Cenb- Hakka du
ederek, onun iin af ve mafiret talebinde bulundu.
Hz. krime, Mslman olduktan sonra, Resl-i Ekrem ile beraber Medne'ye gitti. Oraya yerleti. Hicretin onuncu
ylnda Raslllah efendimiz tarafndan Hevazin'e zekt toplayc olarak gnderildi. Hz. Peygamberin vefatnda
Hz. krime, Yemen'in Teble ehrinde bulunuyordu. Bu sebeple Resi-i ekremin vefatnda Medine'de
bulunamamt.
Hz. Eb Bekir devrinde krime, bir ordu ile Yemme'de bulunan ve yalanc Peygamberlik dvasna kalkan
Mseylemetl-Kezzb zerine gnderildi. Fakat yardmc kuvvetleri beklemeden Mseyleme'ye hcum edince
malup oldu.
Bunun zerine Hz. Eb Bekir, onu, nce Umman tarafnda bulunan Huzeyfe'nin yanna yardmc kuvvet olarak
gnderdi. Burada vazifesini yaptktan sonra Mehre'ye yollad. Mehre halknn slmiyeti kabulnden sonra, Hz.
krime ordusu ile birlikte Yemen'e gnderildi. Yemendeki btn mrtedleri ortadan kaldrd. Daha sonra
Medne'ye geri dnd.
Hz. Eb Bekir, Yemen'deki mrtedleri temizleyen Hz. krime'yi, bir ordu ile birlikte Suriye tarafna gnderdi.
Burada Eenadm'de Bizansllarla savat. Bu savata ar yaraland. Sonra Medne'ye geri dnd. Daha sonra 636
ylnda, Yermk savama katld. Hz, Huzeyfe yle anlatyor:
Yermk muharebesinde idi. arpmann iddeti gemi, ok ve mzrak darbeleri ile yaralanan Mslmanlar,

dtkleri scak kumlarn zerinde can vermeye balamlard. Bu arada ben de, glkle kendimi toparlayarak,
amcamn olunu aramaya baladm. Son anlarn yaayan yarallarn arasnda biraz dolatktan sonra, nihayet
aradm buldum.
Bir kan seli iinde yatan amcamn olu, gz iaretleri ile bile zor konuabiliyordu. Daha evvel hazrladm su
krbasn gstererek dedim ki:
"Su istiyor musun?"
Belli ki, istiyordu. nk dudaklar hararetten deta kavrulmutu. Gz iareti ile, "abuk, hlimi grmyor
musun?" der gibi bana bakyordu. Ben krbann azn atm, suyu kendisine doru uzatrken, biraz tede
yarallarn arasnda Hz. krime'nin sesi duyuldu:
"Su! Su! Ne olur, bir tek damla olsun, su!"
Amcamn olu Haris, bu feryad duyar duymaz, gz ve ka iaretleriyle suyu hemen Hz. krime'ye gtrmemi
istedi.
Kzgn kumlarn zerinde yatan ehitlerin aralarndan koa koa, Hz. krime'ye yetitim ve hemen krbam
kendisine uzattm. krime hazretleri elini krbaya uzatrken, Hz. Iyas'n iniltisi duyuldu:
"Ne olur bir damla su verin! Allah rzs iin bir damla su!"
Bu feryad duyan Hz. krime, elini hemen geri ekerek suyu Iyas'a gtrmemi iaret etti. Suyu o da imedi. Ben
krbay alarak ehitlerin arasndan dolaa dolaa, Hz. Iyas'a yetitiim zaman, son nefesini Kelime-i ehdet
getirerek tamamlad. Derhal geri dndm, koa koa Hz. krime'nin yanna geldim. Krbay uzatrken bir de ne
greyim? Onun da ehit olduunu mahede ettim.
Bari dedim, amcamn olu Hz. Hris'e yetitireyim. Koa koa ona geldim, ne re ki, o da ate gibi kumlarn
zerinde kavrula kavrula ruhunu teslim eylemiti.
Hayatmda birok hdise ile karlatm. Fakat hibiri beni bu kadar duygulandrmad. Aralarnda akrabalk gibi
bir ba bulunmad halde, bunlarn birbirine kar bu derece fedakr ve efkatli hlleri gpta ile baktm en
byk iman kuvveti ve tezahr olarak hafzama adeta nakoldu!" Hz. krime ehit olduunda, zerinde 70'den
fazla kl ve mzrak yaras vard.
Hz. krime (R.a.), slm'a girdikten sonra Hz. krime (R.a.) mslmanlarn meclisine geliinde baz mslmanlar,
"Allah dmannn olu geldi" demeye baladlar. Bunu duyan Raslllah (sav) yle ikazda bulundu: "Onun
204[204]
Grld gibi, Hz. krime
(krime'nin) babasna svmeyin; phesiz llere svmek, dirilere eziyet verir."
(R.a.), Raslllah (sav)'in hukukunu koruduu bir sahabedir. slm'da kiiye eref kazandran soyu, kabilesi,
aireti deil, slm'a mensubiyetidir.
Hz. krime, slmiyetle ereflenince, ok samimi bir Mslman olmutur. Bu ihlasn in nianesi olarak, savatan
savaa at srtnda yldrm gibi komutur. Cesaretli ve ok iyi bir kumandand. Mslmanla gnlden
205[205]
balanmt. Kur'an- Kerim'i eline alnca, nce alnna koyar, sonra alamaya balard.
Eb Cehil'in olu Hz. krime (R.a.)'a slm davetin ulam olmas, sahabelerin tebli alanlarnn ne kadar geni
olduunu gsterir. Sahabeler, dvalarn, dvalarnn bir numaral dmannn oluna bile ulatrmlardr. Onlar,
slm dvasnn bir numaral dmannn olunu slm'a kazandrmlardr. yleyse Allah'n dvasn herkese
gtrmeye almak, sahabelerin izinde gitmektir.
Usd'l Gabe Fi Ma'rifeti's Sahbe/bn'l Esir 4/5 Beyrut/1377
Hayat'sSahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hyel'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askaiani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty
204[204]
205[205]

Hz. mran Bin Husayn (R.Anh)

mrn bin Husayn, Hayber savanda Mslman oldu. Ondan sonraki btn savalarda Peygamber efendimizin
yannda ve hizmetinde bulunmakla ereflendi. Peygamber efendimiz kendilerini ok severdi.
Ashb- kiram iinde ok faziletlere sahipti. Fikir ilminde stn derecesi vard.
Duas kabul olunan seilmilerdendir. Mekke'nin fethinde Huzaa kabilesinin sancan tad.
Hz. mer (R.a.) halife olunca, Basra halkna slmiyeti retmek iin mrn bin Husayn' gnderdi.
Hasan-i Basr hazretleri, kendisinden ok hadis-i erif renmi ve yemin ederek demitir ki:
Basrallar iin mrn'dan daha hayrl biri gelmemitir.
Abdullah bin Amr, mrn'i Basra kadlna tayin etti. Kdl' zamannda, iki kii hkm vermesi iin kendisine
geldi. Bunlardan birisi ahidini getirdi, dieri getiremedi. Hkm ahit getirenin lehine verildi. ahit getiremeyen
kimse bunu kabul etmeyip dedi ki:
Bu karar btldr.
Hz. mrn bunun zerine, Abdullah bin Amr'dan azlim isteyerek istifa etti. Yakaland hastal sebebiyle ne
oturabilir, ne de ayakta durabilirdi. Kendisine hurma dallarndan bir sedir yapmlard. etti.
Orada gnlerini geirir, Rabbini zikrederdi. Otuz sene bu hl devam Mutarrif bin Abdullah ile kardei A'l,
ziyaretine gittiler. Mutarrif, onun bu hlini grnce alad.
"Fkhu's Sahabe Niin alyorsunuz?"
"Senin hline alyorum." Hz. mrn buyurdu ki:
Alama, ben lnceye kadar da kimseye syleme! Melekler benim ziyaretime gelip selm veriyorlar.
Meleklerin selmn alyor, onlarla konuuyorum. Onlarn bu ziyaretlerinden fazlasyla memnun oluyor, hasta
olduumdan dolay verilen bu nimetlere krediyorum.
Byle bir hastalk halinde Melekleri gren bir kimse, bu dertlere raz olmaz m?
Bir gn mrn bin Husayn'a birisi dedi ki;
Bize yalnz Kur'andan syle!
"Ey ahmak! Kur'an- kerimde namazlarn ka rekt okluunu bulabilir misin?"
Byle syleyerek, hadis-i eriflerin ve limlerin aklamalarnn da lzm olduunu bildirdi. mrn bin Husayn 672
senesinde vefat etti. Reslllah efendimizden 120 hadis-i erif nakletmitir.
Hz. mrn bin Husayn, hasta yatanda bile ilim retirdi. Talebelerine yle anlatt:
Peygamber efendimiz, merhametten ayrlmamakla beraber, harp meydanlarnda din dmanlarna kar iddetli
olurdu. Huneyn enginde, mrikler onu kuatt zaman, atndan inerek, "Ben Peygamberim, yalan yok. Ben
Abdlmuttalib'in olu Abdullah'n oluyum" buyurarak, dmana saldrd. O gn, Ondan daha cesur ve daha
metin kimse grmedim."

Yine anlatr:
Birgn Peygamber efendimizin huzuruna Temim oullarndan bir grup gelmiti. Peygamberimiz onlara, "Ey
Temim oullar, size mjde olsun" buyurduktan sonra, onlara, insanlarn yaratln ve kyametin kopmasn
anlattlar.
Temim oullar, "Bizi mjdeledin. Fakat biz, devletin hazinesinden para istiyoruz" diyerek, man etmediler.
Sonra Yemen halkndan bir grup ziyarete geldi. Peygamber efendimiz, Yemenlilere buyurdu ki:
"Ey Yemenliler! Madem ki, Temim oullan man etmeyi kabul etmediler. O hayr ve saadet mjdesini siz alnz!"
Yemenliler de dediler ki:
"Kabul ettik y Raslallah! Zaten biz huzurunuza man etmek iin gelmitik."
Peygamber efendimiz, onlara da insanlarn yaratln ve kyametin kopmasn anlattklar srada, bir kimse
gelerek bana dedi ki:
"Y mrn! Bindiin deve, yularn syrarak kat."
Ben de devemi bulmak iin, hemen kp baktm. Keke deveyi brak-saydm da, Raslullahn mbarek szlerini
dinlemek frsatn karmasaydm."
Hz. mrn bin Husayn, hastal srasnda namazlarn nasl klacan Peygamber efendimize sordu. Raslullah
efendimiz de ona buyurdu ki:
"Ayakta kl! Gcn yetmezse, oturarak kl! Buna da kudretin olmazsa, yan veya srtst yatarak kl!"
Emirlerden biri; mrn bin Husayn'i zekt' toplamak zere gndermiti. Dnnce, Emr kendisine, toplad
maln nerede olduunu sordu. Bunun zerine mrn (R.a.) buyurdu ki:
"Mal iin mi gndermitin? Peygamber efendimiz zamannda aldmz gibi aldk ve yine Onun zamannda
dattmz gibi dattk. Yni zenginden zektn alp, hak sahibi olan fakirlere verdik."
Bir sohbetinde de talebelerine buyurdu ki, Raslullah efendimiz, bizlere buyurdular ki:
"Ey Eshbim! Kur'an- kerim okuyunuz! Kur'an- kerimin feyzi ile ihtiyalarnz Allah Tel'nn ihsan
deryasndan isteyiniz! Sizden sonra bir snf Kur'an- kerim okuyucular gelecektir ki, bunlar, Allah Tela'dan
deil, insanlardan menfaat salamak iin Kur'an- kerim okuyacaklardr."
Hz. mrn bin Husayn yle anlatr:
Bir gn Peygamber efendimiz bana buyurdu ki:
Y mrn, sen de bilirsin ki, biz seni ok severiz. Kzm Ftma rahatszm. Eer beraber gelirsen, onun
ziyaretine ve hatrn sormaya gidelim.
Anam, babam, canm sana feda olsun y Raslallah, gidelim.
Kalktm, beraberce Ftmatz Zehr'nin evine gittik. Peygamber efendimiz kapy ald ve, Esselm aleykm y
Ehle Beyt diye selm vererek ieri girdiler. Ftmatz Zehra da cevap verdi:
Ve aleykm selm, sevgili babam y Raslallah! Buyurunuz!
Kzm, yanmda mrn bin Husayn da vardr. Onunla beraber geldik, ban rt!

Babacm, seni hak Peygamber olarak gnderen Allah Telya yemin ederim ki, bu yn rtden baka
rtnecek bir eyim yoktur.
Kzm, ite onunla rtn!
Ey Babacm! Bam rtsem vcudum, vcudumu rtsem bam ak kalr.
Bu rty dz dzne deil de, keleme, yni uzunlamasna rt ki, vcudunun her tarafn kaplasn."
mrn bin Flusayn diyor ki:
"Ben dardan bu konumalar iittike, gzlerimden ya, cierlerimden kan geliyordu. Hz. Ftima'nn dnyaya
hi balanmamasna gpta ediyordum. Nihayet Hz. Ftma sevgili Peygamberimizin tarifleri zere gzelce ban
balayp rttkten sonra, ieri girmeme izin verdiler. eride Peygamber efendimizin arkasnda oturdum."
Peygamberimiz, "Kzm, naslsn, rahatszln nasl oldu?" diye hatrlarn sordular. O da dedi ki:
Babacm, bu gece ok rahatszdm. Sancdan sabaha kadar uyuyamadm. imdi yle bir hldeyim ki, bir lokma
ekmek yemeye bile takatim kalmad. Alktan ok bitkinim.
Bu sz zerine Allah Tela'nn habbi, Resl-i Ekrem efendimizin mbarek gzlerinden yalar boand.
Buyurdular ki:
Kzm, sakn hlinden ikyet etme! Allah Tel'ya yemin ederim ki, ben, yaratklarn en stn, Allah
Tel'mn habbi olduum hlde, gndr mideme bir lokma ekmek girmedi. Hlbuki, Rabbimden istesem beni
doyuncaya kadar yedirir. Fakat mmetime ibret olmas iin geici nzklan, sonsuz rzklar iin feda ettim."
Raslllah efendimiz, sonra mbarek elleriyle Hz. Ftima'nn omuzlarn tutarak buyurdu ki:
Mjdeler olsun ey kzm, sen Cennet kadnlarnn hanm efendisisin!
Hz. mrn bin Husayn (R.a.), Raslllah (sav)'in sohbetlerinde yetiti. Onun siretini ve snnetini renmeye,
zaptetmeye gayret ediyordu. Tek kelimeyle bir Raslllah (sav)'in snnet ve siretinin ayd. Allah Tela
kyamet gn suretlerimize deil, siretlereimize bakacaktr. Siretleri Raslllah (sav)'in snnetine ve siretine
206[206]
uygun olanlar kurtulur, uygun olmayanlar ise nar cehennemde boulur.
Sahabenin fkhnda slm'n pratii Raslllah (sav)'in snnet ve siretidir. Raslllah (sav)'in snnet ve siretinden
taviz vereneler, Allah'n dinini yaayamazlar. Hz. mrn bin Husayn (R.a.), slm' Allah'n muradna uygun olarak
anlamann ve yaamann snnet olduunu slm mmetine retmitir. O ayn zamanda bir snnet muallimidir.
Raslllah (sav)'in sahih snnetim devre d brakanlar Allah'n dinini Allah'n muradna uygun bir ekilde
anlayamazlar. slm dinini Allah'n muradna uygun ekilde anlamayanlar, onu olduu gibi yaayamazlar.
Anlalmayan ve yaanmayan din, Allah'n gnderdii slm dini deildir.
slm, anlalan ve yaanan bir dindir. slm' Allah'n muradna gre anlayan ve yaayan, Allah Tela'nn bizim
iin gsterdii sve-i hasene olan Hz. Muhammed (sav)'dir. Dolaysyla slm'n anlalmasnda ve yaanmasnda
Hz. Muhammed (sav) vazgeilmez temeldir. Hz. mrn bin Husayn (R.a.)'m fkh bize bunu retir. Yani
mslman olarak Peygamber efendimiz (sav) in snnetine uygun davrandmz oranda dinimizi Rabbimizin
rzasna uygun yaam oluruz.
slm dini snnet rnekliinde ve nderliinde olduu gibi yaanmad zaman, bid'atlerin ve hurafelerin din
haline gelmesinin nne geilemez. Bu, byle biline...
206[206]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyel'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Ref at el- Baa, Beyrut/ty

Hz. Ka'b Bin Zheyr (R.Anh)

K'b bin Zheyr, Mzeyne kabilesinden olup, onbir air yetitiren bir aileye mensuptu. Babas Zheyr bin Eb
Slem ve kardei Bceyr de air idiler. K'b bin Zheyr'in babas Hristiyan ve Yahudi limlerinin yanlarna gider,
onlar dinlerdi. Onlardan hir zamanda bir Peygamber gnderileceini iitmiti.
Zheyr, bir gece ryasnda, gkten bir ip uzatldn, o ipten tutmak iin elini uzatt hlde yetiemediini
grmt. Bu ryasnn, ahir zamanda gelecek olan Peygambere yetiemeyeceine ve mrnn o gnderilmeden biteceine iaret olduunu anlamt.
Fakat oullar K'b ve Bceyr'e, hir zaman Peygamberi gnderilince, Ona man etmelerini vasiyet etmiti. K'b
bin Zheyr ve kardei Bceyr, slmiyet gelince, Peygamberimizle grmek zere Medine-i Mnevvereye
doru yola kmlard. Ebrak-ul Azzf denilen yere geldiklerinde, kardei Bceyr dedi ki:
Sen burada bekle, ben Medine'ye gidip, O Peygamberi bir greyim. Sylediklerini dinleyeyim.
Bceyr Medine'ye gidince, Peygamberimiz ona, slmiyeti anlatt ve Mslman olmasn syledi. O da hemen
kelime-i ehdet getirerel Mslman oldu.
K'b bin Zheyr, kardei Bceyr'in Mslman olduunu renince ona ok kzd. Bunu dile getiren bir iir yazd.
iirinde, Peygamberimiz ve slmiyete kar ho olmayan szler sylemiti. Kardei Bceyr, bun; tahamml
edemeyip, durumu Peygamberimize arz etti. Bunun zerine Peygamberimiz buyurdu ki:
K'b'a kim rastlarsa, onu ldrsn!
Kardei Bceyr, K'b'a bir mektup yazp gnderdi. Mektupta, "Bann resine bak!" diye yazarak durumu
bildirdi. K'b'n yazd ktleyici iire karlk bir de iir yazd. Bu iirinde zetle yle dedi:
Ey K'b! Kabul etmeyip, yerdiin bu slm dninden daha gerek ve daha salam bir din olamaz, var sende?
kurtulmak istiyorsan putlar brak, bir olan Allaha man et, Mslman ol ki, kurtulabilesin! Kyamet gnnde
kalamayacak oian Cehennem ateinden, Mslman olup, man edenlerden bakas kurtulamayacaktr.
Bceyr, kardei K'b'a yazd mektubun bir ksmnda da yle yazmt:
Raslllah (sav)' iir yazarak hicvedip zen Mekkelilerden bzlar ldrld. Kurey irlerinden sa kalan bni
Zibra ve Hubeyre bin Eb Vehb ise balarn alp katlar. Eer sa kalmak istiyorsan, acele Raslllah (sav)'in
yanna gel!
O, yaptna piman olup, tevbe ederek yanma gelen kimseyi ldrmez. Byle tevbe ederek, geip Mslman
olanlarn hepsini kabul etti. Bu mektubumu alr almaz Mslman ol ve hemen buraya gel! Eer bu dediimi
yapmayacak olursan, yeryznde ban al, nereye gideceksen git!
K'b bin Zheyr, kardei Bceyr'in mektubunu alnca, sanki yeryz ona dar gelmiti. Zaten kabilesi arasnda
bulunan dmanlar, onun iin, "O, artk ldrlm demektir!" diyerek dedikodu yayyorlard.
K'b bin Zheyr, bu durum karsnda derin derin dnmeye balad. Yava yava gnl aydnlanyordu.
Nihayet Mslman olmaya karar verdi. Medine yollarna dt. Peygamber efendimizi metheden ve kendisinin
de tevbe edip, Mslman olduunu bildiren uzun bir iir yazd.
Medine'ye varnca, gizlice Cheyni kabilesinden olan bir arkadann .evine gidip, misafir oldu. Ertesi gn sabah,
evine misafir olduu kii, onu, Peygamberimizin yanma gtrd. Peygamberimiz o srada, Ashb- kiram
arasnda idi. Eshb-i kiram etrafini sarm, sohbetini dinliyorlard.

K'b bin Zheyr, devesini mescidin nne ktrp, ieri girdi. Peygamberimizin yanna yaklap, kendini
tantmadan dedi ki:
Y Raslallah! K'b bin Zheyr yaptklarna piman ve Mslman olarak aman dilemeye gelmi bulunuyor. Ben
onu sana getirsem, aman verip, Mslman olmasn kabul eder misiniz?
Peygamberimiz buyurdu ki:
Evet.
Y Raslllah, ben ehdet ederim ki, Allahtan baka ilh yoktur. Sen de O'nun Raslsn!
Sen kimsin?
Ben K'b bin Zheyr'im.
Eshb- kiram onun K'b bin Zheyr olduunu anlaynca, Ensrdan biri ayaa kalkp dedi ki:
Y Raslallah! Msaade et, boynunu vuraym! Peygamber efendimiz buyurdu ki:
Vazge ondan! O, iinde bulunduu halden piman ve Hakka dnm olarak gelmitir.
Bu srada K'b bin Zheyr, Mslman olduunu bildiren bir kaside okumaya balad. Bu kasidesinde uzun bir
giriten sonra, asi mevzuya geip, Mslman olduunu, tevbe ettiini ve af dilediini dile getirdi. Son ksmnda
da Peygamberimizi ve Ashb- Kiram metheden beyitleri okudu.
Peygamberimiz, K'b bin Zheyr'in, "Banet sd= Sevgili uzaklat" szleriyle balayan bu kasidesini beenip,
ok memnun oldu. Onu affetti. Brdesini (hrkasn) karp, onun omuzlarna koydu. Bu sebeple K'b bin
Zheyr'in kasidesi, "Kaside-i Brde" ismi ile mehur olmutur. Kaside-i Brde'nin birinci blm yle:
Kaside-i Brde'nin Trke Tercemesi: (Bu kasideyi yazarken), Herem'i vmesi zerine Zheyr'in elleriyle
derledii gz alc dnya ieklerini (nimetlerini) istemedim.
Ey yaratlmlarn en hayrls olan Peygamber! Kyamet gn geldiinde benim senden baka snacak kimsem
yoktur.
Kerm olan Allah, kyamet gnnde Mntekm ismiyle tecelli edince, ey Allah'n Rasl bana efaat etmekle
senin makam ve rtbene asla noksanlk gelmez.
phesiz dnya ve ahiret senin cmertliinden. Levh'in ve Kalem'in ilmi de senin ilmindendir.
Ey nefs, Byk gnahlardan dolay Allah'n rahmetinden mit kesme! nk Allah'n mafiretine nisbetle byk
gnahlar kk hatalar gibidir.
Umarm ki Rabbim rahmetini taksim ederken, taksim gnahlarn (okluuna gre) yaplr.

Kasde-i Brde'yi Trke Syleyi

"iiriyle Zheyr vm Herem'i
Kraln aire bolmu keremi.
Acep Rabbim bize dl vere mi?

Bir onun llfundan dilerim rahmet,

Allahmme salli al Muhammed.
Ey kerem sahibi yce Peygamber!
Vakit tamam diye gelince haber,
Bilinmez diyara balar bir sefer.
Bunca ar ykle bilmem n'ederim,
O gn senden baka kime giderim?!
Mntakim ismiyle Rabbim tecelli
Ederse, bizlere sensin teselii;
efaat kmsn znden belli...
Arzet halimizi ulu Allah'a
Glk m var canm sen gibi aha.
Bu yaln gerei bilenler bilir,
Senin ilmin Levh u Kalem'den gelir;
Kereminden dnya-ahiret feyz alr.
Mtakz feyzine y Raslallah,
Arnsn ruhumuz, sun ey'en lillah.
Kesme midini, gel etme ah vah,
lemi olsan da bir nice gnah,
Affeder hepsini, Gafr'dur Allah.
El a derghna seherde erken,
rpersin vicdann dua ederken.
Huzuruna boyun bkp gidince,
Coturur derya-i rahmeti bence;
Rabbim o rahmeti taksim edince,
Gnahlara gre taksim yaplr,
En ok pay ondan asiler alr.
Hz. K'b 645 senesinde am'da vefat etti. Raslllahn hediye ettii bu hrka, Hz. Muaviye tarafndan K'b bin
Zheyr'in vrislerinden satn alnp, muhafaza edilmitir. Srasyla Emevlere, onlardan Abbaslere, daha sonra da
Msr'n fethinde Mekke erifi taralndan dier kutsal emnetler ile birlikte Yavuz Sultan Selim Han'a teslim

edilmitir. Gnmze kadar korunan bu hrka, "Hrka- Saadet" ismi ile mehur olmutur. Bugn hl stanbul'da
207[207]
Topkap Mzesinde "Hrka-i Saadet" odasnda muhafaza edilmektedir.
Hz. Peygamber (sav)'in mmetinden olmak bir ereftir. Mslman insann btn aba ve gayreti Hz.
Muhammed (sav)'in mmetine layk bir kul olabilmektir.
Mslman, hayatna peygamber sevgisini yanstan insandr. Sahabelerin hayatnda peygamber sevgisinin byk
bir yeri vardn Onlar, peygamber sevgisiyle moral buluyorlard. Peygamber sevgisi, Allah yolunda m'min
insann fedakrlk sergisidir. Peygamber (sav)'in dvasn hayata hakim klmak iin her hangi bir fedakrlkta
bulunmayanlar, O'na kar sevgide samimi olmayanlardr.
Samimiyet dersinde snfta kalanlar, sevginin bedeline katlanmayanlardr. Allah ve Peygamber sevgisinin nne
geirilmi btn sevgi ve sevdalar birer beldrlar. Sahabeler, hayatlarnda Allah ve Peygamberinin sevgisinin
nne baka sevgi geirmeyenlerdir. Onlarn hayatnda Allah sevgisinden sonra peygamber sevgisi geliyordu.
Onlardan birini grenler, Allah' Peygamberini hemen hatrlyorlard. nk sahabe, insanlara Allah' ve
Peygamberini hatrlatmay ve tantmay vazife bilmit. Dolaysyla Allah' ve Peygamberini tanmyanlar ve
tantmayanlar, sahabelerin yolundan ayrlanlardr.

Hz. Ka'b Bin Malik (R.Anh)

K'b bin Mlik, babasnn tek olu olup hli vakti yerinde idi. Arabistan'n ileri gelen irlerinden biri idi.
slmiyetin Medine'de hzla yaylmasndan sonra yaplan ikinci Akabe bey'atma katlm ve orada Mslman
olmutu. Bunu kendisi yle anlatr:
Kavmimizden mrik olan baz kimselerle beraber, K'be'yi ziyaret iin Medne'den yola ktk. Bymz ve
yneticimiz olan Ber bin Ma'rr da yanmzda idi. Mekke'ye gelince Ber, bana dedi ki:
Bizi Raslullah aleyhisselma gtr.
Birlikte Raslullah efendimizi aratrdk. Ebth denilen yerde Mekkeli hir adama Reslullah' sorduk. Adam bize:
Mescid-i Haram'a gidiniz! Aradnz O zat imdi orada amcas Abbs ile birlikte orada oturuyor, dedi.
Biz tccar olduu iin Hz. Abbs'i tanyorduk. Mescid-i Harm'a girdiimizde Raslullah efendimizi amcas Abbs
ile oturuyor grdk. Selm verdikten sonra biz de yanlarna oturduk. Raslullah efendimiz Hz. Abbs'a sordu:
Bu zatlar tanyor musun?
Evet, tnyorum u kavminin seyyidi Ber bin Ma'rr'dur. Dieri de K'b bin Mlik'tir.
Hz. Abbs da "Evet" dedi. Vallahi Raslllah efendimizin bu szn hayatm boyu! unutmadm.
K'b bin Mlik ikinci Akabe bey'ann gerisini yle anlatmaktadr: Biz kararlatrdmz gibi vadide toplandk.
Raslllah efendimizi bekliyorduk. Sonra Raslllah efendimiz amcas Hz. Abbs ile birlikte geldi. Yaplan
konumalardan sonra orada bulunan yetmi sahb, Raslllah efendimizi her trl tehlikeye kar
koruyacaklarna ve slmiyeti yayacaklarna sz verdiler.
Akabe bey'atinden sonra Medine'ye dnen K'b bin Mlik kabilesinin Mslman olmasnda byk emei geti.
K'b bin Mik hazretleri Bedir savama katlmad. Uhud savanda ise onbir yerinden yaraland. Burada
207[207]
Hayatis Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun min Hayal's
Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty

karlat bir hdiseyi yle anlatyor:

Uhud savanda bir ara ehidlerin bulunduu yere yneldim. Orada bir mrik, bir taraftan ehidlerin silhlarn
toplarken, dier taraftan ehd-lerin az, burun ve kulaklarn kesiyordu. Bir taraftan da:
Bunlar koyun boazlar gibi boazlayn, diye yaygara yapyordu.
Biraz tede silahl bir Mslman yaklat. Kfirle vurumaya balad. Kfirle Mslmam mukayese ettiimde
kfir daha iyi silahlara sahip grnyordu. Ben daha bu dncelerden syrlmadan birbirlerine hcum ettiler.
Mslman bir kl darbesiyle kfiri Cehenneme yollad. Sonra bana dnerek yzn at ve dedi ki:
Tanyamadm m y K'b, ben Eb Dcne'yim.
Hz. K'b'n hali vakti yerindeydi. Tebk Gazasna gidilecekti. Daha nceki gazalarda gidilecek yeri hi sylemeyen
Peygamber efendimiz, bu defa Mslmanlar toplad ve Tebk'e sefer yaplacan haber verdi.
Mevsim scakt ve meyveler olgunlamt. Herkes hummal bir ekilde sefere hazrlanrken Hz. K'b; "Hazrl ne
zaman olsa yapabilirim" diyerek, kendi ileriyle oyaland. yle ki, Peygamberimiz yola kt zaman K'b'n
hibir hazrl yoktu. Hemen hazrlanmak zere evinden kt, ama hibir ey yapamadan dnd. Kendisi bunu
yle anlatr:
Yola kp arkalarndan yetimeyi dndm. Keke yapm olsaydm. Fakat bu da mmkn olmad. Raslllah
efendimiz bu ,gazya gittikten sonra insanlar arasna ktmda, kendime arkada olarak ancak mnafklk
damgas vurulmu kimseleri, yahut cizleri grmem beni kederlendirdi."
Tebk'e varncaya kadar onun ismini anmayan Hz. Peygamber, orada K'b'n ne yaptn sordu.
Mslmanlardan biri; (Elbiselerine ve boyuna bakp gururlanmas onu cihd yolundan alkoydu) deyince, Mu'z
bin Cebel hemen mdhale ederek K'b hakknda iyilikten baka birey bilmediklerini syledi. Bu cevap zerine
Hz. Peygamber skt etti.
Sefer sona erip de Mslmanlar Medine'ye doru harekete geince, K'b' mthi bir endie ve tel kaplad.
Raslllah efendimiz dnnce ona ne diyeceini dnyordu. Bu arada aklna birok mazeretler geliyor, ama o
Raslllaha yalan sylemeyi nefsine yediremiyordu. Nitekim Raslllah'n Medine'ye geldii haberi ulanca
K'b doruca Peygamberimizin huzuruna gidip ona hakikati olduu gibi sylemeye karar verdi. Bundan sonrasn
kendisi yle anlatyor:
Raslllah efendimizin huzuruna varnca selm verdiim zaman, bana gazbl bir glmseyile, "Gel"
buyurdular. Yryp yanma vardm ve nne oturdum. Bana sordular:
Seni geride brakan nedir? Bana yardm etmek zere Akabe'de bana bey'at etmemi miydin?
Evet, y Raslallah! Allah Telaya yemin ederim ki, sizden baka u dnya halkndan birisinin yannda
bulunsaydm, zr beyn ederek onun gazabndan kurtulabileceimi zannederdim. Zira sz sylemesini bilirim.
Vallahi, biliyorum ki, bugn yalan syleyip sizi memnun etsem de Allah Tel sizi bana gcendirebilir. Eer
dorusunu sylersem siz bana kzacaksnz.
Lkin ben doruyu sylemekle Allah'tan hayrl netice beklerim. Yemin ederim ki, gazadan geri kalmam iin
hibir zrm yoktu. Hibir zaman, sizden ayrlp kaldm zamandakinden daha kuvvetli ve zengin deildim.
K'b Raslllah'a doruyu sylerken gzleri nnde, baz mnafklar yalan mazeretlerle Peygamberimizin
huzuruna kmlar; Peygamberimiz de bunlarn bu mazeretlerini kabul ederek kalblerinde yatan niyeti Allah'a
havale etmiti. Fakat K'b Allah ve Rasl huzurunda doruluktan ayrlmad. K'b bin Mlik'in bu ekilde
mazeret belirtmemesi zerine Raslllah efendimiz buyurdu ki:

te K'b doru syledi. Kalk, Allah Tela senin hakknda hkmn verinceye kadar bekle!
Kalktm. Evime gelirken, Selimeoullarmdan ba'z kiiler, benimle birlikte geldiler ve bana dediler ki:
Vallahi, biz, seni bundan nce bir gnh ilemi kimse olarak bilmiyoruz. Ne re ki, sen, seferden geri kalan
kiilerin zr diledikleri ekilde Raslullah efendimizden zr dilemedin ve ok ciz duruma dtn! Hlbuki,
Raslullah senin hakkndaki mafiret dilei, gnhn balatmaya yeterdi!
Vallahi, Selimeoullar, beni knamaya o kadar devam ettiler ki, nihayet Raslullah efendimizin yanma dnmek,
kendimi yalanlamak istedim. Sonra, onlara sordum:
Bu duruma den benden baka, benimle birlikte bir kimse var mdr?
Evet! ki kii daha vardr. Onlar da, Raslllaha senin sylediin szn benzerini sylediler. Raslullah
tarafndan onlara da, sana sylendii gibi sylendi.
Kimdir onlar?
Mrre bin Reb-l-Amr ile Hill bin meyyetl-Vkif'dir!
Bu iki ztn, slih ve kendileri rnek tutulacak kiiler olduklarn, Bedir savanda bulunduklarn bana
hatrlattlar. Tereddtten vazgetim. Mu'z bin Cebel ile Eb Katde'ye rastladm. Bana dediler ki:
Arkadalarnn szlerini dinleme! Doruluk zerinde dur! nallah, herhalde, Allah Tela, senin iin bir
genilik, bir kar yol yaratr. zr sahiplerine gelince, eer, onlar zrlerinde sdk iseler, Allah tel, bu
hususta onlardan honut olur ve bunu, Peygamberine bildirir!
Bu ztlarn hlleri etrafa yaylnca, herkes onlara yabanc gibi davranmaya balad. Dier iki Sahabe evlerine
kapanmay tercih ederken, K'b cem'atle namazlarm kld, arlar dolat. Ama hi kimse onunla
konumuyordu. Raslllaha yakn yerlerde oturmaya dikkat ediyor ve bu esnada onun ehresine bakmaya
alyordu. Ama her defasnda Peygamberimiz ondan yzn eviriyordu. Bu halden iyice bunalan K'b, amca
olu Eb Katde'ye gitti ve ona sordu:
Ey Eb Katde! Allah iin soruyorum. Allah' ve Rasln ne kadar sevdiimi biliyor musun?
Fakat cevap alamad. Birka defa daha sordu. Eb Katde ksa cevap verdi:
Allah ve Rasl daha iyi bilir.
Bunun zerine K'b mahzun bir ekilde, gzyalar iinde oradan ayrld. Gnler geti, haftalar birbirini kovalad.
Kimse K'b'la bir tek kelime konumuyor, K'b iin nereye varacan bilemiyordu. Bu arada, K'b'in imtihann
daha da etinletiren bir hdise ortaya kt. K'b.50 gn devam eden bu izdrap verici bekleyi devresinde
Gassan'daki Kpt liderlerinden bir mektup ald. Mektupta yle deniyordu:
Efendinizin size uygunsuz muamelede bulunduunu duydum. Sizi hukukunun inendii ve kymetinin
bilinmedii bir yerde brakmasn.
Yanmza gelin, size ikramlarda bulunuruz.
Bir tarafta haftalardr yzne bakmayan, kendisiyle konumak tenezzlnde bile bulunmayan arkadalar, dier
bir tarafta da izzet, ikram ve hamet teklif eden bir da'vet vard. Dman, K'b'n bu zayf ann deerlendirmek
istiyordu. Byle skntl bir. zamanda, byle cazip bir teklife kim hayr diyebilirdi? Fakat K'b tereddtsz Kpt
liderinin mektubunu yrtp att.
Tam bu esnada, K'b'n durumunu daha da zorlatran bir emir daha geldi. Peygamberimizin gnderdii bir eli,

ona, zevcesinden uzak durmasnn istendiini haber veriyordu. K'b hanmn boamayacak, ama ondan ayr
yaayacakt. ile biteceine daha da iddetleniyordu. Ayn emir dier Sahabeye de gnderilmiti. Fakat bu
emir de K'b'n ve arkadalarnn Reslullah'a balln sarsmad. ledikleri hatnn pimanl iinde btn
rhlanyla Allah'a yalvarp istifar ediyorlard.
Ama m'minler cem'atinden ayrlmak, Allah ve Rasln terketmek Kllarndan bile gemiyordu. manlar
byle bir davrana msaade etmiyordu. Bundan sonrasn K'b hazretleri yle anlatr:
"nsanlarn bizimle konumalarnn yasakland gnden 50 gece sonrasnda, gecenin sabahnda sabah namazn
kldm. Ruhum ok sklm ve bulunduum yere samaz bir vaziyette oturuyordum.
Adet yerle gk arasnda skm ve gidecek hibir yeri kalmam gibiydim. Tam bu esnada bir ses iittim:
Ey Mlik'in olu K'b, mjde, mjde! Kurtulu gn gelmiti. Hemen secdeye kapandm."
Peygamber efendimiz sabah namazndan sonra, bu Sahabenin tev-belerinin kabul edildiini halka iln
etmiti. Bunun zerine Sahabeler mjdeyi kardelerine ilan etmek iin yarrcasna kotular ve K'b'la birlikte
dier iki Sahabeye mjdeciler gnderdiler.
K'b bin Mlik, bundan sonrasn ve Peygamberimizin yanma gidiini yle anlatr:
Hemen Raslllah efendimize gittim. Halk, beni takm takm karladlar. "Allah'n, tevbeni kabul buyurmas,
sana kutlu olsun!" diyerek beni, kutladlar.
Mescide varp girdim. O srada, Raslllah efendimiz, ashbyla oturuyordu.
K'b bin Mlik anlatmasna yle devam etti:
Kendisine selm verdiim zaman, Raslllah efendimiz, sevinten yz imek akar gibi bir halde olarak bana
buyurdu ki:
Seni, yle bir gnn hayr ve sadetiyle mjdelerim ki, o, annenin dourduu gnden beri geirdiin gnlerin
hayrlsdr! Sen, hi bir zaman, zerine domam olan hayrl gne gel!
Bunun zerine Peygamber efendimize sordum:
Y Raslallah! Bu mjde, Senden mi, yoksa, Allah Tela'dan m?
Hayr! Benden deil, Allah Teladandr!
Zten, Allah Tela tarafndan sevindirildii zaman, Raslllah'm yz, sevinten, ay paras gibi parldard.
Bunu, biz de, yznn parltsndan anlardk. Raslllah aleyhisselmn nne oturunca dedim ki:
Y Raslallah! Hem tevbemin kabulne kr iin, hem de Allah'n ve Raslnn rzsn kazanmak iin sadaka
olarak malmdan syrlp kacam!
Raslllah aleyhisselm buyurdu ki:
Malnn bir ksmn yannda tut. Hepsini datma! Bu, senin iin daha hayrldr.
Bunun zerine dedim ki:
yle ise, Hayber'de hisseme dm olan mal, yanmda tutar, kendime ahkorum. Y Raslallah! Allah tel
beni, ancak dorulukla kurtard. Artk ben, tevbemin icbndan olarak, bundan byle sa kaldka, yaadka,
dorudan baka bir ey sylemeyeceim!

Vallahi, Raslllah efendimize, bunlar sylediimden beri, Mslmanlardan hi bir kimse bilmiyorum ki, doru
sylemek hususunda, Allah Telann bana yapt imtihandan daha gzel imtihan ona yapm olsun!
Raslllah efendimize, bunlar sylediimden bu gne dek yalan bir ey sylemek, aklmdan bile gememitir.
Bundan sonra sa kaldm zaman iinde de, Allah Telann beni yalandan koruyacan umarm!
Gnn birinde, irler iin yet-i kerme indi. Cenab Hak, kelmnda melen buyurdu ki: Onlara, airlere ancak,
sapklar uyarlar..."
Bu iddetli hitap karsnda, Hz. Abdullah bin Revha, K'b bin Mlik ve Hassan bin Sabit ve arkadalar alamaya
baladlar. Bunu gren Peygamber efendimiz, yetin devamn okudular:
"Ancak iman edip, iyi iler yapanlar ve Allah' ok ananlar mstesna. Onlar teki irler gibi deildirler."

208[208]

Hz. K'b ve arkadalar da, baka trl deillerdi ki. Ancak dnimizi vyor, din dmanlarn yeriyorlard. yet-i
kermenin devam gelince, zntleri sevince dnt.
Peygamberimizin irlerinden olan Hz. K'b, Hicretin 50. ylnda Hz.Muviye'nin hilfeti zamannda 77 yanda
209[209]
iken vefat etti.
Allah yolunda cihaddan geri kalmak, tehlikenin iine dmektir. Bu tehlikeden kurtulmann aresi, Allah'n affna
snmaktr. Tevbe, Allah'tan gelecek olan mjdeye sebebtir. nk tevbe, ferdi bir. Kulun kendisini Allah'n
rzas dorultusunda deitirmesidir.
Mazeretperestliin slm'da yeri yoktur. slm mazeretperestlii temelinden mahkm etmitir. Elbetteki makul
ve meru mazeretleri slm dini kabul etmitir. Burada zerinde durduumuz, kiinin Allah yolunda stne
deni yapmayp bir takm mazeretler reterek kendini sorumluluktan kurtarmaya almasdr. Bu anlamdaki
mazeretperestk zillettir. M'min kiinin kendi suunu itiraf edip tevbe etmesi ise izzettir. Sahabe fkhnda;
kiinin stne deni yerine getirmeyip mazeret retmesi bir nifak alameti kabul edilmitir. Sahabeler, Allah
yolunda cihaddan geri kalmak iin yalan yere mazeret retenleri, mnafklardan sayyorlard.

uar Suresi: 26/224.

Hayat's Sahbe/M Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askaiani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman lef'at el- Baa, Beyrut/ty
208[208]
209[209]

Hz. Mikdad Bin Esved (R.Anh) .................................................................................................................... 2

Hz. Muaz Bin Cebel (R.Anh) ........................................................................................................................ 4
Hz. Mure-Tebni u'be (R.Anh) .................................................................................................................. 6
Hz. Muhammed Bin Mesleme (R.Anh) ......................................................................................................... 9
Hz. Mus'ab Bin meyr (R.Anh) ...................................................................................................................11
Hz. Nuaym bn- Mes'd (R.Anh) ................................................................................................................14
Hz. Nu'man Bin Mukarrn (R.Anh) ..............................................................................................................16
Hz. Rb Bn Amir (R.Anh) ..........................................................................................................................18
Hz. Osman Bin Talh (R.Anh) .....................................................................................................................19
Hz. Osman Ibn-I Maz'un (R.Anh) ................................................................................................................20
Hz. Sabit Ibn-I Kays (R.Anh) .......................................................................................................................21
Hz. Sa'd Bin Eb Vakkas (R.Anh) ................................................................................................................22
Hz. Sa'd Bin Eb Ubade (R.Anh) ..................................................................................................................26
Hz. Sa'd Bin Eb Muaz (R.Anh) ...................................................................................................................27
Hz. Sa'd Bin Reb (R.Anh) ...........................................................................................................................30
Hz. Sad Bin Amir (R.Anh) ..........................................................................................................................31
Hz. Sad Bin Zeyd (R.Anh) ..........................................................................................................................32
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................34
NTE X................................................................................................................................................................34
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................................................34
Hz. Salm Mevla Ebu Huzeyfe (R.Anh) .......................................................................................................35
Hz. Seddat bn- Evs (R.Anh).......................................................................................................................35
Hz. Sehl Bin Hanf (R.Anh) .........................................................................................................................36
Hz. Sehl Bin Sa'd (R.Anh) ............................................................................................................................37
Hz. Seleme Bin Hiam (R.Anh) ...................................................................................................................38
Hz. Seleme Bin Evka (R.Anh) ......................................................................................................................40
Hz. Sevban (R.Anh)......................................................................................................................................41
Hz. Selman El-Faris (Ranh) ........................................................................................................................42
Hz. Sheyb- Rumi (R.Anh) .........................................................................................................................47
Hz. Smme Bin sl (R.Anh) ....................................................................................................................49
Hz. Sraka Bin Malik (R.Anh) .....................................................................................................................50
Hz. Talha Bin Ubeydullah (R.Anh) ..............................................................................................................52
Hz. Tfeyl Bin Amr (R.Anh) ........................................................................................................................53
Hz. Ubade Bin Samt (R.Anh) ......................................................................................................................55
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................58
NTE XI ..............................................................................................................................................................58
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................................................58
Hz. Ukayl Bin Eb Talb (R.Anh) .................................................................................................................59
Hz. Ukbe Ibn-I Amir El-Cuhen (R.Anh) .....................................................................................................59
Hz. Umeyr bn-I Vehb (R.Anh) ....................................................................................................................60
Hz. bey Bin Ka'b (R.Anh)..........................................................................................................................62
Hz. seyd Bin Hudayr (R.Anh) ...................................................................................................................64

Hz. Mikdad Bin Esved (R.Anh)

Hicretin ikinci ylnda Bedir sava balayaca srada, Peygamberimiz Ashabn ileri gelenlerini toplayp onlarla
istiare etti. Henz Mslmanlar ok azd.
Harp iin hazrlklar yok saylrd. Madd imknlar azd. nce Hz. Eb Bekir'in ve Hz. mer'in fikirlerini ald.
Onlardan herbiri:
"Hibir hizmet ve fedkrlktan geri durmayz," diyerek, Raslullah (sav)'n diledii gibi hareket etmesini
istediler. Hz. Mikdd yle konutu:
"Ey Allahn Rasl! Cenb- Hakkn emirleri ne ise, bize bildir. Biz, size itaat ederiz. Yahudilerin, Hz. Musa'ya
syledikleri gibi, "Sen, Rabbinle beraber git de, dmanlarla sava!.. Biz burada, seni bekleyicileriz" demiyoruz.
Biz hepimiz, senin sanda, solunda, nnde, arkanda harp etmeye hazrz.
Bu szleri iiten sevgili Peygamberimizin mbarek yzleri aydnland. ok memnun oldular. nk kuvvetli bir
mrikler ordusu zerlerine geliyordu.
Onun, bu feragat ve ecaat misli zlerinden son derece memnun olan Peygamberimiz, ona dua etti.
Hz. Mikdd'n syledikleri ok tesir etti. Dier Ashb da, onun gibi konutular. Bylece, slmn ilk harbi ve ilk
zaferi gerekleti.
Bedir savanda byk bir kahramanlk gsteren Mikdd bin Esved, bu savata slm ordusunda svari idi.
Bunun iin kendisine, Raslllahn svarisi denilirdi.
Hz. Mikdd, ok atmakta, binicilikte son derece mahir bir yiitti. Bedir'deki kahramanlktan siyer ve hadis
kitaplarnda anlatlmaktadr.
Hz. Mikdd, Mslmanl kabul eden ilklerdendir.
Bir gn Hz. Mikdd ve iki arkada, iyice yorgun ve a idiler. Sonunda, Efendimize gittiler. Avluda, 3 kei
bulunuyordu. Sevgili Peygamberimiz onlar, perian hlde grnce buyurdu ki:
unlar sanz da, stleri paylanz!
Sevinerek yle yaptlar ve alktan kurtuldular. Sonraki gnlerde de, ayn ekilde hareket etmeye baladlar. Her
akam hne-i saadete, Peygamber Efendimizin huzur verici evlerine gelirler, kendilerine ayrlan odaya girmeden
nce, keileri saarlar, karnlar doyuncaya kadar ierler, Peygamber efendimizin paylarn da ayrrlard.
ki cihann Sultam, ayet onlardan sonra gelirlerse, uyank olanlarn duyaca, fakat, uyuyanlar uyandrmayacak
bir sesle; selm verirler, gece namazlarm klarlar, st kabndaki kendi paylarna ayrlan st ierlerdi.
Bir akam Peygamber efendimiz, Ensara davetli idiler. Hz. Mikdd, "Nasl olsa orada, izzet ve ikram edilecekler.
Evdeki st imeye, ihtiya duymayacaklar!" diye dnd.
te o duygularla, Peygamber efendimizin st payn da iiverdi. Ama itii anda, piman oldu ve, "Peki imdi,
ne olacak? Biraz sonra Peygamber efendimiz gelip, stlerini imek isterlerse. St bulamaynca da
zlrlerse..." diye dnmeye balad.
Yatt yerde, bir trl uyuyamyordu. zerinde, bir rt vard. Bam rtse, ayaklan; ayaklarn rtse, ba akta
kalyordu.
Nihayet Peygamber efendimiz terif ettiler. Her zamanki gibi yavaa selm verip, gece namazlarn kldlar. St
kabna baktlar. Tabi kap bombotu!..
Hz. Mikdd'n yrei, hzl hzl arpyordu. Peygamber efendimiz ellerini kaldrdlar ve;
"Y Rabb! Bize yedirenlere, Sen de yedir. irenlere, Sen de iir!" diye dua ettiler.
Kulaklarna inanamyan Hz. Mikdd, sevinle zerindeki rty att. Yavaa dorulup, keilerin bulunduu
yere vard.
Az nce onlar samt, fakat, "Hangisinde st bulursam, biraz alaym da, Peygamber efendimize takdim
edeyim" diye karar verdi.
Hayretle grd ki, keilerin hepsi de stlyd... Hemen sad. icap tamamen dolmu, zeri st kpkleriyle
sslenmiti.
Dkmeden getirdi. Kinatn Efendisine dedi ki:
"iniz y Raslallah!"
Peygamber efendimiz hayretle sordular:
"Y Mikdd! Sizler bu gece, st imediniz mi? O tekrar ricada bulundu:"
"iniz, y Raslallah!"
Sevgili Peygamberimiz alp itiler. Sonra da st kabn, kendisine uzattlar. Artan ksm da, o iti. Byk lezzet
ve haz duymutu. Peygamber efendimizden artan stn, harareti sndrc olduunu hissedince gld.
O zaman Resl-i Ekrem sordular:
"Ne oldu y Mikdd?"
O da, btn yaptklarn ve zntsn bir bir anlatt. ki Cihan Gnei tebessm ettiler ve buyurdular ki:
"Bu hl, Cenb- Hakkn bizlere rahmetidir. Allah Tel'ya kredelim!"
Hz. Mikdd, uzun boylu, iri; fakat yakkl bir zt idi. Bir arkadann akrabsyla evlenmek istedi. Nedense
arkada raz olmad. O da durumu, Peygamber efendimize bildirdi.
ok krldn anlayan sevgili Peygamberimiz, kendisini memnun etmek istediler. z amcalarnn kz, Hz.

Dbaa ile evlenmelerini saladlar. Bu sayede, Allah Tel'nn Raslyle akrabalk erefine erimi oldu.
Hz. Mikdd btn mkllerini Peygamber efendimize sorarak hallederdi. Bir gn Peygamber efendimize sordu:
"Y Raslallah! Ben bir kfirle dvrken, o, bir kolumu kesse, sonra da, aa arkasna snp, "Allah rzs
iin, Mslman oldum" dese, onu ldrmek, benim iin caiz midir?"
Peygamber efendimiz buyurdular ki:
"Hayr! Onu ldrme!"
Fakat o, benim kolumu kestikten sonra Kelime-i ehdet getirmi bulunuyor. Byle olduu hlde, onu
ldrmiyeyim mi?
Allah'n Rasl tekrar buyurdular ki:
"Onu ldrme! nk, Mslman olduktan sonra ldrrsen, onun "ehdet" getirdikten nceki hline
dnersin. O da senin, onu ldrmenden nceki hline dner."
Hz. Mikdd, Peygamber efendimizin vefatlarndan sonra da gazadan gazaya kotu. Kl kullanmas ve ok atmas
kadar, hafzl da mkemmeldi. Sava meydanlarnda mchidleri, Kur'n- Kerm okuyarak da coturuyordu.
Hz. Eb Bekir devrinde yaplan, Ecnadin muharebesinde akllar artan iler baard. Yzlerce hafz- Kur'n
etrafna toplam, slm askerlerine heyecan ve evk veriyordu.
Hz. mer zamannda, Msr seferi ald. Oraya giden slm kumandan, Halfeden yardm istedi. Hz. mer, ona
gnderdii mektupta unlar yazd:
Sana yardm iin, drt Mslman yolluyorum! nk onlarn her biri, bin askere bedeldir. Haydi, Allah
yardmcnz olsun.
Bin kiiye bedel" Mslmanlardan biri de, Hz. Mikdd (R.a.) idi. Evvel Allah, sonra onlarn yardmyla;
bereketli Nil vadisi fethedildi. Msr'n karanlk topraklan, slm klaryla nrland.
Peygamber efendimizin Medine'ye hicretlerinden 24 yl sonra idi. Hinin biri, halfe Hz. mer'i hanerledi.
Hayatndan mit kesildi. Yerine geecek halfeyi bildirmesini istediler. O da en kymetli ak Mslman seti.
Onlarn hepsi sevgili Peygamberimiz tarafndan Cennetle mjdelenmi kimselerdi...
Halfe daha sonra, Hz. Mikdd' ard. Kendisine;
"Ey Raslllah'n svarisi! Beni kabrime koyar koymaz, sen de, bu 6 Mslman bir eve topla! Aralarndan
birini halfe semedike onlar brakma," emrini verdi.
Hz. mer'in bu derece gvenini kazanan Hz. Mikdd, vazifesini eksiksiz yerine getirdi. Hz. Osman (R.a.), halife
seildi.
Bir mddet sonra Halifenin huzuruna, baz iadamlar geldiler. lerini anlatrken, Hz. Osman ', yzne kar
vmeye baladlar. O zaman Hz. Mikdd, yerden bir avu toprak ald. vclerin yzlerine frlatt.
Niin byle yaptn soranlara da buyurdu ki:
nk Rasl-i Kibriya; "Yznze kar sizi venlerin yzlerini, toprakla bulaynz" buyurmulard.
Hz. Mikdd, Hz. Eb Bekir'in halifelii srasnda mrtedlerle yaplan savaa katlmtr. Hz. Eb Bekir, Kur'n-
Kerm yetlerinin bir araya getirilip toplanmas iin kurduu heyete Hz. Mikdd bin Esved'i de almtr.
Hz. Mikdd gittii her yerde, Kur'n- Kerm ve hads-i erif retmeye gayret ediyordu. Msr'da iken adamn
biri, onun yzne bakp, "Resl-i Ekremi gren, bu gzlere ne mutlu!" deyiverdi. Hz. Mikdd biraz da zlerek
unlar syledi:
Sizleri bunu sylemeye sevk eden nedir? O devirde yaasaydnz, Rasulllah'a kar tavrnzn ne olacan
biliyor musunuz? Atlaha yemn ederim ki, Raslllah efendimiz, kendisine uymayan ve tasdik etmeyen pek ok
kavimle karlamt. Hlbuki Allah Tel'nn sizi bu devirde yaratmas sebebiyle, Raslllah (sav)n size
getirdiklerini tasdik ederek, yalnz Allah' biliyor ve ona mn ediyorsunuz. Sizin skntlarnz bakalar ekti."
nsanlarn azgnlklar sebebiyle Peygamberler gnderilmitir. Raslllah efendimiz, insanlarn puta tapmaktan
baka hibir ey tanmadklar chiliyet ve vahet devrinin en iddetlisinde gnderilmitir. O Kur'n- kermi
getirdi, onunla hakk ve btl birbirinden ayrd. O kadar ki; bir kimse, kalbine mn yerletikten sonra, mn
etmeyen babasnn, ocuunun veya kardeinin kfrde olduunu gryor ve kar duruyordu.
Kimsenin Cehenneme gitmesine katiyyen sevinmezdi ve mn etmesini arzular, bunun iin rpnr,
Cehennemden kurtulmasn isterdi. Bu hususta Allah Tel Kur'n- kermde Furkn sresi 74. yet-i
kermesinde melen yle du etmeyi emretti:
"Ey yce Rabbimiz! Hanmlarmzdan ve ocuklarmzdan gzlerimizi aydn edecek, bizi sevindirecek olanlar
bahet."
Hz. Mikdd 653 ylnda 70 yalarnda hastaland. ok gemeden Hakkn rahmetine, Rasl'nn hasretine
kavutu. Hz. Osman (R.a.) buyurdu ki:
Ey Mslmanlar! Sevgili Peygamberimiz bizlere bildirdiler ki:
"Allah Tel, Ashabmdan 4 kiiyi ok sevdiini; benim de, onlar sevmemi emir buyurdular. Onlar: Ali,
Mikdd, Selmn ve Eb Zer'dir."
Cenaze namazn bizzat, Hz. Osman (R.a.) kldrd. Hz. Mikdd'n doum yeri olan Behr, Arab Yarmadas'nn
gneyindedir. Kabilesi dier kabilelerle, kan davas iinde idi. Bu yzden nce Kinde taraflarna, sonra da
Mekke'ye geldi. Mekke'de, kendisini ok seven Esved bin Abd-i Yegus, Hz. Mikdd' evld edindi. Asl
babasnn ismi Amr olduu hlde, Esved'in olu olarak annd.

Hz. Mikdd ilk Mslmanlardandr. Mslman olduunu gizlemeyen yedi mchidden biri oldu. Mekkeli
mrikler, Peygamber efendimize mn edip, putlara tapnmaktan vazgeerek Mslmanl yeni kabul edenlerin
hepsine eziyet ve ikence etmeye baladlar.
slmiyeti kabul eden Hz. Mikdd ve dier kimsesiz Mslmanlar yakalayp, elbiselerini soydular. Demirden
zrhlar giydirerek gnein altnda, kzgn kumlarn zerine yatrarak saatlerce, hatta gnlerce, ikenceleri
artrarak devam ettiler.
Mslmanlar her grdkleri yerde yakalayp hapsediyorlar, akla ve hayle gelmedik ikenceler yapyorlard.
kenceler, sonunda dayanlmaz bir hl alnca, dier Mslmanlarla beraber Habeistan'a hicret etmelerine izin
verildi. Mikdd bin Esved de, Habeistan'a hicret eden ikinci kafilenin iinde yer ald. Peygamberimizin
Medine'ye hicretine kadar orada kald. Buradan Medine'ye dnd.
Mikdd bin Esved Medine'ye gelince, Raslllah efendimiz, onu haber toplamas iin Meke'ye gnderdi. nk
Peygamberimiz Mekke'deki mriklerin durumunu aratrp, Mslmanlar iin ne dndklerini renmek
istiyordu. Nitekim daha nce Utbe bin Cezvan da, bu maksatla Mekke'ye gnderilmiti.
te bu sralarda Mekkeli mrikler, birka koldan Medine'ye akn iin hazrlanmlar, kefe kmlard. Hz.
Mikdd ile Hz. Utbe de bunlarn arasna sokularak beraberce ilerlediler. Raslullah efendimiz de tam bu srada
Ubeyde bin Hris'i keif iin gndermi olduundan, bunlarn ikisi hemen ona iltihak ederek, Medine'ye
dndler.
Hz. Mikdd cesur, gzpek ve fedakr bir Mslmand. Btn nemli hdiselerde, ona vazife verilirdi. Hileyle
esir ve ehid edilen, Hz. Hubeyb'in mbarek cesedi, mriklerin elindeydi. Bunu istemeyen Efendimiz, Hz. Eb
Zer ile Hz. Mikdd' vazifelendirdi. Her hususta, Kur'n- Kerme ve sevgili Peygamberimize uygun hareket
ederdi. Kur'n- Kermi batan baa ezberlemiti. Hafz idi. nk Resl-i ekrem buyurmutu ki:
"Kur'n- Kerm'e sarlnz! nk o ef'at eden ve efaati kabul edilendir. Kendisine uymayanlarn yenilmeyen
hasmdr. Kim Kur'n- Kerm'in emirlerine uyarsa, Kur'n- Kerm, onu Cennete gtrr."
Kim de Kur'n- Kermin emirlerine srt evirirse, Cehenneme gider. Kur'n- Kerm en hayrl yolu gsterir.
Gzellikleri saylamaz. Alimler ona doymazlar. O hakikate ulamak iin Allann salam ipidir. Dosdoru yoldur.
Cinlerin Kur'n- Kermi duyduklar zaman, hayretten, "Dorusu biz, doru yola gtren, hayrete dren bir
Kur'n dinledik ve hemen inandk ve artk Rabbimize hibir eyi ortak komayacaz" dedikleri hakikattir."
Hz. Mikdd bin Esved, herkesin hakknda son derece ihtiyatl konuurdu. Ancak ilerin neticesine bakarak
hkm verirdi. Bu hususta kendisi yle bildiriyor:
Ben, bir adamn sonunu grmeden onun hakknda iyi veya fena bir ey sylememi nk buna dir
Raslllah'tan bir ey sorulmutu da, u cevb vermiti:
"nsan kalbi kadar deien bir ey yoktur!" 1[1]
Kur'an- Kerim'i hayat rehberi edinenler, O'nun urunda her trl bedele katlanmay gze alanlardr. Kur'an'a
ballk, bir insan tanmada en nemli kriterdir. Kur'an'a sarlmayan ve bal kalmayanlar, her hangi bir deer
ifade etmezler. Sahabe nesli her eye ramen hsn-i hatimeyi/gzel sonu esas alrlard. Son nefeste imanla
gitmeyi ok nemsiyorlard. Son nefeste imanla gitme hassasiyeti, bir sahabe hassasiyetidir.
Hz. Muaz Bin Cebel (R.Anh)
Ensrn ileri gelenlerinden bir sahabedir. Ad, Muaz b. Cebel b. Amr b. Evs el-Ensri el-Hazrec'dir. Knyesi,
Ebu Abdurrahman"dr. On sekiz yanda mslman olmutur. Peygamber Efendimiz'le birlikte btn savalara
katlmtr. Raslllah (sav) onu Muhacirinden Abdullah b. Mes'ud ile karde yapmt. Muhammed b. Sa'd:
Muaz, uzun boylu, beyaz tenli, gzel dili, iri gzl, atk kal ve kvrck salyd" diye tanmlamtr.
Hz. Peygamber kendisini ok seviyor ve zaman zaman: "Ey Muaz seni seviyorum" demek suretiyle bu sevgisini
aa vururdu. Ashb arasnda da, yz gzelliinin yannda, yumuak huyluluu, hayas, cmertlii ile
tannyordu. Onu Hz. mer de ok seviyordu. Muaz hakknda yle dedii rivayet edilir: "Analar bir daha Muaz
gibisini douramaz. Eer Muz olmasayd mer helak olurdu, ayet Muaz benim hilafetim zamannda yaam
olsayd onu kendimden sonra halife tayin ederdim ve Rabbim bana onu niin halife tayin ettiimi sorduunda da:
Ya Rabbi, senin Rasln', Alimler kyamet gnnde bir araya geldiklerinde Muz, bir ok atm (veya bir ta
atm) onlarn nnde olacak" derken iittim, diye cevap verirdim" demitir. 2[2]
Hz. Muz, snnete de son derece balyd. Bir gn peygamber (sav) mescidin kble duvarnda tkrk grm ve
bunun zerine:
"Her biriniz namazna durduu vakit phesiz Rabbi ile mnct eder (syleir). Rabbi, kendisi ile kblesi
arasndadr. O halde hi biriniz kblesine kar tkrmesin. Mutlaka tkrmesi gerekirse, ya sol tarafna veya
sol ayann altna tkrsn... " buyurmutur.
Bunun zerine Muz (r.a): "slmiyet'i kabul ettiim gnden beri sa tarafma tkrm deilim (nk sa
tarafta insann sevaplarn yazan melek vardr)" demi ve bu hareketiyle Raslllah'a ne kadar bal olduunu
1[1]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suvenn Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty
2[2]
bn Sa'd, Tabakt, III, 583-590

gstermitir. 3[3]
Muz b. Cebel'in dier bir zellii de Kur'n' ezbere bilmi olmas ve onu gzel okumasdr. Bunun iin Sevgili
Peygamberimiz:
"Kur'n' drt kiiden renin: Abdullah b. Mes'd, Ubey b. K'b, Muaz b. Cebel ve Ebu Hzeyfe'nin zadhs
Salim" buyurmutur.
Ayn zamanda Hz. Peygamber zamannda Kur'n'n toplanmasnda emei geenlerdendir. 4[4]
Muz (R.a), yaaynda zhd ve takvaya da byk nem verirdi. Geceleri teheccd namaz klar ve namaz
sonunda: "Allahm! u anda gzler uykuda ve gkte yldzlar parlam durumda. Sen ise, diri, her an yaratklarn
gzetip duransn... Rabbim bana dnya ve hirette hidyet nasib et! phesiz Sen vaadinden dnmezsin" diye
du ederdi. 5[5]
bn Mes'd, Muaz (R.a) hakknda: "phesiz Allah'a boyun een ve O'na ynelen bir kimse idi; Allah'a irk
koanlardan olmad" demitir. Bunun zerine ona, bu sizin syledikleriniz Kur'an- Kerim'de Hz. brahim
hakknda sylenmitir 6[6] denildiinde: "Muaz da byleydi; hayr biliyor, ona uyuyor, Allah'a ve Rasl'ne itaat
ediyordu" cevabn vermi ve onu brahim (a.s)'e benzetmitir. 7[7]
Muaz (R.a), Sahbe'den Abdullah b. Abbas, Abdullah b. mer vs.'den hadis rivayet etmitir. Kendisinden hadis
rivayet edenler arasnda Enes b. Malik, Mesruk, Ebu't-Tufeyl, Esved b: Hill, Ebu Msim el-Havln, Abdullah
b. Kays ve Abdullah b. Ganem gibi zevat gelmektedir. Rivayet ettii hadislerin toplam ise sdece yz elli
yedidir. 8[8]
Hz. Muaz, ayn zamanda sahabenin fakihlerinden olup dinde vukuf (ince anlay) sahibiydi. Daha Raslllah'n
salnda fetva vermeye balamt. Hz. Peygamber onun hakknda: "mmetim ierisinde hell ve haram en iyi
bilen Muaz b. Cebel'dir" demitir. 9[9] Peygamber Efendimiz onu, slm' anlatp retmek ve Kur'an- Kerim'i
ezberletmek zere, Hicretin dokuzuncu ylnda Yemen'e gndermiti. Yolculuk ncesi Hz. Peygamber'le
aralarnda geen konumay Muaz (R.a) yle anlatr: "Allah Rasl beni Yemen'e gnderirken yle dedi:
"Sana bir mesele sorulduunda ne ile hkmedeceksin?" Ben:
"Allah'n kitabmdakilerle" diye cevap verdim.
"Eer Allah'n kitabnda bulamazsan ne ile hkmedeceksin?" dedi."
"Allah Rasl'nn hkmettii ile, dedim.
"Eer onda da bulamazsan?" dediinde:
"Kendi reyimle itihad ederim, diye cevap verdim. "Bunun zerine Allah Rasl: "Nebisini, raz olduu eyde
baarl klan Allah'a hamdolsun" dedi. Ve Yemenlilere, size ashabmdan ilmi ve dini en iyi bilen hayrl bir
kimseyi gnderiyorum diye bir de mektup yazd. 10[10]
Raslllah (sav), Muaz b. Cebel (R.a.)'a u tavsiyelerde bulundu:
"Ey Muz! Ehl-i kitap olan bir topluma gidiyorsun. Cennet'in anahtar nedir? diye sorarlarsa: "L ilahe
illallah'r" de. Y Muz, dima alak gnll ol, hilimle hkmet. Cenab- Hak, sende samimiyet grrse
yardmn ihsan eder, muvaffakiyet verir. Eer itihddan ciz kalrsan meseleyi tahkik edinceye kadar hkm
verebilmek iin bekle, yahut meseleyi bana bdir. Nefsinin arzularna uymaktan ekin. Nefsin arzular insan
Cehennem'e gtrr. Halka merhamet ve efkatle muamele et. "Y Muz! Onlar Allah'tan baka lah
olmadna ve benim Allah'n Rasul olduuma ehadete ar. Eer bunu kabul ederlerse, Allah'n kendilerine
bir gnde be vakit namaz farz kldn bildir. Bunu da kabul ederlerse, zenginlerden alnp fakirlere verilmek
zere, kendilerine zektn farz klndn bildir. 11[11] Ve u mbarek szleriyle vedlat: "Ey Muaz! Belki bu son
grmemiz olabilir. Allah seni dinde baarl klsn ve sana hidyet nasib etsin; nnden, arkandan, sandan,
solundan, yukardan veya aa tarafndan gelebilecek her trl bel ve musibetlerden korusun. Senden,
insanlarn ve cinlerin ktlklerini uzaklatrsn. Ey Muaz, belki mescidimi ve kabrimi ziyaret edersin" Bunun
zerine Muz (R.a), zntsnden alayarak ayrld. Netice Allah Rasl'nn tahmin ettii gibi oldu.
Muaz, Hz. Ebu Bekr'in halifelii dneminde Yemen'den dnd. Kalan mrn am'da geirdi ve rdn'de Taun
hastalndan, henz gen saylabilecek bir yata otuz sekiz yanda vefat etti. 12[12]
Muaz bin Cebel (R.a.), zaman zaman u ary yapard. "Otur bizimle, bir saat iman edelim seninle! bn-i
Revaha (R.a.) bu sz ald ve Eb Derda (R.a.)'n elini tutarak "Gel bir saat iman edelim. Zira kalb iyice
kaynad zaman tencereden daha ok alt st olur" dedi. Bunlar iki sahabeden aldk. Bu nasihatlar davet fkh
hakkndadr. Bununla slam davetisini her vazu nasihatta oturmaya, iman zerine tefekkre, nefsini, ilmini ve
3[3]

Sahih-i Buhar, Tevridi Sarih Tercemesi, 11, 353-354

Ahmed b. Hanbel, Msned, II, 190; Tecrid Tere, IX, 401; X, 22
bn'l-Esir, sdl-Gbe, V, 194-197
6[6]
en-Nahl: 16/120
7[7]
sd'l-Gbe, V, 397
8[8]
ez-Zeheb, Tezkirat'l-Huffz, 1,19-22; Nevzat k, Sahabe ve Hadis Rivayeti, s. II7
9[9]
Tecrid Tercemesi, I, 84
10[10]
bn S'd, a.g.e., III, 583-590
11[11]
Buhari, Zekt
12[12]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref at el- Baa, Beyrut/ty
4[4]
5[5]

azmini mtlaaya aryoruz. 13[13] man, btn llerin badr. mann lsne uymayan hibir ey m'mini
balamaz.
Muz bin Cebel (R.a.)'n sahabelere ynelik "Gelin bir saat iman edelim" arsnn bir manas da, "Gelin
seilmi br iman saatinde bulualm" demektir. man terbiyesi, bir zarurettir. te Muz bin Cebel (R.a.)'in
ars, itina edilmi, zen gsterilmi, iman terbiyesinden geirilmi, diri ve duru bir slm hayatn arsdr.
Hz. Mure-Tebni u'be (R.Anh)
Mehur Arap dhilerinden Mugire der ki: Biz Araplar iinde, dinine son derecede bal ve Lt putunun
hizmetisi bir kavimdik. Kavmimizin Mslman olduunu grecek oisam bile, onlara tabi olmayacam
sanrdm. Mlikoullarndan bir heyet, Msr meliki Mukavks'a gitmek ve hediye sunmak zere
hazrlanmlard.
Onlarla birlikte ben de, gitmek zere hazrlanmtm. Amcam Urve bin Mes'd'a dantm. Gitmekten men etti ve
dedi ki:
Kardelerinden hi kimse senin yannda deil!
Ben, onun szn dinlemedim. "Mutlaka gideceim!" dedim. Onlarla birlikte yola ktm. Nihayet, skenderiye
ehrine vardk.
Mukavkis, bana bakt ve birisine, kim olduumu ve ne istediimi renmesini emretti. O kimse, benden sordu.
Ben de kim olduumu ve kendisini grmeye geldiimi haber verdim. Bunun zerine Mukavkis, kiliseye
indirilmemizi ve orada arlanmamz emretti. Arlandk.
Sonra, Mukavkis bizi ard. Mlikoullarnn liderine bakt. Onu, yaknna getirtti. Birlikte oturdular. Sonra,
ona sordu:
"Btn bunlar, Mlikoullarndan mdrlar?"
Evet! Ancak, br tek kii mttefiklerdendir.
Sonra beni gsterdi. Oradaki cemaatten, Mukavkis'a en nemsiz olan ben idim. Sonra aralarnda u konumalar
geti:
Sizinle benim aramda bulunan Muhammed ve Ashabnn, sizi takiplerinden nasl kurtulabildiniz?
Onlardan korkumuzdan tr, deniz yolunu tercih ettik!
Onun, sizi kabule davet ettii ey hakknda ne yaptnz?
Bizden hibir kimse Ona tabi olmad!
Niin tbi olmad?
O, imdiye kadar ne atalarmzn, ne de hkmdarlarn tutmam olduu, sonradan kma bir din getirdi bize!
Biz, atalarmzn tuttuklar dine balyz!
Onun davetini, kavmi nasl karlad?
Ona, kavim'in genleri tabi oldular ve Onu, kavminden ve baka Araplardan olan muhaliflerine kar korudular.
Aralarndaki arpmada bir kere kavmi, bir kere de O yenildi!
Siz, Onun kabule davet ettii eyleri, bana dosdoru haber verir misiniz?
O, atalarmzn yapa geldikleri ibdeti brakmaya ve kendisine hibir eyi erik komadan bir Allaha ibdet
etmeye, bizi davet ediyor. Namaz klmaya ve zekt vermeye davet ediyor!
Namaza ve zekta m dediniz? Bunlar iin vakit ve adet belli edilmi midir?
Geceli gndzl her gn, sabah, le, ikindi, akam ve yats vakitlerinde olmak zere, be kere namaz klarlar.
Her yirmi miskal dolduka, altndan krktabirini, be deveyi bulduka bir koyun zekt verirler! Btn mallarn
zekt nisablarn bildirdiler.
Mukavkis, Mlikoullarnn namaz vakitleri ve zekt nisabi hakknda verdikleri bilgiler zerine, sorularna yle
devam etti;
Onun, alm olduu zekt, nereye koyduunu, nerelere harcadn biliyor musunuz?
Yoksullara veriyor. Hsm ve akrabay grp gzetmeyi, verilen szde durmay emrediyor. Faizi, zinay, ikiyi
ve Allahtan bakas adna kesilen kurbann etinden yemeyi yasaklyor!
Onlarn bu cevaplar zerine Mukavkis dedi ki:
O halde, O, btn insanlara gnderilmi bir Peygamberdir! Eer O, Kiptlere ve Rumlara gelmi, erimi
olsayd, onlar, Ona tabi olurlard. nk, isa bin Meryem, onlara bu hususta emir vermiti. Kendisinden nce
gnderilmi olan Peygamberler de, Onu tarif etmiler ve sfatlarn bildirmilerdir. u'be Neticede zafer Onun
olacak, kendisine kimse kar koyamayacak, dnini, ayaklarn bast her yere eritirecek, kavmi Onu, mzraklar
ile koruyacaktr!
Mlikoullar dediler ki:
Btn halk, Onun dnine girmi, Onun yanma toplanm olsalar da, biz, Onun dnine girmeyiz, yanna
varmayz!
Mukavkis hayretinden bam sallad ve aralarnda u konuma geti:
13[13]

hya-u Fkhu'd Dave/Muhammed Ahmed Er-Raid: 1/5-6, Beyrut/1989

Siz botasnz ve oyalanyorsunuz. Peki, Onun, kavmi arasndaki soyu sopu nasldr?
O, kavminin soy sop ynnden en stn ve sekinidir.
Mesih yani Hz. sa ve btn Peygamberler de, byle, mensup bulunduklar kavimlerin soy sop ynnden stn
ve sekinleri arasndan seilip gnderilmilerdir. Onun, szlerindeki doruluu nasldr?
Doru szllnden dolay Ona Emn ad taklmtr.
Baknz u iinize! Aranzdaki ilerde doru ve doru szl olan bir kimsenin, Allaha kar yalan
syleyebileceini mi sanyorsunuz? Ona tbi olan kimlerdir? Genlerdir!
Mesh ve daha nceki Peygamberlere ilk tabi olan, balananlar da, genlerdi! Tevrat sahibi olan Medine
Yahudileri, Ona kar ne yaptlar, nasl davrandlar?
Ona aykr davrandlar. O da, zerlerine yryp onlar ldrd ve esir etti. Her tarafa daldlar.
Onlar kskanlk yapyorlar, Onu kskanyorlard.
Mlikoullar, hediyelerini Mukavkis'in nne koydular. Mukavkis, sevindi ve adamlarna, onlarn alnmasn,
kendilerine bahiler verilmesini emretti. Bahi verilirken onlarn bzsn bzsna stn tuttu.
Bana gelince, kstlar. Sylemeye demez az ve ehemmiyetsiz bir ey verdiler. Sonra Mukavkis'in huzurundan
ktk.
Hz. Muire diyor ki: Mukavkis'tan iittiimiz szlerden, Muhammed aleyhisselma kar rezil rsva ve sklm
pklm olduk. Kendi kendimize, "Yabanc hkmdarlar bile Onu tasdik ediyorlar da, bizler, Onun akrabas ve
komular olduumuz ve dvetisi evlerimize kadar geldii hlde, Onun yanma uramryoruz!" dedik.
Yerlerimize dndk.
skenderiye'de oturduum mddete, girmedik kilise brakmadm. Karlatm btn Kibt, yni Msr
halkndan ve Rum din adamlarndan Muhammed aleyhisselmm sfatn sordum.
Bunlardan biri de, Eb Guseym kilisesi reisi Kibt papaz idi. Kibtler onun rzsn ve duasn almak iin yanna
gelirlerdi. Ben, ibdete ondan daha dkn bir kimse grmemitim. Kendisine dedim ki:
Peygamberlerden, gelmeyen kim kalmtr? Bana haber ver!
Olur! O, Peygamberlerin sonuncusudur, Onunla, sa bin Meryem arasnda, Peygamberlerden hi kimse yoktur.
sa Peygamberin, kendisine uymay bize emretmi olduu Peygamber, Odur!
O Peygamber, mmdir ve Araptr. Onun ismi, Ahmed'dir, Kendisi, ne uzun, ne de ksa boyludur. Onun
gzlerinde biraz krmzlk vardr.
Kendisi, ne ok beyaz, ne de esmerdir. San uzatr, elbisenin kalnca olanndan giyer, yemeklerden bulduu ile
iktifa eder, klcn boynunda tar, kendisiyle arpmaya kalkmadka, kendiliinden, kimse ile arpmaz.
Onun yannda, kendilerini Ona feda eden, Onu, kendi evltlarndan ve babalarndan daha ok seven Eshb
bulunacaktr.
O, Selem aalarnn yetitii yerden, Harem'den kacak, bir Harem'e gelecek, orak ve hurmalk bir yere
hicret edecektir. brahim aleyhisselmm dninde bulunacaktr!
Bana, Onun sfatn biraz daha aklasan olur mu?
O, kendisinden nceki Peygamberlerde bulunmayan birtakm haslet ve imtiyazlarla, kendisi mmtaz klnmtr.
Her Peygamber, yalnz kendi kavmine gnderildii halde, O, btn insanlara gnderilecektir!
Btn yeryz Ona mescid ve temiz klnacaktr. O, namaz vaktini nerede idrk ederse, orada namazn
klacaktr.
Hlbuki kendisinden nceki Peygamberler, namazlarn, kiliseler ve havralardan baka yerlerde klamazlard!
Hz. Mugire diyor ki:
Onun ve bakalarnn btn bu sylediklerini aklmda tuttum.
Mlikoullar, ailelerine hediyeler satn aldlar. Sevinli idiler. Onlardan hi kimse de, bana hibir fedkrlkta
bulunmadlar.
Yola ktlar ve yanlarna da, iki aldlar. ki iiyorlard. Her trl rezaleti yapyorlard.
Taife dnnce, kavmime, Mukavkis'in beni hor, hakr grdn haber verecekler diye, Mlikoullarn
ldrmeyi tasarladm. Irak'ta Bassak nehri yannda bulunduumuz srada, yalandan hastalandm ve bam
baladm. Bana, "Neyin var?" diye sordular.
Ben de, "Bam aryor!" dedim. araplarn ortaya koydular ve beni ardlar. Onlara dedim ki:
Bam aryor, ben, iemeyeceim. Fakat, sizinle oturur, size iirebilirim.
Hi itiraz etmediler. Oturdum, onlara iirdim. tike itahlandlar ve daha ok itiler. En sonunda sarho bir
hlde szp kaldlar.
Ben de, onlarn zerlerine kp, hepsini ldrdm. Yanlarnda bulunan btn mallar alp, Medine'ye geldim.
Peygamberimizi, mescidde Eshb- kiramla birlikte otururken buldum. zerimde yolcu elbisesi vard. Kendisine,
slm selm ile selm verdim. Hz. Eb Bekir baknca, beni tand. Bana dedi ki:
Urve'nin kardeinin olusun galiba?
Ben de, "Evet! Allahtan baka ilh olmadna ve Muhammed'in Raslullah olduuna ehdet ediyorum!"
dedim. Raslullah efendimiz buyurdu ki:
Allaha hamdolsun ki, seni hidyete kavuturdu, slmiyete ulatrd. Hz. Eb Bekir sordu:
skenderiye ehrine emniyet ve selmetle vardnz m?

Evet!

Seninle birlikte bulunan Mlikoullar ne yapyorlar, nasllar?

Onlarla bizim aramzda olan, bz Araplar arasnda olan eydir. Biz, irk dnindeydik. Onlar, ldrdm.
Elbiselerini soyup Raslllah efendimize getirdim. Bete birini karsn, yahut onlar hakknda ne yapmay uygun
grrse, yle yapsn. O, mriklerden bir ganimettir. Ben, artk Muhammed aleyhisselm tasdik eden bir
Mslmamn! Raslullah efendimiz buyurdu ki:
Senin Mslmanln kabul ettim. Fakat, onlarn mallarndan ne bir ey, ne de bete bir alrm. nk, o, bir
gadrdr, yni zulmle, hileyle alnmtr. Gadrde ise, hayr yoktur!
Peygamber efendimiz byle buyurunca, dedim ki:
Y Raslallah! Ben, ancak kavmimin dninde bulunduum srada onlar ldrm, sonra da, Mslman olup,
imdi huzurunuza gelmi bulunuyorum!
Raslullah efendimiz tekrar buyurdu ki:
slmiyet, kendisinden nce olup bitenleri drr, siler!
Mukavkis'in sylediklerini, Kibt, yani Msrl ve Rum din adamlarna sorduum sorular ve onlardan
iittiklerimi Peygamber efendimize haber verdim. Reslullah efendimiz ok memnun oldu ve bunlar, Ashabnn
da iitmelerini istedi. ki, gn de, onlara anlattm.
Hz. Muire, Mslman olduktan sonra, Peygamberimizin yannda bulunup, Ona hizmet etti. Seriyyelerde
kumandanlk ve mcahitlik yapt. Bey'at-i Ridvnda bulundu. Hudeybiye antlamasnda Peygamberimizin
yannda olup, hizmetindeydi.
Mekke'nin fethine, Huneyn gazasna ve Tebk seferine katld. Tif'te, kabilesi slmiyet ile ereflenince, amcas
Urve ehd edilip, Sakfliler de zulm, ikence ve tecvze urad.
Sakfliler durumu Raslullah'a arz ettiler. Sakf temsilcileri, Medine'den ayrldktan iki veya gn sonra Hz.
Mugre, eline, bir balta ald. Rabbe'nin zerine kt. Kendi kavim velcablesi olan Muattiboullar, Urve bin
Mes'd gibi vurulur, ldrlr korkusuyla silahlanarak Hz. Mugre'nin yaknnda, dikilmi duruyorlard.
O srada, Eb Sfyn da oraya geldi. Mrik kadnlar gelip balarn 3nilar, erkeklerinin, klla
arpmakszn, Rabbe'yi, Mslmanlara teslim ettiklerine yanyorlar, alyorlard. Kleler, ocuklar, erkekler,
per kzlar gelmilerdi. Herkes, Lt'n yknndan dolay endieli bulunuyordu.
Hz. Mugre, elindeki balta ile, Lfa bir darbe indirdi. Eb Sfyn dedi ki: Vah vah sana! Eyvahlar olsun sana!
Hz. Mugire titrer gibi yaparak arkasnn zerine ykld. Tif halk, birden lk kopardlar. Dediler ki:
Allah, Mugire'yi rahmetinden uzak etsin! Rabbe, onu ldrd!
Hz. Mugire'nin yklp dtn grmelerine ok sevindiler. Dediler ki:
Sizlerden, ona yaklamay, onu ykmaya kalkmay gze alabilecek kim var? Vallahi, ona g yetirilemez!
Hayr! Siz, Rabbe'nin, kendisini ^uyamayacan, savunamayacan sanyordunuz! te o, kendisini korumu ve
savunmutur!
Mugire, bir mddet o hl zere kaldktan sonra, silkinip oturdu. Sonra tif halkna seslendi:
"Ey Tifliler! Araplar, "Arap kabileleri iinde sizlerden daha akll bir kable yoktur" derlerdi. Meer, Arap
kabileleri iinde sizden daha ahmak bir kabile yokmu!
Yazklar olsun size! Lt ve Uzz dediiniz nedir ki? u talar gibi birer tatrlar! Tatan, kerpiten ibarettirler!
Onlar, kendilerine kim tapyor, kim tapmyor bilemezler!
Yazklar olsun size! Lt, hi iitir mi? Hi grr m? Hibir yarar veya zarar verir mi? Geliniz, Allahn affna
ve ltfuna snnz! Ona ibdet ediniz!
Hz. Mugre, Tiflilere, putlarn hibir ey yapamadklarn belirttikten sonra, yamndakierle birlikte Rabbe'yi
ykmaya, talan, birer birer yere indirmeye devam etti. En sonunda, onu yerle bir edince, Tifliler arp
kaldlar.
Lt'n kapcs ve bakcs olan Acln bin Attb, Mlikoullarndand. Ondan sonra bu hizmeti, oullar grmekte
idi. Lt'n bakcs diyordu ki:
Greceksiniz ki, temeline inilince, temel yle bir kzacaktr ki, o kzgnlkla, onlar yerin dibine batracaktr!
Hz. Mugire bunu iitince, temelini de kazmaya balayp, adam boyunun yansna kadar kazd. Temeline kadar
indi. Orada bulunan, altn ve gmleri kard.
Putun bulunduu yerdeki mallar, bir araya toplannca, Hz. Mugire, Eb Sfyn'a dedi ki:
Raslullah efendimiz, bu maldan, Urve ile Esved'in borlarn demeyi sana emretmiti. Bunun zerine,
onlarn borlarn dediler.
Hz. Mugire, Tif'i kfr karanlndan nura kavuturup, Mekke'ye, Raslullahn yanna dnd. Veda haccna
katld. Raslullahn hirete teriflerinde tehiz ve tekfinde vazife ald. Peygamberimiz kabre indirildikten sonra,
zerine toprak atlrken yzn drd. Hz. Ali'ye durumu arz edip, kabirden yzn almak istedi.
Msaade verilince, kabre inip, yzn alrken, Peygamberimizin ayaklarn svazlad. Bylece Raslullahn
mbarek bedenine son defa elini sren kii oldu.
Bundan dolay, "Raslullahtan son ayrlan insan benim" derdi.
Kureyli mrikler, Ben Sakf kabilesi reisi olan amcas Urve bin Mes'd'u eli olarak gnderdi. Urve, konuma
esnasnda cahiliyye detinde olduu gibi, Peygamberimizin sakaln tutup, okamak istedi.

Hz. Mugire, amcas Urve'ye klcnn ucuyla mdhale ederek, Reslllahn mbarek sakalna dokunmaktan
menetti. Amcas, onun Raslullah'a olan sevgisi, muhabbeti ve ball karsnda hayrete dt.
Hz. Mugre, Hz. Eb Bekir'in hilfetinde, yalanc peygamberlik iddiasnda bulunan Mseylemetl-Kezzb ve
dnden dnen mrtedler zerine gnderilen orduda vazife ald. Yemme harbinde mrtedlere, am ve Yermk'de
de Rumlara kar savat. Yermk'de bir gz yaraland.
Hz. mer'in hilfetinde Irak'ta yaplan fetihlere de katld. ran'daki Ssn mparatorluunun sonunu getiren
Kadisiye Meydan Muharebesi ncesinde, Mslmanlarn sefirliini yapt. Zulm zerine kurulan ran Ssn
kumandanlk saraynn aaas ve kumanda heyetinin ssl elbiselerine kar, Mugire'nin sde kyafeti ve vakarl
hlini gren ran kumandanlar ardlar.
Hz. Mugire, Sa'd bin Eb Vakks tarafndan sefir olarak gnderilmiti. ranllar, sert konuup, Mslmanlar
korkutacaklarn zannettiler. Sz sras Mugire'ye gelince, o, byk bir cesaretle konumaya balad ve yle
dedi:
slmiyet'in esaslarna gre, herkes Allahu Tel indinde bir kul olarak eittir. Hi kimsenin dierine kar bu
hususta bir imtiyaz yoktur.
Mugire hazretlerinin bu szlerini dinleyen ran heyeti, akn bir vaziyette birbirlerine bakp, ne syleyeceklerini
ve ne yapacaklarn ardlar ve tela dtler. Tel ve aknl daha ok artan ran Bakumandan Rstem,
yakut, inci ve elmaslarla ssl olan klcn Hz. Mugire'ye gstererek dedi ki:
Sefir hazretleri, bu kl ok insanlar tarafndan birok kere plmtr.
Bu sz karsnda byk bir dah olan Hz Mugire yle cevap verdi:
Senin klcn penler, yaltaklk yaparak klcn deil, onun knn pmlerdir.
Sonra kendi klcn gstererek dedi ki:
Bu kl ondan daha keskin ve daha ok bilenmitir.
Bu grmelerden sonra anlamaya varlamad ve yaplan Kadisiye Meydan Muharebesinde, Mslmanlar galip
geldi. Bu savata, Hz. Mugre byk bir kahramanlk gstermitir. Mugire hazretleri bir kadnla evlenmek
istemiti. Peygamber efendimiz Mugre'ye buyurdu ki:
Onu grdn m?
Hayr y Raslallah.
Onu gr! Zira birbirinizi grmeniz, aranzdaki muhabbeti artrr. Hz. Mugire buyurdu ki:
"Bir kimse evine girdii zaman selm verirse, eytan, "Artk, benim burada duracak bir yerim kalmad" der.
Sofraya oturup yemek yemeye balad zaman, Allah Tela'nn adn anarsa, yni Besmele-i erfeyi sylerse,
eytan bu sefer de, "Benim burada ne duracak yerim, ne de yiyecek bir eyim kald" der.
Su iecei zaman, Allah telnn adn anarsa, eytan bu sefer de yle der: "Artk burada benim iin ne durak,
ne yemek, ne de imek kaidi." eytan, bundan sonra eli bo olarak kar gider.
Hz. Mugire, dhi olup, tekilt bir Sahabeydi. Zek ve akln, mehur dhilerden Halfe Hz. Muvye de takdir
ederdi. Byk meseleleri stn gryle hemen hlledip, en skk durumlarda bile bir kar yol bulurdu.
Dini ilimlere vakf ve tedbir sahibiydi. Pek ok talebe yetitirip, bunlara dn ilimleri retip, hadis-i erif rivayet
etti. Yzotuz hadis-i erif rivayet etti.
Vefatna kadar Kfe valisi kald. Kfe'de 670 senesinin aban aynda, yetmi yanda taundan vefat etti. 14[14]
Mslman insan, inanc dairesinde meru olan her vazifeyi icra etmeye hazr olan insandr.
Hz. Muhammed Bin Mesleme (R.Anh)
Bedir savandan sonra Mekkeli mriklerin lleri hakknda atlar, iirler syleyerek mrikleri kkrtan,
Peygamberimize ve Mslmanlara dit uzatarak fitne kartan, hatt Peygamberimize suikast tertiplemeye
kalkan K'b bin Eref adl bir Yahadi zengini vard. Peygamber efendimiz Ashb- Kirama buyurdu ki:
K'b bin Erefi kim ldrr? nk o, Allah ve Raslne eza etmitir.
Muhammed bin Mesleme dedi ki:
Y Raslaliah! Ben onu senin iin ldrr, onun sesini ksarm. Bunun zerine Raslullah efendimiz yle
buyurdu:
Gcn yeterse bu ii yap!
Bunun zerine Muhammed bin Mesleme, evine dnd. Sonra Eb Naile, Abbd bin Bir, Haris bin Evs, Eb
Abs ve bni Cerr'in yanna gidip, meseleyi onlara at. Hepsi uygun grerek, "Beraber ldrrz" dediler.
Bundan sonra, birlikte Peygamber efendimize gelerek dediler ki:
Y Raslallah! zin buyurursanz, biz K'b ile konuurken, sizinle ilgili olarak onun houna gidecek baz szler
sylemeliyiz.
Peygamber efendimiz, onlara buyurdu ki:
Bu hususta istediinizi sylemeniz size helldir.
Elfaz- kfr, yani kfr szler sadece ikrah mlci karsnda sylenmezler. Bozan ikrah mulci olmad halde
14[14]
Hayatis Sahabe/M. Yusuf Kndehiev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suvern Min Hayal's
Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty.

de srf slm'n ve mslmanlar maslahatna uygun olarak bir tautu veya tauti bir mahkemeyi ortadan
kaldrmak iin de sylenebilirler.
Nasl ki, Muhammed b. Mesleme (R.a.) ve arkadalarnn Allah ve Peygamber dman Ka'b b. Erefi ldrmek
iin syledikleri szler ikrah mulci karsnda sylenmemlerse ayn ekilde bugn de kfr ve harbi kfirleri
ortadan kaldrmak iin elfaz-i kfr sylenebilir. Ancak burada dikkat edilecek en nemli nokta, Muhammed b.
Mesleme (R.a.) ve arkadalar, mslmanlarn hem peygamberleri ve hem de imamlar olan Hz. Muhammed
(sav)'den izinli olmalar ve Ka'b b. Eraf ldrmekten baka bir ey ile megul olmamalardr. Bugn istil
altndaki slm topraklarnda byle bir maslahata binaen elfaz- kfr kelimeleri kullanmak suretiyle kfr
kurumlar ve harbi mrted ve kfirleri ortadan kaldrmalar iin msimanlarn harb emirlerinden izin almalar
ve aldklar grevin dna kmamalar gerekir. nk Muhammed b. Mesleme (R.a.) ile arkadalarnn
durumlarnda bunu gryoruz.
Muhammed bin Mesleme ve arkadalar, aralarnda istiare yapp bir pln hazrladlar. Bundan sonra
Muhammed bin Mesleme, K'b bin Erefin yanma giderek dedi ki:
u Muhammed, bizden sadaka istedi. Bize ok vergi ykledi. Onun iin senden dn bir ey almak iin
geldim. O sizi daha da bktracak.
te ona bir defa uymu bulunduk. Ona tabi olmakta devam edeceiz. Bakalm sonu ne olacak? imdi sen bize
biraz dn hurma ver.
Evet vereyim, fakat bana bir eyi rehin vermelisiniz. Muhammed bin Mesleme ile yanndakiler sordu:
Ne istersin?
Kadnlarnz rehin isterim!
Kadnlarmz sana nasl rehin verebiliriz? Sen yakkl birisin. Kadn gnl, meyledebilir.
O zaman oullarnz rehin verin!
Onlar da rehin veremeyiz. Onlardan birine, bir iki deve yk hurmaya karlk rehin olundu diye svlr ki, bu
bizim hi unutamyacamz bir leke olur. Fakat sana silhmz ve zrhmz rehin verebiliriz.
K'b bu teklifi kabul etti. Onlara, ne zaman geleceklerini de bildirdi.
Muhammed bin Mesleme, belirtilen gece K'b'n kalesinin yanna gitti. Beraberinde, K'b'n st kardei Eb
Naile de vard. K'b onlar kaleye armt.
K'b gelenleri karlamak iin aa inerken K'b'n kars dedi ki:
Bu saatte nereye gidiyorsun?
Gelenleri karlamaya iniyorum.
Bu durum bana pek iyi gelmiyor. Sanki bana kan dklecek gibi geliyor.
Yok yok zannettiin gibi deil, onlar Muhammed bin Mesleme ile st kardeim Eb Nile'dir. O iyi bir gentir.
Geceleyin, kln vurumasna bile arlsa, hi tereddt etmeden gelir. Byle birisidir.
Yine de sen aa inme! Onlarla konan damndan konu!
Yiite yaraan, arpmaya, snglenmeye davet edilse bile icabet etmektir.
K'b byle syledikten sonra aa indi.
Muhammed bin Mesleme, bu arada kiiyi kaleye soktu. Bunlar Eb Abs, Haris bin Evs, Abbd bin Bir idi.
Muhammed bin Mesleme arkadalarna dedi ki:
K'b gelince, ona san koklayacam syler, ban tutup koklarm. Siz, benim, K'b'n ban iyice
yakaladm grdnz zaman, kllarnzla, K'b'a vurunuz. Bylece "Harb hiledir" hads-i erifine uygun
hareket etmi oluruz.
K'b bin Eref, gzel giyinmi bir ekilde gzel koku saarak, onlarn yanma gelmiti. Muhammed bin Mesleme,
imdiye kadar byle gzel koku koklamadm" diyerek K'b'n yanna vard. K'b gururlanarak cevap verdi:
Dnyann en gzel kokularn kullanrm. Muhammed bin Mesleme dedi ki:
Gzel kokulu san koklamama izin verir misiniz?
K'b, msade ettiini syledi. Muhammed bin Mesleme, onun ban yakalayp, arkadalarna seslendi:
Allah ve Raslllah dmanna vurunuz!
lk kl vurulduunda, K'b iddetle bard, ancak lmedi. Bunu gren Muhammed bin Mesleme haneriyle
K'b'n karnn gbeinden kasna kadar yrtt. K'b, yle bir lk kopard ki, evrelerindeki evlerden bu
feryad duymayan kalmad. K'b yere yklp ld.
Fedaler bundan sonra oradan sratle uzaklatlar. Yahudiler kaleden inip bir mddet onlar takip ettilerse de,
yolu ararak bulamadlar. Mcahidier, Medine'ye girdiklerinde, Raslllah efendimiz namaz klmt.
Mcahidlerin tekbr seslerini iitince, kendileri de, tekbr getirdiler. Muhammed bin Mesleme, Reslilah
efendimize, K'b'n ldrldn haber verdi. Raslllah efendimiz buyurdu ki:
Muradnza erdiniz. Fedailer de;
Evet y Raslallah! Allahn ve Reslllahn bir dman daha hak ettii cezay buldu, dediler.
K'b'n ldrlmesi, hicretin nc ylnn Ramazan aynda oldu. Bedir savandan sonra Ben Ndir
Yahudileri, Peygamberimizi yurtlarna da'vet edip, suikast yapmak istemilerdi. Bunun zerine Peygamberimiz
onlarn bu tutumunu rendi. Muhammed bin Mesleme'yi ararak buyurdu ki:
Ndiroullar Yahudilerine git! Onlara, "Raslllah beni size; 'Yurdumdan kp gidiniz! Burada benimle

birlikte oturmaynz! Siz bana bir suikast pln kurdunuz! Size on gn sre tanyorum. Bu mddetten sonra,
buralarda sizden kim grlrse, boynu vurulacaktr' emrini bildirmek zere gnderdi" de!
Bu emir zerine Muhammed bin Mesleme, Ndiroullar Yahudilerinin yurduna varnca, onlara dedi ki:
Musa aleyhisselma Tevrat' indirmi olan, Allah akma doru syleyiniz: Muhammed aleyhisselm Peygamber
olarak gnderilmeden nce, Tevrat nnzde iken, size geldiim ve u meclisinizde bana Yahudilii teklif
ettiiniz zaman ben size, "Vallahi ben asla Yahd olmam" demitim. O zaman siz de bana cevaben, "Senin
dninden baka din yoktur. Senin anladn, istediin, duyup iittiin Hanf dninin aynsdr! Size gelecek olan
Peygamber, hem eriat sahibidir, hem savadr. Gzlerinde biraz krmzlk vardr. Kendisi Yemen tarafndan
gelecek, deveye binecek, ihrama brnecek, bedeni yumuak ve kuvvetli, klc boynunda asl bulunacak,
konutuu zaman hikmet konuacaktr" dememi miydiniz?
Yahudiler bunu itiraf etmelerifre ramen slmiyeti kabul etmemilerdi. Muhammed bin Mesleme ayrca
Reslllahn emrini onlara bildirdi. Bunun'zerine Ndiroullar yklerini toplayp, topraklarn terkederek
yurtlarndan oldular ve ihanetlerinin cezasn grdler. Hayber gazvesinde, Hayber kalelerine yaplan
hcumlarda Muhammed bin Mesleme en nde bulunuyordu. Henz Hayber fethedilmemiti. Muhammed bin
Mesleme dedi ki:
Y Raslallah! Bugn ok zgnm. Yahudiler kardeim Mahmd bin Mesleme'yi ehd ettiler.
Bunun zerine Peygamber efendimiz buyurdu ki:
Dmanlarla karlamay istemeyiniz. Allahtan salk ve afiyet dileyiniz. nk siz, onlardan banza neler
geleceini bilemezsiniz. Dmanla karlatnz zaman, "Allahm! Bizim de Rabbimiz, onlarn da Rabbi sensin.
Hepimiz senin kudretin altndayz. Onlar ldrecek, ancak sensin" diye dua ediniz, ondan sonra oturunuz. Sizi
sardklar zaman tekbr getiriniz. Ey Muhammed bin Mesleme! Sana mjde! Yarn, inaallah, kardeini ldren
ldrlecek ve Yahudi savalar, kaacaklardr."
ehidler ailesini teselli etmek, Peygamber (sav)'in snnetindendir. Muhammed b. Mesleme (R.a.)'n hayat
muharebe meydanlarnda geti. Hz. Osman ve Hz. Ali'nin halifelikleri srasnda artk ihtiyarlam olduundan,
Medne'de sakin bir hayat yaad. Hz. Muviye (R.a.)'nin halifelii srasnda yetmiyedi yanda iken, 664
ylnda Medine'de vefat etti, Bak kabristanna defnedildi. 15[15]
Sahabe, hayatn Allah'n dinine adamt. Din iin her trl fedakrlkta bulunuyorlard. Bazan teblici, bazan de
sava oluyorlard. Onlar Allah'n razsn kazanmay dnyalar kazanmaya tercih etmilerdi. Allah'n rzasn
kazanlarn en mhimi kabul etmek, bir sahabe anlaydr. Yani sahabe fkhdr.
Hz. Mus'ab Bin meyr (R.Anh)
Ashab- Kiram'in ileri gelenlerinden Knyesi Eb Muhammed'dir. Mekke'nin zengin ailelerinden olup, yakkl
ve gzel giyinen bir genti. Anne ve babas onun zerine titrerdi. zellikle, Mekke'nin en zenginlerinden saylan
annesi, oluna gzel elbiseler giydirir ve gzel kokular srerdi. Mekkelilerle onu hayranlkla seyrederlerdi. Bir
defasnda Hz. Peygamber de onun hakknda yle buyurmutu:
"Mekke'de Mus'ab b. Umeyr'den daha gzel giyinen, daha yakkt ve nimetler iinde yzen baka bir gen
grmedim." 16[16]
Allah'a yemin olsun ki Mus'ab b. Umeyr'in veya mslmanlarn arasndaki lakabyla "Mus'abu'l-Hayr"n
hikyesi, en ilgin hikayedir. slm'n rengini verdii, Muhammed (sav) in terbiye ettii kimselerden biridir.
Mus'ab, Mekke'de o gnn artlarna gre zenginlik ve ihtiam iinde yaarken, Hz. Peygamber (sav)'in insanlar
slm'a davet ettiini rendi. Mekke btn problemlerini, uralarn bir tarafa brakm, sadece Allah Rasl
ve O'nun getirdii din ile megul oluyordu. Refah iindeki bu gen de insanlar iinde bununla en ok
ilgilenenlerdendi.
Genliine ramen meclislerin vazgeilmez insan olan Mus'ab, her mecliste bulunmas istenen bir ahsiyet
olmutu. Szlerinin gzellii ve aklnn stnl kendisine btn kalbleri ve kaplar ayordu.
itti ki, Allah'n Elisi ve O'na inananlar Kurey'in eriemeyecei ve eziyet edemeyecei uzaklkta bir yerde
toplanyordu. Buras Safa tepesinde Erkam'm eviydi. Hi tereddt ve duraksama gstermeksizin bir akam
Daru'l-Erkam'a gitti.
Orada Allah'n elisi vard. Ashbyla karlkl oturmular, onlara Kur'an okuyor, onlarla beraber Allah iin
namaz klyorlard.
Mus'ab adeta yerinde duramyordu. Raslllah'n kalbinden fkrp, dudaklarndan akan ayetler, kulaklara ve
gnllere yollanyordu. yle ki Musa'b'n gnl, o akam dolu dolu olmutu. ylesine huzurla dolmu ki, sanki
yerden kopup kanatlar zerinde uuyordu. O srada Allah Rasl mbarek sa ellerini uzattlar ve kalbi arpan
gencin omuzuna dokundular. te o an okyanus derinliindeki sakinlie ermiti. man nuruyla aydnlanan ve
slm ile ereflenen gen, adeta olgunlam, hayatnn ak deimiti
Mus'ab'n annesi Hunnas binti Malik, korkun gte bir ahsiyete sahipti. Mus'ab mslman olduunda,
15[15]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; 'Hilyetl Evliya; El-sabe Fi temyizi Sabnbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty
16[16]
bn Sa'd, et-Tabakt'l-Kbr, Beyrut 1960,111, 116

yeryznde korktuu yegne kimse annesiydi. Btn Meleke ileri gelenleri ona bask yapsalar veya zerine
gelselerdi, ona daha hafif gelirdi. Annesinin dmanl btn bunlarn yannda g yetirilemeyecek
korkunluktayd. O anda hemencecik dnd ve Ailah'm hkm yerine gelinceye kadar mslmanln
gizlemeye karar verdi.
Daru'l-Erkama artk srekli gidip geliyor, Reslllah'n dizi dibine oturuyordu. man ettii ve imann
annesinden gizlemekle fkesinden kurtulduu iin son derece mutluydu. Fakat zellikle bu gnlerde Mekke'de
bir srrn gizli kalmas imknszd. Kurey'in gz, kula inananlarn zerinden eksik olmuyordu.
Daru'l-Erkam'a gizlilikle giren Osman b. Talha ilk olarak Mus'ab! grd. Bir seferinde de onu Muhammed (sav)
gibi namaz klarken grd. Adeta l rzgarlar birbiriyle yar etti de hemen haberi Musa'b'n annesine
yetitirdiler. Mus'ab, annesi, kabilesi ve btn Mekke ulular huzurunda dimdik durmu, Hak'ka olan kesin
balln ve sebatm onlara Kur'an'dan ayetler okuyarak gsteriyordu.
Allah Rasl Kur'an'la onlarn kalplerini ykyor; hikmet, eref, adalet ve takva ile dolduruyordu. Annesi Kur'an
okuyan Mus'ab' susturmak iin harekete getiyse de Onun gzellii, yumuakl karsnda pek bir ey
yapamad. Annelik duygusu ar bast, dvmek ve ikence etmek gibi eylerden vazgeti. Ama ilahlarna dil
uzatmasndan dolay da baka bir cezalandrma uslne ba vurdu. Bylelikle Mus'ab' evinin direklerinden
birine balad, kapy da zerine kilitledi. Bu durum mslmanlardan bir ksmnn Habeistan'a hicret haberini
alncaya kadar srd.
Bunu duyar duymaz areler aramaya koyulan Mus'ab, bir gn annesi ve muhafzn gaflete getirip, Habeistan'a
muhacir olarak gitti.
Habeistan'a hicret eden ilk kafileye katlncaya kadar hapiste tutulan Hz. Mus'ab, hicret imkn knca, dnini
daha rahat bir ekilde yaayabilmek iin Habeistan'a hicret etti. Habeistan dnnde Hz. Mus'ab'n durumu
tamamen deimi ve bu nazl delikanlnn yerini, kalbi slm ve imanla dopdolu iradesi gl kuvvetli, metin
bir gen almt. Annesi ondaki bu kararllk ve metaneti grnce, zerindeki basksn biraz haffletmek zorunda
kald.
Habeistan'da dier muhacir kardeleriyle birlikte bir zaman kaldlar, sonra tekrar Mekke'ye dndler.
Raslullah'n emri zerine ikinci defa Habeistan'a hicret ettiler.
Mus'ab iin Habeistan da Mekke de eitti. Her yer ve zamanda iman tecrbesini arttrarak srdryordu.
Muhammed (sav)'in tavsiye ettii ibadetleri yaparak hayatnn rengini koruyordu. Rabb'ine olan yaknl
arttka kalbi artyordu.
Bir gn Raslllah'n etrafnda oturan mslmanlarn yanna gitti. Anszn onu gren mslmanlar efkatle
balarn kaldrp baktlar, sonra baklarm indirdiler, bazlarnn gzleri yaarmt. O'nu eski, dknt bir
elbise iinde grmlerdi. Halbuki onun imandan nceki hayat refah ve bolluk iindeydi. Allah Rasl
baklarn ona evirdi ve mbarek dudaklarndan u szler dkld; "Mus'ab' byle gryorum. Onun kadar
ailesinin bolluk iinde gark ettii kimse yoktur Mekke'de. Ama o; btn bu boluu ve varl Allah ve
Rasl'nn sevgisi uruna terk etti."
Annesi onun dinini terk etmesinden dolay ma! varlndan faydalanmay yasaklad. Olu bile olsa ilahlarn
terkeden, onlarn aleyhinde konuan bir kimseye asla yiyecek vermezdi.
Son olarak annesi, Habeistan dn onu tekrar hapsetmek istedi. Hapsetmeye yardmc olan herkesi
ldreceine dair yemin edince annesi onun ne kadar kararl olduunu bildii iin brakt. Hem annesi hem
kendisi bu esnada alyorlard. Bu son veda an; annenin kfrde alacak direniini, olun da imanda alacak
sebatn sergiliyordu. Anne olunu evinden kovdu ve yle haykrd:
"stediin yere git. Artk ben senin annen deilim." Musa'b annesine yaklat ve:
"Ey anneciim! Sana yardmc olmak istiyorum ve senin adna endie ediyorum! Allah'n bir olduuna ve
Muhammed'in Allah'n kulu ve Rasl olduuna ehadet getir." dedi. Annesi cevaben:
"Parlayan yldza yemin olsun ki, senin dinine asla girmem. Aklm zayf, grm kt deil."
Bylelikle Musa'b rahat ve bolluu bir tarafa itip, eski elbiselere ve bir gn tok birok gn a kalmaya raz oldu.
nk onun ruhu yce inan aydnl ve Allah'n nuruyla dopdolu olmutu. Adeta o baka bir insan olmu, gz
cilalanm, ruhu aydnlanmt.
Bu srada Birinci Akabe Beyati olmu ve Medinelilerden bir grup slm' kabullenmiti. Kendilerine slm'
anlatmak ve dierlerine de tebli yapmak iin Raslllah'tan bir muallim retici istediler. Hz. Peygamber de bu
nemli grev iin Hz. Mus'ab b. Umeyr'i grevlendirdi. Hz. Mus'ab onlara hem namaz kldracak, hem Kur'an
retecek, hem de dier insanlara slm' anlatacakt ve yeni kimseleri slm'a davet edecekti. Bylece
Medine'ye ilk hicret eden sahabe Mus'ab b. Umeyr oluyordu. Medine'de ilk cuma namazn da Mus'ab b. Umeyr
kldrd kaynaklarda ifade edilir. 17 [17] Mus'ab b. Umeyr (R.a.), slam'da ilk eli ve ilk muallimdir. Ayn
zamanda ilk Cuma namazn kldran cuma imamdr.
Hz. Raslllah (sav), Mus'ab b. Umeyr (R.a.)' grevlendirirken O, Ensar'a slm' retecek, bakalarnn da
Allah'n dinine girmelerini salayacak ve Medine'yi byk hicret gn iin hazrlayacakt. Halbuki yaa,
makamca, Allah Rasl'ne yaknlk bakmndan ondan daha nde olanlar vard ashb iinde. Ama Allah Elisi
17[17]

bn Sa'd, a.g.e., III, 318

Mus'ah'u'l-Hayr' tercih etmi, onu semiti. En ar yk, ona brakyor, hicret yurdu olacak olsa Medine'de
slm'n gelecei ellerine teslim ediliyordu. Az bir zaman sonra btn bir dva adamlar, savalar, mcahidler
orada bulunacakt.
Mus'ab Allah'n kendisine bahettii stn akl ve yaratlla emaneti yklendi. Onun zhd, ycelii ve ihlas ile
karlaan Medine ehli dalga dalga slm'a girdiler. Mus'ab Medine'ye geldiinde Akabe'de Allah Resl'ne
bey'at eden 12 kii vard. Onlar da Allah ve Rasl'ne icabet .edeli ancak bir ka ay olmutu. Bir sonraki hac
mevsiminde yaplan Akabe bey'atmda Medine'liler Mekke'ye Raslllah ile bulumak iin temsilciler
gnderdiler. Mus'ab'n nderliinde gelen mslmanlarn says yetmi kiiydi. Mus'ab dehas ve zekasyla Allah
Rasl'nn ne kadar isabetli bir tercih yaptn ispatlamt.
Mus'ab verilen elilik grevini tam olarak ifa etmiti. Bylelikle, Mus'ab b. Umeyr (R.a.), Allah 'a daveti,
Allahn diniyle insanlar hidayete aran mbeirdi. Kendisine inand Allah Resul gibi sadece Hakk'n
rzasn dnyordu. Es'ad b. Zrare'nin yannda misafir olarak kalyordu. kisi birlikte kabileleri, evleri,
toplant yerlerini, dolayorlar, yanlarnda bulunan Allah'n kitabndan insanlara okuyorlar, onlar "Allah, tek bir
ilahtr." kelime-i ilhisine davet ediyorlard. yle durumlar meydana geliyordu ki davet esnasnda, eer zekas
ve ruh ycelii olmasa hem kendisi hem de beraberinde olanlar helak olabilirdi.
Bir gn vaaz ederken anszn Usayd b. Hudayr ka geldi. Bu adam Mekke'nin ileri gelenlerindendi. Kzgnlk ve
fke ile, kavmi arasnda dine fitne karsa, ilahlann terke aran ve daha nce hi duymadklar, almadklar
bir tek lah'tan sz eden kiiye doru yrd.
Onlarn ilahlar hep belli yerlerde duruyordu. Bir kimse ilahlarna ihtiya duyduunda yerini biliyordu, o tarafa
ynelir ve o ilah ta onun zararn giderir, duasn kabul ederdi. Muhammed'in lahna gelince Mus'ab'n davet
etmi olduu bu lah'n ne yeri belliydi ne de bir kimse O'nu grebiliyordu.
Mus'ab'la oturup sohbet eden mslmanlar Usayd'n anszn geliini grmemilerdi, fark ettiklerinde daldlar,
sadece Mus'ab dimdik ayakta kalm ve onu yumuaklkla slm'a aryordu. Usayd geldi, nnde durdu ve
yle dedi: "Sizi blgemize getiren nedir? Zayf akll kimseler mi? Eer hayatta olarak kmak istiyorsan derhal
buradan ayrl.
Mus'ab ise btn vakar ve yumuaklm koruyarak: "Oturup dinlemez misin? Eer davamz beenirsen Kabul
edersin. Eer beenmezsen, istediin eyi sana zorla kabul ettirmee almayz."
Usayd, akll ve zeki bir kimseydi. Mus'ab'n sadece kendinde olan sunma gayretini grd ve Mus'ab onu sadece
dinlemeye aryordu. Eer kabul ederse ne l deilse Mus'ab onun blgesini terk edecek, baka bir kimse,
blge ve kabileye zarar ziyan vermeksizin gidecekti.
Usayd, tamam diyerek klcn yere koydu ve oturdu. Daha Mus'ab Kur'an'dan az bir ayet okuyup tefsir etmiti
ki, Usayd'da bir takm deiikliklerin olduu grlmeye balad. Mus'ab daha szn bitirmeden Usayd "Ne
doru ve ne gzel bir sz! Bu dine girmek isteyen ne yapmaldr?" dedi. Bunun zerine Musa'b ona yneldi ve
sadece elbise ve bedenini temizler, Allah'tan baka ilah olmadna dair ahadet getirirsin" dedi.
Usayd, az bir sre onlardan ayrld ve tertemiz su damlalar salarndan dklr bir vaziyette yanlarna geldi:
Allah'tan baka lah olmadna, Muhammed (sav)'in Allah'n Rasl olduuna ahadet ederim." diye inancn iln
etti.
Haber, k hzyla Medine'ye yayld. Sa'd b. Muaz, Mus'ab'a geldi, dinledi ve mslman oldu. Sonra onu Sa'd b.
Ubade'ye okudu, o da slm nimetine erdi. Medine ehli birbirlerine "Usayd b. Hudayr, Sa'd b. Muaz ve Sad b.
Ubade mslman olmular biz ne duruyoruz. Haydi Mus'ab'a gidelim ve iman edelim..." diyorlard.
Mus'ab b. Umeyr (R.a.) insanlarn kalblerini kan ile deil, Kur'an ile fetheden bir yrek fatihidir. Yrek fatihleri
nsanlar ve lkeleri kan ile Kur'an ile fethederler.
Mus'ab b. Umeyr (R.a.), yapm olduu faaliyetlerle Medine slm devletine zemin hazrlamtr. Bir yl sonra
Mekke'ye, hac mevsiminde yannda yetmi kii ile geen Mus'ab b. Umeyr, Hz. Peygamber (sav)'e slm'n
Medine'deki hzl yaylnn mjdesini verirken yle demiti: "slm'n girmedii ve konuulmad ev
kalmad." Bata Hz. Peygamber olmak zere btn mslmanlar bu habere ok sevindiler. slm davet ve
tebliin snr hususunda sahabenin fkh, slam'n girmedii ve konuulmad tek bir evin kalmamasdr.
Dolaysyla davet ve tebli faaliyetlerinde Mus'ab b. siretinden hayatlarna izler tamak isteyenler, yaadklar
yrede, beldede slm' btn evlere aslna ve uslne uygun bir ekilde gtrmelidir ve hane sahipleriyle slm'
konumaldrlar. slm' iinde yaadklar toplumun gndemi haline getiremeyenler veya gndemde
tutmayanlar, slm devletine sahip olamazlar.
Mus'ab b. Umeyr (R.a.), Mekke'ye dnnde yine inancnn kavgasn vermeye devam etti. Mus'ab'in Mekke'ye
dndn haber alan annesi onu tekrar hapsetmek istedi. Ancak Mus'ab btn bunlara kar olgun bir
mslman tavrn taknarak imannda direndi ve annesini bundan vazgeirdi. Onun annesini slm'a daveti bir
sonu vermedii gibi annesi de Mus'ab' yolundan dndrememiti.
Hz. Peygamber (sav)'in yannda iki ay kadar kalan Mus'ab b. Umeyr, Hicretten on iki gn nce Medine'ye vard.
Hz. Peygamber (sav) onu Sa'd b. Eb Vakkas (R.a) ve Eb Eyyb el-Ensr (R.a) ile karde ilan etmiti. 18[18]
Bedir savanda muhacirlerin sanca onun elindeydi. "Raslllah'n bayraktan" olarak n yapmt. Bedir
18[18]

bn Sa'd a.g.e., Eli, 120

savanda elde edilen esirler hakknda halife mer (R.a.), Raslullah (sav)'e: "Bunlarn hepsini ldrelim, stelik
herkes kendi akrabasn bizzat ldrsn." demitir. Ayn savaa Mus'ab b. Umeyr (R.a.)'n z kardei Ebu Aziz
bin Umeyr de esir dmt. Ensar'dan bir sahabenin onu baladn grdnde Mus'ab bin Umeyr (R.a.), Onu
balayan sahabeye, "Onu skca bala, nk annesi ok zengindir. Bu yzden sana olduka fazla miktarda fidye
verir" der. Bunun zerine kardei Ebu Aziz: "Hani sen benm kardeimdin. kimizin annesi bir deil mi?" dedi.
Bunun zerine Mus'ab bin Umeyr (R.a.): "imdi sen benim kardeim deisin. Benim kardeim, seni balayan
kimsedir" diye cevap verdi. 19[19] Grld gibi, Mus'ab bin Umeyr (R.a.) tam bir iman adamdr. Mus'ab (R.a.)
bizzat pratiiyle akide/iman bann neseb/akrabalk bandan daha kuvvetli olduunu ortaya koymutur.
Uhud savanda da sancak yine onun elindeydi. Sava esnasnda mslmanlarn gerilediini gren Mus'ab b.
Umeyr, atn saa sola doru sryor ve yksek sesle u ayeti okuyordu:
"Muhammed ancak bir peygamberdir. Ondan nce birok peygamberer gelip gemitir." 20[20]
Bu ayetin Uhud gnne kadar nazil olmad ve o gn indirildii rivayeti, Hz. Mus'ab'n Allah katndaki deerini
ifade eder. 21[21] Uhud Gazvesinde slm ordusunun sancan tayan Mus'ab b. Umeyr'in nce sa kolu kesildi.
Hemen sanca sol eline alarak savaa devam etti. Fakat ardndan sol eli de kesildi. Bu defa vcuduyla sancaa
smsk sarld ve yukardaki ayeti okumaya devam etti. Sonunda mriklerin bir mzrak darbesiyle ehid oldu.
Sanca hemen Sveybit b. Sa'd ve Eb'r-Rm b. Umeyr adi sahabeler aldlar.
Hz. Mus'ab ehid olarak yerde yatarken, gnn sonlarna doru, Hz. Peygamber (sav) Mus'ab' elinde sancakla
grd ve "ileriye git ey Mus'ab!" diye emretti. Fakat o kii geri dnerek "Ben Mus'ab deilim" deyince Hz.
Peygamber onun Mus'ab klnda savaan Allah'n meleklerinden biri olduunu anlad. 22[22] Uhud savanda
Ashab- Kiram'n ileri gelenlerinden birok kimse ehid oldu. Hz. Mus'ab b, Umeyr de ehidler arasndayd. Hz.
Peygamber (sav)'in ne kadar zntl olduu yznden okunuyordu. Mus'ab'n mbarek na'mnn baucunda
oturarak, Uhud ehidleri hakknda nazil olduu bildirilen u ayeti okudu:
"M'minlerden yle er kiiler vardr ki, Allah'a verdikleri szde sadakat ettiler. Kimi adan dedi ehid oldu.
Kimi de (ehid olmay) bekliyor. Onlar verdikleri sz asla deitirmediler." 23[23]
Sonra Hz. Peygamber dier sahabelere, ehidlere yaklap selam vermelerini syledi ve verilen selamlarn
ehidler tarafndan almacam ifade ettiler. 24[24]
Hz. Mus'ab ehid edildiinde krk yalarnda idi. Bir zamanlar zenginlik ve refah iinde yaayan bu deerli
insan kefenleyecek bir rt dahi bulunamamt. Hz. Peygamber, yanma geldiinde Mus'ab b. Umeyr eski bir
hrkann iinde salar dalm, vcudu ise kl ve mzrak darbeleriyle paralanm bir durumda yatyordu. Hz.
Peygamber zntl bir halde unlar syledi: "Seni Mekke'de grdmde, senden daha gzel giyinen, senden
daha yakkl kimse yoktu. imdi ise, kefen olarak sarlm hrkadan ban darda kalyor." Sonra onun iin de
bir kabir atlar ve o mbarek sahabeyi de Uhud ehidleri arasna defnettiler. Allah yolunda cann feda eden bu
aziz ehid sahabe iin Ashb- Kirm'dan Habbab (r.a) unlar anlatyor:
"Biz Hz. Peygamberle birlikte Medine'ye yalnz Allah rzas iin hicret ettik. Artk mkfatn Allah'tan bekleriz.
Arkadalarmz arasnda bu nimetlerden tatmadan hirete gidenler vardr ki Mus'ab b. Umeyr bunlardan biridir.
Uhud gn ehid olmutu da, kendisini saracak bir kefen dahi bulamamtk. Yalnz ehidin bir kaftann
bulmu ve bu aziz ehidi ona sarmaya almtk. Ancak ban rterken ayaklan alyor, ayaklarn kapatrken
de ba aa kyordu. Bu yoksulluk karsnda Hz. Peygamber bize ehidin ban rtmemizi ve ayaklarnn
stne de zhr denilen kokulu ottan koymamz emretti. 25[25]
Hz. Nuaym bn-i Mes'd (R.Anh)
Nuaym bni Mes'd (R.a.) uyank, zeki bir gen sahabedir. Olaylar karsnda glk ekmeyen, harbin hile
olduunu bilen bir kahraman... Hadiseleri kavrayta ve zmlemede becerikli bir yiit... O, Hendek harbi
esnasnda slm'la ereflendi. smi Nuaym olup Gatafan kabilesindendir.
Mslman olmadan nce para ve elenceye dkn bir kimseydi. Arzu ve isteklerini tatmin iin Necid
llerinden kalkar Yesrib'e gelirdi. Ben Kureyza yahudileriyle sk iliki iindeydi. Mekke vadileri slm
nuruyla aydnland sralarda o, gnn gn ediyordu. Zevk ve elencelerine engel olmasndan korktuu iin
yeni din slm'dan iddetle uzak durmaa alyordu. Fakat Allah Teal onun gnln Ahzab gn slm'n
nuruna hazrlad. O , Hendek gazvesinde kendine yeni bir sayfa at. "Harb hiledir" dstrunun aheser bir
hikye kahraman oldu. slm'a girii yle gerekleti:
Hicretin beinci senesiydi. Medine'li mslmanlar, dardan Kurey ve Gatafan kabileleri, ierden Ben Ndir ve
Ben Kureyza yahudileri kuatp yeni dinin kkn kazmak istediler. Rasl-i Ekrem (sav) Efendimiz de o
gnlerde Medine'de Ben Kureyza yahudileriyle bir bar antlamas imzalamt. Ben Nadir'in ileri gelenleri
Tefhimu'l Kur'an/Mevdud/Ter: Heyet: 6/ S69, st/1987
Ali mrn: 3/144.
21[21]
bn Sa'd, a.g.e., 111,120,121
22[22]
bn Sa'd, a.g.e., II, 121
23[23]
el-Ahzab: 33/23.
24[24]
bn Sa'd, a.g.e., III, 121
25[25]
Buhar, Ceniz 27; bn Sa'd, a.g.e., III, 121
19[19]
20[20]

Ben Kureyza'y kkrtmaya baladlar. Bu defa felketin Mslmanlarn bana geleceini sylediler. Yaptklar
anlamay bozmalarn israr ettiler. Onlar da Mekke ve Necidden iki ordunun geldiini grnce antlamay
bozdular.
Bu haber Mslmanlarn arasna yldrm gibi dt. Kurey ile Gatafan kabileleri Medine'yi kuatm halka
gelen erzak yolunu kesmilerdi. Ben Kureyza da ierden Mslmanlarn arkasnda hazrlk yapyordu. Fitne
ortal kaplamt. Mnafklar bo durmuyordu.
lerinde gizlediklerini aa vurup yle diyorlard: "Muhammed bize, Kisr ve Kayser'in hazinelerine sahip
olacamz vadediyor. te bugnk durumumuz. Bizler ihtiya iin tuvalete gitmekten bile korkar hale geldik...
Kalplerinde hastalk olanlar ortal bu ekilde fitneye verdiler. Beni Kureyz'nn yapaca basknda kadnlarna,
ocuklarna ve evlerine zarar geleceini dnerek guruplar halinde ayrlmaya baladlar. Bu kuatma yirmi gn
kadar srd. Her iki tarafta da alk, sefalet bagsterdi. Atlar, develeri lmeye balad. Souktan askerler dahi
krlmaya yz tuttu,
Rasl-i Ekrem (sav) efendimiz devaml Rabbine snarak: "Allah'm! Senden bana vadettiin yardm
istiyorum!... Allah'm! Senden bana vadettiin yardm istiyorum..." diye dua ediyordu. Bu duay gece gndz
tekrar edip duruyorken bir gece yans Gatafan kabilesinden Nuaym'n gnlne bir kvlcm dt. Sabaha kadar
onu uyku tutmad. inden bir ses ona: " Yazklar olsun sana Nuaym !.. Seni Necid gibi uzak yerden getiren
sebep nedir? Senin gibi akll birisine sebepsiz yere harb etmek yakr m? Sen onunla ne gasbedilmi bir hakk
geri almak iin ne de tecavze uram bir rz korumak iin savayorsun. Sen bilinmeyen bir sebeble onunla
harb etmeye geldin!..." diyerek sesleniyordu. Kendi kendine bir i muhasebesi yapan Nuaym gece karanlnda
kalkp Raslllah (sav) efendimizin yanma gitti. O gn mslmanlar ok zor gnler yayorlard. Yani zor
duruma dmlerdi. Allah (cc) bunu yle dile getiriyor: " Onlar size yukarnzdan ve aannzdan gelmilerdi..
Nuaym b. Mesud (R.a.), o zaman henz mrik olduu halde gelip, Beni Kureyza ile mrik dman ordusu
arasnda yaplan antlamay Raslllah (sav)'e haber verdi. Raslllah (sav), Nuaym'a: "Belki de onlara byle
davranmalarn biz emretmiiz" dedi. Raslllah (sav), bu szyle, sanki bu aramzda olan antlamann
gereidir. Bylece dman ordusunu her taraftan kuatacaz, demek istiyordu. Nuaym kp gittiinde Hz.
mer (R.a.): "Ya Rasllah! Beni Kurayza'nn iini halletmek, senin hakknda yayacaklar bir eyden (yalan
sylyor deyip tutturmalarndan) daha kolaydr" dedi. O zaman Raslllah (sav):
"Sava hiledir, ya mer!" buyurdu.
Raslllah (sav)'in Nuaym'a bu sz sylemesi, aralarnda birliin bozulmasna ve tefrikaya dp yenilmelerine
sebep olmutu. 26[26] Baka bir rivayete gre, Nuaym b. Mesud (R.a.) Azhab savanda geceleyin gizli olarak
Raslllah (sav)'n yanna gitti. Rasl-i Ekrem (sav) Efendimiz ona:
Nuaym bni Mes'ud sen misin?" dedi. O da:
"Evet benim." dedi.
"Bu saatte gelmene sebeb nedir" dedi. Bunun zerine Nuaym, Kelime-i ehadet getirdi ve unlar syledi:
"Ya Raslallah ! Ben Mslman oldum. Yalnz kavmimin bundan haberi yok. imdi bana dilediini emret dedi.
ki Cihan Gnei Efendimiz de ona:
"Kavmine git ve dmanmzn gayret ve gcn zayflat. nk harp hiledir." buyurdu.
slm dmanlarn hezimete uratmak iin savata yalan sylemek caizdir. Dmann gcn zayflatacak,
birliini datacak szleri velev ki yalan da olsa tesbit edip yaymak, harb 'in hile olmas sebebiyle caizdir. Bu
ayn zamanda psikolojik savatr Raslllah (sav), Nuaym b. Mes 'ud vastasyla dmana kar psikolojik sava
balatmtr. Zamann ve meknn artlar dikkate alnarak dmana kar psikolojik sava verilmesi gerekir.
Nuaym b. Mes'ud, ayn zamanda mslmanlarn dman iindeki casuslardr. Dolaysyla slam'da casuslar,
casusluk fkhna riayet ederek casusluk edebilirler. Nuaym b. Mes'ud (R.a.), ne ekilde casusluk edeceini
Raslllah (sav)'den renmitir. Nitekim Nuaym bni Mesd (R.a.) Fahr-i Kinat (sav) Efendimizi memnun
edebilmek iin kabileler aras diplomasi trafiine balad. Her kabilenin kabul edecei tarzda fikirler retti. nce
Ben Kureyza'ya gitti ve onlara:
"Buras sizin memleketiniz. Mallarnz, oluk ocuunuz ve kadnlarnz var. Baka bir yere gidecek haliniz yok.
Ama Kurey ve Gatafan yle deil. Harbi kazanrsa ganimet bilirler. Kazanamazlarsa gven iinde
memleketlerine dnerler" diyerek onlar vazgeirmee alt. Hatta onlarn erafndan baz adamlar yanlarna
alarak rehin tutmalarm teklif etti. Oradan kt Kurey ve Gatafan'a geldi. Onlara da:
"Beni anlatm ve Kurey ile Gatafan erafndan br ok adamlar alp ona teslim edeceini" syledi. Ben
Ksreyza'y denemek iin Eb Cehi olu krime gnderildi. krime onlara vardnda:
"Burda elenip durmamz uzad. Artk bizde usandk. Yarn arpmaa karar verdik." dedi. Onlar:
"Yarn Cumartesidir. Biz o gn hibir i tutmayz. Sonra yanmzda rehin kalmalar iin sizden ve Gatafan
erafndan yetmi kiiyi bize vermedike sizinle birlikte harb etmeyiz. " cevabn verdiler.
krime kavmine dnd ve duyduklarn anlatt. Onlar da hep bir azdan: "Vay aalk maymunlar!.. Vallahi
bizden rehine olarak bir koyun bile isteseler yine vermeyiz." dediler. Nuaym (R.a.) bu ekilde dmanlar
birbirine drd. Aralarndaki anlamalar bozmada baarl oldu. Gece yars bir de iddetli rzgr kt. Frtna
26[26]

Siyer-i Kebir/mam Muhammed/man Serahsi, Ter: Said imek: 1/137, st/1980

adrlarn balarna ykt. Kazanlarn devirdi. Atelerini sndrd. Perian bir vaziyette karanlkta ekip gitmek
zorunda kaldlar.
Sabah olunca, mslmanlar, dmanlarn kap gittiini grd ve:
"Kuluna yardm eden Allah'a... Askerini aziz klan... Kabileleri tek basma yenen Allah'a hamd olsun..." dediler.
O gnden sonra Nuaym bni Mesd (R.a.) Resl-i Ekrem (sav)'in gven kayna oldu. O'nun verdii hibir
vazifeyi aksatmad. Onunla birlikte harblere katld. Onun nnde sancak tad.
Mekke fethi gn Eb Sfyan bni Harb, mslman askerleri'ni seyretmek zere durduunda, Gatafan'n
sancan tayan bir adam grd ve yanndakilere:
"Bu kim? " diye sordu. Onlar da:
"Nuaym bni Mesd..." dediler. Bunun zerine Eb Sfyan unlar syledi:
"Hendek savanda bize yapt neydi!... O, Muhammedin en byk dmanyken imdi onun nnde kavminin
sancan tayor..." Allah her zaman m'minlerin yardmcsdr... Yeter ki gnlmz O'na tam verelim. Dinde
muhlisler olarak yaayalm. Gz yalaryla samimi dualara devam edelim. Allah Tela bu dualar hrmetine nice
Nuaym'ler karr... Cemel vakasnda vefat ettii rivayet edilen Nuaym bn.Mesd (R.a.)'m efaatlerini niyaz
ederiz. 27[27]
Hz. Nu'man Bin Mukarrn (R.Anh)
Hz. mer (R.a.), Ashb- Kiram toplayp sordu: "Ben bir ordu tekil edip, ran zerine gndermek istiyorum.
Bu husustaki grnz nedir?"
eitli fikirler ortaya atld. Ashbdan birisi unu teklif etti:
"am ve Yemen ordusu tamamen ran hududuna hareket etsin. Sen de Mekke ve Medine halk ile Basra ve Kfe
tarafna git, btn Mslmanlar kfirlerin zerine gnder!"
Hz. Ali kalkp fikrini beyn etti:
"Ey m'minlerin emri! am askerini ran'a gnderirsen, Rumlar onlarn oluk ocuklar zerine saldrr. Yemen
askerini gnderirsen, o zaman Habeliier bu tarafa geer. Bu blgeyi yalnz brakrsan, etrafmzdaki Araplar
isyana kalkr, arkadan vurup, senin nndeki iini unutturur."
Bunlar yerlerinde kalsn. Basra halk ksma ayrlsn. Bir ksm oluk ocuklarn muhafazasnda kalsn. Bir
ksm da ehl-i zimmetin yan mslman olmiyan, hara ve cizye veren teb'alarn/vatandalarn muhafazas iin,
ihtiyat olarak bulunsun. nc ksm ise, Kfe askerine yardm iin hareket etsin. Acemler seni snrda
grrlerse, m'minlerin emri, Araplarn kumandan diyerek, daha fazla bir hrs ve istekle saldrrlar. Saylarnn
okluuna gelince, biz imdiye kadar say okluu ile savamadk. Alah Telanm yardm ile i grdk, zafer
kazandk.
Hz. mer bu gr uygun bulup, dedi ki:
"Bu i iin Irak kumandanlarndan birini seiniz, smrm ilerini ona brakaym!"
Danma heyetinde bulunanlar:
"Sen askerin durumunu daha iyi bilirsin. nk sen onlarla grtn. Durumlarna vakfsn. Onlar iyi
tanyorsun, diye arz ettiler."
Bunun zerine Hz. mer, Nu'man bin Mukarrin el-Mzen'yi kumandan olarak tayin etti.
Nu'man bin Mukarrin, bir miktar Kfe askeriyle Cundipr ve Ss kolunda idi. Hz. mer ona yazl bir emir
gndererek, etrafndaki askeri yanma toplayarak, Nihavent zerine hcum etmesini emretti.
Kfe kumandanna da, halk Allah yolunda harbe tevik edip, onlar Nu'man bin Mukarrin'in emrine
gndermesini yazd. Blgedeki kumandalara, Ahvz askeriyle, Fris ve sfahan hududunda bekleyip, o
taraflardan Nihavent'in yardmn kesmelerini emretti.
Nu'man bin Mukarrin Hz. mer'in emrettii ekilde ordusu ile hareket etti. Bu orduya, Kfe'den Huzeyfe bin
Yemn kumandasndaki kuvvetle, Mugire bin u'be kumandasndaki Medine'den gelen kuvvetler de katld.
Nu'man bin Mukarrin'in yannda 30 bin civarnda asker topland. ran ordusu ise 150 bin kadard. ran
bakumandan Frzan'd.
Nu'man bin Mukarrin'in ordusunda Cerir bin Abdullah Becelli, Mugire bin u'be gibi byk ztlar, Tuleyha bin
Huveylid, Amr bin Ma'dikerib gibi bin kadar kahraman vard.
Nu'man hazretleri, Tuleyha ile Amr'i keif iin Nihavent'e gnderdi. Bunlar kimseye rastlamayp, geri dndler.
slm ordusu ile Nihavent aras, yirmi saatten fazla idi. Bu mesafede tehlikeli bir durum olmad anlalnca,
Nihavent'e yrnd.
Bir aramba gn, iki ordu birbiriyle karlat. Numan bin Mukarrin tekbr alnca, btn slm ordusu tekbr
ald. Tekbr sadsndan her taraf inledi. Tekbr sesleri, ran ordusu zerinde derin bir korku meydana getirdi.
Nu'man bin Mukarrin kumandasndaki slm ordusu ile Nihavent yaknlarnda putperest ran ordusu arasnda
harp balad. ran ordusu, etrafn hendek ve birok engellerle salamlatrmt. ranllar, istedii zaman
siperlerinden k yapp, sonra geri dnebiliyorlard. Bu yzden muharebeden bir netice al mam yordu.
27[27]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

Bir ara ran ordusu siperlerinden kp, slm ordusunun yaknlarna kadar geldi ve, ok atmya baladlar.
Mslmanlardan yaralananlar oldu. O gn cum'a idi. Nu'man hazretleri slm ordusuna:
M'minlerin emri minbere kp, hutbede Mslmanlarn zaferi iin dua edinceye kadar hcuma gemeyiniz,
emrini verdi.
O zaman, Mugire bin u'be, Nu'man hazretlerine dedi ki:
Durumu gryorsun. Yaknmza kadar geldiler. Bize doru yrye getiler. Ok atp, bizden ba'zlarn da
yaraladlar. Hemen hcuma geelim.
Evet dorudur. Sen menkbeler sahibi bir kimsesin. Fakat ben Reslullahn savalarnda bulundum. Gnn ilk
saatlerinde savamazsa, gnein scakl kaybolup rzgrn esmesine, Allah Tel'nn yardmnn gelmesine
kadar sava geciktirirdi.
Bundan sonra, Nu'man bin Mukarrin atna binip, askeri dolat. Her sancan yannda durup, onlar harbe tevik
edip, coturdu. Sonra dedi ki:
Ben sanca defa sallayacam. lk salladmda herkes ihtiyacn giderip abdest tazelesinler. kincisinde
harbe hazr hale gelsinler. ncsnde hepiniz hcuma geiniz. Ben bile olsam, birisi ehd derse, kimse
onun yannda toplanmasn. Hi kimse hcumdan geri durmasn! dedi. Sonra yle du etti:
Allahm! Mslmanlarn zaferi kazanmas yolunda Numan'a ehdlik ihsan eyle . Zaferi myesser kl!
Btn slm ordusu, "min" dedi.
Hz. Numan bayra defa sallad. Sonra slm ordusu hcuma geti. Sava balamt. etin bir sava oldu.
Mslmanlarn birisi yere dmt. Bu, slm ordusunun kumandan Nu'man bin Mukarrin idi.
Nu'man bin Mukarrin:
zerime bir elbise rtnz, beklemeden dmann zerine saldrnz, bu halim sizi korkutup, gevetmesin,
buyurdu.
Numan bin Mukarrin yere dnce, bayra Huzeyfe bin Yemn ald. Bu sradaki manzaray Hz. Ma'kil bin
Yesar yle anlatr:
Numan bin Mukarrin yaralanp dnce, yanma geldim. Kimse, kimse ile oyalanmasn, velev ki ben bile olsam,
szn hatrlaynca orada beklemedim. Yalnz, belli olmas iin bir iaret koydum. Dman, kumandanlar
ldrld zaman onun bana toplanr, savala ilgileri pek kalmazd.
Nihayet ran ordusu kumandan, kendine ait boz katrndan dm, karn yarlmt. Bu vesile ile Allah Tel
Mslmanlara zaferi myesser klm, ran ordusu hezimete uramt. Sava bitmiti. Nu'man bin Mukarrin'in
yanma gittim. Vefat etmek zere idi.. Su getirip, yzn ykadm. Bana sordu:
Sen kimsin?
Ma'kil bin Yesar'm.
Mslmanlar ne yaptlar?
Allah Tel zaferi myesser kld.
"Elhamdlillah! Bu zaferi Hz. mer'e yaznz."
Hz. Nu'man bin Mukarrin bundan sonra kelime-i ehdet getirip ehd oldu.
Nu'man bin Mukarrin'in ehdeti ve Mslmanlarn zaferi haberi Medine-i Mnevvereye ge gitmiti. Hz. mer,
slm ordusunun muzaffer olmass iin devaml dua ediyordu. Medine limlerinden yal bir zat yie anlatt:
Medne'ye bir Bedev geldi ve sordu:
Nihavent ve bni Mukarrin'den haberiniz var m?
Niin soruyorsun?
Hi, soruyorum ite!
Bu durum Hz. mer'e haber veriidi. Hz. mer, onu ard ve dedi ki:
Nihavent ve bni Mukarrin hakknda konuman, bir eyleri bildiini gsterir. Bildiklerini bize anlat.
Bedev anlatmaya balad:
Ey m'minlerin emri! Ben falancaym. Malmla, servetimle, oluk ocuumla Allah ve Rasl iin hicret
etmek zere yola kmtk. Falanca yerde konakladk. Oradan ayrldmz zaman, anszn bir benzerini
grmediimiz, krmz bir deve zerinde bir adamla karlatk. Nereye gittiini sorunca, Irak'tan geldiini
syledi. Bunun zerine, oradaki Mslmanlarn durumlarn da sorunca yle dedi:
Dmanlar ile muharebe ettiler. Allah Tel'nn izni ile, dman malup oldu. Nu'man bin Mukarrin ehid
dt. Vallahi Nu'man' da. Nihavent'i de bilmem.
Hz. mer muharebenin hangi Cuma olduunu, bilip bilmediini sordu. Bedev, hangi Cum'a olduunu
bilmediini, fakat, falanca gn g ettik, falan gn, falan yere indik, diyerek, harbin yapld vakti bildirdi. O
bunlar anlatnca, Hz. mer buyurdu ki:
O gn Cumadr. Herhalde, haber getirip gtren biri ile karlamsn. Onlarn byle postaclar vardr.
Sonradan alnan haberlerden, Nihavent muharebesinin Bedevinin bildirdii gnde yapld anlalmtr. Hz.
mer'e Nu'man bin Mukarrin'in ehdet haberi gelince, mescidde minbere kt. Mslmanlara, Nu'man bin
Mukarrin'in ehdet haberini verip alad.
Abdullah bin Mes'ud yie buyurdu:
mann ve mnafkln birok yerleri, evleri vardr. Mukar-rinoullarnn evi, imann konaklad evlerden

birisidir.
ehidlik gibi yksek bir makama kavuan Nu'man bin Mukarrin, Mzem kabilesindendir. Knyesi Eb Amr'dr.
Kardeleri, Suveyd bin Mukarrin ile Nuaym bin Mukarrin ile birlikte Hudeybiye antlamasndan nce Mslman
olmutur. Kardeleri de Nu'man gibi askerlik ve kahramanlk bakmndan mehur sahabelerdendir.
Nu'man bin Mukarrin Raslllah ile beraber Mekke'nin fethine ve Huneyn gazvelerine katlmtr. Veda
Hacc'nda da hazr bulunmutur.
Raslllahn vefatndan sonra, halfe olarak Hz. Eb Bekir seilmiti. Bu srada ortada byk bir irtidat yan
dinden k hareketi balad. Hz. Eb Bekir bu fitneye gereken cevab verdi.
Nu'man bin Mukarrin bu irtidat fitnesine kar verilen mcdelede de bulundu. Bylece irtidat fitnesinin,
bymesine meydan verilmiyerek byk bir felketin nne geilmi oldu. Nu'man bu hizmetlerine Hz. mer'in
hilfeti devrinde de devam etti. Onun hizmetleri, Irak ve ran taraflarnda da ok oldu. 642 ylnda Nihavent'te
ehd oldu. 28[28]
Sahabelerin fkhnda mrtedlerle bar szlemesi yaplmaz. nk dinde mrtede hayat hakk yoktur. rtidat,
slm toplumu iin irk kadar tehlikelidir. rtidadn iine dmek, irkin, kfrn, tuyann iine dmektir.
rtidadn bir anlam da, din adna din ile alay etmektir. Dolaysyla irtidada ve mrtedlere kar msamahakr
davranmak, dinsiz kalmak ve dinsizlii din edinenler tarafndan idare olunmak iin yeterli bir sebebtir. Bu
nedenle sahabeler, mrtedlie kar kesintisiz bir sava vermilerdir. Sahabelerin fkh, irtidad ve mrtedlere
kar kesintisiz sava fkhdr.
Hz. Rb Bn Amir (R.Anh)
Hz. mer'in hilafeti zaman idi. slm adaleti altnda mslmanlar, bir taraftan altn devirlerini yaarken, dier
taraftan da slm ordular, drt bir cephede yeni fetihler yapyor, zaferler kazanyor ve slm topraklarn
geniletiyorlard.
Sd b. Eb Vakkas'n kumandas altndaki 34 bin kiilik slm ordusu, Acem topraklarna dayanmt. Resul-i
Ekremin duasnn gereklemesine ok az bir zaman kalmt. ran Kisras Resu-i ekremin mektubunu
paralam, Raslullah efendimiz de, "Ya Rabbi, nasl o benim mektubumu paraladrysa, sen de onu ve onun
mlkn para para et" diye dua etmiti.
Bu dua gereklemi, ran Kisras, olu tarafndan haner ile ldrlm, imdi sra mlknn paralanmasna
gelmiti. ran Kisras Yezd-i Crd'n kumandan Rstem, slm ordusuna kar hazrlklarn tamamlamt.
slm ordusunun 34 bin mevcuduna karlk, ran ordusunun 80 bin yedei yannda 120 bin mevcudu vard. Bu
mevcudun 30 bini, kamamas iin zincirlerle birbirine balanmt.
slm ordusu, dinimizin emrine uyarak, eliler gndererek, nce dmann slm dinine davet ediyordu. Bunun
iin Rstem'e de birka defa eli gnderilmiti. Rstem her seferinde reddetmiti.
Rstem'in yanna giden ikinci eli de Rib bin mir idi. Rstem'in yanna vardnda, hi grmedii atafatl bir
manzara ile karlat. Rstem'in bulunduu yer, nakl yastklar, kadifeden hallar, inci ve yakutlar ve daha
birok zinetlerle sslenmiti. Rstem, altndan yaplm bir koltukta oturuyor, etrafndaki insanlar bir kle gibi
kendisine hizmet ediyorlard.
Rib'nin ise eski br kyafeti, eri bir klc, yer yer eilmi bir kalkan ve elimsiz bir at vard. Ancak grd
atafat Rib bin Amir'i hi mi hi cezbetnemiti. Btn bu grdklerine karlk, onun da sarslmaz bir iman,
yklmaz bir ecaati ve cesareti vard. Hallarla rtl yere varnca, atndan indi ve hemen oraya atm balad.
Silah, zrh zerinde ve miferi banda idi. Ona, "Silhn brak" dediler. O da u cevab verdi:
Beni byle kabul ederseniz ne l, yoksa dner giderim.
Orada bulunanlar, bu elimsiz insandan kan cesurane szler karsnda arp kalmlard. Rstem, "Brakn
onu" dedi. Rib ilerledi ve Rstem'in yanna yaklatnda, mzran yere saplad. Yerde ise ipekli yastklar
vard. Mzran keskin ucu, ipek yastklar delip geti. Etrafndakilerin fevkalde deer verdii bu ssl
yastklarn, Rib iin hibir ehemmiyeti yoktu. Onun tek dnd, elilik vazifesini, slmn izzetine uygun bir
ekilde yerine getirebilmekti. Rib, ssl yastklara aldrmayp yere oturdu. slm elisi Rib bin Amir'in,
huzurunda mzran yere saplamasndan sonra, Rstem dedi ki:
Ne diyorsan, anlat bakalm! Rib yle cevap verdi:
Allah Tel, diledii kimseleri, kula kulluktan kendisine kullua, dnya skntlarndan feraha karalm, btl
dinlerinin zulmnden kurtarp slm adaletine ulatralm diye, bize bir Peygamber gnderdi. Kim bu dini kabul
ederse, bizden olur, biz de dner gideriz. Kim de kabul etmezse, Allah'n vaad ettiine kavuuncaya kadar
onunla savarz.
Allah'n vaad ettii nedir?
Kfirlerle savarken len iin cennet, geride kalanlar iin ise zafer vardr.
Sylediklerini dinledim. Bu mevzuu dnmemiz iin bize mhlet verir misin?
Evet, istediiniz mhleti veririz.
28[28]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; el-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahmar Ref'a el- Baa, Beyrut/ty

Ka gn mhlet verirsiniz?
Bir veya iki gn ancak mhlet veririz. Bunun zerine Rstem dedi ki:
Hayr. limlerimiz ve reislerimizle mektuplamamz iin bu vakit az olur.
Onun bu cevab zerine Rib dedi ki:
Peygamberimiz dmanla karlatmz zaman, gnden fazla mhlet vermememizi emretti. Dn ve
adamlarna sor, bu mhlet iinde u ktan birini tercih et: Mslman olmak, cizye vermek ve harb etmek.
Rstem tekrar sordu:
Sen onlarn efendisi misin?
Hayr, mslmanlar birbirlerine kuvvet veren tek vcut gibidir.
Rstem bunun zerine adamlarn toplad ve dedi ki:
Bu adamn szlerinden daha kymetli ve kabule ayan bir sz duydunuz mu?
Adamlar, Rstem'in bu szlerine iddetli bir ekilde karlk verdiler:
Kendi dinini brakp, onun sylediklerine meyletmekten Allah seni muhafaza etsin! O adamn elbiselerini
grmedin mi? Byle elbiseler giyen adamn szlerinde ne olabilir ki?
Bunun zerine Rstem, adamlarna dedi ki:
Yazklar olsun size! Siz elbiselere mi bakyorsunuz? nsann ahsiyeti elbiseleri ile deil, akl, kabiliyet ve
konumas iledir. Bunlar zaten yiyecek ve elbiseye nem vermiyorlar. Onlara gre nemli olan, akl ve
kabiliyettir.
Ksa bir zaman sonra, Rib gibi elbise giyenlerden mteekkil 34 bin kiilik slm ordusu, ssl elbiseler ve
zinetler ierisinde bulunanlarn 200 bin kiilik ordusuna galip gelmi ve slm ordular Medayin'e girerek, Resuli
Ekremin duasnn gereklemesine ahit olmulard. slm ordusundan, ok az kimse ehit olurken, ran ordusu
120 bin kii zayiat vermi, geri kalanlar da yaral olarak firar etmilerdi. 29[29]
Sahabeler, Raslllah (sav)'in yetitirdii inklablardr. Sahabeler, Allah'n dinini Allah'n dmanlar
karsnda net bir ekilde savunuyorlard. Cahiliyye dzenine meydan okuyorlard. Kendi dvalarnn hedefini
ak bir ekilde dmanlarna bildiriyorlard. Dman kula kullukta karar klmt. Sahabe ise Allah'a kullukta
karar klmt. Allah'a kullukta karar klanlar, kula kullua hayat hakk tanmazlar. ayet tanyorlarsa, Allah'a
kulluk dvasna ihanet ediyorlar demektir. Cahiliyye ehli karsnda "Sizin dininiz size bizim de dinimiz bize"
diyerek net tavr ortaya koymak, sahabe snnetindendir.
Hz. Osman Bin Talh (R.Anh)
Osman bin Talh, Mekke'de Kabe Kayyml ile vazifeliydi. Sllesi chiliye devrinde Kabe'nin hicbet
vazifesini yapard, yan kap anahtarn tard. Peygamber efendimiz, hicretten nce Osman' da bizzat mna
daavet etti. Osman:
Y Muhammedi Sen kavminin dnine aykr davranm ve ortaya yeni bir dn karm bulunuyorsun. Dorusu,
benim sana tabi olacam mit etmen alacak eydir, diyerek imana gelmedi. Atalar dini, tarih boyunca
Allah'n dinine girmeye hep engel olmutur. Atalar dinini inkr etmeden Allah'n dinine girmek mmkn
deildir.
Bir defasnda Raslllah efendimiz, iman edenlerle birlikte Kabe'ye girmek istemilerdi. Osman Kabe'ye de
sokmak istemedii gibi sert de davrand. Fakat Raslllah efendimiz onun bu hareketini sknetle karlayp,
yle buyurdu:
Ey Osman! mit ederim ki, bir gn sen beni, bu anahtar nereye isterseniz koyarsnz, kime isterseniz verirsiniz
diyecein bir mevkide de greceksin!
O zaman Kurey mahvolmu, kymetten dm olur.
Hayr! Asl o zaman, Kurey yaayacak ve kiymetlenecektir.
Osman bin Talh, Uhud harbine mriklerin safnda katld. Babas, kardeleri ve akrabas ldrlnce, Kabe'nin
hicbet vazifesi tek bana zerinde kald. Mekke'nin fethinden alt ay nce Amr bin As ve Hlid bin Velid ile
birlikte Medine-i Mnevvereye gelerek, Mslman oldu. Fetihten nce mna gelen Muhacirlerin derecelerine
kavutu.
Mekke'nin fethine katlp, Raslllahn yannda bulundu. Kabe'nin .anahtarn Raslllaha arzetti, beraber
girdiler. Burada Raslllah efendimiz iki rekat namaz kld. Beyt-i eriften karken, Raslllah efendimiz, Nisa
sresinin, "Allah Tel size emnetleri ehline vermenizi emreder" melindeki 58. yet-i kerimesini okuyup,
anahtar Osman bin Talha'ya ve amcasnn olu eybe'ye verdi. Ona buyurdu ki:
Ey Eb Talh evld! Ceddinizden kalma olan emneti sizde payidar ve baki olmak zere alnz. Bunu zlim
olmakszn hibir kimse sizden alamaz.
Sonra, "Sana vaktiyle sylemi olduum ey gereklemedi mi?" buyurarak Hicretten nceki szlerini de
hatrlatt. O da dedi ki:
Evet, ehdet ederim ki, sen h phesiz Raslllahsn. Raslullah efendimiz o gn yle bir hutbe okudu:
29[29]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehtev; Hyel'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Ref at el- Baa, Beyrut/ty

Vaadi, sz hak olan, kuluna yardm eden, kendinden baka kullua mstahak bir ilh bulunmayan Allah
Telya hamdolsun. Dikkat ediniz! Chiliye devrinde deer verdiiniz her trl det ve kan dvas ayamn
altndadr. Bunlardan Kabe'ye hizmet etmek ve haclara su datmak mstesnadr.
O gnden itibaren hicbet vazifesi, Osmanl devletinin sonuna kadar, Osman bin Talh'nn sllesinde kalmtr.
slam'da emanetin ehiine verilmesi, idare sisteminin vazgeilmez unsurudur. Hukuk, Emanet, Ehliyet ve Liyakat,
slam idare sisteminin deimez almetleridir. Bu meselelerde arzal bir idare sisteminin slam saylmas
mmkn deildir. te Hz. Osamn b. Talha (R.a.) hakkyla emanete riayet etti. Mekke'nin fethinden sonra
Raslllah efendimiz ile Huneyn gazasna katld. Raslllahn vefatndan sonra Mekke-i mkerremeye dnd.
Kbe-i muazzamadaki licbet vazifesine devam etti. Drt Halife devrinde gazalara katld. Hz. Muviye'nin
hilfeti devrinde 662 senesinde Mekke-i Mkerremede erat etti. 30[30]
nsanlar arasnda hak ile hkmedip emaneti ehline vermek, sahabenin dare tarzyd. Sahabeler, emanet ve
ehliyet sahibi kimselerdi. Emanet ve ehliyet sahibi olmayanalar, slm idarede grev alamazlar. Sahabe
anlaymdan ve yaayndan anladmz budur.
Hz. Osman bn-i Maz'un (R.Anh)
Hz.Osman bni Maz'un (R.a.), Medine'de vefat eden ilk Muhacir sahabedir. Bak kabristanlna defnedilen ilk
muhacirdir. O, ilk mslmanlardandr. Raslullah sallallahu aleyhi vesellem efendimiz Dru'l-Erkam'a
yerlemeden nce slmla ereflendi. Chiliye dneminde de temiz yarathh, arbal bir insand. O dnemde
de hi iki imedi. "Akl gideren, benden aadakileri bana gldren bir eyi imem" derdi. Onun slm'a girii
Ahmed bni Hanbel'in Msned'inde yle anlatlr:
"Raslullah sallallahu aleyhi vesellem bir gn Mekke'de evinin yannda oturuyordu. Osman bni Maz'un da
oradan geiyordu. Raslullah (sav)'e bakp tebessm etti. ki cihan Gnei Efendimiz de ona: "Biraz oturmaz
msn?" buyurdu. O da karsna oturdu. Konuurlarken Resl-i Ekrem (sav) Efendimize bir hal oldu. Sanki
karsnda birisi ona bir eyler anlatyor, Efendimiz de anladm dercesine ban sallyordu. Bu hal bir mddet
sonra geti. Osman bu hali merak etti ve Efendimize sordu. Resl-i Ekrem (s.a.) efendimiz kendisine Allah'n
elisi Cebrail'in geldiini ve Nah Sresi 90. yet-i celileyi indirdiini syledi. Melen:
"Muhakkak ki Allah, adaleti, ihsan ve akrabaya vermeyi emrediyor. Zinadan, fenalklardan ve insanlara zulm
yapmaktanda nehyediyor. Size bylece t veriyor ki, benimseyip tutasiniz."
Bu hadise Osman bni Maz'un'un gnlnde iman nurunun parlamasna vesile oldu. Orackta slm'a giriverdi.
slm'n ilk gnlerinde Osman'n bu hareketi Fahr-i Kinat (sav) efendimizi pek memnun etti. Ailesine de slm'
anlatt ve onlar da mslman oldular. Dier mslmanlar gibi o da mriklerin ez ve ceflarna mruz kald.
Ama imanndan hi taviz vermedi. Sonunda Habeistan'a hicret etti.
O, hicret eden ilk gurubun bakanyd. Habeistanda inanlarn daha rahat bir ekilde yaama imkn bulan ilk
muhacirler her an Mekke'den haber bekliyorlard. ki cihan Gnei Efendimizden ayr kalmalarna ok
zlyorlard. Bir ara Krey'in slm'a girdii haberini aldlar. Bunun zerine mslmanlar Mekke'ye geri
dnmeye baladlar. Ancak Mekke'ye yaklanca bu haberin yalan olduunu rendiler. Aralarnda istiare ettiler
ve herkes bir dostunun himayesine girmek sreliyle Mekke'de kalmaa karar verdiler. Kimi himaye edecek birini
buldu, kimi de gizlice Mekke'ye girdiler. Osman bni Maz'un (R.a.) Veiid bin Mugiyre'nin himayesine girmiti.
Fakat inanan bir insan iin mrik birinin himayesinde olmak hazmedilir ey deildi. Bu yzden hepsinin gnl
huzursuzdu.
Osman bni Maz'un (R.a.) bu durumun acsn kalbinde hissetti ve bunu imandan taviz vermek olarak kabul etti.
Birgn kendisini: "Vallahi benim arkadalarm Allah yolunda eziyet ve sknt ekerken, bir mriin
himayesinde rahat ve emniyet iinde yaamam benim iin byk bir eksikliktir diyerek i muhasebeye tabi tuttu.
Sonra kalkt Velid bin Mugire'ye geldi ve ona:
"Ey Eb Abdiems! Artk senin himayeni kabul etmiyorum." dedi. Velid:
"Niin ey Kardeimin olu!" dedi. O da:
"Ben artk Allah'n himayesini kabul ediyorum. Ondan bakasnn himayesine girmek istemiyorum." diye cevap
verdi. Velid:
"yleyse bunu Kabe'ye git ve orada akla." dedi. Birlikte Kabe'ye gittiler. Osman bni Maz'un (R.a.) orada:
"Ben Allah'dan bakasnn himayesinde bulunmay sevmiyorum. Onun iin Velid'in himayesini artk kabul
etmiyorum." diye iln etti ve Velid'in himayesinden kt.
Mnkir ve mriklerin iradesi ve icazetiyle Allah Tela'ya kulluk edilmez. Allah Tela'ya kulluk etmenin
rknlerinden birisi de, mnkir ve mriklerin iradesini ve icazetini toptan reddetmektir.
Bir gn o, Kureylilerin topland yere gitmiti. Lebid iir okurken: "phesiz Allah'tan baka her ey btldr."
dedi. Osman bni Maz'un da: "Doru syledin." dedi. Lebid: "Her nimet mutlaka yok olacaktir." msrasn
okurken Osman (R.a.) Yalan syledin, cennet nimetleri ,yok olmaz." dedi. Lebid Kureylere sitemle: "Sizin
meclisinizde byle kimseler olmazd. Ne oldu size?" dedi. Bu srada Abdullah bni Umeyye adndaki mrik
30[30]
Haya's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Ref'at Baa, Beyrut/ty.

Osman bni Maz'un (R.a.) 'in gzne iddetli bir yumruk vurdu. Velid yeenine: "Himayemi reddetmeseydin
byle olmazd." dedi. Bunun zerine o da: "Vallahi, Allah yolunda bu salam gzm de tekinin akbetine
urasa gam yemem. phesiz ben senden daha gl birinin Mmyesndeyim. Bana ne kadar eziyet etseler de bu
yolda yryeceim." dedi. Sa'd bni Eb Vakkas (R.a.) da o meclisdeydi. Kardeine yaplan bu zulme
dayanamad ve o da bu kfirin suratna mthi bir yumruk indirdi. Abdullah bni meyye'nin yz gz kanlar
ierisinde kald. Lyk olduu cezay buldu.
Osman bni Maz'un (R.a.) Mekke'de kald mddete bel ve musibetleri sabrla karlad. ki cihan Gnei
Efendimiz Medine'ye hicret izni verince, kardeleri, zevcesi Havle binti Hakim ve olu Sib ile beraber
Medine'ye hicret etti. Sevgili Peygamberimiz onu Ebu'l-Heysem ile karde yapt. O, dnyaya hi deer vermedi.
Geceleri namaz klar, gndzleri oru tutard. Her eyi brakp Allah'a ynelen bid, zhid bir kiiydi. Birgn o,
Rasl-i Ekrem (sav) efendimiz ashabyla otururken mescide girdi. zerinde post parasyla yamanm bir elbise
vard. Fahr-i Kinat (sav) efendimiz ona hznl hznl bakt ve yle dedi:
"Sizden birinizin giderken gelirken bir baka elbise giydii, nne bir tabak konulup baka bir taban
kaldrld, Kabe'nin rtldti gibi evlerinizi rttnz gn siz nasil olursunuz acaba?"
Bu inci danesi szleri dinleyen Osman bni Maz'un (R.a.) daha zhidne bir hayat srmeye balad. O kadar ki
meru nimetlerden kamaya kadar vard. Bunun zerine iki cihan Gnei efendimiz ona:
"Ben senin iin gzel bir rnek deil miyim? Gzlerinin, bedeninin, ailenin senin zerinde hakk var. Namaz kl,
fakat ayn zamanda yat ve uyu, oru tut, ancak bazan da tutma. Ey Osman! Allah Tel beni ruhbanlkla deil,
tatbiki kolay bir din ile gnderdi." buyurdu.
Bundan sonra o, hayat terkedip inzivaya ekilen abidlerden deil, aksine hayati gzel amellerle, Allah yolunda
cihadla dolduran rnek hayat bidlerinden oldu. Sahabenin yolu ruhbanlk deil, cihad idi.
Hak yolunda ylmadan alan, hayrl ilerde devaml fedkrlklar gsteren Osman bni Maz'un (R.a.) hicretten
otuz ay sonra ebed aleme gt. O srada mslmanlarn henz bir kabristan yoktu. Efendimiz Medine etrafna
kt ve Bak ile emrolundum buyurdular. Osman bni Maz'un (r.a.) Medine'de ilk vefat eden sahab ve Bak
kabristanlna defnedilen ilk muhacir oldu. Zevcesi kabri banda: "Ey Eb Sib! cennet sana afiyet olsun."
dedi. Sevgili Peygamberimiz de: "Allah ve Rasln severdi, desen kfi idi" buyurdu. Tehiz ve tekfin hazrl
srasnda iki cihan Gnei Efendimiz alnndan perken gzyalarn tutamad ve "Ey Eb Sib!.. Allah sana
rahmet etsin!. Dnyadan ekip gittin... Ama ne sen ona iltifat ettin, ne de o sana..." buyurdu. Defnedildikten
sonra da: "O bizim ne iyi selefimizdir..." dedi ve kabrinin bana bir ta dikti. Ondan sonra birisi vefat edince
"nereye defnedelim" diye sorulunca Rasl-i Ekrem (sav) efendimiz "Selefimiz Osman bni Maz'un'un yanna"
cevabn verirlerdi. Kz Rukiyye vefat ettiinde de: "Bizim hayrl selefimiz Osman'a kavu..." buyurarak
devaml onu anard. Cenab- Hak efaatlerine nail eylesin. Amin. 31[31]
Mslman, slm'n kendisine kazandrd izzete leke drmeyen kimsedir. artlar ne kadar zor olursa olsun,
mslman arkasnda gelenlere hayrl izler brakan kimsedir. Hayrl mmete mensub olmann gerei, hayrl
ilerde hep nde olmaktr.
Hz. Sabit bn-i Kays (R.Anh)
Sabit bni Kays (R.a.) gr sesli ve gzel konuan bir sahabedir. Raslllah (sav) efendimizin hatibi olmakla
tannan bir yiit. Konumasyla dinleyenleri hayran brakan bir hatip... Sava meydanlarnda ise cengverliiyle
mehur bir kahraman...
O, Yesrib'in sayl kiilerindendi. Hazrec kabilesine mensuptu. Hicretten evvel mslman oldu. Mekke'li gen
daveti Mus'ab (R.a)'n gzel sesiyle okuduu Kur'an ayetlerini dinledi. Bundan etkilendi ve gnln slm'n
nuruna at. Kelime-i ehadet getirerek slm'a girdi.
O, iki Cihan Gnei Efendimiz'i Medine-i Mnevvere'ye hicret ettii zaman, byk bir svari gurubuyla
karlad. Onun nnde durarak son derece beli bir konuma yapt. yle ki:
Ya Raslallah! Biz canlarmz, ocuklarmz ve kadnlarmz koruduumuz gibi seni koruyacamza sz
veriyoruz. Buna karlk bize ne var? Bize neyi vaadediyorsunuz?" dedi. Fahr-i Kinat (sav) efendimiz bu
samimi karlama ve sule kar tek kelime ile: "Cennet. diye cevap verdi. Orada bulunanlar bu cevaptan ok
memnun oldu ve birlikte: "Kabul ettik Ya Raslallah!.. Razyz Y Raslallah!.." diye sevinlerini bildirdiler.
Ne gzel vaad!.. Ne gzel cevap!. Kendisine tbi olanlara Allah'n rzas ve cennetini mjdelemek. Ashab bu
halis niyet ve maksatlarla baka eylere deer vermediler. Gel-ge sevdalara kaplmadlar. Fni lezzetlerle
telezzz terkedip ebedi hayat iin altlar.
Resl-i Ekrem (sav) efendimiz arap air ve hatipleri geldiinde hatiplere kar Sabit bni Kays (R.a)'i airlere
kar da Hassan bni Sabit (R.a)'i grevlendirirdi. 630 m. senede Beni Temim'den bir heyet geldi.
Fahr-i Kinat (sav)'den izin alarak vnme yar yapmak istediler. Efendimiz de: "Hatibinize izin verdim.
Konusun." buyurdu Utarid isminde bir hatip ayaa kalkt. Zengin olduklarn iyi iler yaptklarn, halkn en
gls en faziletlisi olduklarn sayca ok ve savaa abuk hazrlandklarn, sayp dkt. Sonunda da; Bizim
31[31]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev: 2/274-275; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani:2/464; Siyerul
A'lmi'n Nbel: 1/153-160; El-Mstedrek/Hakim: 4/209-210; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el-Ba, Beyrul/ty

gibi faziletlere sahip olannz varsa ksn da grelim? dedi. ki Cihan Gnei Efendimiz Sabit bni Kays (R.a)'a
cevap vermesini emir buyurdu, Sabit kalkt ve yle cevap verdi:
"Hamd Allah'a mahsustur. Ben O'na hamd ederim, O'na iman eder ve O'ndan yardm isterim. O'na gvenir, O'na
dayanrm. O birdir. Ei-benzeri yoktur. Gkde ve yerde ne varsa hepsini yaratan ve yaatan O'dur. O'nun ilmi
her eyi iine almtr. Gizli ve ak her eyi bilir. Yarattklarnn en hayrlsn Peygamber olarak gnderdi. O
insanlarn en doru szlsdr. Soyu en asil soydur. Emindir. En cmerddir. Her bakmdan insanlarn en
stndr. Allah Tel ona kitabn indirdi. O insanlar Allah'a iman etmeye ard. Biz bu daveti kabul ettik.
O'na tabi olduk. Bu daveti kabul edenler kavmimizin en hayrllar oldular. Bu davete kar gelenlerle biz cihad
edeceiz, inananlarn canlarn ve mallarn koruyacaz. Allah'a hamdolsun ki bizleri dininin yaylmasna vasta
klp, Raslnn yardmclar olarak ereflendirdi. Ben bunlar sylyorum. Allah'dan kendim ve btn
m'minler iin afv ve afiyet dilerim."
Temim heyetinin iri kalkt iirini okudu. Buna kar da Hassan bni Sabit cevap verdi. slm hatip ve irinin
hutbe ve iirleri karsnda Beni Temim'in reislerinden Akra bni Habis Peygamber efendimiz iin: "Bu zt
muvaffak olmutur. Vallahi onun hatibi ve airi bizimkinden daha kuvvetlidir. Ses ve sedalar, mnlar daha
gzeldir. Bu zat Allah tarafndan korunuyor." diyerek hakk kabul etti. Kelime-i ehadet getirerek mslman
oldu. Sevgili Peygamberimiz ona: "Bundan nceki halin sana zarar vermez." buyurdu Reislerinin peinden
Temim halk da akn akn slm'a girdi.
Sabit bni Kays (R.a) Rabbinden ok korkan, onun gazabn ekecek her eyden uzak duran bir muttaki
m'mindi. Birgn Resl-i Ekrem (sav) onu, korkudan titrerken grd. "Neyin var Y Sabit!" dedi. O da:
"Mahvolmaktan korkuyorum." dedi. Efendimiz:
"Niin Ya Eb Muhammed!" dedi. Sabit (R.a) da:
"Allah Tel, yapmadklarmzla vlmeyi istemememizi emretti. Halbuki ben kendimi vlmeyi seviyor
gryorum. Allah bize byklenmeyi yasaklad ama ben kendimi beendiimi zannediyorum." diye cevap verdi!
Bunun zerine Fahr-i Kinat (sav) efendimiz onun korkusunu yle gidermee alt:
"Sabit! vlm olarak yaamaya, ehid olmaya ve Cennet'e girmeye raz olmaz msn?" dedi. Bu mjdeyle
onun yz aydnland. Glerek:
"Evet isterim Y Raslallah!" dedi. Efendimiz:
"te bunlar senin iin var" buyurdu.
Yine o: "Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamberin sesinin stne ykseltmeyin. Birbirinize bardnz gibi
Peygambere yksek sesle barmayn. Yoksa farkna varmadan, iledikleriniz boa gidiverir" 32[32]ayeti nazil
olunca evine ekildi. Raslllah'n mescidine gelmedi. Kendini, yaptklarm boa m gidiyor diye hesaba ekti.
Yanna gelenlere bu sebepten gelmediini syledi. Efendimiz bunu haber alnca ona adam gnderdi ve:
"Git ona yle syle. Sen cehennemlik deilsin. Cennetliksin." buyurdu.
Ne hassasiyet!... Ne derinlik!... Ne iman!... Ne sevgi!. Allah'm bizleri de byle hassas anlayl ve titiz davranh
eyle!...
Cennete sevdalanm olanlarn yolu ehadete urasa yollarn deitirmezler. Sahabe nesli iin en byk
mutluluk, cennetlik bir insan olabilmektir.
Sabit bni Kays (R.a) Hz. Eb Bekir (R.a) devrinde Yemme savama katld. Mseyleme zerine gnderilen
orduda Ensar'l askerlerin kumandanyd. O gn kefenini giydi. Hanut ya srerek bedenini kokulad ve
meydana atld. Mslmanlarn hamiyetlerini kabartan, mriklerin de korkularn oaltan bir vurumaya girdi.
iddetli darbeler ald. Fakat dmann da gcn krd. Orada ehid dt. Cenb- Hak efaatlerine nail eylesin.
Amin. 33[33]
Sahabe, cihad cennete giden yol olarak bellemilerdi. Onlar, cennete cihad yoluyla ulamaya alyorlard.
Sahabe fkhnda, cihad bir klfet deil, bir nimettir. Onlar, Allah yolunda Allah dmanlarna kar savamay
cihad noktasnda tahdisi nimet biliyorlard. nk cihad olmasayd, mslmanlar bir mr boyu kfirlerin
esareti altnda inlemeye mahkm olacaklard. Cihad, kendi bana bir ktr, bir kurtulutur. Bu kurtulu yolunu
nmze koyan Allah'a sonsuz hamd senalar olsun.
Hz. Sa'd Bin Ebi Vakkas (R.Anh)
Sa'd b. Eb Vakkas Malik b. Vuheyb b. Abdi Menaf b. Zhre. Babas Malik b. Vuheyb'dir. Malik'in knyesi Eb
Vakkas olup, Sa'd bu knyeye nisbetle bn Eb Vakkas olarak arlrd. Raslullah (sav)'in annesi
Zuhreoullarndan olduu iin, anne tarafndan da nesebi Raslullah (sav) ile birlemektedir. Sa'd'n annesi
Hamene binti Sfyan b. meyye'dir. Sa'd (R.a), ilk iman edenlerden bindir.
Kendisinden yaplan rivayetlere gre o slm nc kabul eden kimsedir. Ancak, Hz. Hatice, Hz. Ebu Bekr,
Hz. Ali ve Zeyd b. Harise'den sonra mslman olmusa beinci mslman olmu oluyor. Sa'd (R.a), mslman
olduu gn henz namazn farz klnmam olduunu ve o zaman on yedi yanda bulunduunu
32[32]

Hucurat Suresi: 49/2.

Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty
33[33]

sylemektedir. 34[34]
Sa'd (R.a) slama giriine sebep olan olay yle anlatr: "Mslman olmadan nce ryamda kendimi hi bir eyi
gremediim karanlk bir yerde grdm. Bu arada ay dodu ve ben onun aydnlna tabi oldum. Benden nce
bu aya kimlerin uymu olduuna bakyordum. Onlar, Zeyd b. Harise, Ali b. Eb Talib ve Eb Bekir'di. Onlara ne
kadar zamandan beri burada olduklarn sorduumda, onlar; "Bir saat kadardr" dediler. Aratrdmda rendim
ki, Raslullah (sav) gizlice slm'a davette bulunmaktadr. Ona Ecyad tepesi taraflarnda rastladm. kindi
namazn klyordu. Orada slm kabul ettim. Benden nce bu kimselerden bakas imn etmemiti. 35[35]
Sa'd'n mslman olduunu renen annesi, buna ok zlm ve olunu atalarnn dinine dndrebilmek iin
areler aramaya balamt. Sa'd'a, eer girdii dinden dnmezse, yemeyip imeyeceine dair yemin etmiti.
Sa'd, annesine, bunu yapmamasn, nk dininden dnmeyeceini syledi. Yeminini uygulamaya koyan annesi,
bir zaman sonra alk ve susuzluktan baylmt. Ayklnda Sa'd ona; "Senin bin tane cann olsa ve bunlar bir
bir versen, ben yine de dinimden dnmeyeceim" demiti.
Onun kararllm gren annesi yemininden vazgemiti. 36[36] Sa'd (R.a) annesine ok dknd ve ona bir zarar
gelmesini asla kabul edemezdi. Ancak imanla alakal bir konuda Rabbine isyan edip bakalarnn heva ve
heveslerine de tabi olamazd. Sa'd (R.a) ve benzerlerinin karlaaca bu gibi durumlar zmlemek ve iman
edenleri rahatlatmak iin Allah Tel u yet-i kerimeyi gndermiti:
"Bununla beraber eer, hakknda bilgi sahibi olmadn bir eyi bana ortak komak iin seninle urarlarsa, o
zaman onlara itaat etme. Dnya ilerinde onlara iyi davran." 37[37]
Sa'd (R.a), Medine'ye hicrete kadar Mekke'de kalmtr. Dolaysyla mrikler tarafndan uradklar btn
saldr ve ikencelere dier mslmanlarla birlikte Mekke dnemi boyunca muhatab olduu muhakkaktr.
Mekke'de mslmanlar, Mekke zorbalarnn saldrlarndan emin olmak iin ibdetlerini gizli ve tenha yerlerde
ifa ediyorlard.
Bir gn Sa'd (R.a) arkadalaryla birlikte ibdet ederlerken mriklerden bir grup onlara sataarak slmla alay
etmiler ve onlara saldrmlard. Sa'd eline geirdii bir deve srt kemiini alp mriklere karlk vermi ve
onlardan birini yaralayarak kanlar ierisinde brakmt. te slm 'da Allah iin ilk aktlan kan budur. 38[38]
Sa'd (R.a) kardei meyr (R.a) ile Medine'ye hicret ettii zaman, kan davas yznden Mekke'den kap buraya
yerlemi olan dier kardeleri Utbe'nin evinde kalmaya balamlard. Muahat olaynda Raslullah (sav), Sa'd'
Mus'ab b. Umeyr ile karde iln etmiti. Baka bir rivayete gre de karde iln edildii kimse Sa'd b.
Mu'az'dr. 39[39]
Medine'ye hicretle birlikte slm devlet olmu ve kendini tehdit eden glere kar asker faaliyetler balamt.
Bu erevede Mekke kervanlarna ynelik asker birlikler (seriyye) sevkediliyordu. lk seriyye, Hicretin yedinci
aynda Mekke kervannn yolunu kesmek iin otuz kiiden oluan Hz. Hamza komutasndaki seriyyedir. Sa'd
(R.a)'da bu ilk asker birlie katlanlardandr (bn Sad, ayn yer) Bir ay sonra Ubeyde b. Haris komutasnda
gnderilen seriyye Kurey kervamyla karlatnda ilk oku Sad b. Eb Vakkas (R.a) atarak atmay
balatmt. Mekke'de Allah yolunda ilk kan aktan kimse olma erefi Sa 'd (R.a) 'a ait olduu gibi, yine Allah
yolunda ilk ok atma erefi de bylece ona nasip olmutur. Sa'd (R.a) yle demektedir: "Araplardan Allah
yolunda ilk ok atan kimse benim. 40[40]
Ayn yln Zilkade aynda Raslllah (sav), Sa'd b. Eb Vakkas'i yirmi kiilik bir asker birlie komutan tayin
ederek el-Harrar mevkiine gndermiti. Bu seriyyenin gayesi de Mekkelilere ait kervan vurmakt. Ancak kervan
bir gn nceden bu yerden hareket etmi olduu iin, bir atma kmamt. Raslullah (sav), sadece seriyyeler
gndermekle yetinmiyor, bizzat ordusunun bana geerek seferler dzenliyordu. Bunlardan biri olan ve II. Hicr
yln Rebiu'l-Evvel aynda gerekletirilen Buvat gazvesinde, ordu sancan Sa'd tamaktayd. 41[41] Peinden
tehlikeli bir grevle Mekke ile Taif arasndaki Nahle mevkiine keif maksadyla gnderilen Abdullah b. Cah
seriyyesine katlan Sa'd b. Eb Vakkas (R.a)'m btn cihad faaliyetlerine aktif bir ekilde itirak ettii
grlmektedir.
Bedir savanda mrik svari birliinin komutan olan Sa'id b. el-As' ldrp klcn Rasllah (sav)'e
getirmiti. O, Zlkife adndaki bu klc ganimetlerin datlnda Sa'd'a vermiti.
Uhud savanda, mriklerin stnl ele geirdii ve mslmanlarm panie kaplarak dald esnada
Raslllah (sav)'n yanndan ayrlmayp gvdelerini siper ederek onu korumaya alan bir ka kiiden birisi Sa'd
b. Eb Vakkas (R.a) idi. O, cesaretinden hi bir ey kaybetmeden ok atmaya devam ediyordu. Sa'd (R.a) ok
atmakta mahirdi ve hedefini armyordu. Raslllah (sav) ona ok veriyor ve yle diyordu: "At Sa'd Anam
babam sana feda olsun." 42 [42] Raslllah (sav), vg, rza ve honutluu ifade eden bu kelimeleri, ana ve
bn-i Sa'd, Tabaktl-Kbr, Beyrut (t.y), III, 139
bnl-Esir, sdl-Gbe, II, 368
36[36]
sdl-Gabe, ayn yer
37[37]
Lokman: 31/15.
38[38]
sd'l-Gbe, II, 367
39[39]
bn Sa'd, a.g.e., III, 139-140
40[40]
bn Sa'd, ayn yer
41[41]
Taberi, Tarih, Beyrut 1967, II, 407
42[42]
Mslim, Fezil's-Sahabe, 5; bn Sa'd, a.g.e., 111,141; bnl-Esr, el-Kmil,i't-Tarih, Beyrut 1979, II, 155
34[34]
35[35]

babasn bir arada zikrederek baka hi kimse iin kullanmamtr. 43[43]

Sa'd (R.a)'n Uhud gn grd hizmet ve gsterdii kahramanlk gerekten ok bykt. Onun bu gnde tek
bana bin ok att rivayet edilmektedir. 44[44]
O, Hendek, Hudeybiye, Hayber, Mekke'nin fethi ve dier gazvelerin tamamna katlmtr. 45[45]
Raslllah (sav)'m vefatndan sonra Hz. Ebu Bekir (R.a)'a bey'at eden Sa'd (R.a), Hz. mer dneminde aktif
olarak devlet idaresinde grevler almtr. Bu dnemde onun en nemli grevlerinden birisi, asrn emperyalist
sper glerinden birisi olan ran mparatorluunu kerten Kadisiye ordusunun kumandanldr.
Bizansa ynelik asker faaliyetler srerken, ran topraklarna da seferler yaplyordu. Hz. Eb Bekir (R.a)
dneminde ranllarn elinde olan Irak'n byk bir blm fethedilmiti. Hz. mer (R.a) i bana getii zaman
ran'a kar kapsaml ve netice alc bir asker sefer dzenlenmesi iin almalara balad. Yaplan istiareler
sonucunda Sa'd b. Eb Vakkas'n hazrlanan orduya komutan tayin edilmesi kararlatrld. Havzin
kabilelerinden zekt toplamak iin bu blgede bulunan Sa'd, Medine'ye arlarak ordu ona teslim edildi. Sa'd
ordusuyla Irak'a doru yrye geerek Kadisiye mevkiinde karargah kurdu. ran ah, mslmanlara kar
savamak zere nl komutan Rstem'i grevlendirmiti. Yaplan sava mslmanlar kazanm ve ran
topraklar slm tebliine almt. Sa'd hasta olduu iin bizzat savaa itirak edememi ve ykseke bir
yerden, savaan orduyu idare etmiti. Kadisiye, slm ordularnn kazand en parlak ve kesin zaferlerden biri
olarak tarihe gemitir.
Daha sonra Sa'd (R.a), Celula'ya ynelmi ve burasn fethetmiti. 46[46] Celula'nn fethi blgede byk bir ihtida
hareketini (slam'a giri hareketini) de peinden getirmiti. Daha sonra ran mparatorluk merkezi olan Medin
iki aylk bir kuatmadan sonra dm, byk meblalarda ganimet ele gemi ve Kisra III. Yezducerd buradan
Hulvan'a kamt. Sa'd b. Eb Vakkas, bir ordu gndererek sulh yoluyla buray fethetmiti. Yezducerd ise
sfahan blgesine kaarak orada tutunmaya almtr.
Sa'd (R.a), Medin'e yerleerek, fethedilen topraklarn idar yapsn oluturmaya alt. Medin'in havas,
askerlerin shhatini olumsuz ynde etkiledii iin, Hz. mer (R.a)'in onay alnarak yerleime ve ordunun asker
stratejisine uygun bir konumda olan Kfe, ordugh ehir haline getirildi. Sa'd blge valisi olarak Kfe'de
buuk yl kalmtr. O, tekrar toparlanp kaybettikleri yerleri geri almak iin hazrlklara girien ranllarn
hareketlerini takip ediyor ve gerekli asker nlemleri almaya alyordu. Ancak tam bu sralarda Kfe'de bir
topluluk, Hz. Sa'd' ganimetleri adil datmad ve gaza ilerinde gevek davrand yolunda iddialarla Hz.
mer (R.a)'a ikyet etti. Ayrca onun namaz kldr tarzn da beenmiyorlard. Hz. mer (R.a) meseleyi
inceletmi; yaplan ikayetlerin aslsz olduunu anlam olmakla birlikte, maslahat gzeterek onu geri
armt. 47[47]
Hz. mer (R.a), kendisinden sonra halife seimini gerekletirmek iin alt kiilik bir ra oluturmutu. Sa'd
(R.a) da bunlar arasndayd. Hz. mer (R.a)'in vefatndan sonra halife tayini iin mzakereler balad zaman
Sa'd, Abdurrahman b. Avf lehine adaylktan ekildiini aklamtr.
Hz. Osman (R.a), halife seildii zaman; mer (R.a)'in vasiyetine uyarak Sa'd' Kfe valiliine tayin etti. Ancak,
bu seferki Kfe valilii de fazla srmemitir. O, hazineden bor olarak alm olduu bir miktar paray geri
demekte zorluk ekince, hazine emini Abdullah bn Mes'ud tarafndan Halifeye ikyet edilmi; bu ikyet
zerine Osman (R.a), onu Kufi; valiliinden azletmiti. Bunun zerine Sa'd (R.a) Medine yaknlarndaki Akik
vadisinde bulunan iftliindeki evine yerlemi ve ziraatle uramaya balamtr.
Sa'd (R.a), Hz. Osman (R.a)'n ehid ediliiyle balayan fitne ve ihtilaflardan tamamen uzak kalmaya gayret
etmitir. O, mslmanlar arasnda kan dklmesinden ok rahatsz oluyor ve taraflardan kendisine gelen
teklifleri geri eviriyordu. O, mmetin zerinde anlat bir halife ortaya kncaya kadar kendisine hi bir
eyden bahsedilmemesini istemiti. Sa'd (R.a), gruplar arasnda verilen mcadelelerde kimin hakl kimin haksz
olduunun akla kavuturulmasnn mmkn olmadn bildii ve haksz yere bir mslmann kann
aktmaktan ekindii iin byle davranyordu. O, kendisine gelenlere yle diyordu: "Bana, iki gz, dili ve iki
duda olan ve u kfirdir, u m'rnindir diyen bir kl getirilinceye kadar asla kimseyle savaman." 48[48]
Sa'd (R.a), gl bir kiilie ve siyas destee sahip olduu halde, riyaset ekimelerinin iine girmekten
mrnn son gnlerine kadar kanmtr. Olu mer ve kardeinin olu Haim gidip ona; "Yz bin kl sahibi
var ki, hepsi seni hilafet iin en liyakatli adam tanyor" dediklerinde onun buna verdii cevap u olmutu:
"Bu sizin yz bin klcnzdan daha kuvvetli tek bir kl, m'mine ekilince onu kesmeyen, kfire kar syrlnca
onu kesen kltr." 49[49]
Onun bu anlaml szleri, mslmanlarn birbirlerine zarar vermelerine kar ne kadar hassas olduunu ifade
etmektedir.
Sa'd (R.a), Hicr 55 ylnda ikmet etmekte olduu Medine'nin dndaki Akik vadisinde vefat etmitir. Onun
bn Sa'd, ayn yer
sdl-Gbe, II, 367
45[45]
bn Sa'd, a.g.e., 111, 142
46[46]
H 16
47[47]
Asr- Saadet, I, 432 vd
48[48]
bn Sa'd, a.g.e., 111,143; sdl-Gbe, II, 368
49[49]
Asn Saadet, I, 436
43[43]
44[44]

vefat tarihi hakknda, 54 ila 58 tarihleri arasnda deien farkl rivayetler bulunmaktadr. 50[50]
Sa'd (R.a)'n cenazesi Medine'ye on m kadar uzaklkta olan Akik vadisindeki evinden alnarak Medine'ye
getirilmi ve Mescid-i Nebi de klnan namazdan sonra, Bak mezarlna defnedilmitir. 51[51] Cenaze namazn
Emevilerin Medine valisi Mervan b. Hakem kldrmtr. Raslullah (sav)'n zevceleri de namaza itirak
etmilerdi. 52[52]
Sa'd (R.a), vefat edeceini anlad "zaman ynden mamul cbbesini getirtmi ve lnce onunla kefenlenmesini
vasiyet etmiti. Bunun sebebi olarak, Bedir gnnde mriklerle kailat zaman onu giymekte olduunu ve
bundan dolay bu cbni ok sevdiini sylemitir." 53[53] bnl Esir'in kayaettii, Sa'd (R.a)'n olu mir'den
nakledilen rivayete gre Sa'd (R.a) Muhacirlerden en son vefat eden kimsedir. 54[54]
Sa'd (R.a), Ashabn sekinlerinden biri olup salnda Cennetle mjdelenen on kii arasndadr. Yine tarihe ra
olay olarak geen ve Hz. 'Osman (R.a)'n halife seilmesini gerekletiren Hz. mer (R.a)'in oluturduu alt
kiilik rann rinde bulunmaktayd. O, ilk iman eden birka kiiden biri olarak Mekke dneminin skntlarna
Raslullah (sav)'n yanndan ayrlmayarak gs germiti. Kyamete kadar devam edecek olan cihad hareketi
iin, mslmanlar taciz eden kfirlere saldrarak ilk kan aktan odur. Yine Medine dneminin balarnda
kfirlere kar ilk oku atan kimse olma erefi de ona aittir. Sa'd (R.a), Raslullah (sav)'n btn gazalarna,
katlm, Bedir'de byk yararllklar gstermitir. Allah yolunda, islm d nizamlar yok etmek iin cann feda
etmeye her zaman hazr olduunu pratik bir ekilde ortaya koymutur. Uhud gnnde mslmanlar dald
zaman Raslullah (sav)' canlarn feda etme pahasna sonuna kadar korumaya alan bir ka kiiden biri de
odur. O, mriklerin Raslullah (sav)' ldrmek iin yaptklar hamleleri, att oklarla sonusuz brakmt. te
Raslullah (sav) bu kritik anda onun gsterdii sebat ve yararllktan dolay onu baka hi bir kimseyi vmedii
bir ekilde "Anam babam sana feda olsun, At" 55[55] diyerek vm ve bunu defalarca tekrarlamt. Ve yine onun
iin dua ederek yle demiti: "Allahim! Sa'd dua ettii zaman onun duasn kabul et Bu dua erevesinde Sa'd
(R.a)'n yapt btn dualar gereklemekteydi." 56[56]
Sa'd (R.a), Raslullah (sav)' korumak ve ona gelebilecek zararlar engellemek iin srekli gayret ierisinde
bulunmaktayd. Aie (R.an) yle anlatmaktadr: "Raslullah (sav) Medine'ye geliinde bir gece uyuyamad ve;
"Keke ashabmdan Salih bir zat bu gece beni korusa" dedi. Biz bu durumda iken dardan bir silah hrts
duyduk. Raslullah (sav);
"Kim o?" dedi. Gelen zat;
"Sa'd b. Ebi Vakkas'm" karln verdi. Raslullah (s.a.s), ona;
"Neden buraya geldin?" diye sorduunda Sa'd, yle cevap verdi:
"ime Raslllah (sav) hakknda bir korku dt de onu korumak iin geldim". Bunun zerine Raslullah (sav)
ona dua etti ve sonra da uyudu. 57[57]
te Raslullah (sav)'n kendisi iin duyduu endieyi Allah Tel bu sekin insann kalbine ilham etmi ve onu
Rasln korumak iin harekete geirmiti. Buradan, Sa'd (R.a)'n, slm davasn yceltmek ve dman glerin
ona kar komplolarm engellemek iin o kadar byk bir zveriyle alt aka anlalmaktadr. Onun
Raslullah (sav)'e kar 'duyduu sevginin snrszl, Uhud'da olduu gibi daha sonralar da onu kendi nefsini
feda ederek korumaya sevketmitir.
Sa'd (R.a), hakknda yet nazil olan sahabelerden biri olma erefine de sahiptir. O, "Benim hakkmda drt yet
nazil olmutur." 58[58] demektedir. Bu yetlerden bir tanesi, Mekkeli mriklerin Raslllah (sav)'den "yanndaki,
ona iman etmi gsz kimseleri kovmasn istemeleri zerine nazil olan, Allah rzasn dileyerek akam sabah
ona dua eden kimseleri kovma" ayetidir. 59[59]
Sa'd (R.a), devrin putperest-mrik sper glerinden biri olan ran mparatorluunu kerten ve bylece slmn
kitlelere teblii nndeki byk engellerden birisini ortadan kaldran slm tarihinin en nemli savalarndan biri
olan Kadisiye savann komutanyd. O, kendisine verilen grevi hakkyla yerine getirip, Kisrann saraylarn ve
hazinelerini ele geirmi ve yaplacak fetih hareketlerine yeni bir boyut kazandrmt. Byle gl bir asker
yetenee ve siyas gce sahip olmasna ramen; bu, onun sade ve zahidne yaayna hi bir tesirde
bulunamamt. Her zaman, mmetin gerek temsilcileri olan idarecilerin verdii grevleri hakkyla yerine
getirmeye alm, bu grevlerden azledildii zaman kalbinde hi bir eziklik ve krgnlk hissetmeden kesine
ekilmitir. unu sylemek mmkndr ki; Sa'd (R.a), slm binasnn salam temeller zerine oturtulmasndaki
temel talardan birisidir.
Sa'b bin Eb Vakkas (R.a.), Allah yolunda a kalm, sussuz kalm, ama mcadeleden kalmamtr. Bizzat Sa'd
50[50]

sdl-Gbe, II, 369

bn Sa'd, 111,148
52[52]
sdl-Gbe, ayn yer
53[53]
sdl-Gbe, ayn yer
54[54]
sdl-Gbe, ayn yer
55[55]
Mslim, Fezailus-Sahabe, 5
56[56]
sdl-Gbe, II, 366-369; bn Sa'd, 111,139 vd
57[57]
Mslim, Fedilu's-Sahabe, 5
58[58]
Mslim, Fedailu's-Sahabe, 5
59[59]
el-Enam: 6/52; Mslim, Fedailu's-Sahabe, 5; dier yetler unlardr: el-Enfal: 8/1; Lokman: 31/15; el-Maide: 5/9.
51[51]

bin Eb Vakkas (R.a.) anlatyor: Bir gece Mekke'de, Raslllah (sav) ile beraber dar kmtk.kk abdestini
yaparken, yerde birey olduunu hissettim. Bir de ne greyim: Bir deve derisi paras! Hemen aldm, ykadm.
Sonra atee tuttum. Daha sonra iki ta arasnda ezdim. Azma bir para ondan alyor, bir yudum su iiyordum.
Bunu yedikten sonra gn idare ettim. 60[60] te sahabeler bu artlar altnda Allah yolunda mcadele ettiler.
Onlarn mcadelesi dnyay elde etme mcadelesi deildi. Onlar dnyada hireti kazanmaya alyorlard.
Sa'd (R.a) Man ok sayda hadis rivayet edilmitir. Ondan, bn mer, bn Abbas, Cabir b. Semure, Sib b.
Yezid, Aie (R.a), Said bn Mseyyeb, Ebu Osman en-Nehd, brahim b. Abdurrahman b. Avf, Kays b. Ebi
Hazm ve dierleri hadis rivayet etmilerdir. Ayrca, Amir, Mus'ab, Muhammed, brahim ve Aie'de babalan olan
Sa'd (R.a)dan hadis rivayetinde bulunmulardr. 61[61] O hadis rivayeti konusunda ok itimat edilenlerden birisidir.
Raslllah (sav)'e atfedilen hadisler hakknda ok titiz ve hassas davranan Hz. mer (R.a)'in oluna syledii;
"Olum, Sa'd, Raslllah'dan bir rivayette bulundu mu, artk o meseleyi bir bakasna sorma" sz onun bu
konudaki gvenilirliini aka ortaya koymaktadr. 62[62] Sa'd (R.a), orta boylu, gl, byk kafal, sert elli bir
vcud yapsna sahip olup, sempatik bir kiilii vard. 63[63]
Sa'd (R.a), sekiz evlilik yapm olup; bu evliliklerinde, on yedisi kz, on yedisi de erkek olmak zere otuz drt
ocua sahip olmutu. 64[64] Sa'b bin Eb Vakkas (R.a), bu ocuklarna sahip km, onlara Raslllah (sav)'in
snnetini ve siretini retmitir. Nitekim Sa'b bin Eb Vakkas (R.a.) yle diyor:
"Biz Raslllah (sav)'in gazvelerini/savalarn ocuklarmza, tpk Kur'an'dan bir sre retir gibi retir
ezberletirdik." 65[65]
timai tufanlar karsnda kurtulu gemisi olarak Raslllah (sav) in snnetine snmak, sahabe fkhndandr.
Sahabe neslinin fkhnda Raslllah (sav)'in snneti, Kur'an'n pratiidir. Dolaysyla sahabeden hayatlarna izler
tamaya alanlarn Raslllah (sav)'in snnetine ve siretine sarlmalar esastr. Bu esastan taviz verenler,
sahabenin yolundan ayrlanlardr.
Hz. Sa'd Bin Ebi Ubade (R.Anh)
Sa'd bin Ubde, ikinci Akabe bey'atnda Mslman oldu. O da bu bey'atte, Peygamberimizle grp, kendi
canlarn ve mallarn koruduklar gibi Peygamberimize yardm edeceklerine sz veren Sahabelerdendi. Bu
bey'atte seilen 12 temsilciden biri de Hz. SaM bin Ubde'dir. ok zengin ve cmert idi. Peygamber efendimiz
Medne-i Mnevvereye hicret ettiinde, Hz. Hlid bin Zeyd'in evinde yedi ay misafir olmutu. Sa'd bin Ubde
hazretleri, Peygamberimize bu misafirlii srasnda her gn yemek gndermitir. Hicretin ikinci ylnda yaplan
ve ilk gazve olan Ebv gazvesinde, Hz. Sa'd bin Ubde Medine'de vekil olarak grevlendirildi.
Peygamberimiz Bedir sava yaplmadan nce mavere heyetini topladnda, Sa'd bin Ubde hazretleri de bu
heyette bulunmutur. Bedir ve Uhud savalarna katlmtr. Uhud savanda Peygamberimiz Hazrec kabilesinin
sancan Sa'd bin Ubde hazretlerine vermitir. Bu savata dman karsnda byk bir sebatla savamtr.
Mreysi gazasnda ensarn sanca onun tarafndan tanmtr. 627 ylnda vuku bulan Gared gazvesinde, orduya
erzak olarak on deve yk hurma vermitir. Onun bu hizmeti zerine Peygamberimiz,
"Allahm Sa'd'a ve Sa'd ailesine rahmet eyle!" diyerek du etti ve buyurdu ki:
"Sa'd bin Ubde ne iyi kimsedir." Hazrec kabilesinden olanlar da dediler ki:
"Y Raslallah! Sa'd bin Ubde aramzda bymzdr. Babas da yle idi."
Kuraklk ve ktlk yllarnda halk doyururlar, yolda kalanlara da yardm ederlerdi. Misafirleri arlarlar, musibet
ve ihtiya zamanlarnda yardm yaparlar, kabileleri yurtlarna grrlerdi.
Bunun zerine Peygamberimiz buyurdu ki:
"Cahiliye devrinde en ileri olannz, slmiyette de en ileridir."
Hendek sava yaplmadan nce, Peygamberimiz istiare iin Sa'd bin Mu'z ve Sa'd bin Ubde'yi armt. Bu
istiare srasnda, Peygamberimizin emirlerine uymakta en ufak bir tereddt gstermeyeceklerini ve mriklerle
savamaya, canlarn feda etmeye hazr olduklarn belirtmilerdir.
Bu srada gsterdikleri sebat ve dmanla arpma hususundaki kararlar karsnda, Peygamber efendimiz ok
memnun olmutur. Hendek savama da katlan Sa'd bin Ubde hazretleri, bu savata ensrn sancan tamtr.
Hendek savandan hemen sonra yaplan Ben Kurayza gazasnda btn orduya yiyecek vermitir. Hudeybiye
antlamasnda ve Bey'at-i Ridvnda bulundu. Hayber gazvesindeki ordunun kumandanlarndan birisi de Sa'd bin
Ubde idi. Mekke'nin fethinde de bulundu. Bu srada sancaklardan birini de o tad. Bundan sonra vuku bulan
Huneyn gazvesinde Hazrec kabilesinin sancan tad.
Sa'd bin Ubde hazretleri, vefat edinceye kadar canyla ve malyla devaml hizmette ve cihadda bulunmutur.
Medine civarnda pek ok arazisi, ba ve bahesi vard. Evi, Medine'nin kenar mahallesinde idi. Mescid-i
60[60]

Hyetu'l Evliya ve Tabakat'l Esfiya: 1/93

sdl-Gbe, II, 369
62[62]
Asr Saadet, I, 437-438
63[63]
Asr Saadet, I, 440; farkl bir rivayet iin bk. sd'l-Gbe, II, 368
64[64]
Asr- Saadet, 1,441
65[65]
Terbiyet'l Evlad Fi slam Abdullah Nsh Ulvan, Suriye/ 1981
61[61]

Nebiye uzak olduu iin, orada bir mescit yaptrmt.

Hz. Sa'd bin Ubde, sllece cmert bir ailedendi. Dedesi, "Et ve ya isteyen, Dleym'in evine gelsin" diye nida
ettirir ve gelenlere et ve ya datrd. Dleym vefat edince, olu Ubde de ayn ekilde nida ettirir ve gelenlerin
ihtiyalarn grrd.
Hz. Sa'd, dedelerinden beri srp gelen bu cmertliklerini, Mslman olduktan sonra daha ok artrmtr.
Allahim, bana cmertlik yapabileceim mal ver" diye dua ederdi.
Kale eklinde bir evi vard. Orada ikmet ederdi. Burada hergn byk ziyafetler verirdi. Herkes oraya gidip, yer
ierdi.
Ashb Kiram iinde Ashb- Suffa denilen kimsesiz, yoksul Mslmanlardan hergn 80 kiiye yiyecek ve
iecek verirdi.
Raslullah efendimiz hicret edince de, Peygamberimize her gece et, st ve tereya veya yemek gnderirdi.
Annesi vefat edince, Peygamberimize gelip dedi ki:
"Y Reslallah! Annem ld. Ona ne iyilik yapabilirim?" Peygamber efendimiz buyurdu ki:
"Su sadakas iyidir. Zira sadaka vermek, Allah Tela'mn gadabn yumuatr. nsan azbdan kurtarr. Eceli
gelmemi olan hastann if bulmasna sebep olur."
Bunun zerine Hz. Sa'd bin Ubde Medine'de bir kuyu atrd. "Sikye-i l-i Sa'd" adn verdii bu su kuyusunu
Mslmanlarn istifadesine sundu. Arap kabileleri iinde ensrdan olan Evs ve Hazrec kabilesinin slama ok
byk hizmetleri olmutur. Savalarda ok ehit vermilerdir. Sa'd bin Ubde ve Sa'd bin Mu'z bu kabilelerin en
ileri gelenlerinden idi.
Her ikisinin de slmiyete hizmetleri ve Mslmanlar iin gsterdikleri fedakrlklar, akllan artacak derecede
idi. Bu uurda feda etmedikleri hibir eyleri kalmamt. Mallaryla, canlaryla hizmet ettiler. Sa'd bin Mu'z
Peygamberimiz hayatta iken ehit olmutur. Onun vefatndan sonra, Ensr arasnda en nde gelen zat, Sa'd bin
Ubde olmutur. O da dima slmiyete hizmet etmi, Medneli Mslmanlar slm dini iin fedkrlk ve
hizmet etmeye tevik etmitir.
Hz. Sa'd bin Ubde, Hz. Eb Bekir'in halifelii srasnda Medine'de ikmet etti. Sonra am tarafnda Havran'a
gitti. mrnn sonuna kadar orada yaad. 635 senesinde orada vefat etti. Guta kasabasnda defnedildi. Sa'd bin
Ubde hazretleri, Peygamberimizden bizzat iiterek hadis-i erif rivayet etmi ve hadis-i erif renmekle
megul olmutur. Rivayetleri, mehur hads kitaplarndan olan Ktb-i sittenin drdnde yer almtr. 66[66]
Sahabe, Allah yolunda fedakrd. Sahabe Allah yolundaki fedakrlnn hesabn tutmuyordu. nk Allah
yolunda yaptklar fedakrlklarn hesabn tutanlar, Allah'n dinine hizmet edemezler. Fedakrlkta hasbilik
sahabe snnetindendir. Allah iin yapm olduumuz bir fedakrln karln insanlardan beklemeyelim.
Allah Tela, rzasn kazanmak amacyla yaplan fedakrlklar karlksz brakmaz.
Hz. Sa'd Bin Ebi Muaz (R.Anh)
Muhamned aleyhisselmm bi'setinin onuncu yl balarnda Medine'den gelen 12 kii, Peygamberimizle grp
Mslman oldular. Birinci Akabe bey'at denilen bu grmeden sonra, Peygamber efendimiz, Kur'n- Kermi
ve slmiyeti retmek zere, Mus'ab bin Umeyr'i Medine'ye gnderdiler.
Mus'ab bin Umeyr Medine'de fevkalde bir gayretle ok kimsenin Mslman olmasn salad. Faaliyetlerini
yrtmek zere Sa'd bin Mu'z'm teyzesinin olu olan Es'ad bin Zrre'nin evine yerlemiti. Bu sebeple Sa'd
bin Mu'z, o zaman Araplar arasnda akrabaya kar hakaretten kanmak det olduu iin bu ie mani olma
teebbsnde de bulunamad. Ancak bir kabile reisi olarak bu ie de el koymak istiyordu. Bu maksatla
kabilesinin ileri gelenlerinden seyd bin Hudayr'a dedi ki:
"Sen, iini iyi bilen, kimsenin yardmna muhta olmayan bir adamsn! Zayflarmzn inanlarn bozmak iin
mahallemize gelmi olan bu adam, yanmza gelmekten men et! Es'ad bin Zrre akrabam olmasayd, bu ii
kendim hallederdim. "
Bunun zerine seyd bin Hudayr, mzran alp, Mus'ab bin Umeyr'in bulunduu eve gitti. Oraya varnca:
"Sizi, bize getiren sebep nedir? Zayflarmzn inanlarn m bozacaksnz? Eer, hayatnzdan olmak
istemiyorsan yanmzdan ayrlp gidersin," dedi.
Mus'ab bin Umeyr, ona yumuak bir sesle dedi ki:
"Hele biraz otur, szmz dinle! Beenirsen kabul edersin, beenmezsen dinlemekten yz evirirsin." "Yerinde
bir sz syledin."
Mus'ab bin Umeyr ona, Kur'n- Kerim okudu. slmiyeti anlatt. Onun tatl konumas, insann kalbine ileyen
szleri ve ho sesiyle okuduu Kur'n- kerm yetleriyle, kendinden geen seyd bin Hudayr:
Bu, ne kadar gzel, ne kadar yce sz. Bu dine girmek iin ne yapmak lzmdr, dedi.
Ne yapmas lzm geldiini anlattlar ve seyd bin Hudayr, kelime-i ehdet syliyerek Mslman oldu. Byk
bir huzur ierisinde olduu hlde Mus'ab bin Umeyr'e dnd ve;
"Arkamda bir adam var. Ben hemen gidip onu size gndereyim. Eer o Mslman olursa, Medine'de onun
66[66]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

kavminden mn etmedik hi kimse kalmaz," diyerek kalkp sratle gitti. Doruca Sa'd bin Mu'z'n yanna
vard. Sa'd bin Mu'z onu grnce:
"Ne yaptn y seyd?"
seyd bin Hudayr, Sa'd bin Muz'n Mslman olmasn ok arzu ettii iin yle cevap verdi:
Mus'ab bin Umeyr ile konutum, bir fenaln grmedim. Yalnz duyduk ki, Hriseoullar, teyze olun Es'ad'n
byle bir kimseyi evinde barndrmasndan kukulanarak teyzenin olunu ldrmek iin harekete gemiler.
Bu szler Sa'd bin Mu'z'a ok dokundu. nk birka sene nce yaplan bir savata, Hriseoullarn yenip,
Hayber'e snmaya mecbur etmilerdi. Bir sene sonra da affedip, memleketlerine dnmelerine izin vermilerdi.
Buna ramen onlarn byle bir tavr taknmalar dncesi Sa'd bin Mu'z' ok kzdrmt.
Halbuki iin aslnda byle bir hareketleri yoktu. seyd bin Hudayr byle bir hileye bavurarak, Sa'd bin Mu'z'n
teyzesinin olu Es'ad bin Zrre'ye, dolaysyla Mus'ab bin Umeyr'e zarar vermesini nlemek istedi. Bylece
onlarn tarafna gemesini ve nihayet mslman olmasn temin etmek gayretinde idi. Sa'd bin Mu'z, seyd bin
Hudayr'n, Hriseoullarnn, teyzesinin olu Es'ad bin Zrre'ye zarar verecekler demesi zerine, hemen
yerinden frlayp, Es'ad bin Zrre'nin yanna gitti.
Oraya varnca bakt ki, Es'ad bin Zrre ile Mus'ab bin Umeyr, son derece huzur ve skn ierisinde oturup,
sohbet ediyorlar. Yanlarna yaklap dedi ki:
"Ey Es'ad, aramzda akrabalk olmasayd, sen bu adam elimden kurtaramazdn. Sen memleketinden karlm
u yabanc adam, zayflarmzn inanlarn bozmak iin mi ardn?"
Bu szlere Mus'ab bin Umeyr yumuak bir ekilde cevap verdi:
"Ey Sa'd, hele biraz dur, oturup bizi dinle, anla, szlerimiz houna giderse ne l, eer szlerimizi beenmezsen,
biz bunu sana tekliften vazgeeriz. Bizi brakr gidersin."
Sa'd bin Mu'z bu yumuak ve tatl szler zerine:
"Yerinde bir sz syledin," dedi ve oturdu.
Mus'ab bin Umeyr, Sa'd bin Mu'z'a nce slmiyeti anlatt. slmiyetin esaslarn aklad. Sonra tatl ve gzel
sesiyle Kur'n- Kerim'den bir miktar okudu. O okuduka Sa'd bin Mu'z'n hli deiiyor, kendinden geiyordu.
Kur'n- kermin esiz belagat karsnda kalbi yumuad ve byk bir tesir altnda kald. Kendini tutamayp
dedi ki:
"Yemn ederim ki ben, imdiye kadar, hi bilmediim bir eyi dinledim. Siz bu dne girmek iin ne
yapyorsunuz?"
Mus'ab bin Umeyr hemen ona Kelime-i ehdeti retti. O da,
Ehed enl ilahe illallah ve ehed enne Muhammeden abduhu ve raslh, diyerek Mslman oldu.
Sa'd bin Mu'z Mslman olmaktan duyduu huzur ve sevin ierisinde yerinde duramaz oldu. seyd bin
Hudayr' yanna alp, kavmmin topland yere gitti. Abdleheloullarna hitaben dedi ki:
"Ey Abdleheloullar! Beni nasl tanrsnz?"
"Sen bizim reisimiz ve bymzsn, biz sana tbiyiz."
"O hlde hepinize haber veriyorum. Ben mslman olmakla ereflendim. Sizin de Allah Tela'ya ve O'nun
Raslne imn etmenizi istiyorum. Eer mn etmezseniz sizin hibirinizle konumayacam, grmeyeceim."
Abdleheloullar, reisleri Sa'd bin Mu'z'n Mslman olduunu ve kendilerini de slama da'vet ettiini
duyarduymaz hep birlikte Mslman oldular. O gn akama kadar, Medine semlarn Kelime-i ehdet ve tekbr sedlanyla nlattlar.
Bu hadiseden ksa bir mddet sonra btn Medine halk, Evs ve Hazrec kableleri slmiyeti kabul edip, mn
ettiler. Her ev slm nuruyla aydnland. Sa'd bin Mu'z ve seyd bin Hudayr, kabilelerine ait btn putlar krd.
Bu durum sevgili Peygamberimize bildirildiinde ok memnun oldu. Mekkeli Mslmanlar sevince garkoldular.
Bu sebeple o seneye sevin yl denildi.
Sa'd bin Mu'z kinci Akabe bey'atnda bulunup, Raslullaha bey'at etti. Bu bey'atte bulunanlar Raslullah (sav)'
canlar gibi koruyacaklarna ve gerekirse bu hususta mallarn ve canlarn feda edeceklerine sz verdiler.
Sa'd bin Mu'z, Medine'nin ileri gelenlerinden ve reislerinden olduu iin, Mekke'ye gidip, Kabe'yi tavaf ederdi.
Mrikler bu sebeple ona dokunamazlard. Bu ziyaretlerinden birinde Eb Cehil karsna kp dedi ki:
Siz bizim dinimizden ayrlanlar himaye ettiniz. Onlara her yardmda bulundunuz. Eer burada seni himayesine
alanlar olmasayd seni ldrrdm. Dnp ocuklarna kavuamazdn.
Sa'd bin Mu'z, Eb Cehil'in bu tehditli szleri karsnda ona u cevab verdi:
"Eer byle bir eye kalkrsan, Medine yaknndan geen ticaret yolunu keser, seni bir daha oralara ayak
bastrmam."
Bunlar sylerken sesi yle gdyordu ki, yannda bulunan meyye bin Halef yavaa dedi ki:
"Sesini biraz alalt, bu kii bu vadinin mehuru."
Bunun zerine Sa'd bin Mu'z daha gr bir sesle konutu:
"Yemn ederim ki Raslullah, bize senin katlonulacan haber verdi."
"Mekke'de mi ldrleceim?"
"Orasn bilmem."
Eb Cehil bu ekilde Sa'd bin Mu'z'dan ldrlecei haberini ald iin, Bedir Savanda Mekke'den kmamak

istemi, evresinin ayplamas zerine Bedir'e gelmiti. Nihayet Peygamberimizin buyurduu gerekleip, Eb
Cehil Bedir savanda katledildi.
Sa'd bin Mu'z, Bedir Savana katlarak, Bedir Ashabndan olmakla da ereflendi. Bedir Sava balamadan
nce, Peygamberimiz Mekkeli mriklerin bir ordu hazrlayp, Medine'ye doru harekete getiklerini haber
alnca, bir danma meclisi kurup, Ashb- Kiram ile istiare yapt. Onlara, fikirlerini sordular. Ba'zlar dediler
ki:
"Biz kervan iin yola kmtk. Onlarn kr etmesine, mni olmamz elzemdi. nk kazanacaklar parayla, bize
kar ordu hazrlayacak idiler!. Eer savatan nceden haberimiz olsayd; daha hazrlkl hareket ederdik."
Resl-i Ekrem efendimiz de buyurdu ki:
"Kervan, sahil yolundan savuup gitmitir. u Eb Cehil ordusu ise bize doru gelmektedir."
Bunun zerine Evs kabilesi reisi, Sa'd bin Mu'z ayaa kalkarak unlar syledi:
"Y Raslallah! Bizler, Allah 'a ve son Peygamberi olan Sana, mn ettik. Allah tarafndan sana tebli edilen
slm'n, hak dn olduuna kalbden inandk, doruladk. Senin emirlerini dinlemek ve itaat etmek zere, sz
verdik. Teminat verdik. Seni hak Peygamber olarak gnderen Yce Allah'a yemn ederim ki, bize u denizi
gsterip iine dalsan; Seninle birlikte denize dalarz. Hi birimiz, geri kalmayz. slm dmanlaryla arpmay
da, seve seve kabul ederiz. Savatan, geri dnmeyiz. Dman 'karsnda sabr ve sebatla savarz.
te, Cenb- Hakka yalvaryorum:
"Ey Yce Allahm! Bize yle hizmetler nasb eyle ki; gayretlerimizi grnce, Raslnn gz bebekleri dah
glsn! Y Raslallah! Artk bizleri, cenb- Hakkn ltf ile, istediin yere gtr."
Sa'd bin Mu'z'n bu szleri zerine Peygamber efendimiz yle buyurdu:
"yle ise, Allann ltuf ve bereketine doru yrynz! Cenb- Hak kat' olarak, ya kervan, ya Kurey
ordusunu va'ad buyurmutu. Vallahi ben, Kureylilerin lp decekleri yerieri imdiden gryorum."
Bedir savandan sonra Uhud savama da katlan Sa'd bin Mu'z, gsterdii cesaret ve kahramanlkla Eshb-
kiram arasnda ok sevildi. Bu savata olu Amr ehd oldu.
Uhud savanda Peygamber efendimiz yaralanmt. Sa'd bin Mu'z, Sa'd bin Ubde ile birlikte Peygamberimizin
yaralarn sarp, tedavi etti.
Sa'd bin Mu'z mriklerle yaplan Hendek savana da katld. Bu savan yapld srada, salam kalelerden
olan Hriseoullar kalesinde Sa'd bin Mu'z'n annesiyle birlikte bulunan Hz. ie yle anlatmtr:
O gn iddetli bir ses duydum. Baktm ki, Sa'd bin Mu'z, yannda yeeni ile savaa gidiyordu. Klcn kuanm
gr sesie iirler okuyordu. Bunu iiten annesi dedi ki:
"Olum ko, arkadalarna yeti, geri kalma!"
Hendek harbinde; Sa'd bin Mu'z byk bir kahramanlk gstererek savayordu. Sava srasnda bni Araka adl
bir mrikin att ok ile kolundan yaraland. Ok atardamara isabet edip, ok kan kaybna sebep oldu. Hz. Sa'd,
yaral bir hlde, etrafndakilerin kan durdurmak iin uratklarn grerek, durumunun cidd olduunu anlad ve
yle du etti:
"Y Rabb, Kurey harbe devam edecekse bana mr ihsan eyle. nk senin Resulne eziyet eden, O'nu
yalanlayan bu mriklerle savamaktan holandm kadar baka bir eyden holanmyorum. Eer aramzdaki
harp sona eriyorsa, beni ehdlik mertebesine ykselt. Fakat, Ben Kureyza'nn akbetini grmeden ruhumu
kabzetme."
Peygamber efendimiz bir adr kurarak, Sa'd bin Mu'z' oraya yatrtt. Eslemoullar kabilesinden Rafde'yi de
O'nun tedavisine memur etti. Hz. Sa'd, orada yatt srada Peygamberimiz sk sk yanna gelip, halini sorard.
Peygamberimiz Hendek sava sona erince, derhal Ben Kureyza Yahudilerinin zerine hareket emri verdi. Ben
Kureyza Yahudileri Peygamberimizle anlama yaptklar hlde Hendek savann en kritik annda, mrikler
tarafna gemiler, Mslmanlar arkadan vurmaya kalkmlard. Sa'd bin Mu'z byle yapmamalar iin onlar
ikz etmiti. Fakat dinlememilerdi. Bu sebeple Hendek savandan hemen sonra Ben Kureyza Yahudileri
kuatma altna alnd.
Bu kuatma bir ay srd. Sonunda teslim oldular. Haklarnda verilecek hkm iin Sa'd bin Mu'z' hakem
olarak istediler.
Onlarn, bu istei zerine Peygamberimiz Sa'd bin Mu'z' yatt adrndan getirtti. O, Yahdlere dedi ki:
"Ne hkm verirsem raz msnz? Evet razyz."
Bunun zerine Sa'd bin Mu'z, Ben Kureyza erkeklerinin boynunun vurulmasna hkmetti.
Sa'd'n verdii bu hkm, Yahdlerin elinde bulunan kitaplarna tpa tp uyuyordu. Bu hkm gereince
erkeklerin boynu vuruldu. Kadnlar ve ocuklar esir alnp, mallarna el konuldu. Ben Kureyza'dan ba'z
erkekler ise Mslman olup, kurtuldular. Sa'd bin Mu'z bu hkm verince Peygamberimiz buyurdu ki:
"Onlar hakknda, Allann ve Resulnn hkmyle hkmettin."
Sa'd bin Mu'z hazretleri Hendek savanda ar bir yara almt. Yaras arlap, durumu iddetlenmiti.
Peygamber efendimiz, yanna gelip onu kucaklad ve:
"Allahm, Sa'd, senin rzn iin senin yolunda cihd etti. Resuln de tasdik etti. Ona kolaylk ihsan eyle,"
buyurarak du etti.
Sa'd bin Mu'z, Peygamber aleyhisselmm bu szlerini duyunca gzlerini ap yle fsldad:

"Y Reslallah! Sana selm ve hrmetler ederim. Senin, Allah telnm peygamberi olduuna ehdet ederim."
Cebrail aleyhisselm, Peygamber efendimize gelip dedi ki:
Y Raslallah! Bu gece senin mmetinden vefat edip de vefat melekler arasnda mjdelenen kimdir?
Bunun zerine Peygamber efendimiz hemen Sa'd bin Mu'z'n hlini sordu. Evine gtrldn sylediler.
Peygamber aleyhisselm yannda Ashb- Kirm'dan ba'zlar olduu hlde Sa'd bin Mu'z'n yanna gitti.
Yolda sratli gitmeleri sebebiyle Eshb- kiram dediler ki:
Yorulduk y Reslallah.
Bunun zerine, Peygamber efendimiz:
"Melekler Hanzala'nn cenazesinde bizden nce bulunduklar gibi Sa'd'n da cenazesinde bizden nce
bulunacaklar. Biz nce yetiemeyeceiz," buyurarak hzl gitmelerinin sebebini aklad.
Peygamber efendimiz, Sa'd bin Mu'z'n yanna gelince, onu vefat etmi olarak buldu. Ba ucuna durup, Sa'd bin
Mu'z'n knyesini syleyerek buyurdu ki:
"Ey Eb Amr! Sen reislerin en iyisi idin. Allah sana saadet, bereket ve en hayrl mkfat versin. Allaha
verdiin sz yerine getirdin. Allah da sana va'dettiini verecektir."
Elem bin Haris yle anlatmtr:
erde Sa'd bin Mu'z'n cenazesi yalnzd. Baka kimse yoktu. Rasl aleyhisselm admlarn gayet geni aarak
evin iinde yryordu. Bu durumu grnce yavaladm. Durmam iaret edince de durdum. Sonra da geriye
dndm. Rasl aleyhisselm ierde bir mddet durdu. Sonra dar kt. knca dedim ki:
"Y Raslallah, niin yle yrdnz?"
"Bylesine kalabalk bir mecliste bulunmadm, melekler dolmutu. Melein biri beni kanad zerine ald da
ancak yle oturabildim."
Sonra, Sa'd bin Mu'z'n lkabn syleyerek:
"Sana afiyet olsun y Eb Amr! Sana afiyet olsun ya Eb Amr! Sana afiyet olsun y Eb Amr," buyurdu.
Onun vefat Rasl aleyhisselm ve Ashb- Kiram ok zd. Gzya dkp aladlar. Cenazesinde btn
Ashb- Kiram topland. Peygamber aleyhisselm cenaze namazn kldrd, cenazesini tad. Ashb- Kiram,
Sa'd bin Mu'z'n cenazesini tarken dediler ki:
"Y Raslallah! Biz byle kolay tanan cenaze grmedik." Bunun zerine Peygamber aleyhisselm buyurdu ki:
"Sa'd'n cenazesine yetmi bin melek indi. imdiye kadar yeryzne bu kadar kalabalk hlde inmemilerdi. Sa'd
bin Muz defnedilirken birisi kabrinden bir avu toprak almt. Sonra onu evine gtrnce o toprak misk oldu.
Cenazesi kabre indirilirken Peygamber aleyhisselm kabri banda oturup, mbarek gzleri yaard." 67[67]
Hayat hsn- hatime ile yani gzel bir son ile noktalamak, sahabelerin en nemli arzususydu. Hayatn evveli
iman, sonu yine imandr. man zere yaamak ve imanl olarak lmek, en byk kazantr. Bu kazanca sahib
olanalar, cennetlik olanlardr. yleyse mslmanca yaamak ve mslmanca lmek iin gayret gstermeliyiz.
manmz zulme, kfre, irke bulatrmamann kavgasn vermeliyiz. manda emniyete erenler, imanlarnm
zulme ve irke bulatrmayanlardir.
man korumak, hayat korumaktr. Hayat iman ile kurtulur. mansz kalan, hayatn kmazlarnda boulur.
Sahabe srekli hayatn kendi imannn atmosferinde tutmaya almtr. mann atmosferinden kan hayat,
bal bana bir beldr. Sahabeler bu belya bulamamak iin imanlarn korudular ve hayat boyu imanlarnn
atmosferinde mrlerini geirdiler.
Hz. Sa'd Bin Rebi (R.Anh)
Sa'd bin Reb' hazretleri, Ashb- Kiramn byklerindendir. Rasl aleyhisselmn bi'setinin onbirinci senesinde,
Akabe mevkiinde Medineli on iki kii ile bulutu. Bunlardan birisi de Sa'd bin Reb' idi.
Burada Peygamber efendimize, "Allah Tel'ya hibir eyi ortak komamak, hrszlk yapmamak, zina
etmemek, ocuklarn ldrmemek, kimseye iftira etmemek, hibir hayrl ie kar kmamak" hususunda bey'at
ettiler. Sz verdiler. Peygamber efendimiz de onlara buyurdu ki:
"Verdii szde durann, cret ve mkfatna Allah Tel garanti vermi, onlara Cenneti hazrlamtr. Kim
insanlk cb, bunlardan birini iler de, ondan dolay dnyada cezaya uratilrsa, bu ona keffret olur! Kim de
yine bunlardan insanlk icab birini ilerse, yapt o eyi Allah Tel gizler, aa vurmazsa, onun ii Allah
Tel'ya kalr. Dilerse onu balar, dilerse azaba uratr."
Ayrca, "Gerek sknt ve darlkta ve gerekse rahatlk zamannda sz dinlemek ve itaat etmek, bata gelir.
Raslllah, bizzat, onlarn stnde bir tercihe sahip olup, ona kar itaatli olacaklar." sz verdiler.
Hz. Sa'd, Bedir ve Uhud gazalarnda bulundu. Uhud'da byk kahramanlklar gsterdi. Vcudu delik deik oldu.
Uhud muharebesinde, bir ara, mslmanlar arasnda karklk balad. Hz. Sa'd o zaman, geveklik gstermedi.
Ashb- kirama Akabe bey'atnda, canlarn feda edeceklerine dir verdikleri sz ve yemini hatrlatt. Muharebe
sona erip, Kurey mrikleri ekilip gitmilerdi. Rasl aleyhisselm sordu;
Sa'd bin Reb'nin ne durumda olduunu, canllar arasnda m, yoksa ller ierisinde mi olduunu, tesbit edip,
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

67[67]

bana kim haber getirir? Bir ara onu u tarafta grmtm.

Ensrdan bir zt dedi ki:
"Bu ii ben yaparm, y Raslallah."
Haber getirmeye giden Muhammed bin Mesleme veya Ubeyy bin Ka'b'dan birisi idi. Reslllah efendimizin
iaret buyurduu tarafa gitti. Vadide yatan ehdler arasnda, seslenerek dolat. Fakat cevap alamad. Bu defa
seslendi:
"Ey Sa'd, beni sana Raslllah gnderdi!"
O zaman Sa'd hazretleri inliyerek kmldand. Haber iin gelen zt da dedi ki:
"Reslllah, senin salar m, yoksa ehidler arasnda m olduunu, aratrp, kendisine haber vermemi emretti."
Bunun zerini Hz. Sa'd u cevb verdi:
"Ben artk ller arasmdaym! Raslllaha selmm arz et ve "Sa'd bin Reb' mmetine doru yolu gstermek
iin rehberlik yapan Peygambere verilecek mkfatlarn en stn ile, Allah Tel seni mkfatlandrsn diyor"
de Kavmin Ensr'a da selm syle! Onlara da, "Sa'd bin Reb' size, Akabe gecesinde, Rasl aleyhisselm
korumaya dir sz verip, yemn etmediniz mi? Vallahi hayatta bulunduunuz mddete, Peygamber efendimizi
iyi korumayp, ona bir zarar gelirse, sizin iin, Allah Tel'nn yannda gsterebileceiniz hi bir mazeret
yoktur, diyor" de! Bunlar syledikten bir mddet sonra da vefat etti. 68[68]
Sahabe, Allah'n arznda Ensarullah'tr. Yani Allah'n dssma hizmet eden hizmetkrdr. Sahabe fkhnda
Ensarullah olmak, en erefli rtbedir. Bu rtbeye Allah yolunda cihad ederek Raslllah (sav)'in snnetlerini
ihya ederek ular.
Hz. Sad Bin Amir (R.Anh)
Sad bin Amir hazretleri, Yermk savandan sonra Abbs bin Ga-nem'den boalan Humus valiliine tayin
edildi. Vali olmay pek istemiyordu, ancak Hz. mer'in emrine it'at ederek Humus'a geldi.
Valilii zamannda ok dikkatli ve dil hareket eden Hz. Sad, son derece fakir bir hayat yaad. Herkes bu
hayatna arp, hayret ediyordu. Hz. mer, am'a terif ettii zaman oradan Humus'a geti. Humus'ta fakirlerin
bir listesinin karlmasn isteyen Hz. mer, fakirlerin ierisinde Sad bin Amir hazretlerinin ismini grnce ok
ard. Listeyi hazrlayanlara sordu:
"Sad bin Amir'i niin listeye yazdnz? "
Valimiz fakirdir, devaml "Rvet alan da veren de Cehennemdedir" hadis-i erifini okur ve en kk bir
hediyeyi dah kabul etmez. Hz. mer, Sad bin mir'e bin dirhem tahsis etti. Hz. Sad, bin dirhem ile hanmna
geldi ve dedi ki:
"Hz. mer bize u grdn bin dirhemi gndermi."
Ondan bir miktar parayla yiyecek ve katk alp, kalann saklayalm, ileride lzm olur. Sad hazretleri hanmna
yle dedi:
"Ben bundan ok daha iyisini sana syleyeyim mi? Biz bu mal ok iyi bir ekilde kullanacak, iletecek bir
kimseye ortakla verelim. Onun kr ve gelirinden de yeriz." Hanm, raz oldu:
"Peki, yle olsun."
Sad bin Amir hazretleri bu parayla yiyecekler, iki deve, iki kle satn ald. Kleleri azd ederek hrriyetine
kavuturdu. Aldklarm Humus'taki fakirlere ve ihtiya sahiplerine datt. Kendine ok az birey dnda birey
kalmad. Bir mddet sonra hanm kendisine dedi ki:
"Mal ortakla verdiin kimseden parann krm al ve onunla unlar unlar satn al."
Sad hazretleri sustu. Ertesi gn evine dnd zaman istedikleri ey olmaynca hanm ayn istekleri yine
tekrarlad. Sad hazretleri yine sustu. Birgn sonra hanm hlleri ve szleri ile Hz. Sad'i ok zd. Sad
hazretleri ertesi gn eve hi gelmedi. Akrabalarndan birisi hanmna gelerek dedi ki:
"Sana ne oluyor ki kocana eziyet ediyorsun. O malnn tamamn fakirlere datt. Kadn zld ve alad."
Sonra Sad hazretleri geldi ve yle buyurdu:
"Allah Tel'nn raz olduu birey, dnya ve dnyann iindeki her eyden daha kymetlidir. Eer Allah
Tel'nn raz olduu iyilik, hayrlardan birisi gkyzne lmba gibi aslsayd, onun nuru, yeryzn aydnlatr
ve onun parlakl yannda gne snk kalrd."
"te seni bu iyilikler iin terkeder, senden ayrlrm. Fakat senin iin bu hayrlar ve yilikleri terkedemem. Her
hal zere hayr ve hasenat yaparm." Fakirlik ve sknt iinde olduu hlde, paray kendisi iin harcamadn
soranlara yle buyurdu:
Rasl aleyhisselmdan iittim buyurdular ki:
"mmetimin fakirleri zenginlerinden beyz sene nce Cennete girerler. Zenginlerden biri kendini onlarn
arasna atar ve Cennete girmek ister. Melek onun elini tutar, fakirler arasndan karr ve, "bekle, henz senin
Cennete girme zamann gelmedi" der. Beyz sene onu kyametin kzgn scanda hesap yerinde tutarlar.
Malnn hesabn verir, sonra Cennete girer."
68[68]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Refat el-Baa, Beyrut/ty

Hz. mer zamannda, Humus valisi olan, Sad bin mir, Mslman, gayr mslim herkes tarafndan ok
sevilirdi.
Hz. mer, Sad bin mir hazretlerinin, herkes tarafndan ok sevilen bir kimse olduunu renince
Humuslulardan bir cemaata sordu:
Peki valinin hi kusuru yok mudur?
Onlar da baz kusurlar olduunu syleyip drt tanesini zikrettiler. Bunun zerine Hz. mer, Sad hazretlerini
hemen Medne-i Mnevvereye ard ve aralarnda u konuma geti:
Y Sad, senin ba'z kusurlarn varm. Bunlarn asl nedir?
Bunlar neymi, ya mer?
Vazifene sabah namazndan hemen sonra deil, kuluk vakti geliyormusun. Geceleri insanlar ierisine hi
kmaz, grnmezmisin. Haftada bir gn evine ekilir hi kimseyi kabul etmezmisin. Ashb- Kiramdan,
Hubeyb hazretlerinin ehid edildii sylenince baylyor, kendinden geiyormusun.
Bunun zerine Hz. Sad (R.a.), u cevb verdi:
Y Emir-el m'minin! Anlatlanlar doru. imdi bunlar sana izah edeyim:
1- Vazifeme ancak kuluk vakti gelebiliyorum. nk hanmm hastadr. Evde btn hizmetleri kendim
yapyorum. Hamur yourur, ondan ekmek yapar, piirir, abdest alr yle karm. Ge kalm bundandr.
2- Geceleri insanlarn ierisinde grnmeyiimin sebebi; gndzleri halkn hizmetleriyle megul olurum.
Geceleri de Allah Tel'ya hizmet ve kulluk iin ayrdm. Bylece gndzleri yaptm ilerin, verdiim
hkmlerin muhasebesini yapar, yanl kararlarm varsa dzeltirim.
3- Haftada bir gn evime ekilip hi kimse ile grmememin sebebi, baka giyecek elbisem olmadndan,
ykadm elbiselerim kuruyuncaya kadar kimseyi kabul edemiyorum.
4- Hubeyb hazretlerinin ehdetini hatrlaynca baylmamn sebebi anlatlacak ey deildir. nk Mekke
mrikleri Hubeyb hazretlerini asarlarken yanlarnda idim. Belki mni olabilirdim, fakat o zaman henz mn
etmemitim. Seyirci kaldm. Onun gsterdii cesaret ve celdeti hatrladka, ne kadar kuvvetli bir mna sahip
olduunu daha iyi anlyorum. Niin mni olmadm diye zntmden baylyorum.
Bunun zerine Hz. mer (R.a.):
Y Sad, Allah Tel'nn korkusu seni ne kadar yceltmi, mmette faydal hle getirmi, dedi ve gzya
dkp alad.
Sonra, Sad bin Amir (R.a.), Hz. mer (R.a.) 'dan rica etti:
Y mer, bundan sonra beni valilikten affet.
Hz. mer bunu kabul etmeyip yine vali olarak brakmtr. Hz. Sad bin mir, slmn korumas ve emniyeti
altnda bulunan gayr mslimlere kar yumuak davranr ve ok ilgi gsterirdi. am'daki zimmler onun bu
yksek tavrndan ok memnun idiler. Bir defa Hz. mer (R.a.), onun zimmler tarafndan ok sevildiini haber
ald ve oradakilere sordu:
Neden ahali bu kadar ona muhabbet gsteriyorlar?
O, halkn dert ortadr da ondan.
Hz.mer bu duruma sevindi ve memnuniyetini belli etti.
Sad bin Amir, muhacir olan Ashb-i Kiramdan oiup, Hayber'in fethinden nce Mslman oldu. 641ylmda
Rakka'da vefat etti. 69[69]
Mslmanlarn idarecisi mslmanlarn dert ortadr. Ayn zamanda mslmanlarn en sade olarak yaayandr.
Sahabe fkhnda mslmanlarn idarecisi mslmanlarn beyefendisi deil, hizmetisidir. Mslmanlarn dert
orta olmayan onlarn idarecisi olamaz.
Hz. Sad Bin Zeyd (R.Anh)
Hayattayken Cennetle mjdelenen on sahabeden biridir. Babas Zeyd b. Amr olup, nesebi Ka'b da Raslllah
(sav) ile birlemektedir. Knyesi Ebul-A'ver'dir. Ebu Tr olarak da arlrd. 70[70] Annesi Fatma binti Ba'ce'dir.
Babas Zeyd, Mekke mriklerinin dinlerini akl d bularak cansz putlara tapnmann anlamszl karsnda
gerek dine ulamak iin aratrma yapmaya balam ve bunun iin Suriye taraflarna giderek Yahudi ve
Hristiyan limleriyle grmelerde bulunmutu. Ancak onlarn verdikleri dini bilgiler Zeyd'i tatmin etmemiti.
Zeyd'in bu durumunu gren bir papaz ona, irkten ve hurafelerden uzak, Hz. brahim (a.s)'in dini olan Haniflie
tabi olmasn tavsiye etmiti. Zeyd, Hanifliin ne olduunu rendii zaman arad dini bulduunu anlam ve
Mekke'ye dnmt. O, Kabe'ye ynelerek ibdet eder, Mekke'de brahim'in dini zere bulunan tek kimse
olduunu Kurey mriklerine kar iftihar ederek syler ve onlarn putlar adna kurban kesmelerini ayplard.
Zeyd, smail (a.s)'in neslinden bir peygamberin geleceini renmiti. Arkada Amr b. Rab'a'ya kendisinin bu
peygambere kavuamayacan zannettiini, eer ona ularsa kendi selamn ona iletmesini sylemiti. 71[71]
69[69]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'i Askaani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty
70[70]
bnl-Esir, sdl-Gbe, II, 387
71[71]
bn Sa'd, Tabaktl-Kbra, Beyrut (t.y), III, 379

Zeyd, Raslllah (sav)'m Peygamberlikle grevlendirilmesinden nce vefat etti.

Said, babas Zeyd'in kendisine telkin ettii hanif dininin bilincinde olarak yetimiti. Raslllah (sav), slm
dinini teblie balad zaman, onun ard dinin babasnn syledii prensiplerle ayn olduunu grd ve ona
tabi olmakta gecikmedi. Rivayetlere gre o, Raslllah (sav)'n az saydaki ashbyla Erkam'n evinde gizlice
toplanmaya balanmasndan nce iman etmitir. Doum tarihi kaynaklarda zikredilmemektedir. Ancak, onun
Hicri 50 veya 51 ylnda ld zaman yetmi yan am olduu 72[72] gznnde bulundurulursa Hicretten
yirmi be yl nce domu olabilecei sylenebilir. Said (R.a) Hz. mer'in kzkardei Fatma ile evli idi. Hz.
mer (R.a) da Said'in kzkardei Atke ile evli bulunmaktayd. 73[73] Hz. mer, onlarn yeni dine girdiklerini
rendii zaman son derece kzm ve yaptklarnn hesabn sormak iin hemen evlerine gitmiti. Ancak olay
mer (R.a)'in iman etmesi sonucunu douracak bir ekilde gelimiti. 74[74]
Medine'ye hicret edildii zaman Said, Rifaa b. Abdu'l-Munzir (R.a)'in evinde misafir olmutur. Muht olaynda
bir rivayete gre Ebu Lbabe baka bir rivayete gre de Raf' b. Malik ile karde ilan edilmiti. 75[75] bnl-Esr
ise, Ubey b. Ka'b ile karde ilan edildiini kaydetmektedir. 76[76]
Sad b. Zeyd, Bedir sava hari, Uhud, Hendek ve Raslullah (sav)'in dier btn savalarna katlmtr.
Raslullah (sav), Said ile Talha b. Ubeydullah (R.a)', Suriye taraflarna giden Kurey kervannn dn
hakknda bilgi toplamak ve bu bilgileri hzl bir ekilde Medine'ye ulatrmakla grevlendirdi. Bylece, Ebu
Sfyan'n bakanlndaki bu kervan Suriye dnnde yakalanabilecekti. Said, Talha ile birlikte el-Havra
denilen yere kadar gitmi ve kervann dnn beklemeye balamt. Ancak onlarn bu kervann dn
hakkndaki haberi Medine'ye ulatrmadan nce Raslullah (sav) baka kaynaklardan gerekli bilgileri alm ve
Medine'den Ensar ve Muhacirlerden oluan ordusuyla yola kmt. Onlar Medine'ye Bedir savann vuku
bulduu gn ulaabildiler. Raslllah (sav)'n, kervann yolunu kesmek iin Medine'den ayrlm olduunu gren
Said ve Talha derhal ona katlmak iin Bedir'e doru yola ktlar. Onlar Turban denilen yere geldikleri zaman
Bedir'den dnmekte olan Raslullah (sav)'le karlatlar. Bedir savama fiilen itirak edememi olmalarna
ramen Raslullah (sav) onlar savaa katlm sayarak ganimetten dier mcahitler gibi pay vermiti. 77[77] Said
(R.a), Hz. mer zamannda Suriye blgesinde srdrlen askeri harektlara katlm; Dmak muhasaras ve
Yermk savanda bulunmutur. 78[78]
Said (R.a), mrnn son gnlerini, Medine'nin dnda bulunan Akik vadisindeki iftliinde geirdi ve burada
yetmi yan gemi olduu halde Hicri 50 veya 51 ylnda vefat etti. Abdullah bn mer onun ldn
rendii zaman doruca Akik vadisindeki evine gitti ve cenazesiyle ilgilendi. Said (R.a)'in cenazesi Medine'ye
tand ve Sa'd b. Eb Vakkas tarafndan ykand. Medine'de defnedilen Said (R.a)'in cenaze namazn bn mer
kldrd ve onu mezara Sa'd b. Ebi Vakkas ile birlikte indirdi. 79[79] Onun Medine'de vefat etmi olduu kesin
olarak bilinmekle beraber, Kfeliler, Muaviye dneminde Kfe'de vefat ettiini ve cenazesinin Kfe valisi olan
Mugre b. u'be tarafndan kldrldn iddia etmilerdir. 80[80]
Said (R.a), Hz. Osman (R.a)'n ehid edilmesiyle.balayan fitne olaylarna ahid olmutur. O, mmetin iine
srklendii fitne belasndan ve kendini bilmez baz kimselerin ileri gelen ashabdan bazlarna dil
uzatmalarmdan ar derecede zdrap duymutur. Said (R.a), bir gn Kfe camiine gitmi, orada Muaviye'nin
Kfe valisi Mugre b. u'be'yi, etrafnda Kfeilerden bir takm insanlarla otururken grmt. Mugre ona sayg
gstererek yanma oturtmutu. O esnada bir adam birilerini kastederek kt szler sarfetti. Said, Mugre'ye; "Bu
adam kime kfrediyor" diye sorduu zaman; "Ali b. Ebi Talih'e" cevabn alnca son derece zld ve
Mugre'ye;
"Mugre, Mugre! Raslullah (sav)'n Ashab senin nnde svlyor ve sen buna susuyor ve bir harekette
bulunmuyorsun yle mi? Ben Raslullah (sav)'; "Ebu Bekir Cennettedir, mer Cennettedir, Ali Cennettedir,
Osman Cennettedir, Talha Cennettedir, Zbeyr Cennettedir, Abdurrahman b. Avf Cennettedir. Sa'd b. Ebi
Vakkas Cennettedir" derken duydum dedi ve unu ekledi; "Bunlarn dokuzuncusunu da gerekirse sayarm".
Ertesi gn Kfeliler etrafn sarm ve dokuzuncu kimsenin kim olduunu sylemesi iin ok srar etmilerdi,
Bunun zerine o; "Dokuzuncu benim, onuncu da Raslullah (avktr" dedi ve sonra da etrafndaki insanlara
bakarak sahabelerin slm'daki sekin konumlarm; "Bir kimsenin, Raslllah (sav) ile bir arada bulunarak
yznn tozlanmas, sizin herhangi birinizin Hz. Nuh kadar yaasa bile, bu mddet zarfnda amellerinden daha
hayrldr" szyle vurgulamtr. 81[81]
Onun hakknda kaynaklar yle bir olay zikretmektedir: "Erva adndaki bir kadn, Medine valisi Mervan b.
Hakem'e giderek Said b. Zeyd'in kendi arazisine tecavzde bulunduunu ikayet etti. Mervan, memurlarn Akik
bnl-Esir, sdl-Gbe, II, 389
bnl-Esir, a.g.e., II, 387
74[74]
bk. mer bnel-Hattab mad
75[75]
bn Sad, III, 382
76[76]
sdl-Gabe, II, 387
77[77]
bn Sa'd, III, 382-383
78[78]
bnl-Esir, a.g.e., II, 388; bn l-mad el-Hanbel, Sezertu'z-Zeheb, Beyrut (t.y), 1, 57
79[79]
bn Sa'd, ili, 384; bnl-Esir, II, 389
80[80]
bn Sa'd, III, 381
81[81]
Ahmed b. Hanbel, I, 187
72[72]
73[73]

vadisindeki iftliinde bulunan Said (R.a)'a gndererek ikayet konusu olay soruturdu. Said (R.a) gelenlere;
"Ona hakszlk ettiimi zannediyorsunuz deil mi? Raslllah (sav)'in yle dediini duydum:
"Haksz yere her kim bir kar topra gasbetse, kyamet gnnde yedi kat yerin dibinde dahi olsa o toprak
boynuna dolanr". Sonra yle ekledi: "Allahm bu kadn yalan sylyorsa gzleri kr olmadan cann alma ve
kuyusunu ona mezar yap".
Rivayet edildiine gre bu kadn, daha sonra kr oldu ve evine yrrken kuyuya derek ld. Bu olaydan
dolay Medineliler birisine kzdklar zaman ona, "Allah seni Erva gibi kr etsin" diyerek beddua
etmekteydi. 82[82] Said (R.a)'dan baz hadisler rivayet edilmitir. Bunlardan birisi, Cennetle mjdelenen on kii
hakknda olandr. Abdullah b. Zalim el-Mazin, Said b. Zeyd'den yle rivayet etmektedir:
"Muaviye Kfe'den ayrld zaman, Mugre b. u'be'yi vali tayin etmiti. Hatipler minberlere karak Ali (R.a)'a
hakaretlerde bulunuyordu. Ben Sid b. Zeyd'in yanndaydm. O, kzd ve kaikt. Benim de elimden tutmutu. Ben
de ona uydum, o bana; "u nefsine zulmeden adam gryor musun? Cennet ehlinden olan bir adama lanet
edilmesini emrediyor. Ben ahitlik ederim ki dokuz kii vardr ki onlar Cennettedirler. Onuncusuna da ahitlik
etsem gnah ilemi olmam" dedi. Ve sormam zerine yle devam etti; "Raslllah (sav) (sarslan Hira dana);
"Hira, yerinde dur! Senin zerinde nebi, sddk ve ehidden bakas bulunmuyor" dedi ve arkasndan Cennetle
mjdeledii sahabileri sayd. 83[83]
Sa'd b. Habib, Sa'd b. Zeyd'in de aralarnda bulunduu, Cennetle mjdelenmi kimselerin isimlerini zikrederek
yle demektedir: ''Onlar her zaman savata Raslllah (sav) 'in nnde, namazda ise arkasnda
durmulardr 84[84] demektedir.
Mescide devam etmek ve cihad ibadetini itahla ihya etmek, sahabe neslinin en nemli hassasiyetlerindendir.
Onlar iin mescid- kla ayrlmazl esast.
Deerlendirme almalar
Hz. krime b. Eb Cehil (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. mrn b. Husayn (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. K'b bin Zheyr (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Ka'b bin Mlik (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Aklaynz.
Hz. Mikdad bin Esved (R.a)'in hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Maz b. Cebe (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Mugire-tebni u'be (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Muhammed bin Mesleme(R.a)'n hayat ve fkh hakknda neler biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Mus'ab bni Umeyr (R.a)'n hayat ve fkh bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Nuaym bni Mesd (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Nu'mn bin Mukarrin (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Ribi bin mir (R.a)'m hayat ve fkh hakknda bildikleriniz1 nelerdir? Anlatnz.
Hz. Osman bin Talh (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Osman bni Maz'un (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Sabit bni Kays (R.a)'m hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Sa'd b. Ebi Vakkas (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Sa'd b. Ubde (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildiklerimiz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Sa'd b. Mu'z (R.a)'n hayat ve fkh hakknda neler biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Sa'd b. Reb'(R.a)'n hayat ve fkh neler biliyorsunuz? Bilgi veriniz.
Hz. Sad b. mir (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz.Sad b. Zeyd (R.a)'n hayat ve fkh hakknda neler biliyorsunuz? Anlatnz.
NTE X
Hz. Salim Mevl Eb Huzeyfe (R.anh)
Hz. Seddat bni Evs (R.anh)
Hz, Sehl bin Hanf (R.anh)
Hz. Sehl bin Sa'd (R.anh)
Hz. Seleme bin Him (R.anh)
Hz. Seleme bni Evka (R.anh)
Hz. Sevbn (R.anh) Hz. Selman el- Faris (R.anh)
Hz. Sheyb-i Rumi(R.anh)
82[82]
bn Hacer el-Askalan, el-sabe fi Temyizi's-Sahabe, Badat (t.y), 11, 46; bnl-Esr, sdl-Gabe, II, 388; ayrca bk. Ahmcd b. Hanbel,
188-189
83[83]
Ahmed b. Hanbel, I, 189; bnl-Esir, a.g.e., II, 389; Sa'd b. Zeyd'in rivayet ettii dier hadisler iin bk. bn Hanbel, I, 187
84[84]
bn Hacer, el-Askalan, a.g.e., II, 46

Hz. Smme bin sl (R.anh)

Hz. Sraka bin Mlik (R.anh)
Hz. Talha b. Ubeydullah (R.anh)
Hz. Tufeyl bin Amr (R.anh)
Hz. Ubde bin Smit (R.anh)
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir
Hz. Salim Mevl Eb Huzeyfe (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Ha Seddat bni Evs (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sehl bin Hanf (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sehl bin Sa'd (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Seleme bin Him (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Seleme bni Evka (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sevbn (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Selman el- Faris (R.a)'m hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sheyb-i Rumi(R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Smme bin sl (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Sraka bin Mlik (R.a)'m hayatn ve fkhn renmek
Hz. Talha b. Ubeydullah (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Tufeyl bin Amr (R.a)'m hayatn ve fkhn renmek
Hz. Ubde bin Smit (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Salim Mevla Ebu Huzeyfe (R.Anh)
Hz. Eb Bekir zamannda Mseylemet'! Kezzab'a kar yaplan Yemme gazasnda Muhacirlerin sancaktan Hz.
Salim Mevl Eb Huzeyfe idi. Slim'in sanca tamas dolaysyla tehlikeye hedef olacan gren Ashb
dediler ki:
Senin bana bir zarar gelmesinden korkarz. Fakat o buyurdu ki:
Eer ben sanca tamayacak olursam Kur'n-i Kerm ehlinin en bedbaht olurum.
Harp srasnda Beni Hanfe kabilesi, sanca drebilmek iin sancan bulunduu yere ve sancaktar Slim'e
ok iddetli bir hcum yaptlar. Slim'in sancak tutan kolunu azl kfirlerden birisi ok iddetli bir kl
darbesiyle kesti. Salim, "Allah..." diye yle bir haykrd ki, harp meydan inledi.
Fakat sancak yere dmeden dier eliyle tuttu. Bir kl darbesiyle dier kolu da kesildi. Fakat slm sanca yine
yere dmedi. nk Salim vcudu ve kesik kollan ile sancaa sarlmt. Kfirlerin btn iddetli darbelerine
ramen sanca asla yere brakmad. Sanki Salim Mevl Eb Huzeyfe'ye vurulan her kl darbesi onun sancaa
biraz daha sk yapmasn ve durduu yerde daha kuvvetle dik durmasn salyordu.
Ne zaman ki slm askeri yetiti ve sanca aldlar, o zaman Salim (R.a.) yere dt. Salim kfilerin en iddetli
kl darbeleri altnda:
Muhammed bir Raslden bakas deildir. 85[85] yeti kermesini okuyordu. Ashb- Kiram ona yetitikleri
zaman bu yeti okuduunu iittiler. Yere dnce Eb Huzeyfe'yi sordu. ehd olduunu renince buyurdu ki:
Beni de onun gibilerin yanna gtrn! Vasiyetini yapt ve 633 senesinde ehdet mertebesine eriti. Eb
Huzeyfe ile beraber birini ba dierinin ayann yannda olduu hlde defnettiler. Malnn bir ksmn klelerin
azd edilmesi iin, te birini beytlmle, te birin de ehline brakmt. Hanm ve ocuklar kendileri iin
vasiyet edilen mal almamlar, onlar da beytlmte brakmlardr. Onun ilim ve irfan Ashb- Kiram
tarafndan kabul ve tasdik edilmekle beraber Hz. mer'in, huss bir muhabbeti ve hrmeti vard. Hatta yerine
halfe tayin etmek istemiti. Salim Mevl Eb Huzeyfe, Mekke'den dier Muhacirlerle kp Medine'ye
gelinceye kadar Muhacirlere imm oldu.
Bir gn Raslllahn yannda Salim Mevl Eb Huzeyfe'nin ismi zikredildi. Peygamber efendimiz buyurdu ki:
Muhakkak ki Salim, Allah Tel'yi ok sever. Eer Allah Tel'dan korkusu olmasayd yine sevgisinden
dolay Allah Tel'ya isyan etmez, gnh ilemezdi. Peygamberimiz yine bir gn buyurdu ki:
Kyamet gn birok kimseler Tehme da gibi sevblarla gelirler. Allah Tel onlarn amellerini boa
karr ve onlar iddetli bir ekilde Cehenneme atar. Bu dehetli durumdan rperen Salim dedi ki:
Anan babam sana feda olsun y Raslallah; biz o kavmi nasl tanyacaz? Seni hak Peygamber olarak gnderen
Allah Tel'ya yemin ederim ki, ben onlardan olmaktan ok korkuyorum.
Ey Salim onlar namaz klarlar, oru tutarlar, fakat kendilerine haramdan bir ey teklif edildii zaman Allah
Tel'dan hi korkmadan o haram lerler. Allah Tel da onlarn amellerini, ibdetlerini kabul etmez. 86[86]
l-i mrn Suresi: 3/144.
Hayal's Sahbe/M. Yusuf KAndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/Abdurrahman Refat et- Baa, Beyrut/ty
85[85]
86[86]

Allah korkusu, Allah sevgisindendir. Allah'tan korkmayanlar, Allah' sevmeyenlerdir. Allah'tan korkmak,
Allah'n hududlanm ihlal etmekten ekinmektir. Allah'n hududlarm ihlal etmeyi ilerine sindirenler, kalblerinde
Allah'n sevgisi silinenlerdir. Sahabe fkhndan bunu anlyoruz.
Hz. Seddat bn-i Evs (R.Anh)
Seddad bni Evs Allah korkusundan kalbi rperen, devaml vcudu titreyen ve derin tefekkre dalan bir yiit...
Gece yatt zaman ilhi rahmetin enginliini dnen ve ilhi azabn iddetini de unutmayan bir zhid...
O, Medineli mslmanlardandr. Hazrec kabilesinin Neccar koluna mensuptur. Raslullah (sav) efendimizin
airi Hassan'n yakn akrabas. Babas Evs bni Sabit, Akabe'de slm'la ereflendi. Bedir harbine itirak etti.
Uhud'da ehid oldu. Annesi Harime de mslmand. Seddat byle gzel bir muhitte, mslman bir aile ocanda
yetiti. Geni bir ilme sahipti.
Ubde bni Smit (R.a) onun, ilm konularda herkesin kendisine bavurduu zahir ve batn ilimlerine vakf bir
ilim eri olduunu syler. Seddat (R.a)'n ilmi ve hilmini "Mecmeu'l-bahreyn" olarak tavsif eder.
O, yumuak huylu, ak szlyd. Azndan lzumsuz bir sz kmazd. Bir defasnda azndan bir sz kamt.
Zaman kaymetmeden u aklamay yapt; "slm'a girdiim gnden beri szlerimi dikkat ederek sylemee
altm. Fakat bu sz nasl oldu azmdan kat. Onu aklnzda tutmayn." dedi. Riyadan, gsteriten de ok
sakmrd. Namazlarndan sonra du ve istifar ok yapard. Sk sk tefekkre dalard. Allah korkusuyla kalbi
rperir ve: "Ya Rabbi! Cehennem ateini dndke uykum kayor." derdi. Saman zerindeki tane gibi
sabahlard.
O, son derece halim selimdi. Kalbi rakik; yufka yrekli ve gz yalyd. Birgn alarken grld. Kendisine:
"Niin alyorsun?" diye soruldu. O da:
"Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'in bir hadisini hatrladm da onun iin alyorum," dedi. Raslllah (sav)
bu hadisinde:
"mmetim iin irk ve gizli ehvetten korkuyorum." buyurdu. O zaman ben:
"Ya Raslallah! mmetin senden sonra irke decek mi?" diye sordum. Resl-i Ekrem (sav):
Evet, dediler. Geri onlar gnee, aya ve puta tapmayacaklar, fakat ilerinde riyakrlk yapacaklar. (Allah iin
deil de ondan bakalarnn rzas iin hareket edecekler) Gizli ehvet ise udur: Onlardan biri, oru tutar, orulu
olur. Sonra ehvete sebeb bir eyi grr ve orucunu bozar" buyurdu.
Seddat b. Evs (R.a) slm'n emir ve nehiylerine uymakta ok titizdi. Hayatnda tatbik eder, taviz vermezdi.
evresine de Allah Tel'nn emir ve yasaklarn gleryzle, tatl dile anlatrd. Her frsatta tebli vazifesini
unutmazd. 50 kadar hadis-i erif rivayet etti. Rvilen arasnda am'n en gzide ricali vard. Oullan, Ya'l ve
Muhammed ile Mahmud bin Lebid, Mahmud bin Rebi Abdurrahman bin Ganem, Beir bin Ka'b bunlardan
bazlardr. Onun rivayet ettii hadislerden bir ka tanesi yledir:
Eb Es'as es-Saani rivayet ediyor: "am Cami-i erifine gitmitim. Orada Seddat bni Evs ile karlatm. Bir
yere gidecekti. Nereye gideceini sordum. O da; Hasta bir arkadan ziyaret edeceini syledi. Ben de
kendileriyle gelebileceimi syledim. Beraber gittik. Oraya varnca hastaya durumunun nasl olduunu sordu.
Hasta: "Nimet ierisinde olduunu" syledi. Bunun zerine Seddad: "Gnahlarnn affedildiini sana
mjdelerim. nk Resl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem'in yle buyurduunu iittim." dedi ve
Efendimizden duyduu hadis-i kudsyi nakletti:
"Allah Tel buyurur ki: M'min olan kullarmdan birini imtihan ettiim zaman, o bu imtihan hamd ile
karlarsa, anasndan doduu gnki gibi gnahlarndan temizlenmi olur." buyurdu.
Seddat b. Evs (R.a) iki Cihan Gnei efendimizden ayrlmazd. Ya kk olduu iin savalarda bulunamad
ise de onun muhabbetiyle hep beraberdi. Birgn bir arada iken, Fahr-i Kinat (sav) efendimiz: "Yanmzda
yabanc birisi var m?" diye sordu. Biz de: "Yok Ya Raslallah dedik. Kapnn kapatlmasn iaret ettikten
sonra: "Ellerinizi kaldrnz, L ilahe illallah deyiniz." buyurdu.
Bir mddet bu ekilde kelime-i tevhide devam etti. Sonra mbarek ellerini indirdi ve; "Sana hamd olsun y
Rabbi! Beni bu kelime ile gnderdin. Bana onu emrettin. Bana, onunla cenneti vaadettin. Sen vaadinde hulf
etmezsin. Vaadinde duran yalnz sensin." buyurdu. Bu szlerden sonra bize:
"Sizi mjdelerim Allah Tel sizi mafiret buyurdu. Hepinizi balad." dedi.
Birgn o yine Fahr-i Kinat (sav) efendimizden hadis naklediyordu. Onun yle buyurduunu iittim.
"Kim riya ile namaz klar, oru tutar, sadaka verirse, o Allah Tel'ya ortak komu olur." buyurdu demiti. Avf
bni Mlik ona:
"Byle bir adamn amelinden halis olan ayrlarak kabul olunmaz m?" diye sordu. Seddad (R.a) da u hadis-i
kudiyi nakletti:
"Mrik olan insann oundan da, azndan da Zat-i Kibriya mstanidir."
Yine rivayet ettii hadislerden bir tanesinde: "Ey insanlar Dnya, hazr bir meta'dr. Ondan iyiler de ktler de
yer. hiret haktr. Orada Allah Tel hkmeder. Ey insanlar! Sizler hiret adam olunuz. Ahireti dnp ona
hazrlannz. Dnya adamlarndan olmaynz. Ahiret unutup dnyaya dalanlardan olmaynz. Siz, Allah'dan
korkarak amel yapnz. Biliniz ki, amellerinize gre arz olunursunuz. Allah Tel'ya mutlaka kavuacaksnz.

Kim zerre miktar hayr yaparsa, onun karln grr. Kim de zerre kadar ktlk ilerse onun karln
grr. Cezasn eker."
Seddad bni Evs (R.a) mrnn sonlarna doru am, Filistin, Beytl Makdis ve Humus'ta bulundu. Bu havalide
ilimle uraanlar hep ona mracaat ederdi. 58. hicri ylnda yetmi be yalarnda iken Kuds'te vefat etti.
Cenab- Hak efaatlerine nail etsin. Amin. 87[87]
Sahabenin slm anlaynn merkezinde tevhid ve ihlas vardr. Onlar kendilerini insanlara deil, Allah Tel'ya
beendirmeye alyorlard. Onlar hireti kazanmakla dnyay kazandklarna da inanyorlard. Bunun iin
btn mesailerini hireti kazanmaya sarfediyorlard. Kazanlan dnyay hireti kazanmaya vesile ve vasta
klmak, sahabe fkhmdandr.
Sahabe nesli kelime-i tevhid eitiminden gemi ve Peygamber (sav)'in takdirini kazanm bir nesildir.
Dolaysyla kelime-i tevhid eitimine nem vermek, sahabeden hayata izler tamaktandr. Kelime-i tevhid
eitimini ne kadar yaygmlatrrsak, o kadar sahabeden hayata izler tam oluruz. Tevhidi anlamann derdinde
olan sahabenin izinde olur.
Hz. Sehl Bin Hanf (R.Anh)
Uhud gazasnda bir ara Mslmanlar geri ekilir, dalr gibi oldular. Bu srada hibir ey dnmeyen, sadece
Peygamberimizi dnen Sehl bin Hanf, paralanp lnceye kadar, O'nu korumaya canla bala alt. Bu ak
ve heyecanla vcudunda birok ok yaras bulunmasna ramen, savaa devam ediyordu. Savan en iddetli
annda Peygamberimizi bularak etrafndaki mriklere kar ok atmaya balad. Hatta mriklerin dikkatlerini
datmak ve kendi zerine ekmek iin gr sesi ile ortaya karak mriklere:
Sehl'i nian alnz. Oklarnz ona atnz. Belki onu bu yzden daha kolay vurursunuz, diyerek elinde bulunan
oklar bitinceye kadar onlarla savat. Bu haliyle onu gren Peygamberimiz de buyurdu ki:
Sehl'e ok yetitiriniz. nk o, Sehl'dir, rahat, iyi ok atar.
Ve o gn Sehl mriklerden birounu ldrd.
Sehl bin Hanf, Hendek gazas hazrlklarnda ve hendek kazmada hi durmadan akllara durgunluk veren
gayretle alt. Bu gazada mriklere ok ok atm, Peygamberimizin sevgisini daha ok kazanmt. Hendek
savandan hemen sonra Beni Kureyza gazasna katlarak onlarn zerlerine yrd. Burada da byk
kahramanlklar gsterdi. Daha sonra hicretin altnc ylnda yaplan Hayber gazasna katld. Hicretin sekizinci
ylnda yaplan Mekke fethine katlarak, hemen bunun ardndan Huneyn gazasna iitirak etmitir.
Hicretin dokuzuncu ylnda, Peygamberimiz Tebk sava hazrlna balaynca, btn Ashab yardma ard.
Peygamberimizin teviklerinin sonunda bilhassa zengin olanlar ok miktarda yardm ettiler. Bu hli gren Sehl
bin Hanf ok duyguland. Fakir olduu ve Peygamberimizin bu yardm da'vetine katlamad iin ok zld.
Hemen eve gidip ocuklarnn ihtiyalar iin ayrm olduu iki lek hurmay getirerek Peygamberimize teslim
etti ve dedi ki:
Ey Allah Tel'nn Rasl! Bundan baka evde yiyecek hibir eyimiz yoktur. Bu benim ve kzmn
yardmlardr. Kabul buyurunuz ve bize bereketle dua ediniz.Peygamberimiz Sehl bin Hanf'in getirdii
hurmalar bizzat kendi mbarek elleriyle dier hurmalarn zerine koyup bereketle du etti.
Bu hali gren, slmiyeti kalben kabul etmeyen mnafklar, "Allah Tel'nn Sehl bin Hanf in iki lek
hurmasna ihtiyac yoktur" diyerek onun bu istek ve arzusunu ayplayarak knamlard. Hatta Seh! bin Hanf'in
Allah Tela'ya ve Peygamberimize kar olan samim duygu ierisindeki davrann hafife alarak, Medne
ehrinin sokaklarnda alay konusu ettiler. Sokakta onu grdkleri zaman ona bakarak gldler.
Mnafklarn bu davranlar zerine; Allah Tel, Kur'n- Kerm'in Tevbe sresinin yetmi dokuzuncu yet-i
kermesini indirdi. Burada melen buyuruldu ki:
"Sadaka hususunda balarda bulunan m'minlerle, bir trl gcnn yettiinden bakasn bulamayan
fakirlerle baka trl elenenler yok mu? Allah onlar maskaraya evirmitir. Onlar iin pek ackl bir azb
vardr."
Allah Tel bu yet-i kerme ile Seh! bin Hanf ve dier Ashb- Kiramn samim hareketlerini vd.
Mnafklar ise susturdu.
Sehl bin Hanf, drt halfe dneminde eitli yerlerde valilik yapmtr. En son Hz. Ali, onu Fars vilyetinin
genel valiliine tayin etti. Burada da ahlk ve fazleti ile slmiyete ok hizmetleri oldu. Kfe'de 659'da vefat
etti. Oraya defnedildi. 88[88]
Sahabe fkh; intak ve inklab fkhdr. Allah yolunda maln, mesaisini intak etmeyen ve inklab olamayanlar,
sahabe fkhndan birey anlayamazlar.

87[87]
Hayatti's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty
88[88]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayatt's
Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

Hz. Sehl Bin Sa'd (R.Anh)

Sehl bin Sa'd ok gen yata olduundan Peygamberimizle hibir savaa katlamad, ama ondan, ok ilim
rendi. Hz. Sehl'in babas Sa'd bin Mlik, Bedir savanda ok yararlklar gsterdi. Mslmanlar arasnda
kahramanca savarken anszn yemi olduu bir darbe ile ehd oldu. Peygamberimizin duasn alarak, "Ashb-
Bedir" sfatn kazand. Bu srada Sehl bin Sa'd sekiz yalarnda idi. Peygamberimiz yetim kalan Sehl'e Bedir
savanda kazanlan ve datlan ganimetlerden babasnn hissesini ayrarak verdi.
Seh! bin Sa'd, Uhud sava srasnda ya kk olduu iin Uhud savama da katlamamt. Dier ya kk
sahabeler gibi Medine'de kalmt. Ancak Peygamberimiz yaraland haberi Medine'ye ulat zaman, herkes
gibi O da ok zlmt.
Bu arada Peygamberimizin sevgili kerimeleri Hz. Ftma'nn, babasnn yaralanma haberini duyar duymaz
hemen O'nun yanna kotuunu ve yardm etmeye baladn, Sehl bin Sa'd, yle bildirmektedir:
Raslullah efendimizin Uhud savanda yaraland haberini duyduumuz zaman ok zldk. Kz Hz.
Ftma'nn bir kalkan iinde su getirerek Peygamberimizin yaralarndan akan kanlar temizlediini, bir hasr
parasn yakarak kllerini Peygamberimizin yaralarnn zerine srdn bizzat grdm.
Sehl bin Sa'd, Hendek savana da ya kk olduu iin katlamad. nk bu srada on-onbir yalarnda idi.
Fakat hendein kazlmasnda sahabelere ok yardmc oldu. Btn sahabelerin hizmetlerinin hepsine koard.
Ayrca hendek kazmnda da yardmc olur, Peygamberimizin yanndan hi ayrlmazd. Her an O'nun hizmetinde
bulunurdu.
Sehl bin Sa'd, Hendek'te grdklerini anlatrken der ki:
Hendek'te Peygamberimiz ile hep beraber idim. Onlar hendek kazlr, biz kk yatakiler omuzlarmz zerinde
toprak tayorduk. Burada Raslullah (sav)'in yle du buyurduunu iittim:
Y Rabbi! Btn hayat, hiret hayatdr. Muhacir ile Ensar mafiretine (afvna) nail eyle."
Sehl bin Sa'd, Peygamberimizin bir emjr Ve istei olduu zaman .emen yerine getirir, hi bir zaman
gecktirmezdi. O'nun bu durumunu Hz. Sehlin olu Abbs yle anlatmaktadr;
Peygamberimiz hutbe okuyaca zaman hurma aacndan bir diree aslanr yle okurlarm. Bir gn Resl-i
Ekrem buyurur ki:
Artk cemaat oald, bir ey yaplsa da zerine otursam.
Bunu duyan babam 89[89] hemen, okun yaydan frlad gibi kalkm ve gitmi.
Ksa bir zaman sonra minberin direklerini getirmi. Yalnz babamn getirdii bu direklerin kendisinin veya bir
bakasnn hazrlad hakknda bilgim yoktur.
Daha sonra Sehl bin Sa'd'a, Peygamberimizin minberi hakknda sua sorulduunda yle cevap vermitir:
Ben minberin hangi aatan, hangi tarihte, hangi gn yapldn, hangi gn kurulduunu, Peygamberimizin ifa
defa minherden hangi gn fttbe okuduunu ve oturduunu bilirim.
Sehl bin Sa'd, Peygamber efendimizin cmertliini, kendi ihtiyac olan bir mal isteyen herkese verdiini yle
anlatmaktadr:
Kadnn birisi Peygamberimize gelir, yannda getirdii ve kendi eli ile dokumu olduu gzel bir elbiseyi
uzatarak der ki Ey Allah Tel'nn Rasl, bunu sizin iin bizzat kendi elimle pokudum, ne olur onu kabl
ediniz.
Peygamberimizin de bu ekilde bir elbiseye ihtiyac vard. Bu hediyeyi kabl ederek ieri girdi ve hemen giydi.
Daha sonra dar kt. Bu sra Peygamberimizin ziyaretine gelenlerden birisi, bu elbiseyi grerek:
Ey Allah Tel 'nn Rasl! Bu ne kadar gzel bir elbise, bunu bana verseniz,dedi.
Peygamberimiz hemen ieri girerek elbiseyi kard ve isteyen sahabeye verdi. Dier ziyaretiler, elbiseyi
isteyen adama sitem ederek:
Hi de iyi etmedin, Peygamberimizin bu elbiseye ok ihtiyac vard. Sen onu istemekle doru bir hareket
yapmadn. Bilirsin ki, Hz. Peygamber kendisinden birey istiyenleri hi reddetmez ve geri evirmez, dediler.
Elbiseyi isteyen kii ise yle cevap verdi;
Ben bu elbiseyi giymek iin istemedim. Aksine, o benim ldm zaman kefenim olacaktr.
Sonra ld zaman bu elbiseyle kefenlendi ve gmld. Bunun zerine Peygamberimiz yle buyurdu:
M'minin; iman sahibine kar vaziyeti, bir kafann vcuda kar vaziyeti gibidir. man sahibinin her derdi
dier bir m'mine zdrap verir. Nasl ki kafann her derdi btn vcudu zntye uratt gibi.
Sehl bin Sa'd diyor ki:
Birgn birisi Peygamberimize gelerek dedi ki:
Ey Allann Rasl! Allah Tela'nn ve insanlarn, beni sevecekleri bir ii bana retir misin?
Bunun zerine, Raslullah efendimiz buyurdu ki:
Dnyadan yz evir ki, Allah Tel da seni sevsin. nsanlarn eline bakma ki, onlar da seni sevsin.
Sehl bin Sa'd yle anlatyor:
Peygamberimiz, birgn bir toplulua dnyann bo, gerek hayatn hirette olduunu anlatmak iin onlar bir
89[89]

Sehl bin Sa'd

koyun lsnn bana gtrerek buyurdu ki:

u grdnz koyun lsnn, sahibi yannda bir kymeti var m? Eshb- Kiram:
Onun bir kymeti olmad iin onu buraya att, diye arz ettiler. Bunun zerine Peygamberimiz buyurdular ki:
Nefsim yed-i kudretinde olan Allah Tel'ya yemn ederim ki, dnya, koyunun sahibi yannda olan
kymetinden ziyde Allah fel katnda deerli deildir. Eer dnyann Allah Tel katndair sivrisinek
kanad kadar kymeti olsayd, Allah Tel ondan dnyadan kfire bir yudum su iirmezdi.
Hz. Sa'd, Ensarn Hazrec kabilesi kulundandr. Babasnn ismi Sa'd in Mlik olup, hicretten nce Mslman
olmutur. Sa'd, drt halfe levrinde eitli savalara katld. Gittii ehirlerde yeni Mslman olanara dn
bilgilerini retti. 712 ylnda Medine'de vefat etti. 90[90]
Her sahabe ayn zamanda dininin iyi bir muallimidir. Sahabeler nerede alurlarsa olsunlar, kendilerini slm
dinini bakalarna retmekten sorumlu kabul ediyorlard. Bunun iin ellerine geen her frsat deerlendirip
Allah'n dinini insanlara retiyorlard. Dolaysyla sahabenin fkhndan pay almak steyenler, btn imknlarn
seferber ederek Allah'n kitabndan tek bir ayeti de biliyorlarsa onu hemen insanlara retmelidirler.
Hz. Seleme Bin Hiam (R.Anh)
Muhacir bir sahabedir. Raslllah (sav) ile birlikte slm inklab almalarna katlmtr. Mekke ufuklarn
aydnlatan hidyet nuru, kalb ve gnllere yansynca, slmiyetin ifa baheden berrak menbana her geen gn
birka kii daha yanayor, o b- hayata dalarak yudumluyor, ruhlarn paslandran cehalet ve zulm kirlerinden
kurtularak huzura kavuuyorlard.
nsanlk, o sralar o kadar zavalllam ve gln bir hle dmt ki, her trl aalklar iliyorlard. te
onlar, irkin, kfrn rktc penesinden alp, slmiyetin munis ve efkatli sinesine, merhametli kucana
da'vet eden yce Rasl, insanln hakk kurtarcs olduunu ispat ediyordu.
slmiyet sayesinde insanlar arasnda o kadar kuvvetli, salam bir yaknlk ve kardelik kurulmutu ki, kfr
cephesinde kalanlarla, mn safnda bulunanlar arasnda daha nce mevcut olan kan ba akrabalk
mnsebetlerinden hibir eser kalmamt. Mrik baba, m'min olunu en byk dman biliyor, mnsz
karde, slmiyeti seen kardeini en azl hasm olarak gryordu.
Bu ibretli tablo Him'n be olu arasnda ok ak bir ekilde mahede ediliyordu. Seleme ile Haris
Peygamber efendimizin yannda yer alrken, ayn babadan gelen Eb Cehil, s ve Hlid nasbsiz gruhunun
elebasydlar.
Byk kardei Seleme'nin mn ettiini duyunca, Eb Cehilin hsml hasmla evrilmi, kendi ailesinden
bir ferdin, Peygamber efendimizin safna gemesini hi hazmedememiti. Onu vazgeirmek iin her trl yola
bavurdu. Fakat btn abalar boa kt. mann ulvi hazzn tadan kimsenin, tekrar dnp kfrn zehirini
azna almas mmkn myd?
Hz. Seleme, zalim kardeinin hareketlerine daha fazla tahamml edemedi. Habeistan'a hicret etti. Bylece her
ne kadar yer ve yurtlarndan ayr dmler ise de can ve dinleri emniyette idi. Bu Mslmanlar hicret bedeli
ay olmutu. Receb, aban ve Ramazan aylarn orada geirmilerdi. Kulaklarna yle bir haber geldi:
"Mekkeliler iman etti, Veld bin Mugre Mslman oldu."
Bunun zerine kendi aralarnda, "Bunlar Mslman olduktan sonra Mekke'de Mslman olmayacak kim kald?
Bize kendi kavim ve kabilemiz arasnda yaamak daha iyidir" diyerek bir ksm geri dnmeye karar verdi. Fakat
Mekke'ye yaklap da duyduklar haberin aslsz olduunu renince hayal krklna uradlar. Mekke'ye,
geliigzel girmek mmkn deildi. Mekke'ye girmek demek, mriklerin reva grecekleri eza ve cefalar
peinen kabul etmek demekti. Byle bir tehlikeyi savuturmak iin ekserisi Mekke'de bulunan akraba ve
yaknlarnn himayesine girmeyi dndler. Byle olunca bir eit mlteci gibi kabul edileceklerdi. Nitekim bir
ksm yle yapt.
Bazlar da himayeye girmediler ve Mekke'ye gizliden girerek uzun mddet geldiklerini sezdirmediler. Fakat
bunlarn bir ksm, bir sre gizlenderse de mrikler tarafndan yakalandlar. te, Seleme bin Him, Veld bin
Veld, Him bin As, Abduilah bin Sheyl ve daha birka sahabe bu tutulup hapsedilen Mslmanlardand.
Uzun mddet en yaknlar tarafndan ikenceye tabi tutulan ve zulmn her trlsne mruz kalan Hz. Seleme,
yas ve Him Medine'ye hicret emri knca bile esaret zincirinden kurtulamad. Hatt bu yzden Bedir, Uhud
ve Hendek savalarna da katlamad. z kardei Eb Cehil, Hz. Seleme bin Him'i ikenceden ikenceye
sokuyordu. Yoruluncaya kadar dvyor, trl hakaretler ediyor, a susuz brakarak gnlerce ac ve zdrap iine
atyordu.
Btn bu zulmleri yapmasndaki maksad, '"Belki tahammlsz kalr da, dininden vazgeer" dncesinden
ortaya kyordu. Halbuki Hz. Seleme'de kinata meydan okuyacak kadar kuvvetli bir iman; bitip tkenmez bir
Raslllah sevgisi vard.
Uzun yllar mnnda en ufak bir tereddde kaplmadan, usanp bkmadan, sabr ve azim iinde, reva grlen
ikencelere aldrmad.
90[90]
Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyetti'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's
Sahabe/ Abdurrahm an Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

Bu iman fedailerinin ackl hlini bilen, onlarn ektii sknty kendi ruhunda da hisseden Resl-i Ekrem
efendimiz, bir ay mddetle her sabah namaznda u duay tekrar ederdi:
Allahm, Veld bin Veld'i kurtar! Allahm, Seleme bin Him' kurtar! Allahm, Iya bin Rebia'y kurtar!
Allahm, m'minlerin zayf olanlarn kurtar!"
Mekke mriklerinin elinde bulunan bu sahabe birbirlerinin amca ocuklaryd. Mugre nn de dedesiydi.
Veld bin Veld, Mslman olup Mekke'ye gidince hapsedilmi, Iya bin Rebia hicret esnasnda Eb Cehil
tarafndan kandrlarak gtrlp ikenceye tbi tutulmutu. Bu sahb de bir aradayd. n birbirlerine
balamlard.
Hz. Veld bir frsatn bularak kap Medine'ye geldi. Peygamber efendimiz, Veld'e dier kardeleri Seleme ile
Iya'n durumunu sordu. Hz. Veld, onlarn ayaklarnn birbirine bal bulunduunu, iddetli azb ve ikence
iinde kvrandklarn haber verdi.
Peygamberimiz, bu madur Mslmanlar mriklerin ellerinden kurtarmak istiyordu. Bunun iin bir defasnda
sordu:
Bunlar kim kurtarp Medine'ye getirir? Hemen ayaa kalkan Hz. Veld dedi ki:
Onlar ben kurtarp size getiririm, y Raslallah!
Mekke'ye giden Hz. Veld gizlice ehre girdi. Mahpuslara yemek gtren bir kadndan Hz. Seleme ile Hz. Iya'n
bulunduklar yeri rendi. Geceleyin oraya varan Veld, balandklar ipi kesti, onlar devesine bindirerek
Mekke'den kard.
Mazlumlarn katklarn renen mrikler pelerine dtlerse de, onlar ele ge iremediler. Hz. Veld
kurtard iki arkadayla birlikte Medine'ye geldiinde yrmekten ayak parmaklan paralanm, kanlar iinde
kalmt. ki mmtaz sahabenin kurtulduunu renen Peygamberimiz ok sevinmiti.
Hz. Seleme artk rahatt. Peygamberimizin vefatna kadar Medine'de kald. Hz. Eb Bekir'in hilfetinde Suriye
seferine katlan mchidler arasnda yer ald. Hz. mer'in halifelii srasnda vuku bulan Mercu's-Sufr
savanda, Hicretin 14. senesi Muharrem aynda ehd dt. 91[91]
Sahabe iman miktarnca kfrn karsnda direnmitir. Bazan azimeti ve bazan de ruhsat kullanmtr. Ama
hibir zaman imanndan ayrlmamtr. Allah yolunda sahabenin can km ama iman kmamtr. Dolaysyla
sahabe fkhndan pay almak alanlar, Allah yolunda btn servetlerinden, irin canlarndan vaz getikleri halde,
bir nefes alp verecek kadar imanlarndan ayrlmay kabul etmeyenlerdir.
Hz. Seleme Bin Evka (R.Anh)
Seleme bni Ekva (R.a.) sayl arap okularndan... Sahabe arasnda ecaat ve cesareti ile hret kazanm bir
yiit. Ok ve mzrak atyle, ata biniiyle usta bir svari... Yaya olarak dman takip eden piyadelerin
kahraman. O, hicretin 6. senesinden nce slm'la ereflendi. oluk ocuunu Mekke'de brakp Medine'ye
hicret etti. Raslullah (sav)'den ald nurla gnln ykad ve orada hibir irk kalnts brakmad. slam'a
ihlasla sarld. Kahramanlkda, cmertlikte, hayr ilerde yaran bir cihad eri oldu. Seleme (R.a.) Medine'ye
geldikten sonra btn gazvelere katld. lk nce Hudeybiye gazvesine itirak etti. Bu gazvede cesaret ve
secaatiyle kendini gsterdi. slam tarihinde mhim bir yeri olan Rdvan bey'ati de bu gazvede gerekleti.
Seleme (R.a.), burada Efendimize iki defa bey'at etti. Bu tarihi hadise yle oldu:
Sevgili Peygamberimiz ve ashab hicretin altnc ylnda Kabe'yi ziyaret maksadyla yola kmt. Kurey buna
engel oldu. Rasul-i Ekrem (sav) efendimiz onlara, savamaya deil ziyarete geldiini Umre yapmak istediklerini
haber vermek zere Osman bni Affan (R.a.)'i gnderdi. Kureyliler Osman (R.a.)'a: "stersen sen beyti tavaf et
fakat hepinizin girmesine yol yok" dediler. Hz. Osman (r.a.) da: "Raslullah (sav) tavaf etmedike ben tavaf
edemem." dedi. Bunun zerine Osman (R.a.)' tutuklayp gz hapsine aldlar. Dn gecikince ashab telaa
dt. Bu arada onun ldrld haberi yayld. Bunun zerine iki cihan Gnei efendimiz: "O kavimle
arpmadan gitmeyiz." buyurdu. Sahabeden lnceye kadar savamak ve kamamak zere bey'at ald. Ashb
teker teker gelip bey'at ettiler. Seleme (R.a.) kendi bey'atn yle anlatyor:
Ben Raslllah'a aacn altnda bey'at ettim. lnceye kadar savamak ve kamamak zere. Sonra bir kenara
ekildim seyrediyordum, Bey'at edenler azalnca Rasl-i Ekrem (sav) bana:
"Seleme! Sana ne oluyor da bey'at etmiyorsun?" dedi. Ben de:
"Ya Raslallh bey'at ettim, dedim.
"Yine bey'at et!" buyurdu.
"Tekrar kotum bey'at ettim."
Bey'at tekrar da sahabenin yapt icraatlardan bindir. Bey'at tekrar etmeyi isteyen bizzat Raslllah (sav)'dr.
Muhtelif vesilelerle kere bey'at eden Seleme (R.a.) Raslllah (sav) ile birlikte yedi gazveye katld. O,
piyadelerin kahraman idi. Nerde biri gzetlenecekse onu gzler, nerede biri takib edilecekse onu takib eder
yakalard. Rasul-i Ekrem (sav) efendimiz Hudeybiye dnnde konaklarken Seleme'ye gzclk vazifesi
vermiti.
91[91]
Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani;
Suverun Min Hayat's Sahabe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

O, ok ve mzrak atmakta da ustayd. Onun sava teknii bu gnk gerilla savalanndaki usle benzerdi. Dman
kendisine saldrdnda onun nnden ekilir, dman geri ekildiinde veya dinlenmek zere durduunda
sratle ona saldrrd. O, bu usulle Z Kared gazvesinde ve baz seriyyelerde dman kuvvetlerini tek bana
pskrtmeyi baard. Onun ecaat ve kahramanl Z Kared gazvesinde daha bariz bir ekilde grld. yle ki:
"Rasl-i Ekrem (sav) efendimizin samal ve dourmalar yaklam yirmi devesi Gabe-Z Kared mevkiinde
otlatlyordu. Buras Gatafan kabilesinin mntkas idi. Seleme (R.a.) sabahlar erkenden, develerin stlerini
efendimize getirmek zere at ile buraya gelirdi. Birgn Gabe dann eteklerine vardnda Abdurrahman bni
Avf (R.a.)'n klesi onu grd ve koarak yanma geldi. ok heyecanlyd. Kendisi anlatyor: Ne oldu sana?
dedim. O da: Raslllah (sav)'n oban Zerr ehid edildi, develeri de gtrld! dedi. Kim gtrd diye sordum.
Gatafan oullar dedi. Bu hadiseden ok mteessir oldum. Hi vakit kaybetmeden, derhal Medine'ye haber
ulatrdm. Yardmc kuvvet gnderilmesini istedim. Kendim de tek bama Gatafanoullarnn peini takib
ettim. Sratle onlara yetitim. Hemen yayma ok yerletirip onlara ok yadrmaya baladm. Oklar atarken de:
"Ben Ekva'n oluyum! Bugn alaklarn .lecei gndr!" diyor onlar oyalyordum. Vallahi onlara, durmadan
ok atyor ve onlan ldryordum. Bana ynelip de ldrmediim hibir atl yoktu. Da yolu darald. Mrikler
boazn dar geidindeyken ok yetimez oldu. Dan zerine ktm onlara tekrar atmaya baladm. Basknc
mrikler gne batmadan nce Z Kared denilen sulu bir vadiye saptlar. ok susamlard. Su imek istediler.
Onlar orada da tedirgin edip uzakatrdm. Bu arada Raslllah (sav) sahbeleriyle yetiti. Onlarla birlikte
pelerini takibe baladm.Yaya olarak tek bama basknclara o kadar yaklamtm ki; ashab ordusunu arkamda
gremiyordum. Sabahdan akama kadar kamaktan yorulan mrikler beni arkalarnda grnce ok ardlar.
Nihayet develeri brakarak kamak zorunda kaldlar. te o gn Rasl-i Ekrem (sav) efendimiz ashabna:
"Svarilerin en iyisi Ebu Katade, piyadelerin en hayrls Seleme bni Ekva'dr" buyurdu.
Mslmanlarn askeri becerilerini gzetleyip takdir etmek, onlar bu ynde tevik etmek, mslmanlarn
bandaki emirin grevidir. Seleme (R.a.)'n kahramanliklar her gazvede grlrd. Sakif ve Hevazin
gazvelerinde bir adam slm ordughna gelmi ibirlii yapmay tekl" ediyordu. Sonra svp gittii anlald.
Seleme onu takip elti ve yakalanaca srada vuruarak onu ldrd. Devesini, silahm eyasn alp getirdi.
Hadise Rasl-i Ekrem efendimize arzedilince alnan ganimetlerin hepsinin Seleme'ye ait olduunu syledi ve
onu bu ekilde taltif buyurdu. O, Hz. Ebu Bekir (R.a..)'in bakanlnda Beni Kilab seriyyesinde de bulundu. Tek
bana yedi aileyi datan Seleme (R.a.) oluk-ocuk, kadn-erkek hepsini toplayp esir alarak getirdi. Hz. Ebu
Bekir (R.a.) kadn ve ocuklar niin getirdin deyince mslman esirlerin kurtarlmas iin dedi. Mriklerle
anlama yapld ve onlar da serbest brakld.
O, cmertlikte de kahramand. Allah iin istendiinde, olduundan daha fazla verirdi. Halk onun bu zelliini
bildii iin; "Allah rzas iin senden istiyorum." derdi. Seleme (R.a.) da "Allah rzas iin istemeyen ne iin ister
ki?" diye onlarn gnllerini ho eylerdi. Tanmadklarna bile ikramda bulunurdu. Kendisinden bir ey isteyen
kimseyi reddetmezdi. Herkese de byle t verirdi.
Seleme bni Ekva (r.a.) 77 hadis rivayet etti. Hz. Osman (R.a.)'m ehadetinden sonra Rebeze'ye yerleti. Hicretin
74. ylnda Medine'ye ziyaret iin geldiinde vefat etti ve sevgilisinin toprana defnedildi. 'Rabbimizden
efaatlerini niyaz ederiz. Amin. 92[92]
Sahabe, Allah iin sever, Allah iin buzeder, Allah iin ktlklerden nehyeder, Allah iin iyilik ilemeye
insanlar tevik eder, Allah iin isteyene verir ve Allah iin hareket edenin yannda yer alrd. Sahabe fkh, bir
manada hayat btnyle Allah iin klmaktr. Daha dorusu hayat Allah iin klmann bilgisidir. Sahabelerin
sevgileri, buzleri, infaklar, emretmeleri ve nehyetmeleri bizim iin birer rnektir.
Hz. Sevban (R.Anh)
Hz. Sevbn aslen Yemenliydi. Esr olarak satlyordu. Peygamberimiz esaret parasn vererek onu satn ald,
sonra da serbest brakarak hrriyetine kavuturdu. Fakat Hz. Sevbn, engin efkat deryas olan Resl-i Ekrem'e
bir anda snmt. Ondan ayrlmak istemedi. Bunu farkeden Peygamberimiz, kendisine u teklifte bulundu:
stersen ailenin yanma dn, onlarla yaa; istersen bizimle, Ehl-i beytimizin arasnda bulun.
Bu, Hz. Sevbn'n drt gzle bekledii bir teklifti. Hi dnmeden, Kinatn efendisiyle beraber kalmay kabul
etti.
Hz. Sevbn, bylece Peygamber efendimizin ve ailesinin hizmetinde bulunmak erefine erdi. Peygamberimizin
huss hizmetkrlk vazifesini de yrtt. Akll, dirayetli ve zeki bir insand. Peygamberimizin her emrine
koar, her iini grr ve en mkemmel ekilde istediklerini yerine getirirdi. Bir gn Mslmanlar Reslullahn
hizmetisi Sevbn'a bir hads-i erf nakletmesini rica ettiler: Hz. Sevbn dedi ki:
Resl-i ekrem efendimiz buyurdular ki:
"Bir Mslman Cenb- Hakka bir secde ederse, Cenb- Hak onun makamn bir derece ykseltir ve
gnahlarn affeder."
Eshb- Suffa'dan olan Hz. Sevbn, Resl-i Ekrem'den sonraki ilim, fazilet ve fetva sahibi kimseler arasnda
92[92]
Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe bn-i Hacer'l Askalani;
Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty

saylmaktadr. Geni bir ders halkas ve talebeleri vard. Hz. Sevbn, Resl-i Ekreme, hizmet ve tazimde yle bir
derecede idi ki, Mslmanlar bunu kelimelerle izah etmekte ciz kalrlard.
Resl-i Ekreme olan bu sevgi ve ballndan dolay defalarca zarar grm, hatt yaralanmt. Nitekim bir
gn, bir Yahd gelerek, Resl-i Ekreme, "Esselm aleyke y Muhammedi" demiti. Orada bulunan Hz. Sevbn
(R.a.), "Niin, y Raslallah, demedi" diye Yahudiye dvm ve yaralanmt.
Hz. Sevbn (R.a.), "Peygamberimizin ismini, yalnz bana sylemeyi gnh kabul ederim" derdi. Hz. Sevbn
(R.a.), Peygamber akn hayata dntrmenin pratik modelidir.
Hz. Sevbn, Peygamber efendimizin sz ve emirlerini btn gnlyle, pr dikkat dinler ve bunlara titizlikle
uyard. Bir defasnda Resl-i ekrem Sevbn'a;
Kimseden bir ey isteme ve sul sorma! diye buyurmulardr.
Bundan sonra, Hz. Sevbn (R.a.), mrnn sonuna kadar kimseden bir ey istememi ve kimseden bir ey
sormamtr. Hatt son zamanlarnda, atna binmek veya atndan inmek hususunda kendisine yardm etmek
isterler, fakat o reddederdi.
Hz. Sevbn'n bildirdii bir hads-i erifte buyuruldu ki:
"hls sahibi olanlara mjdeler olsun! Bunlar hidyet kandilleridir. Onlarn zerinden btn karanlk fitneler
kalkar."
Hz. Sevbn (R.a.) her ite mslmanlarn maslahatn getirdi. Hz. Sevbn (R.a.) buyururdu ki:
"Bir Mslmana faydas dokunan veya bir Mslmanm zararn kaldran yalan hari, her yalan gnhtr."
Hz. Sevbn (R.a.), Raslullah'tan ayr kalmaya hibir zaman dayanamayan bir Peygamber ayd. eitli
hizmetler dolaysyla bazan Raslullah'tan ayr kald olurdu. Bir gn perian bir halde Resl-i Ekrem'in
huzuruna geldi. Rengi umu, vcudu zayflam, simasnda hzn ve keder belirtilen noktalanmt. Onu bu
vaziyette gren Peygamberimiz, hlini sordu:
Neyin var, hasta msn, ey Sevbn?
Hz. Sevbn derdini yle anlatt: Ne hastalm, ne de arm var. Hibir eyim yoktur, y Raslallah! Biz
huzuruna gelip gittike cemline bakyor, yannda oturuyor, sohbetinde bulunuyoruz. Ancak sizi grmediim
zamanlar muhabbetim artyor, sana kavuuncaya kadar kederden bunalyorum. Sonra hreti hatrlyorum ve
orada sizi grememekten korkuyorum. nk siz Cennet'te dier Peygamberlerle beraber yksek makamlarda
bulunacaksnz. Ben ise Cennet'e girsem bile senin derecenden aa makamlarda bulunacamdan dolay, sizi
orada grememekten endie ediyorum."
Bunun zerine Nisa sresinin 69-70. yet-i kermeleri nazil oldu Bunlarda melen buyuruldu ki:
"Allah Tel ve Peygamberlere itaat edenler, ite bunlar, Allah Tela'nn kendilerine ni'met verdii
Peygamberlerle, sddklarla, ehdlerle ve iyi kimselerle beraberdir. Bunlarsa ne gzel birer arkadatr!
te taatkrlara yaplan bu ihsan Allah Tela'dandr. Her eyi bilici olarak Allah Tel kfidir."
Bu yetleri duyan Hz. Sevbn (R.a.) sevincinden uacak gibi oldu.
Hz. Sevbn, ok sadk, Peygamberimize candan bal, fazlet ynnden rnek bir Sahabe idi.
Hz. Sevbn (R.a.), Resl-i Ekrem (sav)'in her zaman yannda hazr bulunup, hizmet edenlerdendi. Bu bakmdan,
Peygamber efendimizden pek ok istifde etmi ve ilim bakmndan pek yksek bir dereceye kavumutur.
Nitekim 124 veya 127 hadis rivayet etmiti. ok hadis-i erif ezberleyip neredenler arasna girmiti.
Hadisleri iyi ezberlerdi. Ezberledii hadisleri yaymay farz bilirdi. Hak, hadis ilmindeki derecesini
bildiklerinden, daima ondan hads-i erif sorar renirlerdi. Bildirdii hadislerin bazlarnda buyuruldu ki:
"Bir zaman gelecek, mmetimden bir ksm mriklere katlacak. Onlar gibi putlara tapacak. Yalanclar kacak.
Kendilerini Peygamber sanacaklar. Hlbuki, ben Peygamberlerin sonuncusuyum. Benden sonra Peygamber
gelmeyecektir. mmetim arasnda, doru yolda olanlar, her zaman bulunacaktr. Onlara kar olanlar, Allahn
emri gelinceye kadar, onlara zarar veremeyecektir.
Biliniz ki en hayrl ameliniz namazdr. Yalnz kmil m'min abdestli durur.
Kim Ramazandan sonra alt gn oru tutarsa, btn sene oru tutmu gibi olur. Kim bir iyilik yaparsa, ona,
bunun on kat verilir."
Hz. Sevban (R.a.), rivayet ediyor: Raslullah (sav) buyurdu:
"Yaknda milletler yemek yiyenlerin anana eilerek toplandklar gibi sizin aleyhinize toplanacak,
birleecektir." buyurdu. Bir kii:
Biz o gn sayca az m olacaz? dedi.
Raslullah (sav): "Belki siz o gn ok olacaksnz. Fakat siz selin zerinde tad or p gibi dank
olacaksnz, Allah sizin korkunuzu dmanlarnzn kalbinden karacak, Allah sizin kalbinize vehni atacak."
buyurdu.
Bir kii: "Ya Raslullah! Vehn ne demektir?" dedi. Raslllah (sav): "Dnyay sevmek, lm sevmemek,"
buyurdu. 93[93]
Sahabe fkh, zor zamanlarn ve dar zeminlerin fkhdr. Sahabeler, Allah yolunda her trl zorluu ve meakkati
gsleyen cengaverlerdir. Onlar bizzat Raslullah (sav) Men cengaverlik, kahramanlk dersini almlardr.
93[93]
Sneni Ebu Davud/ Kitab'l Melahim/ 5, Beyrt/ty. Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; Elsabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

Dolaysyla sahabe fkhndan pay almak isteyenler, Allah'n dini urunda baa gelecek her trl musibet ve
belya katlanmaldrlar. Allah yolunda meakkatlere katlanmayanlar, sahabe fkhndan nasiblenemezler.
Hz. Selman El-Faris (Ranh)
Sekin ve mehur sahabelerden biri. ran asl olup, sfehan'n Cayy kasabasnda domutur. Bir rivayete gre de
doum yeri Rmehrmz'dr. Doum tarihi hakknda bilgi bulunmamaktadr. Selman (R.a)'n mslman
olmadan nceki ismi, Mabah b. Buzahsan'dr. Mslman olduktan sonra Selman ismini almtr. Knyesi Ebu
Abdullah'tr. Ona nesebi sorulduu zaman; "Ben; Selman bni slm'n" demitir. 94[94]
Selman (R.a)'n babas Mecuslie an bal olan bir ky aas (Dikhan) olup byk bir iftlie sahipti. Onun
evinde bir ategede vard ve onda atein snmeden srekli yanmasn salama iiyle Seman (R.a) ilgileniyordu.
Babasnn ona kar olan sevgisi ok aryd. Bu yzden onu, kendisine bir zarar gelmesin diye eve kapatmt.
Bu arada Selman (R.a), Mecusliin gerek bir din olup olamayaca hakknda dnmeye balad. Ancak o
kendi deyimiyle, bir kle gibi eve hapsedildiinden, dardaki olaylardan pek haberdar deildi ve bu yzden
Mecusilii dier dinlerle karlatrma imkanndan yoksun bulunmaktayd.
Bir ara babas, ileri younlamca onu tarlalardan birisine bakmas iin gndermek zorunda kald. te taraftan
onu, kendisi iin her eyden deerli olduunu syleyerek iini bitirince gecikmeden eve dnmesi iin uyard.
Blgede az da olsa Hristiyan bulunmaktayd. Yola kan Selman (R.a), bir kilisenin yanndan geerken, ierde
ibdet edenlerin durumu dikkatini ekti ve ieri girerek onlar izlemeye balad. O, evde hapsedilmi olduu iin
bu insanlarn dini hakknda hi bir bilgiye sahip deildi. Selman (R.a) tarlaya gitmekten vazgeerek, byk bir
merak ierisinde, akama kadar orada kalm ve bu dinin Mecuslikten daha hayrl olduu kanaatine vararak,
onlara bu dinin kaynann nerede olduunu sormutu. Onunla ilgilenen hristiyanlar, dinleri hakknda onu
bilgilendirmiler ve bu dinlerinin kaynann Suriye de olduunu sylemilerdi.
Selman (R.a), eve dnmekte gecikince babas endielenmi ve onu bulmak iin adamlar gndermiti. Eve dnen
Selman (R.a), bandan geen olay babasna anlatt. Babas ise ona, grd dinde hi bir hayrn bulunmadn
ve atalarnn dininin, karlat dinden daha iyi ve stn olduunu syledi. Selman (R.a) babasna kar karak,
hristiyanln kendi dinlerinden stn olduu konusunda onunla tartmaya balad. Babas, onun bu
durumundan telaland ve ayaklarndan balayarak onu hapsetti.
Selman (R.a), kilisedeki Hristiyanlarla irtibat kurarak, Suriye tarafna gidecek bir kervan hazr olduu zaman,
kendisine haber vermelerini istedi. Byle bir kervan hazr olduu zaman, kendisine verilen haber zerine evden
kat ve bu kervana katlarak Suriyeye gitti. Burada bir rahibin hizmetine girdi ve ondan Hristiyanln esaslarn
renmeye balad. Ancak bu rahib, kt bir kimseydi. O, insanlar sadaka vermeye tevik ediyor, fakat toplad
bu sadakalar yerlerine sarf etmeyerek kendisi iin biriktiriyordu.
Bu rahib lnce, Selman (R.a), onun yerine geen rahibe tab odu. Bu kimse zhd ve takva sahibi bir zatt. Ona
byk bir sevgiyle balanan Selman (R.a), lm yaklat zaman; kendisine kimi tavsiye edebileceini sordu.
Rahip ona, tabi olunabilecek tek kiiyi tandn!, onun da Musul'da bulunduunu syledi. Selman (R.a), Musul'a
gidip, bu kimseye tab oldu. Onun lm yaklat zaman da ondan yine kimin gzetimine girmesi gerektii
hususunda tavsiye istedi. Bu zat ona, zerinde bulunduklar itikadta hi kimseyi tanmadn, ancak,
Nusaybin'de bulunan bir lime tab olabileceini syledi.
Selman (R.a) doruca Nusaybine gitti. Nusaybin'deki rahibin yannda bir mddet kaldktan sonra, onun da lm
deine yattn gren Selman (R.a), yine kime uyabileceini sordu. Bu kimse, ona, uyulabilecek tek bir
kimseyi tandn ve onun Rum diyarnda, Ammuriye'de bulunduunu syledi. O lnce Selman (R.a),
Ammuriye'ye gitti.
Ammuriye'de bir mddet kaldktan sonra burada yannda kald rahibin lm yaklat zaman ondan da kime
tabi olaca konusunda vasiyette bulunmasn istedi. Bu kimse ona, yeryznde tabi olunabilecek bir kimsenin
var olduunu bilmediini syledi ve yle ekledi:
Ancak bir peygamberin gelmesi yakndr. O, brahim'in dini zere gnderilecek ve kavminin arasndan hicret
edip, iinde hurma baheleri olan iki harra arasndaki bir yere gidecektir. Onun peygamber olduunu belirten
almetleri vardr: O, hediye edilen eyleri yer, sadaka olarak hibir eyi kabul etmez. ki omuzu arasnda da
nbvvet mhr bulunmaktadr. Grnce onu tanrsn. O lkeye gidip ona katlmay baarabileceine
inanyorsan bunu yap. 95[95]
Selman (R.a), burada bir mddet kaldktan sonra, Kelb kabilesinden bir tccarla karlat. Ondan, lkesi
hakknda bilgi ald ve bahsedilen nebinin bu blgedeki bir yerden kmas gerektiine kanaat getirerek, kendisini
bir cret karlnda birlikte gtrmesini istedi. Selman (R.a)'n teklifini kabul eden Kelbli Arap onu yanna
alarak Hicaz'a doru yola kt. Ancak, Vadil-Kura'ya geldiklerinde bu kimse Selman (R.a)'a ihanet etti ve onu
kle olarak bir Yahudiye satt. Vadil-Kura'da hurmalklar gren Selman (R.a), kalbi mutmain olmamakla
birlikte, Ammuriye'deki rahibin kendisine tarif ettii yerin buras olmasn arzuluyordu. Vadil-Kura'da bir
mddet kaldktan sonra, efendisinin amcasnn olu olan Kureyzaoullar'ndan bir kimse tarafndan satn
94[94]
95[95]

bn Sa'd Tabaktl Kbra, Beyrut (t.y.), IV, 75; bnul-Esir, sdl-Gabe, II, 417; bn Hacer el-Askalani, El-sbe, Badat (t.y.), 11, 62
Ahmed b. Hanbel, V, 442-443; bn Sa'd, IV, 77-78; bnul-Esr, sdl-Gbe, H, 417-48

alnarak Medine'ye gtrlen Selman (R.a), burays grnce, hocasnn kendisine bahsettii beldeye geldiini
anlamt.
Raslllah (sav) Mekke'de peygamberlikle grevlendirilip Medine'ye hicret edene kadar kle olarak hurma
bahelerinde alm ve srek megul tutulduu ve serbest olarak kimseyle konuamad iin, onun
varlndan haberdar olamamt. Raslllah (sav) Kba'ya geldii zaman Yahudiler, Evs ve Hacrec'in ona iman
etmesine kzyor ve bunu bir trl hazmedemiyorlard. Selman (R.a), hurma bahesinde bir aacn tepesinde
alt srada Yahudilerden birisi gelmi ve aacn altnda oturan Selman (R.a)'m sahibine 96[96] "Allah Benu
Kayle'ye lanet etsin. Vallahi onlar u anda, Mekke'den bu gn gelen bir adamn etrafnda toplanm bulunuyor ve
onun nebi olduuna inanyorlar" dedi.
Selman (R.a) yle demektedir: "Ben kendi kendime; "Bu kesinlikle o peygamberdir" dedim. yle bir titremeye
baladm ki; aacn altnda duran sahibimin zerine deceim korkusuna kapldm. Sratli ekilde aatan aa
inip; "Ne diyor? Bu haber nedir?" diye sordum. Bunun zerine efendim bana iddetli bir yumruk att ve; Bundan
sana ne! iinin bana dn" diye bard. Ben ona; "Sadece duyduum bu haberin ne olduunu anlamak
istemitim" dedim. Akam olunca Selman (R.a), biriktirmi olduu bir miktar yiyecei alarak, Kba'da
bulunmakta olan Raslllah (sav)'n yanma gitti ve ona; "Senin salih bir kimse olduunu duydum. Yannzda
ihtiya sahibi olan arkadalarnz var. Sizin halinizi duyduum zaman, bunlar size vermemin daha iyi olacan
dndm" dedi ve getirdiklerini Raslllah (sav)'m yanna koydu. Raslllah (sav), ashabna; "Yiyin" dedi.
Ancak kendisi bunlardan yemedi. Selman (R.a), sadaka kabui etmediini grd zaman kendi kendine; "Bu
almetlerin biridir" dedi. Daha sonra Raslllah (sav) Medine'ye geti. Semn (R.a) tekrar bir eyler
hazrlayarak Raslllah (sav)'n yanna gitti ve getirdiklerinin sadaka olmadn, sadece kendisine hediye olarak
vermek istediini syledi. Onun sahabeleriyle birlikte bunlardan yediini grnce ikinci alametin de onda var
olduuna kani oldu. Bir zaman sonra Seiman (R.a) tekrar Raslllah (sav)'m yanma gitti. Raslllah (sav)
ashbyia birlikte oturmaktayd. O, onlara selam verdikten sonra, Raslllah (sav)'n etrafnda dolamaya
balad. Onun, bildii bir eyi aratrdn anlayan Raslllah (sav) ridasn kaldrd. Seiman (R.a), Raslllah
(sav)'n srtndaki mhr grd zaman Ammuriye'deki rahibin kendisine bahsettii mhrn ayns olduunu
anlad ve onu perek alamaya balad. Raslllah (sav) onu yanma oturtarak halini sordu. Selman (R.a), oraya
ulancaya kadar bandan geen olaylar anlatt zaman, Raslllah (sav) ve orada bulunan sahabeler bunu
hayretler ierisinde dinlemilerdi. 97[97]
Selman (R.a), Raslllah (sav)'e geldii zaman Arapay meramn anlatacak lde bilmiyordu. Onunla
Farsayi bilen bir tercman aracl ile konumu olduu rivayet edilmektedir. 98[98]
Selman (R.a)'n sfahan'daki kynde balayan ve mslman olup klelikten kurtuluncaya kadar bandan geen
bu olaylar Ahmed b. Hanbel, bn Sa'd, bnul-Esir ve dierleri, onun kendi anlatmyla bn Abbas'dan rivayet
etmektedirler. bn Sa'd'n Kurre el-Kind'den naklettii baka bir rivayette ise Seiman (R.a)'n bu kssas farkl bir
ekilde anlatlmakta ve onun, slm'a ulaan yolculuu esnasnda, Hristiyan hocalarn vasiyetleriyle, Hms'a
gittii; yine buradan tavsiye zerine Kuds'e ulat; burada kendisine tarif edilen zat bulup ondan ilim tahsil
ettii; bu kimsenin ona son peygamberin kaca yer ve nceki rivayetlerde geen alametleri bildirmesi zerine
Hicaz'a doru hareket ettii ve sonunda Araplardan bir topluluk tarafndan kle edilip Medine'de bir kadna
satld nakledilmektedir. 99[99]
bnul-Hacer, Selman (R.a)'m mslman olana kadar hakknda nakledilen kssalarn birbiriyle farkllklar
arzettiini, bunlarn arasn te'lif etmenin g olduunu sylemektedir. 100[100]
Selman (R.a), Hicret'in beinci ylna kadar kle olarak yaamtr. Bundan dolay o, Hendek savandan nceki
gazalara itirak edemedi. Uhud sava ncesinde Raslllah (sav) ona, efendisiyie mktebede bulunmasn
syledi. Selman (R.a), bunun zerine efendisine giderek onunla, yz hurma fidan temin edip dikmek ve krk
ukiye (1600 yz dirhem) altn vermek artyla anlat. Bunun zerine Raslllah (sav), Sahabelere:
"Kardeinize yardm edin " dedi. Sahabeler gleri miktarmca fidan temin ederek yz tane fidan ona verdiler.
Raslllah (sav), ona: "Selman, git ukurlarn kaz. Dikmeye sra geldii zaman onlar sen dikme, bana haber
ver. Onlar kendi ellerimle yerlerine koyaym" dedi. Selman (R.a), ukurlarn kazlma iini Sahabelerin
yardmyla bitirdi. Raslllah (sav), baheye giderek btn fidanlar yerine koydu. Bu fidanlardan hi bir tanesi
kurumamt. Daha sonra, Raslllah (sav) Selman (R.a)' yanna ararak, efendisine demesi gereken krk
ukiye altn demesi iin ona yumurta byklnde bir altn klesi verdi. Selman (R.a): "Bu benim demem
gereken miktar nasl karlar ya Rasulallah?" demekten kendini alamad. Raslllah (sav) ona,
"Ey Selman! Allah onunla senin borcunu karlayacaktr" dedi. Selman (R.a) yle demektedir: "Nefsim elinde
olan Allah'a yemin ederim ki, onunla krk ukiyelik demem gereken miktar dedim." Artk bylece Selman

96[96]

Evs ve Hacrec'i kastederek

bn shak, es-Sre, Nesr: M. Hamdullah, stanbul 1981, 66; Ahmed b. Hanbel, V, 442-443; bn Sa'd, a.g.e., IV, 77-79; bmil-Esr, sdlGabe, II, 418-419; Muhammed b. Hasan ed-Diyarbekr, Tarihul-Hamis, Beyrut (t.y), I, 351-352; Ahmed b. Hafz el-Hakem, el-Ksasulslmiye, (muhtemelen) Riyad 1976, 1,187-189
98[98]
Diyarbekr, a.g.e., I, 352
99[99]
bn Sa'd, a.g.e., IV, 71-72; dier rivayetler iin bk. el-Hkim, el-Mstedrek, Beyrut (t.y.), III, 598, vd
100[100]
Askalan, a.g.e., II, 62
97[97]

(R.a) hrriyetine kavumu oluyordu. 101[101]

Selman (R.a)'n katld ilk sava Hendek savadr. Mrikler, mttefiklerle birlikte oluturduklar on bin kiilik
bir orduyla birlikte Medine'ye doru harekete getikleri zaman, Raslllah (sav), ehir iinde kalarak bir
savunma sava vermeyi kararlatrmt. Ancak, Medine'nin evresinde dmann ehre giriini engelleyecek her
hangi bir sur yoktu. Bu durum ehrin savunulmasn olduka gletiriyordu. Yaplan istiareler esnasnda
Selman (R.a), Raslllah (sav)'e, "Ey Allah'n Rasl! Biz randa muhasara edildiimiz zaman ehrin etrafnda
bir hendek kazarak kendimizi savunurduk" deyip hcuma ak blgede bir hendek kazlmas grn ileri
srmt. 102 [102] Bu gr Raslllah (sav) tarafndan uygun bulunmu ve derhal hendein kazlmas iin
faaliyete geilmiti. Selman (R.a), kuvvetli bir kimseydi ve kaz iinde olduka verimli almaktayd. Ensar
grubu, Selman (R.a)' sahiplenerek, "Selman bizdendir" dediler. Bunun zerine muhacirler; "Hayr Selman
bizdendir" demeye baladlar. Bunu duyan Raslllah (sav); "Selman bizdendir. O ehl-i beytimdendir" diyerek
onu ehl-i beytine dahil etmitir. 103[103]
Selman (R.a), daha sonraki btn savalarda Raslllah (sav) ile birlikte bulunmutur. Mekkeli mrikler,
Medine nlerine geldikleri zaman ehirle aralarndaki hendei grdklerinde armlard. nk Araplar daha
nce byle bir savunma usulnden habersizdiler. Mrikler, bu hendei gemeyi denedilerse de baaramadlar.
Savan kazanlmasnda hendein rol o kadar byk olmutur ki, bundan dolay Hendek sava olarak
adlandrlmtr.
Selman (R.a), Raslllah (sav)'n yanndan vefat edinceye kadar ayrlmad. Hz. Ebu Bekir (R.a)'in Halifelii
zamannda da Medine'de bulunmutur.
mer (R.a) devrinde slm ordusu ran'n fethi iin harekete getii zaman Selman (R.a) da bu orduya katld.
Selman (R.a) ran asllyd. Bundan dolay dman ordusunun durumunu ok iyi biliyordu. Ayrca Parslarn
slm dinini kabul ederek dalaletten kurtulmalarn iddetle arzulamaktayd. ranllar, Kadisiye yenilgisinden
sonra Medain'de toplanmlard. Mslmanlar Dicle nehrinin kenarna geldikleri zaman, karya gemek iin hi
bir ey bulamadlar. Sa'd b. Eb Vakkas, kar sahile bir nc birlii gnderip gei gvenliini saladktan
sonra, btn orduya nehri geme emrini verdi. Ordu topluca, sular kabarm bir ekilde akan Dicle nehrine
dald. Sa'd (R.a)'n yannda Selman (R.a) bulunmaktayd. Sa'd (R.a), dua ediyor ve Allah Tel'nn dostlarna
yardm edeceini, dinini stn klacam ve Allah Tel'ya isyan eden bir topluluun iyilie (slm'a) galebe
alamayacan sylyordu. Nehrin ortasnda olduka heyecanl bir halde bulunan Sa'd (R.a)'a, Selman (R.a)
yle demekteydi:
"slm yepyenidir. Allah, karalan nasl mslmanlarn emrine vermise, denizleri de onlarn emrine verecek
gtedir. Allah'a yemin ederim ki mslmanlar nehre nasl akn akn girmilerse nehirden ylece akn akn
kacaklardr."
Gerekten Selman (R.a)'n dedii olmu ve mslman ordusu hi kayp vermeden kar kyya gemiti 104[104]
ranl askerler dehet ierisinde, onlarn nehri geileri ne bakyorlar ve kendi kendilerine; "eytanlar geliyor.
Vallahi bizim savatmz bu topluluk cinlerden bakalar deildir demekteydiler." 105[105] ranl askerler kaarak
Kisra'nn sarayna snp direnmeye devam ettiler. Buraya gnderilen nc birliinin komutan Selman (R.a)'d.
O, surun nne geldii zaman, slmn emrettii ekilde onlar defa mslman olmaya, kabul etmezlerse
cizye demeye davet etti. Selman (R.a) onlara yle diyordu:
"Ben de aslen sizden biriyim. Size acyor ve yumuak davranyorum. Eer mslman olursanz bizi
kardelerimiz olarak ayn haklara sahip olursunuz. Bunu kabul etmez, dinniz de kalmak isterseniz, bize itaat
ederek cizye dersiniz. Bunu da kabul etmezseniz, dierleri gibi sizinle savarz. 106[106]
Selman (R.a), meselenin Araplarn Acemlere hkimiyeti meselesi olmadn onlara anlatabilmek iin, "Sizden
biri olduum halde Araplar bana itaat ediyor" diyerek 107[107] ikna etmeye alyordu. Selman (R.a) ilk iki art
kabul etmemeleri zerine onlara gn dnmeleri iin mhlet verdi. nc gn sarayda bulunan askerler
teslim olmay kabul ettiler ve bylece Kisra'nn muhteem saray mslmanlarn eline gemi oldu. 108[108]
Daha nce Behuresirdekileri de o slm'a davet etmiti. Ancak buradakiler, cizye vermeyi de reddedince
savalarak malup edilmilerdi. 109[109]
Sa'd (R.a) Medin'de karargah kurmutu. Ancak burann havas, slm askerlerine iyi gelmemi, iklim
deiikliinden dolay yzlerinin renkleri deimiti. Bu durumu renen mer (R.a), Sa'd'a haber gndererek,
mslmanlarn yaamalarna uygun bir yer tesbit edilmesi iin SeSinan (R.a) ile Huzeyfe (R.a)'
grevlendirmesini istedi. Bu yer ile Medine arasnda ulam kolayln engelleyecek bir nehrin bulunmamasn
101[101]
Ahmed b. Hanbel, V, 443-444; bn Sa'd, a.g.e., IV 79-80; Diyarbekri, I, 468; bnl-Esr, sd'l-Gabe, II, 419; onun azad edilmesi
hakknda deiik rivayetler iin bk. Diyarbekri, a.g.e., I, 469
102[102]
Taberi, Tarih, II, 566
103[103]
Taberi, ayn yer; bn Sa'd, a.g.e., IV, 83
104[104]
Taberi, Tarih, IV, 11-12; bn ul-Esr, el-Kmil fi't-Tarih, II, 511-512
105[105]
Taberi, II, 514
106[106]
Taberi, a.g.e., IV, 14
107[107]
bn Hanbel, V, 444
108[108]
Taberi, a.g.e., IV
109[109]
Taberi, ayn yer

zellikle vurgulad. Blgede aratrmalarda bulunan Selman (R.a) ve Huzeyfe (R.a), sonunda Kfe zerinde
karar kldlar ve burada ordugah ehri ina edildi. (17/638) 110[110] Selman (r.a) ran'n fethi iin devam eden
asker harektlarda aktif olarak rol almtr. 111[111]
Selman (R.a), Hz. mer (R.a) dneminde Medin valiliinde bulunmutur. Selman (R.a), Hicri 36 ylnda
Medin'de vefat etmitir. 112[112] Ancak onun lm tarihi hakknda farkl rivayetler bulunmaktadr. Hz. Osman
(r.a)'n hilafetinin sonlarna doru, (35) veya 37 ylnda vefat ettii rivayet edilmekte; hatt Hz. mer zamannda
ld de sylenmektedir. 113[113] bn Hacer, onun lm ile ilgili farkl tarihleri verdikten sonra, Enes (R.a)'den,
bn Mes'ud'un, lm deindeki Selman (R.a)' ziyaret ettii eklindeki rivayeti delil alarak, bn Mes'ud'un 34.
yldan nce vefat ettiini, dolaysyla Selman (R.a)'n lmnn 33. veya 32. ylnda olmas gerektii grn
ileri srmektedir. 114[114] Onun iki yz elli ile yz elli sene yaad eklinde rivayetler bulunmakta ve raviler
iki yz elli sene yaadnn phe gtrmez olduunu sylemektedirler. 115[115] bn Hacer, Zeheb'nin rivayetlerini deerlendirdikten sonra, onun ancak seksen yl kadar yaam olabilecei kanaatine vardn
nakletmektedir 116[116] ki, geree yakn olan da budur. Selman (R.a)'n mezar, Badad'n 30 km dousunda
Medain harabeleri civarndan akan Deyale rmann kenarmdadr. Onun bulunduu yer Selman- Pak (temiz
Selman) olarak isimlendirilmitir. Onun mezarnn iinde bulunduu cami IV. Murad tarafndan tamir
ettirilmitir.
Selman (R.a), ilim, fazilet ve zhd bakmndan Ashabn en nde gelen simalarndan birisi olup, Raslllah
(sav)'e yaknlyla tannmaktadr. Hz. Aie (R.anha), yle demektedir:
"Bir ok geceler Selman (R.a) Raslllah (sav) ile yalnz kalrlard. Bu beraberlik o kadar srerdi ki Raslllah
(sav) hanmlarndan birinin yanna bile girmezdi." 117[117] Raslllah (sav), Hendek sava esnasnda onun ehl-i
beytinden olduunu iln etmiti. Hz. Ali (R.a) onun hakknda; "Ona evvelkilerin ve sonrakilerin ilmi verilmitir.
Onda bulunan bu ilme ulalamaz" demitir. Baka bir zaman da: "O bizim ehl-i beytimizdendir. Aranzdaki
konumu Lokman Hekim gibidir. lk ve son kitab okumutur. Sonu olmayan bir denizdir" demitir. Muaz (R.a)
kendisine gelenlere ilmi, aralarnda Selman (R.a)'n da bulunduu drt kiiden talep etmelerini sylemitir. Onun
ilmi hakknda yaplan vgler Raslllah (sav)'in syledii; "Selman ilme doyuruldu." 118 [118] Szne
dayandrlmaktadr. Selman (R.a), Ebu'd-Derd' (R.a)'n gece boyu namaz kld ve srekli oru tuttuunu
grd zaman onu bundan alkoyup hazrlanan yemekten yiyerek orucunu bozmas konusunda srar etmi ve
ona; "zerinde gznn hakk vardr, ailenin hakk vardr. Bazen oru tut, bazen tutma; bazen namaz kl, bazan
ara ver" 119[119] Ebu'd-Derd' bu durumu Raslllah (sav)'e ilettii zaman o; "Selman senden daha limdir" dedi
ve bunu kere tekrarlad. 120[120]
Hz. mer (R.a), ona byk bir sayg gsterirdi. mmetin idaresinin sorumluluu altnda ezilen mer (R.a),
duyduu bir endiesini dile getirerek Selman (R.a)'a yle sormutu: "Ben bir melik (kral) miyim, yoksa halife
miyim?". Selman (R.a) ona yle karlk verdi; "Eer sen msmanlarn toprandan bir dirhemden az veya
fazla br para alr, sonra onu, haksz bir ekilde sarfedersen, sen halife olmayp bir melik olursun." 121[121]
Hz. mer (R.a), fey gelirlerini taksim ederken, Selman (R.a)'a drt bin dirhem hisse ayrmtr. Baz kimseler,
Halifenin olu (Abdullah) bin beyz dirhem alyor, bu Farsh ise drt bin dirhem alyor" diyerek bu durumu
garipsemilerdi. Oradakiler: "Selman, Rasillah (sav) ile Abdullah'n katlmam olduu bir ok savaa
katlmtr" diyerek cevapladlar. 122[122]
Baka bir rivayette, mer (R.a), Fey gelirlerinden mslmanlara maa balamak iin Divanul-At'y tesis ettii
zaman, Sahabeler iin slm'daki ncelikleri ve katldklar savalar gz nne alarak bir gruplandrma yapt;
Selman (R.a)', Hasan (R.a), Hseyin (R.a) ve Ebu Zerr ile birlikte olmadklar halde Bedir ehlinden sayarak
alacaklar miktar be bin dirhem olarak kararlatrd bildirilmektedir. 123 [123] Raslllah (sav) yle
buyurmutur: "Cennet kiiyi zler. Ali, Ammar ve Selman." 124[124]
Selman (R.a), son derece mtevaz ve kanaatkar bir hayat yaamtr. O, Medain'de vali bulunduu ve ou
devlet memurlarndan fazla gelire sahip olduu halde gnlk yaam, son derece sadeydi. O, kle olduu zaman
nasl giyinir ve nasl gezer idiyse Medain valisi olduu zaman da ayn hal zere devam etmiti. O, eline geen
paray tasadduk eder ve kendi emeiyle rettii eylerden bakasn yemezdi.
Taberi, a.g.e., IV, 40-41; bnul-Esir, el-Kamil ft-Tarih, II, 527-528
Taberi, IV, 305; bnl-Esir, et-Kmil ft-Tarih, III, 132
bnul-mad, Sezertu'z-Zeheb, I, 44; bn Hacer, a.g.e., II, 63; bnul-Esr, Tarih, III, 287; bn Sa'd, a.g.e., VI,! 7
113[113]
bnul-Esr, sdl-Gabe, II, 421
114[114]
bn Hacer, a.g.e, II, 63
115[115]
el-Askalan, a.g.e., II, 62; bnl-Esr, Tarih, , 287; sdl-Gabe, 421
116[116]
bn Hacer, ayn yer
117[117]
bnul-Esir, sdl-Gabe, II, 420
118[118]
bn Sa'd, a.g.e., IV, 85
119[119]
bunlar naille olan ibdetleri iin sylemitir
120[120]
bn Sa'd, a.g.e., IV, 85-86
121[121]
Taberi, a.g.e., IV, 40-41; bnul-Esir, el-Kamil ft-Tarih, II, 527-528
122[122]
bn Sa'd, IV, 86
123[123]
Taberi, a.g.e., ili, 614
124[124]
Tirmizi, Menkib, 34
110[110]
111[111]
112[112]

Tanmayan birisinin, onun vali olduunu anlamas mmkn deildi. Medain sokaklarnda yrrken Suriye
tarafndan gelen bir tccar, zerinde alelade bir aba ile grd Selman' ararak yklerini tamasn istedi. O,
hi tereddt etmeden ykleri srtna ald ve adamla birlikte yrmeye balad. Onu bu halde grenler, "Bu
validir" dediklerinde adam; "seni tanmyordum" diyerek zr diledi. Selman (R.a) ona, "Hayr bunlar evine
kadar gtreceim" diyerek yoluna devam etti. 125[125]
Baz kimselerin giyiminden dolay kendisine dil uzatmalar ve hafife almalarna kar hi bir tepki
gstermemitir. Bir defasnda iki gen asker yanndan geerlerken, onu gstererek; "Emiriniz budur" diyerek
glyorlard. Selman (R.a)'n yanndaki adam ona, "Ey Ebu Abdullah! unlarm 'ne dediini gryor musun?"
dedi. Selman (R.a) ona yle dedi:
Onlar brak. Hayr ve er bu gnden sonradr. Eer toprak yemeyi becerebilirsen onu ye de, iki kiiye dahi olsa
emir olmaktan kan. Mazlumun ve skk durumdaki kimselerin duasndan sakn. nk onlarn dualar ile
Allah Tel arasnda perde yoktur. 126[126] Selman (R.a) ok cmert bir kiilie sahipti. Eline geen her eyi
fakirlere bltrrd. 127[127]
O, hibir zaman sadaka kabul etmemitir. ou zaman eline geen parayla hemen et alr ve onu piirerek, hadis
ehlini arr ve birlikte yerlerdi. 128[128]
Selman (R.a), lm deine yatt zaman, ziyaretine giden Medain valisi Sa'd b. Malik ve Sa'd b. Mes'ud onu
alarken buldular. Neden aladn sorduklarnda o yle cevap vermiti: "Raslllah (sav) bizden bir ahid ald.
Hi birimiz onu koruyamadk. O bize yle demiti:
"Sizin dnyadaki geimliliiniz bir yolcunun az kadar olsun."
Onun ilmi ve takvas dier sahabeleri de etkilemekteydi. Zira onu ziyarete giden Sa'd b. Eb Vakkas, kendisine
nasl davranmas gerektii eklinde tavsiyede bulunmasn istemiti. 129[129]
Selman (R.a), sk sal, uzun boylu bir kimseydi. Onun Medain'de Bukeyre adnda bir hanm vard. 130[130]
Selman (R.a), Medine'deyken Hz. mer (R.a)'in kzn ondan istedii, fakat, Amr b. el-s'n bu konuda Selman
(R.a)' kzdrmas zerine bundan vazgetii nakledilmektedir. 131[131] Ancak onun ailesi hakknda ak rivayetler
bulunmamaktadr.
Sufler, Selman (R.a)' Ashabul-Suffe ile birlikte tasavvufun kurucularndan biri olarak kabul ederler. Bir ok
tarikat silsilesi ona dayandrlmaktadr. O, Raslllah (sav)'m berberliini yapt iin Ftvvet tekilatna bal
berberlerin piri olarak kabul edilmekteydi.
Selman (R.a)'n sahip olduu hakl hreti, btn mslmanlarn ona kar iten bir sevgi duymalarna sebep
olmutur. Snn mslmanlar onun adn byk bir sevgiyle anarlar. Ehli beytten saylmas, iilerin ona kar
farkl bir ilgi gstermelerine sebep olmutur. Hacdan dnen iiler Kerbel'dan sonra onun mezarn ziyaret
etmeyi ihmal etmezler. Ayrca, iiler, Hz. Ali ve Ehli Beyt hakknda rivayet olunan hadislerin ounu ona isnad
ederler. Gulat- ia ekollerinde ise o, ilah sudur srasnda Ali (R.a)'den hemen sonra yer alr. Nusayriler ise onu,
gizli harften biri kabul ederler. Nusayriiin teslis akidesini ifade eden ayn, mim ve sin harflerinden ayr
Ali'yi, mim Muhammed (sav)'i, sin ise Selman' ifade eder. Mana (Ali), ism (Muhammed) bab ise Selman'dr.
Buna gre o Nusayri teslis akidesinin kaps (bab) olup, nc had'dir. Drziler ise, Kur'an'n Selman'a
vahyolunduuna, Peygamberin Kur'an' ondan aldna inanmaktadrlar. Bu ekoller, oluturduklar inan
sistemlerinde dier birka sahabe ile birlikte Selman (R.a)' temel unsur olarak kullanmlar ve ona eitli
fonksiyonlar yklemilerdir. Bu mezheplerin gerekte mutedil ia ile alakalan yoktur. Zira muhtevalarndaki
inan prensipleri gznne almd zaman slm ahsiyetlerin isimlerini kullanarak putperest bir inan sistemi
meydana getirdikleri grlecektir. Oysa ki, Selman-i Farisi (R.a.)'in mr putperstlere kar savamakla
gemitir.
Selman, slm'a mensubiyetin beraberinde getirdii erefin semboldr. slm teslim olup mslmanlara mensub
olmak, bal bana bir ereftir. Sahabe fkhnda kavim ve kabile deil, slm nplandadr. Mslmana eref
kazandran kavmi veya kabilesi deil, dinidir.
Hz. Sheyb-i Rumi (R.Anh)
Kbe-i muazzamann gneyinde, ykseke bir yerde, Hz. Erkam'n evi bulunuyordu. Kabe'ye gney tarafndan
gelmek isteyen bu evin nnden gemek durumunda idi. Ev yksekte olduundan Kabe rahat olarak grnrd.
Ayrca Hz. Erkam, Mekke'nin ileri gelenlerinden, itibar ok olan bir zt idi ki, herkes kendisine hrmet ve ikram
ederdi.
Bu gibi sebeplerden dolay, Peygamber efendimiz ve dier Mslmanlar burada toplanrlar, emniyetli bir yer
olduu iin ibdetlerini rahat yaparlard. Yeni Mslman olmak isteyenler de bu eve gelir, Mslman olmakla
bn Sa'd, a.g.e., IV, 88; buna benzer dier bir olay iin bk. ayn yer
bn Sa'd, a.g.e., IV, 87-88
127[127]
bnul-Esr, sdl-Gbe, II, 42
128[128]
bn Sa'd, IV, 9
129[129]
bn Sa'd, a.g.e., IV, 90-91
130[130]
bn Sa'd, IV, 92
131[131]
bn Abdirrabbih, kdu'l-Ferid, Beyrut 1949, VI, 90
125[125]
126[126]

ereflenirdi. Bunun iin, bu eve Daru'l-slm ve Dru'l-Erkam gibi isimler verilmiti. Daru'l Erkam, slam
cemaatnn tekilatlanma merkezdir. Daru'l slam ise, slam devletinin tekilatlanma merkezdir. slam devleti,
slam cemaatnn son aamasdr.
Bir gn Hz. Ammr bin Ysir, Hz. Erkam'n evinin nnde Hz. Sheyb bin Sinan'a rastlad. O'na sordu:
Burada ne yapyorsun?
Sen ne yapyorsun?
Ben ieri gireceim ve Hz. Muhammed'in szlerini dinleyip bildirdii dine gireceim. Mslman olacam.
Ben de ayn maksatla buraya geldim.
kisi de ayn maksatla geldiklerini syleyince, beraber ieri girdiler. O srada Peygamber efendimiz de orada
bulunuyordu. Mslman oldular, akama kadar orada kaldlar. Akamdan sonra evlerine gittiler.
Mekk toplumlarda tekilat gizli, tebli aktr. Mekkeli mrikler, mslmanlarn kendilerini neye davet
ettiklerini ok iyi biliyorlard. Ama mslmanlarn nerede ve ne ekilde tekilatlandklarn bilmiyorlard.
Raslllah (sav)'in gnnde Daru'l Erkam'daki mslmanlar tekilat yaplarn bir sr olarak saklyorlard.
Peygamber efendimiz, slmiyeti tebliden nce de Hz. Sheyb bin Sinan ile konuurlar ve birbirlerini
severlerdi. Sheyb bin Sinan, Abdullah bin Ced'an'n azadl klesi idi. Mslman olduunu aklamaktan
ekinmeyen yedi mcahid Sahabeden biri idi.
Hz. Sheyb, Mslman olduunu akladktan sonra Mekke'li mriklerin, iddetli hcum ve ikencelerine
mruz kald. Mrikler daha ok, kimsesi olmayan zavalllara ikence ederlerdi. Hz. Sheyb, Mekke'de akrabas,
dayana olmayan bir zt olduu iin, mrikler kendisine ok zulmederler, konuamyacak hle getirinceye
kadar dverlerdi. Demir gmlek giydirirler, en scak gnde, gne altnda tutulur, stne de yk bindirirlerdi.
Bir gn, Hz. Habbb ve Hz. Ammr'la birlikte giderlerken, Kurey mriklerinden bazlar ile karlatlar.
Mrikler bunlar grnce:
te Muhammed'e tbi olan kimseler, diye alay ettiler ve ba'z uygunsuz szler sylediler.
Hz. Sheyb onlara cevaben buyurdu ki:
Evet! Allah Tel'nn Peygamberine tbi olan, Onunla beraber bulunmaktan zevk alan kimseler biziz. Hz.
Muhammed'e biz inandk, siz inanmadnz. Biz O'nun sylediklerinin, bildirdiklerinin hepsinin doru olduunu
kabul ettik. Siz yalanladnz. Btn stnlk ve faziletler slmiyette, btn zillet ve felketler de mrikliktedir.
Mslmanlkta aalk, mriklikte stnlk yoktur.
Hz. Sheb (R.a.) byle syleyince inanmyanlar zerine saldrdlar. Hz. Sheyb bin Sinan' dvdler. yle ki,
konuamayacak hatta ne sylediini bilemiyecek hale geldi.
Hz. Sheyb (R.a.) btn bu ikencelere tahamml ediyordu. Yaplan eziyetler onun iin, hak yolda sabr ve sebat
iin bir tevik oluyordu, imn kat kat artyor, mriklerin onu hak yoldan dndrme gayretleri boa gidiyordu.
Hz. Sheyb (R.a.), Mekke'de kendi gayretleriyle byk bir servet elde edip hayli zengin oldu. Medine-i
Mnevvereye hicret edecei mrikler tarafndan haber alnnca yolu kesildi. Dediler ki:
Sen Mekke 'ye fakir olarak geldin. ok mal ve servete kavutun. imdi hem kendin gideceksin, hem bunca mal
gtreceksin buna izin vermeyiz.
Hz. Sheyb, onlara buyurdu ki:
Ey mrikler. Beni iyi tanrsnz ki, ok iyi ok atarm. Eer zerime gelirseniz, ok antamdaki oklarn hepsini
size atarn ve sonra klcm ekerim. Bunlardan biri elimde bulunduka bana birey yapamazsnz, kendiniz
bilirsiniz.
Fakat Hz. Sheyb'in, Peygamber efendimize olan muhabbeti, ball ve O'na kavumak arzusu ve Medine-i
Mnevvereye gidip ibadetlerini rahata eda edebilmek istei o kadar oktu ki, yannda bulunan btn mallarnn
ve alacaklarnn, Peygamber efendimizin sevgisi yannda hi kymeti yoktu. Bu sebeple hi vakit kaybetmemek,
bunlarla oyalanmamak iin onlara dedi ki:
Yanmdaki ve Mekke'de bulunan mallarm size verirsem nmden ekilir misiniz, yolumu aar msnz?
Hak ve hakikatlerden nasibi olmayan mriklerin de arzusu buydu. Hemen kabul ettiler. Hz. Sheyb (R.a.),
yannda bulunan btn mallarn verdi, Mekke'deki mallarnn da yerini tarif edip mriklerin elinden kurtuldu
ve hi parasz olarak yoluna devam etti. Hatta baka bir rivayette zerindeki elbiseleri de i elbiseleri hari
aldlar. Buna ramen o yoluna devam etti.
Mekke ile Medine arasndaki yolda binbir zahmet, tahamml mmkn olmayan glklerle karlat. Fakat
sevgili Peygamberimize kavumann heyecan ile btn skntlardan zevk alarak yoluna devam etti. Peygamber
efendimiz, beraberlerinde Hz. Eb Bekir ve Hz. mer olduu hlde Hz. Klsm bin Hedm'in hanesine misafir
idiler. nlerinde de ev sahibinin getirdii ya hurmalar vard. Hz. Sheyb Peygamber efendimizin huzuruna
geldiinde gz aryordu. Yolda ok ackm ve susamt. Bu sebeple Peygamber efendimizin nlerinde hazr
bulunan taze hurmalardan yemeye balad. Hz. mer (R.a.):
Y Raslllah! Sheyb'i gryor musunuz, hem gz aryor, hem ya hurma yiyiyor, dedi.
Peygamber efendimiz de Hz. Sheyb'e ltife ile buyurdu ki:
Gzlerinde rahatszlk var, yine de hurma yiyorsun. Hz. Sheyb de cevaben dedi ki:
Y Raslallah! Gzmn birisi salamdr. Onun hakkn yiyorum.
Peygamber efendimiz ve orada bulunanlar, bu cevap holarna gittiinden tebessm ettiier. Sonra Sheyb

bandan geenleri anlatt:

Y Raslallah, Mekke'den, Medine'ye hicret etmek iin yola ktm zaman, mrikler beni yakaladlar. Onlara
btn servetimi teklif ettim. Onlar da kabul ettiler. Btn malm vererek kendimi ve ailemi kurtararak
huzurunuza geldim.
Peygamber efendimiz buyurdu ki:
Sheyb kazand, Sheyb kazand, Eb Yahya kazand! Sat krl kt. Sat krl kt.
Sonra Hz. Sheyb hakknda nzil olan:
"nsanlardan bir ksm, Allah Tela'nn rzsn isteyerek O'na ibdet yolunda kendini ve maln feda
ederler." 132[132] mealindeki yet-i kermesini okudular.
Hz. Sheyb-i Rum, nian almakta ve ok atmakta ok mahir idi. Bata, Bedir, Uhud ve Hendek olmak zere
btn gazalarda bulundu. ok byk gayret ve kahramanlklar gsterdi. Buyurdu ki:
Her zaman, Raslllahn yannda bulundum. Btn bey'tlerde, btn gazalarda ve seferlerde hep
yanlarndaydm. Hi bir zaman Raslllah ile benim aramda bir dman bulunmamtr. O'na bir zarar
gelmemesi iin kendi vcudumu siper ettim. Bu durum, O hirete irtihl edinceye kadar devam etti.
Bir gn Hz. mer kendisine takld:
Y Sheyb! Olunun ad Hamza olduu halde, Eb Yahya yani Yahya'nn Babas diye tannrsn. Rum
olduun hlde, Arabm dersin. Bir de ok harcyorsun. Niin? Hz. Sheyb glerek, u cevab verdi:
Eb Yahya knyesini, bizzat Raslllah efendimiz verdiler. Soyum Nemr neslindendir ama, Rumlarn eline esir
dmz. ok harcamama gelince, ok harcyorum ama, hep Allah yolunda sarf ediyorum. Zr sevgili
Peygamberimizden duydum, buyurdu ki:
"Sizin hayrlnz, selm gzelce alp veren. Bir de, oka ikram eden kimsedir."
Hz. mer, Hz. Sheyb'i ok severdi. Hz. mer (R.a.), Eb L'l kfiri tarafldan yaralannca, yerine geecek
halfeyi semek iin ra ehlini tayin edip, yeni halfe seilinceye kadar Hz. Sheyb 'in kendisinin yerine vekil
olmas ve cenaze namazm kldrmas iin vasiyet etti.
Hz. Sheyb, gn mddetle cemaate namazlar kldrd. Bu mukaddes vazifeyi byk bir ihtimam ve
hassasiyetle yerine getirdi. Hz. mer'in cenaze namazn da kldrd. Bu esnada gsterdii dikkat ve itina ile
herkesin takdir ve tasvibini kazand.
Hz. Sheyb, herkese iyilik eder, ok yemek yedirirdi. kram ve ihsanlar ok idi. 70 yanda, 658'de Medine-i
Mnevverede vefat etti. Baki kabristanna defholundu.
Orta boylu, buday tenli, krmz benizli, salar sk ve siyah, yakkl bir zt idi. ocuklar Habib, Hamza, Sa'd,
Salih, Seyf, Ubbd, Osman ve Muhammed'dir.
Raslllah efendimiz Sheyb'i ok severdi. Buyurdu ki:
Bir kimse Allaha ve Ahiret gnne inanyorsa, bir anann evldn sevmesi gibi Sheb'i sevsin.
Sheyb'in babas, Nemr soyundan Sinan, anas Kuayd kz Selma'dr. Hep birlikte blle ehrinde yayorlard.
Dedesi, Musul civarndaki bu ehrin Hkimi idi.
Gnn birinde, Bizansllar hcum ettiler. ok kimseyle birlikte, Kk Sheyb de esir dt. Uzun mddet,
Rumlarn elinde kald. te bu yzden, Sheyb-i Rum olarak anlmtr.
O'nu, Mekkeli Abdullah bin Ced'an satn ald. Bir mddet sonra da, iyi hareketlerinden dolay zd etti...
Hz. Sheyb, orta boylu, krmz yzl, ok cmert ve latifeyi seven bir zt idi. Reslullahn hadslerine byk
nem verir, hata ederim endiesiyle hadisleri nakletmezdi. Niin nakletmiyorsun diyenlere buyurdu ki:
Vallahi ben Raslllahn hadslerini hile bile nakletmiyorum. sterseniz gelin size Peygamber efendimizin
savalarn ve yanlarnda bulunduum srada grdm eylerin hepsini anlataym. Fakat, "Peygamber
efendimiz yle buyurdu" demeye gelince, ben onu yapamam. 133[133]
Sahabe nesli, rastgele Raslllah (sav)'den hadis rivayet etmemitir. Raslllah (sav)'in sylemedii bir sz
Raslllah (sav)'e nisbet etmeyi, sahabe nesli Peygamberi inkr cmlesinden saymtr. Dolaysyla sahabe
fkhnda uydurma hadislerin yeri yoktur.
Hz. Smme Bin sl (R.Anh)
Hicretten sonra Medine'de slmiyet hzla yaylyordu. slm gnei gittike daha fazla insan hidyet nuru ile
aydnlatyordu. Peygamber efendimiz evre kabilelere eliler gnderiyor, onlar slmiyete da'vet ediyordu.
Onlardan gelen elileri kabul ediyordu.
Bir gn Smme bin sl da Raslllahn ziyaretine geldi. Smme, Basra Krfezi yaknlarnda yaayan
Yemme kabilesinin reisi idi. Asl maksad Raslullah (sav)' ldrmekti.
Nitekim Raslllahn huzurunda iken, Peygamber efendimize saldrmaya teebbs etti. Ancak Eshb- kiram
araya girerek buna mni oldu. O kargaa esnasnda Smme kamaya muvaffak oldu. Raslllah efendimiz onun
yakalanarak cezalandrlmas iin emir verdi ve yakalanmas iin du etti.
132[132]

Bakara Suresi: 2/207.

Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sire bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; ililyettil Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref at el- Baa, Beyrut/ty
133[133]

Hicretin altnc yl balarnda, Smme bin sl, umre iin yola kp, Medine yaknlarna gelmiti.
Raslllahn svarileri onu burada yakalayp, Peygamberimize getirdiler. Yakalayanlar onu tanmyorlard.
Peygamber efendimiz onlara buyurdu ki:
Siz bunun kim olduunu biliyor musunuz? Bu, Smme bin sl'dir. Ona iyi esir muamelesi yapnz. Kendisini
incitmeyiniz!
Smme, mescide habsedildi. Raslllah kendi evine geldiklerinde, mbarek hanmlarna:
Sizde yemek olarak ne varsa toplayp Smme'ye gnderin! buyurdular.
Bylece Smme'ye yiyecek gnderdikleri gibi iyi muamelede bulundular. Ancak Smme'yi bulunduu yerden
bir tarafa ayrmadlar.
Peygamber efendimiz mescide ktklarnda buyurdu:
Y Smme, yannda ne var, gnlnden ne geiriyorsun, benden ne bekliyorsun?
Smme cevap verdi: imde hayr midi var. nk sen affedicisin. Eer beni ldrecek olursan, bir caniyi
ldrm olursun. ldrmez de affedip, beni balarsan, iyilik bilen, ni'mete kreden birisine ihsan etmi
olursun. Eer benden kurtulu fidyesi olarak mal istiyorsan, ite malm. stediin kadar al.
Reslllah efendimiz, gn st ste gelerek ayn soruyu sordu ve ayn cevab ald. Bunun zerine lemlerin
efendisi olan Peygamber efendimiz yine yksek merhametini gsterdi ve Smme'nin hayl bile edemiyecei bir
ekilde buyurdu ki:
Artk Smme'yi salveriniz!
Bu emir zerine Ashb- Kiram onu serbest brakt. Smme braklp, serbest kalnca, gnlne slmiyetin
sevgisi dt. Hemen Kelime-i ehdet getirdi. Raslullah efendimize bey'at etti.
Raslullah efendimiz ona, hemen gidip gusletmesini emretti. Smme hemen gidip gusledip, sonra mescide
girdi. Reslllahn huzurunda unlar syledi:
Vallahi, akamleyin, yanna geldiim zaman, bana senin yznden daha ok kzdm bir yz yoktu. Fakat
sabah olunca, senin ehrin bana, en sevimli ehir oldu. Vallahi akamleyin, senin dnin, bana en sevimsiz din idi.
Sabahleyin en sevimli bir din olmutur.
Bylece dnn azl bir mriki Peygamberimizin engin merhameti sayesinde Mslman olmu hidyete
kavumutu. slm harp hukuku insandir, islm 'in harp hukukunun amac; insanlar ifsad etmek deil, slah
etmektir.
Hz. Smme hicretin altnc ylnda Raslllahn huzurunda Mslman olduktan sonra Peygamber efendimize:
Y Raslallah! Ben umre yapmak iin giderken svarilerin beni yakalamt. imdi ne buyuruyorsunuz? diye
arzetti.
Raslullah onu dnya ve hiret sadetiyle mjdeleyip, umresini yapmasn emretti.
Hz. Smme, Mekke'ye, telbiye ederek girmiti. Bunun zerine mrikler onu yakaladlar, neredeyse boynunu
vuracaklard. Fakat o srada birisi:
Braknz onu! Siz yiyecekleriniz hususunda Yemme halkna muhtasnz. Ona bir ey olursa hepimiz a kalrz,
dedi.
Bunun zerine mrikler Smme'yi serbest brakt. Sonra mriklerden birisi ona dedi ki:
Demek, dinden ktn ha!
Hz. Smme yle karlk verdi;
Hayr, ben dinden kmadm. Bilkis ben hak din olan slmiyeti kabul ettim. Muhammed aleyhisselm ve
Onun getirdiklerini tasdik ettim. Vallahi Allahn Raslnden izinsiz buday alamiyacaksnz. Siz Ona tbi
olmadka, Yemmeden faydalanamyacaksnz.
Smme umresini yaptktan sonra Yemme'ye gitti. Yemme halknn, Mekke'ye erzak gndermelerine mni
oldu. Bu yzden mrikler ok skntya dtler. Mrikler bu sebeple Raslullaha mektup yazp, ektikleri
skntlar ve erzak gnderilmesine msade edilmesini istediler. Hatt, Eb Sfyn Medine'ye kadar gelerek,
Peygamber efendimize:
lemlere rahmet olarak gnderildiini sylyorsun, diyerek bu hususta mracaatta bulunup, hallerini uzun
uzun anlatt.
Raslullah, mriklerin bu talepleri zerine Yemme halknn, Mekkelilere, yiyecek gndermelerine mni
olmamas iin Smme'ye mektup gnderdi. Hz. Smme bu emre uyarak, engel olmaktan vazgeti.
Reslllah efendimizin vefatndan sonra, Smme bin sl ve onunla beraber olanlarn dnda btn Yemme
halk slmdan kp, mrted olmulard. O srada Smme bin sl Yemme'de bulunuyordu.
Halk, Peygamberlik dvasna kalkan Mseyleme'ye tabi olmaktan, onu desteklemekten alkoymaya alt.
Onlara dedi ki:
Ey Hanfeoullar! slmdan dn, nursuz, ok karanlk bir itir. Bundan saknp, uzak kalnz. Son Peygamber
Hz. Muhammed aleyhisselmdr. Ondan sonra Peygamber gelmiyecek, Ona ortak da olmyac aktr.
Sonra M'min sresinin ilk yetini okudu ve:
Ey Yemme halk! te bu Allah Tel'nn kelmdr, dedi.
Yemme halk onun bu nashatlarn dinlemedi. Onlar Mseyleme'ye uymakta birlik hlinde idiler. Bu srada,
Al bin Hadram komutasnda bir slm ordusu, Bahreyn'e doru gidiyordu. Yemme tarafna da urad.

Smme bunu duydu. Orada bulunan Mslmanlarla birlikte Al bin Hadram'nin ordusuna itirak etter.
Temim kabilesinden de bir hayli asker katlp, Al'nin ordusu iyice kuvvetlendi. Al bin Hadram, bu ordu ile,
Hatam komutasndaki mrted ordusu ile arpmaya balad. Nihayet, bir gece mrik ve mrtedlerin sarho
olduklar bir vakitte slm ordusu gece baskn yapt. Mrik ve mrtedler perian olup, bir ksm ldrld, bir
ksm esir edildi. Dierleri katlar. Mslmanlar harbi kazandlar. Hz. Smme bu savatan dnerken yol
kesiciler tarafndan ehd edildi. 134[134]
Sahabe nesli, insanlara Allah dini adna nasihatte bulunuyordu. Nasihat ayn zamanda bir peygamberler
mirasdr. Sahabeler ise, Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)'den rendikleri peygamberler mirasnn
varisliini yapmlardr.
Hz. Sraka Bin Malik (R.Anh)
Peygamber efendimize, Peygamberlik grevinin 13. senesinde, Kurey mrikleri, Peygamber efendimizin
vcudunu ortadan kaldrmak iin kesin karar almlard. Bu hususta srarl idiler. Bunun zerine Allah Tela,
Habibine hicret etmesi iin izin verdi. Raslllah efendimiz Hz. Eb Bekir'e, beraber hicret edeceklerini
bildirince, Hz. Eb Bekir'in gzlerinden sevin yalar akt. nk Kinatn efendisiyle byle bir yolculuk
yapmak, herkese nasip olmazd. Hz. ie validemiz buyurmutur ki:
O gne kadar, bir kimsenin, sevincinden dolay bu derece aladna ahit olmamtm.
Raslllah efendimiz ile Hz. Eb Bekir hicret iin yola ktktan sonra, mrikler arzularn yerine getirmek iin,
Peygamberimizin hne-i saadetlerine uramlard. Fakat, Peygamberimizi evde bulamaynca, akna dndler.
Derhal her taraf aramaya baladlar. Ancak Mekke'de olmadn anlaynca, darda aramaya karar verdiler.
Bunun iin hereylerini ortaya koydular.
Peygamber efendimizle, Hz. Eb Bekir'i ldrene veya esir edene ok miktarda mal ve para vereceklerini
vaadettiler. Miktarn da 100 deve olarak bildirdiler.
Bu haber, Srka bin Mlik'in bal olduu Mdlicoullar arasnda da yayld. Srka bin Mlik iyi iz takibi
yapan birisiydi. Bu yzden bu haberle yakndan ilgilendi.
Bir sal gn Srka bin Mlik'in oturduu blge olan Kudeyd'de, Mdlicoullar toplantda bulunuyorlard. Bu
toplantya Srkabin Mlik de katlmt. O srada Kurey'in adamlarndan biri gelip, Srka'ya dedi ki:
"Ey Srka! Vallahi ben az nce, sahile doru giden kiilik bir yolcu kafilesi grdm. Onlar herhalde
Muhammed ile arkadadr."
Srka, durumu anlad. Ancak, ortada ok fazla miktarda mkfat vard. Bunu kendisi elde etmek istiyordu.
Onun iin bakasnn bundan haberdar olmasn istemiyordu. Bu yzden, ortada nemli bir ey yokmu gibi
konutu:
"Hayr, o senin grdn kimseler, filn kiilerdir. Biraz nce gemilerdi. Onlar biz de grdk."
Srka bin Mlik biraz daha orada kald. Dikkat ekmeden evine geldi. Hizmetisine, atn ve silhn alp
vadinin arkasnda kendisini beklemesini syledi. Kendisi de kargsn alm, ucunun parlaklnn, bakalarnn
dikkatlerini ekmesini nlemek iin de, kargnn ucunu aaya evirmiti.
Mriklerin btl bir detleri vard. Bir ii yapmadan evvel, oklarla fala bakarlard. Srka da yanna ald
antadan fal oklarn kard. Peygamber efendimiz ile arkadana zarar verip veremeyeceini, fal oklarndan
anlayacakt.
Srka oklarla fala baktnda, oklar, Hz. Muhammed ve arkadana zarar veremeyeceini gsteriyordu.
Srka'nn buna ok can skld. Fakat btn dncesi vaadedilen yz deveyi almakt.
Yz deveyi almak askyla yanan Srka, baka bir eye aldrmadan atma bindi. Falnn ters gstermesi bile, onu
bu takibinden vazgeiremedi. Atn koturmaya balad. Fakat Srka'nn at tkezlenerek yere dt ve kendisi
de yuvarland. Acaba yanl m fala baktn renmek iin, tekrar birka defa daha ayn ii yapt.
Netice hep ayn kyordu. Muhammed ve arkadana zarar veremeyecekti. Buna ramen, yine yoluna devamda
srar etti. Ald bir haber zerine Raslullahm ve Hz. Eb Bekir'in izlerini yine buldu.
Nihayet Srka yaklamt. Artk onlar iyice grebiliyordu. Hatta, o srada Raslullahn okuduu Kur'an-
Kerimi dahi iitiyordu. Fakat Resl-i Ekrem efendimiz arkalarna hi bakmyorlard.
Hz. Eb Bekir arkasna baknca, Srka'yi grp, tela kaplmt. Peygamber efendimiz ona, maaradaki gibi
buyurdular:
"zlme, Allah Tela bizimle beraberdir!"
Srka yanlarna iyice yaklanca, Hz. Eb Bekir, alamaya balad. Peygamber Efendimiz, ona niin aladn
sordu. Bunun zerine Hz. Eb Bekir yle cevap verdi:
Vallahi kendim iin alamyorum. Sana bir zarar gelirse diye alyorum.
Srka, Peygamber efendimize saldrabilecek kadar yaklamt ki, seslendi:
Y Muhammed! Seni, bugn benden kim koruyacak? Resl-i Ekrem efendimiz de buyurdu ki:
Beni Cebbar ve Kahhr olan Allah Tela korur.
134[134]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

O srada Srka'nn atnn iki n ayaklar, dizlerine kadar yere batt. Bundan kurtulup, tekrar saldrmaya teebbs
edince, atnn ayaklar yine yere sapland. Atn bu durumdan bir trl kurtaramad. Baka yapaca hibir ey
yoktu.
Bunun zerine aresiz kalan Srka, lemlere rahmet olarak gnderilen efkat ve merhamet sahibi Raslllaha
yalvard:
Y Muhammed! Bu iin, senin sebebinle olduunu anladm. Dua et de kurtulaym. Bundan sonra sana asla zarar
vermem. Senin peine denlere de senden hi bahsetmeyeceim.
Btn olgunluklar ve iyi ahlk kendisinde toplayan, stn ahlk ve yaratl zere olan Peygamber efendimiz,
onun bu dileini kabi etti ve Allah Tela'ya yle du etti:
"Y Rabb! Eer o sznde doru ve sammi ise, onun atn kurtar. "
Allah Tel bu duay kabul buyurdu. Srka bin Mlik'in at bir hayli aba sarfettikten sonra ayan ukurdan
karabilmiti. Bu srada atn ayann kt yerden, ate duman gibi birey ge doru ykseliyordu. Bu
manzaray gren Srka hayretler ierisinde kald.
Raslllah efendimiz ile arkadalar, Srka'nn atm kurtarmasn beklediler. Srka, btn bu olup bitenleri
dikkatle dnyordu. Anlad ki, Hz. Muhammed bu hadiselerde dima korunuyordu. Btn bunlar grdkten
sonra Srka dedi ki:
Y Muhammed, ben Srka bin Mlik'im, benden asla pheniz olmasn! Size sz veriyorum. Bundan sonra
beenmediiniz hibir ii yapmayacam.
Bunlar syledikten sonra, Kurey mriklerinin, kendilerini yakalayanlara ok mkfat vereceklerini ve yapmak
istedikleri eyleri tek tek haber verdi.
Bu srada Srka, onlara yol az ve binek deve vermek istediyse de, Peygamberimiz kabul etmedi ve buyurdu
ki:
Ey Srka! Sen slm dinini kabul etmedike, ben de senin deveni ve srn arzu etmem, istemem. Sen bizi
grdn gizli tut, hi kimsenin bize yetimesine meydan verme yeter.
Allah Tel dileyince herey oluyordu. O'na hlis bir ekilde gvenilip, rzs yolunda yrynce, akllara
durgunluk veren hdiseler meydana geliyordu. Reslullah ldrp, byk mkfatlara kavuma hrsyla,
kkreyen bir aslan misli yola kan Srka, imdi munis, uysal, bir ocuk oluvermiti.
Her eye kadir olan Allah Tel, Habibine zarar vermemesi iin Srka'nn kalbini iyilie doru evirmiti.
Elbette Allah Tel, Habibini yalnz brakmayacakt. nk O, insanlara merhamet iin, onlarn dnyada ve
hirette ebed saadet ve mutlulua kavumas iin gnderdii Peygamberiydi.
Peygamber efendimiz, ayrlmadan nce, Hz. Eb Bekir'e, Srka'nm bir istei olup olmadm sormasn emir
buyurdular. Hz. Eb Bekir sorunca, Srka dedi ki:
Sizinle benim aramda emannme olacak bir yaz verir misiniz?
Peygamberimiz emannmenin verilmesini emretti. Hz. Eb Bekir, hicrette yanlarnda bulunan mir bin
Fheyre'ye bu emanname'yi yazdrp, Srka'ya verdi. O da alp antasna koydu.
Srka bundan sonra izini takip ederek geri dnd. Karlat bu durumlar yolda kimseye anlatmad. Eb
Cehil, onun eli bo dndn grnce, Mslman olduunu zannetti. Syledii iirlerle onu ktleyip herkesin
gznden drmeye alt.
Srka air birisiydi. Onun iin Eb Cehil'e iirle yle cevap verdi:
Ey Eb Cehil! Ben Muhammed'e iyice yaklam, saldrmak zereyken, atmn ayaklan birdenbire yere batverdi.
Sen eer bu hli grm olsaydn phesiz, Muhammed'in apak Peygamber olduunu anlardn.
Sen syle, artk buna kim dayanabilir? Senin yapacan, Kureylileri ona saldrmaya tevik deil, bilkis buna
mni olmandr. Ben inanyorum ki, Onun davet ettii slmiyet bir gn yerleip, her tarafa yaylacaktr. yle
olacak ki, herkes ona kar gelmeyi deil, Onunla sulh ierisinde yaamay isteyecektir.
Mslman! ldrmeye gelen mslmanda dirilir. Mslmanda dirilen Allah iin zorbalara kar direnir. Srka,
bundan sonraki senelerde, slmiyetin hzla ilerlediine, karsna kan kfr ve irk engellerini bir bir atna
ahit oluyordu. Srka anlatr:
Tif'ten Cirne'ye indii srada, Raslllah efendimizle bulutum. Mslmanlar; Raslllah (sav)'in nnde,
aralkl olarak; birbirlerinin ardnca, takm takm gidiyorlard. Ensardan, otuz-krk kiilik bir svari birliinin
arasna girince, onlar, mzraklarn bana drtmeye ve, "Sen, ne istiyorsun?" demeye baladlar. Beni, tanmadlar.
Ben, Raslllah efendimizi grnce, tandm. Sesimi iitecei kadar, yanna yaklatm. Hicret srasnda, Hz. Eb
Bekir'in, benim iin yazm olduu emannmeyi, iki parmamn arasnda tutarak kaldrdm ve dedim ki:
Ya Raslallah! Bu, benim iin yazdrdn yazdr! Ben, Srka bin Mlik'im. Raslllah efendimiz buyurdu
ki:
Bugn, verilen szde durma ve sz yerine getirme gndr. Yanma, yakla!
Hemen, yanma yaklatm ve Mslman oldum. Raslllah efendimize soracam bir eyi, hatrlamaya altmsa
da, hatrlayamadm. Onun yerine baka bir meseleyi sual ettim:
Ya Raslallah! Kendi develerim iin doldurduum havuzlarmn etrafn, yitik develer sararlar. Havuzumdan,
onlar da sularsam, bana ecir ve sevap var m?
Resulullah efendimiz buyurdu ki:

Evet! Her susam canly sulamakta, ecir ve sevap vardr! Sonra Peygamber efendimiz tekrar bana
buyurdular ki:
Ey Srka! Kisrnn bileziklerini kollarnda grr gibi oluyorum. Ben, "Krallar kral Kisr bin Hrmz'n m?"
diye hayretle sordum.
Rasulullah efendimiz buyurdu ki:
"Evet, Kisrnn!"
Aradan uzun zaman gemiti. Hz. mer devrinde, lkesi fethedilen Kisrnn krk ve bilezikleri Medine'ye
getirilmiti. O srada Hz. Srka bin Mlik de Medine'de idi.
Hz. mer (R.a.) bu gm bilezikleri Srka bin Mlik'e verdi.
Srka, bu bilezikleri bileine takm ok geni olduu iin, bilezikler dirseklerine kadar uzanmt.
Srka bu srada Resul-i Ekrem'in seneler nce buyurduu mbarek sz hatrlayp, bu mucize karsnda alad.
Srka'nin bileinde bu bilezikleri gren Hz. mer (R.a.) de buyurdu ki:
"Kisrnn iki bileziinin, Mdlicoullarndan biri olan Srka bin Mik'in bileklerine takld gn bize
gsterdii iin, Allah Telya krler olsun. zamannda vefat etti." 135[135]
Her mslmann konumu ve mevkii gerei slm iin yapaca bir hizmet vardr. Mslmanlarn zaferi, hayatn
btn alanlarnda mslmanlarn stlerine deni yapmakla gerekleen zaferidir.
Hz. Talha Bin Ubeydullah (R.Anh)
Talha b. Ubeydullah b. Osman b. Amr b. Sa'd b. Teym b. Mrre b. Katb b. Leyy b. Glib el-Kuras et-Teym.
Knyesi, Ebu Muhmmed'dir.
Talha, Cennetle mjdelenen on kiiden biri, slm'a giren ilk sekiz kiiden ve Hz. Eb Bekir araclyla
mslman olan be kiiden biridir. Ayrca, halife seimini gerekletirmeleri iin oluturulan alt kiilik Ashb-
ura arasnda yer alm mehur bir sahabedir. Annesi, es-Sa'be bint Abdillah b. Mlik el-Hadramiyye'dir. 136[136]
Rivayete gre, Talha b. Ubeydullah, Busra panayrnda bulunduu bir srada, oradaki bir manastrn rahibi:
"Sorun bakaym, bu panayr halk arasnda, ehl-i Harem'den bir kimse var m?" diye seslenir. Talha da:
"Evet var! Ben Mekke halkndanm" diye cevap verir. Bunun zerine rahip:
"Ahmed zuhur etti mi?" diye sorar. Talha:
"Ahmed de kim?" der. Rahip:
"Abdullah b. Abdulmuttalib'in oludur. Bu ay O'nun kaca aydr. O, peygamberlerin sonuncusudur.
Haremden karlacak; hurmalk, talk ve orak bir yere hicret edecektir. Sakin onu karma" der.
Rahibin syledikleri Talha'nn kalbine yer eder. Oradan alelacele ayrlarak Mekke'ye dner ve yaknda herhangi
bir olayn meydana gelip gelmediini sorar. Abdullah'n olu Muhammed'l-Emn'in peygamberliini ilan etmi
olduunu ve Eb Bekir'in de O'na tab olduunu renir. Hemen Eb Bekir'in yanma vararak rahibin
anlattklarn haber verir. Sonunda her ikisi birlikte Rasulullah (sav)'a giderler. Talha orackta mslman
olur. 137[137]
Birok mslman gibi, Talha b. Ubeydullah da slam'a girdikten sonra mriklerin eziyetlerine maruz kalm,
ama yolundan dnmemitir. slm'n azl dmanlarndan Nevfe b. Huveylid, Talha'nn mslman olduunu
duyunca, Eb Bekir'le onu bir iple biribirlerine balam, uzun sre iplerini zmemi, Teymoullar da bu
duruma seyirci kalmlardr. 138[138]
Talha ile Zbeyr mslman olunca, Raslllah (sav) onlar karde ilan eti. Hicretten sonra da Medine'de, Talha
ile Ubeydullah b. Ka'b', baka bir rivayete gre ise Talha ile Sad b. Zeyd'i karde ilan etmiti.
Talha, Bedir savama itirak etmemesine ramen Raslllah (sav) kendisine ganimetten pay vermitir. Kimi
rivayetlere gre, bu srada ticaret iin am'da bulunuyordu. Akla daha yatkm olan bir baka rivayete gre ise,
Kurey kervan hakknda bilgi toplamak zere, Raslllah (sav) tarafndan am yoluna gnderilmiti. Nitekim,
dnte Talha'nn ganimetten pay istemesi bunu gsteriyor. 139[139]
Bedir'den sonraki birok savaa katlmtr. Uhud gn Peygamber (sav)'i kahramanca mdafaa etmi, O'na bir
ey olmasn diye atlan oklara, indirilen kl darbelerine kar vcudunu siper etmitir. Sonuta birok kl ve
ok yaras alm, ald yara neticesi bir kolu olak kalm, yine Resulullah' mdafaadan geri durmamtr. 140[140]
Hz. Osman'n ehid edilmesinden sonra, mslmanlarn byk bir ksmnn Hz. Ali'ye bey'at ettiini biliyoruz.
Bu bey'atte bulunanlardan biri de Talha b. Ubeydullah'tr. Ancak, bey'atten ksa bir sre sonra, Talha ile Zbeyr
bnl-Avvam'n, Hz. Ali'ye kar kan Hz. e'nin yannda yer almlardr. Neticede ez-Zbeyr, Hz. Ali'ye
kar ktna piman olarak sava meydann terketmitir. Talha ise mcadeleye devam etmi, nihayet Cemel
135[135]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyvut/ty
136[136]
bn Hiam, "es-Sret'n-Nebeviyye", I, 251, Msr 1955; el-Askaln, "el-sbe f Temyizi's-Sahabe", III, 290;bnl-Esr, "sd'l-Gabe
f Ma'rifeti's-Sahbe", III, 85 vd. 1970
137[137]
bn Sa'd/'et-Tabakt'l Kbr", 111, 215, Beyrut; el-Askaln, a.g.e., III, 291
138[138]
bn Hiam, a.g.e., I, 709; el-Askaln, a.g.e., ili, 291; bn'l-Esr, a.g.e., 10, 86
139[139]
bn Sa'd, a.g.e., III, 216; bn'l-Esr, a.g.e., III, 86
140[140]
bn Hiam, a.g.e., II, 80; bn'l Esir, a.g.e., III, 86; el-Askaln, a.g.e., III, 291

gn 141[141] Mervan b. Hakem tarafndan ldrlmtr. Vefat ettii zaman tahminen 60-64 yalarndayd. 142[142]
Talha, Peygamber Efendimizin bacanayd. Hanmlarndan drt tanesi Raslllah (sav)'in zevcelerinin kz
kardeleriydi. Bunlardan mm Glsm, Hz. e'nin; Hamne, Zeynep bint Cah'n; el-Fria, mm Habibe'nin
ve Rukiyye, mm Seleme'nin kzkardei idi. 143[143]
Talha b. Ubeydullah'n, onbiri erkek, ikisi kz olmak zere on ocuu vard. Erkek ocuklarn herbirine bir
peygamber ismi vermiti. Bunlar: es-Seccd diye bilinen ve Cemel vak'asnda babasyla birlikte ldrlen
Muhammed, mran, Musa, Ya'kub (Harre gn ldrld), smail, shak, Zekeriyy, Yusuf, s, Yahya, Salih
idi. Kzlar ise Aie ve Meryem idi. 144[144]
Talha, dorudan Resulullah (s.a.v.)'dan rivayette bulunduu gibi, Hz. Ebubekir'le Hz. mer'den de hadis
nakletmitir. Kendisinden de, oullar; Yahya, Musa ve sa ile Kays b. Ebi Hzim, Ebu Seleme b. Abdirrahman,
el-Ahnef, Mlik b. Eb Amir ve bakalar rivayet etmilerdir. 145[145]
Talha; orta boylu, geni gsl, geni omuzlu ve iri ayakl idi. Esmer benizli, sk sal fakat salar ne ksa
kvrck ne de dz ve uzundu. Gler yzl, ince burunlu idi. Salarn boyamazd. Yrd zaman sr'atli
yrr, bir yere yneldii vakit tm vcudu ile dnerdi. 146[146]
Ashabn zenginlerindendi. Zengin olduu kadar da cmertti. Cmertlii sebebiyle kendisine "el-Fayyd" denirdi.
Vefat ettii zaman, miras olarak bir hayli gayri menkul, nakit para ve deerli eya brakmtr. Rivayete gre
gayr menkullerinin tutar otuz milyon dirhem, nakitlerinin tutar iki milyon ikiyz dirhem ve ikiyz bin dinar
idi. Sadece Irak'tan gelen yllk geliri yzbin dirhem civarndayd. 147[147]
Sahabe nesli, tertip ve dzen nesliydi. Onlarn hayatn ekillendiren din disipliniydi. nk sahabe nesli, nce
kendi hayatlarnn sonra da dnyann din ile disiplin altna alnmas iin alyordu. Din disiplinini hayata
tadmz miktarnca sahabe izindeyiz.
Hz. Tfeyl Bin Amr (R.Anh)
Tufeyl bin Amr, mehur bir airdi. Misafirperver ve cmert bir insan olduu iin, herkes tarafndan sevilirdi.
Yemen taraflarnda mamur ve verimli bir beldede oturan Devs kabilesine mensuptu.
Peygamberimiz, Mekke'de slmiyeti aka yaymaya balad yllarda, gece gndz insanlara nashat veriyor,
onlar slm dinine davet ediyordu. Mekke'li mrikler ise, Raslullahn bu gayretini boa karmak iin hi
durmadan urayorlard.
Hatt dardan Mekke'ye gelenleri Peygamberimizle grtrmemek iin, ellerinden geleni yapmaktan geri
durmuyorlard. te byle bir zamanda Tufeyl bin Amr, bir i iin Mekke-i Mkerremeye gelmiti. Bunu gren
mriklerin nderleri, hemen onun yanma gittiler ve dediler ki:
Ey Tufeyl! Sen mehur bir airsin, szne gvenilir, akll bir insansn. Biliyorsun, aramzdan kan
Abdlmuttalib'in Yetimi, putlarmz ktlyor, bizi kendi dinine aryor. Babay olundan, kadn kocasndan
ayryor, akrabalar birbirlerine dman ediyor.
Onun szn iiten oul babasna bakmyor. O'na tabi oluyor. Artk kimse birbirini dinlemeyip, mslman
oluyor. Korkarz ki, bizim bamza gelen bu ayrlk bels, seninie kavminin bana da gelir. Sana nasihatimiz
olsun, O'nunla sakn konuma. Ne O'na bir sz syle, ne de O'nun szlerini dinle. Anlattklarna kulak asma!
ok dikkatli ol. Burada daha fazla da kalma. Hemen ekip git!
Bundan sonrasn Tufeyl bin Amr yle anlatyor:
Bu sz o kadar ok sylediler ki, artk O'nunla konumamaya, O'nun szn asla dinlememeye kara verdim.
Hatta Kabe'ye girdiim zaman, ne olur, ne olmaz belki szlerini duyarm endiesiyle kulaklarma pamuk bile
tkamtm.
nsanlar Allah yolundan alkoymak, mnkir ve mriklerin en byk karakterleridir. nsanlar Allah Tela'ya
davet eden davetileri karalamakta mrik ve mnkirlerin adetidir.
Ertesi gn, sabahleyin Kabe'ye gittim. Grdm ki, Raslullah efendimiz Kabe'nin yannda durmu namaz
klyordu. Ona yakn bir yerde durdum. Cenab- Hakkn hikmeti olarak Kur'n- Kerimden okuduklarndan bazs
kulama gitti. ittiim szleri, o kadar gzel buldum ki, kendi kendime:
"Ben, iyiyi kty ayrd edemiyecek bir adam deilim. Hem de irim. Bunun sylediklerini ne diye
dinlemiyeyim? Szlerini gzel bulursam Onu kabul ederim, gzel gelmezse terk ederim" dedim.
Ve bir tarafa gizlenip, Raslullah efendimiz namazn klp evine dnnceye kadar orada bekledim. Evine
141[141]

h. 36
bn Hiam, a.g.e., 1,251; bn Sa'd, a.g.e., 111, 224; bn'l-Esir, a.g.e., 111, 87; el-Askaln, a.g.e., 111, 292; bn Cerir, Tarh'l-memi
ve'l Mlk, XI, 50' Beyrut
143[143]
el-Askaln, a.g.e., H, 292
144[144]
bn Sa'd, a.g.e., III, 214; bn Hiam,.a.g.e., 1,-307
145[145]
bn Sa'd, a.g.e., III, 219; el-Askaln, a.g.e., 111, 290
146[146]
bn Sa'd, a.g.e., 111, 219; el-Askaln, a.g.e., 111, 291
147[147]
bn Sa'd, a.g.e., 111, 221 vd.; bn'l-Esr, a.g.e., 111, 85. Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M.
Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at
el-Ba, Beyrut/ty
142[142]

girinceye kadar peinden gittim. Evine girince, ben de girdim.

Y Raslallah! Ben bu diyara geldiimde senin kavmin, senden uzak durmam istediler. Beni, o kadar
korkuttular ki, ben de senin szn iitmemek iin kulaklarma pamuk tkadm. Ama Allah Tel'nn hikmeti
olacak ki, bana senin okuduklarn iittirdi. Onlar pek gzel buldum. Bana yolunuzu anlatr msnz?
Raslullah efendimiz, bana slmiyeti anlattlar, Kur'n- Kerm okudular ve mn etmemi istediler.
Vallahi ben bu zamana kadar, byle gzel sz, byle dil bir din iitmemitim. Huzurunda hemen Mslman
oldum. Sonra:
Y Raslullah! Ben, kavmimde sz dinlenen itibarl bir kimseyim. Onlar benim szmden dar kmazlar.
Gidip onlar da, slm dinine davet edeyim. Dua ediniz de, Allah Tel benim iin bir almet, bir keramet
buyursun! Bylece o alamet, kavmimi slmiyete da'vet ederken bana bir kolaylk, yardm olsun! dedim.
M'min insandaki insanlar Allah Tela'ya davet etme ak, imandan gelir. Tufeyl bin Amr R.anh bu talebi
zerine Raslullah (sav) efendimiz:
Ey Allahm! Onun iin bir yet, almet yarat! diye dua buyurdu.
Bundan sonra Mekke'den kp kendi beldeme dndm. Karanlk bir gecede, kavmimin oturduu su bana
bakan tepeye vardm zaman, hemen alnmda kandil gibi bir nr peyda oldu. ra gibi k vermeye balad. O
zaman dua edip:
Allahm! Bu nuru alnmdan baka bir yere naklet! Devs kabilesinin chilleri grp de, dininden dnd iin
Allah, onun alnnda ilhi bir ceza olarak bunu kard, sanmasnlar! dedim.
O nur, hemen elimdeki kamnn ucuna gelip kandil gibi asld. Kabilemin yurduna yaklap da, yokutan
aaya inmeye baladm srada orada bulunanlar, elimdeki kamnn banda kandil gibi parlayan, etrafa k
saan nuru birbirine gsteriyorlard. Bu vaziyette yokutan aaya inip evime geldim. Yanma ilk nce, ihtiyar
olan babam gelip, beni bu hlde grd. Bana olan sevgisinden dolay boynuma sarld. Babam ok yalyd. Ona
dedim ki:
Ey babacm! Eer evvelki hal zere kalrsan, ne ben sendenim, ne de sen bendensin
Sebebi nedir?, Ey olum!
Ben, artk Muhammed aleyhisselmin dinine girip Mslman oldum. Bunun zerine babam da:
Olum, ben de senin girdiin dine girdim. Senin dinin benim dinim olsun, deyip hemen Kelime-i ehdet
getirerek Mslman oldu. Bundan sonra slm dininden bildiimi ona retttim. Sonra ykanp temiz elbiseler
giydi.
Daha sonra yanma hanmm geldi. Ona da ayn eyleri syledim. O da kabul edip Mslman oldu.
Sabah olunca Devs kabilesinin iine ktm. Btn Devslilere slmiyeti anlattm. Onlar da bu dne girmeye
davet ettim. Fakat onlar, bu daveti kabullenmede ar davrandlar. Hatta ka gz hareketleri yaparak benimle
alay etmeye baladlar. Faiz ve kumara dknlklerinden beni dinlemediler. slmiyete. uymaktan kandlar.
Allaha ve Peygamberine si oldular.
Bir mddet sona Mekke'ye gelip kavmimin durumunu Raslullaha anlatarak:
Y Raslullah! Devs kabilesi Allaha si oldular. slama girmeleri iin yaptm da'vetimi kabul etmediler.
Onlarn aleyhinde beddua et de, helak olsunlar, dedim.
Herkese efkat ve merhameti ok olan Peygamberimiz, ellerini ap kbleye dnerek:
Y Rabbi! Devs halkna doru yolu gster de, onlar slm dinine getir, diye dua buyurdu. Bana da:
Kavmine dn! Onlar gleryzle ve tatl dille smiyete da'vet etmeye devam et! Kendilerine yumuak
davran! buyurdu.
Hemen dnp memleketime geldim. Devs halkn slama davetten hi bo kalmadm. Hz. Eb Hureyre de dahil
bir ok kimse Mslman oldu.
Tufeyl bin Amr, Peygamber efendimiz, Hayber'de bulunuduu srada, Devs kabilesinden kendisine tbi olup,
Mslmanl kabul edenlerle birlikte Medine'ye geldiler. Saylan 70 veya 80 civarndayd.
Raslullah efendimizden, ordunun sa kanadnda yer almalarm rica ettiler. Kendilerine "Y Mebrr" szn
sava parolas yaplmasn istediler. Peygamberimiz de bu isteklerini kabul etti. Ordunun sa kanadnn
kumandanln Tufeyl bin Amr yrtt. Hayberdeki ganimetlerin hepsinden pay aldlar.
Tufeyl (R.a.); Y Raslullah! Beni, Huza ve Devs kabilelerinin putu olan Zlkeffeyn'e gnder de, onu
yakaym!" dedi.
Reslullah efendimiz, bu putu yakp, yok etmek iin Onu grevlendirdi ve buyurdu ki:
Zlkeffeyn'in iini bitirdikten sonra, kavminle beraber slm ordusunu desteklemek zere Taife gelip, bize
yetieceksin!
Tufeyl bin Amr, derhal Devs kabilesinin putunu yakmak zere hareket etti. Putun, Bulunduu yere gelip onu
ykt, krd ve iine ate doldurup yakt.
Devs kabilesi, Zlkeffeyn putu yaklp orada taplacak bir ey kalmaynca, hepsi birden slmiyetin btn
emirlerine tam olarak uymaya sz verip, Mslman oldular. Puta tapmaktan vazgetiler.
Ondan sonra Tufeyl, kendi kabilesinden 400 kii a!arak acele yola kt. 4 gn sonra Tif'te Peygamber
efendimize yetiti. Yannda, ar sava arac olarak Debbbe ile mancnk da gtrd.
Hz. Eb Bekir zamannda Mekke ve Medine'nin dnda birok kabile dinden ayrlmaya balamlard. Hz. Eb

Bekir, bunlarn zerine yrd. Hepsini malup etti. Yalanc peygamberlik iddia eden Tuleyh adndaki
kimsenin zerine, Hz. Tufeyl bin Amr gnderildi.
Tufeyl bin Amr, Mekke'nin fethinde de Raslullahn maiyetinde bulundu. Peygamberimiz Mekke'nin fethinden
sonra Huneyn'de Hevzinlileri bozguna uratp Tif zerine yrmek istedii srada, olu Amr ile giderken bir
r'y grd. Ryasnda, ba tra ediliyor, azndan ku uuyor ve bir kocakar onu karnna sokuyor, olu da
onu aryordu.
Bu ryasn arkadalarna anlatt. Onlarda:
Hayrdr inaallah, dediler.
Bu ryay kendim yle yorumladm:
Ban tra edilmesi, ban kesilmesi demektir. Azdan kuun kmas ruhun kmasdr. Kocakarnn karnna
almas, topran iine gmlmektir. Olumun beni aramas da savata yaralanacana ve sonradan O'nun da
ehid olacana almettir. Ben ehid olacam umuyorum.
Gerekten, Tufeyl bin Amr hazretleri Yemme savanda ehd oldu. Olu da bu savata ar yaraland. Yermuk
savanda da ehd oldu. 148[148]
Sahabe neslinde cihad sevda, ehadet ise zlemdir. Onlar Kur'an urunda kan vermeyi, kurban olmay
esirgemediler. Kur'an kanszdr. Ama dinin hayata hakimiyeti kurbansz deildir. Yzlerce yldz batmadan
sabah olmaz. Gndz karanlkta kalanlara emanet edenler, karanla kar direnerek gzden kaybolanlardr.
Hz. Ubade Bin Samit (R.Anh)
Raslllah efendimiz hicretten sonra Medine'de, Yahudilerle antlama yapmlard. Buna gre Yahudiler,
Mslmanlara saldrmayacaklar, onlarn dmanlarna yardm etmeyeceklerdi!
Buna ramen, Yahudiler szlerinde durmadlar ve Mslman kan dkmekten ekinmediler. Medineli Yahudiler,
kabile hlinde yayorlard. Kureyz, Ndir ve Kaynukaoullan. En cesurlar, Kaynuka Yahdleriydi. Pek
salam bir kalede oturuyorlard. Kuyumculuk ve tefecilikle geinirlerdi.
Mslmanlarn Bedir zaferinden sonra, hepsi de hrslarndan kuduracak hle geldiler. Bir Mslman kadnna
saldrmalar zerine, Raslllah efendimiz Yahdlere, bu kadar marmamalarn, aradaki antlamaya saygl
olmalarn, aksi davranlar devam ederse; Bedir gn, Mslmanlara eziyet eden Kurey mriklerinin bana
gelenlerin, onlara da gelebileceini ihtar ettiler. Yahudiler ii, daha da ileri gtrerek dediler ki:
Savamasn bilmeyen kimselere yan Kurey 'e kar kazanlan zafer, nemli deildir. ayet Mslmanlar bir
gn bizlerle arprlarsa, o zaman harb etmenin tadn renirler!
Artk onlara, bir ders gerekliydi. Peygamber efendimiz Ashb- Kirama hareket emrini verdiler.
Kaynukaoullar, o ok salam kalelerine ekildiler. Mslmanlar da 15 gn mddetle, onlar muhasara ettiler.
Sonunda kaacak delik bulamayan Yahudiler, teslim olmaya mecbur kaldlar. Sevgili Peygamberimizden eman
dileyip, merhametine sndlar. Sevgili Peygamberimiz her zaman olduu gibi, Eshbyla istiare ettiler.
Yahudilere, nasl bir ceza verilmesini, Ashabna da sordular. Mnafklarn ba bni Sell, sz ald:
Yahudilerle benim, anlamalarm vardr. Ben, onlarn dostlu euu brakamam!.. deyince, Hz. Ubde bin Smit
de sz istedi ve dedi ki:
Y Raslllah! Benim Kabilem de Yahudilerle dostluk anlamas yapmtr. Fakat onlar, btn szlerini; ayaklar
altna aldlar. Antlamalarn bozdular. Artk bundan sonra benim, Allah ve Peygamberinden baka dostum
yoktur. Allah ve Raslne snyor, emirlerini bekliyorum.
Sevgili Peygamberimiz ikisine de ayr ayr bakarak buyurdu ki:
Ey bni Sell! Kendin iin setiin Yahudilerin dostluu senin olsun! Ubde'nin setii, Allah ve Resulnn
dostluu da, Onun olsun!
Bunun zerine, Kur'n- Kerm'in Mide sresi, 51. yeti nz oldu. Melen yledir:
"Ey mn edenler! Sizler, Yahd ve Hristiyanlar dost edinmeyin. Zr onlar ancak, birbirlerinin dostlardrlar.
Sizden kim, onlar dost edinirse; onlardan saylr. Allah, zlimleri doru yola eritirmez."
Peygamber efendimiz onlara kar, pek merhametli davrandlar. Kaynukaoullarmn, canlarn baladlar.
Sdece, Medine'den karlmalarn emrettiler. Bu vazifeyi de, Hz. Ubde'ye verdiler. O da bu vazfeyi hakkyla
yapmtr.
Ubde bin Smit hazretleri, yle anlatr:
Ben birinci Akabe'de hazr bulunanlar iindeydim. Oniki kii idik. Reslullah efendimiz ile unun zerine bey'at
ettik ki:
Allah Tel'ya hibir eyi ortak komayalm, hrszlk etmiyelim, zina yapmayalm, ocuklarmz
ldrmeyelim, dillerimizle yalan syleyerek iftira etmeyelim, herhangi bir iyilik hususunda O'na asi olmayalm.
Bundan sonra, Peygamberimiz buyurdu ki:
Eer ahdinizde, sznzde durursanz sizin iin Cennet vardr. Eer onlardan bir eyi rtbas ederseniz sizin
iiniz Allah telya aittir, dilerse azb eder, dilerse affeder.
148[148]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiap; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahabe/ Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty

Ubde bin Smit, bsetin 12. senesi hac mevsiminde Mekke'de yaplan ikinci Akabe bey'atinde de bulunan
Hazrec kabilesinin oniki temsilcisinden biridir. B'atte dedi ki:
Y Raslallah! Allah yolunda hibir knaycmn knamas beni tutmamak, yolumdan alkoymamak zere, sana
bey'at ediyorum.
Ubde bin Smit'in annesi de slmiyet ile ereflenip, ok kimsenin Mslman olmasna vesile oldu. Hicretten
sonra Mekke'den g eden Mslmanlardan Eb Mersed ile karde oldu. Hz. mm Hram ile evlendi. Nikhn
Raslllah efendimiz kyd.
slm gnei parladka, Medine'ye hicret edenler de oalyordu. Muhta olanlar sevgili Peygamberimiz, baz
ailelerin yanna misafir ediyorlard. Kabiliyetli olanlara, Kur'n- Kerim retilmesini de istiyorlard.
Onlardan biri, Hz. Ubde'nin misafiri oldu. Kur'n- Kerimi iyice reninceye kadar yedi, iti, arland. Ayrlk
vakti gelince O da, Hz. Ubde'ye bir karlk vermek istedi. Elinde, ok gzel bir yay tutuyordu. Hem aac, hem
kirii, hem iilii fevkalde idi. Dedi ki:
Bana verdiin emeklere kar, ltfen bu yay kabul et!
Hz. Ubde vaziyeti Peygamber efendimize arzetti. Allah telnn Resul buyurdu ki:
Eer o yay kuanrsan; omuzlarn arasnda bir ate kz tam olursun.
Bylece renmi oluyoruz ki, ba'z eyler, bilhassa, Kur'n Kerim retilmesi; yalnz Allah rzs iin
yaplmaldr. Karlnda, herhangi bir ey almak, doru deildir.
Ubde bin Smit yle anlatr:
Birgn hasta idim. Peygamber efendimiz, Ensrdan ba'z ztlarla beni grmeye geldi. Raslullah efendimiz,
ehdlerden bahsederek;
ehdlerin kim olduunu biliyor musunuz? diye sordu.
Herkes susmutu. Raslllah suli defa tekrarlad. Beni kaldrdlar. yle cevap verdim:
ehd, slmiyet! kabul eden, hicret eden, sonra Allah yolunda lendir.
Bunun zerine Reslllah yle buyurdu:
O zaman mmetimin ehidleri ok az olur. Allah yolunda len ehddir. Denizde boulanlar ehiddir, karn
arsndan lenler ehiddir, lohusalktan len kadn ehiddir.
Ubde bin Smit, talebelerinden Sanabic'in hastalna zlp, aladn grnce:
Ne alyorsun, eer maherde sana ehdet etmeme ve ef'at etmeme msade edilirse, ehdet ve ef'at
ederim.
Bu Resl-i Ekrem den iittiim bir hadstir. Size imdi de Resl-i Ekrem'in dier bir hads-i erfini rivayet
ediyorum. Resl-i Ekrem efendimiz buyurdu ki:
"Kim ki Allahtan baka tapacak bir ma'bd bulunmadna, Muhammed aleyhisselmn, Raslullah olduuna
ehdet ederse, onun cesedi Cehenneme haram olur."
Ubde bin mil yle anlatr: Birgn bir zt Peygamber efendimize. gelerek sordu:
Y Reslallah, amellerin en stn nedir?
Allah Tel'ya mn ile O'nu tasdik, O'nun yolunda cihaddr.
Y Raslallah, daha kolay yok mu?
O hlde, sabrl ve iyilik sever ol!
Y Raslallah, daha da kolayn istiyorum.
O hlde, Allah Tela sana ne ksmet etmi ise ona raz ol! Baka bir zamanda da Reslllah efendimiz o'na
yle buyurdu:
Ben sizin benden sonra irke deceinizden korkmam. Sizin iin korktuum mala meyi ve rabet etmenizdir.
Birisi Ubde bin Smit'e dedi ki:
Ben harb ederken Allah Tela'nn rzsn murd ettiim gibi, bakalarnn beni vmesini de isterim.
Bunun zerine Ubde hazretleri buyurdu ki:
Sana bundan kr yok.
Adam kere ayn sz tekrar edince, Ubde hazretleri, u hads-i erifi okudu:
"Allah Tel buyuruyor ki: Ben ortaklktan mstani olanlarn en mstagnsiyim. Kim ki benim iin amel eder
ve bakasn da bu amele katarsa, hissemi o ortama devrederim."
Ubde bin Smit, Ashb- Kiram'in en faziletlerinden biri idi. Peygamber efendimiz zamannda Kur'n- kermi
tamamen ezberlemi, ayrca bir de Kur'n- Kerm yazmt. Buyurdu ki:
"Cehennemin yedi kaps vardr; zenginler, kadnlar, birisi de fakirler iindir."
"Yapacan iin sonunu dn, salh ve iyilik ise onu yap. Azgnlk ise ondan vaz ge."
Allah Tela'nn rzas iin yaayan Peygamber efendimiz, vazifelerini tamamladktan sonra; bu dnyadan ebed
leme gtler. Birinci halfesi, Hz. Eb Bekir de mrn tamamlad. Arkasndan, Hz. mer halfe seildi. Onun
zamannda slm ordular, byk fetihler yaptlar.
Hz. Amr bni As kumandasnda bir ordu, Msr seferine kt. Epeyce zaman gemesine ramen, zafer haberi
gelmiyordu. Nihayet bir mektup geldi. Msr iin, yardm isteniyordu!..
Bunun zerine Hz. mer de, bir mektup yazd:
"Ey Amr! unu bil ki Cenb- Allah, hibir millete doru niyetli olmadka, yardm etmez. Sana yardm iin,

drt Mslman gnderiyorum. Bildiim kadaryla bunlardan her biri, bin kiiye bedeldir.
Mektubumu aldn zaman, askerlerini topla. Onlara gzel bir ekilde hitb et. Yolladm drt Mslmam,
onlara tant. Askerlerine evvel niyetlerini dzeltmelerini; sonra da, dman karsnda sabr ve sebatla
savamalarn syle."
Cuma gn, zevalden sonra hcum emrini ver. nk o saatte, dualar kabul olunur ve Allann rahmeti yaar.
Btn mchidler yksek sesle Tekbr getirip, Allah Tela'dan yardm dilesinler. Sonra da, hcuma kalksnlar!"
Msr Bakumandan bu mektubu alr almaz, askerlerini toplad. nce Halfenin yazdklarn, saygyla okudu.
Sonra da yle konutu:
Ey mchid gaziler. Emr-l M'minn, mer bin Hattb hazretlerinin; bizlere yardm iin yollad bahadrlar,
ite sizlere tantyorum:
Bu zt: Cennetle mjdelenmi, 10 byk Mslmandan, sevgili Peygamberimizin z halasnn olu, Zbeyr bin
Avvm'dr.
u kahraman; "Raslllahn svarisi" ve Bedir savan yaayan kahramanlarndan, Mikdd bin Esved'dir. Bu
gen ise; Peygamber efendimizin dualarna mazhr olan, mehur Mesleme bin Muhalled'dir.
Sonuncu Mslman da; hem lim, hem hafz, hem cengver ve de Akabe Bey'atnm reislerinden, Ubde bin
Smit hazretleridir.
Bu konumadan sonra mchidler gerekten cotular. Hz. mer'in dediklerini aynen yapmaya baladlar.
Mbarek Cuma vaktinde, herkes gzelce abdestlerini ald. Namazlarm kldlar ve zafer iin, Cenab- Hakka dua
ettiler. Sonra da tekbrlerle, hcuma getiler. te bu mnl hcumlar sonunda, dualar nihayet kabul oldu. Msr
topraklarna da, slm gnei dodu.
Hz. Ubde, dirayetli, stn kabiliyetli bir kimseydi. Hz. Eb Bekir, hilfeti zamannda Bizans Kral Herakliyus'a
eli olarak Haim bin s ile Ubde bin Smit'i gnderdi.
Bu iki zt, am'a uradktan ve uzun bir yolculuktan sonra stanbul'a vardlar. Boyunlarnda kllar olduu
halde atlarnn zerinde kraln sarayna kadar yaklatlar. stanbul halk onlar hayret ve hayranlkla
seyrediyordu. Hayvanlarndan inerken;
L ilahe illallah vallah ekber, deyince, sarayn, hurma aac gibi sallandn grdler. Kraln huzuruna
ktlar. Kral kendilerine, Peygamberimiz ve slmiyet hakknda bir hayli sul sordu. Aralarnda u konumalar
geti:
Sizin yannzda en byk kelmnz nedir? L ilahe illallah vallah ekber'dir.
Siz evinizde, memleketinizde bunu sylediiniz zaman evleriniz sarslp, tavanlarnz zerlerinize kmyor
mu?
Hayr, biz bu szn hibir zaman yle yaptn grmedik. Ancak senin yannda grdk. O, bize tten baka
birey deildir.
Vallahi mlkmden kmaktan nefsim holansayd size tbi olurdum; lnceye kadar da sizin hakr bir kleniz
olmay isterdim.
Kral, bu itiraftan sonra elileri kymetli hediyelerle gnderdi. Hz. Ubde 655 ylnda yetmiiki yalarnda iken
Remle'de hastaland. ok sevilen ve saylan bir sahabe olduu iin, btn m'minler ziyaretine kouyorlard.
Hasta yatanda bile, Peygamber efendimizin hadis-i eriflerini ve mbarek Kur'n- Kerm yetlerini aklyor;
gzel nasihatlerde bulunuyordu. Bir keresinde olu Velid dedi ki:
Babacm! Bana da bir nashatta bulunur musun? Fakat ltfen en nemlisi hangisiyle, onu syleyiniz.
Beni yatamda dorultun, oturaym! Dediini yaptlar. Sonra unlar syledi:
Olum! Eer sen, kaderin hayrna ve errine inanmazsan; mnn tadna eremezsin.
Fakat Babacm, kaderin, hayrn ve errini nasl anlyabilirim?
yle inanmalsn ki: kaderinde olmayan ey, seni asla bulamaz. Kaderinde yazl olandan da, asla
kaamazsn. Hz. Ubde'nin hastal ziydeleti. Vefat edeceini anlaynca dedi ki:
Ne kadar akrabam, azatl, hizmetli ve komularm varsa; toplayp getirin!
Hepsi gelince, onlara dedi ki:
Sanyorum bugn; dnyadaki son gnm, hiretteki ilk gecem olacaktr. Bazlarnz, elimle veya dilimle
incitmi olabilirim. te imdi bana, ksas yapn. nk bu dnyada ksas yapmazsanz, yemin ederim ki br
dnyada, hakknz benden alacaksnz.
Etrafndakilere hellleti. Sonra son vasiyetini yapt:
Ruhumu teslim eder etmez, hepiniz kalkp gzelce abdest aln. kier rekat namaz klp; hem kendinize, hem de
u garip Ubde 'ye dua edin. nk cenab Hak, yce kitabnda "Sabr ve namazla, Allaha snn/yardm
dileyin!" buyurmutur. Daha sonra hi bekletmeden, beni kabrime gtrn. 149[149]
Sahabeler sade bir hayat yaamlardr. Hayatlarnda etafete yer vermedikleri gibi, cenazelerinin defn ileminin
de etafetli olmasna msaade etmemilerdir. nanm insanlann eliyle dualarla hiret uurlanmay
arzulamilardr. Unutmayalm, Mslmann hayat da lm de Allah iindir.
149[149]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahibe/M. Yusuf Cndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahabe/Abdurrahman Ref'at el- Baa,. Beyrut/ty

Deerlendirme almalar
Hz. Salim Mevl Eb Huzeyfe (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Seddat bni Evs (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Sehl bin Hanf (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Sehl bin Sa'd (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Seleme bin Him (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Seleme bni Evka (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Sevbn (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Selman el- Faris (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Sheyb-i Rumi(R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Smme bin sl (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Sraka bin Mlik (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Talha b. Ubeydullah (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Tufeyl bin Amr (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Ubde bin Smit (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
NTE XI
Hz. Ukayl b. Eb Tlib (R.anh)
Hz. Ukbe bni mir el Cuhen (R.anh)
Hz. Umeyr bni Vehb (R.anh)
Hz. beyb b. Ka'b (R.anh)
Hz. seyd bin Hudayr (R.anh)
Hz. same b. Zeyd (R.anh)
Hz. Vah (R.anh)
Hz. Veld bin Veld (R.anh)
Hz. Zeyd bin Desinne (R.anh)
Hz. Zeyd b. Harise (R.anh)
Hz. Zeyd b. Sabit (R.anh)
Hz. Zbeyr b. El-Avvam (R.anh)
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir
Hz. Ukayl b. Eb Tlib (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Ukbe bni mir el Cuhen (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Umeyr bni Vehb (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. beyb b. Ka'b (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. seyd bin Hudayr (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. same b. Zeyd (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Vah (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Veld bin Veld (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Zeyd bin Desinne (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek ..
Hz. Zeyd b. Harise (R,a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Zeyd b. Sabit (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Zbeyr b. El-Avvam (R.a)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Ukayl Bin Eb Talib (R.Anh)
Hz; Ukayl Peygamberimizin amcas Eb Tlib'in drt olundan ikincisidir. Balangcndan beri slm'a yaknlk
duyuyordu. Ancak, Mekke'deki sosyal durumdan ve Mekkeli mriklerin Mslmanlara yapt ikenceleri
grp ekindiinden, bu dncesini aa vuramad.
Hz. Ukayl, Mekke mrikleri bask yaptklar iin, Bedir savanda istemeyerek onlarn yannda yer ald.
Mslmanlar onu esir aldlar. Kendisi fakir idi. Kurtulu fidyesini deyecek durumu yoktu. Bundan dolay, onun
fidyesi, amcas Abbs bin Abdlmuttalib tarafndan dendi.
Hz. Ukayl'in slm' kabul edii, Hudeybiye anlamasndan sonra olmutur. Mslman olan Ukayl, Mte
gazasna itirak etti. Ancak dnnde uzun sren bir hastala yakaland ve bu sebeple Mekke, Huneyn ve Tif
gazalarna itirak edemedi.
Daha sonra, tekrar Mekke'ye yerleti. Ancak, zaman zaman Raslullah ziyaret eder, hizmette kusur etmezdi. Bu
bakmdan Resl-i Ekremden birka hadis-i erif rivayet etmitir.

Hz. Ukayl, Mslman olmadan nce fakir idi. Mslman olup, hicret ettikten sonra daha da fakirleti. Raslullah
efendimiz bu durumu grnce, Hayber seferinden sonra, kendisine yllk bir maa balad. Baka geliri
olmadndan, geimini yalnz bu maala temin ediyordu.
Ukayl bin Ebi Tlib, Peygamberimizi ok severdi. Her frsatta Reslullaha olan balln ve sevgisini gsterdi.
Raslllah efendimiz de onu severdi. Ukayl hazretlerine buyurdu ki:
Y Ukayl! Ben seni iki cihetten seviyorum. Birincisi, yakn akrabam olduun iin, ikincisi, amcamn seni
sevdiini bildiim iin.
Hz. Ukayl, Raslllahn kymetli snnetine uymakta ok dikkatli ve titiz idi. evresindekilere, cahiliyye
detlerinden uzaklamalarn tavsiye ederdi. Nesepler, soylar zerinde geni bir bilgiye sahipti.
Cahiliyye devrine dir, rf ve detler, mehur gnler, hikye ve destanlar hakknda da derin bilgisi vard. Bu
yzden komu kabileler arasnda hrmet ve sayg grrd. Bu konuda sorulan sullere geni ve doyurucu
cevaplar verirdi.
Mslman olduktan sonra, cahiliyye devrine ait detlerini iyi tandndan, neleri terkedeceini de gayet iyi
biliyordu. nk erri, gnah, haram bilmeyenin, tanmayann, harama dme ihtimali her zaman mevcuttur.
Ama tanrsa, ondan kendisini muhafaza etmesi mmkndr.
Ukayl hazretleri hazr cevap bir zat idi. Yz ksur sene yaamtr. Yezid ile olan anlamazlkta Hz. Hseyin'in
tarafn tutarak, bu konuda nemli rol almtr.
Bid'at sahiplerinden uzak dururdu. Bildirdii bir hadis-i erifte buyuruldu ki:
"Bid'at sahipleri ile birlikte bulunmaynz! Onlarla birlikte yiyip imeyiniz! Onlardan kz alp vermeyiniz!"
Ukayl hazretleri, Cfer-i Tayyar hazretlerinden on, Hz. Ali'den yirmi ya byk olup, de ayn anadandr.
Knyesi Eb Yezid'dir. 680 tarihinde vefat etti. 150[150]
Cahiliyye adetleriyle, bid'atlerle mcadele sahbenin en nemli uralarndr. Onlar bid'atleri mezara gmmler,
snnetleri ise ihya etmilerdir. Sahabe fkhnda snneti ihya edip ittiba etmek, bid'atlerle mcadele miktarncadr.
Hz. Ukbe bn-i Amir El-Cuheni (R.Anh)
Hz.Ukbe bni mir el-Cuhen (R.a.) Kur'an- Kerim'i gzel okuyan bir Kur'an hafz... Gecenin seher
vakitlerinde kalkp Mevl ile konuurcasna huu ile Kur'an tilvet eden bir k... Kendi el yazmas Kur'an'
bulunan bir ilim eri...
O, Rasl-i Ekrem (sav) efendimizin Medine-i Mnevvere'ye hicretinden sonra slm'la ereflendi. Mslman
oluunu kendisi yle anlatyor:
"nsanlardan uzak, llerde kk srlerimin peinde hayatm geiriyordum. Mekke'de yeni dinin ve son
Peygamberin geldiini daha sonra Medine'ye hicret edeceini duydum. Ksa bir zaman sonra da Medine'ye terif
ettii mjdesini aldm. Btn Medine'li mslmanlarn sevin haberleri geliyordu. Ben de srlerimi brakp
Medine'ye kotum. Huzuruna vardm ve:
"Ya Raslallah! Ben size bey'at edeceim" dedim. Sevgili Peygamberimiz:
"Sen kimsin?" dedi. Ben de:
"Ukbe bni mir el-Cuhen'yim" dedim. Bana:
"Sence hangisi daha iyi. Bedevi bey'ati mi, yoksa hicret bey'ati mi?" dedi. Ben de:
"Hicret bey'ati yapmak istiyorum." Yani, Medine'de kalmak zere bey'at ediyorum dedim. Muhacirlerle beraber
yannda bir gece kaldm. Ertesi gn kk srmn yanna dndm."
Ukbe (R.a)'n gnlne slm girmiti, fakat o sevgiliden ayr kal yeni gelen vahiyleri duyamamas ona
ok zor geliyordu. Kendi ifadesiyle yle bir are bulmutu: "Biz oniki arkadatk. Srlerimizi otlatmak iin
Medine'den uzakta kalyorduk. Arkadalarla aramzda: "Biz de hi i yok. Yeni gelen vahyi renmek ve
Raslllah (sav)'n sohbetinde bulunmak iin hergn birimiz Medine'ye gitse, srsne burada kalanlar baksa
diye anlatk. Ben srleri brakmaktan korkuyordum. Siz gidin ben srnze bakaym. Geldiinizde,
dinlediklerinizi ve rendiklerinizi sizden alrm" dedim. Bir mddet byle nbetlee devam ettik. Sonra o
sevgilinin yzn grememek, huzurunda bulunamamak canma tak etti ve kendi kendime:
"Yazklar olsun sana! Sen bu srler yznden mi Raslullah (sav)'n sohbetinde bulunmay terk ediyorsun.
Gelen vahyi direk onun azndan duymak, aracsz, ondan almaktan bu srler mi seni alkoyuyor?" dedim.
Gafletten uyanarak kendime geldim ve koyunlarm brakp Raslullah (sav)'n yaknnda bulunmak iin
Medine'ye hicret ettim. Mescid'de yatp kalktm.
Ukbe (R.a) glge gibi Raslullah (sav) efendimizi takip etmee balad. Yolculukda hayvannn yularn tuttu.
Ona hizmeti zevk haline getirdi. Efendimiz de Ukbe'yi ou kere terkisine alrd. Bu sebebten ona Raslllah'n
redifi diye isim verildi. Kendisi yle anlatyor.
Birgn Raslullah (sav) efendimiz bana: "Ukbe! Sana, imdiye kadar benzeri grlmeyen iki sreyi reteyim
mi?" dedi. Ben de:
"Evet Ya Raslallah!" dedim. Bunun zerine iki Cihan Gnei efendimiz bana "Felk ve Nas" srelerini okudu.
150[150]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kandehlev; Hiiyel'l Evya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el-Baa, Beyrut/ty

Namaz vakti girince imam oldu ve o iki sreyle namaz kldrd. Daha sonra: "Ey Ukbe! Yatarken bu sreleri
daima oku!" buyurdu.
Ukbe (R.a) Allah'n sevgilisine yakn olmann ve ona hizmet etmenin bereketini, hayatnda grd. Kur'an, hadis,
fkh ve feriz ilminde gzide ahsiyet oldu. Ashab arasnda ilim ve cihad eri olarak anld.
O, Kur'an okumak ve retmekten byk zevk alrd. Birgn Resl-i Ekrem (sav) efendimizden:
"Ya Raslallah! Hd ve Yusuf srelerini bana okur musunuz?" diye ricada bulundu. Efendimiz okudu Ukbe
dinledi. Daha sonra rendii ekilde etrafna okudu ve retti.
O, Kur'an- Kerim'i ok gzel okurdu. Sahabe onun tane tane okuyuunu dinler, kalpleri rperirdi. Bilhassa
geceleri ortalk sakinleince yksek sesle, Mevlasyla konuurcasna yetleri tefekkr ederek h ile okur
gzleri yalarla dolard.
Hz. mer (r.a) onu birgn arp yle dedi "Ey Ukbe! Bana biraz Kur'an oku!" O da: "Hay, hay, Ey ermru'lm'minin" dedi ve bir miktar Kur'an okudu. Ukbe (r.a)'m tatl tatl okuyuunu h ile dinleyen Hz. mer (r.a)
gzyalarn tutamad ve sakaln slatncaya kadar alad.
Evet!. Kur'an byle bir kitaptr. Onu huu ile dinlemek kalbleri rpertir... Gnlleri yumuatr. Gzyalarn
aktr. nk kmil m'minlerin gdasdr Kur'an. Allah'm!. Bizlere de o yce kitabn derinliklerine dalabilmeyi,
onu okumak okutmak ve dinlemeyi zevk haline getirebilmeyi nasib et!.
Tilavet'l Kur'an, Ashb- Kirm'n en nemli hassasiyetlerinden biridir. Kur'an onlarn ruhuna gda, kalblerine
cila, hayatlarna ifa olmutu. Ukbe (R.a) kendi elleriyle yazd bir Kur'an brakt. Yakm zamana kadar Msr'da
kendi adyla bilinen cami'de muhafaza edildi. Fakat kaybolan kltr hazinelerimiz arasnda maalesef o da
kayplara karp gitti.
O, Hz. mer (R.a) devrinde am'n fethinde bulundu. Byk kahramanlklar gsterdi. Komutan Ebu Ubeyde
(R.a) halifeye mjdeyi ulatrmak zere onu gnderdi. Hz. Muaviye (R.a.) devrinde Msr'da valilik yapt. Onun
emriyle Rodos adasnn fethi iin gnderilen orduya kumandan oldu.
Ukbe (R.a) askeri bilgileri renmekten zevk alrd. Kendisi de mkemmel ok atard. Halk da bu ise tevik
ederdi. Bir defasnda Hz. Halid b. Velid (R.a)'a Resl-i Ekrem (sav) Efendimizin: "Cenab- Hak bir ok iin
kiiye cennet nasib edecektir" hadisini hatrlatmt. Bunun iin ok atmak hususunda byk gayret sarfederdi.
lim ve cihada ok nem veren Ukbe (r.a) 55 hadis-i erif rivayet etmi ve 58. hicri senede Msr'da vefat ettii
bildirilmitir. Cenab- Hak'tan efaatlerini niyaz ederiz. Amin. 151[151]
Sahabenin hayatnda ilim-cihad, cihad-zikir ayrlmazl vard. Onlar ilim halkasndan kalkp cihad cephesine
kouyorlard, cihad cephesinden zikir meclislerine intikal ediyorlard. Sahabe fkhnda hayat bir btn olduu
gibi, hayat disipline etmek iin Allah katndan gelen din de bir btndr. Dinin sahas dnda kalan her hangi
bir hayat alan brakmyorlard. Onlar din iinde bir hayat ina etmeye alyorlard. Dolaysyla hayat iindeki
dinden vaz geip din iindeki hayatta karar klmak ve bunun iin mcadele etmek sahabe fkhndan pay almaktr.
Hz. Umeyr bn-i Vehb (R.Anh)
Hz. Umeyr bni Vehb (R.a.) Reslllah (sav) efendimizin kendisine gstermi olduu ak mucize karsnda
hayrette kalan ve derhal gnln slm'a aan bir yiit...
O, slm'la ereflenmeden nce Kureyin azllarndand. Cesur, keskin grl bir yiitti. Bedir Gazvesinde
mrikler safnda yer ald. Kavmi onu mslmanlarn saysn renmek ve arkalarnda yardmc kuvvetleri olup
olmadn aratrmak zere seip gnderdi. Kavmine dndnde grdklerini sanki bir mslman gibi nakletti,
yle ki: "Ey Kurey topluluu!.. Onlarn saylar azdr. Arkalarnda yardmc kuvvetleride grnmyor. Fakat
onlarn herbirini lme susam kiiler olarak grdm. Sizlerden birini ldrmedike onlardan birisinin
ldrlmesi mmkn deildir. Onlarn says kadar sizden de len olacaksa hayatn ne tad kalr? Ona gre
kararnz veriniz... " dedi.
Bu szlerden Kurey'in baz ileri gelenleri etkilendi. Sava yapmadan Mekke'ye dnmeyi bile gnllerinden
geirdi. Fakat "Kurey'in eytan" diye bilinen Ebu Cehil'in kin, kibir ve gururu baskn kt. Harb atei yakld.
Balarna gelen belaya ne kendisi ne de kavmi engel olamad. Kurey hezimete urayarak geri dnd. Umeyr
bni Vehb'de yara-bere ierisinde g bel Mekke'ye dnd. Olu esir olarak Medine'de kald. Zamanla
Umeyr'in yaralar iyileti. Ama slm'a dmanl daha bir koyulat. Kendisinin Raslllah'a ve ashabna
yapt ez ve cefalar aklna geliyor ve oluna ikence yaplmasndan korkuyordu.
Bir gn amcazadesi Safvan bni meyye ile Kabe'de Hicir mevkiinde oturmu hasbhal ediyorlard. Bedir
felketinden ve esirlerden bahsediyorlard. SafVan "Bedir'den sonra hayatn tad tuzu kalmad." dedi. Umeyr de:
Gerekten yle. Bundan sonra yaamaya demez. ayet u borlarm olmasa, oluk ocuumu geindirmek
dncem bulunmasayd, Medine'ye varr, Muhammed'i ldrrdm. Olumun ellerinde esir olmas da bu i iin
iyi bir bahanedir." dedi.
Safvan ok zengindi. Bedir'de kaybettii yaknlarnn intikamn almak istiyordu. Umeyr'in bu szlerini frsat
bildi ve ona: "Umeyr. Eer Muhammed'i ldrrsen, senin btn borlarn derim. oluk ocuuna da
151[151]
Siyeru A'lamu'n Nubei/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehiev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el-Ba, Beyrut/ty

benimkilerle birlikte lene kadar bakarm. Malm onlarn hepsine yeter" dedi. Umeyr'in istedii de buydu. Peki
yleyse dedi. Fakat bu anlamamz gizli tut! Sakn kimseye syleme diye tenbih etti.
Umeyr klcn bileyip zehirledi. Devesine binip Medine'nin yolunu tuttu. Mescid-i Nebev'nin kapsna yakn bir
yerde devesini indirdi. Hz. mer (r.a) onun devesinden inip, klcn kuanm olarak Mescide doru gittiini
grnce: "Bu, Allah dman Umeyr'dir. Buraya mutlaka bir ktlk yapmak iin gelmitir" dedi. Kendisi derhal
Rasl-i Ekrem (sav) efendimizin huzuruna geldi ve durumu arz etti. ki Cihan Gnei Efendimiz:
"Onu bana getirin." buyurdu. Hz. mer (R.a) geri dnp Umeyr'in yanna geldi. Yakasndan tuttu. Boynundaki
klc smsk yakalayarak Raslllah'n huzuruna gtrd. Efendimiz Umeyr b. bu halde grnce: "Onu serbest
brak mer!... Sen geri dur! Sen de yakn gel ey Umeyr!... Yakla ya Umeyr! buyurdu. Sonra aralarnda u
konuma geti. Efendimiz ona:
"Ey Umeyr! Buraya niin geldin?" dedi. O da
"Olum elinizde esir. Bir iyilik edip onu brakasnz diye geldim" dedi.
"Boynundaki u kl ne oluyor?"
"yle kl olmaz olsun! Bize ne faydas dokundu ki... Bedir'de bir fayda verdi mi?" dedi. Efendimiz tekrar:
"Bana doru syle! Buraya niin geldin?" diye sordu. O da: Sadece bunun iin geldim" dedi. Ald bu
cevaplardan sonra Fahri Kinat (sav) efendimiz ona:
"Peki yleyse Hicir'de Safvan bni meyye ile yaptnz anlama neydi? Orada, Bedir'de kuyuya atlan
kimselerden bahsettiniz. Sonra sen, borcum ve u ocuklarm olmasayd, gider Muhammed'i ldrrdm, dedin.
Safvan da borcunu demeyi, ocuklarna bakmay stlendi. Sende kalkp geldin. Fakat Allah Tel yapmay
dndn ie izin vermeyecektir." buyurdu.
Umeyr bu bilgiler karsnda hayretler ierisinde kald. Renkten renge girdi. rkek rkek, kekeleyerek: "Bu
konuyu sadece Safvan'la ikimiz konumutuk. Yammzdabaka biri yoktu. Vallahi, kesin olarak inandm ki, sana
bu haberi ancak Allah getirmitir. Anlyorum ki, sen Raslllahsn. Mslman olmam iin beni sana gnderen
Allah'a hamdolsun..." dedi. Peinden kelime-i ehadet getirerek slm'la ereflendi.
ki Cihan Gnei Efendimiz ashabna: "Kardeinize dinini ve Kur'an'i retin. Esirini,de salverin." buyurdu,
Ksa zamanda dinini iyice renen Umeyr Rasl-i Ekrem (s.a) efendimizden izin alarak Mekke'ye dnd.
Safvan bni Umeyye Mekke'de Kurey'in toplantlarna katlyor ve "Yaknda Bedir aclarnz unnulturacak bir
haber vereceim!" diye ilan ediyordu. Umeyr'in dn, gecikince merak edip yolcu kafilelerinden onu sormaya
balad. Onun slm'a girdiini duydu. Ama inanamyordu. Onun slm'a girii ve Mekke'ye dn byk bir
hadise oldu. slm' yaymak iin ok alt. Birok mrik onun sayesinde slm'n nuruna kavutu. Mekke
fethinden sonra da Safvan'in mslman olmasna vesile oldu. Uhud'dan evvel Medine'ye hicret etti. Btn
gazalarda bulundu. Hz. mer (R.a) devrinde Amr bni As (R.a)'a gnderilen yardmc kuvvetlerin birinde
komutanlk yapt. skenderiye fethinde byk yararllklar gsterdi. Dier baz ehirlerin fethinde de bulunan
Umeyr bni Vehb (R.a) Hz. mer (R.a)'in hilafetinin son zamanlarnda vefat etti. Cenb-l Hak efaatlarna nail
eylesin. Amin. 152[152]
Mslmanlar ldrmeye gelenler onlarda dirilir. Mslmanlarn tarihi ile insanlk tarihi bunun ahididir.
Sahabeler slm' o kadar diri ve duru bir ekilde yaamlar ki, onlara dmanlk edenler onlar grdklerinde
slm'a teslim olmaktan kendilerini ahkoyamamilardr. Sahabe nesli, slm' insanln mterek cazibe noktas
haline getirmi olan bir nesildir.
Hz. bey Bin Ka'b (R.Anh)
Sahabe-i Kiramn byklerinden biri olup Raslllah (sav)'n vahiy ktiplerindendir. bey (R.a)'in babasnn ad
Ka'b, annesinin ismi Suheyle'dir. ki knyesi vardir: Ebu'l-Mnzir ve Ebu't Tufeyl. Medineli olup Hazrec
kabilesinin Neccaroullar kulundandr. Doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir.
bey b. Ka'b'n Mslmanl kabul etmesi Raslllah (sav)'n Medine'ye hicret etmesinden nce, Akabe
biatlarnda olmutur. bey b. Ka'b ikinci Akabe bey'atnda Raslllah (sav)'e biat eden yetmi kii ierisinde idi.
Raslllah (sav) Medineli Mslmanlar arasnda yapm olduu kardelik antlamasnda bey b. Ka'b ile Aerei
Mbeere 153[153] den Said b. Zeyd'i karde yapt. bey, Rasl-i Ekrem ile Bedir, Uhud, Hendek ve dier btn
muharebelere katld. Uhud muharebesinde kendisine bir ok isabet etmi, Raslllah (sav) ona bir tabib
gndermi, tabib okun girdii yerdeki daman keserek zerini dalamit. Bu suretle bey b. Ka'b bu arzadan
kurtulmu oldu . 154[154]
bey b. Ka'b cahiliyye dneminde de okuma yazma bilen az saydaki kimselerden biri idi. 155[155] Raslllah
(sav) Medine'ye hicret edince, orada, Ensar ierisinde yazlarm ilk yazan bey b. Ka'b olmutur. 156[156] Yazd
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayal's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty
153[153]
Cennetle mjdelenen on kii
154[154]
bk. Mslim, Selam, 73-74
155[155]
bn Sa'd, Tabakat, I, 498
156[156]
bn Seyyidi'n-Nas, II, 3! 5
152[152]

yazlarn sonuna "filan olu filan yazd" diyenlerin de ilki idi. 157[157]
u halde Medine dneminde Raslllah (sav)'a gelen vahyi ilk yazan bey b. Ka'b olmutur. bey b. Ka'b
olmad zaman Zeyd b. Sabit yazard. Peygamber Efendimiz (sav) ilahi vahyi Cebrail (a.s)'dan ald zaman,
bey b. Ka'b onu daha yaznn slakl zerinde iken ezberler, Raslllah (sav)e okurdu. 158[158] bey ashabn
en alimlerindendi. Tabiinin byk bilginlerinden olan Mesruk (663/683) yle derdi: "Raslllah (sav)'in
ashbyla grtm. limlerinin u alt kiiye dayandn grdm: Ali, Abdullah b. mer, Zeyd b. Sabit, bey b.
Ka'b ve Ebu'd-Derd. 159[159]
bey b. Ka'b, Kur'an- Kerm'i en iyi okuyan sahablerden idi. Peygamber Efendimiz (sav) "mmetimin en iyi
okuyan bey'dir." 160[160] buyurmutur. Bu sebeple Seyyid'l-Kurra (okuyucularn efendisi) lakabyla tannmt.
Kur'an- Kerm'i sekiz gecede hatmederdi. Raslllah (sav)'in zamannda Kur'an' cem ederek ona arzeden sayl
sahablerden biri idi. Nitekim Enes b. Malik, "Raslllah (sav) zamannda Kur'an' drt kii hfzetmi olup hepsi
de ensardand. Bunlar: bey b. Ka'b, Muaz b. Cebel, Eb Zeyd ve Zeyd b. Sabit'tir. 161[161] demitir.
bey b. Ka'b, Raslullah (sav)'in ashabna Kur'an' kendilerinden renmelerini tavsiye ettii drt kiiden
biridir. Abdullah b. Amr b. As'dan yle rivayet edilmitir: Raslllah(sav)'in yle buyurduunu iittim:
"Kur'an' drt kiiden aln (renin). Abdullah b. Mes'ud'dan" Raslllah (sav) nce bunu zikretti, Ebu
Nuzeyfe'nin mevlas Salim den, Muaz b. Cebel'den ve bey b. Ka'b'dan. Bu drt sahabden Muaz ile bey
ensardan, Abdullah b. Mes'ud ile Salim ise muhacirlerdendir.
Raslllah (sav) bey b. Ka'b', Kur'an- Kerim'i iyi bilen bir sahabe olmas sebebiyle retmen olarak tayin
etmiti. Mescid-i Nebevi'de Kur'an- Kerim'i retirdi. Aralarnda Ebu Hureyre ve bn Abbas'n da bulunduu bir
ok sahabenin hocaln yapmtr. O, Kur'an- Kerim'i retmesi karlnda her hangi bir maddi ey de
almazd. Nitekim ondan yle rivayet edilmitir: "Muhacirlerden birine Kur'an retmitim. Bu zat bana bir yay
hediye etti. Ben bunu Raslllah (sav) 'e anlatnca: "Onu alrsan ateten bir yay alm olursun" buyurdu. Ben de
yay sahibine geri verdim. 162[162]
bey b. Ka'b, Kur'an'n lafzlarnn eda keyfiyetini, kraat vecihleriyle ilgili hususiyetlerini renmeye zen
gsterirdi. Allah Tel, Peygamber Efendimiz (sav)'e bey'e Kur'an okumasn emretmitir. Enes b. Malik
(r.a)'dan yle rivayet edildi: Raslullah (sav) bey b. Ka'b'a: "Allah bana Lemyeknillezne kefeni suresini sana
okumam emretti" buyurdu. bey
"Allah benim adm da and m?" dedi. Peygamber Efendimiz (sav)
"Evet" deyince bey b. Ka'b sevincinden alad. 163 [163] Bu hadis-i erif sahabe ierisinde bey b. Ka'b'n
faziletine iaret ettii gibi, onun kraat ilmindeki yerine de iaret etmektedir.
bey b. Ka'b, kraati bizzat Raslllah (s.a.v)'den almtr. O, Hz. mer'e "Ben Kur'an- Kerm'i daha taze iken
bizzat Cebrail (a.s)'dan alan zattan aldm" demitir. 164[164]
Kur'an- Kerim'e kar duyduu rabet ve arzu bey b. Ka'b'n faziletini artrm, bu. sebeple Rasiullah (sav)'in
takdirini, ashabn saygsn kazanmtr.
bey b. Ka'b ayn zamanda Raslllah (sav) zamannda fetva veren az sayda sahabeden biridir. Muhammed
babas Sehl'in yle dediini nakletmitir: "Raslllah (sav) zamannda fetva veren, muhacir ve
ensardan olmak zere alt kii idi. Muhacirlerden olanlar mer, Osman, Ali; ensardan olanlar da bey b. Ka'b,
Muaz b. Cebel ve Zeyd b. Sabit'tir." 165[165]
bey b. Ka'b, Raslllah (sav) zamannda idar grevlerde de bulunmutur. Raslllah (sav) onu Bel, Uzre ve
Ben Sa'd kabilelerinin zektlarn toplamak zere grevlendirmiti. bey b. Ka'b bu grevi esnasnda
karlat bir vakay yle anlatr:
"Raslllah (sav) beni Bel, Uzre ve Ben Sa'd b. Huzeym b. Kada kabilelerinin zekatlarn toplamak zere
gnderdi. Onlarn zektlarn topladm. Nihayet onlardan sonuncu adamn yanma vardm. lerinde bu adamn
evi ve ky Medine'de Raslllah (sav)'e yakn olan idi. Bu adam bana btn maln toplad. Ben de zekt
olarak almaya henz iki yama girmi bir dii deveden bakasn bulamadm. Kendisine onu alacam syledim.
Mal sahibi, "Bunun st de yok, yk tamak iin de elverili deil. Allah'a yemin ederim ki senden nce zekt
toplamaya gelen ne Raslllah'a ve ne de onun elisine malmdan st olmayan ve yk tamaya da elverili
olmayan bir deveyi vermedim. te gen, semiz 'dii deve. Onu al." dedi.
Ben ona, "Bana emredilmeyen eyi almam. te Raslllah (sav) sana yakn, istersen ona gider, bana
sylediklerini anlatrsn. ayet o, kabul ederse, eder, etmezse reddeder" dedim. Adam:
"Bunu yapacam" dedi ve benimle kt, bana vermek istedii deveyi de ald. Raslllah(sav)'e gelince:
Y Rasulllah, malmn zektn almak iin elin geldi. Malm topladm. O, st olmayan ve yk tamaya da
bn'l-Esir, sdu'l-Gabe
Zeheb, Siyer, I, 280
159[159]
bn 'l-Kayyim, 'lmu'l-Muvakkin, I, 6
160[160]
Zeheb, Siyer, 1, 392
161[161]
Buhar, Menakibu'l Ensar 17; Tirmiz, Menkib 33
162[162]
bn Mace, Ticart, 8
163[163]
Tecrid-i Sarih Tercmesi, X, 21
164[164]
Ahmed b. Hanbel, Msned V, 117
165[165]
bn Sa'd, ayn eser, II, 350
157[157]
158[158]

elverili olmayan henz iki yana girmi bir deveyi seti. Ben kendisine almas iin gen, semiz bir dii deve
gsterdim, almaktan imtina etti. te o deveyi getirdim, al ya Raslullah" dedi. Peygamber Efendimiz (sav);
"Senin zerine bor olan bey b. Ka'b'in ayrd devedir. Sen kendi rzanla daha iyisini vermek istersen, onu
kabul ederiz ve Allah bundan dolay sana ayrca mkafat verir," buyurdu. Adam:
"Ben de bu maksatla onu getirdim, buyur al, y Raslullah!" dedi.
Hz. Peygamber (sav) devenin alnmasn emretti ve malnn bereketlenmesi iin dua etti. 166[166]
bey b. Ka'b'n, Raslullah (sav)'in vefatndan sonra ilk halife Hz. Eb Bekir zamannda da mhim grevler
yaptn gryoruz. Hz. Eb Bekir mhim bir mesele ile kar karya gelip zmn Kur'an ve snnette
bulamad zaman ashbn sekin alimlerini toplar, onlarla istiarede bulunurdu. bey b. Ka'b da Hz. Eb
Bekir'in danma meclisi yelerinden idi. Ayn zamanda Hz. Eb Bekir dneminde fetva vermekle grevli
mehur fakihlerden biri idi. 167[167] Bu dnemde onun Kur'an'm cem'i iin kurulan komisyonda grev aldn da
gryoruz.
bey b. Ka'b, ikinci halife Hz. mer'in de tevecchn kazanmtr. Hz. mer, bey b. Ka'b'a ok hrmet eder,
ondan yararlanr ve ona Seyyid'l-Mslimin (Mslmanlarn ulusu) derdi. 168[168] Hz. mer'in hilafeti dneminde
onun ura meclisinde alr ve kabilesi Hazrec'i temsil ederdi. Ayn zamanda fetva ileri ne de bakard. Hz.
mer bir zaman halka hitabnda yle demitir:
"Kur'an'dan sormak isteyen bey b. Ka'b'a gelsin, feraizden sormak isteyen Muaz'a, mal isteyen de bana gelsin.
nk Allah beni hazinedar ve datc kld." 169[169]
Hz. mer zamannda teravihi cemaatle ilk kldran da bey b. Ka'b olmutur. Hz. Peygamber (sav) zamannda,
onun vefatndan sonra ilk halife Hz. Eb Bekr, daha sonra ksmen de Hz. mer zamannda teravih namaz
cemaatle deil, mnferid olarak klnmtr. Bir defa Hz. mer mescide gidince halkn dank bir ekilde teravih
namaz kldklarn grd. Kimi tek bana klyor, kimi kk bir cemaat oluturmu klyorlard. Hz. mer
btn halk bir tek imamn arkasnda toplamay dnd ve ertesi gn bey b. Ka'b' teravih imam tayin edip
cemaati onun arkasna toplad. Bylece teravih namaz cemaatle klnmaya baland. 170[170]
Hz. mer, hilafeti zamannda fetva ileri zerinde hassasiyetle durur, ancak bu ie ehil olanlarn fetva vermesine
msade ederdi. Onun zamannda ancak Hz. Osman, Hz. Ali, Muaz b. Cebel, Abdurrahman b. Avf, bey b. Ka'b,
Zeyd b. Sabit, Ebu Hureyre ve Ebu'd-Derd gibi tayin ettii zatlar fetva verirdi. 171[171]
bey b. Ka'b, Hz. Eb Bekir dneminde olduu gibi Hz. mer dneminde de danma meclisi yesi idi. eitli
konularda fikri alnr, grlerine deer verilirdi. 172[172]
bey b. Ka'b tefsir sahasnda da ashabn nde gelenlerinden biri olup Medine tefsir ekolnn reisi olarak kabul
edilmitir. Celaleddin es-Suyut (. 911/1505) tefsir sahasnda mehur olan sahabelerin on kii olduunu
belirtmi, bunlar ierisinde de kendilerinden en ok tefsir rivayet edilenlerin Hz. Ali, Abdullah b. Mes'ud,
Abdullah b. Abbas ve bey b. Ka'b olduunu belirtmitir. 173[173]
bey b. Ka'b vahiy ktibi olmas sebebiyle Raslullah (sav)'in fiil ve hareketlerine muttali bir sahab idi. Ktb-i
Sitte'de kendisinden altm ksur rivayet edilmitir. Bakiy b. Mahled (. 276/889)'in Msned'inde bey b.
Ka'b'n yz altm drt hadisi vardr. Bunlardan hem Buhari'de ve hem de Mslim'de vardr. Ayrca Buhari
hadisi tek bana rivayet etmi ,yedi hadisi de yalnz Mslim rivayet etmitir. 174[174] bey b. Ka'b in rivayet
etmi olduu "hadislerden birinin anlam yledir: Raslullah (sav) yle buyurdu:
Ademolunun bir vadi dolusu mal oisa, bir ikincisini ister. ki vadi dolusu mal olsa, bir ncsn de ister.
Ademolunun ierisini topraktan baka bir ey doldurmaz. Allahu Tel ise tevbe edenin tevbesini kabul
eder. 175[175]
bey b. Ka'b'm vefat tarihi ihtilafldr. El-Vakid der ki, "Bir ksm hadiseler onun Hz. mer'in hilafeti
dneminde olduuna delalet etmektedir.
Yaknlar ve bakalarnn onun Medine'de hicri 22 senesinde ldn sylediklerini grdm. Hz. mer "Bugn
Mslmanlarn ulusu ld" demitir. Onun Hz. Osman'n hilafeti dneminde hicri 30'da ldn syleyenler de
olmutur. Bize gre bu daha dorudur. nk Hz. Osman (R.anh) ona Kur'an' cem etmesini emretmitir. 176[176]
Sahabenin fkhnda Kur'an; ruhun gdas, kalbin cilas, hayatn da ifasdr. Sahabe Kur'an'sz gn geirmemitir.
Kur'an renmek isteyenlerin adresi olmak, sahabenin fkhndan pay alm olmann almetidir. Sahabenin
fkhna gre her mslmann evi bir Kur'an kursudur ve Kur'an kursu da olmaldr.

166[166]

Ahmed b. Hanbe!, Msned, V, 142

bn Sa'd, Tabakat, II, 350
Tecrid X, 22
169[169]
Zeheb, Siyer I, 394
170[170]
Buhar, Teravih, I; Tecrid-i Sarih Tere, IV, 75-76
171[171]
M. Sibl, Asr- Saadet, Tere. . Rza, Dorul, st. 1974, VI, 369
172[172]
bn Sa'd a.g.e, II, 350; M. Sibl, a.g.e., IV, 334
173[173]
bk. Suyut, el-kten, II, 187
174[174]
Zehebi, Siyeru A'lami'n-Nbela I ,402
175[175]
Tirmiz
176[176]
bn Sa'd, Tahikat, m, 502; Zeheb, I, 400
167[167]
168[168]

Hz. seyd Bin Hudayr (R.Anh)

Medine'ye slmiyeti retmek iin gelen Mus'ab bin Umeyr Medine'de fevkalde bir gayretle ok kimsenin
mslman olmasn salad. Faaliyetlerini yrtmek zere Sa'd bin Mu'z'n teyzesinin olu olan Es'ad bin
Zrre'nin evine yerlemiti. Bu sebeple Sa'd bin Mu'z, o zaman Araplar arasnda akrabaya kar hakaretten
kanmak adet olduu iin, bu ie mani olma teebbsnde de bulunamad.
Ancak bir kabile reisi olarak bu ie de el koymak istiyordu. Bu maksatla kabilesinin ileri gelenlerinden seyd
bin Hudayr'a dedi ki:
Sen, iini iyi bilen, kimsenin yardmna muhta olmayan bir adamsn! Zayflarmzn inanlarn bozmak iin
mahallemize gelmi olan bu adam, yanmza gelmekten men et! Es'ad bin Zrre akrabam olmasayd, bu ii
kendim hallederdim.
Bunun zerine seyd bin Hudayr, Mus'ab bin Umeyr'in bulunduu eve giderek dedi ki:
Sizi, bize getiren sebep nedir? Zayflarmzn inanlarn m bozacaksnz? Eer, hayatndan olmak istemiyorsan
yanmzdan ayrlp gidersin.
Mus'ab bin Umeyr, ona yumuak bir sesle cevap verdi:
Hele biraz otur, szmz dinle! Beenirsen kabul edersin, beenmezsen dinlemekten yz evirirsin.
Mus'ab bin Umeyr ona, Kur'n- Kerim okudu. slmiyeti anlatt. Onun tatl konumas, insann kalbine ileyen
szleri ve ho sesiyle okuduu Kur'n- Kerm yetleriyle, kendinden geen seyd bin Hudayr dedi ki:
Bu, ne kadar gzel, ne kadar yce sz. Bu dne girmek iin ne yapmak lzmdr?
Ne yapmas lzm geldiini anlattlar ve seyd bin Hudayr, Kelime-i ehdet syliyerek mslman oldu. Byk
bir huzur ierisinde olduu hlde Mus'ab bin Umeyr'e yle dedi:
Arkamda bir adam var. Ben hemen gidip onu size gndereyim. Eer o mslman olursa, Medine'de onun
kavminden mn etmedik hi kimse kalmaz.
Sonra kalkp sratle gitti. Doruca Sa'd bin Mu'z'n yanna varnca, Mslman olduunu syledi.
Bunu gren Sa'd ararak hiddetlendi ve Mus'ab bin Umeyr'in yanna kotu. Sert ve kzgn bir tavrla
konumaya balad.
Mus'ab bir Umeyr, ona da gayet yumuak konutu ve oturup biraz dinlemesini syledi. Sa'd, bu nzik konuma
karsnda yumuayp oturdu ve konuulanlar dinlemeye balad.
Mus'ab bin Umeyr, ona da slmiyeti anlatt ve Kur'n- Kermden bir miktar okudu. Kur'n- Kerm okunurken
Sa'd'n yz birdenbire deiiverdi. O da orada mslman oldu. Kendinde duyduu stn bir hlin ve rahatln
evkiyle derhal kavminin yanma gidip, onlara mslman olduunu syledikten sonra szlerini yle tamamlad:
Hepiniz mn etmedike sizin erkek ve kadnlarnzla konumak bana haram olsun!
Bunun zerine kavmi hep birden slmiyeti kabul etti. O gn kabilesinden iman etmedik kimse kalmad.
seyd bin Hudayr btn g ve kuvvetini, madd ma'nev imknlarn slm urunda kulland. Medneli
Mslmanlardan 75 kii ile ikinci Akabe bey'atna katld. Peygamberimizin bu Mslmanlar ierisinden setii
on iki temsilciden birisi de seyd bin Hudayr'dr.
Hz. seyd, Raslllah efendimizin btn savalarnda yer ald. Cann ve varln bu yola adad. Uhud
savanda Evs kabilesinin sanca Hz. seyd'de idi. Bu savata cesaret ve ecaat rnekleri gsterdi. Yedi
yerinden ar bir ekilde yaraland.
Mcahidler Medine'ye dndkten hemen sonra, Peygamber efendimiz, mriklerin geri dnp Medine'ye baskn
yapma ihtimalini gz nnde tutarak, Hz. Bill'e, "Raslllah dmannz takip etmenizi emrediyor!" diye
seslenerek mslmanlara duyurmasn emretti.
Dertlerini unutturdu.Bu srada seyd yaralarn tedavi ettirmek istiyordu. Raslullah'm da'vetini iitince dedi ki:
ittim, Allah'n Raslnn emrine boyun eiyorum!
Sonra seyd bin Hudayr, silhn eline ald. Yaralarnn tedavisine ehemmiyet vermeyerek Peygamberimizin
yanna geldi. Hazr olduunu syledi. Cihd da'veti ve Raslullah'n emri, ona, btn dert ve yaralarn
unutturmutu.
Uhud savandan sonra bir gn Mekkeliler Peygamber efendimizi ldrmesi iin bir bedeviyi kiralk katil
tuttular. Bedevi Medine'ye gelerek Peygamber efendimizin bulunduu yeri rendi. Peygamber efendimiz bu
srada Abdlesheloullarnn yannda idi.
Ashb-i Kiram Peygamberimizin mbarek sohbetini tatl tatl dinlerken, bedevi girdi. Peygamberimiz adamn
durumundan phelenmiti. Buyurdu ki:
u adamn niyeti kt. Suikastte bulunmak istiyor. Az sonra bedevi yaklaarak sordu:
Abdlmuttalib'in torunu hanginizdir? Peygamberimiz;
Abdlmuttalib'in olu benim, diye karlk verdiler.
Bedev, kt maksadn gerekletirmek zere Reslllaha doru ilerlerken, seyd bin Hudayr eteinden tutarak
hzla ekti. Bir anda bedevinin, elbisesi ierisinde gizledii haneri ortaya kt. Hz. seyd, adamn yanna
vararak onu te'srsiz hle getirdi. Bedev, "Canm bala, y Muhammed!" diye baryordu.
Peygamber efendimiz bedeviye buyurdu ki:
Bana dorusunu syle, buraya niin geldin? Eer dorusunu sylersen doruluk sana fayda verir. Yalan

sylersen bu senin iin iyi olmaz. Yapmaya kalktn iten zten haberim var.
Bunun zerine bedev, kendisinin mrikler tarafndan kiralandn itiraf etti. Alemlere rahmet olarak
gnderilen Peygamber efendimiz, kendisini ldrmeye gelen bedeviye;
Ben seni serbest brakyorum. Nereye gitmek istersen git, yahut senin iin bundan daha hayrl olan tercih et!
buyurarak onu slma da'vet etti.
Bedev Peygamberimizin bu licenapl karsnda, hi tereddt etmeden:
Allah'tan baka ilh yoktur. Sen de muhakkak Allah'n Resulsn, diyerek Mslman oldu.
Hendek savann uzamas zerine Reslllah efendimiz, eitli kabilelerden meydana gelmi olan mrik
ordusunu zayf drerek morallerini bozmay plnlad. Bunun iin, Gatafanlarn kumandan Uyeyne bin Hisn
ile Haris bin Avf'a yle bir haber gnderdi:
Mslmanlar muhasaradan vazgeip, yurtlarna dner giderlerse, kendilerine, Medine'nin yllk meyve
mahslnn te birini veririm. Fakat onlar te bire raz olmadlar ve mahsln yarsn istediler.
Peygamberimiz daha fazla vermeyince, sonunda buna raz oldular. On kiilik bir heyetle Peygamberimizin
huzuruna geldiler. Ne hakla ayaklarm uzatyorsun Onlar Reslllahla grrlerken seyd bin Hudayr bir
vesileyle Peygamberimizin yanma girdi. Uyeyne bin Hisn'in Raslullahn karsnda ayan uzatarak saygsz
bir ekilde oturduunu grd. Bu saygszca davrana tahamml edemedi ve sert bir ekilde kt:
Topla ayaklarn! Raslullahn nnde ayaklarn ne hakla uzatyorsun? Eer Resllahn huzurunda olmasaydn,
vallahi u mzram sana saplardm.
Gatafan kumandannn ne maksatla geldiini renince de Peygamberimize hitaben son derece saygl bir ekilde
dedi ki:
Y Raslallah! Bu, Cenb- Haktan gelen bir emir ise onu yerine getiriniz. Eer bu iin altnda ulv bir gayeniz
varsa, dilediinizi yapn. Ona da bir diyeceim yoktur. ayet bunlardan baka, bize zarar gelmemesi iin buna
bavuruyorsanz, vallahi bizini onlara kltan baka verecek bir eyimiz yoktur. Onlar ne zaman bizden birey
koparmay umdular ki, imdi umabilsinler.
seyd bu szleriyle, Allah Raslnn yaplmasn arzu ettii bir ii, nefsi istemese de teslimiyetle kabul
edeceini ortaya koyarak, Reslllaha olan balln ak bir ekilde gstermi oldu. Dier taraftan, bu szler,
onun, Allah ve Raslnn yolunda her trl tehlikeyi gze alacann ve mriklere hibir ekilde tviz vermeye
yanamayacann da bir ifadesiydi.
seyd bin Hudayr'n bu konumas Raslllah sevindirdii gibi, orada bulunan Sahbleri de gayrete getirdi.
Bunun zerine Peygamber efendimiz, Gatafanllarla anlamaktan vazgeti.
Uyeyne bin Hisn ile Haris bin Avf, son derece mitsiz ve zntl olarak oradan ayrldlar. Ashabn ihls, sabr
ve metanetlerini, Peygamberimizin emirlerine gre hareket etmekten vazgemeyeceklerini grnce, Medine'yi
hibir ekilde ele geiremeyeceklerini anladlar. Kararghlarna gittiler.
Kabilelerinden neticeyi soranlara da yle itirafta bulundular:
Meseleyi halledemedik. Biz, son derece basiretli, ileri grl ve Peygamberleri urunda canlarm seve seve feda
edebilecek bir kavim grdk. Biz de mahvolduk, Kureyliler de mahvoldular. Kureyliler Muhammed'e birey
yapamadan dnp gidecekler. Muhammed de Ben Kurayza Yahdlerinin zerine decek. Gebersinler,
Cehenneme gitsinler. Muhammed bize Yahudiler gibi zp.arl deildir. Bylece Peygamberimizin dnd
gereklemi oldu. Gatafanllar muhasaradan vazgeerek yurtlarna dndler.
seyd bin Hudayr, Mekke'nin fethine de katld. Hz. Eb Bekir ile birlikte Peygamberimizin hemen yanbanda
yer ald. Huneyn ve Tebk savalarnda Evs kabilesinin sancaktarln yapt.
Peygamber efendimizin, "Ne iyi kimsedir!" eklinde methine mazhar olan seyd bin Hudayr'n sesi ok gzeldi.
Bu sesini Kur'n- kerm okumakla sslerdi. Okumaya balad zaman bambaka bir leme giderdi.
Bir gece hurma sergisinde Bakara sresini okuyordu. Yannda bal bulunan al birden ahland. Hz. seyd
okumay kesti, at sakinleti. Tekrar okumaya balad, at yine ahland. seyd sustu, at da sakinleti. seyd tekrar
okumaya baladnda at yine ahland. Ondan sonra da artk okumaktan vazgeti.
Atnn yanna gitti, bam kaldrd, semya bakt. Birden ard. nk, bann zerinde glgeye benzer bir sis
iinde kandiller gibi birok parltlar grd. Daha sonra bu glge tabakas, iinde k manzmesiyle birlikte
semya ekilip gitti ve grnmez oldu.
Hz. seyd, sabah olur olmaz hemen Peygamberimize kotu ve durumu anlatt. Raslullah efendimiz buyurdu ki:
Ey Hudayr'n olu! Bilir misin, onlar nedir?
Hayr, y Raslallah!
Ey seyd, onlar meleklerdi. Senin Kur'n- Kerm okuyan sesine gelmilerdi. Sesini dinliyorlard. Eer
okumaya devam etseydin, sabaha kadar seni dinlerler, insanlar da kendilerini seyrederlerdi. Onlar insanlardan
gizlenmezlerdi.
seyd bin Hudayr, ilimden bir hakikat renebilmek iin, ba'zan ge saatlere kadar Raslllahla sohbet ederdi.
O meseleyi renmeden rahat edemezdi.
Hz. seyd, Kur'n- kerm okumak ve dinlemekten, Raslllahn sohbetinde bulunmaktan o derece huzur
duyuyordu ki, adet bunlar ondan bir para olmutu. Bir sznde, bu durumunu yle ifde eder:
Btn arzum, mrm hl zere geirmek ve bu hllerden hibir zaman ayrlmamaktr. Bunlar: Kur'n-

kerm okuduum veya dinlediim zamanki hlim. Raslllah (sav)'m hutbesini, konumasn dinlediim
zamanki hlim ve bir cenazeyi grdm zamanki hlim.
Bir gn, yine bir arkadayla birlikte Raslullahn sohbetinde bulunmulard. Huzurdan ayrldklarnda ortalk
iyice kararmt. Ellerindeki baston k vermeye, yollarn aydnlatmaya balad. Birbirlerinden ayrldktan sonra
k ikiye ayrld. Her biri kendi bastonunun aydnlnda yryerek evlerine gittiler.
Hz. ie-i Sddka buyurur ki: Ensrdan zt var ki, fazilet ynnden hi kimse, onlarn stnde saylmazd.
Bunlarn de Abdlesheloullarndan olup, Sa'd bin Mu'z, seyd bin Hudayr ve Abbd bin Bir idi. Hz.
seyd, Hicretin 20. ylnda, Hz. mer'in hilfeti zamannda vefat etti. Cenaze namazn Hz. mer
kldrd. 177[177]
Sahabe nesli, hayrl ilerin takibisidir. Hayrda yarmak, birr ve takvada birleip yardmlamak, sahabenin
srekli zerinde bulunduu bir hldir. Sahabenin izinde gitmek istiyorsak baka bir ifadeyle sahabenin fkhndan
nasiblenmek istiyorsak, hayr ileyelim, hayrl ileri takip edelim, hayrl hizmetlerde mslmanlara ortak olalm,
hayrda yaranlar destekleyelim, birr ve takvada kardelerimizi yardmsz brakmayalm.

177[177]

Siyen A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

Hz. same Bin Zeyd (R.Anh) ....................................................................................................................... 2

Hz. Vahi (R.Anh) ......................................................................................................................................... 3
Hz. Veld Bin Velid (R.Anh) ......................................................................................................................... 4
Hz. Zeyd Bin Desinne (R.Anh) ..................................................................................................................... 5
Hz. Zeyd Bin Harise (R.Anh) ........................................................................................................................ 6
Hz. Zeyd Bin Sabit (R.Anh) .......................................................................................................................... 7
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................10
NTE XII .............................................................................................................................................................10
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir................................................11
Hz. mine Benti Vehb (R.Anha) .................................................................................................................11
Hz. Ftma Binti Esed (R.Anha) ...................................................................................................................15
Hz. Halime Hatun (R.Anha) .........................................................................................................................16
Hz. Safiyye Binti Abdulmuttalib (R.Anha) ..................................................................................................18
Hz. mm- Eymen (R.Anha)........................................................................................................................20
Hz. mm- Hani (R.Anha) ...........................................................................................................................22
Hz. Umm-I Hram (R.Anha) .........................................................................................................................22
Hz. mm- erik (R.Anha) ..........................................................................................................................23
Hz. mm- mare Nesibe Hatun (R.Anha) .................................................................................................24
Hz. Hatice (R.Anha) .....................................................................................................................................26
Hz. Aie (R.Anha) ........................................................................................................................................30
Hz. Cveyriye Binti Haris (R.Anha) ............................................................................................................41
Hz. Hafsa (R.Anha) ......................................................................................................................................41
Hz. Meymune Binti Haris (R.Anha) .............................................................................................................43
Hz. Reyhane (R.Anha)..................................................................................................................................44
Hz. Rmeysa Binti Mlhan (R.Anha) ...........................................................................................................44
Hz. Safiyye (R.Anha) ...................................................................................................................................48
Hz. evde Bnt Zem'a (Ranha) ....................................................................................................................48
Hz. Smeyye Binti Habbat (R.Anha) ...........................................................................................................49
Hz. Ummu Seleme (R.Anha) ........................................................................................................................51
Hz. mm Habibe (R.Anha) ........................................................................................................................54
Hz. Zeynep Binti Hzfivme (R.Anha) ..........................................................................................................56
Hz. Zeynep Binti Cah (R.Anha) ..................................................................................................................57
Deerlendirme almalar ...........................................................................................................................59
Netice............................................................................................................................................................59
Genel Deerlendirme almalar? ................................................................................................................61
Bibliyografya ................................................................................................................................................64

Hz. same Bin Zeyd (R.Anh)

same b. Zeyd b. Harise b. Surhl ashabn ileri gelenlerinden biri olup, Raslullah (s.a.s)'m azadh klesi Zeyd
b. Hrise'nin oludur. Knyesi, Eb Muhammed'dir. Deiik rivayetlere gre; Eb Zeyd, Eb Yezd ya da Eb
Hrice olarak da arlmaktayd. 1[1]
same'nin annesi mm Eymen (ki, asl ad Bereke'dir) Rslllah (sav)'in babas Abdullah'n cariyesi ve ayn
zamanda Peygamberimizin dads idi. Abdullah vefat edince, Raslullah onu azad etti. Zeyd b. Harise b. Surhl
de Hz. Hatice'nin klesiydi. Hz. Hatice Peygamberimizle evlenince, Zeyd'i kendisine hediye etti. Raslullah
(sav) de onu azad edip mm Eymen'le evlendirdi. same, ite bu evlilik sonucu dnyaya geldi. 2[2]
same ile Eymen, ayn anadan kardetirler, fakat babalar ayrdr. same, slm dneminde, muhtemelen
Raslllah (sav)'n risletinin drdnc ylnda Mekke'de dodu. El-sbe'de kaydedildiine gre, Hz.
Muhammed (sav), vefat ettii zaman same 18-20 yalarnda bulunuyordu. 3[3]
Raslullah (sav), same ve babasn ok severdi. Bu nedenle kendisine; "Raslullah'n sevdii" anlamna gelen
"Hibbu Raslullah" ya da "el-Hibbu bn'l-Hubbi" denirdi. Peygamber (sav)'in, same'yi sevdiine dair yle bir
hadis rivayet edilmektedir:
"phesiz same b. Zeyd bana, insanlarn en sevi mi isidir. Sizin iyilerinizden olmasn umuyorum. Onun
hakknda iyilik tavsiyesinde bulununuz." 4[4]
Hz. ie'den rivayet edilen u hadise de Raslllah (sav)'n daha ocuk iken dahi onu ne kadar sevdiini
gsteriyor. Hz. Aie (R.an) diyor ki; "Bir gn same 'nin aya kapnn eiine taklarak yere dt ve yz
yaraland. Allah'n Rasl bana; "Yzndeki pislii temizle" dedi Ben onu kirli grerek denileni yapmadm.
Bunun zerine Raslilah (s.a.s); yzndekileri emerek tkrmeye balad. 5[5]
Yine, Urve bn'z-Zbeyr'den rivayet edildiine gre, Peygamberimiz, same'nin gelmesini bekleyerek
Arafat'tan inmeyi tehir etti. same kp geldiinde, onun siyah, bask burunlu bir ocuk olduunu gren
Yemenliler, onu kmseyerek; "Biz bunun yznden mi hapsedildik?" dediler. Rv, Yemenlilerin, Hz. Eb
Bekir zamannda bu yzden irtidat edip slm'dan ktklarn syler. 6[6]
same de bir ok sahabe gibi, kk yatan itibaren savalara katlmay arzulamtr. Nitekim Uhud gn onbe
yandan kk olmasna ramen kendi yatlar olan, Abdullah b. mer, Zeyd b. Sabit, Ber b. zib, Arcir b.
Hazm ve seyd b. Zhayr'le beraber savaa itirak etmek istemi, fakat, Raslllah (sav) yalan kk olduu
iin bu isteklerini kabul etmemi ve sava balamadan onlar Medine'ye geri gndermitir. Hendek gn ise
savamalarna izin verdi. 7[7]
same, Uhud savandan sonraki tm savalara katld gibi, bir ok seriyyede de nemli grevler stlenmitir.
Huneyn gazvesinde; Mslmanlar darmadan olup saa sola karlarken, Raslllah (sav)'m evresinde sayl
birka sahb kalmtr ki, bunlardan biri de same b. Zeyd'dir. 8[8]
same'nin kendisinden rivayet edildiine gre; katld seriyyelerin birinde, dman safnda Mslmanlara
kar savaan birine kar kl ekince, o ahs; "Ehed en l ilahe illallah" diyerek ehdet getirdi. Fakat
same yine de onu ldrd. Dnte, durumu Raslllah (sav)'e 'haber verince, Allah Rasl, "L ilahe illallah"
diyen birini ne diye ldrdn sorar. same; "Ey Allah'n Rasl! O lmden kurtulmak iin byle syledi"
dedi. Raslllah (sav), "Sen onun kalbini yanpta baktn m?" Fakat, Raslllah, bu soruyu ayn ekilde defalarca
sordu. same, neredeyse Mslmanlndan pheye decek hale geldi. Kendi kendine; "Allah'a sz veriyorum,
bundan byle l ilahe illallah diyen hibir kimseyi ldrmeyeceim" dedi. 9[9]
fk olaynda Raslllah (sav) ashabndan bazlarna danarak Hz. Aie hakknda grlerini renmek istedi. Bu
arada same'ye de dncesini sordu. same, Hz. ie'den vgyle bahsederek, onu bylesi irkin bir iftiradan
tenzih etti. 10[10]
Raslilah (sav) H, 11. ylda, byk bir ordu hazrlayarak same'yi bu orduya kumandan tayin etti. same'nin
komutas altnda ashabn birok ieri gelenleri vard. Bunlardan bazlar; Ebu Bekir, mer, Ebu Ubeyde, Sa'd b.
Eb Vakkas, Sad b. Zeyd, Katde b. en-Nu'mn ve Seleme b. Eslem'dir. Bunun zerine, halktan baz insanlar;
"Peygamber, ilk muhacirlere bir ocuu komutan tayin etti!" diyerek ileri geri konumaya baladlar. Bunu
duyan Raslllah, ok kzd ve minbere karak cemaate yle seslendi: "same hakkndaki szleriniz bana
ulat. Siz onun komutanln tenkid ettiiniz gibi, daha nce babasnn kumandanln da tenkit etmitiniz.
Gerek u ki, o komutanla layktr. Nitekim babas da komutanlalaykt. 11[11]
bn Abdi'l-Beri, el-stib fi Marifeti'l Ashb, Khire; I, 75 t.y, bn'l-Esr, sd'l-Gbe Marifeti's-Sahabe I, 79
bn Sa'd, et-Tabakatu'l-Kbr, Beyrut 1957, VIII, 223; bn Abdil-Berr, a.g.e., I, 75; bnl Esr, a.g.e., I, 79
el-sbe, Beyrut, t.y., I, 29
4[4]
bn'l-Esr, a.g.e., I, 79; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., I, 76
5[5]
bn'l-Esr, a.g.e., 1, 80
6[6]
bn Abdi'l-Berr, a.g.e., I, 76
7[7]
bn Hiam, es-Siret'n-Nebeviyye, Msr 1955,13,66
8[8]
bn Sa'd, a.g.e., II, 151; bn Hiam, a.g.e., II, 443; bn'l-Esr, el- Kmil fi't-Trh, Beyrut 1965, II, 263
9[9]
bn Sa'd, a.g.e., 11,119; bn'l Esr, sd'l Gbe, I, 80; bn Hiam, a.g.e., il, 622; bn'l-Esr, el-Kmil, II, 226
10[10]
bn'l-Esr, el-Kmil, 11,197; bn Hiam, a.g.e., 11,301
11[11]
bn Sa'd a.g.e., II, 189/ 190; el-Askaln, a.g.e., I, 29
1[1]
2[2]
3[3]

same, sz konusu ordusuyla hareket etmek zereyken, Allah Rasl dr-i bekaya irtihal etti. Bunun zerine
same, Medine'ye geri dnerek, Raslllah (sav)'n ykanmas, tekfin ve defnedilmesi ilerinde Hz. Ali'ye
yardm etti. Defin ii tamamlandktan sonra, same ordusunun bana geerek, am'a doru hareket etti. 12[12]
Usame, Ebu.Bekir (R.a) ve mer (R.a) zamannda yaplan birok savaa itirak etmitir. Bunlardan biri,
Mseylemet'l-Kezzab'a kar yaplan savatr ki, bu muharebede Halid b. Velid ile beraberdi. 13[13]
Hz. mer (R.a) divan tekilatn kurunca, Raslllah (sav)'e yaknlk derecelerine ve savataki baarlarna gre,
Mslmanlara ulufe datmaya balad. Bu arada same b. Zeyd'e drt bin veya bebin dirhem kendi olu
Abdullah'a ise ikibin dirhem verdi. Abdullah babasna "Neden same'ye bana verdiinden daha fazla verdin?
Halbuki onun katlmad savalara ben katldm" dedi. Buna kar Hz. mer: "Allah Rasl same'yi senden
daha ok severdi. same'nin babasn da senin babandan daha fazla seviyordu" diyerek olunu susturdu. 14[14]
same; Hz. Osman (R.a)'n ldrlmesiyle ortaya kan fitnelere bulamam, Hz. Ali'ye de bey'at etmemi,
onunla herhangi bir savaa katlmamtr. Bu ekimserliini; "L ilahe illallah" diyen bir kimseyi
ldrmeyeceine dair ettii yeminle izah etmitir. 15[15]
Hz. Ali ile Hz. Muaviye arasnda meydana gelen atmalar srasnda same bir sre am civarnda bir beldede
oturdu. Sonra Vadi'l-kura'ya geldi. Bir mddet de burada oturdu, ardndan Medine'ye gitti ve Muaviye'nin
hilafetinin sonlarna doru Curf denilen yerde vefat etti.
Vefat tarihi eitli rivayetlere gre, H. 54, 58, ya da 59' dur. Eb Hreyre, bn Abbas, Eb Osman el-Hind, Urve
bn Zbeyr, Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe, Eb Vil ve bakalar same'den hadis rivayet etmilerdir. 16[16]
Sahabe neslinin en nemli vazifelerinin banda "uluhiyyet hukuku" ile "uhuvvet hukuku" nu muhafaza ve
mdafaa etmek geliyordu. Her sahabe gc nisbetinde "uluhiyyet hukuku" ile "uhuvvet hukuku" nu muhafaza ve
mdafaa etmitir, "uluhiyyet hukuku" ile "uhuvvet hukuku" nu muhafaza ve mdafaa etmeyenler, sahabenin
yolundan ayrlanlardr.
Hz. Vahi (R.Anh)
Vah, Hz. Hamza'nn Bedir savanda ldrd Tuayme'nin kardeinin olu olan Cbeyr bin Mutim'in klesi
idi. Habeli olduu iin, el ile ok ve mzrak atmakta usta idi. Uhud savanda, Cbeyr buna demiti ki:
Hamza'y ldrrsen seni azat ederim!
Daha o zamanlar mslman olmakla ereflenmemi olan Ebu Sfyan'n hanm Hind de, babasnn ve amcasnn
intikam iin, Vah'ye mkfat vaad etmiti.
Vah, Uhud'da ta arkasna pusuya girip, yalnz Hz. Hamza'y gzetirdi. Hz. Hamza sekiz kfiri ldrp,
saldrrken, Vah mzran atarak, onu ehit etti. Sonra, gidip durumu Hind'e haber verdi. Hind sevinip
zerindeki zinetlerin hepsini Vah'ye verdi. Daha da vereceini syledi.
Uhud savanda Peygamberimiz birka kfire beddua etmiti. "Vah'ye niin lanet etmiyorsun" dediklerinde,
buyurdu ki:
Miracda, Hamza ile Vah'yi kolkola, birlikte cennete girerlerken grmtm!
Hicretin sekizinci ylnda, Mekke fethedildii gn, Vah, Mekke'den kat. Bir zaman uzak yerlerde kald. Sonra
piman olup, Medine'de mescide gelip, selam verdi. Raslllah efendimiz selamn ald. Vah' dedi ki:
Ya Raslallah! Bir kimse Allah'a ve Rasl'ne dmanlk yapsa, en kt, en irkin gnah ilese, sonra piman
olup temiz iman etse, Raslllah' canndan ok seven biri olarak, huzuruna gelse, bunun cezas nedir?
Reslullah efendimiz buyurdu ki:
man eden, piman olan affolun Bizim kardeimiz olur.
Ya Raslallah! Ben iman ettim. Piman oldum. Allah Tel'y ve Onun Rasln hereyden ok seviyorum.
Ben Vah'yim.
Raslullah efendimiz, Vah adn iitince, Hz. Hamza'nn ehit edilmi hli gznn nne geldi. Alamaya
balad.
Vah, ldrleceini anlayarak kapya yrd. Ashab- Kiram kllarna sarlm, iaret bekliyordu. Vah, Son
nefesimi alyorum" derken, Raslllah (sav) onu af ettiini beyan etti. Herkes, "ldrn!" emrini beklerken,
Raslullah efendimiz buyurdu ki:
Kardeinizi arnz!
Karde szn iitince, sayg ile ardlar. Peygamber efendimiz Vah'ye, "affolunduunu" mjdeleyerek
buyurdu ki:
Fakat, seni grnce dayanamyorum, elimde olmadan zlyorum.
Hz. Vah, Raslllah zmemek iin, bir daha yanna gelmedi. Mahcup, ba nnde yaad. Ayn mzrak ve
okla yalanc peygamber Mseyleme'yi ldrd ve slam dinine byk hizmet etti. Hz. Osman zamannda vefat
bn. Sa'd a.g.e., 11,189,190, 277, 279; el-Askaln, a.g.e., I, 29; bnl-Esr, el-Kmil, II, 332
bn Sa'd a-g-e., IV, 316
bn Abdil-Berr, a.g.e.; bn Sa'd, a.g.e., III; 296, 297; el-Askaln, a.g.e., I, 29; bn'l-Esr, sd'l be, I, 80
15[15]
bn Abdi'l-Berr, a.g.e., I, 77; bn'l-Esr, sd'l-Gbe, I, 80
16[16]
bn Abdi'l Berr, a.g.e., I, 77; bn'l Esir sdl-Gbe, I, 81; el-Askalni, a.g.e., 1,129
12[12]
13[13]
14[14]

etti. 17[17]
slm'da kan dvasn gtmenin yeri yoktur. man hatalar balamann badr. man eden herkes gemite bize
kar hatas ne olursa olsun dinde kardeimiz olur. Her mslman gemiteki gnahlarna keffaret olabilecek
sevabl ileri ilemekle mkelleftir. Hatada srar etmek deil, piman olup tevbe etmek esastr.
Hz. Velid Bin Velid (R.Anh)
Veld bin Veld, mehur Hlid bin Veld'in kardeiydi. Bedir gazasnda mriklerin safnda harbe katld.
Mrikler bu harpte yenilince, onu Abdullah bin Cah esir ald. Medine-i Mnevvereye getirdi.
Kardelerinden henz mrik olan Hlid bin Veld ile Him bin Veld, onu esaretten kurtarmak; zere
Medine'ye geldiler. Abdullah bin Cah kurtulu akesi verilmedike brakmak istemedi. Kardelerinden Hlid
raz olduysa da, baba bir annesi ayr kardei Him kabul etmedi. Zrh karl anlatlar: Resiullah efendimiz
babalarnn silh ve tehizatnn verilmesini teklif etti. Bunu kabul ederek babalarnn yz dinar kymetindeki
klc, zrh ve miferi karlnda anlatlar. Veld'i esaretten kurtarp, Mekke'ye doru yola ktlar.
Fakat Veld, Mekke yolu zerinde Medine'ye drt mil mesafedeki Z'-Huleyfe'de onlardan ayrlp, Reslullahn
yanna geldi. mn edip, Ashb- Kiramdan oldu. Mslman olduktan bir mddet sonra Mekke'ye kardelerinin
yanna gelmiti. O zaman Hlid bin Veld sordu:
Madem ki Mslman olacaktn, kurtulu fidyesi demeden olsaydn ya. Babamzdan kalan htray elimizden
kardn. Niin byle yaptn? Veld de u cevab verdi:
Kureylilerin, esarete dayanamad da Muhammed'e tabi oldu demelerinden korktum.
Kardeleri onu Mahzmoullarndan baz Mslmanlarla, Ays bin Eb Reba ve Eb Seleme bin Him'n
yanna hapsettiler. mn ettii iin senelerce hapis yatt. slmiyetin azl dmanlarndan amcas Him ile
mrik akrabalarndan ok zulm ve ikence grd.
Raslllah efendimiz mriklerin zulmne urayan Ays bin Eb Reba ile Eb Seleme bin Him ve kendisi
iin yle du ettiler:
lh! Veld bin Veld'i, Seleme bin Him', Ays bin Eb Reba'y ve kffr elinde bunalp zayf ve ciz grlen
dier m'minleri kurtar.
Veld Raslullah'n duas bereketiyle bir frsatn bulup, bah bulunduu yerden kat. Medne-i Mnevvereye
gelip, Raslllah efendimiz ile bulutu. Raslllah, Ays bin Eb Reba ile Eb Seleme bin Him'n hlini
sorunca, onlarn birbirlerine ayaklan ile bal, iddetli azap ve ikenceler altnda kvrandklarm haber verdi.
Reslllah efendimiz onlarn hline ok zlp, kurtarlma relerini arad. Kimin kurtarabileceini sorunca,
senelerce ikence altnda kalmasna ramen, Veld, byk bir cesaret ve akla dedi ki:
Y Raslallah! Onlar ben kurtarr, Size getiririm.
Tekrar Mekke'ye gelip, ikence gren Mslmanlarn yerini onlara yiyecek gtren bir kadm takip ederek
rendi. Mazlumlar, tavansz bir binada hapisti. Geceleyin, lm de gze alarak byk bir cesaretle duvardan
syrlp, mazlumlarn yanna vard. man etmekten gayr bir sular olmayan, mriklerce bir taa balanp;
Arabistan'n l havasmdaki yakc scaklnda her trl.zulme uratlan mazlumlar kurtarp, devesine bindirdi.
Medine'ye a, susuz, yaln ayak gnde geldiler. Parmaklar talarn tahribatndan para para olmutu. Veld
bin Veld kan revn iinde Reslllah'a kavumann verdii sevin ve huzurla btn skntlarn unutuverdi.
Veld'in kardei Hlid bin Veld, yle anlatr:
Allah Tel, benim hayrm diledii zaman, kalbime islmiyet sevgisini drd. Beni, hayr ve erri anlayacak
hle getirdi. Kendi kendime dedim ki:
Ben, Muhammed'e kar her sava yerinde bulundum. Bulunduum sava yerierinden hibiri yoktur ki,
dnerken, aykr ve yanl bir i zerinde bulunduumu ve Muhammed'in, muhakkak galip geleceini iimde
sezmi olmayaym!
Reslllah efendimiz, Hudeybiye'ye kp geldii zaman, ben de, mrik svarilerinin banda yola ktm.
Usfan'da, Raslllah efendimizle Ahbna yaklap gzktm. Reslllah efendimiz, bizden emn bir surette
Eshbna le namazn kldryordu. zerlerine, birden baskn yapmay dndkse de, gereklemedi. Byle
olmas da, hayrl oldu.
Raslllah efendimiz, kalbimizden geenleri sezmi olmal ki ikindi namazn, Ashabna korku namaz olarak
kldrd. Bu, bana ok te'sr etti. Kendi kendime, "Bu zt, herhalde, Allah tarafndan korunuyordur" dedim.
Mekke'ye dndmde eitli dnceler hlinde bocalar bir vaziyette idim."Nec'ye mi gideyim? Halbuki,
kendisi, Muhammed'e balanm bulunuyor! Ashab da, Onun yannda emniyet ve selmet iinde barnp
duruyorlar. Yoksa, Heraklis'n yanma gideyim de dnimi brakp Hristiyan m olaym, ya da Yahudilie mi
gireyim? Yahut, kendilerine tbi olarak Acemlerle birlikte mi oturaym?" diye kendi kendime sylendim,
dndm durdum. Ertesi sene, Raslllah efendimiz umre iin Mekke'ye gelip girince, O'ndan gizlendim.
Kendisinin Mekke'ye giriini grmedim. Kardeim, Veld bin Veld de umre iin gelip Mekke'ye girmiti. Beni,
arayp bulamaynca, bana bir mektup yazm ve mektubunda yle demiti:
17[17]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyell Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref at el- Baa, Beyrut/ty

"Dorusu, ben, senin slmiyetten byle tedirgin olmak ve yz evirip gitmekteki grn kadar alacak bir
gr grmedim! Halbuki, eri yola gitmekten seni alkoyacak bir akim da var! Akln kullansan ya! slmiyet
gibi bir dni, kim bilmez ve tanmaz olabilir?! Raslllah efendimiz, seni, bana sordu. "Hlid, nerededir?" dedi.
Ben de, "Allah, onu getirir" dedim. Raslllah efendimiz bunun zerine buyurdu ki:
Onun gibi bir adam, slmiyeti bilmez ve tanmaz olabilir mi? Keski o, btn sava ve abalarn
Mslmanlarn yannda, mriklere kar gsterseydi, kendisi iin, ne kadar hayrl olurdu! Biz, kendisini
bakalarna tercih eder, stn tutardk!
"Ey kardeim! En elverili, en yararl yerlerde karm bulunduun frsatlara acele yeti!" Bana, kardeimin bu
mektubu gelince, gitmek iin, acele ettim. slmiyete olan isteim de artt. Raslllah efendimizin syledikleri
ise, beni ok sevindirdi, ferahlatt."
Hlid bin Veld daha sonra Medine'ye gelerek Mslman oldu. 18[18]
Hayrl ilerde sratlanmak, sahabe snnetindendir. Sahabeler hayrl ileri geciktirmezlerdi. Frsatlar
deerlendirir o hayrl ileri hemen iliyorlard.
Hz. Zeyd Bin Desinne (R.Anh)
Uhud savanda baz yaknlar len mrikler, mslmanlardan bunlarn intikamn almak istediler. Alaka bir
pln hazrladlar. Hemen de pln tatbike koydular. Bu maksatla bir heyet Medine'ye gidip, Resulullahn
huzuruna karak u ricada bulundular:
Ya Raslallah! Bizim kabilelerimiz, slmiyeti kabul ettiler.
Yalnz Kur'an- Kerim retmenine ihtiyacmz var. Ltfen bize; slmiyeti ve Kur'an- kerimi retecek
kimseler yollar msnz?
Sevgili Peygamberimiz kendilerine, 10 kiilik bir retmenler heyeti yolladlar. Balarnda, Asm bin Sabit
hazretlerinin bulunduu bu heyette, Mersed bin Eb Mersed, Halid bin Eb Bkeyr, Hubeyb bin Adiy, Zeyd bin
Desinne, Abdullah bin Tark, Muattib bin Ubeyd de bulunuyordu.
Bu retmenler kafilesi, geceleri yryerek, gndzleri gizlenerek Hzeyl kabilesi topraklarnda, Reci suyu
banda, seher vakti konakladlar.
Bu srada yanlarnda bulunan Adal ve Kare kabilesi heyetinden biri, bir bahane ile yanlarndan ayrld. Hemen
Lhyanoularna gidip, haber verdi. ok gemeden kafilenin etraf sarld. 200'den fazla silahl ekya oradayd.
"Bize muallim lazm!" diyenler, ekip gittiler. O gzide mslmanlar, ekya ile kar karya braktlar.
Lhyanoullar mensuplar, esir ticareti ile geinirlerdi. Bu sebeple, "Teslim olun ve cannz kurtarn!" teklifinde
bulunuyorlard. Asl niyetleri, onlar Mekke'de kle olarak satmakt. Bylece ok para kazanacaklard. nk
Mekke'li mrikler, kendilerine, "Yakaladnz her mslman iin, deerinden fazla para deriz" demilerdi.
Bunu mslmanlar da duymulard. Onun iin, aralarnda istiare ederek, arpmaya karar verdiler. Arkalarn
daa dnp, kllarn ekip, Allahn dini urunda vurumaya baladlar.
kiyz kiilik dmana kar, grlmemi bir kahramanlkla arptlar. zerlerine saldran kuvvetten bir ksmn
ldrdler. Nihayet arpa arpa on sahabeden yedisi okla vurularak orada ehit dt.
Sadece Hubeyb bin Adiy, Zeyd bin Desinne ve Abdullah bin Tark kalm, mriklerle arpyorlard. ok
gemeden mrikler, onlar sa olarak yakaladlar. n de yaylarn kirileri ile baladlar. Mekke'ye gtrmek
zere yola ktlar.
Abdullah bin Tark Mekkeli mriklere gtrlmeye raz olmad. Gitmemek iin zorland. "Vallahi ben size
arkada ve yolda olmam! ehit olan arkadalarm bana rnek ve nderdir" deyip, bir zorlayta ellerini kurtard.
Lhyanoullar onu taa tuttular, sonunda onu da ehit ettiler.
Lhyanoullar, Hubeyb bin Adiy ve Zeyd bin Desinne'yi Mekke'ye gtrp mriklere yksek bir fiyatla
sattlar. Zeyd bin Desinne'yi Safvan bin meyye, Bedir savanda ldrlen babas meyye bin Halefin
intikamn almak zere satn ald.
Mekkeli mrikler, Hz. Hubeyb ve Zeyd'i satn aldktan sonra, onlara ne ceza vereceklerini konuuyorlard. Bu
hususta eitli fikirler ileri srlyordu:
Hemen ldrelim!
Hayr! Evvela ikence etmeliyiz!
Ama Haram aylar iinde bulunuyoruz!
Evet! Bu sebeple, hemen ldrenleyiz! Haram aylarn gemesini beklememiz gerek.
O halde, hapsedelim!
Ellerini, ayaklarn zincire vuralm!
Nitekim yle de yaptlar. Yani zincire vurup hapsettiler. Harp meydanndaki yenilginin intikamn, mdafaasz
bu insanlardan alacaklard. Hem de onlar; harpte deil, parayla pazardan almlard!
Hubeyb bin Adiy ve Zeyd bin Desinne'yi ldrmek iin, mriklerin kararlatrd gn gelmiti. Fakat
mriklerin kin ve intikam hisleri gemek bilmedi. Herkese haber verildi. Bu yzden ehrin zengin-fakir, genSiyem A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacerl Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

18[18]

ihtiyar, kadn-erkek ve btn ocuklar oradaydlar... Bu iki yce sahabenin bana gelecekleri merak ediyorlard.
Bir sabah erkenden iki sahabenin zincirlerini zp, zindandan kardlar. Mekke dnda Tenim denilen yere
gtrdler. nk btn melanetlerini, orada yapmay det edinmilerdi.
Bu iki Allah ve Raslullah dostu ise, heyacanl deildiler. Yolda karlap gren bu iki sahabe, kucaklaarak,
birbirlerine uradklar beiaya sabretmelerini tavsiye ettiler.
Hz. Zeyd, son namazn kldktan sonra, Mekkeli mrikler, onu tutup daraacna kaldrarak baladlar. Yzn
kbleden Medine'ye doru evirdiler. Sonra dediler ki:
Haydi dninden dn, seni serbest brakalm!
Vallahi dinimden asla dnmem! Btn dnya benim olsa, bana verilse, yine de slmiyetten dnmem!
imdi senin yerine Peygamberinin olmasn, onun ldrlmesini, sen de evinde rahat oturasn ister misin?
Ben Muhammed aleyhisselamn, deil benim yerimde olmasn, Medine'de yrrken ayana bir diken bile
batmasna asla raz olmam!
Ey Zeyd, slm dininden dn, eer dnmezsen seni muhakkak ldreceiz!
Allah yolunda olduktan sonra, benim iin ldrlmemin hi ehemmiyeti yoktur.
Bu konumalardan sonra Zeyd bin Desinne, "Ya Rabbi, selamm Raslne ulatr" diye dua etmiti. Allah
Tela da onun duasn kabul etmiti.
Mriklerin karar iyice kesinleti. Safvan bin meyye, azatl klesi listas'a iaret ederek, Hz. Zeyd'i ldrmesini
istedi. Nistas mzran Hz. 'eyd'in gsne saplayarak srtndan kard. Bylece, Peygamber a Hz. Zeyd,
cennetteki makamna ykseldi. Hz. Zeyd'in ehadetini haber ilan Peygamberimiz ona du buyurdu. 19[19]
Dnyay bir kefeye, slm' da baka bir kefeye koysalar, sahabe iin r gelen slm olurdu. Sahabe fkhnda
dnyadan vazgeilir slm'dan azgeilmez.
Hz. Zeyd Bin Harise (R.Anh)
Zeyd b. Harise b. Surhl el-Kelb. sme'nin babas. Ashabn ileri gelenlerinden olup, Raslullah (sav)'n en
ok sevdii arkadalarndandr. Bu yzden sahabe arasnda "el-hubb" diye anlrd.
Tam knyesi: Zeyd b. Harise b. Surhl 20[20] b. K'b b. Abdiluzza b. mrllkays b. mir b. Abdivdd b. Avf b.
Kinne b. Bekr b. Uzre b. Zeyd el-Lt b. Rufayde b. Sevr b. Kelb b. Vebre b. Talib b. Hulvn b. mrn b. Luhaf
b. Kuza'dr. 21[21]
Kaynaklarn ifadesine gre; cahiliyye dneminde, Zeyd'in annesi Su'd, yannda olu olduu halde akrabalarn
ziyarete gider. Bu srada Ben el-Kayn b. Cisr'e mensup baz atllar, Su'd'nn akrabalar olan Ben Ma'n evlerine
baskn yaparlar. Zeyd'i de bu arada beraberlerinde alp gtrrler. Zeyd, bu srada temyiz anda bir ocuktur.
Onu, Ukaz Panayrna gtrp sata arzederler. Hz. Hatice'nin yeeni Hakm b. Huzm b. Huveylid de o esnada
panayra urayp Mekke'ye gtrmek zere birka kle satn alr. Zeyd b. Harise de bu kleler arasnda
bulunmaktadr. Hakm, Mekke'ye dndnde, halas Hz. Hatice kendisini ziyarete gider. O da halasna kleleri
gstererek, diledii kleyi seip gtrebileceini syler. Hz. Hatice de Zeyd b. Hrise'yi seer. Daha sonra O'nu,
Raslullah (sav)'a balar.
Kelb kabilesine mensup baz insanlar, hac iin Mekke'ye geldiklerinde Zeyd'i grp tanrlar, Zeyd de onlar
tanr. Dnte durumu babasna aber vererek bulunduu yeri tarif ederler. Zeyd'in.babas Harise ile amcas K'b,
yanlarna fidye alarak Mekke'ye gelirler ve Reslllah (sav)'n yanna varp:
"Ey Abdulmuttalib'in olu! Ey kavminin efendisinin olu! Sizler, Harem'in ehlisiniz, kleyi azad eder, esiri
edirirsiniz. Yannda bulunan olumuz iin sana geldik. Bize iyilikte ulun, sana fazlasyla fidye vereceiz" derler.
Bunun zerine Reslllah (sav.), Zeyd'i artarak, kendisini istemeye bu kiileri tanyp tanmadn sorar.
Zeyd de, bunlardan birinin abas dierinin de amcas olduunu syleyerek tandn ifade eder. Bu Reslllah
Zeyd'e, dilerse babasyla gidebileceini, ayet isterse annda kalabileceini syleyince, Zeyd, Reslllah (sav)'n
yannda almay tercih eder. Peygamberimiz de Zeyd'i elinden tutarak Hicr enilen yere karr ve: "ahid olun,
Zeyd benim olumdur. O bana asdr, ben de O'na mirasym!" diyerek Zeyd'i evlat edindiini eder. 22[22]
Zeyd b. Harise, Muhammed (sav)'e risalet gelinceye kadar yannda ald ve Raslllah, peygamber olur olmaz
O'nun risletini tasdik edip nslman oldu, O'nunla birlikte namaz kld ve: "Onlar babalarnn isimleriyle
arn" 23 [23] mealindeki ayet nazil oluncaya adar "Muhammed'in olu" diye anld. Bu ayet-i kerimenin
nzulnden onra Zeyd, Zeyd b. Harise olarak arlmaya baland. 24[24]
Zeyd b. Harise, Reslllah (sav)'n cefakr dostlarndan biriydi. Hemen hemen tm skntl zamanlarnda
O'nunla birlikteydi. Nitekim, evre kabileleri slm'a davet etmek kabilinden Tif'e giden Raslllah' alnz
brakmam, Tiflilerin att talar Peygamber (sav)'e isabet etmeyin diye kendi vcudunu siper etmi ve
19[19]
Siyeru AMamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el-Baa, Beyrut/ty
20[20]
bn shak'a gre, Surahbl
21[21]
bn Him, es-Sret'n Nebeviyye, I, 247; bn Sa'd, et-Tabaktit'l-Kbr, III, 40; bn'1-Esr, sd'l-Gbe fi Ma'rifeti's Sahabe, II, 281
22[22]
bn Sa'd, a.g.e., III, 40-42; bn Him, a.g.e., I, 247 vd.; el Askaln, el-sbe Temyizi's-Sahbe, III, 24
23[23]
el-Ahzab: 33/5.
24[24]
bn Him, a.g.e., I,' 47; bn Sa'd, a.g.e., III, 42; el-Askaln, a.g.e., III, 25

bandan eitli yaralar almt. 25[25]

Mslmanlar Medine'ye hicret etmeye balaynca, Zeyd b. Harise de licret etmiti. Raslllah (sav), hicretten
sonra Medine'de, ashab arasnla kardelik tesis ettiinde, Zeyd ile Hamza b. Abdlmuttalib'i de karde ilan
etmiti. Bu sebepten Hz. Hamza, Uhud gn ehadet erbetini imeden nce Zeyd'i kendisine vs tayin
etmiti. 26[26]
Zeyd b. Harise; Bedir, Uhud ve Hendek savalaryla Hudeybiye Bar ve Hayber fethinde bulunmutur.
Raslllah (sav), Mreys gazasna kt zaman kendisini Medine'ye vekil olarak brakmt.
Bunun yannda Zeyd, komutan olarak da eitli seriyyelere katlm ve stn baarlar gstermitir. Bu
seriyyeler; Karede, Cemm, el-ys, et-Tarafa, Hisma ve mm Kirfa'dr. Son olarak Mute Sava'na itirak,
etmi ve bu savata ehid olmutur.
Raslllah (sav), sanca ilk nce Zeyd'e vermi ve: "ayet Zey.d ehid olursa, sanca Cafer alsn, O da ehid
derse, Abdullah b. Ravha alsn" buyurmutur. Bu sahabe de Mute gn, kahramanca savaarak Hakk'n
rahmetine kavumulardr.
Zeyd, ehid olduu zaman 50-55 yalar arasndayd. Raslllah (sav), bu kahraman dostunun ehadet
haberini duyunca gzyalarn tutamayarak alam ve onlar iin: "Allah'm; Zeyd'e mafiret et! Allah'm; Zeyd'e
mafiret et! Allah'm; Zeyd'e mafiret et! Allah'm; Cafer'e mafiret et Allah'm; Abdullah b. Uavha'ya mafiret
et!" diyerek dua etmitir. 27[27]
Zeyd, birka hanmla evlenmiti ki, bunlardan biri de Zeyneb binti Cah'tr. Bir dieri, mm Glsm bint
Ukbe. Zeyd ondan boanp Drre bint EM Leheb ile evlendi. Sonra onu da boayarak Hind bint el-Avum 28[28]
ile evlendi. Sonunda, Peygamber (sav), Zeyd'i, dads ve ayn zamanda cariyesi mm Eymen'le evlendirdi.
Ashabn ileri gelenlerinden biri olan sme, ite bu hanmdan dnyaya geldi. 29[29]
Zeyd b. Harise; ksa boylu, ok esmer ve bask burunlu idi. 30[30]
Sahabeler, Raslllah (sav)'in hayr duasn alan kimselerdir. Onlar, Raslllah (sav)'i babalarna, kabile ve
airetlerine tercih eden muhabbet fedaileridir. Onlar, Peygamberle birlikte Taife gidip talanmlar ve kendilerini
Peygambere atlan talara siper etmilerdir. slm dmanlar bugnde Hz. Peygamber (sav)'i talyorlar.
Raslllah (sav)'in snnetini red ve inkr edenlerin Taifte Raslllah (sav)'i talayan Taifli mriklerlen ne
farklar vardr? Ha peygamberi talamsnz, ha O'nun snnetini alamsmz ne ne fark eder. O gn Zeyd b.
Harise (R.a.) nasl Taifli nriklerin talar Raslllah (sav)'e demesin diye kendisini siper yaptysa bugn de
mslmanlar snnet dmanln yapanlara ayn ekilde tavr taknmahdirlar. Raslllah (sav)'in snnetini
mahkm etmek iin celamm ve kalemini kullananlarn szlerini ve yazlarn kendilerine sklan birer kurun
bilip karlk vermelidirler. Snnet dmanl, peygamber dmanlndandr. Snnet dmanl karsnda
susmayp karik verip snneti mdafaa etmek, sahabe snnetindendir.
Hz. Zeyd Bin Sabit (R.Anh)
Zeyd b. Sabit b. ed-Dahhk b. Zeyd b. Levzn b. Amr b. Abdi Avf 31[31] b. Ganem b. Mlik b. en-Neccr elEnsr el-Hazrec. Peygamber (sav)'in ashabnn ileri gelenlerinden biridir. Ensr'dan, Hazrec kabilesinin bir
kolu olan Neccroullar'na mensuptur. Annesi, en-Nevr bint Mlik b. Muviye b. En-Neccr'dr. Zeyd'in
knyesi Eb Hrice'dir, fakat, Eb Sad ve Eb Abdi'r-Rahmn olarak da arlyordu. 32[32]
Zeyd, hicretten yaklak onbir yl nce dnyaya gelmitir. Babas Sabit, Bus Gn ldrld vakit Zeyd,
henz all yalarnda bir ocuktu. Raslllah (sav), Medine'ye geldii zaman Zeyd, hl kk saylabilecek bir
yatayd. Kaynaklar, O'nun bu srada onbir yalarnda olduunu bildirmektedir. Nitekim Reslllah (sav), Bedir
Savana katlmak isteyen birka genci, yalan kk olduu iin geri evirmiti ki, Zeyd de bu genler
arasndayd. 33[33]
Zeyd b. Sabit, ok akll, zek ve hafzas gl bir sahb idi. O'nun bu meziyetini farkeden Peygamber (sav),
Zeyd'ten branice ve Sryanice'yi renmesini istedi. Zira, Raslllah (sav)'a eitli yerlerden, bu dillerle
yazlm mektuplar geliyor ve bunlarn okunup anlalmas, gerektiinde cevap verilmesi icab ediyordu. Allah
Rasl, okuma yazma bilmediinden, bunlar bakalarna okutmak durumunda kalyordu. Halbuki, mektuplarn
ieriini bakalarnn renmesini istemiyordu. "Bunun zerine Zeyd, hemen ie koyularak ok ksa bir srede,
hem branice hem de Sryanice okumayazmay rendi. Bundan sonra Raslllah'a gelen mektuplar kendisi

bn Sa'd, a.g.e., I, 212

bn Him, a.g.e., I, 505; bn Sa,d, a.g.e., III, 44
27[27]
bn Sa'd, a.g.e., III, 45, II, 86-90 ve 128-129; el-Askaln, a.g.e., III, 26
28[28]
Zbeyr b. el-Avvm'n kz kardei
29[29]
bn Sa'd, a.g.e., III, 45; el-Askaln, a.g.e., III, 25
30[30]
bn Sa'd, a.g.e., III, 44
31[31]
veya Abd b. Avf
32[32]
bn'l-Esr, sd'l-Gbe fi Ma'rifeti's-Sahbe, II, 278,1970; bn Abdi'l-Berr, el-istb fi Ma'rifeti't-Ashb, li, 537; el-Askaln, el-sbe fi
Temyizi's-Sahbe, 22
33[33]
bn'l-Esr, a.g.e., II, 278; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 537: el-Askaln, a.g.e., 111, 22
25[25]
26[26]

okuyor, cevap gerekiyorsa yazyordu. Bu arada asl grevi olan vahiy ktipliini de srdryordu, 34[34]
Mslmanlara lazm olan ilimleri retecek bir mslman bulunmazsa ve bu ihtiya hissedilen gayr-i
mslimlerden renmekten baka are yoksa o zaman gayr-i mslimlerden renilebilir. Her he kadar mslman
bir insan iin gayr-i mslimlerden ilim renmek zehir imek kadar zor da olsa dinen renmesi caizdir. Ancak
mslmanlarn ihtiyalarnn olduu ilimleri tesbit etmekte mslmanlarn bandaki Cemat'l Mslim'inin
imamnn grevidir. Rivayete gre yann kk olmas nedeniyle Zeyd, Bedir ve Uhud savalarna
katlmamtr. Katld ilk sava Hendek sava olup, savaa hazrlk kabilinden, mslmanlar Medine'nin
etrafnda hendek kazarlarken Zeyd, kan topra tama iinde yardm ediyordu. Reslllah (sav) O'nu bu
durumda grnce: "Ne kadar iyi bir ocuk" diyerek takdir ifadelerini dile getirmitir.
bn Abdi'l-Berr, "el-stb"da zikredip, sahih kabul etmedii bir habere gre; Tebk seferinde, Ben Mlik b. enNeccr'n bayran Umre b. Hazm tayordu. Reslllah, bayra ondan alp Zeyd b. Sbit'e verdi. Bunun
zerine Umre: "Ey Allah'n Resul! Hakkmda sana herhangi birey mi ulat?" diye sorunca, Reslllah;
"Hayr, lkin Kur'n'a ncelik vardr: Zeyd de Kur'n' senden daha ok ezberlemitir" eklinde cevap
verdi. 35[35]
Zeyd b. Sabit, ashabn en limlerinden biriydi. Sadece Kur'n- Kerim'i ezberlemekle kalmam, mirasla ilgili
feraiz ilmini de ok iyi renmiti. yle ki, ashb arasnda bu ilmi O'ndan daha iyi bilen yoktu. Reslllah (sav),
ashabna: "Feraizi en iyi bilen Zeyd'dir" diyordu. mam f de, feraiz hususunda onun rivayet ettii hadisle
amel etmitir. 36[36]
Gerek Hz. mer, gerekse Hz. Osman, Medine'den ayrldklar zaman Zeyd b. Sabit'i vekil brakrlard. Hz.
Osman, O'nu ziyade seviyordu. Zaten kendisi de Osman taraftaryd ve bu halife devrinde beytlmla bakmakla
grevlendirilmiti. Yermk gn de ganimetleri taksim iini Zeyd stlenmiti. 37[37]
Zeyd'in vefat tarihi konusundaki rivayetler arasnda tam bir mutabakat olmamasna ramen, byk bir ihtimalle
h. 45 ylnda vefat etmitir ve buna gre tahmin ya da 54'tr.
Zeyd ten; bn mer, Ebu Sad, Ebu Hreyre, Enes, Sehl b. Huneyf ve Abdullah b. Yezd el-Hutam gibi
sahabeler rivayette bulunmulardr. Tabinden de; Sad b. el-Mseyyeb, Kasm b. Muhammed, Sleyman b.
Yesr, Ebn b. Osman, Bsr b. Said ve Zeyd'in iki olu, Harice ile Sleyman ve bakalar rivayet
etmilerdir. 38[38]
Sahabeler, sadece mallarn deil zeklarn da slm iin kullanmlardr. Zeki olan ocuklarn slm eitim ve
retim kurumlarndan alp kfii eitim kurumlarna emanet edenler, sahabenin izinden ayrlp kfre adaklar
armaan edenlerdir. Sahabeler kulluk kitablar Kur'n' reniyorlard. Bakalarna da Kur'n' retiyorlard.
Sahabenin fkhnda Kur'an okumak, Kur'n' anlayp bakasna retmek ve O'nun ahkmlarn hayata geirmek,
medeniliin en nemli artyd.
Kulluk kitab Kur'andan habersiz yaamak, bir gericilik ve mltecilik alametidir. Kur'an eitim ve retimini
yasaklayanlar da, Eb Cehil dneminden bu yana devam edip gelen mrtecilerdir.
Raslllah (sav)'in btn sahabeleri medeniydi. nk onlar Kur'an ile aydnlanmlard. Kur'an ile
aydnlanmak, ebediyen karanlktan kurtulmaktr. Kur'an karanlksz, karanlk ise Kur'an'szdr. 39[39]
Son Ficar savas, Hire hkmdar drdnc Mnzir'in ou Numan Eb Kbs'un saltanat (585-614) srasnda
meydana gelmitir. Ficar sava balad zaman, kimi rivayetlere gre Peygamber (sav), 14-15 yalarnda, kimi
rivayetlere gre ise daha kk yalardayd. Son Ficar savanda ise O'nun 14-20 yalarnda olduu gelen
rivayetler arasndadr. 40[40]
Son Ficar sava ile Peygamber (sav)'in Mekke'lileri slm'a davet etmeye balad 610 yl arasnda yirmi ksur
yl vardr. Buna gre ilk mslmanlardan oan Zbeyr (R.a)'in bu tarihte, yirmi yandan byk olmas gerekir.
Zbeyr'in babas lnce, amcas Nevfel onun velayetini stlenmiti. Kk yata yetim kalan Zbeyr'i, annesi
ok dverdi. Amcas da onu savunur, dvmesine engel olmaya alrd. Ancak Zbeyr byyp mslman
olunca, ona kar bu sevgisi fkeye dnt. yle ki, slm'dan dnmesi iin onu bir hasra balayp asar ve ate
yakarak dumanla ona ikence ederdi. 41[41]
Zbeyr, 615 ylnda Mekkeli mslmanlarla birlikte Habeistan'a hicret etmitir. Medine'ye hicretten sonra
muhacirlerle ensar arasnda kardelik tesis edildii zaman Zbeyr ile Seleme b. Selme b. Vaks karde ilan
edilmiti. 42[42] Baka rivayetlerde ise, Raslullah'n; Abdullah bn Mes'd veya Talha ya da Ka'b b. Mlik'le
Zbeyr arasnda kardelik tesis ettii ifade edilmektedir. 43[43]
Bedir gn mslmanlarn sayl birka at vard. Bunlardan biri de Zbeyr'in Ya'sub adl at idi. O gn bir ok
bn Sa'd, et-Tabakt'l-Kbr, II, 358; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 538; bn'l-Esr, a.g.e., 11/ 579
bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 537; bn'l-Esr, a.g.e., II, 278
36[36]
bn'l-Esr, a.g.e., II, 279; el-Askaln, a.g.e., III, 23
37[37]
bn'l-Esr, a.g.e., II, 279; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 538; II, 538; el-Askaln, a.g.e., III, 23
38[38]
bn'l-Esr, a.g.e., II, 279; .el-Askaln, a.g.e., III, 23; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 540; bn Sa'd a.g.e., II, 360
39[39]
Usdl-abe 1969, III, 74; Hateb,3969, I, 342; Butrus el-Bustn, Diret'l-Maarif, IX, 177
40[40]
bn Him, a.g.e., II, 89; bn'l-Esr, el-Kmil f't-Tarih, trc. stanbul 1986, I, 511
41[41]
et-Askalni, a.g.e., 111, 5; bn Sa'd, a.g.e., III, 101
42[42]
bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 511
43[43]
bn Sa'd, a.g.e., III, 102; bn Hiam, a.g.e., I, 505
34[34]
35[35]

mriki ldrmtr ki, bunlardan biri "Kurey'in aslan, Muttaliboullar aslan" diye bilinen amcas Nevfel
idi. 44[44]
Zbeyr'in olu Abdullah, babas ile ilgili olarak u olay anlatyor: "Ahzb gn, ben ve Eb Seleme'nin olu
mer (ocuk olduumuzdan) kadnlarn yannda braklmtk. Bir de baktm ki babam Zbeyr, atnn stnde
iki yahut kere Krayza oullarna gidip geldi. Evimize dndmzde babama:
Babacm! Ben seni Ben Kurayza yurduna gidip gelirken grdm dedim. Babam:
Sen beni yle grdn m evldm? dedi. Ben de
Evet, dedim. Babam: Raslullah (sav);
"Ben Kurayza ya kim gider de onlarn haberini bana getirir" dedi. Ben de gittim. Dndmde, Raslullah,
anas ile babasn bir arada zikrederek Anam babam sana feda olsun" dedi. 45[45]
Yermk Vakas gnnde Peygamber'in sahabeleri, Zbeyr'e hitaben:
"Ey Zbeyr! Rumlara iddetli bir saldn yapmazmsm ki, biz de seninle beraber iddetli bir saldn yapalm"
dediler. Bunun zerine Zbeyr (R.a) Rumlar zerine iddetli hamleler yapt. Bu hamleler srasnda, Rumlar,
Zbeyr'in omuz kkne iki darbe vurdular. Bu iki geni yara arasnda Bedir'de yedii bir darbenin ukurluu
vard ki, olu Urve; "Ben ocukken bu darbenin yerine parmaklarm sokar, oynardm" demitir. 46[46]
Zbeyr, Msr fethinde de nemli bir rol oynamtr. Nitekim halife Hz. mer, 642'de Msr'n Babilin kalesini
kuatan Amr bn'l-As'a yardm iin onu onbin kiilik bir kuvvetle gndermitir. Msr'n o zamanki hkmet
merkezi olan Heliopolis de Zbeyr tarafndan alnmtr. 47[47]
Zbeyr'in, Hz. Osman'a ba kaldran Msrllarn, Medine'de gerekletirdikleri hareketlerde, Osman'n ehid
ediliine kadar, ise aktif olarak karmad, baz rivayetlere gre; hem kendisinin hem de Hz. Ali'nin, Hz.
Osman' korumak zere oullarn gnderdikleri ifade edilmitir.
Hz. Osman'n ehid edilmesinden sonra, ashabn byk bir ounluu Hz. Ali'ye bey'at etmilerdir. Zbeyr ile
Talha da bey'at edenler arasndadr. Baz rivayetlere gre bu ikisinin Hz. Ali'ye istemeyerek bey'at ettikleri
grlyor..
Anlatldna gre, Zbeyr ve Talha, bey'at ii bittikten sonra Hz. Ali'ye gelerek; "Sana hangi hususta bey'at
ettiimizi biliyor musun?" derler. Hz. Ali: "Evet; dinlemek ve itaat etmek zere. Eb Bekir, mer ve Osman'a
hangi hususta bey'at ettiyseniz onun zerine" der. Onlar ise: "Hayr, biz sana ite ortak olmak zere bey'at ettik"
derler. Hz. Ali onlarn bu isteklerini reddeder. Bu defa Kurey'ten rastladklar bir cemaata Hz. Ali hakknda ileri
geri konuurlar. Bu dedikodular duyan Hz. Ali, Abdullah b. Mes'ud'u artarak onun grn sorar. Abdullah;
Gryorum ki, valilik istiyorlar. Sen de Zbeyr'e Basra valiliini, Talha'ya da Kfe valiliini ver" diyerek Hz.
Ali'ye tavsiyede bulunur. Hz. Ali bunu iddetle reddeder. Bilahare, Zbeyr'le Talha, Hz. Ali'ye gelerek umre
yapmak zere Mekke'ye gitmek iin izin isterler. Hz. Ali asl maksadlarm bildii halde onlara izin verir. 48[48]
Bundan sonra, Zbeyr, Talha ve Hz. ie'nin, Sffn Savanda Hz. Ali'ye kar cephe aldklar grlmektedir.
Hz. Ali, onlar karsnda grmek istemediinden ikna etme yollarn aryordu. Bir ara Zbeyr'le karlanca
ona; "Ey Abdullah'n babas! Seni buraya getiren nedir?" diye sordu Zbeyr:
"Osman'n kanm istemeye geldim" dedi. Hz. Ali;
"Osman'n kann m istiyorsun? Allah, Osman' ldreni kahretsin. Ey Zbeyr! Raslullah'n sana; "Sen Haksz
olduun halde Ali ile savaacaksn" dediini hatrlyor musun?" deyince, Zbeyr;
"Allah ahidimdir ki bu dorudur" der. Hz. Ali;
"yleyse benimle ne diye savayorsun?" diye sorunca Zbeyr
"Vallahi bunu unutmutum, ayet hatrasaydm sana kar kmazdm, seninle savamazdm" dedi. 49[49]
Bu konumadan sonra Zbeyr savatan ekilerek geri dnd. Medine yolunda Temm kabilesine ait bir su bana
vardnda orada bulunan Amr b. Crmz, onu takibe balad. Vdi's-Sib' denilen mevkide bir frsatn bularak
Zbeyr'i ehid etti. 50[50]
ehid edildii zaman ya, kimi kaynaklarda 66 veya 61 kimi kaynaklarda 64 kimi kaynaklarda ise 70 olarak
kaytldr. 51[51]
Zbeyr, ehid edildii zaman miras olarak geriye epey mal brakmtr. Bu cmleden olarak Medine'de geni bir
arazi ve onbir ev, Basra'da iki ev, Kfe'de bir ev ve Msr'da bir ev brakmt. Toplam miras yaklak
52.000.000 (elli iki milyon) idi. Baz rivayetlere gre; Msr, skenderiye, Kfe'de arazileri, Basra'da da evleri
vard. Ayrca Medine'deki arazilerinden de gelir salyordu. 52 [52] Zbeyr (R.a) kimi rivayetlere gre uzun
boyludur. Kimi rivayetlere gre ise orta boylu, .esmer benizli, seyrek sakalldr. 53[53]
bn Hiam, a.g.e., t, 666, 708; bn Hiam, Cemheret Ensbi'l-rab, Kahire, 1982, 120
Buhar, Fedil Ashbi'n-Nebi, 13
46[46]
Buhar, Fedil Ashbi'n-Nebi, 13
47[47]
bn'l-Esr, el-Kmil, stanbul 1985, II, 5 15, vd; A, XIII, 635
48[48]
bn Kuteybe, el-imameti ve's-Siyse, 51; bn'l-Esr, a.g.e., III, 195 vd
49[49]
bn Kuteybe, a.g.e., 68
50[50]
H. 36 bn Kuteybe, a.g.e., 69; bn Abdi'l-Berr a.g.e., II, 515; bn Sa'd a.g.e., III, 112; el-Askalni, a.g.e., III, 6
51[51]
bn Hiam, 1,251; bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 516; bn Sa'd a.g.e., 111, 113; Butrus el-Bustn, a.g.e., IX, 177
52[52]
bn Sa'd, a.g.e., m, 108 vd
53[53]
el-Askaln, a.g.e., III, 5; bn Sa'd, a.g.e., III, 107
44[44]
45[45]

Ashbdan en ok fetva verenler yedi kiidir. Bunlar; mer, Ali, bn Mesud, bn mer, bn Abbas, Zeyd b. Sabit
ve ie'dir. Bunlardan sonra ikinci derecede yer alan yirmi sahabeden biri de Zbeyr (R.a)'dir. 54[54]
Zbeyr'in ocuklar: Onun onbiri erkek toplam yirmi ocuu vard. Abdullah, Urve, Mnzir, Asm, Muhacir,
Hadicet'l-Kbra, mm'l-Hasan ve ie, hanm Esma bint Eb Bekr'den; Halid, Amr, Habbe, evde ve Hind
adl ocuklar mm Halid adndaki hanmndan dnyaya gelmilerdir. mm Halid'in asl ad, Emet binti
Hafd b. Sad b. el-s'dr.
Dier ocuklar; Mus'ab, Hamza ve Remle, er-Rebb binti neyf isimli hanmndan; beyde ve Cafer, Zeyneb
binti Mersed isimli hanmndan; Zeyneb adndaki kz, mm Glsm binti Ukbe adl hanmndan; Hadicet'sSura adndaki kz da el-Hall binti Kays adndaki hanmndan dnyaya gelmilerdir. O, ocuklarna ehid
sahabelerin isimlerini vermekteydi.
Zbeyr ehid edildii zaman drt hanm vard. Bunlardan biri de tike binti Zeyd b. Amr b. Nfeyl'dir. Bu
hanm, ilk nce Abdullah b. Ebi Bekr'le evlenmi, onun ehid edilmesinden sonra mer b. el-Hattb'la onun da
ehid edilmesi zerine Zbeyr (R.a) ile evlenmiti. Bunun iin Medine halk: "Kim ehdet istiyorsa tike binti
Zeyd'le evlensin" diyorlard. 55[55]
Zbeyr (R.a), cesur ve gzpek bir mslmand. Mekke'de, Allah iin ilk defa kl eken odur. Medine'ye hicret
ettikten sonra da yaplan tm savalara katlm, btn skntl zamanlarda daima Peygamber (sav)'in yannda
bulunmutur. Savata gsterdii stn baardan ve ok iyi ok attndan Allah Rasl ona;
"Hadi at! Anam babam sana feda olsun" diyerek memnuniyetini ifade etmitir. Yine onun hakknda;
"Her peygamberin bir havarisi vardr, benim ki de Zbeyr'dir" buyurmulardr. 56[56] Hz. Zbeyr (R.a.), kendisini
Raslllah (sav)'in davasna feda etmiti. Raslllah (sav)'in havarisi olmak, slm dvasnn fedaisi olmaktr.
Deerlendirme almalar
Hz. Ukayl b. Eb Tlib (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Ukbe bni Amir el Cuhen (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Umeyr bni Vehb (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. beyb b. Ka'b (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz, seyd bin Hudayr (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. same b. Zeyd (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz, Vah (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir?
Hz. Veld bin Veld (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Zeyd bin Desinne (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Zeyd b. Harise (R.a)'n hayat ve fkh hakknda bildikleriniz nelerdir? Anlatnz.
Hz. Zeyd b. Sabit (R.a)'n hayat ve fkh hakknda neler biliyorsunuz?
Hz. Zbeyr b. El-Avvam (R.a)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
NTE XII
Hz. mine Binti Vehb (R.anha),
Hz. Ftma (R.anha)
Hz. Ftma Binti Esed (R.anha),
Hz. Halime Hatun (R.anha)
Hz. Safyye Binti Abdlmuttalib (R.anha)
Hz. mm-i Eymen (R.anha),
Hz. mm-i Hni (R.anha)
Hz. mm-i Hiram(R.anha)
Hz. mm-i erik(R.anha)
Hz.mm-i mare Nesibe
Hatun (R.anha)
Hz. Hatice (R.anha)
Hz. ie (R.anha)
Hz. Cveyriyye Binti Haris (R.anha)
Hz. Hafsa (R.anha)
Hz. Meymune Binti Haris (R.anha)
Hz. Reyhane (R.anha)
Hz. Rurneysa Binti Milhan (R.anha)
Hz. Safyye (R.anha)
54[54]

el-Askaln, a.g.e., I, 9
bn Sa'd a.g.e., III, 112
56[56]
bn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 511, 512, 513; Buhar, Fedil Ashdi'n-Neb, 13
55[55]

Hz. evde Binti Zem'a (R.anha)

Hz. Smeyye Binti Habbat (R.anha)
Hz. mm Selene (R.anha)
Hz. mm Habibe (R.anha)
Hz. Zeynep Binti Huzeyme (R.anha)
Hz. Zeynep Binti Cah (R.anha)
Bu niteyi Bitirdiinizde Aadaki Amalara Ulamanz Beklenmektedir
Hz. mine Btnti Vehb (R.anha)'nn hayat hakknda bilgi sahibi olmak
Hz. Ftma (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Ftma Binti Esed (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Halime Hatun (R..anha)'n hayatn renmek
Hz. Safyye Binti Abdlmuttalib (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. mm-i Eymen (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. mm-i Hni (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. mm-i Hiram (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
lz. mm-i erik (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz.mm-i mare Nesibe Hatun (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz, Hatice (R.anha)n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Aie (R.anha)'n hayatm ve fkhn renmek
Hz. Cveyriyye Binti Haris (R.anha)'in hayatn ve fkhm renmek
Hz. Hafsa (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Mevmune Binti Hris (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Reyhane (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Rumevsa Binti Milhan (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Safiyye (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. evde Binti Zem'a (R.anha)'m hayatm ve fkhn renmek
Hz. Smeyye Binti Habbat (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. mm Seleme (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. mm Habibc (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Zeynep Binli Huzeyme (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. Zeynep Binti al (R.anha)'n hayatn ve fkhn renmek
Hz. mine Benti Vehb (R.Anha)
Hz.Peygamber'in annesi. Babas Vehb b. Abdimenaf, annesi de Berra binti Abduluzza'dr. Ne zaman doduu
bilinmeyen Amine'nin 577 ylnda hayata gzlerini yumduu tahmin edilmektedir.
Kurey kablesi iinde ileri gelen bir kola mensup olan mine binti Vehb, gzel konuan ve zeksyla tannan bir
kadnd. Himoullar reisi olan Abdulmuttalib, mine'yi olu Abdullah'a istedi ve onunla evlendirildi. mine
ile Abdullah'n bu gzel evliliinden Hz. Muhammed (sav) dnyaya geldi. Abdullah, mine hamile iken
Suriye'ye yapt bir seferi srasnda Yesrib (Medine)'te vefat etti. Bylelikle Hz. Peygamber dnyaya yetim
olarak geldi. mine gebelik ve doum srasnda hi bir ar ve sz ekmediini anlatmtr. Raslllah (sav),
kendi doumu hakknda yle buyurmutur: "Ben atam brahim'in duas, sa'nn mjdesi ve annemin grd
ryaym. Annem ryasnda iinden tan bir aydnln am diyar saraylarn aydnlattn belirtmiti.
Peygamber anneleri hep byle ryalar grrler. 57[57]
mine daha sonra, Hz. Peygamber alt yalarnda iken, onu alp daylarnn yanna Yesrib'e gitti ve ei
Abdullah'n kabrini olu Muhammed (sav) ile birlikte ziyaret etti. Bu seyahatlerine, Abdullah'tan kalan tek
miras, cariyeleri mm Eymen de katld. Daylar olan Neccroullar ile olunu tantrdktan sonra Yesrib
(Medine)'den ayrlan mine, Ebv denilen yere geldiinde hastalanm ve orada hayatn kaybetmiti. O
sralarda alt yanda olan Rasulullah, annesinin defninden sonra mm Eymen ile birlikte Mekke'ye dnp
dedesi Abdulmuttalib'in yannda kalmt.
Baz tarih kaynaklan Amine'nin baz iirler sylediini naklederler bir anne efkatiyle dkn olduundan dolay
babasnn annesi anlamndaki "mm Ebiha"; zeki ve kavrayl olduundan "Zekiyye"; bereketi, uurlu,
kuvvetli ve kutlu olduuna iaret iin "Meymune", itaatli ve alak gnlllnden dolay "Rziyye"; ve herkes
tarafndan sevildii, insanlarla olan ilikilerinde kimseyi incitip gcendirmeyecek denii tutarl olduundan dolay
kendisine "Marziyye" denmitir. En ok kullanlan ise "Zehr"dr.
Hz. Peygamber'in risletinin beinci ylnda, hicretten sekiz yl nce Mekke'de dnyaya gelen Hz. Ftma'nn
57[57]

Ahmed b. Hanbel, Msned, IV, 127, 128

doum mjdesini Rasulullah u cmleleriyle veriyordu:

"te imdi vahiy melei bana geldi ve bu doan ocuu kutlad. Allah ona Ftma adn verdi." Chiliye
geleneinde kz ocuu byk bir utan vesilesi saylp babalarn yzn kzartan ve bu yzden diri diri kumlara
gmld bir zamanda Hz. Ftma'nn doum mjdesi ayn zamanda kadnlarn kurtulu mjdesi oluyordu. Hz.
Ftma'y dnyaya getiren Hz. Hatice (R.anha) ile Hz. Peygamber'in soyu yedinci atalar Glib olu Lveys'te
birleir. Annesini kk yata yitiren Ftma dier kardelen gibi babasnn sonraki hanmlarn anne edindi.
Ancak z annesinin efkatinden mahrum kalan Ftma ile babas arasnda daha scak bir yaknlk dodu. Hz.
Peygamber kzna babalk yannda anne efkatini de gstermek durumunda idi ve bunu en iyi ekilde yerine
getirdi. Babasyla Ftma'nn arasndaki scakln dier nedenlerinden biri de Hz. Peygamber'in dier
ocuklarnn ard arda vefat etmeleridir; Peygamberimiz dier ocuklarnn acsn, sevgi ve zlemini Ftma'da
toplamt. Ana-baba bir kardeleri Kasm iki, Abdullah , Zeynep otuz, Rukiyye yirmi bir; mm Glsm
yirmi alt yalarnda Ftma'dan nce vefat ettiler. Ayrca Hz. Peygamber'in soyunun Ftma ile devam etmesi de
babasnn yannda Ftma'ya ayr bir deer kazandryordu.
Ama Ftma'y "Seyyid-i Nisa" yapan etkenler yalnzca bunlar deildi. O ksack mrnde slm kadnna rnek
olacak zorlu ve ileli bir hayat srd.
Hz. Ftma ocukluunu slm'n en zayf, mslmanlann en ok ezildii bir ortamda Hz. Hatice gibi bir annenin
terbiyesi altnda geirdi. Babasnn ve mslmanlarn ektii aclara en az onlar kadar o da ortak oldu. Babas
evden kp slm' tebli ederken o ya endie iinde merakla kapda bekler ya da babasn adm adm izler ve
onu kollamaya alrd. Bir gn Hz. Peygamber Mescid-i Haram'a gitmi ve oradaki toplulua slm'
anlatyordu. Fakat karsnda bulunan chiliye mensuplar kendi dzenlerini tehdit eden bu sesi bomak iin
toplanm ve Hz. Peygamber'e her trl hakareti yaparak saldrmlard. Babasnn dvln bir kenardan
korkuyla izleyen Ftma mriklerin dalmasndan sonra kanlar iindeki babasn alp eve gtrm ve bir anne
efkatiyle yaralarn sarmt. Buna benzer nice olaylarn iinde pien Ftma deta gelecein Hz. Ftma's
olmaya hazrlanyordu. Yine bir gn Hz.. Peygamber Mescid-i Haramda secde halindeyken mrikler her
zamanki vahetleriyle deve barsaklarn ve ikembesini basna atarak kahkahalarla elenirken, Ftma o pislikleri
kendi elleriyle temizler ve babasn alp eve gtrr. Hz. Peygamber Ftma'ya hem babalk hem analk yaparken
Ftma da o zorlu ortamda hem "babasnn kz" hem de "babasnn annesi" olmutur.
Hz. Peygamber'le kz arasndaki ilikiler ayn zamanda yaadklar toplumun geleneklerini de yerle bir ediyordu.
Bir defa; "Kendisine kz ocuu mjdelendii zaman babalarn yzleri utantan simsiyah kesilirken", kz ocuu
oldu diye dostlarnn yzne bakamayan babalar gizlice le gtrp bu ocuklar diri diri topraa gmerken Hz.
Peygamber kznn doum mjdesini alnca sevinten yz aydnlanm ve bu mjdeyi dostlarna bizzat kendisi
duyurmutur. Chiliyede soy, mutlaka erkek ocuk kanalyla devam ederken Hz. Peygamber'in soyu kz Ftma
ile devam etmi ve yce Allah chiliyenin bu geleneini bizzat Rasulullah araclyla yoketmitir.
Peygamberimizin olu Abdullah da vefat edince chiliye mensuplar "Muhammed'in soyu kesildi" diye sevinip
"o artk ebter, yani soyu kesiktir" diye Peygamberimizi alaya aldklarnda onu bizzat yce Allah savunmu ve
Peygamber'i teselli eden Kevser sresi nazil olmutur: "Biz sana kevser'i verdik. O halde namaz kl, kurban kes.
Senin ann ycedir. Asl ebter ise o (sana ebter diyen)dir." Buradaki "kevser"i slm limleri Peygamberimizin
hadislerinden yola karak bolhayr sonsuz", ''saysz mmet ok sahabe efaat" anlamlarnda tefsir etmiler,
ayrca "kevser" kelimesiyle Hz. Ftma'nn kastedildiini de bildirmilerdir.
Hz. Peygamber kzma o kadar efkatli idi ki onu ellerinden ve yznden perdi. Halbuki o topiumda bir babann
kznn elinden pmesi bir yana erkek ocuklar bile plmezdi, aypt. "Benim on ocuum var daha bir kez
pm deilim" diyen insanlarn yaad bir toplumda kadn diri diri gmlmekten eli plen bir konuma
ykselten de yine Hz. Peygamber'in getirdii slm'd.
Raslllah kzn anlatrken "Babasnn annesi Baban sana feda olsun Alemlerin kadnlarnn ulusu Ftma'y
honut eden beni honut etmitir, onu kzdran beni kzdrmtr ve, Kzm Ftma'y seven beni sevmitir,
Ftma'y memnun eden beni memnun etmitir; Ftma'y zen beni zmtr. Ftima benden bir paradr, kim
onu incitirse beni incitmi olur, beni incitense Allah' incitmitir" buyururdu.
Hz. Ftma Mekke dneminin tm zorluklarna babasyla birlikte katland ve Hz. Peygamber dhil
mslmanlarn tamamna yakn Medine'ye hicret edene kadar Mekke'den ayrlmad. Raslullah Kba'ya
ulatktan sonra Hz. Ali, Hz. Ali'nin annesi ve mm Eymen'den oluan bir kafileyle Medine'ye hicret etti.
Medine'ye hicret ettikten sonra Hz. Ftma'y Hz. Eb Bekir, Hz. mer ve daha baka sahabeler babasndan
istediler. Ancak Peygamberimiz bu istekleri nazike geri eviriyor ve bekliyordu. Hz. Ali de Ftma'ya tlib oldu
ve Peygamberimiz kznn bu konudaki grn alarak Allah'n vahiyle izin vermesinden sonra Ali ile
Ftma'nn evlenmelerine karar verildi. Daha sonra nikhlar da Mescid'de kyld. Mehir olarak Hz. Ali'den drt
yz dirhem gm uygun gren Efendimiz onun zrh ve atndan baka bir eyinin olmadm renince zrhn
satmasn syler. Hz. Ali drt yzseksen dirhem gme zrhn satar ve bunun drt yz dirhemi mehir olarak
Hz. Ftma'ya verilir. Ancak Ftma bu mihri ok bulur; kendisine en gzel mihrin kyamet gn slm
mmetinin Peygamber'in efaatiyle affedilmesi olacan syler ve bu konuda dua eder. Ancak kendisi iin
ayrlan drt yz dirhemi dn masraflarna harcanmak zere hibe eder. Nikh mescidde Peygamberimizin bir
hutbesi ile iln edilir:

"Allah'a hamd... yce Allah evlenmeyi bir grev, adalet, ve geni bir hayr klmtr. imdi Allahu Tel bana
kzm Ftma'y Ali b. Eb Tlib'e nikahlamam buyurmutur. Ey ashabm ben de sizi ahit klyorum ki Ali b.
Ebi Talib mevcut gelenek ve Allah'n emriyle syleyeceim eyi kabul ederse drtyz dirhem gm menide
kzm Ftma'y kendisine nikahladm. Yce Allah kendilerinin varlklarn biraraya getirsin ve bunu kendilerine
mbarek klsn. Rabbim nesillerini temiz, kendileriyle ocuklarn geni rahmetinin anahtar, yce hikmetinin
kayna ve Muhammed mmetinin gvenlik sebebi klsn.. Rabbimden kendim ve sizin iin mafiret dilerim."
Hz. Ali'nin artlar kabul etmesi zerine sde bir trenle nikh kylr" ve misafirlere bal erbeti hurma ve gl
suyu ikram edilir. Daha sonra hurma, ya ve szlm yourttan yaplan bir de dn yemei verilir. Yemein
az olmasna ramen yedi yz misafirin yedii halde Allah'n bereketlendirmesi ile yetip artar.
Babasndan ayrlp Hz. Peygamber mescidine bitiik, zemini toprak eve yerleirken eyiz ve ev eyas olarak
unlar gtrmt: adet minder, bir hal. bir yastk iki eldeirmeni, bir su tulumu, bir su testisi meinden bir
su barda, bir elek, bir havlu, bir ko postu eski bir kilim, hurma yaprandan rlm bir sedir, iki eibise,
uzunlamasna rttklerinde ayaklar enlemesine rttklerinde balarn akta brakan kk bir yorgan.
Hz. Peygamber kzn evlendirmekle ondan kopmad, ilikileri azalmad; yine her sabah onlar namaza kaldrr,
bir yolculua, sefere kaca zaman en son vedlaaca kii Ftma olur; dndnde ise hanmlarndan nce
ona urard. Hz. Peygamber bu yeni yuvaya ok nem veriyor; slm mmetinin geleceini bu yuvann
etkileyeceini bilerek onlar ynlendiriyor, eitiyordu. Hz. Afi ve Hz. Ftma arasnda i blmn bizzat
kendisi yapmt.
Cahiliye geleneinde ar ilerde ezilen kadnlarn aksine Hz. Ftma sadece evin i ilerinden, Hz. Ali de d
ilerinden sorumlu olacakt.
Mslmanlarn ektii skntlar ve savalar bu aileyi de etkiliyor, Hz. Ftma da dier mslmanlar gibi yar a
yar tok yayordu; Peygamber kz olmasndan dolay hibir ayrcal yoktu. Hz. Ali'nin ekonomik durumu
genelde iyi olmamasna ramen Beyt'l-Mal'den haklarndan tazla bir ey almadlar. Hz. Ali ticaret yapp dnya
mal biriktirme yerine Hz. Peygamber'in ktipliini yapyor, slm mmeti iin ilim birikri yordu, Hz. Ftma
ise avular kabarana kadar un tp kendi iini kendi yapyordu. Bu yuvada kat kurallar yoktu; Hz. Ali ev
ilerinde Hz. Ftma'ya yardmc oluyordu. Hz. Ftma da Hz. Ali'ye. Ftma'nm ev ilerinde ok yprandn
gren Hz. Ali Peygamberimize gelerek bir hizmeti verip veremeyeceini sorduunda Hz. Peygamber,
"Ya Ftma, Allah'tan kork; Rabbnin farzn ifa et; einin hizmetine bak. Yatana girdiinde otuz defa tebih
oku, otuz defa hamd et, ve otuz drt defa tekbir getir. Bunlarn toplam yzdr; bunlar okuman senin iin
daha hayrl olacaktr" diyerek bu istei geri evirdi; onlar da raz oldular.
Gerekte, Ftma isteseydi ok lks bir hayat srebilir, bir deil birok hizmetisi olurdu. Mslmanlar Hz.
Peygamber'in biricik kz raz olsun, iyi bir hayat srsn diye tm varlklarn onun nne serebilirlerdi. Ama o
lksn yerine ileyi seti; tpk slm toplumunun dier fertleri gibi. Fakirlere klelere ve zayflara bakt,
zenginlere deil. Hz. Ftma annesi Hatcet'l-Kbr'dan kalan btn miras slm yolunda Allah iin
Raslullah'a vermi ve evlendii zaman skntlarla karlatnda da bundan hibir pimanlk duymamt.
Hz. Ftma ve Ali rnek bir slm ailesi oluturdular. htiyatan fazlasn elde tutmadklar gibi ihtiyalar olduu
halde muhtalara verdiler, kendileri sabrettiler. Bir elbiseleri olurdu genellikle ve onu gece ykayp gndz
tekrara giyerlerdi. Hatta bir defasnda Hz. Ftma babasnn yanma zerinde ksa, ban rtse aya, ayan
rtse ban akta brakan bir elbise ile kmt... Onun ksa yaantsnda gsterie, giyim kuama, eyaya, leziz
yemeklere, ayracak zaman olmad. Onun ve peygamberin terbiyesinde yetien dier kadnlar gznde giyim,
iffeti koruyacak, tesettr salayacak bir rtden ibaretti. Hatt tesettr farz klnd zaman stlerine elbise
rtmeye bulamayan kadnlar yatak araflar ve perdelerle tesettr emrini yerine getirdiler. Hz. Ftma'nn evine
normal ziyaretlerini yapt bir gnde Hz. Peygamber bir kede nakl bir rt grr, kapdan geri dner ve
ardndan Ftma'ya u ikaz yapar: "Bir peygambere zevki eken eylerle donatlm bir eve girmek uygun
deildir" Ftma o rty derhal kaldracak bir daha da bu grntleri evine sokmayacaktr.
Hz. Ftma ve Hz. Ali ailesi cmert bir aile idi. Orulu olduklar bir gnn akam iftar iin hazrladklar bir
miktar yiyecei sofraya koymuken kapya gelen bir yoksula verirler ve suyla iftar edip ertesi gn yine oru
tutarlard.. O akam bir yetim, nc akam bir esir gelir ve her defasnda bir para yiyeceklerini a olduklar,
canlar ektii halde yoksula, yetime ve esire yedirirler, kendileri de sadece su ile gn oru tutarlar. Kur'an-
Kerim'de nsan suresinin u ayetleri bu olay zerine nazil oldu yiler de karm kafur olan bir kadehten ierler;
bir kaynak ki Allah'n kullar ondan ierler, (stedikleri yere de) fkrtarak aktrlar. Adaklarn yerine getirirler
ve erri salgn olan bir gnden korkarlar. Yoksula, yetime ve esire sevdikleri yemei yedirirler. 'Biz size srf
Allah rzas iin yediriyoruz, sizden karlk ve teekkr beklemiyoruz. nk biz suratsz, ok kat bir gnn
azbn)dan tr Rabbimizden korkarz' derler. Allah da onlar o gnn errinden korumu onlarm yzlerine
parlaklk ve (gnllerine) sevin vermitir..."
Ayrca Kur'an- Kerm'deki u yetler de Hz. Ftma ile ilgilidir: "Ey ehli beyt, Allah ancak sizden her eit
pislii gidermeyi ve sizi tertemiz yapmay dilemektedir." 58[58]
Bir gn sofrann banda oturmuken Hz. Peygamber ellerini aar: "Ey Rabbim, bunlar benim ehl-i beytimdir.
58[58]

el-Ahzb: 33/33 Bu ayet-i kerime Hz. Peygamber, Ali, Ftma, Hasan, Hseyin hakknda indirilmitir

Hayrllarm, yaknlarm ve has kimselerimdir. Bunlardan senin rzana aykr olan ktlk, gnh, ek ve
pheleri, btn ktlk ve eytann kkrtmalarn giderip onlar koru. Kt alkanlklardan ve dier gizli-ak
ayplardan tam olarak temizle." Hz. Ftma ehl-i beytin iinde ayrca Raslullah'a en sevgili olanyd.
Hz. Ftma'ya Hz. Ali de o derece deer verirdi ki dnemin artlan gerei mslman erkekler birden fazla
kadnla evlenmek durumunda kaldklarnda Hz. Ftma da Hz. Ali'nin dier erkekler gibi baka bir kadnla
evlenmek isteyebileceini dnerek, ona eer evlenmek isterse bu konuda kendisinden yana bir problemin
olmayacan sylemi, srar etmi, Ali ise Peygamber kznn zerine herhangi bir kadn almay kendisine
yaktramad iin buna yanamamt. Hz. Ftma bizzat babas Raslullah'a km ve Ali'nin bir baka
kadnla daha evlenmesi gerektiini sylemi ama Raslullah kznn bu isteini geri evirmitir. Hz. Ftma
slm'a yararl olacan varsayarak Hz. Ali'den kendi zerine herhangi bir kadn almasn isteyecek derecede,
fedakr, kendi karn deil mmetin geleceini dnen bir rnek slm kadnyd.
Hz. Ali ile evlilii vefatna kadar sren Hz. Ftma'nn, Hasan, Hseyin, Muhsin, mm Glsm ve Zeyneb
adnda erkek ikisi kz be ocuu oldu. Rasulullah'n soyu Hasan ve Hseyin kanalyla devam etti.
ocuklarnn herbirini slm ahlk ve stn ilimle yetitiren Hz. Ali ve Ftma kendilerinden sonra slm
bayran dalgalandracak Hz. Hseyin ve Zeynep gibi fertler kazandrdlar mmete.
ok sevdii babasnn bu dnyadan ayrlma vakti geldiinde babasnn baucunda olduu halde Raslullah Hz.
Ftma'nn kulana bir eyler syler. Bunun zerine alamaya balayan Ftma Resulullah'n kulana eilip
tekrar bir eyler sylemesiyle alamay keser ve glmser. Daha sonra bu olayn nedenini anlatan Ftma, Hz.
Peygamberdin, yakaland hastalktan kurtulamayarak vefat edeceini sylediini ve kendini tutamayarak
aladn; ancak daha sonra ehl-i beytinden kendisine ilk kavuacak kiinin kendisi olduunu mjdelediinde
glmsediini syler.
Hz. Ftma Hz. Peygamber'in vefatyla ok sarslm, ancak Rasl'n vefat etmeden nce kendisine syledii u
szler ona moral vermiti: "Ya Ftma, bugnden sonra babana elem yok; ancak peygamber iin yaka-yen
yrtlmaz, yze vurulmaz, senden sonra leyim gibi szler sylenmez; yalnz babann brahim'e dedii gibi
'gzler ya dkmede, kalp burkulmada; bu Rabbin gazab demiyoruz fakat ey brahim, senin iin mahzunuz biz'
diyebilirsin."
Babasnn vefatndan sonra Ftma'nn bir daha yznn glmedii rivayet edilmektedir, vefat ona ok ar gelir
ve ac-ili, edeb mersiyeler okur Hz. Peygamber'in ardndan: "...Varsn dnyann dou ve batsnda bulunanlar
senin vefatn iitince alasnlar; neye yarar. Ben senin ayrlnn .verdii zntyle yzme gzyalarndan
resim yaparak geliyorum. Gndzlerim ise gecemden farksz. Gnlmde kocaman yaralar hkim ve canm
yanyor, ruhum szlyor... " ve mersiyeler devam "edip gidiyor.
Ftma babasnn defniyle bandan sonuna dein ilgilendi. Hatt cenaze suyu hazrland srada Raslullah'n
elbisesi zerinde olduu halde gusledilmesini bizzat o hatrlatt.
Daha sonra da sk sk Peygamber'in kabri banda saatlerce alayacak, dua edecek olan Ftma, Peygamber'in
vefatndan nce kendisine verdii kavuma mjdesini bekleyecekti. Ancak bu, gnlk hayattan, ailev, slm,
ibd, analk sorumluluklarndan koparamyordu onu. O yine hi lmeyecekmi gibi alyordu.
Ftma slm toplumuna, Peygamber'in retisini unutmasnlar diye vaazlar veriyordu. Peygamber'in vefatndan
sonra Mescid-i Nebevi'de bir hutbe verir ki, bu hutbesi onun hitabetteki gcne en byk delildir. Zaten onun
anlatm tarz ve sz syleyi stilinin Hz. Peygambere benzedii de kaydedilmektedir. Bu hutbede hamd ve salt
selmdan sonra slmi hkmleri bir bir hatrlatan Ftma daha sonra Peygamber'in vefatndan slm toplumu
etkilenmesin, o tekrar eski hallerine dnme yanllna dmesinler diye uyaryordu onlar:
Siz azlktnz; dosttan yoksundunuz. O halde tasn dibinde kalan iilip tketilecek olan bir yudumluk suydunuz.
Ate dolu bir ukurun kenarndaydiniz. A kiinin frsat gzetmeden, mddet beklemeden kapp yutuverecei bir
lokmaydnz. Yanan ateten alnm bir kordunuz. Yabanclarn ayaklar altna dm bir toplumdunuz. ldeki
ukura dolmu deve sidii ve hayvan pisliiyle kokumu bir iimlik suydunuz. Yediiniz, aalarn yapraklar
ve tabaklanm kei derisinin yalaryd. Aalk bir hale dmtnz; adamlarn ayaklar altnda kalmaktan
korkuyordunuz ki, Allah'n salt ona ve soyuna olsun, Mhammed'in sayesinde glklerin belasna uradktan
sonra Arabn kurtlarna lokma olduktan, kitap ehline tutsak dtkten sonra kurtuldunuz. Allah sizi bu
skntlardan kurtard..."
Hz. Ftma hastalanp yataa dtnde bile slm dzenin korunmas iin konuuyordu. Kendisini ziyarete
gelen bir ksm kadna; mrme yemin ederim ki bu yaptnz iler gebedir, bekleyin. Bundan byle rahata
oturun; tam inanla gitmeyi bekleyip durun. Mjde olsun size; kesip bien kl geliyor, zlimlerin her yn
kaplayan hkmleri yryor. Hakknz arpp almadalar, toplumunuzu darmadan etmedeler. Size son
pimanlk gelip atar, nice olur haliniz o zaman; ki, imdi grmedikleriniz meydana kar.
Hz. Ftma ile Hz. Eb Bekir arasnda Hz. Peygamber'den miras kalan Fedek arazisi yznden ihtilf kt. Hz.
Ftma'nn mirasn kendisine verilmesi isteini Hz. Eb Bekir, "Biz miras brakmayz. Braktm sadakadr.
Ancak Muhammed'in ailesi bu maldan yer" hadis-i erifini delil gstererek geri evirir. Daha sonra Hz. mer bu
araziyi Hz. Ali'ye verdi; Hz. Osman ise bu hurmal Hz. Ali'den alarak Nervan'a balad. Hz.Muaviye ise bu
araziyi e blp bir parasn Hz. Osman'n oluna, bir parasn Mervan'a dier parasn da olu Yezid'e
vermi; arazi ancak mer b. Abdlaziz dneminde gerek sahiplerinin eline geebilmi ve Hz. Ftma'nn

torunlarna iade edilmitir.

Hz. Ftma'nn hastalnn iyice artt bir dnemde kendisine gelen ziyaretiler arasnda Hz. Eb Bekir de
vardr ve Fedek arazisi yznden aralarnda hafif bir krgnlk devam etmektedir. Hz. Ftma Eb Bekir'i kabul
eder ve hellleirler. Ftma misafirlerinden izin alarak temizlenmek istediini syler, onlar ise arr; nk
Ftma her zaman temizdir, "Betl"dr; Kadnlarn zel halleri onda yoktur. Ftma temizlenir, kokulanr giyinir
ve misafirlerine dnerek son vasiyet olarak yle der: "Ben imdi leceim. Kimse ykamasn beni; ykandm.
Kefenlemesinler beni; nk temiz elbiselerimi giydim. Ancak vasiyetim u ki, beni kabrime babam Raslllah
gibi gece defnetsinler." Bu szlerinden sonra temiz rtsnn zerine, sa elini kafasnn altna koyarak yan
zeri yatar ve kbleye dner. Hz. Ali'ye de, "Ya Ali, benim zerime kimsenin eli demeden sen al gtr Bak
mezarlna gm. Ve Hz. Peygamber'in mjdesine kavuur Ftma. Vasiyeti gerei gece Hz. Ali tarafndan
defnedildi. 59[59] Cenaze namaz Hz. Ali dier bir rivayette ise amcas Hz. Abbs tarafndan kldrlmtr. Vasiyeti
gerei Hz. Ali'nin gecenin karanlnda defnettii yer konusunda da deiik rivayet vardr: Bak
mezarlndadr; Akil'in evinin avlusundadr; amcas Abbas iin ileride yaplacak olan trbenin iindedir. 60[60]
Hz. Ftma Binti Esed (R.Anha)
Ftima binti Esed, slmn balangcnda Mslman olmutur. Raslllah efendimiz, slmiyeti, nceleri aktan
aa bildirmedi. yl bir gizlilik devresi geti. Tedrici, yani yava yava bir yol takip ediliyordu. sene
sonra, nihayet slmiyeti aktan bildirme zaman gelmiti. Nereden ve kimden balanaca Resul-i Ekreme
vahiy ile bildirildi. Allah Tela uara suresinin 214. ayet-i kerimesinde mealen yle buyurmaktadr:
"Ey Raslm, sen, nce en yakn akraba ve hsmlarn Allahn dinine davet ederek, ahiret azab ile korkut!"
Raslllah efendimiz, akrabalarn bir araya topladktan sonra, onlara u konumay yapt:
Hamd ancak Allah Tel'ya mahsustur. O'na hamdederim. Ancak O'ndan yardm isterim. Yalnz O'na inanr,
O'na gvenirim. Ben gzmle grm gibi bilir ve size de unu bildiririm ki; Allah Tela'dan baka ilh yoktur.
O birdir, ei ve orta yoktur. Sizi O'ndan baka ilah olmayan, Allah Tel'ya iman etmeye davet ediyorum.
Ben O'nun btn insanlara gnderdii, son Peygamberiyim. Vallahi siz, uykuya daldnz gibi leceksiniz.
Uykudan uyandnz gibi de diriltilecek ve btn yaptklarnzdan hesaba ekileceksiniz. yiliklerinizin
karlnda iyilik, ktlklerinizin karlnda ceza greceksiniz. Bu da ya devaml Cennette veya devaml
Cehennemde kalmaktr. nsanlar ahiret azabyla korkuttuum ilk .kimseler, sizlersiniz. Ey
Abdlmuttaliboullar! Ben size ok stn ve kymetli, dnya ve hiretiniz iin faydal eyler getirdim. Araplar
ierisinde kavmine bundan daha hayrlsn getiren bir kimse bilmiyorum. Ben sizi, dile kolay, hafif ve mizanda
ar gelecek iki kelimeye davet ediyorum. O da, "Ehed en la ilahe illallah ve ehed erine Muhammeden
abdh ve resulh" Allah Tela'dan baka ilh olmadna ve Muhammedin O'nun kuiu ve Rasl olduuna
ehade ederim deminizdir.
Raslllah efendimiz akrabalarna bu konumalar yapnca, birou Mslman oldu. Hz. Ftima binti Esed de
bunlar arasnda idi. Kendisinden nce veya daha sonra olmak zere, Zevci Eb Talib'in dnda, btn ocuklar
da slm kabul ettiler. Hatta Resl-i Ekrem efendimiz, yakn akrabalarna konumalar yapp, "O hlde, hanginiz
bu yolda bana tbi olup, vezirim ve yardmcm olur?" buyurunca, henz, 12-13 yalarnda bulunan Hz. Ali
hemen ayaa kalkm, Resul-i Ekrem de ona, "Sen otur" buyurmutu.
Raslllah efendimiz, bu suallerini defa tekrar etmiler, nde de hemen cevap Hz. Ali'den gelmiti. Hz. Ali
bu suallere syle cevap vermiti:
Ya Rasulallah! Her ne kadar yaa en kk ben isem de, sana ben yardmc olurum.
Hz. Ali'nin, daha oniki, on yalarnda iken, Raslllah efendimize, hi kimseden korkmadan, ekinmeden, bu
yolun yolcusuyum, gnl vermilerdenim manasndaki bu szleri, Resul-i Ekrem efendimizi son derece
sevindirdi. te Allah Tel, Hz. Fatma binti Esed'e byle salih evlatlar vermiti.
Fatma binti Esed stn bir ahlaka sahipti. Gzel ahlak vard. Yaay mkemmel, Resul-i Ekrem efendimizin
yannda itibarl bir hanmefendi idi. Peygamberimizin sevgisine kavuma bahtiyarlna erimiti.
Raslllah efendimiz onu methetmilerdi. Fatma binti Esed, ocukluundan beri Peygamberimize ok yaknlk
gstermi, Ondan hibir yardm esirgememitir. Raslllah efendimiz, Ebu Talib'den sonra, kendilerine en fazla
yaknlk gsterenin Falma binti Esed olduunu buyurmulardr. Hz. Fatma binti Esed, Resu-i Ekremin
bakmnda ok titizlik gstermiti. Kendi ocuklar dururken, nce Raslllah doyururdu. Kendi ocuklarnn
temizliinden nce, Onun mbarek ban tarar, mbarek salarn gl yayla yalard. Bu yzden Resul-i
Ekrem efendimiz, onun iin, "O benim annemdi" buyurmulard. Bu bildirilen szn, iki cihann Efendisinin
mbarek azndan kmas, Fatma binti Esed iin byk bir saadet idi.
Zaman akp gitmi, Fatma binti Esed'in mr de sona ermiti. Peygamberimiz, gmleini srtndan kararak,
Fatuna binti Esed'e kefen yaptrmt. Bilahare Peygamber efendimiz, Fatma binti Esed'e Cennet elbiselerinin
giydirilmesi iin byle yaptklarn sylemilerdir.
Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni Efendi/Ter:Bedreddin etiner: 2/107, st/ 1982
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty

59[59]

60[60]

Cenaze namazn da kldrdktan sonra buyurdular ki:

Allah Tela'nn emriyle, yetmi bin melek onun cenaze namazn kldlar.
Cenaze namaz klnm, artk defnedilecekti. Raslllah efendimiz bizzat kendileri kabre indiler. Kabir
hayatnn rahat ve ho olmas iin, kabrin kelerini geniletir gibi iaret buyurdular. Kabirden knca gzleri
yaarm, gzlerinden akan yalar kabre damlamt.
Orada bulunan Hz. mer ve bakalar, Raslllahn, Fatma binti Esed'den baka hibir kimseye byle
yapmadn sylemilerdir. Bundan sonra Resul-i Ekrem efendimiz, Fatma binti Esed iin yle du
buyurmulardr:
Allah Tel seni mafiret etsin, balasn, seni mkfatlandrsn. Ey annem! Allah Tel sana rahmet
eylesin. Kendin a iken beni doyurdun. Kendin giymez, bana giydirir; yemez, bana yedirirdin. Dirilten de,
ldren de Allah Tel'dr. O daima diridir. O lmez.
Allahm! Annem Fatma binti Esed'i affeyle, bala. Ona hccetini bildir. Kabrini genilet. Ey merhametlilerin
en merhametlisi olan Allahm! Ben Peygamberin ve gemi Peygamberlerin hakk iin bu duam kabul
buyur. 61[61]
Hz. Halime Hatun (R.Anha)
Hz. Halime, Ebu Zeyd'in kzdr. Mekke'nin havas, yeni doan ocuklara yaramyordu. Shhatli ve grbz
bymelerine maniydi. Bu sebeple ocuklarnn shhatli yetimesini isteyen baz aileler, ocuklarn, Mekke
dnda bdiyelerde yaayan stanneye veriyorlard. nk, oralarn hem havas gzel, suyu temiz ve tatlyd,
hem de orada yetien ocuklar Arapay daha dzgn bir ekilde konuuyordu.
Stanne olacak kadnlar, ylda iki defa Mekke'ye gelirler, kk ocuklar alarak yurtlarna gtrrlerdi.
Peygamberimizin dnyaya terif etmesinden hemen sonra, Ben Sd kabilesine mensup kadnlar, beyleri ile
birlikte Mekke'ye geldiler. Bunlardan biri de Hz. Halime'ydi. Halime hatun yle anlatr:
"inde bulunduumuz kuraklk ve ktlk senesinde, hibir eyimiz kalmamt. Ben kr bir merkebe binmitim.
Yanmzda da yal bir devemiz bulunuyordu. Bu devemiz, bize bir damla bile st vermiyordu. Biz Mekke'ye bir
rahmet yamuruna kavumay, darlktan kurtulmay umarak gelmitik. Bindiim zayf merkebin yrynn
arl, arkadalarn cann skacak dereceye varmt. Bunun iin beni beklemeyip Mekke'ye benden nce
vardlar."
Hz. Halime Mekke'ye girdiinde, kadnlarn hemen hepsi, emzirecek bir ocuk bulmu, sevin ierisinde
yurtlarnn yolunu tutmulard bile.
Abdlmuttalib de, sevgili torunu Peygamberimizi bir stanneye vermeyi ok istiyordu. Fakat kadnlardan kime
teklif ettiyse, "Yetimdir" diyerek almaya yanamadlar. Hi kimse bu ocuk hrmetine, berekete kavuacaklarn
hayal bile edemiyorlard. Raslullah'n dedesi, aresizlik ierisinde dolarken, emzirecek bir ocuk
bulamamann zntsn kalbinde hisseden Halime ile karlat. Ona sordu:
Sen hangi kabiledensin? Hz. Halime cevap verdi: Ben Sd kabilesinden.
Abdlmuttalib, ona ismini sordu. "Halime" olduunu renince, glmsedi ve dedi ki:
ok gzel! Sd ve hilm iki haslettir ki, dnyann hayr da, ahiretin izzet ve erefi de bunlara baldr. Ey
Halime, benim yanmda yetim bir ocuk var. Dier kadnlar, "Biz gtreceimiz ocuklarn babalarndan
faydalanmay umuyoruz. Yetimi alp da ne yapacaz" diyerek onu almak istemediler. Bari sen bunu al. Belki
onun yznden mutlulua erersin.
Halime, biraz ileride buiunan kocasna danmak iin msaade isteyip, kocasnn yanma gitti. Kocasna haber
vererek dedi ki:
Mekke'de bu yetim ocuktan baka emzirileeek ocuk yoktur. O ocuu almamz uygun grr msn? nk
ben yurdumuza emzirileeek ocuk almadan, eli bo dnmeyi ho bulmuyorum. Uygun grrsen, O yetimi
alacam.
Kocas Haris, onun teklifini kabul ederek dedi ki:
Almanda bir mahzur yok. Belki Allah Tel bize onun yznden bereket ve bolluk ihsan eder.
Halime hatun, hi olmazsa bir ocuk bulabilmi olmann sevinciyle Peygamberimizin dedesinin yanna geldi.
ocuu almak istediini syledi. Abdlmuttalib buna ok sevindi. Onu Hz. Amine'nin yanma gtrd. Hz.
Amine, Halime'yi, "Ho geldin, safa geldin" diyerek karlad. Birlikte Raslullahm uyuduu odaya gittiler.
Peygamberimiz stten daha ak bir yn kundaa sarlmt. Altna da yeil bir kuma serilmiti. Srtst yatm,
ml ml uyuyor, etrafa misk gibi kokular yayyordu.
Hz. Halime, Peygamberimizi grnce, gzelliine ve sevimliliine hayran kald. Byle bir ocuu yanna ald
iin ok sevinliydi. Peygamberimizi kucana ald. Mbarek yavru, stannesine glmsedi. Halime de onu
pt. Sevinliydi. Hz. Amine ise, zgnd. Yavrusu ancak birka gn yannda kalabilmiti. Hasretine nasl
dayanacakt? Fakat, sevgili olunun shhatli bymesi iin, buna mecbur olduunu dnerek teselli buldu.
61[61]
Siyeru A'lamu'n Nubei/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehiev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacerl Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendiden Bedreddin etiner, st/19823

Hz. Amine, Halime hatuna dedi ki:

Bana gece; "Olun Ben Sd kabilesinden, Ebu Zeyb aiesi iinde emzirilecektir" denildi.
Bunun zerine Hz. Halime dedi ki:
te, bu kucamdaki ocuun stbabasi Ebu Zeyb'dir. O benim kocam olur.
Bunun zerine Amine hatunun ii ferahlad. ittii eyler kendisini sevindirdi.
Hz. Halime, Peygamberimiz kucanda olduu hlde, kocasnn yanna geldi. Sonra sa memesini
Peygamberimize, sol memesini de oluna verdi. Emdiler ve uyudular. Bundan byle Raslullah, hep sa
memeden emecek, sol memeyi hi almayacakt.
Hz. Halime'nin nceleri st ok azd. Daha nce kendi oluna bile yetmiyor, ocuk alktan alayp duruyordu.
imdi her ikisinin de doyduunu grnce sevindiler. Hemen sonra, daha nce ok az st olan devenin
memelerinin de stle dolduunu grnce, sevinleri bir kat daha artt. Halime'nin kocas dedi ki:
Ey Halime, bilmi ol ki, sen mbarek ve uurlu bir ocuk almsn.
Gerekten de bundan byle, bu aile ile birlikte Sdoullar kabilesi, kuraklktan, ktlktan kurtulup, bolluk ve
berekete kavuacakt.
Btn hazrlklarn tamamlayan Hz. Halime ve kocas, biraz sonra yola ktilar. Bu arada binek hayvanlarnda
byk bir deiikliin olduunu grdler. Gelirken ok gerilerde kalan merkep, sonradan kt hlde, kafilenin
btn hayvanlarn geride brakyordu. Dier kadnlar bunu grnce, arp kaidar ve dediler ki:
Ey Halime, bana rahmet yasn! Yoksa bu merkep, gelirken bindiin hayvan deil mi? Dur da bizi bekle!
Yorucu bir yolculuktan sonra, kafile yurtlarna vard.
O yl Sdoullar yurdunda byk bir kuraklk hkimdi. Hayvanlarn yaylp karnlarn doyurabilecekleri hibir
otlak yoktu. Bu yzden, koyunlar sabahleyin ayrldklar gibi, akamleyin a olarak eve dnyorlard. Hayvanlar
iyice clzlamalard. Fakat Hz. Halime bolluk ve berekete mazhar olmutu. Dierlerinden farkl olarak koyunlar
da akamleyin eve karnlar doymu; memeleri stle dolmu bir ekilde dnyordu.
Bu durum kabile halknn da dikkatini ekmiti. obanlarna kyorlard:
Yazklar olsun size! Siz de bizim koyunlarmz Halime'nin obannn koyunlarn otlatt yerde otlatsanza!
Halime ve kocas, bu bolluk ve iyilie, yetim diye kimsenin almaya yanamad ocuk yznden kavutuklarn
biliyor, krediyorlard. Gnler bylece geti.
Peygamberimiz gn getike geliiyor, grbzleiyordu. Onun ocukluu da dier ocuklara benzemiyordu.
Daha sekiz aylkken konuuyor, konuulan da dinliyordu. Dokuz aylkken ok dzgn bir ekilde konumaya
balamt. On aylk olunca ok atmaya balam, iki yana geldiinde ise, gsterili bir ocuk olmutu.
Peygamberimiz iki yanda stten de kesilmiti. Onun stten kesilmesi, Hz. Halime'yi de, kocasn da derinden
zd. Onun sebebiyle hayr ve berekete nail olduklar iin, bir mddet daha yanlarnda kalmasn ok
istiyorlard. Fakat artk, onu yanlarnda tutamazlard. Annesine teslim etmeleri gerekiyordu.
Birgn yanlarna aldlar ve Mekke'ye gittiler. Hz. Amine birden cierparesini karsnda grnce, ok
heyecanland. Ne kadar da bym, grbzlemiti. Artk bundan sonra, hep beraber olacaklarn dnerek,
seviniyordu. Fakat bu mbarek ocuktan ayrlmak istemeyen Hz. Halime, Peygamberimizin annesine dedi ki:
Oulcuumu byynceye kadar yanmda braksan iyi olur. Onun Mekke vebasna tutulmasndan korkarm.
Hz. Amine olunun hasta olmasn dnmek bile istemiyordu. Artk hasretine razyd. Yeter ki, biricik olu
hastalanmasnd. Bu dnce ile Hz. Halime'nin teklifini kabul etti. Bylece Peygamberimiz bir mddet daha
Ben Sd yurdunda kalmak zere Mekke'den ayrld.
Bu arada Halime hatun, Mekke'ye giderken, Sirer Vadisi'nde baz Habe hristiyanlarna rastlamt. Hristiyanlar
Halime hatuna, nereye gittiini sordular. Sonra da Peygamber efendimize dikkatli dikkatli baktlar. Peygamber
efendimizin iki krei arasndaki peygamberlik mhrne ve gzlerindeki krmzla baktlar. Sonra da bu
krmzln devaml olup olmadn sordular. Halime hatun, bu krmzln devaml olduunu syleyince,
hristiyanlar dediler ki:
Biz bunu kralmza gtreceiz. Zira bunun bizimle ilgisi vardr. Biz onun hlini biliyoruz.
Hz. Halime ok korktu ve hemen Peygamberimizi alarak onlardan uzaklat.
Peygamberimiz stannesinin yannda, stkardei Abdullah ile birlikte koyun otlatacak kadar bymt. Birgn
yine evin arkasnda, yeni doan kuzularn yannda bulunduklar bir srada, iki kii geldi. Peygamberimizi yere
yatrd. Sonra da gsn aarak kalbini yardlar. Kan phtsna benzer bireyi kararak dediler ki:
Bu, sende bulunan eytana ait bir eydi.
Raslullahn stkardei Abdullah, bu iki yabancnn, sevgili kardeine yaptklar eyi grnce, ok korktu.
Koarak eve geldi, anne ve babasna seslendi:
Koun, Kureyli kardeim ldrld!
Onun bu feryad zerine, kar-koca, hemen dar frladlar. Resulullahn bulunduu yere doru kotular.
Peygamberimiz ayakta idi. Yz sararm, fakat glmsyordu. Hemen ona sordular:
Yavrum sana ne oldu?
Beyaz elbiseli iki kii gelip, beni yere yatrd. Sonra da karnmda bilmediim bir eyi aradlar.
Hz. Halime ile kocas ok korkmulard. Raslllaha bir zarar gelmesinden endie ediyorlard. Kocas Haris,
Halime'ye dedi ki:

Halime, ben bu ocuun bana bir felaket gelmesinden korkuyorum. Bana birey gemeden nce, onu gtr
ailesine teslim et!
Halime de hi vakit geirmeden, Peygamberimizi alp, Mekke'ye gtrd. Fakat Mekke'de onu bir ara kaybetti.
Buna ok zld. Btn aramalara ramen bulamad. Hemen Abdlmuttalib'e gitti. znt ierisinde durumu
haber verdi. O da birka kii ile birlikte, onu aramaya kti. Nihayet Peygamberimiz bulundu.
Hz. Amine, olunu tekrar grdne sevinmi, hemen geri getirilmesine ise bir mana verememiti. Halime'ye
dedi ki:
ocuu niin getirdin? Onu, yannda tutmak iin srar edip durmutun.
Oulcuumu Allah bytt. Ben sadece, zerime deni yapm bulunuyorum. Onun bana bir felaket
gelmesinden korkuyorum. Sana getirip sa salim teslim etmek istedim.
Aradan yllar geti. Peygamberimizin annesi de, dedesi de vefat etti. Peygamberimiz de artk byyp evlendi.
Zaman zaman Hz. Halime'yi grrd. Stannesine kar derin bir sevgi beslerdi. Onu grdke, "Anneciim,
anneciim!" der, sayg gsterirdi. Hemen zerindeki fazla elbiseyi karr, onun altna serer, bir ihtiyac varsa,
derhal yerine getirirdi.
Birgn Hz. Halime, onu ziyarete gelmiti. Sdoullar yurdunda, yine ktlk olduunu, hastalktan hayvanlarn
krldn syledi. Peygamberimizin ona verebilecek fazla bireyi yoktu. Fakat Hz. Hadice, Peygamber
efendimizin stannesini bo olarak gndermeye gnl raz olmad. Krk koyunla bir deve verdi.
Hz. Halime, bu ikram karsnda memnuniyetini bildirdi. Sevin ierisinde evine dnd.
Sonraki yllarda mtislman olarak sahabye olma erefini kazanan Hz. Halime, Cennet-l-Bak kabristanna
defnedilmitir. Allah ondan raz olsun! 62[62] Hz. Peygamber, Halime'nin yannda, 6 yama kadar kald. Bu srada,
annesi mine'yi de kaybetmiti. Bahsimizin Halime ile ilgili ksmna gelince: Kaynaklarmz bize bildiriyor ki
Hz. Peygamber, stanne Halime ve yaknlarna, ok itibar etmitir. Halime'nin her ziyaretinde, onu "annem,
annem" diye kucaklar, bizzat kendi giysisini yere serip, stanneyi onun stne oturtmak gibi bir incelik
gsterirdi. Halime'nin kendisi yannda kocas Haris, olu Abdullah, kzlar Huzfe ve eyma, bir adda
neys'dir, ayn ekilde sevgi ve iltifat grmlerdir. Bunu da tesinde, ileriki zafer yllarnda, Halime'nin
kabilesi, Mslman askerlerin eline esir dp mallan msadere edildiinde, onlar, Halime'nin "anneliinden"
stifade ile hem serbest kaldlar hem de mallarna kavutular.
Halime ve kocas Hris'in olduka erken bir devirde, Mslaman olduklar anlalyor. Kaynaklara gre Haris, ilk
vahyin geliinden ksa bir sre sonra Mekke'ye geldiinde, Kurey putperestleri, onun evresini sarp yle
yalanmlard: "Yahu, bu senin st olun neler sylyor, biliyor musun? nsanlar lmden sonra dirilecekmi,
ktlk edenler, ceza grecekmi, falan filan... Bu dncelerle toplumun dzenini bozdu, bizi birbirimize
drd..." Haris, bu konuyu Hz. Peygamber'le konutu. Dedi ki Hz. Peygamber:
"Evet yledir ey baba. O dirili gnnde ben senin elini aynen u andaki gibi tutacam ve bu gn sana
hatrlatacam." Bunlar dinleyen, Haris, Mslmanln ilan etti ve aranlara dedi ki: "Benim st olum bir
insann elini tutunca, gtrecei yer ancak cennet olur. Ve o ben cennete gtrecektir."
Halime ve ailesi, sonraki yllarda ktlk veya benzeri bir sebeple daraldklarnda, Peygamber ailesine bavuracak
ve ihtiyalar giderilecektir. Kaynaklar bize, bu gibi zamanlarda Peygamber ei Hatice'nin stanne ailesine krk,
elli koyun, birka deve vermek gibi, gerekten hayranlk uyandracak cmertlikler gsterdiklerini bildiriyor.
Halime bahsini kapatmadan, bir noktaya daha deinmek isteriz:: Stanne Halime, Hz. Peygamber'le ayn yata
olan ve Hz. Peygamber'e azl dmanlklarn sahibi olarak bilinen Ebu Sfyan b. Hris'e de ksa bir sre st
emzirmitir. Bir baka deyimle Ebu Sfyan, Hz. Peygamber'in st kardeidir. Ba, ltuf ve cmertliin,
insanlk tarihinde, en byk temsilcisi olan Hz. Muhammed'in bu "kardelik"e bile nem verdiini gryoruz.
Yirmi ksur yllk bir mcadeleden sonra yenik denlerden biri olan Ebu Sfyan, Mekke fethi srasnda slm
Peygamberi'nin affna sndnda, Hz. Peygamber, kendisine en ar ekilde saldrp sven bu adama
"kardeim" diye hitap etmek gibi, akim alamayaca bir byklk gstermitir. Bu hitap zerine, Ebu Sfyan'in
yapt ise udur: Kendisinden dinleyelim: "Yemin ederim ki, o srada bir binit stnde olan Peygamber'in
ayaklarn ptm..." Manzarann arka plan dnldnde insanlk tarihinde, Hz.Muhammed'in insana bak,
izledii hayat tarz, gerekletirdii devrim ve nihayet kaydettii zafer, esiz bir biimde karmza dikilir. 63[63]
Hz. Safiyye Binti Abdulmuttalib (R.Anha)
Raslllah efendimizin halas olan Hz. Safyye, olu Zbeyr ile birlikte mslman oldu. Olu Zbeyr ile birlikte
hicret etti. Peygamber efendimize eziyet eden, kardei Ebu Leheb'e dedi ki:
Ey kardeim! Kardeimin olunu ve Onun dinini yardmsz, hor, hakir brakmak, sana yakr m? Vallahi
bugn yaayan bilginler, Abdlmuttalib'in soyundan bir Peygamberin kacan bildiriyorlar. te, o peygamber,
budur!
62[62]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayatt's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El- sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahabe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendiden Bedreddin etiner, st/19823
63[63]
bn shak, p.31-32; bn Sa'd, 1/108-114, 150-151; bn Him, 1/160 vd. bn Esir, sd, 6/144-146

Byle syleyerek Ebu Leheb'i de slm'a davet etmi, fakat o kabul etmemitir.
Hz. Safyye'nin annesi Hle ile Resul-i ekremin annesi Amine Hatun karde idiler. Bu suretle, Peygamberimiz
ile, hem ana, hem de baba tarafndan ok yakn akraba olurlard.
Hz. Safyye gazalarn ouna itirak etmiti. Gayet cesur idi. Uhud gazasna katl yle olmutu: Resul-i
Ekrem efendimiz, Uhud savama gittikleri zaman, kadnlar da Hz. Hassan bin Sabit'in kknde bulunuyorlard.
Erkek olarak sadece Hassan vard. O da yal ve zayf idi. Yahudiler bunu frsat bilip saldrmak istiyorlard.
lerinden birisi kkn dibine kadar sokulup, olup bitenleri dinlemek istedi. Hz. Safyye bunu grd ve bard:
Hassan, u Yahudinin yanma in, onu ldr! Hz. Hassan dedi ki:
Ben onunla savaacak hlde olsaydm, imdi herhalde Raslullahn yannda olurdum.
Hz. Hassan, hastalk geirdiinden kl sallayantyordu. Hz. Safiyye bunun zerine, bir adr direini kapt ve
aa indi. Yahudinin kamamas iin kapy yava yava aralad. Birden adr direini Yahudinin bana indirdi.
Yahudi, yedii darbe sonucu bir daha kalkamad ve ld.
Bundan sonra Safiyye eline bir kl alarak Uhud'un yolunu tuttu. Elindeki klc ile nne gelene saldryor, bir
yandan da mslmanlar harbe tevik ederek, "Siz na! insanlarsnz, Raslullah brakp da nereye
gideceksiniz" diyordu. Peygamber efendimiz onun vaziyetini grnce, olu Hz Zbeyr'i ard ve buyurdu ki:
Annen Safyye, kardei Hamza'nn cesedini grmesin. nk cesedin durumu ok kt idi. Kardeinin
cesedini byle grse, herhalde akln karr.
Hz. Zbeyr de bu emir zerine annesinin yanna sokularak dedi ki:
Anneciim, Raslllah efendimiz senin geri ekilmeni buyuruyor.
Nasl? Geri mi dnecekmiim? Kardeimin cesedinin nasl olduunu biliyorum. Bunun intikamn alacam.
Allah Tel bilir ki, ben byle yaplmasndan hi holanmam. Fakat sabredeceim. Ama bir gn bunlarn
karln da greceim.
Hz. Zbeyr, durumu Raslllaha arz etti. Raslllah efendimiz de halasnn metanetini duyunca, cesedin yanna
gelmesine izin verdi. Cesedin para para olduunu grd. Kendisine hakim oldu. Yalnz "nn lillah ve inn
ileyhi rcim" dedi. Ellerini ap du etti ve oradan ayrld.
Hz. Safyye Hendek gazvesinde de Hassan bin Sabit'in kknde, ieriyi dinlemek isteyen bir yahudyi
ldrmtr. Bylece Hz. Safiyye, gerek Uhud'da, gerekse Hendek savanda birer dman ldrmesiyle,
eshabin takdirine mazhar olmutur. Hz. Safyye, Hz. mer halife iken, 640 ylnda, 73 yanda iken vefat etti.
Bak kabristannda Mugire bin ube'nin kabri yanma defnedildi. Hz. Safyye disiplinli1 bir anneydi. Bazen olu
Zbeyr'e sert davrand olurdu. "Niin byle yapyorsun" diyenlere yle cevap vermiti:
Ben onun iyi yetimesi iin byle yapyorum. nk o, ileride ordular idare edecektir.
Gerekten de Hz. Zbeyr byk bir slm fedaisi oldu.
Hz. Safyye cahiliyye devrinde Haris bin Harb ile evlenmiti. Haris'ten bir olu oldu. Haris ldkten sonra Hz.
Zbeyr'in babas Avvam bin Hveyiid ile evlendi. Bundan da ocuu oldu. Bunlar Hz. Zbeyr, Saib ve
Abdlkbe'dir.
Hz. Safiyye, cesaret ve ecaati ile nesillere rnek olacak eklideydi.
Gayet fasih ve beli mersiyeler yazard. Hz. Safiyye, Arap-edebiyatnda, iir ve mersiye sylemekte ok ileri idi.
Hamas iirleri de mehurdu. Bir tanesinde yle demitir:
Benden Kurey'e haber saln ve deyin ki: "Ne hakla bize tahakkm etmeye kalkarsnz? Bizim byklmz
sizden eksik mi? unu iyi biliyorsunuz ki; bizim eski bir erefimiz ve nce gelme hakkmz vardr. Bizim iin
zulm atei yakhnamtr. Verdiimiz sz bozduumuzun alameti hi belirtilmemitir. Btn hayr ve fazilet
bizdedir."
Babas Abdlmuttalib'in vefatnda, Hz. Hamza'nn ehit edildiinde ve Resul-i Ekrem'in vefatlarnda yazdklar
mersiyeler mehurdur. Rasllllah efendimizin vefatndaki mersiyesinde demitir ki:
Ya Raslallah! Sen bizim midimizdin,
Sen bize hep iyilik edenimizdin.
Sen, deildin hi, hakszlk edenlerden,
Sen, efkat sahibi ve yol gsterenlerden.
Ve dah anlatlmayan ilim deryas,
Bugn alayanlarn, senin iindir feryad.
Senin yoluna hep ecdadm feda olsun!
Malm, canm, btn varlm feda olsun!
Ah! imdi aramzda sa olsaydnz,
Ne kadar mesrur olurduk kalsaydnz.
Hak Tela'nm hkm bu, ya sabr diyoruz,
Bilmem ki ne yapsak, hep figan ediyoruz.
Allahn selam, sana olsun ya Raslallah!

Adn Cennetine girip kalasn ya Raslallah!

64[64]

Hz. mm-i Eymen (R.Anha)

Peygamber efendimiz, domadan nce babasn, alt yanda da annesini kaybetmiti. Hem yetim, hem de ksz
olarak byd. Fakat birok kadn, bir anne efkatiyle o yce Peygamberi barna bast. Ona annesizlik acsn
hissettirmemek iin ellerinden gelen gayreti gsterdiler.
te bu kadnlardan birisi de mm-i Eymen'di. Peygamberimizin ehl-i beytten sayd ve "Annemden sonra
annem" diyerek iltifat ettii bu byk slm kadnnn asl ismi, Bereke binti Salebe idi. Uzun yllardan beri
Abdlmuttaliboullarnn hizmetlerini gryordu. Peygamber efendimizin babas Abdullah'n vefatndan sonra
da, ayn evde kald. Artk, hem Peygamberimizin annesi Amine'nin, hem de Peygamberimizin yardmcsyd.
Raslllah efendimiz alt yana geldiinde, Hz. Amine, yanma mm-i Eymen'i de alarak Medine'ye gitti. Niyeti
hem oradaki akrabalarn, hem de kocas Abdullah'n kabrini ziyaret etmekti. Bir ay Medine'de kaldlar. mm-i
Eymen Medine'deki bir hatrasn yle anlatr:
Birgn Yahudi limlerinden ikisi yanma gelerek dediler ki:
Bize Ahmed'i gster!
Ben de Raslllah efendimizi dar kardm. yice incelediler ve dediler ki;
"Bu ocuk, ahir zaman peygamberi olacaktr. Buras da onun hicret edecei yerdir. Bu memlekette byk
savalar olacaktr."
mm-i Eymen onlarn bu konumalarndan sonra ok korkmutu. Sevgili Peygamberimize bir zarar
vermelerinden endie duyuyordu.
Herhangi bir tehlikeye kar onu korumak iin, Peygamberimizin yanndan ayrlmamaya gayret gsteriyordu.
Nihayet Mekke'ye hareket gn gelmiti. mm-i Eymen buna ok sevindi. Artk Yahudilerin Raslullaha bir
zarar veremeyeceklerini dnp rahatlad.
Bu kiilik kafile Medine'den ayrldlar. Mekke'ye doru yola koyuldular. Neeli bir ekilde yollarna devam
ediyorlard. Fakat biraz sonra beklemedikleri birey oldu. Ebva denilen yerde, Hz. Amine birdenbire
rahatszland. Hz. Amine bu hastalktan kurtulamayp vefat edeceini anlamt.
Baucunda duran Peygamberimizin yzne bakt. Bir ryasn hatrlayarak yle dedi:
ayet ryada grdklerim doruysa, sen celal ve bol ikram sahibi olan Allah tarafndan, demoullarna helal
ve haram bildirmek zere, Peygamberliin bildirilecektir. Sen, teslimiyeti, ceddin brahim'in dinini
yerletireceksin. Cenab- Hak seni devam edegelen putlardan, putperestlikten koruyacaktr.
Bundan sonra u iiri syledi:
Her yaayan lr, eskir her yeni,
Her yalanan elbet, oluyor fani.
Ben de leceim, birgn elbette,
Lkin kalacaktr, adm dillerde.
nk senin gibi, hayrl evlat,
Braktm geriye, ne byk nimet.
Hz. Amine, Ebva denilen yerde hastalnn artmas zerine, cierparesini mm-i Eymen'e emanet etti. Ona iyi
bakmas ricasnda bulundu. ok gemeden de ruhunu teslim etti. O srada otuz yanda bulunuyordu.
Peygamberimiz bylece, alt yanda iken ksz kalyordu.
Cenab- Hak sevgili Raslne, kk yandan beri her trl acy tattryor ve onu kemle erdiriyordu ki,
mmetine tam rnek olabilsin. Ona iman edenler, Peygamberlerinin ektii sknty hatrlayarak teselli
bulsunlar, karlatklar musibetlere sabretsinler.
mm-i Eymen'in srtna, artk ar bir yk yklenmiti. Alamak, hkrmak istiyor, fakat Peygamberimizin.
zleceini dnerek vazgeiyordu. Kendini toparlad. Bundan sonra ona, annesinin yokluunu
hissettirmeyecekti. Bunun iin de elinden gelen fedakrl gstermeye alacakt. z evladym gibi mbarek
yavruyu barna bast. Sonra ela onu yle teselli etti:
zlme, alama! lh kadere kar boynumuz kldan incedir. Can da Onun, mal da. Hepsi bize emanet. O,
emaneti nasl vermise, yle alr.
Sevgili Peygamberimizin gz yalyd. Artk hem yetim, hem de ksz kalmt. Babasnn yzn hi
grmemiti. Bundan sonra annesinin de yzn gremeyecekti. Gzyalar arasnda dedi ki:
Ben de biliyorum. Onun hkmne her zaman boyun eerim. Fakat anne yz unutulmayacak bir yzdr. O yz
tekrar gremem diye zlyorum.
Fakat kendisini toparlamakta gecikmedi. Annesine kar son vazifesini yerine getirmek istiyordu. Yandan
beklenmeyen bir olgunluk ierisinde dadsna yle dedi:
Haydi! O, emaneti sahibine teslim etti. Biz de onun naam topraa teslim edelim de, rahat etsin.
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823

64[64]

Biraz sonra annelerin en ereflisini, en bahtiyarn birlikte defnettiler. Artk Raslllah Mekke'ye gtrme
vazifesi mm-i Eymen'e kalmt. Peygamberimizi deveye bindirdi. Birlikte yola ktlar. Be gnlk meakkatli
bir yolculuktan sonra Mekke'ye ulatlar.
mm-i Eymen gzyalar arasnda Peygamberimizi, dedesi Abdlmuttalib'e teslim etti. Fakat gerek dedesinin
yannda bulunduu sralarda, gerekse onun vefatndan sonra amcas Ebu Talib'in himayesinde iken,
Peygamberimizin hizmetinde bulunmaktan geri durmad. Bunu kendisi iin byk bir eref sayd.
Aradan yllar geti. Peygamberimiz, kendisini bir anne efkatiyle barna basan, ancak bir annenin yapabilecei
kadar fedakrlk gsteren sevgili dadsn unutmamt. Ona her trl madd yardmda bulunuyor, bir evladn
annesine duyabilecei sayg kadar hrmet gsteriyordu. Bu arada sevgili dadsnn bir yuva kurmasn temin etti.
Onu Ubeyd bin Zeyd ile evlendirdi. Bu evlilikten Eymen adl bir olu oldu. Ve mm-i Eymen diye tannd.
Peygamber efendimiz Mekkelileri slmiyete davete balaynca, ocukluundan beri, Onun mhim bir ahsiyet
olacan tahmin eden mm-i Eymen, hemen iman etti. nk gerek doumunda, gerekse doumundan sonra
birok harika hllerine ahit olmutu. Bunun iin tereddtsz iman ederek Resulullah sevindirdi.
O devirde mslman olmak, akl almaz ikenceleri peinen kabul etmek demekti. mm-i Eymen de bu ac
ikencelerden hissesini ald. Fakat imanndan zerre kadar taviz vermedi. nk bu yolda lmeyi byk bir eref
sayyordu.
kenceler tahamml edilemeyecek bir duruma geldiinde, nce Habeistan'a, sonra Medine'ye hicret etti.
Bylece iki hicret sevah birden ald. mm-i Eymen Mekke'de olduu gibi Medine'de de Resulullah bir an olsun
yalnz brakmad. Hizmetinden geri durmad.
mm-i Eymen tevekkl sahibi bir hanmd. En zor durumlarda bile cenab- Haktan midini kesmez, Ondan
yardm beklerdi. Bu teslim ve tevekklnn mkfatn hemen grrd.
Hicret ederken, Revha yaknlarnda gecelemit. ok susamt. Yannda bir damla dah su yoktu. Hi
telalanmad. nk kullarna kar son derece merhametli olan Rabbinin, grdne ve yardm edeceine
inanc sonsuzdu. Susuz ve btap dmeyeceinden emindi. Nitekim cenab- Hakkn yardm gelmekte gecikmedi.
Gkten beyaz bir urgana balanarak sarktlm bir kova grd. Cenab-i Hakka hamd ve kr ederek kalkt,
kovann yanna gitti. i tamamiyle, berrak ve buz gibi su ile doluydu. Kana kana iti. Tamamen susuzluu geti
ve rahatlad.
Bu vakay nakleden mm-i Eymen yle der: "Artk bundan sonra bir daha hi susamadm."
mm-i Eymen ok cesur idi. Baz savalara katlmt. Hatta birka kadnla birlikte Uhud'da yarallar tedavi etti.
Mcahidlere su datt.
mm-i Eymen, Peygamberimizi ok severdi. Hayatn Peygamberimize feda edebilecek bir imana sahipti.
Resulullah devaml sevinli grmek ister, onun zlmesine hi tahamml edemezdi. Resulullahla birlikte
sevinir, onunla birlikte zlrd.
Birgn Peygamberimiz hasta bir ocuu kucana almt. ocuk hastaln tesiriyle inliyordu. Peygamberimiz
efkatinden alad. Raslllahn aladn gren mm-i Eymen de alamaya balad. Peygamber efendimiz
niin aladklarn sordular. mm-i Eymen de, Ona olan sevgisini yle ifade etti:
Raslullah efendimiz alarken, ben nasl olur da alamam?
mm-i Eymen, olu Eymen'in Huneyn gazvesinde ehit olmas zerine ok sabr gsterdi. ehit annesi olmaktan
byk bir memnuniyet duydu. Bunun gibi her trl skntlara byk bir tevekklle sabretti.
mm-i Eymen, kocas Ubeyd bin Zeyd ile mesut bir hayat yayordu. Kocas Ubeyd'in vefatndan sonra,
Peygamber efendimiz, kendisine annelik yapan, iman urunda her trl yokluk, ile ve zdraplara gs geren,
hatta bunun iin ikencelere maruz kalan fedakr dadsn tek bana brakmad. Birgn eshabna hitaben
buyurdu ki:
Cennet ehlinden bir kadnla evlenmek isteyen mm-i Eymen'le evlensin.
Bylece onun Cennetlik bir kadn olduuna iaret ediyordu. mm-i Eymen Resulullahn kendisi hakknda bu
szn duyunca, sevinten ne yapacan ard. yle ya! Bir mslman iin, bundan daha byk bir saadet
dnlebilir miydi?
Resulullahn davetine ilk icabet eden, evlatl Zeyd bin Harise oldu. Hz. Zeyd, gen bir sahabydi. mm-i
Eymen gibi yal bir kadn ile evlenmeye, srf Allann Resuln memnun edebilmek iin talip olmutu.
Peygamberimizin, rzasn dnyev lezzete tercih etti. Bundan sonra Resulullah efendimiz bu byk sahabsi ile
dadsn nikahlad.
Babas gibi byk bir sahab olan, slm kumandanlarndan sme bin Zeyd, bu evlilikten dnyaya geidi. mmi
Eymen'in, Peygamberimizin yannda ayr bir yeri vard. Bazan latifede bulunarak onun gnln alrd. Fakat
Peygamber efendimiz latife yaparken bile doru syler, hakikati ifade buyururdu. Muhatabn incitmeden
sevindirir, neelendirirdi.
mm-i Eymen bir defasnda Raslllahn huzuruna girerek, "Bana bir binek temin ediniz" diye ricada bulundu.
Raslullah efendimiz buyurdu ki:
Seni dii devenin yavrusuna bindireceim.
mm-i Eymen Resulullahn nktesini anlamad. Bu sebeple dedi ki:
Ey Alahn Resul, yavrunun beni tamaya gc yetmez. Hem ben deve yavrusu istemiyorum ki...

Peygamberimiz szn tekrarlayarak buyurdu ki:

Seni, ancak dii bir devenin yavrusuna bindireceim.
Bylece yce Peygamberimiz aka yaparken dah hakikati beyan ediyordu. Her deve, dii bir deveden domas
sebebiyle dii devenin yavrusu deil miydi?
mm-i Eymen Peygamberimizin vefatnda, yannda bulundu. Gzyalarn tutamyordu. Kendisine dediler ki:
Niin bu kadar alyorsun?
Ben Raslullahtan ayrlacamz biliyordum. Bunun iin alamyorum. Ben vahyin kesilmesine alyorum.
Bu byk slm kadnna Peygamberimizden sonra Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer de layk olduu hrmeti
gsterdiler. nk, Raslllahn deer verdii kimseler, sahabelerin yannda da kymetliydi. Bu sebeple zaman
zaman ziyaretine giderler, varsa ihtiyalarn grrlerdi. O da dua ederdi.
Ya bir hayli ilerleyen mm-i Eymen Hz. Osman'n halifeliinin ilk yllarnda vefat etti. 65[65]
Hz. mm-i Hani (R.Anha)
Peygamber efendimiz hicretten bir yl nce Tif'e gidip, Tif halkna bir ay nasihat edip, onlar man etmeye
davet etmiti. Tif halkndan hi kimsenin man etmemesi ve ikence yapmalar zerine Mekke'ye dnmt.
ok zgnd ve her taraf dman doluydu. Bir gece Mekke'de ram-i Hn'nin Eb Tlib mahallesinde bulunan
evine geldi. mm-i Hn, o zaman man etmemiti. Peygamber efendimiz kapsn ald. eriden mm-i
Hn'nin sesi duyuldu:
Kimdir o?
Amcann olu Muhammed'im, kabul edersen, misafir geldim.
Senin gibi doru szl, emin, asil, erefli misafire can feda olsun. Yalnz, terif edeceinizi nceden
bildirseydiniz br eyler hazrlardm. imdi yedirecek bir eyim yok.
Yiyecek, iecek istemem. Hibiri gzmde yok. Rabbime ibdet etmek, yalvarmak iin bir yer bana yetiir.
mm-i Hn, Raslllah ieri alp, bir hasr, bir leen, ibrik verdi. Gelen misafire ikram etmek, onu dmandan
korumak, Araplar iin en erefli vazife saylrd. Bir evdeki misafire zarar gelmesi, ev sahibi iin byk
yzkaras olurdu.
Umm-i Hn dnd ki; "Amcasnn olunun Mekke'de dmanlar ok, hatta ldrmek isteyenler var. erefimi
korumak iin, sabaha kadar onu gzeteyim" dedi. Babasnn klcn alp, evin etrafnda dolamaya balad.
Raslllah efendimiz, o gn ok incinmiti. Abdest alp, yalvarmaya, af dilemeye, kullarn mana gelmesi,
saadete kavumalar iin duaya balad. ok yorgun, a ve zntlyd. Hasr zerine uzanp uyuyuverdi.
Sonra Cebrail aleyhisselm gelip, ayann altndan perek uyandrd. Bundan sonra Peygamberimiz sallallah
aleyhi ve sellem uyankken ruh ve bedeniyle Mrca karld.
Ertesi sabah Peygamber efendimiz mm-i Hn'ye, gece Mrca ktn anlatt. mm-i Hn dedi ki:
Ey amcamn olu! Sakn bunu Kureylere syleme! Onlar seni yalanlarlar ve seni zerler.
Peygamber efendimiz buyurdu ki:
Vallahi ben bunu onlara syleyeceim.
mm-i Hn, kocas Hbeyre bin Eb Vehb'in mrik olmas sebebiyle, hicret srasnda man etmemi olarak
Mekke'de kalmt. Bu durum Mekke'nin fethine kadar devam etti. Mekke'nin fethedildii gn, kocas Necrn'a
kat.
mm-i Hn ise Kurey kadnlarndan on kiilik bir grupla Peygamberimizin yanma gelip, Mslman oldu.
Vefat tarihi kesin olarak bilinmemekte olup, Hz. Ali'den sonra vefat ettii rivayet edilmitir.
Eb Tlib'in kz ve Hz. Ali'nin kizkardei olan mm-i Hn'nin asl ad Fakite idi. 66[66]
Hz. Umm-i Hiram (R.Anha)
mm-i Hiram, Enes bin Malik'in teyzesidir. Raslllahn da teyzeleri tarafndan akrabasdr. Cahiliyye devrinde
Amr bin Kays ile evlendi. man ile ereflenip, mslman oldu. Kocas iman etmeyince, ayrldlar. Ondan Kays
ve Abdullah adnda iki olu oldu. Mslman olduktan sonra, ensarm byklerinden Ubade bin Samit ile evlendi.
Bundan da Muhammed adnda bir olu oldu.
mm-i Hiram'in Medine-i Mnevveredeki evini, Raslllah efendimiz sk sk ziyaret ederdi. mm-i Hiram da
bundan ok memnun olur ve ok ikramda bulunup, hizmet etmekle ereflenirdi.
Yine Raslllah efendimiz evine terif etmi ve istirahat iin evinde uyumutu. Bir mddet sonra Peygamber
efendimiz glmseyerek uyandlar. Bunun zerine mm-i Hiram sordu:
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayatti's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyel'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Miri Hayat's Sahabe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823
66[66]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823
65[65]

Ya Raslallah! Niin gldnz?

Ey mm-i Hiram! mmetimden bir ksmn gemilere binmi hlde, kfirlerle gazaya giderlerken grdm.
Ya Raslallah! Dua et, ben de onlardan olaym!
Peygamberimiz de onun bu arzusunu geri evirmeyip, kabul etti ve yle du buyurdular:
Ya Rabbi! Bunu da onlardan eyle!
Raslllah efendimiz tekrar uyuyup, yine glmseyerek uyandlar.
Tekrar glme sebebini sorunca, buyurdular ki:
Bu defa da, mmetimden bir ksmnn, padiahlarn tahtlarna kurulduklar gibi debdebeli bir kalabalk hlinde
gazaya gittiklerini grdm.
mm-i Hiram bu sefer de dedi ki:
Ya Resulallah! Du et, ben de bir gazi olarak onlarn arasnda bulunaym.
Bu sefer Peygamberimiz buyurdu ki:
Hayr, sen ncekilerdensin.
Bylece onun deniz seferinde bulunacam nceden haber vermi oldu. mm-i Hiram, Raslllah efendimizin
vefatndan sonra, kocas Ubade bin Samit am'a gnderilen ilm heyet iinde olduundan, Humus'a yerletiler.
Halife Hz. Osman'n izniyle, 647 ylnda Hz. Muaviye, Kbrs adasndaki insanlarn da saadete kavumalar,
cehennemden kurtulmalar iin bir deniz seferi dzenledi. Bu sefer, m si umanlarn ilk deniz savayd. Bu
sefere gnll seilen kimseler arasnda Ashab- Kiram'n ileri gelenleri de vard. Bunlar arasnda Hz. Ebu Zer,
Hz. Ebdderda, Hz. Ubade bin Samit ve hanm mm-i Hiram da vard.
Hz. Muaviye, bu orduya Hz. Abdullah bni Kays' kumandan tayin etti. Deniz yoluyla yolculuk balad. Hz.
mm-i Hiram, seksenalt yanda olmasna ramen, bu zahmetli yolculua katlanyor, oradaki insanlara
slmiyeti bildireceklerini, onlarn da kurtulua, saadete kavuacaklarn dnerek, teselli buluyordu.
slmiyeti yaymak urunda ehit olmak, mm-i Hiram'm en byk arzusuydu. nk ehitler hakknda
Peygamber efendimiz buyurmutu ki:
"ehitleri ykamaynz! nk kyamet gnnde her yere misk anber gibi koku saacaklardr."
"ehidin kul borcundan baka btn gnahlarn Allah tel affeder."
ehitler cennetteki nimetleri grnce, "Keke, Allahm bize neler ikram ettiini, kardelerimiz de bilselerdi de
cihaddan ekinmeseler, arpmaktan korkup dmandan yz evirmeselerdi" derler."
Bu mjdelerin yannda birka gnlk zahmetin hi kymeti olmadm, en iyi Peygamberimizin arkadalar
biliyordu. ektikleri eziyet ve skntlar, bunu ok gzel anlatyordu. mm-i Hiram da, bu arzu ve istekle,
yann ok ileri olmasna ramen ordunun iindeydi.
Msr'dan gelen slm askerleri de, kendileriyle birleince, Kbrs Rumlarna, mslman olmalarm, yoksa cizye
vermelerini, bunu da kabul etmezlerse sava yapacaklarn bildirdiler. Kbrsllar teslim olmayacaklarn
bildirince, iddetli arpma oldu. Kbrs Rum donanmas stanbul'a kat.
Hz. mm-i Hiram, ok yal olmasna ramen, yerinde duramyor, br an nce neticeye varmak istiyordu. Gen
askerler, Hz. mm-i Hiram'n bu hline ayorlar, ona bakarak gayrete geliyorlard. Rumlarn donanmas
kanca, sava sahilde devam etmeye balad. slm askerleri, bir karma hereketiyle i ksmlara daldlar.
Askerlerle karmaya katlan Hz. mm-i Hiram, Larnaka yaknlarnda atnn ayann srmesiyle derek, ok
zledii ehitlie kavutu. slm askerlerinin karsnda tutunamayan Rumlar eman dilediler. Bar teklif edip,
cizye vermeyi kabul ettiler.
Hz. mm-i Hiram'n kabri Kbrs'ta Larnaka ehrinin Tuz Gl kysndadr. Osmanllar Kbrs adasn 1570
senesinde fethedince, kabrini imar ettiler. Hala Sultan deyip, kabri zerine trbe, yanma tekke ve cami
yaptrdlar. Bylece mm-i Hiram Raslullahn haber verdii gibi, deniz yoluyla sefere katlp ehit olmutu.
mm-i Hiram lemlere rahmet olarak yaratlan, iki cihan sultan Peygamber efendimizin akrabas, eshab-
kiramdan ve ehit olmas gibi pek ok stnlkler sahibidir. Fazilet ve kemli oktur. Raslllah efendimize
hizmet edip, hrmet grd.
Kabrinden dahi yzyllardr feyz ve bereket samaktadr. Osmanllar zamannda ve sonrasnda, gemiler, Hala
Sultan trbesi istikametinden geerken, toplarn evirirler ve mbarek makam ziyaret maksad ile selamlarlard.
Umm-i Hiram'n tam ismi bilinmemektedir. Babas Milhan bin Halid, annesi Mlkiyye binti Malik'tir. Hazrec
kabilesinin Ben Neccar koluna mensuptur. 67[67]
Hz. mm-i erik (R.Anha)
Devs'de mslman olan mm-i erik, kendisiyle birlikte hicret edecek bir arkada bulamamt. Medine'ye
giden bir Yahudi ailesine katildi. Yolculuk esnasnda suyu tkendi. Yahudi ailenin yannda su vard. Fakat
Yahudi, mm-i erik'e, dininden dnmedike su vermeyeceini syledi. Hanmn da, "Ona su verirsen fena
yaparm" diye tehdit etti.
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823

67[67]

Hava ok scakt. Gne deta kavuruyordu. Bu artlarda susuz olarak yolculuk yapmak, mm-i erik'i iyice
halsiz drmt. Zorlukla yryor, zorlukla konuabiliyordu. Bu durum Yahudi'yi mitlendiriyor, mm-i
erik'in biraz sonra dininden dneceini zannediyordu.
Fakat mm-i erik imann tadn almt bir kere. Dnyay ahirete hibir zaman tercih etmeyecek kadar kuvvetli
bir imana sahipti. Cenab- Hakkn mutlaka bir yerden yardm gndereceine de inanc sonsuzdu.
Nitekim geceleyin Allaha olan teslimiyetinin pein mkfatn grd. Herkesin uyuduu bir srada, gsnn
zerine bir miktar suyun konduunu hissetti. Ald ve iti. Suya kanmt. Biraz sonra yol arkadalarn
uyandrmak iin seslendi. Yahudi onun sesini iitince dedi ki:
Ben su imi birinin sesini duyuyorum.
Yahudi armt. Hanmn sktrd. Kzd, bard. mm-i erik, suyu hanmnn vermediini syledi. Cenab
Hakkn ltfuna mazhar olduunu bildirdi. Yahudi, inanmt. Grd bu keramet karsnda kelime-i ehadet
getirerek mslman oldu.
Bylece mm-i erik, hem dininde sebat etmi, hem de kendisini Yahudi olmaya zorlayan birinin mslman
olmasna sebep olmutu. Ayrca Cenab- Hakkn ihsann kazanmt.
mm-i erik'in bir ya tulumu vard. Onunla Raslullah efendimize ya hediye ederdi. Birgn ocuklar ondan
ya istediler. mm-i erik baka ya olmad iin kalkp tuluma bakt. Tulumdan ya damlyordu. Onlara br
miktar ya kard. ocuklar bu yadan bir mddet yediler.
Bir mddet sonra bir daha ya istediler. Bu sefer tulumu ters evirip boaltt. Byiece ya bitti. mm-i erik
durumu Raslullah efendimize arz etti. Raslullah efendimiz ona buyurdu ki:
Ya boalttn m? ayet ters evirip boaltmasaydn uzun zaman sana yetecekti.
mm-i erik, bu ya tutumunu isteyenlere emanet olarak da verirdi. inde ya yokken bir gn tulumu iiripkurumas iin asmt. Daha sonra baktnda tulumun iinin yala dolu olduunu grmt. Allah Tela'nn bu
ikramndan dolay ham d etmiti.
Rasulllaha iman etmi ve bu uurda birok skntya katlanm bahtiyar kadnlardan biri olan mm-i erik'in
asl ad Gaziyye idi. Devsoullarndandr. Btn skntlara ramen inancnda sebat eden, Allaha teslimiyet ve
tevekklden ayrlmayan bu mbarek kadn, birka defa cenab-i Hakkn ltuf ve ikramna nail olmutu. Hayat
hakknda baka bir bilgi kaynaklarda gememektedir. 68[68]
Hz. mm-i mare Nesibe Hatun (R.Anha)
mm-i mare, Uhud gazasna, kocas Zeyd bin Asm, oullar Habib ve Abdullah ile birlikte katlarak, ecaat ve
kahramanlklar gsterdi. Gazilere su datmak ve yaralarn sarmak vazifesiyle katld savan en iddetli bir
annda, Raslullah efendimize saldran bir mriki atndan aa drp ldrd.
Ok, kl ve kalkan kullanarak dmana saldrrken kendisi de birka yerinden yaraland. Yaral haliyle kocasn
ve oullarn savaa tevik etti. Dman, Raslullah efendimize hangi istikametten saldrrsa, hemen kocas ve
oullaryla oradan mdafaa ederlerdi.
mm-i mare derki: "Gndzn balangcnda Uhud'a vardm. Halk ne yapyor bir bakaym dedim. Yanmda
bir krba ve iinde su vard. Raslullah (sav)'n yanna kadar gittim. Kendisi, o srada Ashab arasnda
bulunuyordu. Bu zamanda mslmanlar sava stnln devar ettiriyorlard.
Mslmanlar dalmaya balaynca, Raslllahn yanna vardm. arpmaya koyuldum. Klla, okla mrikleri
Raslullahtan uzaklatrmaya altm. Bu arada da yaralandm. Raslllahn yannda on kii kalmamt. Ben,
oullarm ve kocam, Raslllahn nnde arpyor, mrikleri ondan uzaklatryorduk.
Bir ara Raslullah efendimiz, benim yanmda kalkan bulunmadn grd. Yannda kalkan bulunanlardan
birisine buyurdu ki:
Ey kalkan sahibi, kalkann arpana brak!
O kimse kalkann Rasulllaha verdi. Ben de Raslullah efendimizden alp, onunla korundum.
Bize ne yaptlarsa, mrik svarileri yaptlar. Atl bir adam gelip, bana vurdu. Kalkanmla korundum. Ben de
onun atnn ayaklarna kl aldm. At arkast yklnca, Peygamber efendimiz olum Abdullah'a yle
buyurdu:
Ey mm-i mare'nin olu! Annene, annene yardm et!" mm-i mare'nin olu Abdullahbni Zeyd anlatr:
Uhud gn sol kolumdan yaralanmtm. Beni, hurma aac gibi upuzun bir adam vurmutu. Raslllah
efendimiz; "Yaran sar" buyurdu. Anam yanma geldi. Yaralar sarmak iin yannda bulunan hazr bezlerle
yaram sard.
Bu srada Resulullah efendimiz bana bakyordu. Annem, yaram sardktan sonra, bana dedi ki:
Kalk yavrucuum! Mriklerle arp! Resulullah efendimiz de buyurdular ki:
Ey mm-i mare! Senin katlandn, dayanabildiin eye, herkes katlanabilir, dayanabilir mi?
Beni yaralayan mrik o srada oradan geiyordu. Resulullah efendimiz tekrar buyurdular ki:
Siyem A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sreti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hiiyel'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter.: Bedreddin etiner, st/19823
68[68]

te, oluna vuran adam!

Annem, hemen onun nne geip, bacana vurup kertti. Bunun zerine, Raslllahn, mbarek dileri
grnecek kadar glmsediini grdm. Sonra buyurdu ki:
"Allaha hamd olsun ki, seni dmanna muzaffer klp, gzn aydn etti. cn almay sana gznle gsterdi."
Peygamber efendimiz, Uhud savanda mm-i mare'nin olu Abdullah'a buyurdu ki:
Ey mm-i mare'nin olu!
Hz. Abdullah, "Buyur ya Raslallah" deyince, ona, ta atmasn buyurdu.
Hz. Abdullah, nnde gitmekte olan atl mrike bir ta att. Ta, atn gzne deince, at rkt ve at da, atl da
yere ykld. Hz. Abdullah taa tutup, o mriki yaralad. mm-i mare, Uhud'da olu yaralannca, olunun
yarasn ve dier sahabilerin yaralarn saryor, susuz olanlara su datyordu. Daha sonra, eline bir kl alarak
arpmaya balad.
bni Kamia kfiri, Raslllah ldrmeye yemin etmiti. Raslllah grd. Raslllaha hcum edince, mm-i
mare atnn nne geti. Atn durdurup bni Kamia'ya saldrd. O mrikin zerinde zrh olduu iin darbeleri
pek tesir etmedi. Zrh olmasayd, o da ldrlen dier mriklerin yanma gidecekti.
Sonunda o mrikin iddetli bir hcumu ile boynundan ar yaraland. Rasulullah efendimiz onun iin
buyurmutur ki:
Uhud gn ne tarafma baktysam, hep mm-i mare, hep mm-i mare'yi grdm.
Nesibe Hatun, bu savata oniki-on yerinden yaralanmt. Bunlardan en ar, bni Kamia'nn, boynunda at
yarayd. Resulullah efendimiz, olu Abdullah'a bu yaray sarmasn emrettiler. Sonra buyurdular ki:
Ev halknz Allah Tel mbarek klsn. Senin annenin makam filan ve filanlarn makamndan hayrldr.
Allah Tel sizin ev halknza rahmet etsin!
Bir sene tedavi grdkten sonra bu yara iyileti.
Mseylemet-l Kezzab, yalanc peygamberlik iddiasyla ortaya knca, mm-i mare'nin olu Habib,
Amman'dan Medine'ye gelirken esir dt. Mseyleme, kendisinin peygamberliini kabul etmesini istedi. Habib
onu tasdik etmeyince, tek tek uzuvlar kesilerek ehit edildi.
Bunu iiten mm-i mare Mseyleme'nin lmn gstermesi iin Allah telya du etti. Ya altmn
zerinde olmasna ramen, olu Abdullah'la beraber Yemame savana itirak etti. Savan iddetli bir annda,
mslmanlarn dalmaya balamalar zerine, klcn ekerek dmana hcum etti. Oniki yerinden yara ald.
Mseyleme'yi de yaralad.
mm-i mare'nin olu Abdullah'n da bulunduu, bir grup mslmanm nnden atla kamaya alan
Mseylemet-l Kezzab, Hz. Vahi tarafndan mzrakla vurularak ldrld.
mm-i mare bu savata kolunun birini kaybetti. slm ordusunun kumandan Halid bin Velid, kendisiyle
yakndan alkadar oldu. Yaralarn sardrd. Bylece Mseyleme'nin ln grm oldu.
Bir gn Nesibe Hatun, Peygamberimize dedi ki:
Ya Raslallah, Allah Tel'ya du et de cennette sana komu olalm. Peygamber efendimiz de,
"Allahm! Bunlar, cennette bana komu ve arkada et" diye du etti. Bunun zerine mm-i mare dedi ki:
Bu bana kfidir. Ank dnyada ne musibet gelirse gelsin, hi ehemmiyeti yok.
Birgn Raslllah efendimiz mm-i mare'nin evine terif ettiler. mm-i mare de yemek ikram etti.
Raslullah efendimiz "Sen de ye" buyurdular. O da orulu olduunu arz etti. Bunun zerine Raslllah
efendimiz buyurdu ki:
Bir orulunun yannda yemek yenildii zaman, sofra kalkncaya kadar, melekler oruluya du ederler.
Hz. Ebu Bekir de hilafeti zamannda, kendisini evinde ziyaret eder, hlini, hatrn sorard. Hz. mer zamannda,
bir savata elde edilen ganimetler iinde kymetli kumalar da vard. Bunlarn en kymetlisi olan altn srmal bir
elbise, Hz. mer'e isabet etti. Herkes gelinine veya hanm Hz. Ali'nin kz mm-i Glsm'e verecek diye
beklerken, Hz. mer, "Bu elbiseye mm-i mare herkesten daha layktr" buyurdu ve arkasndan ilave etti:
Resulullah efendimizin, "Savata ne tarafa baktmsa, hep mm-i mare, hep mm-i mare'yi grdm"
buyurduunu iittim.
Bunlar syledikten sonra elbiseyi mm-i mare'ye gnderdi. mm-i mare Uhud'dan baka, Hudeybiye,
Hayber Umret-l kaza, Huneyn ve Yemame gazalarna da katld. Bey'at-i Rdvan'da hazr bulunmakla
ereflendiler. Oullar Habib ve Abdullah da, Peygamber efendimizin btn gazalarna itirak ettiler.
mm-i mare, en sarn Hazrec kabilesinden olup, Medine'nin ileri ,gelen ailelerindendir. Mazin bin Neccar'in
evladndandr. Annesi, Rebab binti Abdullah'tr. Tahminen milad 573 ylnda dodu. kinci Akabe bey'atnda
bulunarak, zevciyle birlikte msman olmakla ereflendi.
Akabe'de, kocas Zeyd biat ettikten sonra, Peygamberimize gelerek dedi ki:
Ya Raslallah! mm-i mare ve mm-i Mney adl iki kadn da bizimle birlikte bey'at iin gelmilerdir.
Bunun zerine Raslullah efendimiz,
"Hangi artlarda sizden bey'at aldmsa, onlardan da ayn artlarda bey'at aldm. Ellerini tutup musafaha
zarureti yoktur" buyurdular ve kadnlarn elini tutmadlar.
mm-i mare'nin ilk kocas ensardan Zeyd bin Asm'dr. Zeyd'den Abdullah ve Habib isminde iki olu vard.
Her iki olu da Bedir savama katld. Dier gazalarn hepsine birlikte itirak ettiler.

Hz. Zeyd'in vefatndan sonra mm-i mare, Guzeyye bni Amr'la evlendi. Bu zattan da olu Temim ve kz
Havle dnyaya geldi. mm-i mare'nin ne zaman vefat ettii bilinmemektedir. Ancak Medine'de vefat etmi ve
Bak kabristanna defnedilmitir.
mm-i mare'den, Abbad ibni Temim, Haris bni Abdullah ibni Kb, krime ve Leyla hadis rivayet
etmilerdir. 69[69]
Hz. Hatice (R.Anha)
Hz. Hatice, Hz. Muhammed (sav)'in temiz, iffetli ve yce ahlk sahibi olan hanmlarnn ilki.
O, Araplarn en asil kavmi olan Kurey kavminden ve Kurey kavminin de, en asil, pak ailelerinden idi. Babas
Huveylid, annesi Ftma'dr. 70[70]
Hz. Hatice'nin baba tarafndan soyu Kusay'da Peygamberimizin baba tarafndan soyu ile birletii gibi, annesi
tarafndan da soyu yine Peygamberimizin baba tarafndan dedesi olan Ley'de bilemektedir. 71[71]
Hz. Hatice, ticaretle uraan zengin, haysiyetli, erefli bir kadnd. cretle tuttuu adamlarla am'a ticaret
kervanlar dzenlerdi. Hz. Muhammed (sav)'in doru szl, gzel ahlkl ve son derece kendisine gvenilen bir
insan olduunu renince, O'na ticaret ortakl nerdi. Hz. Muhammed (sav) Hz. Hatice'nin bu teklifini kabul
etti. Hz. Hatice O'nun bakanlnda bir ticaret kervann am'a gnderdi. Ayn zamanda klesi Meysere'yi de
O'nunla beraber gnderdi. Meysere, yolculuk srasnda Hz. Muhammed (sav)'de harikulade hallere ahid oldu.
Gittikleri yerde, Peygamberimiz (sav) satacaklarn satt ve alacaklarn da ald. Ondan sonra geri dndler. Hz.
Hatice bu ticaret kervanndan ok memnun oldu. Daha nce gnderdii ticaret kervanlarna nazaran, bu sefer
daha fazla kr elde etti. Hz. Peygamber (sav) hakknda Meysere'yi de dinleyince, O'na olan itimad ve sevgisi
daha da artt. O'na anlatklar cretten fazlasn verdi ve Hz. Muhammed (sav)'e evlenme teklifinde
bulundu. 72[72]
Hz. Peygamber (sav) durumu amcas Ebu Talib'e anlatt. Ebu Talib Hz. Hatice'yi Hz. Muhammed (sav) iin
istedi. ki aile anlati. Dnleri o zamann rf ve adetlerine gre, Hz. Hatice'nin evinde yapld. Dnde Eb
Talib ve Hz. Hatice'nin amcas Amr b. Esed birer konuma yaptlar. kisi de konumalarmda hikmetli ifadelerde
bulundular ve evlenecekler hakknda gzel eyler sylediler. Ondan sonra misafirlere ikram yapld, yemekler
yenildi. EbTalib nikhlarn kyd. Mehir olarak 500 dirhem altn tesbit edildi. 73[73]
O zaman, rivayetlerin ekseriyetine gre, Hz. Muhammed (sav) 25 ve Hz. Hatice 40 yanda idiler. Aralarnda 15
ya fark vard. 74[74] Baz rivayetlerde bu ya farknn daha az olduu kaytldr.
Raslllah (sav)'m evlendii ilk kadm, Huveylid'in kz Hatice'dir. Hz. Hatice ilk olarak Atik b. Aziz'le evlendi,
ondan bir kz oldu. Onun lmnden sonra, Temimoullarndan Eb Hale ile evlendi. Ondan da bir olu ve bir
kz oldu. Onun da lmnde sonra, Raslllah (sav) ile evlendi. 75[75]
Hz. Hatice'nin Raslllah (sav)'den Ftma, mm Glsm, Zeyneb ve Rkiyye adnda drt kz, Kasm ve
Abdullah adnda da iki olu dnyaya geldi. Kelb'nin rivayet ettiine gre, nce Zeynep, sonra Kasm, sonra
mm Glsm, daha sonra Ftma, ondan sonra Rkiyye ve en sonunda Abdullah dnyaya geldi. Ali b. Aziz elCrcn de, Ksm'm Zeynep'ten daha nce doduunu nakletmitir. 76[76]
Hz. Hatice(r.anha), Raslllah (sav)'e, Peygamberliinden evvel son derece sayg gsterip onu mutlu ettii gibi,
Peygamberlii dneminde de, ona ilk inanan, onunla beraber namaz klp ona ilk cemaat olan kii vasfn
kazand. Daima Hz. Muhammed (sav)'e destek oldu, ona moral verdi, son derece gzel davran ve szleri ile,
onun baarlarna katkda bulunmaya alt.
Hz. Hatice, Raslllah (sav)'e Allah kendisini Peygamberlikle ereflendirdii zaman teskin etmek iin;
"Ey amcam olu, beni melek geldii zaman haberdar edebilir misin?" "diye sordu. Raslllah (sav);
"evet" cevabn verdi. Bir gn Hatice'nin yannda iken, ona Cibril geldi ve;
"Ey Hatice! te bu Cibril'dir, bana geldi" dedi. Hatice
"u anda onu gryor musun?" diye sordu.
"Evet" karln verdi. Hatice bu kez sa tarafna oturmasn syledi. Raslllah (sav) Hatice'nin sa tarafna
oturdu. Hz. Hatice;
"imdi gryor musun" sorusunu tekrarlad. Raslllah (sav) yine olumlu cevap verince, Hz. Hatice rtsn
karp att. O srada Raslllah (sav)in hl kucanda oturuyordu.
"Onu, imdi gryor musun?" diye tekrar sordu. Raslllah (sav) bu kez
69 [69]
Siyeru A'lamu'n Nubd/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahabe/M. Yusuf Kndehlev; Hyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823
70[70]
bn shak, es-Sre, Nesr. Muhammed Hamidullah, s. 60
71[71]
M. Asm Koksal, slm Tarihi, Mekke Devri, 96
72[72]
bn shak, a.g.e., 59
73[73]
bn, Sa'd Tabakat, VIII, 9
74[74]
bn Hacer, el-sbe, 539
75[75]
bn shak, a.g.e., 229
76[76]
bn el-Esir, Usd'l-Gbe, I, 434

"hayr" cevabn verince, Hz. Hatice; "Bu eytan deil; bu kesinlikle melek, ey amcam olu! Sebat et, seni
mjdelerim" dedi. 77[77]
Hz. Hatice (r.anha), Allah'n selmna ve Raslllah (sav)'in vgsne nail olacak derecede faziletli ve erefli br
kadnd. O, imanda, sabrda, iffette, gzel ahlkta, ksacas her yn ile rnek olan bir anneydi. Raslllah (sav);
"Hristiyan kadnlarnn en hayrls mrn'n kz Meryem, mslman kadnlarnn en hayrls ise, Hveyd'in
kz Hatice'dir" buyurdu. Bu konudaki dier bir hadisinin meali yledir: "Dnya ve hirette deerli drt kadn
vardr. mran'm kz Meryem; Firavun'un kars Asiye, Huveylid'in kz Hatice ve Muhammed (sav)'in kz
Ftma." 78[78] Bir gn Cebrail (a.s.) Raslulah (sav)'e gelerek yle buyurdu:
"Hatice'ye Allah'n selmlarn syle." Raslllah (sav):
"Ya Hatice, bu Cebrail'dir, sana Allah'tan selam getirdi" deyince, Hz. Hatice, Allah'n selamn byk bir
memnuniyetle kabul etti ve Cebrail'e de iadei selmda bulundu. 79[79]
Hz. Hatice, semav dinlerin en mkemmelinin ilk mmini, Son Peygamber'in ilk ve en sevgili zevcesi, maln
slam ve Peygamber uruna seferber eden ilk insan, Mustafa Ehiibeyti'nin annesi ve nihayet, seyidlerin ve
eriflerin byk annesi olma gibi eri ve olularn sahibidir.
Hz. Hatice'yi bu genel ve mna izgisinde tespitten sonra, madde plansnda ve tarihsel asndan ele alacak
olursak, ana izgiler halinde unlar gryoruz:
Milad asrn balarnda Mekke... Allah kelamnn beii, ini yeri olmann hazrlk sanclan iinde kvranan on
bin nfuslu bir site-devlet... Kur'an- Kerim emanetine ini yeri olabildiine gre, corafyadan metafizie kadar
saysz alanda, birok meziyetlere sahip bulunduunu kabul etmek gereken Mekke... "Yeryznn gbei"...
"ehirlerin anas" 80 [80] gibi vasflarla anlan bu belde, vahye vastalk yapacak dili, korkuyu tanmayan
insanlaryla, gerekten "emin bir belde" idi. amz slam alimi Muhammed Hamidullah, Mekke ve civarnn
vahyin iniine Allah'n takdiri tarafndan merkez seilmesindeki hikmetlere yle temas ediyor:
"Dnya yarm kresinde, ktann kesitii yerlerde bir nokta bulmak iin haritaya bakalm: Hemen gzmze
arpan, Asya'nn olduu kadar, Avrupa ve Afrika'nn da yanbandaki Arabistan Yarmadas olacaktr. nsan
medeniyeti zerinde iklimlerin de bir tesiri olduuna bir nem atfedilecek olursa, Mekke-Medine-Taif komu
ehirlerinin tekil ettii gen zerinde, insan artan baz eyler buluruz. Mekke, Afrika llerini temsil
etmekte, Medine, lk kelerin bereketliliine sahip bulunmakta; Taif, Avrupa'nn gney memleketlerinin
iklimini gstermektedir. Daha slam'dan evvel bile bu ehir, pek yakn balarla birbirlerine balanm
bulunuyorlard. En azndan ayr menfaatler, onlar bir konfederasyon halinde toparlamt ki, bunda Mekke, ticar
organizasyonuyla birletirici unsur roln oynamaktayd...
slam'a beiklik vazifesi grm olan Mekke, Kur'an- Kerim'in kendi ifadesine gre, "Ziraat yaplmayan bir
vadi"dir. 81[81] Bylesine bir mlkte, sanayi de sz konusu olamaz. Mekkelier, btn bu sylenenlere ramen,
hi de gebe deillerdi. En azndan iki bin seneden beri, yerleik hayat sryorlard. En byk megaleleri de,
kervan ticaretiydi. O devirde, Avrupa'nn Hindistan ve in ile olan ticareti ise Arabistan zerinden gemekteydi.
Mekkeli Kureyliler, slam ncesi Arabistan'n milletleraras ticar bir organizasyonunun bana yerlemilerdi.
Onlardr ki, Bizans imparatoru, Habeistan hkmdar, Yemen'in Kind hmkmdarlar ve dierleri ile ticar
anlamalar imzalamlardr. Her yl detleri olduu vehile Mekkelier, Suriye, Irak, Yemen ve Habeistan'a
kervanlarla gidiyorlard.
Sahil ksmlarndaki baz blgeler bir yana, Mekke de dahil, Arabistan'n byk ksm daima mstakil kalmtr.
Roma, Bizans, ran ve dier baz lkeler tarafndan birok teebbslerde bulunulmasna ramen, yabanclarn bu
lkeyi ele geirmeleri asla mmkn olmamtr. Evrensel bir hareket iin genel karargh olarak hibir yer,
Mekke'den 'daha uygun olamazd. 82[82]
te Mekke... Bu ehrin asalet, nezaket, zenginlik ve cmertlii ile dillerde dolaan bir hanmefendisi vard:
Huveylid'in kz Hatce... Ticaretle urat iin, Tacire, ruh ve madde gzelliklerini benliinde toplad iin
Thire diye anlan ve knyesi, mm Hind olan Hatce...
slam'n douundan sonra "mminlerin annesi" unvanyla anlacak olan Hatice'nin, Son Peygamber'in
cedlerinden Kusayy'da, Allah Resul ile birleen soylar yle: Kendisi, babas Huveyld, babas Esed, babas
Hatce, Reslllah ile tanmadan nce, iki evlilik daha yapm ve bu evliliklerin ilkinden bir olu, ikinciden de
bir kz olmutu. Hz. Peygamber'le tantklar srada, btn Mekke ileri gelenlerinin kendisiyle evlenmek
istedikleri, zengin ve asil bir duldu.
Hatce ile Hz. Peygamber'in mnasebetleri, i mnasebetleri eklinde balad. En eski kaynamz bn shak'n
beyanna gre, sekinlik ve drstl ile btn Mekkelilerin dikkatini stnde toplayan "Abdullah'n olu
Muhammed", Hatice'nin ticaret kervannn bana getirilmek zere bir teklife muhatap oldu. Bir baka rivayete
gre bu talep, bir ara madd sknt iine dm olan Eb Talip'in tevikiyle, bizzat Reslllah tarafndan
bni shk, a.g.e., 114
bn shak, a.g.e. s. 228
79[79]
bn Him, es-Sre,, I, 257
80[80]
ra: 42/7.
81[81]
brahim: 14/37.
82[82]
Hamdullah; slam Peygamberi, 1/19-26
77[77]
78[78]

belirtildi. Hangi ekli kabul edersek edelim, Reslllah'm Hatce yannda byk bir itibara sahip bulunduu
anlalmaktadr. Ve Resul, Hatce'nin kervan banda ve onun Meysere adl klesiyle Huzeyme adl akrabas
yannda, am'a doru yola kt. Kuds yaknlarndaki Busra ehrinde meydana gelen mucize bir olaydr ki, bu
yolculua insanlk tarihi plannda byk bir nem kazandryor ve Hatce'nin Hz. Peygamber'e duyduu byk
muhabbet ve hrmeti doruk noktasna ulatryordu. Kaynaklarmzn beyanna gre, kervan Busra'ya indiinde,
gelecein peygamberi, orada bir aacn altnda konaklad. Yanndaki kiliseden onlar gzetleyen bir rahip ne
grdyse grd ve Meysere'nin yanma gelerek, ona:
"Banzdaki bu gen adam kim?" diye sordu. Meysere:
"Bu zat, Mekkeli olup Kurey kabilesindendir." diye cevap verdi.
"Bu zatn gzlerinde, krmz klcal damarlar var mdr?" Ve Meysere:
"Evet, hem de hi eksik olmamak zere." cevabn verince, rahip haykrd.
"Bu, nebidir ve nebilerin sonuncusudur." 83[83]
Kervan mallar satld ve fevkalde bir krla geri dnld. Hatce'nin yanna varan Meysere, kr ve bereket
haberlerine rahip Nastra'nn szlerini ekledi. Meysere'yi dinleyen Hatce, vakit kaybetmeden nl bilgin ve air
Varaka'nn yanna kotu. Nevfel'in olu Varaka, yrenin en derin bilgini, en gi airlerinden biri, putlara
tapmayan bir muvahhit-hanf ve ayn zamanda Hatice'nin amca ocuudur... "Varaka, Tevrat ve ncil gibi
kitaplar okumutu. O, branice de biliyordu. Kitab-i Mukaddes'i incelemi ve bran harflerle Arapa'ya
evirmiti. 84[84]
Varaka, Hatice'yi dinledikten sonra, gzlerini gklere evirdi ve derinden bir sesle u cmleyi syledi: "Eer bu
sylenenler doruysa, Muhammed, beklenen resuln ta kendisidir." bn shak, Varaka'mn, beklenen nebinin
kokusunu alan ruhundan o srada dklen birka ktaya, eserinde yer vermektedir. 85[85] Hatice, Varaka'nn bu
cokun annda ona "Muhammed'le evlenmesinin isabetli olup olmadn" sormay da ihmai etmedi ve u cevab
ald: "O, ei, benzen bulunmayan bir erkektir ve onun ba asla eiimeyecektir; evlen onunla ey Hatice."
Hatice, yre geleneklerinin hepsine isyan edercesine ve peinden koan onca Mekkeli sekini itercesine, Hz.
Muhammed'le evlenme isteini amann yollarn arad ve bu konuda Yahudi aslh olduu kuvvetle muhtemel,
ok becerikli bir kadm, Mnye kz Nfeyse veya Nefse'yi grevlendirdi.
Nfeyse, Hz. Muhammed'e arlk yann ve ahsiyetinin ok iyi bir evSie uygun hale geldiini, istedii anda
diledii Mekkeli ile hayatn birletirebileceini, bunu neden geciktirdiini anlayamadn belirterek sze girdi.
Resul buna, henz bamsz bir yuvay ekip evirecek madd imknlara sahip bulunmad yolunda bir
mazeretle karlk verince Nfeyse:
"Seni, gzellii ile tatmine ek olarak bu madd endieden de kurtaracak bir kadn karsa ne dersin?" diye
konutu ve Resl'n:
"Byle birisi kim olacak?" sorusuna da
"Hatice" diye karlk verdi. Reslllah'n, Hatice'nin en zengin Mekkelileri bile reddettiini, kendisini de kabul
etmeyeceini sylemesi zerine Nfeyse teminat verdi:
"Sen, 'evet' de, gerisini bana brak." 86[86]
Ve Nfeyse, grevini yapm olmann sevinci iinde Hatice'ye geldi ve taraflar, evlenme hazrlklarna
baladlar... unu da eklemeden .gemeyelim ki bu becerikli kadn Nfeyse, yllar sonra Mekke fethi srasnda
Mslman olacak ve Son Resul'den ikram ve iltifat grecektir...
Hz. Resl'n Hatice'ye verdii mehir 20 deve oldu. Evlenme treninin nasl kutland konusunda muazzez
damadn, misafirlere ikram iin iki deve kestiini belirtmemiz bir fikir verir. Ksaca, trenin, maddesiyle de ok
onurlu ve ihtiaml olduunu syleyebiliriz... Mnas ynnden ise ok daha byk olduunu belirtmek
gerekmez. Bu nikh srasnda vefal koruyucu, efkatli amca Ebu Talib'in yapt bir konuma vardr ki, birok
noktay atlamamza ramen, onu buraya aimadan geemeyeceiz. yle konuuyor Ebu Talib: "Hamd olsun bizi
brahim neslinden, srail, Muadd, Mudar ekininden oluturan yce Allah'a... Bizi, yce mabedi Kabe'nin
hizmetkr, yneticisi klan Allah'a hamd olsun... Hamd ediyorum O'na ki, bizi herkese ziyaret edilen, emin ve
mahrem bir evle, Beytullah ile ltuflandrm ve bizi onun evresindeki insanlarn bana idareci olarak
dikmitir. u yanmzda bulunan, kardeim Abdullah'n olu Muhammed, kendisiyle mukayese edilecek her
insan geride brakacak lde yce yaratlt bir ahsiyettir. Geri, mal-mlk azdr, fakat iyi bilirsiniz ki, mal
ve servet, yok olmaya mahkm bir glge, snp gitmeye mecbur bir varlktr. Muhammed'in ise nelere dost
olduunu pek iyi bilirsiniz. Ve, o, Huveyld'in kz Hatice'ye sevgisini aarak, benim malmdan olmak zere, ona
mehrini verdi. Btn bunlardan sonra Allah'a yemin ederim ki, bu yce yeenimi ok byk bir gelecek ve
muhteem bir talih beklemektedir. 87[87] Nikh kylr ve Hz. Peygamber, Hz. Hatice'nin evine tanr...
Hz. Muhammed (sav)'in grevi stlenme zaman yaklamt. Allah elisinin iine bir yalnzlk, bir kendini
dinleme duygusu dmt. Sk sk Nur Da'na kyor, tam tepede setii bir maarada, Hira maarasnda
bn shak, p.58; bn Hiam, 1/188; bn Sa'd, 3/130
aatay; Varaka (slam Anskl.mad.)
bn shak, 126
86[86]
bn Sa'd, 1/131; bn Cevz, 1/73
87[87]
bn Sa'd, 1/74; Yakb, 2/20
83[83]
84[84]
85[85]

derin dncelere dalyor, gklerin senfonisini, baka bir deyile gkler kadar engin i lemini dinliyordu.
Hz.ie bu geree ileride yle deiniyor: " Nbvvete yakn zamanlarda Hz. Paygamber'in iine bir yalnzlk
sevgisi dmt. En ok sevdii ey yalnz kalmakt. 88[88] Bu uyguiama bir sre devam etti. "Onun hayatn
yazan ilk tarihiler, gnn mas kadar ak ve berrak ryalar grmeye baladn naklederler. Grd her
rya ile ilgili olarak, ertesi gnlerdeki yaantsnda ya bir iarete veya dorudan ryasnn gereklemesine ahit
oluyordu. Bundan baka baz gnler, kulana garip bir ses geliyor, ban evirdiinde kimseyi gremiyor,
arp kalyordu. Bu grnmeyen sesi giderek daha sk duymaya balad. Ses, gittike daha fazla bir anlam
kazanyordu. Zaman zaman da kayalklarn ve aalarn kendisini 'ey Allah'n Resul, sana selam olsun' diye
selamladklarn duyuyordu. 89[89]
Nihayet, bir Ramazan aynn 27. gecesi, ayrntsna burada girmeyeceimiz biimde, vahyin ilk mesaj geldi.
Cebrail adl yce melek ona seslenmi, Allah'n Resul olduunu bildirmi ve "oku" emriyle balayan ilk vahyi
getirmitir. Taber diyor ki: "lah vahyin ikinci geliinde u ayetler inmitir: "Nn. Kaleme ve yazdklarna and
olsun." 90[90] Dikkat edilirse, Kur'an'm ilk iki buyruu okumak ve kalemle ilgilidir. Bu, bizce, mucizev bir
zelliktir.
Hz. Peygamber, "hayatta en ok tiksindiim ey" diye nitelendirdii ve cahiiiye inancnda kabul edilen
eytancinn illete tutulduunu sanarak byk bir korku ve znt iine dmt. Fakat vahyin habercisi
Cebrail, ksa bir sre sonra ona tekrar seslenerek: "Sen Allah'n Resulsn, ey Muhammed" diye teselli verdi.
Btn bu olanlar, Resul tarafndan nce Hatice'ye anlatld. Ak ve ballklarn en derini ile sevilen koca,
bandan geenleri can yolda eine anlatnca, asil e kelimelerin en tatllaryla yie dedi: "Endielenme! Allah
seni asla ktlkle yz yze getirmez: O seni daima hayrla karlatracaktr. nk sen her zaman akrabana
yardm ediyor, ailene bakyor, geimini eref ve namusunla kazanyor, insanlarn doruluktan ayrlmamalarn
salamaya alyorsun. Yetimlere smak olan sensin. Sznde sadk, emanete hyanet etmeyen bir insansn.
Hibir dayana olmayanlar sana komakta, muhtalara yardm elini sen uzatmaktasn. Herkes senden nezaket ve
yardm grmekte. 91[91] Hatce, durumu daha aydnlk ve emin bir hale getirmek iin amcas olu muvahhit-bilgin
Varaka'ya kotu. Varaka, Hatice'yi dinledikten sonra yle seslendi:
"Mjde, mjde ey Hatce! Bu sylediklerin doru ise Muhammed'e gelen, Musa'ya gelen Byk Nms
Cebrail'den bakas deildir ve Muhammed hir zaman peygamberidir." Ve basiretli Varaka doruca Hz. Resl'e
gidip onu, Kabe'yi tavaf ederken buldu ve sesiendi: "Hatice'ye anlattklarm bir de bana anlat." Ve Resul anlatt
grdklerini ve haykrd Varaka: "Canm kudretiyle diri tutan Allah'a yemin ederim ki, sen bu mmetin
peygamberisin. Ve sana gelen melek, Musa'ya vahiy getiren Cebrail'dir. Ey Muhammed, sana eza, cefa
edecekleri gne ulaabilseydim de sana yardm edebilseydim!..." Ve Resul kucaklad Varaka ve bann
ortasndan pt. 92[92]
Hatce, bu yaptklar ile yetinmeyerek, yle bir basiret rnei de verdi: Resl'e dedi ki:
"O gelen g, yine geldiinde bana haber ver." Ve bir sre sonra Cebrail tekrar geldi. Hatce, Resl' sa ve sol
yanna alarak sordu:
"Yine burada m?" Resul:
"Evet!" deyince Hatce:
"imdi iyice yakla ve elbisemin iine doru sokulup bana sarl!"diye konutu. Resul syleneni yapt. Hatce
sordu:
"Hl burada m?" Hz. Peygamber:
"imdi, gitti." diye cevap verince Hatce haykrd:
"Yemin olsun ki bu, eytan filan deil, dorudan doruya melek. Mjde sana, ey Muhammed, sevin ve emin ol,
sen nebisin." 93[93] Ve Hz. Peygamber'in nnde diz kt Hatce ve son Resul mmetinin ilk ferdi olarak ilk
ehadet kelimesini getirdi. Bir sre geti aradan... Bir gn, Cebrail'in vadide topuunu yere vurduunu grd
Resul... Su fkrd yerden ve Cebrail, bu gnk abdest dzeni iinde yzn, kollarn ykad; bana, ayaklarna
mesh verdi. Sonra kalkp diklendi ve bugnk namaz dzeni iinde iki rekt eda etti... Resul, verilmek isteneni
almt. Eve kotu, Hatice'nin elinden tuttu ve Cebrail'in ald ekilde abdest aldlar ve onun kld ekilde ilk
namaz kldlar... Son dinin ilk mensuplarnn ilk namaz... Birka gn sonra bu iki kiilik sonsuzluk ordusu,
slam mmetinin ikinci ferdinin ehadet getirmesiyle kiiye ulaacak ve namaz tablosunda kii
grlecektir... nc kii, o srada henz ocuk olan Hz. Ali'dir. Tevhit dininin bu ilk neteriyle izilen ilk
namaz manzaralanndaki evrensel ve tanrsal ihtiam gzmzde biraz daha canlandrmak iin Hz. Ali'nin u
beyanna kulak verelim: "O sralarda Allah'n Resul ile Hatce Vaide'nin bir araya geldikleri her yerde, nc
ahs, olarak mutlaka ben vardm. Vahiy ve risalet nurunu apak seyrediyor, nbvvet kokusunu doyasya
kokluyordum." Bu kiilik iman ordusunun, o gnlerde izdikleri tablolardan birini, bn Sa'd'den izleyelim:
bn Him, 1/234
Hamdullah; slam Peygamberi, 1/79-80
90[90]
Taberf; Tarih, 2/299
91[91]
Buhar, bed'l-vahy
92[92]
bn shak, 157-158; bn Him, 1/238
93[93]
bn shak, 159; bn Sa'd, 8/17-18
88[88]
89[89]

Afif el-Kind anlatyor: "Cahiliye devrinde Mekke'ye gelmitim. Alverite yardmc olmas iin
Abdlmuttalip'in olu Abbas'a gittim. Kabe'nin yanndayd. O srada bir delikanl geldi, Kabe'ye ynelip ellerini
kaldrd. Az sonra bir ocuk gelip ayn eyleri yaparak onun yanna iliti. Az sonra bir rk yaptlar, sonra
secdeye kapandlar. Ben Abbas'a dedim ki:
"Yahu, bu mthi bir ey! Kim bunlar?" Abbas cevap verdi:
"Elbette mthi bir ey, o delikanl, kardeim Abdullah'n olu Muhammed, o ocuk, kardeim Ebu Talib'in olu
Ali, o kadn da Muhammed'in ei Hatice'dir. Yeenim Muhammed bize yerlerin ve gklerin bir tek Allah'
olduunu ve kendisinin o Allah'n dini zre bulunduunu sylyor ve bizi o dine davet ediyor. u srada bu dinin
yeryzndeki mntesipleri yalnz kiidir." Afif ilave ediyor: "O srada iimden dedim ki, keke drdncs
ben olabilseydim." 94[94]
Hz. Peygamber'in hayatnda huzur ve mutluluk vesilesi olarak yer alan Hatce, Hz.muhammed'in yedi
yavrusundan alt tanesinin annesi olma erefini de tayor. Yalnz brahimdir ki, Msrl Mriye'den dnyaya
geldi. Hz.Muhammed, Hatice'nin bu, "yavrularn annesi" olma zelliini, ileride de greceimiz gibi, onun
meziyetleri arasnda sayacak ve muazzez eine muhabbet ve hrmetini dile getirirken: "Allah bana ondan
zrriyet ihsan etti." diyeceklerdir...
Hakim gre gre, Hz. Hatce'den dnyaya gelen ocuklarn hepsi slam'dan nce dodu. Hz. Ftma'nin vahyin
gelmeye balad yl doduunu kaydeden kaynaklar varsa da benimsenen gr, birincisidir. Ancak, Hz.
Ftma, Hz. Peygamber'in Hz. Hatce'den doan en kk iki evladndan biri olduundan, vahyin geli zamanna
ok yakn bir srada domu olacaktr.
Burada unu kaydetmek durumundayz: Mekke devri olaylar, kronolojik bir sraya koyulabilmi deildir. Bu
bakmdan, bu devrede yer alan hemen hi bir olay kesin tarihe balayamyoruz.
Hz. Hatce'den doan yavrularn adlar yledir: Kasm, Zeynep, Rukyye, mm Glsm, Ftma, Abdullah.
Allah Resul ile Hz. Hatice'nin evlilikleri zerinden yllar geti. Ve nihayet yaratl kanunlarnn, Hatce
Ana'nn bu lemi terk etmesine ilikin ksm hkmn icra etti. Hicretten ksa bir sre nce, putperestlerin Allah
Resl'ne ve Mslmanlara eza ve ktlklerinin en hzl zamannda emsalsiz e hayata gzlerini yumdu. Dost,
koruyucu, e, dert orta, ilk iman orta, srda... ve daha nice gzel niteliklerin sahibesi Hatce, gmt...
Allah Resul zgn, boynu bkk, kederli. Hatice'nin kk kz Ftma, Peygamber babasnn dizlerine kapanp
alayarak yle diyordu: "Annem nerede, annem nerede?.." Muazzez baba, gzlerinden yalar szlrken cevap
veriyordu: "Annen cennette yavrum." Byk tarihi bn shak, Allah Resi'nn Hz. Hatice'nin lmyle duar
olduu kederi ifade ederken u cmleyi kullanmaktan geri kalmamtr: "Hatce, kendisine snlan ve
kendisiyle teselli bulunan sadk vezre idi.
Mrik srlerin, insafsz saldrlar karsnda Allah Rasl'nn esiz yardmcsn kaybetmekle dt acnn
younluu ok bykt. Byk olular, byk ilelerin ardndan gelir... bir snnetullah olarak Allah Tela, en
byk straplar en byk doularn sancs klmtr. nsanlk tarihinin en byk olaylarndan biri olan Byk
Hicret de byle bir destanlk sancyla domutur. Bunun iindir ki, Hicret'e ngelen gnlerde Mekke
mriklerinin, sahabilere ve onlarn nderi Hz. Muhammed'e reva grdkleri ktlkler, zirve noktasna
ulamtr. Hatce Ana'nm vefat bu "zirveye uama"mn bir belirtisi idi. Bu belirtiye, aradan 35 gn gibi ksa bir
sre gemeden Resln sadk koruyucusu Eb Talib'in lm eklendi... Bu iki lm, Allah Resul ve sahabiler
zerinde ylesine byk bir etki yapt ki bu yla "hzn" yl adn verdiler.
Hz. Hatce bir Ramazan gn vefat etti ve Hacn mezarlna srland ve Allah Resul onun iin yle buyurdu:
"Hatice'ye, iinde yorgunluk ve grltnn bulunmad, inciden bir cennet kk mjdelemekle emrolundum."
Hz Peygamberi'nin veya ashabn hayatndan bahseden hibir eser bulunmaz ki, iinde, "Hatice'nin faziletlerine
ilikin" bir blm tamasn. Bunda hayret edilecek bir ey yok. Bu, bir hakkn yerine getirilmesinden baka
nedir ki?..
Hz. Muhammed (sav), Hz. Hatice'yi hem bir e ve hem de bir sadk dva arkada olarak ok sevmitir. Hz.
Aie'nin u beyan, bu geree bir rnektir: "Cenab Resul evden her knda mutlaka Hz. Hatice'yi anard..."
Hz. Aie unu da eklemekten ekinmiyor: "Reslllah, Hatice'yi o kadar ok anard ki, Peygamber hanmlarnn
hibirini Hatce kadar kskanmazdm. Ve Allah Resul, benimle evliliini Hatice'nin lmnden yl sonra
ancak gerekleitirdi..." Ayn Aie, bir yemek sofrasnda Hz. Peygamber'in, "Hatce bana bunu yle yapmam
tavsiye etmiti." demesi zerine, hiddetle sofradan kalkt ve sinirli bir sesle Allah Rasl'ne yle cevap verdi:
"Varsa-yoksa Hatce. Yeryznde bu kadndan baka kimse yok mu?.." Bunun zerine Hz. Peygamber (sav),
yle cevap vermitir:
"Hayr, Allah'a yemin ederim ki bana Hatce'den daha hayrl bir hanm verilmi deildir. Ey Aie, senin kabilen
beni yalanlad zaman o beni tasdik etti, senin kabilen beni horlad zaman o bana dostluk kucam ap
destek oldu. Ve Allah ondan bana, hibir hanmdan nasip olmayan evlat nimeti ihsan etti." Bu szler zerine,
Hz. ie, yle demek zorunda kald:
"Bundan sonra hislerimi artk iimde tutacam. Artk Hatice'yi irkin bir szle anmayacam." 95[95]
Allah'n rzasn, yuvasnn mutluluunu, dnya ve hiretin huzur ve saadetini dnen btn anneler iin en
94[94]
95[95]

bn Sa'd, 8/18
bn shak, 331-332; Buhar, fedaaill Hatice

gzel rnei tekil eden Hz. Hatice (R.a.), nbvvetin onuncu ylnda, Ramazan aynda vefat etti ve Mekke'deki
Hacun kabristanna defnedildi. 96[96]
Hz. Aie (R.Anha)
Allah Rasl Hz. Muhammed (sav)'e ilk iman eden onun en sadk arkada Hz. Ebu Bekr es-Sddk'n kz ve Hz.
Peygamber'in zevcesi. Hicret'ten dokuz veya on sene nce Mekke-i Mkerreme'de dodu. Annesi mmi Rmn
binti mir bn Umeyr'dir. Hz. ie ok kk yata mslman olmutur.
Resulullah, ilk zevcesi Hatcet'l Kbr hayatta iken baka bir kadnla evlenmemiti. Onun vefatndan sonra bir
sre daha evlenmedi. Resulullah, Hatice (R.anha)'nin lmne ok zld. Osman bn Maz'un'un hanm Havle
binti Hakim, Raslullah'a gelerek Ebu Bekr es-Sddk'n kz ie ile evlenmesini teklif etti. Sonra da Rasulullah
adna Ebu Bekr'e giderek kz ie'yi istedi.
Hz. ie'nin Raslullah'a nikhlanmas Hicret'ten iki veya sene nce oldu. Kaynaklar, bu nikahlanma
srasnda Hz. ie'nin yann kk olduunu kaydetmektedir. Nikhn kylmasndan iki yl kadar zaman
getikten sonra zifaf vuku bulmutur. Hz. ie'nin o zaman dokuz veya on bir yanda olduu rivayet
edilmektedir. Bu rivayetleri baz tarihiler cerhetmekte ve ie validemizin evlendikleri zaman daha byk
olduunu ileri srmektedirler. ie validemizden rivayet edilen bir hadiste, Hz. Cebrail ie'nin resmini ipek bir
hrka iinde Raslullah'a getirmi ve "bu, senin dnya ve ahirette zevcendir." demiti.
Hz. Peygamber (sav)'in bakire olarak nikahladklar tek zevcesi validemiz Hz. ie'dir. Raslllah onu ok
severdi. Ona 'Hmeyra' lkabn vermi ve: "Dininizin yarsn bu Hmeyra'dan alnz buyurmulardr. Hazret-i
ie, Medine'de Peygamberimizin muharebelerine katld ve dier sahabe hanmlar gibi harpte yarallarn
tedavisiyle bizzat megul oldu. Uhud gazasnda srtnda su ve yiyecek tayp yardm iin Peygamber
Efendimizin hep yannda kalmt. Hatta, peygamberimizin Uhud'da mriklerin talaryla yaralanan mbarek
yzlerine, hasr yakp, kln basarak kanlarnn durmasn salamt. Hz. ie bir ara Uhud'da klla cepheye
gitmek istemise de, Raslullah buna msaade etmemitir
ie 14-15 yalarnda iken Benu Mustalik (Mreysi') gazsriE. Raslullah'la beraber katld. Gaza dn
tuvalet iin geride kalmas yznden iftiraya urad; savaa ganimet iin katlan mnafklar Hz. ie'nin,
gecikmesi sebebiyle, kafilenin ardndan yannda Ashbtan Safvan ile birlikte geldiini grnce bunu kt
szlerle ve irkin bir ekilde yorumladlar. Yolda bu dedikodulara baz mslmanlar da karnca Hz. ie ok
zld; Medine'ye gelince hastaland, iftira ve dedikodu etrafa yaylmt. Atei ykselerek yataa dt. Bu
arada kendisini fazla aramayan Raslullah'tan izin isteyerek babas Eb Bekir'in evine gitti. Orada bir mddet
kald; sabrla bekledi. Bu arada Raslullah dier hanmlarna ve sahabeden en yaknlarna ie'nin durumunun
ne olabileceini sordu. Hepsi de Hz. ie'nin temiz ve susuz olduunu sylediler; "Peygamberini fenalklardan
koruyan Cenb- Hak, size byle bir eyi reva grmez, sabreyleyin" dediler.
Aradan bir ay gibi uzun bir zaman geinceye kadar danmalarm sabrla srdren Raslullah, sonunda Hz. Ebu
Bekir'in evine urad. Hz. ie'yi, anne, babas ve sahabeden bir hanmla alar buldu: "Ya ie, senin iin bana
yle yle sylediler. Eer sen, dedikleri gibi deilsen; Allah Tel yaknda senin doruluunu tasdik eder.
Eer bir gnah ilediysen, tvbe ve istifar eyle! Alah Tel, gnahna tvbe edenlerin tvbesini kabul eder."
buyurdular. Raslllah'n mbarek sesini iitince alamay kesen Hz. ie babasna bakp cevap vermesini
istedi. Hz. Eb Bekir ve ie'nin annesi byle sylentilere ve dedi-kodu yapanlara sadece ardklarm
sylediler. Hz. ie ise: "Allah Tel'ya yemin ederim ki kulanza gelen laflarn hepsi yalandr, iftiradr,
Allah biliyor ki benim bir eyden haberim yoktur. Yapmadm bir eye evet dediimde kendime iftira etmi
olurum. Sabretmek iyidir. Onlarn syledii ey iin Allah'u Tel'dan yardm bekliyorum." dedi. Gnahsz
olduundan, kalbinin temizlii ile ve kendinden emin olarak bekledi.
Bu srada Hz. Peygamber (sav)'in yznde vahiy almetleri belirdi. 'Hz. Eb Bekir, Raslllah'n bann altna
bir yastk koyup zerine araf rterek beklediler. Vahiy tamamlannca Raslullah terlemi yzn rtnn
altndan kaldrarak: "Mjdeler olsun sana ey ie! Allah Tel seni temize kard. Senin pak olduuna ahit
oldu." deyip Kur'an'daki Nr Suresinden, o an nazil olunan 10 ayeti okudu. Hz. Eb Bekir hemen kalkp kz
ie'yi bandan pt, "Kalk, Resulullah'a teekkr et." dedi. Kendisi iin ayet ineceini aklndan geirmeyen
ie aknlk iinde: "Hayr kalkmam baba vallahi kalkmam. Allah'u Tel'dan bakasna kretmem. nk
Rabbim beni Ayet-i Kerme ile methetti." dedi. Ama, ok sevindi, iftirada bulunanlar zamanla hakr ve zelil
oldular.
Peygamberimiz (sav) 632 senesinde hastalannca son gnn Hz.'ie validemizin evinde geirdi. Rebi'levvel
aynn onikinci pazartesi gn leden nce mbarek ba, Hz. ie validemizin gsne yaslanm olduu
halde vefat etti. Resulullah'n vefatndan sonra Ashb- Kiram, Hz. Aie validemize mminlerin annesi adn
vererek, ona byk hrmet gstermilerdir. Hz. ie de, sahabe iinde, krk yla yakn bir mddet daha yaam
ve pek ok hadis rivayet etmitir.
Hz. ie'nin bu son krk yllk hayatndaki en nemli olay; Cemel Vak'asdr. Hz. Osman'n karklk karan
96[96]

M. Asm Kksal, a.g.e. s. 302

entrikac asiler tarafndan ehid edilmesinden sonra halfe olan Hz. Ali, katilleri bulmak ve ksas yapmak
hususunda gnn artlar gerei olarak sabrla hareket etmeyi uygun bulmutu. Bu yumuak davrantan yz
bulan asiler taknlklarn artrarak fenalklarna devam ettiler.
Durum byle endie verici bir hal alnca Ashb- Kiram'in byklerinden bir ksm Mekke'ye giderek o srada
hac iin oraa bulunan Hz. ie'yi ziyaret edip, olaylara el koymasn ve kendilerine yardmc olmasn istediler.
Hz. ie de; acele etmemelerini, sabrla bir keye ekilip Hz. Ali'ye yardmc olmalarn tavsiye etti. Ashb-
Kirm'n bykleri de Hz. ie'nin tavsiyesine uyarak, askerleriyle Irak ve Basra'ya gitmeyi uygun grdler. Hz.
ie'ye de: "Ortalk dzelinceye ve halifeye kavuuncaya kadar bizimle beraber bulun, bize destek ol, nk sen
mslmanlarn annesi ve Raslllah'n muhterem zevcesisin, herkes seni sayar dediler. Hz. ie de,
mslmanlarn rahat etmesi ve Ashb- Kirm'n korunmas iin onlarla birlikte Basra'ya hareket etti. Bu gidii
asiler, Hz. Ali'ye baka trl anlattlar. Bu arada Hz. Ali'yi de zorlayarak Basra'ya gitmesini saladlar. Hz. Ali
de Basra'ya gelince Hz. ie'ye bir haberci yollayarak, olaylar ve yolculuu hakkndaki dncelerini sordu. Hz.
Aie, fitneyi nlemek ve sulhu salamak iin Basra'ya geldiini; ncelikle katillerin yakalanmasn istediklerini
halife Hz. Ali'ye bildirdi. Bu gr Hz. Ali de uygun buiarak sevindi. Memnun olan her iki taraf gn sonra
birlemeyi kararlatrdlar.
Bu bar haberini ve memnunluu iiten mnafklar birlemeye engel olmak iin, gece karanlk basnca, her iki
tarafa da ayr ayr askerlerle saldrdlar. Taraflara da: "Bakn, karmzdakiler sznde durmad" deyip bu gece
baskn ile ortal kartrdlar. Karanlkta neye uradklarn bilemeyen mslmanar harb etmeye baladlar.
Her iki taraf da karsndakini suluyordu. te bu iki mslman grup arasnda meydana gelen atmaya Cemel
vak'as denir.
Bu vak'ada Hz. Aie'nin itihad Hz. Ali'nin itihadna uymamt. Buna ramen galib olan Hz. Ali, m'minlere
annelii Kur'an- Kerim ayeti ile sabit olan Hz. Aie'ye ikram ve izzette bulundu. "Ali'yi sevmek imandandr."
hadisini haber veren Hz. Aie de Hz. Ali'yi ok severdi. Daha sonra Hz. Ali'nin ehdetine zld ve ok alad.
nk, sahabeler birbirlerini ok severlerdi.
Hayatnn son devrelerini mctehid olarak bilhassa kadnlara mahsus hallere dair fkh hkmlerde fetvalar
vererek geirdi. 676 ylnda Medine-i Mnevvere'de vefat etti. Cenazesini Ashbtan Eb Hureyre (R.a.) kldrd.
Vasiyyeti zerine Medine'de el-Bak' kabristanna defnedildi. Kk yalarda iken Aie'nin eitim ve
retimiyle bizzat babas Hz. Eb Bekir (R.a.) ilgilenmitir.
Btn mminlerin annesi olan Aie validemiz daha kk yalarda iken okuma yazma renmi, zeks ve
kabiliyeti ile etrafnn dikkatini ekmitir. rendiklerini unutmaz, ezbere tekrar ederdi. Hafzas ok kuvvetli
idi. Akll, zeki, lime, edibe, iffet sahibi bir hanm idi. Pek ok konulan iirle anlatan sanatkrca bir ifadeye
sahipti. Ashb, karakter ve hafzasna gvendikleri ayet-i kerime ile vldn bildikleri iin birok meseleyi
ondan sorar ve renirlerdi.
Hz. ie validemiz babas Hz. Eb Bekir ve Hz. mer, Hz. Osman'n hilfetleri zamannda Hz. Peygamber'den
iittiklerini mslmanlara anlatt. Devaml oru tutar ve daima gece namaz klard. Hz. Aie fkh ve ictihadda
keskin, kuvvetli gre sahiptir. Fkh ilminin kurucularndan saylr. Devrinin stn limlerinden ve Fukah-i
Seb'adandr.
Hz. Aie, gzel ahlkl, merhamet dolu, cmert ve ibadete dkn, ok zeki bir sahabeydi. Hepsinin banda en
mmtaz vasf ise slm'a ve ilme olan byk hizmeti idi. Mslman bilginler arasnda yaygn bir rivayete gre
fkh ve din ilimlerin drtte birini Hz. Aie nakletmitir.
Eb Musa el-E'r: "Bizler, mkl bir mesele ile karlatmzda gider Hz. Aie'ye sorardk." demitir.
Abdurrahman b. Avf'n olu Eb Seleme: "Raslullah'n snnetini Hz. Aie'den daha iyi bilen; dinde
derinlemi, Ayet-i Kerme'lere bu derece vkf ve sebeb-i nzulleri bilen, feriz ilminde mahir bir kimseyi
grmedim." demitir.
mam Zhr: "Eer zamannn btn limlerinin ve peygamberimizin dier zevcelerinin ilmi bir araya toplansa,
Hz. Aie'nin ilmi yine daha ar basard" derdi.
At b. Eb Rebh; "Hz. Aie, ashb iinde en ok fkh bilen, isabetli rey bakmndan en ileri gelen bir kimse
idi." demitir.
Tabiinden Mesruk; "Allah'a yemin ederim ki, Ashb- Kirm'n ileri gelenlerden bir ou gelir Hz. Aie'den
Feriz'e ait sorular sorar ve renirlerdi." demitir.
Hz. Aie Peygamberimizden ikibinikiyzon hads rivayet etmitir. Kendisinden de Ashb ve Tabiin'den bir ok
kimse hads nakietmilerdir. Sahih hadis kitaplar Hz. Aie'nin fetvalar ile doludur. Ahmet b. Hanbel Msned
adh eserinde de Aie'nin rivayet ettii hadislerinden uzun uzun bahseder. Hz. Aie'nin naklettii hadislerden
bazlar:
"Ey ie, Allah, kullarna ltuf ile muamele edicidir. Her ite yumuak davramlmasm sever."
"Her gn yirmi kere lm dnen kimse, ehidiern derecesini bulur."
"Resul-i Ekrem (sav) 'in en ziyade holand ibadet, devaml olan idi, az olsa bile."
"Sekir (sarholuk) veren her iki haramdr."
Hazret-i Peygamber (sav) yle buyurmutur: "Cebrail hi durmaz komu hakkna hrmet olunmasn bana

tavsiye ederdi. Hatta ben yaknda komuyu komuya miras klacak sandm." 97[97]
Hz. Peygamber'in nc hanm olan Ebu Bekir kz Aie, Peygamber hanm olmann bahtiyarlna, sadece
kadnlk meziyetlerini deii, slm tarihinin en nl erkeklerinin bile pek azma nasip olan birok sekinlii ve
eylemi de eklemi ender kiiliklerden bindir. slm ilimler tarihi, Hz. iesiz dnldnde, telafi
edilmeyecek eksiklikler arz etmekte ve bu byk "m'min annesi", yeri doldurulmaz bir deerler toplaycs
halinde tarihe gemi bulunmaktadr.
nsanln en byk evlad, Son Peygamber Hz. Muhanmed, slm'a, mallar ve canlaryla eriilmez hizmetler
veren sahabeler kadrosunu yle bir eitime tbi tutmutur ki, onlarn her biri bu eitimin ayrlmaz paralarndan
birini temsil etme noktasna gelmi ve her birinin doldurulmaz bir yeri olduunu kabul zorunlu olmutur. Bunu
sylerken, Kur'an'da tantlm bulunan, "mellefetl-kulb", yani kalpleri slam'a sndrlmak zere
nimetlendirilen ve slm bnyesinde saylan kiileri, sahabe kavramnn dnda tuttuumuzu bir kez daha
belirtmek isteriz.
Kur'an tarafndan btn mminlerin anneleri olarak nitelendirilen 98[98] Peygamber hanmlar, Allah Elisi'nin
srekli beraberinde olmak ve ona saysz hizmetler vermi olmakla da sekinlemilerdir. Fakat onlarn btn
ycelikleri bu kadar deildir. Onlarn her biri, daha baka meziyetlerle de slm'n varlk yapsnda bir yer
tutmakta, birer sahabi olarak da, az nce iaret ettiimiz "ayrlmaz paralk" grevini yapm bulunmaktadrlar.
O halde, onlarn ycelik ve saygnlklar, Peygamber ei olmaya ilaveten, sahabilikle de talanmtr.
Bu iki boyutlu stnle, Hz. Hatice ve Hz. ie gibi baz m'min anneleri daha baka meziyetler ilave ederek,
Peygamber hanmlar iinde de ayr bir mevki sahibi olabilmilerdir.
Hz. Hatice, Peygamber hayatndaki yeri, slm'n yaylp yerleme srecindeki hizmet ve yaama izgisi ile
kendine has ve kimseyle paylalamayacak bir yere sahiptir.
Hz. Hatice'yi, bir Peygamber hanm olarak, Hz. Aie izlemektedir. lave edelim ki, genel deerlendirme
asndan geerli olan bu tespit, zel baz meziyetler bakmndan Hz. Aie lehine bir sra deiikliine sebep
olabilmektedir. Bu zel meziyetleri biz, "Hz. ie'nin bilginlii ve reticilii" eklinde zetliyoruz. Alimlerin
ounluu, Peygamber evi hanmlar arasnda stnlk bakmndan nce Peygamberimizin kz' Hz. Ftma'y,
sonra ei Hz. Hatice'yi, daha sonra da teki ei Hz. ie'yi kaydederler. Bu sekin kadnn, stnlk ve
faziletleri ayr ayr anlatlmtr. Faziletten maksat, ilm sekinlik, din hizmet, Hz. Peygamber'in talimat ve
tebligatn yaymak ise, bu hususta hi kimse Hz. ie'ye denk olamaz. 99[99] Tarihe "Mslmanlarn annesi ve
Son Peygamber'in ei" olarak gemi bulunan Hz. Aie, Arap Yanmadas'nn Mekke ehrinde doup byd.
Annesi, Kinane soyundan mm Ruman, babas Teym soyundan Ebu Bekir diye tannan Abdullah, lakab
Sddka ve Hmeyra, unvan mml Mminn'dir. Anne ve baba tarafndan, Mekke'nin ileri gelen ailelerinden
olan ie, yaad kentin iffet, cmertlik, asalet ve bilgi ile sekinlemi bir kiisi olan Ebu Bekir evinde doup
byd ve bu evde, devrinin ve evresinin en iyi terbiyesini alarak yetiti. Bir rivayete gre slam'n zuhurundan
drt yl sonra, dier bir rivayete gre ise ok daha nceki bir tarihte domu olan Aie, Son Peygamber'in ilk
ballar arasna giren babasndan, ok kk yalarda slm terbiyesini de alarak yetiti.
Ei Hatice'yi kaybeden Son Peygamber, kendisine hem ev ileri ve ocuklarn bakmnda yardmc olacak, hem
de slm'a davet faaliyetlerinde destek olacak elere ihtiya duydu. Bunun iin, bir yandan yal ve dul bir kadn
olan Sevde'yi, te yandan da en yakn arkada ve iman dostu olan Ebu Bekir'in kz ie'yi istetti. Ebu Bekir,
kzm daha nceden Mut'm adl bir hemehrisinin Cbeyr adl oluna sz verdiini, bu kiinin isteinden vaz
gemesi halinde Hz. Peygamber'in isteine olumlu cevap vereceini bildirdi. Esasen Mut'm ailesi, bir
Mslman olan Ebu Bekir'in kzn almaktan vazgemiti. Bu aile putperest idi ve bu ailenin hanm: "Bu
Mslman kz evime girerse olumu dininden eder." diye endieleniyor ve kocasna: "Bu kz evime sokmam."
diyordu.
Burada bir noktaya dikkat ekmek isteriz: Asr saadet adl eserin mtercimi merhum bilgin mer Rza Dorul'un
da zerinde srarla durduu bu nokta udur: Genel kanaat, Hz. Aie'nin Hz. Peygamber tarafndan istendii
zamanda alt yalarnda olduu yolundadr. Fakat u Mut'm olay, Dorul'un da isabetle belirttii gibi, bunun
kabul edilmesini zorlatryor. nk Hz. Peygamber'in istei, slm'n zuhurundan on yl sonradr. ie o srada
alt yamdaysa nbvvetten drt yl sonra domu olmaldr. Daha ilk gnlerde Mslman olmu bir Ebu
Bekir'in, putperest bir aileye kzm gelin vermek zere anlam olmas, bu artlar altnda nasl mmkn olabilir?
Anlalan odur ki, ie, Ebu Bekir'in Mslman oluundan epey nce, bir putperest aile tarafndan istenmi ve
babas da bunu kabul etmitir. Eer bu istek, Ebu Bekir'in Mslmanl kabulnden sonra olsayd, Peygamber
dostu bir Ebu Bekir, kzn bir putperest aileye asla vermeye kalkmazd. O halde, ie, Mslmanln
zuhurundan nce domu ve hatta, o sralarda, bir aile tarafndan gelin edilmek zere istenecek duruma gelmiti.
Bunu, Arap Yarmadas iklim artlar iinde dnrsek, Aie'nin slmn zuhurundan en az be, alt yl nce
domu olduunu kabul gerekir. Buna gre de, Aie'nin, Hz. Peygamber tarafndan istendii srada, en az on
Siyeru A'tamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter.Bedreddin etiner, st/19823
98[98]
Ahzab: 33/6.
99[99]
Nedv; ie, 267/268
97[97]

drt, on be yalarnda olmas icap eder.

Eb Bekir, Mut'm ailesiyle konutu ve onlarn, eski taleplerinden vaz getiklerini rendikten sonra Hz.
Peygamber'e, isteinin kabul edildiini bildirdi. Ebu Bekir bu arada Allah Elisi dostuna unu sordu: "Biz
seninle karde deil miyiz? Peki, nasl oluyor da sen benim kzmla evlenmek istiyorsun?" Ebu Bekir, Araplar
arasnda ki "Birbirini karde eden kiilerin kzlar onlar tarafndan e olarak alnamaz." geleneine iaret
ediyordu. Her sz ve davran, ya bir yaratl kanununu yeniden belirleyen veya bu kanunlara ters den deti
ykmak olan Hz.Peygamber glmsedi ve Ebu Bekir'e dedi ki: "Sen benim kan bayla kardeim deilsin, din
kardeimsin. Bu benim, ie'yi istememe engel deil. 100 [100] Hemen iaret edelim ki, Hz. Peygamber-Aie
evlilii, bundan baka daha birka putperest detin yklmasna yarayacak ve Mslmanlara rneklik edecektir.
Hz. Peygamber, ie ile Sevde'yi ayn zamanda isteyip nikahlamasna ramen, ie ile evlilii yl sonra
olacaktr. Sebep olarak, genellikle Aie'nin kkl gsterilmektedir. Kkl ifade iin hangi ya esas
alrsak alalm, Aie'nin o sralarda kz arkadalar ile ev dnda oynamaktan byk zevk alan bir ocuk veya
gen kz olduu kesindir. Diyor ki: "Allah Rasl'ne nikhlandmda ben ev dnda kz arkadalarmla salncak
oynuyordum. Salarm rgler halinde omuzlarmdan aslyordu. Nikahlandktan sonra annem beni dar
brakmaz oldu. Ve annem bana Allah Elisi ile evlenmi bulunduumu belirtti." Aie'nin bu oyun merak burada
bitmeyecek ve hayat boyunca oyundan zevk almaya ve oynamaya devam edecektir. Ktbi Sitte'den Ebu
Davud'un bildirdiine gre, Hicretin 7. ylnda vuku bulan Hayber Seferi'nden, hatta bir ihtimale gre, daha ileri
bir zamanda meydana gelen Tebk Seferi'nden sonra Medine'ye evine gelen Hz. Peygamber, ie'yi
arkadalaryla birlikte oynarken buldu. Ortada kanatl bir de hayvan vard. Hz. Peygamber bunun ne olduunu
sorduunda ie:
"Bu attr." cevabini verdi. Hz Peygamber:
"Atn kanad olur mu?" dediinde ise ie yle syledi:
"Neden olmasn, ey Allah Rasl, Hz. Sleyman'n at kanatl deil miydi?" Hz. Peygamber bu zeki cevab ok
beendi ve glmsedi... Aie'nin oyun ve elence merak Peygamber evinde de tabii imknlar lsnde,
giderilmitir. Btn gzellikleri, en mkemmel anlamda benliinde toplayan Allah Rasl, elbette ki oyun ve
latifenin de en mkemmel biimde rneklerini veriyordu. O bu yolda, en byk peygamber olmann gerektirdii
tavr ve tarza uyarak, mmetine rnek oluyordu. Latifeyi ok severdi. Bir yerde: "Ben de akalar, latife ederim,
fakat bunlar yaparken de yalnz gerei sylerim." buyuruyor. Oyuna gelince, Hz. Peygamber'in hayatlarnda
oyun da vard. Greirdi, hem de Arap Yarmadas'nn en byk pehlivann yere serecek kadar ustalkla koard.
Bu koular zaman zaman ei ie ile olurdu. Bundan bin be yl nce bir l okyanusu iinde: "ocuklarnza
yzme retiniz, bir babann ocuuna olan borlarndan biri de ona yzme retmelidir." diyerek sporun
nemine peygamber szyle dikkat eken, odur.
Hz. Peygamber'in, Aie'nin oyun ve elenmesine katlm bazen karlkl masal ve hikye anlatmak eklinde de
oluyordu. imdi, nikahlanma noktasnda braktmz Peygamber-ie beraberliine dnelim. Nikhtan yl
kadar sonra, byk Hicret meydana geldi. Zulm ve ikenceden kaan Mslmanlar evlerini, mallarn Mekke'de
brakp iman ve canlarn kurtarmak iin Medine'ye gtler. Medine onlara kucak at, iman kardeleri Medineli
Mslmanlar tm varlklarn onlarla paylatlar. Ancak Medine'nin yumuak ve rutubetli iklimi Mekkeli
Mslmanlara ok dokunmutu. Birou hastaland. Hastalananlar iinde Ebu Bekir ve ie de vard.
Hastalk devresi geince Ebu Bekir, Hz. Peygamber'in huzuruna kp yle dedi:
"Ey Allah Resul, neden nianln kendi evine almyorsun?" Yce Peygamber'in cevab u oldu:
"Mehir meselesi, ey Ebu Bekir. ie'nin mehrini deyecek durumum yok u srada." Ve bor verilen para alnd
ve ie'nin mehri dendi. Ve Aie, Hicret'in stnden birka ay getii bir srada Hz. Peygamber'in evlerine
geldiler.
Nikhlar evval aynda kylmt yl nce, dnleri de evval aynda yapld. Her davran, insanlk iin
bir veya birka l getiren Hz. Peygamber'in bu "evval aynda nikahlanp evlenme" davran da bir l
getirdi. Bir btl ve hurafeyi ykmakt bu... Araplar, evval aynda nikh ve dn uursuz sayarlard. Sebep de
bu ayda grlm olan byk bir salgn hastalkt. Aie diyor ki:
"Allah Rasl ve benim mutlu nikh ve evliliimiz bu hurafeyi ykmtr." Gerekten de sahabeler bundan sonra
eskinin aksine, evval aynda daha ok dn yapar oldular. 101[101]
Yine bir hurafeye uyularak, dn alaynn nne ate yaklr ve yeni evliler ilk beraberliklerini evlerinin dnda
bir adrda geirirlerdi. Bunun aksini yapmak, uursuzluk saylrd. Hz. Peygamber-ie evlilii bunun da aksini
gelenekselletirdi. Muazzez Rasl, yeni eiyle doruca evine indi. Ve dn alay nnde ate yaktrmad.
Bylece, bir dn araclyla, birka musallat hurafe, ayn anda yklm oluyordu.
Hz. Rasl'n ie Valide'yi getirdii ev, kaynaklarda u ekilde anlatlyor: "Hz. ie'nin gelin olarak geldii ev
bir konak, bir saray deildi. Allah Rasl'nn Benu Neccr mahallesindeki Mescid-i Nebev evresinde ok
sayda kk odacklar vard. Hz. ie'nin meskeni, bu kk odalardan biriydi. Bu odack, Peygamber
mescidinin dou tarafna dyordu. Odann kaps mescide alyordu. Hz. ie'nin bu ikametgh, Peygamber
mescidinin bir sahanl saylabilirdi. yle ki, Allah Elisi, ie Valide'nin odasndan mescide kar, itikfa
100[100]
101[101]

Taber, 3/161 vd.

Buhar, nikh

girdii zamanlarda elini odaya uzatr ve bir ey isterdi. Odann genilii 6-7 arndan ibaretti. Duvarlar
topraktan, tavan hurma aa ve yapraklarmdand. Yamurlarn szmamas iin tavann stne bir kilim
rtlmt. Ykseklik bir adam boyundan biraz fazla idi. Kapda bir tt aslyd.
Bu odann btn eyas bir sedir, bir hasr, bir yatak, bir yastk, un ve hurma koymak iin birer anak, bir su kab
ve su imeye yarayan bir kseden ibaretti. Bu odack bir nur kayna idi, fakat burada madd anlamda bir kandil
yakmak, ev sahibinin genellikle gc dnda kalyordu."
Daha ilk andan itibaren dikkat ekmektedir ki, Peygamber evinin, dnya nimetleri bakmndan durumu, iyi
olmak bir yana, skntlarla doludur. Bu evin tad engin ve lmsz mutluluu fark edebilmek iin madde
zevklerinin stnde ve tesinde birtakm yetenekler ve zevkler gerekir. Peygamber hanmlarnn, genelde bu
zevkleri ve yetenekleri tayan kiiler olduklarn sylemek borcundayz. Ancak bunun kadar gerek bir nokta
daha vardr: M'minlerin anneleri, nihayet birer kadn olarak Peygamber evindeki ak yoksulluk ve maddi
skntdan zaman zaman ikyeti olabilmi ve hatta Allah Elisi'ne kar tavr alabilmilerdir. Zengin ve itibarl
bir ailenin zerinde titrenen bir ocuu olarak byyen ie, bu tavr almada elbette pay sahibi olacakt.
Fakirlii ven, dnya nimetleri yerine sonsuzluk nimetlerini koymann deerini gsteren bir ok hadisin
kendisine hitaben sylenmi olmas da gsteriyor ki, Hz. ie, szn ettiimiz noktada Hz. Peygamberin
dikkatini ekecek bir davran sergilemitir. 102[102] Ama tekrar belirtelim ki, btn Peygamber hanmlar gibi o da
bu duygu ve arzularna malup olmam, sonsuzluu tercih etmede Hz. Peygamber'le beraberliini
zedelememitir.
Kendisini sevmeyi, yoksulluk ve dnya nimetlerinden mahrumiyetle deta eletiren Allah Elisi, bu gerei,
hayat arkada ie'ye de aka bildirmiti. yle diyor eine hitaben:
"Ey ie! Eer benimle olmak istersen u dnyadan nasibin, bir yolcunun, binei stnde yiyebilecei ey kadar
olsun. Zenginlerle oturup kalkma sakn. Yamatp giymedike bir elbiseyi eski diye atma sakn."
Allah Elisi, ele geen btn nimetleri bakalarna datp inklabn ilesini, ev halkyla birlikte gslemeye
devam ediyordu. Yoksulluuna ek olarak, hastalanm da bulunan kz Ftma'nn, alman esirlerden bir yardmc
istemesini reddetmi, ssl psl giysilerle grd Hasan ve Hseyin'e dnp bakmam, dikkat ekici perdeler
asld iin, Hz. Ali'nin evine girmemi bir Peygamberdin bu konuda ne kadar kararl olduu ortada idi. Bu
tavr, Ali-Ftma ailesince, ikyet konusu yaplmamsa da, Peygamber hanmlar ayn kararll
gsterememilerdir. Onlarn ikyetlerini tahrik eden sylentiler de vard. Sahabe hanmlarnn zaman zaman,
Peygamber evi sakinlerine, neden dier Mslmanlara alan imknlardan yararlanmadklarn sorduklarn ve
bu durumu hayretle karladklarn grmekteyiz. Eskimi giysileri yamadm gren bir sahabe hanm Hz.
ie'ye yle demiti:
"Allah size onca imkn vermiken, bundan yararlanmyor, bylesine skntlara katlanyorsunuz!..." Hz. ie'nin
cevab u oldu:
"Sen beni rahat braksana. Eskisi olmayann, yenisi hi olmaz."
Ksacas, Peygamber evinde sergilenen tavr, dnya nimetlerinde bakalarn kendine tercih, ile ve gayrette ise
kendini ne srme tavryd. Bunun, btn peygamberlerin tavr olduunu Kur'an bize gsterdii gibi, Son
Peygamber de bu evrensel geree leke drmemek iin akla gelebilecek en byk titizlii gstermitir,
Madde ve ruh alanlarnda nder olan peygamberlerin, nimetleri bakalarna, zahmet ve ileyi kendilerine
ayrmalarnn ad Kur'an'da iardr, sar, bizzat Kur'an'n ifadesiyle, "bakalarnn mutluluk ve rahatn, kendi
mutluluk ve rahatna tercih etmektir." 103[103] sarn bir davran tarz ve ahlak gerei olarak belirginlemesi,
slm dncesinde ftvvet diye ifade edilmi ve ftvvetin en mkemmel temsilcisi olarak da Hz. Ali
gsterilmitir. Peygamberlerin ve peygamberliin ayrc niteliklerinden biri olan sar ahlak, insanolunun en
gvenilir nder ve koruyucularnn peygamberler olduunu gsteren, sarslmaz delillerden biridir. Kur'an,
ardndan gidilecek kiilerin, "davet iin cret istemeyen eliler" olduklarn belirtir. 104[104]
Byle bir ary stlenen nderin iki nitelii vardr: sar ve evvhhk. Gerekten de Kur'an, peygamberlerin
nitelikleri arasnda onlarn evvhlklarn da koymaktadr. Peygamberler tarihinin damga ahsiyetlerinden biri
olan Hz. brahim'in kiiliinde rnekfetirilen evvhhk, sar ahlknn psikolojik temelini vermektedir. sar ise
evvhln sosyolojik grndr. Nedir evvhhk? Evvh; ok inleyen, alayan ve bakalarnn dertleri
yznden hep kederli ve bar yank olan kii demektir. Kr'an'a gre, peygamberin bir nitelii de evvh
olmasdr. O btn insanlk iin didinen, gam eken bir evvhtr.
sar ve evvhln gerektirdii ahlk ve davranta temel prensip hep vermek ve hibir ey istememektir. slm
dncesinde, Cneyd el-Badad tarafndan, "cennete giden yollarn en kestirmesi" olarak tanmlanan bu tavr,
gnlk hayatta u ekilde ortaya kmaktadr: nderin, hitap ettii toplumdaki hayat seviyesinin en alt
basamanda yaamas. Hz. Peygamber ve onun Ehibeyti'nin hayat dsturlar bu olmutur. nsan ruhuna saltanat
kuran dnceler, ya dorudan peygamber retisi, yahut da dolayl olarak o retiden kaynaklananlardr.
nsanolu, yalnz ve yalnz bu dncelere gnlden bal kald. Bunun iindir ki, bilim, sanat, teknik vs. gibi
alanlarn, insanla birok yenilik hediye eden dehalar, hibir zaman peygamberleri ikinci plana itemedi ve
Tirmz. zhd; bn Sa'd, J/981 vd
Har: 59/9.
104[104]
Ysn: 36/21.
102[102]
103[103]

itemeyecektir. Anlalan odur ki, ehramlar yapan deha Musa'nn, Roma dehas sa'nn ve gnmzn gklere
trmanan ilim ve teknik fethinin babalar da Muhammed'in arkasnda kalmaya ve onlarn eriilmez
saygnlklarn, gpta ile seyretmeye mahkmdurlar. Bu neden byledir? Cevap, sar ve evvhlk gereinde
aranmaldr. nsanolu, peygamberlerin benliklerinde kendisi iin feda olan bir ruh, btn nimetleri bakalarna,
btn straplar kendine ayran bir gnl bulmaktadr. Btn nimetleri bakalarna, btn ileleri kendine
ayrmak, peygamber tipini, hkmdar ve filozof tipinden ayran temel zelliktir ve az nce sraladmz ilim,
sanat ve teknik stnlkler, ite bu zellie yenik dmektedir. Kur'an bu nitelie Ysn Suresi, 21.ayette dikkat
ekmektedir. Bu zelliin evrensel apta sahibi bulunan Son Peygamber, insanoluna verdii onca hizmet
karlnda insandan yalnz hatrlanmak, yalnz sevgi beklemitir. 105[105]
Son Peygamber'in, uraya kadar belirtmeye altmz tavr zerinde, daha aydnlatc bilgiler vermek iin
kaydedeceimiz baz tablolar bize, konumuz iin Hz. ie bahsinde de ilgin anekdotlar sunacaktr. te birka:
Hz. ie anlatyor: "Ensardan bir kadn evimize gelmiti. Hz. Peygamber'in yatt yata grd. Birbirine
dikilmi iki deri parasyd. Kadn hemen evine gidip ii yn doldurulmu bir yatak getirdi Hz. Peygamber iin.
Allah Elisi eve geldiklerinde bu yata grp ne olduunu sordular. Ben, durumu anlattm. Hz. Peygamber,
yatan derhal geri gnderilmesini emredip yle buyurdular: "Allah'a yemin ederim ki, ey ie, eer ben
istesem Ailah benim iin u dalan altn ve gm haline getirir."
lerinde Hz. ie'nin de bulunduu birok sahabe bize haber veriyorlar ki, Allah elisi, btn hayati boyunca
hep madd sknt iinde olmutur. Bunda alacak bir taraf yoktur. nk Hz.Peygamber ve Ehlibeyt'in aile
reisi Ali, btn zamanlarn slm' yaymak iin didinmekle geiriyorlard. Kendileri iin, aile ocaklarndan kalan
bir iki ey dnda tek gelir kayna, harp ganimetleri ve sadaka mallarndan alacaklar pay olabilirdi. Harp
ganimetleri, Hz. Peygamber devrinde nemli bir yekn tutmamtr. Kald ki gerek Hz. Peygamber gerekse Hz.
Ali, akl almayacak kadar cmert olduklarndan ellerine geen ganimet paylarn, ksa srede yoksullara veya
slm iin alanlara datyorlard. Bunlar sakiayarak nemalandrmak veya ihtiyalar iin kullanmak ynne
asla gitmemilerdir. Sadakalara gelince, bunlara el srmeyi, kendine ve aile fertlerine bizzat Hz. Peygamber
yasaklamtr. Ylm zekt hurmalarndan, bir tanesini azna koyan kk torunu Hasan'n azndan o hurma
tanesini kendi elleriyle karp torununu azarladn biliyoruz. Hal byle olunca, Peygamber evindeki gnlk
hayatn, madd skntlarla gemesinde garipsenecek bir yan kalmaz. Yine sahabelerden reniyoruz ki, Hz.
Peygamber bu dnyadan ayrldklarnda, zel zrh, birka lek buday karl, bir Yahudi tccarda rehin
bulunuyordu. Yllarca onun hizmetinde bulunmu Enes b. Mlik anlatyor: "Hz. Ftima, Allah Elisi'ne bir gn
bir para ekmek getirmiti. O, bu ekmei yemi ve yle demiti: 'Ey Patma. Babann azma gnden beri ilk
giren ekmek bu oldu."
Aie, vefatlarndan sonraki yllarda bir gn alyordu. Sebebi sorulduunda u cevab verdi: "Yemek yiyip
karnnm doyduunu hissettiimde hep byle alarm. nk Allah Elisi ve ektikleri aklma gelir. O,
peygamberler peygamberi, bazen aylar geerdi de ekmekten bile doymazd. 106[106]
Birka tablo ile rnekletirmeye altmz maddesel skntlar yn buydu Peygamber evinin. Bu skntlara
katlanyordu Aie. Aie ki baba ocanda ok itinal bir ekilde beslenip bytlm sekin Mekkelilerden
biridir. Ve bu sekin aile kz, ektii onca skntya ramen hep veren el olabilmi ve gururundan asla fedakrlk
gstermemitir. Kaynaklar, onun hediye dahi kabul etmediini belirtmektedir. O, daha deerlisi ile karlk
vermeyecei bir hediyeyi asla kabul etmemitir. Bir keresinde, Irak tarafndan gelen ganimetler arasnda kan
bir inciyi, gazilerin de oluruyla ona gndermilerdi. Hz. Aie, devrin halifesi mer tarafndan gnderilen bu
inciyi almakla birlikte, yle demekte gecikmemitir: "Rabbim, beni mer'in hediyelerini almak iin yaatma.
Hz. ie'nin cmertlii, sahabiler tarafndan eitii vesilelerle dile getirilmi ve herkese gpta ile izlenmi bir
keyfiyet olarak karmza kmaktadr. Esasen bu, btn Peygamber evi skinlerinin ortak tavrdr. Ancak,
zengin ve itibarl bir aile iinde yetien Aie Valide, bu peygamber huyuna ok daha rahatlkla ve ok daha ileri
boyutlarda snabilmitir. Aie Valide cmertliine rnek olacak birka sz ve anekdot vererek bu konuyu
aydnlatalm:
Sahabilerden biri unu sylyor: "Aie ok cmertti. Onun yetmi bin dirhemlik bir paray, kendisini
tanmasnlar diye, rtsnn arkasna saklanarak dattna ahit olmuumdur." slm tarihinin en byk
kaynaklarndan biri olan bn Sa'd'da u satrlar okuyoruz: "Bir yerden, Peygamber evine gnderilen hediye iki
torba paray, hemen o gn yoksullara datt. Ramazand. Akam, iftar sofrasnda ok basit eylerin yer aldn
gren yardmcs kadn, unu sylemekten kendini alamad: 'O dattnz parann bir tek dirhemiyle u
sofranza ok gzel yiyecekler alabilirdiniz...'ie dinledi ve u cevab verdi: 'Byle bir ey aklma bile gelmedi.
Onun, Peygamber evindeki bu ycelik belirtisi tavr, muazzez einin bu lemi terk etmesinden sonra da aynen
devam etmitir. Biz onun, kendisine kamu kaynaklarndan balanan parann, ylln birden alp hemen
dattn biliyoruz. Ve biliyoruz ki, dnya mal adna sahip olduu tek eyi olan evini satp parasn yoksullara
datmtr. Tarihi bnl Cevz onun bu niteliklerini u cmle ile ifadeye koyuyor:
Sahabeler iinde ondan daha cmerti yoktu. 107[107]
ra: 42/23.
bn Sa'd, 1/390
107[107]
Ahkmu'n-Nisa,43
105[105]
106[106]

Hz. ie'nin byk ruh zenginlik ve asaleti, bir kadn olarak, ev iinde zaman zaaman kzgn ve incitici tavrlar
taknmasn engellememitir. Bu tavrlarn Hz. Peygamber'i, gerekten zenleri olduunu da sylemek
durumundayz. Ancak unu da eklemek gerekir ki, bu znt ve krgnlklar ok ksa sryor ve aile ii huzur ve
anlama, galibiyetini hemen koruyordu. Bir keresinde ie'nin odasna, gzlemesi iin bir esir konmu, ie
kadnlarla sze daldndan, esir frsat bulup kamt. Hz. Peygamber ieri girip esirin katn grnce kzm
ve "Ne yaptn sen ie, ellerin kirilsin." demi, ardndan da evden kp gitmiti. Dndnde einin ellerini
birbirine srterek hiddetli bir halde dolap durduunu gren Hz. Peygamber bunun sebebini sordu ve u cevab
ald: "Bana beddua ettiniz. imdi ben hangi elim krlacak diye beklemekteyim." Hz. Peygamber, bu sz
duyunca zld ve bedduasnn hayrla sonulanmas iin dua etti. 108[108]
Kaynaklarn tetkiki gsteriyor ki eler aras dargnlk hallerinde, ie'nin babas Ebu Bekir, bazen kznn lehine
arln koyabiliyordu. Yine byle bir mdahale srasnda Hz. Peygamber, bunalm olacak ki, Ebu Bekir'e
yle dedi: "Kzn ie yznden beni suluyor musun, ey Ebu Bekir?" Bu szdeki serzeni gerekten ard ve
Allah Elisi'nin iyice rahatsz olduunu gsteriyordu. Ebu Bekir bunu derhal anlad ve hatasnn bykl
altnda ezildiini gstermek iin de elleriyle gsne, bana vurmaya balad. Bu derin pimanl gren yce
Peygamber, her zamanki gibi affn kullanarak yle dedi: "Ben bunu yapman istememitim, ey Ebu Bekir."
Hz. Peygamber, insanlarn en mkemmeli, en iyi huylusu olarak dargnlk ve kzgnlklar en ksa zamanda
unutur ve anlamaya, tatlla evirirdi. Eini kzgn grd zaman, tatl szlerle onu teskin eder, gnln
alrd. Bir keresinde yle demiti Hz. ie'ye: "Ben senin, bana kzgn olduun zamanla, benden memnun
olduun zaman hemen anlarm. Kzgn zamanlarnda yeminlerinde 'brahim'in Rabbine yemin ederim ki dersin.
Oysaki memnun olduun zamanlarda, 'Muhammed'in Rabbine yemin olsun ki...' diye sze girersin. ie Valide
bu tesipiti dorulad ve memnuniyetini ifade etti.
Allah Elisi, ie'nin genlik heyecanyla izah edilebilecek birok titizliine, duygusallna, ilah yumuakl
ve engin msamahas ile yaklar, gerginlik belirten dakikalar, sahneleri bir skntya meydana vermeden
ortadan kaldrrd. Einin oyun, elence cinsinden makul isteklerine olumlu cevap verir, hatta zaman zaman bu
oyun ve elencelere, kendisi de katlrd. Kaynaklar, Rasl'n bazen ie'ye, gzel ark1 syleyen arkclar
tavsiye ettiini bile yazmaktadr. 109[109]
Hz. ie'nin de, muazzez eine kar tavr, genelde buydu. Cmertlik, dostluk ve hizmetin en byk temsilcisi
Allah Elisi, sk sk misafir getirirdi eve. ie bu misafirlere, memnunlukla yemek hazrlar, sofra kurard. 110[110]
Hz. Peygamber-ie aras krgnlk ve dargnlklar bahsinde, i kaynaklar tarafndan srarla ne srlen ve esas
gereklerden biri gibi savunulan husus, Hz. ie'nin Ehlibeyt'i sevmemesi, Ali'ye, Ftma'ya kar olmas
eklinde ifade edilebilir. Byle bir iddiaya hakllk tanmak kolay deildir. unu hemen syleyelim ki,
kaynaklarn, Ehlibeyt, zellikle Ali ve Ftma hakknda kaydettikleri en vc szlerden birounun sahibi, Hz.
ie'dir. Bir Peygamber hanm ve sahabelerin ilk sralarda gelen bilginleri arasnda yer alm bir ahsiyet olan
Hz. ie'nin, baz kiisel krgnlklarm, Ehlibeyt gibi bir grubun yceliini inkra sebep yapmas dnlemezdi
ve byle bir eyin olmad da apaktr. Bugn, Ali-Ftma bahsinde, bu iki yce ahsiyetin stnlklerini,
slm belge halinde ispata yarayan ve Peygamber sz olarak kaydedilen beyanlarn sahibi, Hz. ie'dir. Onun,
her nedense Ali'ye kar krgn ve souk bir tavr iinde olduu kesindir, ama bu ne onun Ali'ye, ne de Ali'nin
ona saygsna glge drmtr. O kendisine sorulan sorularn birounu cevaplamak iin Hz.Ali'ye gnderirdi.
nk onun eriilmez ilm gcn takdir etmekteydi. Onlarn alm bulunduklar Muhammed! terbiye, duygusal
ve kiisel tutumlarn, evrensel gerekleri ve yetenekleri inkrlarna asla msaade etmez ve etmemitir. uraya
kaydedeceimiz, Hz. ie kaynakl birka sz, bu tespitimizin doruluunu gstermeye yeter kansndayz.
Diyor ki Hz. ie: "Allah Rasl katnda insanlarn en sevimlisi Ftma ile onun kocas Ali idi." Ve "Allah
Elisi'nden sonra en mkemmel insan, Ftma idi." 111[111]
Bu szler de gstermektedir ki, Hz. ie, Ali'ye kar soukluk ve krgnlm Ehlibeyt'in kadrini inkra asla
vesile yapmamtr. O, ruh ve bilgisinin byklyle uyumlu olarak kiilerin haklarn ve gerekleri olduklar
gibi dile getirmekten geri kalmamtr. Duygular ve hatalara gelince, bunlar insann ayrlmaz paralardr. Ve Hz.
ie de hata etmitir. Ve yapt hatalar bizzat kendisi ifadeye koymutur. zellikle, Hz. Ali'ye kar tavr
alndan duyduu pimanlk ok derindir. Bize den, insanlarn kalplerinde dnp duran eyleri aratrmak
deil, onlarn tarihe ml olmu er'i erife uygun sz ve tavrlarn esas almaktr. Bu lde hareket ettiimizde
ie ile Ehlibeyt arasnda kin ve ekimenin varln kabul etmemiz mmkn olmamaktadr. Esasen, Allah
Elisi Hz. Muhammed'e sevgi ile, Ehlibeyt'e kinin bir gnlde birlemesi slm gereine ve yaratl
kanunlarna ters der. Ve biz, Hz. ie'nin Allah Rasl'n, Allah Rasl'nn de onu sevdiini kesinlikle
bilmekteyiz. Bu tespit, btn sahabe kadrosu iin geerlidir. Sonradan gelen baz "gayretlilerdin sahabe yaftas
yaptrdklar "mellefetl kulp" ile, irtidat vs. gibi sebepler yznden sahbelik vasfn yitirenlerin durumu,
elbetteki istisnadr. Onlar, ister ie savunucusu, isterse Ehlibeyt mdafii olarak ortaya ksnlar, esasta
Muhammedi olan her eye yabancdrlar. Tek gayeleri, karlardr.
bn Hanbel, 6/52
Buhar, hsnl muere
110[110]
Ebu Davud, edeb
111[111]
Ebu Nuaym; Hilye, 2/42; bn Abdrabbih; el kd, Ftma bahisleri
108[108]
109[109]

ie-Rasl beraberliinde, tamamen duygusal planda kalan ve Hz. ie'nin genel tavr ve tespitlerine asla etki
etmeyen bir nokta daha vardr. Btn kaynaklarda dikkatimizi eken bu nokta Hz. ie'nin, bir kadn, eini
sevgilerin en ycesiyle seven kadn olarak dier Peygamber hanmlarna duyduu kskanlktr. Hemen
syleyelim ki, insan gerei ve ftrat kanunlar karsnda bu keyfiyet bir kadn iin eksiklik deil, meziyet ve
fazilettir. zellikle, kendisini sevmek Allah' sevmenin en emin delili olan Son Peygamber'le ilgili bir kskanlk
en byk meziyetlerden biri olarak deerlendirilmelidir. Kskanlan ein, bundan zaman zaman ikyeti olmas,
hatta rahatszlk duymas, bu gerei deitirmez.
Konuyu bu ekilde belirledikten sonra, Hz. ie'nin, zellikle Hz. Hatce sz konusu edildiinde ok kskan bir
hanm olduunu syleyebiliriz. Hatice bahsinde de grld gibi, Hz. Peygamber, ilk ei ve kader arkada
Hatice'ye daima en yksek mevkii tanm ve hibir eine, ona verdii deeri vermemi, duyduu saygy
duymamtr.. Onun eriilmez yeri ve deeri sakl kalmak artyla, ie Valide dier btn Peygamber
hanmlarndan nde gelmektedir: Bilgi, zek ve gzellik bakmndan. unu da ekleyelim: Hz. ie, Hz.
Peygamber eleri iinde okuma-yazma bilen kiiden biri olarak da sekindi. leride de grlecei gibi, Zeynep
ve Hafsa Valideler, gzellikte onunla ayn izgide grlmekle birlikte, ie Valide onlar bu bakmdan da daima
ikinci planda brakmtr. Hz. Peygamber, Hz. ie'nin bu sekinliini her zaman ifade etmi ve daha uzun sre
onunla birlikte olmay yelemitir. arl bulunduu yerlere genellikle onunla gitmi ve bazen, arya olumlu
cevap vermeyi, ie'nin de davet edilmesi artna balamtr. ie de bu scak ve srekli ilgiye her zaman layk
olmaya alm ve daima karlk vermitir. Gece ve gndz, normal zamanlarda ve seferlerde hep Allah
Rasl'nn yannda olmutur. Rasl ile btn ibadetlerde beraberdi. Onunla, namazlarnn hemen tamamnda
beraber olurdu. Oru, umre ve hac gibi ibadetlerde de Hz. Peygamberdin yanndan ayn lmamtr. Ramazan
sonlarna doru,, mutlaka itikfa giren Allah Elisi, hemen btn itikatlarnda ei Aie'yi de yannda ayn eyi
yapar halde bulmutur.
Hz. ie'nin Allah Elisi ile bu yakndan ve srekli beraberlii, dier Peygamber elerince anlayla
karlanmakla birlikte, zaman zaman onlarn ikyetlerine de yol amyor deildi. Hatta, bir keresinde bu anneler
birleerek, Hz. Ftma'y Hz. Peygamber'e gndermi ve ie'ye gsterilen ilginin kendilerine gsterilmesini de
istemilerdi. Ftma, durumu Hz. Peygamber'e sylediinde: "Sen de benim sevdiimi sevmez misin?" sorusuna
muhatap olmu ve geri dnmt. Hanmlar bu kez, Peygamber katnda itibar olan bir bakasn, Peygamber ei
mm Seleme'yi gndermilerdi. mm Seleme durumu Hz. Peygamber'e anlattnda o, u cevab vermi ve
bahsi kapatmtr: "Ey mm Seleme! ie konusunda beni daha fazla sktrma. Bilirsin ki, ilah vahiy bana
hep onun barnanda inmektedir." 112[112]
Btn bu sekinlik ve itibar, Hz. ie'nin yce Peygamber'e olan derin sevgisi yznden, yine de onu
doyurmuyor ve dier eleri her frsatta kskanyordu. Kaynaklar bu konuda bize ak ve ilgin bilgiler
vermektedir. Birkan buraya alalm:
Faziletler bidesi ve Allah Elisi'nin gnlnde her zaman mstesna bir yerin sahibi olan Hz. Hatce, ylesine ok
anlr, ylesine ok sevilir ki Hz. Peygamber tarafndan, onun lmnden sonra Rasl evine gelmi bulunan
ie, yine de Hatce kskanlm derinden hisseder.
Buhar, eserinin tatavvu, farz olmayan ibadetler, mam Mlik ise gece namaz bahsinde bize unu bildiriyorlar:
Allah Rasl sk sk namazna kalkard. Yine bir gece namaza kalkmlard. Hz. ie uyandnda
Peygamberimizin odada olmadn grd ve onun teki hanmlarn yanma gitmi olduunu dnd. Kendisinin
ifadesiyle buna ok kzd ve hemen Peygamber'i aramaya koyuldu. Bir de ne grsn, Allah Elisi gece
karanlnda bir keye ekilmi, secdeye kapanm halde Allah'a yalvarmaktadr. Hz. ie, byk bir pimanlk
duydu ve yerine dnd. Ne gariptir ki bu pimanlk ie'nin, daha baka gecelerde yine ayn tavr sergilemesine
engel olmayacaktr.
Allah Elisi eini, sevgilerin en derini ile seven ie Valide zaman zaman sorard: "Ey Allah Elisi, cennette
senin hanmlarn kimler olacak?" Yce Peygamber tebessm eder ve yle cevap verirdi: "Sen de onlardan
birisin ey ie."
Hz. ie'nin, Allah Rasl'n kskanmas bazen ok gzel latifelerin meydana gelmesine de sebep oluyordu.
mrnn son yllarna doru bir gn, Allah Elisi, eiyle konuuyordu. ie bann ok ardn syleyerek
alnn ovdu. Bunun zerine Hz. Peygamber: ie, eer sen benden nce lrsen, seni kendi ellerimle ykar,
kefenler ve mezara indiririrm." dedi. Hz. ie yle konutu: "Evet yle. Bunu yapar, ardndan da benim odama
yeni bir hanm getirirsin." Hz. Peygamber bu szden ok holand ve tatl tatl gldler. 113[113]
Hz. ie, Peygamber einin, btn sevgisini kendi stnde toplamak isterdi. Bu, bir sevgi kanunu olduu kadar,
bir kadnlk tabiatdr da. Bunun iin o, sk sk kendi farkl yanlarn ifadeye koyar, dier hanmlara
stnlklerini sayp dkerdi. Bir yerde yle diyor:
"Benim, teki Peygamber hanmlarna on tane stnlm vardr.
1. Evlendii tek bakire hanm benim,
2. Anne-babas Muhacir olan tek ei benim,
3. Allah benim doruluumu ilah vahiy ile ispatlamtr. (fk olay),
112[112]
113[113]

Nes, nisa
Buhar, marza

4. Cebrail benim resmimi bir kap iinde Peygamber'e gsterip Bununla evlen demitir,
5. Rasl, bir tek kaptaki sudan yalnz benimle ykanmtr,
6. Ben nnde iken namaz kld halde baka biri olunca klmazd,
7. Benimle birlikte olduu zamanlarda ona vahiy gelirdi,
8. Ruhunu teslim ettiinde ba benim kucamdayd,
9. En son cinsel ilikiyi benimle kurmutur,
10. Benim odamda defnedilmitir."
Bir baka yerde bu stnlklerine unu da ekliyor: "Cebrail'i benden baka hibir Peygamber hanm
grmemitir. 114[114]
Aktr ki, Hz. ie burada, tamamen kendi farkllklar olan noktalara deiniyor. Esasen onun genel erevede
dikkat eken stnlkleri ok daha fazladr. leride ele alacamz "bilginlii" konusu, bunlarn banda gelir.
Ayrca ibadet hayat bakmndan fevkalade stnd. Hemen btn yl aralklarla oru tutar, hemen her gece
namaza kalkar, Allah Rasl ile teheccd klard.
Cebrail, sahabeler iinden bir tek kiinin ekline brnm olarak gelmitir: Dihye. Yine Cebrail'in, Dihye
suretinde geldii bir srada Hz. ie onu grm ve Hz. Peygamber'e bu mutluluunu haber vermiti. Rasl
bunun bir insan iin bahtiyarlk olduunu sylemi ve ilave etmiti: " Ey Aie! Cebrail sana selam gnderiyor."
ie yle karlk verdi: "O ulu misafire de benden selam olsun."
Hz. ie, son derece cesur ve komuta yeteneine sahip bir yaratlta idi. Bunu, ileride Cemel olayn verirken
yakndan greceiz. Burada hemen syleyelim ki, slam tarihileri onun Bedir Harbi'ne katld, Uhud gibi bir
harpte hemirelik grevi yapt hususlarnda tereddt etmemektedirler. Hz. ie'nin, geceleri kalkp tek bana
mezarlklara gidebildiini, Hendek Harbi'nde btn kadnlarn kale iinde sakland bir srada, tek bana
kaleden kp harbe katlmaya kalktn, fakat Rasl'n bunu engellediini de kaynaklardan reniyoruz. 115[115]
ie Valide'nin cmertliinden sz etmitik. Onun stnlklerine eklenecek bir husus da engin merhametidir.
zellikle ocuklara kar tavr nldr. ok sayda ocuk alp bytm ve yetitirmitir. Bilhassa yetimlere
kar snrsz bir acma duygusu tayordu. Onlar alp besler, bytr, eitir ve evlendirirdi. Kendisinin ocuu
yoktu ve herhalde bundan etkilenmitir. Araplar, kendilerini ocuklaryla knyelerlerdi ve bu onlar iin bir eref
saylrd, Hz. ie, ocuu olmad iin byle bir knyeyi nasl alacan dnm ve arzusunu Hz.
Peygamber'e amt. Peygamberimiz de onu yeeni Abdullah'a izafeten knyelemiti: mm Abdullah diye...
Sonu olarak diyeceiz ki: Hz. ie; nsan hayatnda ve insanlk tarihinde en ykc rollerden birini oynam ve
oynamaya devam edecek olan iftira ve zellikle kadnlara iftira konusunu, evrensel dinin evrensel mesajlar
arasnda dile getirmeye vesile olmak gibi ileli bir iin vastas olarak, bizzat Allah Tela tarafndan imtihan
edilmek gibi byk bir bahtiyarln da sahibi olarak, hrmet ve takdire layktr. Esasen, btn Peygamber evi
halk, insanlk iin bir veya birka fedakrl stlenmi, bir yn ileyi gslemi vefkrlard. Kuran, Hz.
Peygamber'in elerini "m'minlerin anneleri" olarak tantr. 116 [116] Hz. ie de bir mmet annesi olarak
Mslman toplumda yerini alacak ve gerekli sayg ve itibar grecekti. Ve grmtr de. Hz. Peygamber'in
vefat ardndan halife seilen Ebu Bekir, ie'nin babasyd. Ebu Bekir'in yaklak iki yl sren devlet bakanl
devrinde Hz. ie'nin rahat ve sakin gnler geirdii kukusuzdur. Bu sre iinde sergiledii bir davrantr ki,
daha sonra onu rahatsz edecek ve pimanla itecektir. Bu, Hz. Peygamber'in vefat ardndan Fedek topran
isteyen Hz. Ftma ve ev halkna bu topran verilmesini engellemede rol almasdr. 117[117]
kinci halife mer devrinde btn Peygamber hanmlar ve zellikle Hz. ie refah ve itibarn zirvesine
kmlardr. Halife mer, Hz. Peygamber'in hanmlarndan her birine onbin dirhemlik yllk gelir balamt. Bu
miktar, Buhari ve Mslim'in de kaydettikleri gibi, Hz. ie iin on ikibin dirhem olarak ngrlmtr. Halife,
bu farklln gerekesi olarak ie'nin Peygamberimiz katndaki yerinin farklln gstermitir. mer ayrca
ganimet vs. gibi gelirlerden Peygamber elerine paylar ayrrd. Bu paylarda da ie'nin farkl tutulduunu
gryoruz.
Halifenin bu nazik tavr Hz. ie tarafndan karlk grmtr. yle ki; mer, kendisinin Hz. Peygamber'in
yaknma, birinci halife Ebu Bekir'in yanma defnedilmesini arzu ediyordu. Bu arzusunu lmne yakn bir srada
Hz. ie'ye iletti ve u cevab ald: "Ben babamn yanndaki o yere kendimin defnedilmesini dnyordum.
Fakat madem k mer oraya defnedilmek isityor, bu imkn ona vereceim." zni alan Halife, yaknlarna unu
sylemeyi de unutmamtr: "Cenazem defnedilmek zere yola ktnda ie'nin iznini yeniden isteyin ve izni
o zaman da tekrarlarsa beni Ebu Bekir'in yanna defnedin. Aksi takdirde teki mezarla gmn."
Hz. ie verdii izni tekrarlad ve mer, arkada Ebu Bekir'in yanna defnedildi.
Hz. Aie (R.anha) Hz. Osman (R.a.)'n dneminde de yaad. Hz. Osman (R.a.)'ya yaplan hakaretleri iine
sindiremiyordu. Hz.Osman (R.a.)'n ldrldn duyan Hz. ie Mekke'den Medine'ye doru yola kmt.
Yolda Hz. Ali'nin halifelie getirildiini duyduunda syledii uydu: "Osman'n kanm istemek Mslmanln

bn Sa'd, 8/65
Buhar, Uhud Gazvesi
116[116]
Ahzab: 33/6, 53.
117[117]
Buhar, feriz; vesaya
114[114]
115[115]

erefidir. 118[118] Hz. ie'nin slm dnce ve ilim tarihindeki yeri bamsz bir eserin konusu olacak nemdedir.
Biz burada onun slm ilimlerine ve "Makasidu'l Kur'an"n ortaya karlnmas hususundaki hizmetlerini ok
genel izgileriyle deerlendireceiz.
Hz.ie, Ebu Bekir gibi ekonomik ve kltrel ynden sekin bir kiinin kz olarak iyi bir aile ve evre iinde
byd. Bu maddesel imknlara ek olarak tabiat ana onu hayranlk verici bir hafza ile donatmt. 60, 70 hatta
100 beyitlik bir iiri bir iki dinleyite rahatlkla ezberleyebiliyordu.
Hz. Peygamber'in okuma-yazma bilen hanmndan biri de oydu. 119[119] Hz. Peygamber'le ocuk denecek yata
balayan beraberlii Allah Elisi'nin son nefesini verdii ana kadar gece-gndz devam etmitir. Bu beraberlik,
din ilimlerinin zellikle fkh ve tefsirin vazgeilmez isimleri arasna ie'nin de girmesini salamtr.
Gerekten de Hz. ie'yi yok saydnzda din ilimlerinin kayplar telafi edilmeyecek kadar byk olmaktadr.
Hz. Peygamber'le kesiksiz beraberlii dier birok insann bilgisi dnda kalm ok hassas konularn
kaynaklara gemesine yaramtr.
Rivayet ettii hadislerin says ikibinin stnde gsterilmektedir. Bunlarn bir ksmnn, onun adna izafetle
uydurulduu kukusuz olmakla birlikte, olduka nemli sayda rivayetinin varln kabul zor deildir. nk
gece-gndz Hz. Peygamber'in beraberinde idi. ie bu hadislerin temel hedeflerini, din, hukuk ve mantk
asndan illetlerini gstermi onlar tahlil ve yorum konusu yapmtr.
Esasen, Hz. ie'nin gzard edilemez bilimsel ve fikirsel katklarnn temelinde onun bu yorum ve tahlil gc
yatmaktadr. Bu g onun Arap dilini, zellikle Arap iirini iyi bilmesi yannda hr dnceye, kritie,
hurafelerden nefrete sayg duyan yaratlndan da besleniyordu.
Arap diline vukuf, Arap iirini iyi bilmekten geer. Aie bu bakmdan ok anslyd. Elinde yetitii babas Ebu
Bekir, Arap airlerinin, yazdklarm tashih ettirdikleri bir edipti. Ebu Bekir'in bu sekin durumu Aie zerinde
ok etkili olmutur. ok erken yalarda iirle megul olmaya balayan ie nl Arap airlerinin birok iirini
ezberlemiti. rnein, air Ka'b b. Mlik'in ok uzun kasidelerini ezbere okurdu. unun da altm izmek gerekir
ki Mslman airlerin, Hz. Peygamber'i talamak iin yazlan putperest iirlere verdikleri cevap iirlerin hemen
tamamna yaknnn metinini Hz. ie'nin hafzasna borluyuz. Onun hafzas depoluk grevi yapmasayd bu
iirlerin tarih sayfalarna gemeleri mmkn olmayabilir veya ok az ksmyla mmkn olabilirdi.
unu da ekleyelim ki, bata Hassan b. Sabit ve Abdullah b. Revana olmak zere byk sahabe airler iirlerini
Hz. ie'ye gsterir, onun tashihine sunarlard.
iire, bu demektir ki, Arap dili ve edebiyatna bu vukufu Hz. Aie'yi din metinler zerinde tahlile ve fikirsel
konular zerinde diyalektik bir yaklamla tartmaya gtryordu. Tahlil ve tenkitlerindeki cesur tavrn Hz.
Peygamber karsnda bile sergilemekten ekinmemitir.
Halife mer, sabah ve ikindi namazlarndan sonra gnein dou ve batna kadar namaz klnmaz diyordu. Hz.
Aie, mer'i bu konuda kuruntu retmekle itham etmi ve yle demitir: "Yasak olan, gnein tam douu ve
tam bat srasnda namaz klmaktr. nk bunda gnee tapanlara benzeme sz konusu olur. Bunu, sabah ve
ikindi namazlarnn arkasndan namaz klnmaz ekline getirmek yanltr."
Hz. ie (R.anha) slm dinin ilk ana kayna olan Kur'an' tefsir etmede, Kur'an'a aklk getirmek iin de Hz.
Peygamber'in sz ve fiillerinden yararlanyordu. Fkhta otorite saylan sahabelerle yine bir otorite olan Hz.
ie'nin farkl grlere sahip olduu konular Nedv'nin eserinde sralanmtr. 120[120] Birka rnek verelim:
Kocann karsn pmesi abdesti bozar fetvasna Hz. ie katlmyor. Cenazeyi tamann abdesti bozaca
hkmne de katlmyor.
Gusl abdesti srasnda kadnn sa rglerini amas gerektii grne de katlmyor.
Hz. ie'ye gre kadnn, namaz klann nnden gemesi namaz bozmaz ve kadnlarn ss eyalarndan zekt
vermek gerekmez.
Hz. ie (R.anha), din konusunda hurafe ve uydurmalarla youn bir mcadeleye girmitir. Baz rnekler
verelim:
Bir gn bir ocuun zerine bir ustura asldn grm, sebebini sormutu: "Nazar ve byye kar tatyoruz."
dediklerinde ie fkelenmi ve yle konumutu: "O usturay ocuun stnden hemen aln. Allah ve
Peygamber'i byle samalklar yasaklamlardr."
Vezinli, kafiyeli dualar yapanlar, halk her gn toplayp vaaz verenleri engellemi, bunlarn slm'a ve Hz.
Peygamber'in uygulamalarna ters dtn sylemitir.
Bir ksm insanlarn hatim saysn artrmak iin mmkn olduunca abuk Kur'an okuduklarn rendiinde
yle konutu: "Byle bir okuyutan yarar beklenemez. Bylelerinin Kur'an okumalaryla okumamalar ayndr.
Kur'an, anlam zerinde dne dne okunmaldr.
Hrszlk cezas grm kiilerle konumay ve komuluu kesenleri eletirmi ve bu insanlarla ilikiye devam
ederek, "Bir hata ilemi olanlarn srekli dlanmalar doru olmaz." demitir.
Vrislerin rzasnn art olduu hususlarda sadece erkeklerin olurunu alanlar eletirmi, kadnlarn onaylarnn
da art olduunu ne srmtr.
118[118]

Taber, 4/440-455
Buhar. te'lif'l-Kur'an
120[120]
Nedv; ie, 205-215
119[119]

Ksaca, Hz. ie, fkh alannda vazgeilmez kiilerden biridir. Nitekim, Hz. Peygamber'in yle dedii sylenir:
Dininizin yarsn u pembe yzl kadndan, yani ie'den renin."
ie'nin bu ilim ve fikir gc onu, hadis alannda bir istidrk oda yapmtr. stidrk, bir hadis terimi olarak
yanlma ve srmeleri dzeltme anlamm tayor. ie'nin istidrk gc, hadis bilginlerince hayranlkla tespit ve
ilan edilmitir. Hatta, hadis bilgini Celleddin Syut (lm. 1505), ie'nin bu ynn anlatan bir eser kaleme
almtr. 121[121] ie'nin bu dzelticilik rol onu sahabelerin hocas durumuna ykseltmiti. Onun Medine'deki evi
bir akademi gibi ilemekte, eitli yerlerden gelmi yzlerce insan ondan her gn yararlanmaktayd. ie bu
bilimsel Faaliyetini srdrmek zere Hac srasnda Merve yaknlarnda kurdurduu adrda, uzak blgelerden
gelmi kii ve gruplara bilgiler verir, onlarn sorularn cevaplard. Talebelerinden biri ve zel sekreteri oan ie
binti Talha yle diyor: "Herkes her yandan Hz. ie'yi grmeye gelirdi. Onun yardmcs olduum iin ben de
ok sayg grrdm. ie'ye soru sormaya gelenler, memleketlerine dndkten sonra hediyeler gnderir,
mektuplar yazarlard. Hz. ie, bunlara hemen karlk vermemi bana emretmitir."
ie, bir hikmet-i teriiye dehas idi. Hikmet-i teriiye, dini hkm, emir ve yasan nedeni ve niinidir. Kur'an,
bu neden ve niini aratrmay esas alr. Bu yaplmazsa emir ve yasak insan hayatna hizmetten ok tabularn
insan bomasna destek verir. Hz. ie'nin faaliyetlerini incelediimizde onu esas-i alilere bal kalan, bir
kritiki ve hikmet-i teriiye aratrcs olarak gryoruz. Hz. ie'nin, hikmet-i teriiyeyi yakalayp bunu zaman
ve mekna rahata uygulamasnda onun tarih bilgisinin de byk rol olmutur. Olaanst hafzas ie'yi bir
tarih bilgileri deposu yapmtr. Tenkit ve aklamalarnda bu bilgisinin boyutlarn ve roln ok ak bir
biimde gryoruz.
Hz. ie'nin rencileri, hem say hem de nitelik bakmndan dikkat ekicidir. Kendisinden hadis rivayet
edenlerin says iki yzden fazladr. Aie ayrca, ksz, yetim ve kimsesizleri alp besler, eitir ve retirdi.
slm bilginleri, zellikle bn Hanbel, Zeheb, Nedv vs. ie'nin rencilerine ilikin geni bilgiler vermektedir.
Bu renciler arasnda, slm ilimlerinin nemli isimlerine de rastlyoruz. rnein, Ebu Bekir'in kz mm
Glsm, Kasm b. Muhammed, Abdurrahman b. Avf'n ocuklar vs. Ksacas, Hz. ie (R.anha), fikhu'l
Kur'an'n ve fkhu'l hadis'in nclerndendir.
Hz. Cveyriye Binti Haris (R.Anha)
Hz. Cveyriyye, ben Mustalak kabilesi reisi Haris bin Drar'n kzdr. Hicretin beinci ylnda yaplan Ben
Mustalak (veya Mreys) savanda esir alnm, babas da kamt. Kabilesinden de 600 kii esir dmt.
Esirlerin arasnda bulunan Cveyriyye'yi kurtarmak iin, babas Haris, bir sr deve getirdi.
Bunlarn iinde ok iyi cins oan iki deveyi kyamayp, ehir dnda saklad. Haris, Resul-i Ekremin huzuruna
geldiinde, Raslllah efendimiz buyurdu ki:
Falan yerde sakladn iki deveyi de getir! Haris, bu duruma ok arp dedi ki:
ehadet ederim ki, Allahtan baka taplacak, kulluk edilecek hak bir mbud, ilh yoktur ve sen Onun elisisin.
Allah telya yemin ederim ki, Allahtan baka kimsenin bundan haberi yok idi.
Bylece iki olu ve kabilesinden birok insanla beraber mslman oldu. Resulullah efendimiz develeri alp,
Hris'e kzn geri verdi. Babas, aabeyleri ve kabilesinden birok insandan sonra, Cveyriyye de mslman
oldu.
Mslman olan Cveyriyye'yi Raslllah efendimiz babasndan isteyip, kendilerine nikahladlar ve 400 dirhem
mehir takdir ettiler.
Ashab-i Kiram, Raslullahn Hz. Cveyriyye'yi nikahladn duyunca, dediler ki:
Biz Raslllahn ailesinin, annemizin akrabalarn, hizmeti, kle olarak kullanmaktan haya ederiz.
Bu hl yzlerce esirin azat olmasna, serbest braklmasna vesile oldu. Hz. Cveyriyye bu hli syleyerek her
zaman vnrd. Bu ciheti takdir eden Hz. Aie demitir ki:
Ben Cveyriyye kadar kavmine hayr dokunan kadn grmedim.
Hz. Cveyriyye, ok ibadet ederdi. Peygamber efendimiz onun yanma geldiklerinde, onu ok zikreder, kelime-i
tevhid syler bulurdu.
Hz. Cveyriyye yle anlatr: "Bir sabah ibadetle megul idim. Raslllah uradnda, sbhnallah, sbhnallah
diye zikir ekiyordum. Raslullah bir ara dar kt. le zeri tekrar geldiler ve yine ben ayn zikir ile megul
idim. Buyurdular ki:
Sen hep byle mi yaparsn?
Evet.
stersen sana birka kelime reteyim de, bu kelimeleri syleyesin.
u duay retti ve er defa tekrarlamam syledi: Sbhnallahi adede halkhi. Sbhnallahi znete Arihi.
Sbhnallahi rid nefsihi. Sbhnallahi midde kelimtihi.

121[121]

Aynu'l-sabe Lm stedrekethu Aie ale's Sahabe

Hz. Cveyriyye 576 ylnda Medine'de vefat etmi, Bak kabristanna defnedilmitir.

122[122]

Hz. Hafsa (R.Anha)

Hazret-i Hafsa (R. anha) Hz. mer (R.a)'in kz... Biigili ve kltrl, irdesi kuvvetli, sadakat sahibi bir slm
hanmefendisi... O devirde okuma-yazma bilen pek ender, kltrl kadnlardan... nc hicri ylda Raslullah
(sav) efendimizin aileleri arasna katlarak m'minlerin annesi olma erefini elde eden bahtiyarlardan...
O, Mekke'de Peygamberlik gelmezden (Bi'set'ten) be sene nce dodu. Babas, isim tarihinde adaletiyle n
salan, ikinci halife Hz. mer (R.a)dir. Annesi Zeynep, Osman bni Maz'n (R.a)'n kz kardeidir. Babas ile
birlikte Mekke'de mslman oldu. Ashb'tan Huneys bni Huzfe (R.a) ile evlendi, ilk mslmanlarn safnda
yer alan bu bahtiyar kar-koca birlikte nce Habeistan'a, daha sonra Medine'ye hicret etti.
Huneys (R.a), Abdullah bni Huzfe (R.a)'n kardeidir. Bedir ve Uhud gazvelerine itirak etmitir. Her iki
gazvede de kahramanca arpt. Uhud savanda ciddi ekilde yaraland. Medine'ye dnldnde ehadet
erbetini iti. Hazreti Hafsa (R.anh) gen yata dul kald.Hz. mer (R.a) kznn dul olarak kalmasna gnl raz
deildi. Biran nce onu evlendirmeliydi. O devirde iddetini tamamlayan kadnlarn fazla beklemeden evlenmesi
daha uygun grlyordu. Bir baba olarak Hz. mer (R.a) da kznn iyi bir kimse ile evlenmesini arzu ediyordu.
Bunun iin dnd, tand ve onu Hz. Osman (R.a)'a nikhlamaya karar verdi. Hz. Osman da o srada dul
kalmt. Hanm Peygamberimiz'in kz Rukiyye (R.anh) vefat etmiti. Rahatlkla teklif yaplabilirdi. Vakit
kaybetmeden Osman'a gitti. Kz Hafsa'y nikhlyabileceini syledi. Bu konudaki grmeleri Abdullah bni
mer radyallahu anhm bizzat babasndan yle nakletmektedir:
Osman bni Affan'a gittim. Onu hznl grdm. zntsn gidermek ve teselli etmek iin ona Hafsa'dan
bahsettim. stersen Hafsa'y sana nikhlyaym dedim. Osman birden cevap veremedi. Hemen evet diyemedi.
Biraz dnmek iin zaman istedi ve Hele bir dneyim dedi. Aradan bir ka gn getikten sonra
karlatmzda, imdilik evlenemiyeceim diye zr diledi.
Hz. mer ayn teklifi Hz. Ebbekir (R.a)'a yapmay dnd. Onunla karlatnda: "stersen sana kzm
Hafsa'y nikhlyaym" dedi. Hz. Ebbekir de sustu. Azn ap da bir sz sylemedi. Hibir cevap vermedi. Bu
sebeple ona, Osman'a gcendiinden daha fazla kzd.
Hz. mer (R.a) iki samimi arkadandan msbet bir cevap alamaynca can skld, ierledi. zntl bir ekilde
Raslullah (sav)'in huzuruna girdi ve yle dedi: "Y Raslallah! Ben Osman'a ayorum. Hafsa'y ona
nikahlamak istedim de yanamad."
Ebbekir de yle...
ki Cihan Gnei Efendimiz mer'e tebessm ederek: Y mer! Hafsa, Osman'dan, Osman da Hafsa'dan daha
hayrl birisiyle evlenecektir, buyurdu.
Hz. mer bsbtn merak ierisinde kalmt. Osman'dan daha hayrl damat kim olabilirdi? Merak ierisinde
aradan yine birka gn geti. Nebiyy-i Ekrem (sav) Efendimiz Hafsa'ya tlib oldu. Hz. mer (R.a)'a: Sen kzn
Hafsa'y bana nikhlarsn. Ben de kzm mm Glsm' Osman'a nikhlarm, buyurdu.
Hz. mer bu mjdeye ok sevindi. ki Cihan Gnei Efendimiz bu haberle Hafsa'y kendisine Allah'n
nikahladn anlatmak istiyordu. Bunun zerine ksa zamanda dn hazrlklar tamamland. Hicretin nc
ylnda aban ay ierisinde Hz. Hafsa, Resl-i Ekrem (sav) Efendimizle nikahlanarak m'minlerin annesi olma
erefine erdi.
Fahr-i Kinat (sav) efendimiz bu nazikne teebbs ile byk sahabesi arasndaki dostluu, kardelii, din
ban hsmlkla, akrabalkla daha da kuvvetlendirmi oldu. ie'yi nikahlayarak Hz. Ebbekir (R.a)'i Hafsa'y
nikahlayarak da Hz. mer (R.a)'i taltif etti. Onlar kendine kaynpeder, kzlarn da m'minlerin anneleri olma
bahtiyarlna kavuturdu.
Hz. Ebbekir (R.a) kendine teklifte bulunan Hz. mer'e msbet-menf bir cevap veremedii iin zlyordu.
Fakat baka aresi de yoktu. nki bir srr muhafaza etmesi gerekiyordu. Hz. Hafsa ile Fahr-i Kinat (sav)'in
evleneceini biliyordu. Bunu sylemek emanete ihanet olacakt. Bu sebepten skt etti. Nikh kyldktan sonra
Hz. mer (R.a)'a gelerek zr diledi ve durumu yle izah etti:
Hafsa'yla evlenmemi istediin, benim de sana cevap vermediini zaman herhalde bana gcenmisindir. dedi. Hz.
mer de: Evet diye cevap verdi. Bunun zerine Ebbekir (R.a) unlar syledi:
Bana bu konuyu atnda sana bir cevap vermeyiimin sebebi, Raslullah (sav)'in Hafsa ile evlenmekten sz
etmesidir. Elbette onun srrn ifa edemezdim, ayet Nebiyy-i Muhterem, Hafsa ile evlenmekten vazgeseydi,
elbette onunla evlenirdim diyerek onu teselli etti.
Ne nezket!.. Ne edeb!.. Ne sr saklayclk!.. te slm edebi!. Emanet bir sr... Skt bir hazinedir... Emanete
riyet ve sktu ihtiyar etmek ise insann emniyeti ve ssdr.
Hz. Hafsa (R.anh), Raslullah (sav)'in evine evde ve Aie (R.anhm) annelerimiz varken gelin olarak geldi.
O, ki Cihan Gnei Efendimizin sadethnelerine geldiinde yirmi yalarndayd. evde (R.anh) annemiz ie
122[122]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayal's Sahbe/Abdurrahman Ref at el-Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823

(R.anh) gibi onu da byk bir gnl rahatl iinde karlad. Her ikisine de hizmet etti. Hafsa (R.anh) da
genti. Bilgili ve onurluydu. z sz birdi, iradesi kuvvetliydi. Hne-i saadette iki gen annemiz olmutu, ikisi
de Efendimize hizmet etme yarnda gayretlerini esirgemiyorlard. Son derece nzik davranyorlard. Sevgi ve
hrmette kusur etmemeye alyorlard. Fahr-i Kinat (sav) efendimiz de iki aziz arkadalarnn kzlar olmalar
sebebiyle gcnn yettiince onlara msamaha ile davranyordu. Kadnlk zaafiyetlerini, genliklerini gz nne
alarak daha merhametli, daha efkatli muamele ediyordu. Fakat beer, olarak skntl zamanlar da geiriyordu,
yle ki: Bir gn Resl-i Ekrem (sav) efendimiz Zeynep binti Cah (R.anh) annemizin evinde bal erbeti
imiti. Biraz da yannda fazla kalmt. Bu durum iki gen annemizin dikkatlerini ekti ve aralarnda anlaarak.
Efendimizin yanna vardklar zaman kendisinden megfr kokusu geldiini sylediler. Efendimiz megfr
yemediini, bal erbeti, itiini syledi ve : Demek ki bal yapan an megfir yalam diyerek bir daha bal erbeti
imemee yemin etti.
Bunun zerine Allah Tela Tahrim sresini nazil buyurdu. Meali yledir:
Ey Peygamber! Elerinin rzasn gzeterek Allah'n sana hell kld eyi niin kendine haram ediyorsun? Allah
ok balayan, ok esirgeyendir.
Fahr-i Kinat (sav) efendimiz bir ara hanmlarndan ayrlarak uzlete ekilmiti. Gen ailelerini eitmek istiyordu.
Ashab arasnda bu durum, Raslullah hanmlarn! boad, diye yayld. Hz. mer (R.a) bu haberi iitince
doruca Efendimizin odasna yneldi. Kz Hafsa'nn bir hatas olabileceini dnerek Efendimiz'den ieri
girmeye izin istedi ve huzura girerek Efendimizin gnln rahatlatacak u szleri syledi:
Ya Raslallah! Kadnlardan dolay ne kadar sknt ekiyorsun, ayet onlar boarsan Allah da melekleri de
seninle beraberdir. Ben de, Ebbekir de, m'minler de seninle beraberiz... dedi.
ki Cihan Gnei Efendimiz tebessm etti. Gl yznden nurlar sald. mer'in kalbine huzur verecek ve
m'minleri sevindirecek u cevab verdi. Hanmlarn boamadn, sadece uzlete ekildiini syledi. Hz. mer
mescide geldi ve durumu mslmaniara izah etti.
Hz. Hafsa (r.anh) yaratl icb biraz celalli idi. Hz. ie (R.anh) annemiz onu yle tavsif ediyor: Hafsa tam
manasyla babasnn kzdr. Kuvvetli bir iradesi vardr. z sz birdir.
Birgn Resl-i Ekrem (sav) Efendimiz Hafsa annemizin yannda Hudeybiye'de bey'at eden ashabn anarak:
naallah, Hudeybiye'de biat eden ashabm Cehenneme girmez, buyurdu. Hafsa (r.anh) da iinizden oraya
uramayacak hibir kimse yoktur. Bu, Rabbin iin kesinlemi bir hkmdr. 123 [123] yetini okuyarak
hatrlatmada bulundu. Efendimiz de ona: Sonra, biz Allah'tan saknanlar kurtarrz; zalimleri de diz st
km olarak orada brakrz. 124[124] ayetini okuyarak cevap verdi.
Hz. Hafsa (R.anh) annemiz ibadete dknd. ok namaz klar, oka nafile oru tutard. Onun hayat da dier
annelerimiz gibi fakirlik iinde geti. Yatak olarak kulland bir iltesi vard. Yazn onu altna sererdi Kn da
bir tarafn altna serip, bir tarafn da zerine rterdi. ou zaman yemek iin ekmek bulamazd. Buna ramen
ikyeti olmad. Hep haline kretti.
O, Resl-i Ekrem (sav) efendimize son derece sadakat ve muhabbetle balyd. Kendisine hediye edilen eyleri
yemez imez, Reslllah'a ikram ederdi. Onu daima nefsine tercih ederdi. Bir defasnda kendisine bir tulum bal
hediye etmilerdi. Resl-i Ekrem (sav) efendimiz odasna uradnda ondan erbet yapar ve ikram ederdi.
Hz. Hafsa (r.anh) Fahr-i Kinat (sav) efendimizin dr- bekaya irtihalinden sonra da nemli hizmetlerde
bulundu. Hz. Ebbekir (R.a) devrinde Kur'n yetleri bir araya toplanarak Mushaf haline getirilmiti. Bu tek
nsha idi. Hz. Ebbekir (R.a)in nezdinde kalyordu. Vefatndan sonra Hz. mer (R.a)'in nezaretine verildi. Hz.
mer (R.a) da yaralanp ehid olaca zaman kz Hz. Hafsa (r.anh) annemize teslim etti. O da itina ile
muhafaza etti. Hz. Osman (R.a) devrinde bu nshadan oaltld.
Hz. Hafsa (R.anh) validemiz 60'a yakn hadis-i erif rivayet etti. Br tanesi udur. Raslullah (sav) yatana
girdiinde sa elini bann altna koyar yle du ederdi: Y Rabbi! Kullarn dirilttiin gn beni azabndan
koru. Bunu defa tekrar ederdi.
Hicretin 45. ylnda Hz. Muaviye'nin halifelii dneminde altm yanda iken vefat eden Hz. Hafsa (R.anh)
annemiz'in cenaze namazn Medine valisi Mervan b. Hakem kldrd. Cennet-i Bak'a'da m'minlerin annelerinin
yanma; ebed istirahatghma tevdi edildi. Cenab- Hak'tan efaatlerini niyaz ederiz. Amin. 125[125]
Hz. Meymune Binti Haris (R.Anha)
Hz. Meymune, Hz. Abbas'n hanm mm-i Fadl'n kzkardei idi. lk nce cahiliyye devrinde Mesud bin Amr
ile evlenmiti. Ondan ayrlnca, Eb Rhm bin Abdiluzza ile nikahland. Bu da vefat edince dul kald.
Resulullah efendimiz, Hicretin yedinci senesi Hayber'in fethinden sonra, Zilkade aynda, umre niyeti ile yola
kt. Cuhfe'de bulunduu srada Hz. Abbas ile buluunca, Hz. Abbas, "Ya Rasallah! Meymune binti Haris dul
123[123]

Meryem: 19/71.
Meryem: 19/72.
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el-Ba, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823
124[124]

125[125]

kald. Onu kendine hanmla alsan olmaz m" diye teklifte bulundu. Bunun zerine Peygamber efendimiz Ebu
Raf ile ensardan bir zat Mekke'ye dnrle gnderdi.
Hz. Meymune, Raslllahn kendisine dnr olduu haberini deve zerinde iken alnca, dedi ki:
Deve de, zerindeki de Raslllahndr.
Peygamber efendimizin teklifini severek kabul etti. Bu iin gereinin yaplmasn da ablas mm-i Fadl'a, o da
kocas Hz. Abbas'a brakt.
Bylece Hz. Abbas, Hz. Meymune'nin nikhlanmasnda vekil oldu. Resulullah efendimiz Mekke'de umreyi
tamamladktan sonra, Medine'ye dnerlerken erif mevkiine gelince, Hz. Abbas, drtyz dirhem mehir ile Hz.
Meymune'yi Resulullaha nikhlad. Burada dn merasimi de yapld.
Hz. Meymune, Raslllahn nikh ile ereflenen, son hanm oldu. Peygamberimiz bundan sonra bir daha
evlenmedi.
Hz. Meymune ok hayr yapar, ibadette bulunurdu. Dini emir ve yasaklara da son derece dikkat ederdi. Hz. Aie
onun hakknda buyurmutur ki:
Meymune bizim hepimizden fazla Allahii teldan korkan ve sla-i rahmi, yani yakn akrabalar gzeten bir
hanm idi.
Hz. Meymune bazan bor alr ve hayr ilerine harcard. Bir ara ok borlanmt. Bunu nasi deyeceini
sorduklar zaman dedi ki:
Resulullah efendimizden iittim. Buyurdu ki: "Herkes iyi niyetle borlanrsa, Allah Tel onun borcunu der."
Hz. Meymune 671 senesinde Mekke'de hastalandnda dedi ki:
Beni Mekke'den karnz! nk Raslullah efendimiz, benim Mekke'nin dnda vefat edeceimi haber
verdi.
Kendisini kardklar zaman, Raslullaha nikh yaplm olduu yerde vefat etti. Cenaze namazn yeeni Hz.
Abdullah bin Abbas kldrd. Cenazesi kaldrlaca zaman Hz. Abdullah yle dedi:
Bu Raslullahn hanmdr. Cenazeyi fazla sallamayn ve edeple yola devam edin.
Hz. Meymune, Raslullahn son nikh olduu gibi, hanmlarnn da en son vefat edeni idi.
Kendisinden 46 hadis-i erif veya baka bir rivayete gre 76 hadis-i erif rivayet edilmitir. Bunlardan 7 tanesi
Buhr ve Mslimde, dierleri de eitli hadis ve fkh kitaplarnda vardr.
Hz. Meymune'nin ismi daha nce "Berre" iken, Raslullah efendimiz deitirerek "Meymune" yapt. 126[126]
Hz. Reyhane (R.Anha)
Peygamber efendimiz Hendek savandan sonra, 626 senesinde, Medine'nin dnda bulunan ve bir kaleye
snan Ben Kureyza Yahudilerinin zerine yrd. nk bunlar orada devaml huzursuzluk kayna
oluyorlard.
Ben Kureyza yahudlerinin bulunduu kale; muhasara ve kuatmadan sonra mslmanlarn eline geti. inde
bulunan yahudler mallan, mlkleri, ocuklar ve kadnlar ile birlikte ganimet olarak alndlar.
Ben Kureyza'dan alman sava ganimetleri ve esirler, mslmanlar arasnda slm dinine uygun bir ekilde
taksim edildi. Ganimetler taksim edilip, sra esirlere gelmiti. Reyhane de sava esirleri arasnda bulunuyordu.
Reyhane de Peygamber efendimizin hissesine dmt. Bunun zerine, Reyhane mm-i Mnzir'in evine
gnderildi.
Raslullah efendimiz o zaman Yahudilik dinine inanan Reyhane'yi, dilerse kendi dininde kalmak, dilerse
mslman olmak hususunda serbest brakmlard. Reyhane de, Peygamber efendimize yle arzetmiti:
Ben kendi dinimde kalmak istiyorum.
Peygamberimiz bu hareket ve davranyla, "slm dinine girmek iin zorlamak yoktur" hkmn bizzat kendileri
tatbik etmilerdir.
Daha sonra Salebe bin Sye'nin tavsiyesiyle Reyhane'nin kalbi slmiyete snd. Bunun zerine Peygamberimiz
daha sonra Reyhane'ye yle buyurdular:
Sen Allah Tela'nn ve Onun Raslnn yolunu tutmak ister misin? Ben byle mnasip gryorum.
Hz. Reyhane de; "Evet" dedi. Peygamber efendimiz, bu davranndan sonra Reyhane'yi azat ettiler. Kendilerini,
bizzat Mehir vererek, nikhna aldlar. Dnleri de mm-i Mnzir'in evinde oldu. Bylece btn
mslmanlann annesi olmak erefine kavutu.
Peygamber efendimiz, evlenmelerinin hepsini Allah Tela'nn emri ile yapt. Bunlar din, siyas veya merhamet
ve ihsan ederek yaplan evlenmelerdir. Reyhane ile de olan evlenme byledir. Hadis-i erifte buyuruldu ki:
"Btn zevcelerimle evliliklerim ve kzlarm evlendirmem, hepsi Cebrail'in Allah'dan getirdii izinle olmutur."
Hz. Reyhane sakin, temiz karaktere sahip, yumuak huylu bir hanmefendi idi. Peygamber efendimizden nce
vefat ettii iin naklettii hadis-i erif yoktur.
Hz. Reyhane, Medine'de bulunan Yahudilerin Ben Kureyza kabilesindendir. lk nceleri Hakem isimli biri ile
126[126]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kindehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refa el-Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823

evlenmiti. Ad Reyhane binti Semun'dur. Doum tarihi kesin olarak belli deildir. Bak kabristanlna
defnedilmitir. 127[127]
Hz. Rmeysa Binti Mlhan (R.Anha)
mm Sleym (R.anha) Raslullah (sav) efendimizin st halas... Mehur sahabe Enes'in annesi... Mehri slm
olan, evlilii iman kurtaran bir iman eri.. Kocas Eb Talh'nm orulu iken zlmemesi iin iftarn bitirinceye
kadar ocuunun ldn gizleyen, sabr ve metanet sahibi kadere teslim olmu cennetlik bir hanm sahabe...
O Medine'lidir. Hazrec kabilesinin Neccar ouliarmdandr. Babas, Milhan tbni Hlid'dir. Annesi, Melike binti
Mlik'tir. Asl ad konusunda bir ka rivayet vardr. Rumeysa en mehurudur. Dier rivyetlerde geen isimleri
de; Sehle, Rumeyle, Gumeys olarak nakledilmektedir.
O, mm Sleym knyesiyle mehur olmutur. Sevgili Peygamberimiz urunda ehid den mehur sahb
Haram bni Milhan (R.a.) onun erkek kardeidir. Kbrs'n fethinde ehid olan mm Haram radyallahu anh da
kzkardeidir. mm Sleym'in doum tarihi ve vefat kesin olarak bilinmemektedir.
mm Sleym mslman olmadan nce ilk evliliini kendi kabilesinden Mlik bni Nadr ile yapmt. Enes bni
Mlik bu evlilikten olmutur. Enes'in dnyaya gelmeden nce Mekke'de slm gnei domutu. Hra'dan
parlayan nur Medine'nin ufuklarn aydnlatmaya balamt.
mm Sleym akl banda, muhakemesi yerinde bir hanmd. Medine'den slm'n nuruna ilk koanlar arasnda
yer ald. Rasllllah (sav) efendimize ilk bey'at edenlerden oldu. slm'la ereflendi. Kocas Mlik ise mrik
olarak geride kald. lhi a koamad. Putlar brakamad. Hanmnn mslman olduundan da haberdar
olamad.
mm Sleym (R.anha) kocasnn slmiyeti kabul etmeyeceini, kendisine de mdahalede bulunacan
biliyordu. Buna ramen o Allah yolunda her trl tepkiye ve skntya katlanmay gze almt. Onun tek arzusu,
o srada henz ocuk yata bulunan Enes'i mslman olarak yetitirmekti. Sk sk ona kelime-i ehdeti
syletirdi.
Birgn yine yavrucuu Enes'e kelime-i ehdeti retirken kocas Mlik eve geldi. Hanmnn ocuuna
rettiklerini grnce ok kzd ve hiddetle: "Ne o, sende mi dinini deitirdin." diye kt. mm Sleym
sakin, yumuak ve vakur bir tavrla: "Hayr, sdece Muhammet! (sav.)'in Peygamber olduuna man ettim." dedi.
Kocas Mlik hanmndan byle bir cevap alacan hi tahmin etmemiti. Sessiz ve sakin olarak tand
hanmnn bu cesareti nereden aldm bir trl anlayamamt. ok kzmt. fkeli bir ekilde: "Olumun
ahlkn ve inancn bozmaya alma." diyerek sert bir dille onu tehdit etti. mm Sleym (R.anha) kocasna
yumuak bir dille: "Ben onun inancn bozmuyorum. Bilkis dzeltmeye alyorum." dedi.
Gzn, gnln cehalet karanl bryen Mlik inad etti. fkesini hakikat adna yutamad. Hanmna kserek
evini terk etti. am tarafna doru ekip gitti. Kaderin garip bir tecellisidir ki, yolculuu srasnda kendisini takip
eden bir dman tarafndan ldrld. mm Sleym dul, yavrusu Enes de kk yata babadan yetim kald.
Bu hadise ilk bakta bir felket gibi grldyse de mm Sleym (R.anha) ve yavrucuu Enes iin bir rahmet
olmutu. nk Mlik bir slm dmanyd. Anne ve oulun slm pnarndan kana kana imelerine mni
olaca phesizdi. Yceler ycesi olan Allah Tel onlara merhamet etti. Hz. Enes'i ve annesini mrik babadan
kurtard.
mm Sleym (R.anha) kadere teslim olmu sabrl bir hanmd. Allah'tan gelen her eyde bir hayr olduuna
inanrd. Sabr ve mefanetle hayatna devam ediyordu. Tekrar evlenmeyi imdilik dnmyordu. Zira biricik
olu Enes'i vey baba basks altnda ezilmi grmek istemiyordu. Onu yetitirmek hususunda karlaaca
btn skntlar peinen kabul ederek, Enes byynceye kadar evlenmemee karar verdi. Kendi kendine:
"Olum Enes byyp bana msaade etmedike evlenmeyeceim" diye sz verdi.
O fakir ve yoksulluk ierisinde skntl bir hayat srd. Kimseden birey istemedi. Allah Tel'nn, "Her
zorlukla beraber bir kolaylk vardr. 128[128] mjdesine gvendi. Onun mutlaka birgn gerekleeceine inand.
O'na tevekkl ederek Enes'in bymesini bekledi. Gn getike gelien, Enes'i hicretten sonra Fahr-i Kinat
(sav) efendimizin hizmetine verdi. Peygamberimizin hanesinde, dizinin dibinde bymesini istedi. Kk Enes
bir filiz gibi ilim, edeb deryasnda yetiti. ki cihan gnei efendimizden rendii, duyduu gzellikleri
nakletmeye balad. Artk meclislerde sz sahibi olacak duruma geldi.
mm Sleym (R.anha) szn yerine getirmenin mutluluu iinde hayatn devam ettiriyordu. Evlilik
konusunda da kendisine teklifler geliyordu. Medine'li Eb Talha ilk isteyenlerdendi. Zengin, hatr saylr bir
kimse idi. Fakat henz slm'la buluamamt. Birka defa evlilik teklifinde bulundu. Bir sefer mm Sleym'in
yanma geldi ve: "Artk Enes byd. Meclislerde sz sahibi oldu" dedi. Ona ilk dul kald sradaki szn
hatrlatmak istedi.
mm Sleym (R.anha) zeki bir hanmd. Eb Talha'nn ne demek istediini anlad. Onun kendisiyle
127[127]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sabbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter: Bedreddin etiner, st/19823
128[128]
nirah: /6.

evlenmekte srarl olduunu grnce nzik bir ifade ile ona: "Aslnda senin gibisi reddolunmaz. Fakat sen
mriksin. Seninle evlenirsem bana tab olarak iman eder misin? Yoksa kfrn gizleyerek mi yaarsn? Zira
ben mslmanim Allah'a ve Rasl'ne iman ettim" dedi.
Eb Talha yle bir kendini dinledi. Gnlnn sesine kulak verdi ve scaklk duymaktayd. Gnln bir k
aydnlatmaktayd. Zten slm Medine'de yaylmaa balamt. Kendisine de bir ka defa msman olmas iin
teklifte bulunulmutu. Birden evet diyemedi. Fakat dnceli bir vaziyette: "Ben de zaman zaman bu fikirler
zerinde kafa yormaktaym." dedi. Bu szlerden cesaret alan mm Sleym (R.anha) Onun aklna ve gnlne
hitap edercesine:
Y Eb Talha tapmakta bulunduun putun ya bir ta yahut bir aa parasdr. Ta veya aa paras sana ne
fayda salayabilir? Sana gelecek zarara engel olabilir mi?" Bir marangozun senin iin yonttuu aa parasndan
ne beklersin?" diyerek gnlndeki sevgi talarn yerinden oynatmaya alt.
mm Sleym (r.anh)'nn bu yrekten, samimi szleri dnen insann reddedemeyecei hakikatlerdi. Onun bu
salam inanc Eb Talh'nn kalbinde derin izler brakmt. Karsnda syleyecek bir ey bulamad ve: "Bana
biraz mhlet ver de dneyim" diyerek oradan ayrld.
mm Sleym (R.anh) bir insana iman hakikatlerini benimsetmenin zorluunu biliyordu. Fakat azim ve
gayretle hak yolda sebat ederek bunun stesinden geleceine inanyordu. Onun mslman olmas iin her trl
imkn ve frsat deerlendirmek istiyordu. Evlilii de onun irk bataklndan kurtulmasna vesile bildi.
Eb Talha tekrar geldi ve teklifini yeniledi. stedii kadar para vereceini syledi. Ancak mm Sleym
(R.anh) ne kadar zengin olursa olsun mrik birisiyle evlenmek istemiyordu. Mslman olmadka teklifini
kabul etmemekte srarlyd. Onun tek bir gayesi vard. Eb Talh'nn imann kurtarmak. Bunun iin devaml
onun gnln yumuatacak davranlar sergiledi. Gcnn stnde fedkrlklar yaparak Eb Talha'ya:
"Ey Eb Talha! Ben senden para pul istemiyorum. Sadece senin mslman olman istiyorum. Sen ilh diye
taptn putu atee tutacak olsan, onun yanp kl olacan bilmez misin? Sen byle yok olup giden bir eyin
karsnda eilmekten utanmyor musun? Eer Allah'tan baka ilh bulunmadna ve Muhammed'in Allah'n
kulu ve elisi olduuna ehadet edersen, ben bunu evlilikte mehir olarak kabul edeceim. Senden ayrca bir
mehir, karlk, bedel de istemeyeceim" dedi.
mm Sleym (R.anh) bu tatl szleri ve teklifiyle Eb Talh'nn gnln fethetti. Zihnindeki putperestlie
dair fikirleri, dnceleri teker teker ykm oldu. Eb Talh'nn kalbinde iman nuru parlamaya balad. Artk
slm'dan kan bir manas olmadn anlad. Kendi taptklarnn yok olup giden eyler olduunu kabul etti.
Akll insann byle gln, anlamsz kendisine faydas zarar olmayan, gsz kuvvetsiz putlara inanmamas
gerektii kararma vard. Gnl huzuru ierisinde mm Sleym (R.anh)'ya: "Bana yaptn teklifi kabul ettim.
Allah'tan baka ilh bulunmadna ve Muhammed'in Allah'n rasl olduuna ehdet ederim." diyerek slm'la
ereflendi.
Ne azim!.. Ne irde!.Ne ihls! Ne sabr!.. Ne samimiyet!.. Mslman hanmlara ne gzel rnek!.. Neticesi ne
gzel davranlar!. Bir insann imann kurtarmak ne byk saadet!.. Mutluluk ve saadet iin fedkrlk ve
hizmet gerek!. nancn paylaan hayat arkada gerek!.. Zenginlie, hrete, gzellie taklmamak gerek!..
slm, iman potasnda erimek gerek!.. M'mine kadnn evlilikte dindar olan tercih etmesi Veya bu artn
zerinde srar etmesi, bir hidayet vesilesi olabilir. Dnyann en hayrl evlilii, temeli imana dayanan evliliktir.
Evlilik esnasnda kadn olsun, erekek olsun iman yoklamasn yapmalar arttr.
mm Sleym (R.anh)'nn hlis niyyeti ve sabr byle gzel netice verdi. Byk sahabeler arasna katlan,
Uhud'da sevgili Peygamberimizi korumak iin kendi vcudunu oklara siper eden peygamber n slm safna
kazandrd. Sznde durdu ve slm'la ereflenen Eb Talha (r.a.) ile evlendi. Olu Enes'e: "Kalk ey Enes! Eb
Talha'y benimle evlendirmek iin gereini yap!" dedi. Ebu Talha (R.a.)'m slm'a girii mehir kabul edilerek
nikhlar kyld.
Her iki tarafta mesut ve bahtiyard. mm Sleym (R.anh) Eb Talh'nn imann kurtard iin, Ebu Talh
(R.a.) da iman fedaisi bir hayat arkadana sahip olduu iin ok sevinliydi. Birlikte, nee ve srr dolu,
bereketli bir mr geirdiler.
mm Sleym, Onun bir hanm sahabe olarak gzelliklerini, Peygamber akn daha nce anlatmtk. Ama asl
ad Rumeys olan bu muazzez hanmn ahsiyet gzellii bunlarla snrl deildir. O'nu anlatmaya devam
etmeliyiz:
O, mehri slm olan, evlilii iman kurtaran bir sevdlyd. Eb Talh (R.a.) ile evliliinden ok az bir zaman
gemiti. ki Cihan Gnei efendimiz Mekke'den Medine'ye hicret etmi, Eb Eyyb el-Ensr (R.a.)'n evine
yerlemiti, Bir hizmetisi de yoktu. Ashabnn her biri sevinlerinden hediyelerle ho geldiniz'e gidiyordu.
mm Sleym (R.anh) da urunda btn skntlara katland biricik olu Enes'i hediye etmek istiyordu.
Olunun Raslullah (sav)'in hizmetinde bulunmasn ve onun terbiyesinde yetimesini arzu ediyordu. O srada
Enes on, onbir yalarnda idi. Eb Talh ile birlikte Enes'in elinden tutup Fahr-i Kinat (sav) efendimizin
huzuruna geldiler. mm Sleym (R.anh) engin bir muhabbet ve son derece nzik bir ed ile:
"Ya Raslallah! Enes terbiyeli, zek bir ocuktur. Sizin hizmetinizde ve terbiyenizde bulunmas iin getirdim.
Bizim hediyemiz olarak ltfen kabul buyurun!.." dedi. Ayrca onun iin du etmesini rica etti.
mm Sleym (R.anha)'n bu nezketinden pek memnun kalan Sevgili Peygamberimiz Enes'i yanna ald ve ona

yle du etti; "Ey Allahm! Ona mal ve evld ihsan et." buyurdu.
Hz. Enes (R.a) dualar bereketiyle 103 sene gibi uzun bir hayat yaad. ok sayda mal ve evlda sahip oldu.
Raslllah (sav) efendimizin nurundan, ilminden, feyzinden kana kana istifade etti. En ok hadis rivayet eden
sahabelerin ncs oldu.
mm Sleym (R.anh) ile Eb Talh (R.a) birlikte mesut bir hayat yayorlard. Evliliklerinin zerinden bir yl
getiinde bir oullar dnyaya geldi. Adn Eb Umeyr koydular. ocuk evin nee ve sevin kayna oldu. Gn
getike byyordu. ki Cihan Gnei efendimiz bu aileyi sk sk ziyarete gelirdi. Bir defasnda Ebu Umeyr'i
neesiz grd. Annesine: "Ey mm Sleym! Olunuzu neesiz grmemin sebebi nedir?" dedi. O da:
"Ya Raslallah! Onun oynamakta olduu bir kuu vard. O ld iin zntldr." dedi. Bu cevap zerine
Rahmet Peygamberi Efendimiz (sav) ocuun yanna vard. Ban okayarak onu teselli etmek zere:
"Ey Eb Umeyr! Ne oldu senin ngayr?" diyerek latfe yapt.
Eb Talh (R.a) da eve her geliinde ilk defa Eb Umeyr'i sorard. Onu kucana alr, sever ve akalard.
Birgn bu hayat dolu ocuk hastaland. Anne ve babas ne kadar uratysa da derdine ifa bulamadlar.
Babasnn evde olmad bir srada ocuun hastal tehlikeli bir hal ald. iddetli ateler ierisinde ruhunu
teslim etti.
mm Sleym (R.anh) metanet sahibi bir hanmd, Engin bir sabr ierisinde tela kaplmadan, sakin,
mtevekkil ve kadere raz bir halde, feryad figan etmeden ocuu ykayp, kefenledi. Kokular srerek stn
rtt. Evdekilere de; Eb Talh'ya ben haber verinceye kadar siz bir ey sylemeyin diye tenbihatta bulundu. Bir
mddet sonra Eb Talh eve geldi. Olunun durumunu renmek istedi. mm Sleym (r.anh): "Biraz
rahatlam olacak, eskisinden daha sakin. dedi. lm haberini birden vermek istemedi. Hemen kalkp daha nce
hazrlad yemei beyinin nne getirdi. Eb Talh (R.a.) hanmnn telasz halinden ocuun iyiletiini
zannetti. Birlikte yemek yediler, sohbet ettiler.
mm Sleym (R.anh) beyine kar sakin ve geryz grnerek onun istirahatini ve gecesinin nee ile
gemesini salad. Sabal namaz mescide gitmek zere hazrlanan kocasna: "Ya Eb Talh! u komumuzun
yaptna bak! Kullanmak zere benden emanet aldklar mal geri almak iin gittiimde vermek istemediler.
Arlarna gitmi!..." diyerek dikkat ekti. Eb Talh (R.a) da: "Olur mu yle ey!. Hi iyi etmemiler." dedi.
Kocasn bu ekilde hazrlayan mm Sleym (R.anh): Ya Eb Talh! Olun senin yannda Allah'n bir
emaneti idi. Onu geri ald." dedi. Eb Talh (R.a) birden bire ard. Syleyecek bir ey bulamad ve: " Biz
Allah'a aidiz ve yine Allah'a dneceiz." yetini okuyarak teslimiyet gsterdi.
Sabah namaz iin mescide gitti. Namazdan sonra ki Cihan Gnei efendimize o geceki durumlarn arzetti.
Efendimiz de: "Allah bu gecenizi hakknzda mbarek klsn" diye du etti. mm Sieym (R.anh) bylesine
sabr ve metanet sahibi, kocasna hizmetli, kadere teslimiyetli, zek bir hanmefendi idi. Allah Tel onun sabr
ve teslimiyetine kar yl dolmadan baka bir olan evld ihsan etti. ocuu Enes'in kucana vererek ki Cihan
Gnei efendimize ismini koymak zere gnderdi. Efendimiz ocua Abdullah adn verdi. Mbarek azlarnda
hurma ineyerek damana srd. ocuk dili ile yalamaya balaynca Fahri Kinat (sav) efendimiz:
"Medineliler hurmay sever." buyurarak latfe yapt. Ona bereketli mr niyaznda bulundu. Bu du bereketiyle
Abdullah'n yedi veya dokuz olu olduu ve hepsinin ilim ehli, Kurra hafz olduklar rivayet edilmektedir.
mm Sleym (R.anh) bir iman fedisiydi. Raslllah (sav) sevgisiyle dolu bir gnle shibti. Bu sevgi
urunda cann feda etmekten ekinmezdi. Sava meydanlarnda hizmet iin kotururdu. Hz. ie (R.anh)
annemizle Uhud'da ashaba krbalarla su tam, yarallara yardmc olmulardr.
O gn Sevgili Peygamberimiz mm Sleym (R.anh)'y elindeki haneri ile grnce: "Ey mm Sleym bu
haner ile ne yapacaksn"? buyurdu. O da: Ya Raslallah! Onu bugnler iin hazrlamtm. Yanma aldm ki,
mriklerden birisi yaklaacak olsa karnn yaracam. dedi. Sonra: "Y Raslallah! Etrafnzdan dalp
kaanlar da ldreyim mi? dedi. ki Cihan Gnei Efendimiz tebessm etti ve:
"Ey mm Sleym! Allah Tel'nn yardm bize yetiti ve zafer ihsan etti." buyurdu.
mm Sleym (R.anh) sevgi dolu idi. ok cmertti. Resl-i Ekrem (sav) efendimiz hanesine sk sik ziyarete
giderdi. Evine terif ettiklerinde bir eyler ikram edebilmek iin can atard. Bazan gnlerce biriktirdii ya ve
benzeri yiyecei bazen, evinde piirdii yemei, bazen de, turfanda km meyveden, ya hurmadan bir zenbile
doldurur olu Enes ile hne-i saadetlerine gnderirdi. Sevgi ve hrmetinden dolay Raslllah (sav) efendimizin
zerine oturduu minderi, namaz kld eyay bakasna karmaz, htra olarak saklard.
Birgn Fahr-i Kinat (sav) efendimiz evine geldi. Biraz sohbet ettikten sonra asl duran deriden yaplm su
kabn alarak su iti. mm Sleym (R.anh) o su krbasna Raslllah(sav)'m az dedi diyerek teberrk
niyetine htra olarak saklad.
Yine birgn ziyarete geldiinde le kayllesi iin iki Cihan Gnei efendimiz sa yanna uzanmt. Mbarek
alnlarnda tomurcuk tomurcuk ter damlalar birikmiti. mm Sleym (R.anh) bunu frsat bilip inci danecii
terleri toplamaya balad. Temiz bir bez paras ie alnm siliyor ve bir kaba skyordu. Efendimiz uyand ve:
"mm Sleym ne yapyorsun?" buyurdu. Cevaben:
"Ya Raslallah! Bereket iin alnnzda biriken ter damlalarn topluyorum." dedi. Resl-i Ekrem (sav) efendimiz
tebessm buyurdu.
Birgn hacca hazrlk yaparken Efendimiz (sav) ona: "Ey mm Sieym! Bu yl bizimle hacca gelir misin?"

buyurdu. O da:
"Ya Raslallah! Kocamn iki binek hayvan var. Birine kendi binip hacca gidecek, dieri de hurma bahesini
sulamakta kullanlacak." dedi.
Fahr-i Kinat (sav) efendimiz onun gnln ho tatmak zere: "O halde Ramazan'da bir umre yap. Bu ayda
yaplacak umre, benimle birlikte yaplan bir hac karlndadr." buyurdular. Bir rivayete gre de mm
Sleym (R.anha)'y annelerimizle birlikte Hacca gtrdler.
mm Sleym (R.anha)'nn faziletleri ve stn ahlk meziyyelleri oktur. Onun Raslllah (sav)'in sevgisiyle
yanp tutuan bir gnl vard. Efendimize btn varhyle, derin sevgi ve hrmetiyle hizmet etti. Onun uhrev
derecesi bykt. ki Cihan Gnei Efendimiz onun hakknda: "Ryamda cennete girdim. nmde bir hrt
iittim. Bir de baktm ki, Milhan kz Rumeys orada." buyurarak Allah ve Rasl katndaki sevgi ve mertebesine
iaret buyurdu. Cenb- Hak'tan efaatlerini niyaz ederiz. 129[129]
mm Sleym, Uhud ve Huneyn gibi savalarda byk yararlklar gsterdi. Kaynaklar, onun Huneyn Harbi'ne
katld srada hamile olduunu, buna ramen yanna ald hanerle arpmalara katlmak istediini, fakat Hz.
Peygamber'in buna engel olarak mm Sleym'i sadece hemirelik hizmetleriyle grevlendirdiini yazmaktadr
Hz. Peygamber'in en sk ziyaret ettii evlerden biri, hatta baz rivayetlere gre en ok ziyaret ettii ev, mm
Sleym'in eviydi. Bunun sebebi bir gn sorulduunda, Allah Resul yle demitir: "Onun kardei benim
yanmda arprken ehit oldu, onu acr, severim." Gerek mm Sleym'in kendisi gerekse Enes b. Mlik bu
mutlu ziyaretlerle sergilenmi ve kutsal hatralar olarak yaatlm birok olay ve anekdottan bahsetmektedirler.
Bunlarn bazlarn biz de verelim:
Enes anlatyor: "Allah Resul, annemi ziyarete gelir, evimi/de namaz klard. 130[130]
Hz. Safiyye (R.Anha)
mmehtl-M'minin" (M'minlerin anneleri)'nden biri olan Safyye, Huyeyy b. Ahtab adnda Medine'deki
yahudilerden Nadir oullar kabilesi reisinin kzyd. Huyeyy, Hz. Peygamber (sav)e kar mriklerle ibirlii
grmeleri yapan ve bundan dolay mslmanlar tarafndan Medine'den uzaklatrlan Nadiroullar'nn
lideriydi, Bu zorunlu gten sonra bu kabilenin bir ksmyla Hayber tarafna gitmiti. Ahzab savanda,
Huyeyyde hcum edenlerle beraber gelmi ve Ku-reyzaoullarm mslmanlarm aleyhine kkrtmak iin
onlarn kalelerine girmi, sonra da onlarn urad akibete uram ve orada ldrlmt. Huyeyy'in kz olan
Hz. Safyye'nin annesinin ad Durra idi.
Safyye, nce kendi kabilesinden Sellam b. Miskem ile nikahlanm; bir sre sonra boanarak Kinne b. Ebi
Hukayk ile evlenmiti. Bu ei de Hayber savanda ldrlenler arasndayd. Ayrca yine bu savata Safyye, ei
ve babasyla birlikte kardeini de kaybetmiti. Safyye sava esirleri arasndayd. Baz kaynaklar Safyye'nin asl
isminin Zeyneb olduunu kaydeder. Arabistan'da reislere veya hkmdarlara den ganimet hissesine "Safyye"
denildii ve bu sebeple, Zeyneb de Hayber savanda esir olarak Rasmliah (sav)'in hissesine dt iin ona
"Safiyye" denilmiti. Esirler topland zaman Dihyetl-Kelb, Hz. Peygamber (sav)'den bir cariye istemi. O da
Safiyye'yi vermiti. Ashabtan birinin, Safyye'yi peygamberimizin almasnn daha uygun olacan, zira bir reis
kz olduu iin mevkiinin bunu gerektirdiini sylemesi zerine, Safyye'yi geri alm, ona da baka bir cariye
vermiti.
Hz. Peygamber, Yahudiler ile bir anlama imzaladktan sonra Safyye'ye slm ve Yahudilik hakkndaki
grn sordu:
Ey Allah'n Rasl! slm' arzu etmi ve sen davet etmeden nce seni tasdik etmitim. Babam da senin davann
doruluunu itiraf ederdi. Fakat rklk onu gtrd.
"Ben Allah'tan baka ilh olmadna ve senin Allah'n Rasl olduuna kesinlikle inanyorum" cevabn alnca
onu zad ederek onunla evlenmiti.
Hz. Peygamber (sav), yeni hanmn yakndan tanmaya frsat bulabildii ilk gece onun yananda yeil bir benek
grd. Sormas zerine Safyye'nin cevab u olmutu:
"Bir sre nce ryamda, gkteki ayn yerinden ayrlp gsmn zerine dtn grdm; bunu kocama
anlattmda o "Sen u Medine kral ile evlenmek istiyorsun" dedi. Ben ise senin hakknda o srada hi bir ey
duymamtm. Buna ramen tutup suratma iddetli bir amar indirdi; te bunun izi hl devam etmektedir".
Hz. Muhammed (sav) dnnn yapld gece, eini kabilesinin urad zarar ve kayplar konusunda teselli
etti ve Hayberlilerin kendisini bu konuda zorladklarn izaha alt. slm'a ve onun peygamberine kar ok
samimi hislerle bal olan Hz. Safyye, ayn zamanda asil, zeki, gzel ve dindar bir kadnd. zellikle
tutumluluuyla tannrd. Dier bir hususiyeti de piirdii yemeklerdi. Hz. Safyye'nin mutfanda pien
yemekler, onun aile fertleri, yani ehl-i beyti arasnda ok beenilirdi. te yandan, Hz. Peygamber (sav)'den
birka hadis rivayeti de vardr. Raslullah da Hz. Safyye'ye hrmet ve sevgide zen gsterirdi. Bir gn, bir
129[129]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahabe/Abdurrahman Ref'at el-Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823
130[130]
bn Sa'd,8/424-434; Eb Nuaym; Hilye, 2/61-64; bn Esr, sd. lgili madde

seyahat esnasnda Hz. Safyye'nin devesi hastalanm Hz. Peygamber (sav) de, Hz. Zeyneb'e, develerinden birini
ona dn vermesini istemi, ancak o "Devemi bir Yahudi asllya m vereyim?" demiti. Hz. Peygamber (sav)
onun bu sznden ok mteessir olmu ve Hz. Zeyneb ile iki ay grmemiti.
Hz. Safyye H. 50/ M. 670 ylnda vefat etmitir. Raslullah (sav)'n vefatndan sonra, uzun bir mr srm olan
Hz. Safyye, lm deinde iken, sahip olduu mallarnn te birini, Yahudi dininde srar edip kalm olan bir
yeenine vasiyet etmiti. Zira slm hukukuna gre, gayr-i mslim akrabaya sadaka caizdi. Bu durumda mirastan
hisse almaya hak sahibi olmayanlar iin vasiyette bulunmak mmknd. Ancak baz mslmanlar bu vasiyetin
yerine getirilmesine kar ktlarsa da, Hz. Muhammed (sav)'in bir dier ei ve dneminin hukuk otoritesi Hz.
Aie; lehine vasiyet yaplann tarafn tutacak bir biimde araya girerek, vasiyetin yerine getirilmesinin slm
hukukuna uygun olacan ifade etti. Halbuki Hz. Aie ile Hz. Safyye, Hz. Peygamber (sav)'in salnda zaman
zaman dargn durmular, ancak dargnlklarna hemen son vererek helllemilerdi.
Hz. Safyye Medine'de Baki' mezarlnda topraa verilmitir. 131[131]
Hz. Sevde Binti Zem'a (Ranha)
Hz. Sevde, amcasnn olu Sekran bin Amir ile ilk evliliini yapmt. slmiyetin geldii ilk yllarda; kocas
Sekran ile iman ederek mslman oldular. Bu srada Mekkeli mriklerin mslmanlara yaptklar, akllara
durgunluk verecek eza ve cefalar dayanlmaz hlde idi. Bunun zerine Peygamberimiz mslmanlarn
Habeistan'a hicretine izin vermilerdi.
Hz. evde; kocas Sekran ile birlikte Habeistan'a hicret etti. Daha sonra Habeistan'dan Mekke'ye dndler. Hz.
Sekran Mekke'ye dnnden ksa bir mddet sonra vefat etti.
Hz. evde, kocas Hz. Sekran'in vefatndan nce yle bir rya grmt: Ryada Peygamberimiz mbarek
ellerini Sevde'nin omuzuna koymulard. Hz. evde de grd bu ryasn, kocas Hz. Sekran'a anlatmt.
Ryay dinleyen Sekran dedi ki:
Ey Sevde, sen gerekten byle bir rya grdnse, bu benim mutlaka leceime, senin de Peygamber efendimizle
evleneceine bir iarettir.
Hz. evde birka gn sonra baka bir rya daha grd. Ryasnda, kendisini bir yasta yaslanm, gkyznden
inen Ay da, bann etrafnda dnmt.
Hz. evde; grd bu gzel ryasn da kocas Hz. Sekran'a anlatt. Sekran bu ryay da dinledi ve yle dedi:
Ey evde! Bil ki, artk benim lmm yaklamtr. Ben yle inanyorum ki; benim lmmden sonra mutlaka
evleneceksin.
Gerekten de Hz. Sekran bu ryadan birka gn sonra vefat etti.
Hz. evde, kocas Hz. Sekran'm vefatnda 50 yalarnda idi. Onun manmdaki sadakati, btn zorluklara ramen
slm dininden dnmemesi, bu yolda ban ortaya koymas, Peygamberimiz zerinde ok derin bir tesir
brakmt.
Hz. evde, kocasnn vefat ile ok zld, sanki kolu kanad krlm gibiydi. Hibir sahabenin zlmesine ve
kalbinin krlmasna dayanamayan Peygamberimiz, yal ve dul olan Hz. Sevde'ye evhlik teklif etti. O ise bunu
sevinerek kabul etti. Bylece znts ve kederi gitmi, onun yerine yaratlmlarn en ereflisine e olma
saadeti gelmiti.
Peygamber efendimiz evlenmelerinin hepsini; Allah Tela'nn emri ile yapmtr. Bunlar din, siyas veya
merhamet ve ihsan ederek yaplan evlenmelerdir. Nitekim Hz. evde ile olan evlenme de byledir. Hadis-i
erifte buyuruldu ki:
"Btn zevcelerimle evliliklerim ve kzlarm evlendirmem, hepsi Cebrail'in Allah Tel'dan getirdii izinle
olmutur."
Hz. evde iman edip mslman olduu zaman, babas Zem'a ile kardei Abdullah henz slm Dinini kabul
etmemilerdi. Onun slmiyetten ald gzel ahlk, edebi ve terbiyesi; evresi zerinde ok byk tesir
yapmt. Onlara devamh hareket ve szleriyle slmiyetin stnlk ve bykln anlatrd.
Hz. Sevde'nin, Peygamberimiz ile evlenmesini duyan kardei Abdullah bin Zem'a ok zld. San ban
yolmaya balad. Eline yzne zntsnden toprak serpmiti. Daha sonra bu yaptklarndan piman olduunu
yle anlatmtr:
Kardeim Sevde'nin Raslullaha nikahlandn duyunca, sam yolduum, bam ve yzme topraklar
serptiim zamanki kadar, gln ve aa duruma dtm hi hatrlamyorum."
Hz. Sevde'nin iman btnl, evresinde bulunan kardelerine ve yeenlerine ok tesir etmiti. Onlarn
mslman olmasna sebep olarak, onlar, slmiyeti ilk kabul edenler safna sokmutu. Yaknlarnn hepsi
Peygamberimizin Medine'ye hicretinden nce iman ederek msman olmulard.
Hz. Sevde, Peygamberimize kar ok itaatkr idi. Ona kar edep ve terbiyesinde hi kusur etmez, emirlerini
titizlikle yerine getirirdi. Her yerde Onunla beraber olmay ve Ona hizmetle ereflenmeyi canla bala isterdi. ok
akac ve latifeyi severdi. Birok kere Peygamberimizi akalaryla sevindirmi ve duasn almtr.
131[131]
bn Sad, Tabakat'l-Kbr, Beyrut (ts.), VIII.120-129; Muhammed Hamidullah, slm Peygamberi, ev. Salih Tu, stanbul 1980, II,
740-741; Mevlana Sbli, Asr- Saadet, ev. . RzaDorul, stanbul 1981, II, 162-163

Hz. evde de, Peygamberimiz ile birlikte, dier hanmlar gibi, sras geldiinde savalara itirak ederdi. Uhud
savana katlarak, oradaki birok mslmann yarasn sarm, onlara su tayarak ok byk hizmetler etmiti.
Peygamberimizle son veda haccmda bulunmu, Onun vefatndan sonra, bir daha hac ve umreye gitmemitir.
Hz. evde, alakgnlll, el akl, bol sadaka datmasyla tannrd. Kendisine gelen btn hediyeleri
fakirlere verir, onlarn sevinmesinden ok zevk duyard. Birgn Peygamber efendimizin hanmlar huzura
toplanarak sordular:
Ya Raslallah, bizim iimizden hangimiz size en nce kavuacak?
Bunun zerine Peygamber efendimizin, "Vefatmdan sonra bana ilk kavuacak olan, kolu uzun olannzdr"
buyurduunu Hz. Sevde nakletmitir.
Peygamberimizin vefatndan sonra, hanmlarnn iinde, en ok sadaka datan ve cmert olan Hz. Zeyneb binti
Cah vefat etti. Peygamberimizin dier hanmlar ise, yukardaki hadis-i erifin manasn ancak o zaman
anlayabilmilerdi.
Hz. Sevde'nin, Peygamberimizden naklettii hadis-i erifler drt-be taneyi gememektedir.
Hz. Sevde'nin babas Zem'a, annesi de, emmus binti Kays'dir. Doum tarihi kesin olarak bilinmeyen Hz.
Sevde'nin vefat ise, Hz. mer'in halifeliinin son yllarna rastlamaktadr.
Raslllah efendimiz Hz. Hatice'nin vefatndan sonra, nce Hz. Aie'yi, sonra Sevde'yi nikahlad. Hz. Sevde'yi
Mekke'de, Hz. Aie'yi ise Medine'de evine ald. Hz. evde yal olduundan Medine'de srasn Hz. Aie'ye
balad. 132[132]
Hz. Smeyye Binti Habbat (R.Anha)
Hazret-i Smeyye (R.anha) slm'da ilk ehid olan hanm sahb... Ammar bni Ysir (R.a.)'in annesi... Ailecek
kocas Ysir ve olu ile beraber mriklerin ikenceleri altnda inlemelerine ramen, imanlarndan taviz
vermeyen bir iman eri. Allah ve Rasl yolunda erefle lmeyi gze alm yiitler... irke dmemek iin
rpnan, ez ve ceflara sabrla direnen bir m'min aile... slm'n ilk ileke ailesi... Allah ve Rasl yolunda
can veren ilk ehidler.
Smeyye binti Habbat, Mahzumoullarndan Eb Huzeyfe bni Mure'nin cariyesi idi. Hizmetiyle kendini
sevdirmiti. Eb Huzeyfe onu Ysir ile evlendirdi. Ysir, Yemen'den kalkp Mekke'ye gelen ve Ebu Huzeyfe'ye
snarak yannda alan bir genti. ocuklar olunca Ysir'i azat etti.
Bu evlilikten byk sahabe Ammar b. Ysir (R.a) dnyaya geldi. slm'in ilk gnlerinde bu bahtiyar ailenin
fertleri birlikte slm'la ereflenerek birer iman fedaisi oldular. Azgn mriklerin akl almaz ikencelerine mruz
kaldlar. Mekke'de kendilerini koruyacak kimseleri olmad iin en acl, en iddetli ikencelere tab tutuldular.
Bata Mahzumoullar olmak zere Kurey mriklerinin en ar ikencelerine uradlar. Gnein en scak
olduu le vakitlerinde, kzgn kumlar zerinde caniler tarafndan develere balatlarak srklendiler. Kor
paras alev alev yanan kayalarla vcutlarn daladlar. Amma asla imanlarndan geri dndremediler.
Ysir ailesi olarak kar-koca ve oullar Ammar (R.anhm) imanda sebat etmenin en gzel rneini verdiler.
Canlar pahasna da olsa Allah'a ve Raslne inanmann ne byk g ve saadet olduunu gsterdiler. Kar-koca
birlikte ehid edildiler. Ysir (R.a.) ile Smeyye (R.anha) slm'n ilk ehidleri olarak tarihin eref sayfalarna
getiler.
Birgn ki Cihan Gnei Efendimiz bu kahraman aileye ikence yaplan yere gitti. Uzaktan Raslullah (sav)'in
geldiini grnce aclarm unutarak ona doru bakmaya baladlar. Sanki onu karlamak istercesine gzlerini
ondan ayrmadlar. Yaplan ikencelere aldr etmeden onu grmenin sevinciyle ferahladlar. Yanlarna
yaknlanca Rahmet Peygamberi Efendimiz onlarn direnlerini artracak, imnlarm koruma konusunda sabr
ve tahamml gc verecek, ektikleri ez ve ceflara kar teselli ve teskine vesile olacak u mjdeyi verdi:
"Sabredin/Direnin ey Ysir ailesi! Sabredin ey Ysir ailesi! Sizi cennetle mjdelerim/Randevunuz cennettir.."
diye seslendi.
slm'n ilk ilekelerine ebed kalacaklar yurdu yani cenneti vaad ederek, Drsselm' selmette kalnacak yeri
hedef olarak gsterdi. Ama insan cizdi. Zayf yaratlmt. Gnler hep byle ikence altnda m geecekti. Ysir
(R.a) byk bir teslimiyet ierisinde tekrar:
"Y Raslallah! Vakit hep byle mi geecek?" diye sordu.
efkat Peygamberi Efendimizin de yrei szlamaktayd. Onlara yaplan ikenceyi kendine yaplm gibi
hissetmekteydi. Ama beer olarak bir mcdele verilmesi gerekiyordu. Onlarn direnmelerini istedi ve: "Allahm!
Ysir ailesine rahmet ve mafiretini ihsan et!" diye du etti. Onlar ancak bu ekilde teselli etmeye alt. unu
bilelim ki; Mekk toplumlarda maziumiyet bir silahtr!
Aradan bir ka gn gemiti. kenceler devam etmekteydi. Ysir (R.a) yal idi. Yaplan ez ve ceflara
dayanamad ve ruhunu teslim etti. Allah ve Rsl yolunda, iman mcdelesinde erkeklerden ilk ehid olma
bahtiyarlna eriti.
132[132]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyetl Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref at el-Ba, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter: Bedredd in etiner, st/19823

Eb Cehil'in amcas Eb Huzeyfe, Ysir'in ehdetinden sonra btn hncn Smeyye ve olu Ammar'dan
almak istedi. Zalimliinden bitkin bir halde kalm ve yorulmutu. Amcas Eb Cehil'e: "Smeyyenin iini de
sana brakyorum" dedi.
Eb Cehil kininden, kibirinden gz dnm vahler gibi Hazreti Smeyye (R.anh)'ya doru yneldi ve fke
ile: "Sen gzelliine k olduun iin Muhammed'e iman ettin." diye hakaret etti. Smeyye anamz da o sefih
kiiye ar lflar syleyerek karlk verdi. Eb Cehil iyice kudurdu. Duyduu lflarla suratna tktirlme
dnen sefih, zlim, dinsiz, vah herif elindeki mzra Smeyye annemize saplayarak ehid etti.
Ne yce iman!.. Ne sabr!.. Ne tahamml!.. Ve ne gzel son!.. Zlimin karsnda susmamak ne ecaat!.. Hakk
savunmak ve her yerde haykrmak ne kahramanlk!.. man ne byk g!.. mansz yrek hakkaten snede yk!..
Allahm bizleri de birer iman fedaisi eyle!.. gnlk dnyaya aidananlardan eyleme!.. Dima hakk tutup
kaldrabilmeyi nasb eyle!.. manla yaayp imanla Sana kavuanlardan eyle!.. Amin.
Hz. Smeyye (R.anh) slm'n ilk hanm ehidi olma bahtiyarlna eren cesur bir iman eridir. slm uruna
katland fedakrlklaryla n salm, Allah ve Resul yoluna cann koymu bir kahraman anne.
Hz. Smeyye (R.anh)'nn olu Ammar bni Ysir (R.a) ikenceden kurtulunca doru ki Cihan Gnei
Efendimizin huzuruna vard. Annesinin bylesine ackl bir ekilde ehid edilmesine ok zldn ve artk
yaplan zulmlere tahammllerinin kalmadn bildirdi. Fahr-i Kinat (sav) Efendimiz yine Ammar (R.a)'a sabr
tavsiye etti. Haklarnda: "Allahm! Ysir ailesinden hi birisine ate ile azap etme." diye du buyurdu.
mmetin Firavn' diye nitelendirilen azgn mrik Eb Cehil Bedir Savanda ldrld. efkat Peygamberi
Efendimiz o gn Ammar (R.a)'a hitaben: "Allah Tel annenin katilini ldrd." buyurdu.
slm Peygamberi'nin szlerinden biri aynen yledir:
"slm, balangta garipti, sonra yine garipleecektir; mjdeler olsun gariplere." slam'n sonraki garipliinin
nasl olacan bilmiyoruz, fakat balangtaki garipliini belgeleyen deliller, hi kimsenin inkr edemeyecei
kadar aktr. Her eyden nce, Yaratc Kudret, evrensel gereklerin toplam olan slam' bir yetim-ksz
peygamber aracl ile duyurmutur insanla. yle bir peygamber ki, "Rabbim, beni krai peygamber olmakla,
kle peygamber olmak arasnda serbest brakt da ben kle-peygamber olmay setim. Bu yzden ben krallarnz
gibi deil, kleleriniz gibi yer, ier, oturur kalkarm.." 133[133] buyurmaktadr. Ve bu Peygamber'in evresinde, son
dinin ilk mensuplar olarak Mekke site-devletinin en aresiz, en ok ezilen, itilen insanlarn bulmaktayz.
Kleler ve yoksullar...
Son Peygamber'in hayat ve faaliyetinden bahseden btn kaynaklar (siretO kitaplar), "Allah yolunda ikenceye
maruz braklan, ezilen, itilen kiiler" anlamna, Mustaz'afn diye bir blm, mutlaka ierirler. Bu balk altnda
ele alman kiiler, az nce szn ettiimiz, ilk inananlardr.
slm gneinin Hira ufkundan parldamas zerine, yarasalar gibi rahatsz olan Mekke oligarisi, bu "uyku
karan tehlike" karsnda, hemen seferber oldu ve toplanarak u karar ald: "Her kabile, elindeki
Mslmanlara, mmkn olabilen her trl ikenceyi ve basky yaparak, bu yeni dinin yaylmasn nleyecek,
bununla da yetinmeyerek, bu dine girmi olanlarn en ksa zamanda eski inanlarna dnmelerini salayacaktr."
Bu karar zerine Mustaz'aflarn dram balad. Tarihiler, onlarn u ikencelerle yz yze geldiklerini sz birlii
ile yazarlar: Dvme, a brakma, krbalama, kzgn demirle dalama, Mekke gneinin en kzgn saatlerinde,
srt st kuma yatrp, gs stne konan iri talar krma... Bu ikencelere, destanlk apta maruz kalanlardan
de, Ysir ailesinin fertleriydi ve Smeyye bu ailenin yal ve zayf bnyeli hanmyd. Baba Ysir, ana
Smeyye ve oul Ammr'n, ikence altnda birlikte inlediklerini grrd bazen Allah Ras, fakat gzyalar
iinde u szleri sylemekten te bir ey yapamazd. "Sabredin ey Ysir ailesi, mkfatnz cennet olacaktr..."
Yemen'den satla sata Mekke'ye gelen bir kleydi Ysir ve kendisi gibi bir kleyle, Smeyye ile evlenmiti.
Ammr bu evlilikten dodu. Hrriyet, merhamet ve sevgiye susam bu sonsuzluk sevdals, aradklarn, Hz.
Muhammed'in tebligatnda bulmu ve btn tehlikeleri gze alarak ona balanmlard.
Anne Smeyye, yal ve zayft Ona en acl ikenceleri, slm Peygamberinin "mmetimin Firavunu" diye
and Ebu Cehil yaptryordu. Bir ikenceler srasnda, Ebu Cehil, Smeyye'ye: "Muhammed'e sv,
Muhammed'in ilahn inkr et diye haykryordu. Smeyye ona hakaret etti. Ve Ebu Cehil, elindeki mzra
aresiz kadnn gbek altndan saplayp arkasndan kard. Smeyye ehit oldu. Bir ehit kan daha Mekke
topran sulamt...
Rabbimiz bu iman fedaisi aileye rametini bol eylesin. Cmlemize onlarn mcdele akndan, sabr ve
metanetinden hisseler alabilmeyi ve efaatlerine erebilmeyi nasb eylesin. Amin.. 134[134]
Hz. mm Seleme (R.Anha)
mm Seleme (R.anha) Raslullah (sav) efendimizin en son vefat eden hanmlarndan... Erkam'n evinde slm
ile ereflenen ilk mslmanlardan... Habeistan ve Medine'ye hicret eden ilk kafilede yer alm ileke bir slm
bn Sa'd, 1/381
Siyem Alamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayatis Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter: Bedreddin etiner, st/19823; bn shak, p.233-245; bn Hiam, 1/319-320; bn Sa'd, 8/264-265; bn Esr; sd, ilgili madde
133[133]

134[134]

mchidesi. Hudeybiye antlamasndan sonra gsterdii dirayet ve fetanetiyle, efendimize verdii fikri destei
ile tannan bir annemiz. Zeksyla, soyu, gzellii, iffeti, nezketi ve nezhetiyie Raslullah'a aile olma erefine
eren bahtiyarlardan... M'minlerin annesi.
O, bi'setten onbe sene nce Mekke'de dodu. As ad Hind'dir. Eb Seleme knyesidir. Mahzum kabilesine
mensuptur. lk evliliini halasnn olu Abdullah b. Abdlesed ile yapt. Habeistanda ondan Seleme adnda bir
olu oldu. Ona nisbetle mm Seleme dendi. Bu knyemle mehur oldu. Babas, Kurey'in sayl
cmertlerinden Eb meyye Sheyl bni Muyre'dir. "Zdr-Rakb = Yol az" lakabyla mehurdur. Her
yolculua ktnda arkadana da yetecek miktarda yanmda azk bulundurduu iin bu lakab almtr. Annesi,
tike binti Amir'dir.
O, kocasyla beraber Erkamn evinde slmiyeti ilk kabul edenlerdendir. Habeistan'a birlikte hicret ettiler.
Medine'ye hicretleri ise tam bir destanlkt. ok skntl ve eziyetli oldu. Onun mrik akrabalar Eb
Selemeye; mm Seleme'nin gtrlmesine msaade etmeyeceklerini sylediler. Yollan tutuldu. Kocasndan
ve ocuklarndan ayrdlar. Eb Seleme (R.a.) yalnz kald. Tek bana Medine yollarna dt. Olu Seleme ile
hanm mm Seleme'yi Mekke'de brakt. Medine'ye hicret ile ilgili safhay mm Seleme kendisi yle
anlatr:
Akrabalarm beni Eb Seleme'nin elinden alnca, onun yaknlar da olum Seleme'yi benim yanmdan almak
istediler. Olumu aralarnda ekitirmee baladlar. Mnakaa ve grltler arasnda ocuu, kolundan,
ayandan eke eke alp gtrdler. Bir yla yakn, sabahtan akama gzya dktm. Nihayet bana acdlar da:
"stersen kocann yanna gidebilirsin" dediler. Eb Seleme'nin akrabalar da olumu getirip bana verdiler. Ben ve
olum birlikte Medine'ye hareket ettik.
mm Seleme (R.anh) uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra Medine'ye ulat ve kocas Eb Seleme ile
bulutu. Artk hasret ve ile sona ermi, aile fertleri tekrar birbirine kavumutu. Mesut ve bahtiyar idiler. Birgn
sevinli olarak kocas eve geldi. Sevincinin sebebini yle anlatt: "Raslllah (sav)'den bir sz iittim de ona
sevindim. Mslmanlardan bir kimse musibete urad zaman
"Biz Allah'a aidiz ve yine Allah'a dneceiz" der, sonra da: "Allahm! Bu uradm musbetin mkfatn ihsan
et ve beni ondan daha hayrlsna nail eyle" diye du ederse, muhakkak Allah onun duasn kabul eder" buyurdu.
Gnlk hayatlar sevin ierisinde geen bu ileke aile ylesine birbirine muhabbetle balyd ki, kocas
kendisinden evvel lrse bir bakasyla evlenmeyi dahi dnmeyecek kadar mm Seleme'nin gnl sevgi
dolu idi. Hatta o, kocasyla karlkl anlama yapmak istedi. Eb Seleme'ye unu teklif etti:
"Ey Eb Seleme! Cennetlik kocas len cennetlik bir kadn, sonradan bakas ile evlenmezse, Allah muhakkak
onu cennette kocasyla bir araya getirecektir. Ayn ekilde, cennetlik bir hanm vefat eden cennetlik bir erkek de
sonradan baka bir kadnla evlenmezse, Allah muhakkak onu da hammryla bir araya getirecektir. yle ise gel
seninle szleelim. Ne sen benden sonra evlen, ne de ben senden sonra evleneyim." dedi.
Eb Seleme, hanmnn bu teklifini kabul etmedi. Ona: "Sen benim szm dinle! Ben ldm zaman sen
evlen" dedi. Arkasndan ok sevdii hanm iin du etti: "Allahm! mm Seleme'ye benden sonra daha hayrl
ve onu hor grmeyecek, incitmeyecek bir koca nasib et" dedi. Hanm bir ey diyemedi ve sz bylece kapand.
Bu konumadan fazla bir zaman gemedi. Uhud gn kahramanca arpan Eb Seleme (R.a.) birka yerinden
derin yaralar almt. Tedavi edilir gibi olmu ise de yaralan tan kapanmamt. Fakat o bu haliyle bile Beni Esed
kabilesi tarafna gnderilen seriyyeye komutan tayin edildi. Katan seferi diye anlan bu seriyye zaferle Medine'ye
dnd. Bu seferden sonra Eb Seleme'nin yaralar tekrar deilmee, almaa balad. Yataa dt. Rahatszl
be ay kadar devam etti. mm Seleme (R.anh) kocasna fedkrne bir ekilde sevgi ve hrmetle hizmet
etmee alt.
Gn getike hastal arlaan Eb Seleme (R.a.) bir daha ayaa kalkamad. Nihayet ehadet erbetini iti.
Onun vefatn haber alan iki Cihan Gnei efendimiz hemen Eb Seleme (R.a.)'in evine geldi. Ortada uzanp
yatan cesedinin baucuna oturdu. Onun ak kalan gzlerini mbarek elleriyle kapad ve phesiz ruh ktnda
gz onu takip eder" buyurdu. Orada atlar yakarak alaan kadnlara dnd ve: Siz kendiniz iin hayrdan baka
eye du etmeyin. nk melekler sylediklerinize "Amin "derler" buyurarak onlar uyard. Daha sonra Eb
Seleme (R.a.) iin yle du etti.
Allahm! Eb Seleme'yi affet.. Derecesini hidyete erenler arasna ykselt. Arkasnda kalanlar iin de sen halef
ol! Bizi de onu da affet. Ey alemlerin Rabbi! Ona kabri iinde genilik ver. Orada onun nurunu oalt" buyurdu.
mm Seleme (r.anh) kocas Eb Seleme vefat edince Efendimize nasl du edeyim diye sordu. Resl-i Ekrem
(sav) de: "Y Rabbi! Beni ve onu affet. Bana onun ardndan, daha hayrl bir bedel ihsan et diye du et"
buyurdu.
O, bir taraftan bu duaya devam ederek teselli buluyor, bir taraftan da hayretini saklayamyordu. Acaba Eb
Seleme'den daha hayrl olan kimdi?
mm Seleme (R.anh), inanc uruna ok ileler ekmiti. manndan taviz vermemek iin byk
fedakrlklara katlanmt. Fahr-i Kinat (s.a.) efendimiz onun gibi mchide bir hanm sahabsinin drt ocuu
ile ortada kalmasna gnl raz olamazd. ddet mddeti bitince ashb- kiramdan bir ou ona evlenme
teklifinde bulundu. Fakat hi kimse msbet cevap alamad. Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer (R.anhum) efendilerimiz
de ayr ayr talip oldular. Onlar da msbet cevap alamadlar. Bir mddet getikten sonra Resl-i Ekrem (sav)

efendimiz evlenme teklifinde bulundu. Bu i iin Hatib bni Belta'y dnrc olarak gnderdi. mm Seleme
(R.anha) Reslllah (s.a.)'in elisi gelince dusmn kabul edildini anlad. Buna ok sevindi. Fakat gnlnde bir
takm endieleri vard. Bunlar zihnini trmalyordu. Drt tane ocuu vard. Bunlarn Efendimizi rahatsz
etmelerinden korkuyordu. Bu ve buna benzer sebeplerle Hatibdan zr diledi.
ki Cihan Gnei efendimiz onun bu nzik dncesine mukabeleten bizzat kendisi gitti ve nazikne bir ifde ile
ona evlenme teklifinde bulundu. Bunun zerine mm Seleme (R.anha) gnln ve zihnini megul eden
dnceleri ve endieleri bir bir aklamak zorunda kald. yle dedi:
Y Raslallah! Ben yal bir kadnm. Hem ocuklarm var. Ayn zamanda ok kskancm. Benden
holanmyacanz bir hareketle karlarsnz da Allah'n azabna urarm diye korkuyorum. Sonra vellerimden
nikh ahitlii yapabilecek kimse de yok" dedi. Bunun zerine Fahr-i Kinat (sav) efendimiz onun gnlndeki
skntlar, endieleri gidermek iin tek tek sorularn yle cevaplandrd:
Yal bir kadn olduunu sylyorsun. Senin bana gelen benim de basmdadr. Bir kadnn kendinden daha
yal bir erkekle evlenmesi ayp deildir. ocuklarndan bahsettin. Senin ocuklarn benim de ocuklarmdr.
Onlarn geimleri Allah ve Raslne aittir. Kskan olduunu sylyorsun. Bunu senden kaldrmas iin Allah'a
du ederim. Yannda nikh ahitlii yapabilecek velinin olmadn sylyorsun. Burada olan ve olmayan
vellerin ierisinde bana raz olmayacak yoktur" dedi.
mm Seleme (R.anh)'nn gnlndeki skntlar bir bir kayboldu. Zihnini megul eden endieler korkular hepsi
yok oldu. Bu kadar ak ve kesin cevap karsnda teklifi derhal kabul etti ve olu mer'e "Y mer! Kalk! Beni
Reslullah'a nikhla" dedi.
Hicri 4. yln evval aynn sonlarnda nikhlar kyld. M'minlerin annesi olma erefini elde eden mm
Seleme (r.anha) validemize bir oda tahsis edildi. Dn yemei verildi. O gnk hatralarn kendisi yle
anlatr:
Vefat eden Zeyneb'in odas bana verildi. Odada bir adet anak, bir adet su testisi, bir el deirmeni, ii hurma lifi
ile dolu bir yastk ve bir yatak, bir de mlek vard. mlein iinde erimi ya, anaktada arpa bulunuyordu.
Arpay el deirmeninde tp mlekte bulama yaptm. Biraz da ya koydum. te Raslllah'n dn
yemei buydu."
mm Seleme (R.anha) annemiz asalet sahibi bir hanmefendi idi. Efendimize kar hep asl davranlar
sergiledi. Veda Hacc dhil yanndan hi ayrlmad. Pek ok hdiseye ahit oldu. Fahr-i Kinat (sav) efendimizin
hadislerini iyi zaptetti.
O, birgn Efendimizle birlikte oturuyorken Hz. Ftma (R.anha) ile, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hseyin (R.
anhm) efendilerimiz geldiler. Beraberce yemek yediler. Bu srada Ahzab sresi: 33. yet-i celle nazil oldu.
Melen: "Ey ehl-i beyt! Allah sizden kiri gnah gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor" buyuruldu. Resl-i
Ekrem (sav) hemen, kzn, damadm ve torunlarn hrkasnn iine ald ve: "Ya Rabbi! Bunlar benim ehl-i
beytim ve yaknlarm dr. Onlardan gnahlar gider ve onlar temizle" buyurdu. mm Seleme annemiz byle
bir frsat karmak istemeyerek hemen: "Y Raslallah! Bende ehl-i beyttenim" dedi. Efendimiz de: "Evet!
naallah" buyurarak onu taltif etti.
O, hayatn zhd, takva ve ibadetle geirdi. Hanm sahabeler arasnda fkh en iyi bilenlerdendi. Bilhassa
hanmlarla ilgili meselelerde slm fkhn en iyi bilen sahabeler arasnda yer ald. Hadis ilmine de ok byk
hizmetlerde bulundu. mm Seleme (R.anha), hadis rivayetinde Hz. Aie (r.anha) annemizden sonra ikinci
sray ald. 378 hadis-i erif rivayet etti. Bunlardan birka u mealdedir:
"Kocas kendisinden raz olduu halde len kadn Cennete girer."
"Ey kalbleri hlden hle dndren Allah! Kalbimi dinin zerine sabit kl."
"Namaz, namaz, namaza devam ediniz. Eliniz altndakilere glerinden fazla i yklemeyiniz. Kadnlarnz
hakknda Allah'tan korkun. Onlar, Allah ile muahede ederek aldnz ve Allah ad ile kendinize hell ettiniz."
mm Seleme (R.anh) dirayetli, zeki ve problemlere zm reten bir annemizdi. Efendimize fikren destek
verirdi. Hudeybiye antlamasndan sonra Resl-i Ekrem (sav) efendimiz ashabna, kurbanlarn kesip balarn
tra etmelerini emretti. Antlama metninden honut olmayan ashab bu emri duymamazlktan geldi. Kimse
yerinden kprdamad. Emrini defa tekrarlad halde kimse bu emre uyma eilimi gstermedi. Bunun zerine
ki Cihan Gnei efendimiz mm Seleme (R.anha) annemizin adrna girdi ve: "unlar gryor musun?
Onlara emrediyorum da icabet etmiyorlar" diye ashabn kaytszlndan bahsetti. Firaset sahibi annemiz Fahr-i
Kinat (sav) efendimize u hatrlatmada bulundu: "Ya Raslallah! Emrini yerine getirmek istiyor musun? O
halde dar k, kurbanlk develerini kes ve tran ol. Ashaba bir ey syleme!" dedi.
slm'da kadnlarla da istiare edilir. "Kadna dan, ama onun dediinin tersini yap" eklinde uydurma hadisine
ramen, kadnn syledikleri doru ise uyulur. unu da bilelim ki; m'min kadn kocasmm hem silah arkada ve
hem de danmandr.
Resl-i Ekrem (sav) efendimiz mme Seleme (R.anha)'nn yukardaki samimi fikrini benimsedi ve bu zekice
tavsiyeye gre hareket etti. Tek bana adrdan kt. Ashabdan hi birine bir ey sylemeden mensiki yerine
getirdi. Kurbanlk develerini kesti. Tran oldu. Efendimizin bu ekilde hareket ettiini gren ashab da hzla
yerlerinden kalkp kurbanlarn kestiler ve tralarn oldular.
Ne firaset... Ne teslimiyet!.. Ne kadirinaslk!.. Allah Rasl hanmnn grne uyuyor. Onun fikrine deer

veriyor. Fakat btn ashab Annemizin gr dorultusunda mensiki yerine getiriyor. Hi bir ashabna bir ey
demiyor. Efendimizin peinden kurbanlarn kesiyor ve tra oluyorlar.. Bylece kalplerdeki skatlk gideriliyor ve
lfet peyda oluyor. Ne ferasetli bir hareket!.,. Allahm bizlere de byie ferasetli hareketler nasip et!..
mm Seleme (R.anha) bir ok sahabinin eriemedii bz ulv manzaralara da ahit oldu. Bir defasnda Resl-i
Ekrem (sav) efendimizin bir kimse ile konutuunu grd. Onu Dhye (R.a.) sand. Efendimiz onun Cebrail
olduunu syledi. Annemiz, vahiy meleini grmenin sevinciyle Allah'a hamdetti.
Birgn yine Efendimiz, mm Seleme (R.anha)'nn yannda iken Cebrail (a.s) geldi. Fahr-i Kinat efendimiz
annemize: "Kapy zerimizden kapa. eriye kimseyi alma" buyurdu. Onlar ierdeyken Hz. Hseyin (R.a.) geldi.
eri girmek istedi. mm Seleme (R.anha) ona mni oldu. Fakat Hz. Hseyin bir frsatn bulup ieriye daidi ve
Raslullah'n kucana oturdu. ki Cihan Gnei efendimiz torununu pt ve sevdi. Cebrail (a.s), onu ok mu
seviyorsun? diye sordu. Efendimiz de: "Evet, ok seviyorum" buyurdu. Bundan sonra aralarnda yle bir
konuma geti:
"yi ama mmetin onu ehid edecek"
"Demek onu m'minler ldrecek?"
Evet!. stersen onun ehid edilecei yeri de sana haber vereyim" dedi ve Cebrail (a.s.) ksa bir mddet oradan
ayrld. Kerbel'dan getirdii bir avu krmz ve slak toprakla dnd. Resl-i Ekrem (sav)'in mbarek gzleri
yaard. Cebrail (a.s.)'in getirdii topra saklamas iin mm Seleme annemize verdi.
ki Cihan Gnei efendimizin dr- bek'ya g eylemesinden sonra mm Seleme (R.anha) annemiz torunlarn!
grdke gz ya dkerdi. Onlara bir zarar gelmemesi iin elinden gelen gayreti gsterirdi. Aradan yllar geti.
Cebrail'in verdii haber gerekleti. Hz. Hseyin (R.a.) 61. hicr ylda Kerbelda Yezid'in adamlar tarafndan
ehid edildi. O sabah mm Seleme annemizin alad grld. Sebebi sorulduunda yle dedi.
"Ryamda Raslliah (sav)'i grdm. Banda, sa ve sakalnda topraklar vard. "Ey Allah'n Rasl size byle
ne oldu?" diye sordum. "Biraz nce Hseyin'i ehid ettiler" buyurdu. te bu grdm ryann tesiriyle
alyorum" dedi.
Hz. Hseyin'in ehadetine sadece insanlar deil, cinler dahi gz ya dkmlerdi. mm Seleme (R.anha)
annemiz Raslllah (sav)'in vefatndan sonra cinlerin aladn hi duymamt. Birgn onlarn aladn
duydu. O zaman anlad ki Hz. Hseyin ehid edildi.
mm Seleme (R.anh) annemiz iki Cihan Gnei Efendimizin en son vefat eden hanmdr. 84 yl gibi bereketli
bir mr srmtr. 61 hicr ylda 667 m. senesinde Medine-i Mnevvere'de vefat etti. Bak kabristanlna
defnedildi. Cenaze namazn Eb Hreyre (R.a.) kldrd. Cenb- Hak'tan efaatlerini niyaz ederiz. Amin . 135[135]
Hz. mm Habibe (R. Anha)
Ebu Sfyan'n kz olan mm Habibe'nin ismi Remle'dir. Tarihilere gre nesebi, Remle binti Ebu Sfyan Sahr
b. Harb b. meyye b. Abdi's ems b. Abdi Menaf b. Kusay b. Kilb b. Mrre b. Ka'b b. Ley b. Glib b. Fihr b.
Mlik el-meviyye el-Kuresiyye'dir. 136[136] Annesi ise Safyye binti Ebu'l-As'dr 137[137] Arap rf ve detlerine
gre, ilk evliliinden doan kizs Habibe'den dolay "mm Habibe" knyesini almt. lk evliliini Hz.
Peygamberin halas meyme binti Abdu'l-Muttalib'in olu Ubeydullah b. Cah b. Rib b. Ya'mur el-Esed ile
yapmt. 138[138]
mm Habibe, slm gelmeden nce Hanif dinine bal idi. slm dini gelince, kocas Ubeydullah ile birlikte,
onu ilk kabul eden Mslmanlardan olmutu. Bu yzden kocas ile mriklerin ez ve basklarna en ok maruz
kalanlarn banda geliyorlard. Ubeydullah, bu skntdan kurtulmak iin hanm mm Habibe ile birlikte ikinci
kafile iinde Habeistan'a hicret etmiti. Dini urunda memleketini terk edecek kadar inanlarna bal olan
Ubeydullah b. Cah, orada irtidad ederek (slm'dan dnme) Hristiyanla girmiti.
mm Habibe, Habeistan'da kocasnda yava yava meydana gelen deiikliklerin farknda idi. Fakat durumu
henz tam bir aklk kazanmad iin bir ey diyemiyordu. Nihayet onun (kocasnn) "nceleri din konusunu
uzun uzadya dnmtm, Hristiyanlktan daha hayrl bir din grmeyip Hristiyan olmutum. Sonra
Muhammed'in dinine girdim ve imdi tekrar Hristiyanla dndm" szleri ile kocasnn gerekten slm'dan
ktn) anlad. Bu szleri duyan mm Habibe, ona ryasnda kendisini ok kt bir ekilde grdn
anlatm ise de kocasn tekrar slm'a dndremedi. Buna karlk Ubeydullah, karsnn Hristiyan olmas iin
byk bir bask uygulam, fakat bunda muvaffak olamamt. Bu mbarek kadn, her eye ramen dininde sebat
gsterdi ve sonunda kocasndan ayrld. 139[139]
O, Mekke'nin yksek aristokrat ailesinden birine mensuptu. Bu yzden de kolay kolay kimse ile evlenmezdi. Bu
135[135]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Refat el- Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823
136[136]
bn Sa'd, et-Tabakatu'l-Kbr, Beyrut 1960, VIII, 96; bn Abdi'l-Berr, el-stlb Fi Esmai'l Ashab, Msr, 1939, IV, 269
137[137]
bn Abdil-Berr, el-stib, IV, 296; bn Hacerel-Askalni, el-sbe fi Temyizis-Sahabe, Msr 1939, IV, 298
138[138]
bn Him, es-Siretu'n-Nebeviyye, Kahire (Tarihsiz), III, 197; bn Abdi'l-Berr, ensbe, IV, 297
139[139]
emseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehreb, Siyeru A'lami'n-Nubela, Beyrut 1985, II, 22; Ziya Kazc, Hz. Muhammed'in
Eleri ve Aile Hayat, stanbul, 1991, 295

sebeple yabanc bir diyarda kimsesiz kald. Korunmaya muhta bir duruma dt. Babas Ebu Sfyan ise henz
Mslman olmad gibi, Mslmanlarn da en byk dman idi. Bu sebeple mm Habibe, babasnn yanna
da dnemezdi. Hz. Peygamber durumdan haberdar oldu. Onu teselli iin Habeistan'a bir eli gnderdi. Bu
elinin vazifesine ve mm Habibe'nin Peygamberimizle evlenmesine temas etmeden nce, onun Mslmanl
kabul ediinden bahsetmemiz gerekir.
mm Habibe'nin hangi ylda Mslman olduu kesin olarak bilinmemekle beraber, daha nce de belirtildii
gibi, ilk kocas ile birlikte kabul edenlerdendir. Bu sebeple ilk kadn mslmanlar arasnda saylmaktadr. 140[140]
Kocas Ubeydullah b. Cah ile birlikte mriklerin basklarna dayanamayarak Habeistan'a hicret (g eden)
ikinci kafile ile birlikte oraya gitmilerdi. Fakat, kocasnn orada Hristiyanl kabul etmesi ve kendisinin ondan
ayrlmas zerine byk skntlara katlanmak zorunda kalmt. Kocasnn btn teklif ve srarlarna ramen
mslman olarak kalmt. Onun bu durumu, Hz. Peygambere ulanca bundan ok memnun oldu. Fakat mm
Habibe bu diyarda byk skntlara dt. Gnlerce devam eden bu skntl anlarnda dnmekten kendini
alamyordu. Memleketini, ana babasn ve yaknlarn niin terk etmiti? Btn bu skntlar ne iindi? Kendisi
ile birlikte gelen kocas neden Hristiyan olmutu? Gnlerce kafasn ve benliini megul eden bu sorular
karsnda, bir gece ryasnda grd ve kendisine "Ya mme'l-M'minin" diye hitb eden sesle kendine gelir
gibi olmutu. mm Habibe, bundan sonrasn ve Hz. Peygamberle olan evliliini yle anlatr:
"Habeistan'da iken Necai'nin elisi Ebrehe adndaki cariyenin getirdii haber kadar hayatta hi bir ey beni
heyecanlandrmad. Ebrehe, Habeistan Kral Necai'nin kyafet ve kokular (parfm) ile ilgilenen birisi idi. Bir
gn benden izin isteyerek konumak istediini bildirdi. Ben de kabul ettim. "Rasulllah Kral'a seninle evlenmek
istediini bildiren bir mektup yazm" dedi. Ben de "Allah sana da hayrl mjdeler versin" dedim. Fakat
sylediklerinden emin olmak iin bunu ona birka tekrarlattm. Nihayet Ebrehe, "Kral nikahn kymak iin bir
vekil tayin etmeni istiyor" dedi. Bunun zerine Sad b. As'n olu Halid'i ardm ve onu kendime vekil tayin
ettim. Sevincimden Ebrehe'ye el ve ayaklarmda ne kadar tak varsa hepsini verdim. Sz kesildiinin ertesi gn
Neca, Cafer b. Ebu Tlib'e orada bulunan btn Mslmanlar toplamasn emretti. Toplantda ksa bir
konuma yaptktan sonra "Raslllah'n istei zerine Ebu Sfyan'n kz mm Habibe'yi 400 dinar mehir ile
ona nikahladm" dedi. Bu teklif Hz. mm Habibe'nin vekili Halid b. Sad b. s tarafndan da kabul edilerek
evlenmeleri gereklemi oldu. 141[141] Necai, mehir olarak tesbit edilen paray Halid b. Sad'e teslim ettikten
sonra kalkmak zere olan ashb- kirama "Nikhtan sonra yemek vermek peygamberin snnetidir" diyerek
dn yemei ikram etmiti. 142[142]
Nikahtan sonra "mm'l M'minin" olarak sabahlayan mm Habibe, eline mehir getii zaman kendisine
mjdeyi getiren criye Ebrehe'yi artarak "O gn evinde olan vermitim. Baka param yoktu. imdi Allah
bana bunu ikram etti. Mehrimden elli dinar (veya miskal) al" dedi. Ebrehe, verilen paray kabul etmedii gibi,
mm Habibe'nin daha nce verdii drt gm bilezikle ayak parmaklarndaki gm yzkleri de iade etti.
Zira Neca, ondan, mm Habibe'den bir ey kabul etmemesini istemiti. O (Neca), bununla da yetinmeyerek
hanmlarndan da ona yardm etmesini istemiti. Ayrca Neca, hanmlarna yanlarndaki btn gzel
kokulardan Hz. mm Habibe'ye gndermelerini emretmiti. Ertesi gn bu parfmleri getiren Ebrehe, Hz.
mm Habibe'nin eyizinin hazrlanmasnda kendisine yardmc oldu.
Hz. mm Habibe (R.anha), Medine'ye geldiinde Hz. Peygamber'e nikh merasimini anlatm ve kendisine
hediye edilen gzel kokulan gstermiti. Raslllah bunlarn kullanlmasn yasaklamad. mm Habibe,
slmiyet'i kabul eden criye Ebrehe'nin selamn da Hz. Peygamber'e iletmiti. 143[143]
Hicretin yedinci ylnda meydana gelen bu olay, mm Habibe'nin dine balannn bir mkafat idi. Bu evlilik,
Eb Sfyan'm henz Mslman olmamakla birlikte Hz. Peygamber'e olan kin ve dmanlnn azalmasna
sebep olmutu. Zira bu evlilikten sonra Eb Sfyan'm Hz. Peygamberle mslmanlara kar yava yava
yumuad grlr. 144[144]
Gerekten de Hicretin altnc senesinde Mekkeli mriklerle yaplan Hudeybiye Antlamasndan sonra Medine
artk bir devletin bakenti olarak tanmmaya baland. Mriklerle yaplan antlama, Mslmanlarm da artk sz
sahibi olduklarnn ve devlet olarak tanndklarnn bir ifadesi idi. Bundan sonra Hz. Peygamber komu
hkmdarlara eliler gndermeye balad. te bu elilerden biri de Amr b. meyye ed-Damr idi. Amr'n iki
memuriyeti bulunmaktayd. Bunlardan biri Hz. Peygamberin mektubunu Necai'ye teslim etmek, dieri de
Habeistan'a hicret edip henz dnmemi olan Mslmanlar istemek ve Eb Sfyan'n kz mm Habibe'yi
Hz. Peygamber'e nikahlamakt. Rivayete gre bunun iin de ayr bir mektup gtrmt. Neca, Hz.
Peygamberdin elisine hrmet ve saygda kusur etmedi. Cafer b. Eb Talib'in huzurunda Mslman olduunu
bildirdi. 145[145]
Necai, mm Habibe'yi Hz. Peygamber'le evlendirdii gibi Habeistan'da bulunan dier Mslmanlar da iki
Geni bilgi iin bk. Aynur Uraler, mm Habibe'nin Rivayetleri, Baslmam Y. Lisans Tezi, stanbul 1990, 9
bn Abdi'l-Berr, el-istib, IV, 422; bn Hacer, el-sbe, IV, 299; Aye Abdurrahman, Tercim Seyyidt Beyli'n-Nbilve, Kahire t.y.,
383-384
142[142]
bn Abdi'l-Berr, el-stib, IV, 423; Ahmed b. Abdullah et-Taber, es-Suntu's-Semin ti Menakib-i mmehati'l-M'minin Haleb 1928, 97
143[143]
Ahmet b. Abdullah et-Taber, es-Simtu's-Semin, 98; Aye Abdurrahman, Teracim Seyyidt, 384
144[144]
Kazc, a.g.e., 297
145[145]
bnu'l-Esir, Usd'l-Gbe fi Marifeti's-Sahabe, Msr, 1280, V, 457-458
140[140]
141[141]

gemiye bindirerek Arabistan tarafna gnderdi. Hz. Peygamber, Hayber Gazasnda Ketibe kalesinin fethi ile
urarken onlar da geldiler. Peygamber Efendimiz "Bilmem ki bu iki eyin hangisi ile sevineyim. Hayberin fethi
ile mi, yoksa Cafer'in gelii ile mi?" diye sevincini belirtmiti. Bu arada Hayber'den alnan ganimetlerden
Habeistan muhacirlerine de nisse verildi. 146[146]
Hz. Peygamber'in dier hanmlar bu yeni ei (kumalarn) iyi bir ekilde karlamak istediler. Balangta Hz.
Aie onda kendisini kskandracak bir ey bulamad. Zira o, ya itibar ile krkna yaklamt. Onda Hz.
Safyye'nin byleyici tavr, Hz. Cveyrye'nin tatll, Hz. mm Seleme'nin gzellii ve Hz. Zeyneb'in
ekicilii yoktu. Bunun iin Hz. Aie onu kendi tarafna ekmek istiyordu. Halbuki Eb Sfyan'n kz bunu
istemiyordu. 147[147]
Arap rf ve detlerine gre, kendisi ile evlenmek istenilen kadn iin nce babasna, o yoksa amcasna veya
amcasnn oullarna mracaat edilirdi. Ancak, Hz. Peygamber'in mm Habibe ile evlendii dnemde Eb
Sfyan henz Mslman olmad iin, bu evlilikten haberi olmamt. Kznn kendisine danmadan dman
ile evlenmesinden dolay Eb Sfyan'm kzmas beklenirken aksine onun bir bakma memnuniyetini ifade ettii
ve Hz. Peygamber iin "O reddedilemeyecek bir erkektir" diyerek bu evlilii tasvib ettii grlr. 148[148]
Hz. Peygamber, mm Habibe iin daha nceden bir oda yaptrmt ki, bu hcre, dier hanmlarnn hcrelerine
gre mescide en uzak olan idi. Raslullah'm emri ile Bill, mm Habibe'yi hcresine gtrmt. mm
Habibe, bu yeni evde bir sprge bulmu, yannda bulunan kle ile i blm yaparak evi sprdkten sonra kl
bir yayg sererek oday demiti. Akam olup Hz. Peygamber mm Habibe'nin odasna gelince, gzel bir
koku hissetmi ve iinin tefri edildiini de grdkten sonra "Kurey kadnlar etraf deyen, yerleik
kadnlardr. Bedev ve a'rab deillerdir" buyurarak iltifatta bulunmutu. Bu szleri ile Hz. Peygamber mm
Habibe'nin temizlik ve deme zevkini takdir etmiti. 149[149]
Hz. Peygamberin, mm Habibe ile evlenmesi, onun sabrnn, cihadnn ve ektii skntlarn bir nevi mkafat
idi. Ayrca bu evlilik fkh slm hukuku bakmndan da bir bir nem tamaktadr. Zira, Hz. Peygamber'le
mm Habibe'nin nikah, "gyab nikah" eklinde icra edilmitir. Bu, Allah elisinin bu sahada da mmetine
rnek olduunun bir ifadesi idi. Hz. Peygamber'le drt yl evli kalm olan Hz. mm Habibe, Raslullah'n
vefatndan sonra zhidane bir hayat yaad. Onun bu hayat otuz drt yl srd. O, Peygamberimizin dier
hanmlar mmehatu'l M'minin gibi herkes tarafndan sayg ile karlanrd. Bu sebeple kardei Muaviye'ye
halife olduktan sonra "m'minlerin days" diye hitb ediliyordu. 150[150]
mm Habibe'nin, slm tarihinde ortaya kan fitne ateinden uzak kald ve siyas olaylara karmad da
bilinmektedir. Bununla beraber, daysnn olu olan III. Halife Hz. Osman'n evinin muhasaras esnasnda onun
evine geldii, orada bulunan asilerden bir adamn onun bartsn ektii, Hz. mm Habibe'nin de ona
beddua ettii, bunun da derhal yerine geldii bildirilmektedir. 151[151]
mm Habibe, Hz. Peygamberin dier hanmlar gibi bir geim imkanna sahipti. Allah elisi Hayber gelirinden
ona seksen vesk hurma, yirmi vesk arpa vermiti. Ayrca Hz. mer zamannda kurulan divan tekilt, Hz. Aie
hari olmak zere Raslullah'n hanmlarna onar bin dirhem vermiti. 152[152]
mm Habibe, kardei Muaviye'nin hilfeti (40-69/661-680) devrinde yetmi yanda iken, hicretin
krkdrdnc senesinde Medine'de vefat etti 153[153] Onun vefat tarihi ile ilgili farkl rivayetler bulunuyorsa da
bunlar salam birer gr olarak kabul edilememektedir.
mm Habibe'nin, Allah elisine olan sevgi ve saygs sadece onun ahsna kar deil, ona ait olan herhangi bir
eya iin de sz konusu idi. slm tarihindeki bir olay bu sylediklerimizin gzel bir rneini ortaya
koymaktadr.
Bilindii gibi, Hudeybiye Antlamasnn hkmlerinden biri de Kurey kabilesinin dnda kalan dier
kabilelerin Hz. Peygamber'in veya Kurey kabilesinin emniyet ve garantisini kabul etmede serbest
braklmalaryla ilgiliydi. Buna gre Huzaa kabilesi, Hz. Peygamber'in emniyet ve garantisini kabul ederek onun
tarafna getiler. Halbuki bu iki kabile arasnda eskiden beri dmanlk vard. Bu dmanlk sebebi ile Ben Bekr
kabilesi, Kureyin de destei ile hicretin sekizinci senesi aban aynda bir gece vakti Ben Huzaa kabilesine
hcum etti. Bu baskn esnasnda Kurey'in ileri gelen reisleri Safvan b. meyye, krime b. Eb Cehil, Sheyl b.
Amr, Hveytib b. Abdi'l-Uzza gibi kimseler de maiyetleri ile birlikte onlara yardm etmilerdi. Bu basknda
Huzaa kabilesinden 23 kii ldrlmt. Geri kalanlar ise Hareme snmlard. slm tarihindeki bu olay daha
sonra Mekke'nin fethi ile sonulanacaktr. Olayn Hz. Peygamber'e haber verilmesinden sonra szlerini
tutmadklar ve antlamay bozduklar iin mslmanlarn hcumlarna urayacaklarndan korkmaya balayan
Kurey, Hz. mm Habibe'nin babas Eb Sfyan'n antlamay yenilemek ve Hz. Peygamber'den zr dilemek
iin Medine'ye gitmesini istediler. Eb Sfyan, pek mitli olmamakla birlikte evresinin basklar sebebiyle
bn Him, Sire, III, 196
Aye Abdurrahman, Teracim Seyyidt, 385
bn Sa'd, ct-Tabakat, VIII, 99; bn . Abdi'i-Berr, el-stib, IV, 298
149[149]
Kaynaklar ve geni bilgi iin bk. Kazc a.g.e., 301; Uraler, a.g.e., 20
150[150]
ez-Zeheb, Siyer, II, 222
151[151]
Bu olay iin bk. Kazc a.g.e., 302-303
152[152]
bn Sa'd, et-Tabakat, VIII, 100
153[153]
bn Sa'd, et-Tabakat, VIII.100; bn Abdi'l-Berr, el-stib, IV, 299
146[146]
147[147]
148[148]

Medine'ye geldi. Burada hi kimseden yz bulamad. Kz ve Raslullah'n hanm olan mm Habibe'nin evine
geldi. Eve girdii zaman odadaki yataa oturmak istedi. Tam bu esnada mm Habibe yata toplayp kaldrd.
Her hali ile oturmaya hazrlanm olan Eb Sfyan sendeleyerek dmekten zor kurtuldu. Bunun zerine Ebu
Sfyan, "Kzm, benden sonra sana hi de iyi olmayan haller olmu, sana er bulam" dedi. Daha fazla orada
durmayarak ekip gitti. 154[154]
mm Habibe'nin, Hz. Peygamber'den yapt rivayetlerin says 65 rakam ile ifade edilmekte ise de bunun
daha fazla olma ihtimali vardr. nk bu rakam, Bak b. Mahled'in "el-Msned"inden tesbit edilmitir. Bize
ulamam olmas yannda onun, msned-musannaf karm bir tertibe sahip bulunmas, rivayet saysnn
olduundan daha fazla kabul edilmesi iin nemli bir mildir.
Hz. Zeynep Binti Hzeyme (R.Anha)
Zeynep binti Huzeyme radiyallahu anhma Raslllah sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin ailesine katlan
bahtiyarlardan. Cmertliiyle tannm, yoksullara, fakirlere yardm etmesiyle mehur olmu merhametli,
efkatli, iyiliksever bir ahlka sahip gnl zengini mchidelerden...
Zeynep binti Huzeyme radyallahu anh annemize "mm'l-Meskin yoksullarn annesi" denirdi. Bu onun
lkab olmutu. Cahiliye devrinde bile byle tannrd. O, Arabistann en gl kabilelerinden olan Amir bni
Sa'sa' kabilesine mensuptu. Kabilesi arasnda nemli bir nfuza sahipti. Onun ilk evlilii Tufeyl bni Haris ile
oldu. Ondan boannca Ubeyde bni Haris ile evlendi. O da Bedir'de ehit edilince Zeynep (r.anh) dul kald.
Resl-i Ekrem (s.a) efendimiz hicr nc ylda slm' anlatmak iin Amir bni Sa'sa' kabilesine bir gurup
tebli eri gndermiti. Bunlar hince pusuya drlp kltan geirilince bu kabile ile mslmanlarn aras
bozuldu. ki Cihan Gnei Efendimiz bu byk ve gl kabile ile dmanln devam etmesini istemedi.
Aradaki ilikilerin dzelmesine vesile olacak bir frsat bekledi. Zeynep binti Huzeyme (r.anh) dul kalnca
evlenme teklifinde bulundu. Zeynep; amcas Kabsa bni Amr el-Hilli'yi vekil tayin etti. O da drtyz dirhem
gm mihri ile Raslllah (sav) Efendimize nikahlad.
M'minlerin annesi olma erefini elde eden Zeynep binti Huzeyme (R.anh) kendine tahsis edilen odasna
tand. Hz. Hafsa ile odalar yanyana idi. Byk bir mutluluk ierisinde hayatn devam ettiriyordu. ok ibadet
yapar, oka sadaka verirdi. Bu mesut hayat dnyada -drt ay veya sekiz ay kadar ancak srd. 626 m. senede
otuz yalarnda iken hirete g etti. Cenaze namazn bizzat Resl-i Ekrem (sav) Efendimiz kldrd. Bak
kabristanna defnedildi. Rabbimiz efaatlerine nail eylesin. 155[155]
Hz. Zeynep Binti Cah (R.Anha)
Zeynep binti Cah (R.anha) Raslllah (sav) Efendimizin dier bir hanm... slmiyeti ilk kabul eden hanm
sahblerden... Efendimizin hala kz... ibadete dkn oluu ve cmertliiyle mehur... Fakirlerin, gariblerin
annesi diye anlan takva erlerinden... Kendi el emei ile geinen, diki, nak ve el ii yaparak kazand paralar
fakirlere intak eden sehvet sahibi bir mchide... Nikhn Allah Tel'nn kyd bir bahtiyar... Fahr-i Kinat
(sav) Efendimizin ahirete g eylemesinden sonra kendisine ilk kavuan annemiz...
O, bi'setten yirmi sene nce Mekke'de dodu. lk iman edenlerden oldu. Asl ad Berre idi. Resl-i Ekrem (sav)
onu Zeynep olarak deitirdi. Babas Beni Esad kabilesinden Burre olup annesi de Raslllah'n halas meyye
binti Abdlmuttalib'dir. Abdullah bni Cah (R.a)'n kzkardeidir.
O, ilk hicret edenler arasnda yer alarak Mekke'den Medine'ye hicret etti. lk muhacirlerden oldu. Bekrd. Fahr-i
Kinat (sav) Efendimiz onu evltl Zeyd bni Harise (R.a) ile evlendirmeyi dnd. Cahiiye devrinin yanl
detlerinden birisini daha ykmak istedi. Klelerin aalanmasn ortadan kaldrmak ve slmiyetin insanlar eit
saydn gstermek zere Zeyneb'e dnrc olarak gitti.
Zeynep ve kardeleri bu ii uygun grmediler. Hr bir kadnn, azatl biriyle evlenmesi o gnki rfe gre imkn
dahilinde deildi. Bunu ilerine sindiremediler. Hatta Zeynep tavrn u ifadeleriyle ortaya koydu: "Ya
Raslallah! Ben senin halann kzym. Ona varmaya raz deilim. Ben Kureyliyim." dedi. Bunun zerine
Allah Tel Ahzab sresinden 36. yet-i kermeyi nazil buyurdu. Melen:
"Allah ve Rasl bir ie hkm verdii zaman, inanm bir erkek ve kadna o ii kendi isteklerine gre seme
hakk yoktur. Her kim Allah ve Rasulne kar gelirse, apak bir sapkla dm olur."
Zeynep binti Cah (R.anha) tekrar Raslllah (sav)'e sordu:
"Y Raslallah sen, Zeyd ile evlenmemi istiyor musun?" dedi. Efendimiz de:
"Evet!" buyurdu. Bunun zerine o:
"Raslullah'a s olamam" dedi ve kabul etti.
Fakat Hz. Zeyd ile Hz. Zeynep arasnda samimi bir sevgi ve scak bir anlay hkim olamad. Evlilik onlara rahat
bn Him, Sire, IV, 7
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hilyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref'at el- Baa, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter:Bedreddin etiner, st/19823
154[154]

155[155]

getirmedi. Geimsizlikleri artt. Bu beraberliin uzun mrl olamyacan sezen Zeyd bni Harise (R.a)
durumu Fahr-i Kinat (sav)'e ama zaruretini duydu ve Efendimize gelerek:
"Ya Raslallah! Ben ailemden ayrlmak istiyorum." dedi. ki Cihan Gnei Efendimiz bu sze zld.
Kendisinin sebeb olduu bir ailenin, dalmasna gnl raz olmad. Fahr-i Kinat (sav) Efendimiz ona:
"Eini tut, boama. Allah'tan kork!.." buyurdu.
ki Cihan Gnei Efendimiz bu ailenin devam etmesi iin gayret ediyordu. Fakat gnller bir defa soumutu.
lfet edebilmek, tahamml gsterebilmek bir hayli zorlamt. Buna ramen aile olarak beraberlikleri bir sene
devam etti. Geimsizlikleri son haddine vard. Bu birliktelie tahamml kalmayan Zeyd (R.a) nikah akdini
bozmak zorunda kald. Zeynep (R.anh)'y boad.
Resl-i Ekrem (sav) bu hadiseye ok zld. Ancak cahiliye detleri toplumu kara bulutlar gibi sarmt. Bir
kimse evltlnn hanm ile evlenemezdi. Allah Tel bu yanl anlaylarn, btl detlerin kalkmasn murad
etti. ok gemeden vahyini indirdi. Ahzab sresinin; 4 ve 5. yetleriyle bu konuyu akla kavuturdu. yle ki:
Melen:
"Evltlklarnz z oullarnz gibi tanmad. Bu, sizin a-zlarnzdaki lfnzdr. Allah, hakk syler ve O,
doru, yolu gsterir. Onlar babalarna nisbetle arn. Bu Allah katnda daha dorudur. Eer babalarnn kim
olduunu bilmiyorsanz, bu takdirde onlar din kardeleriniz ve grp gzettiiniz kimseler olarak kabul edin.
Yanlarak yaptklarnzda size vebal yoktur. Fakat kalblerinizin bile bile yneldiinde gnah vardr. Allah
balayandr, esirgeyendir."
Bu yetler nazil olunca azd edilmi kleler ve evltlklar, z babalarnn adyla anlmaya baland. z babas
bilinmeyenler de eski efendilerinin dostu ve din kardei oldular.
Aradan bir zaman geti.
Daha sonra da ayet, bu konudaki endieleri izale eden hkm bildirdi. Allah Tel Ahzab suresi: 37-40.
yetlerini inzal buyurdu. Melen:
"(Raslm!) Hani Allah'n nimet verdii, senin de kendisine iyilik ettiin kimseye: Eini yannda tut, Allah'tan
kork! diyordun. Allah'n aa vuraca eyi insanlardan ekinerek iinde gizliyordun. Oysa asl korkmana lyk
olan Allah'tr. Zeyd, o kadndan iliiini kesince biz onu sana nikahladk ki evltlklar kanlaryla ilikilerini
kestiklerinde (o kadnlarla evlenmek isterlerse) mminlere bir glk olmasn. Allah'n emri yerine getirilmitir."
Muhammed, sizin erkeklerinizden hibirinin babas deildir. Fakat o, Allah'n Resul ve peygamberlerin
sonuncusudur. AHah her eyi hakkyla bilendir."
Hz. ie (r.anh) annemiz bu yetleri duyduu zaman: "lerin en by en faziletlisi ona nasib olmu ve Allah
onu gkte Rasulne nikahlamtr. Zeynep, bize kar bununla iftihar edecek, necektir." dedi.
Zeynep binti Cah ile iki Cihan Gnei Efendimiz, hicretin beinci senesinde evlendi. O srada Zeynep (R.anh)
annemiz 35 yalarnda idi. Mkellef bir dn ziyafeti verildi. Enes bii Mlik (r.a)'in annesi mm Sleym
(r.anh) o gn Medine hurmasn ya ile kartrarak zel bir yemek yapt. "Hays" ad verilen bu yemei Enes ile
birlikte Efendimize gnderdi. Yemek iki kiiye zor yeterdi. Ama Allah dilerse bir orduya yetirirdi.
Enes o zamana kadar hi grmedii bir manzara ile karlat. ki Cihan Gnei Efendimiz ona: "Eb Bekir,
mer, Osman ve Ali'yi ar" dedi. O hayretler ierisinde gitti ard. Efendimiz tekrar Enes'e: "Mescidde kim
varsa, yolda kimi grrsen davet et!" buyurdu. Enes bsbtn ard. Bu kadar yemek kime yetecek diye kendi
kendine alp verdi? Ama emre uyarak dar kt. Kimi grd ise dn yemeine ard. Ulalabilen ashabn
hepsi grup grup gelmeye balad. Habib-i Kibriya (sav) efendimiz yemek kabn ortaya koydu. Bereketlenmesi
iin du etti ve: "Onar onar sofraya otursunlar ve herkes nnden yesin," buyurdular. arlan herkes o
yemekten doyasya yedi. Enes (R.a) diyor ki:
Yedike kaptaki yemek oalyordu. Adet alttan kaynyordu. Davetlilerin hepsi yedi ve doydu. Getirdiim
yemek aynen ortada idi." Resl-i Ekrem (sav) bana:
"Y Enes! taba kaldr." buyurdu. Taba zevcesinin yanna koydum ve annemin yanma dndm. Grdklerimi
hayretler ierisinde anneme anlattm. Annem bana "Hayret etme. Cenb- Hak o yemekten btn Medinelilerin
yemesini dilemi olsayd, hepsi de yer ve doyard." diyerek bunun bir mucize olduunu syledi.
Ne iman!. Ne muhabbet!. Ne lfet!. Ne teslimiyet!.Ey yceler ycesi Allahm byle bir iman, muhabbet, lfet ve
kaynamay bizlere de nasib et!... Amin. Zeynep (r.anh) annemizin dn ziyafeti tesettr ayetlerinin nzulne
de vesile oldu. Davetliler yemekten sonra kalkp gitmiti. kii vardi ki, onlar oturmu ene alyorlard. ki
Cihan Gnei Efendimiz onlarn kalkp gitmesi iin odaya girip kyordu. Fakat onlar bu hareketten
anlamyorlard. Efendimiz (s.a) annelerimizin odalarn ayr ayr dolat geldi yine onlar konuuyordu. Can skc
bu hadise zerine Allah Tel Ahzab Sresi: 53. ayet-i celileyi nazil buyurdu. Melen:
"Ey iman edenler! Peygamberin evlerine yemee davet olunmadan vaktine de bakmadan girmeyin. Ancak davet
edildiiniz zaman girin. Yemei yediinizde hemen daln, sohbete dalmayn. nk bu hareketiniz Peygamberi
zmekte, fakat o (size bunu sylemekten) utanmaktadr. Ama, Allah hakk sylemekten ekinmez. Peygamberin
hanmlarndan birey istediiniz zaman perde arkasndan isteyin. Bu, hem sizin kalpleriniz hem de onlarn
kalpleri iin daha temiz bir davrantr. Sizin Allah'n Resuln zmeniz ve kendisinden sonra onun hanmlarn
nikahlamanz asla caiz olamaz. nk bu, Allah katnda byk bir gnahtr."
O gnden itibaren Resl-i Ekrem (sav) Efendimizin aileleri, m'minlerin anneleri, perde arkasna ekildiler.

Kyamete kadar gelecek islm hanmefendilerine rnek tekil ettiler. nsanlk haysiyet ve erefini byle
muhafaza ettiler. ffet timsli nezih bir hayat srdler. Gzler ve gnller slm'n bu gzellikleriyle huzur ve
skn buldu. nsanlk bu llerle mutlu oldu. nsan kymeti ancak bu ekilde bilindi. nsan insanlnn erefine
erdi.
Zeynep binti Cah (R.anh) annemiz ibdete dkn, takva sahibiydi. oka nafile namaz klar, nafile oru
tutard. Resl-i Ekrem (sav) Efendimiz bir gn mescitte iki direk arasnda bal br ip grd. "Bu ip nedir?" diye
sordu. Ashb- Kiram da: "Zeynep annemizin" dediler. Namazda ayakta durmaktan yorulunca bu ipe tutunur
diye ilve ettiler. Fahr-i Kinat (sav) Efendimiz bu hareketten pek holanmad. Bunun zerine:
"badette byle gle girilmez. Bu ipi znz. Sizler zinde olduka ayakta kln." buyurdular.
O, vefakr bir hanmefendiydi. Hakk teslim ederdi. Drstlkten ayrlmazd. Birgn, mnafklar Hz. Aie
annemize iftira atmlard. ki Cihan Gnei Efendimiz bu konuda Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali (R.anhm)'n
fikirlerini sordu. Bu arada Zeynep (R.anh) annemizin de grn almak istedi. Bunun zerine Zeynep annemiz
btn insanla rnek olacak u cevab verdi:
"Ya Raslallah! Ben iitmediimi iittim demekten, grmediimi grdm demekten kendimi korurum. Onun
hakknda vallahi hayrdan baka bir ey bilmiyorum." dedi.
Bu cevap hem Habib-i Ekrem (sav) Efendimizi hem de Hz. ie (r.anh) annemizi ok sevindirdi.
Zeynep binti Cah (r.anh) annemizin en bariz vasflarndan biri de cmertlii idi. O, dnya malna nem
vermezdi. Kendi el emei ile geinirdi. Diki ve el ii yapard. Deri tabaklar onlar diker ve deri eyalar retip
satard. Elde ettii kazanc Allah yolunda fakir ve yoksullara datrd. mr boyunca sehavet zere yaad.
nfak etmek onun iin byk bir zevkti. Hz. ie (R.anh) onun cmertlii hakknda yle der:
"Ben, dini yaama konusunda Zeynep'ten daha hayrl, ondan daha ok Allah'tan korkan, ondan daha doru
szl, akraba hakkn ondan daha ok gzeten, Allah'n rzsn kazanabilmek iin fakirlere ondan daha ok
sadaka veren bir kadn grmedim."
Yine onun cmertliini ortaya koyan bir rnek de udur:
Hz. mer (R.a) sahabelere hazineden maa balamt. Zeynep annemize de balad maa gnderdi. Zeynep
annemiz bu kadar ok paray grnce ard ve:
"Allah mer'i affetsin. Dier kardelerimin hisseleri de bunun iinde mi?" diye sordu. Paray getirenler:
"Hayr! Bunlarn hepsi senindir." dediler. Bunun zerine o:
"Sbhanallah!" diyerek rts ile yzn kapad ve hizmetisine:
"Elini sok, o paradan bir avu al, falan oullarna gtr. Bir avu al, flan'a ver." diyerek akrabasna ve
kimsesizlere datt. rtnn altnda avulayacak bir ey kalmad. Hizmetisi:
"Ey m'minlerin annesi! Allah sizi affetsin. Bunda bizim de paymz var." dedi. Bu sz zerine Zeynep annemiz
rtnn altnda kalanlar da senin olsun dedi ve gelen parann hepsini datt. Hz. mer (R.a) annemizin bu
davranndan haberdar olunca bin dirhem getirdi. Onun kapsnda durdu, selm verdi ve:
"Gnderdiim paray dattn duydum. Bari bunlar elinde tut." dedi. Zeynep (R.anh) o paray da ihtiya
sahiplerine datt. stelik ellerini at ve btn samimiyetiyle yle dua etti.
"Allahm! bundan sonra beni mer'in ihsann almaya eritirme. nk bu dnya mal bir fitnedir." dedi.
Kanaat ve cmertlik byk bir hazine idi. Fakiri, yoksulu sevindirmek iki Cihan Saadetini elde etmekti. Vermek,
infak etmek datmak onun en byk zevkiydi.
Bu yce hasletlerinden dolay o, Fahr-i Kinat (sav) Efendimize vefatndan sonra ilk kavuan annemiz oldu,
"Bana en nce kavuacak olannz kolu uzun olamnzdir." hikmetli sznn muhatab olarak anld. Kolu uzun
olmak cmertlikten kinaye olarak, sylenmiti.
Zeynep binti Cah (R.anh) validemizin yapm olduu samimi duas Allah katnda kabul buyuruldu ve hicr 20
ylnda 53 yanda iken Medine'de vefat etti. Bir daha maa alamad. Cenaze namazn Hz. mer (R.a) kldrd.
Cennet'l-Bak kabristanlna defnedildi. Cenb- Hak efaatlerine nail eylesin. Amin. 156[156]
Deerlendirme almalar
Hz. mine Binti Vehb (R.anha)'nn hayat hakknda biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Ftma (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz?
Hz. Ftma Binti Esed (R.anha)'n hayat ve fkhhakkmda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Halime Hatun (R..anha)'m hayathakknda biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Safiyye Binti Abdlmuttalib (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. mm-i Eymen (R.anha)'in hayat ve fkhhakkmda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. mm-i Hni (R.anha)'n hayat ve fkhhakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. mm-i Hiram (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. mm-i erik (R.anha)'n hayat ve fkhhakknda ne biliyorsunuz?
156[156]
Siyeru A'lamu'n Nubel/Zeheb; Sireti bn-i Hiam; Hayat's Sahbe/M. Yusuf Kndehlev; Hyet'l Evliya; El-sabe Fi temyizi
Sahbe/bn-i Hacer'l Askalani; Suverun Min Hayat's Sahbe/Abdurrahman Ref at el-Ba, Beyrut/ty; Mehur Kadnlar/Mehmed Zihni
Efendi/Ter: Bedreddin etiner, st/19823

Hz.mm-i mare Nesibe Hatun (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Hatice (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz?
Hz. Aie (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Cveyriyye Binti Haris (R.anha)'m hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Hafsa (R.anha)'n hayat ve fkhhakkmda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Meymune Binti Haris (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Reyhane (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Rumeysa Binti Milhan (R.anha)'n hayat ve fikhhakkmda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Safyye (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. evde Binti Zem'a (R.anha)'n hayat ve fkhhakkmda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Smeyye Binti Habbat (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. mm Seleme (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. mm Habibe (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Zeynep Binti Huzeyme (R.anha)'n hayat ve fkhhakkmda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
Hz. Zeynep Binti Cah (R.anha)'n hayat ve fkh hakknda ne biliyorsunuz? Anlatnz.
slamn ilk ehidi ve ehidesi bir kar-kocadr. Kimdir bu slmn ilk kadn ve erkek ehitleri?
Hz. Ali (r.a.) ile Hz. Fatma (r.anha)'nn kk olu, sim tarihinin Kerbela ehidi diye and, kendi neslinden
gelenlere "Seyyit" denilen, Raslllah (sav)'in torunu kimdir?
En ok hadis rivayet eden sahabedir. Peygamber Efendimiz (sav) ona kedileri ok sevdii iin kedilerin babas
ismini verdii 5374 hadis rivayet eden sahabe kimdir?
Netice
"Fkhu's Sahabe" adl eserimizin sonuna gelmi bulunuyoruz. Bu eserin sonunda grdk ki; Ashb- Kiram,
Raslllah (sav)'in vahiy Eitiminden geirdii ve Allah'n ayetleriyle tezkiye edip denetledii rnek ve nder
bir nesildir. Raslllah (sav), asrlarn ve nesillerin insan gzelleri olan bu mbarek nesli; Mrik bir devlette,
mriki kadrolarn ikence ve basklarna ramen insanlk alemine armaan etti.
Mekke dneminde Hz. Muhammed (sav) slm' mriklere anlatrken onlar, srekli olarak Allah'n varl ve
vahdaniyetini esas aian bir dn ve yaay tarzna davet ediyordu. Raslllah mriklere vahyi gtrrken
gnlk hayatta kullandklar kelimelere yeni tanmlar gelirmi oluyordu. O, getirdii yepyeni bir inan sistemi ile
insann dnyaya geli amacn iinde bulunulan durumlarn deerini, zillete dmelerinin nedenlerini aklayarak
Mekke chiliye toplumu ierisinde allmam bir hayat tarzna iaret ediyor ve onlara bu ftri inan ve yaama
eklini reterek ortaya yeni bir kimlie sahip insan tipi karyordu.
Raslllah'n mesaj mrikleri, rk ve kabile taassubunun zirvede oldua ve insanlarn gurur ve kibirle dolup
tatklar bir ortam olan Mekke'de insan ve imana her eyin stnde deer veren merhametli, efkatli,
alakgnll, bir kimlie sahip nsana dntryordu. Zalim ve despot Kurey'in ileri gelen ynetici snf artk
yufka yrekli, ferasetli, insafl, acma hissi ile hareket eden, insanlarn yardmna koan, din kardeinin ayana
bir diken batacak olsa ii szlayan ve kendisini kardeinin ayrlmaz bir paras olarak gren yepyeni bir nesle
dnp "Ashb- Kirm" tarih sahnesine karyordu.
Mekke'de Dar'l Erkam'da yetien bu yeni nesil; Kur'an nesliydi.
Onlar; Kur'an mantn kavram, insan, tabiat, tarih ve hayat karsnda kendini vahiyle konumlam yeni bir
kimlie sahib, Allah'a itaat eden, Hz. Peygamber'e bal bir nesildi. Mekke irk ortamnda bu m'min nesil btn
dn ve davran kalplarn krarak her bir olgu, durum ve hadiseyi vahyin kendilerine kazandrd bak
asyla tanmlayp yorumluyorlar ve vahiyle ortaya konuian kavram sistemini dnce ve hayatlarnda hkim
klyorlard. Hayat yeni batan slm'a gre dzenleniyordu
Bu nesil slm' dier insanlara anlatmak ve tebli grevini yerine getirmek iin can atyor, tebliin en gzelini
ve en uygun eklini biliyordu. Zira nderleri Hz. Peygamber (sav) idi. Akabe bey'atlerinden sonra Medine'ye
retmen olarak zellikle Mus'ab b. Umeyr'in gnderilmesine karar verilmesi apayr bir anlam ifade ediyordu.
Mus'ab, Medine'ye gnderildii zaman mslmanlar arasnda Hz. Ebu Bekir, Hz. mer ve Hz. Hamza, Abdullah
b. Mes'ud gibi kabiliyetli, olgun, gl ve tecrbeli kimseler vard. Ama Hz. Peygamber (sav) bunlarn yerine
Mus'ab' grevlendiriyordu. nk o; soukkanl, gzel konuan, tatl dilli, ikna kabiliyeti olan bir sahbiydi.
Ayrca o Kur'an'a son derece vakft. Btn bunlarn yannda Mus'ab son derece gzei yzl idi. Mtebessim
ehreti, yumuak ve tatl dilli, gzel konuan, Kur'an ile slm' anlatan Mus'ab, Yesrib (Medine)'de slm' tebli
edip bir yl sonra Mekke'ye Hz. Peygamber'in huzuruna dndnde u raporu veriyordu :
"Medine'de slm'n konuulmad bir ev kalmad." slm, Mus'ab'n etkileyici kiiliinde mahhaslam,
ayrca yerleik anlay sarsm, dnyada hkm sren geleneksel tanmlan altst etmiti. slm insanlar yeni bir
anlaya gtryordu. Sahabe nesli slm' Kur'an ile, Tabiin nesli Kur'an ve Snnet'le dier kitlelere gtrdler.
Sonraki nesiller de Raslullah', Ashab'n, onlarn birbirlerine kar olan ballk ve saygnlklarn,
muhabbetlerini, kardeliklerini, fedakrlklarn anlatp insanlar cezbettiler. rnek insanlardan oluan bu birim
toplumda slm'a giren herkese Kur'an ve Snnet'teki hayat tarzn anlalabilir klyordu. Bu gzel nese bakan

herkes onlarn zihniyetine ve Kur'an'm rehberliindeki yaaylarna hayran kalarak mslman oluyordu. 157[157]
Ahmed Arraka hocann, "Sahabe nesli slm' Kur'an ile, Tabiin nesli Kur'an ve Snnet'le dier kitlelere
gtrdler" tesbitine katlmyoruz. Bu yanl bir tesbittir. nk sahabeler, Raslllah (sav)'in kendilerine
okuduu ayetleri Raslllah (sav)'in rnekliinde ve nderliinde hayata dntryorlard. "ttibau's
Snne/snnete ittiba etmek", sahabenin vazgeilmezidir. Tabin nesli de snneti Ashb- Kirm'dan renmitir.
unu bilelim ki; sahabenin fkhnn kaynan sadece Kur'an oluturmuyordu. Snnet'te sahabenin fkhnn
kaynayd. Dolaysyla Sahabe de slm' Kur'an ve snnet ile kitlelere gtrd. Tabin nesli ise, slm' Kur'an,
Snnet ve Sahabe icma ile gtrdler. Sahabenin Allah'n dinini anlamada, uygulamada ve insanlara
ulatrmada ba vurduu kaynaklar doru tesbit etmezseniz, sahabenin fkhn doru renemezsiniz. Sahabenin
fkhn doru renemezseniz, sahabeyi gndeme tayamazsnz.
slm mmeti Ashb- Kirm'sz olmaz. T Tabin dneminden bu yana slm mmeti peyderpey Ashb-
Kirm'dan uzak dt. Sahbe'den sonra ikinci hayrl nesil Tabin neslidir. Baknz Tabin neslinden Hasan-
Basr (Rh.a.) bu hususta yle diyor: "Eer siz Sahbe-i Kirm'i grseydiniz; bunlar divane derdiniz, fakat onlar
da sizin en hayrllarnz grselerdi; bunlar iin nasib yoktur ve en erlileriniz iin de bunlar hesap gnne iman
etmemilerdir, derlerdi. 158[158] Demek ki, slam mmeti iin Ashb- Kiram bir rahmet aynasdr. slm mmeti
bu aynaya bakarak itikad ve amel hayatn dzeltir.
Bugn ilm ve tarih adan "sahabe" olma imkn yoktur. Ancak sahabe yaayn gerekletirme imkn vardr.
Nitekim Raslllah (sav)'in sahbilerini grme imkn bulamam ilk Mslman neslinin nde gelen hadis
alimlerinden Abdullah bn'l Mbarek (Rh.a.) 159 [159] hakknda "Peygamber grmemi sahabe " tabiri kullanlmtr. Byk hadis alimi Sfyan b. Uyeyne (Rh.a.) 160[160] unlar sylyor: "Sahabelerin durumlarn ve
Abdullah bnu'l-Mbrek'in durumunu inceledim. Neb sallallahu aleyhi ve sellem ile sohbette bulunup onun
maiyetinde/emrinde cihad etmi olmalar dnda Abdullah'dan daha stn bir ynlerini gremedim. 161[161]
Ulemadan Zehebi (Rh.a.)'in tesbit ettiine gre; Abdullah bn'l Mbrek'in, genellikle yalnzl tercih ettii,
byle yaamaktan sklp sklmad sorulduunda ise, Raslllah (sav)'in hadisleriyle meguliyetini kastederek,
"Neb sallallahu aleyhi ve selem ve ashbyla birlikte olduum halde ben nasl usanr ve yalnzhk ekerim?" diye
cevap vermitir. 162[162]
Raslllah (sav)n eitiminden gemi sahabelerin kimlik ve kiilikleri, yaaylar, dnyaya baklar,
rneklikleri, kvam ve nitelikleri, model olmalar hi kukusuz, zaman ve zemin farkllna baklmakszn tm
Mslman nesiller ve toplumlar iin vazgeilmezdir.
Sahabe, slm mmetinin aynasdr. slm mmeti kendini dzeltmek istiyorsa sahabe aynasna bakmaldr!
Genel Deerlendirme almalar
Kur'an' Kerim aktan Mekkelilere hi okunmamt. Peygamberimiz (sav)'in teklifini kabul eden sahabe olup
hi korkmadan ve ekinmeden Kabe'nin yanna vararak Kur'an' Aziman'n Rahman suresini slogan atarcasna
Mekkeli mriklere okuyan ve Bedir savanda slam dman Ebu Cehli ldren sahabe kimdir?
Uhut savanda dier ehitlerden ayr bir zellie sahip olan, evlendii gece cihada katlp cnp olarak ehit
olan, Peygamber Efendimiz (sav)'in ifadesiyle: "Gasill melaike" meleklerin ykad ehit diye adlandrlan,
ehitlerin omuzlarnda olduu anlatlan bu ehit kimdir?
Mrikken Uhut savanda slm ordusunun okular ksmndaki boluundan faydalanp slm ordusunu zor
durumda brakan, mslman olduktan sonra Mute savanda kazand baar ile Peygamberimiz (s.a.v.)'in
kendisine: "O Allah (c.c.)'n kllarndan bir kltr" dedii mrn harp meydanlarnda geiren Allah'n klc
(seyfullah) lakabn tayan bir sahabedir. Vcudunda kl demedik yer kalmayan, fakat ehitlik nasip olmayan
bu komutan sahabe kimdir?
slm tarihinin kendisine ehitlerin efendisi dedii, Esedullar? (Allah'n Aslan) lakapl Peygamber Efendimiz
(sav)n amcas olan, uhut savanda Hindin emri ile Vahi isimli bir klenin att mzrakla ehit olan karn
yarlp kalbi karlan byk sahabe kimdir?
Annesi Hz. Fatma (r.anha), babas Hz. Ali (R.a.) olan Peygamber Efendimiz (sav)'in sevgili torunudur.
Kendisinin 6 aylk halifelik dneminden sonra halifelik sona erip bu zamandan sonra halifelik adna saltanat
balamtr. Peygamber Efendimiz (sav)'in bu sevgili torununun ismini syleyiniz?
Peygamber Efendimiz (sav)'in ilk ei ve onun 7 ocuu olan (Kasm, Tahir, Tayyip, Zeynep, Rukiye, mm
Glsm ve Fatma) isimlerindeki evlatlarnn annesidir.
slm mmetinin kadnlarn hayrls olarak bildirdii ilk zevcesinin ismi nedir?
Mslmanlarn gizli ibadet ettikleri dnemde arkadalar ile birlikte Mekke dna ibadet etmek iin giden, ibadet
amil lsiam Ansklopedisi/ Prof. Dr. Ahmet Araka, C: I, Sh:9-10, st/2000
Hilyet'l Evliya ve Tabakat'l Esfiya/Eb Nuaym el- sfehan, C:2, Sh:134, Kahire/1375
159[159]
v. 181/797
160[160]
v.748/1347
161[161]
Siyeru a'lmi'n-nbel/Zehebi, VIII, 390
162[162]
Siyeru a'lmi'n-nbel/Zehebi, VIII, 390
157[157]
158[158]

etmeleri mrikler tarafndan rahatsz edilince bir deve kemiini alarak mriklerin birinin kafasna vurarak
slm'da ilk kan dken sahabe olmutur. Ayn zamanda dmana savata iik oku atan sahabe unvann tayan ve
cennetle mjdelenen kimdir?
Aslen ranl olan ve ileyi tatm olan sahabedir. Mecusi (atee tapan) bir ailenin ocuu olup ailesinin inanc
kendisini tatmin etmedi ve Hristiyanl duyunca Hristiyan olup yllarca bir papaza hizmet etti. O dinde onu
tatmin etmedi ve Allah Resul (sav) duydu. slm' kabul etmek iin Mekke'ye doru gelirken onu yol
arkadalar kle diye bir Medineli yahudiye sattlar. Peygamber Efendimiz (sav)'in hicretinde Medine'ye
geldiini hurma dalnda iken duyunca heyecandan dt. yileince gidip mslman oldu ve onu mslmanlar
klelikten kurtarmak iin aralarnda 300 hurma aac yetitirip yahudiye vermek iin anlatlar. Yahudi bu hali
grnce hidayete erdi ve mslman oldu. Bylece o klelikten, yahudi dininden, hurmalkta yahudinin olmaktan
kurtuldu. Hendek sava ncesinde istiare yaplrken Hendek kazlmas fikrini ortaya1 atan ve fikri kabul
edilmi olan byk sahabe kimdir?
Ensardan olup kk yata Kur'an' Kerim'i ezberledi. Hz. Peygamber(sav)'in vahiy ktipliini yapt. Raslllah
(sav)'in emri ile Sryani ve brani dillerini rendi. Hz. Peygamber (sav)'in mektuplarn yazd ve tercmanln
yapt. Hz. Ebu Bekir dneminde Kur'an ayetlerinin "Mushaf haline toplannda alan heyetin ba da olan bu
sahabe kimdir?
slm tarihinde okularn emiri (komutan) adyla mehur olan sahabe kimdir?
Uhut savanda vcudu kanlar iinde kald halde Peygamberimiz (sav)'i korumak iin arpp kahramanlk
gsteren kadn sahabe kimdir?
Ya yirmiyi gemedii halde, aralarnda byk sahabelerinde bulunduu, Bizansllara kar savaacak slam
ordusuna Raslllah (sav) tarafndan komutan atanan sahabe kimdir?
Hicretin 49. Senesinde, ilerinde bni Abbas, bni mer, bni Zbeyr ve Ebu Eyyub El Ensari (R.a.)'nin de
bulunduu slam ordusu stanbul'u kuatmt.Bu gzide ordunun komutanlm yapan sahabe kimdir?
Savaa katlmadklar iin haklarnda ayet inen sahabe vard ki bunlarla Peygamber Efendimiz (sav) ve ashab
konumam, selamlarn almam ve selam vermemilerdi. Ne zaman ki pimanlklarn tvbe ile Allah (c.c.)'a
kabul ettirmiler ve o zaman Efendimiz (sav) ve ashab Allah (c.c.)'m izni ile konumulard. Haklannda ayet
inen bu sahabe hangileridir?
Hz. Bilali Habei'ye kzgn ller zerinde dininden dndrmek iin talarla ikence yapan kfir kimdi ve bu
kfirin akbeti ne oldu?
Annesi, Raslllah (sav)'i korumak iin silah kuanan ilk kadn, babas akabede bey'at eden yetmi kiiden biri,
kardei Uhut'ta kendini Hz. Peygamber (sav) iin feda edenlerden, Necid'te peygamberlik iddiasnda bulunan
Mseyleme'ye Hz. Peygamber Efendimi? (sav)'m mektubunu gtrm orada vcudu para para doranarak
ehit edilen sahabe kimdir?
Balangta Raslllah (sav)'in aleyhinde hicivler yazd. Fakat sonra piman olup Medine'ye affolunmak midi
ile gitti. Raslah (s.a.v.)'in huzurunda mslmanl kabul etti ve Raslllah (sav)'i ven mehur "Brde"
kasidesini okudu. Raslllah (sav) ok memnun kald ve srtndan hrkasn karp ona giydirdi. air olan bu
sahabe kimdi?
slm'da ilk gerilla kurucusu olan sahabe kimdir?
Peygamberimiz (sav) bir sahabeye, bir sr olarak, mnafklarn kimliklerini bildirmiti (listesini vermiti). Hatta
Hz. mer (R.a.) gelmi "Acaba bende bu listede varmym" diye sormutur. Bu listeyi Allah Resul (sav)'in
verdii sahabe kimdir?
Medine'de mnafklarn ba olarak bildirilen ahs kimdir?
Peygamber Efendimiz (sav) cemaat olarak iki sahabenin arkasnda namaz klmtr. Bu iki sahabe kimlerdir?
Peygamber Efendimiz (sav)'in halasdr. Kardei Allah'n aslan lakabyla anlan Hz. Hamza, olu
Peygamberimiz (sav)'in yardmcs Zbeyr bni Avvam'dr. Uhut savanda msmanlara su tayan, Hz.
Peygamber (sav)'i yalnz kalm grnce su tulumunu frlatp sava alanna atlan, kahramanca Peygamber
Efendimiz (sav)'i savunan, kardei Hz. Hamza'nm paralanm vcudunun banda "Vallahi sabredeceim,
bunlar Allah (c.c.) yolunda oldu" diyen sahabe hanm kimdir?
Ashabn en gzel simalarndan biri idi. Baz zaman Cebrail (a.s.) Rel Ekrem (sav)'in huzuruna onun suretinde
gelirdi. Bu gzel imali sahabe kimdir?
Hz. mer (r.a.)'in Sad Bin Ebi Vakkas komutasnda 8000 mslman 60000 kfire kar gnderdii ve ran
ordusu komutan Calinus'la, Rstem'i ldrerek kazanlan sava hangisidir?
Bizans ordu komutan olarak, Halit Bin Velit komutasndaki1 slm ordusunun karsna gelip Hz. Halit'le
grtkten sonra mslman olup ayn gnk komutan olduu orduya kar savap sadece bir saat
mslmanl esnasnda gusl, ahadet, iki rekat namaz ve cihad yerine getirip adn dahi deitirmeye vakit
bulamadan ehit olan insan kimdir?
Hz. Osman (r.a.)'n halife seilmesinde Hz. mer (R.a.) iaretiyle oluan "ra Heyeti" kimlerden ibaretti?
ki mslman gurubun ki bunlardan biri Hz. Ali (R.a.) taraftarlar dieri ise Hz. Muaviye (R.a.) taraftarlar
arasnda yaplan arpmann slm tarihindeki ismi nedir?
Hz. Hatice (R.a.)'nin erkek kardeinin oludur. Kabeyi Muazzama'nn iinde domu olan tek kiidir. Ancak

Mekke fethedildii gn mslman olmutur. Bu ge kalndan dolay byk pimanlk duymu, uzun sre
alam, Darun Nedve ad verilen tarihi evini satarak gemiin ac izlerini silmek istemitir. Btn varlyla
slm'a ynelmi, btn maln Allah (c.c.) yolunda harcam olan bu sahabe kimdir?
Hz. Ali (R.a.)'m olu Hz. Hasan'a iyi muhafaza etmesi gerektiini syleyerek sekiz tane tavsiyede bulundu. Bu
tavsiyeler nelerdir.
Hz. Bilal'i hrriyetine kim kavuturdu?
Grdkleri ikencelerden dolay mslmanlar g etmek zorunda kalmlardr. Mslmanlarn g ettii yerlerin
ismini syleyiniz?
Medine'ye ilk hicret eden sahabe kimdir?
Hz. Peygamber Efendimiz (sav)'i vefatndan sonra hangi sahabe ykad?
Habeistan'a ilk hicret edenler kimdi ve balarnda kim vard?
Hz. Muhammed (sav)e peygamberlik gelmeden nce, Ukaz panayrnda ilerinde Hz. Muhammed (sav)'in ve Hz.
Ebt Bekir (R.a.)'n de bulunduu bir topluluk iinde yaknda bir peygamber geleceini bildiren ahs kimdir?
Mslmanlarn slm'n beinci halifesi dedikleri Emevi halifesi kimdir?
Hz. Ebu Bekir ka yl halifelik yapt?
Mekke fethedildiinde Peygamber Efendimiz (sav) Kabe'nin anahtarn kime vermiti?
Bedir savanda olu Abdurrahman' mrikler iinde grp onunla dvmek istediinde Peygamber Efendimiz
(sav)'in izin vermedii sahabe kimdir?
Medine'de mslmanlara cemaatla ilk defa namaz kim kldrd? Kuds hangi halife zamannda fethedildi?
Uhut savamda Raslllah (sav)'in miferinin demir halkalarnn mbarek yzne batmas zerine, dileriyle
halkalar kartan, bunu yaparken iki dii knlan sahabe kimdir?
Hz. Peygamber Efendimiz (sav)'in amcasnn oludur. Hicretten yl nce mslmanlarn abluka altnda
alndklar srada Mekke'de dnyaya geldi. Raslllah (sav)'in terbiyesinde yetiti ve duasn ald. Hicretin 27.ci
ylnda Afrika ftuhatna, 48.ci ylnda Hz. Ebu Eyyub El Ensari ile stanbul seferine katld. Hz.Ali (R.a.)
zamannda Basra valilii yapan bu sahabe kimdir?
Peygamber Efendimiz (sav)'den "Genilii, gkler ve yer kadar olan cennet" szn duyunca bir anda ruhunda
frtnalar koptu. "Gkler ve yer kadar" diyerek hayal etmeye alt onu. Bedir, lde bir kum tanesi kadar
kkt imdi. Sevinle rperdi. Mademki bunu O mjdeledi, bir an nce oraya kavumalym, dedi. Eline bir
ka hurma ald ve yemeye balad. Fakat ne garip, yedii her hurma, bir ncekinden daha lezzetsizdi. Durdu.
Yiyecek zaman varmyd? Hayr, bu ok uzun bir sre, dedi. Elindeki hurmalar frlatt. Atn sava alanna
srd. Dvyor ve u beyitler sylyordu: "Cihadda sabrla, Allah'a takva ve salih amel azyla komak. Her
azk tkenmeye mahkum. yilik ve takvada yalnz hakikat." Yolunuz Bedir derse bir gn, duvarlarla evrili bir
alan greceksiniz. Girin dan, yryn ince beton yoldan. te kk bo bir havuz, havuz deil, vardnz onun
yanma. Orada yatan 14 kiiden bindir. Sorun nasl att hurmalar elinden! Sorun! Kimdir bu sahabe? Syleyiniz.
Peygamberimiz (s.a.v.) Hakka davet iin gittii Taif'den kederli bir halde Mekke'ye dndnde onu kim
himayesine almt? Aklaynz.
Henz mslman olmam Ebu Talha'nn evlenme teklifini "Eer mslman olursan, ite o benim mehrim olsun,
evlenelim, baka bir ey istemem" szleriyle cevap veren hanm sahabe kimdir? Syleyiniz.
Mrikler her vcudunu paralayta ona soruyorlard: "Muhammed'in senin yerinde olmasn istemlisin?" oda
her defasnda u cevab veriyordu: "Vallahi Muhammed (sav)'e bir diken batmas karlnda, ailem ve
ocuumla birlikte rahat olmak istemem" Kimdir bu yce sahabe? Aklaynz.
Mslman olanlarn 14.csdr. nce Habeistan'a sonra Medine'ye hicret etmitir. Bedir savanda yararlklar
gstermitir. Hicretin 2.ci ylnda vefat ettiinde, Hz. Peygamber (sav) cenazesi zerine kapanp onu pm,
alam ve tabuta konulduu srada:
"Ey Osman ne mutlu sana! imdi devlet saadet senin iindir. Ne dnya sana bir hlle (elbise) giydirdi, ne de sen
dnyaya bir kymet verdin. " buyurmutur. Eskimi ehramryla kefenlenen bu sahabe kimdir? Aklaynz.
Bir gn bir toplulukta Raslllah (sav) efendimiz srayla:
"Bugn sizden kim orulu olarak sabahlad? Sizden kim bugn bir hastay sordu? Bugn sizden kim bir
cenazede hazr bulundu? Bugn sizden kim bir yoksulu doyurdu?" sorularn sordu. Sahabeden sadece bir kii
"Ben ya Raslllah" diye cevap veriyordu. Bu sahabe kimdir? Bilgi veriniz.
srail oullarndan ve Yusuf (a.s.)'n soyundandr. Kur'an Tevrat arasndaki benzeyilie dikkat ekerek
kavmine: "Musa'ya nazil olan Tevrat' Ailah kelam kabul edipte Muhammed (sav)'e nazil olan Kur'an' inkr
etmek zulmdr" diyerek mslman olmutur. Ahkaf suresinin 10 ayeti sonuna kadar kendisi iin nazil olan bu
sahabe kimdir? Syleyiniz.
Peygamber Efendimiz (sav)'in Mekke'den Medine'ye hicretini balang olarak alan hicri takvimi kim
balatmtr? Syleyiniz.
Mekke fethedildiinde Kabe'nin anahtarn Rasulllah (sav) kime vermitir? Bilgi veriniz.
Hz. Hatice annemizden sonra mslman olan kadn kimdir? Syleyiniz.
Tark Bin Ziyad size neyi hatrlatyor? Aklayn.
Peygamber Efendimiz (sav) in seni seviyorum dedii sahabe kimdir? Aklaynz.

slm aleyhine iirer yazarak fitne karan ve sahabe tarafndan ldrlen ahs kimdir? Syleyiniz.
Peygamber Efendimiz (sav) Mekke'den Medine'ye hicret ederken Ranuna vadisinde konaklam ve orada ilk
Cuma namaz klnmtr. Hutbeyi Peygamber Efendimiz (sav) okumutur. Cumay kldran sahabe kimdir?
Aklaynz.
Allah Rasl (sav)'in hendek savanda dman gzetlemek iin grevlendirdii sahabe kimdir? Bilgi veriniz.
Bana uyarc ihtarlar yapmadka, sizde hayr yoktur. Sizlerden gelen bu uyarlan gzel karlamadka biz de
hayr yoktur" diyen sahabe kimdir? Bilgi veriniz.
mrm boyunca oru tutsam, hi uyumadan geceyi ibadetle geirsem, malm para para Allah yolunda intak
etsem ve bu hal zere lsem, fakat gnlmde Allah'a itaat edenlere kar br sevgi, isyan edenlere kar da bir
nefret duygusu tamazsam, btn bu yaptklarmdan fayda gremem" diyen sahabe kimdir? veriniz.
Hz. Osman (R.a.)' halife ilan eden sahabe kimdir?
slm tarihinde kim ilk olarak olunun halife olmasn vasiyet etmitir?
Kadisiye savanda Rstem'e gidip "Biz dileyenleri kula kulluktan kurtarp yalnz Allah (c.c.)'a kul yapmaya,
insanlar batl dzenlerin zulmnden kurtarp slm'n adaletine koymak iin gnderildik" diyen elinin ad
nedir? 8-10 yalarnda esir edilerek kle pazarnda satld. lk mslman olanlardan olan sahabeler arasnda yer
alr. ocuk yata babasyla, Allah Resul (sav) arasnda "Kimi tercih ediyorsun" sorusuna "Ya Rasulllah sizin
zerinize hibir kimseyi tercih edemem, benim annem de, babam da sensin" diyerek peygamber sevgisinin anne
ve baba sevgisinin stnde olduunu belirtmitir. Peygamberimiz (sav) Taif'te mrikler tarafndan talandnda
vcudunu talara kar tutarak liderini korumaya almtr. Kur'an'i Kerim'de ismi geen yegne sahabe olup,
"Allah Raslnn sevgilisi" lakabyla ereflenmitir. Peygamber Efendimiz (sav), Bir ok defasnda gazvelere
ktnda yerine onu vekil brakrd. Bedir savandan itibaren, ehit dt Mute savama kadar yaplan btn
gazvelere katlmtr. Sava meydanlarnda ok atmada pek maharetli ve becerikliydi. Mute'de ehit olduunu
duyduunda gzleri yaaran peygamber Efendimiz (sav): "Bu gzyalar sevgilinin sevgiye olan itiyak" dedii
sahabe kimdir? Bilgi veriniz.
lk mslmanlardan olup, Hz. Ali (R.a.)'n abisidir. Kendisinin tannd mehur ismi vefat esnasnda,
Peygamber Efendimiz (sav)'in syledii bir sz zerine sylene gelmi ve o isimle mehur olmutur.
Habeistan'a hicret eden mslmanlarn iinde bulunmu ve Habe kral Necai'ye kar mslmanlarn
szcln yapmtr. Peygamberimiz (sav)'in: "Zeyd ehit olursa o, o ehit derse Abdullah Bin Revana, O da
ehit derse asker kimi isterse onu r komutan yapsn" dedii savata ehit den ikinci sradaki komutandr.
smini de bu savata ehit olu ekliyle almtr. Bu komutarr kimdir? Bu komutann adm ve hangi savata ehit
olduunu yaznz.
erefli tarihimiz nice kahramanlklara sahne oldu. Nice ileler ekildi, nice ehitler verildi. te slam'n ilk
yllarnda bir sahabe bu ile ve ikenceye maruz kald. Dvld, svld, fakat asla dininden dnmedi. Kzgn
korlara yatrld. O korlar iee evirmedi Allah, kuluma cennette ok nimetler vereyim diye, rnek olsun
ondan sonra gelecek rahatm seven Mslmanlara diye. te o mbarek insann kemikleri grnecek ekilde
yankt srt. Yank srtn Hz. mer (R.a.)'a gstererek "Ya mer neydi o ilk gnlerde ektiimiz ileler"
diyordu. Bu ileke sahabe kimdir? Syleyiniz.
lemlere rahmet olarak gnderilen Peygamber Efendimiz (sav) 571 ylnda dnyaya geldi. nsanlar klelikten,
putlara kulluktan kurtarmak ve temizlemek iin gelmitir. Uzak-yakn demeden btn insanlara vahiy kltrn
sunmutur. Kimileri inkr etti. nkr edenler mslmanlar mitsizlie drmedi. Kimileri iman etti, grup grup
Allah'n dinine girdi. Onlar da mslmanlar martmad, krn artrd. Bunlar Mekkeli, Medineli, Taifli, Fasl
olup slam'a gnl vermilerdi. Bunlardan biri de Rum diyarlarndan gelen ve sapsar rengiyle bu hayr
ummanna bir eni katan sahabe kimdir? Syleyiniz.
Peygamber Efendimiz (sav)'in sr ktibinin ismi nedir? Syleyiniz.
Medine'de kurulmu yeni slm devletinin, Mekke mrik devletiyle yapt ilk yazl anlama Hudeybiye
anlamasdr. Bu anlamann artlarndan bir tanesi u ekilde idi. Mekke'de mslman olup, gizlice Medine
devletine snanlarn geriye iadesi idi. Bu anlama gerei Medine'ye kaamayan, yeni msiman olmu olan
mslmanlar, areyi Mekke ile am arasnda El-ss diye adlandrlan yerde bir msiman sahabenin kurmu
olduu gerilla kampna katlmakta buluyorlard. Bu gerilla kampna katlan ve eitilen sahabeler, Mekkeli
mriklerin am tarafna gnderdikleri ticaret kervanlarn basarak mallarna el koyuyorlar ve srcleri de esir
alyorlard durumdan tedirgin olan Mekkeli mrikler Hz. Peygamber sav mracaat ederek Hudeybiye
anlamasnn ilgili maddesinin kaldrlmasn ve bu gerilla kampnn datlmasn istediler. Bu gerilla kampn
kurarak yneten sahabe ve bu gerilla kampnn ismi nedir? Aklaynz.
Hilafetin hakemler vastas ile tespit edilmesine karar verilen sf-fn hadisesinden sonra "Hkm ancak Allah'a
aittir" ayetini delil gstererek hakem olayn kfr addeden mslmanlara ne ad verilir? Bilgi veriniz.
Ashabtan ve slam' ilk kabul edenlerdendir. En ok hadis rivayet edendir. Hz. mer (R.a.)'n hilafeti dneminde
Bahreyn ve Medine'de valilik yapmtr. Kedileri ok sevdiinden dolay Peygamberimiz (sav) kedilerin babas
anlamna gelen Ebu Hureyre lakabn vermitir. Kendisi de bu isimden holandndan slam tarihinde bu isimle
anlmaktadr. Ebu Hureyre (R.a.)'m asl ismi nedir? Syleyiniz.
Hendek gazvesinden sonraki zaman iersinde mrikler, daha nce savalarda len Kurey byklerinin yerini

dolduramyor ve halka fazla tesir edemiyorlard. Her ne kadar byklerinin yolundan gitmi olsalarda Hicretin 6.
ylnda Peygamberimiz (sav) grm olduu bir rya zerine umre yapmaya hazrland. Etrafndaki mslman
kabilelere haber gnderdi. Fakat bunlar "Muhammed can dmanlarnn iine giderek kendini tehlikeye atyor"
dncesiyle birer bahane uydurarak Mekke'ye gitmekten ekindiler. Bunun zerine Peygamberimiz (sav)
Medineli mslmanlardan meydana gelen 1500 kiilik bir toplulukla yola kt. Fakat kafile Hudeybiye mevkiine
yaklatnda, mrikler mslmanlarn Mekke'ye girmelerine izin vermeyeceklerini sylediler. Ve sadece
mslmanlar vekleten bir kiinin Mekke'yi ziyaretine izin verdiler. Ve bu i iin nihayet Hz. Osman (R.a.)
seildi ve gnderildi. Fakat Hz. Osman mrikler tarafndan gz hapsine alnd. Kureyin bu hareketi
mslmanlar arasnda Osman ldrld diye haber yaylmasna sebep oldu.
Bunun zerine Peygamberimiz (sav) artk muharebe etmedike meyiz dedi ve orada bulunan mslmanlardan
bir tanesi hari var dnm yok" diyerek Semure ad verilen aacn altnda tek tek bey'at ald. Bu bey'atin adn ve
peygamberimiz (sav)'e bey'at.vermek nasip olmayan o bir kii niin bey'at vermemitir? Aklaynz.
Raslllah (sav)'in hangi zevcesine "mm'l-Meskin yoksullarn annesi" denirdi? Bilgi veriniz.
Veda haccnda Raslllah (sav) ile birlikte onun devesine binmiti. Bunun iin ona "Redfur Rasl yani
"Raslllah (sav)'in zengi arkada" lkab verilmiti. Bu sahabe kimdir? Syleyiniz.
Bibliyografya
Allah Kelm Kur'an- Kerim
1- El- A'lam (Hayreddin ez Zirikli, Beyrut/ty.)
2- Ashb- Kiram Hakknda Mslmanlarn Nezih tikadlari (mer Nasuhi Bilmen, st/1975)
3- Ashb- Krm'n Etrafndaki pheler (M. Salih Ekinci, st/1986)
4- Asr- Saadet Ashb- Kiram (Ahmed Nedv/Ter: Ali Genceli- Eref Edip, st/1967)
5- El Bidye ve'n Nihye (Hafz smail bn-i Kesir, Beyrut)
6- El- Camiu Li Ahkmi'l Kur'an (Muhammed b. Ahmed el- Kurtub, Msr/1967)
7- Camiu'l Usul Fi Ehadisi'r Rasl (Mbarek bn-i Muhammed bn-i Esir el Cezer, Beyrut/1984)
8- ehar Yr- Gzin (emsddin Ahmed Efendi/Ter: Mehmed Emre, st/1976)
9- Delail'n Nbvve (Ebu Bekir Ahmed bni el- Hseyin el- Beyhak, Beyrut/1985)
10- El-Furk (ihabuddin Ebu'l Abbas Ahmed b. dris el-Karaf, Kahire/2001)
11- Fkhu's Sre (Muhammed Said Ramazan El- But, Beyrut/ty.)
12- Hayatu's Sahabe (Muhammed Yusuf el Kndehlev, Beyrut)
13- Hadislerler Mslmanlk (Muhammed Yusuf el Kndehlev/Ter: Ahmed M. Byknar ve arkadalarnn
tercmesi, st/1973)
14- Hak Dini Kur'an Dili (M. Hamdi Yazr, st/1971)
15- Hyet'l Evliya ve Tabakat'l Esfy (Ahmed bni Abdullah el-sfehan, Beyrut/1967)
16- El- sbe Fi Temyizi's Sahabe (Ahmed bni Ali bni Hacer el Askaln, Beyrut/1328)
17- El- stb Fi Ma'rifeti'l Ashb (Yusuf bni Abdullah bni Berr el-Kurtubi, Beyrut)
18- Kiss-i Enbiy ve Tevrih-i Hulef (Ahmed Cevdet Paa, st/1972)
19- Mazlumlarla Sohbet (Hsn Akta, st/1988)
20- Muhtasar bn-i Kesir (smail bn-i mer bn-i Kesir, Beyrut/1399)
21- El- Msned (Ahmed bni Hanbel)
22- El- Mstedrek Ale's Sahihayn (Muhammed bni Abdillah el- Hakim en- Neysabur, Beyrut/ 1990)
23- Mk'l Asar (Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed et-Tahav, Beyrut/1333)
24- Sahih-i Buhari (Muhammed bni smail El-Buhari, st/1315)
25- Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercemesi
26- Sahih-i Mslim (Mslim bni el- Haccac, Kahire/1956)
27- Siyer-i Kebir (mam Muhammed/mam Serahs, Ter: Said imek-brahim Sarm, st/1980)
28- Suverun Min Hayati's Sahabe (Abdurrahman Raf et el Baa, Beyrut/ ty.)
29- e-ifa Bi Tarifi Hukuki'l Mustafa (Kad Iyaz, Msr/ty.)
30- Snen-i Darem (Darim, Beyrut/ty.)
31- Snen-i Eb Davd (Sleyman bni el- E 'as es-Sicistan, Beyrut/ty.)
32- Snen-i bni Mace (El Hafz Muhammed bn Yezid el Kazvini, Msr/1952)
33- Snen-i Nese (Ahmed bni uayb en Nese, Beyrut/1988)
34- Snen-i Tirniz (Muhammed bn-i sa et- Tirmizt, Beyrut/ty.)
35- Es-Siret'n Nebeviyye/Siret bni Hian (Hiam bni Eyyub el-Hmyer, Msr/1955)
36- Es-Siretn Nebeviyye (Ebu'l Hasan, Ali el- Hseyn en-Nedv,Cidde /ty.)
37- Siyeru A'lami'n Nbel (Muhammed bni Ahmed Ez- Zehebi)
38- Szler (Said Nurs, st/1976)
39- El- Kmil Fi Tarih (zzeddin bn'l Esir Ali bni Muhammed el-Cezer, Beyrut/1965)
40- El- Kmil Fi Tarih Tercmesi (bn'l Esir, Ter: Ahmed Ar aka, st/1985)

41- Kefu'l Hafa ve Mzil'l lbas Amme' Tehera Mine'l Ehadis

42- Ala Elsinetin Nas (smail b. Muhammed El-Aclum, Beyrut/1951)
43- Kenzu'l Ummal Fi Sneni Akval ve Ef'al (El- Hind, Halep/ty.)
44- Meazi (Vakd, Msr/1948)
45- Mektubat (Said Nurs, st/1976)
46- Minhacu's Snne (Takiyyuddin Ebu'l Abbas, Msr/ty.)
47- Mslman Kimlii (smail Ltfi akan, st/2002)
48- Tarih-i Dmek (bni Asakir, Msr/ty.)
49- Tarihu'l Ya'kub (Ya'kub, Beyrut/1960)
50- Tabakat'l Kbra (bn-i Sa'd, Beyrut/1985)
51- Tarihu'l mem ve'l Mlk (Eb Cafer Muhammed b. Cerir et-Taber, Msr/1326)
52- Terbiyet'l Evlad Fi slam (Abdullah Nsh Ulvan, Suriye/1981)
53- Umdetu'l Kari erhu Sahihi'l Buhari (Bedreddin Muhammed el-Ayn, Kahire/ 1972)
54- Usd'l abe Fi Ma'rifeti's Sahabe (zzeddin bn'l Esir Ali bni Muhammed el- Cezer, Beyrut/ty.)
55- Uyunu'l Eser Fi Fnni'l Meazi ve' email ve's Siyer (bn-i Seyyidi Nas, Beyrut/ty.)
56- slam Hareket Fkh/Hizbullah (Mustafa elik, st/1991)
57- htilf Ahlk (Mustafa elik, Ankara/1996)
58- slam Tarihi (Mustafa Asm Kksal, st/1981)
59- Vefu'l Vefa BiAhbri Dari'l Mustafa (Nureddin Ali bni Ahmed est-Semhud, Beyrut/1984)
60- Vefeyt'l Ayan (bn-i Halikn, Beyrut/1968)